\id GAL - Minaveha NT [mvn] -Papua New Guinea 2008 (DBL 2017) \h Galatia \toc1 Me Galatia Yai Leta Paulo Wayahina \toc2 Galatia \toc3 Gal \mt2 Me \mt1 Galatia \mt2 Yai Leta \mt2 Paulo Wayahina \is1 Buki Taina Wayahina \ip Buki taina a tau ginuma vivane Paulo. Ka leta taina omo tau ekalesia imamaei papani Galatia nihenina. \ip Tau viwavenena tupwai me Iudea wayahia iomo papani Galatia wayahina, ka ekalesia habuhabui wayahia papani‑nana nihenina inaunau‑wahei. Ka ai veimea ivenevenei tau ekalesia aitamoata aitamoata nau‑wawani Mosese ya veimea ivi‑ateteyei. Veimeana nihenina dewa tunina tunina imamaei. Aitam veimea onoto aitamoata aitamoata veimeyei inini idabei. Ka kadu aitam veimea tomotau habuhabui veimeyei aniani tupwai ivihahaiei. Tau viwavene‑naia inaunau‑wahe aituhu avi tau ekalesia Mosese ya veimea taina ivihahaiei, taui eha ai pata ivi‑tau ekalesia‑hoi. Tau viwavene‑naia kadu ivonavona Paulo eha tau hae‑hoina ananina aitam, ka kadu ivonavona Paulo ya nau‑wahe bwagona. \ip Paulo avaha anamanei yai viwavene‑nana vitupu. Ya nuanua ananina leta taina nihenina me Galatia yai vitumahana na‑vo‑vi‑tunuhi. Wayahina, Paulo me Galatia yai dewa yapoyapoi. Iuna nonova, tutana naona Vaneana Ahiahina ivitumahanei, ivi‑putu ahiahina. Kate munia, ivitumahana aituhu me Iudea yai veimea ivi‑muniei, taui ividoha Yaubada matana deina. Paulo yana vona leta taina nihenina vona panina. Iuna tauna anamanei viwavenena vitupu avaha yai vitumahana tunuhina vi‑goyoi, ka me Galatia nau‑wawani imavi‑havine vitumahana tunuhina wayahina. \c 1 \s1 Nau‑kaiwa \m \v 1-2 Yaiau, yami leta taina aginumi omomo itomi tau ekalesia papani Galatia nihenina wayahimia. Yauke Paulo, tau hae ananiu. Tomotau eha ita‑vi‑nua‑dadaneu, ka tomotau eha ita‑vi‑tuneu anau‑wahe. Eha‑ohota! Yaubada Amaka Iesu Tau Ito‑yavuha anigea si‑vi‑mini‑havinei, ka tauna ka Iesu ainua ivi‑nua‑dadaneu, ka au veimea iveneu anau‑wahe, kadu ivi‑tuneu aomo tomotau wayahia, e Vaneana Ahiahina anaunau‑waheyei. \p Yauke anau‑kaiwemi, ka vavaneika habuhabui baina nui amamaei kadu inau‑kaiwemi. \s1 Paulo Ya Viama Me Galatia Wayahi \p \v 3 Yauke yau viama am‑venena awawaehina kadu nua gomagomanina uvaniahei Yaubada Amaka wayahina ka kadu yaka Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina. \v 4 Ataina tuta tanopi taina goyonata, kadu tau maꞌ tanopi yai dewa vivane goyonata. Ka Iesu Tau Ito‑yavuha tauna yanꞌ aniga awaehei, e ya dewana wayahina Yaubada nau‑patei itoka yaka dewa goyona wayahina. Ka tauna ito‑yavuhika tanopi taina wayahina deina. Iesu dewei deina, iuna Yaubada Amana ya nuanua deina.\x + \xo 1:4 \xt Gal 2:20.\x* \v 5 Wayahina, ataina tuta eha a ito‑vewana wayahina itoka nau‑wawanika Yaubada didigana kavo‑vi‑natei. Ana pata deina. \s1 Paulo Me Galatia Yapoyapoi \p \v 6 Tomotau imataedau itomi me Galatia yami dewa wayahina, ka anononi avaha Yaubada yanꞌ am‑venena awawaehina nonova uvaniahei uvo‑kwayavoni uni‑tawanei. Ka tuta ataina itomi viwavenena tunina uvi‑muniei. Ia! Nuau vi‑tupatupa ani‑vainena wayahimia. Yami dewana vivane goyo‑vainena! \v 7 Eha kadu aitam Vaneana Ahiahina ta‑mamae. Eha‑ohota. Vaneana Ahiahina aitamoata akanai. Yami dewana goyona vinꞌ‑omo, iuna onoto tupwai yai nuanua ivitavitami, ka taui avaha iomo wayahimia. Onoto‑naia yai nuanua Iesu Tau Ito‑yavuha Vaneana Ahiahina ibou‑baneanei.\x + \xo 1:7 \xt Dew 15:1, 24.\x* \p \v 8 Tuta ataina wayahina vona panina wayahina anau‑vi‑avinimi. Aituhu aviyaivia vane tunina inaunau‑waheyei, ka aituhu ivitupu ivonavona, “Vane taina vivane Vaneana Ahiahina Yaubada wayahina,” apaina taui bwanata maꞌ‑vavaha Yaubada wayahina ivaniahei akanai. Aituhu yauke vane vitupu anau‑waheyei, o kadi aituhu aitam anelose wahuma wayahina vane vitupu nau‑waheyei, nau‑wawaniai bwanata maꞌ‑vavaha Yaubada wayahina avaniahei aitamoata deina.\x + \xo 1:8 \xt 1Ko 16:22.\x* \v 9 Vonana vona ananina. Wayahina, nau‑wawaniu avona‑havinemi unononi. Avaha Vaneana Ahiahina Yaubada wayahina unau‑kaiwei, kadu uvitumahanei. Ka aituhu aviyaivia vane tunina inaunau‑wahemi, apaina Yaubada tomotaui na‑bwanatai akanai. \p \v 10 Tupwai tomotau ivonemi, ivona, “Paulo ya nuanua tomotau ivi‑niana wayahina. Wayahina, tauna eha tomotau vona tunutunuhina ta‑vonevone. Aviani tomotau yai nuanua inononi, akanai tauna vonevonei deina.” Kate tuta ataina wayahina avaha yau vona panina wayahimia unononi yami leta taina nihenina. Akanai ka, yau nuanua‑hoina udueyei. Eha yau nuanua anꞌ‑ana‑dibidibiemi, kavi‑yaiana, e unꞌ‑apa‑vidovidoheu. Eha‑ohota! Yauke yau nuanua Yaubada yau vonana na‑nononi, nꞌ‑awaehei vivane tunutunuhina matana, e tauna nꞌ‑apa‑vidovidoheu wayahina deina. Aituhu yau dewa vivane dewa goyona, tomotau‑naia yai ipupu wayahiu deina, yauke eha Iesu ya tau paisewa aitam. Kate vona ahiahina, yau dewa eha taui yai ipupu deina.\x + \xo 1:10 \xt 1Te 2:4.\x* \p \v 11-12 Vona tunutunuhina taina. Vavaneiu, yauke yau nuanua unꞌ‑anamanei tuta tuta Vaneana Ahiahina anaunau‑waheyei, kate tomotau eha Vaneana Ahiahina ita‑mataedau. Eha‑ohota! Iesu Tau Ito‑yavuha a heta‑ohota omo wayahiua, e tauna Vaneana Ahiahina vo‑vi‑maheteu.\x + \xo 1:11-12 \xt Mat 16:17.\x* \s1 Paulo Viviwavina Nau‑viviwavei \p \v 13 Yauke anuanua itomi avaha viviwaviu unononi. Kate ataina avona‑havinemi, unuani. \p Nonova itoai me Iudea yama dewa tapanono avi‑muni‑waiwaiei. Tuta‑nana wayahina yauke vivane Iesu Tau Ito‑yavuha ya ekalesia a havia aitam, kadu manimaniniu. Ka apaipaisewa toyoina ekalesia‑naia avita‑vovoni.\x + \xo 1:13 \xt Dew 8:3.\x* \p \v 14 Ka me Iudea habuhabui iawaehei yama dewa tapanono wayahi, akanai yauke taui au yanaga abagibagi‑tawanei. Iuna yauke apaipaisewa toyoina yau dewa yama tupua‑nenenehi yai dewa vivane aitamoata.\x + \xo 1:14 \xt Dew 22:3.\x* \v 15-16 Nonova, tutana yauke ayou madia amamaei, Yaubada avaha vi‑nua‑dadaneu avi‑tau paisewa tauna wayahina. Ka munia, tuta‑nana manimaniniu ekalesia wayahina, tauna am‑venena awawaehina veneu, e honeu. Ka tauna ya nuanua yawaiu nihenina Natu‑hoina na‑si‑vinꞌ‑omanei, e taumi eha me Iudea ududueyei. Ka kadu ya nuanua natuna Iesu Tau Ito‑yavuha Vaneana Ahiahina anaunau‑wahemi. Ka tutana yau paisewana avi‑putui, eha ata‑omo aitam onoto wayahina, ka eha ata‑vi‑tanaie paisewana wayahina. Eha.\x + \xo 1:15-16 \xt Isa 49:1; Gal 2:7.\x* \s2 Paulo Omo Papani Anata Wayahina \p \v 17 Ononotoi tupwai avaha ivi‑tau hae anani, ka yauke munia. Taui imamaei Ierusalem wayahina, kate eha ata‑vane taui wayahia anau‑vi‑taui vivane taui avi‑tanatanaie. Eha‑ohota. Yauke avo‑kwayavoni tunuhina papani Arabia wayahina. Ka tenoke amamaei tupwana bana mamanaina. Ka munia, Arabia ani‑tawanei, amavina meagai Damasikusi wayahina. \s2 Paulo Pita Ka Iamesa Ainua Nau‑vi‑taui \p \v 18 Ka munia, ponimana aitonu iakwa, avane Ierusalem wayahina, ka yau nuanua Kepasi\em V\em* anau‑vi‑taui, e nui amamaei auyewa ai yau 15 ai heta.\f a \fr 1:18 \ft Leta taina nihenina Paulo wava \+sls Kepasi\+sls* tomatomani. Wava taina kadu aitam wava Simoni Pita wayahina. (Edu \+sls Kepasi\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f* \x + \xo 1:18 \xt Dew 9:26-27.\x* \v 19 Ka tutana Ierusalem amamaei, eha kadu aitam tau hae ananina ata‑dueye. Kepasi\em V\em* ka Iamesa, tauna Iesu vaneina, ainuai ai heta adueyei. \v 20 Ataina tuta Yaubada yau vonana nonononi, ka avonemi tauna matana yau vonana aitamoata aitamoata vivane tunutunuhina. \s2 Paulo Omo Papani Siria Ka Papani Silisia Wayahia \p \v 21 Ka Kepasi\em V\em* anau‑vi‑taui iakwa, e aomo papani Siria wayahina kadu papani Silisia wayahina.\x + \xo 1:21 \xt Dew 9:30.\x* \v 22 Tuta‑nana wayahina tau ekalesia Tau Ito‑yavuha nihenina papani Iudea wayahina eha itꞌ‑anamaneu. Iuna eha aitam tuta tepau ita‑dueye. \v 23 Taui vaneau ana heta inononi vivane avaha avi‑tau ekalesia, ka kadu avaha yau dewa manimaninina tau ekalesia wayahia abou‑ohoi. Nonova Vaneana Ahiahina anau‑nikonikoiei, kadu adewa‑dadani avita‑vovoni. Kate vaneau inononi avaha avi‑putu Vaneana Ahiahina anaunau‑waheyei. \v 24 Wayahina, taui Yaubada iawa‑davei, iuna tauna yawaiu vo‑vinei anua‑vinana. \c 2 \s2 Paulo Ivane Nau‑hohona Meagai Ierusalem Wayahina \p \v 1 Wayahina ponimana ai yau 14 iakwa, avane‑havine Ierusalem wayahina. Ka tuta‑nana wayahina yaiau ainua nui avane, vivane Banabasi ka Titusi, tauna aitam tau vitumahana eha me Iudea wayahiaia.\x + \xo 2:1 \xt Dew 15:2.\x* \v 2 Naona Yaubada yau ava nihenina voneu, nau‑wawaniu avane Ierusalem wayahina, e ekalesia a tau eta‑naonao tenoke mataia avo‑vi‑mahetei inꞌ‑anamanei, medeina Vaneana Ahiahina anaunau‑waheyei taui eha me Iudea wayahia. Ka Yaubada ya nuanua matataui avo‑vi‑mahetei, e habuhabui inꞌ‑anamanei ahiahina. Ka yau nuanua yau ipupu inononi, e iawaehei tunutunuhina. \v 3 Ka taui inononi, ka habuhabuka kadueyei, iawaehei aitamoata deina. Iuna Titusi aitam me Girisi ka eha yanꞌ aidaba. Kate udu! Taui me Iudea eha ita‑veimeyeai Titusi ininina adabe. Eha. Taui iawaehei tauna avaha tau ekalesia‑hoina akanai. \p \v 4 Dewana Titusi wayahina vinꞌ‑omo iuna tupwai tomotau ivi‑heyoheyo itoai me Iudea yama dewa‑dabadaba wayahina. Taui eha tau ekalesia‑hoi, kate taui me Iudea ai heta. Kate ivitupu, ivonavona ivi‑tau ekalesia. Ka taui yai nuanua itoai tau ekalesia‑hoiai yama dewa idudueyei, ka kadu yama ipupu inononi. Ka aituhu memeanina ivitavitai, akanai idewa‑dadani tau ekalesia habuhabui Tau Ito‑yavuha nihenina iveimeyeai me Iudea yama dewa tutuaina avi‑munie. Iuna yai nuanua ananina avi‑tau paisewa‑kavokavovo taui wayahi, e yawaiai iveimeyei.\x + \xo 2:4 \xt Gal 1:7; 5:1, 13.\x* \v 5 Kate itoai eha taui yai ipupuna ata‑nononi. Ka taui yai nuanua dewa tutuaina wayahina awaehei, itomi eha me Iudea nau‑wawanimi naona yami aidaba mamaei, e munia ami pata uvi‑tau ekalesia‑hoimi. Kate itoai abagibagi, ka yai nuanuana avihahaiei. Iuna yama nuanua vona tunutunuhina Vaneana Ahiahina nihenina mamaei taumi eha me Iudea wayahimia. \v 6 Wayahina, ataina tuta avonemi unononi. Tau eta‑naonao ekalesia Ierusalem wayahina, taui me Iudea, kadue yauke me Iudea. Ka itoai habuhabuai avaha awaehei aitamoata vaneana anaunau‑waheyei vivane vaneana tunutunuhina, kadu Vaneana Ahiahina. (Kaiwadi, taui anani, ka yauke kikitu, o kadi habuhabuai ananiai. Eha atꞌ‑anamane. Dewana eha aitam aviani wayahiu. iuna eha aitam onoto ananina Yaubada matana.) Ka tau eta‑naonao‑naia eha yai nuanua kadu aitam vona yau nau‑wahe wayahina ivi‑nuia, kate iawaehei akanai tunutunuhina ana noe deina. \p \v 7 Nonova Iesu Tau Ito‑yavuha Pita honei, e veimeyei tauna me Iudea naunau‑wahei. Ka tau eta‑naonao ekalesia Ierusalem wayahina iawaehei aitamoata, nonova Iesu Tau Ito‑yavuha honeu, e veimeyeu yauke taui eha me Iudea anaunau‑wahei aitamoata deina.\x + \xo 2:7 \xt Dew 22:21.\x* \v 8 Vona ahiahina, Yaubada Pita veimeyei tauna vi‑tau hae ananina taui yai aidaba mamaei wayahia. Kadue deina, Yaubada veimeyeu yauke avi‑tau hae ananiu taui eha yai aidaba wayahia. \v 9 Wayahina, Iamesa, ka Kepasi\em V\em*, kadu Ioni, aitonu anani, ohona anani ekalesia Ierusalem wayahina deina, taui nimau isi‑putui, kadu Banabasi nimana isi‑putui, e iawaeheai avi‑yaiana deina. Iuna itoai habuhabuai paisewa aitamoata apaipaisewa. Ka habuhabuai awaehei aitamoata taui iomomo me Iudea wayahia, inaunau‑wahei, kadu awaehei yauke Banabasi ama inua aomomo taui eha me Iudea wayahia, anaunau‑wahei. \v 10 Ka kadu tau eta‑naonao‑naia yai nuanua ananina aitamoata, vivane yauke Banabasi ama inua nau‑wawaniai tau payapayaya anuanuani, aivaitei, e vonana aitamoata itomani wayahiaia. Ka dewana wayahina kadu yauke yau nuanua aitamoata deina.\x + \xo 2:10 \xt Dew 11:29-30.\x* \s2 Nau‑hohona Meagai Anitioki Wayahina \p \v 11 Ka aitam tuta munia, Kepasi\em V\em* omo wayahiua meagai Anitioki wayahina, ka tuta‑nana wayahina nau‑wawaniu avo‑vi‑tunuhi tauna matana. Iuna tauna ya dewana eha tunuhina. Ya dewana taina deina. \p \v 12 Aitam veimea tutuaina itoai me Iudea wayahiaia ivona, “Aituhu aviyaivia eha yai aidaba, eha nau‑wawanimi nui unꞌ‑am.” Ka Iesu ya mini‑havine munia, akanai dewa vovouna, vivane nui kamam. Ka naona Kepasi\em V\em* omo Anitioki wayahina, tauna dewa vovouna vi‑muniei, ka taui eha yai aidaba nui amam akanai. \p Kate munia, Iamesa yaiana tupwai Ierusalem wayahina iomo Anitioki wayahina. Kate taui ivitumahana vivane naona itomi eha me Iudea ininimi idabei, e munia uvi‑tau ekalesia ahiahina. Ka tutana Kepasi\em V\em* taui dueyei, tauna matamatautei. Wayahina, tauna taui eha me Iudea vihahaiei, tana‑wavini, ka eha kadu aitam tuta taui nui itꞌ‑amam.\x + \xo 2:12 \xt Dew 11:3.\x* \p \v 13 Ka mani tau ekalesia Anitioki wayahina imamaei, ka taui yai tupua me Iudea. Ka taui Kepasi\em V\em* nui inau‑hohona ivi‑putu dewa tutuaina ivi‑muni‑havinei. Ka deina ivitupu ivonavona, “Itoai me Iudea itomi eha me Iudea avane‑tawanemi.” Ka mani me Iudea imamaei Anitioki wayahina, ka taui avaha Kepasi\em V\em* yana dewa idueyei, e ivi‑putu yana dewa ivi‑muniei. Ka kadu au niau Banabasi taui nui vi‑putu dedewei deina. Tauna anꞌ ayaunena nau‑wawani dewa vovouna vihahaiei, ka vi‑putu dewa tutuaina vi‑muni‑havinei. \p \v 14 Kate yauke adudueyei Vaneana Ahiahina anꞌ anamana inau‑haviei yai dewaia wayahina. Wayahina, yauke Kepasi\em V\em* avonei habuhabuai mataia, avona, “Wamke me Iudea aitam. Kate ponimana habuhabuna iakwa wamke aka veimea tutuaina eni‑tawanei. Ka nonova a itoava tuta ataina wayahina, wamke yawaim taui eha me Iudea yawai deina. Kate ataina tuta evonavona taui eha me Iudea wayahia taui nau‑wawani me Iudea aka Veimea tutuaina ivi‑putu ivi‑muni‑waiwaiei. Wamke yam dewana eha tunuhina.” \p \v 15 Akanai ka, yauke habuhabui avo‑vi‑mahetei deina, avona, \pi1 “Itoka tau ekalesia aitamoata aitamoata yaka tupua tunina tunina. Itoai tauai yama tupua me Iudea wayahina, ka itomi taumi yami tupua eha me Iudea wayahina. Itoai Veimea anamanei, kate itomi eha utꞌ‑anamane, kadu utana‑bwegebwegei. \v 16 Ka itoai tau ekalesia me Iudea avaha anamane‑yehai eha ama pata avi‑tau tunutunuhiai Yaubada matana tauna ya Veimea avi‑muniei wayahina. Eha‑ohota. Yama etawana aitamoata mamaei yama vidoha wayahina, vivane yama vitumahana Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina. Iuna etawana aitamoata mamaei tomotau habuhabuka yaka vidoha wayahina, ana heta yaka vitumahana Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina. \pi1 Ka Yaubada avaha itoai tau ekalesia me Iudea awa‑vidovidoheai, iuna avitumahanei. Iuna eha Veimea avi‑ateteye. Aituhu aviyaivia idewa‑dadani Veimea ivi‑ateteye, eha ana pata taui yai dewaia wayahia ivi‑tau tunutunuhi Yaubada matana.\x + \xo 2:16 \xt Dew 15:10-11; Rom 3:20-28; Gal 3:11.\x* \pi1 \v 17 Unuani. Nonova itomi tau ekalesia me Iudea uvonavona Tau Ito‑yavuha uvitumahanei, kate tuta ataina wayahina uvonavona tomotau nau‑wawani yai aidaba mamaei, kadue taui nau‑wawani me Iudea ama veimea tutuaina aitamoata aitamoata ivi‑muniei, e Yaubada na‑ito‑yavuhi deina. Yami ipupu taina anꞌ anamana Iesu tau vitupu aitam, ka nonova tauna ya vitupu uvitumahanei. Ka dewana wayahina dewa goyona vinꞌ‑omo, iuna taui eha me Iudea nui uamam. Vavaneiu, itomi unuanua deina, kate yami nuanua taina banana. Iesu eha yami goyona iuna.” \m Nonova avonei deina. \s1 Paulo Mavina Ya Vo‑vi‑maheta Wayahina \p \v 18 Iesu aitam nuanua vovouna viwaveneka vivane kavitumahanei, e tauna na‑ito‑yavuhika. Aituhu yauke nuanuana vovouna ani‑tawanei, ka aituhu amavina nuanuana tutuaina wayahina, akanai tomotau aviwavenei yau dewa eha tunuhina deina. \v 19-20 Vona ananina taina. Yaubada ya Veimea voneu nau‑wawaniu anꞌ‑aniga, iuna avaha Veimeana atana‑bwegei. Kate tomotau Iesu itutu‑pwatei ai nahenahea, ka tauna aniga wayahiu. Tauna vivane yau tau nau‑seana yau aniga wayahina deina. Wayahina, kana‑vona yauke taua itutu‑pwatau deina. Wayahina, avi veimea nonova Veimeana nihenina veimeyeu, veimea‑naia avaha iakwa, iuna yauke avaha aniga. \p Wayahina, ataina tuta Yaubada Natu‑hoina niheniua mamaei yawayawaina, ka yauke yawaiu tauna ana heta wayahina vinꞌ‑omo‑nananena, iuna Yaubada Natu‑hoina avitumahanei. Tauna dune‑nuanuaieu, ka nonova tauna awaehei tomotaui itutu‑pwatei, e tauna vi‑tau nau‑seana wayahiu deina. Dewaia habuhabui ai nau‑itava vivane tuta ataina wayahina yawaiu awaehei Yaubada wayahina.\x + \xo 2:19-20 \xt Gal 1:4.\x* \p \v 21 Wayahina, eha nau‑wawaniu Yaubada yanꞌ am‑venena awawaehina avihahaie, amavina tauna ya Veimea wayahina. Iuna aituhu yauke au pata Veimeana avi‑ateteyei, ka aituhu au pata avi‑tau tunutunuhina Yaubada matana deina, vona ahiahina, Iesu aniga‑kavovo wayahiu! \c 3 \s1 Vitumahana O Veimea? \p \v 1 Itomi me Galatia kwavakwavami! Ataina yami dewa ana dune aitam koiaka nau‑apoemi deina, e Vaneana Ahiahina uvihahaiei, kadu uvi‑putu viwavenena vitupu uvitumahanei. Tuta ataina wayahina uvitumahanei nau‑wawanimi tomotau unꞌ‑awaehei ininimi idabedabei, kadu nau‑wawanimi me Iudea ama Veimea uvi‑ateteyei. Nonova, Iesu yanꞌ aniga ai nahenahea mahemaheina wayahimia, ka unua‑haui, ka anꞌ anamana uanamanei ahiahina. \v 2 Ka tuta ataina wayahina yau nuanua vi‑tanai aitamoata avi‑tanaiemi, ka nau‑wawanimi yau vona taina unau‑patei. Nonova Yaubada tauna Nuana Ahihinata venemi. Ka naona itomi yami dewa medeina? Kaiwadi, nonova me Iudea ama Veimea uvi‑muniei, e munia Yaubada yami dewa dueyei, e dewa‑haiawa, wayahina tauna Nuana venemi? Nuana omo wayahimia deinake? O kadi naona Iesu Vaneana Ahiahina uvitumahanei, e munia Yaubada tauna Nuana Ahihinata venemi deinake? Habuhabuka avaha kanamanei naona uvitumahanei, e yami vitumahana wayahina Yaubada tauna Nuana Ahihinata venemi. \v 3 Wayahina, ataina nuau vi‑tupatupa ananina wayahimia, ka eha atꞌ‑anamane aviani iuna uvi‑kwavakwava. Nonova tupua vovouna nuami nihenina uvaniahei Yaubada Nuana Ahihinata wayahina. Kate tuta ataina wayahina itomi unuanua aituhu me Iudea ama Veimea uvi‑ateteyei, akanai nuami vidoha‑yehai deina. Kate avonemi, itomi mwagemwage‑vainemi. \p \v 4 Unuani. Nonova, avaha Nuana Ahihinata ya paisewa nihenimia uanamanei, itomi inahe ananina uvaniahei ami havia wayahia, iuna yami vitumahana mamaei. Yauke anuanua, aituhu anamana tanoi unuani ahiahina, vona ahiahina, tuta ataina nau‑wawanimi unua‑vinana yami vi‑nua‑dadanana vovouna wayahina. \v 5 Yaubada tauna Nuana Ahihinata venemi, kadu Yaubada dewa‑bagibagina dedewei niwanimia ududueyei. Ika, tauna Nuana Ahihinata venemi, kate naona itomi eha ya Veimea uta‑vi‑munie, e munia ami nau‑pata wayahina uvaniahe deina. Eha‑ohota! Tauna Nuana Ahihinata venemi, iuna Iesu Vaneana Ahiahina uvitumahanei akanai. \s1 Pai Dune Abaraham Wayahina \p \v 6 Nau‑wawanimi Abaraham viviwavina unuani, iuna aitam pai dune ahiahina. Iginuma ivona, \b \q1 “Tauna Yaubada vitumahanei. \q2 Wayahina, Yaubada dewana wayahina \q3 vona‑nau‑pata, ivona, \q1 ‘Tauna vitumahaneu. \q2 Wayahina, yauke awaehei \q3 tauna avaha vi‑tau tunutunuhina mataua.’”\x + \xo 3:6 \xt Nao 15:6.\x* \b \p \v 7 Wayahina, kana‑vona Abaraham natunatu‑hoina vivane taui Yaubada ivitumahanei. Yauke yau nuanua ananina nua‑uyana unꞌ‑anamane‑yehai. \v 8 Nonova Yaubada dewaia habuhabui apa‑taputapuei Iginuma nihenina. Ka Iginuma‑naia voneka Yaubada ya nuanua taui eha me Iudea ivi‑tau tunutunuhi tauna matana iuna taui ivitumahanei. Ka Yaubada tauna ya nuanuana Abaraham haeyei, ivona, \b \q1 “Aituhu aviyaivia ivitumahaneu \q2 wamke evitumahaneu deina, \q3 akanai taui habuhabui anau‑iaiavei.”\x + \xo 3:8 \xt Nao 12:3; Rom 4:3, 16.\x* \b \p \v 9 Wayahina, aituhu aviyaivia Yaubada ivitumahanei, Abaraham Yaubada vitumahanei deina, akanai taui nau‑iaiava ivaniahei Yaubada wayahina, Abaraham deina. \v 10 Ka Iginuma nihenina ivona, \b \q1 “Yaubada yana vona habuhabui, \q2 kadu tauna ya veimea habuhabui. \q1 Ka aituhu aviyaivia ya veimea itana‑bwegei, \q2 vona ahiahina, Yaubada avaha tomotaui bwanatai, \q1 ivona, ‘Aituhu aviyaivia yau veimea aitamoata \q2 itana‑bwegei, taui nau‑wawani inꞌ‑aniga akanai.’” \b \p Wayahina, aituhu aviyaivia inuanua taui ai pata veimea aitamoata aitamoata ivi‑ateteyei tunuhina, ka eha bwanatana ivaniahe, avonemi taui inuanua banana deina.\x + \xo 3:10 \xt V.V 27:26.\x* \p \v 11 Eha aitam koiaka ana pata Yaubada ya veimea vi‑ateteye, e munia vi‑tau tunutunuhina Yaubada matana deina. Iuna kadu aitam mataina ivona, \b \q1 “Tau tunutunuhina aitamoata aitamoata \q2 yawai ivaniahei yai vitumahana wayahina akanai.”\x + \xo 3:11 \xt Aba 2:4; Gal 2:16.\x* \b \p \v 12 Unononi. Yaubada ya Veimea eha ta‑vinꞌ‑omo vitumahana wayahina. Eha. Iginuma ivona, \b \q1 “Aituhu aviyaivia Veimea taina idedewei, \q2 akanai taui yawai ivaniahei deina.”\x + \xo 3:12 \xt Lev 18:5; Rom 8:3.\x* \b \p \v 13 Kate itoka aitamoata aitamoata avaha Veimeana katana‑bwegebwegei. Wayahina, Yaubada ya bwanata mamaei itoka habuhabuka wayahika. Kate udu! Iginuma kadu ivona, \b \q1 “Aituhu aviyaivia yai aniga ivaniahei \q2 ai wayahina itutu‑pwatei, \q1 akanai taui habuhabui bwanata a pohavu \q2 ivaniahei deina.” \b \p Ka tomotau Iesu itutu‑pwatei ai wayahina deina, e tauna aniga. Ka tauna bwanata a pohavu vaniahei itoka aitamoata aitamoata wayahika deina. Tutana tauna pohavu vaniahei, ka aniga, bwanatana Veimea nihenina iakwa wayahika. Iuna Yaubada bwanatana bou‑tamani Iesu wayahina.\x + \xo 3:13 \xt Rom 8:3; V.V 21:23.\x* \v 14 Wayahina, Yaubada ya vi‑nua‑hauhau kanꞌ‑anamane‑vidoha. Yaubada ya nuanua taui eha me Iudea naona Tau Ito‑yavuha Iesu ivitumahanei, e munia Nuana Ahihinata ivaniahei. Nonova Yaubada nau‑iaiavana Abaraham vona‑dabedabei, ka Iesu yana dewa etawana vo‑vi‑aiaia, e taui eha me Iudea kadue nau‑iaiavana ivaniahei deina. \s1 Pai Dune Tomotau Yaka Dewa Wayahina \p \v 15 Kadu aitam pai dune avenemi, e habuhabumi Yaubada ya dewana unꞌ‑anamanei. Itoka habuhabuka yaka dewa deina. Aituhu onoto ainua aitam dewa wayahina iawaehei, ka munia aituhu awaehana iginumi, akanai awaehana mamaei deina. Ka tau awaehai tau vanevaneneha ihonei iomo, e awaehana iaiavi, vivane inononi, inuani. Ka munia, nau‑wawani awaehana mamaei deina. Tau awaehaia eha ai pata vona aitam ivi‑nuia, kadu eha ai pata vona aitam inꞌ‑epa‑yavune. Eha. Medeina naona ainuaia iawaehei, akanai apaina awaehana mamaei deina. Aituhu apaina aitam onoto ya nuanua awaehana na‑vo‑vinei, eha ana pata. Aituhu tauna dewa‑dadani na‑vo‑vine, tau vanevanenehai imini niwania, e taui yana dewa ivito‑potei. \v 16 Ka unononi. Yaubada Abaraham vona‑dabedabei, ka awaehana Abaraham vaniahei, ka kadu Abaraham wanohina vaniahei deina. Yaubada eha ya vona‑dabadaba ta‑vene Abaraham wanowanohi wayahia, vivane taui me Iudea habuhabui wayahia. Eha. Yaubada ivona vivane Abaraham wanohina aitamoata nau‑iaiavana ya vona‑dabadaba wayahina vaniahei, vivane Tau Ito‑yavuha ana heta.\x + \xo 3:16 \xt Nao 12:7.\x* \p \v 17 Pai mini ananina taina. Naona Yaubada ya vona‑dabadaba boui Abaraham wayahina. Ka munia, ponimana ai yau 430 iakwa, Yaubada tauna ya Veimea me Isiraeli habuhabui venei, kate Yaubada ya nuanua dewana wayahina tunina. Tutana Veimeana omo, Veimeana eha ya vona‑dabadabana ta‑kweui, ka kadu Veimeana eha ya vona‑dabadabana ta‑vo‑vine. Eha. Avaha avonemi deina. Awaeha naona nau‑wawani mimini akanai.\x + \xo 3:17 \xt NiT 12:40.\x* \v 18 Wayahina, Yaubada ya nuanua naona vivane kavitumahanei, e munia tauna Nuana Ahihinata na‑veneka. Yaubada ya nuanua eha naona ya Veimea kavi‑ateteye, e munia Nuana Ahihinata na‑veneka. Aituhu deina, kana‑vona Yaubada ya vona‑dabadabana Abaraham wayahina eha aitam aviani. Ka kadu aituhu deina, Yaubada avaha ya vona‑dabadabana vo‑vinei. Kate Yaubada eha ta‑dewe deina.\x + \xo 3:18 \xt Rom 4:14.\x* \p \v 19 Naona, tauna ya vona‑dabadabana boui, ka munia tauna ya Veimea me Isiraeli venei. Ka ataina yau nuanua Veimeana iuna avo‑vi‑mahetemi unꞌ‑anamanei. Eha Yaubada ya nuanua Veimeana ya vona‑dabadabana na‑vo‑vine. Yaubada me Isiraeli Veimeana venei, iuna tauna ya nuanua taui yai dewa goyona inꞌ‑anamanei. Ka vona ahiahina, Veimeana me Isiraeli yawai veimeyei a itoava Abaraham wanohi‑nana omo, vivane tauna nau‑iaiavana ya vona‑dabadabana wayahina vaniahei. \p Tutana Yaubada me Isiraeli Veimeana venei, tau ivaita tupwai imimini Yaubada ka me Isiraeli ainua niwania. Naona Yaubada ya Veimea anelose tupwai venei, e anelose‑naia Veimeana Mosese ivenei, e Mosese Veimeana me Isiraeli venei. Dewana itoka tomotau yaka dewa yaka awaeha wayahina deina.\x + \xo 3:19 \xt Rom 5:20; Dew 7:38.\x* \v 20 Kate Yaubada tauna Natu‑hoina vona‑dabedabei, e Natu‑hoina kadu Yaubada. Wayahina, awaehana wayahina eha nau‑wawani tau vaneneha inononi, e apaina tomotau ainua iveimeye. Iuna Yaubada eha ainua, kate aitamoata. \p \v 21 Medeina kana‑vona Yaubada ya Veimea ka tauna ya vona‑dabadabana ainuaia wayahi? Kaiwadi, Yaubada ya Veimeana tauna ya vona‑dabadabana vo‑vinei? Eha‑ohota! Kadu ya Veimeana eha ya vona‑dabadabana ta‑nau‑seani. Eha aitam veimea ana pata yawai‑vavaha na‑veneka. Aituhu aitam veimea deina mamae, akanai memeanina Yaubada nꞌ‑apa‑vidovidoheka, iuna veimeana kavi‑ateteyei. Kate eha aitam veimea deina ta‑mamae.\x + \xo 3:21 \xt Rom 8:2-4.\x* \v 22 Iginuma voneka vivane goyona itoka tomotau habuhabuka tanopia yohonika. Kate Yaubada vona‑dabadabaka, aituhu aviyaivia Iesu Tau Ito‑yavuha ivitumahanei, akanai Yaubada nꞌ‑apa‑vidovidohei tauna matana. \v 23 Nonova a itoava tuta ataina wayahina Yaubada ya Veimea kadu yohonika deina. Kate ataina tuta Yaubada avaha vitumahana a etawana viwaveneka.\x + \xo 3:23 \xt Gal 4:3.\x* \v 24 Wayahina, taina kadueyei. Tuta nonova a itoava Tau Ito‑yavuha vinꞌ‑omo wayahina, Yaubada ya Veimeana veimeyeka, kadu viwaveneka itoka eha aka pata veimeana kavi‑munie tunuhina. Kate tuta ataina wayahina, aituhu Iesu kavitumahanei, akanai Yaubada apa‑vidovidoheka tauna matana.\x + \xo 3:24 \xt Rom 10:4.\x* \p \v 25 Tuta ataina vitumahana ana tuta. Wayahina, tuta ataina wayahina Veimeana eha ana pata na‑veimeyeka. \v 26 Tutana Iesu kavitumahanei, auyewana wayahina Yaubada awaeheka itoka tauna natunatuna.\x + \xo 3:26 \xt Ioni 1:12.\x* \p \v 27 Nonova itomi eha Iesu nui uta‑mamae deina. Ka ataina itomi avaha Iesu nihenina umamaei ami bapitaiso wayahina, ka kadu itomi avaha Iesu uweteni ami kwama uweteweteni deina.\x + \xo 3:27 \xt Rom 6:3.\x* \v 28 Wayahina, aituhu avaha Tau Ito‑yavuha kaweteni, tuta ataina wayahina kana‑vona avi tuta itoka tau ekalesia kadudueyeka, eha aka pata me Iudea kadudueye, ka kadu eha aka pata me Girisi kadudueye. Eha aitam tau paisewa yohoyohonina kadudueye, ka kadu eha aitam onoto ananina kadudueye. Eha aitam onoto kadudueye, ka kadu eha aitam vavine kadudueye. Eha. Ataina itoka tau ekalesia habuhabuka Iesu ininina hutana. Wayahina, avi tuta kadudueyeka, akanai nau‑wawanika Tau Ito‑yavuha kadudueyei.\x + \xo 3:28 \xt Rom 10:12.\x* \v 29 Wayahina, aituhu aviyaivia wayahimia Tau Ito‑yavuha nihenina umamaei, vivane tauna ininina hutana, vona ahiahina, taumi habuhabumi Abaraham wanohi‑nana nihenina umamaei. Ka kadu aviani Yaubada Abaraham wanohi‑nana vona‑dabedabei, akanai, itomi dewaia habuhabui uvaniahei, unu‑tauna amana yana gabu vaniahei aitamoata deina.\x + \xo 3:29 \xt Rom 4:13.\x* \c 4 \s1 Vona Tana‑minikuna Kaikaiwabo Natuna Wayahina \p \v 1 Vona tana‑minikuna taina wayahina adewa‑dadani avo‑vi‑mahetemi. Aitam kaikaiwabo tauna natuna onotona vona‑dabedabei apaina, avi tuta tevana vi‑onoto, akanai tevana yana gabu habuhabuna, vivane yana tano kadu ya gugua, na‑vaniahei, kadu na‑veimeyei. Kate naona natuna vivane tevana kikituna. Wayahina, avaha kanamanei, kaikaiwabona eha nꞌ‑awaehe tevanina vi‑tau veimea. Eha. Naona kana‑vona tevanina yawaina aitam tau paisewa yohoyohonina yawaina deina, eha aitam tau veimea yawaina deina. Kate vona‑dabadabana mamaei, ka munia, tevanina vi‑onoto, akanai tauna dewa habuhabuna na‑veimeyei. \v 2 Wayahina, kaikaiwabona nau‑wawani aitam ponimana na‑tomani, ka avi tuta natuna ponimanana vaniahei, akanai tauna vi‑putu dewa habuhabuna veimeyei. Tutana tevanina kikituna, kaikaiwabona tau viwavenena ai nau‑pata venevenei, e taui natuna iveimeyei, kadu mani tau paisewa ai nau‑pata venevenei, e taui yana dewa habuhabuna idune‑vi‑avini. Ka munia, tevanina avaha vi‑onoto, ka tauna avaha ponimanana vaniahei, akanai natuna ana pata vi‑putu dewa habuhabuna veimeyei. \p \v 3 Ka ataina tuta itoka tau ekalesia kaikaiwabona natunatuna deina. Nonova Yaubada aitam ponimana tomani. Ka mani veimea mani veimea iveimeyeka a itoava ponimanana kavaniahei wayahina.\x + \xo 4:3 \xt Kol 2:20.\x* \v 4 Ka tutana ponimanana vinꞌ‑omo, Yaubada tauna Natu‑hoina vi‑tunei omo tanopia. Tauna Iesu, ka tauna vi‑tomotau itoka tomotau deina. Tauna ayona mamaei, ka Yaubada ya Veimea kadu tauna veimeyei.\x + \xo 4:4 \xt Ioni 1:14; Rom 1:3.\x* \v 5 Yaubada tauna natuna vi‑tunei, e Iesu vi‑maie‑havineka, ka tana‑vewanika Yaubada ya Veimeana wayahina. Wayahina, ataina tuta itoka eha tau paisewa yohoyohonika. Ka kadu ataina tuta Yaubada ya Veimea eha veimeyeka. Eha. Ataina tuta itoka Yaubada natunatuna, iuna Iesu ya paisewa wayahika. \p \v 6 Itomi vivane Yaubada natunatuna. Wayahina, Yaubada tauna Natu‑hoina Nuana vi‑tunei inu nuami nihenina, e Nuana nihenimia honehonei, vonavona, “Aba\em V\em*, Amau.”\x + \xo 4:6 \xt Rom 8:15-17.\x* \p \v 7 Wayahina, ataina tuta itomi eha tau paisewa yohoyohonimi. Eha. Ataina tuta itomi Yaubada natunatuna, ka kadu Yaubada avaha awaehemi yana gabu uvaniahei, uveimeyei. \s1 Paulo Ya Nua‑vita Me Galatia Wayahi \p \v 8 Nonova itomi eha me Iudea eha Yaubada‑hoina utꞌ‑anamane. Nonova itomi yaubada vitupu uvitumahanei, kadu umatamatautei. Wayahina, nonova udewa‑dadani yai veimea tunina tunina uvi‑ateteyei idudueyemi, e uvo‑vi‑dewa‑haiawi deina. Ka taumi uvi‑tau paisewa yohoyohonimi yaubada vitupu wayahia deina. \v 9 Kate tuta ataina avaha Yaubada‑hoina uanamanei, o kana‑vona tauna avaha anamanemi. Wayahina, aviani iuna uvi‑nua‑dadani nau‑wawanimi umagigino, uvi‑putu veimea uvi‑muni‑havinei? Dewana wayahina itomi mwagemwage‑vainemi! Yami dewana anꞌ anamana itomi yami nuanua uvi‑tau paisewa yohoyohonimi matauta wayahina, yawaimi nonova aitamoata deina. \p \v 10 Itomi unuanua uvidoha deina, kate avonemi, avaha vitumahana tunuhina uvo‑haini, ka avaha umavi‑havine Veimeana tutuaina wayahina. Dewaia tutuaina ivona auyewa tupwai auyewa anani, ka wahava tupwai wahava anani, ka tuta tupwai tuta anani, ka kadu ponimana tupwai ponimana anani! Yami vi‑nua‑dadana tanoi vivane goyo‑vainena. Iuna dewaia tutuaina habuhabui awakabi. Eha ai pata ina‑ivaitemi.\x + \xo 4:10 \xt Rom 14:5; Kol 2:16.\x* \s1 Paulo Ya Paisewa Wayahina \p \v 11 Nonova, tutana yauke papani Galatia amamaei, apaipaisewa toyoina Vaneana Ahiahina avo‑vi‑mahetemi ahiahina, unꞌ‑anamanei. Wayahina, tuta ataina nuau vi‑tupatupa ananina, ka kadu eha atꞌ‑anamanemi ahiahina. Kaiwadi, nonova apaipaisewa‑wayohe wayahimi? Kaiwadi, nonova yau tuta aoneone‑kavovo wayahimi? \p \v 12-13 Vavaneiu, adune‑nuanuaiemi. Yauke yau nuanua ananina yau vona yami leta taina nihenina unononi, e uvitumahanei yauke avitumahanei aitamoata deina. Yauke me Iudea aitam, kate ataina tuta yau dewa itomi eha me Iudea yami dewa deina. Unuani. Nonova, tutana naona aomo wayahimia papani Galatia nihenina, ininiu ihanua. Wayahina, itoka nui kamamaei tupwana bana mamanaina a itoava avidoha wayahina. Ka tuta‑nana nihenina Vaneana Ahiahina itomi me Galatia anaunau‑wahemi. \v 14 Ka yau kwanaha wayahina au dune vivane gaugaununu, kate itomi eha uta‑vihahaieu, kadu eha uta‑mana‑giboeu. Eha. Uvi‑yaianeu, kadu unau‑kaiweu aitam anelose Yaubada wayahina deina, o kadi yauke Iesu Tau Ito‑yavuha ana heta deina. Tuta naona aomo wayahimia yami dewa deina. \p \v 15 Kate tuta ataina yami dewa‑haiawa avaha iakwa. Nonova itomi udune‑nuanuaieu ananina. Wayahina, itomi yami nuanua una‑ivaiteu. Tuta‑nana wayahina aituhu ami pata, itomi matami umoia, e uveneu avidoha, kadu udewa‑haiawa aituhu ami pata udewe deina. Kate tuta ataina eha yami dewa‑haiawa deina. \v 16 Tuta ataina vona tunutunuhina avona‑havihavinemi, kate eha unononi. Tuta ataina avo‑vi‑tunutunuhimi, kate unuanua yauke avaha avi‑haviemi, a? \s1 Tau Viwavenena Vitupu Wayahi \p \v 17 Tau viwavenena vitupu yai nuanua ananina yai ipupu unononi, e uvi‑muniei. Iuna ananina taina. Taui yai nuanua taua uvihahaieu, kadu yau viwavenena uvihahaiei. Ka yai nuanua ananina taui unꞌ‑awaehei, kadu yai viwavenena unꞌ‑awaehei. Kate taui eha idune‑nuanuaiemi. \p \v 18 Aituhu yami nuanua ananina mamaei aitam dewa uvi‑ateteyei tunuhina, naona nau‑wawanimi unꞌ‑anamanei dewana vivane dewa ahiahina. Aituhu yami nuanua ananina mamaei aitam dewa uvi‑ateteyei, ka aituhu dewana vivane dewana goyona, medeina uvidoha? Kate aituhu dewana vivane dewa ahiahina, akanai nau‑wawanimi tuta tuta uvi‑ateteyei ahiahina deina, aituhu yauke nui kamamaei, o aituhu itomi ami heta umamaei. \v 19 O, natunatu, unononi. Nonova, tutana Vaneana Ahiahina anaunau‑wahemi uvitumahanei, au vita kadu au viha avaniahei, vaivinei ai tuta ivi‑natuna ivaniahei aitamoata deina. Ka tuta ataina wayahina nau‑wawaniu viha‑nana avaniahe‑havinei. Iuna yau nuanua Iesu Tau Ito‑yavuha mamaei toyoina nihenimia. \p \v 20 O yaiau, yau vona panina kadu manimaninina yami leta taina nihenina avonevonemi. Iuna nuau vi‑tupatupa ani‑vainena yawaimi wayahina! Ataina tuta yau nuanua ananina anꞌ‑omo papani Galatia, e nui kamamaei, e adudueyemi yami dewa medeina. Aituhu yami dewa vidoha adudueye, au pata yau vona‑panina abou‑oho, ka au pata avona‑bigebigemi. Kate tuta ataina eha au pata anꞌ‑omo wayahimia. Wayahina, yami leta taina aginumi akanai. \s1 Kadu Aitam Vona Tana‑minikuna \p \v 21 Itomi avaha uvi‑nua‑dadani Veimea tutuaina yawaimi na‑veimeyei. Akanai ka, yami vi‑nua‑dadana tanoi anꞌ anamana avo‑vi‑mahetemi, ka kadu Veimeana avo‑vi‑mahetemi, ka ainua unꞌ‑anamanei. \v 22 Iginuma nau‑viviwaveka taina deina. Abaraham natunatuna ainua. Aitam ayona tau paisewa yohoyohonina, ai wava Agara, ka aitam ayona eha tau paisewa yohoyohonina, taui Abaraham awana, ai wava Sara.\x + \xo 4:22 \xt Nao 16:15; 21:2.\x* \v 23 Ka tau paisewa yohoyohonina vavinena ivi‑natuna, vaivine habuhabui tanopia ivi‑natuna deina. Ka Sara eha tau paisewa yohoyohonina, ka Sara ivi‑natuna tunina. Naona Yaubada vona‑dabedabei. Wayahina munia, natui vona‑dabadabana wayahina vinꞌ‑omo.\x + \xo 4:23 \xt Rom 9:7-9.\x* \p \v 24 Viviwavana viviwava tunuhina, eha vitupu. Ka kadu viviwavana vivane vona tana‑minikuna deina. Kana‑vona vaivinei ainua awaeha ainua deina. Awaeha aitam vinꞌ‑omo Oya Sinai wayahina. Awaehana vavinena ivi‑natuna, e natunatui ivi‑tau paisewa yohoyohonina. Awaehana taina Agara deina. \v 25 Agara Oya Sinai papani Arabia nihenina deina. Ka kadu Agara meagai Ierusalem ataina tuta tanopia mamaei deina. Iuna meagai‑nana ka tau vi‑meagai‑naia nui avaha ivi‑tau paisewa yohoyohonina. \p \v 26 Kate Ierusalem ainua imamaei. Ka Ierusalem vꞌ‑inuana wahuma mamaei. Ka meagaina eha tau paisewa yohoyohonina, ka kadu natunatui eha tau paisewa yohoyohonina. Ka vona ahiahina, meagai‑nana vivane itoka tau vitumahana ayoka.\x + \xo 4:26 \xt Ebe 12:22; SiV 21:2, 10.\x* \v 27 Iginuma nihenina ivona, \b \q1 “Vaivinemi gaganimi, taumi eha natumi, \q2 kate nau‑wawanimi udewa‑haiawa. \q1 Ika, habuhabumi eha ami viha \q2 natumi wayahina uta‑vaniahe, \q1 akanai nau‑wawanimi uhaihaiawa, \q2 kadue uaheahe ananina. \q1 Tupwami yami onoto ini‑tawanemi, \q2 eha ami pata uvi‑natuna. \q1 Ka vaivine tupwai yai onoto imamaei, \q2 e taui ivi‑natunatuna. \q1 Kate Yauke itomi gaganimi natunatumi avenemi, \q2 e apaina taui yai onoto imamaei, \q3 akanai natunatui ai yau habuhabui, \q2 kate itomi natunatumi ai yau \q3 taui natunatui ai yau vane‑tawanei.”\x + \xo 4:27 \xt Isa 54:1.\x* \b \p \v 28 Vavaneiu, Abaraham natuna ana wava Isaki, ka tauna ya tupua vona‑dabadaba wayahina vinꞌ‑omo. Ka itomi tauna deina. Iuna taumi yami tupua vovouna Yaubada ya vona‑dabadaba wayahina vinꞌ‑omo.\x + \xo 4:28 \xt Nao 15:4-5; Rom 9:7.\x* \p \v 29 Nonova tau paisewa yohoyohonina vavinena natui onotona tauna vaneina vitevitei. Iuna vaneina ya tupua Nuana Ahihinata ya bagibagi wayahina vinꞌ‑omo. Ka kadu tuta ataina dewana avaha vinꞌ‑omo uvaniahei aitamoata deina. Iuna tuta ataina taui ivi‑tau paisewa yohoyohonina Yaubada ya Veimea wayahina ivitavitami. Iuna itomi yami tupua vovouna Nuana Ahihinata wayahina vinꞌ‑omo.\x + \xo 4:29 \xt Nao 21:9-10; Ioni 8:35.\x* \v 30 Kadu Iginuma voneka deina. Yaubada Abaraham vonei, ivona, \b \q1 “Tau paisewa yohoyohonina vavinena \q2 kadu natui nui evi‑tunei ine bana mamanaina. \q1 Iuna eha yau nuanua wamke yam gabu \q2 tau paisewa yohoyohonina vavinena natui evo‑pate. \q1 Eha. Yam gabu habuhabuna \q2 vivane Sara natuna Isaki ya gugua. \q1 Iuna Sara eha aitam \q2 tau paisewa yohoyohonina.” \b \p \v 31 Vavaneiu, itoka ayoka eha tau paisewa yohoyohonina vavinena. Eha. Itoka ayoka vivane taui eha aitam tau paisewa yohoyohonina. Wayahina, itoka eha nau‑wawanika me Iudea yai Veimeana kavi‑ateteye. Eha. Yaubada avaha apa‑vidovidoheka, iuna avaha Iesu kavitumahanei akanai. \c 5 \p \v 1 Nonova Veimeana yohonika, kate Iesu Veimeana wayahina ito‑yavuhika. Ka tauna ya nuanua itoka yavuyavuhika kamamaei deina. Eha ya nuanua kavi‑tau paisewa yohoyohonina tuta vꞌ‑inuana wayahina. Kate tupwai tomotau yai nuanua iyohonika kavi‑tau paisewa yohoyohonina me Iudea yai Veimeana wayahina, nonova deina. Wayahina, itoka nau‑wawanika kamimini toyoina, kadu eha nau‑wawanika kawaehe iyohoni‑havineka. Eha‑ohota! \v 2 Nau‑wawanimi yau vona yami leta taina nihenina unua‑tania. Yauke Paulo avonevonemi. Aituhu tau viwavenena vitupu uawaehei idabami, vona ahiahina, Iesu eha ana pata na‑ivaitemi! \v 3 Pai mini taina pai mini ani‑vainena. Wayahina, avona‑havinemi unononi. Vona ahiahina, aituhu aviyaivia iawaehei tau viwavene‑naia idabei, akanai taui kadue nau‑wawani veimea aitamoata aitamoata ivi‑ateteyei. Eha veimea aitonuata! Eha‑ohota. Taui nau‑wawani veimea aitamoata aitamoata Veimeana nihenina ivi‑ateteyei. \v 4 Aituhu aviyaivia wayahimia udewa‑dadani Yaubada ya veimea aitamoata aitamoata uvi‑muni‑waiwaiei, e uvi‑tau tunutunuhimi Yaubada matana deina, vona ahiahina, itomi avaha Tau Ito‑yavuha utana‑wavini. Naona Yaubada am‑venena awawaehina venemi, kate tuta ataina itomi avaha am‑venena awawaehina uvo‑haini. \p \v 5 Ka yauke medeina? Yauke avitumahanei Iesu yanꞌ aniga yau dewa goyona aitamoata aitamoata epa‑yavunei, kadu tuta ataina Nuana Ahihinata ivaiteu yau nua‑vaniaha nui apotapota a itoava avi‑tau tunutunuhi‑hoiu. \v 6 Avidoha deina, iuna yauke Iesu nihenina amamaei. Ka aituhu aviyaivia Iesu nihenina imamaei, aituhu taui yai aidaba mamaei, aidaba‑nana eha aitam aviani. O aituhu taui eha yai aidaba, akanai dewana eha aitam aviani. Dewa aitamoata dewa ananina Yaubada matana, vivane yaka vitumahana Iesu wayahina kasi‑vinꞌ‑omanei yaka dewa‑vidovidoha wayahina.\x + \xo 5:6 \xt 1Ko 7:19; Gal 6:15.\x* \p \v 7 Nonova, tutana anaunau‑wahemi, uvitumahanei kadu itomi yawaimi ahiahina. Kana‑vona, itomi tau nau‑bwanunua deina, ka kadu tuta‑nana wayahina unau‑bwanunua ahiahina. Kate munia, koiaka venau‑potami? Ka tuta ataina eha unau‑bwanunua, kate avaha ugenuana. Iuna tuta ataina eha vona tunutunuhina uvi‑ateteye. \v 8 Nonova anaunau‑wahemi, ka Iesu Tau Ito‑yavuha honemi, e tauna ya nuanua itomi uvi‑muni‑waiwaiei. Ka kadu tauna ya nuanua vona tunutunuhina uvi‑ateteyei, kate tauna eha ta‑viwavenemi nau‑wawanimi Veimeana tutuaina uvi‑ateteye. \p \v 9 Tomotau habuhabuka vona tana‑minikuna taina kanamanei, ivona, \b \qm1 “Pai vo‑vi‑nata kikituna ana pata \qm2 palaua habuhabuna wayahina ihuna na‑vane.” \b \m Kadu deina, viwavenena goyona ana pata tau ekalesia habuhabui yawai vi‑goyoi.\x + \xo 5:9 \xt 1Ko 5:6.\x* \v 10 Yauke anuanua yaka Kauvea ana pata viwavenemi yau vona yami leta taina nihenina vivane vona tunutunuhina. Ka yauke avitumahanemi yau vonana unononi, e umavina vona tunutunuhina wayahina, e kawaehei aitamoata yaka vitumahana wayahina deina. Ka avi tau viwavenena vitupu avaha iomo wayahimia, vivane taui avaha yami vitumahana ivi‑goyoi, apaina ai dewa‑yaiyai Yaubada wayahina ivaniahei yai dewana goyona wayahina.\x + \xo 5:10 \xt Gal 1:7; 2Ko 11:15.\x* \p \v 11 Vavaneiu, tupwai tomotau ivitupu, ka ivonevonemi yauke taui eha me Iudea aveimeyei nau‑wawani naona inini idabei, e ivi‑tau ekalesia‑hoina deina. Tomotaui yai ipupuna wayahiu vitupu ananina. Udu! Aituhu yauke anaunau‑wahe deina, eha aitam iuna mamae me Iudea inua‑goyo wayahiua. Kate me Iudea habuhabui inua‑goyo wayahiua. Ka taui inua‑goyo, iuna avaha ianamanei yauke taui eha me Iudea aviwavenei taui nau‑wawani me Iudea ama Veimeana ibou‑ohoi! Ka kadu aviwavenei Iesu avaha aniga ai nahenahea, ka Veimeana eha ana pata na‑ivaiteka. Kate me Iudea eha yai nuanua yau nau‑wahena ivitumahane. Wayahina, inua‑goyo wayahiua. \p \v 12 Yauke anua‑goyo ananina tau viwavenena vitupu wayahia. Iuna yai viwavenena banana. Iviwavenemi nau‑wawanimi ininimi kikituna iupwa‑ohoi. Akanai, aituhu ininimi kikituna ahiahina wayahimi, yau vona taui wayahia inini habuhabuna ahiahina taui wayahi! \s1 Tau Ekalesia Nau‑wawani Medeina? \p \v 13 Vavaneiu, medeina itomi wayahimi avonavona? Iesu honemi, iuna tauna ya nuanua na‑tainimi Veimeana uni‑tawanei, e na‑ito‑yavuhimi. Kate eha nau‑wawanimi yami nuanua bagibagi‑vainena ininimi wayahina ivinꞌ‑omo unꞌ‑awaehe iveimeyemi. Eha. Itomi nau‑wawanimi udune‑nuanuaiemi, kadu habuhabumi uvi‑tau paisewa aitamoata aitamoata wayahimi.\x + \xo 5:13 \xt 1Pi 2:16.\x* \p \v 14 Yaubada me Iudea veimea habuhabui venei. Ka habuhabui ai anamana a nau‑itava taina, vivane, \b \q1 “Nau‑wawanim am niam edewa‑vidovidohei, \q2 edewa‑vidovidohem aitamoata deina.”\x + \xo 5:14 \xt Lev 19:18; Rom 13:9.\x* \b \p \v 15 Aituhu yami dewa vahitau udaudana yai dewa manimaninina deina, apaina uvi‑naua, ka kadu uvi‑gonigonia. Wayahina, anau‑vi‑avinimi, udune‑vivinimi! Kaiwadi, apaina uvita‑vovoni‑yehaimi. \s1 Nuaka Ininika Ainua Ai Tana‑vewani \p \v 16 Wayahina, ataina avonemi, Nuana Ahihinata unꞌ‑awaehei tauna eta‑naoemi kadu veimeyemi. Aituhu Nuana Ahihinata uvi‑ateteyei deina, yami nuanua ananina ivinꞌ‑omo ininimi wayahina eha ai pata yawaimi iveimeye. \v 17 Iuna Nuana Ahihinata ya nuanua ka itoka tomotau yaka nuanua ananina ivinꞌ‑omo ininika wayahina eha aitamoata, kate tunina. Wayahina, tuta tuta nuanua ainuai nihenikaia ivi‑naua. Iuna avi dewa Nuana Ahihinata vihahaiei, akanai ininika yai nuanua ananina dewaia deina. Ka kadu avi dewa Nuana Ahihinata ya nuanua ananina, akanai ininika dewaia ivihahaiei deina. Vona ahiahina, nuami wayahina yami nuanua Nuana Ahihinata uvi‑muniei, kate ininimi veimeyemi. Wayahina, yami dewa ka yami nuanua eha aitamoata, kate tunina.\x + \xo 5:17 \xt Rom 7:15-23.\x* \v 18 Ka aituhu Nuana Ahihinata unꞌ‑awaehei na‑eta‑naoemi, akanai eha nau‑wawanimi Yaubada ya Veimeana habuhabuna uvi‑ateteye. \p \v 19 Dewa goyona habuhabui ivinꞌ‑omo‑nananena yaka nuanua ananina ininika wayahina. Ka dewaia goyona vivane tomotau iawa‑nemei, ka ikenekenene, ka dewa gawagawamina idedewei,\x + \xo 5:19 \xt 1Ko 6:9-10.\x* \v 20 ka yaubada vitupu iawa‑davedavei, ka ivi‑banauma, ka tomotau inau‑nikonikoiei, ka ivi‑naua, ka ivi‑bwanou, ka ivi‑maga‑bawa ani‑vainena, ka tuta tuta yai nuanua taui ai heta ahiahina ivaniahei, kate yaiai eha, ka kadu yoko itana‑vewani gwau wayahia, \v 21 ka tomotau imana‑giboei, ka daudau bagibagina inimnim, ka kadu ikenekenene pati\em V\em* ananina wayahina, ka kadu mani dewa habuhabuna deina idedewei. Tuta ataina avonemi vona panina wayahina, aituhu aviyaivia dewa‑naia idedewei, taui eha ai pata Yaubada ya pai veimea ina‑nu nihenina. \p \v 22 Kate dewa ahiahina habuhabui ivinꞌ‑omo‑nananena Nuana Ahihinata wayahina. Ka dewaia vivane tomotau idewa‑vidovidohei, ka idewa‑haiawa, ka nua gomagomanina wayahia, ka itoha‑vi‑anai, ka dewa ahiahina idedewei, ka dewa tunutunuhina idedewei, ka igwagwaheyei, \v 23 ka dewa bigana idedewei, ka kadu taui ai heta dewa goyona ivito‑potei yawai nihenina. Ka Yaubada eha aitam dewaia wayahia ta‑vito‑pote. \p \v 24 Aituhu aviyaivia vivane Tau Ito‑yavuha Iesu ya tomotau, akanai taui avaha yai nuanua ananina ivinꞌ‑omo inini wayahina itutu‑pwatei.\x + \xo 5:24 \xt Rom 6:6; Kol 3:5.\x* \v 25 Itoka yawai‑hoika Nuana Ahihinata wayahina vinꞌ‑omo‑nananena. Wayahina, aveta tauna eta‑naoeka, nau‑wawanika kavi‑muni‑waiwaiei deina. \v 26 Eha nau‑wawanika kanua‑vane, kadu eha nau‑wawanika yaka nuanua dewa goyona o dewa manimaninina tomotau wayahia kadedewe, e wayahina inua‑goyo, kadu eha nau‑wawanika vavaneika o novunovuka kavi‑bwanoue.\x + \xo 5:26 \xt Pili 2:3.\x* \c 6 \s1 Medeina Vavaneika Kavo‑vi‑tunuhi? \p \v 1 Vavaneiu, tupwai tuta dewa goyona omomo, e aitam wayahimia vi‑onei, e yohoni. Ka tomotauna vi‑putu goyo‑nana dedewei deina. Wayahina, tupwami nuami tunutunuhina nau‑wawanimi tomotauna uvo‑vi‑tunuhi. Kate udu! Avi tuta vaneimi uvo‑vi‑tunuhi, itomi nau‑wawanimi unua‑opu, eha unua‑vane. Itomi taumi udune‑vivinimi. Iuna munia, memeanina Satana ana pata nꞌ‑ana‑dibidibiemi, e tauna aitam goyona wayahina na‑yohonimi aitamoata deina.\x + \xo 6:1 \xt Mat 18:15.\x* \v 2 Ka avi tuta vavaneimi vitana ivaniahei, itomi nau‑wawanimi una‑ivaitei, e vita‑nana ami inua uavanei. Ka aka veimea vovouna Tau Ito‑yavuha wayahina uvi‑ateteyei deina, vivane vavaneika kadu novunovuka kadewa‑vidovidohei.\x + \xo 6:2 \xt Rom 15:1.\x* \v 3 Tupwai tomotau inua‑vane, ka inuanua, “Mani tomotau dewa goyona idedewei, kate yauke eha. Wayahina, yauke onoto ahiahiu, kate vavaneiu goyogoyona.” Aituhu aviyaivia inuanua deina, taui ai heta inonoi. \p \v 4-5 Aituhu aviyaivia yai dewa ka vavanei yai dewa ainua ibou‑viwavei, e ai pata ivi‑nua‑dadani aitam ahiahina ka aitam goyona deina, taui yai dewana eha tunuhina. Iesu itoka habuhabuka yaka paisewa veneveneka. Wayahina, aituhu aviyaivia inuanua tunuhina, akanai taui nau‑wawani yai dewa ka aka veimea Iesu wayahina ainua ibou‑viwavei, e ai pata idueyei yai dewa vivane tunuhina o eha. Iuna aitamoata aitamoata wayahikaia nau‑wawanika yaka paisewa kapaipaisewei.\x + \xo 6:4-5 \xt Rom 14:12.\x* \p \v 6 Kadu aituhu aviyaivia nua‑uya Iesu wayahina ivaniahei aitam tau viwavenena wayahina, taui nau‑wawani yai gugua ahiahina aitamoata aitamoata yai tau viwavenena ivo‑patei.\x + \xo 6:6 \xt 1Ko 9:11, 14.\x* \v 7 Eha mani tomotau unꞌ‑awaehe inonomi, kadu taumi eha unonomi. Iuna itoka tomotau eha aka pata Yaubada kanonoi! Itoka yawaika aitam baguna deina. Ka avi waipei tau baguna ibagubaguni, akanai waipei‑nana wayahina gabui itabotabo aitamoata deina.\x + \xo 6:7 \xt Rom 8:13.\x* \v 8 Ka itoka yawaika aitamoata deina. Wayahina, aituhu aviyaivia tuta ataina yai nuanua ananina ivinꞌ‑omo ininina wayahina ibagubaguna, apaina tomotaui am‑budani inꞌ‑aikayo inini wayahina. Kate aituhu aviyaivia tuta ataina dewaia Nuana Ahihinata ivo‑vi‑dewa‑haiawi ibagubaguna, apaina tomotaui yawai‑vavaha inꞌ‑aikayo nuai wayahina. \p \v 9 Wayahina, nau‑wawanika kagwagwaheyei, e dewa ahiahina kadedewei, ka eha kana‑ihanua, e dewa ahiahina kabou‑ohoi. Iuna aituhu tuta ataina kagwagwaheyei, apaina, aikayo ana tuta wayahina, kanꞌ‑aikayo ananina. \v 10 Wayahina, tuta tuta itoka nau‑wawanika dewa ahiahina kadedewei tomotau habuhabui wayahia. Ka nau‑wawanika kavi‑putu dewa ahiahina kadedewei tau ekalesia wayahia, iuna taui vivane vavaneika kadu novunovuka. \s1 Paulo Ya Iginuma Tauna Nimana Wayahina \p \v 11 Au niau aitam baina wayahina yau vona habuhabuna yami leta taina nihenina ginumi tauna nimana wayahina. Kate ataina yauke Paulo yau vona aginumi‑yehai nimaua. Kadu udueyei! Iginuma aitamoata aitamoata ananina, a?\f a \fr 6:11 \ft Tupwai sinasinapui ivona Paulo matana igoyo ananina etawana Damasikusi wayahina, ka eha ta‑vidoha ahiahina, tupwana. Wayahina, tauna ya iginuma aitamoata aitamoata ananina, iuna tauna eha ana pata ta‑dunedune ahiahina.\f* \p \v 12 Tau viwavenena vitupu iviwavenemi aitam veimea mamaei veimeyei ininimi idabei. Taui iviwavenemi deina, iuna aituhu inau‑wahe tunuhina Iesu yanꞌ ai nahanahana anꞌ anamana wayahina, yauke yau nau‑wahe deina, apaina me Iudea kadu imana‑giboei, ka ivi‑nauei, ivi‑naueu deina. \v 13 Tupwai tau viwavenena vitupu dewa‑dabadaba ivi‑muniei, kate eha mani veimea Yaubada ya Veimeana nihenina ita‑vi‑munie. Taui yai nuanua idabami, e apaina taui ai pata ivona‑vanevane yaiai wayahia taumi yawaimi iveimeyei. \p \v 14 Yauke yau nuanua ananina yaka Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha yanꞌ ai nahanahana ana heta wayahina avona‑vanevane. Tauna yanꞌ ai nahanahana avaha viwaveneu, eha aitam aviani tanopi taina wayahina yau nuanua, kadu avaha viwaveneu, eha aitam koiaka tanopi taina wayahina tauna ya nuanua yauke. Wayahina, yauke anuanua tanopi taina aninigana, kadu tau maꞌ tanopi inuanua yauke aninigau aitamoata deina. \p \v 15 Ataina tuta aituhu yaka aidaba mamaei, dewana eha aitam aviani, o kadi aituhu yaka aidaba eha ta‑mamae, dewana eha aitam aviani. Dewa aitamoata dewa ananina Yaubada matana. Aituhu itoka avaha nuaka vovouna kavaniahei, dewana vivane dewa ananina Yaubada matana.\x + \xo 6:15 \xt Gal 5:6; 2Ko 5:17.\x* \v 16 Ka aituhu aviyaivia dewana ivi‑muniei, yauke yau nuanua nua gomagomanina kadu ate‑nuanuai ivaniahei Yaubada wayahina. Iuna taui vivane me Isiraeli‑hoi, ka taui vivane Yaubada ya tomotau. \v 17 Tupwai tomotau ivitupu, ivonavona, “Paulo eha Iesu a tau hae ananina aitam. Tauna tau hae vitupu.” Kate tuta tepakaia itomi eha yai vitupu‑naia wayahiu uvitumahane. Kadu eha uvitupu wayahiu deina. Iuna tuta habuhabuna Iesu a havia avaha taua ivunuvunu. Wayahina, yauke ininiu bidabidata. Ka aituhu aviyaivia ai pata bidabidaia idudueyei, inꞌ‑anamanei ahiahina yauke vivane Iesu ya tau paisewa‑hoiu.\x + \xo 6:17 \xt 2Ko 4:10.\x* \p \v 18 Vavaneiu, adune‑nuanuaiemi, kadu yau nuanua am‑venena awawaehina Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina uvaniahei nuami nihenina, ka wayahimia na‑maꞌ‑vavaha. \m Ana pata deina. \m \sig Yauke Paulo\sig*