\id ACT - Minaveha NT [mvn] -Papua New Guinea 2008 (DBL 2017) \h Dewa \toc1 Iesu A Tau Hae Anani Yai Dewa \toc2 Dewa \toc3 Dew \mt2 Iesu A Tau Hae Anani Yai \mt1 Dewa \is1 Buki Taina Wayahina \ip Buki taina a tau ginuma vivane Luke. Ka tauna yana buki vꞌ‑inuana taina nihenina dewaia ivinꞌ‑omo Iesu ya mini‑havine munia wayahi ginumi. Iesu ivane wahuma, ka Nuana Ahihinata iopu, e tauna Iesu a tau vi‑muni‑waiwai vo‑vi‑bagibagi, e taui inaunau‑wahe kadu dewa‑bagibagi Iesu a wavea idedewei. \ip Tupwai me Isiraeli yai tapanono ai tau eta‑naonao tau ekalesia inau‑havihaviei, ka Iesu a tau hae anani ibagibagi, e yoko ananina Iesu Vaneana Ahiahina inaunau‑wahei, ivitumahanei, ivi‑bapitaisoei. \ip Ka munia, ai havia ananina aitam, tauna ana wava Saulo, nua‑vinana, ka vi‑tau hae anani Iesu wayahina, ka vi‑wahani Paulo. Ka tauna tutu‑vivina papani habuhabui wayahia, e Iesu vaneana naunau‑waheyei. Wayahina, tuta tuta me Isiraeli yai tau eta‑naonao Paulo ineiei vitana matana wayahina, iyohoyohoni, ivunuvunui, ka tupwai tuta nuanuai ina‑nau‑vi‑anigi. Ka kadu tuta tuta taui eha me Iudea Paulo idedeweyei aitamoata deina. \ip Aitam tuta meagai Ierusalem nihenina, me Rom Paulo iaito‑yavuhi me Iudea wayahia, ka itaini meagai Rom wayahina, ka kadu aitam vitana matana wayahina me Rom ai tau veimea ananina, Sisa\em V\em*, na‑nau‑yanahi. Kate Paulo nau‑wawani manua yohona nihenina potapota bana mamanaina vitana matanana wayahina. Ka tutana manua yohona nihenina mamaei, tauna tau ekalesia yai leta ginumi, vivane me Epesusi yai leta, ka me Pilipi yai leta, ka me Kolose yai leta, ka kadu Pilemoni yana leta, ka kadu Timoti yana leta vꞌ‑inuana. \c 1 \s1 Iesu Ya Vona‑dabadaba Nuana Ahihinata Wayahina \p \v 1-2 Bada Teopilusi, nonova buki naona aginumi, ka buki‑nana nihenina Iesu yana dewa habuhabuna kadu ya viwavenena habuhabuna amataedam. Ka buki‑nana nihenina avi‑putu Iesu ya paisewa naona wayahina, e anau‑viviwavem a itoava tauna ivane wahuma wayahina. Tutana Iesu tanopia mamaei, tauna a tau hae vi‑nua‑dadane‑neiei, ka Yaubada Nuana ivaitei tauna a tau hae ai veimea venei.\x + \xo 1:1-2 \xt Luk 1:3.\x* \x + \xo 1:1-2 \xt Mar 16:19; Luk 24:49-51.\x* \v 3 Naona tauna ana inahe vaniahei, ka munia mini‑havine anigea. Ka auyewa ai yau 40 nihenia tauna a tau hae viwavenei vivane tauna yawayawaina. Ka kadu vinꞌ‑omo‑nananena wayahia, e ai pai ainana habuhabui vevewanei idudueyei. Wayahina, taui ya mini‑havine iawa‑vidovidohei, ka eha ai pata iva‑hamwahamwana wayahina. Kadu tauna Yaubada ya pai veimea vo‑vi‑mahetei, inua‑haui.\x + \xo 1:3 \xt Luk 24:36-49; Dew 10:41.\x* \p \v 4 Ka aitam tuta, avaha mini‑havine, tauna taui nui imamaei kadu iamam, ka ai veimea venei, ivona, “Eha Ierusalem uni‑tawane, kate nau‑wawanimi Amaka ya vona‑dabadaba upotepotei. Nonova vona‑dabadaba‑nana amataedami.\x + \xo 1:4 \xt Luk 24:49; Ioni 14:16-17; Dew 2:33.\x* \v 5 Ka unuani. Nonova Ioni Tau Bapitaiso tomotau daudaua vi‑bapitaiso‑neiei. Ka avonemi, auyewa eha habuhabuna ina‑iakwa wayahina, Yaubada vi‑bapitaisoemi Nuana Ahihinata wayahina.”\x + \xo 1:5 \xt Mat 3:11.\x* \s1 Iesu Ivane Wahuma \p \v 6 Wayahina munia, avaha inau‑hohona, taui ya vonana inononi ivi‑putu ivi‑tanatanaiei, ivona, “Kauvea, medeina? Memeanina tuta ataina wamke itoka me Isiraeli eta‑naoeka, e matatauka evi‑kini\em V\em*, tuta nonova yaka kini\em V\em* deina?”\x + \xo 1:6 \xt Luk 24:21.\x* \p \v 7 Ka Iesu ivona, “Amau ana heta dewaia vi‑nua‑dadani, ka kadu tauna ai tuta ka ai ponimana veimeyei. Ka eha nau‑wawanimi tuta‑naia o kadi ponimanaia unꞌ‑anamane.\x + \xo 1:7 \xt Mar 13:32.\x* \v 8 Ka apaina Nuana Ahihinata na‑omo wayahimia, ka tauna vo‑vi‑bagibagimi, e uvi‑tau hae wayahiu meagai Ierusalem nihenina, ka papani Iudea nihenina, ka papani Samaria nihenina, ka kadu meagai habuhabui nihenia, ka kadue tanopi habuhabuna nihenina.”\x + \xo 1:8 \xt Mat 28:19; Luk 24:48.\x* \p \v 9 Ka Iesu, avaha ya vonana nau‑yehai, ivane wahuma, ka tau hae‑naia mataia Iesu idudueyei, e you nihenina maiova. \p \v 10 Iesu avaha ni‑tawanei, ka apaina taui idunedune wahuma. Ka onoto ainua ai kwama kavukavui nepeia imini, \v 11 e ivona, “Me Galili, aviani wayahina umimini udunedune wahuma? Yaubada avaha Iesu taini ivane wahuma, ka apaina tauna na‑mavi‑havine. Ka kadu apaina ya opu‑mena ana dune ataina yana vane avaha udueyei aitamoata deina.”\x + \xo 1:11 \xt Mat 26:64; Luk 21:27.\x* \s1 Iudasa A Tau Nau‑seana \p \v 12 Wayahina, Oya Olive ini‑tawanei, imavina iomoi Ierusalem. Ka tanoi eha bana, me Iudea ai veimea awaehei ini‑awana auyewa tapanono wayahina, kadi kilomita\em V\em* aitamoata deina.\x + \xo 1:12 \xt Luk 24:50-53.\x* \v 13 Ka avaha Ierusalem ivaniahei, taui aitam manua inui, taui yai dewa deina, e ivane aitam bubuna‑honota manua hetana mamaei wayahina. Taui vivane Pita, ka Ioni, ka Ioni vaneina Iamesa, ka Aniduru, ka Pilipi, ka Tomasi, ka Baritolomeu, ka Mateu, kadu mani Iamesa (tauna Alipaeusi natuna), ka Simoni (tauna manimaninina, ka me Rom yai veimea vihahaiei), ka Iudasa (tauna mani Iamesa natuna).\x + \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4.\x* \v 14 Ka taui habuhabui iawaehei tuta tuta nui iviama Yaubada wayahina. Ka vaivine tupwai nui, ka kadu Iesu ayona Mari nui, ka kadue Iesu vavaneina nui iviama. \p \v 15 Ka Iesu avaha ivane wahuma, ka auyewa tupwai iakwa, a tau vi‑muni‑waiwai inau‑hohona, ka yokoia ai yau kadi 120 deina. Ka Pita niwania mini, e vonei, ivona, \pi1 \v 16-17 “Vavaneiu kadu novunovu, nonova Davida yana vona vinꞌ‑omo Nuana Ahihinata wayahina, e tauna apa‑taputapu Iudasa me Kariota wayahina. Ka apa‑taputapu‑nana Iginuma nihenina mamaei kaiaiavi. Nonova Iudasa‑nana nui avi‑tau hae ananiai Iesu wayahina, kate tauna yaka Kauvea vi‑nua‑hauhauei, e am‑veneneyei a havia nimaia.\x + \xo 1:16-17 \xt Sam 41:9.\x* \v 18 (Ka dewa goyo‑nana wayahina Iudasa patana vaniahei, ka kinana wayahina aitam tanopi vi‑maiei, e tanoi ipeu, e madina tupa‑yehia, ka amoamona habuhabuna vinꞌ‑omo, inusi.\x + \xo 1:18 \xt Mat 27:3-8.\x* \v 19 Ka ipuipupuna me Ierusalem habuhabui inononi. Ka movia tano‑nana ivi‑wahani Akelidama\em V\em*, ka anꞌ anamana ‘Tanopi Dayaha.’) \v 20 Ka Buki Sam nihenina ipupu kavaniahei Iudasa wayahina, ka ipupuna ivona, \b \q1 ‘Ya meagai iakwa, \q2 ka eha aitam koiaka ta‑mamae nihenina akanai.’ \b \mi Ka kadu aitam ivona, \b \q1 ‘Kadu aitam tomotau nau‑wawani \q2 tauna ya paisewa nꞌ‑epei.’\x + \xo 1:20 \xt Sam 69:25; 109:8.\x* \b \pi1 \v 21-22 Yaiau, Yaubada movina apa‑taputapu deina, ka Iudasa yanꞌ aniga avaha vinꞌ‑omo. Wayahina, ataina itoka nau‑wawanika Iudasa‑nana a tau nau‑seana kavi‑nua‑dadanei. Ka a tau nau‑seana nau‑wawani itoai tau hae nui anaunau‑wahe Iesu yana tuta tanopia wayahina. Naona, tutana Ioni Tau Bapitaiso Iesu vi‑bapitaisoei, itoai avi‑putu Iesu nui ani‑keyekeyeai. Ka avi‑muni‑waiwaiei deina a itoava auyewa pai nau‑yehata tauna ni‑tawaneai wayahina. Ka Iudasa a tau nau‑seana nau‑wawani aitam tau vi‑muni‑waiwai wayahikaia tuta naona a itoava tuta pai nau‑yehata wayahina deina.”\x + \xo 1:21-22 \xt Mar 1:9; 16:19; Ioni 15:27.\x* \p \v 23 Wayahina, Iesu a tau hae ai yau 11 onoto ainua ai wava isi‑nai. Aitam Iosepa tauna ivi‑wahani Barisabasi, tauna kadu ivi‑wahani Iusitusi, ka vꞌ‑inuana onoto ana wava Matiasi. \v 24 E iviama Yaubada wayahina, ivona, “Kauvea, wamke avaha tomotau habuhabuai yama nuanua eanamane‑yehai. Wayahina, yam vi‑nua‑dadana onoto ainua tainake wayahia eviwaveneai anꞌ‑anamanei. \v 25 E munia onoto‑nana Iudasa na‑nau‑seani, ka kadu tauna vi‑tau hae, ka paipaisewa Iesu wayahina. Iuna Iudasa paisewana venau‑tawanei, ka inei papanina, ka patana ya goyona wayahina vaniahei.” \v 26 Ka avaha iviama deina, e onoto ainuai ai wava iginumi hanu kikitui ainua wayahia, e hanu‑naia waga nihenina iboui, e ito‑iwaha. Ka Matiasi ana wava eta‑naoi. Wayahina, tauna inu Iesu a tau hae ai yau 11 nihenina, e tauna kadu yai paisewa epei. \c 2 \s1 Nuana Ahihinata Yana Omana \p \v 1-2 Ka munia, vi‑aniani ana wava Penitekosi\em V\em* anꞌ auyewa vinꞌ‑omo. Wayahina, Iesu a tau vitumahana habuhabui inau‑hohona aitam manua nihenina, e imanuena. Ka vo‑kwayavonina aitam duduna inononi wahuma wayahina, wedinia deina. Ka yahina ananina putuna manuana nau‑vi‑anai.\x + \xo 2:1-2 \xt Lev 23:15-21; V.V 16:9-11.\x* \v 3 Ka aitam amane idueyei ana dune ai yabeyabena deina, Ka ai‑nana tana‑vewani, e omo aitamoata aitamoata wayahia, e ununuia itoha.\x + \xo 2:3 \xt Mat 3:11.\x* \fig Amane ana dune ai yabeyabena deina ununuia itoha|alt="Tongues of Fire" src="GS-IB04181.tif" size="span" loc="ACT 2:2-4" ref="2:3" \fig* \v 4 Ka Nuana Ahihinata habuhabui nau‑vi‑anai deina. Ka tau hae‑naia ivi‑putu ipuipupu movi tunina tunina wayahia. Iuna Nuana Ahihinata ivaitei idedewei deina.\x + \xo 2:4 \xt Dew 4:31; 10:44-46; 19:6; Mar 16:17.\x* \p \v 5 Ka tuta‑nana wayahina tau tapanono mani papani wayahia avaha iomo Ierusalem wayahina, e imamaei. Taui me Iudea yai tapanono idewa‑didigunei, kate yai tupua papani tunina tunina nihenina. \v 6 Ka taui, tutana dudunana inononi, ivo‑kwayavoni inau‑hohona. Ka tau hae‑naia wayahia ivanevaneneha, ka aitamoata aitamoata wayahia movia inononi. Wayahina, nuai vi‑tupatupa ananina. \p \v 7 Ka taui yaui inovo kadu nuai vi‑tupatupa‑vaine, wayahina ivi‑vonavona, “Ia! Medeina idedewei? Tau vonaia habuhabui taina me Galili, ika? \v 8 Kaiwadi, medeina taui ai pata habuhabuka movikaia ipuipupu? \v 9 Itoka yaka papani vivane Paritia, ka Media, ka Elam, ka Mesopotamia, ka Iudea, ka Kapadosia, ka Ponitusi, ka Asia, \v 10 ka Pirigia, ka Pampilia, ka Egipita, ka papani Libia papani Sirene awaniana, ka kadu tupwaka baina vivane tau bwanibwani meagai Rom wayahina, ka tupwaka dede Iudea tunuhina, ka kadu tupwaka dede tunina kate me Isiraeli yai tapanono kavi‑muniei, \v 11 ka kadu tupwaka me Kirete, ka tupwaka me Arabia. Kate habuhabuka movikaia tunina tunina kanonononi. Ka taui Yaubada ya dewa‑bagibagi wayahina ihaehaeyeka.” \v 12 Wayahina, tomotaui nuai vi‑tupatupa, eha ta‑vidoha, kadue yai nuanua venau‑tamatamana. Ka matataui ivonavona, “Dewa taina anꞌ anamana medeina?” \p \v 13 Ka mani tomotau tau hae‑naia ivi‑waipoei, ivona, “Taui daudau bagibagina inim‑iaua, ka avaha ivi‑kwavakwava.” \s1 Pita Yokoia Nau‑wahei \p \v 14 Ka Pita yaiana ai yau 11 nui imimini, ka tauna movina ananina vi‑putu nau‑wahe yokoia wayahia, ivona, \pi1 “Itomi me Iudea kadu Ierusalem a tau maꞌ habuhabumi, yau vona unononi, avo‑vi‑mahetemi. \v 15 Itomi unuanua yama dewana vinꞌ‑omo daudau bagibagina wayahina, kate eha. Iuna ataina mana‑putu niwanina eha nim vi‑kwavakwava ana tuta. \v 16 Kate nonova tau apa‑taputapu ana wava Ioela dewana mai‑haeyei. Ka ataina dewana vinꞌ‑omo Yaubada yana hae aitamoata deina. \v 17 Iginumana ivona deina, \b \q1 ‘Yaubada ivona, “Apaina, tuta \q2 a pai nau‑yehata wayahina, \q1 yauke Nuau ana‑ito‑iwahi \q2 tomotau habuhabui wayahia. \q1 Ka natunatumi ononotoi kadu vaivinei \q2 inꞌ‑apa‑taputapu, \q1 ka yami tupunata ina‑ino‑dunedune, \q2 ka ononotoi ivi‑nainai yai ava inꞌ‑epei.\x + \xo 2:17 \xt Ioe 2:28-32.\x* \q1 \v 18 Vona ahiahina, tuta tanoi wayahina \q2 Nuau ana‑ito‑iwahi \q1 yau tau paisewa ononotoi ka vaivinei wayahia, \q2 e taui wayahiu inꞌ‑apa‑taputapu. \q1 \v 19-20 Apaina iaiaya avevewanei wahuma, \q2 ka tomotaui idudueyei nuai vi‑tupatupa wayahina. \q1 Vivane babau vi‑novanovana, \q2 ka wahava ana dune yabebenina, vi‑dayaha deina. \q1 Ka kadue iaiaya avevewanei tanopia, dayaha deina, \q2 ka ai ananata, ka kadu bawa badobadona. \q1 Ka iaiaya‑naia ina‑iakwa, \q2 munia Kauvea yanꞌ auyewa vinꞌ‑omo. \q1 Ka auyewana vivane pai matauta ananina \q2 tau maꞌ tanopi wayahi. \q1 Ka Kauvea tauna didigana na‑si‑vinꞌ‑omanei, \q2 e tomotau habuhabui idudueyei. \q1 \v 21 Ka aituhu aviyaivia Kauvea ivitumahanei, \q2 ka aituhu taui tauna ana wava ivivi‑hone, \q1 akanai taui ito‑yavuha \q2 ivaniahei akanai.” ’ \b \pi1 \v 22 Me Isiraeli, itomi vonana Iesu onoto Nasareta wayahina unononi. Yaubada avaha onotona apa‑vidovidohei. Ka Yaubada tauna awaehei dewa‑bagibagina kadu iaiaya ananina dedewei matamia. Ka kadu Yaubada avaha Iesu‑nana ana wava si‑nai deina, ka viwavenemi, udueyei, ka avaha uanamane‑yehai. \v 23 Nonova Yaubada avaha anamanei medeina Iesu yanꞌ aniga vinꞌ‑omo. Wayahina, Yaubada awaehei aitam onoto Iesu‑nana vi‑nua‑hauhauei, am‑veneneyemi. Ka Yaubada kadu mai‑anamanei tau goyogoyoi ina‑ivaitemi ai nahenahea Iesu‑nana ututu‑pwatei, unau‑vi‑anigi. \v 24 Itomi uvunui deina, kate nonova Yaubada avaha apa‑taputapu vivane Iesu‑nana eha nau‑wawani na‑maꞌ‑vavaha aniga ya papani wayahina. Wayahina, Yaubada aniga ya papani wayahina ito‑yavuhi, ka si‑vi‑mini‑havinei. \v 25 Apa‑taputapu‑nana kavaniahei Davida ya iginuma nihenina, ivona, \b \q1 ‘Yauke avaha adueyei Kauvea mataua maꞌ‑vavaha. \q2 Ka tauna ateiua mamaei, ka vo‑vi‑bagibagiu. \q3 Wayahina, eha ava‑hamwahamwana.\x + \xo 2:25 \xt Sam 16:8-11.\x* \q1 \v 26 Wayahina, nuau dewa‑haiawa \q2 kadu meau awa‑davedavem ananina. \q1 Ka ataina ininiu mamaei, \q2 ka nua‑vaniaha nui apotapotam. \q1 \v 27 Iuna eha nuau ebou‑vavahi \q2 tau anianiga yai papani Hadesi\em V\em* nihenina. \q1 Ka eha eawaeha \q2 Yam Onoto Ahihinata na‑mavunu. \q1 \v 28 Ka avaha yawai ahiahina a etawana \q2 eviwaveneu anua‑haui, \q1 kadu dewa‑haiawa wayahina \q2 evi‑nau‑vi‑anaiu matama.’” \b \p \v 29 Ka Pita kadu ivona, \pi1 “Vavaneiu, vona tunutunuhina avonemi, Davida ya vonaia ai anamana eha waka Davida wayahina. Iuna Davida‑nana kanamanei nonova inusi, e iboui unuvovoa. Ka tuta ataina a unuvovo‑nana meagai taina nihenina mamaei.\x + \xo 2:29 \xt 1Ki 2:10.\x* \v 30 Ka Davida‑nana aitam tau apa‑taputapu, kadu tauna avaha anamanei Yaubada tauna ya vona‑dabadaba wayahina vonei apaina aitam Davida ya tupua‑nenenehi wayahia ya pai veimea veimeyei.\x + \xo 2:30 \xt 2Sa 7:12; Sam 89:3-4; 132:11.\x* \v 31 Ka Davida Tau Ito‑yavuha ya mini‑havine mai‑anamanei, e apa‑taputapu dewana wayahina. Wayahina, Davida ginumi, e Yaubada eha Tau Ito‑yavuha‑nana ininina bou‑vavahi tau anianiga yai papani Hadesi\em V\em* nihenina, kadu ginumi, e ininina eha na‑mavunu.\x + \xo 2:31 \xt Sam 16:10.\x* \v 32 Yauke aipuipupu Iesu‑nana wayahina. Yaubada avaha tauna anigea si‑vi‑mini‑havinei, ka dewana munia itoai habuhabuai adudueyei. \v 33 Wayahina, Yaubada bou‑vaneyei, ka tuta ataina tauna Yaubada ateina mamaei. Ka kadu Yaubada tauna Nuana Ahihinata venei, nonova vona‑dabedabeyei deina, ka tuta ataina tauna avaha Nuana Ahihinata ito‑iwahi wayahiaia. Ka ipupu taina movi tunina tunina ududueyei ka unononi vinꞌ‑omo Nuana Ahihinata wayahina.\x + \xo 2:33 \xt Dew 5:32; 7:55-56.\x* \v 34 Yau vonana tunutunuhina. Iuna Davida eha ta‑vane wahuma, kate Davida ivona deina, \b \q1 ‘Yaubada avaha yau Kauvea vonei, ivona, \q2 “Ateiua emanuena, emamaei\x + \xo 2:34 \xt Sam 110:1.\x* \q1 \v 35 a itoava am havia avi‑opuei wayahina, \q2 aem a pai vi‑ai wayahina abouni, eveimeyei.” ’ \b \pi1 \v 36 Wayahina, me Isiraeli habuhabumi nau‑wawanimi unꞌ‑anamanei ahiahina, Iesu‑nana ututu‑vi‑nahenahei. Kate Yaubada avaha Iesu‑nana ana wava si‑nai vivane yaka Kauvea kadue yaka Tau Ito‑yavuha.”\x + \xo 2:36 \xt Dew 5:30-31.\x* \s1 Tomotau Ai Yau 3000 Inua‑vinana \p \v 37 Ka tomotaui, avaha Pita ya nau‑wahena inononi, iaini‑yauyau ananina, kadu nuai vi‑tupatupa. Wayahina, taui Pita yaiana nui wayahia ivi‑tanai, ivona, “Vavaneiai, avaha dewa goyona adewei. Avi dewa nau‑wawaniai adewa‑vidoha?” \p \v 38 Wayahina, Pita ivona, “Vavaneiai, aituhu yami dewa goyona wayahia unua‑vinana, e habuhabumi Iesu Tau Ito‑yavuha a wavea avi‑bapitaisoemi. Ka Yaubada yami dewa goyona na‑nua‑tavuni, e Nuana Ahihinata uvaniahei, vivane am‑venena‑kavovo Yaubada wayahina. \v 39 Iuna Yaubada ya vona‑dabadaba‑nana Nuana Ahihinata wayahina vivane itomi wayahimi, ka kadu natunatumi wayahi, ka kadu taui imamaei bana mamanaina Yaubada wayahina wayahi, ka kadu tomotau habuhabui wayahi. Aituhu aviyaivia Yaubada honei iomo tauna wayahina, akanai taui wayahi.”\x + \xo 2:39 \xt Isa 57:19.\x* \p \v 40 Ka Pita ya vonana eha ta‑iakwa, kate tauna naunau‑wahe vi‑manamanaia wayahia, ka haehaeyei kadu viamei, ivona, “Yaiau, tuta ataina nau‑wawanimi tomotau goyona wayahia una‑ito‑yavuhimi, iuna tomotaui tuta ataina imamaei yai dewa vivane mavununa.” \p \v 41 Akaka auyewa‑nana wayahina tomotau ai yau 3000 Pita ya nau‑wahena inononi, iawaehei, bapitaiso ivaniahei, ka kadu taui ivi‑tau ekalesia.\x + \xo 2:41 \xt Dew 2:47; 4:4.\x* \v 42 Ka tuta tuta taui tau hae‑naia yai viwavenena inonononi, iawaehei, kadu mani tau ekalesia ivi‑yaianei ahiahina. Ka habuhabui nui palaua ipakepakeua iamam pai nuana Iesu wayahina, kadue yai viama Yaubada wayahina iawaehei aitamoata.\x + \xo 2:42 \xt Dew 20:7.\x* \s1 Tau Ekalesia Yai Dewa \p \v 43 Ka tau ekalesia habuhabui nuai vi‑tupatupa. Iuna Yaubada tau hae‑naia awaehei taui dewa‑bagibagi habuhabui kadu iaiaya habuhabui idedewei. \v 44 Ka tau vitumahana imamaei yoko, ka inuanua aitamoata. Wayahina, yai gugua iawaehei vivane tomotau habuhabui yai gugua, ka ivo‑patai deina.\x + \xo 2:44 \xt Dew 4:32-35.\x* \v 45 Ka aituhu tupwai wayahia payapayaya, akanai yaiai tupwai yai tanopi o kadi yai gugua iaimwaneyei, e patana ivenevenei tau payapayaya ividoha deina. \v 46 Wayahina, auyewa aitamoata aitamoata wayahia taui nui itapanono Manua Vito‑pota a pai nau‑hohona nihenia. Ka kadu taui yai manua nihenia palaua ipakepakeua iamam pai nuana Iesu wayahina, ka kadu yai dewa‑haiawa nui kadu yai nua‑opu nui inau‑hohona, e ai maꞌ iamam. \v 47 Ka tuta tuta Yaubada iawa‑davedavei. Ka yoko habuhabui tau vitumahana‑naia yai dewa iawa‑vidovidohei. Ka auyewa aitamoata aitamoata wayahia tupwai tomotau ito‑yavuha ivaniahei. Ka Kauvea tomotaui tau ekalesia ai yau wayahina vi‑nuia, ka ekalesia ai yoko natanata deina.\x + \xo 2:47 \xt Dew 6:7; 11:21.\x* \c 3 \s1 Pita Ka Ioni Aitam Tau Penapena Ivo‑vi‑aiaiei \p \v 1 Ka aitam tuta Pita ka Ioni ainua ivanevane Manua Vito‑pota wayahina, e iviama. Iuna viama ana tuta avaha omo, vivane auyewa pouna ka vinanavi niwanina. \v 2 Ka Manua Vito‑pota‑nana anꞌ awa aitam ivi‑wahani Ahihi‑vainena. Ka babau‑nana wayahina aitam tau penapena yaiana tupwai iavavanei, e awa‑nana inuinu. Ka tau penapenana yana tuta tupua wayahina vi‑penapena. Wayahina, auyewa aitamoata aitamoata wayahia yaiana iomaomanei awa‑nana wayahina, e nepena iboui mamaei. Ka am‑venena‑kavovo hidehidei Manua Vito‑pota a tau totoha wayahia. \v 3 Ka tau penapenana Pita ka Ioni dueyei eha ani‑hoina inuinu, akaka toea viamei. \v 4 Akaka Pita ka Ioni ainua matai ine, e idudueyei, ka Pita ivona, “Tauai edueyeai!”\x + \xo 3:4 \xt Dew 14:9.\x* \p \v 5 Wayahina, tau penapenana dueyei, ka tauna ya nua‑vaniaha nui potapota, e apaina toea ivene. \v 6 Ka Pita ivona, “Wayahiua eha kina siliva\em V\em*, ka eha kina goula\em V\em*. Ka aviani wayahiua mamaei awawaehina avenem. Iesu Tau Ito‑yavuha, onoto Nasareta, tauna a wavea avonem, emini ka eni‑awana.”\x + \xo 3:6 \xt Dew 4:10; 16:18.\x* \v 7 Ka Pita onotona nimana ateina vo‑vi‑avini, e onotona si‑nai. Ka onotona aena kadu ae‑tutuna ibagibagi, \v 8 e vo‑kwayavoni ni‑ubau ka mini, e vi‑putu ni‑awana. Wayahina, tauna taui nui inu Manua Vito‑pota nihenina, ka onoto‑nana ni‑awana, ni‑ubaubau, ka awa‑davadava Yaubada wayahina. \fig Onoto‑nana ni‑awana, ni‑ubaubau, ka awa‑davadava Yaubada wayahina|alt="Walking and Leaping" src="GS-IB04198.tif" size="col" loc="ACT 3:8-10" ref="3:8" \fig* \v 9 Ka tomotaui habuhabui Manua Vito‑pota nihenina tau penapenana idudueyei venavenau kadu awa‑davadava Yaubada wayahina. \v 10 Ka taui ianamanei vivane tau penapenana nonova Manua Vito‑pota anꞌ awa ana wava Ahihi‑vainena nepena mamaei ka hidahida. Wayahina, taui nuai vi‑tupatupa ani‑vainena, kadu yai nuanua venau‑tamatamana ya vidoha wayahina. \s1 Pita Ya Nau‑wahe \p \v 11 Ka tau penapenana Pita ka Ioni si‑vo‑tani Manua Vito‑pota nihenina, ka yokoia yai nua‑tupatupa nui inau‑bwanunua iomo wayahia aitam tutu‑honota nihenina. Papani tanoi ivi‑wahani Solomoni Ya Tutu‑honota. \v 12 Ka tutana Pita dewana dueyei, e yokoia vonei, ivona, \pi1 “Yaiau, me Isiraeli, aviani wayahina unua‑tupatupa? Ka medeina ududueyeai? Itoai eha onoto taina ata‑vo‑vi‑aiaie vivane venavenau itoai yama bagibagi wayahina, o itoai yama dewa ahiahina wayahina. Eha‑ohota. \v 13 Unononi. Yaubada ya bagibagi vo‑vi‑aiaiei. Yaubada vivane Abaraham, ka Isaki, ka Iakobo yai Yaubada, ka kadu yaka tupua‑nenenehi yai Yaubada. Ka Yaubadana avaha ya Tau Paisewa Iesu didigana vo‑vi‑natei. Nonova itomi uam‑veneneyei iuna yami nuanua una‑nau‑vi‑anigi. Ka Pilate matana uapa‑goyogoyoei, kate Pilate ya nuanua na‑ito‑yavuhi, ka avaha vi‑nua‑dadani na‑dewe deina.\x + \xo 3:13 \xt NiT 3:6, 15; Luk 23:13-25; Dew 2:23.\x* \v 14 Vona ahiahina, Iesu vivane Tau Ahihinata kadu Tau Tunutunuhina, kate itomi uvihahaiei, ka yami nuanua tomotau ai tau nau‑vi‑aniga aitam. Wayahina, Pilate uviamei tauna tau nau‑vi‑aniga‑nana na‑yavuhi wayahimia. \v 15 Ka tauna yawai a tau vevewana unau‑vi‑anigi deina. Kate Yaubada tauna anigea si‑vi‑mini‑havinei, ka habuhabuai avaha adueyei. \v 16 Tau penapena taina bagibagi vaniahei vitumahana Iesu‑nana a wavea wayahina. Ka onoto taina ududueyei kadu tauna uanamanei. Vona ahiahina, Iesu ana wava kadu vitumahana tauna wayahina onoto taina vo‑vi‑aiaiei. Ka itomi ami pata udueyei, tauna avaha vidoha ahiahina ka bagibagina. \pi1 \v 17 Vavaneiu, avaha anamanemi nonova itomi mwagemwagemi ka Iesu unau‑vi‑anigi, ka kadu ami tau veimea mwagemwagei aitamoata deina.\x + \xo 3:17 \xt Luk 23:34; 1Ti 1:13.\x* \v 18 Ka unuani, Yaubada tauna ya tau apa‑taputapu habuhabui mai‑haeyei vivane Tau Ito‑yavuha‑nana nau‑wawani ana inahe vaniahei. Nonova tau apa‑taputapu‑naia iginumi deina, ka tuta ataina dewaia avaha ivinꞌ‑omo. \v 19 Wayahina, itomi nau‑wawanimi unua‑vinana. Ka aituhu unua‑vinana, Yaubada yami goyona nꞌ‑epa‑yavunei, kadu ami nau‑dadana ahiahina uvaniahei Kauvea wayahina.\x + \xo 3:19 \xt Dew 2:38.\x* \v 20 Ka munia, Yaubada Tau Ito‑yavuha‑nana vi‑tunei na‑mavi‑havinei wayahimia. Tuta nonova Yaubada Iesu mai‑vi‑nua‑dadanei, e tauna ana heta vivane yami Tau Ito‑yavuha. \v 21 Tauna avaha ivane wahuma, ka tuta ataina nau‑wawani tanoi mamaei potapota a itoava Yaubada dewa habuhabui vo‑vi‑vovoui wayahina. Nonova tau apa‑taputapu Yaubada ya vona‑dabadaba imai‑haeyei deina. \v 22 Ka nonova Mosese kadu apa‑taputapu deinake, ivona, \b \q1 ‘Apaina Yaubada aitam onoto vi‑tunei \q2 na‑omo wayahimia, \q1 ka tauna vi‑tau apa‑taputapu, yauke deina, \q2 ka nau‑wawanimi yana hae habuhabui unononi.\x + \xo 3:22 \xt V.V 18:15, 18-19.\x* \q1 \v 23 Ka aituhu aviyaivia tau apa‑taputapu‑nana \q2 yana vona ivihahaiei, \q1 akanai Yaubada tomotaui vi‑goyoi, \q2 ka tana‑wavini ya tomotau wayahia.’ \b \pi1 \v 24 Ika, tau apa‑taputapu habuhabui Samuela a itoava tau apa‑taputapu ataina tuta wayahina dewana imai‑haeyei. \v 25 Ka taumi tau apa‑taputapu‑naia yai tupua‑nenenehi, o kana‑vona itomi tau apa‑taputapu yai gabu uvaniahei. Wayahina, vona‑dabadaba‑nana Yaubada waka Abaraham venei, itomi kadu uvaniahei. Vona‑dabadaba‑nana ivona, \b \q1 ‘Apaina aitam yam tupua‑nenenehi na‑omo, \q2 ka tauna wayahina tomotau habuhabui \q3 tanopi taina wayahina nau‑iaiava ivaniahei.’\x + \xo 3:25 \xt Nao 22:18.\x* \b \pi1 \v 26 Ka tutana Yaubada tauna ya tau paisewa Iesu vi‑tunei, vona ahiahina, tauna vi‑tunei omo naona itomi me Iudea wayahimia. Iuna Yaubada ya nuanua itomi nau‑iaiava uvaniahei. Ka aituhu itomi yami dewa goyona wayahia unua‑vinana, akanai nau‑iaiavana uvaniahei deina.”\x + \xo 3:26 \xt Dew 13:46.\x* \c 4 \s1 Pita Ka Ioni Ai Vitana Matana \p \v 1-2 Ka apaina, Pita ka Ioni ivonavona yoko wayahia, ka tau vi‑nomu mata‑genai, ka Manua Vito‑pota a tau nau‑havia a tau veimea ananina, ka kadu Sadusi yoko yai maga‑bawei nui iomo ainuai wayahia, ipoyꞌ‑avini. Taui imaga‑bawe iuna Pita ka Ioni yokoia iviwavenei Iesu anigea mini‑havine, kadu aituhu memeanina Yaubada Iesu si‑vi‑mini‑havine, akanai memeanina Yaubada kadu mani tomotau na‑si‑vi‑mini‑havine deina.\f a \fr 4:1-2 \ft Tuta tanoi wayahina tau vi‑nomu ananina, kadu tau vi‑nomu mata‑genai habuhabui Sadusi yai yoko wayahia. Ka Sadusi yai yoko Manua Vito‑pota a tau nau‑havia iveimeyei. Wayahina, taui imaga‑bawe, iuna Sadusi habuhabui eha mini‑havine itꞌ‑awaehe, kate ivitumahana tutana tomotau ianiga, akanai, eha kadu aitam aviani apaina vinꞌ‑omo ivaniahe. Ka kadu imaga‑bawe, iuna Pita ka Ioni yai nau‑wahe wayahina taui yai vitumahana ivi‑goyoi deina.\f* \v 3-4 Ka habuhabui yokoia nihenina ainuai yai nau‑wahe inononi, ka nau‑wahena ivitumahanei. Ka taui ivi‑tau ekalesia, ka tau ekalesia ononotoi ai yau ivanevane 5000 deina. Kate tau veimea inuanua viwavene‑nana goyona. Wayahina, yai nuanua Pita ka Ioni ainuai ineiei vitana matana wayahina, kate babau avaha ionu. Wayahina, manua yohona nihenina itotohi ipotapota mana na‑navi wayahina.\x + \xo 4:3-4 \xt Dew 2:41.\x* \p \v 5-6 Ka mana navia, tau veimea habuhabui inau‑hohona Ierusalem wayahina vitana matanana wayahina.\f a \fr 4:5-6 \ft Tau veimea yoko taina inau‑hohona ai yau 70. (Edu \+sls Sanederini\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f* Taui vivane tau vi‑nomu mata‑genai, ka ononotoi anani, ka Yaubada ya veimea a tau viwavenena. Ka tau vi‑nomu ananina ana wava Anasi, ka Anasi yana yoko habuhabui nui inau‑hohona, ka kadu yana yoko wayahia vivane Kaiapasi, ka Ioni, kadue Alekisanidera. \p \v 7 Ka tau nau‑hohonaia Pita ka Ioni ihonei, ivi‑au‑mini mataia, e ivi‑tanatanaiei, ivona, “Itomi aitam dewa udewei. Kate koiaka awaehemi udewei? Medeina ana wava? Avi bagibagi wayahina udewei?” \s1 Pita Ya Nau‑wahe Tau Veimea Wayahia \p \v 8 Ka Nuana Ahihinata Pita nau‑vi‑anai, e Pita ya vona‑nau‑pata vi‑putu, ivona, \pi1 “Ama tau veimea ka ononotomi ananimi, \v 9 kaiwadi, ama vitana matana ataina vinꞌ‑omo iuna itoai dewa ahiahina aitam adewei tau penapena taina wayahina, a? Kaiwadi ama vitana matana ataina vinꞌ‑omo iuna itomi yami nuanua unꞌ‑anamanei medeina tauna ya vidoha vinꞌ‑omo, a? \v 10 Aituhu deina, akanai itomi tau veimea nau‑wawanimi unꞌ‑anamanei, kadu me Isiraeli habuhabui nau‑wawani inꞌ‑anamanei, onoto taina matamia mimini, iuna ya vidoha vinꞌ‑omo Iesu Tau Ito‑yavuha, onoto Nasareta, a wavea. Itomi Iesu‑nana ai nahenahea ututu‑pwatei, unau‑vi‑anigi, kate Yaubada si‑vi‑mini‑havinei. Ka avona‑havinemi, onoto taina ya vo‑vi‑aiai omo Iesu‑nana ya bagibagi wayahina.\x + \xo 4:10 \xt Dew 3:6, 13-16.\x* \v 11 Iesu‑nana ohona ahihi‑vainena Yaubada ya manua nihenina deina, kate itomi tau yona ohonana uvihahaiei, uhaponei. Ka ataina Iesu‑nana avaha vi‑ohona naona, ka tauna ohona habuhabui veimeyei.\x + \xo 4:11 \xt Sam 118:22.\x* \v 12 Ka eha kadu aitam koiaka ana pata na‑ito‑yavuhika. Iesu ana heta. Ka eha kadu aitam wava tanopia mamae wayahina kavi‑hone, e ito‑yavuha kavaniahe. Yaubada awaeheka Iesu ana wava a heta‑ohota kavi‑honei, e ito‑yavuha kavaniahei deinake.”\x + \xo 4:12 \xt Mat 1:21.\x* \p \v 13 Ka tutana tau veimea‑naia Pita ka Ioni yai ate‑vatu idudueyei, taui nuai vi‑tupatupa ananina wayahina. Ka tau veimea‑naia ianamanei Pita ka Ioni tau maꞌ meagai, kadu ianamanei taui eha pai viwavenena ananina wayahia ita‑nuinu, ka eha nua‑uyana ananina itꞌ‑epe. Ka tau veimea‑naia inuani, nonova ainuai Iesu nui imamaei. \v 14 Ka kadu tau penapenana avaha vidoha idudueyei nepeia mimini. Wayahina, tau veimea‑naia inuanua‑wayohe medeina Pita yana vona inau‑pate. \p \v 15 Wayahina, tau veimea‑naia Pita ka Ioni ka onotona nonova penapenana aitonu ivi‑tunei ine vitana matana a papani upuna wayahina, e tau veimea‑naia ai pata matataui ipuipupu, ivi‑nua‑dadani medeina iveimeyei. \v 16 Ka ai heta ivi‑tanatanaiei, ivona, “Medeina kadewei onoto ainuai taina wayahi? Iuna Ierusalem a tau maꞌ habuhabui avaha ianamanei, taui iaiaya ananina idewei. Wayahina, aituhu kapa‑goyogoyoei, munia tau maꞌ habuhabui inau‑nikonikoieka. \v 17 Itoka nau‑wawanika tuta tepakaia yai nau‑wahe kavito‑potei, e mani tomotau eha yai vitumahana ivo‑vinevine, ka eha yaka tapanono ini‑tawane deina. Wayahina, nau‑wawanika vona panina wayahina kanau‑vi‑avini, ‘Eha kadu aitam tuta itomi unau‑wahe tauna a wavea.’” \p \v 18 Akaka tau veimea‑naia ihonei ina‑nu‑havine wayahia, e iveimeyei deina, ivona, “Eha kadu aitam tuta una‑vona Iesu a wavea, kadue eha kadu aitam tuta uviwavenena a wavea tomotau wayahia.”\x + \xo 4:18 \xt Dew 5:28.\x* \p \v 19 Kate Pita ka Ioni veimeana inau‑patei, ivona, “Avi dewa nau‑wawaniai Yaubada matana? Itomi ami pata uvi‑nua‑dadani. Kaiwadi, tunutunuhiai aituhu itomi movimi avi‑ateteyei, o kadi tunutunuhiai aituhu Yaubada movina avi‑ateteyei?\x + \xo 4:19 \xt Dew 5:29.\x* \v 20 Kate avonemi, itoai ama veimea mamaei, vivane aviani avaha mataia adueyei, ka aviani avaha tanihaia anononi, akanai nau‑wawaniai dewaia wayahi anaunau‑wahe.” \p \v 21-22 Ka tau veimea‑naia ivona‑dabadaba‑havine aituhu kadu aitam tuta inau‑wahe Iesu a wavea, apaina idewa‑yaiyaiei. Ipupuna iakwa, e iyavuhi. Ka tau veimea‑naia eha yai nuanua iyavuhi, kate eha ai pata aitam etawana ita‑vaniahe idewa‑yaiyaie auyewana wayahina. Iuna tau maꞌ Ierusalem habuhabui Yaubada iawa‑davedavei dewa‑bagibagi‑vainena wayahina. Iuna tau penapenana a ponimana ai yau 40 avaha ni‑tawanei. Wayahina, tau veimea‑naia imatamatauta tau maꞌ Ierusalem habuhabui wayahia, e iyavuhi. \s1 Tau Ekalesia Iviama Ate‑vatu Kadu Bagibagi Wayahi \p \v 23 Ka avaha Pita ka Ioni iyavuhi, ainuai imavina yaiai wayahia. Ka aviani tau vi‑nomu mata‑genai, ka ononotoi anani ivonei, Pita ka Ioni yaiai imataedai deina. \v 24 Ka avaha yaiai inononi, taui habuhabui nui iviama Yaubada wayahina, tomotau aitamoata ya viama deina, ivona, \pi1 “Kauvea, wamke wahuma, ka tanopi, ka hawana, ka dewa habuhabui nihenia imamaei evevewanei.\x + \xo 4:24 \xt NiT 20:11; Neh 9:6; Sam 146:6.\x* \v 25 Kadu wamke eawaehei wai Davida apa‑taputapu. Vona ahiahina, tauna yam tau paisewa aitam, ka Nuam Ahihinata ya bagibagi wayahina apa‑taputapu, ivona, \b \q1 ‘Aviani wayahina tomotaui \q2 eha Yaubada itꞌ‑anamane ahiahina inua‑goyo? \q1 Kadu aviani wayahina me Isiraeli \q2 inuanua‑kavokavovo?\x + \xo 4:25 \xt Sam 2:1-2.\x* \q1 \v 26 Tau maꞌ tanopi yai kini\em V\em* \q2 kadue ai tau veimea inau‑hohona, ivo‑vi‑aiai, \q1 e Yaubada inau‑haviei, ka kadu Natu‑hoina, \q2 vivane Tau Ito‑yavuha, inau‑haviei.’ \b \pi1 \v 27 Vona ahiahina, Erodi ka Ponitiusi Pilate meagai taina nihenina avaha inau‑hohona Davida yanꞌ apa‑taputapu mai‑vonei deina. Ka taui eha Yaubada itꞌ‑anamane ahiahina,\f a \fr 4:27 \ft Taui eha Yaubada itꞌ‑anamane ahiahina vivane me Rom.\f* kadu me Isiraeli nui inau‑hohona deina, e Iesu yam tau paisewa ahihinata inau‑haviei.\f a \fr 4:27 \ft Erodi ka Ponitiusi Pilate avaha iawaehei Iesu itutu‑pwatei ai nahenahea.\f* Tauna evi‑nua‑dadanei vivane yama Tau Ito‑yavuha.\x + \xo 4:27 \xt Mat 27:1-2; Luk 23:7-11; Dew 3:13.\x* \v 28 Ka taui yai dewana goyona vinꞌ‑omo wamke yam nuanua deina, kadu wamke yam awaeha deina.\x + \xo 4:28 \xt Dew 2:23.\x* \v 29 O Kauvea, itoai yam tau paisewa, ka tuta ataina tau veimea‑naia iyapoyapoai, kadu yai nuanua idewa‑yaiyaieai. Wayahina, ahidahidam ama havia yai ipupu manimaninina enuani, ka ahidahidam evo‑vi‑bagibagiai kadu evo‑vi‑vatuai, e ama pata yam vona ahaehaeyei tunuhina.\x + \xo 4:29 \xt Epe 6:19.\x* \v 30 Ka yam bagibagi wayahina tau kwanakwanaha evo‑vi‑aiaiei, ividoha. Ka kadu pai dune bagibagina kadu iaiaya ananina eawaeheai asi‑vinꞌ‑omanei yam tau paisewa ahihinata Iesu a wavea.” \p \v 31 Ka yai viamana inau‑yehai, ka tanopi si‑putu, vi‑yoyoyo, e manua‑nana nihenina imamaei nau‑yueyue. Ka Nuana Ahihinata omo, e habuhabui nau‑vi‑anai, e taui yai ate‑vatu nui Yaubada yana vona ihaehaeyei tunuhina, eha ita‑matamatauta. \s1 Tau Vitumahana Yai Gugua Ivo‑pata \p \v 32 Ka tau vitumahana ivi‑habu, ka yai nuanua aitamoata, kadu ai ayaunena aitamoata. Eha ita‑vi‑vonavona ka eha ita‑vonavona, “Yau kina taina, ka itomi eha.” Taui yai gugua habuhabui iawaehei yoko habuhabui yai dewa wayahi.\x + \xo 4:32 \xt Dew 2:44.\x* \v 33 Ka Kauvea Iesu a tau hae anani ibagibagi ananina, ka tauna ya mini‑havine ihaehaeyei. Ka Yaubada yanꞌ ate‑nuanuai ananina taui habuhabui wayahia mamaei. \v 34-35 Ka eha aitam payapayaya nui, ka habuhabui na kabwagi kadu na kwamai. Iuna aituhu yaiai ivi‑kutakuta, munia tau kaikaiwabo wayahia yai tano kadu yai manua iaimwaneyei, e patana habuhabuna iomanei, e Iesu a tau hae ivenevenei. Ka tau hae‑naia taui ivi‑kutakuta kinaia ivo‑patapatai. Ka tuta tuta ekalesia nihenina tau kaikaiwabo yai dewa deina.\x + \xo 4:34-35 \xt Dew 2:45.\x* \p \v 36 Ka aitam tau kaikaiwabo wayahia ana wava Iosepa. Ka tau hae ivi‑wahani Banabasi, iuna Banabasi anꞌ anamana “tau vo‑vi‑vatu”. Tauna aitam Levi yana dede, ka ya meagai aitam bonabona ana wava Sipirusi. \v 37 Ka aitam tuta Banabasi tauna yana tano imwaneyei, e kinaia omanei, e Iesu a tau hae venei, iveimeyei. \c 5 \s1 Ananiasi Ka Sapira Ianiga Iuna Yai Vitupu \p \v 1-2 Ka mani onoto mamaei ana wava Ananiasi, ka awana ana wava Sapira. Ka ainuai yai tano aitam iaimwaneyei. Ka taui imai‑awaehei patana tupwana ipoyꞌ‑avini ihivei, ka tupwana tau hae ivenei, kate iawaehei yai vitupu wayahina tau hae inonoi, e ina‑vona, “Patana taina tano patana habuhabuna.” Wayahina, Ananiasi patana tupwana omanei, e tau hae venei, iveimeyei.\x + \xo 5:1-2 \xt Dew 4:34-35.\x* \p \v 3 Wayahina, Pita vi‑tanaiei, ivona, “Ananiasi, aviani iuna Satana eawaehei nuam nihenina na‑veimeyem tano patana tupwana ehivei? Dewana wayahina evitupu Nuana Ahihinata wayahina.\x + \xo 5:3 \xt Ioni 13:2.\x* \v 4 Nonova tano‑nana vivane wamke yam pai veimea. Ka kadu munia, avaha eimwaneyei, kinaia vivane wamke yam pai veimea. Ka wamke am heta evi‑nua‑dadani kinaia eomanei eveneai. Aviani wayahina enuanua kinaia wayahina evitupu deina? Yam vitupu‑nana eha tomotau wayahiaia, kate wamke avaha evitupu Yaubada wayahina!” \p \v 5 Ka avaha Ananiasi Pita ya vonana nononi, akanai aniga ipeu. Wayahina, matauta ananina tomotau yoko vaneana inononi epai. \v 6 Kate tubuao tupwai imini, iomo, e ininina kalekoa iaumei, iavanei, ivituei, e itavuni. \p \v 7 Ka eha aitam koiaka Ananiasi awana ta‑mataede. Wayahina, babau aitonu munia Sapira manua‑nana inui. \v 8 Ka Pita vi‑tanaiei, ivona, “Sapira, yami tano‑nana avaha uaimwaneyei, ai vi‑am kina patana uepei? Kaiwadi yam onoto voneai deina, ika?” \p Ka Sapira vona‑nau‑pata, ivona, “A, deinake.” \p \v 9 Wayahina, Pita vonei, ivona, “Medeina itomi ami inua uawaehei aitamoata Kauvea Nuana unau‑dadani deina? Enononi! Yam onoto a tau vi‑ai avaha iaumei itavuni, ka ataina tuta ipotapota iavanam, ivituem aitamoata deinake.” \p \v 10 Ka Sapira aniga‑kwayavoni, ka ipeu Pita aena wayahina. Ka tubuao‑naia inu‑me, idueyei avaha aniga. Wayahina, iavanei ivituei, e awana nepena itavuni. \v 11 Ka tau ekalesia habuhabui imatamatauta ananina. Ka mani tomotau, aituhu aviyaivia vaneana inononi, taui kadu imatamatauta deina. \s1 Iesu A Tau Hae Dewa‑bagibagi Idedewei \p \v 12 Ka tuta tuta Iesu a tau hae‑naia iaiaya kadu dewa‑bagibagi habuhabui idedewei tomotau mataia. Ka tau ekalesia habuhabui yai dewa inau‑hohona aitam tutu‑honota nihenina. Ka tutu‑honotana Manua Vito‑pota hutana aitam, ka tomotau ivi‑wahani Solomoni Ya Tutu‑honota.\x + \xo 5:12 \xt Dew 2:43; 14:3.\x* \v 13 Ka aituhu aviyaivia eha yai vitumahana, o aituhu aviyaivia eha yai ate‑vatu, tomotaui eha nui ita‑tapanono, iuna imatamatauta. Kate tomotau habuhabui ekalesia upuna iawaehei tau ekalesia ai anamana vivane ahiahina. \v 14 Ka tomotau habuhabui imatamatauta ekalesia wayahina, kate ononotoi kadu vaivinei habuhabui ivi‑putu Kauvea ivitumahanei. Wayahina, tau ekalesia ai yau natanata. \v 15 Ka tau hae‑naia dewa‑bagibagina habuhabuna idedewei. Aituhu Pita iwaunina tau kwanakwanaha inini vo‑dadani, akanai taui ividovidoha. Wayahina, tuta tuta tomotau tau kwanakwanaha na pai dauvi iomaomanei, e iboubouni Pita ya etawana wayahia, e memeanina iwaunina na‑vo‑dadani ividoha. \fig Aituhu Pita iwaunina tau kwanakwanaha inini vo‑dadani, ividovidoha.|alt="People Touching Peterꞌs Garment" src="GS-IB04188.tif" size="col" loc="ACT 5:15" ref="5:15" \fig* \v 16 Ka meagai kikitui Ierusalem awaniana imamaei. Ka meagai‑naia ai tau maꞌ iomomo, inau‑hohona Ierusalem nihenina, ka taui yai tau kwanakwanaha iavanei. Ka kadu aviyaivia nua gawagawami ivo‑vi‑kwanakwanahi iomaomanei, ka habuhabui ividoha. \s1 Aitam Anelose Tau Hae Yavuhi \p \v 17 Ka tau vi‑nomu ananina, ka yaiana habuhabui ivi‑bwanou ananina. Tauna yaiana habuhabui vivane Sadusi yai yoko wayahia. \v 18 Ka taui habuhabui iawaehei tau nau‑havia ivi‑tunei ina‑omo Iesu a tau hae wayahia, ipoyꞌ‑avini, e manua yohona nihenina ibouni. Wayahina, idewei deina. \p \v 19 Ka ioyomana wayahina, Kauvea yanꞌ anelose aitam omo, e manua yohonana anꞌ awa waei, e tau hae‑naia si‑vinꞌ‑omane‑neiei. Ka manua yohonana upuna vonei, ivona,\x + \xo 5:19 \xt Dew 12:7-10.\x* \v 20 “Una‑nei Manua Vito‑pota wayahina, e tanoi pai nau‑hohona ananina nihenina umini, e tomotaui wayahia yawai vovouna a vonana habuhabuna unaunau‑waheyei.” \v 21 Ka tau hae‑naia anelosena ya vonana inononi, ivi‑ateteyei. E mana navia Manua Vito‑pota a pai nau‑hohona ananina nihenina itotoha, e ivi‑putu iviwavenena tomotau wayahia. \p Ka munia, tau vi‑nomu ananina tauna yana yoko nui ivinꞌ‑omo. Ka avaha inau‑hohona, taui me Isiraeli ai tau veimea habuhabui ana wava Sanederini\em V\em* ihone‑hohoni. Ka taui yai tau nau‑havia ivi‑tunei ine manua yohona nihenina, e taui Iesu a tau hae‑naia ina‑omanei mataia. \v 22 Ka tau nau‑havia‑naia iomo manua yohona nihenina, kate awakabina idueyei. Wayahina, imavina, \v 23 imataedai, ivona, “Manua yohona bou‑potapotana mamaei, ka toyoina adueyei, ka kadu a tau dune‑vi‑avina awana wayahina imimini, kadu idunedune akanai. Kate tutana awana awaei, nihenina awakabina!” \v 24 Ka Manua Vito‑pota a tau nau‑havia ai tau veimea ananina, kadu tau vi‑nomu ananina ivanevaneneha, ka avaha mataedana inononi, ainuai nuai vi‑tupatupa ani‑vainena, ka eha itꞌ‑anamane aviani vinꞌ‑omo. \s1 Tau Hae Inaunau‑wahe, Eha Yai Paisewa Ita‑bou \p \v 25 Ka munia, aitam onoto omo wayahia, e mataedai, ivona, “Tomotaui manua yohona nihenina ubouni avaha Manua Vito‑pota nihenina imimini, ka ataina iviwavenena tomotau wayahia.” \v 26 Wayahina, Manua Vito‑pota a tau nau‑havia ai tau veimea ananina, ka ya tau nau‑havia tupwai nui iomo, e tau hae‑naia ipoyꞌ‑avini. Kate mai‑nuai iomanei imavi‑neiei. Iuna imatamatauta yokoia wayahia, ka eha yai nuanua yokoia ina‑nua‑goyoe. Aituhu yokoia inua‑goyoei, apaina itutu‑hanuhanui. \v 27 Wayahina, mai‑nuai iomanei tau veimea‑naia mataia, ivi‑au‑mini‑neiei. \p Ka tau vi‑nomu ananina vi‑tanaiei, \v 28 ivona, “Aviani nonova aveimeyemi? Unuani, nonova vona panina wayahina avito‑potami uviwavenena tomotau wayahia onoto‑nana a wavea. Ka udu! Avaha meagai Ierusalem yami viwavenena uvi‑nau‑vi‑anai. Udedewei deina, iuna itomi yami pai mini ananina uvitavitai onoto‑nana yanꞌ aniga wayahina, a?”\x + \xo 5:28 \xt Mat 27:25.\x* \p \v 29 Ka Pita, ka tau hae‑naia habuhabui ivona, \pi1 “Itoai nau‑wawaniai Yaubada yana vona avi‑ateteyei, ka eha tomotau ai heta yai vona.\x + \xo 5:29 \xt Dew 4:19.\x* \v 30 Ka vona tunutunuhina, itomi Iesu ai nahenahea ututu‑pwatei, ka itomi unau‑vi‑anigi deina. Ka yami dewaia iakwa, yaka tupua‑nenenehi yai Yaubada Iesu anigea si‑vi‑mini‑havinei. \v 31 Ka Yaubada avaha Iesu‑nana si‑nai ateina wahuma. Ka tauna vivane yaka Kini\em V\em* Natuna kadu yaka Tau Ito‑yavuha. Yaubada dewei deina, iuna ya nuanua itoka me Isiraeli yaka goyona wayahi kanua‑vinana, kadu ya nuanua tauna yaka dewa goyona na‑nua‑tavuni.\x + \xo 5:31 \xt Dew 2:33-34; Epe 1:20; Ebe 2:10; 12:2.\x* \v 32 Ka aituhu aviyaivia yama viwavenena ivi‑ateteyei, ka aituhu idedewei, taui Nuana Ahihinata Yaubada wayahina ivaniahei. Itoai dewaia ahaehaeyei, ka kadu Nuana Ahihinata dewaia haehaeyei aitamoata deina.” \p \v 33 Ka tau veimea‑naia avaha Iesu a tau hae yai vonaia inononi, magai bawei ani‑vainena, ka yai nuanua ananina ina‑nau‑vi‑anigi. \s1 Gamalieli Yana Vona \p \v 34 Ka aitam onoto wayahia ana wava Gamalieli mini niwania. Tauna aitam Parisi, ka veimea a tau viwavenena ananina, ka tomotau habuhabui iawaehei tauna aitam tau sinasinapu. E tauna veimea boui vivane Iesu a tau hae ivituei, e tuta kutakutana wayahina tutu‑honota‑nana upuna wayahina imamaei. \v 35 Ka ivituei iakwa, akaka tauna tau veimea‑naia vonei, ivona, \pi1 “Me Isiraeli, udune‑vivinimi! Nau‑wawanimi mai‑nuami yami dewa uvi‑nua‑dadani onoto‑naia wayahi. \v 36 Unuani, tuta nonova aitam onoto ana wava Teudasa vinꞌ‑omo, ka tauna ana heta wayahina vona‑vanevane vivane tauna onoto ananina. Ka tomotau ai yau 400 deina inu yana yoko nihenina, e ivi‑muniei. Kate Teudasa a havia inau‑vi‑anigi. Ka yanꞌ aniga munia, a tau vi‑muni iyavuta, ka ataina yana yoko iakwa.\x + \xo 5:36 \xt Dew 21:38.\x* \pi1 \v 37 Ka Teudasa munia, tutana me Rom habuhabuka iaiaiavika yai takesi\em V\em* wayahina, kadu aitam onoto ana wava Iudasa papani Galili wayahina vinꞌ‑omo. Ka tauna ya nau‑wahe a pai mini ananina vivane itoka me Isiraeli nau‑wawanika me Rom yai veimea kavihahaiei. Wayahina, tupwai tomotau nui inau‑hohoni, e ivi‑muniei. Kate tauna a havia ivunui, e tauna a tau vi‑muni iyavuta. \pi1 \v 38 Wayahina, ataina tuta yauke anau‑vi‑avinimi, ugenuana. Eha aitam aviani uvito‑pote onoto‑naia wayahi. Aituhu taui yai yoko kadu yai paisewa vinꞌ‑omo aitam onoto‑henai ya nuanua wayahina, apaina yai dewa habuhabuna ina‑ihanua ina‑iakwa, Teudasa kadu Iudasa yai paisewa deina. \v 39 O kadi aituhu taui yai yoko kadu yai paisewa vinꞌ‑omo Yaubada ya nuanua wayahina, itomi eha ami pata Yaubada uvito‑pote. Ka aituhu uvito‑pota‑dadana, itomi avaha Yaubada unau‑haviei deina.” \p \v 40 Ka tau veimea yokoia Gamalieli ya vonana inononi, e iawaehei tupwana. Akaka tau hae‑naia ihonei imavina wayahia, e tau nau‑havia iveimeyei imoamoani. Iakwa, taui tau hae‑naia yai nau‑wahe kadu yai viwavenena Iesu a wavea ivito‑potei, e iyavuhi ine.\x + \xo 5:40 \xt Dew 4:18.\x* \v 41 Ka tau hae‑naia tau veimea yai nau‑hohona ini‑tawanei iomo taui yai yoko wayahia, ka idewa‑haiawa. Iuna Yaubada awaehei ai pata inahe ivaniahei Iesu a wavea.\x + \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12; 1Pi 4:13.\x* \v 42 Ka auyewa aitamoata aitamoata wayahia imavimavina Manua Vito‑pota wayahina, ka tutu‑honota nihenia, ka kadu tomotau yai manua nihenia iviwavenena kadu inaunau‑wahe. Eha aitam auyewa ita‑ni‑tawane. Ka taui Iesu Vaneana Ahiahina inaunau‑wahei, kadu tomotau Iesu ihaehaeyei, tauna vivane Tau Ito‑yavuha‑nana. \c 6 \s1 Ekalesia A Tau Paisewa Naona \p \v 1 Tuta tanoi wayahina Iesu a tau vi‑muni‑waiwai ai yau natanata. Ka ekalesia nihenina yoko ainua mamaei. Nonova habuhabui me Iudea yai tapanono naona ivi‑muniei, ka tupwai wayahia yai tupua‑nenenehi vivane me Ebereu, ka tupwai wayahia yai tupua‑nenenehi vivane me Girisi. Ka tomotau yoko ainuai wayahia ivi‑tau ekalesia. Ka auyewa aitamoata aitamoata, avi tuta aniani wadawadae ivo‑patapatai, taui me Isiraeli wayahia aniani ivaniahei, kate taui me Girisi wayahia eha aniani ita‑vaniahe. Wayahina, tuta tuta taui me Girisi wayahia inau‑vonuvonu, iuna me Girisi wadawadae am inavovo.\x + \xo 6:1 \xt Dew 4:35.\x* \v 2 Ka Iesu a tau hae ai yau 12 me Girisi yai nua‑vita inononi. Wayahina, taui tau vitumahana habuhabui ihone‑hohoni, e ivona, \pi1 “Itoai tau hae ama veimea mamaei, Yaubada yana vona anaunau‑wahe. Wayahina, eha ama pata paisewana abou‑ohoi, e avi‑putu aniani avo‑pata. \v 3 Itomi tau ekalesia habuhabumi nau‑wawanimi ononotoi ai yau 7 wayahimia uvi‑nua‑dadanei ivi‑tau paisewa, ka aniani a vo‑pata kawaehei iveimeyei. Ka aituhu aviyaivia ononotoi tunutunuhi matamia, ka kadu aituhu aviyaivia Nuana Ahihinata avaha ivaniahei, e nau‑vi‑anai, ka kadu aituhu aviyaivia na nua‑uyai, akanai ononotoia uvi‑nua‑dadanei paisewana wayahina. \v 4 Ka itoai tau hae nau‑wawaniai abebewa aviama, kadue abebewa Yaubada yana vona aviwavenei.” \p \v 5 Ka ekalesia yokoia idewa‑haiawa tau hae yai veimeana wayahina. E ononotoi ai yau 7 ivi‑nua‑dadanei taina deina. Naona Sitiveni, tauna ya vitumahana Iesu wayahina bagibagina, kadu Nuana Ahihinata tauna nau‑vi‑anai, ka Pilipi, ka Pirokorusi, ka Nikanoro, ka Timoni, ka Paremenasi, ka kadu Nikolasi. Tauna onoto Anitioki, ka ya tupua eha me Isiraeli wayahia, kate naona tauna me Iudea yai tapanono vi‑muniei, e munia vi‑tau ekalesia. \v 6 Wayahina, tau ekalesia habuhabui ononotoia iomane‑neiei Iesu a tau hae mataia, e tau hae‑naia iviama Yaubada wayahina, kadu nimai wayahia ununui ivo‑dadani, e ibou‑keyei paisewana wayahina deina. \p \v 7 Ka tuta tanoi wayahina tau nau‑wahe Yaubada yana vona inaunau‑wahei, ka tomotau habuhabui inonononi, ka ivitumahanei. Wayahina, meagai Ierusalem nihenina tau vitumahana ai yau natanata vo‑kwayavonina. Ka kadu tau vi‑nomu mata‑genai habuhabui Iesu vaneana inononi, ivitumahanei, e ivi‑tau ekalesia.\x + \xo 6:7 \xt Dew 2:41; 16:5.\x* \s1 Me Iudea Ai Tau Veimea Sitiveni Ipoyꞌ‑avini \p \v 8 Ka Yaubada tauna yanꞌ am‑venena awawaehina kadu ya bagibagi Sitiveni vi‑nau‑vi‑anai. Wayahina, Sitiveni iaiaya ani‑vainei dedewei, kadu mani dewa dedewei tomotau mataia, ka tomotau nuai vi‑tupatupa wayahia. \v 9 Ka tomotau tupwai inau‑hohona itapatapanono aitam pai nau‑hohona nihenina, ka manuana ivi‑wahani, “Itoai Yavuyavuhiai Yama Pai Nau‑hohona.” Taui me Iudea yai tapanono ivi‑muniei, ka yai tupua papani tunina tunina wayahia. Tupwai meagai Sirene wayahina, ka tupwai meagai Alekisanideria wayahina, kadu tupwai papani Silisia wayahina, ka tupwai papani Asia wayahina. Ka taui ivi‑putu Sitiveni wayahina ivi‑vonavona vitumahana wayahina. \v 10 Kate taui eha ai pata yai vona wayahina Sitiveni ibagibagi‑tawane, iuna Sitiveni ya nua‑uya vinꞌ‑omo Nuana Ahihinata wayahina. Ka tuta tuta taui eha ai pata ivona‑nau‑pata. Wayahina, inua‑goyo Sitiveni wayahina.\x + \xo 6:10 \xt Luk 21:15.\x* \p \v 11 Ka taui dewa hivahivana wayahina yaiai tupwai iapa‑dibidibiei ina‑ivaitei, e Sitiveni ivitevitei. Wayahina yaiai ini‑keyekeyei, ivonavona, “Sitiveni avaha yana vona goyona anononi. Tauna Mosese ka Yaubada ainua apa‑goyogoyoei.” \p \v 12 Ka yai vitupu‑nana wayahina me Isiraeli habuhabui, kadu ai tau veimea, kadu Yaubada ya veimea a tau viwavenena inau‑vi‑nehanehai, e Sitiveni ivunui. Wayahina, me Isiraeli ai tau veimea Sitiveni ipoyꞌ‑avini, e ivi‑au‑mini Sanederini\em V\em* mataia vitana matana wayahina. \p \v 13 Ka tau veimea‑naia tau vitupu‑naia ihonei inꞌ‑omo, e taui Sitiveni wayahina ivona, “Onoto taina, tuta tuta, Manua Vito‑pota taina mana‑giboei, kadu Mosese ya veimea mana‑giboei, \v 14 ka kadu yana vona anononi, ivona, ‘Apaina Iesu onoto Nasareta Manua Vito‑pota taina na‑tutu‑bwege‑yavunei.’ Ka kadu ivona, ‘Iesu yaka dewa Mosese veneka na‑vo‑vinei, ka munia nau‑wawanika dewa tunina kavi‑muniei.’” \p \v 15 Ka tau nau‑hohona‑naia habuhabui Sanederini\em V\em* nihenina imamaei Sitiveni tepana idune‑vi‑anai, ka tepana ana dune anelose tepana deina, iuna Yaubada didigana mamaei wayahina. \c 7 \s1 Sitiveni Ya Vona‑nau‑pata \p \v 1 Wayahina, tau vi‑nomu ananina Sitiveni vi‑tanaiei, ivona, “Medeina? Taui ivitavitam yai vonana vivane vona tunutunuhina, a?” \p \v 2 Ka Sitiveni ivona, \pi1 “Vavaneiu ka amamau, nau‑wawanimi yau vona taina unononi. Nonova waka Abaraham meagai Harani nihenina mamaei. Kate naona tauna papani ananina ana wava Mesopotamia nihenina mamaei. Ka Yaubada, tauna didigana maꞌ‑vavaha, omo Abaraham wayahina Mesopotamia nihenina, e vonei, ivona,\x + \xo 7:2 \xt Nao 11:31; 12:1.\x* \b \q1 \v 3 ‘Abaraham, yam meagai taina \q2 kadu yam yoko taina eni‑tawanei, \q1 ena‑ne mani papania. \q2 Apaina, papani‑nana aviwavenem.’ \b \pi1 \v 4 Wayahina, Abaraham mini, e me Kalidea yai papani ni‑tawanei, omo meagai Harani wayahina, e tenoke mamaei. Ka avaha amana inusi, e Yaubada eta‑naoei papani taina wayahina, ka tuta ataina itoka baina kamamaei. \v 5 Ka tuta tanoi wayahina Yaubada eha aitam tanopi Abaraham ta‑vene yana gabu wayahina, kate Yaubada apa‑taputapuei, ivona, ‘Papani taina yam tupua‑nenenehi avenei vivane yai tanopi.’ Ka tuta tanoi wayahina Abaraham eha aitam natuna.\x + \xo 7:5 \xt Nao 12:7; 15:18; 17:8.\x* \v 6 Ka Yaubada kadu ya tupua‑nenenehi wayahi apa‑taputapu, ivona, \b \q1 ‘Abaraham, wamke yam tupua‑nenenehi \q2 ivi‑tau bwanibwani ine mani papania, \q1 ka tau vi‑meagai tanoi iveimeyei \q2 ivi‑tau paisewa‑kavovo wayahi, \q1 ka tau vi‑meagai‑naia ivitavitai \q2 ponimana ai yau 400 nihenia deina.’\x + \xo 7:6 \xt Nao 15:13-14; NiT 12:40.\x* \b \mi \v 7 Ka Yaubada ivona, \b \q1 ‘Kate munia, tau vi‑meagai‑naia \q2 adewa‑yaiyaiei, \q1 iuna yam tupua‑nenenehi ivitavitai \q2 ivi‑tau paisewa‑kavovo. \q1 Ka munia, papani tanoi wayahina ini‑tawanei \q2 ka inꞌ‑omo papani taina wayahina, \q3 ka baina ina‑iwaodu wayahiua.’\x + \xo 7:7 \xt NiT 3:12.\x* \b \pi1 \v 8 Ka Yaubada tauna yanꞌ awaeha Abaraham wayahina nau‑yehai dewa aidaba wayahina. Wayahina, Abaraham natuna ana wava Isaki tupua, ka auyewa vi‑8‑na ya tupua munia, Abaraham ininina dabei. Ka munia, Isaki natuna ana wava Iakobo tupua, ka munia Iakobo natunatuna ai yau 12 itupua. Ka taui ai yau 12‑naia vivane itoka yaka tupua‑nenenehi.\x + \xo 7:8 \xt Nao 17:9-14; 21:4.\x* \pi1 \v 9 Ka aitam yaka tupua‑nenenehi, ana wava Iosepa. Ka vavaneina ai yau 11 ivi‑bwanouei. Wayahina, tauna iaimwaneyei tupwai tomotau wayahia, ka taui Iosepa ineiei papani Egipita wayahina. Ka Yaubada eha tauna ta‑ni‑tawane, kate ivaitei,\x + \xo 7:9 \xt Nao 37:11, 26-28; 39:1-3, 21-23.\x* \v 10 ka ana vita aitamoata aitamoata wayahina ito‑yavuhi. Ka Yaubada nua‑uya ananina venei, ka me Egipita yai kini\em V\em* ana wava Parao\em V\em*, avaha nua‑uyana nononi, Iosepa nuana epei. Akaka Parao\em V\em* Iosepa si‑nai, vi‑tau veimea ya manua nihenina, ka kadu vi‑tau veimea papani Egipita habuhabuna wayahina.\x + \xo 7:10 \xt Nao 41:37-44.\x* \pi1 \v 11 Ka munia, am navovo ananina omo papani Egipita wayahina, ka kadu papani Kanaani wayahina. Ka tomotau habuhabui inahe ananina ivaniahei. Ka yaka tupua‑nenenehi eha ai pata ai maꞌ ivaniahe.\x + \xo 7:11 \xt Nao 41:54; 42:1-2.\x* \v 12 Ka avaha Iakobo vane Egipita wayahina nononi, vivane tenoke aniani mamaei, e tuta naona natunatuna ononotoi vi‑tunei inei Egipita aniani wayahina. \v 13 Ka munia, kadu imavi‑havine Egipita tuta vꞌ‑inuana wayahina, ka Iosepa tauna vavaneina mataedai, ivona, ‘Yauke vaneimi, au wava Iosepa.’ Ka Iosepa kadu Parao\em V\em* wayahina haeyei ivona, ‘Tomotau taina vivane vavaneiu.’\x + \xo 7:13 \xt Nao 45:1-4, 16.\x* \v 14 Ka munia, Iosepa tuyeha va‑tawanei ine amana Iakobo wayahina, e vonei, ivona, ‘Amau, wamke kadu yam yoko habuhabui nui una‑opu wayahiua papani Egipita wayahina.’\x + \xo 7:14 \xt Nao 45:9-11; 46:27.\x* \v 15 Ka Iakobo yana yoko nui ai yau 75 habuhabui papani Kanaani ini‑tawanei, iopu papani Egipita wayahina. Ka munia, papani Egipita nihenina Iakobo aniga, ka kadu yaka tupua‑nenenehi aitamoata aitamoata ianiga Egipita nihenina deina.\x + \xo 7:15 \xt Nao 46:1-7; 49:33.\x* \v 16 Ka tau matena iavanei ivituei iomanei meagai Sekem wayahina, e tenoke itavuni unuvovoa. Nonova Abaraham unuvovo‑nana meagai Sekem nihenina vi‑maiei Hamora natunatuna wayahia.\x + \xo 7:16 \xt Nao 23:2-20; 33:19; Ios 24:32.\x* \pi1 \v 17 Ka ponimana habuhabuna munia, Yaubada yanꞌ apa‑taputapu Abaraham wayahina tauna ya tupua‑nenenehi wayahi avaha vi‑maupwani. Ka me Isiraeli papani Egipita nihenina avaha ivi‑habu‑vaine.\x + \xo 7:17 \xt NiT 1:7-8.\x* \v 18 Kate Parao\em V\em* vovouna ya veimea vi‑putu papani Egipita nihenina, ka Parao‑nana\em V\em* Iosepa yana dewa ahiahina Egipita wayahina eha tꞌ‑anamane. \v 19 Wayahina, Parao‑nana\em V\em* manimaninina yaka tupua‑nenenehi wayahia, vivane veimeyei natunatui mwatutukui ione‑yavunei vuvunaha, e ianianiga deina.\x + \xo 7:19 \xt NiT 1:11-22.\x* \pi1 \v 20 Ka tuta tanoi wayahina Mosese tupua, ka ana dune ahihi‑vainena. Ka wahava aitonu nihenia amana ka ayona yai manua nihenina ihivehivei ka idune‑vi‑avini.\x + \xo 7:20 \xt NiT 2:2.\x* \v 21 Ka tutana isi‑vinꞌ‑omanei vuvunaha, e Parao\em V\em* natuna vavinena vaniahei, e taini neiei, e payayei ka awa‑natunei.\x + \xo 7:21 \xt NiT 2:3-10.\x* \v 22 Wayahina, me Egipita taui yai nua‑uya habuhabuna Mosese iviwavenei, anamanei. Ka munia, tauna yana vona kadu yana dewa vivane bagibagina. \pi1 \v 23 Ka tutana tauna a ponimana ai yau 40 vaniahei, Mosese ya nuanua vavaneina me Isiraeli na‑nau‑vi‑taui. \v 24 Ka tanoi yai papani nihenina tauna onoto Egipita dueyei vivane onoto Isiraeli vunuvunu‑kavovoi. Wayahina, Mosese onoto Egipita nau‑vi‑anigi, e vaneina yavei deina.\x + \xo 7:24 \xt NiT 2:11-15.\x* \v 25 Ka Mosese nuanua vavaneina avaha ianamanei, tauna nimana wayahina Yaubada na‑ito‑yavuhi. Kate taui eha itꞌ‑anamane. \v 26 Ka mana navia, Mosese vavaneina me Isiraeli ainua ivi‑naua vaniahai, ka tauna ya nuanua nꞌ‑awa‑tani. Wayahina, vonei, ivona, ‘Yaiau, itomi yoko aitamoata. Wayahina, mehenai yami maꞌ uvi‑goyogoyoi?’ \pi1 \v 27 Ka tauna vaneina vunuvunui Mosese vitu‑voi‑onei, ka Mosese ya vonana vona‑nau‑patei, ivona, ‘Taum koiaka? Koiaka awaehem evi‑tau veimea, kadu evi‑tau vaneneha tauai wayahiaia? \v 28 Medeina yam nuanua? Kaiwadi, nuanuam ena‑nau‑vi‑anigiu, navinavi onoto Egipita enau‑vi‑anigi deina, a?’\x + \xo 7:28 \xt NiT 2:14.\x* \v 29 Ka Mosese, avaha vonana nononi, matamatauta. Iuna tomotau habuhabuna avaha ya dewana anamanei. Wayahina, inovo omo papani Midiani wayahina, ka tenoke vi‑tau bwanibwani, e mamaei. Ka papani‑nana wayahina natunatuna onotona ainua itupua.\x + \xo 7:29 \xt NiT 2:21-22; 18:3-4.\x* \pi1 \v 30 Ka avaha ponimana ai yau 40 iakwa, Oya Sinai anata wayahina aitam anelose omo Mosese wayahina, ai yabeyabena nihenina.\x + \xo 7:30 \xt NiT 3:1-10; Dew 7:30-34.\x* \v 31 Ka tutana Mosese anelose‑nana ana dune dueyei, nuana vi‑tupatupa ananina. Wayahina, ine ai‑nana wayahina, e va‑vi‑maupwani na‑dunedune, ka Kauvea movina omo nononi, ivona, \v 32 ‘Yauke yam tupua‑nenenehi yai Yaubada, vivane Abaraham ya Yaubada, ka Isaki ya Yaubada, ka Iakobo ya Yaubada.’ Ka Mosese matamatauta ka tatatava, ka eha ana pata na‑dune‑vane. \pi1 \v 33 Ka Kauvea vonei, ivona, ‘Aem wayahina am ae‑yapayapa eyavuhi, ebouni. Iuna yam pai mini tanopia baina vivane vito‑potana. \v 34 Yau tomotau papani Egipita wayahina imamaei, ka avaha yai nua‑vita ananina anamanei, ka avaha yai viama‑toutou anononi. Wayahina, ataina aopu‑me, ana‑ito‑yavuhi. Edu! Ataina tuta wayahina avi‑tunem emavina papani Egipita wayahina.’ \pi1 \v 35 Nonova me Isiraeli Mosese‑nana ivihahaiei, ivona, ‘Koiaka awaehem evi‑tau veimea kadu evi‑tau vaneneha?’ \pi1 Kate Yaubada yanꞌ anelose vi‑tunei omo Mosese‑nana wayahina, e anelose‑nana ai‑nana wayahina Mosese mataedei, ivona, ‘Yaubada avaha vi‑nua‑dadanem, e vi‑tunem, evi‑tau veimea kadu evi‑tau ito‑yavuha me Isiraeli wayahi.’\x + \xo 7:35 \xt NiT 2:14.\x* \v 36 Ka Mosese‑nana me Isiraeli eta‑naoei, ka dewa‑bagibagi kadu iaiaya dedewei papani Egipita nihenina, kadu dedewei Hawana Yabebenina wayahina, ka kadu dedewei anata nihenina ponimana ai yau 40 nihenia.\x + \xo 7:36 \xt NiT 7:3; 14:21; Yau 14:33.\x* \v 37 Mosese‑nana me Isiraeli vonei, ivona, ‘Apaina Yaubada aitam onoto vi‑tunei na‑omo wayahimia, ka tauna vi‑tau apa‑taputapu, yauke deina. Ka tauna aitam wayahimia.’\x + \xo 7:37 \xt V.V 18:15.\x* \v 38 Tutana yaka tupua‑nenenehi ivi‑didi‑yonayona anata nihenina, Mosese yoko nui imamaei. Ka aitam tuta anelose omo Mosese wayahina Oya Sinai hetana, ka ipuipupu wayahina, kadue ipupu yaka tupua‑nenenehi wayahia. Ka Mosese vona yawayawaina vaniahei, e vene‑tamaneka.\x + \xo 7:38 \xt NiT 19:3.\x* \pi1 \v 39 Kate yaka tupua‑nenenehi eha yai nuanua Mosese na‑veimeye. Wayahina, tauna ivihahaiei, ka nuai nihenina yai nuanua imavina papani Egipita wayahina. \v 40 Ka taui Aroni ivonei, ivona, ‘Itoai yama nuanua yaubada tupwai enau‑vevewanei wayahika, e taui ieta‑naoeka. Nonova Mosese papani Egipita wayahina eta‑naoeka, kate ataina tuta eha atꞌ‑anamane aveta baina tauna mamaei.’\x + \xo 7:40 \xt NiT 32:1.\x* \v 41 Ka tuta tanoi itupwana inau‑vevewanei nimai wayahia, ana dune aitam bulumakau\em V\em* deina. E taui ivi‑nomu wayahina, kadu idewa‑haiawa yai nau‑vevewana wayahina.\x + \xo 7:41 \xt NiT 32:2-6.\x* \v 42 Kate tutana Yaubada yai dewana goyona dueyei, tauna ni‑tawanei. Ka avi tuta taui yai nuanua babau, ka wahuma, ka wadima wayahia ina‑iwaodu, Yaubada awaehei idedewei. Tauna eha yai goyona ta‑vo‑vi‑tunuha. Tau apa‑taputapu avaha Yaubada yana vona iginumi taui yai buki nihenia, ka ivona deina, \b \q1 ‘Yau yoko, itomi me Isiraeli, \q2 ponimana ai yau 40 anata nihenina umamaei, \q1 kate eha uta‑vi‑nomu taua wayahiua, \q2 kadu eha am‑venena‑kavovo uta‑veneveneu.\x + \xo 7:42 \xt Amo 5:25-27.\x* \q1 \v 43 Eha. Itomi uvi‑nomu yaubada vitupu wayahia \q2 yai pai vi‑ai wayahia, taui vivane Moleke kadu Repani. \q1 Moleke ya manua tapanono wayahina uvi‑nomu, \q2 kadu Repani ya wadima wayahina uvi‑nomu. \q1 Taui vivane itupwana unau‑vevewanei \q2 pai iwaodu wayahina. \q1 Wayahina, apaina meagai Babiloni \q2 papani‑nana wayahina avi‑tunemi \q1 una‑ne bana mamanaina, \q2 ka tanoi wayahina tau vi‑meagai iyohonimi \q3 uvi‑tau paisewa‑kavovo taui wayahi.’ \b \pi1 \v 44 Tutana yaka tupua‑nenenehi imamaei anata nihenina, Ine Vito‑pota yai didi‑yonayona nihenina mamaei. Yaubada Mosese ine‑nana a mayamayau viwavenei, ka Mosese me Isiraeli veimeyei iyonei aitamoata deina. \v 45 Ka munia, yaka tupua‑nenenehi Iosua nui iomo papani taina wayahina, ka inui. Ka Yaubada ivaitei, e tauna papani Kanaani a tau maꞌ vo‑tahoi inovo ine, e yaka tupua‑nenenehi papani taina iepei yai tanopi. Ka tutana papani taina inuinu Ine Vito‑pota‑nana iavavanei. Ka ine‑nana papani taina nihenina mamaei a itoava Kini\em V\em* Davida me Isiraeli veimeyei wayahina.\x + \xo 7:45 \xt Ios 3:14-17.\x* \v 46 Davida dewa‑nuanuai vaniahei Yaubada matana. Wayahina, Davida ya nuanua aitam manua tapanono na‑yonei Iakobo ya Yaubada wayahina, kadu Davida Yaubada viamei nꞌ‑awaehei deina. Kate Yaubada Davida ya viamana eha tꞌ‑awaehe.\x + \xo 7:46 \xt 2Sa 7:1-16.\x* \v 47 Ka munia, Solomoni manua‑nana yonei Yaubada wayahina.\x + \xo 7:47 \xt 1Ki 6:1-38.\x* \pi1 \v 48 Ka tau apa‑taputapu aitam avaha voneka, Yaubada vivane Wahuma A Tau Veimea. Wayahina, aituhu tomotau‑henai aitam manua iyonei nimaia, manua‑nana eha nau‑wawani Yaubada wayahina. Yau vonana avo‑vi‑tupanei Iginuma wayahina. Iginuma‑nana ivona, \b \q1 \v 49 ‘ “Wahuma yau pai manuena. \q2 Ka tanopi aeu a pai vi‑ai.” \q1 Yaubada vi‑tanaiemi, ivona, \q2 “Avi manua kaiwadi wayahiu uyoneyone?” \q1 Kadu ivona, \q2 “Kaiwadi, aveta yau pai vi‑yawai uyoneyone?\x + \xo 7:49 \xt Isa 66:1-2.\x* \q1 \v 50 Yauke taua dewa habuhabuna wahuma \q2 kadu dewa habuhabuna tanopia \q3 avevewane‑neiei nimaua!” ’ \b \pi1 \v 51 Nonova yami tupua‑nenenehi Yaubada ya vonana ivihahaiei. Ka tuta ataina itomi ya vonana uvihahaiei aitamoata deina. Iuna ununumi kadu nuami toyo‑vainena, ka tanihami uvo‑potepotei! Tuta tuta itomi uvonavona ikoi Nuana Ahihinata ya paisewa wayahina.\x + \xo 7:51 \xt Isa 63:10.\x* \v 52 Yami tupua‑nenenehi tau apa‑taputapu aitamoata aitamoata ivunuvunui. Ka tau apa‑taputapu tupwai Tauna Tunutunuhina yana omana iapa‑taputapuei, kate yami tupua‑nenenehi kadu tau apa‑taputapu‑naia ivunuvunui. Ka itomi avaha Tauna Tunutunuhina ana heta uvi‑nua‑hauhauei kadu unau‑vi‑anigi.\x + \xo 7:52 \xt Mat 23:31.\x* \v 53 Itomi Yaubada ya veimea uvaniahei, ka veimeana vinꞌ‑omo anelose yai ivaita wayahina. Vona ahiahina, veimeana uvaniahei, kate eha uta‑vi‑ateteye.” \s1 Tau Veimea Sitiveni Itutu‑hanuhanui \p \v 54 Ka tutana tau veimea‑naia Sitiveni ya nau‑wahena inonononi, taui yai maga‑bawe natanata ananina, e taui ivi‑putu nihoi ivi‑tana‑gini. \v 55 Ka Nuana Ahihinata Sitiveni ininina nau‑vi‑anai, ka tauna wahuma wayahina dune‑vane, e Yaubada didigana dueyei, ka kadu Iesu Yaubada ateina mimini dueyei.\x + \xo 7:55 \xt Sam 110:1.\x* \v 56 Ka Sitiveni ivona, “Udueyei! Wahuma anꞌ awa waewaena adueyei, ka Tauna Vi‑tomotau Yaubada ateina mimini adueyei.”\x + \xo 7:56 \xt Kol 3:1.\x* \p \v 57 Ka tau veimea‑naia, avaha ya ipupuna inononi, tanihai ivo‑potepotei, ka ikonukonua movi ani‑vainena wayahina, ka nuai aitamoata wayahina inau‑bwanunua, e ipoyꞌ‑avini. \v 58 Ka isi‑taini meagai upuna, ihaponei iopu, ka ivi‑putu itutu‑hanuhanui. Ka tau dune‑naia ai kwama ibouni tupunaina aena ana wava Saulo.\fig E isi‑taini meagai upuna, ka ivi‑putu itutu‑hanuhanui|alt="Stoning of Steven" src="GS-IB04183.tif" size="span" loc="ACT 7:56-58" ref="7:58" \fig* \p \v 59 Ka tutana taui Sitiveni itutu‑hanuhanui, tauna viama Kauvea wayahina, ka ivona, “Kauvea Iesu, nuau enꞌ‑epei.” \v 60 Ka aena vi‑tupa‑gum, e vi‑hone, “Kauvea, taui yai dewa goyona taina wayahina eha kadu edewa‑yaiyaie.” Ka avaha ya vonana ivona, e dauva, ino‑ainei.\x + \xo 7:60 \xt Luk 23:34.\x* \c 8 \s1 Me Ierusalem Tau Ekalesia Ivitavitai, Ivo‑tahoi \p \v 1 Ka Saulo yaiana nui iawaehei aitamoata vivane Sitiveni inau‑vi‑anigi. Ka auyewana Sitiveni aniga wayahina, me Ierusalem ivi‑putu tau ekalesia habuhabui ivitavitai, kadu ivi‑nauei ananina. Wayahina, tau ekalesia habuhabui iyavuta‑kavokavovo papani Iudea, kadu papani Samaria nihenia. Ka Iesu a tau hae anani ai heta meagai Ierusalem nihenina imamaei. \v 2 Ka tupwai tomotau, taui Yaubada ivi‑ateteyei tunuhina, iomo, e Sitiveni tau matena itavuni, ka ivi‑mohai ananina tauna wayahina. \v 3 Ka Saulo vi‑putu ekalesia vita‑vovoni, ka tuta tuta tau ekalesia vitavitai. Tauna yana dewa taina deina. Tauna yai manua aitamoata aitamoata nuinui, ka aituhu tau ekalesia ononotoi o vaivine vaniahei, akanai Saulo poyꞌ‑avini, yohoni, e si‑taini haponei manua yohona nihenina, e imamaei.\x + \xo 8:3 \xt Dew 9:1, 13; 22:4; 26:9-11.\x* \s1 Pilipi Vaneana Ahiahina Naunau‑waheyei \p \v 4 Ka tau ekalesia‑naia iyavuta, ka avi papani wayahina ineine, taui Vaneana Ahiahina inaunau‑waheyei. \v 5 Ka aitam tuta Pilipi iopu meagai Samaria\f a \fr 8:5 \ft Tuta nonova wayahina Samaria aitam meagai ana wava, e munia kadu papani‑nana awaniana mamaei ivi‑wahani Samaria. Mataina taina nihenina Pilipi iopu meagai Samaria wayahina.\f* wayahina, e tauna Iesu naunau‑waheyei me Samaria wayahia. \v 6-7 Ka me Samaria yoko habuhabui inau‑hohona, e Pilipi ya nau‑wahe inononi. Ka Pilipi naunau‑wahei, kadue tauna iaiaya bagibagi dedewei mataia. Ka nua gawagawamina ikonukonua movi anani wayahia, tomotau inini ini‑tawanei, ka tomotau‑naia ividoha. Ka kadu tau penapena habuhabui vo‑vi‑aiaiei ividoha. Wayahina, me Samaria habuhabui Pilipi ya nau‑wahe inua‑vi‑anai, inua‑tania. \v 8 Ka meagaina nihenina tomotau idewa‑haiawa ananina. \s1 Aitam Tau Banabanaumina Ana Wava Simoni \p \v 9 Ka aitam onoto, ana wava Simoni, meagai Samaria nihenina mamaei. Ka ponimana habuhabuna nihenia tauna banauma dedewei, ka kadu vona‑vanevane tauna ana heta wayahina, vonavona, “Yauke onoto ananiu kadu bagibagiu!” Ka tomotau habuhabui nuai vi‑tupatupa ya dewa‑bagibagi wayahina. \v 10 Ka me Samaria habuhabui taui ai wava kikituna kadu taui ai wava ananina Simoni yana vona inononi, ka ivonavona, “Onoto‑nana vivane Bagibagi Ahihinata.” Ka tupwai tomotau ivi‑wahani “Bagibagi Ananina.” \v 11 Ka me Samaria habuhabui Simoni ivi‑muniei ka ivi‑ateteyei. Iuna ponimana habuhabuna nihenia ya dewa‑bagibagi banauma idudueyei, e nuai vi‑tupatupa ananina dewaia wayahina. \v 12 Ka Pilipi omo, ka Vaneana Ahiahina Yaubada ya pai veimea wayahina naunau‑waheyei, ka kadu tauna Iesu Tau Ito‑yavuha ana wava si‑nai me Samaria mataia. Wayahina, tomotau‑naia ononotoi ka vaivine ainua, avaha Pilipi ya nau‑wahena inononi, ivitumahanei, ka taui yai nuanua vi‑bapitaisoei. Ka Pilipi dedewei deina akanai. \v 13 Ka tau banabanaumina Simoni kadu vitumahana, ka Pilipi kadu tauna vi‑bapitaisoei. Ka avi papani wayahina Pilipi neine, Simoni vi‑muniei omomo. Ka tuta tuta nuana vi‑tupatupa ananina, iuna Pilipi iaiaya bagibagi kadu dewa‑bagibagi dedewei. \p \v 14 Ka Iesu a tau hae anani meagai Ierusalem nihenina imamaei. Ka tutana vane inononi vivane me Samaria avaha Yaubada yana vona iawaehei tunutunuhina, tau hae‑naia Pita ka Ioni ivi‑nua‑dadanei ivi‑tunei ine Samaria wayahina. \v 15 Ka iopu Samaria wayahina, e ainuai tau vitumahana vovoui wayahi iviama, e Nuana Ahihinata ivaniahei. \v 16 Ainuai iviama deina, iuna Nuana Ahihinata eha ta‑vinꞌ‑omo me Samaria wayahia. Taui ai bapitaiso Iesu a wavea na daudauna ana heta ivaniahei. \v 17 Ka Pita ka Ioni yai viamana inau‑yehai, e nimai iboui me Samaria wayahia, e Nuana Ahihinata ivaniahei.\x + \xo 8:17 \xt Dew 19:6.\x* \p \v 18 Ka tau banabanaumina Simoni dewana dueyei vivane Iesu a tau hae anani nimai iboubouni tomotau wayahia, e Nuana Ahihinata ivaniahei deina. Ka tauna ya nuanua ananina bagibagina ivenei, e tauna kadu ana pata nimana wayahina Nuana Ahihinata tomotau venevenei. Wayahina, tauna yana kina epei, omanei, e ya nuanua Pita ka Ioni na‑venei bagibagina patana wayahina. \v 19 Ka viamei, ivona, “Yauke nuanuau bagibagina uveneu, e apaina aituhu aviyaivia wayahia nimau aboui, taui Nuana Ahihinata ivaniahei.” \p \v 20 Ka Pita Simoni vonei, ivona, “Wamke ka yam kina ami inua nau‑wawanimi Yaubada vita‑vovonimi! Iuna wamke enuanua am pata Yaubada yanꞌ am‑venena‑kavovo evi‑maiei yam kina wayahina. \fig “Enuanua am pata Yaubada yanꞌ am‑venena‑kavovo evi‑maiei kina wayahina”|alt="Simon the Magician" src="GS-IB04189.tif" size="col" loc="ACT 8:18-21" ref="8:20" \fig* \v 21 Wamke eha aitam tau paisewa Iesu wayahina, iuna nuam vanevane Yaubada matana. \v 22 Wayahina, wamke nau‑wawanim yam dewana goyona wayahina enua‑vinana, kadu nau‑wawanim eviama Yaubada wayahina. Kaiwadi, Yaubada yam nua‑vane‑nana wayahina na‑nua‑piahim. \v 23 Avonem deina, iuna nuam nihenina avaha vi‑bwanou kadu nua‑goyo adudueyei, ka kadu anamanem goyonata yawaim veimeyei, ededewei.” \p \v 24 Ka Simoni ivona, “Aioi! Itomi Kauvea wayahina uviama wayahiu, e yami apa‑taputapu dewa‑yaiyai‑nana wayahina eha avaniahe.” \p \v 25 Ka Pita ka Ioni Kauvea Vaneana Ahiahina inaunau‑waheyei, kadue aviani nonova Iesu dedewei idudueyei, imataedai deina. Ka ainuai yai nau‑wahena iakwa, meagai Samaria ini‑tawanei imavi‑havine Ierusalem wayahina. Ka tutana etawana wayahina ineine, meagai habuhabui papani Samaria nihenina inuinu, e tau vi‑meagai‑naia Vaneana Ahiahina wayahina imataedai. \s1 Pilipi Aitam Tau Veimea Bwanibwani Vo‑vi‑mahetei \p \v 26 Ka aitam tuta Yaubada yanꞌ anelose omo Pilipi wayahina, e vonei, ivona, “Aitam etawana mamaei, ka aituhu Ierusalem kani‑tawanei, ka aituhu aunupu a papani kana‑nei etawanana wayahina, e meagai Gasa kavaniahei. Emini ena‑ne etawanana wayahina.” \v 27 Wayahina, Pilipi anelose‑nana yana vona vi‑ateteyei, ine etawanana wayahina. Ka Pilipi venavenau, e aitam onoto na pai vi‑atana vaniahei. Ka onotona aitam onoto ananina papani Etiopia wayahina. Me Etiopia ai tau veimea ananina aitam ahabana ana wava Kanidase, ka onoto‑nana Kanidase ya tau paisewa aitam. Wayahina, poapoana idabei iakwa, e tauna vi‑eunuka\em V\em*. Ka tauna me Iudea yai tapanono awaehei tunuhina, vi‑muniei, ka tauna avaha ivane Ierusalem wayahina, ka avaha Yaubada wayahina iwaodu. Ka auyewana wayahina mavimavina ya papani Etiopia wayahina. \v 28 Ka tauna ya pai vi‑ata nihenina Iginuma iaiavi, vivane tau apa‑taputapu ana wava Isaia ya iginuma. \v 29 Ka Nuana Ahihinata Pilipi vonei, ivona, “Evisina, e pai vi‑ata‑nana wayahina ena‑ne, e maupwanina evenavenau.” \p \v 30 Wayahina, Pilipi nau‑bwanunua omo maupwanina, ka onotona movina nononi vivane tau apa‑taputapu Isaia ya iginuma iaiavi. E Pilipi vi‑tanaiei, ivona, “Kaiwa ananina. Au niau, medeina? Iginumana eiaiavi avaha enua‑haui, eanamanei o eha?” \p \v 31 Ka onoto‑nana ivona, “Kaiwa ananina. O, au niau, yauke eha au pata, iuna eha yau tau viwavenena.” Akaka, onoto‑nana Pilipi honei na‑vane‑me pai vi‑ata nihenina, e nui imanuena. \v 32 Ka eunuka‑nana\em V\em* mataina iaiavi, ivona, \b \q1 “Tauna isi‑taini, aitam sipi\em V\em* \q2 apaina ivunui inꞌ‑ania deina, \q1 kate tauna ma‑genuana, \q2 eha ta‑vi‑vonavona wayahia, \q1 aitam lami\em V\em* ma‑genuana mimini \q2 a tau daba vutuvutuna matana wayahina deina.\x + \xo 8:32 \xt Isa 53:7-8.\x* \q1 \v 33 Ka tauna ini‑yauyau ananina vaniahei, \q2 iuna taui eha ita‑nau‑yanahi tunuhina \q3 tauna wayahina. \q1 Wayahina, tauna natunatuna eha. \q2 Iuna ivunui, yawaina iakwa tanopia.” \b \p \v 34 Ka eunuka‑nana\em V\em* Pilipi vi‑tanaiei, ivona, “Aituhu memeanina wayahim, evo‑vi‑maheteu. Koiaka wayahina tau apa‑taputapu‑nana vonavona? Tauna ana heta wayahina vonavona, o kadi mani tomotau wayahina?” \v 35 Ka Pilipi vi‑putu matainana wayahina, e Iesu Vaneana Ahiahina onoto‑nana viwavenei, ka vo‑vi‑mahetei, e Iesu vivane sipi‑nana\em V\em*, kadue Iesu vivane lami‑nana\em V\em*. \p \v 36 Ka etawana ineine, e daudau ivaniahei. Ka eunuka‑nana\em V\em* ivona, “Au niau, edu! Papani taina daudau mamaei. Ana pata evi‑bapitaisoeu?”\x + \xo 8:36 \xt Dew 10:47.\x* \p [ \v 37 Ka Pilipi vi‑tanaiei, ivona, “Aituhu Iesu evitumahanei toyoina, ataina avi‑bapitaisoem akanai.” \p Ka eunuka‑nana\em V\em* vona‑nau‑pata, ivona, “Iesu avitumahanei vivane Yaubada Natu‑hoina.”]\f a \fr 8:37 \ft Aituhu \+sls Awaeha Vovouna\+sls* tuta nonova wayahina kaiaiavi, eha mataina 37 kata‑vaniahe nihenina. Wayahina, tuta ataina wayahina tau sinasinapui tupwai ivoneka mataina 37 eha tunuhina. Tuta ataina wayahina mataina taina a pai vi‑putu a iginuma ana dune aitam [mamaei, kadu matainana a pai nau‑yehata a iginuma ana dune] mamaei, pai nuana wayahika deina.\f* \p \v 38 Wayahina, tauna ya pai vi‑ata a tau weyaisi veimeyei igenuana. Iakwa, e tauna Pilipi ainua ini‑ubau iopu tanopia, e daudaua inu, e Pilipi eunuka‑nana\em V\em* vi‑bapitaisoei. \fig Daudaua inu, e Pilipi eunuka‑nana vi‑bapitaisoei|alt="Baptism of Ethiopian" src="GS-IB04184.tif" size="col" loc="ACT 8:38-39" ref="8:38" \fig* \v 39 Ka avaha daudau wayahina ivane‑me, e Yaubada Nuana Pilipi si‑taini ine. Ka eunuka‑nana\em V\em* eha Pilipi ta‑dune‑havine. Ka eunuka‑nana\em V\em* ya dewa‑haiawa nui vi‑ata omo ya megeia. \v 40 Ka tomotau Pilipi ivaniahei meagai ana wava Asotusi wayahina, bana mamanaina Etiopia etawanana wayahina. Ka tauna vanevane meagai ana wava Sisarea wayahina. Ka tutana etawana vanevane, tauna meagai aitamoata aitamoata Vaneana Ahiahina naunau‑waheyei.\x + \xo 8:40 \xt Dew 21:8.\x* \c 9 \s1 Saulo Nua‑vinana \p \v 1 Ka tuta aitamoata wayahina, Saulo‑nana ya nuanua Kauvea a tau vi‑muni‑waiwai na‑nau‑vi‑anigi, ka vonavona deina. Wayahina, tauna omo tau vi‑nomu ananina wayahina.\x + \xo 9:1 \xt Dew 8:3.\x* \v 2 Ka Saulo ya viama, tau vi‑nomu ananina leta tupwai iginumi, ivenei. Ka ya nuanua leta‑naia na‑omanei me Iudea yai manua tapanono ai tau veimea meagai Damasikusi nihenina. Ka leta‑naia tau veimea‑naia iveimeyei taui nau‑wawani Saulo ina‑ivaitei. Ka aituhu aviyaivia, ononotoi o vaivine, Iesu Ya Etawana ivi‑muni‑waiwaiei, akanai leta‑naia Saulo iawaehei na‑poyꞌ‑avini, na‑yohoni, e na‑si‑taini imavi Ierusalem wayahina, e manua yohona nihenina na‑bouni. Ka tau vi‑nomu ananina Saulo ya viamana awaehei deina. \v 3 Ka Saulo yaiana tupwai nui Ierusalem ini‑tawanei iomomo Damasikusi wayahina. Ka avaha iomo meagai maupwanina, maheta wahuma vo‑kwayavonina vinꞌ‑omo, e Saulo awaniana tapa‑yayai, vonaina deina. \v 4 Ka tauna ipeu tanopia, ka movina nononi vonavona, “Saulo, Saulo, aviani wayahina evitavitau, enau‑havieu?”\fig “Saulo, Saulo, aviani wayahina evitavitau, enau‑havieu?”|alt="Paul on Damascus Road" src="GS-IB04201.tif" size="span" loc="ACT 9:4" ref="9:4" \fig* \p \v 5 Ka Saulo vi‑tanaiei, ivona, “Kauvea, taum koiaka?” \p Ka movina vona‑nau‑pata, ivona, “Yauke Iesu taua, evitavitau, enau‑havieu. \v 6 Kate emini, e meagai taina enui. Ka apaina am mataeda enononi aviani nau‑wawanim ededewei.” \p \v 7 Ka tomotaui Saulo nui iomomo nuai vi‑tupatupa. Taui imimini, ka movi‑nana inononi, kate eha aitam koiaka ita‑dueye. \v 8 Saulo tanopia mini, e nuanuana matana duedue, kate eha aitam aviani ana pata na‑dueye, iuna matana vi‑novanovanei. Wayahina, yaiana nimana ivo‑vi‑avini, inuiei meagai Damasikusi nihenina. \v 9 Ka auyewa aitonu nihenia eha aitam aviani ta‑dueye, ka yanꞌ ate‑viviha nui eha tꞌ‑amam ka kadu eha ta‑nimnim. \p \v 10 Ka Kauvea a tau vi‑muni‑waiwai aitam mamaei Damasikusi nihenina, ana wava Ananiasi. Ka yana dune nihenina Kauvea honei, ivona, “Ananiasi!” \p Ka Ananiasi ivona, “Ika, Kauvea, yauke.” \p \v 11 Wayahina, Kauvea vonei, ivona, “Emini, ka meagai niwanina ena‑omo aitam onoto ana wava Iudasa ya manua wayahina. Tauna ya manua etawana ana wava Etawana Tunuhina wayahina mamaei. Ka Iudasa ya manua nihenina aitam onoto mamaei, tauna Tasusi\f a \fr 9:11 \ft Tasusi aitam meagai ananina papani Asia nihenina. Ka me Rom meagaina iveimeyei, ka tau vi‑meagai‑naia me Girisi movi ianamanei ahiahina, e tuta tuta movi‑nana iaipuipupu.\f* onotona, ana wava Saulo. Ka tauna a mataeda emataedei. Ka ataina tuta tauna viama wayahiua. \v 12 Ka avaha yana dune nihenina aitam onoto ana wava Ananiasi dudueyei, omomo na‑vo‑dadani, e matana ana pata na‑dune‑havine.” \p \v 13 Ka Ananiasi na matautana ivona, “Kauvea, avaha onotona vaneana anononi, vivane tauna onoto manimaninina, ka am tau vi‑muni‑waiwai Ierusalem wayahina vitavitai kadu nau‑havia‑vainei. \v 14 Kadue tau vi‑nomu mata‑genai avaha iawaehei deina. Ka ataina tuta tauna na‑omo meagai taina wayahina. Ka aituhu aviyaivia wayahiaia am wavea aviama, tauna nau‑wawani habuhabuai na‑poyꞌ‑aviniai, e na‑yohoniai.” \p \v 15 Kate Kauvea vona‑nau‑patei, ivona, “Akanai! Ena‑ne tauna wayahina! Iuna avaha onotona avi‑nua‑dadanei, vaneau viwavenei taui eha me Isiraeli wayahia, ka taui yai kini\em V\em* wayahia, ka kadu taui me Isiraeli wayahia.\x + \xo 9:15 \xt Dew 25:13; 26:2, 6; 27:24; Rom 1:5.\x* \v 16 Ka apaina aviwavenei tauna ana inahe ananina kadu viha ananina vaniahei au wava wayahina, iuna tauna vi‑tau paisewa wayahiu.”\x + \xo 9:16 \xt 2Ko 11:23-28.\x* \p \v 17 Wayahina, Ananiasi mini, omo Iudasa ya manua wayahina, e inui. Ka nimana boui Saulo unununa wayahina ka ivona, “Vaneiu, Saulo, navinavi Kauvea Iesu etawana wayahina vinꞌ‑omo wayahima. Ka ataina tuta tauna vi‑tuneu aomo wayahima, e matam avo‑vi‑aiaia, edune‑havine, ka kadu ya nuanua aviama wayahim, e Nuana Ahihinata evaniahei na‑nau‑vi‑anaim.” \fig “Kauvea Iesu vi‑tuneu aomo wayahima, e matam avo‑vi‑aiaia, edune‑havine”|alt="Ananias Prays for Paul" src="GS-IB04202.tif" size="span" loc="ACT 9:17-18" ref="9:17" \fig* \v 18 Ka yana ipupu iakwa, ka Saulo matana wayahina amane ana dune iana wanavina deina ipeu‑kwayavoni, e dune‑havine. Akaka mini ka ivi‑bapitaisoei. \v 19 Iakwa, e aniani ivenei, iam, e ya bagibagi mavi‑havine. \s1 Saulo Yana Dewa Damasikusi Wayahina \p Ka auyewa tupwai wayahia, Saulo Iesu a tau vi‑muni‑waiwai nui imamaei Damasikusi nihenina. \v 20 Ka Saulo eha ta‑potapota, kate me Iudea yai manua tapanono nihenina mini, e nau‑wahe vivane Yaubada Natu‑hoina vivane Iesu. \v 21 Ka aituhu aviyaivia ya nau‑wahena wayahina ivanevaneneha, taui nuai vi‑tupatupa ananina, kadu nuai venau‑tamatamana, e ivona, “Ia! Onoto taina ya nau‑wahe medeina? Nonova tauna Iesu a tau vi‑muni‑waiwai Ierusalem wayahina nau‑haviei. Ka kadu yana omana meagai taina wayahina iuna Iesu a tau vi‑muni‑waiwai baina na‑poyꞌ‑avini, na‑yohoni, na‑neiei Ierusalem tau vi‑nomu mata‑genai wayahia. Kaiwadi, aviani wayahina tauna vi‑putu Iesu ana wava si‑nai?”\x + \xo 9:21 \xt Dew 8:3.\x* \v 22 Ka Saulo ya nau‑wahe a bagibagi natanata, e tauna me Iudea Damasikusi nihenina imamaei viwavenei inꞌ‑anamane‑yehai, Tau Ito‑yavuha‑nana vivane Iesu. Ka taui eha ai pata ya nau‑wahena inau‑pate.\x + \xo 9:22 \xt Dew 18:28.\x* \p \v 23 Ka auyewa habuhabui nihenia Saulo Damasikusi nihenina mamaei. Wayahina, me Iudea ivi‑nua‑hauhau ina‑nau‑vi‑anigi. \v 24 Ka yai vi‑nua‑hauhau deina. Taui meagai anꞌ awa idune‑vi‑anai, ka avi tuta Saulo na‑opu aitam awa‑naia wayahia, akanai ipoyꞌ‑avini, ivunui. Kate Saulo yai vi‑nua‑hauhauna mai‑nononi. \v 25 Wayahina, aitam ioyoma tauna a tau vi‑muni tupwai venuana ananina nihenina iauwani. E meagai ana gani hetana kwaioyo iopu, e novo‑tawanei.\x + \xo 9:25 \xt 2Ko 11:32-33.\x* \s1 Saulo Mavina Ierusalem Wayahina \p \v 26 Ka Saulo mavina Ierusalem wayahina, e dewa‑dadani Iesu a tau vi‑muni‑waiwai nui na‑nau‑hohona, kate taui imatamatautei. Iuna inuanua Saulo ya vitupu wayahina na‑nonoi, e vitavitai. Eha ita‑vitumahana ya nua‑vinana vivane tunutunuhina.\x + \xo 9:26 \xt Gal 1:17-19.\x* \v 27 Ka aitam onotona ana wava Banabasi Saulo vo‑taitaiei, ka taini neiei Iesu a tau hae anani wayahia. Ka Banabasi mataedai, Saulo etawana wayahina Kauvea dueyei, kadue Kauvea Saulo wayahina ipupu. Ka kadu meagai Damasikusi wayahina Saulo yanꞌ ate‑vatu nui Iesu ana wava nau‑waheyei bagibagi‑vainena.\x + \xo 9:27 \xt 1Ko 9:1.\x* \v 28 Wayahina, tau hae anani Banabasi ya ipupuna iawaehei, ka Saulo inu yai yoko nihenina. Ka aveta baina ya nuanua Ierusalem nihenina, tauna ni‑awana deina, e naunau‑wahe panina Kauvea a wavea. \v 29 Ka me Iudea tupwai me Girisi movi ipuipupu, ka Saulo ine wayahia, e nui iaipuipupu, ka nui ivi‑heyoheyo. Kate taui inua‑goyo. Wayahina, idewa‑dadani ina‑nau‑vi‑anigi. \v 30 Ka tutana tau ekalesia ononotoi me Iudea‑naia yai nuanua inononi, taui Saulo ineiei iopu meagai Sisarea wayahina, ka wae ivaniahei ivi‑tunei ine tauna ya meagai Tasusi wayahina. Ka tauna mamaei bana mamanaina meagai Ierusalem wayahina. \s1 Tau Ekalesia Tuta Ahiahina Ivaniahei \p \v 31 Ka dewaia habuhabui iakwa, tau ekalesia habuhabui tuta ahiahina ivaniahei papani Iudea nihenina, ka papani Galili nihenina, ka papani Samaria nihenina. Ka Nuana Ahihinata ekalesia vo‑vi‑vatui, kadu vo‑vi‑bagibagi. Ka tau ekalesia ai yau natanata, ka taui yai maꞌ vidoha iuna Kauvea ivi‑ateteyei tunuhina. \s1 Pita Ka Aeneasi \p \v 32 Ka Pita yana dewa, ni‑keyekeyei papani tunina tunina wayahina. Ka aitam tuta tauna iopu meagai Lida wayahina, e tau ekalesia‑naia na‑nau‑vi‑taui. \v 33 Ka meagai‑nana nihenina aitam onoto tau penapena mamaei, ana wava Aeneasi. Tauna ponimana ai yau 8 nihenia ya pai dauva ana heta wayahina daudauva. Ka Pita Aeneasi vi‑vaniaha. \v 34 Ka Pita vonei, ivona, “Aeneasi, ataina Iesu Tau Ito‑yavuha dewa‑vidovidohem. Wayahina, emini, e yam pai dauva enunumi.” Ka Aeneasi mini‑kwayavoni. \v 35 Ka Lida a tau vi‑meagai aitamoata aitamoata kadu meagai Saroni a tau vi‑meagai aitamoata aitamoata Aeneasi idudueyei, ka taui inua‑vinana, ka Kauvea ivitumahanei. \s1 Pita Ka Dorikasi \p \v 36 Ka tuta aitamoata wayahina meagai Iopa wayahina, Iesu a tau vi‑muni‑waiwai vavinena aitam mamaei, ana wava me Ebereu movi Tabita, ka a vo‑vina me Girisi movi Dorikasi.\f a \fr 9:36 \ft Vavinena ana wava ainua, ka ainua ai anamana aitam vahitau, e dimdim movia vahitau‑nana ivi‑wahani \+sls dia\+sls* (ka dimdim iginumi “deer”).\f* Ka tuta tuta vavinena tomotau dewa‑vidovidohei, ka payapayaya ivaitei ahiahina. \v 37 Ka vavinena vi‑kwanaha, ka aniga. Ka yaiana tau matena iepei, ivi‑toei, ivo‑vi‑aiaia, e manua nihenina ka hetana iboui. \v 38 Ka meagai Iopa meagai Lida ainua eha bana. Wayahina, tutana tau ekalesia Iopa wayahina inononi vivane Pita maupwanina meagai Lida wayahina mamaei, taui tau mataeda ainua ivi‑tunei, ivona, “Bada, kaiwa ananina. Aituhu memeanina wayahima, kavo‑kwayavoni kana‑ne yama megeia? Iuna vitana avaha vinꞌ‑omo.” \p \v 39 Ka Pita awaehei, ka nui imavina meagai Iopa wayahina. Ka tutana manua‑nana inui, itaini ineiei bubuna‑honotana hetana wayahina, ka tau matena mamaei nihenina. Ka wadawadae habuhabui iomo, e Pita imimini‑vivinei, ka itoutou kadu ivi‑mohai. Ka avi kwama nonova Dorikasi nau‑vevewanei, vivane am‑venena‑kavovo wayahina, kwamaia isi‑vinꞌ‑omanei, e Pita dudueyei. \p \v 40 Ka Pita veimeyei vaivine habuhabui bubuna‑honotana ini‑tawanei, ka tauna ana heta mamaei. Ka tauna aena vi‑tupa‑gum, ka viama Yaubada wayahina. Ka matana onei tau matena wayahina, e vonei, ivona, “Tabita, emini.” Akaka Tabita matana dunedune, e Pita dueyei, wayahina manuena. \v 41 Ka Pita nimana vo‑vi‑avini, e si‑vi‑mini. Iakwa, e tau vitumahana kadu wadawadae honei, e Tabita yawayawaina viwavenei. \fig Pita tau vitumahana kadu wadawadae honei, e Tabita yawayawaina viwavenei|alt="Dorcas 2" src="GS-IB04192.tif" size="span" loc="ACT 9:41" ref="9:41" \fig* \v 42 Ka tomotau meagai Iopa nihenina vaneana inononi. Ka tomotau habuhabui ivi‑putu Kauvea ivitumahanei. \v 43 Ka Pita meagai Iopa nihenina mamaei tupwana bana. Ka tau vi‑meagai onotona aitam mamaei, ana wava Simoni. Ka tauna ya paisewa vahitau wagai vo‑vi‑aiaia, ka wagai wayahia gugua nau‑vevewane‑neiei. Ka Pita Simoni‑nana nui imamaei. \c 10 \s1 Korineliusi Ya Ino‑dunedune \p \v 1 Ka aitam onoto meagai Sisarea wayahina mamaei, ana wava Korineliusi. Tauna me Rom yai tau nau‑havia ai tau eta‑naonao ananina aitam, ka tauna tau nau‑havia papani Itali wayahina veimeyei. \v 2 Ka tauna aitam tau tapanono, ka tauna yana yoko nui yai dewa, Yaubada wayahina iaiwaodu. Ka kadu tuta tuta tauna tau payapayaya ivaitei am‑venena‑kavovo wayahina, ka auyewa aitamoata aitamoata wayahina tauna viama Yaubada wayahina. \v 3 Ka aitam tuta vinanavi niwanina wayahina, Yaubada yanꞌ anelose aitam omo Korineliusi wayahina yana dune nihenina. Ka tauna anelose‑nana dune‑vidovidohei, ka anelose‑nana honei, ivona, “Korineliusi!” \p \v 4 Ka Korineliusi matamatauta, ka anelose‑nana dune‑vi‑anai, e ivona, “Kauvea, medeina?” \p Ka anelose‑nana ivona, “Yaubada avaha yam viama habuhabuna nononi, ka kadue yam ivaita habuhabuna tau payapayaya wayahi anamanei. Ka ataina tuta wayahina tauna nuanim, na‑ivaitem. \v 5-6 Wayahina, wamke yam tau paisewa tupwai evi‑tunei ine meagai Iopa wayahina. Ka aitam onoto ana wava Simoni ya manua tania mamaei, ka ya paisewa vivane vahitau wagai vo‑vi‑aiaia. Ka tauna nui kadu aitam onoto ana wava Simoni mamaei, ka tauna ivi‑wahani Pita. Ka yam tau paisewa nau‑wawani Pita‑nana itua‑yauni imavinei baina wayahima.” \v 7 Ka anelose‑nana ya vonana nau‑yehai, e ini‑tawanei. Akanai ka, Korineliusi ya tau paisewa ainua honei, ka kadue tau nau‑havia honei, tauna Yaubada vi‑ateteyei. Ka aitonu iomo wayahina. \v 8 Ka aviani anelose‑nana ipupuei tauna aitonu mataedai deina. Iakwa, e vi‑tunei ine Iopa wayahina. \s1 Pita Ya Ino‑dunedune \p \v 9 Ka mana navia, taui etawana iomomo meagai Iopa wayahina, ka auyewa pouna wayahina avaha ivi‑maupwani. Ka Pita ivane manua hetana ya nuanua na‑viama.\f a \fr 10:9 \ft Me Isiraeli yai manua hetana nau‑peuna, iuna papani‑nana wei ananina eha. Ka tuta tuta tomotau inau‑hohona yai manua hetana. Aituhu wahuma vidoha ioyoma, tupwai yai manua hetana idaudauva, e tupwai tuta iamam hetana.\f* \v 10 Tauna viama ka am navovo ananina. Ka aniani apaina manua ivo‑vi‑aiaia. Ka Pita potapota aniani wayahina, e yana dune epei. \v 11 Ka ino‑dunedune‑nana nihenina wahuma dueyei am‑waei, ka aitam amane dueyei, ana dune kaleko ananina mutuna na nau‑punina wayahina ivo‑vi‑avini opupu‑me tanopia deina. \v 12 Ka kalekona nihenina vahitau tunina tunina imamaei, tupwai aei na nau‑punina, ka tupwai tanopia ivi‑dobwa‑niuniu neine mwata deina, ka tupwai manua iyaveyaveha wahuma. Nonova Yaubada vahitau‑naia habuhabui vito‑potei me Isiraeli wayahi, eha tꞌ‑awaehe ianiania. \v 13 Ka Pita aitam movi nononi, veimeyei, ivona, “Pita, emini, e vahitau‑naia evunu‑neiei, e enꞌ‑ania.”\fig “Pita, emini, e vahitau‑naia evunu‑neiei, e enꞌ‑ania.”|alt="Peterꞌs Vision" src="GS-IB04195.tif" size="span" loc="ACT 10:11-16" ref="10:13" \fig* \p \v 14 Kate Pita vonana vihahaiei, ivona, “Kauvea, eha‑ohota! Eha nau‑wawaniu adedewe deina. Iuna yau tupua a itoava tuta ataina wayahina, eha aitam tuta vahitau vito‑potana deina atꞌ‑ani.”\x + \xo 10:14 \xt Lev 11:1-47; Ese 4:14.\x* \p \v 15 Ka tuta vꞌ‑inuana movina vinꞌ‑omo, ivona, “Yaubada avaha vahitau‑naia awa‑vidovidohei. Wayahina, eha nau‑wawanim eapa‑goyogoyoe.”\x + \xo 10:15 \xt Mar 7:15, 19.\x* \p \v 16 Ka tuta aitonu wayahina amanena vinꞌ‑omo Pita wayahina. Ka tuta aitonu wayahina vonaia nononi aitamoata deinake. Munia, amanena vane‑havine wahuma, e ino‑dunedune‑nana iakwa. \p \v 17 Ka Pita ya dune‑nana wayahina nuanua ananina, vivane anꞌ anamana aviani. Ka tuta aitamoata wayahina tomotau aitonu Korineliusi vi‑tunei manua‑nana ivaniahei, e ivinꞌ‑omo manua‑nana a tutu‑gana anꞌ awa wayahina. \v 18 Ka ivi‑hone, ivi‑tanai, ivona, “Yaiai, Simoni, tauna ivi‑wahani Pita, kaiwadi manua taina mamaei o eha?” \p \v 19 Ka Pita manua‑nana hetana mamaei, ka ya dune‑nana wayahina nuanua. Ka Nuana Ahihinata vonei, ivona, “Pita, tomotau aitonu inenenem. \v 20 Wayahina, emini, ena‑opu wayahia, e nui una‑ne. Ka eha eva‑hamwahamwana dewana wayahina, iuna yauke tomotaui avi‑tunei iomo wayahima.” \p \v 21 Akanai ka, Pita iopu wayahia, e ivona, “Yauke Pita, taua uneneneu. Ka aviani wayahina uomo?” \p \v 22 Ka onoto‑naia vonei, ivona, “Aitam me Rom yai tau nau‑havia ai tau veimea ananina ana wava Korineliusi vi‑tuneai aomo wayahima. Ka tauna yana dewa tunutunuhina, kadu Yaubada vi‑ateteyei, ka kadu me Iudea habuhabui iapa‑vidovidohei. Ka aitam anelose ahihinata vonei tauna nau‑wawani viamem enꞌ‑omo, e yam nau‑wahe na‑nononi.” \v 23 Akanai ka, Pita onoto‑naia honei inu ya manua nihenina, e ioyomana ivi‑yawai. \p Ka mana navia Pita mini, ka yaiana tupwai meagai Iopa wayahina nui onoto‑naia itua‑yauni iomoi Sisarea. \v 24 Ka mana navia meagai Sisarea ivaniahei. Ka Korineliusi avaha nuanua inꞌ‑omo. Wayahina, tauna yana yoko kadu yaiana ahiahina mai‑honei inau‑hohona ya manua nihenina, ipotapota Pita ya vinꞌ‑omana wayahina. \v 25 Ka tutana Pita inuinu manua awana wayahina, Korineliusi omo, e tauna Pita matana ipeu, ka aena vi‑tupa‑gumi, e ya nuanua Pita wayahina na‑iwaodu. \v 26 Kate Pita Korineliusi si‑vi‑mini ka vonei, ivona, “Au niau, yauke tomotau‑henai, wamke deinake. Eha nau‑wawanim ena‑iwaodu wayahiua.”\x + \xo 10:26 \xt Dew 14:13-15; SiV 19:10.\x* \p \v 27 Ka Pita Korineliusi ainua iaipuipupu, e manua nihenina inuinu. Ka Pita avaha yoko ananina ipotapota dueyei, \v 28 vonei, ivona, “Itomi eha me Iudea avaha uanamanei itoai me Iudea ama veimea tutuaina eha tꞌ‑awaeheai nui kavi‑yaiana o nui kanau‑basekwa itomi yami manua nihenia. Nonova dewaia vito‑potana wayahiai. Kate Yaubada avaha viwaveneu eha nau‑wawaniu mani tomotau anꞌ‑apa‑goyogoyoe, ka kadu eha nau‑wawaniu mani tomotau amana‑giboe yai tupua tunina wayahi. \v 29 Wayahina, tutana Korineliusi ya tau paisewa iviameu nui amavina, yauke nui amavina, eha ata‑vihaihai. Ka avaha aomo. Ka tuta ataina yauke yau nuanua umataedau aviani wayahina uhoneu.” \p \v 30 Akanai ka, Korineliusi vona‑nau‑pata, ivona, \pi1 “Au niau, auyewa na nau‑punina iakwa, vinanavi niwanina wayahina, yaka babau ataina wayahina deina, yauke yau manua nihenina amamaei, aviama Yaubada wayahina. Ka aitam onoto vinꞌ‑omo‑kwayavoni adueyei mataua mimini, tauna ana kwama mahemaheina. \v 31 Ka voneu, ivona, ‘Korineliusi, Yaubada yam viama habuhabuna nononi, kadu yam ivaita habuhabuna tau payapayaya wayahi anamanei. Ka ataina tuta wayahina tauna nuanim, na‑ivaitem. \v 32 Wayahina, wamke yam tau paisewa tupwai evi‑tunei ine meagai Iopa wayahina. Ka aitam onoto ana wava Simoni ya manua tania mamaei, ka ya paisewa vivane vahitau wagai vo‑vi‑aiaia. Ka tauna nui kadu aitam onoto ana wava Simoni mamaei, ka tauna ivi‑wahani Pita. Ka yam tau paisewa nau‑wawani Pita‑nana itua‑yauni imavina baina wayahima.’ \v 33 Wayahina, eha ata‑vi‑kiwada, kate yau tau paisewa avi‑tune‑kwayavoni iomo wayahima. Ka kaiwa ananina, avaha eawaehei nui eomo. Ka ataina tuta itoai habuhabuai Yaubada matana anau‑hohona, ka aviani Kauvea veimeyem enau‑waheai, itoai yama nuanua anononi ana noe.” \p \v 34 Ka Pita vonei, ivona, \pi1 “Vona ahiahina, nuau avaha am‑haui, ka tuta ataina wayahina avaha anamanei Yaubada matana wayahina itoka tomotau habuhabuka yoko aitamoata, ka ya nuanua eha itoai me Isiraeli ama heta.\x + \xo 10:34 \xt V.V 10:17; Rom 2:11.\x* \v 35 Kate aituhu aviyaivia Yaubada imatamatautei, kadu aituhu aviyaivia yai dewa tunutunuhina, akanai Yaubada taui wayahi dewa‑haiawa. \v 36 Nonova Yaubada itoka yaka Kauvea kadu yaka Tau Ito‑yavuha ana wava Iesu vi‑tunei omo itoai me Isiraeli wayahiaia. Ka tauna mataedai vivane nua gomagomanina kavaniahei Yaubada wayahina. \v 37-38 Ka kadu itomi avaha viviwava‑nana unononi uanamanei. Naona Ioni Tau Bapitaiso omo naunau‑wahe, tomotau nau‑wawani inua‑vinana, ka tauna vi‑bapitaisoei. Ka munia, Yaubada Nuana Ahihinata Iesu venei, kadu ya bagibagi awaehei tauna vi‑putu papani Galili wayahina, ka papani Iudea nihenina ni‑keyekeyei, ka dewa ahiahina dedewei. Ka aituhu aviyaivia Satana veimeyei ivi‑kwanakwana ha, Iesu taui vo‑vi‑aiaiei ividoha. Iuna tuta tuta Yaubada ivaitei ya paisewa wayahina.\x + \xo 10:37-38 \xt Mat 4:12-17; Mat 3:16; Luk 4:17-21.\x* \pi1 \v 39 Ka yauke Iesu a tau hae aitam. Ka dewaia habuhabui tauna dedewei me Iudea yama papani nihenina, kadu meagai Ierusalem nihenina adudueyei mataua. Tau vi‑meagai Ierusalem Iesu ai wayahina itutu‑pwatei, inau‑vi‑anigi. \v 40 Kate auyewa vꞌ‑itonuna yanꞌ aniga munia wayahina, Yaubada si‑vi‑mini‑havinei, ka si‑vinꞌ‑omanei adueyei. \v 41 Tomotau habuhabui eha ita‑dueye, kate itoai adueyei. Yaubada mai‑vi‑nua‑dadaneai avi‑tau hae anani Iesu wayahina. Wayahina, avaha Iesu mini‑havine anigea, itoai tauna nui amam, kadu tauna nui animnim.\x + \xo 10:41 \xt Dew 1:8; Luk 24:42-43.\x* \v 42 Ka Iesu veimeyeai tomotau anaunau‑wahei, Yaubada Iesu vi‑nua‑dadanei, e tuta pai nau‑yehata wayahina tauna tomotau habuhabuka nau‑yanahika, taui avaha aninigai, kadu itoka auyewana wayahina yawayawaika.\x + \xo 10:42 \xt Dew 17:31; 1Pi 4:5.\x* \v 43 Nonova tau apa‑taputapu aitamoata aitamoata tauna imai‑haeyei, ka hae‑nana taina deina. Aituhu aviyaivia Iesu ivitumahanei, Yaubada taui yai dewa goyona na‑nua‑piahi Iesu a wavea.”\x + \xo 10:43 \xt Isa 53:5-6; Ier 31:34; Dew 2:38.\x* \p \v 44 Pita ya vonana ipuipupu, ka eha ta‑vona‑yehai, ka Nuana Ahihinata iopu taui habuhabui ivanevaneneha wayahia.\x + \xo 10:44 \xt Dew 11:15; 15:8.\x* \v 45-46 Ka taui ivi‑putu iaipuipupu movi tunina tunina wayahia,\f a \fr 10:45-46 \ft Dewana taina vinꞌ‑omo Nuana Ahihinata ya bagibagi wayahina.\f* ka kadue Yaubada iawa‑davedavei. Ka me Iudea‑naia, taui Pita nui Iopa ini‑tawanei, iomo Sisarea wayahina, taui yai aidaba mamaei, ka nonova taui Iesu ivitumahanei. Ka avaha dewana idueyei nuai vi‑tupatupa ananina, iuna Yaubada avaha taui eha me Iudea awaehei Nuana Ahihinata ivaniahei.\x + \xo 10:45-46 \xt Dew 2:4; 19:6.\x* \p Akanai ka, Pita yaiana vonei, ivona, \v 47 “Yaiau, udueyei. Tomotau taina avaha Nuana Ahihinata ivaniahei, nonova itoka me Iudea kavaniahei deina. Wayahina, eha aka pata ai bapitaiso daudau wayahina kavito‑pote.” \v 48 Wayahina, Pita yaiana veimeyei Korineliusi yana yoko nui ivi‑bapitaisoei Iesu a wavea. Iakwa, Korineliusi ya tomotau‑naia Pita iviamei nui imamaei auyewa aitonuata wayahina, ka Pita yai viamana awaehei.\x + \xo 10:48 \xt Dew 19:5.\x* \c 11 \s1 Pita Me Iudea Vo‑vi‑mahetei \p \v 1 Ka munia, Iesu a tau hae anani habuhabui, ka tau ekalesia habuhabui papani Iudea nihenina imamaei vaneana inononi vivane taui eha me Iudea avaha Yaubada yana vona iawaehei tunutunuhina, e ivitumahanei. \v 2 Wayahina, tutana Pita vane‑havine Ierusalem wayahina, tau ekalesia taui yai aidaba mamaei Pita inau‑vonuvonuei. \v 3 Ivona, “Wamke avaha aka veimea etana‑bwegei. Iuna taui eha yai aidaba yai manua nihenina enu, kadue nui uamam.”\x + \xo 11:3 \xt Dew 10:28; Gal 2:12.\x* \v 4 Akaka Pita vi‑putu dewaia habuhabuna medeina ivinꞌ‑omo nau‑viviwavei, ivona, \pi1 \v 5 “Yaiau, nonova yauke meagai Iopa wayahina amamaei, ka aviama Yaubada wayahina. Ka yau dune‑yavava nihenina yau dune epau. Ka ino‑dunedune‑nana nihenina aitam amane adueyei kaleko ananina deina, ka mutuna na nau‑punina. Ka wahuma wayahina opu‑me wayahiua.\x + \xo 11:5 \xt Dew 10:9-48.\x* \v 6 Ka matau aonei amanena nihenina, ka vahitau tunina tunina adudueyei. Ka tupwai aei na nau‑punina, ka tupwai pono udaudana, ka tupwai mwata, ka kadu tupwai manua iyaveyaveha wahuma. Vahitau aitamoata aitamoata amanena nihenina vito‑potana itoka me Iudea wayahika. \v 7 Ka movina anononi veimeyeu, ivona, ‘Pita, emini, ka vahitau‑naia evunu‑neiei, enꞌ‑ania.’ \pi1 \v 8 Ka yauke vonana anau‑patei, avona, ‘Kauvea, eha‑ohota! Eha nau‑wawaniu adedewe deina. Iuna yau tupua a itoava ataina wayahina, eha aitam tuta vahitau vito‑potana deinake atꞌ‑ani.’ \pi1 \v 9 Ka vonana wahuma wayahina vona‑havineu, ivona, ‘Yaubada avaha vahitau‑naia awa‑vidovidohei. Wayahina, eha nau‑wawanim enꞌ‑apa‑goyogoyoe.’ \v 10 Dewana vinꞌ‑omo wayahiua tuta aitonu wayahina, kadu movina ipupueu tuta aitonu wayahina deinake. Ka munia, amanena ivane wahuma, e maiova. \pi1 \v 11 Ka tuta aitamoata wayahina, onoto aitonu ivinꞌ‑omo manua‑nana amamaei wayahina. Taui ai tau vi‑tune Sisarea wayahina mamaei, e taui meagaina ini‑tawanei iomo wayahiu. \v 12 Ka Nuana Ahihinata ipupueu, ivona, ‘Emini, ka ena‑opu wayahia, ka nui una‑ne. Ka eha eva‑hamwahamwana dewana wayahina.’ Ka vavaneika ai yau 6 taina imimini matamia tuta ataina wayahina kadu nui aomo onotona ya manua wayahina, e anui. \v 13 Ka onoto‑nana aviani vinꞌ‑omo tauna wayahina vo‑vi‑maheteai, ivona, ‘Nonova anelose aitam vinꞌ‑omo wayahiua, ka adueyei yau manua nihenina mimini mataua. Ka ivona, “Korineliusi, wamke yam tau paisewa tupwai evi‑tunei ine meagai Iopa wayahina. Ka aitam onoto ana wava Simoni mamaei, ka tauna ivi‑wahani Pita. Ka yam tau paisewa nau‑wawani Pita‑nana itua‑yauni imavinei baina wayahima. \v 14 Ka tauna wamke yam yoko nui nau‑wahemi, ka aituhu aviyaivia wayahimia nau‑wahe‑nana uvitumahanei, taumi ito‑yavuha Yaubada wayahina uvaniahei deina.” ’\x + \xo 11:14 \xt Dew 16:31.\x* \pi1 \v 15 Ka yauke avi‑putu anau‑wahei eha ta‑vi‑manamana, ka Nuana Ahihinata iopu wayahia, inu nihenia, tauna iopu wayahikaia ka inu nihenikaia tuta naona wayahina deina.\x + \xo 11:15 \xt Dew 2:4.\x* \v 16 Ka dewana iakwa, e yauke Kauvea yana vona anuani, ivona, ‘Naona Ioni tomotau daudau wayahina vi‑bapitaisoei, ka apaina Yaubada tauna Nuana Ahihinata wayahina vi‑bapitaisoemi.’\x + \xo 11:16 \xt Dew 1:5.\x* \v 17 Tutana itoka kamai‑vitumahana Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina, Yaubada tauna Nuana Ahihinata veneka, am‑venena‑kavovo deina, a? Udueyei! Yaubada avaha taui Nuana Ahihinata vene‑kavokavovoi, itoka aitamoata deina. Wayahina, yauke taua koiaka? Medeina Yaubada ya dewana avito‑pote? Eha au pata!” \p \v 18 Ka tau ekalesia‑naia, avaha Pita ya vonana inononi, nuai vidoha, ka eha kadu aitam yai vi‑tanai. Ka Yaubada iapa‑vidovidohei, ivona, “Vona ahiahina, Yaubada avaha awaehei taui eha me Iudea kadu inua‑vinana ka yawai‑vavaha ivaniahei.”\x + \xo 11:18 \xt Dew 13:48; 14:27.\x* \s1 Ekalesia Meagai Anitioki Wayahina \p \v 19 Nonova me Iudea Sitiveni inau‑vi‑anigi. Iakwa, ivi‑putu tau ekalesia habuhabui ivunuvunu‑neiei. Wayahina, tau ekalesia‑naia inovo ine mani meagai mani meagai bana mamanaina wayahia. Ka tupwai ine papania Poenisia wayahina, ka tupwai ine bonabona Sipirusi wayahina, ka tupwai ine meagai Anitioki wayahina. Ka habuhabui yai meagai vovouna nihenina vavanei me Iudea ai heta inaunau‑wahei. Kate taui eha me Iudea Vaneana Ahiahina eha ita‑nononi.\x + \xo 11:19 \xt Dew 8:1-4.\x* \v 20 Ka munia, tupwai tau ekalesia yai tupua bonabona Sipirusi wayahina, ka tupwai yai tupua meagai Sirene wayahina iomo meagai Anitioki wayahina. Ka ivi‑putu Kauvea Iesu Vaneana Ahiahina inaunau‑waheyei me Girisi wayahia. \v 21 Ka Kauvea ivaitei, e yai nau‑wahe‑nana vo‑vi‑bagibagi. Ka tomotau ai yau ani‑vainena yai nau‑wahe‑nana inononi, ivitumahanei, inua‑vinana, e ivi‑putu Kauvea ivi‑muni‑waiwaiei. \p \v 22 Ka dewana vaneana omo meagai Ierusalem wayahina. Ka tau hae anani avaha inononi, Banabasi ivi‑nua‑dadanei ivi‑tunei ine meagai Anitioki wayahina, e tauna na‑nau‑vi‑taui.\x + \xo 11:22 \xt Dew 4:36.\x* \v 23 Ka tutana Banabasi omo Anitioki wayahina, tau ekalesia‑naia yai dewa tunutunuhi dueyei, e tauna dewa‑haiawa ananina. Iuna tauna anamanei yai dewa‑naia tunutunuhi ivinꞌ‑omo Yaubada yanꞌ ate‑nuanuai wayahina. Wayahina, Banabasi naunau‑wahei kadue vo‑vi‑vatui, nau‑wawani ivenavenau Yaubada ya etawana ana heta wayahina, eha imagigino yai etawana tutuaina wayahina. \v 24 Banabasi onoto ahiahina, ka Nuana Ahihinata nau‑vi‑anai, ka ya vitumahana Iesu wayahina vivane toyoina. Ka tomotau habuhabui tauna ya nau‑wahe inononi, ivitumahanei, e ivi‑putu Kauvea ivi‑muni‑waiwaiei. \p \v 25 Ka aitam tuta Banabasi omo meagai Tasusi wayahina, e Saulo nenenei.\x + \xo 11:25 \xt Dew 9:30.\x* \v 26 Ka avaha vaniahei, ainuai imavina Anitioki wayahina, ka ponimana aitamoata nihenina ekalesia nui itapatapanono, ka tuta tuta tomotau habu‑vainei meagai Anitioki nihenina iviwavenei. Akaka, meagai‑nana nihenina taui ekalesia upuna wayahina imamaei ivi‑putu tau vi‑muni‑waiwai ivi‑wahani Kirisitiani\em V\em*. \p \v 27 Ka ponimanana nihenina tau apa‑taputapu tupwai yai meagai Ierusalem ini‑tawanei, iomo meagai Anitioki wayahina. \v 28 Ka aitam wayahia ana wava Agabusi. Ka aitam tuta tau ekalesia inau‑hohona, ka Nuana Ahihinata onotona nau‑vi‑anai. Wayahina, tauna mini, ka apa‑taputapuei gomana ananina omomo papani aitamoata aitamoata wayahina, aveta baina me Rom iveimeyei. (Ka munia, Sisa\em V\em* Kalaudiusi yana tuta Rom veimeyei nihenina, gomanana ananina vinꞌ‑omo, Agabusi yanꞌ apa‑taputapu aitamoata deina.)\x + \xo 11:28 \xt Dew 21:10.\x* \v 29 Ka tau ekalesia, avaha Agabusi yanꞌ apa‑taputapu‑nana inononi, inuanua ananina medeina vavanei papani Iudea wayahina ina‑ivaitei. Ka aitamoata aitamoata wayahia ivi‑nua‑dadani medeina yai bagibagi, akanai am‑venena‑kavovo me Iudea ivenei deina. \v 30 Akaka, tau ekalesia Anitioki ivo‑vi‑aiaia deina, e am‑venena‑kavovo‑nana imai‑vituei. Ka Banabasi kadu Saulo ainua ivenei, e yai nuanua ainuai ineiei papani Iudea wayahina, ka ekalesia Ierusalem nihenina a tau dune‑vi‑avina ivenei.\x + \xo 11:30 \xt Dew 12:25.\x* \c 12 \s1 Kauvea Yanꞌ Anelose Pita Yavuhi \p \v 1 Ka tuta aitamoata wayahina Kini\em V\em* Erodi tauna ya tau nau‑havia veimeyei tau ekalesia ipoyꞌ‑avini, iuna ya nuanua vitavitai. \v 2 Wayahina, Erodi veimeyei Iamesa, tauna Ioni vaneina, ivunui inama wayahina, e inau‑vi‑anigi. \v 3 Ka me Iudea habuhabui idewa‑haiawa Iamesa yanꞌ aniga wayahina. Ka Erodi, avaha yai dewa‑haiawa dueyei, ya tau nau‑havia veimeyei kadue Pita ipoyꞌ‑avini. Ka tutana ipoyꞌ‑avini, wiki‑nana vivane Itouvuha Toneina ana tuta. \v 4 Wayahina, Erodi tauna ya tau nau‑havia veimeyei Pita iyohoni, e manua yohona nihenina iboui. Ka kadu Erodi tauna ya tau nau‑havia ai yau 16 veimeyei idune‑vi‑avini ahiahina. Iuna Erodi ya nuanua, Itouvuha Toneina na‑iakwa, e Pita si‑vinꞌ‑omanei me Iudea wayahia, nꞌ‑am‑veneneyei. Erodi nuanua aituhu dewana dewei deina, munia me Iudea idewa‑haiawa tauna yana dewa wayahina kadu iapa‑vidovidohei. \p \v 5 Wayahina, tau nau‑havia‑naia Pita manua yohona nihenina idune‑vi‑avini, ka auyewa aitamoata aitamoata tau ekalesia iviama‑bagibagi Yaubada wayahina, vivane tauna Pita na‑ito‑yavuhi. \p \v 6 Ka Pita manua yohona nihenina mamaei auyewa tupwai nihenia, ka Erodi ya nuanua mana na‑navi, akanai Pita na‑si‑vinꞌ‑omane, e ina‑nau‑yanahi. Ka ioyomana wayahina Pita tau nau‑havia ainua niwania daudauva, ino‑ainei, ka kainumu ainua wayahia iyohoni. Ka manua yohona awana wayahina kadu tau nau‑havia tupwai idune‑vi‑avini ka imini‑potepotei. \v 7 Ka Yaubada yanꞌ anelose aitam visina opu‑me, ka maheta manua yohona nihenina mahetei. Ka anelose‑nana Pita baimina navia, ka nau‑vi‑dagudagui, ka ivona, “Emini‑kwayavoni!” Ka tuta aitamoata wayahina kainumu‑naia nima‑kwanukwanuna wayahina ipeu.\fig Anelose aitam visina opu‑me ka maheta manua yohona nihenina mahetei|alt="Peter in Jail" src="GS-IB04197.tif" size="col" loc="ACT 12:6-7" ref="12:7" \fig* \p \v 8 Ka anelose‑nana vonei, ivona, “Am kwama eweteni, kadu am ae‑yapayapa eyohoni.” Ka Pita dewei deina. Akaka anelose‑nana ivona, “Am pai bwaꞌ ebwaem, ka evi‑munieu.” \v 9 Ka tauna eta‑naoi, ka Pita vi‑muniei. Kate Pita nuanua yana dune epei, ka dune‑nana nihenina manua yohona ini‑tawanei. \v 10 Ka tau dune‑vi‑avina naona kadu tau dune‑vi‑avina vꞌ‑inuana ini‑tawanei, e iomo awa ananina kainumuna wayahina. Ka awa‑nana etawana megeia bou‑potei. Ka tutana iomomo awa‑nana maupwanina wayahina, awa‑nana am‑waei, e iomo inei etawana megeia. Ka avaha etawana aitamoata a vi‑manamana ivenavenau, anelose‑nana maiova‑kwayavoni, ka Pita ana heta mimini etawanana nihenina.\x + \xo 12:10 \xt Dew 5:19.\x* \p \v 11 Ka tuta eha ani‑hoina iakwa, e Pita nuana am‑haui. Ka ana heta ivona, “Ataina tuta eha ava‑hamwahamwana, kate avaha anamane‑vidoha, Kauvea yanꞌ anelose vi‑tunei omo wayahiua. Ka tauna avaha yavuhiu Erodi ya veimea wayahina, ka kadu tauna avaha yavuhiu me Iudea yai nuanua manimanini wayahia.” \s1 Roda Yana Dewa \p \v 12 Ka Pita avaha nuana am‑haui deina, omo Mari yai manua wayahina. Ka Mari‑nana vivane Ioni ayona, ka Ioni‑nana ivi‑wahani Marika.\f a \fr 12:12 \ft Marika taina vivane tau ginuma buki \fqa Marika wayahina. Tau sinasinapui ivona Mari‑nana vivane Pita novuna, wayahina Marika‑nana Pita avuna.\f* Ka manua‑nana nihenina tomotau habuhabui avaha iomo inau‑hohoni, e iviama Yaubada wayahina. \v 13 Ka Pita manua anꞌ awa‑pota badobadona wayahina tutu‑keana, ka tau paisewa vavinena ana wava Roda omo, awana na‑waei. \v 14 Ka Roda Pita movina anamanei ahiahina. Ka tutana movina nononi yauna inovo, iuna dewa‑haiawa ananina epei. Wayahina, nuana ipani, eha awa‑potana ta‑wae, kate mavi‑kwayavoni manua nihenina, e tomotau mataedai, ivona, “Pita awa‑pota wayahina mimini!” \p \v 15 Ka tomotau ivonavona, “Wamke kwavakwavam! Eha ana pata!” Kate vavinena vona panina bouboui vivane eha vitupu Pita movina. Kate taui ivonei, ivona, “Kaiwadi, avaha ivunui, e ana unupa avaha omo.” \p \v 16 Kate Pita upuna mamaei ka tutu‑keakeana akanai. Ka munia awa iwaei, ka tutana idueyei vivane tauna, taui nuai vi‑tupatupa‑vaine, eha bigana, ka habuhabui ivi‑vonavona ananina wayahina. \v 17 Ka Pita nimana wayahina veimeyei igenuana, ivaneneha. E tauna ya vinꞌ‑omana manua yohona wayahina Kauvea ya bagibagi wayahina mataedai. Kadue ivona, “Vane taina Iamesa\f a \fr 12:17 \ft Iamesa taina kadi Iesu vaneina, vivane tau ginuma buki \fqa Iamesa wayahina.\f* kadu vavaneika umataedai.” Iakwa, tauna ni‑tawanei ine mani papania, na‑maiova. \s1 Tau Nau‑havia‑naia Yai Aniga \p \v 18 Ka mana navia tau nau‑havia‑naia nuai vi‑tupatupa ananina, ka ateatei viviha ananina Pita wayahina. Ka matataui ivi‑tanatanaiei, ivonavona, “Medeina vinꞌ‑omo onotona wayahina? Kaiwadi, tauna aveta baina ana pata ine?”\x + \xo 12:18 \xt Dew 5:22-24.\x* \v 19 Ka Erodi, avaha vaneana nononi, tauna ya tau paisewa veimeyei Pita inenenei, kate inene‑wayohei. Wayahina, tauna tau nau‑havia‑naia honei, ka vi‑tanatanaiei aviani wayahina vinꞌ‑omo. Kate taui eha ai pata ya vi‑tanai inau‑pate. Wayahina, Erodi taui habuhabui yai aniga veimeyei. \s1 Erodi Yanꞌ Aniga \p Dewaia iakwa, ka Erodi papani Iudea ni‑tawanei iopu meagai Sisarea wayahina, ka tenoke mamaei. \v 20 Nonova Erodi nua‑goyo me Taia wayahia kadu me Sidoni wayahia, ka vi‑heyoheyo wayahia. Ka tau vi‑meagai‑naia imatamatauta. Iuna taui ai maꞌ vinꞌ‑omo Erodi ya pai veimea a papani ana heta wayahina, ka yai nuanua ividoha Erodi matana. Wayahina, iomo Erodi ya tau paisewa ananina ana wava Bilasitusi wayahina, ka yai nuanua tauna na‑ivaitei, e aitam auyewa tomani Erodi wayahina, ka auyewana wayahina taui Kini\em V\em* Erodi iana‑dibidibiei ivi‑niana‑havine. \p \v 21 Ka auyewana wayahina tau vi‑meagai Taia kadu tau vi‑meagai Sidoni inau‑hohona, ka Erodi ana kwama na vaivanana weteni, ka ya pai manuena ahihi‑vainena wayahina manuena, e tauna yoko‑naia ipupuei. \v 22 Ka avaha ya ipupuna inononi, yoko‑naia ivi‑putu ivi‑honehone, ivonavona, “Tauna movina aitam yaubada movina, eha tomotau movina.” \v 23 Ka tutana Erodi yai vonaia nononi, tauna awaehei vivane vona tunuhina. Wayahina, Kauvea yanꞌ anelose aitam Erodi vunui, iuna tauna Yaubada anꞌ awa‑dava vainaui deina. Ka mwatamwata ininina iania, e aniga.\x + \xo 12:23 \xt Dan 5:20.\x* \p \v 24 Ka tomotau habuhabui Yaubada yana vona inononi, ivitumahanei. Ka tau nau‑wahe inaunau‑wahe papani tunina tunina wayahia.\x + \xo 12:24 \xt Isa 55:11.\x* \p \v 25 Ka Banabasi ka Saulo taui yai paisewa Ierusalem wayahina inau‑yehai, ka iopu‑havine meagai Anitioki wayahina. Ka Ioni, tauna ivi‑wahani Marika, itaini iomanei.\x + \xo 12:25 \xt Dew 11:29-30; 15:37.\x* \c 13 \s1 Banabasi Ka Saulo Ivi‑tunei Inaunau‑wahe \p \v 1 Ka ekalesia Anitioki wayahina tau apa‑taputapu tupwai kadue tau viwavenena tupwai imamaei. Ka taui ai wava Banabasi, ka Simeoni ivi‑wahani Nigeri, ka Lukiusi onoto Sirene, ka Manaeni (tauna ka Kini\em V\em* Erodi ainua yai tupua tuta aitamoata, ka manua aitamoata nihenina tomotau inau‑matavei) ka kadu Saulo. \v 2 Ka aitam tuta taui Kauvea iawa‑davedavei, ka idewa‑didiguna vivane aniani ivihahaiei. Ka Nuana Ahihinata vonei, ivona, “Banabasi ka Saulo ainua ubou‑keyei wayahiua, ka yau nuanua aitam dewa idewei wayahiu, ka ataina ahonehonei.”\x + \xo 13:2 \xt Dew 9:15.\x* \v 3 Ka tau apa‑taputapu‑naia ka tau viwavene‑naia yoko, avaha idewa‑didiguna, ka kadu avaha iviama, taui nimai ainuai wayahia iboui, ivi‑tunei.\x + \xo 13:3 \xt Dew 6:6.\x* \p \v 4 Ka Nuana Ahihinata ainuai vi‑tunei iopu meagai Seleusia wayahina. Meagai‑nana tania mamaei. Ka wae ivi‑maiei, ivi‑ata iomo bonabona Sipirusi wayahina. \v 5 Ka iduduna aitam meagai ana wava Salamisi wayahina. Ka ivane me Iudea yai manua tapanono wayahia, e Yaubada yana vona inaunau‑waheyei. Ka Ioni Marika nui, vivane yai tau ivaita.\x + \xo 13:5 \xt Dew 12:12; 15:39.\x* \p \v 6 Ka bonabonana ini‑keyekeyei, ka meagai aitamoata aitamoata nihenia inaunau‑wahe a itoava iomo meagai Paposi wayahina. Ka meagai‑nana nihenina aitam tau nau‑apoa ana wava Bari‑Iesu ivaniahei.\f a \fr 13:6 \fk Bari aitam vona me Ebereu movia, ka anꞌ anamana vivane \fqa natuna. Wayahina, Bari‑Iesu anꞌ anamana vivane \fqa Iesu natuna. Kate Iesu‑nana eha yaka Tau Ito‑yavuha, kate mani Iesu.\f* Tauna aitam me Iudea, kate tau apa‑taputapu vitupu. \v 7 Tauna aitam tau paisewa bonabonana a tau veimea ananina wayahina. Ka tau veimea‑nana aitam me Rom ana wava Serigiusi Paulusi, ka tauna aitam tau nua‑uya. Wayahina, tauna ya tau mataeda vi‑tunei omo Banabasi ka Saulo na‑tua‑yauni inꞌ‑omo wayahina. Iuna tauna ya nuanua Yaubada yana vona na‑nononi. \v 8 Kate Bari‑Iesu, tauna ivi‑wahani Elimasi (wava‑nana a vo‑vina anꞌ anamana vivane “tau nau‑apoa”) mini ka Banabasi ka Saulo apa‑goyogoyoei tau veimeana matana, ka kadue Elimasi tauna yana ipupu wayahina dewa‑dadani, tau veimeana ya vitumahana vi‑goyoi. \v 9 Akaka Nuana Ahihinata omo Saulo wayahina, ka Saulo kadu ivi‑wahani Paulo, ka Nuana Ahihinata Paulo nau‑vi‑anai, e tauna dune‑vi‑anai Elimasi wayahina, e ivona, \v 10 “Wamke Satana natuna kadu wamke vivane dewa tunutunuhina habuhabuna a havia! Vitupu kadu nono nau‑vi‑anaim, ka dewaia veimeyem tuta tuta goyonata ededewei, ka kadu Kauvea yana dewa tunutunuhina evo‑vi‑banabanai. \v 11 Kate ataina tuta Kauvea avaha nau‑haviem evi‑mata‑goyo, ka munia, ai vi‑am auyewa nihenina, wamke eha am pata babau edudueye.” \p Ka Paulo ya ipupuna iakwa, oaoa ka novanovana iopu‑kwayavoni Elimasi wayahina, ka tauna vi‑putu venau‑kavokavovo, ka vovo‑mimi. Ka kadu ya nuanua aitam koiaka na‑vaniahe ya tau eta‑naonao wayahina.\x + \xo 13:11 \xt Dew 9:8.\x* \p \v 12 Ka tutana tau veimea‑nana dewana dueyei, akanai tauna vitumahanei, iuna nuana vi‑tupatupa ananina viwavenena Kauvea wayahina. \s1 Taui Ivane Kadu Aitam Meagai Anitioki Wayahina \p \v 13 Ka munia Paulo yaiana nui aitam wae igenu, ka meagai Paposi bonabonana wayahina ini‑tawanei iaubo‑tamana meagai Periga wayahina iduduna. Ka meagai‑nana papani Pampilia nihenina. Ka tutana iomo Periga wayahina, Ioni Marika ni‑tawanei, iuna ya nuanua na‑mavina Ierusalem wayahina.\x + \xo 13:13 \xt Dew 15:38.\x* \v 14 Ka taui Periga ini‑tawanei, e inu papani‑nana nihenina, e iomo meagai Anitioki wayahina. Anitioki‑nana papani Pisidia nihenina mamaei.\f a \fr 13:14 \ft Meagai ainua ai wava Anitioki. Aitam Anitioki papani Siria nihenina mamaei. Nonova meagai‑nana wayahina tau ekalesia‑naia Banabasi ka Paulo ivi‑tunei ini‑keyekeyei. Ka kadu aitam Anitioki papani Pisidia nihenina mamaei.\f* Ka auyewa tapanono wayahina taui me Isiraeli yai manua tapanono nihenina inu ka imanuena. \v 15 Ka manua tapanono‑nana a tau veimea avaha yai tapanono tupwana ipaisewei, vivane naona Mosese ya iginuma iaiaiavi, e vꞌ‑inuana tau apa‑taputapu yai iginuma iaiaiavi. Iakwa, tau veimea‑naia aitam tau mataeda ivi‑tunei omo Paulo yaiana nui, e vonei, ivona, “Vavaneiai, kaiwa ananina. Aituhu yami nuanua tomotau unaunau‑wahei, uvo‑vi‑vatui, akanai, itoai awaehemi udewei deina.” \p \v 16 Wayahina, Paulo mini ka nimana si‑nai\f a \fr 13:16 \ft Tutana yoko inau‑hohona, aituhu aitam onoto mini, e nimana si‑nai, dewana anꞌ anamana vivane \fqa Ugenuana, uvaneneha, ana‑ipupu.\f* ka ivona, \pi1 “Vavaneiu me Isiraeli, kadu itomi eha me Isiraeli habuhabumi Yaubada umatamatautei. Nau‑wawanimi unononiu! \v 17 Itoai me Isiraeli yama Yaubada yama tupua‑nenenehi vi‑nua‑dadanei, ka tutana taui papani Egipita imamaei, tauna ai yau vo‑vi‑natei, ivi‑yoko ani‑vainena. Ka munia, tauna dewa‑bagibagi dedewei, kadu eta‑naoi, e papani‑nana ini‑tawanei.\x + \xo 13:17 \xt NiT 1:7; 6:6; 12:51.\x* \v 18 Ka kadu ponimana ai yau 40 nihenia ini‑awana anata nihenina. Ka tauna nau‑matavai, ka kadu yai vihaihai tauna wayahina toha‑vi‑anai.\x + \xo 13:18 \xt Yau 14:34; V.V 1:31-32.\x* \v 19 Ka munia, Yaubada mani tomotau yai pai veimea ai yau 7 papani Kanaani nihenina vita‑vovoni. Ka tauna pai veimea‑naia ya tomotau venei vivane yai tanopi.\x + \xo 13:19 \xt V.V 7:1; Ios 14:1.\x* \v 20 Ka dewaia habuhabui ai pai vi‑putu a itoava ai pai nau‑yehata wayahina vivane ponimana ai yau 450 akanai. \pi1 Ka avaha inu papani Kanaani nihenina imamaei, Yaubada tau veimea tupwai vi‑nua‑dadanei venei, iveimeyei a itoava tau apa‑taputapu ana wava Samuela vi‑putu veimeyei wayahina.\x + \xo 13:20 \xt T.V 2:16; 1Sa 3:20.\x* \v 21 Ka munia, Samuela ya veimea iakwa, tomotaui yai nuanua Yaubada aitam kini\em V\em* na‑venei, e kini‑nana\em V\em* na‑veimeyei. Wayahina, Yaubada Saulo vi‑nua‑dadanei. Tauna Kisi natuna, ka yana dede vivane Beniamina. Ka Yaubada awaehei Saulo ponimana ai yau 40 nihenia me Isiraeli veimeyei.\x + \xo 13:21 \xt 1Sa 8:5, 19; 10:20-24.\x* \v 22 Ka munia, Yaubada Saulo vihahaiei, ka Davida vi‑nua‑dadanei, e tauna vi‑kini\em V\em* me Isiraeli wayahi. Yau vonana avo‑vi‑tupanei Iginuma wayahina deina. Yaubada Davida wayahina ivona, \b \q1 ‘Yauke Davida, Iese natuna, avi‑nua‑dadanei, \q2 iuna avaha anau‑dadani kadu avaha anamanei, \q1 tauna ya nuanua kadu yauke yau nuanua \q2 vivane aitamoata. \q1 Ka aviani yau nuanua, \q2 apaina tauna vi‑ateteyeu aitamoata deina.’\x + \xo 13:22 \xt 1Sa 13:14; 16:12; Sam 89:20.\x* \b \pi1 \v 23 Wayahina munia, Yaubada yama Tau Ito‑yavuha Iesu vi‑tunei omo itoai me Isiraeli wayahiaia, ka tauna vivane Davida ya tupua‑nenenehi aitam. Nonova Yaubada ya vona‑dabadaba boui, ka munia dewei deina. Ka ataina Yaubada avaha vona‑dabadaba‑nana dewa‑yehai.\x + \xo 13:23 \xt 2Sa 7:12-16.\x* \v 24 Naona Ioni Tau Bapitaiso mai‑naunau‑wahe vivane me Isiraeli habuhabui nau‑wawani inua‑vinana yai dewa goyona wayahina, ka munia, tauna vi‑bapitaiso‑neiei.\x + \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2.\x* \v 25 Ka tuta eha ani‑hoina na‑iakwa wayahina, Ioni tauna ya paisewa na‑nau‑yehai, e tauna tomotau vonei, ivona, ‘Yauke taua koiaka? Yauke kikitu, ka yauke eha Tau Ito‑yavuha‑nana. Kate tauna muniua omomo vivane ananina, ka eha nau‑wawaniu anꞌ ae‑yapayapana ai pai yohona ayavuhi, iuna yauke taua kikitu.’\x + \xo 13:25 \xt Ioni 1:20, 27.\x* \pi1 \v 26 Vavaneiu, itomi Abaraham natunatuna, kadue itomi eha me Isiraeli kate Yaubada umatamatautei akanai, ito‑yavuhana vaneana avaha omo habuhabuka wayahikaia. \v 27 Ka tau vi‑meagai Ierusalem wayahina, ka kadue taui ai tau veimea Iesu ivunui. Idewei deina, iuna eha itꞌ‑anamane‑vidohe, Iesu vivane yaka Tau Ito‑yavuha‑hoina. Wayahina, taui yai dewana vinꞌ‑omo tau apa‑taputapu nonova iapa‑taputapuei aitamoata deina. Tau vi‑meagai Ierusalem wayahina avaha tau apa‑taputapu yai iginuma ianamanei, iuna auyewa tapanono aitamoata aitamoata wayahina iaiaiavi manua tapanono nihenia. \v 28 Naona inaunau‑nene, e aitam iuna o veimea ivaniahe, e taui nau‑wawani ivitevitei, ivunuvunui, kate eha aitam iuna ita‑vaniahe. Kate taui nuai vi‑toyoa. Wayahina, iomo Pilate wayahina, e iviamei tauna yanꞌ aniga veimeyei.\x + \xo 13:28 \xt Mat 27:22-23.\x* \v 29 Ka avaha apa‑taputapu aitamoata aitamoata yanꞌ aniga wayahina inau‑yehai yai dewaia wayahia, akanai yaiana iomo, e ininina iepei ai nahenahea iopuei, e unuvovoa iboui.\x + \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60.\x* \v 30 Tauna aniga, kate Yaubada anigea si‑vi‑mini‑havinei! \v 31 Ka munia, auyewa habuhabui nihenia, a tau vi‑muni‑waiwai idudueyei. Nonova, tutana tauna papani Galili ni‑tawanei, taui naona ivitumahanei nui iomo meagai Ierusalem wayahina. Ka taui avaha ivi‑tau hae Iesu wayahina itoai me Isiraeli wayahiaia.\x + \xo 13:31 \xt Dew 1:3, 8.\x* \pi1 \v 32 Ka tuta ataina itoai Vaneana Ahiahina amataedami unononi. Nonova Yaubada vona‑dabadaba yaka tupua‑nenenehi wayahia, e tauna yawai‑vavaha na‑veneka. \v 33 Ka Yaubada avaha Iesu si‑vi‑mini anigea, ka dewana wayahina kanꞌ‑anamanei, yawai‑vavaha avaha omo tomotaui yai tupua‑nenenehi wayahia, vivane omo wayahikaia. Ka yau vonana avo‑vi‑tupanei Iginuma wayahina. Sam vꞌ‑inuana nihenina Yaubada apa‑taputapu deina, ivona, \b \q1 ‘Wamke natu, ataina avi‑natunem.’\x + \xo 13:33 \xt Sam 2:7.\x* \b \pi1 \v 34 Ka Yaubada kadu ya mini‑havine wayahina apa‑taputapuei, vivane ininina eha na‑mavunu yanꞌ aniga wayahina, ivona, \b \q1 ‘Nonova avona‑dabadaba Davida wayahina \q2 e yauke nau‑iaiava ahihi‑vainena \q3 adewei tauna wayahina. \q1 Ka apaina nau‑iaiava‑naia \q2 adewei wayahim.’\x + \xo 13:34 \xt Isa 55:3.\x* \b \mi \v 35 Ka kadu aitam Sam nihenina aitam apa‑taputapu ivona, \b \q1 ‘Eha enꞌ‑awaeha \q2 yam Tau Ahihinata na‑mavunu.’\x + \xo 13:35 \xt Sam 16:10.\x* \b \pi1 \v 36 Ka vonana eha Davida ininina wayahina, iuna Davida yana tuta nihenina tauna Yaubada ya nuanua dewei. Ka munia, Davida yawaina iakwa, ka tau matena iboui unuvovoa, e tauna ya tupua‑nenenehi nui imavunu. \v 37 Kate Yaubada aitam onoto si‑vi‑mini anigea, ka onoto‑nana eha ta‑mavunu. \v 38 Wayahina, vavaneiu, yauke yau nuanua unꞌ‑anamanei ahiahina, Yaubada yami goyona na‑nua‑piahi‑neiei iuna Iesu ya paisewa wayahimi. \v 39 Ka kadu yau nuanua unꞌ‑anamanei aituhu aviyaivia Iesu ivitumahanei, taui nua‑piaha ivaniahei yai dewa goyona wayahi, ka kadu Yaubada yai ini‑yauyau nꞌ‑epa‑yavunei, na‑iakwa. Ka aitamoata deina, Yaubada awaeheka kavi‑tau tunutunuhika tauna matana, iuna tauna eha aitam yaka goyona ta‑nuani. Ka Mosese ya veimea eha ana pata na‑ito‑yavuhimi deinake.\x + \xo 13:39 \xt Rom 10:4.\x* \v 40 Wayahina, itomi udune‑vi‑vinimi ahiahina. Iuna nonova tau apa‑taputapu ivona deina, \b \q1 \v 41 ‘Itomi tau va‑hamwahamwana \q2 yau paisewa taina ududueyei, \q1 kate nuami vi‑tupatupa dewana wayahina, \q2 ka munia, itomi unꞌ‑aniga. \q1 Iuna yau paisewa bagibagina \q2 yami tuta wayahina apaisewei, \q1 kate eha ami pata uvitumahane. \q2 Aituhu ami niami dewana mai‑vonemi, \q3 itomi eha ami pata uvitumahane.’”\x + \xo 13:41 \xt Aba 1:5.\x* \b \p \v 42 Ka Paulo ya nau‑wahena nau‑yehai deina. Ka tutana tauna Banabasi ainua manua tapanono ini‑tawanei, tomotaui iviamei auyewa tapanono tepaia imavina, e viwavene‑nana ina‑ipupu‑havinei inononi. \v 43 Ka manua tapanono a tau veimea iawaehei tomotaui manua tapanonona ini‑ubau iopu, e tomotaui tupwai Paulo ka Banabasi ivi‑muniei. Ka taui vivane me Iudea tupwai, ka kadu taui eha me Iudea tupwai, vivane taui nonova iaubo‑tamanei me Iudea yai tapanono wayahina. Ka Paulo ka Banabasi ainuai tomotaui ivo‑vi‑vatui, e nau‑wawani Yaubada yanꞌ ate‑nuanuai ivaniahei, ka kadu eha imagigino veimea wayahina. \fig |alt="Paulꞌs 1st journey map" src="PAULJR1.tif" size="span" ref="Dewa 13:43" \fig* \p \v 44 Ka auyewa tapanono munia, tau vi‑meagai habuhabui, taui me Iudea kadu taui eha me Iudea, inau‑hohona, e Kauvea yana vona inononi. \v 45 Ka tutana me Iudea taui eha me Iudea yai yoko idueyei vivane yoko ananina, me Iudea‑naia ivi‑bwanou‑vainei. Wayahina, ivi‑putu Paulo ya nau‑wahena iapa‑goyogoyoei. \p \v 46 Akaka Paulo ka Banabasi ainuai me Iudea yai apa‑goyogoyo‑nana ivona‑nau‑patei vona panina wayahina, ivona, “Yaubada veimeyeai nau‑wawaniai naona Vaneana Ahiahina itomi me Iudea anau‑wahemi unononi. Ka itoai avaha adewei deina, kate itomi vaneana uvihahaiei. Ka avaha uvi‑nua‑dadani vivane itomi eha nau‑wawanimi yawai‑vavaha uvaniahe. Wayahina, ataina ka baina ani‑tawanemi, ka avi‑putu taui eha me Iudea anaunau‑wahei akanai.\x + \xo 13:46 \xt Dew 3:26; 18:6.\x* \v 47 Iuna ama veimea Kauvea wayahina iginuma taina deina, ivona, \b \q1 ‘Avaha avi‑nua‑dadanem, e wamke evi‑maheta \q2 taui eha me Iudea wayahi. \q1 Iuna yau nuanua tomotau habuhabui \q2 papani aitamoata aitamoata nihenia \q3 ana‑ito‑yavuhi‑neiei.’”\x + \xo 13:47 \xt Isa 49:6.\x* \b \p \v 48 Ka tutana taui eha me Iudea Paulo ya vonana inononi, idewa‑haiawa, kadu Kauvea yana vona ivi‑ateteyei. Ka aituhu aviyaivia wayahia nonova Yaubada vi‑nua‑dadanei, akanai taui habuhabui ivitumahanei, kadu yawai‑vavaha ivaniahei. \p \v 49 Ka munia, tomotau habuhabui papani‑nana nihenina Kauvea yana vona inononi, ka taui ai yau natanata. \v 50 Kate me Iudea yai nuanua Paulo ka Banabasi ivitavitai. Ka kadu yai nuanua vaivine anani kadu ononotoi anani meagai Anitioki nihenina iaivaitei ivitavitai deina. Wayahina, avi vaivine Yaubada imatamatautei kadu avi vaivine ai wava anani, taui inau‑vi‑nehanehai iaivaitei. Ka avi tau veimea ononotoi, taui kadu inau‑vi‑nehanehai iaivaitei deina. Ka me Iudea‑naia inahe inau‑vevewanei Paulo ka Banabasi wayahi, kadu pai nau‑yehata ivo‑tahoi yai papani‑nana wayahina. \v 51 Wayahina, Paulo ka Banabasi pai dune ivenei, inꞌ‑anamanei, apaina, avi tuta Yaubada meagai‑nana dewa‑yaiyaiei, vona ahiahina, ainuai eha yai nuanua dewa‑yaiyai‑nana ivaniahe. Wayahina, apunava aeia yai tanopi wayahina inau‑wohi iopu tanopia. Iakwa, meagai‑nana ini‑tawanei ine meagai Ikonium wayahina.\x + \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Dew 18:6.\x* \v 52 Ka tau vi‑muni‑waiwai‑naia meagai Anitioki nihenina imamaei idewa‑haiawa ananina, ka Nuana Ahihinata habuhabui nau‑vi‑anai. \c 14 \s1 Meagai Ikonium Wayahina \p \v 1 Ka Paulo ka Banabasi iomo meagai Ikonium wayahina. Ka tuta tuta yai dewa deina, taui naona ivane me Isiraeli yai manua tapanono wayahina. Ka nihenina tomotau habuhabui itapanono, ka ainuai yai nau‑wahe bagibagina. Wayahina, me Iudea habuhabui, kadue me Girisi habuhabui ivitumahanei. \v 2 Kate me Iudea tupwai vitumahana ivihahaiei, ka taui yai nuanua Paulo ka Banabasi ivitavitai. Wayahina, ine taui eha me Iudea wayahia, ka inau‑vi‑nehanehai, e taui nuai ivo‑vinei, ka Paulo ka Banabasi yai nau‑wahe ivihahaiei. \v 3 Ka tuta bana mamanaina wayahina Paulo ka Banabasi meagai‑nana nihenina imamaei, ka eha ita‑matauta, kate taui yai ate‑vatu nui Kauvea inaunau‑waheyei. Ka tauna ainuai yai nau‑wahe yanꞌ ate‑nuanuai wayahina awaehei tunuhina. Wayahina, tauna bagibagi venei ai pata dewa‑bagibagi‑vainei idedewei tomotau mataia, ka kadu ai pata mani dewa idedewei. Ka aituhu aviyaivia dewaia idudueyei, akanai taui nuai vi‑tupatupa ananina.\x + \xo 14:3 \xt Mar 16:20; Ebe 2:4.\x* \v 4 Ka tau vi‑meagai itana‑vewani yoko ainua wayahia. Tupwai iawaehei me Iudea yai vona tunuhina, ka tupwai iawaehei tau hae ainuai yai vona tunuhina. \v 5 Ka tomotau‑naia eha me Iudea kadu taui vivane me Iudea ivi‑yoko, ka tau hae‑naia yai vona ivihahaiei, ka yai vi‑nua‑hauhau hivahivana iboui, e tau hae ipoyꞌ‑avini, ivitavitai, itutu‑hanuhanui, e ina‑nau‑vi‑anigi. Ka kadu tomotau‑naia ai tau veimea iawaehei aitamoata deina.\x + \xo 14:5 \xt Dew 14:19.\x* \v 6 Kate Paulo ka Banabasi vaneana inononi. Wayahina, inovo ine meagai Lisitira ka meagai Derebe wayahia, ainua papani Likaonia nihenina imamaei. Ka tau hae‑naia ini‑keyekeyei papani‑nana nihenina. \v 7 Ka tuta tuta wayahina meagai‑naia nihenia Vaneana Ahiahina inaunau‑waheyei. \s1 Meagai Lisitira Wayahina \p \v 8 Ka meagai Lisitira nihenina aitam onoto mamaei, ka aena nau‑vi‑pogoyoei ayona madia tupueyei, ka tauna ya tupua wayahina eha ana pata na‑ni‑awana. \v 9 Ka tauna manuena ka Paulo yana ipupu wayahina vanevaneneha ka nononi. Ka Paulo tauna dune‑vi‑anai, kadu anamanei, tauna ya vitumahana mamaei, vivane ana pata ya vidoha vaniahei. \v 10 Wayahina, Paulo honei, ivona, “Emini!” Akanai, ni‑ubau‑kwayavoni, e vi‑putu ni‑awana. \p \v 11 Ka yoko avaha Paulo ya paisewa idueyei, e ivi‑hone papani Likaonia movi wayahina, ivona, “Avaha yaka yaubada iopu‑me wayahikaia, tomotau aka dune deina.”\x + \xo 14:11 \xt Dew 28:6.\x* \v 12 Ka Banabasi ivi‑wahani Seusi, ka Paulo ivi‑wahani Eremesi, iuna tauna yana ipupu toyoina.\f a \fr 14:12 \fk Seusi yai yaubada ananina ana wava, e yai viviwava wayahina ivitumahanei vivane \+sls Seusi\+sls* mani yaubada veimeyei. Ka \+sls Eremesi\+sls* kadu aitam yai yaubada, e tauna aitam tau mataeda ananina yai viviwava nihenia.\f* \v 13 Ka Seusi ya manua tapanono meagai upuna mamaei, ka maupwanina, ka Seusi ya tau vi‑nomu aitam mamaei. Wayahina, tauna bulumakau\em V\em* ononotoi ai vi‑am omane‑neiei, kadu tapana habuhabui iauyei omanei vinꞌ‑omo meagai anꞌ awa wayahina, iuna tauna kadu yoko‑naia nui yai nuanua bulumakau\em V\em* habuhabuna ivi‑nomui tau hae ainuai wayahia. \fig “Eha nau‑wawanimi uvi‑nomu wayahiaia, iuna itoai tomotau‑henai itomi deina!”|alt="Paul Worshiped as Hermes" src="GS-IB04204.tif" size="span" loc="ACT 14:13-15" ref="14:13" \fig* \p \v 14 Ka tutana tau hae Banabasi ka Paulo avaha tomotau‑naia yai nuanua ianamanei, yaui inovo ka nuai ivita. Ka taui yai nuanua yai nua‑vita taina tomotau‑naia iviwavenei. Wayahina tau hae‑naia ai kwama isi‑yehiyehia nimaia, kadu inau‑bwanunua inu yoko nihenia, ka ikonukonua, ivonavona, \pi1 \v 15 “Ononotomi, aviani udedewei? Eha nau‑wawanimi uvi‑nomu wayahiaia, iuna itoai tomotau‑henai itomi deina! Itoai yama paisewa Vaneana Ahiahina amataedami unononi. Ka Vaneana anꞌ anamana, e dewa taina awakabina uni‑tawanei, e Yaubada Yawayawaina uvitumahanei. Yaubada‑nana wahuma, ka tanopi, ka hawana vevewane‑neiei, kadu aviani habuhabui nihenia yawayawaina kadu vevewane‑neiei.\x + \xo 14:15 \xt Dew 10:26; Sam 146:6.\x* \v 16 Nonova, tauna awaehei tomotau yoko ai heta yai veimea ivi‑nua‑dadani, ka kadu awaehei taui ai heta iveimeyei.\x + \xo 14:16 \xt Dew 17:30.\x* \v 17 Ka aituhu kadune‑vi‑avini ahiahina, aka pata tauna ya paisewa kadueyei, kanꞌ‑anamanei. Udu! Tuta tuta tauna yana dewa bigabigana venemi wei wahuma wayahina, kadu aniani tanopi wayahina aihana ana tuta aitamoata aitamoata wayahina. Ka tauna aniani habuhabuna venevenemi, kadu nuami nihenina udewa‑haiawa‑iaua.”\x + \xo 14:17 \xt Ier 5:24.\x* \p \v 18 Tau hae ainuai ivonavona deina, kate yoko yai nuanua ananina ivi‑nomu wayahia, ka eha ani‑hoina idewe. Ka apaina yokoia igenuana ididi. \p \v 19 Ka dewana eha ani‑hoina na‑iakwa, e me Iudea tupwai meagai Anitioki wayahina kadu meagai Ikonium wayahina ivinꞌ‑omo. Ka me Iudea‑naia ivona‑bagibagi, ka yai vona wayahina yokoia meagai Lisitira wayahina yai nuanua ivo‑vinei. Wayahina, hanu iepepei, e Paulo itutu‑hanuhanui kadu meagai upuna isi‑taini‑yavunei. Iuna taui inuanua tauna avaha aniga.\x + \xo 14:19 \xt Dew 17:13; 2Ko 11:25.\x* \p \v 20 Kate tau vi‑muni‑waiwai iomo, imini‑vivinei, e tauna mini ka nui imavi‑havine megeia. Ka mana navia, tauna Banabasi ainuai iomo meagai Derebe wayahina. \s1 Yai Mavina Papani Siria Wayahina \p \v 21 Ka meagai Derebe wayahina Vaneana Ahiahina inaunau‑waheyei, ka tau vi‑meagai habuhabui ivitumahanei, ka ivi‑tau vi‑muni‑waiwai Iesu wayahina. Ka yai paisewa meagai‑nana nihenina iakwa, e imavina iomo Lisitira wayahina, ka Ikonium wayahina, ka kadue Anitioki wayahina. \v 22 Ka Paulo ka Banabasi tau vi‑muni‑waiwai meagai‑naia nihenia nuai ivo‑vi‑bagibagia, kadue ivo‑vi‑vatui vivane eha yai vitumahana Iesu wayahina ivo‑haini. Inaunau‑wahei, ivona, “Aituhu aviyaivia yai nuanua Yaubada ya pai veimea inuinu, vona ahiahina taui nau‑wawani naona inahe habuhabui ivane‑tawanei, ka munia ivaniahei.”\x + \xo 14:22 \xt Dew 15:32; 1Te 3:3.\x* \p \v 23 Ka Paulo ka Banabasi yai dewa meagai aitamoata aitamoata nihenia deina. Taui tau vi‑meagai‑naia yai tau eta‑naonao ekalesia nihenina ivi‑nua‑dadanei. Ka munia, aniani ivihahaiei, kadu iviama wayahi, ka taui Kauvea nimana nihenina ibouni, e tauna ana pata dune‑vi‑avini. Iuna tau ekalesia‑naia avaha Kauvea ivitumahanei. \v 24 Ka iomo ine papani Pisidia wayahina, e iomo papani Pampilia wayahina. \v 25 Ka avaha meagai Periga nihenina Yaubada yana vona inau‑waheyei, ini‑tawanei, iopu meagai Atalia wayahina. Ka meagai‑nana a tania mamaei. \p \v 26 Ka Atalia wayahina aitam wae ivi‑maiei, ka papani Pampilia ini‑tawanei, e imavina meagai Anitioki wayahina papani Siria nihenina. Nonova tau ekalesia Anitioki nihenina ivi‑tunei ine mani tomotau wayahia, inaunau‑wahei. Ka nonova tau ekalesia‑naia paisewana wayahina Yaubada iviamei am‑venena awawaehina ainuai venevenei, e ai pata idedewei. Ka auyewana wayahina ainuai paisewana inau‑yehai akanai.\x + \xo 14:26 \xt Dew 13:1-2.\x* \v 27 Wayahina, iomo meagai Anitioki wayahina, ka tau ekalesia habuhabui ihone‑hohoni. Ka avi dewa Yaubada awaehei idedewei mani papani‑naia wayahia, akanai imataedai deina. Kadue imataedai, e Yaubada avaha awaehei taui eha me Iudea kadu yana vona ivitumahanei, kadue ito‑yavuha ivaniahei deina.\x + \xo 14:27 \xt Dew 15:4, 12.\x* \v 28 Ka wahava habuhabui nihenia Paulo ka Banabasi ainuai tau vi‑muni‑waiwai nui imamaei meagai Anitioki nihenina. \c 15 \s1 Vitana Omo Anitioki Wayahina \p \v 1 Ka ononotoi tupwai papani Iudea wayahina iopu‑me meagai Anitioki wayahina, ka ivi‑putu tau vitumahana ononotoi iviwavenena, ivonavona, “Aituhu eha ininimi udabe Mosese yana dewa wayahina deina, itomi yami ito‑yavuha vitupu.”\x + \xo 15:1 \xt Gal 5:2.\x* \v 2 Kate avaha Paulo ka Banabasi viwavene‑nana inononi, ainuai imini toyoina, kadu ivi‑heyoheyo me Iudea wayahia. Iuna ainuaia ianamanei, viwavene‑nana eha tunuhina. Kate yai vi‑heyoheyo‑nana eha ta‑vidoha. Wayahina, tau ekalesia habuhabui yai nuanua onoto tupwai ivi‑nua‑dadanei, ivi‑tunei ivane tau hae anani kadu ononotoi anani wayahia imamaei Ierusalem wayahina. Ka tau hae‑naia nau‑wawani vi‑tanai‑nana inononi, e ivi‑nua‑dadani viwavene‑nana vivane tunuhina o kadi vitupu. \p Wayahina, tau ekalesia Paulo ka Banabasi ainuaia ivi‑nua‑dadanei, e tupwai nui ivane Ierusalem wayahina vi‑tanai‑nana wayahina.\x + \xo 15:2 \xt Gal 2:1.\x* \v 3 Ka tau ekalesia inau‑kapoiei, e tomotaui ivi‑tunei, ini‑tawanei. \p Ka tutana papani Poenisia nihenina, ka papani Samaria nihenina ivenavenau, tau ekalesia meagai‑naia nihenia imataedai, e mani tomotau eha me Iudea papani tunina tunina nihenia avaha Iesu ivitumahanei. Ka tutana tau ekalesia‑naia vaneana inononi, idewa‑haiawa ananina wayahina. \p \v 4 Ka avaha Ierusalem wayahina iomo, tau ekalesia inau‑hohona, vivane tau ekalesia, ka ekalesia a tau hae anani, ka kadue ekalesia a ononotoi anani habuhabui inau‑kaiwei. Iakwa, Banabasi ka Paulo imini, e aviani habuhabuna Yaubada awaehei idedewei taui yai paisewa wayahina imataedai deina.\x + \xo 15:4 \xt Dew 14:27.\x* \p \v 5 Ka ainuaia yai ipupuna iakwa, tau vitumahana tupwai Parisi yai yoko wayahina imini, e ivona, “Aituhu aviyaivia taui eha me Iudea wayahia Iesu ivitumahanei, itoka nau‑wawanika inini kadabei, kadu kaveimeyei Mosese ya veimea habuhabuna ivi‑muniei, itoka me Iudea aitamoata deina.” \p \v 6 Ka tau hae anani kadue ononotoi anani ai heta inau‑hohona, e Parisi yai vonana ivi‑nua‑dadani, vivane vona tunuhina o eha. \v 7 Ka taui ivi‑vonavona tuta vi‑manamana wayahina. Ka Pita mini, ivona, \pi1 “Vavaneiu, avaha uanamanei, nonova Yaubada vi‑nua‑dadaneu, e taui eha me Iudea ana‑nau‑wahei, e Vaneana Ahiahina inononi, ivitumahanei. Ka yauke aitam wayahimia.\x + \xo 15:7 \xt Dew 10:1-43.\x* \v 8 Ka Yaubada itoka tomotau nuaka anamane‑yehai, ka tauna avaha awaehei taui eha me Iudea kadu natunatuna. Iuna taui Vaneana Ahiahina ivitumahanei. Wayahina, tauna Nuana Ahihinata venei, tauna nonova veneka aitamoata deina.\x + \xo 15:8 \xt Dew 10:44; 11:15.\x* \v 9 Tauna eha itoka aka wava na‑si‑nai, kadu eha taui ai wava na‑si‑nai. Iuna tauna ya etawana habuhabuka wayahika aitamoata, vivane kavitumahanei. Ka tutana taui ivitumahanei, Yaubada nuai hadani. \v 10 Wayahina, medeina itomi Yaubada ya vi‑nua‑dadana tanoi unau‑dadani yami nuanuana wayahina? Iuna Mosese ya veimea vitavitaka, nonova yaka tupua‑nenenehi yai tuta wayahina a itoava tuta ataina wayahina. Itoka eha aka pata veimeana kavi‑munie tunuhina. Wayahina, aituhu itomi taui eha me Iudea Iesu ivi‑muni‑waiwaiei uveimeyei taui nau‑wawani veimeana ivi‑muniei, dewana vivane dewa vitana.\x + \xo 15:10 \xt Mat 11:30; Gal 3:10.\x* \v 11 Vavaneiu, eha nau‑wawanimi udewe deina! Iuna habuhabuka taina deina kavitumahanei. Aituhu aviyaivia Iesu ivitumahanei, akanai taui am‑venena awawaehina ivaniahei Kauvea Iesu wayahina, kadu ito‑yavuha ivaniahei deina, itoka me Iudea kaduke taui eha me Iudea.”\x + \xo 15:11 \xt Gal 2:16; Epe 2:5-8.\x* \p \v 12 Ka Pita ya ipupu‑nana iakwa, e Banabasi ka Paulo imini‑havine, e yokoia imataedai vivane Yaubada dewa‑bagibagi habuhabui kadu iaiaya habuhabui awaehei idedewei taui eha me Iudea mataia. Ka yokoia habuhabui igenuana, ivanevaneneha, e ainuai yai ipupuna inononi. \v 13 Ka yai ipupu‑nana iakwa, e Iamesa ivona, \pi1 “Vavaneiu, unononiu!\x + \xo 15:13 \xt Gal 2:9.\x* \v 14 Simeoni\f a \fr 15:14 \ft Iamesa ya tomana vivane \+sls Simeoni\+sls*. Me Ebereu movia itomani \+sls Simeoni\+sls*, ka me Girisi movia itomani \+sls Simoni\+sls*. Tau sinasinapu habuhabui ivona Iamesa \+sls Simoni\+sls* Pita wayahina ipuipupu. (Edu \+sls Simoni\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f* avaha voneka medeina tuta naona wayahina Yaubada tauna yanꞌ ate‑nuanuai taui eha me Iudea wayahi viwaveneka. Ka kadu Yaubada taui eha me Iudea tupwai epai, e taui vivane yana yoko. \v 15 Ka tau apa‑taputapu yai iginuma kadu ivona aitamoata deina, ivona, \b \q1 \v 16 ‘Kauvea ivona, “Dewana na‑iakwa, amavina. \q2 Ataina Davida ya pai veimea nau‑gegewana, ine deina. \q1 Kate avi tuta amavina, pai veimeana avo‑vi‑vovoui, \q2 kadu avi‑au‑mini toyoina.\x + \xo 15:16 \xt Amo 9:11-12.\x* \q1 \v 17 Ayone‑havinei, iuna yau nuanua \q2 mani tomotau yau paisewana idueyei, \q1 e taui yauke taua inaunau‑neneu, \q2 vivane taui eha me Iudea habuhabui \q1 kadue au wava inꞌ‑anamanei kadu itomatomani.” \q2 Ka yauke Kauvea dewaia habuhabui adedewei. \q3 \v 18 Ka kadu tuta nonova dewaia avona‑dabedabei.’ \b \pi1 \v 19 Wayahina, yaiau, yauke yau nuanua taina. Itoka nau‑wawanika kavo‑vi‑meani taui eha me Iudea Yaubada ivitumahanei wayahi, eha kavitavitai. \v 20 Ka nau‑wawanika yai leta kaginumi kava‑tawanei na‑omo wayahia. Ka leta‑nana nihenina kaveimeyei veimea na nau‑punina ana heta ivi‑muni‑waiwaiei, vivane avi vahitau viona tomotau ivi‑nomui yaubada vitupu wayahia kavito‑potei wayahi, ka kenene kavito‑potei wayahi, ka avi vahitau viona tomotau magai isi‑guani inau‑vi‑anigi deina kavito‑potei wayahi, ka kadu vahitau dayahi kavito‑potei wayahi yai pai nim wayahina.\x + \xo 15:20 \xt NiT 34:15-17; Lev 17:10-16.\x* \v 21 Iuna meagai aitamoata aitamoata nihenia, tuta nonova a itoava tuta ataina wayahina, tau nau‑wahe Mosese ya veimea inaunau‑waheyei manua tapanono nihenia, ka auyewa tapanono aitamoata aitamoata wayahia.” \s1 Taui Eha Me Iudea Yai Leta \p \v 22 Ka tau hae anani kadu ononotoi anani yai ipupuna iakwa, e taui tau ekalesia habuhabui ihonei inau‑hohona‑havine, e onoto tupwai wayahia ivi‑nua‑dadanei, e taui Banabasi ka Paulo nui ivi‑tunei iopu meagai Anitioki wayahina. Ka onoto ainua ivi‑nua‑dadanei, aitam ana wava Iudasa (tauna ivi‑wahani Barisabasi), ka kadu aitam ana wava Silasi. Ka ainuai tau eta‑naonao Ierusalem ekalesia nihenina. \v 23 Ka tau hae ka ononotoi anani aitam leta iginumi, vivane tau ekalesia Anitioki yai leta. Ka leta‑nana ivona, \mi “Itoai vavaneimi, vivane tau hae ananiai, ka ononotoai ananiai, Ierusalem amamaei. \pi1 Ka itomi yami leta taina aginumi ava‑tawanei omomo itomi eha me Iudea wayahimia. Itomi tau vitumahana meagai Anitioki wayahina umamaei, ka papani Siria wayahina umamaei, ka kadue papani Silisia wayahina umamaei. \mi Kaiwa ananina. \pi1 \v 24 Itoai avaha anononi vivane onoto tupwai ini‑tawaneai iomo wayahimia, ka onoto‑naia iviwavenemi. Ka kadu avaha viwavene‑nana unononi, unua‑vita. Vavaneiai, unononi. Itoai eha onoto‑naia ata‑vi‑nua‑dadane, kadue eha ata‑vi‑tune inꞌ‑omo wayahimia. Taui vivane tau viwavenena vitupu. \v 25 Wayahina, itoai yama nuanua ananina onoto tupwai avi‑nua‑dadanei, avi‑tunei yaiai Banabasi ka Paulo nui inꞌ‑omo wayahimia. \v 26 Banabasi ka Paulo ainuai yai ate‑vatu ananina, ka taui avaha yawai iawaehei Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha ana wava wayahina. \v 27 Akaka ataina onoto ainua nui avi‑tunei, aitam ana wava Iudasa, ka aitam ana wava Silasi. Ka taui ai pata yai ipupu wayahina yama vona yami leta taina nihenina iawaehei vivane tunutunuhina. \v 28 Ka Nuana Ahihinata ya nuanua, ka kadue itoai yama nuanua, eha avitavitami veimea habuhabuna wayahina. Wayahina, ami veimea na nau‑punina ana heta avitami nau‑wawanimi akanai.\x + \xo 15:28 \xt Mat 23:4.\x* \v 29 Veimea‑naia vivane avi vahitau viona tomotau ivi‑nomui yaubada vitupu wayahia avito‑potei wayahimi, ka vahitau dayahi avito‑potei wayahimi yami pai nim wayahina, ka avi vahitau viona tomotau magai isi‑guani inau‑vi‑anigi deina avito‑potei wayahimi, kadue kenene avito‑potei wayahimi. Aituhu dewaia uvihahaiei, itomi uvidoha deina. \mi Kapoi.” \p \v 30 Ka tau ekalesia Ierusalem wayahina ononotoi ivi‑tunei iopu meagai Anitioki wayahina. Ka avaha iomo, taui ekalesia ihone‑hohoni, e leta‑nana ivenei. \v 31 Ka tau ekalesia Anitioki nihenina avaha yai leta‑nana iaiaiavi, idewa‑haiawa mataedana anꞌ anamana wayahina, iuna mataedana vo‑vi‑vatui. \v 32 Ka Iudasa ka Silasi, taui kadu tau apa‑taputapu. Wayahina, inaunau‑wahei vona habuhabuna wayahina, e taui tau ekalesia‑naia ivo‑vi‑vatui, kadu ivo‑vi‑bagibagi. \v 33-34 Ka avaha yai nau‑vi‑tau ana tuta iakwa, tau ekalesia‑naia Anitioki nihenina ainuai inau‑iaiavei nua gomagomanina wayahina, e ivi‑tunei imavina ai tau vi‑tune wayahia.\f a \fr 15:33-34 \ft Silasi eha ta‑mavina Ierusalem wayahina. Tauna mamaei Anitioki nihenina.\f* \v 35 Kate Paulo ka Banabasi meagai Anitioki nihenina imamaei. Ka taui kadu mani tau nau‑wahe habuhabui nui Kauvea yana vona iviwavenei kadu inaunau‑waheyei. \s1 Paulo Banabasi Ainua Ivi‑heyoheyo \p \v 36 Ka auyewa tupwai munia, Paulo Banabasi vonei, ivona, “Vaneiu, aka inua nau‑wawanika kamavina, e vavaneika meagai habuhabuna wayahia nonova Kauvea yana vona kanau‑wahei kadueyei, kadi yai maꞌ kanꞌ‑anamanei.” \v 37 Ka Banabasi nuanuana Ioni Marika nui ivenavenau.\x + \xo 15:37 \xt Dew 12:12, 25.\x* \v 38 Kate Paulo vihahaiei, iuna Marika yana dewa nonova nuani, vivane tutana taui papani Pampilia inui, Marika ni‑tawanei, ka paisewana eha ta‑nau‑yehai.\x + \xo 15:38 \xt Dew 13:13; Kol 4:10.\x* \v 39 Ka ainuai ivi‑vonavona toyoina, eha ta‑vidoha. Wayahina, Banabasi Paulo ainuaia itana‑vewani aitamoata aitamoata. Ka Banabasi Marika taini nui, ka wae ivi‑maiei, e ainuai iaubo‑tamana bonabona Sipirusi wayahina. \v 40 Ka Paulo Silasi vi‑nua‑dadanei. Ka tau ekalesia meagai Anitioki nihenina iviama wayahi vivane Kauvea yanꞌ am‑venena awawaehina nihenina imamaei. \v 41 Ka yai viamana iakwa, Paulo ka Silasi ainuai ini‑tawanei, e papani Siria nihenina kadu papani Silisia nihenina ini‑keyekeyei, e ekalesia aitamoata aitamoata papani‑naia nihenia ivo‑vi‑bagibagi. \fig |alt="Paulꞌs 2nd journey map" src="Pauljr2.tif" size="span" ref="Dewa 15:41" \fig* \c 16 \s1 Tupunaina Ana Wava Timoti Ivaniahei \p \v 1 Ka Paulo a niam nui iomo meagai Derebe wayahina, ka munia iomo meagai Lisitira wayahina. Ka tenoke Iesu a tau vi‑muni‑waiwai aitam mamaei, ana wava Timoti. Tauna ayona me Iudea kadu Iesu ivitumahanei, ka amana me Girisi.\x + \xo 16:1 \xt Dew 14:6; 2Ti 1:5.\x* \v 2 Ka tau ekalesia ononotoi meagai Lisitira nihenina kadu meagai Ikonium nihenina Timoti iapa‑vidovidohei.\x + \xo 16:2 \xt Pili 2:19-22.\x* \v 3 Ka Paulo ya nuanua Timoti nui itutu‑vivina. Wayahina, Timoti ininina idabei me Isiraeli yai aidaba deina. Idewei deina iuna me Iudea habuhabui imamaei papani‑nana nihenina, ka taui avaha ianamanei Timoti amana me Girisi aitam. Ka aituhu eha yanꞌ aidaba, me Iudea‑naia eha inꞌ‑awaehe Timoti na‑nu yai manua tapanono nihenia. \v 4 Dewana iakwa, ivi‑putu itutu‑vivina meagai aitamoata aitamoata wayahia. Ka Iesu a tau hae anani, kadu ononotoi anani Ierusalem wayahina yai vi‑nua‑dadana taui eha me Iudea wayahi imataedai, vivane dewaia na nau‑punina wayahi.\x + \xo 16:4 \xt Dew 15:23-29.\x* \v 5 Wayahina, Paulo yaiana nui tau ekalesia yai vitumahana ivo‑vi‑bagibagi ekalesia aitamoata aitamoata nihenia, ka auyewa aitamoata aitamoata wayahina tau ekalesia ai yau natanata. \s1 Paulo Ya Ino‑dunedune Onoto Masedonia Wayahina \p \v 6 Ka Paulo yaiana nui papani Pirigia, ka papani Galatia nihenia ini‑keyekeyei, kate eha ita‑nu papani Asia nihenina, iuna Nuana Ahihinata yai nau‑wahe vito‑potei papani‑nana nihenina.\x + \xo 16:6 \xt Dew 18:23.\x* \v 7 Wayahina, iomo papani Misia a pai ito‑vewana wayahina, e yai nuanua ina‑nui papani Bitinia, kate Iesu Nuana kadu papani‑nana vito‑potei. \v 8 Wayahina, papani Misia ini‑tawanei, iopu meagai Tiroasi wayahina, e ivi‑yawai ioyoma. \v 9 Ka ioyomana wayahina Paulo ya ino‑dunedune epei. Ka nihenina aitam onoto papani Masedonia wayahina mimini ka hidahida Paulo wayahina, vonavona, “Eone‑tamanem itoai yama papani Masedonia wayahina, ka ena‑ivaiteai.” \v 10 Ka avaha Paulo ya ino‑dunedune‑nana dueyei, itoai\f a \fr 16:10 \ft Meagai Tiroasi nihenina tau ginuma buki taina wayahina, ana wava Luke, tauna Paulo yaiana nui ivi‑nuia. Wayahina, Luke vi‑putu mataina taina wayahina \fqa itoai \ft tomatomani.\f* avo‑vi‑aiai‑kwayavoni, aomo papani Masedonia wayahina. Iuna itoai anuanua Yaubada avaha honeai aomo taui yai papani wayahina, e tenoke Vaneana Ahiahina anaunau‑waheyei. \s1 Vavinena Ana Wava Lidia Vitumahanei \p \v 11 Ka meagai Tiroasi nihenina wae avi‑maiei, agenu, e tunuhina avi‑ata bonabona Samotirase wayahina. Ka tenoke adauva mana navia. Ka atauya‑havine, e aopu meagai Neapolisi wayahina. \v 12 Ka Neapolisi ani‑tawanei, e aomo meagai Pilipi wayahina. Ka Pilipi vivane meagai ananina papani Masedonia nihenina. Eha kadu aitam deina. Ka meagai‑nana vivane me Rom yai meagai aitam, ka me Rom yai veimea tau vi‑meagai‑naia veimeyei. Ka tenoke itoai amamaei auyewa aitonuata nihenia. \p \v 13 Ka auyewa tapanono wayahina meagai anꞌ awa ani‑tawanei aomo aitam daudau taitaina wayahina. Iuna anuanua tenoke viama a pai vi‑ai aitam avaniahei. E amanuena, ka vaivine tupwai avaha inau‑hohona kadu nui avi‑putu aipuipupu. \v 14 Ka aitam vaivine‑naia wayahia vanevaneneha ana wava Lidia. Ka tauna kaleko nigenigena vi‑maiei ka imwaneyei meagai Tiatira wayahina. Ka vavinena Yaubada awa‑davedavei. Ka Kauvea Lidia ivaitei, e nuana nꞌ‑am‑haui Paulo ya nau‑wahe wayahina, e vitumahanei. \v 15 Ka avaha tauna yana yoko nui avi‑bapitaisoei, tauna viameai, ivona, “Babada, aituhu unuanua yauke aitam tau vitumahana‑hoiu Iesu wayahina, unꞌ‑omo yauke yau manua wayahina, e itoai nui kamamaei, iuna manuana ananina.” Ka itoai ya viamana awaehei. \fig Kauvea Lidia ivaitei, e nuana nꞌ‑am‑haui Paulo ya nau‑wahe wayahina|alt="Lydia" src="GS-IB04206.tif" size="col" loc="ACT 16:14-15" ref="16:15" \fig* \s1 Paulo Ka Silasi Manua Yohona Nihenina \p \v 16 Ka aitam auyewa wayahina aomomo viama a pai vi‑ai wayahina, ka tupwai kaukauvea yai tevana ahabana vaniahai. Ka tauna aitam tau paisewa yohoyohonina, ka aitam nua nihenina mamaei, e nuana bagibagi ahabana venei, ka nau‑apoa wayahina ana pata aviani apaina na‑omo mai‑haeyei. Ka ya paisewa wayahina, ahabanana ya kaukauvea kina habuhabuna iepepei tomotau wayahia. \v 17 Ka ahabanana Paulo itoai nui vi‑munieai, e vivi‑hone, ivona, “Ononotoi taina vivane tau paisewa Yaubada Bagibagi‑vainena wayahina, ka taui inaunau‑wahe ito‑yavuha a etawana wayahina.”\x + \xo 16:17 \xt Mar 1:24.\x* \v 18 Ka auyewa habuhabuna nihenina ahabanana vivi‑hone deina. Wayahina, Paulo nuana ivita ananina, ini‑yoiyoina, e tauna magigino, e nuana goyona nihenina vonei, ivona, “Yauke aveimeyem Iesu a wavea, eopu‑me, ka ahabana taina eni‑tawanei!” Ka vo‑kwayavonina nuana goyona iopu ni‑tawanei ine. \p \v 19 Ka tutana ahabanana ya kaukauvea ianamanei ya bagibagi avaha iakwa, ka eha ana pata na‑nau‑apoa‑havine, inua‑goyo. Wayahina, Paulo ka Silasi ipoyꞌ‑avini, e itaini ineiei maketi wayahina, ka ineiei tau veimea mataia. Iuna yai nuanua ivitavitai. \v 20 Ka kaukauveaia tau veimea mataia Paulo ka Silasi ivi‑au‑mini, e ivona, “Onoto ainua taina me Iudea, ka taui avaha iomo, ka yaka meagai aka ini‑yauyau iboui.\x + \xo 16:20 \xt Mar 13:9.\x* \v 21 Iuna taui iviwavenena mani dewa wayahia, ka dewaia vivane vito‑potana itoka me Rom wayahika. Eha aka pata kawaehe, kadu eha aka pata kadedewe.” \p \v 22 Ka yokoia inau‑hohona maketi wayahina kaukauveaia iaivaitei, taui kadu Paulo ka Silasi ivitavitai, iapa‑goyogoyoei. Wayahina, tau veimeaia yai tau paisewa iveimeyei Paulo ka Silasi ai kwama imwai‑neiei, e ai wayahina ipiaha‑vivivinei.\x + \xo 16:22 \xt 2Ko 11:25; 1Te 2:2.\x* \v 23 Ka tau paisewaia ivunu‑vainei. Iakwa, e manua yohona nihenina ibouni. Ka manua yohona a tau dune‑vi‑avina iveimeyei na‑dune‑vi‑avini ahiahina.\f a \fr 16:23 \ft Aituhu me Rom ai tau veimea ivona deina, anꞌ anamana vivane aituhu taui manua yohona nihenina iyavuta, apaina tau dune‑vi‑avina ivunui dewana wayahina.\f* \v 24 Wayahina, tau dune‑vi‑avina a veimea nononi, e manua yohona a bubuna‑honota niheninata bouni, kadu aei tana‑havini ai ananina wayahina. Iakwa, tauna ine dauva, ino‑ainei. \p \v 25 Ka ioyoma pouna Paulo ka Silasi iviama, kadu ahe awa‑dava iaheahe Yaubada wayahina. Ka mani tomotau yohoyohoni imamaei manua yohona nihenina ivanevanenehei. \fig Paulo ka Silasi iviama, kadu ahe awa‑dava iaheahe Yaubada wayahina|alt="Paul and Silas in Jail (Philippi)" src="GS-IB04207.tif" size="span" loc="ACT 16:25" ref="16:25" \fig* \v 26 Ka vo‑kwayavonina tanopi si‑putu ananina vi‑yoyoyo, e yaui inovo. Ka manua yohona nau‑yueyue, e anꞌ awa‑pota am‑waei. Ka taui manua yohona nihenina aei a tana‑havina am‑yavuhi ipeu iopu. \v 27 Ka manua yohona a tau dune‑vi‑avina dauvea tata‑weana, mini, ka avaha awa waewaena dueyei, tauna nuanua tau nui manua yohona avaha inovo‑tawane. Wayahina, tauna ya kwasikwasi epei, e ya nuanua tauna ana heta na‑vunui.\x + \xo 16:27 \xt Dew 12:18-19.\x* \v 28 Ka Paulo tau dune‑vi‑avina ya dewana dueyei, e vi‑hone, ivona, “Au niau, eha taum enau‑vi‑anigim. Itoai habuhabuai baina amamaei.” \p \v 29 Wayahina, manua yohona a tau dune‑vi‑avina ya tau paisewa veimeyei odama iomanei. E tauna odama epei, ka nau‑bwanunua, inui. Ka tauna tatatava ka matamatauta, e aena vi‑tupa‑gumi Paulo ka Silasi mataia. \v 30 Ka munia, tauna ainuai neiei ini‑ubau iopu, ka vi‑tanaiei, ivona, “Babada, aviani nau‑wawaniu adewei, e Yaubada na‑ito‑yavuhiu?”\x + \xo 16:30 \xt Dew 2:37.\x* \p \v 31 Ka Paulo ka Silasi ivona, “Wamke nau‑wawanim Kauvea Iesu evitumahanei akanai, e ito‑yavuha evaniahei deina, wamke kadue yam yoko habuhabui nui.” \v 32 E Paulo ka Silasi Kauvea yana vona inau‑wahei, ka kadu manua yohona a tau dune‑vi‑avina yana yoko habuhabui nui inaunau‑wahei, ivitumahanei. \v 33 Ka ioyoma pouna wayahina, manua yohona a tau dune‑vi‑avina ainuai ai gonia nosia. Ka Paulo ka Silasi tauna yana yoko nui ivi‑bapitaisoei. \v 34 Munia, tauna taini omanei ya manua wayahina, e ai maꞌ ivo‑vi‑aiaia, iam. Ka manua yohona a tau dune‑vi‑avina yana yoko habuhabui idewa‑haiawa ananina. Iuna taui yai vitumahana vovouna Yaubada wayahina ivaniahei. \p \v 35 Mana navia, tau veimea‑naia yai tau paisewa ivi‑tunei iomo manua yohona a tau dune‑vi‑avina wayahina, e imataedei, ivona, “Onoto ainuai manua yohona nihenina abouni eyavuhi akanai.” \v 36 Wayahina, tau dune‑vi‑avina manua yohona nihenina inu, e Paulo haeyei deina, ivona, “Au niau, tau veimea‑naia avaha wamke Silasi ami inua ami yavuha iveimeyei. Akanai ka, itomi ami pata una‑opu, e yami dewa‑haiawa nui una‑ne, eha umatamatauta.” \p \v 37 Kate Paulo dewana vihahaiei, ivona, “Taui ivunuvunuai tomotau mataia. Ika, idewa‑yaiyaieai, kate naona eha aitam vitana matana tunuhina itꞌ‑awaeheai. Iakwa, manua yohona nihenina ioneai. Dewaia goyona ana noe, iuna itoai vivane me Rom, ka me Rom yai veimea vitana matana awaeheai!\f a \fr 16:37 \ft Me Rom anꞌ anamana deina. Avi papani o avi meagai \+sls Sisa\+sls* veimeyei, akanai me Rom yai veimea tau vi‑meagai‑naia ai havia bou‑potai, ka ai havia eha ai pata idewa‑kavokavovoe. Aituhu tau veimea aitam meagai nihenina naona vitana matana tunuhina dewei, ka aituhu tauna me Rom aitam yana dewa goyona vaniahei deina, akanai tau veimeana ana pata dewa‑yaiyaiei, o yohoni manua yohona nihenina. Kate aituhu vitana matana eha, tauna eha ana pata me Rom aitam na‑vunu‑kavokavovo.\f* Ia! Ataina tuta taui yai nuanua itoai ani‑tawanei dewa hivahivana deina, a? Eha‑ohota! Taui ai heta nau‑wawani baina inꞌ‑omoi, e isi‑vinꞌ‑omaneai tomotau mataia, akanai ani‑tawanei deina.” \p \v 38 Wayahina, tau paisewa imavina tau veimea‑naia wayahia, e Paulo ya vonana imataedai. Ka tutana tau veimea‑naia vaneana inononi, vivane Paulo ka Silasi ainuai me Rom, iaini‑yauyau ananina, kadu matauta ananina epai.\f a \fr 16:38 \ft Tutana tau veimea‑naia Paulo Silasi ainua ivunu‑kavokavovoi, dewana me Rom yai veimea ananina tana‑bwegei. Wayahina, tau veimea‑naia imatamatauta, tuta eha ani‑hoina na‑iakwa wayahina, dewa‑yaiyai ivaniahei \+sls Sisa\+sls* wayahina.\f* \v 39 Wayahina, iomo manua yohona wayahina, e taui na nua‑opui Paulo ka Silasi iviamei meagai Pilipi ini‑tawanei, ina‑ne mani megeia. \v 40 Wayahina, Paulo ka Silasi manua yohona wayahina iopu iomo Lidia ya manua wayahina. E tau ekalesia nui ivi‑yaiana, ka inau‑wahe wayahia, ivo‑vi‑vatui, e munia meagai‑nana ini‑tawanei. \c 17 \s1 Iomo Meagai Tesalonika Wayahina \p \v 1 Ka iomo ine meagai Ampipolisi wayahina, e iomo ine meagai Apolonia wayahina, e iomo meagai Tesalonika wayahina. Ka meagai‑nana nihenina me Iudea yai manua tapanono aitam mamaei. \v 2 Ka Paulo, tauna yana dewa tuta tuta wayahina deina, manua tapanono‑nana inu nihenina, ka auyewa tapanono aitonu wayahia me Iudea viwavene‑neiei Iginuma wayahina. \v 3 E tauna vo‑vi‑mahetei vivane taui me Iudea yai Tau Ito‑yavuha nau‑wawani inahe vaniahei, kadu nau‑wawani mini‑havine anigea. Kadu tauna nau‑wahei, ivona, “Tau Ito‑yavuha‑nana vivane Iesu, tauna anaunau‑waheyei. Ka tauna ahaehaeyemi deina.” \v 4 Ka tupwai me Iudea‑naia ivitumahanei, ka taui Paulo ka Silasi nui inau‑hohona. Ka me Girisi ai yau ananina Yaubada imatamatautei kadue ivitumahanei, ka kadu vaivine ai wava anani habuhabui, eha tupwai, ivitumahanei deina. \p \v 5 Ka me Iudea tupwai Paulo ka Silasi ivihahaiei, ka kadu taui ivi‑bwanou. Wayahina, taui iomo maketia, e tau goyona ikwakwei, e yoko goyona ananina inau‑hohoni. Ka taui habuhabui ivi‑putu ivitana‑wahewahe, ka inau‑bwanunua iomo aitam onoto ana wava Iasoni ya manua wayahina. Ka taui Paulo ka Silasi inaunau‑nenei. Iuna me Iudea‑naia yai nuanua Paulo ka Silasi ainua ipoyꞌ‑avini, itaini iopu, e yoko‑nana manimaninina iam‑veneneyei, e yoko‑nana idewa‑yaiyaiei. \v 6 Ka inaunau‑nene‑wayohe. Wayahina, tau vi‑manua Iasoni ka tau vitumahana tupwai nui ipoyꞌ‑avini, itaini meagai‑nana a tau veimea wayahia, e ivivi‑hone, “Onoto tupwai papani habuhabuna wayahia ini‑keyekeyei, e vitana iomanei papani aitamoata aitamoata wayahia. Ka taui avaha iomoi baina. \v 7 Ka Iasoni avaha onoto‑naia nau‑kaiwei, ka tauna ya manua awaehei nui imamaei. Taui habuhabui Sisa\em V\em* ya veimea itana‑bwegebwegei deina. Iuna taui ivonavona kini\em V\em* vovouna mamaei ana wava Iesu. Eha Sisa‑ohota.”\x + \xo 17:7 \xt Luk 23:2; Ioni 19:12.\x* \v 8 Ka tutana yoko‑nana kadu tau veimea‑naia vaneana inononi, nuai venau‑tamatamana ananina. \v 9 Wayahina, tau veimea‑naia Iasoni yaiana nui iveimeyei ai vi‑am kina ivenei, e iyavuhi ine. \s1 Iomo Meagai Berea Wayahina \p \v 10 Ka tau ekalesia ipotapota, ka avaha ioyoma taui Paulo ka Silasi ivi‑tune‑kwayavoni ine meagai Berea wayahina. Ka avaha iomo Berea wayahina, inu me Iudea yai manua tapanono nihenina. \v 11 Ka me Iudea Berea wayahina vivane tomotau ahiahi, ka taui yai dewa me Tesalonika yai dewa vane‑tawanei. Iuna taui yai nuanua ananina Paulo ya nau‑wahe inononi. Ka auyewa aitamoata aitamoata wayahina Iginuma iaiaiavi ahiahina. E taui Paulo ya nau‑wahe ka Iginuma ainua ibou‑viwavei. Iuna yai nuanua inꞌ‑anamanei aituhu ya nau‑wahe tunuhina o eha. \v 12 Wayahina, me Iudea‑naia habuhabui ivitumahanei, kadue me Girisi vaivine ai wava anani habuhabui, kadue me Girisi ononotoi ai wava anani habuhabui Iesu ivitumahanei. \p \v 13 Kate tutana me Iudea meagai Tesalonika wayahina vane inononi vivane Paulo avaha iopu meagai Berea wayahina, kadi tauna Yaubada yana vona naunau‑waheyei tenoke, taui inua‑goyo. Akaka, ivisina iomo Berea wayahina, e yoko inau‑vi‑nehanehai, e Paulo ka Silasi ina‑nau‑haviei. \v 14 Wayahina, tau vitumahana Paulo yaiana nui ivi‑tune‑kwayavoni inei tania, e ina‑novo. Kate Silasi ka Timoti ainua Berea nihenina imamaei. \v 15 Ka tau mata‑weapu‑naia tupwai Paulo nui ivenavenau iomanei meagai Atenisi wayahina. Ka Paulo ya veimea Silasi ka Timoti ainuai wayahi venei, ivona, “Itomi ami inua uvisina, e meagai Berea uni‑tawanei, ka nui kanau‑hohona meagai Atenisi wayahina.” Akaka tau mata‑weapu‑naia imavina Berea wayahina, e Silasi ka Timoti ainuai Paulo ya nuanua imataedai. \s1 Paulo Omo Meagai Atenisi Wayahina \p \v 16 Ka Paulo meagai Atenisi nihenina Silasi ka Timoti potapotai. Ka tutana tauna ni‑awana, yaubada vitupu habu‑vainei ai pai iwaodu dudueyei, e nuana ivita ananina. \v 17 Wayahina, tauna inu me Iudea yai manua tapanono nihenina, ka aituhu aviyaivia inau‑hohona nihenina, tauna taui nui ipuipupu, kadu vi‑vonavona vitumahana wayahina. Taui tupwai me Iudea, ka tupwai me Girisi Yaubada imatamatautei. Ka auyewa aitamoata aitamoata wayahina tauna kadu opuopu maketi wayahina, e aituhu aviyaivia imakemaketi, tauna taui nui ipuipupu kadu vi‑vonavona vitumahana wayahina.\x + \xo 17:17 \xt Dew 18:19.\x* \v 18 Ka aitam auyewa wayahina, tau nua‑uya yoko ainua imamaei maketi wayahina. Aitam yoko ana wava Epikurea, ka aitam yoko ana wava Sitoika. Ka yoko ainuai Paulo nui ivi‑vonavona, e tupwai taui wayahia ivona, “Ia! Tau kwavakwavana taina aviani wayahina vonevonei?” Ka tupwai ivona, “Kaiwadi, tauna mani yaubada naunau‑waheyei.” Taui ivonavona deina, iuna Paulo Iesu kadu ya mini‑havine anigea wayahina naunau‑waheyei. \v 19 Wayahina, taui Paulo itaini ivane yai manua pai nau‑hohona wayahina. Ka tau nua‑uya habuhabui inau‑hohona manua‑nana nihenina yai yoko ana wava Areopagusi. Ka aitam wayahia Paulo vonei, ivona, “Itoai yama nuanua yam viwavenena vovouna taina anononi. \v 20 Iuna aviani avaha eipupuei anononi, kate nuanua tunina tunina itoai wayahiaia. Wayahina, yama nuanua anꞌ anamana ana‑nua‑haui.” \v 21 (Ka tuta tuta taui me Atenisi yai tupua wayahina, kadu taui tau bwanibwani avaha meagai‑nana nihenina imamaei yai dewa vivane nuanua vovouna iaipuipupuei, kadue yai nuanua anamana vovouna inonononi. Ka taui wayahi dewana mani dewa habuhabui vane‑tawanei.) \p \v 22 Wayahina, Paulo yokoia Areopagusi niwania mini, e nau‑wahei, ivona, \pi1 “Me Atenisi, yauke avaha anamanemi itomi uvitapewa ananina yami tapanono wayahina. \v 23 Iuna yauke yau ni‑awana meagai taina nihenina yami pai iwaodu habuhabuna adudueyei. Ka aitam pai vi‑nomu a iginuma adune‑vaniahei, e a iginumana ivona, ‘Yaubada Tauna Eha Katꞌ‑anamane Ya Pai Vi‑nomu Taina.’ Nonova a itoava ataina wayahina Yaubada‑nana uaiwaodu‑kavokavovo wayahina, kate ataina tuta tauna ana wava anau‑wahemi unꞌ‑anamanei. \pi1 \v 24 Tauna tanopi habuhabuna ka dewa habuhabuna nihenina mamaei ai tau vevewana. Ka wahuma kadu tanopi ai Kauvea eha manua tomotau nimaia iyonei nihenia ta‑mamae.\x + \xo 17:24 \xt 1Ki 8:27; Dew 7:48.\x* \v 25 Ka itoka tomotau eha aka pata aitam aviani Yaubada‑nana kavenevene, iuna eha aitam aviani wayahina tauna vi‑kutakuta. Wayahina, eha aka pata kavenevene vidoha.\x + \xo 17:25 \xt Sam 50:12.\x* \v 26 Ka aitam onoto ana wava Adam wayahina Yaubada tomotau tunina tunina vevewanei, e tauna ya nuanua itoka tomotau tanopi taina habuhabuna wayahina kamamaei. Kadu Yaubada‑nana yoko aitamoata aitamoata yai tuta kadue yai papani vi‑nua‑dadani kadu veimeyei. \v 27 Yaubada dewei deina, iuna ya nuanua tomotau inaunau‑nenei, e apaina aituhu idewa‑dadani, ai pata ivaniahei. Ka tauna eha bana wayahikaia, vivane tauna nepekaia mamaei, aitamoata aitamoata wayahikaia.\x + \xo 17:27 \xt Sam 145:18; Ier 23:23.\x* \v 28 Iuna \b \qm1 ‘tauna nihenina yawaika kaepepei, \qm2 ka tauna nihenina kavenavenau, \qm3 ka kadu tauna nihenina kamamaei.’ \b \mi Ka yami tau ginuma ahiahina avaha vona‑naia iginumi deina, ivona, \b \qm1 ‘Vona ahiahina, itoka Yaubada‑nana natunatuna.’ \b \pi1 \v 29 Akaka kadueyei, itoka tomotau vivane Yaubada natunatuna. Wayahina, eha nau‑wawanika kanuanua Amaka Ahihinata itupwana goula\em V\em* wayahina deina, o kadi itupwana siliva\em V\em* wayahina deina, o kadi itupwana hanu wayahina deina, tau ai‑tai yai nuenuea o nimaia inau‑vevewanei deina. Eha‑ohota.\x + \xo 17:29 \xt Isa 40:18-20; 44:10-17; Dew 19:26.\x* \v 30 Tuta nonova tomotau mwagemwagei deina, ka Yaubada eha ta‑nua‑goyoe. Kate ataina tuta tauna itoka tomotau papani habuhabuna nihenia veimeyeka vivane nau‑wawanika yaka goyona wayahia kanua‑vinana. \v 31 Iuna tauna avaha auyewa aitam vi‑nua‑dadani, ka kadu tauna avaha onoto aitam vi‑nua‑dadanei. Ka apaina, auyewana wayahina, onoto‑nana tau maꞌ tanopi habuhabui na‑nau‑yanahi tunutunuhina. Ka habuhabuka aka pata kanꞌ‑anamanei dewana omomo, iuna Yaubada avaha iaiaya ananina veneka, vivane tauna onoto‑nana si‑vi‑mini anigea.”\x + \xo 17:31 \xt Sam 96:13.\x* \p \v 32 Ka yokoia Areopagusi Paulo ya vonana inononi ahiahina a itoava tauna Iesu ya mini‑havine anigea tomani wayahina. Kate munia, tupwai ivinepei, ka tupwai ivona, “Itoai yama nuanua apaina viwavenena taina anononi‑havine.”\fig Ka yokoia Areopagusi tupwai Paulo ivinepei|alt="Paul Mocked in Athens" src="GS-IB04208.tif" size="span" loc="ACT 17:32" ref="17:32" \fig* \v 33 Ka auyewana wayahina Paulo ya nau‑wahena iakwa, ka tauna manua pai nau‑hohona‑nana ni‑tawanei. \v 34 Ka tupwai tomotau Paulo ya nau‑wahe ivitumahanei, ivi‑muniei. Ka aitam onoto ana wava Dionisiusi, tauna aitam yokoia Areopagusi wayahia. Ka kadu vavine aitam ai wava Damarisi, kadue mani tomotau tupwai nui. \c 18 \s1 Paulo Omo Meagai Korinita Wayahina \p \v 1 Ka Paulo tauna yaiana ainuaia potapota‑wayohe meagai Atenisi nihenina. Wayahina, tauna Atenisi ni‑tawanei omo meagai Korinita wayahina. \v 2 Ka aitam me Iudea ana wava Akuila meagai‑nana nihenina mamaei. Ka tauna ya meagai papani Ponitusi nihenina mamaei, ka nonova tuta kutakutana iakwa wayahina tauna awana ana wava Pirisikila nui papani Itali ini‑tawanei, e iomoi Korinita. Akuila yana dewa deina, iuna Sisa\em V\em* Kalaudiusi me Iudea habuhabui veimeyei meagai Rom ini‑tawanei. Ka Paulo Akuila awana nui nau‑vi‑taui.\x + \xo 18:2 \xt Rom 16:3.\x* \v 3 Ka taui aitonu yai paisewa aitamoata, vivane vahitau wagai iauya‑numi, e ine ananina yai nata vekevekeke deina inau‑vevewanei. Wayahina, Paulo taui yai manua nihenina nui imamaei kadu nui ipaipaisewa.\x + \xo 18:3 \xt Dew 20:34.\x* \v 4 Ka auyewa tapanono aitamoata aitamoata wayahina tauna me Iudea yai manua tapanono inuinu, e me Iudea kadu me Girisi viwavenei. Iuna Paulo ya nuanua taui habuhabui Iesu ivitumahanei. \p \v 5 Ka Paulo yaiana Akuila ka Pirisikila nui ine ananina ipaipaisewei a itoava Silasi ka Timoti Masedonia wayahina ivinꞌ‑omo. Ka avaha iomo, e Paulo tauna ya paisewa ine bou‑ohoi, e vi‑putu naunau‑wahe ana noe. Ka tuta tuta tauna me Iudea wayahia Iesu haehaeyei vivane tauna yai Tau Ito‑yavuha.\x + \xo 18:5 \xt Dew 17:14-15.\x* \v 6 Kate me Iudea Paulo ya viwavenena ivihahaiei, e ivi‑nauei. Wayahina, tauna yai pai dune venei vivane tauna yana dewa ahiahina, kate taui yai dewa goyona. Tauna ana kwama nau‑vutuhi mataia, e yai apunava ipeu iopu tanopia, e vonei, ivona, “Yaubada veimeyeu anau‑wahemi, ka avaha adewei deina. Ka apaina Yaubada na‑dewa‑yaiyaiemi, iuna itomi yami dewana goyona imamaei. Ka dewana eha vinꞌ‑omo yau dewa wayahina. Ka yauke ataina tuta eha a ito‑vewana wayahina itomi me Iudea ani‑tawanemi, ka aneine taui eha me Iudea wayahia, e taui anaunau‑wahei akanai.”\x + \xo 18:6 \xt Dew 13:46, 51; 20:26.\x* \p \v 7 Akanai ka, Paulo me Iudea yai manua tapanono ni‑tawanei, e manua nepena inui. Ka tau vi‑manua ana wava Titiusi Iusitusi, ka tuta tuta tauna Yaubada awa‑davedavei. \v 8 Ka kadu aitam onoto ana wava Kirisipusi me Iudea yai manua tapanono veimeyei, ka tauna yana yoko habuhabuna nui Kauvea ivitumahanei. Ka me Korinita habuhabui Paulo ya nau‑wahe inononi, ivitumahanei, kadu ai bapitaiso ivaniahei. \p \v 9 Ka aitam ioyoma Paulo ya ino‑dunedune epei, ka nihenina Kauvea vonei, ivona, “Eha ematamatauta, kate enaunau‑wahe akanai, eha egenuana. \v 10 Iuna yauke nui kamamaei, e ana‑ivaitem. Eha aitam koiaka na‑vunum baina, iuna tomotau habuhabui meagai taina nihenina ivi‑ateteyeu.”\x + \xo 18:10 \xt Ios 1:9; Isa 41:10.\x* \v 11 Wayahina, Paulo meagai Korinita nihenina mamaei wahava ai yau 18 nihenia. Ka tuta habuhabuna wayahina tauna Yaubada yana vona viwavenei. \s1 Tau Veimea Ana Wava Galio Yana Dewa \p \v 12 Ka meagai Korinita papani Akaia nihenina mamaei, ka me Rom ai tau veimea papani Akaia wayahina ana wava Galio. Ka tauna ya veimea ana tuta nihenina, me Iudea habuhabui iomo, e matataui ivi‑yaiana, iuna yai nuanua aitamoata, vivane Paulo ivi‑nauei. Ka taui iomo, e Paulo ipoyꞌ‑avini, e itaini ineiei Galio matana. Ka yai nuanua vitana matana wayahina Galio na‑ivaitei, na‑nau‑yanahi, na‑dewa‑yaiyaiei taui wayahi. \v 13 Ka me Iudea‑naia ivona, “Onoto taina ya nuanua tomotau Yaubada inꞌ‑awa‑davedavei mani tapanono wayahina. Aituhu itoai ya nau‑wahe avi‑munie, akanai ama veimea atana‑bwegebwege.” \p \v 14 Ka Paulo eha ani‑hoina vonana na‑nau‑pata, kate naona Galio me Iudea vonei, ivona, “Aituhu itomi me Iudea uapa‑goyogoyoei aitam dewa goyona itoai me Rom yama veimea wayahina, o aituhu aitam onoto avaha yama veimea tana‑bwegei, akanai yauke nau‑wawaniu wayahimia avanevaneneha. \v 15 Kate nuanua taina itomi ami veimea wayahina vinꞌ‑omo, vivane vona aitamoata aitamoata wayahina, ka kadu wava tunina tunina wayahina. Wayahina, yauke ikoi. Itomi ami heta nau‑wawanimi una‑nau‑yanahi. Eha nau‑wawaniu dewaia wayahimi anau‑yanahi.” \v 16 Galio ya vonana iakwa, e ya tau paisewa veimeyei me Iudea habuhabui ivo‑tahoi vitana matana a manua wayahina. \v 17 Ka me Isiraeli‑naia imaga‑bawe. Akaka, taui yai manua tapanono a tau veimea ana wava Sositenesi ipoyꞌ‑avini, ivunuvunui Galio matana, kate dewana eha aitam aviani Galio wayahina. \s1 Pirisikila, Ka Akuila, Ka Apolosi \p \v 18 Ka Paulo wahava habuhabuna nihenia yaiana nui imamaei Korinita nihenina. Ka munia, tauna yaiana habuhabui ni‑tawanei, iopu tania meagai Kenikirea wayahina. Ka tauna vona‑dabadaba Yaubada wayahina, ka vona‑dabadaba‑nana a iaiaya vivane apanana habuhabuna na‑upwa‑ohoi. Iakwa, tauna aitam wae vi‑maiei, igenu vi‑ata na‑omo papani Siria wayahina. Ka Pirisikila ka Akuila nui ivi‑ata.\x + \xo 18:18 \xt Yau 6:18; Dew 21:24.\x* \v 19 Ka naona iomo meagai Epesusi wayahina iduduna. Ka taui iawaeha aitamoata, e Pirisikila ka Akuila ainuai imamaei meagai Epesusi nihenina. Ka auyewana wayahina Paulo ana heta ivane me Iudea yai manua tapanono wayahina, inu, e me Iudea‑naia nihenina imamaei nui iaipuipupu Iesu wayahina. \v 20 Ka babau iakwa, ka me Iudea‑naia yai nuanua Paulo auyewa tupwai nui imamaei, e tauna viwavenei. Kate Paulo yai viamana vihahaiei. \v 21 Ka tutana tauna ni‑tawanei mavina wae wayahina, vonei, ivona, “Apaina, aituhu Yaubada ya nuanua, yauke amavina baina wayahimia.” E Paulo wae igenu, ka Epesusi ni‑tawanei, vi‑ata ine. \p \v 22 Ka iomo meagai Sisarea wayahina iduduna, e tauna ivane Ierusalem wayahina, e tau ekalesia nau‑kaiwei. Iakwa, iopu mavina meagai Anitioki wayahina, meagai‑nana papani Siria nihenina mamaei. \p \v 23 Ka avaha ai vi‑am wahava nihenia Anitioki mamaei, tauna ine ni‑keyekeyei papani Galatia nihenina, ka kadu papani Pirigia nihenina. Ka meagai aitamoata aitamoata nihenia, tauna tau vi‑muni‑waiwai habuhabui vo‑vi‑bagibagi. \fig |alt="Paulꞌs 3rd Journey map" src="Pauljr3.tif" size="span" ref="Dewa 18:23" \fig* \p \v 24 Ka tutana Paulo ni‑keyekeyei, aitam onoto me Iudea ana wava Apolosi, ya meagai Alekisanideria, omo meagai Epesusi wayahina. Tauna Iginuma anamanei ahiahina, ka kadu ya nua‑uya vivane ananina. \v 25 Nonova tau viwavenena tupwai Kauvea ya etawana wayahina iviwavenei. Ka tauna ya nau‑wahe toyoina kadu tunutunuhina ana noe. Ka tauna Ioni Tau Bapitaiso ya bapitaiso ana heta anamanei, kate eha Iesu Vaneana a pai nau‑yehata tꞌ‑anamane. \v 26 Ka tauna me Iudea yai manua tapanono inui, e yanꞌ ate‑vatu nui naunau‑wahe toyoina. Ka tutana Pirisikila ka Akuila ya nau‑wahe inononi, taui ianamanei aituhu eha ani‑hoina ivo‑vi‑tunuhi, tauna vi‑tau nau‑wahe tunutunuhina deina. Wayahina, itaini yai manua wayahina, e inau‑basekwa. Ka Yaubada ya etawana habuhabuna ivo‑vi‑mahetei, ka yanꞌ anamana nata kadu vidoha. \p \v 27 Ka munia, Apolosi nuanuana na‑one‑tamane papani Akaia wayahina, ka tau ekalesia Epesusi imamaei ivo‑vi‑vatui aitamoata deina. Wayahina, iaivaitei, e aitam leta iginumi iva‑tawanei omo Iesu a tau vitumahana imamaei papani Akaia wayahina. Ka leta‑nana nihenina Apolosi iapa‑vidovidohei, ivona, “Ahiahina aituhu itomi onoto taina unau‑kaiwei.” Ka tauna na letana omo papani Akaia wayahina. Nonova me Akaia tupwai Yaubada yanꞌ am‑venena awawaehina ivaniahei kadu ivitumahanei. Ka Apolosi taui naunau‑wahei, ka kadu yai vitumahana ivaitei ananina. \v 28 Iuna aveta baina tomotau inau‑hohona‑kavokavovo, tauna me Iudea vi‑nauei nau‑wahe wayahina mani tomotau mataia. Ka tuta tuta ya nau‑wahe me Iudea yai nau‑wahe bagibagi‑tawanei, iuna tauna ya nau‑wahe vo‑vi‑tupanei Iginuma wayahina. Ka tauna viwavenei Iesu vivane Tau ito‑yavuha‑nana. Ka me Iudea eha ai pata yana vona inau‑pate.\x + \xo 18:28 \xt Dew 9:22.\x* \c 19 \s1 Paulo Mavina Meagai Epesusi Wayahina \p \v 1 Ka Apolosi meagai Korinita nihenina mamaei, ka Paulo etawana venavenau papani Pirigia niwanina, iopu tania meagai Epesusi wayahina. Ka tenoke tauna tupwai tau vi‑muni‑waiwai vaniahai.\x + \xo 19:1 \xt 1Ko 3:6.\x* \v 2 E tauna vi‑tanaiei, ivona, “Tutana itomi uvitumahanei, medeina? Nuana Ahihinata nihenimia uvaniahei, o eha?” \p Ka ivona, “Eha. Eha aitam koiaka ta‑mataedai Nuana Ahihinata wayahina.”\x + \xo 19:2 \xt Dew 8:16.\x* \p \v 3 Wayahina, Paulo vi‑tanaiei, ivona, “Avi bapitaiso wayahina ivi‑bapitaisoemi?” \p Ka taui ivona‑nau‑patei, ivona, “Ioni Tau Bapitaiso ya bapitaiso wayahina.” \p \v 4 Ka Paulo vo‑vi‑mahetei, ivona, “Ioni ya bapitaiso vivane nua‑vinana dewa goyona wayahina. Ka Ioni tomotau vonei, ivona, ‘Aitam muniua omomo, ka nau‑wawanimi tauna uvitumahanei.’ Ka tauna Ioni munina omo vivane Iesu.”\x + \xo 19:4 \xt Mat 3:11.\x* \p \v 5 Ka avaha vonana inononi, nuai am‑haui ahiahina, e taui yai nuanua Paulo vi‑bapitaisoei Iesu a wavea. E Paulo yai viamana awaehei. \v 6 Iakwa, Paulo nimana wayahina vo‑dadani, ka Nuana Ahihinata omo wayahia, e taui ivi‑putu movi tunina tunina wayahia iaipuipupu, ka kadue iapa‑taputapu.\x + \xo 19:6 \xt Dew 8:17; 10:44, 46.\x* \v 7 Ka tau vi‑muni‑waiwai‑naia habuhabui ai yau kadi 12 deina. \p \v 8 Ka auyewa aitamoata aitamoata wahava aitonu nihenia, Paulo me Iudea yai manua tapanono nuinu. Ka yanꞌ ate‑vatu nui naunau‑wahe panina, e taui wayahia vi‑vonavona, e ya vonana wayahina tauna Yaubada yai pai veimea haehaeyei bagibagina deina. \v 9 Kate me Iudea tupwai ununui vi‑toyoa, ka eha yai nuanua ivitumahana. Ka taui iopu tomotau habuhabui mataia, ka Etawanana\f a \fr 19:9 \ft Iesu ya viwavenena aitam etawana deina, ka etawanana wayahina kavidoha Yaubada matana. Aituhu aviyaivia Iesu ya viwavenena iawaehei kadu ivi‑muni‑waiwaiei, taui Etawanana wayahina ivenavenau. Wayahina, vona \fqa Etawanana aitam vona baimina \fqa ekalesia wayahina deina.\f* iapa‑goyogoyoei. Wayahina, Paulo me Iudea‑naia ni‑tawanei. Ka auyewa aitamoata aitamoata wayahina tauna taui Iesu ivi‑muni‑waiwaiei nui inau‑hohona aitam manua ana wava Tiranusi Ya Pai Hae nihenina. Ka aituhu aviyaivia iomo pai hae‑nana wayahina, Paulo ipuipupu taui wayahia Iesu wayahina. \v 10 Ka Paulo yana dewa deina ponimana ainua nihenia. Ka me Iudea habuhabui kadu me Girisi habuhabui imamaei papani Asia nihenina Kauvea yana vona inononi Paulo ya viwavenena wayahina deina. \s1 Onoto Ana Wava Sikeva Natunatuna Ai Yau 7 Yai Dewa \p \v 11 Ka Yaubada dewa‑bagibagi‑vainei si‑vinꞌ‑omanei Paulo nimana wayahina.\x + \xo 19:11 \xt Dew 14:3.\x* \v 12 Ka tomotau kwama kadu pai bwaꞌ iomanei Paulo wayahina, ka tauna vo‑dadani, e tomotau iepepei ineiei tau kwanakwanaha wayahia ivenevenei, e taui yai kwanaha iakwa, kadue aituhu nua goyogoyona nihenia mamaei, tutana gugua‑naia ivo‑dadani, nua‑naia ini‑tawanei, e tomotaui ividoha.\x + \xo 19:12 \xt Dew 5:15.\x* \p \v 13 Ka me Iudea tupwai ini‑keyekeyei, ka taui kadu nua goyogoyona ivo‑tahoi tomotau wayahia. Ka taui yai dewa taina deina. Taui nua goyogoyona ivonei, ivona, “Aveimeyem Kauvea Iesu a wavea, tauna Paulo naunau‑waheyei, evinꞌ‑omo, ena‑opu tomotau taina wayahina.” \v 14 Ka aitam onoto me Iudea ana wava Sikeva natunatuna ononotoi ai yau 7 ini‑keyekeyei, ka idedewei deina. Ka aitam tuta taui nua goyogoyona iveimeyei deina. \v 15 Ka nua goyogoyo‑nana yai vonana vona‑nau‑patei, ivona, “Iesu ya bagibagi anamanei akanai, kadu Paulo ya bagibagi anamanei akanai, kate aviyaivia itomi? Itomi eha yami bagibagi!” \v 16 Ipupuna iakwa, e onotona na nua goyogoyona bagibagi‑tawanei, e tauna Sikeva natunatuna vunuvunui, ka ai kwama si‑yehiyehi‑yavunei. Wayahina, taui nagonegonei ka na dayahi manua‑nana inovo‑tawanei inau‑bwanunua ine. \v 17 Ka avaha me Iudea kadu me Girisi meagai Epesusi imamaei vaneana inononi, akanai matauta ananina epai. Ka eha Kauvea Iesu ana wava ita‑tomani‑kavokavovo, kate iawa‑davedavei.\x + \xo 19:17 \xt Dew 5:11.\x* \s1 Tau Banabanaumi Yai Buki Ianai \p \v 18 Ka tau vitumahana vovoui habuhabui iomo, ka tau vi‑meagai mataia tau vitumahana vovoui taui yai dewa novanovanina ihaehaeyei, ivona‑yavuha, ka taui yai banauma wayahina inua‑vinana. \v 19 Ka tau banabanaumi ai yau ananina iomo, e taui yai buki igwaugwaui tau vi‑meagai mataia, e itunu‑anai. Ka buki‑naia patai vivane 50,000 dirakima\em V\em* deina.\f a \fr 19:19 \ft Tuta ataina wayahina, 50,000 \+sls dirakima\+sls* vi‑maiena deina. Aituhu ononotoi ai yau 15 ipaipaisewa ponimana 10 nihenia, ka aituhu taui ai nau‑pata habuhabui kavaniahei, kinaia ana pata \ft 50,000 \+sls dirakima\+sls* wayahi.\f* \v 20 Wayahina, Kauvea yana vona tuatua ananina, ka a bagibagi natanata. \v 21 Ka dewaia iakwa, Paulo vi‑nua‑dadani na‑vane Ierusalem. Ka eha ya nuanua tunuhina na‑vane, kate ya nuanua naona na‑tutu‑vivina papani Masedonia nihenina, ka kadue papani Akaia nihenina, e pai nau‑yehata meagai Ierusalem na‑vaniahei. Ka ivona, “Yau nuanua ananina Ierusalem anau‑vi‑taui. Na‑iakwa, nau‑wawaniu kadu meagai Rom anau‑vi‑taui.”\x + \xo 19:21 \xt Dew 23:11; Rom 1:13.\x* \s1 Paulo Ya Nuanua \p \v 22 Wayahina, naona tauna ya tau ivaita ainua ai wava Timoti ka Erasitusi mai‑vi‑tunei iomo papani Masedonia wayahina. Ka tauna papani Asia nihenina mamaei auyewa tupwai nihenia. \s1 Me Epesusi Ivitana‑wahewahe‑vaine \p \v 23 Ka Timoti ka Erasitusi avaha ine, ka vitana‑wahewahe ani‑vainena vinꞌ‑omo meagai Epesusi nihenina. Iuna Etawanana wayahina.\x + \xo 19:23 \xt 2Ko 1:8.\x* \v 24 Aitam tau nau‑vevewana siliva\em V\em* ana wava Demeteriusi ya paisewa vivane manua tapanono itupwana kikituna nau‑vevewanei aitam yaubada vitupu vavinena ana wava Aritemisi\f a \fr 19:24 \ft Me Girisi itomani \+sls Aritemisi\+sls*, kate me Rom itomani \+sls Diana\+sls*. Wayahina, vo‑vina tupwai dimdim movia iginumi \+sls Artemis\+sls*, e tupwai iginumi \+sls Diana\+sls*. Ka wava ainua ai anamana aitamoata, vivane yaubada vitupu vavinena taina.\f* wayahina. Ka tauna yaiana nui avaha ivi‑tau kaikaiwabo paisewana wayahina, iuna tomotau habuhabui yai gugua ivi‑maiei. \v 25 Ka Demeteriusi yaiana honei inau‑hohona, ka kadu tau paisewa yai paisewa tupwana aitamoata deina nui inau‑hohona. Ka Demeteriusi vonei, ivona, “Yaiau, avaha uanamanei yaka paisewa wayahina patana ananina kavaniahei. \v 26 Ka avaha udueyei, kadu avaha unononi, aitam onoto ana wava Paulo tauna ya nau‑wahe wayahina me Epesusi habuhabui yai vitumahana vo‑vinevinei ivenau‑tupatupa. Ka tauna ya paisewa aitamoata deina itoka yaka papani Asia habuhabuna nihenina. Tauna viwavenena vivane yaubada‑naia kanau‑vevewanei nimakaia yaubada vitupu. \v 27 Ka ya viwavene‑nana dewa goyona. Iuna tauna yaka paisewa vo‑vi‑goyoi, apa‑goyogoyoei, kadu yaka yaubada vavinena ana wava apa‑goyogoyoei, vivane Aritemisi, ka kadu ya manua tapanono ainua. Ka avaha uanamanei, tau maꞌ habuhabui papani Asia nihenina, kadu tau maꞌ tanopi habuhabuna iawaehei Aritemisi ana wava vivane ananina.” \p \v 28 Ka yokoia avaha Demeteriusi ya vonana inononi, imaga‑bawe ananina, kadu ivi‑putu ivivi‑hone movi ananina wayahina, ivona, “Yaka yaubada vavinena Epesusi wayahina ana wava Aritemisi ani‑vainena!” \fig “Yaka yaubada vavinena ana wava Aritemisi ani‑vainena!”|alt="Great is Artemisi!" src="GS-IB04211.tif" size="span" loc="ACT 19:24-28" ref="19:28" \fig* \p \v 29 Ka tuta eha ani‑hoina iakwa wayahina, tau vi‑meagai habuhabui ivitana‑wahewahe‑kavokavovo ananina. Ka Paulo yaiana ainua papani Masedonia wayahina nonova nui ini‑keyekeyei ai wava Gaiusi ka Arisitakusi. Ka me Epesusi ononotoi ainuai ipoyꞌ‑avini, ivisina inu meagai a pai nau‑hohona ananina wayahina.\x + \xo 19:29 \xt Dew 20:4; 27:2; Kol 4:10; Pile 24.\x* \v 30 Ka tutana Paulo yai dewana dueyei, tauna nuanuana yokoia mataia na‑mini, na‑ipupuei. Kate tau vi‑muni‑waiwai nui eha itꞌ‑awaehe deina. \v 31 Ka tau veimea anani tupwai aitam tuyeha iva‑tawanei ai niai Paulo wayahina, e taui kadu iviamei eha na‑nu pai nau‑hohona‑nana nihenina. \p \v 32 Ka tau nau‑hohonaia nuai venau‑tamatamana. Wayahina, tupwai aitam vona ivivi‑honei, kate tupwai vonana tomani‑gegete ivivi‑honei. Ka tomotau habuhabui yoko nihenina mwagemwagei, eha itꞌ‑anamane‑vidoha aviani wayahina inau‑hohona. \v 33 Ka me Iudea aitam onoto ana wava Alekisanidera ivo‑tunetune na‑vane naona tomotau mataia. Ka tupwai tomotau yokoia nihenina aviani yai nuanua ivivi‑hone movi ananina tauna wayahina. Ka tauna nimana si‑nai, ya nuanua taui yai vitana‑wahewahe iboui, e tauna ya ipupu‑tana‑pota inononi. \v 34 Kate tutana yokoia ianamanei tauna aitam me Iudea, taui movi aitamoata wayahina ivi‑honehone, “Yaka yaubada vavinena Epesusi wayahina ana wava Aritemisi ani‑vainena!” E ivi‑honehone deina tuta a itoava babau ainua iakwa wayahina. \v 35 Ka meagai a tau ginuma ananina omoi, e vitana‑wahewahe boui, ka tauna vonei, ivona, \pi1 “Yaiau, ononotomi Epesusi, tomotau tanopi habuhabuna wayahina avaha ianamanei, yaka meagai Epesusi yaubada vavinena Aritemisi ya manua tapanono kadune‑vi‑avini, ka kadu tauna itupwana wahuma wayahina ipeu, ka kadu itoka itupwanana kadune‑vi‑avini. \pi1 \v 36 Unononi! Tomotau avaha anamanana habuhabuna ianamanei. Wayahina, akanai, itomi nau‑wawanimi ugenuana! Eha uvitana‑wahewahe‑kavokavovo deinake. \v 37 Avaha ononotoi ainua taina utaini uomanei baina wayahina, kate taui eha yai dewa goyona aitam. Aritemisi ya manua tapanono a gugua eha ita‑vainau, kadu eha yaka yaubada vavinena ita‑mana‑giboe. \pi1 \v 38 Wayahina, anau‑vi‑avinimi. Aituhu Demeteriusi yaiana nui inua‑goyo, ka aituhu yai nuanua koiaka iapa‑goyogoyoei, akanai vitana matana a pai vi‑ai waewaena mamaei. Awana eha ita‑gudu. Ka kadu tau veimea‑naia imamaei ai pata inononi, inau‑yanahi, ivi‑nua‑dadani. \v 39 Aituhu kadu aitam nuanua wayahimia mamaei, nau‑wawanimi aka veimea uvi‑muniei, eha udewa‑kavokavovo. \v 40 Ka yami nau‑hohona taina vivane vitana‑wahewahe‑kavokavovoata. Eha aitam iuna ahiahina wayahina. Aituhu me Rom ai tau veimea ivi‑tanatanaieka, eha aka pata dewa taina wayahina kanau‑pate ahiahina. Wayahina, apaina ivitavitaka.” \p \v 41 Ka avaha ya vonana nau‑yehai, tauna yokoia veimeyei iyavuta yai manua. \c 20 \s1 Paulo Omo Papani Masedonia Ka Papani Girisi Wayahia \p \v 1 Ka vitana‑wahewahena iakwa, e Paulo tauna ya tau mataeda vi‑tunei ine tau ekalesia wayahia, e vonei, ivona, “Kanau‑hohona.” Ka Paulo tau ekalesia vo‑vi‑vatui, ka nau‑kapoi. Ka wae vi‑maiei, omo papani Masedonia wayahina. \v 2 Ka papani‑nana nihenina tutu‑vivina, e naunau‑wahe habuhabuna, ka tomotaui vo‑vi‑vatui, ka munia, omo papani Girisi wayahina. \v 3 Ka papani Girisi nihenina mamaei wahava aitonu nihenia. Kate me Iudea yai vi‑nua‑hauhau iboui, vivane avi tuta Paulo iopu tania, e wae vi‑maie na‑mavina papani Siria wayahina, me Iudea‑naia iawaehei ipoyꞌ‑avini, ivunui. Ka Paulo yai vi‑nua‑hauhauna mai‑nononi. Wayahina, wae vihahaiei, ka aena wayahina mavina papani Masedonia wayahina, e tutu‑honoi deina. \v 4 Ka tupwai tomotau nui ineine. Aitam onoto Berea wayahina Pirusi natuna ana wava Sopateri, ka ainua Tesalonika wayahina ai wava Arisitakusi ka Sekundusi, ka aitam Derebe wayahina ana wava Gaiusi, ka Timoti, ka kadu ainua papani Asia wayahina ai wava Tikikusi ka Tiropimusi. \v 5 Ka ononotoia ieta‑naoeai, e wae ivi‑maiei, iomo meagai Tiroasi, ka tenoke ipotepoteai. \v 6 Ka itoai meagai Pilipi nihenina amamaei. Ka Itouvuha Toneina iakwa, itoai kadue wae agenu, ka auyewa ai yau 5 nihenia avi‑ata. Ka munia, aduduna Tiroasi wayahina, e yaiai avaniahai, ka auyewa ai yau 7 nihenia taui nui amamaei. \s1 Paulo Eutikusi Si‑vi‑mini‑havinei Anigea \p \v 7 Ka wiki anꞌ auyewa naona wayahina, habuhabuai anau‑hohona, e pai nua‑vi‑avina am\f a \fr 20:7 \fk Vonana \ft pai nua‑vi‑avina am aitam vona baimina \+sls Sakarameni\+sls* wayahina. (Edu \+sls Sakarameni\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f* anꞌ‑ania, ka Paulo tomotau naunau‑wahei. Iuna tauna ya nuanua mana na‑navi itoai meagai‑nana ani‑tawanei. Wayahina, tauna ya nau‑wahe nau‑vi‑manamanaia a itoava ioyoma pouna, ka eha ta‑nau‑yehai. \v 8 Ka yama pai nau‑hohona aitam manua ana vane manua aitonu deina, ka vꞌ‑itonuna wayahina avane, ka lampa\em V\em* habuhabui atunui bubuna‑honota‑nana wayahina manua hetana. \v 9 Ka tupunaina, ana wava Eutikusi, manua a pai vi‑ai yahina wayahina manuena nihenina. Ka tauna Paulo ya nau‑wahe vanevaneneha, kate Paulo nau‑vi‑manamanaia, e Eutikusi matana duduna. Ka Paulo apaina naunau‑wahe, e Eutikusi ino‑ainei, e pai vi‑ai yahina wayahina ipeu iopu tanopia. Ka tomotau iopu, isi‑nai, kate idueyei avaha aniga. \v 10 Ka Paulo kadu iopu, e tana‑wapia, e ivona, “Eha uvo‑vihavihami, iuna tauna yawayawaina!” Ka Eutikusi vivane yawayawaina. \v 11 Ka Paulo vane‑havine bubuna‑honotana hetana mamaei wayahina, e palaua gibui, e habuhabuai ania. Ka tauna ipuipupu a itoava mana navia wayahina, e mini, ni‑tawanei ine. \v 12 Ka tomotau‑naia tupunaina yawayawaina nui imavinei tauna ya manua wayahina, ka idewa‑haiawa ananina. \s1 Iomo Meagai Miletusi Wayahina \p \v 13 Ka itoai waea agenu, e akadau Asosi, vivane tanoi wayahina Paulo ana‑uwani. Iuna tauna avaha mataedai deina, ivona, “Yaiau, itomi waea unꞌ‑omo, ka yauke aeua anꞌ‑omo Asosi, e tanoi wayahina una‑uwaniu.” \v 14 Ka tauna omo Asosi wayahina, e avi‑vaniaha, auwani, e akadau Mitilene\f a \fr 20:14 \ft Meagai \fk Mitilene mamaei aitam bonabona ana wava Lesibosi wayahina.\f* wayahina anu. \v 15 Ka mana navia, Mitilene ani‑tawanei, avi‑naya, e Kiosi\f a \fr 20:15 \fk Kiosi aitam bonabona ana wava.\f* wayahina avi‑maupwani. Ka mana navia, aubo‑tamane Samosi\f a \fr 20:15 \fk Samosi aitam bonabona ana wava.\f* wayahina. Ka mana navia, Miletusi\f a \fr 20:15 \fk Miletusi aitam meagai tania mamaei, ka meagai Epesusi tupwana maupwanina mamaei.\f* wayahina anu. \v 16 Ka Paulo ya nuanua avo‑kwayavoni anꞌ‑omo Ierusalem wayahina. Iuna Auyewa Penitekosi avaha vi‑maupwani, ka tauna nuanuana auyewana wayahina na‑dewa‑haiawa Ierusalem nihenina. Wayahina, tauna vi‑nua‑dadani nau‑wawaniai meagai Epesusi kadu papani Asia habuhabuna ani‑tawanei. \s1 Paulo Ya Nau‑kapoi Me Epesusi Wayahia \p \v 17 Akaka meagai Miletusi wayahina vane va‑tawanei Epesusi ekalesia a tau eta‑naonao wayahia, e inꞌ‑omo anau‑hohona Miletusi wayahina.\x + \xo 20:17 \xt Dew 18:21.\x* \v 18 Ka avaha iomo, ka Paulo vonei, ivona, \pi1 “Yaiau, itomi avaha yau dewaia nonova nui kamamaei uanamanei, auyewa naona avinꞌ‑omo papani Asia wayahina a itoava auyewana ani‑tawanemi wayahina.\x + \xo 20:18 \xt Dew 18:19–19:10.\x* \v 19 Tanai yauke na nua‑opu kadu na tou Kauvea wayahina apaipaisewa, kadu tuta tuta nau‑dadana vita‑vainena avaniahe‑neiei me Iudea yai vi‑nua‑hauhau wayahia. \v 20 Ka yauke eha ata‑upu‑tonetonene, kadu eha ata‑matauta, kate tuta tuta aviani Kauvea Vaneana Ahiahina nihenina ana pata na‑ivaitemi, akanai vonaia anaunau‑wahemi tomotau mataia, kadu yami manua aitamoata aitamoata nihenia. \v 21 Ka yau viwavenena wayahimia ana noe deina, itomi me Iudea kadu itomi me Girisi, habuhabumi anaunau‑wahemi vivane yami dewa goyona wayahia umagigino, unua‑vinana, e unꞌ‑omo Yaubada wayahina, kadue Kauvea Iesu uvitumahanei. \pi1 \v 22 Ka ataina tuta Nuana Ahihinata veimeyeu avanevane Ierusalem wayahina, ka eha katꞌ‑anamane aviani kaiwadi apaina tenoke avaniahe. \v 23 Ka yauke avaha aviani Nuana Ahihinata mataedau anamanei, aveta baina wayahina aomomo, akanai meagai aitamoata aitamoata nihenia apaina tau vi‑meagai‑naia iyohoniu, e manua yohona nihenina inꞌ‑oneu, kadu ivitavitau.\x + \xo 20:23 \xt Dew 9:16; 21:11.\x* \v 24 Kate dewaia eha aitam aviani wayahiua, iuna yawaiu a pai mini ananina vivane aitamoata. Yau nuanua ananina paisewana Kauvea veneu anau‑yehai. Ka paisewana vivane Yaubada yanꞌ am‑venena awawaehina Vaneana Ahiahina nihenina tomotau amataedai.\x + \xo 20:24 \xt Dew 21:13; 2Ti 4:7.\x* \pi1 \v 25 Nonova atutu‑vivina wayahimia, ka Yaubada ya pai veimea vaneana wayahina anaunau‑wahemi. Ka ataina tuta yauke avaha anamanei, itomi eha kadu aitam tuta udune‑havineu. \v 26-27 Wayahina, vona‑vavaha ataina tuta amataedami, Yaubada ya nuanua habuhabuna avaha aviwavenemi, ka eha aitam aviani ata‑hivehive. Wayahina, aituhu apaina tupwami wayahimia inahe‑vavaha uvaniahei, dewana eha ta‑vinꞌ‑omo yauke yau dewa goyona wayahina, kate taumi ami heta yami dewa goyona wayahina. \v 28 Wayahina, itomi tau eta‑naonao, taumi udune‑vivinimi ahiahina, kadue yami sipi\em V\em* udune‑vi‑avini ahiahina. Iuna Nuana Ahihinata yami paisewana venemi vivane tau ekalesia udune‑vi‑avini. Yaka Kauvea Iesu sipi‑naia\em V\em* vi‑maiei tauna dayahina wayahina, e sipi‑naia\em V\em* vivane Yaubada ya ekalesia.\x + \xo 20:28 \xt 1Ti 4:16; 1Pi 5:2-4.\x* \v 29 Avonemi deina, iuna avaha anamanei, apaina, yau nae munia, tau viwavenena goyogoyoi inꞌ‑omo, e yami ekalesia ina‑nui. Ka yai nuanua yami sipi\em V\em* ivi‑goyo‑neiei, kedewa manimanini idedewei deina.\x + \xo 20:29 \xt Mat 7:15; Ioni 10:12.\x* \v 30 Ka kadu itomi yami yoko wayahia, apaina tupwai imini, ka Vaneana Ahiahina inau‑vinia, ka iviwavenena wayahimia. Apaina idedewei deina, iuna taui yai nuanua tomotau ivi‑muniei vivane yai yoko. \v 31 Wayahina, tuta tuta nau‑wawanimi udune‑vivinimi, ka yau nau‑wahe wayahimia unua‑vi‑anai. Iuna ponimana aitonu nihenia eha ata‑vi‑yawai, kate auyewa kadu ioyoma, ka kadu na mata‑inu aitamoata aitamoata wayahimia anau‑vi‑avinimi vivane nau‑wawanimi udune‑vivinimi ahiahina deina.\x + \xo 20:31 \xt 1Te 2:11.\x* \pi1 \v 32 Ka ataina tuta Yaubada aviamei, e tauna kadu na‑dune‑vivinimi, tauna kadu tauna yana vona wayahina. Iuna yana vona wayahina yanꞌ am‑venena awawaehina kavaniahei. Ka aituhu yanꞌ am‑venena awawaehina uvaniahei, ka aituhu nihenimia mamaei, akanai tauna vo‑vi‑bagibagimi. Ka apaina itomi vavaneimi kadu novunovumi nui ami nau‑pata ahiahina uvaniahei, vivane yana gabu tau tunutunuhi habuhabui wayahi. \v 33 Nonova yauke nui kamamaei, ka eha nuanuau yami siliva\em V\em*, o kadi yami goula\em V\em*, o kadi ami kwama ahiahi.\x + \xo 20:33 \xt 1Ko 9:11-12.\x* \v 34 Ka avaha uanamaneu, yauke taua apaipaisewa, e au maꞌ anau‑vevewanei deina, ka kadu yaiau nui ai maꞌ anau‑vevewanei, kadu aivaitei deina.\x + \xo 20:34 \xt Dew 18:3; 1Te 2:9.\x* \v 35 Ka yau dewaia habuhabui vivane pai dune itomi wayahimia, ka aviwavenemi itoka tau ekalesia nau‑wawanika yaka paisewa toyoina wayahina tau ihanua kaivaitei deina. Iuna Kauvea Iesu yana vona unuani, ivona, ‘Aituhu tomotau gugua iveneka, avaha nau‑iaiava kavaniahei. Kate aituhu gugua tomotau kavenei, avaha nau‑iaiava ananina kavaniahei deina.’” \p \v 36 Ka Paulo ya vonana iakwa, e tauna vi‑tupa‑gum, e habuhabui nui iviama Yaubada wayahina. \v 37 Ka habuhabui itoutou, e Paulo itana‑wapia. \v 38 Ka inua‑vita ananina, iuna tauna vonei, ivona, “Eha kadu aitam tuta udune‑havineu.” Ka taui habuhabui nui iopuei waea, e tauna igenu. \c 21 \s1 Ivane Ierusalem Wayahina \p \v 1 Ka Paulo nui yaiai anau‑kapoiei, kate na nua‑vitai ani‑tawanei, e akadau tunuhina Kosi\f a \fr 21:1 \fk Kosi aitam bonabona ana wava.\f* wayahina anu. Ka mana navia, akadau Rodesi\f a \fr 21:1 \fk Rodesi aitam bonabona ana wava.\f* wayahina anu, e mani auyewa wayahina anu meagai Patara\f a \fr 21:1 \fk Patara mamaei aitam mutuna ananina wayahina.\f* wayahina. \v 2 Ka Patara wayahina wae avaniahei, e aubo‑tamana papani Poenisia wayahina, e waena wayahina agenu, avi‑naya. \v 3 Ka aomo bonabona Sipirusi wayahina, ka akeniaia ani‑tawanei, e avi‑naya aomo papani Siria wayahina. E meagai Taia wayahina aduduna, e wae a vi‑totoha itana‑iwahi. \v 4 Ka Taia wayahina tupwai Iesu a tau vitumahana avaniahai, e nui amamaei auyewa ai yau 7 nihenia. Ka Nuana Ahihinata yaiai nua‑uya venei, e Paulo ivonei, ivona, “Eha ena‑vane Ierusalem wayahina.”\x + \xo 21:4 \xt Dew 20:23.\x* \v 5 Ka avaha yama auyewa yaiai nui amamaei iakwa, e amini aopu waea, ka tau vi‑muni‑waiwai habuhabui awawai kadu natunatui nui aopu meagai nini‑vanina, e tania avi‑tupa‑gum, e Yaubada wayahina aviama. \v 6 Ka avaha anau‑kapoiei, itoai waea agenu, ka tomotaui imavi yai megeia. \p \v 7 Ka Taia ani‑tawanei, e akadau meagai Tolemaisi wayahina anu, e ani‑ubaubau, ka tau ekalesia avaniahai anau‑kaiwa wayahia, ka auyewa aitamoata nui amamaei. \v 8 Ka mana navia aomo Sisarea, ka Pilipi tau nau‑wahe ya manua nihenina amamaei. Tauna aitam tau paisewa ai yau 7 wayahia, ka nonova Ierusalem ekalesia ivi‑nua‑dadanei,\x + \xo 21:8 \xt Dew 6:5; 8:40.\x* \v 9 ka natunatuna vaivinei na nau‑punina nui imamaei, ka ahahaba habuhabui iapa‑taputapu. \p \v 10 Ka auyewa tupwai wayahia amamaei, ka aitam tau apa‑taputapu ana wava Agabusi\f a \fr 21:10 \ft Agabusi yanꞌ apa‑taputapu kaiaiavi Dewa 11:28 nihenina.\f* papani Iudea wayahina opu‑me.\x + \xo 21:10 \xt Dew 11:28.\x* \v 11 Ka omo wayahiaia, ka tauna Paulo a haiona epei, ka tauna ana heta nimana kadu aena yohoni, ka ivona, “Nuana Ahihinata ivona deina, ‘Me Iudea tau vi‑haiona taina iyohoni Ierusalem nihenina, e inꞌ‑am‑veneneyei taui eha me Iudea wayahia.’”\x + \xo 21:11 \xt Dew 20:23; 21:33.\x* \p \v 12 Itoai kadu tau vi‑meagai‑naia nui vonana anononi. Wayahina, Paulo aviamei, avonavona, “Eha ena‑vane Ierusalem wayahina.” \p \v 13 Kate Paulo vona‑nau‑patei, ivona, “Aviani wayahina itomi utoutou ka nuau uvitevitei deina? Unononi. Yauke avaha awaehei taui iyohoniu manua yohona nihenina, o kadi inau‑vi‑anigiu Kauvea Iesu a wavea Ierusalem nihenina.”\x + \xo 21:13 \xt Dew 20:24.\x* \p \v 14 Ka itoai avito‑pota‑wayohe. Wayahina, agenuana, ka avona, “Ahiahina ana noe. Aviani Kauvea ya nuanua, akanai itoai yama nuanua dewaia ivinꞌ‑omo aitamoata deina.” \p \v 15 Ka dewana iakwa, yama gugua avo‑vi‑aiaia, e avane Ierusalem wayahina. \v 16 Ka tupwai Iesu a tau vi‑muni‑waiwai meagai Sisarea wayahina nui avane. Ka iomaneai Nasoni ya manua. Tauna Sipirusi onotona, ka tauna tuta naona wayahina vivane Iesu a tau vitumahana aitam, ka tauna nui amamaei. \s1 Paulo Iamesa Nau‑vi‑taui Ierusalem Wayahina \p \v 17 Ka avaha Ierusalem wayahina aomo, tau ekalesia yai dewa‑haiawa nui inau‑kaiwa wayahiaia. \v 18 Ka mana navia Paulo nui aomo Iamesa ya manua. Ka tenoke tau ekalesia ai tau dune‑vi‑avina avaniahai. \v 19 Ka Paulo tau dune‑vi‑avina habuhabui nau‑kaiwei, e ya mataeda mamanaina wayahia vi‑putui. Ka tauna Yaubada yana dewa habuhabuna taui eha me Iudea wayahi ipuipupuei.\x + \xo 21:19 \xt Dew 15:12.\x* \p \v 20 Ka tau ekalesia habuhabui avaha Paulo ya mataeda inononi, Yaubada iawa‑davei. Kate munia Paulo ivonei, ivona, \pi1 “Vaneiai, edueyei, me Iudea ai yau ai vi‑am tausani\em V\em* avaha Iesu ivitumahanei, kate taui habuhabui yai nuanua ananina Mosese ya veimea ivi‑muniei, kadu yai nuanua tau ekalesia habuhabui veimeana ivi‑muniei aitamoata deina.\x + \xo 21:20 \xt Dew 15:1, 5.\x* \v 21 Ka vaneam inononi vivane wamke me Iudea‑naia imamaei taui eha me Iudea yai papani nihenia eviwavenei taui nau‑wawani Mosese ya veimea ivihahaiei. Ka kadu inononi eviwavenei eha nau‑wawani natunatui ononotoi idabadabai, ka kadue eviwavenei eha nau‑wawani wawaka yai dewa ivi‑munie. \v 22 Wayahina, inua‑goyoem. Ka apaina, avi tuta inononi wamke avaha baina eomoi, vitana na‑omo wayahima. Wayahina, nau‑wawanika yaka etawana kavo‑vi‑aiaia evidoha me Iudea baina imamaei mataia. \v 23 Wayahina, aviani avonem, nau‑wawanim edewei taina deina. Ononotoi na nau‑punina yama yoko wayahiaia imamaei. Ka taui avaha Yaubada wayahina ivona‑dabadaba.\x + \xo 21:23 \xt Yau 6:1-20; Dew 18:18.\x* \v 24 Wayahina, wamke nui uhadanimi, kadue wamke patana habuhabuna yai dewa ununui iaupwei wayahi evi‑maiei. Ka apaina me Iudea ekalesia nihenina yam dewa ahiahina taina vaneana inononi, e habuhabui inꞌ‑anamanem vivane wamke Mosese ya veimea kadu evi‑muniei. Ka kadu inꞌ‑anamanei vaneam nonova inononi vivane vona‑vitupu. \v 25 Ka Iesu a tau vitumahana, taui eha me Iudea, avaha yai leta ava‑tawanei ine wayahia, e ai veimea aitonuata taina vivane aviani vahitau tomotau ivi‑nomu mani yaubada wayahia eha inꞌ‑ani, ka eha vahitau dayahi ina‑nim, ka vahitau magai isi‑guani eha inꞌ‑ani, ka kadu eha ikenene.”\x + \xo 21:25 \xt Dew 15:29.\x* \p \v 26 Ka Paulo yai vonana nononi. Ka mana navia, ononotoi na nau‑punina nui ine ihadani, e tauna ivane Manua Vito‑pota wayahina inu, e tau vi‑nomu vonei, ivona, “Itoai avaha avona‑dabadaba Yaubada wayahina, ka ataina aomo amataedami auyewa ai yau 7 nihenia ahadahadaniai. Na‑iakwa, amavina evi‑nomu wayahiai.”\x + \xo 21:26 \xt 1Ko 9:20.\x* \s1 Paulo Ipoyꞌ‑avini \p \v 27 Ka Paulo ononotoia nui eha ani‑hoina auyewa vi‑7‑na inau‑yehai yai hadanina wayahina, kate tupwai me Iudea papani Asia wayahina Paulo idueyei Manua Vito‑pota wayahina. Ka yoko ananina inau‑vi‑nehanehai vivane Paulo ipoyꞌ‑avini, \v 28 ka ivi‑honehone, ivona, “Ononotomi, me Isiraeli, unꞌ‑omoi, una‑ivaiteai! Onoto taina ya viwavenena vivane tomotau habuhabui papani aitamoata aitamoata wayahia nau‑wawani inuanua itoka me Isiraeli, ka aka veimea, ka kadu Manua Vito‑pota taina vivane eha aitam aviani. Kadue tauna avaha yaiana me Girisi omanei yaka Manua Vito‑pota a papani nihenina, e Manua Vito‑pota taina vi‑gawama deina.” \v 29 (Me Isiraeli‑naia avaha aitam onoto Epesusi ana wava Tiropimusi idueyei Paulo nui Ierusalem nihenina. Ka taui inuanua Paulo avaha Tiropimusi omanei Manua Vito‑pota a papani nihenina. Kate Paulo eha ta‑dewe deina.)\x + \xo 21:29 \xt Dew 20:4.\x* \p \v 30 Tau vi‑meagai habuhabui vaneana inononi, inua‑goyo, ivitana‑wahewahe, ka meagai a papani aitamoata aitamoata wayahia inau‑bwanunua inau‑hohona. Ka Paulo ipoyꞌ‑avini, e Manua Vito‑pota wayahina isi‑taini upuna, ka Manua Vito‑pota anꞌ awa ibou‑pota‑kwayavoni. \v 31 Ka idewa‑dadani inau‑vi‑anigi. Ka me Rom yai tau nau‑havia ai tau veimea ananina vaneana nononi vivane tau vi‑meagai Ierusalem habuhabui ivitana‑wahewahe‑vaine. \v 32 Wayahina, nau‑manini, e tauna tau nau‑havia ai tau eta‑naonao, kadu taui yai tau nau‑havia nui honei. Ka habuhabui inau‑bwanunua iopu yokoia wayahia, ka tutana yokoia tau nau‑havia‑naia ai tau veimea ananina nui iomomo idueyei, igenuana, ka Paulo eha ita‑vunu‑havine. \p \v 33 Ka tau veimea ananina omo, ka Paulo poyꞌ‑avini, ka a tau nau‑havia veimeyei yavunai kainumu ainua wayahina iyohoni. Iakwa, vi‑tanai yokoia wayahia, ivona, “Onoto taina koiaka? Tauna yana dewa medeina?” \v 34 Ka tupwai yokoia nihenia yai nuanua ivi‑hone, ka tupwai yai nuanua tunina ivi‑hone. Wayahina, tau veimea‑nana eha ana pata vona tunuhina ta‑vaniahe, iuna ivitana‑wahewahe ananina. Akaka tauna ya tau nau‑havia veimeyei Paulo iomanei me Rom yai tau nau‑havia yai manua wayahina. \v 35-36 E ineiei deina, ka yokoia inua‑goyo‑vaine, ka ivi‑muniei, ka ivi‑honehone, “Unau‑vi‑anigi akanai!” Wayahina, tau nau‑havia‑naia Paulo iavanei yai manua wawana wayahina, e ivaneyei tomotau yai gwahea wayahina.\x + \xo 21:35-36 \xt Luk 23:18.\x* \v 37 Ka apaina ivaneyei manua wawana wayahina, ka Paulo tau nau‑havia‑naia ai tau veimea ananina viamei, ivona, “Bada, memeanina vona aitam avonem?” \p Ka tau veimea‑nana, avaha Paulo movina nononi, yauna inovo, e ivona, “Ia! Vivane me Girisi movi eanamanei, a? \v 38 Taum koiaka? Yauke anuanua wamke onoto Egipita, e nonova tauna tomotau ai yau 4000 eta‑naoi, e itoai me Rom yama veimea ivihahaiei, ka taui ine anata wayahina imamaei.”\x + \xo 21:38 \xt Dew 5:36-37.\x* \p \v 39 Ka Paulo vona‑nau‑patei, ivona, “Eha. Yauke me Iudea aitam, ka yau tupua meagai Tasusi wayahina, papani Silisia nihenina, meagaina meagai ananina. Ka aituhu memeanina wayahima, ana pata enꞌ‑awaeheu tomotau wayahia ana‑ipupu?” \p \v 40 Ka tau veimea‑nana awaehei, ka Paulo wawana mini, e nimana si‑nai, e tomotau inꞌ‑anamanei tauna ya nuanua na‑vonei. Ka habuhabui avaha igenuana, e tauna me Ebereu movia vonei, ivona, \c 22 \s1 Paulo Ya Ipupu‑tana‑pota Me Ierusalem Wayahia \p \v 1 “Vavaneiu, ka amamau, yauke yau ipupu‑tana‑pota taina uvaneneha, unononi.” \v 2 Ka taui avaha movina inononi vivane me Ebereu movia vonavona, igenuana. Wayahina, tauna ivona, \pi1 \v 3 “Yauke me Iudea aitam, ka atupua meagai Tasusi papani Silisia wayahina. Ka anata kadu avi‑onoto baina Ierusalem nihenina. Tutana asikulu au tau viwavenena ana wava Gamalieli, ka tauna yaka tupua‑nenenehi ai veimea viwaveneu tunuhina. Wayahina, nonova yauke manimaniniu Yaubada ya veimea wayahina, ataina tuta itomi manimaninimi aitamoata deinake.\x + \xo 22:3 \xt Dew 5:34.\x* \v 4 Ka yauke taui Etawanana ivi‑muniei avita‑vovoni, ka yai aniga aveimeyei. Ka ononotoi kadu vaivine apoyꞌ‑avini, ayohoni, e manua yohona nihenina aonei, ka tupwai anau‑vi‑anigi.\x + \xo 22:4 \xt Dew 8:3.\x* \v 5 Ka tau vi‑nomu ananina kadu ami tau veimea habuhabui yau dewana ianamanei. Ka taui leta iginumi iva‑tawanei manua tapanono a tau veimea meagai Damasikusi wayahina. Ka leta‑naia nihenia iawaeheu aomo meagai Damasikusi wayahina, e avi tomotaui Etawanana ivi‑muniei apoyꞌ‑avini, ayohoni, aomanei amavina Ierusalem wayahina, e adewa‑yaiyaiei. \pi1 \v 6 Ka auyewana, auyewa pouna wayahina, etawana avenavenau, e avi‑maupwani meagai Damasikusi. Ka maheta mahemaheina ananina wahuma wayahina vinꞌ‑omo‑kwayavoni, e tapa‑vivineu. \v 7 Wayahina, tanopia apeu, ka aitam movi anononi voneu, ivona, ‘Saulo, Saulo, aviani wayahina evitavitau?’ \pi1 \v 8 Ka avi‑tanaiei, avona, ‘Kauvea, taum koiaka?’ \pi1 Ka tauna vona‑nau‑patau, ivona, ‘Yauke Iesu, onoto Nasareta, ka wamke evitavitau.’ \v 9 Ka yaiau nui avenavenau mahetana idudueyei, kate movina wayahiua ipuipupu eha ita‑nonona‑vidoha. \pi1 \v 10 Akaka avi‑tanaiei, avona, ‘Kauvea, aviani nau‑wawaniu adewei?’ Ka Kauvea voneu, ivona, ‘Emini, ka meagai Damasikusi wayahina ena‑nu, e tanoi wayahina am veimea enononi.’ \v 11 Kate maheta ya bagibagi matau vi‑goyoi, ka eha au pata adunedune. Wayahina, yaiau nui inau‑nima‑voau aomo Damasikusi wayahina. \pi1 \v 12 Ka Damasikusi nihenina aitam onoto ana wava Ananiasi mamaei. Tauna Yaubada a tau vitumahana ahiahina, kadu Mosese ya veimea aitamoata aitamoata a tau vi‑muni‑waiwai, ka me Iudea habuhabui meagai‑nana nihenina iapa‑vidovidohei. \v 13 Ka Ananiasi omo wayahiua, nau‑vi‑tau, ka nepeua mini, ka voneu, ivona, ‘Vaneiu, Saulo, edune‑havine!’ Ka vo‑kwayavonina matau vidoha, e onotona adueyei. \pi1 \v 14 Ka tauna voneu, ivona, ‘Itoka yaka tupua‑nenenehi yai Yaubada avaha vi‑nua‑dadanem, e wamke ya nuanua enꞌ‑anamanei, kadu vi‑nua‑dadanem, e Tau Tunutunuhina edueyei, ka movina enononi. \v 15 Ka wamke nau‑wawanim evi‑tau hae ananina tauna wayahina. Ka aviani edueyei, kadu aviani tauna vonem, nau‑wawanim tomotau habuhabui wayahia ehaehaeyei. \v 16 Eha aitam iuna ta‑mamae epotapota ataina. Wayahina, emini, ka tauna a wavea eviamei, avi‑bapitaisoem, e tauna yam goyona na‑nosi‑yavunei.’ \pi1 \v 17 Ka dewaia iakwa, amavina Ierusalem. Ka aitam tuta Manua Vito‑pota nihenina aviama, ka yau ino‑dunedune epau. \v 18 Ka ino‑dunedune‑nana nihenina Kauvea adueyei vonavona wayahiua, ivona, ‘Evisina, Ierusalem eni‑tawane‑kwayavoni! Iuna tau vi‑meagai taina eha ai pata yam nau‑wahe wayahiu iawaehe.’\x + \xo 22:18 \xt Dew 9:29-30.\x* \pi1 \v 19 Ka vonana wayahina avi‑vonavona, anau‑patei, avona, ‘Kauvea, me Iudea taina avaha ianamaneu, manua tapanono aitamoata aitamoata ani‑keyekeyeu, ka avi tomotau nihenia ivitumahanem apoyꞌ‑avini, ayohoni, manua yohona nihenina abouni, avunuvunui.\x + \xo 22:19 \xt Dew 8:3; 26:9-11.\x* \v 20 Ka kadu ianamaneu, tutana tauna ana wava Sitiveni am wavea yawaina awaehei inau‑vi‑anigi, e dayahina taina iopu, yauke kadu amimini, ka yanꞌ aniga awaehei. Ka tutana tau vunua‑naia Sitiveni itutu‑hanuhanui, yauke taui ai kwama adune‑vi‑avini.’ Wayahina, vona ahiahina, apaina inononiu.\x + \xo 22:20 \xt Dew 8:1.\x* \pi1 \v 21 Kate Kauvea veimeyeu, ivona, ‘Ena‑nei! Yauke avi‑tunem ena‑ne bana mamanaina, ka taui eha me Iudea ena‑ivaitei.’”\x + \xo 22:21 \xt Dew 9:15.\x* \s1 Me Rom Yai Veimea Paulo Ai Havia Bou‑potai \p \v 22 Ka yokoia Paulo ya ipupuna habuhabuna inononi ahiahina a itoava “taui eha me Iudea” tomani wayahina. Ka avaha vonana inononi, taui imini, e movi ananina ivi‑honehone, “Onoto taina eha nau‑wawani na‑mae tanopia! Ataina kanau‑vi‑anigi!” \p \v 23 Ka ivi‑honehone deinake ka yai nua‑goyo wayahina ai kwama ivitua‑yavune‑vanevane, ka magama kadu iyavune‑vanevane. \v 24 Wayahina, tau nau‑havia‑naia ai tau veimea ananina veimeyei, ivona, “Onoto taina uneiei yami manua nihenina, e umoamoani ka uvi‑tanatanaiei. Ka aviani iuna yokoia ivi‑honehone avaniahei deina.” \v 25 Wayahina, ineiei manua nihenina, ka aena ka nimana isi‑taini ivo‑vi‑avini, e ivo‑vi‑aiaia imoamoani deina. Ka tau nau‑havia‑naia yai tau eta‑naonao aitam nepena mimini. Wayahina, Paulo tau eta‑naonaona vonei, ivona, “Me Rom yama veimea au havia bou‑potai, iuna yauke me Rom, ka Rom a pai veimea nihenina amamaei. Aituhu uvunu‑kavokavovou, vona ahiahina, me Rom yama veimea utana‑bwegei. Iuna eha yau goyona aitam uta‑vaniahe.”\x + \xo 22:25 \xt Dew 16:37.\x* \p \v 26 Ka tau eta‑naonaona Paulo ya vonana nononi. Wayahina, visina omo ai tau veimea ananina wayahina, e vonei, ivona, “Aviani ededewe? Onoto tanoi vivane me Rom!” \p \v 27 Ka tau veimea‑nana omo Paulo wayahina, e vi‑tanaiei, ivona, “Vona tunutunuhina evoneu. Kaiwadi, wamke me Rom, ka Rom a pai veimea nihenina emamaei, o eha?” Ka Paulo vona‑nau‑patei, ivona, “Ika.” \p \v 28 Wayahina, tau veimea‑nana ivona, “Yauke kadu me Rom, kadu Rom a pai veimea nihenina amamaei, kate kina ai yau ananina wayahina avi‑maiei.” \p Ka Paulo ivona, “Amau vivane me Rom. Wayahina, yauke kadu me Rom, ka amamaei Rom a pai veimea nihenina yau tupua wayahina a itoava tuta ataina wayahina. Wayahina, avane‑tawanem deina.” \p \v 29 Ka taui habuhabui eha ani‑hoina imoamoani ini‑tawane‑kwayavoni. Ka tau veimea‑nana, avaha anamanei Paulo vivane me Rom, tauna matauta ananina. Iuna tauna Paulo yohoni‑kavokavovo kainumu wayahina, ka tauna avaha Rom a veimea tana‑bwegei dewana wayahina deina.\x + \xo 22:29 \xt Dew 16:38.\x* \s1 Me Iudea Ai Tau Veimea Paulo Inau‑yanahi \p \v 30 Ka mana navia, tau veimea‑nana ya nuanua ananina mamaei, nꞌ‑anamanei mehenai me Iudea Paulo iapa‑goyogoyoei. Wayahina, tauna Paulo yavuhi, e me Iudea yai tau vi‑nomu mata‑genai, kadu ai tau veimea habuhabui veimeyei inau‑hohona. Iakwa, tauna ya tau nau‑havia veimeyei Paulo itaini iomanei, e me Iudea mataia ivi‑au‑mini. \c 23 \p \v 1 Ka Paulo taui inau‑hohona dune‑vi‑anai, ka ivona, “Vavaneiu, yauke avaha anamaneu, nonova a itoava ataina wayahina aviani Yaubada veimeyeu adedewei, deina adedewei. Wayahina, au ayaunena mamaei hadahadanina dewaia wayahina.” \v 2 Ka tau vi‑nomu ananina ana wava Ananiasi taui imimini nepena veimeyei Paulo awana ipiahi, ka idewei deina.\x + \xo 23:2 \xt Ioni 18:22-23.\x* \v 3 Wayahina, Paulo tau vi‑nomu ananina vonei, ivona, “Apaina Yaubada na‑piahim akanai, iuna wamke vivane unuvovo mavunum. Wamke yam paisewa vivane Yaubada ya veimea esi‑nai, kadu nau‑wawanim enau‑yanahi tunuhina. Kate veimea‑nana etana‑bwegebwegei yam dewana wayahina!”\x + \xo 23:3 \xt Mat 23:27.\x* \p \v 4 Ka taui imimini nepena ivona, “Yaubada ya tau vi‑nomu ananina emana‑giboei. Wayahina, wamke kadu aitam veimea etana‑bwegebwegei deina!” \p \v 5 Wayahina, Paulo ya goyona awaehei, e ivona, “Vavaneiu, eha atꞌ‑anamane tauna vivane tau vi‑nomu ananina. Vona ahiahina, Iginuma nihenina ivona, \b \q1 ‘Itomi tomotau eha ami tau veimea uapa‑goyogoyoe.’”\x + \xo 23:5 \xt NiT 22:28.\x* \b \p \v 6 Ka Paulo avaha anamanei taui inau‑hohona tupwai Sadusi yai yoko, ka kadu tupwai Parisi yai yoko. Wayahina, tauna vi‑hone, ivona, “Vavaneiu, yauke aitam Parisi, kadu amau aitam Parisi aitamoata deina. Ka ataina tuta vitana matana taina vinꞌ‑omo iuna yauke avitumahana itoka tomotau kamini‑havine.”\x + \xo 23:6 \xt Dew 26:5.\x* \v 7 Ka avaha Paulo ivona deina, Parisi ka Sadusi yoko ainua ivi‑putu ivi‑naua, ka taui inau‑hohona itana‑vewani. \v 8 (Iuna Sadusi yoko eha ita‑vitumahana tomotau imini‑havine, ka eha ita‑vitumahana anelose imamae, ka kadu eha ita‑vitumahana nua imamae. Kate Parisi yoko dewaia aitonu iawaehei imamaei akanai.)\x + \xo 23:8 \xt Mat 22:23.\x* \p \v 9 Ka vitana‑wahewahe ananina vinꞌ‑omo, ka Parisi yai tau viwavenena tupwai imini, ka yai vona panina wayahina ivi‑vonavona, “Onoto taina wayahina eha aitam goyona ata‑vaniahe! Kaiwadi, eha katꞌ‑anamane. Aituhu nua o anelose vonei, medeina kadewe?” \v 10 Ka ivi‑heyoheyo, ivi‑vonavona, ivi‑naua, ivitana‑wahewahe ananina. Akaka me Rom yai tau nau‑havia ai tau veimea ananina matamatauta, e tomotaui Paulo isi‑wagewagei. Wayahina, tauna ya tau nau‑havia veimeyei iopu, e Paulo ipoyꞌ‑avini, itaini imavinei yai manua nihenina. \p \v 11 Ka mana navia. Ka ioyomana Kauvea omo, e Paulo nepena mini ka vonei, ivona, “Eate‑vatu! Avaha wayahiu tomotau ehaehaeyei baina Ierusalem nihenina. Ka apaina wayahiu mani tomotau ehaehaeyei kadu meagai Rom nihenina.”\x + \xo 23:11 \xt Dew 27:24; 28:16, 23.\x* \s1 Me Isiraeli Iawaehei Paulo Ina‑nau‑vi‑anigi \p \v 12 Ka mana navia, me Iudea tupwai taui iahi‑potapotai. Iawaehei naona ai veimea mamaei Paulo inau‑vi‑anigi, ka munia, ai pata inꞌ‑am kadu ina‑nim. Ka aituhu eha Paulo inau‑vi‑anigi, eha inꞌ‑am kadu eha ina‑nim. \v 13 Ka tomotau‑naia vi‑nua‑hauhauna iawaehei ai yau vivane 40 kadu tupwai hetana deina. \v 14 Ka iomo tau vi‑nomu mata‑genai ka ononotoi anani wayahia, e ivona, “Itoai avaha ahi‑potapotai vivane eha anꞌ‑am kadu eha ana‑nim a itoava Paulo anau‑vi‑anigi wayahina. \v 15 Akaka itomi kadu Sanederini inau‑hohona nui nau‑wawanimi una‑ivaiteai deina. Yami viama viam‑nonona uginumi uva‑tawanei ine me Rom yai tau nau‑havia ai tau veimea ananina wayahina vivane yami nuanua Paulo uvi‑tanatanaiei ana vita wayahina. Ka itoai hivahivai apotapota, ka tutana Paulo iomanei, itoai abagibagi, avunui etawana.”\x + \xo 23:15 \xt Dew 25:3.\x* \p \v 16 Taui iahi‑potapotai yai nuanua deina. Kate Paulo novuna natui onotona taui yai nuanuana hivahivana nononi. Wayahina, tauna omo me Rom yai tau nau‑havia yai manua wayahina, inui, e avuna mataedei. \p \v 17 Ka Paulo avaha vaneana nononi, tauna tau nau‑havia ai tau eta‑naonao aitam honei, ivona, “Tupunaina taina eomanei am tau veimea ananina wayahina. Iuna vona ananina aitam wayahina.” \v 18 Wayahina, tau eta‑naonao‑nana Paulo avuna omanei a tau veimea ananina wayahina. \p Ka vonei, ivona, “Paulo, tauna yohoyohonina mamaei, honeu, e viameu tupunaina taina aomanei wayahima, iuna vona ananina aitam wayahina.” \p \v 19 Akaka tau veimea‑nana tupunaina nimana ivoa, ka ine tunina, ka vona‑genuanei, ivona, “Aviani yam nuanua emataedau?” \p \v 20 Ka Paulo avuna ivona, “Me Iudea avaha iawaehei mana na‑navi iviamem avu evi‑tunei na‑omo yai nau‑hohona wayahina, e ivi‑tanatanaiei inꞌ‑anamane‑vidoha ana vita wayahina. \v 21 Kate eha enꞌ‑awaehe, iuna yai viamana vivane viam‑nonona. Ononotoi ai yau 40 kadu tupwai hetana hivahivai ipotapota, ka yai nuanua vivane etawana avu inau‑vi‑anigi. Taui avaha ivona‑dabadaba kadu iahi‑potapotai, aituhu eha inau‑vi‑anigi, eha inꞌ‑am kadu eha ina‑nim. Ka ataina taui ipotapotam, yai viama viam‑nononana enꞌ‑awaehei.” \p \v 22 Ka tau veimea‑nana Paulo avuna ya vonana habuhabuna nononi, e vonei, ivona, “Akanai. Ana pata deina. Ena‑ne. Kate enononi ahiahina! Eha kadu aitam koiaka emataede vivane avaha dewana emataedau.” \s1 Paulo Iaubo‑tamanei Meagai Sisarea Wayahina \p \v 23-24 Ka tau veimea‑nana tauna ya tau eta‑naonao ainua honei, e veimeyei, ivona, “Itomi tau nau‑havia yoko aitonu uvo‑vi‑aiaia deina. Naona tau nau‑havia aeia ivenavenau na inamai ai yau 200, ka vꞌ‑inuana tau nau‑havia osi\em V\em* ivi‑ata ai yau 70, ka vꞌ‑itonuna tau nau‑havia aeia ivenavenau na apiai ai yau 200. Na‑iakwa, e kadu aitam osi\em V\em* uvo‑vi‑aiaia Paulo vi‑ata wayahina. Ka ioyoma taina Paulo nui uni‑tawanei unꞌ‑omanei meagai Sisarea wayahina. Ka etawana wayahina udune‑vi‑avini ahiahina. Ka avaha Sisarea uvaniahei, aka tau veimea ana wava Pelikesa uvenei, mamaei tanoi.” \fig “Ioyoma taina Paulo nui uni‑tawanei unꞌ‑omanei meagai Sisarea wayahina”|alt="Paul Escorted to Caesarea" src="GS-IB04214.tif" size="span" loc="ACT 23:23-24" ref="23:23-24" \fig* \p \v 25 Ka tau veimea‑nana Pelikesa yana leta ginumi deina, \mi \v 26 “Yauke Kalaudiusi Lisiasi. \mi Wamke Ahihi‑vainem, Tau Veimea Pelikesa. \mi Kaiwa ananina! \pi1 \v 27 Bada, yam leta taina aginumi ava‑tawanei na‑omo wayahima, iuna aitam onoto, ana wava Paulo, avi‑tunei na‑omo wayahima. Me Iudea onoto taina ipoyꞌ‑avini, ivunuvunui, ka yai nuanua ina‑nau‑vi‑anigi. Kate yauke yau tau nau‑havia nui aomo, e ayavuhi taui nimaia, iuna avaha anononi, e tauna itoka me Rom yaka pai veimea nihenina mamaei.\x + \xo 23:27 \xt Dew 21:30-33; 22:25-27.\x* \v 28 Ka yauke yau nuanua aviani wayahina me Iudea ivitevitei anꞌ‑anamanei. Wayahina, tauna aomanei taui yai nau‑hohona ana wava Sanederini wayahina.\x + \xo 23:28 \xt Dew 22:30.\x* \v 29 Ka avaniahei taui ai heta ai veimea wayahina ivitevitei deina. Kate eha aitam yana dewa goyona ananina wayahina, kadu eha nau‑wawani anau‑vi‑anigi o adewa‑yaiyaie. \pi1 \v 30 Kate me Iudea yai nuanua hivahivana anononi, e ivunui. Wayahina, avi‑tune‑kwayavoni na‑omo wayahima. Kadue yauke taui ivitevitei aveimeyei ina‑opu wayahima, e matama ivitevitei, e wamke enau‑yanahi. \mi Ana pata deina.”\x + \xo 23:30 \xt Dew 23:16-23; 24:1-9.\x* \p \v 31 Ka leta‑nana nau‑yehai, e tau nau‑havia ai tau eta‑naonao‑naia iomo, e Paulo kadu leta‑nana iepei, e ai veimea ivi‑muniei. Ka ioyomana Ierusalem ini‑tawanei iomo meagai Anitipatarisi wayahina, e ivi‑yawai. \v 32 Ka mana navia, tau eta‑naonao‑naia iawaehei tau nau‑havia‑naia habuhabui aeia ivenavenau ai yau 400 imavina Ierusalem wayahina. Ka taui osi\em V\em* ivi‑ata ai heta Paulo nui iopuopu. \v 33 Ka avaha iomo meagai Sisarea wayahina, Pelikesa ya leta‑nana ivenei, kadu Paulo ivenei. \v 34 Ka Pelikesa leta‑nana iaiavi, e tauna Paulo vi‑tanaiei, ivona, “Wamke yam papani aveta?” \p Ka Paulo ivona, “Yauke yau papani Silisia.” \p \v 35 Ka Pelikesa vonei, ivona, “Apaina, avi tuta taui ivitavitam inꞌ‑omo, akanai yam vitana matana aveimeyei.” Iakwa, tauna ya tau nau‑havia honei, ivona, “Onoto taina udune‑vi‑avini ahiahina Kini\em V\em* Erodi ya manua ananina nihenina.” \c 24 \s1 Paulo Ya Ipupu‑tana‑pota Pelikesa Matana Wayahina \p \v 1 Ka auyewa nima papanina iakwa, tau vi‑nomu ananina Ananiasi, ka ononotoi anani nui iopu meagai Sisarea wayahina. Ka taui nui aitam onoto ana wava Teritulusi iopu. Ka Teritulusi aitam tau ana‑dibidibi, ka tau vi‑vonavona\f a \fr 24:1 \ft Teritulusi ya paisewa dimdim movia itomani \+sls barisita\+sls*. (Edu \+sls barisita\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f* vitana matana wayahina. Ka Pelikesa matana inau‑hohona, e Paulo ivitevitei. \v 2-3 Wayahina, Paulo itaini iomanei bubuna‑honota‑nana wayahina, ka Teritulusi mini, vi‑putu Paulo vitevitei. Ivona, \pi1 “Kaiwa ananina Pelikesa. Taum ahihi‑vainem! Wamke yam veimea wayahina itoai yama maꞌ ahiahina, iuna eha aitam havia o vitana ata‑vaniahe. Kadu wamke yam nuenuea dewa‑vidovidoha habuhabuna avaha vinꞌ‑omo yama papani wayahina. Ka kadu yam paisewa habuhabui wayahi itoai adewa‑haiawa ananina. \v 4 Wayahina, ataina tuta eha nau‑wawaniu yam tuta avi‑kiwadi yau ipupu mamanaina wayahina. Akaka yauke yau ipupu taina avo‑vi‑kutei, ka itoai yama nuanua ipupu taina kutakutana enononi. Kaiwa ananina. \pi1 \v 5 Vona ahiahina, onoto taina adune‑vaniahei tau goyogoyona aitam. Ka tauna yana dewa taina. Meagai aitamoata aitamoata nihenia, tanopi habuhabuna wayahina tauna itoai me Iudea nau‑vi‑nehanehai avitana‑wahewahe. Ka aitam yoko ivi‑wahani Nasareta Yoko itana‑wavini wayahiaia, ka tauna aitam yai tau eta‑naonao.\x + \xo 24:5 \xt Dew 17:6.\x* \fig “Vona ahiahina, onoto taina adune‑vaniahei tau goyogoyona aitam”|alt="Tertullus" src="GS-IB04215.tif" size="col" loc="ACT 24:5-8" ref="24:5" \fig* \v 6 Ka aitam ya dewa‑goyona taina. Tauna dewa‑dadani yama Manua Vito‑pota na‑vo‑vi‑gawama‑vavahi. Wayahina, itoai apoyꞌ‑avini, e tuta kutakutana na‑iakwa wayahina adewa‑yaiyaie, iuna itoai ama veimea veimeyeai nau‑wawaniai adedewei deina.\x + \xo 24:6 \xt Dew 21:28-30.\x* \pi1 \v 7 Kate tau veimea Lisiasi vinꞌ‑omo, ka vunuvunuai, ka vainaui itoai nimaia. Wayahina, eha ama pata dewana avo‑vi‑tunuhi. \v 8 Ka tauna veimeyeai aopu wayahima, e baina matama avitevitei. Wayahina, aituhu taum evi‑tanaiei, avaha anamanei ya goyona edune‑vaniahei, avaha ahaeyem aitamoata deina.” \p \v 9 Ka Teritulusi ya vonana iakwa, e me Iudea habuhabui kadu ivi‑putu Paulo ivitevitei, ka ivonavona, “Teritulusi ya vonana tunutunuhina ana noe!” \p \v 10 Ka Pelikesa nimana wayahina Paulo awaehei vonaia na‑nau‑patei. Ka Paulo ivona, \pi1 “Bada, avaha anamanem vivane ponimana habuhabuna nihenina papani taina enau‑yanahi. Wayahina, ataina adewa‑haiawa yau ipupu‑tana‑pota taina enononi, ka adewa‑haiawa wamke ena‑nau‑yanahiu. \pi1 \v 11 Bada, memeanina wayahima tau vi‑meagai Ierusalem evi‑tanatanaiei, ivo‑vi‑mahetem vivane yau dewa Ierusalem wayahina enꞌ‑anamane‑vidoha. Kadi auyewa ai yau 12 iakwa, eha 13, yauke avane Ierusalem, e yau nuanua Yaubada anꞌ‑awa‑davei. \v 12 Ka taui ataina ivitavitau eha ita‑dueyeu tomotau nui avi‑gwahegwahea, o tomotau wayahia avi‑vonavona Manua Vito‑pota wayahina. Ka eha ita‑dueyeu tomotau yoko Manua Vito‑pota wayahina, o mani papania meagai nihenina anau‑vi‑nehanehai ivi‑munieu. \v 13 Vona ahiahina, taui yai vona vitana eha tunuhina, ka eha aitam pai ainana wayahia ta‑mamae ai pata iviwaveneka yai vonaia vivane tunuhina. \pi1 \v 14 Kate yauke awaehei, yai vona aitamoata wayahiu vivane tunuhina. Vona ahiahina, aitam yoko ivi‑wahani Nasareta Yoko imamaei, ka aitam Etawana ivi‑muni‑waiwaiei, ka yauke Etawanana kadu avi‑muni‑waiwaiei, ka yama tupua‑nenenehi yai Yaubada awa‑davedavei deina. Ka tomotau taina ivitavitau ivonavona yokoia itana‑wavini. Kate Iginuma habuhabuna avitumahanei, Yaubada ya veimea Mosese ginumi avitumahanei, ka kadu tau apa‑taputapu yai iginuma habuhabuna kadue avitumahanei. \pi1 \v 15 Ka taui ivitavitau yai nua‑vaniaha Yaubada wayahina ka kadu yauke yau nua‑vaniaha Yaubada wayahina vivane aitamoata. Habuhabuai yama nua‑vaniaha nui apotapota, e apaina aitam auyewa na‑omo, ka auyewana wayahina, tau anianiga habuhabuka kamini‑havine, vivane tau tunutunuhi, ka kadu tau goyogoyoi.\x + \xo 24:15 \xt Ioni 5:28-29.\x* \v 16 Wayahina, tuta habuhabuna wayahina adewa‑dadana yau dewa habuhabuna vivane ahiahina ana noe Yaubada matana kadu tomotau mataia. E au ayaunena mamaei hadahadanina deina. \pi1 \v 17 Nonova, ponimana habuhabuna iakwa, yauke Ierusalem ani‑tawanei. Ka auyewa ai yau 12 iakwa wayahina amavina. Iuna am‑venena‑kavovo tau payapayaya wayahi aomanei avenei, ka kadue am‑venena‑kavovo Yaubada wayahina avi‑nomui. \pi1 \v 18 Wayahina, tutana tomotau taina ivaniahau Manua Vito‑pota nihenina, yauke avaha ahadaniu avidoha, e vi‑nomu‑nana anau‑vevewanei. Eha aitam yoko nui ata‑mamae, kadue eha ata‑vitana‑wahewahe.\x + \xo 24:18 \xt Dew 21:17-28.\x* \v 19 Ka me Iudea tupwai yai papani Asia imamaei, ka aituhu taui yai nuanua ivitavitau, akanai taui nau‑wawani ataina matama imimini, ivitavitau. Ka avaha kadueyei, taui eha itꞌ‑omo. \v 20 O kadi taui ataina avaha iomo, aituhu yau goyona ivaniahei tutana Sanederini mataia amini, akanai, taui nau‑wawani ataina matama goyo‑nana isi‑vinꞌ‑omanei kanononi. \v 21 Kaiwadi. Nonova yau dewa aitamoata mataia, vivane avi‑hone, ‘Ataina tuta vitana matana taina vinꞌ‑omo iuna yauke avitumahana itoka tomotau kamini‑havine.’”\x + \xo 24:21 \xt Dew 23:6.\x* \p \v 22 Ka Pelikesa avaha Etawanana wayahina Paulo vonavona anamane‑vidohei. Wayahina, tauna ivona, “Avi tuta tau veimea Lisiasi baina vinꞌ‑omo, akanai auyewana wayahina yam vitana matana taina avi‑nua‑dadani. Kate ataina tuta wayahina eha kadu aitam na‑ipupu. Ana pata deina.”\x + \xo 24:22 \xt Dew 23:26.\x* \p \v 23 E Pelikesa tau nau‑havia ai tau eta‑naonao aitam veimeyei, ivona, “Onoto taina edune‑vi‑anai, kate eha tuta tuta yohoyohonina mamae. Kate yaiana eawaehei ivinꞌ‑omo ina‑ivaitei aviani ya nuanua, e yana maꞌ vidoha deina.” \p \v 24 Ka auyewa tupwai iakwa, Pelikesa awana Dirusila nui iomo. Ka vavinena me Iudea aitam. Ka Pelikesa Paulo honei na‑omo, e tauna ya nau‑wahe vitumahana Tau Ito‑yavuha Iesu wayahina inononi. \v 25 Ka Paulo ya nau‑wahe pai mini ananina taina. Tauna naunau‑wahe vivane tomotau nau‑wawani dewa tunutunuhina idedewei, ka kadu nau‑wawani ai heta yai dewa goyona ivito‑potei, ka kadu vitana matana anꞌ auyewa omomo. Ka tutana Pelikesa nau‑wahe‑nana nononi, matauta epei. Wayahina, Pelikesa ivona, “Akanai! Ana pata deina ataina tuta wayahina! Eni‑tawaneai. Ka aituhu avi tuta memeanina wayahiua, ahone‑havinem.” \v 26 Ka tuta aitamoata wayahina Pelikesa nuanuana Paulo ai vi‑am kina na‑vene a yavuha wayahina. Akaka tauna Paulo hone‑havihavinei, e nui iaipuipupu. \p \v 27 Ka Pelikesa yana dewa deina a itoava ponimana ainua iakwa wayahina. Ka kadu aitam onoto ana wava Posiusi Pesitusi omo, e tauna Pelikesa vi‑nau‑seani. Ka Pelikesa ya nuanua me Iudea tauna yana dewa inꞌ‑apa‑vidovidohei. Wayahina, tauna veimeyei Paulo manua yohona nihenina mamaei, eha ta‑yavuha. \c 25 \s1 Paulo Ya Ipupu‑tana‑pota Pesitusi Matana \p \v 1 Ka Pesitusi omo meagai Sisarea a papani wayahina, ka auyewa aitonu nihenina mamaei. Iakwa, ivane Ierusalem wayahina. \v 2 Ka tanoi me Iudea yai tau vi‑nomu mata‑genai, ka kadu me Iudea yai ononotoi anani inau‑hohona, ka Pesitusi matana Paulo ivitevitei.\x + \xo 25:2 \xt Dew 24:1.\x* \v 3 Ka taui Pesitusi wayahina iviama‑bagibagi, ivona, “Aituhu memeanina wayahima, Paulo evi‑tunei na‑omo Ierusalem wayahina, e baina tauna ya vitana matana adewei, a?” Taui ivonavona deina, kate yai nuanua‑hoina hivahivana mamaei. Avaha ivi‑nua‑hauhau, avi tuta Paulo vanevane etawana wayahina, akanai ina‑nau‑vi‑anigi.\x + \xo 25:3 \xt Dew 23:15.\x* \v 4 Kate Pesitusi yai viamana vihahaiei, ivona, “Ataina Paulo meagai Sisarea mamaei, ka tuta eha ani‑hoina na‑iakwa wayahina, yauke ana‑opu amavina tanoi. \v 5 Wayahina, aituhu itomi yami nuanua yami tau eta‑naonao tupwai uvi‑nua‑dadanei, uvi‑tunei, e nui ana‑opu, ka aituhu tauna ya dewa‑goyona mamaei, akanai tanoi yaiami ai pata ivitevitei.” Ka me Iudea iawaehei deina. \p \v 6 Ka avaha auyewa ai yau 8 o kadi 10 iakwa, Pesitusi iopu Sisarea wayahina. Ka mana navia, tauna vitana matana hone‑hohoni, e ya tau nau‑havia veimeyei Paulo ivi‑au‑mini matana. \v 7 Ka Paulo mimini, ka me Iudea‑naia Ierusalem wayahina iopu imimini‑vivinei, ka ivitevite‑vainei, kate eha ai pata apa‑goyogoyo‑naia wayahia Paulo ya goyona isi‑vinꞌ‑omane tunuhina.\x + \xo 25:7 \xt Dew 24:5-6.\x* \p \v 8 Iakwa, Paulo vi‑putu tauna ya ipupu‑tana‑pota ipuipupuei, ivona, “Me Iudea, aka veimea eha ata‑tana‑bwege, ka Manua Vito‑pota eha ata‑vi‑gawami, ka kadu Sisa\em V\em* ya veimea eha ata‑tana‑bwege.” \p \v 9 Ka Pesitusi ya nuanua me Iudea‑naia tauna inꞌ‑apa‑vidovidohei. Wayahina, tauna dewa‑dadana taui yai viamana nꞌ‑awaehe. Wayahina, tauna Paulo vi‑tanaiei, ivona, “Wamke medeina? Kaiwadi, enꞌ‑awaehei ena‑vane Ierusalem wayahina, e tanoi wayahina kadu aitam vitana matana kanau‑hohona, e yauke mataua vita‑naia avi‑nua‑dadani?” \p \v 10 Ka Paulo vona‑nau‑patei, ivona, “Ataina tuta yauke amimini Sisa\em V\em* ya vitana matana wayahina. Baina nau‑wawanim enau‑yanahiu. Wamke avaha eanamaneu vivane eha aitam me Iudea ai veimea ata‑tana‑bwege. \v 11 Aituhu yauke yau dewa a nau‑pata vivane yau aniga eveimeyei, akanai eveimeyei deina. Habuhabuka nau‑wawanika dewa tunuhina kadedewei. Kate aituhu vita‑naia ivitavitau vivane vitupu, eha am pata taui nimaia eam‑veneneyeu. Wayahina, ataina tuta wamke yam veimea habuhabuna avihahaiei, ka yau nuanua Sisa\em V\em* ana heta\f a \fr 25:11 \ft Paulo wayahina me Rom yai nuanua mamaei. Wayahina, aituhu tauna ya nuanua, ana pata \+sls Sisa\+sls* matana mimini.\f* na‑nau‑yanahiu!” \p \v 12 Ka Paulo ya vonana iakwa, Pesitusi tauna ya tau nua‑uya me Rom yai veimea wayahina honei, e taui ainuai Paulo ya viamana wayahina iaipuipupu. Ka avaha iaipupu iakwa, e Pesitusi ivona, “Wamke yam nuanua Sisa\em V\em* na‑nau‑yanahim. Wayahina, avi‑tunem enꞌ‑omo Sisa\em V\em* wayahina. Akanai deina.” \s1 Pesitusi Ka Kini Agiripa Ainua Iaipuipupu \p \v 13 Auyewa tupwai munia, Kini\em V\em* Agiripa\f a \fr 25:13 \ft Kini Agiripa taina vivane Erodi natuna, ka Agiripa me Iudea yai \+sls kini\+sls*. Iuna \+sls Sisa\+sls* avaha Agiripa awaehei me Iudea yai papani veimeyei.\f* ka awana ana wava Berinike\f a \fr 25:13 \ft Berinike vivane Agiripa novuna, kate vavinena mani onoto mani onoto tavitavinei, kadu novuna tavinei deina. Wayahina, aituhu kana‑vona “Agiripa awana Berinike nui”, vonana tunuhina, o kadi aituhu kana‑vona “Agiripa novuna Berinike nui”, vonana kadue tunuhina.\f* nui Sisarea wayahina iomo. Ka taui yai nuanua Pesitusi ina‑nau‑kaiwei. \v 14 Ka taui imamaei auyewa habuhabui Sisarea nihenina. Akaka Pesitusi Kini\em V\em* Agiripa mataedei Paulo a vita‑naia wayahina, ivona, \pi1 “Nonova aitam onoto ana wava Paulo yohoyohonina baina mamaei, ka tutana Pelikesa ya veimea iakwa tauna eha onotona ta‑yavuhi, kate awaehei manua yohona nihenina mamaei.\x + \xo 25:14 \xt Dew 24:27.\x* \v 15 Tutana yauke avane Ierusalem wayahina, me Iudea yai tau vi‑nomu mata‑genai, ka kadu ononotoi anani Paulo ivitevitei, ka yai nuanua yanꞌ aniga aveimeyei. \pi1 \v 16 Kate avonei, avona, ‘Itoai me Rom yama dewa eha yami nuanua taina deina. Aituhu aitam onoto a tau vita ivitevitei, akanai tauna nau‑wawani taui mataia vita‑naia wayahi ipupu‑tana‑potei. Aituhu tauna ya goyona adune‑vaniahei, akanai adewa‑yaiyaiei. Kate eha ama pata adewa‑yaiyai‑kavokavovo.’ \pi1 \v 17 Ka munia, taui nui aopu baina, e mana navia vitana matana anau‑hohoni, eha ata‑vi‑kiwada. Ka yauke yau tau paisewa aveimeyei Paulo iomanei mataua. \v 18 Ka a tau vita‑naia imimini, e ivi‑putu ivitevitei, kate vita‑naia eha ita‑vinꞌ‑omo amai‑nuanua deina. Vita‑naia vivane tunina. \v 19 Taui yai tapanono ana heta wayahina ivi‑vonavona, ka aitam aviani vinꞌ‑omo aitam onoto ana wava Iesu wayahina. Ka me Iudea ivonavona Iesu‑nana avaha inusi, kate Paulo vonavona vivane ataina Iesu‑nana yawayawaina akanai. \pi1 \v 20 Ka yauke ava‑vinuvinuana anaunau‑nene medeina dewaia anau‑yanahi. Wayahina, Paulo avi‑tanaiei, avona, ‘Wamke medeina? Kaiwadi, eawaehei ena‑vane Ierusalem wayahina, e tanoi wayahina kadu aitam vitana matana kanau‑hohona, e yauke mataua vita‑naia wayahina avi‑nua‑dadani?’ \v 21 Kate Paulo dewana vihahaiei. Tauna ya nuanua Sisa\em V\em* ana heta na‑nau‑yanahi. Wayahina, yauke awaehei manua yohona nihenina yohoyohonina mamaei a itoava wae avaniahei wayahina, e avi‑tunei na‑omo Sisa\em V\em* wayahina.” \p \v 22 Ka Kini\em V\em* Agiripa Pesitusi vonei, ivona, “Yauke kadu nuanuau onoto‑nana yana ipupu anononi.” \p Ka Pesitusi ivona, “O, ahiahina. Ma‑putua ahonei na‑omo, e wamke enononi akanai.” \s1 Pesitusi Yana Vona Kini Agiripa Wayahina \p \v 23 Ka mana navia, dewa ananina idewei. Ka Kini\em V\em* Agiripa ka Berinike ainuai ivaivana ananina, ka tutana vitana matana a bubuna‑honota nihenina inuinu, taui didigai isi‑vinꞌ‑omanei tomotau idueyei, ka kadu tomotau na nua‑opui iawaehei ainuai vivane tomotau anani. Kadu tau nau‑havia ai tau eta‑naonao, ka kadu ononotoi anani Sisarea wayahina nui inu, e habuhabui imanuena. Ka Pesitusi veimeyei Paulo ivi‑au‑mini. \v 24 Ka Pesitusi ivona, \pi1 “Wamke Kini\em V\em* Agiripa, kadu itomi habuhabumi nui kanau‑hohona, onoto taina udueyei! Me Iudea yai yoko habuhabuna onoto taina iapa‑goyogoyoei, taui Ierusalema imamaei, ka kadu taui meagai taina wayahina imamaei. Ka taui habuhabui yai nuanua onoto taina yanꞌ aniga aveimeyei. \v 25 Ka tutana yauke avi‑tanatanaiei, eha aitam ya goyona a nau‑pata aniga wayahina ata‑vaniahe. Kate munia tauna yau veimea vihahaiei, e ya nuanua Sisa\em V\em* ana heta na‑nau‑yanahi. Wayahina, avaha avi‑nua‑dadani avi‑tunei na‑omo Rom wayahina, e Sisa na‑nau‑yanahi akanai. \v 26 Kate eha atꞌ‑anamane‑vidoha medeina Tauna Didigana Ananina\f a \fr 25:26 \ft Pesitusi vonavona Sisa wayahina, e me Rom kadu ivi‑wahani \fqa Tauna Didigana Ananina.\f* amataede onoto taina wayahina. Wayahina, ataina tuta avi‑au‑mini habuhabumi matamia, kadue wamke ananim Kini\em V\em* Agiripa matama, iuna yau nuanua vitana matana taina wayahina anꞌ‑anamanei medeina aginumi Sisa\em V\em* wayahina. \v 27 Iuna aituhu aitam onoto yohoyohonina avi‑tunei na‑omo Sisa\em V\em* wayahina, kate aituhu eha ana vita nui, apaina Sisa\em V\em* nuanua avi‑kwavakwava ananina.” \c 26 \s1 Paulo Ya Ipupu‑tana‑pota Agiripa Matana \p \v 1 Ka Kini\em V\em* Agiripa Paulo vonei, ivona, “Aituhu nuanuam, akanai taum yam ipupu‑tana‑pota evi‑putui.” Wayahina, Paulo nimana si‑nai, ka ya ipupu‑tana‑pota vi‑putui, ivona, \pi1 \v 2 “Kini\em V\em* Agiripa, ataina tuta adewa‑haiawa au pata yau ipupu‑tana‑pota taina matama adedewei, iuna me Iudea ivitavitau ananina, eha bigana. \v 3 Ka kadu adewa‑haiawa iuna avaha anamanem wamke me Iudea yaka dewa eanamane‑yehai, kadu aviani wayahina kavito‑patapata avaha eanamanei. Wayahina, aviamem yau vona taina enononi ahiahina, e epotapotau a itoava vona taina anau‑yehai wayahina akanai. \pi1 \v 4 Me Iudea ivitavitau, kate taui avaha ianamaneu, kadu yau dewa avaha ianamanei. Taui yau dewa tutana yauke tupunaiu yau tupua a papani wayahina amamaei ianamanei, ka kadu munia yau dewa tutana yauke Ierusalem nihenina amamaei ianamanei aitamoata deina. \v 5 Ka ponimana habuhabuna nihenina ianamaneu, ka aituhu nuanuai, taui ai pata imataedam, yauke yawaiu aveimeyei tunutunuhina. Iuna yauke aitam Parisi, ka Parisi ai veimea habuhabui avi‑muni‑waiwaiei. Ika, kadu ai veimea kikitui habuhabui avi‑ateteyei tunuhina.\x + \xo 26:5 \xt Pili 3:5-6.\x* \v 6 Kate ataina tuta au vita avaniahei iuna Yaubada ya vona‑dabadaba aitam avitumahanei. Nonova Yaubada yaka tupua‑nenenehi vona‑dabadaba‑nana venei.\x + \xo 26:6 \xt Dew 23:6; 28:20.\x* \v 7 Ka me Iudea yaka dede ai yau 12 yai nuanua vona‑dabadaba‑nana a tunutunuha na‑omo. Wayahina, tuta tuta me Iudea Yaubada ya veimea ivi‑ateteyei. Wamke Agiripa Ahihi‑vainem! Vona ahiahina, me Iudea ivitavitau yauke yau vitumahana wayahina! \v 8 Yaiau, habuhabumi aitam vi‑tanai avi‑tanaiemi taina. Medeina unuanua Yaubada ihanuana ka eha ana pata tomotau na‑si‑vi‑mini‑havine anigea? \pi1 \v 9 Nonova avitumahanei nau‑wawaniu Iesu, onoto Nasareta, anau‑haviei, ka kadu nonova aviani vinꞌ‑omo tauna ana wava na‑si‑nai anau‑haviei aitamoata deinake.\x + \xo 26:9 \xt Dew 8:3.\x* \v 10 Ka nonova adedewei deinake meagai Ierusalem nihenina. Iuna tau vi‑nomu mata‑genai iawaeheu, Iesu a tau vitumahana habuhabui ayohoni, e manua yohona nihenina abouni. Ka tutana yai vitana matana wayahina aniga ivaniahei, yauke dewana awaehei ahiahina ana noe. \v 11 Ka tuta tuta yauke ani‑keyekeyeu manua tapanono aitamoata aitamoata wayahia, iuna Iesu a tau vitumahana adewa‑yaiyaiei. Kadu adewa‑dadani inahe avenevenei, e taui anau‑vi‑nehanehai yai vitumahana imana‑giboi, kadue ivo‑haini deina. Ka yauke manimaniniu. Eha akanai Ierusalem ana heta nihenina adedewei deina, kate yauke aneine papani tunina tunina wayahia, kadu tanoi adewa‑yaiyaiei aitamoata deina. \pi1 \v 12 Ka aitam tuta aopuopu meagai Damasikusi wayahina, e paisewana apaisewei tanoi. Iuna tau vi‑nomu mata‑genai avaha iawaeheu adedewei, kadue iveimeyeu adedewei deina. \v 13 Ka Kini\em V\em* Agiripa, Ahihi‑vainem, auyewa pouna auyewana wayahina etawana avenavenau, e maheta wahuma wayahina vinꞌ‑omo, ka tapatapa, babau maheina tapa‑tawanei, ka yauke yaiau nui tapa‑viviniai. \v 14 Ka habuhabuai tanopia apeu, ka yauke aitam movi anononi me Ebereu movia vonevoneu, ivona, ‘Saulo, Saulo, aviani wayahina evitavitau, enau‑havieu? Wamke yam dewa taina wayahina evunuvunum, aitam bulumakau\em V\em* ana heta vunuvunui tutana ipa gamgamna tutui aena wayahina deina.’ \pi1 \v 15 Akaka avi‑tanaiei, avona, ‘Kauvea, taum koiaka?’ \pi1 Ka tauna voneu, ivona, ‘Yauke au wava Iesu, ka taua evitavitau, enau‑havieu! \v 16 Wayahina, emini, enononi. Asi‑vinꞌ‑omaneu edueyeu, iuna ataina tuta ahonem evi‑tau paisewa wayahiu, kadu evi‑tau hae wayahiu. Ka apaina, aviani asi‑vinꞌ‑omanei aviwavenem, wamke nau‑wawanim dewaia ehaehaeyei tomotau wayahia deina. \v 17 Ka aituhu yam tomotau me Iudea, o aituhu taui eha me Iudea idewa‑dadani ivunum, yauke ana‑ito‑yavuhim. Ika, avi‑tunem ena‑ne taui eha me Iudea wayahia. \v 18 Ka yam paisewa taui wayahi vivane enaunau‑wahei, evo‑vi‑mahetei, e taui matai ewaei, e taui yai nuanua ivo‑vinei, e novanovana a papani ini‑tawanei, ka maheta a papani ina‑nui. Ka kadu yau nuanua taui Satana ya bagibagi ivihahaiei, ka Yaubada ya bagibagi iawaehei. Ka aituhu inua‑vinana deina, Yaubada yai goyona na‑nua‑piahi, e taui habuhabui tanopi a tomotau wayahia ivitumahaneu abou‑keyei vivane yau yoko.’\x + \xo 26:18 \xt Isa 42:16; Epe 2:2; Kol 1:13.\x* \pi1 \v 19 Wayahina, Kini\em V\em* Agiripa, avona tunuhina wayahima, yauke eha ata‑upu‑tonetonene, kate Iesu yana vona yau dune nihenina avi‑ateteyei ana noe. \v 20 E avi‑putu anaunau‑wahe, naona me Damasikusi wayahia, vꞌ‑inuana me Ierusalem wayahia, vꞌ‑itonuna taui papani Iudea nihenina imamaei wayahia, kadue munia taui eha me Iudea wayahia deina. E anaunau‑wahei vivane yai goyona wayahia inua‑vinana, e Yaubada wayahina inꞌ‑omo. Kadu anaunau‑wahei taui nau‑wawani yawai vidoha kadueyei, e kanꞌ‑anamanei deina yai nua‑vinana eha vitupu, kate nua‑vinana tunutunuhina. \v 21 Ka me Iudea Manua Vito‑pota nihenina ipoyꞌ‑aviniu, e idewa‑dadani ina‑nau‑vi‑anigiu. Iuna avaha yau dewaia vaneana inononi. \v 22 Kate nonova a itoava tuta ataina wayahina Yaubada ivaiteu. Wayahina, ataina tuta baina amimini, ka habuhabumi anaunau‑wahemi, taumi ami wava kikituna, ka kadu taumi ami wava ananina, habuhabumi anaunau‑wahemi. Ka yau nau‑wahe taina tau apa‑taputapu nonova iginumi aitamoata deina, kadu Mosese yanꞌ apa‑taputapu aitamoata deina. \v 23 Nonova tau apa‑taputapu‑naia yaka Tau Ito‑yavuha wayahina iapa‑taputapu vivane tauna nau‑wawani na‑inahe, nꞌ‑aniga, e munia na‑mini‑havine anigea. Ka tauna habuhabuka eta‑naoeka mini‑havine wayahina. Ka ya mini‑havine munia, tauna vi‑maheta taui ya tomotau me Iudea wayahia, kadue taui eha me Iudea wayahia, ka Yaubada ya pai veimea vo‑vi‑mahetei deina.”\x + \xo 26:23 \xt Luk 24:44-47; 1Ko 15:20.\x* \p \v 24 Ka Paulo ipuipupu‑tana‑pota deinake, ka Pesitusi ya vonana tana‑honoi, e movina bagibagina wayahina ivona, “Paulo, avaha evi‑nau‑wana! Yam nua‑uya ani‑vainena avaha vo‑vi‑kwavakwavam!” \p \v 25 Ka Paulo vona‑nau‑patei, ivona, \pi1 “Pesitusi, wamke Ahihi‑vainem, kate eha ata‑vi‑nau‑wana. Yauke yau vonana vivane vona tunutunuhina, ka kadu nau‑wawanika kavitumahanei ana noe. \v 26 Kini\em V\em* Agiripa avaha dewaia nononi, ka tauna avaha vaneana anamanei. Wayahina, tauna avi‑tanaiei dewaia wayahia. Iuna avaha avitumahana, nonova, tutana dewaia ivinꞌ‑omo, tauna nononi ka anamanei. Iuna dewaia eha dewa hivahivai. \v 27 Kini\em V\em* Agiripa, wamke medeina? Tau apa‑taputapu evitumahanei, a? Yauke avaha anamanem evitumahanei.” \p \v 28 Wayahina, Kini\em V\em* Agiripa Paulo vi‑tanaiei, ivona, “Kaiwadi. Wamke enuanua aituhu tuta kutakutana wayahina enaunau‑waheu, ataina tuta akanai avi‑Kirisitiani, a?” \p \v 29 Ka Paulo vona‑nau‑patei, ivona, “Aituhu anaunau‑wahe tuta kutakutana wayahina, o kadi tuta mamanaina wayahina, dewana eha aitam aviani wayahiua. Kate yauke yau viama Yaubada wayahina mamaei. Ahidehidei, e tauna nꞌ‑awaehem kadu nꞌ‑awaehemi habuhabumi tuta ataina moviu wayahina uvanevaneneha, apaina uvitumahana aitamoata yauke deina. Yau nua‑vita aitamoata ana heta mamaei, vivane uyohoniu manawa kainumu taina wayahina.” \p \v 30 Ka Paulo ya vonana nau‑yehai, ka Kini\em V\em* Agiripa, ka Berinike, ka taui nui imanuena imini, ka tau veimea Pesitusi kadu mini. \v 31 Ka bubuna‑honota‑nana ini‑tawanei, e ini‑awana. Ka aitamoata aitamoata ivi‑vonavona, ka iawaehei aitamoata, ivona, “Onoto taina eha aitam yana dewa a nau‑pata aniga, o manua yohona nihenina yohoyohonina mamae.” \p \v 32 Ka Kini\em V\em* Agiripa Pesitusi vonei, ivona, “Aituhu wamke tauna enau‑yanahi, ataina am pata eyavuhi. Kate tauna yam veimea vihahaiei, e ya nuanua Sisa\em V\em* na‑nau‑yanahi. Wayahina, ataina tuta eha aka pata kayavuhi. Iuna itomi me Rom yami veimea dewana veimeyeka. Wayahina, tauna nau‑wawani Sisa tepana dueyei.” \c 27 \s1 Paulo Yohoyohonina Vi‑naya Omo Meagai Rom Wayahina \p \v 1 Ka munia, tau veimea‑nana aitam wae vaniahei yama\f a \fr 27:1 \ft Upwa taina nihenina Luke vona \fqa itoai tomani‑havine. Wayahina, kanamanei ahiahina, tauna Paulo nui iomomo meagai ani‑vainena Rom wayahina.\f* nae papani Itali\f a \fr 27:1 \ft Papani Itali aina Sisa ya papani, ka meagai Rom papani Itali nihenina mamaei.\f* wayahina. Ka tauna me Rom yai tau nau‑havia yai tau eta‑naonao aitam ana wava Iuliusi honei, e Paulo kadu mani tomotau yohoyohoni tupwai nui vene‑tamanei, e tauna na‑dune‑vi‑anai. Ka Iuliusi vivane Sisa\em V\em* ana heta ya tau nau‑havia yai tau eta‑naonao aitam. \v 2 Ka wae‑nana me Adiramitium yai waꞌ aitam. Ka itoai agenu, ka wae‑nana a venau mosikuna na‑nu papani Asia taniana meagaina wayahia. Ka aitam onoto ana wava Arisitakusi, me Masedonia, ya meagai Tesalonika wayahina, itoai nui asi‑nata.\x + \xo 27:2 \xt Dew 19:29.\x* \fig |alt="Paulꞌs Journey to Rome" src="Paulrome.tif" size="span" ref="Dewa 27:2" \fig* \p \v 3 Ka mana navia, meagai Sidoni wayahina aduduna. Ka Iuliusi Paulo dewa‑bigebigei. Wayahina, tauna Paulo awaehei yaiana tanoi na‑nau‑vi‑taui, ka aviani tauna vi‑kutakuta inꞌ‑am‑venena‑kavovoi. \v 4 Ka Sidoni ani‑tawanei asi‑nata, e bonabona Sipirusi akeniaia ani‑tawanei, iuna yahina mavimavineai. \v 5 Ka asi‑nata, e papani Silisia ka Pampilia ateiaia ani‑tawanei, aomo meagai Mira wayahina papani Lisia nihenina, e aduduna. \v 6 Ka tau eta‑naonao‑nana me Alekisanideria yai waꞌ aitam vaniahei vivane omomo papani Itali wayahina. Wayahina, tauna veimeyeai agenu. \v 7 Ka yama venau ivita auyewa habuhabuna nihenina, ka mai‑nuai meagai Kinidusi nepena avi‑kiwada‑vaine, iuna yahina tutu‑poteai. Wayahina, avenau‑vinei, ka bonabona Kirete ateiaia avaniahei, Salimone nepena. \v 8 Ka tania nepena avenau‑dadani ivita, ka mai‑nuai meagai aitam wayahina aomo, ana wava Awa‑navu Gomagomanina, meagai Lasea nepena. \p \v 9 Ka avaha tuta mamanaina iakwa, ka kadue si‑nata ana tuta avaha iakwa, ka yahina manimaninina ana tuta avaha vi‑putu. Wayahina, Paulo nau‑vi‑avini, ivona, \v 10 “Yaiau, venau taina adueyei goyo‑vainena. Aituhu kaomomo, vona ahiahina, vitana ananina kavaniahei vi‑totohata wayahina, ka kadu wae wayahina, ka kadu itoka kagavivina deina.” \v 11 Kate tau muniauta ka tau vi‑wae yai nuanua aomomo, e ivonavona deina. Ka tau eta‑naonao‑nana taui yai vona nononi, ka Paulo ya vonana vihahaiei. \v 12 Ka awa‑navu‑nana nihenina eha ama pata amamae kwadudu ana tuta nihenina. Wayahina, tau vi‑ata aitamoata aitamoata yai vi‑nua‑dadana inau‑tamoia, e ivi‑nua‑dadani meagai‑nana ini‑tawanei, e yai nua‑vaniaha nui idewa‑dadani awa‑navu ahiahina ana wava Poenikisi ivaniahei. Taui yai nuanua Poenikisi nihenina amamaei a itoava kwadudu ana tuta na‑iakwa wayahina. Awa‑navu‑nana bonabona ana wava Kirete wayahina mamaei. Ka papani‑nana wayahina kadunedune yavanatea, kadue kadunedune aunupua. \s1 Wedinia Ananina Hawana Wayahina \p \v 13 Ka avaha aunupu kikituna vi‑putu hunahuna, e wae a tau paisewa inuanua yahinana akanai Poenikisi aubo‑tamanei. Akaka nomu itaini ivane, ka Kirete nepena tania asi‑nata aomomo. \p \v 14 Kate tuta eha ani‑hoina iakwa, e yahina tunina ivi‑wahani Eurakulo vinꞌ‑omo. Ka yahinana vivane wedinia ananina, ka hunahuna bonabona a papani wayahina. \v 15 Ka yahinana ananina, ka eha ama pata ata‑vine yahina matana, ka eha ama pata Poenikisi ata‑vaniahe. Akaka awaehei hunahuna, ka anunueai deina. \p \v 16 Ka bonabona kikituna ana wava Kauda upuna avenau, ka wae a tau paisewa ibebewa ani‑vainena, wae a pai tana‑iwaha itaini ivane. \v 17 Iakwa, manawa iepei, e wae itawatawani, ka nomu iopuei, e wedinia iawaehei mai‑nuai iveiveai. Iuna imatamatauta apaina Siritisi nene magamata wayahina na‑tuna na‑pwata. Wayahina, naya ibunia ka anunueai. \p \v 18 Ka auyewana wayahina wedinia ananina wae nau‑vinevinei. Wayahina, mana navia, wae a vi‑totoha ivitua‑yavunei iopu hawana. \v 19 Ka wedinia anꞌ auyewa vꞌ‑itonuna wayahina, taui nimaia wae a gugua ivitua‑yavunei. \v 20 Ka auyewa habuhabuna nihenina wedinia‑nana hunahuna ananina. Ka auyewa‑naia nihenia eha ama pata babau adueye, kadu ioyoma‑naia nihenia wadima eha ata‑dueye deina. Ka habuhabuai avaha anuanua aitamoata agavivina. Yama nua‑vaniaha yama vidoha wayahina avo‑haini. \p \v 21 Ka wae a tau paisewa itoha‑vi‑anai, ka tuta bana mamanaina wayahina eha itꞌ‑amam. Ka Paulo mataia mini, ka ivona, \pi1 “Yaiau, aviani nonova amai‑vonemi avaha vinꞌ‑omoi. Itomi nau‑wawanimi nonova moviu uta‑nononi, kate eha yami nuanua. Avonemi aituhu bonabona Kirete kani‑tawanei, akanai goyona kavaniahei. Wayahina, ataina ami aga ananina uvaniahei aitamoata deina. \v 22 Kate ataina tuta yauke apa‑taputapuemi, e avo‑vi‑vatumi. Iuna munia, eha aitam koiaka wayahikaia nꞌ‑aniga vita taina wayahina. Kate wedinia wae taina ana heta vita‑vovoni. \v 23 Navinavi ioyoma wayahina Yaubada tauna yanꞌ anelose vi‑tunei omo wayahiua. Ka Yaubada‑nana vivane yau Yaubada kadu au tau veimea. Ka anelose‑nana omo, nepeua mini, \v 24 e voneu, ivona, ‘Paulo, eha ematauta. Wamke nau‑wawanim Sisa\em V\em* matana emini, e tauna nau‑wawani na‑nau‑yanahim. Ka Yaubada am‑venena awawaehina ananina awaehem. Iuna munia, eha aitam koiaka taui habuhabui nui uvi‑ata wayahia nꞌ‑aniga.’\x + \xo 27:24 \xt Dew 23:11.\x* \v 25 Wayahina, yaiau, avonemi unꞌ‑ate‑vatu ahiahina. Iuna yauke avitumahanei dewaia taina inꞌ‑omo Yaubada mataedau aitamoata deinake. \v 26 Kate nau‑wawanika bonabona aitam wayahina kana‑tuna.”\x + \xo 27:26 \xt Dew 28:1.\x* \s1 Wae Tutu‑bwege Kadu Gavivina \p \v 27 Ka wedinia‑nana hunahuna auyewa ai yau 14 nihenia. Ka ioyoma vi‑14‑na vinꞌ‑omo, ka Hawana Adiria wayahina anunueai. Ka ioyomana pouna wae a tau paisewa tupwai iayaune avaha tanopi nepena aomo. \v 28 Wayahina, manawa mamanaina iepei ione‑dadani vivane hawana a vi‑manamana ivaniahei. Ka naona a vi‑manamana ai yau 40 mita\em V\em* ivaniahei. Ka tuta kikituna iakwa ione‑dadana‑havinei, e a vi‑manamana ai yau 30 mita\em V\em* ivaniahei. \v 29 Akaka imatamatauta, e tuta eha ani‑hoina na‑iakwa wayahina aitam hanu ananina wae na‑tutu‑bwegei. Akanai ka, nomu na nau‑punina ionei wae munina wayahina, ka iviama ka ipotapota mana na‑mahete. \p \v 30 Ka wae a tau paisewa yai viam‑nonona inau‑vevewanei. Ivoneai nomu tupwai ibouni wae mutuna wayahina. Akaka ivi‑putu wae a pai tana‑iwaha iopuei hawana, e ina‑novo‑dadana. \v 31 Kate Paulo, avaha yai dewa dueyei, tau eta‑naonao‑nana, ka kadu tauna ya tau nau‑havia wayahia ivona, “Aituhu ononotoi taina wae ini‑tawanei, itomi eha ami pata ito‑yavuha uvaniahe, kate yawaimi ina‑iakwa.” \v 32 Akanai ka, tau nau‑havia‑naia wae a pai tana‑iwaha a manawa iaupwei, e ipeu anuei. \p \v 33 Ka mata‑hamwahamwanina Paulo habuhabui vonei, ivona, “Yaiau, habuhabumi nau‑wawanimi unꞌ‑am, iuna auyewa ai yau 14 nihenia uainahe, utoha‑vi‑anai, udewa‑didiguna. Wayahina, ininimi ihanua ananina. \v 34 Ataina avonemi, nau‑wawanimi unꞌ‑am, e yavuha uvaniahei deina. Eha aitam koiaka wayahimia inahe uvaniahe.” \p \v 35 Ka ya vonana iakwa, e palaua epei, ka yoko habuhabui mataia nau‑kaiwa Yaubada wayahina, akaka gibui, e vi‑putu iam. \v 36 Ka habuhabui iate‑vatu, e nuai vidoha, e palaua kadu iamam. \v 37 Ka habuhabuai tau vi‑ata ama yau vivane 276. \v 38 Ka avaha iam‑iaua, akaka witi\em V\em* utuna ione‑yavunei vivane wae ivo‑vi‑meani deina. \v 39 Ka avaha mana navia, idune‑dadani, kate tania tanoi eha itꞌ‑anamane. Ka aitam awa‑navu nihenina idueyei, ka tania magamagama. Wayahina, habuhabui ivi‑nua‑dadani aituhu ana pata, wae ina‑tuna tania‑nana wayahina. \p \v 40 Akaka wae ana nomu iyavuhi‑neiei, hawana nihenina ini‑tawanei, ka tuta aitamoata wayahina weyaisi a manawa iyavuhi. Ka naya naona itaini isi‑nai ivane yahina wayahina, ka tania ivenau‑dadani. \v 41 Kate wae mutuna ivane nene wayahina ka toyoa. Ka nupunina ipuna ivi‑putu itutu‑bwegebwegei. \p \v 42 Ka tau nau‑havia‑naia yai nuanua taui yohoyohoni imamaei aitamoata aitamoata inau‑vi‑anigi‑neiei. Iuna inuanua apaina kadi tupwai wayahia ihuna‑tubetube ina‑novo. \v 43 Kate tau eta‑naonao‑nana nuanuana Paulo na‑ito‑yavuhi. Wayahina, ya tau nau‑havia yai nuanuana vito‑potei, ka taui yohoyohoni imamaei veimeyei, ivona, “Aituhu aviyaivia wayahimia ami pata utubetube, akanai uni‑ubaubau utubetube uvanevane ayayana.” \v 44 Ka taui eha ai pata itubetube, tupwai wayahia ai wayahina ihuna‑tubetube, ka tupwai wayahia wae hutana wayahina ipoyꞌ‑avini ihuna‑tubetube. Ka habuhabuai ayayana avaniahei ahiahina deinake. Eha aitam koiaka wayahiaia ta‑gavivina.\fig Ka habuhabuai ayayana avaniahei ahiahina|alt="Shipwreck" src="GS-IB04218.tif" size="span" loc="ACT 27:41-44" ref="27:44" \fig* \c 28 \s1 Bonabona Malita Wayahina \p \v 1 Ka habuhabuai avaha tania avaniahei ahiahina, anononi bonabona‑nana ana wava Malita. \v 2 Ka bonabonana a tau maꞌ idewa‑bigebigeai ananina, ka ai ipoui, ka habuhabuai ihoneai avivi‑vana, iuna wei atuatuna, ka akwadudu.\x + \xo 28:2 \xt 2Ko 11:27.\x* \p \v 3 Ka Paulo kadu ai kwakwei, ai‑nana ihuna, ka ai wayahina vi‑aia. Ka avaha nau‑genanava, mwata honahonana vinꞌ‑omo, ka Paulo nimana hovei.\fig Mwata honahonana vinꞌ‑omo ka Paulo nimana hovei|alt="Paul and the Viper" src="GS-IB04219.tif" size="span" loc="ACT 28:3" ref="28:3" \fig* \v 4 Ka tau maꞌ bonabonana Paulo nimana mwata kwaikwaioyo idueyei, e ivi‑putu matataui ivonavona, “Vona ahiahina, onoto taina tau nau‑vi‑aniga aitam. Tauna wedinia wayahina inovo akanai, kate ataina ya goyona a nau‑pata tunutunuhina vaniahei, ka yanꞌ aniga omomo.” \p \v 5 Ka Paulo mwatana nau‑voi‑onei ai ananata nihenina, ka viha eha ta‑vi‑pae, akanai mamaei.\x + \xo 28:5 \xt Mar 16:18.\x* \v 6 Ka tau maꞌ tanoi idune‑vi‑anai, iuna inuanua tuta eha ani‑hoina na‑iakwa wayahina, e ininina nononei, o kadi yanꞌ aniga vinꞌ‑omo‑kwayavoni idueye. Kate tuta mamanaina nihenina ipotapota‑wayohe. Akaka inua‑vinana, e ivi‑putu ivonavona, “Tauna aitam yaubada.”\x + \xo 28:6 \xt Dew 14:11.\x* \p \v 7 Ka bonabonana a tau veimea ananina ana wava Pubiliusi, ka tanopi ananina veimeyei papani‑nana wayahina. Ka tauna omo wayahiaia, e nau‑kaiweai ananina. Ka auyewa aitonu nihenia vi‑anianiai, e yama pai dauva vo‑vi‑aiaia, e yama maꞌ ahiahina veneveneai deina. \v 8 Ka tauna amana manua daudauva kwanakwanahina, ka a kwanaha nau‑genanava kadu madina neine. Ka Paulo nau‑vi‑taui, e tauna Pubiliusi amana wayahina viama Yaubada wayahina, e nimana boui ininina wayahina, e vo‑vi‑aiaiei. \v 9 Ka tutana dewana vaneana inononi, tau kwanakwanaha habuhabui bonabonana wayahina iomo, e Paulo habuhabui vo‑vi‑aiaiei, ividoha. \v 10 Wayahina, tutana itoai ani‑tawanei, am‑venena‑kavovo habuhabuna iveneai, e yama tuta vi‑ata ama maꞌ ama pata itotohi. \s1 Meagai Rom Avaniahei \p \v 11 Ka bonabonana wayahina amamaei wahava aitonu nihenia. Ka me Alekisanideria yai waꞌ aitam tanoi kadu mamaei a itoava kwadudu ana tuta iakwa wayahina. Ka wae‑nana bodai ginuginumina a mayamayau vivane yaubada natu‑yuayua, aitam ana wava Kasitori ka vaneina ana wava Polukisi.\f a \fr 28:11 \ft Me Girisi ka me Rom yai vitumahana tutuaina, natu‑yuayua tanoi vivane yaubada. Iuna yai viviwava mamaei. Kadu ivitumahanei tuta tuta ainuai tau vi‑ata hawana iaivaitei.\f* \v 12 Ka asi‑nata aomo meagai Sirakuse wayahina, aduduna, ka amamaei auyewa aitonu nihenia. \v 13 Ka Sirakuse ani‑tawanei, asi‑nata aomo meagai Regium wayahina. Ka mana navia aunupu vi‑putu hunahuna, e asi‑nata‑havine, ka kadu aitam auyewa iakwa, e aomo meagai Puteoli wayahina. \v 14 Ka tanoi wayahina tupwai tau ekalesia avaniahai, ka ihoneai aomo yai manua, ka taui nui amamaei auyewa ai yau 7 nihenia. Ka wiki‑nana iakwa, aeaia aomo Rom wayahina. \p \v 15 Ka yama nae vaneana eta‑naoeai. Wayahina, tau vitumahana tupwai Rom wayahina yai nuanua inau‑vi‑tauai etawana wayahina. Akaka iomo a itoava meagai ainua ivaniahei wayahina. Aitam ana wava Apiusi Yai Maketi, ka aitam ana wava Manua Pai Nim Aitonu. Ka tutana avenavenau, Paulo tomotaui dueyei, e ate‑vatu kadu Yaubada nau‑kaiwei. \p \v 16 Ka meagai Rom avaniahei, ka tau eta‑naonao‑nana Paulo awaehei tauna ana heta aitam manua nihenina mamaei, ka tauna tau nau‑havia aitam veimeyei Paulo na‑dune‑vi‑anai. \s1 Paulo Tauna Ya Nau‑wahe Rom Nihenina \p \v 17 Ka auyewa aitonu iakwa, e Paulo me Iudea ai tau veimea hone‑hohoni, e vonei, ivona, \pi1 “Vavaneiu, yauke eha aitam goyona ata‑dewe yaka tomotau wayahia, ka kadu eha yaka dewa tutuaina ata‑tana‑bwege. Kate me Iudea Ierusalem wayahina ipoyꞌ‑aviniu, e taua me Rom iam‑veneneyeu. Ka taui manua yohona nihenina ibou amamaei. \v 18 Ka me Rom avaha ivi‑tanatanaieu, taui yai nuanua iyavuhiu. Iuna eha aitam yau dewa goyona a nau‑pata aniga ata‑vaniahe.\x + \xo 28:18 \xt Dew 26:31.\x* \v 19 Kate tutana me Iudea vi‑nua‑dadanana ivihahaiei, yauke nau‑wawaniu Sisa\em V\em* ana wava atomani, e tauna ana heta na‑nau‑yanahiu. Iuna eha yau nuanua yau yoko me Iudea avitavitai, kate yau nuanua ayavuha ahiahina deina.\x + \xo 28:19 \xt Dew 25:11.\x* \v 20 Wayahina, ataina tuta ahone‑hohonimi adueyemi, kanau‑basekwa. Manawa kainumu taina wayahina yohoyohoniu amamaei, iuna aviani itoka me Isiraeli yaka nua‑vaniaha nui kapotepotei avitumahanei akanai.”\x + \xo 28:20 \xt Dew 26:6-7.\x* \p \v 21 Ka taui Paulo ya vonana inau‑patei, ivona, “Eha aitam leta papani Iudea wayahina ata‑vaniahe yam vitana matana wayahina. Kadu vavaneika tupwai avaha iomo Ierusalem wayahina, kate eha aitam koiaka wayahia am wava ita‑tomani. \v 22 Kate itoai nuanuai yam vitumahana taina enaunau‑waheai anononi. Iuna ana heta anononi, me Iudea papani aitamoata aitamoata wayahia yoko‑nana ivi‑wahani Kirisitiani\em V\em* iapa‑goyogoyoei.”\x + \xo 28:22 \xt Dew 24:14.\x* \p \v 23 Wayahina, me Iudea‑naia ivi‑nua‑dadani kadu aitam auyewa wayahina Paulo nui inau‑hohona. Ka auyewana wayahina taui ai yau nata, e inau‑hohona Paulo ya manua nihenina. Ka tauna mana‑putua vi‑putu Yaubada ya pai veimea naunau‑waheyei, ka kadu vo‑vi‑mahetei a itoava babau ionu wayahina. Ka tauna Mosese ya veimea, kadu tau apa‑taputapu yai iginuma naunau‑waheyei, e dewa‑dadani nuai nꞌ‑am‑haui inua‑vinana, e Iesu ivitumahanei deina. \p \v 24 Ka tupwai wayahia ya nau‑wahena iawaehei ivitumahanei, ka tupwai ivihahaiei, eha yai nuanua. \v 25 Ka taui matataui itana‑vewani, e manua‑nana ini‑tawanei. Iuna Paulo ya nau‑wahe a pai mini pai nau‑yehata ivona, \pi1 “Nonova Nuana Ahihinata yana vona yami tupua‑nenenehi wayahi tau apa‑taputapu Isaia vonei, ivona, \b \q1 \v 26 ‘Enꞌ‑omo tomotau taina wayahia, \q2 e ena‑vona wayahia, \q1 “Tuta tuta uvanevaneneha, \q2 kate nuami eha nꞌ‑am‑hauhau, \q1 kadu tuta tuta udunedune, \q2 kate eha ami pata unꞌ‑anamane.”\x + \xo 28:26 \xt Isa 6:9, 10; Dew 25:13; 26:2, 6; 27:24; Rom 1:5.\x* \q1 \v 27 Ena‑vona deina, \q2 iuna tomotau taina ununui toyoina, \q1 ka kadu inononi‑wayohe, \q2 ka kadu matai avaha igudui. \q1 Aituhu mataia idunedune, \q2 o aituhu tanihaia inononi, \q3 o aituhu nuai nꞌ‑am‑haui, \q2 akanai inua‑vinana, \q3 ka avo‑vi‑aiaiei ividoha‑vavaha.’ \b \pi1 \v 28 Wayahina, ataina tuta avonemi Yaubada tauna Vaneana Ahiahina ito‑yavuha wayahina avaha vi‑tunei omo taui eha me Iudea wayahia. Iuna taui inononi, kadu taui ivitumahanei.” \p [ \v 29 Ka Paulo ya vonana iakwa, e me Iudea‑naia ivi‑putu ivito‑patapata matataui.]\f a \fr 28:29 \ft Iginuma tutuaina nihenina eha mataina 29 kata‑vaniahe.\f* \p \v 30 Ka Paulo aitam manua vi‑maiei, ka ponimana ainua nihenina manua‑nana mamaei. Ka aituhu aviyaivia iomo inau‑vi‑taui, akanai tauna nau‑kaiwei. \v 31 Ka tauna naunau‑wahe vuvunaha ka panina, ka eha aitam koiaka ya nau‑wahe ta‑vito‑pote. Ka tauna Yaubada ya pai veimea naunau‑waheyei, kadu Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina viwavenei deina. \m Ana pata deina. \m \sig Yauke Luke\sig*