\id 1TI - Minaveha NT [mvn] -Papua New Guinea 2008 (DBL 2017) \h 1 Timoti \toc1 Timoti Yana Leta Naona Paulo Wayahina \toc2 1 Timoti \toc3 1Ti \mt1 Timoti \mt2 Yana Leta \mt1 Naona \mt2 Paulo Wayahina \is1 Buki Taina Wayahina \ip Buki taina a tau ginuma vivane Paulo, ka leta taina omo Timoti wayahina, yana leta naona Paulo wayahina. Timoti amana me Girisi, ka ayona me Iudea. Ka avaha Timoti vi‑tau vitumahana Iesu wayahina, Paulo nui ini‑keyekeyei, e tauna Paulo ivaitei ya paisewa wayahina. Paulo Timoti ana wava tomatomani mani leta nihenia (Rom 16:21; 1 Korinita 16:10; 2 Korinita 1:1; Pilipi 1:1; 2:19; Kolose 1:1). Ka ana wava kadu buki Ebereu nihenina kavaniahei (Ebereu 13:23). Tutana Timoti leta taina vaniahei, tauna meagai Epesusi nihenina mamaei. \ip Ka leta taina nihenina Paulo ya pai mini ananina aitonu. (1) Paulo Timoti nau‑vi‑avini viwavenena vitupu vovouna wayahina. Viwavene‑nana vinꞌ‑omo, iuna me Iudea yai viviwava tutuaina ka mani tomotau yai vitumahana vitupu inau‑tamoia. Ka tupwai tomotau viwavene‑nana vovouna ivitumahanei, inaunau‑wahe vivane tanopi taina goyona, ka aituhu aviyaivia yai nuanua ito‑yavuha ivaniahei, taui nau‑wawani anamana hivahivana inꞌ‑anamanei kadu taui nau‑wawani dewa tunina tunina (tavine deina) ivito‑potei. Paulo Timoti vonei viwavene‑nana vitupuina na‑vihahaiei. (2) Ka Paulo tau ekalesia habuhabui ai veimea venei tapanono wayahina, ka kadu tau eta‑naonao ekalesia nihenina ai veimea venei yawai wayahina. (3) Ka Paulo Timoti vonei medeina tauna Iesu Tau Ito‑yavuha na‑ivaitei tunuhina. \c 1 \s1 Nau‑kaiwa \m \v 1 Yaubada ito‑yavuhika, ka itoka yaka nua‑vaniaha nui kapotapota Tau Ito‑yavuha Iesu wayahina. Ka ainuai iveimeyeu avi‑tau hae Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina. Yauke Paulo \v 2 leta taina aginumi omo natu Timoti wayahima. Avi‑wahanim natu, iuna yam vitumahana yau vitumahana aitamoata deina. Ka yau viama Yaubada Amaka kadue Tau Ito‑yavuha Iesu yaka Kauvea ainua wayahia am‑venena awawaehina ka nua gomagomanina iomo wayahima evaniahei.\x + \xo 1:2 \xt Dew 16:1-3; Tit 1:4.\x* \s1 Nau‑vi‑avini Viwavenena Vitupu Wayahina \p \v 3 Nonova aka inua Epesusi nihenina kamamaei, ka tutana ani‑tawanem aomo papani Masedonia wayahina, aviamem Epesusi emamaei. Yau nuanua ananina emamaei Epesusi nihenina. Iuna ononotoi tupwai tanai iviwavenena bwagona. Wayahina, eveimeyei igenuana, eha iviwavenena vitupu. \v 4 Kadue eveimeyei eha yai tuta ioneonei viviwava vitupu tutuai wayahia. Kadue inau‑videvidedei, ka yai dewaia eha tunuhina. Wayahina, tau ekalesia yaiai nui inau‑vonuvonu. Ka viviwavai eha Yaubada ya paisewa ina‑ivaite. \p Kate itoka Yaubada ya paisewa kapaipaisewei, habuhabuka nau‑wawanika yaka vitumahana nui kapaisewei.\x + \xo 1:4 \xt 1Ti 4:7; Tit 1:14.\x* \p \v 5 Wayahina, tau viwavenenaia vitupu eveimeyei igenuana. Iuna yau nuanua tau ekalesia Epesusi nihenina idewa‑vidovidohei tunuhina. Ka dewa‑vidovidoha tunuhina vinꞌ‑omo nuaka nua‑mahemaheina wayahina, ka vinꞌ‑omo aka ayaunena hadahadanina wayahina, kadu vinꞌ‑omo yaka vitumahana tunuhina wayahina. \v 6 Ka tau ekalesia tupwai avaha ivi‑kwavakwava ka imagigino. Iuna viwavenena tunina ivi‑muniei, ka ivi‑putu inau‑vonuvonu viviwavai awakabi wayahi. \p \v 7 Tau viwavenena vitupu yai nuanua Yaubada ya veimea iviwavenei tomotau wayahia. Ka inuanua aviani iviwavenei vivane tunuhina ana noe. Kate eha. Taui eha yai viwavenena anꞌ anamana itꞌ‑anamane‑vidoha. \v 8 Kate itoka avaha kanamanei aituhu tomotau veimeana kaviwavenei tunuhina, akanai Yaubada ya nuanua ya veimea wayahina vinꞌ‑omo yaka viwavenena wayahina.\x + \xo 1:8 \xt Rom 7:12, 16.\x* \p \v 9 Kadu avaha aviani Yaubada ya nuanua veimeana wayahina kanamanei. Veimeana eha taui tunutunuhi tauna matana wayahi. Kate veimeana a paisewa vivane tomotau goyogoyoi yai dewa goyona na‑si‑vinꞌ‑omanei. Yai dewa taina deina. Taui veimea itana‑bwegebwegei, ka Yaubada Vaneana imana‑giboei, kadue eha Yaubada wayahina ita‑iwaodu. Ka taui tau goyogoyoi, kadue taui yawai nihenina nuanua hivahivai kadu goyogoyoi imamaei. Ka eha Yaubada wayahina ita‑tapanono, kadue ayo‑amai ivunuvunui, ka inau‑vi‑aniga‑kavokavovo. \v 10 Ka taui yaiai awawai nui ikenekenene, o taui yai nuanua inau‑yehai onoto onoto nui, o vavine vavine nui, kadue taui tomotau ivainaui, iaimwaneyei, e ivi‑tau paisewa‑kavokavovo, ka ivitupu, ka ivona‑dabadaba vitupu kotu\em V\em* wayahina. Yaubada ya veimea vivane tomotau‑naia habuhabui wayahi, kadue aituhu aviyaivia yai dewa Yaubada Vaneana bou‑opuei, veimeana kadue taui wayahi. Ka veimeana a paisewa vivane yai goyona na‑si‑vinꞌ‑omanei. \p \v 11 Viwavenena tunutunuhina vivane Yaubada Vaneana. Tauna didigana ani‑vainena ka nau‑iaiava habuhabuna tauna wayahina mamaei. Ka tauna didigana vo‑pataka Vaneana Ahiahina nihenina. Nonova Yaubada paisewana veneu, vivane Vaneana Ahiahina ahaehaeyei. Ka tauna anamaneu paisewana eha abou‑oho. \s1 Paulo Ya Nau‑kaiwa Kauvea Wayahina \p \v 12 Yauke anau‑kaiwa Tau Ito‑yavuha Iesu yaka Kauvea wayahina. Iuna tauna bagibagi veneu, kadue vi‑nua‑dadaneu, e paisewana veneu. Ka tauna dewei deina, iuna tauna anamaneu paisewana anau‑yehai.\x + \xo 1:12 \xt Dew 9:15; Gal 1:15-16; 1Ko 15:9-10.\x* \v 13 Nonova yauke mwagemwageu, ka eha Iesu atꞌ‑anamane tauna koiaka. Wayahina, yauke Kauvea apa‑goyogoyoei ka manimaniniu tomotau avunuvunui. Aina vona tunuhina, kate tauna ate‑nuanuaieu, kadue yau dewa goyo‑naia wayahia nua‑piahiu.\x + \xo 1:13 \xt Dew 8:3; 9:1-5.\x* \v 14 Yaka Kauvea am‑venena awawaehina ito‑iwahi wayahiua. E am‑vene‑nana awawaehina vinꞌ‑omo vitumahana ka dewa‑vidovidoha nui Tau Ito‑yavuha Iesu wayahina. \p \v 15 Vona taina vona tunutunuhina, ka tau ekalesia habuhabui nau‑wawani inua‑vi‑anai. Tau Ito‑yavuha Iesu omo tanopia iuna ya nuanua tau goyogoyona na‑ito‑yavuhi. Ka yau dewa goyona mani tomotau yai dewa goyona igoyo‑tawanei.\x + \xo 1:15 \xt Luk 19:10.\x* \v 16 Ika, yauke goyo‑vaineu, kate Tau Ito‑yavuha Iesu ate‑nuanuaieu, ka ya toha‑vi‑anai wayahiu vivane mamanaina. Nonova yauke goyo‑vaineu. Kate ataina yauke tomotau yai pai dune. Iuna Tau Ito‑yavuha Iesu ya nuanua tomotau ya toha‑vi‑anai wayahiu inononi, inꞌ‑anamanei ya toha‑vi‑anai kadu mamaei taui wayahi, eha na‑iakwa. Akaka taui ai pata inꞌ‑ate‑vatu, ivitumahanei, e yawai‑vavaha ivaniahei deina. \v 17 Wayahina, tauna tanopi habuhabuna ana kini\em V\em*, ka tauna ya pai veimea na‑maꞌ‑vavaha, kate ataina itoka tomotau eha aka pata kadueye. Ka tauna Yaubada‑hoina. Ka yau nuanua tomotau inꞌ‑apa‑vidovidohei, ka inꞌ‑awa‑davei eha a ito‑vewana wayahina. Ana pata deina. \p \v 18 Timoti, awa‑natunem. Nonova apa‑taputapu tupwai ivinꞌ‑omo wayahim, ka am veimeana avaha avenem, akanai apa‑taputapu‑naia iawaehei aitamoata. Ka aituhu apa‑taputapu‑naia enuani ahiahina, ka aituhu evi‑muniei, akanai aka havia‑hoina Satana evi‑naua‑vidohei deina. \v 19 Kadu nau‑wawanim yam vitumahana ahiahina kadu am ayaunena hadahadanina ainua enua‑vi‑anai. Tupwai tomotau dewa ainuai ini‑tawanei, e ini‑haini. Ka taui yai vitumahana ivita‑vovoni, aitam wae nai wayahina ituna, gavivina deina. \v 20 Taui wayahia ainua vivane Humenaeusi ka Alekisanidera. Taui iviwavenena bwagona, kadu Yaubada ibou‑opuopuei. Ka yauke avaha ainuai am‑veneneyei Satana nimana wayahina, e tauna ya bagibagi wayahina na‑dewa‑yaiyaiei. Ka apaina ainuai inꞌ‑anamanei eha nau‑wawani Yaubada ana wava imana‑giboei.\x + \xo 1:20 \xt 2Ti 4:14-15; 1Ko 5:5.\x* \c 2 \s1 Paulo Ya Viwavenena Tapanono Wayahina \p \v 1 Yauke yau nuanua ananina taina. Naona Yaubada ehidehidei tauna ya nuanua tomotau venevenei. Aituhu taui yai nuanua o aituhu eha yai nuanua, akanai, eviama wayahi kadu Yaubada enau‑kaiwei tomotau habuhabui wayahi. \v 2 Ka kadu kini\em V\em* ka tau veimea anani habuhabui wayahi eviamei. Iuna yaka nuanua nua gomagomanina ka yawai tunuhina nui kamamaei. Ka nau‑wawanika yaka dewa habuhabuna Yaubada ya nuanua wayahika deina, ka aituhu deina, itoka ahihikata. \v 3 Ka dewaia dewa ahiahina Yaubada matana, ka dewaia Yaubada yaka Tau Ito‑yavuha vo‑vi‑dewa‑haiawi. \v 4 Ka tauna ya nuanua tomotau habuhabuka ito‑yavuha kavaniahei, e kadu nua‑uya tunutunuhina anꞌ anamana kanꞌ‑anamanei, \v 5 vivane Yaubada aitamoata, kadu etawana aitamoata mamaei Yaubada itoka tomotau niwanikaia, ka etawanana vivane Tau Ito‑yavuha Iesu, ka tauna kadu onoto aitam, itoka deina. \v 6 Ka tauna yawaina awaehei, ivunui, e tomotau habuhabuka nau‑seanika. Ka tutana Iesu aniga, tauna Amana ya nuanua ananina si‑vinꞌ‑omanei vivane ya dewana itoka tomotau ito‑yavuhika.\x + \xo 2:6 \xt Rom 3:29-30; Gal 1:4.\x* \v 7 Wayahina, tauna vi‑nua‑dadaneu, e vi‑tuneu avi‑tau nau‑wahe, kadu avi‑tau hae taui eha me Iudea wayahi, ka kadu avi‑tau viwavenena vitumahana tunuhina wayahina. Ka yau vonana tunuhina, eha vitupu.\x + \xo 2:7 \xt Dew 9:15; Gal 2:7-8; 2Ti 1:11.\x* \p \v 8 Yau nuanua meagai habuhabui wayahia, ononotoi habuhabui iviama. Yau nuanua taui yawai tunutunuhina Yaubada matana, e nimai isi‑nai iviama. Eha imaga‑bawa, ka eha ivona‑patapata. \p \v 9 Ka kadu yau nuanua vaivine wayahi taina. Avi kwama vaivine ahihinata nau‑wawani, akanai kwamaia iweteweteni, ka avi kwama pai ana‑dibidibi ivihahaiei. Tupwai apanai ivi‑petapeta, o goula \em V\em*, o yano, o dadi tunina tunina ivaivani, o kwama patana ananina iweteweteni. Ka dewai eha Yaubada ya nuanua wayahi.\x + \xo 2:9 \xt 1Pi 3:3-5.\x* \v 10 Iuna kwama‑hoina ahiahina Yaubada matana vivane dewa ahiahina. Ka Yaubada ya nuanua dewa ahiahina wayahina yawai ivaivani. Aituhu avi vaivine ivonavona Yaubada iawa‑davedavei, akanai taui ividoha Yaubada matana yai dewa ahiahina wayahia.\x + \xo 2:10 \xt 1Ti 5:10.\x* \v 11 Ka vaivine nau‑wawani igenuana, ka kadu nau‑wawani taui tau veimea aitamoata aitamoata ivi‑ateteyei, e nua‑uya anꞌ anamana ivaniahei deina. \v 12 Yauke eha atꞌ‑awaeha vaivine ononotoi iviwavenei, ka kadu eha atꞌ‑awaeha vaivine ononotoi iveimeyei, kate vaivine nau‑wawani igenuana.\x + \xo 2:12 \xt 1Ko 14:34.\x* \v 13 Iuna naona, Yaubada Adam vevewanei, e munia Eve.\x + \xo 2:13 \xt Nao 2:7, 21-22; 1Ko 11:8-9.\x* \v 14 Ka kadu Satana eha Adam ta‑nono dewa goyona wayahina. Eha! Satana vavinena nonoi, e vavinena vi‑tau goyona.\x + \xo 2:14 \xt 2Ko 11:3; Gal 3:1-6.\x* \v 15 Kate vaivine ito‑yavuha ivaniahei yai vi‑natuna wayahina, ka aituhu tuta tuta ivitumahana, ka aituhu idewa‑vidovidoha, kadu aituhu yawai ahihiata, ka aituhu taui ai heta dewa goyona ivihahaiei deina. \c 3 \s1 Tau Eta‑naonao Ekalesia Nihenina \p \v 1 Vona taina vona tunutunuhina. Aituhu aviyaivia nuai epepei ivi‑tau dune‑vi‑avina, yai nuanua paisewa ahihi‑vainena ekalesia nihenina idewei.\x + \xo 3:1 \xt Dew 20:28.\x* \v 2 Ka tau dune‑vi‑avina‑vovou nau‑wawani anꞌ anamana ahiahina tomotau mataia. Kadu tau dune‑vi‑avina‑vovou aitamoata aitamoata nau‑wawani tavine awana aitamoata. Ka tauna eha vi‑naua, kate tauna ana heta dewa goyona vihahaiei, kadue nau‑wawani tomotau iapa‑vidovidohei, kadu nau‑wawani ya manua awaehei mani tomotau na‑ivaitei, kadu nau‑wawani ana pata tomotau na‑viwavenei.\x + \xo 3:2 \xt Tit 1:6-9.\x* \v 3 Ka nau‑wawani eha nim‑kwavakwava, kadu eha manini‑kwayavoni, kate tauna nau‑wawani yana vona bigana. Kadu nau‑wawani eha vona‑patapata, ka eha kina nuana epepei. \v 4 Kadu tauna nau‑wawani yana yoko eta‑naonaoi ahiahina, kadu natunatuna veimeyei tuta tuta ivi‑ateteyei, ka eha yana vona inau‑vonuvonuei. \v 5 (Edu. Aituhu aviyaivia eha ai pata yai yoko ieta‑naonaoi ahiahina, medeina ai pata Yaubada ya ekalesia ieta‑naonaoi ahiahina?) \v 6 Aituhu aviyaivia ivi‑tau ekalesia‑vovou, eha enꞌ‑awaehe taui ivi‑tau dune‑vi‑avina. Iuna aituhu tau ekalesia vovoui ivi‑tau dune‑vi‑avina, memeanina ina‑nua‑vane. Wayahina, apaina avi dewa‑yaiyai Yaubada Satana venei ya nua‑vane wayahina, taui kadue ivaniahei aitamoata deina. \v 7 Ka kadu aituhu aviyaivia yai nuanua ivi‑tau dune‑vi‑avina ekalesia nihenina taui nau‑wawani ai anamana ahiahina tomotaui ekalesia upuna imamaei mataia. Aituhu eha, memeanina Satana vi‑daei, e ini‑yauyau ananina ivaniahei.\x + \xo 3:7 \xt 2Ko 8:21.\x* \p \v 8 Ka kadu tau ivaita aitamoata aitamoata nau‑wawani tau dune‑vi‑avina deinake. Tau ivaita nau‑wawani inuanua tunutunuhina yawai wayahi, kadu Yaubada ivi‑ateteyei, e ai anamana ahiahina deina. Eha meai nahanahana, kadu taui eha waina\em V\em* inim‑vaine, ka eha kina dewa goyona wayahina vinꞌ‑omo nuai epepei. \v 9 Ka taui nau‑wawani pai mini ananina yaka vitumahana wayahina ai ayaunena hadahadanina nui inua‑vi‑anai. \v 10 Wamke nau‑wawanim naona yawai edudueyei, ka aituhu yai vitumahana eha vitupu, munia evi‑nua‑dadanei ivi‑tau ivaita akanai. \p \v 11 Ka taui yai vaivine nau‑wawani deinake. Taui nau‑wawani inuanua tunutunuhina yawai wayahi, ka kadu Yaubada ivi‑ateteyei, ka ai anamana ahiahina deina. Ka nau‑wawani taui eha mani tomotau imana‑giboei, kadue nau‑wawani taui ai heta dewa goyona ivihahaiei, kadue tuta tuta nau‑wawani mani tomotau vaivinei yai dewai ahiahina idudueyei, inꞌ‑anamanei yai dewa ka yai vona aitamoata.\x + \xo 3:11 \xt Tit 2:3.\x* \p \v 12 Tau ivaita tavitavinena nau‑wawani awana aitamoata, kadu nau‑wawani natunatuna eta‑naonaoi ahiahina, ka kadu ya manua nihenina vo‑vi‑aiaia ahiahina ka yana yoko dune‑vi‑avina ahiahina. \v 13 Ka avi tau ivaita ieta‑naonaoi ahiahina, taui ai anamana ahiahina kadu yai ate‑vatu ananina ivaniahei yai vitumahana Tau Ito‑yavuha Iesu wayahina. \p \v 14 Timoti, yau nua‑vaniaha nui apotapota, e tuta kutakutana na‑iakwa anꞌ‑omo wayahima. Kate tuta ataina yau nuanua dewaia habuhabui aginumi amataedam yam leta taina nihenina. \v 15 Iuna aituhu eha au pata avo‑kwayavoni, am pata avi dewa nau‑wawanim Yaubada yana yoko nihenina enꞌ‑anamanei. Ka yoko‑nana vivane Yaubada yawayawaina ya ekalesia, ka ekalesiana vivane ohona ka unu‑tutu, ka yaka vitumahana vo‑vi‑avini. \v 16 Eha ana pata aitam koiaka na‑nau‑vonuvonu vona taina wayahina. Iuna vona taina nihenina pai mini hivahivana yaka vitumahana tunutunuhina wayahina mamaei. Pai mini‑nana ananina, ka tauna pai mini‑nana viwaveneka deina. \b \qm1 Tauna vi‑tomotau, \qm2 ka tau maꞌ tanopi idudueyei. \qm1 Ka Nuana Ahihinata \qm2 Tauna a tunuha si‑vinꞌ‑omanei. \qm1 Kadu anelose \qm2 Tauna idudueyei, \qm1 e tau vi‑papani wayahia \qm2 vaneana inau‑waheyei. \qm1 Ka tau maꞌ tanopi \qm2 habuhabuna ivitumahanei. \qm1 Ka Tauna didigana nui \qm2 wahuma vaneyei.\x + \xo 3:16 \xt Ioni 1:14; Kol 1:23; Mar 16:19.\x* \c 4 \s1 Timoti A Veimea \p \v 1 Nuana Ahihinata avaha apa‑taputapu mahemaheina vivane tuta tepakaia wayahina tupwai tomotau yaka vitumahana tunutunuhina wayahina igenuana, ini‑tawanei, ka Satana yanꞌ anelose yai viwavenena vitupu ivi‑muniei. \v 2 Viwavene‑nana vinꞌ‑omo tomotaui meai nahanahai wayahia, ka taui ai ayaunena ahiahina avaha ivita‑vovoni, kainumu weweavina wayahina ai ayaunena iweavi deina. \v 3 Ka tomotaui tavine ivito‑potai mani tomotau wayahi, ka kadu mani tomotau iveimeyei aniani tupwana eha inꞌ‑ania. Kate Yaubada aniani habuhabui vevewanei ahiahina, ka aituhu aviyaivia inau‑kaiwei, akanai inꞌ‑ania. Aituhu aviyaivia yai vitumahana tunutunuhina, taui avaha ianamanei aniani habuhabuna awawaehina wayahika.\x + \xo 4:3 \xt Nao 9:3; Rom 14:6; 1Ko 10:30-31.\x* \v 4 Iuna avi dewa Yaubada vevewanei, dewaia ahiahina. Wayahina, aituhu itoka tau ekalesia Yaubada kanau‑kaiwei vahitau wayahina o aniani wayahina, eha aitam veimea veimeyeka vahitauna o anianina kavihahaie. \v 5 Dewaia dewa ahihinata, iuna Yaubada ya vonana wayahina kadu yaka nau‑kaiwa wayahina. \p \v 6 Aituhu viwavene‑naia tunutunuhina tau ekalesia meagai Epesusi nihenina eviwavenei, e yam dewana viwavenei wamke tau paisewa ahiahina Tau Ito‑yavuha Iesu wayahina. Ka eviwavenei wamke vitumahana tunutunuhina ana vona wayahina avaha enata, evi‑onoto, kadu viwavenena ahiahina evi‑muni‑waiwaiei. \v 7 Ka avi viviwava banana eha Yaubada wayahina, kadu avi viviwava pouna awakabina vaivine anani inau‑videvidede evihahaiei. Kate nau‑wawanim Yaubada yana dewa ana noe edewa‑nubunubui.\x + \xo 4:7 \xt 1Ti 1:4.\x* \v 8 Aituhu avi paisewa kadewa‑nubunubui ininika ivo‑vi‑bagibagi, paisewaia ivaiteka tupwana. Kate aituhu ahihikata, Yaubada deina, dewana ivaiteka dewa habuhabuna wayahi. Iuna Yaubada vona‑dabadabaka nau‑iaiava ainua kavaniahei, vivane baina yawaika tanopia, kadue apaina yawai‑vavaha wahuma. \p \v 9 Vonana vona tunutunuhina, ka nau‑wawanim evitumahanei. \v 10 Ka vonana wayahina itoka kapaipaisewa kadu kagwagwaheyei. Iuna yaka nua‑vaniaha nui Yaubada yawayawaina kapotepotei. Tauna ito‑yavuha vo‑vi‑aiaia tomotau habuhabui wayahi, ka itoka avaha kavitumahanei, vona ahiahina, ito‑yavuhana kavaniahei akanai.\x + \xo 4:10 \xt 1Ti 2:3-4.\x* \p \v 11 Ka avi viwavenena aipupuem, dewaia eveimeyei kadu eviwavenei. \p \v 12 Vona tunuhina, wamke tupunaim, kate eha mani tomotau eawaehe ivona‑opuopuem am ponimana wayahina. Ka yau nuanua yawaim vi‑pai dune tau ekalesia habuhabui wayahia, vivane yam ipupu, ka yam dewa, ka yam dune‑nuanuai, ka yam vitumahana, ka kadu ahihimata.\x + \xo 4:12 \xt Tit 2:15.\x* \p \v 13 Tuta ataina a itoava tutana anꞌ‑omo wayahima wayahina, yau nuanua Iginuma ena‑iavi‑vuvunaha, enaunau‑wahe, kadue eviwavenena. \v 14 Nonova aitam nau‑hohona wayahina, tau dune‑vi‑avina yoko iapa‑taputapu wayahim, ka nimaia am‑venena bagibagina ibou‑tamani omo wayahima. Akaka nau‑wawanim tuta tuta am‑vene‑nana bagibagina wayahina epaipaisewa.\x + \xo 4:14 \xt 2Ti 1:6.\x* \p \v 15 Aveimeyem dewaia ededewei, kadu nau‑wawanim dewaia enꞌ‑awaehei mani dewa ivane‑tawanei yawaim nihenina. Akaka tomotau inꞌ‑anamanem yam paisewa natanata kadu vidovidoha. \v 16 Nau‑wawanim yawaim kadu yam viwavenena edune‑vi‑anai, ka emuniauta‑vidohei. Dewaia wayahina egwagwaheyei. Aituhu ededewei deina, akanai taum ena‑ito‑yavuhim, ka kadu am tau vaneneha ena‑ito‑yavuhi aitamoata deina. \c 5 \s1 Dewaia Timoti Nau‑wawani Ekalesia Nihenina \p \v 1 Kadu eha ononotoi anani vona‑panina wayahina evo‑vi‑tunuhi, ka eha eyapoyapoi. Kate avi tuta yawai evo‑vi‑tunuhi, nau‑wawanim eipupu‑tomotauei, taui amamam deina. Ka tupunata evi‑yaianei vavaneim deina. \v 2 Ka kadu vaivine anani evi‑ayoyonei, ka ahahaba evi‑novunovunei, ka yam dewa ahihinata ahahabai wayahi. \v 3 Nau‑wawanim wadawadae wayahimia enꞌ‑anamanei ahiahina, ka aituhu aviyaivia iwadae‑kea, taui ai heta itomi tau ekalesia udune‑vi‑avini. \v 4 Kate aituhu aitam wadae natunatui o wawawai nui imamaei, natunatui nau‑wawani tapanono ana dewa idewa‑nubunubui, vivane yai yoko idune‑vi‑avini, ka amamai o ayoyoi yai dune‑vi‑avina inau‑patai deina. Iuna dewana wayahina Yaubada ivo‑vi‑dewa‑haiawi. \p \v 5 Ka vaivinei iwadae‑kea ai heta imamaei, taui yai nua‑vaniaha nui Yaubada ipotepotei. Ka tuta tuta, ioyoma kadu auyewa wayahina iviama, ka Yaubada ihidehidei na‑ivaitei. \v 6 Kate avi wadae tuta tuta inuanua inini ai ayaunena a vo‑vi‑tunuha wayahina, taui imamaei tanopia, kate nuai avaha aniga. \p \v 7-8 Aituhu aviyaivia eha yai nuanua yai dede ina‑ivaitei, taui yai dewana eha ahiahina. Ka aituhu aviyaivia eha yai yoko ina‑ivaitei, taui ai heta inonoi. Iuna yai vitumahana awakabina. Aituhu aviyaivia eha yai vitumahana, akanai taui yai dewa vivane goyona, kate aituhu avi tau vitumahana eha yai yoko ina‑ivaitei, taui yai dewa vivane goyo‑vainena. Wayahina, tau vitumahana kadu dewaia eveimeyei, ka aituhu dewaia ivi‑ateteyei, eha aitam koiaka ana pata tau ekalesia‑naia yai dewa goyona wayahi na‑mana‑giboei. \p \v 9 Avi wadae avaha ai ponimana ai yau 60 ivaniahei, taui ai heta ai wava eginumi wadae ana buki nihenina, e ivaita ekalesia wayahina ivaniahei.\f a \fr 5:9 \ft Taui sinasinapui ivona taina deina. Aituhu aviyaivia ai wava imamaei wadae ana buki nihenina, taui nau‑wawani naona yawai iawaehei Iesu wayahina, kadu taui nau‑wawani ipaipaisewa ekalesia nihenina. Aituhu deina, tau ekalesia ina‑ivaitei kina o aniani wayahina.\f* Ka aitamoata aitamoata wadawadaei wayahia nau‑wawani nonova yai tavine ana tuta nihenina, vavine tunuhina imamaei, ka eha ivi‑tau kenekenene. \v 10 Ka kadu vaivinei nau‑wawani ai anamana kadu yai dewa avaha ahihinata, taina deina, vivane natunatui idune‑vi‑avini, ka tau bwanibwani iaivaitei yai manua wayahina, ka yai nua‑opu nui Yaubada ya tomotau iaivaitei, ka aituhu aviyaivia vita wayahia iaivaitei, ka kadu yawai iawaehei dewa ahiahi idedewei deina. \p \v 11 Kate avi wadae eha ai ponimana habuhabui, taui eha nau‑wawani ai wava eginumi wadae ana buki nihenina. Iuna, naona kadi yawai iawaehei Iesu wayahina, kate munia inini ai ayaunena wayahina inuanua ananina, itavine‑havine, ka yai awaehana Tau Ito‑yavuha wayahina itana‑bwegei deina. \v 12 Akaka, dewana wayahina taui ai dewa‑yaiyai ivaniahei. Iuna yai awaehana naona Iesu wayahina itana‑bwegei deina. \v 13 Ka kadue yai tuta ioneonei, ka ineine mani manua mani manua wayahia. Ivi‑putu deina, kate munia ivi‑bwanou kadu ivi‑tana‑pununu. Akaka, aituhu aviani eha nau‑wawani ina‑ipupuei, vonaia ivonevoneyei.\x + \xo 5:13 \xt 2Te 3:11.\x* \v 14 Wayahina, avi wadae eha ai ponimana habuhabui, yauke yau nuanua ananina wayahi itavine‑havine, ivi‑natunatuna, ka yai manua nihenina idune‑vi‑avini. Aituhu idedewei deina, aka havia yai mana‑gibo ibou‑potepotei.\x + \xo 5:14 \xt 1Ko 7:9.\x* \v 15 Yau nuanua ananina wayahi deina, iuna tupwai avaha imagigino, ka ataina Satana ivi‑muniei. \p \v 16 Avi vavine taui tau vitumahana ka aituhu wadawadae yai yoko nihenina imamaei, vaivinei nau‑wawani ina‑ivaitei, ka ekalesia eha vitai vaniahei. Aituhu ekalesia wadawadaei ina‑ivaitei, munia ekalesia vi‑kutakuta, ka eha ana pata taui iwadae‑kea ina‑ivaite. \p \v 17 Ka avi tau dune‑vi‑avina idune‑vi‑avini ahiahina, taui dewa tunutunuhi idedewei ekalesia nihenina. Wayahina, taui nau‑wawani ai awa‑dava kadue ai nau‑pata ainua ivaniahei. Ka aituhu aviyaivia wayahia yai paisewa nau‑wahe o viwavenena, taui nau‑wawani naona ai nau‑pata ivaniahei. \v 18 Ekalesia nihenina nau‑wawanika kadedewei deina, iuna Iginuma ivona, \b \q1 “Tutana bulumakau\em V\em* witi\em V\em* utuna va‑guaguani, \q2 eha awana uaumei, kate bulumakau\em V\em* unꞌ‑awaehei \q3 witi\em V\em* utuna nꞌ‑ania.” \b \m ka kadu Iginuma ivona, \b \q1 “Tau paisewa nau‑wawani \q2 a nau‑pata na‑vaniahei.”\x + \xo 5:18 \xt V.V 25:4; 1Ko 9:9; Mat 10:10.\x* \b \m \v 19 Aituhu koiaka aitam tau dune‑vi‑avina mana‑giboei, e voneyei, “Tauna dewa goyona dewei,” eha enononi. Ka aituhu tau hae ainua o aitonu tau dune‑vi‑avina imana‑giboei, akanai nau‑wawanim enononi.\x + \xo 5:19 \xt 2Ko 13:1.\x* \v 20 Ka aituhu tau hae‑naia yai ipupu tunuhina, nau‑wawanim tau dune‑vi‑avinana evi‑au‑mini ekalesia habuhabui mataia, e yana dewa goyona esi‑vinꞌ‑omanei vona‑vuvunaha wayahina. Akaka, tau ekalesia imatamatauta, ka eha yai nuanua pai dune‑nana goyona ivi‑muniei.\x + \xo 5:20 \xt Epe 5:11.\x* \p \v 21 Timoti, am veimea taina avenevenem. Ka Yaubada, ka Tau Ito‑yavuha Iesu, ka anelose ahihinata, taui habuhabui iawaehei am veimeana vivane veimea tunuhina. Ka avi veimea avaha avonevonem, aveimeyem ededewei aitamoata deina. Dewaia ededewei, ka eha eawaehe mani tomotau nuam epepei dewaia wayahi, kadue eha yaiam yai goyona ehivehivei. \p \v 22 Ka avi tuta tau vitumahana edune‑vidovidohei, e munia taui wayahia tau eta‑naonao tupwai evi‑nua‑dadanei, eha evo‑kwayavoni, kate mai‑nuam nimam eboui wayahia, e enau‑iaiavai Kauvea ya paisewa wayahina deina. Mai‑nuam, iuna eha yau nuanua mani tomotau goyona idedewei nui upaipaisewa, kate yau nuanua taum wayahim yawaim ahihinata mamaei. \p \v 23 Timoti, eha daudau ana heta enimnim, ka waina\em V\em* tupwana nui enimnim. Iuna tuta tuta kwanaha madim epepei, ka waina\em V\em* madim na‑ivaitei. \p \v 24 Tupwai tomotau yai goyona vuvunaha imamaei kadudueyei, e munia dewa‑yaiyai ivaniahei Yaubada wayahina. Kate tupwai tomotau yai goyona hivahivai imamaei tanopia, kate munia dewa‑yaiyai aitamoata ivaniahei Yaubada wayahina. \v 25 Ka kadu deinake, tupwai tomotau yai dewa ahiahi vuvunaha imamaei kadudueyei, e munia ai nau‑pata ahiahina ivaniahei Yaubada wayahina. Ka tupwai tomotau yai dewa ahiahi hivahivai imamaei tanopia, kate munia ai nau‑pata ahiahina aitamoata ivaniahei Yaubada wayahina. \c 6 \p \v 1 Avi tau vitumahana avaha ivi‑tau paisewa‑kavokavovo\f a \fr 6:1 \ft Tutana Paulo leta taina ginumi, aituhu aviyaivia aga ananina ivaniahei, ka aituhu eha ai pata inau‑pata, me Rom yai veimea babada awaehei tomotaui ivi‑maiei, e munia tomotaui ivi‑tau paisewa‑kavokavovo babadai wayahia. Tau paisewa‑kavokavovo taina deina dimdim ivi‑wahani \+sls sileva\+sls*. (Edu \+sls sileva\+sls* \fqa Vona nihenina.)\f*, taui nau‑wawani iawaehei yai babada ivi‑ateteyei. Aituhu idedewei deina, yai babada eha Yaubada ana wava ivona‑opuopuei, kadu eha itoka yaka viwavenena ivona‑opuopuei.\x + \xo 6:1 \xt Epe 6:5.\x* \v 2 Tupwai tau paisewa‑kavokavovo yai babada kadu tau vitumahana. Kaiwadi, tau paisewa‑kavokavovo‑naia inuanua, “Aka inua tau ekalesia.” Wayahina, inuanua aituhu babadai yai veimea ivihahaiei, dewana eha aitam aviani Yaubada matana. Kate tau paisewa‑kavokavovo‑naia aveimeyei nau‑wawani yai babadai wayahi iupu‑moimoiha kadu ivi‑ateteyei. Iuna yai paisewa vavanei na‑ivaitei, kadu idewa‑vidovidohei. \s1 Viwavenena Tunutunuhina \p Wayahina, Timoti, wamke nau‑wawanim dewaia eviwavenei kadu enau‑waheyei.\x + \xo 6:2 \xt Pile 16.\x* \v 3 Aituhu aviyaivia yai viwavenena tunina, vivane vitupu, taui eha viwavenena tunutunuhi ivi‑ateteye. Ka viwavenena tunutunuhi vivane yaka Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha wayahina kadu Yaubada ya etawana ahihinata wayahina. \v 4 Ka tomotau‑naia inua‑vane, ka eha aitam aviani itꞌ‑anamane. Ka taui yai nuanua ananina ivi‑naua kadu ivona‑patapata vonai wayahi. Ka dewana vivane goyona. Ka vi‑bwanou, ka vona‑panina, ka vi‑naua, ka nuanua goyogoyoi ivinꞌ‑omo dewana wayahina. \v 5 Ka tuta tuta taui ai heta wayahia ivona‑patapata kadu inau‑genanava. Taui nuai vi‑tupatupa, iuna viwavenena tunutunuhina ivo‑haini. Ka inuanua aituhu Yaubada ya nuanua ipaipaisewei, apaina kaikaiwabo tanopia ivaniahei. Kate nuanuana eha tunuhina.\x + \xo 6:5 \xt 2Ti 3:8; 4:4; Tit 1:14.\x* \p \v 6 Vona tunutunuhina, aituhu Yaubada ya nuanua kapaisewei, ataina kaikaiwabo‑hoina kavaniahei. Aituhu kawaehei aviani ataina wayahikaia aka pata, nua gomagomanina kavaniahei deina, ka nua gomagomanina kaikaiwabo ananina.\x + \xo 6:6 \xt 1Ti 4:8; Pili 4:11-12; Ebe 13:5.\x* \v 7 Iuna tutana katupua tanopia nakwakwavika kaomo, kadue avi tuta kanꞌ‑aniga, awakabika kani‑tawanei.\x + \xo 6:7 \xt Iob 1:21.\x* \v 8 Wayahina, aituhu aniani kadu kwama wayahikaia, nau‑wawanika aka pata deina. \p \v 9 Aituhu aviyaivia yai nuanua ivi‑tau kaikaiwabo, memeanina Satana nꞌ‑ana‑dibidibiei, vi‑daei, e munia yai nuanua naunau‑wanana habuhabui ivitavitai. Ka yai tuta pai nau‑yehata wayahina, taui ai heta yawai ivi‑goyoi kadu ivita‑vovoni. \v 10 Iuna dewa goyona habuhabuna ivinꞌ‑omo kina a nua‑epa ananina wayahina. Ka tupwai tomotau ai ayaunena bagibagina ivi‑tau kaikaiwabo. Wayahina, vitumahana tunutunuhina ini‑kaietei, ka idewa‑dadana kina ipoyꞌ‑avina. Ka munia, nua‑vita yawai vunui, apia gamgamna wayahina viha kavaniahei deina.\x + \xo 6:10 \xt Epe 5:5.\x* \v 11 Kate wamke, Yaubada yana onoto, nau‑wawanim dewaia habuhabui enovo‑tawanei, ka dewa tunutunuhina evo‑vi‑anai, ka yam dewa deina vivane Yaubada ya nuanua, vivane yam vitumahana, ka yam dune‑nuanuai, ka yam gwahea, ka kadu yam ma‑genuana. Ka dewaia evi‑muni‑waiwaiei.\x + \xo 6:11 \xt 2Ti 2:22.\x* \v 12 Ka kadu vitumahana a havia evi‑naua‑vidohei yam dewa tunutunuhina wayahina. Kadu yawai‑vavaha wayahima evo‑vi‑anai. Nonova tutana Yaubada honem yam hae ahiahina yam vitumahana wayahina ehaeyei tau dune habuhabui mataia, ka tuta‑nana wayahina yawai‑vavaha evaniahei.\x + \xo 6:12 \xt 1Ko 9:25-26; 2Ti 4:7.\x* \p \v 13 Yauke aveimeyem Yaubada matana. Tauna dewa habuhabui yawai venevenei. Kadu aveimeyem Tau Ito‑yavuha Iesu matana. Tauna Ponitiusi Pilate matana yana hae ahiahina haeyei.\x + \xo 6:13 \xt Ioni 18:36-37.\x* \v 14 Ka am veimea, vivane dewaia habuhabui yam leta taina nihenina, ededewei. Eha goyona edewei, kate dewa tunutunuhina ededewei, ka eha aitam iuna am havia evenei imana‑giboem, tuta ataina a itoava yaka Kauvea Iesu Tau Ito‑yavuha ya mavi‑havinena ana tuta wayahina. \v 15 Ka avi tuta ahiahina Yaubada matana, tauna tuta‑nana vi‑nua‑dadani, e Iesu na‑mavi‑havinei tanopia. Yaubada ana heta vivane nau‑iaiava iuna, kadue tauna Tau Veimea‑hoina. Tauna kini\em V\em* habuhabui yai Kini\em V\em*, ka kadu tauna kauvea habuhabui yai Kauvea.\x + \xo 6:15 \xt SiV 17:14.\x* \b \qm1 \v 16 Yaubada a heta‑ohota maꞌ‑vavaha, \qm2 ka tauna ya pai maꞌ mahemahe‑vainena. \qm3 Ka eha aka pata kanꞌ‑omo nepena. \qm1 Ka nonova a itoava tuta ataina \qm2 eha aitam koiaka ta‑dueye, \qm3 ka eha aitam koiaka ana pata na‑dueye. \qm1 Ka yau nuanua anꞌ awa‑dava \qm2 kadu ya veimea imaꞌ‑vavaha. \qm3 Ana pata deina. \b \p \v 17 Ka aituhu aviyaivia ataina tuta tanopi wayahina ivi‑kaikaiwabo, enau‑wahei vivane eha inua‑vane. Ka eveimeyei, eha yai nua‑epa nui ipotapota kaikaiwabo wayahina. Dewana eha ahiahina, iuna memeanina kaikaiwabo imaiova. Kate taui nau‑wawani yai nua‑vaniaha nui ipotapota Yaubada wayahina. Tauna dewa habuhabui wayahia vo‑vi‑kaikaiwaboka, e nui kadewa‑haiawa.\x + \xo 6:17 \xt Luk 12:20-21.\x* \v 18 Timoti, eveimeyei dewa ahiahina idedewei yai kina wayahia, vivane iam‑venena, kadue nau‑wawani ivo‑pata‑kavokavovo. \v 19 Ka dewaia wayahina taui yai gugua ahiahi inau‑gwaugwaui wahuma. Ka guguai inau‑gwaugwaui deina vivane ohona toyoina. Ka tuta tepakaia wayahina, taui yai pai maꞌ ahiahina ivaniahei wahuma, ka yawai‑vavaha tenoke yawaika baina tanopia vane‑tawanei.\x + \xo 6:19 \xt Mat 6:20.\x* \p \v 20 Timoti, Yaubada vitumahanem wamke onoto tunutunuhim, ka ya nuanua wayahim ekalesia Epesusi nihenina edune‑vi‑avini. Wayahina, edune‑vi‑anai, iuna paisewana vinꞌ‑omo wayahima Yaubada wayahina. Tomotau kwavakwavai yai ipupuata wayahina taniham etupa‑potepotei. Iuna aviani ivonevonei eha ta‑vinꞌ‑omo Yaubada wayahina. Tomotaui vona tunutunuhina inau‑vonuvonuei, ka avi dewa ivi‑wahani nua‑uya ibou‑vaneyei, kate dewaia eha nua‑uya. Dewaia vivane vitupuata. Wayahina, evihahaiei. \v 21 Tupwai tomotau vitupuia ivitumahanei pai nua‑uya, ka vitumahana tunutunuhina ini‑kaietei deina. \p Yau viama am‑venena awawaehina Yaubada wayahina habuhabumi wayahimia mamaei. \m Ana pata deina. \m \sig Yauke Paulo\sig*\x + \xo 6:21 \xt 1Ti 1:6; 2Ti 2:18.\x*