\id MRK - Maiwa NT [mti] -Papua New Guinea 2011 (web version -2017) \h Mak \toc1 Gae Oraiwa Mak Tenewa \toc2 Mak \toc3 Mak \mt1 MAK \mt2 Gae Oraiwa Mak Tenewa \c 1 \s1 Babataito Abnawa Jon Eb Waribiyaivi \p \v 1 God Usiwa Iesu Keriso gae oraiwa amatonewa. \m \v 2 \x + \xo 1:2 \xt Mak 3:1\x*Propeta Aisaya buka meuma danave tene, \q1 “Yawa, ne umum abnawa barautna namugap ompe, me ebu geuma waribiyape.” \q1 \v 3 \x + \xo 1:3 \xt Ais 40:3\x*“At inguiwa arawa danave apan da noiwa auwaivi, \q1 ‘Ayapan oya ebu waribiya, ebu siwavit menan waribiya.’” \m \v 4 \x + \xo 1:4 \xt Apa 13:24; 19:4\x*Meve Jon uwane, at inguiwa arawa apa babataito amunivi, sira opata me nonemagowa biroriyag babataito atan oya, wag dirumivi. \v 5 At Judia ge Jerusarem igiyawa undag menan amiya. Mu kukaeba muma boruwa aya, sira mu yoi Jodan danave me gumbe babataito aya. \m \v 6 \x + \xo 1:6 \xt 2Ki 1:8; Mat 11:8\x*Jon wape ennewa me mae kameru gumawa gaibu, kwit gumbe powawa topanne, sira me paki ge kemari mundanavewa naivi. \v 7 \x + \xo 1:7 \xt Apa 13:25\x*Mame me gaiyawa, “Sira apan ne amanap uwapewa me yusipama, ne me mina onan. Ne oma den ane kwanasik amawa sandoro vetna. \v 8 Ne yoi gumbe babataito ayenna, go me Guwawa Iyakaisiyapama gumbe babataito ayempe.” \s1 Iesu Babataito Anewa Amaorot Uwa Wanne \p \v 9 Me kumiwa apa Iesu at Nasaret Gariri danave apa onne, sira me Jon gumbe yoi Jodan apa babataito ane. \v 10 Sira Iesu yoi gumbe dauwanewa, kwimin watabne Guwawa me umuk mina aig onivi yaune. \v 11 \x + \xo 1:11 \xt Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; Mak 9:7\x*Sira noiwa kwimin apa uwane, “Ge ne utunwa ne baigan neuma gungap, ge gungap ne degadega eni.” \p \v 12 Tatevit Guwawa me baraune at inguiwa arawa aine. \v 13 \x + \xo 1:13 \xt Sam 91:11-13\x*At inguiwa arawa apa me kum 40 wakeg Seitan amaorot uwag wanne. Mundanavewa maeba me gaibu wakeya, sira aneya me gumbe uwag waniya. \s1 Iesu Aigowawa Meuma Namuirenwa \p \v 14 \x + \xo 1:14 \xt Mak 6:17\x*Jon me nog barauya aignewa, meve Iesu Gariri aine God gae meuma oraiwa opata wane. \v 15 \x + \xo 1:15 \xt Mat 3:2\x*Me wane, “Kum me uwaivi, God toimuwawa me koni aivi. Ye nonemagewa biroriyaya sira gae oraiwa anotumat aya.” \p \v 16 Sira Iesu poeman Gariri visive ainewa, me yawamne Saimon ge gwaneba Andru mu poeman danave uwariri aoreme. Kuiyawa mu gwambui upeme igiyawa. \v 17 Iesu dirumne, “Amanap oneya. Wag toyau yentna, ye iyayapan upeme igiyawa aya.” \v 18 Tatevit uwariri muma yankweg me amave amiya. \p \v 19 Sira me kusi atan aike Jebedi usiwa Jemus ge gwaneba Jon mu wa danave uwariri muma tamibarip eme yawamne. \v 20 Munan tatevit auwanewa, mu mamowa Jebedi ge nau meumawa igiyawa wa danave kwemiya. Mu me amave amiya. \s1 Apan Me Airapu Kukaeba Gaibu \p \v 21 Mu at Kapenaum amiya. Sabat Kumiwa apa Iesu sinagogu unig aine, sira me amatok wak toyau munne. \v 22 \x + \xo 1:22 \xt Mat 7:28-29\x*Iyayapan toyau munnewa anog teraya. Kuiyawa apan da bira yusiwa aunewa mina toyau munne, me Gwangwan toewanewan igiyawa mina onan. \v 23 Sira sinagogu me danave apan da wakene. Me danave airapu kukaeba wakeya. Me kwaruwag wane. \v 24 \x + \xo 1:24 \xt Mak 5:7\x*“Nasaret apan Iesu, ge nugunup divi amon? Nu watkukam nuntan onagana? Ne yaug anona ge bira. Ge God Apan Iyakaisi meuma.” \p \v 25 Iesu gae yusipamit wane, “Gae yankweya! Me gumbe yankweg dauwaya!” \v 26 \x + \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x*Airapu kukaeba mu apan yusipamit ipuniyane, me gumbe awauepam dauwag amiya. \p \v 27 Iyayapan undag yaveg anoya, mu garawag anoya, “Mame divi? Mame toewanewan yusipama mataiwa? Me yusipamit airapu kukaeba dirumnewa, mu noiwa auya.” \v 28 \x + \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x*Me umum meuma tatevit at Gariri apa undag wateteyamne. \s1 Iesu Iyayapan Obiren Warinamunne \p \v 29 Koni mu sinagogu yankweg dauwag amiyawa, me Jemus ge Jon gaibu Saimon ge Andru gwe muma amiya. \v 30 Saimon nimnagawa vesinawa yuwat amipam aug gweyau deriyat egave wakene. Iyayapan mu Iesu gumbe umum waya. \v 31 Me menan aine, me nanive aug enagadne yoine. Yuwat amipam onanane, me amatog munan amat munivi. \p \v 32 Kum aigne augoiyau, iyayapan yuwat igiyawa ge airapu kukaeba doramnewa tam Iesu gumbe uwaya. \v 33 At toimu igiyawa undag ankwin noive agoniyag wakeya. \v 34 \x + \xo 1:34 \xt Mak 3:10-12\x*Iesu iyayapan obiren yuwat gina ubeube warinamunne. Me airapu kukaeba imne amiya. Me den bainda wane airapu kukaeba divi da wape, kuiyawa mu anoya me bira. \s1 Gariri Apa Iesu Opata Wane \p \v 35 \x + \xo 1:35 \xt Mat 14:23; Mak 6:46\x*Mumbevit aram muniwa apa, Iesu wan yoine, gwe kwene sira pontone arawa aike nun waivi. \v 36 Saimon ge me owowaviwa meuma menan yob onamiya. \v 37 Mu me yauyawa mu boboepaniyawa me diya, “Iyayapan undag genan yob eme!” \p \v 38 Iesu garawa wane, “Marewan gwe manmanwa ampa ampa anta. Asimeve gaibu ne oma ane opata wak dirumpna, kuiyawa me oya onedna.” \v 39 \x + \xo 1:39 \xt Mat 4:23; 9:35\x*Me at Gariri undag amdau birorot aine. Me sinagogu muma danave opata wak dirumne, sira airapu kukaeba imne amiya. \s1 Iesu Apan Warinamne \p \v 40 Apan me yuwat warumne iviwa reprosi aunewa uwane. Me koniwa yug nun wane, “Nenan ano negawa, ge waribiya nega oraimina atna.” \p \v 41 Iesu danadawai aune, me naniwa ereriyane apan gumbe yum dig wane, “Ne imunap, oraimina a!” \v 42 Tatevit yuwat warumne iviwa reprosi yankwene, sira me oraimina ane. \p \v 43 Iesu gwangwan yusipamit gaibu tatevit me baraune aine, \v 44 \x + \xo 1:44 \xt Rvt 14:1-32\x*me apa didne, “Yaukapa. Iyayapan da den diruma. Megara gembovit ag pirisi gumbe toyauwana. Sira Mosisi gwangwan wanewa mina gembo muintan oya puyo barauwa wana me gumbe iyayapan yaug anope ge oraimina ana.” \v 45 Megara aike amatog me iyayapan umum dirum wane. Gae mame wateteyamne. Meoya, Iesu at kokawa oma den ane taibe aine, me iyayapan onanwa arawa apa daieve aig wakene. Megara iyayapan mu ampa ampa omeg me gumbe uwaya. \c 2 \s1 Iesu Apan Da Amananiwa Buburuimusiawa Warinamne \p \v 1 Kum oiyat dawa apa, Iesu Kapenaum unigne, iyayapan anoya me gweyau onne. \v 2 Iyayapan obiren uwag agoniyaya. Gwe danawa at da den wakene ankwin noiwa gaibu noidauwane. Me gae wag dirumne. \v 3 Apan duwam ge duwam mu apan amananiwa buburuimusiawa yotug me gumbe onamiya. \v 4 Me kumive mu oma den ane me aug Iesu gumbe barauya, kuiyawa iyayapan noidauwane. Mu Iesu egave gwanob yayag apan amananiwa buburuimusiawa parauvinne gomaepam murap kwigieneya aigne. \v 5 Iesu anotumat muma yawamne, meve apan me amananiwa buburuimusiawa gumbe wane, “Utunwa, kukaeba geuma anog yankwene.” \p \v 6 Megara Gwangwan toewanewan igiyawa upeba mu asime wakeya, mu danowo wag dirumiya, \v 7 “Apan mame divi oya gae mamaib wane? Me God gumbe watkukamivi. Bira me oma ane kukaeba anog yankwetan, God mekut ape?” \p \v 8 Iesu tatevit me guwawa meuma gumbe mame anone divi mu danowo anoemewa, sira me wak dirumne, “Divi oya ye mame anoene? \v 9 Ambuwa me taibe; ne watna, apan amananiwa buburuimusiawa gumbe, ‘Ge kukaeba geuma anog yankwena,’ da watna, ‘Wan yoiya goma geuma aug aga.’ \v 10 Megara, ne imunap ye yaug anoya. Apan Usiwa\f + \fr 2:10 \ft Me Iesu Keriso.\f* me piyu egave yusiwa gaibu, me oma ane kukaeba anog yankwepe.” Meve me amananiwa buburuimusiawa abnawa dig wane, “Ne ge dirukna, wan yoiya, goma geuma aug gwe aga.” \v 11 “Ne ge dirukna, wan yoiya, goma geuma aug gwe aga.” \v 12 Me wan yoike, goma meuma aug mu undag namuwo dauwag aine. Mu undag mame gumbe teraya, sira mu God waragasiya waya, “Nu meib da den yavetewa!” \s1 Iesu Rivai Menan Auwane \p \v 13 Iesu sira awau visive aine. Iyayapan obiren me gumbe onamiya, me amatog wag toyau munne. \v 14 Me aiviwa, me Rivai me Arupies usiwa takesi tamivi abnawa gweyawa kusi apa wakene yaune. “Amanap onaga,” Iesu me dine, Rivai wan yoik amave aine. \p \v 15 Iesu me Rivai gweyave augoi nakwaeba naiviwa, yauya, takesi tameme igiyawa ge kukaeba igiyawa obiren uwag Iesu ge me aigowawa gaibu nakwai neme. Kuiyawa iyayapan obiren mu mina Iesu amave amome. \v 16 \x + \xo 2:16 \xt Mat 11:19\x*Gwangwan toewanewan igiyawa mu Parisi igiyawa, me iyayapan kukaeba ge takesi tamemewa gaibu neme yawamiya. Mu singui aigowawa gumbo waya, “Divi oya me takesi tamemewa ge iyayapan kukaeba gaibu wakeg neme?” \p \v 17 Iesu mame anone mu dirumne, “Ui oraimumu igiyawa mu doketa oya den anoeme, megara yuwat igiyawa mu doketa oya anoeme. Ne iyayapan oraiwa auwatan oya den uwana, go iyayapan kukaeba oya munan uwana.” \s1 Iesu Gumbe Kwit Oya Singui Aya \p \v 18 Gare Jon aigowawa ge Parisi igiyawa kwit eme. Iyayapan upeba uwag Iesu gumbe singui aya, “Jon aigowawa ge Parisi igiyawa aigowawa mu kwit eme, megara geumawa mu onan. Me aninin?” \p \v 19 “Memgebip abnawa me amdau igiyawa meuma gaibu wakeyawa, oma ane kwit ape? Mu me gaibu wakeyawa oma den ane kwit ape. \v 20 Megara kum uwape me memgebip abnawa gumbo aug aipe. Me kumiwa apa mu kwit ape. \p \v 21 “Bira da wape musiwa mataiwa waremig wape namuwa gumbe den agenpe, me meib apewa, matai wape musiwa mataiwa me wape namuwa viviyotpe sira me koka ape. \v 22 Sira bira da wain mataiwa mae kwapiwa irut namuwa danave den egampe. Me meib apewa, wain me mae kwapiwa irutawa dumetpe, sira wain ge kwapiwa irut duwam onanape. Meoya me wain mataiwa kwapiwa irutawa mataiwa danave egampe.” \s1 Sabat Kumiwa Ayapaneba \p \v 23 Sabat Kumiwa da, Iesu me nau danave aivi. Me aigowawa amome. Mu amatog nakwai wiit\f + \fr 2:23 \ft Bredi me nakwai wiit gumbe wareme.\f* upeba tameme neme. \v 24 \x + \xo 2:24 \xt Deu 23:25\x*Parisi igiyawa wag diya, “Yawa, divi oya mu Sabat Kumiwa apa Gwangwan togomeme?” \p \v 25 \x + \xo 2:25 \xt 1Sm 21:1-6\x*Me garawa wane, “Ye Devid ge owawa iyagon wakeyawa kumiwa me aninin ane? Ye basiyayana go onan? \v 26 \x + \xo 2:26 \xt Rvt 24:5-9\x*Me Abiataru me pirisi kokawa kumiwa apa, Devid me God gweyawa unigne bredi me waribiyanewa nane. Me Gwangwaneba me pirisi igiyawa mukut nape. Sira me upeba aigowawa munne naya.” \p \v 27 \x + \xo 2:27 \xt Deu 5:14\x*Meve me wag dirumne, “Sabat Kumiwa me apan oya, sira apan me Sabat Kumiwa oya onan. \v 28 Meoya Apan Usiwa me Sabat Kumiwa Ayapaneba.” \c 3 \s1 Iesu Apan Naniwa Gegerainewa Wasiwamne \p \v 1 Iesu sinagogu danave unig aine. Apan naniwa gegerainewa asime apa wakene. \v 2 Iyayapan upeba mu Iesu pui yutan oya yaveg anoeme gae ambuwa ditom. Me Sabat Kumiwa apa warinampe go onan, yautan oya mu yangowa me gumbe wakene. \v 3 Iesu me apan naniwa gegerainewa gumbe aib wane, “Iyayapan namuwo wan yoiya.” \p \v 4 \x + \xo 3:4 \xt Ruk 14:3\x*Meve Iesu wag dirumne, “Sabat Kumiwa Gwangwan gumbe ambuwa oraiwa: Oraiwa atanwa go kukaeba atanwa, inaiinai waita wantan go toinguttan?” Megara mu nouwa iyadmusia. \p \v 5 Me birorot danapiripam yangut yawamne, anogugud ane mu nonowa yaigipam. Sira apan me digwane, “Nanigwa atan dima.” Me naniwa siwadne oraimina di ane. \v 6 \x + \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16\x*Meve Parisi igiyawa dauwag amiya, sira Erod igiyawa gaibu mu aninin akape Iesu totan oya, mu iyapeba paneme. \s1 Iyayapan Obiren Iesu Amave Amiya \p \v 7 Iesu me aigowawa gaibu awau amiya. Iyayapan obiren mu Gariri apa onamiyawa amowo amiya. \v 8 Mu me aiviwa undag anoyawa, Judia, Jerusarem, Idumia ge at kokawa birorot me Jodan gambenwa, ge Taiya ge Saidon birorot apa iyayapan obiren me gumbe uwaya. \p \v 9 Me aigowawa dirumne, “Iyayapan obiren oya ne iyayapan asinut siririyatna. Wa kusikarenwa aug negiya.” \v 10 \x + \xo 3:10 \xt Mat 14:36\x*Me iyayapan obiren warinam munne, meoya yuwat igiyawa me yumtan oya garaman ag me gumbe uwaya. \v 11 \x + \xo 3:11 \xt Ruk 4:41\x*Airapu kukakaeba me yavemewa, mu me namive uyug aigek kwaruwaya, “Ge God Usiwa.” \v 12 \x + \xo 3:12 \xt Mak 1:34\x*Megara Iesu yaigipam dirumne, umum den wape ne bira. \s1 Iesu Apasoro\f + \fr 3:13 \ft Apasoro me ewamuniviwa da ube.\f* 12 Tamne \p \v 13 Iesu tui dog aine. Iyayapan me anoiviwa munan auwane. Mu menan onamiya. \p \v 14 Me aigowawa 12 tamne. Mu me gaibu, sira opata waigimtan tepe ampe, \v 15 sira mu yusiwa auk airapu kukaeba atatai impe. \v 16 \x + \xo 3:16 \xt Jon 1:42\x*Iyayapan mame mu aigowawa 12 om yuwamnewa: Me Saimon ug Pita yune; \v 17 \x + \xo 3:17 \xt Ruk 9:54\x*sira Jebedi usitainawa Jemus ge gwaneba Jon gumbo me ivuwa Boanaji munne, me natawa aegnaminin ge kapisi usitainawa. \v 18 Andru, Pirip, Batoromiu, Matiu, Tomas, Jemus me Arupies usiwa, Tadaiyas, Saimon me Jerot abnawa.\f + \fr 3:18 \ft Jerot me dam iviwa.\f* \p \v 19 Isukariot Judas, me Iesu ominawa baraunewa. \s1 Iesu Ge Berujeburu\f + \fr 3:20 \ft Berujeburu me airapu kukaeba iviwa.\f* \p \v 20 Meve Iesu gwe unigne. Sira iyayapan obiren agoniyaya, meoya me ge aigowawa mu nakwai natanwa kum onan. \v 21 Iesu inawa tatawaiwa ge yogeyawaiwa mame anoyawa, mu autan onamiya. Kuiyawa mu waya, “Me kuiya kukaine.” \p \v 22 \x + \xo 3:22 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Sira Gwangwan toewanewan igiyawa mu Jerusarem apa onamiyawa waya, “Berujeburu me wait aune! Airapu kukaeba kokawa usiwa gumbe me airapu kukaeba atatai imivi.” \p \v 23 Meoya Iesu munan auwane onamiya, meve me gae maibe gumbe mu dirumne: “Seitan me aninin Seitan atatai itan? \v 24 Toimu togomiyak ge yoik apewa, gwetoimu me oma den ane yoipe. \v 25 Sira gwe togomiyak ge yoik apewa, gwe me oma den ane yoipe. \v 26 Sira Seitan me danave mut ape togomiyak yoik apewa, me den yoipe onanape. \v 27 Natawa di, bira da me apan yusipam gweyawa unig dividivi meuma tamtan anopewa, namu apan yusipama den tupewa, oma den ane gwe dana unig dividivi tampe. Meoya namu tukapa, meve divdivi bope. \v 28 Ne natawa diruitna, apan kukaeba apewa go God gumbe ano kukam wapewa mu anog yankwepe. \v 29 Megara bira da Guwawa Iyakaisiyapama gumbe ano kukam wapewa, me den anog yan kwepe. Me yaibobot kukaeba meuma ane onan den ape.” \p \v 30 Me mame wane. Kuiyawa mu veme, “Iesu me airapu kukaeba aune.” \s1 Iesu Inawa Ge Tatawaiwa \p \v 31 \x + \xo 3:31 \xt Mak 6:3; Jon 2:12; Apa 1:14\x*Iesu inawa ge gwanebaiwa uwaya. Mu daieve yokeg ud da barauya unig menan auwane. \v 32 Iyayapan obiren mu birorot me gumbe yan wakeya mu wak diya, “Inag ge gwanegaiwa gwe daieve wakeg genan yobeme.” \p \v 33 Me singui wane, “Ne inan ge tatanaiwa mu bira?” \p \v 34 Me iyayapan mu ikukuk paneg wakeyawa birorot yawamne, dirumne, “Ne inan ge tatanaiwa mawa wakeya! \v 35 Da bira me God anowawa aiviwa me tatangwanen ge yogiyanaiwa ge inan.” \c 4 \s1 Yawa Emeiviwa Abnawa Maibeyawa \p \v 1 \x + \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9; Ruk 5:1-3\x*Sira Iesu amatok awau visive toyaumunne. Iyayapan obiren me gumbe uwaya. Meoya me awau egave wa danawa unig yan wakene. Iyayapan obiren mu awau visive wakeya. \v 2 \x + \xo 4:2 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34\x*Iesu dividivi undag gae maibe gumbe toyau munne. Me toyaumunnewa danave aib wane, \v 3 “Anoya! Nau abnawa me yawa tam vettan aine. \v 4 Me yawa emeiviwa, upeba ebu taibe aigiya. Nenip uwag naboriya. \v 5 Upeba an egave aigiya, asime piyu koka onan. Mu tatevit dumiya, kuiyawa piyu kusi da egave. \v 6 Megara kum dauwag mu igamne undag toyaimusia, kuiyawa mu taiwa epampa den aigiya. \v 7 Yawa upeba gan danave aigiya. Yawa yaig yoiya, go gan warumne, meoya natawa den inne. \v 8 Sira upeba piyu oraiwa gumbe aigiya. Me yaig yoiya koka aya natawa iniya. Me 30, 60, 100 mina natawa inamiya.” \p \v 9 Meve Iesu wane, “Da bira anotan oya naunawa gaibu ipewa me anope.” \p \v 10 Iesu mekut wakenewa, aigowawa 12 ge upeba da mu me gumbe birorot wakeyawa, mu gae maibe meuma oya singui waya. \v 11 Iesu mu dirum wane, “God toimuwawa anoano guwavewa me wait toyau yenna. Megara asipa painauwa igiyawa mu gumbo dividivi undag gae maibe gumbe dirum veni. \v 12 \x + \xo 4:12 \xt Ais 6:9-10; Apa 28:26-27\x*‘Mu yaveme megara den auveme, sira anoveme megara den yaug anoeme; mu kukaeba muma anok den yankwepe!’” me meib. \p \v 13 Meve Iesu mu dirumne, “Ye gae maibe mame den anoene? Aninin akape ye gae maibe da anoene? \p \v 14 Nauwaruat abnawa me gae emeivi. \v 15 Iyayapan upeba mu yawa ebu taiba mina. Mu gae anopewa, tatevit Seitan uwak gae mu danowo emenewa tam aipe. \v 16 Iyayapan upeba mu yawa mu an egave mina. Mu gae anopewa tatevit degadega gumbe aupe. \v 17 Megara taiwa onan, meoya kum koni pipi aigimpe. Gae gumbe ibnawa go edawai uwapewa, mu tatevit a ampe. \v 18 Iyayapan upeba da mu yawa gan danave mina. Mu gae anope, \v 19 \x + \xo 4:19 \xt Mat 19:23-24\x*megara piyu mame anoano meuma anopewa, tawara ugai mumpewa, dividivi undag da atanwa anoemewa mu unig gae tobotpe, meoya natawa den impe. \v 20 Iyayapan upeba mu yawa piyu oraiwa gumbe mina. Mu gae anope, aupe, sira mu 30, 60, 100 mina natawa inampe.” \s1 Damempa Maibeyawa \p \v 21 \x + \xo 4:21 \xt Mat 5:15; Ruk 11:33\x*Me wak dirumne, “Ye dun kabum go deriyat ankwatave barautan oya aug oniyana? Garawa ye me dun yokeiviwa egave barauya. \v 22 \x + \xo 4:22 \xt Mat 10:26; Ruk 12:2\x*Dividivi undag me guwave wakenewa me taibe ape, sira dividivi undag guwavewa me watappe. \v 23 Da bira anotan oya naunawa gaibu ipewa me anope.” \p \v 24 \x + \xo 4:24 \xt Mat 7:2\x*Sira me meib wane, “Anoenewa yaimoyai anoya. Ye om yuyawa, ebu desirom mina me matai om yuepe,—sira egave yempe. \v 25 \x + \xo 4:25 \xt Mat 13:12; 25:29; Ruk 19:26\x*Da bira aunewa me sira kokavit aupe. Megara, da bira den aunewa, divi aunewa me gumbe atan aupe.” \s1 Yawa Yaiviwa Maibeyawa \p \v 26 Me sira wane, “God toimuwawa me mame mina. Apan yawa piyuwau emene. \v 27 Aram ge kum, apan me kubvinivi wan yoiviwa, yawa toen dumivi yaivi, go me aninin yaivi den yaug anone. \v 28 Piyu me mekut natawa inivi—namu powawa, meve begawa, meve begawa danave natawa inivi. \v 29 \x + \xo 4:29 \xt Joe 3:13; Rev 14:15\x*Me natawa kweraipewa, tatevit deba gumbe gomiyape, kuiyawa maura kumiwa uwane.” \s1 Gayum Yawa Maibeyawa \p \v 30 Sira me wane, “God toimuwawa me divi mina anin waton, sira divi gae maibe nu anin waton? \v 31 Me gayum yawa mina, me yawa kudnausiren me ge piyuwau emegewa. \v 32 Megara me emenewa, me yaig yoipe, nau danave dividivi undag wakeyawa danowo me kokavit ape, sira me naniwa koka yupe, nenip painauwa uwag gugupave wakeigimpe.” \p \v 33 Iesu me gae wak dirumne gae maibe obiren gina desiroma gumbe. Mu undag yaug anoya mina ane. \v 34 Me maibe den kwene dividivi undag maibe gumbe dirumne. Megara me aigowawa mukut, gumbo natawa taibe wane. \s1 Iesu Wane Taig Kokawa Memeyaine \p \v 35 Oiyat me augoiyau uwanewa, me aigowawa dirum wane, “Nu anta asiwa visi gambenwa.” \v 36 Iyayapan mu kwemiya. Me wa danave, mu me mina gaibu amome. Asimeve me mina wa upeba gaibu amome. \v 37 Meve taig okup uwag yawarat wa umne. Yoi wa noidauwane. \v 38 Iesu wa namive unan yug kubvinivi. Aigowawa me togwanamiya, wag diya, “Ewanewan, ge nu den amat anuna nonunwa napewa?” \p \v 39 Me wan yoine, taig dig wane sira yawarat gumbe dine, “Iyagisia! Ipunapun onan!” Meve taig aig botone, sira awau botone. \p \v 40 Me wag dirumne, “Divi oya ye a ene? Ye ande anotumat onan?” \p \v 41 Mu a akape gara wa aya, “Mame me bira? Taig ge yawarat me noiwa auya!” \c 5 \s1 Apan Me Airapu Kukaeba Gumbewa Iesu Warinamne \p \v 1 Mu at Gerasa me poeman gambenwa dauwag amiya. \v 2 Iesu wa kweg dauwag onnewa, apan me airapu kukaeba gumbewa me nuntosatan oya babat apa uwane. \v 3 Apan mame babat apa vinivi. Bira da oma den ane tupe, aiyan murapeba sein gumbe tuya go oma den ane. \v 4 Kuiyawa me kapet go aiyan murapeba sein gumbe naniwa ge amawa evedni tueme, megara me aiyan murapeba sein gomiyane sira kapet me amawa tuiyawa gomiyane. Bira da yusipama onan me aug baraupe aikpe. \v 5 Meoya kum ge aram yampot apa ge tui gumbe me it awau epam membovit an gumbe ingan toivi. \p \v 6 Me Iesu asipa painau yaunewa, me kintog namive aig konive yune. \v 7 \x + \xo 5:7 \xt Mak 1:24\x*Me kwat kuiyaven wane, “Ge nu gunup divi amon, Iesu, God Painauvitwa Usiwa? God namive agi wa. Ge dawai den nega!” \v 8 Kuiyawa Iesu me gumbe wane, “Ge airapu kukaeba, apan mame gumbe dauwa!” \p \v 9 Iesu me gumbe singui wane, “Ge ivugwa anin?” Garawa wane, “Ne ivunwa me Riijon, kuiyawa nu aboit.” \v 10 Sira me Iesu gumbe nun wa ge wa ane, at mame apa den tepe ampe. \p \v 11 Bui obiren koni tui gambenwa apa mo muneme. \v 12 Me airapu Iesu gumbe nun wane, “Tenuna anta bui danowo, bainda wa, anta bui danowo unikta.” \v 13 Me gumbo bainda wane, sira meve airapu kukaeba uwag dauwaya bui danowo amiya. Bui undag 2,000 mina, erai wareg aigeg awau apa nonowa naya boriruwaya. \p \v 14 Iyayapan mu bui amaremewa kintog amog at kokawa ge at gwetoimu apa mame dirumiyawa, iyayapan dauwag divi aninin anewa yautan onamiya. \v 15 Mu Iesu gumbe onamiyawa, mu yauya apan me danave airapu kukaeba obiren dadi\f + \fr 5:15 \ft Baiboru danave tenewa me Riijon. Natawa me mut igiyawa kuiya da. Me danave mut igiyawa 6,000 mina wakeya.\f* wakeyawa. Me wape enne, kuiyawa oraiminavit gumbe yan wakene. Mu a aya. \v 16 Mu me yauyawa iyayapan gumbo dirumiya apan me airapu kukaeba pannewa gumbe anin ane, sira dirumiya bui gumbo anin anewa gaibu. \v 17 Meve iyayapan amatog Iesu dig waya at muma kweg aipe. \p \v 18 Iesu amatog wa avig aiviwa, apan me airapu kukaeba pannewa uwag wane ne gaibu anta. \v 19 Iesu me bainda den wane, sira wane, “Vesin ud munan taig aga, diruma Ayapan anintom ge gungap ane sira ano gennewa.” \v 20 Meoya apan me at Dekaporis gumbe aike amatog dirumne Iesu anintom menan ane. Meve iyayapan undag anog teraya. \s1 Otau Boanewa Ge Vesin Yuwaranewa \p \v 21 Iesu sira wa gumbe awau gambenwa ainewa, iyayapan obiren Iesu gumbe agoniyaya. Me awau visive wakenewa, \v 22 sinagogu\f + \fr 5:22 \ft Me Ju nun gweyawa mina.\f* amaraivi abnawa da, iviwa Jairos, asime uwane. Iesu yaunewa me amave aigne, \v 23 Iesu gumbe nun wa ge wane, “Ne gwaitanwa kudnausiren me boaivi. Garawapa onakpa ge nanigwa gumbe baraupa, me aninapa inaig wakepa.” \v 24 Meoya Iesu me gaibu amiyawa, iyayapan obiren amave amog birorot empaniya. \v 25 Vesin da me bairawan 12 danave ganigani wariviwa asimeve wakene. \v 26 Doketa obiren yauya megara den warinamiya danadawai kokavit me aune. Sira dividivi meuma undag gumbe wakenewa mumbodne, go inai den aune yuwat koka ande wakene. \v 27 Me Iesu oya veme anonewa, me on iyayapan yapowo yoig daieven wapeyawa yumne. \v 28 Kuiyawa me anone, “Wapeyawa yumpna ipewa, ne inaigitna.” \v 29 Tatevit me ganigani wariviwa gomane. Me uiwa danave demtawa aune dawai onanane. \p \v 30 \x + \xo 5:30 \xt Ruk 6:19\x*Iesu tatevit anone me yusiwa me gumbe dauwag aine. Me iyayapan yapowo birorot yavivi dirumne, “Bira ne wape yumne?” \p \v 31 Aigowawa meuma garawa waya, “Ge yavege iyayapan agoniyag ge manageme, ge singui divi oya vegan, ‘Bira ne yumnedne?’” \p \v 32 Iesu me bira ane yawatan oya di birorot yavivi. \v 33 Meve vesin me aninin me gumbe matadne yaug anone. Daramipam uwake Iesu amave aigne natawa undag dirum wane. \v 34 \x + \xo 5:34 \xt Mak 10:52; Ruk 7:50; 17:19\x*Iesu dig wane, “Gwaitanwa! Anotumat geuma warinam genne. Yum gumbe aga, dawai geuma auegewa onanane.” \p \v 35 Iesu gae ande waiviwa, iyayapan upeba Jairos me sinagogu amaraivi abnawa gweyawa apa uwag waya, “Ge gwaitagwa me boane. Divi oya toewanewan gumbe wayug wayug ege?” \p \v 36 Iesu gae muma veme anonewa, sinagogu amaraivi abnawa gumbe wane, “A den a. Di anotumat a.” \p \v 37 Me den bainda wane bira da gaibu amave aipe. Pita, Jemus ge Jon me Jemus gwaneba mu mukut. \v 38 Mu sinagogu amaraivi abnawa gweyawa meuma uwayawa, Iesu yawamne mu danadawai gumbe iruveme sira it aen gaibu veme. \v 39 Me aig unig dirumne, “Divi oya ye wayug wayug ge it aen venan? Ud den boane, me di kubvinivi.” \v 40 Mu Iesu gumbe towaya. Namu Iesu iyayapan undag bog tene dauwag amiya, ivi ud mamawa inawa ge me aigowawa mu me gaibu tam ud ampa wakenewa me unig aine. \v 41 \x + \xo 5:41 \xt Ruk 7:14\x*Me ud nanive aug dig wane, “Tarisa kum!” (Me natawa, “Otau, genan veni, wan yoiya!”) \v 42 Tatevit otau wan yoig birorot aine. (Me bairawan 12 onanane.) Mu mame gumbe tet kokavit aya. \v 43 Iesu gwangwan kokavit munne bira da mame den wape anope. Me dirumne nakwai da otau wampe nape. \c 6 \s1 Propeta Ebnotu Onanwa \p \v 1 Iesu asime kwemne, gwetoimu meuma aine. Aigowawa amave amiya. \v 2 \x + \xo 6:2 \xt Jon 7:15\x*Sabat Kumiwa uwanewa, me sinagogu danave amatog toyau munne. Iyayapan obiren me anoyawa anog teraya. Mu singui aya, “Apan mame divi mame aiviwa ampa tamne? Sira me anoano oraiwa mame wannewa ge irayauyau aiviwa me divi gumbe aune? \v 3 Apan mame me gwe sisi abnawa, onan? Mame me Meri usiwa ge Jemus, Josep, Judas ge Saimon tatawa, onan? Me yogiyawaviwa mapa nu gaibu wakeya, onan?” Mu Iesu gumbe anotumat den aya. \p \v 4 \x + \xo 6:4 \xt Jon 4:44\x*Iesu wag dirumne, “Propeta me gwetoimu meuma, iyayapan meuma, gwe meuma danowo mekut ebnotu gumbe da onan.” \v 5 Me asimeve irayauyau den ane. Me anewa me naniwa yuwat igiyawa upeba kuiyovo tene inaimusia. \v 6 Sira Iesu anotumat muma onan oya terane. Meve Iesu gwe gwe gumbo birorot aine toyau mumne. \s1 Iesu Apasoro 12 Tene Amiya \p \v 7 Apasoro 12 munan auwane gumbe uwaya. Mu duwam duwam tene amiya. Airapu kukaeba atatai imtan oya yusiwa munne. \v 8 \x + \xo 6:8 \xt Ruk 10:4-11\x*Mame gwangwan meuma: “Amdau oya divi da den auya. Tutu mekut auya, bredi onan, ikwai onan, powawa berip danave anmaga onan. \v 9 Sandoro mekut tuya, go gweb ankwatavewa duwam den eniya. \v 10 Evedni evedni gwe ambuwa unigimiyawa, asime wakeigimiya, meve at gwe me kweya. \v 11 \x + \xo 6:11 \xt Apa 13:51\x*Ye at ambuwa uwaya den baigan yempewa go gae yeuma den anopewa, mu yaug anotan oya amedanawa atapupu toya aikpe, meve at me kweya.” \p \v 12 Mu amiya, sira iyayapan nonemagowa biroriyatan oya opata muniya. \v 13 \x + \xo 6:13 \xt Jms 5:14\x*Mu airapu kukaeba obiren atatai imiya, sira yuwat igiyawa obiren egowo oira egamiya, mu inaimusia. \s1 Babataito Abnawa Jon Me Meyawa Kwagomiyaya Botone \p \v 14 \x + \xo 6:14 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Ruk 9:19-20\x*Iesu iviwa koka anewa, Kin Erod me anone. Iyayapan upeba waya, “Babataito abnawa Jon boriruwayawa igiyawa gumbo sira inaig yoine, meoya inaiinai ubeube yusiwa me gumbe nau aivi.” \p \v 15 Upeba waya, “Me Eraija.” Sira upeba waya, “Me propeta da watavitwa mina.” \p \v 16 Megara Erod me anonewa wane, “Jon me ne meyawa kwagomiyanawa boriruwayawa gumbo sira inaig yoine!” \p \v 17 Kuiyawa Erod membo dirumne Jon aupe, yumeg tuya, aueg nog barauya. Mame me anewa Erod tatawa Pirip biviwa Erodias me aunewa oya. \v 18 \x + \xo 6:18 \xt Rvt 18:16\x*Kuiyawa Jon me Erod gumbe wane, “Ge tatag biviwa auwanawa me gwangwan gumbe oraimina onan.” \v 19 Meoya Erodias me Jon gumbe anog danapiriwane, me imive me tope boitan anone. Megara me mina den ane, \v 20 kuiyawa Erod me Jon gumbe a ane sira me papara vinne. Kuiyawa me anone Jon me apan iyakaisiyapama ge danawa esine abnawa. Erod me Jon opata waivi anonewa, anopipanum ane, megara me degadega gumbe anoivi. \p \v 21 Meve ivi kum oraiwa uwane. Erod yainewa kumiwa apa me koukawa meumawa, mut igiyawa amaramunemewa, Gariri koukawa mumawa igiyawa munan buyunai tamne. \v 22 Erodias gwaitawa uwag unig tare wadne. Erod ge amdau igiyawa mu degadega aya. Kin me otau gumbe wane, “Divi da anoegewa ne gunap wa. Me ne gentna.” \v 23 Sira me gae gwangwan gumbe agi wane, “Ge divi da autan anoegewa ne gentna. Ge imugap at neuma kokawa gambenwa autan anoegewa me ne gentna.” \p \v 24 Otau mame dauwag aig inawa dine, “Ne divi oya nun waten?” Me garawa wane, “Babataito Abnawa Jon kuiyawa wa.” \p \v 25 Meoya otau me tatevit kinipam aig kin gumbe uwag nun wane, “Ne imunap Babataito Abnawa Jon kuiyawa. Gare mame di en egave baraug nega.” \p \v 26 Kin danadawai kokavit anone. Megara agi meuma yaigipamit wane oya, sira iyayapan buyunai gumbewa yaveme oya, otau wanewa me topai den ane. \v 27 Kin me tatevit Jon kuiyawa aug ontan oya gae yusipam wane. Toinguttanwa abnawa baraune aine. Me nog danave unig aike Jon meyawa togomiyane, \v 28 sira kuiyawa en egave baraug aug taig onne. Me otau me wanne. Otau me inawa me wanne. \v 29 Jon aigowawa mame anoyawa uwag me kwapiwa aug yampot danave barauya. \s1 Iesu Iyayapan 5,000 Nakwai Utamne \p \v 30 \x + \xo 6:30 \xt Ruk 10:17\x*Apasoro mu Iesu birorot empaniya. Mu dividivi ayawa ge toyau munnewa undag Iesu gumbe waya. \v 31 Me dirum wane, “At wayug wayug onan arawa ne gunap ye yekut oneya nonewa emiya.” Kuiyawa iyayapan obiren uwa ge am emewa, mu nakwai muma natanwa kumiwa onan. \p \v 32 Meoya mu mukut wa gumbe pontone arawa amiya. \v 33 Mu kwemum amiyawa iyayapan obiren mu yaug anoya. Meoya mu gwetoimu undag apa amowo kinipam amog asimeve namuwon uwaya. \v 34 \x + \xo 6:34 \xt Nam 27:17; Mat 9:36\x*Iesu wa avig on aigne iyayapan obiren yawamne. Me munan danadawai anone. Kuiyawa mu sip mina mu sip amaraivi abnawa gaibu onan. Meoya me amatog toyautoyau obiren ane. \p \v 35 \x + \xo 6:35 \xt Mak 8:1-9\x*Kum aigivi augoiyau uwaiviwa, aigowawa Iesu gumbe uwaya. Mu waya, “Mame gina inguiwa arawa, sira kum onanatan aivi. \v 36 Iyayapan kwema ampe, kuiyawa mu oma ane at ama gambenwa go gweyowa ampe. Nakwai divi da mumbo gwiruwat nape.” \p \v 37 Megara me garawa wane, “Ye nakwai da muniya.” Me gumbe waya, “Me 200 denari\f + \fr 6:37 \ft Apan da oiyat desirom nau apewa me garawa 1 denari aupe.\f* aupe! Nu anta bredi me 200 denari gumbe gwiruwak mu munta?” \p \v 38 Iesu singui wag dirumne, “Ye bredi anintom tamiyan? Aiseg yauya.” Mu yawamiyawa aib waya, “Naningambenit ge gwambui duwam.” \p \v 39 Meve Iesu mu dirum wane, “Ye iyayapan dirumiya kuiya dada wayo egave yan wakepe.” \v 40 Sira mu kuiya dada 100 go 50 yan wakeya. \v 41 Iesu bredi 5 ge gwambui duwam bog kwimin wan yaune, me gaun gumbe wane, bredi warensine. Meve me iyayapan namuwo mu tetan oya aigowawa munne. Me gwambui duwam gaibu mu undag kebag munne. \v 42 Mu undag naya oma ane. \v 43 Aigowawa bredi ge gwambui naya musimusiwa pot 12 enamiya noidauwaya. \v 44 Apan mu nayawa me 5,000. \s1 Iesu Poeman Egave Aivi \p \v 45 Iesu tatevit aigowawa dirumne wa danave unigiya sira at Betuseida namiven amome, Iesu me iyayapan tene taig amiya. \v 46 \x + \xo 6:46 \xt Ruk 5:16\x*Iesu iyayapan obiren yankwem, tui visi gambenwa nun watan oya dog aine. \p \v 47 Augoiyau uwane. Wa awau dana bunangave yokene, Iesu mekut piyuwau wakene. \v 48 Me aigowawa yawamnewa mu bara wareg itan utan eme. Kuiyawa taig gurivi. Arampuna kum koniwa duwamdesi wanteteyau me dauwag poeman egave amave munan aine. Me koni mu emariya muntan ane. \v 49 \x + \xo 6:49 \xt Ruk 24:37\x*Mu Iesu poeman egave amave onivi yauyawa, mu yaug anoyawa me airapu. Mu kwaru waya. \v 50 Kuiyawa mu undag me yauya a aya. Tatevit Iesu munan dirum wane, “Yusiyusi aya! Ma ne. A den aya.” \v 51 \x + \xo 6:51 \xt Mak 4:39\x*Meve me wa danave mu gaibu dauwag ainewa, taig memeyaig aigne. Mu teraya guwowa puk wane. \v 52 Kuiyawa mu bredi gumbe den yai yaug anoya. Mu nonomagowa yaigiwane. \p \v 53 Awau gambenwa dauwag amiya piyu Genesaret apa uwaya, sira anika aoreya. \v 54 Mu wa gumbe dauwag onamiyawa, iyayapan tatevit Iesu irawa yawag anoya. \v 55 Sira mu at me undag gwe gwe kintoya. Mu Iesu ampa wakenewa anoyawa, yuwat igiyawa kem egave bog at me uwaya. \v 56 Sira me ainewa at ampa ampa—gwetoimu apa, at koka apa, at diri gambenwa apa—mu yuwat igiyawa gwiruwaremewa arawa apa teya. Mu me gumbe nun waya Iesu wape meuma noibamawa yumpe. Iyayapan yumiyawa mu undag inaimusia. \c 7 \s1 Oraiwa Ge Miyotapam \p \v 1 Parisi igiyawa ge Gwangwan toewanewan upeba mu Jerusarem apa onamiya mu Iesu empaniya. \v 2 \x + \xo 7:2 \xt Ruk 11:38\x*Mu yawamiya Iesu aigowawa upeba mu nanuwa miyot den muinkapa nakwai neme. \v 3 Parisi igiyawa ge Ju igiyawa undag mu upanaiwa kuinui muma ag omome, meoya mu nanuwa den muinpewa nakwai den nape. \v 4 \x + \xo 7:4 \xt Mat 23:25\x*Mu gwiruwaremewa arawa apa taig onampewa mu mumbo kwapuwa den muinpewa divi da den nape. Sira wagobaviwa wakewake mumawa gwangwanepam obiren. Mu ap, noum, ui yaigipama, upeba gaibu muineme. \p \v 5 Meoya Parisi igiyawa ge Gwangwan toewanewan singui Iesu gumbe waya, “Divi oya ge aigowagwa mu upanaiwa kuinui mumawa gaibu den amat nanuwa miyotapam gumbe nakwai nape?” \p \v 6 \x + \xo 7:6 \xt Ais 29:13\x*Iesu gara wag dirumne, “Aisaya me ye ugauga ene igiyawa guniyap wanewa bainda wane. Me aib tene, \q1 ‘Iyayapan mame nouwa muma gumbe ebnotu nenan eme, megara imudanowo muma ne gunap painau. \q1 \v 7 Mu imuwa undag ne gunap den waiya eme; mu iyayapan toyau toyau muma mekut toyau muneme.’ \m \v 8 Ye God Gwangwan meuma yan kweyana, iyayapan kuinui mumawa aug ongene.” \p \v 9 Sira me wag dirumne, “Ye upeaiwa ano muma amat ag ongetan oya God Gwangwan meuma atan barauyana! \v 10 \x + \xo 7:10 \xt Eks 20:12; 21:17; Deu 5:16\x*Sira Mosisi wane, ‘Ye mameaiwa ge ineaiwa gumbo ebnotu amuniya.’ sira, ‘Bira da inawa ge mamawa gumbo anokukam apewa me matai tope boape.’ \v 11 Megara ye vene, apan da inamamawa gumbo aib wape, ‘Dividivi me ne yenan tamnawa me Korban ane’, (Korban me God puyowawa.) \v 12 ye me apan gumbe diya inamamawa oya divi da den ape. \v 13 Mamaib Ye upanaiwa kuinui yeuma gumbe God gae meuma yusi onan ane. Sira mame mina ye obiren ayana.” \p \v 14 Iesu sira iyayapan obiren munan auwane menan onamiya, “Ye undag ne watna anoya, mame yaug anoya. \v 15 \x + \xo 7:15 \xt Apa 10:14-15\x*Divi da asipa daieve wakenewa me apan danave unikpe me oma den ane apan miyot ape. Megara apan gumbe dauwag onnewa me apan miyot ape.” \v 16 (-)\f + \fr 7:16 \ft Namu tenewa upeba \fv \ft V16\+fv* \ft oya aib veme. \fv \ft V16\+fv*: Apan naunawa gumbe anotan anoiviwa me anope.\f* \p \v 17 Iesu iyayapan obiren yankwemne sira gwe unig ainewa, aigowawa me gumbe maibe mame oya singui waya. \v 18 Iesu dirumne, “Ye me kwiyewa boredne? Ye den yaug anoyana, divi da me apan danave unignewa me oma den ane me miyot ape? \v 19 Kuiyawa me apan nonemagawa danave den unikpe, go danave unikpe, meve kwapive uwag aipe.” Iesu me mame waivi, me watabne nakwai undag oraimina. \p \v 20 Sira me wane, “Divi da apan gumbe uwag oniviwa me apan miyot ape. \v 21 Kuiyawa apan danave wakeyawa, sira taibe watna, apan miyot ayawa me nonemagawa gumbe wakeya me dauwag omome. Mu ano kukaeba anoiviwa, vesin apan payaupayau, ub, toenguttan, yaug anogugurivi, \v 22 nunipama, ano kukam, ugauga, yaug anoguguraiviwa, yano, membo iviwa wai yaivi, warago aiviwa. \v 23 Kukaeba mame undag apan danave dauwape. Me ape apan miyot ape.” \s1 Sairopenisia Vesin Anotumat Meuma \p \v 24 Iesu at me yankweg at Taiya\f + \fr 7:24 \ft Namu tenewa upeba veme Taiya ge Saidon.\f* megiyawa oya aine. Me gwe danave unignewa, me imive iyayapan me den yaug anope, go me oma den ane guwave ape. \v 25 Vesin da me gwaitawa kusiwa airapu kukaeba aunewa me Iesu oya anone. Me tatevit uwane amave aigne. \v 26 Me at Griisu vesinawa, at Siria Penisia apa yaine. Me Iesu gumbe nun wane airapu kukaeba gwaitawa gumbe dauwag aitan oya. \p \v 27 “Ud usiusiwa kwema namu nape divi undag mu anoemewa,” Iesu wane, “Kuiyawa me oraimina onan ud bredi muma aug kweyau aoretna nape.” \p \v 28 Vesin garawa wane, “Ayapan, me natawa. Megara, kweyau me teboro ankwatave wakenewa ud usiusiwa bredi mumawa musimusiwa nape.” \p \v 29 Me vesin gumbe wane, “Ge garawa geuma me oraiminavit! Aga. Airapu kukaeba ge gwaitagwa wait yankweg dauwag aine.” \p \v 30 Vesin gweyawa aine yaune me gwaitawa parao viniviwa. Airapu kukaeba wait me yankweg dauwag aine. \s1 Iesu Naunawa Boredne Noiwa Borednewa Warinamne \p \v 31 Meve Iesu at Taiya yankweg at Saidon uwag aine, meve me sira Gariri poeman gumbe at Dekaporis megiyave uwane. \v 32 Me apa, iyayapan upeba apan me nauna boredne sira gae yaimoyai den waiviwa aug Iesu gumbe uwaya. Mu Iesu gumbe nun waya naniwa apan egave barautan oya. \p \v 33 Iesu me iyayapan obiren yapowo me atan aune. Me naniguriwa duwam apan nauna nogave enne. Meve me gwitup emne apan pednawa yumne. \v 34 Me kwimin owan yaune anogugut ane wag dine, “Epata!” Me natawa, “Me watapa!” \v 35 Meve apan naunawa watabne. Sira me pednawa bururuwane me amatog gae siwavit wane. \p \v 36 \x + \xo 7:36 \xt Mak 1:43-45\x*Iesu gwangwan wag dirumne bira da den dipe. Iesu gae sira dirumne, megara iyayapan egave me oya gae wag amome. \v 37 \x + \xo 7:37 \xt Ais 35:5\x*Iyayapan tet kokavit ag waya, “Me dividivi anewa undag oraiminavit. Nauna borednewa me anone, noi borednewa me gae wane.” \c 8 \s1 Iesu Iyayapan 4,000 Nakwai Utamne \p \v 1 \x + \xo 8:1 \xt Mak 6:35-44\x*Kum me apa iyayapan obiren sira agoniyaya, go mu gumbo nakwai onan. Iesu aigowawa munan auwane onamiya. Me mu gumbo wane, \v 2 “Ne iyayapan mame oya danadawai aueni. Mu ne gunap wakeya kum duwamdesi wait onanane, go mu gumbo nakwai onan. \v 3 Ne mu tetna iyagon gwe ampe ipewa, mu ebu taibe matai yangowa viyape uyug aikpe, kuiyawa mu upeba aramavit onamiya.” \p \v 4 Me aigowawa garawa waya, “Mapa gina inguiwa arawa. Ampa nu bredi tamta iyayapan undag mame nape oma ape?” \p \v 5 Iesu singui munne, “Ye guniyap bredi anintom?” mu garawa waya, “Me 7.” \p \v 6 Me iyayapan obiren dirumne piyu gerave yan wakeya. Me bredi 7 tamnewa engaun wanne. Me wasig munne iyayapan namuwo tepe. Mu meib di aya. \v 7 Mu gwambui kusikusi upeba mina gaibu. Me me oya gaun wag aigo meuma dirumne keb ag mumpe. \v 8 Iyayapan naya oma ane. Ivi aigowawa mu musimusiwa wakeyawa tamiyawa pot 7 enamiya noidauwaya. \v 9 Iyayapan 4,000 mina wakeya. Meve Iesu tene amiya. \p \v 10 Me wa dana aigowawa gaibu unig aig at Darumanuta oya amiya. \p \v 11 Parisi igiyawa uwaya mu amatog Iesu singui aya. Me gumbe ageyau atan oya irakoniwa kwiminau toyaumuntan oya nun waya. \v 12 \x + \xo 8:12 \xt Mat 12:39; Ruk 11:29\x*Iesu anogugut ane wane, “Divi oya iyayapan mame garewa mu irakoniwa oya nun veme? Ne natawa diruitna. Irawa da mu gumbo den mumpe.” \v 13 Meve me mu yankwemne. Me taig wa danave unigne sira visi gambenwa oya togomiyane. \s1 Parisi Igiyawa Iist Mumawa Ge Erod Iist Meumawa \p \v 14 Aigowawa bredi aug onantanwa oya imuwa atataine, megara bredi en desirom di wa danave wakene. \v 15 \x + \xo 8:15 \xt Ruk 12:1\x*Iesu mu gumbo gwangwan wane, “Yaukapa. Parisi iist muma ge Erod iist meuma gumbo yaukapa.” \p \v 16 Mu gae garawa ano ag waya, “Me kuiyawa nu bredi gunup onan.” \v 17 \x + \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x*Garawano muma Iesu yaug anog singui dirumne, “Divi oya bredi den auyana oya gae vene? Ye ande den di yauyana den di yaug anoyana? Ye nonemagewa yaigiwane? \v 18 Ye yangewa gaibu, go oma den ane yauya, ye naunewa gaibu, go oma den ane anoya? Sira ye den imugiya? \v 19 \x + \xo 8:19 \xt Mak 6:41-44\x*Ne iyayapan 5,000 oya bredi 5 kesanawa, musimusiwa pot noidauwayawa anintom ye tamiyana?” Mu garawa waya, “12.” \p \v 20 “Sira iyayapan 4,000 oya bredi 7 kesanawa, musimusiwa pot noidauwayawa anintom ye tamiyana?” Mu garawa waya, “7.” \p \v 21 Me mu gumbo wane, “Ye ande den yaug anoyana?” \s1 Iesu At Betuseida Apa Yanga Bored Apan Warinamne \p \v 22 Mu at Betuseida uwayawa, iyayapan upeba yanga bored apan aug onamiya. Iesu me kwapiwa yumtan oya nun gumbe waya. \v 23 Me yanga bored apan nanive aune sira aug at gwe yankweg dauwag amiya. Apan yangave me gwitup emne sira naniwa me gumbe baraune Iesu singui ane, “Ge divi da yavege?” \p \v 24 Me meram wane, “Ne iyayapan yawameni. Mu yoma mina a gigeme.” \p \v 25 Sira Iesu naniwa duwam apan yangawa duwam tene. Meve me yangawa watabne, me yangawa oraimina ane, sira me dividivi undag yaune esine. \v 26 Iesu me baraune gwe aine, wane, “Gwetoimu danave den unig aga.” \s1 Pita Taibe Wane Iesu Me Keriso \p \v 27 Iesu ge aigowawa at gwe Sesaria Piripi apa amiya. Ebu taibe me singui munne, “Iyayapan veme ne bira?” \p \v 28 \x + \xo 8:28 \xt Mak 6:15\x*Mu garawa waya, “Upeba me Babataito abnawa Jon veme, upeba Eraija veme, sira upeba propeta da veme.” \p \v 29 \x + \xo 8:29 \xt Jon 6:68-69\x*Iesu singui wane, “Megara ye anin? Ye vene ne bira?” Pita gara wane, “Ge Keriso.” \p \v 30 \x + \xo 8:30 \xt Mak 9:9\x*Iesu mu gwangwan dirumne nenan oya bira da den diya. \s1 Iesu Bo Meuma Oya Namiven Wane \p \v 31 Me meve amatog toyau munne. Apan Usiwa\f + \fr 8:31 \ft Me Iesu Keriso.\f* dividvi obiren oya edawai aupe sira namuyoiyoi igiyawa ge pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa mu me di topayape, sira me tope boape kum duwamdesiyawa sira inaig yoipe. \v 32 Mame oya me taibe di wane. Pita me Iesu megiyave baraug amatog yaigipam dig wane. \p \v 33 Megara Iesu tobiyag aigo meumawa yangut yawamne Pita gumbe gae yaigipam dig wane, “Seitan, daienap uwag aga! Ge God dividivi meuma den anoege, iyayapan dividivi muma anoege.” \p \v 34 \x + \xo 8:34 \xt Mat 10:38-39; Ruk 14:27\x*Meve Iesu iyayapan ge aigo meuma auwanewa mu onamiya. Me wane: “Da bira imive ne amanap ontan ape ipewa, me membo di topayape korosi meuma di wan aupe meve ne amanap ompe. \v 35 Kuiyawa da bira imive inaiinai meuma waita wantan apewa me waropiyape, go da bira inaiinai meuma nenan oya ge gae oraiwa oya waropiyapewa me waita wampe. \v 36 Apan me piyu mame undag aupe, go guwawa meuma waropiyapewa oraiwa meuma aninin? \v 37 Apan me guwawa meuma sira autan oya me divi da garawa wampe? \v 38 \x + \xo 8:38 \xt Mat 10:33\x*Uinan taraki ge kukaeba eme kum mame gare danave, da bira nenan ge gae neumawa oya ubmam apewa, Mamawa eyawa meuma danave Apan Usiwa me aneya iyakaisi gaibu uwapewa kumiwa apa me apan asime gumbe ubmam ape.” \c 9 \p \v 1 \x + \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x*Sira Iesu mu gumbo wane, “Ne natawa diruitna. Mapa yokeyawa yapowo upeba mu God toimuwawa yusiwa gaibu onivi yaupe, ivi mu boriruwape.” \s1 Iesu Irawa Biroriyane \p \v 2 \x + \xo 9:2 \xt Apa 3:22; 2Pi 1:17-18\x*Oiyat 6 onananewa, Iesu me Pita, Jemus ge Jon tam tui painau dog amiya. Me apa undag mukut wakeya, sira mu namuwo me irawa biroriyane. \v 3 Me wapeyawa biroriyane di puipuiyuren ane. Bira da oma den ane mame mina wape puipuyuiren ape piyu mame danave. \v 4 Meve Eraija ge Mosisi mu namuwo uwaya. Mu Iesu gaibu gae veme. \p \v 5 Pita Iesu gumbe wane, “Rabai, mapa nu waketu me oraimina. Mapa nu tent\f + \fr 9:5 \ft Namu tenewa dawa me tabenako waivi. Tent me gugup gweyawa mina. Me wape yaigipam kokawa gumbe siyawa.\f* duwamdesi siyamta—desirom genan oya, desirom Mosisi oya ge Eraija oya.” \v 6 (Me den yaug anone anin watan, mu di teraya.) \p \v 7 Meve irikup uwane mu undag umamne, sira noiwa irikup danave uwane: “Mame ne Utunwa nonenmagawa. Me gumbe anoigimiya!” \p \v 8 Mu tatevit yangut birorot ayawa, da bira mu gaibu den yauya. Iesu mekut yauya. \p \v 9 Mu tui apa aig omomewa, Iesu mu gae yusipam dirumne, da bira den diya divi mu yauyawa, me wakepe Apan Usiwa bo gumbe sira yoig wanekpeve. \v 10 Mu me yauyawa mukut yumnasiya. Mu gae garawano aya bo apa sira yoig wanekpe me natawa divi. \p \v 11 \x + \xo 9:11 \xt Mak 3:1\x*Sira mu me gumbe dig waya, “Divi oya Gwangwan toewanewan muma waya me Eraija namu di uwape?” \p \v 12 \x + \xo 9:12 \xt Sam 22:1-18; Ais 53:3; Mak 4:5-6\x*Iesu garawa wane, “Natawa di, Eraija namu uwape, sira dividivi undag waribiyape. Divi oya gigirum tene me Apan Usiwa edawai kokavit autanit di sira topayape? \v 13 \x + \xo 9:13 \xt Mat 11:14\x*Megara ne diruitna. Eraija wait uwane. Mu dividivi undag anoemewa me gumbe aya, me namu menan gigirum aninin tene mina.” \s1 Iesu Ud Airapu Kukaeba Gaibuwa Warinamne \p \v 14 Mu aigo meuma upeba gumbo uwaya. Mu yauya iyayapan obiren mu gumbo aoreg wakeya, sira Gwangwan toewanewan igiyawa mu gaibu garadi eme. \v 15 Iyayapan undag Iesu yauyawa tatevit mu di terake gaun wantan oya menan kin tog amiya. \p \v 16 Me dirumne, “Ye mu gaibu divi oya garadi ene?” \p \v 17 Iyayapan obiren yapowo apan da garawa wane, “Toewanewan, ne ud neuma genan aug onegna. Me airapu kukaeba danave unigne gae watan oma den ane. \v 18 Airapu kukaeba yumtan oya aiviwa me piyu gumbe aorene aigivi. Me noiwa poriman dauwaivi, donawa kitosiaivi, sira kwapiwa kwatataine. Ne aigo geuma gumbo nun wana airapu kukaeba atataitan oya dirumna, go mu oma den ane.” \p \v 19 Iesu garawa wane, “A, iyayapan garewa anotumat den eme! Kum anintom mina ne ye gaibu waketna? Kum anintom mina ye guniyap ne iyagit waketna? Ud nenan aug oneya.” \p \v 20 Meve mu ud aug onamiya. Airapu me Iesu yaunewa, tatevit ud aorene daramdaram ane sira piyu egave aorene aigne bautoivi, noiwa poriman dauwaivi. \p \v 21 Iesu ud mamawa dine, “Kum anintom me mamaib ane?” “Ud torave apa,” me garawa wane. \v 22 “Kum evedni airapu kukaeba me toin guttanwa oya yoma yangave aorene sira yoi dana aorene. Megara ge oma ape ipewa, nu ano nuna sira waita nuna.” \p \v 23 \x + \xo 9:23 \xt Mat 21:21; Mak 11:23\x*Iesu wane. “Ge wana, ‘Ge oma ape ipewa?’ Bira da anotumat apewa oma ane dividivi undag ape.” \p \v 24 Ud mamawa tatevit gambena wane, “Ne anotumat eni. Waita nega anotumat den eniwa biroriyag anotumat oraimina atna!” \p \v 25 Iesu iyayapan obiren kin tog omome yawamnewa me airapu kukaeba gumbe wakakae ane. Me wane, “Ge nauna bored ge noi bored airapuwawa, ne ge gungap gae yusipamit veni, me gumbe dauwag aga me danave sira den uniga.” \p \v 26 \x + \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x*Airapu kwaruwane, kwapiwa kwatataine me gumbe yankweg dauwag aine. Ud kwapiwa yauya bo kwapiwa mina di, undag waya, “Me boane.” \v 27 Megara Iesu nanive aune me enagadne amave wan yoine. \p \v 28 Iesu gwe dana unig aine. Meve aigowawa me gumbe mukut singui aya, “Divi oya nu oma den ane vete dauwag aipe?” \p \v 29 Iesu garawa wane, “Ebu mamaiba oma ane dauwag aipe nun gumbe mekut.” \p \v 30 \x + \xo 9:30 \xt Jon 7:1\x*Mu at me yankweya Gariri uwag kweyag amiya. Iesu imive iyayapan da den yaug anope mu ampa wakeya. \v 31 \x + \xo 9:31 \xt Mak 8:31; 10:32-34\x*Kuiyawa me aigowawa toyau munivi, me wane, “Apan Usiwa ominawa iyayapan nanuwo baraupe. Mu tope boape, sira kum duwamdesiyawa sira inaig yoipe.” \v 32 \x + \xo 9:32 \xt Ruk 9:45\x*Megara mu den yaug anoya me anin wanewa sira mu me oya Iesu gumbe singui den waya. Mu a aya. \s1 Kokavitwa Me Bira \p \v 33 Mu at Kapenaum uwaya. Me gwe danave unig ainewa, Iesu amatog singui munne, “Ye ebu taibe divi oya garawa anoene?” \v 34 Megara mu di iyadmusia, kuiyawa ebu taibe mu danowo kokawa bira me oya diguragut aya. \p \v 35 \x + \xo 9:35 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:43-44; Ruk 22:24-26\x*Me yan wakenewa, Iesu aigo meuma 12 munan auwane onamiya sira dirumwane, “Da bira namu yoitan imive wakepewa, me di virioiyeba apa yoipe. Me iyayapan undag yapowo nau abnawa ape.” \p \v 36 Me ud kusi da aune, sira me ane yapowo yokene. Me vitave aune mu gumbo wane, \v 37 \x + \xo 9:37 \xt Mat 10:40\x*“Da bira me ud usiusiwa da gumbe ne ivunwa gumbe engaun apewa, me ne gunap engaun ape; sira da bira me ne gunap engaun apewa, me ne gunap engaun den ape ne baraunedne onegnawa gumbe engaun ape.” \s1 Da Bira Nu Gunup Daietaitai Den Anewa Me Numawa \p \v 38 Jon wane, “Toewanewan, nu apan da yautu, airapu kukaeba ge ivugwa gumbe wane dauwag amiya. Nu me yankwetan oya ditu, kuiyawa apan me numawa onan.” \p \v 39 Iesu wane, “Me den toboriya. Da bira ne ivunwa gumbe irayauyau apewa, irayauyau onanapeve oma den ane nenan oya gae kukaeba da wape. \v 40 \x + \xo 9:40 \xt Mat 12:30; Ruk 11:23\x*Kuiyawa da bira me nu gunup daietaitai den anewa me numawa. \v 41 \x + \xo 9:41 \xt Mat 10:42\x*Ne ye natawa diruitna. Da bira anone ye Keriso meumawa, me oya me yoi ap me ne ivunwa gumbe yempewa, natawa di garawa meuma matai den di waropiyape. \s1 Ape Kukaeba Atanwa \p \v 42 “Megara bira da ud kusi mame ne gunap anotumat anewa desirom da ano gwambe toyau wampewa, an kokawa me parawa waremewa me meyave tug poeman danave aorepe none nape, me me oya me bainda. \v 43 \x + \xo 9:43 \xt Mat 5:30\x*Nanigwa ape ge kukaeba a ipewa, kwagomiyag epa aoreya. Me oraiwa ge gungap kwapugwa kukaipewa inaiinai danave unig aga, go me kukaine nanigwa duwam gaibu aig at kukaeba geena\f + \fr 9:43 \ft Anotumat onan igiyawa mu at mame matai unikpe.\f* me iyam yaibobot igiviwa danave aiga. \v 44 (-)\f + \fr 9:44 \ft Namu tenewa upeba V48 mina veme.\f* \v 45 Sira amagwa ape ge kukaeba a ipewa, kwagomiya. Me oraiwa ge gungap ge amagwa desirom gumbe inaiinai danave unig aga, go me kukaine me amagwa duwam gaibu at kukaeba geena danave aore gempe aiga. \v 46 (-)\f + \fr 9:46 \ft Namu tenewa upeba \fv \ft V46\+fv* \ft gaibu. Me tene, “Nagam den borirueme, sira iyam den botoivi.”\f* \v 47 \x + \xo 9:47 \xt Mat 5:29\x*Sira, yangagwa ape ge kukaeba a ipewa, topukiyag atan aoreya. Me oraimina ge gungap ge yangagwa desirom gumbe God toimuwawa unig aga, me oraimina, megara yangagwa duwam gaibu aore gempe at kukaeba geena danave aigawa me kukaine. \v 48 \x + \xo 9:48 \xt Ais 66:24\x*Me apa, \q1 “‘Nagam den borirueme, \q1 sira iyam den botoivi.’” \m \v 49 Iyayapan undag matai iyam gumbe siuran mina ape. \p \v 50 \x + \xo 9:50 \xt Mat 5:13; Ruk 14:34\x*Siuran me oraimina, megara me demtawa meuma onanape ipewa, ye aninin aya demtawa sira ape? Siuran daneyap auya, undag yum gumbe wakeigimiya.” \c 10 \s1 Memgebip Garakue \p \v 1 Iesu at meve kweke at Judia aine, Jodan togomiyane. Sira iyayapan undag me gumbe uwaya. Kum evedni toyau muniviwa mina mu toyau munne. \p \v 2 Parisi igiyawa upeba me gumbe uwaya amaorot aya, “Apan me biviwa gaibu garakue atan me Gwangwan gumbe bainda wane?’ \p \v 3 Me garawa wane, “Mosisi Gwangwan aninin yenne?” \p \v 4 \x + \xo 10:4 \xt Deu 24:1-4; Mat 5:31\x*Mu waya, “Mosisi apan meib bainda wane, ‘Memgebip garakue oya vesin yankwetan gigirumawa teg wana kwegem vesin aipe.’” \p \v 5 “Mosisi Gwangwan mame yenan tene, kuiyawa ye nonewa yaigiwa dadi.” Iesu garawa wane. \v 6 \x + \xo 10:6 \xt Gen 1:27; 5:2\x*Megara wait namuiren dividivi wad tenewa, God apan ge vesin wad temunne. \v 7 \x + \xo 10:7 \xt Gen 2:24; Epe 5:31-33\x*Kuiyawa mame oya, apan mamawa ge inawa yankwe munke biviwa gumbe yunatpe, \v 8 sira apan ge vesin mu kwapuwa desirom ape. Meoya mu duwam onan, mu desirom. \v 9 Meoya God toboranewa, apan oma den ane tam ubeube tepe.” \p \v 10 Meve mu gwe danave wakeyawa, aigowawa mame oya singui waya. \v 11 \x + \xo 10:11 \xt Mat 5:32\x*Iesu gara wane, “Bira da biviwa yankwepe sira vesin da ube aupewa, me vesin namuwa gumbe uinantaraki. \v 12 Sira vesin memawa gumbe yankweg, apan da ube aupe ipewa, me memawa namuwa gumbe kukaeba atan aivi me uinantaraki aivi.” \s1 Ud Usiusiwa Ge Iesu \p \v 13 Iyayapan ud usiusiwa tam Iesu gumbe uwaya. Mu imuwo Iesu ud usiusiwa yumam waribiyak muntan oya. Megara Iesu aigo meumawa gae yusipamit mu dirumiya. \v 14 Iesu mame yaunewa danapiriwane mu gumbo wane, “Ud usiusiwa yan kwemiya nenan onampe, sira mu den toboriya. Kuiyawa God toimuwawa iyayapan meiba mu mumawa. \v 15 \x + \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x*Ne natawa diruitna. Da bira me ud usiusiwa mina God toimuwawa den aupewa den di God toimuwawa unikpe.” \v 16 Sira Iesu ud usiusiwa bog agoniya munne, egowo naniwa barauk waribiya munne. \s1 Apan Mataiwa Tawara Abnawa \p \v 17 Iesu amatog ebu taibe aivinewa, apan da me kintog gumbe uwane, me namive konive yug dine, “Toewanewan oraiwa, divi akape inaiinai yaibobot auten?” \p \v 18 “Divi oya wana, ne oraiwa?” Iesu garawa wane. “Da bira oraimina onan, me God mekut. \v 19 \x + \xo 10:19 \xt Eks 20:12-17; Deu 5:16-20\x*Ge Gwangwan yaug anoana. ‘Den toengura, uinantaraki den a, ub den a, gae ugauga den wa, den ugai mun dividivi muma tamigima, inag mamag gumbo ebnotu aigima.’” \p \v 20 Sira me wane, “Toewanewan, ne undag mame wait ud toranap gumbe yumnad onedna.” \p \v 21 Iesu me yangurag danadawai gumbe wane. “Ge anoano geuma desirom da gumbe yan aigana. Aga dividivi undag ge gungap wakeyawa tam guiruwara sira tawara onan igiyawa muna, ge kwiminau garawa oraivitwa auwa. Meve amanap onaga.” \p \v 22 Me kumive, apan mame kwanawa sig ginawa butuine. Me danadawai gumbe aine, kuiyawa me tawara kokavit gaibu. \p \v 23 Iesu tobiyag aigo meuma yawam wane, “Tawara abnawa me God toimuwawa uniktanwa me yaigiwa dadi!” \p \v 24 Aigo meumawa Iesu gaiyawa gumbe anog teraya. Iesu sira wane, “Ud neumawa, God toimuwawa uniktanwa me yaigiwa dadi. \v 25 Mae kameru me inup nogawa uniktanwa me taibe, megara tawara abnawa me God toimuwawa uniktanwa me yaigiwa dadi.” \p \v 26 Aigo meumawa mu di teraya, sira gae garawano aya, “Bira da oma ane waita aupe?” \p \v 27 Iesu mu yawam wane, “Apan me gumbe mame oma den ane, megara God gumbe oma ane. God dividivi undag oma ane.” \p \v 28 Pita me Iesu gumbe wane, “Nu dividivi undag yankweg amagap ongete!” \p \v 29 “Ne natawa ye diruitna,” Iesu garawa wane, “Bira da me nenan sira Gae oraiwa oya gwe, tatawaiwa, yogeyawaiwa, inawa, mamawa, usitainawa go nauwawa yankwempewa, \v 30 me kum garewa danave koniwa 100 mina aupe,—gwe, tatawaiwa, yogeyawaiwa, inawaiwa, usitainawa, nauwawa—sira edawai gaibu aupe—, kum mataiwa danave inaiinai yaibobot aupe. \v 31 \x + \xo 10:31 \xt Mat 20:16; Ruk 13:30\x*Megara iyayapan obiren namu yoiemewa mu ivi ape, sira ivi yoiemewa mu namu ape.” \s1 Iesu Bo Meuma Gaiyawa Sira Wane \p \v 32 \x + \xo 10:32 \xt Mak 8:31; 9:31\x*Mu dauwag Jerusarem dog amomewa Iesu me namu yoine, aigowawa undag teraya. Mu amowo amomewa undag a aya. Me aigowawa 12 tam megiyave tene, dirumne divi da me gumbe matatpewa. \v 33 Me wane, “Nu Jerusarem angete, sira Apan Usiwa matai pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa gumbo anavi ape. Mu me bo atan oya dima yug baraupe, sira me aug Ju onan igiyawa gumbo baraupe. \v 34 Mu me gumbe yano wampe sira gwitup me gumbe emkwampe, murap gumbe tope, meve toengutpe. Kum duwamdesiyawa, sira inaig yoipe.” \s1 Jemus Ge Jon Anoemewa \p \v 35 Jebedi usitainawa Jemus ge Jon mu Iesu gumbe uwag waya, “Toewanewan, nu imunup divi da nun gungap watawa nunan ge a.” \p \v 36 “Dimbae da ne yenan oya aten?” me singui wane. \p \v 37 Mu garawa waya, “Ge wag didnuna. Eyawa geumawa danave desirom nanigwa yutanwa apa wanekpe, sira dawa nanigwa ketaiwa apa wanekpe.” \p \v 38 \x + \xo 10:38 \xt Mak 14:36; Ruk 12:50\x*“Dimbae oya nun venewa ye me den yaug anoyana,” Iesu wane. “Ye oma ane yoi ap ne natnawa ye me naya, sira babataito me ne autnawa ye oma ane auya?” \p \v 39 \x + \xo 10:39 \xt Apa 12:2; Rev 1:9\x*“Nu oma ane,” mu garawa waya. Iesu mu dirumne, “Ne ap neuma gumbe yoi natnawa ye naya, sira babataito me ne autnawa ye me gumbe babataito auya. \v 40 Megara ne naniyutanwa go naniketaiwa waketanwa me ne oma den ane yentna. At meiba bira God munan tamibarip anewa mu munan.” \p \v 41 Aigo meumawa 10 mu gae mame anoyawa, Jemus ge Jon gumbo danopiriwane. \v 42 \x + \xo 10:42 \xt Ruk 22:25-26\x*Iesu munan auwane agoniyaya, wane, “Ye yaug anoyana, Ju onan namuyoiyoi igiyawa mu iyayapan amat amuniya, sira iyayapan koukawa mu yutuwa painauvit iyayapan gumbo eme. \v 43 \x + \xo 10:43 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Megara ye gaibu onan. Ye bira da ye guniyap kokawa atan anoyawa me iyayapan ankwatowo nau aya, \v 44 sira bira da namuyoiyoi atan oya anoiviwa, me iyayapan undag munan ankwatave nau aiviwa atanit di. \v 45 Kuiyawa Apan Usiwa iyayapan nau meuma atan oya den aig onne, megara me iyayapan munan nau atan oya sira inaiinai meuma wampe iyayapan obiren kukaeba muma oya garawa atan oya aig onne.” \s1 Yangabored Barutimias Sira Yaune \p \v 46 Meve mu at Jeriko uwaya. Iesu ge aigowawa iyayapan obiren gaibu gwetoimu kweemewa, yangabored abnawa Barutimias (Natawa me Taimias usiwa), me ebu megiyave yan wakeg dividivi oya nun waivi. \v 47 Meve me yaug anonewa me Nasaret apan Iesu, me amatog kwaruwane, “Iesu, Devid Usiwa, ano nega!” \p \v 48 Iyayapan obiren me diyag waya, sira me dig waya nogwa iyadgita, megara me kwaruwagewa ane, “Devid usiwa, ne ano nega!” \p \v 49 Iesu tumag yoig wane, “Au menan waya,” mu apan yangabored oya auwaya, “Yutugwa auwa. Wan yoiya. Me genan auwaivi.” \v 50 Enwape meumawa epa aorene, sira me amave pisiag wan yoig Iesu gumbe onne. \p \v 51 Iesu me singui wane, “Ge imugap ne dimbae genan atna?” Yangabored apan wane, “Rabai,\f + \fr 10:51 \ft Natawa me toewanewan.\f* ne yautan anoeni.” \p \v 52 \x + \xo 10:52 \xt Mak 5:34\x*Iesu me gumbe wane, “Aga. Anotumat geuma warinam genne.” Me tatevit yangawa oraimina ane, Iesu amave ebu taibe aine. \c 11 \s1 Iesu Eyawa Gumbe Jerusarem Unig Aine \p \v 1 Mu at Jerusarem uweme tui Orivu kuiyave at Betepage uwayawa, Iesu aigowawa duwam tene amiya, \v 2 dirum wane, “Gwetoimu da namuyep aisiya. Ye me unigiyawa, eme apa mae donki mataiwa me gerave bira da den dauwanewa murap gumbe tuya wakene ye yauya. Murap atan vesiya, sira aug mame oneya. \v 3 Da bira ye guniyap singui aib wapewa, ‘Ye divi oya mae donki mataiwa murap tuyawa vetene?’ me gumbe aib waya, ‘Ayapan imive wakene. Me sira baraupe koni kusi da mapa ompe.’” \p \v 4 Mu amiya sira donki usiwa me ebu taibe ankwin gumbe murap tuya wakenewa yauya. Mu murap vetemewa, \v 5 iyayapan upeba asimeve yokeyawa mu dirum waya, “Ye divi oya donki usiwa murap vetene?” \v 6 Mu Iesu dirumne mina garawa wayawa mu bainda waya. \v 7 Mu donki usiwa Iesu gumbe aug uwaya. Mu wape geravewa mumawa donki gerave emeya, Iesu me gerave dauwag wakene. \v 8 Iyayapan obiren wape geravewa mumawa ebu taibe yayabeyaya, sira upeba mundana yoma naniwa kesiag ebu taibe yayabeyaya. \v 9 \x + \xo 11:9 \xt Sam 118:25-26\x*Iyayapan namive yoig amomewa amave yoiemewa mu kwaruwaya, “Osanna! Apan me Ayapan iviwa gumbe uwapewa, me gumbe waribiya wakeigimpe!” \q1 \v 10 “Mamunwa Devid kin arawa meuma me oniviwa, me gumbe waribiya wakeigimpe! \q1 Osanna at painauiren danave!” \p \v 11 Iesu Jerusarem aig temporu arawa unig aine. Me atan yaug man yaug dividivi undag yaune. Kum wait onanane, me aigowawa 12 gaibu dauwag Betani amiya. \s1 Iesu Temporu Muinne \p \v 12 Wantene mu Betani kweemewa, Iesu iyagon adne. \v 13 \x + \xo 11:13 \xt Ruk 13:6\x*Me painau yangurane inaru kwayawa gaibu yaune. Magawa da gaibu go onan me yautan aine. Inaru gumbe uwanewa, me yaune magawa onan, kwayawa mekut, kuiyawa inaru kumiwa onan. \v 14 Meve Iesu yoma gumbe wane, “Da bira matai ge magawa geuma den nape.” Me waiviwa aigowawa anoya. \p \v 15 Jerusarem uwaiviwa Iesu temporu arawa unigne, Iesu temporu arawa unignewa, iyayapan mu gwiruwaremewa ge garawa emewa amatog atatai imne dauwag amiya. Me teboro me anmaga biroriyag auemewa sira umuk gwiruwaremewa undag aug tobiyane. \v 16 Da bira bainda gumbo den wane gwiruwaremewa muma tam temporu arawa danave unig dauwag ampe. \v 17 \x + \xo 11:17 \xt Ais 56:7; Jer 7:11\x*Sira me mu toyau mum wane, “Me da den tene? ‘Ne gwe neuma wape nun gweyawa iyayapan undag oya.’ Megara ye ayana me yuaore toaore igiyawa dagup muma mina ane.” Meib tene. \p \v 18 \x + \xo 11:18 \xt Mak 14:1\x*Pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa mame anoyawa mu amatog toatan oya ebu didimama aya. Kuiyawa mu Iesu gumbe a aya, natawa iyayapan undag me Iesu toewanewan meuma gumbe degadega eme. \p \v 19 At augoi adnewa, mu gwetoimu kokawa yankweg dauwag amiya. \s1 Yoma Inaru Toyaine \p \v 20 Mumbevit mu yoma inaru megiyave uwag amomewa, mu yauya yoma inaru taiwa gaibu undag toyaine. \v 21 Pita meve imug anone Iesu gumbe wane, “Rabai, Yawa! Yoma inaru me ge yawag wanawa me toyaine!” \p \v 22 “God gumbe anotumat a,” Iesu garawa wane. \v 23 \x + \xo 11:23 \xt Mat 17:20\x*“Ne natawa diruitna. Bira da tui mame gumbe aib wapewa, ‘Aga, poeman danave aiga,’ sira me nonemagawa apa anopipanum den ape me membo wanewa pawape anotumat apewa, me gumbe pawape. \v 24 \x + \xo 11:24 \xt Mat 7:7\x*Meoya ne ye diruitna. Divi da oya nun wayanawa, me ye wait auyana anotumat ayawa me yeumawa ape. \v 25 \x + \xo 11:25 \xt Mat 6:14-15\x*Ye wan yoig nun waigimiyawa, ye bira da gumbe anokukam ag a ayawa, kukaeba meuma anog yankweya. Meib aya ipewa Mamewa kwiminauwa me mina ye kukaeba yeuma anog yankwepe.” \v 26 (-)\f + \fr 11:26 \ft Watavit ampa namu tenewa upeba \fv \ft V26\+fv* \ft apa mameib waivi, “Megara ye iyayapan upeba kukaeba mumawa den anog yankweyawa, Mamewa kwiminauwa me mina kukaeba yeumawa den anog yankwepe.”\f* \s1 Iesu Yusiwa Meuma Oya Singui Waya \p \v 27 Mu sira Jerusarem uwaya. Iesu temporu arawa danave yoig gigiviwa, pirisi koukawa, Gwangwan toewanewan igiyawa sira namuyoiyoi igiyawa me gumbe uwaya. \v 28 Mu singui waya, “Ge dividivi mame egewa divi yusiwa gumbe ege? Sira yutugwa mame bira genne?” \p \v 29 Iesu garawa wane, “Ne singui desirom yentna. Ye garawa didnegiya, ne matai ye diruitna ne divi yusiwa gumbe dividivi mame eni. \v 30 Jon babataito meumawa me kwimin apa onne go iyayapan gumbo onne? Ne didnegiya!” \p \v 31 Mu mumbovit gae wageyau aya, sira waya, “Nu aib wata ipewa, ‘Kwimin apa onne,’ me matai wape, ‘Divi oya ye anotumat me gumbe den ayana?’ \v 32 Sira nu aib wata ipewa, ‘Iyayapan gumbo onne’....” (Mu iyayapan gumbo a aya, kuiyawa iyayapan undag yumnasiya Jon me propeta da.) \p \v 33 Meoya mu Iesu gumbe garawa waya, “Nu den yaug anotu,” Iesu wane, “Ne mina ye den diruitna yutunwa divi gumbe ne mame eni.” \c 12 \s1 Nau Igiyawa Maibeyawa \p \v 1 \x + \xo 12:1 \xt Ais 5:1-2\x*Iesu maibe gumbe amatog wag dirumne. “Apan da greip\f + \fr 12:1 \ft Greip magawa gumbe wain wareme.\f* nau meuma vedne. Me si birorot panne, sira wain gotosatanwa oya dukup sine, sira wakeg amaraigimtan gweyawa sine. Meve nau wareme igiyawa mu amaraigimpe me membo at da aine. \v 2 Maura kumiwa uwane. Me nau meuma aiviwa baraune nau amareme igiyawa gumbo greip nauwawa danave greip kwerawa botan oya aine. \v 3 Megara mu nau meuma aiviwa yum tug tog naniwa ingui barauya aine. \v 4 Meve me nau abnawa meuma da munan baraune aine. Mu me kuiyave tog ano ubmameba me gumbe aya. \v 5 Me ande da sira baraune aine, sira mu me toenguriya boine. Sira me upeba obiren tene amiya. Upeba mu guriya, upeba guriya boriruwaya. \p \v 6 Me desirom me baraupe aipewa wakene, me usiwa me nonemagawa. Me oieba baraune aine, wane, ‘Mu ne utunwa ebnotu wampe.’ \p \v 7 Megara nau igiyawa garawano aya, ‘Mame me kwan autanwa abnawa. Oneya me tota boipe, meve me dividivi meuma numawa ape.’ \v 8 \x + \xo 12:8 \xt Ibr 13:12\x*Meoya mu auwag toya boine, sira me greip nau meuma daieve aoreya. \p \v 9 Meve greip nauwawa kuiya mamawa membo me dimbae ape? Me taig ompe nau igiyawa mu gutpe sira greip nau meuma iyayapan upeba mumpe. \v 10 \x + \xo 12:10 \xt Sam 118:22-23\x*Ye gae mame Baiboru danavewa den yaug basiene? \q1 ‘An me gwe sisi igiyawa topayayawa \q1 me an natawa kokawa me visidonawa apa teyawa mina ane. \q1 \v 11 Mame Ayapan ane, \q1 nu yangunup yautunewa me oraimina me da den kukaine.’” \p \v 12 Meve mu Iesu aug totan oya ebu diuya, kuiyawa me maibe gumbe munan dirumnewa mu anoya. Megara mu iyayapan undag munan a aya. Meve mu Iesu yankweg amiya. \s1 Siisa\f + \fr 12:13 \ft Me Romu ayapaneba.\f* Gumbe Takesi Tetanwa \p \v 13 \x + \xo 12:13 \xt Ruk 11:53-54\x*Ivi mu Parisi igiyawa ge Erod igiyawa upeba Iesu oya teya amiya, Iesu gae meumawa gumbe yumtan oya. \v 14 Mu Iesu gumbe onamiyawa, waya, “Toewanewan, nu yaug anotu ge apan natawa. Sira iyayapan oma den ane ge augempe. Kuiyawa ge mu den yawam anoana mu bira, ge natawa gumbe God ebuwawa toyaumunege. Siisa gumbe takesi garawa apewa me oraimina go onan? \v 15 Nu garawa ata go nu garawa den ata?” Megara ugauga mumawa Iesu yaug anone, me singui munne, “Ye divi oya ne aunegatan oya ageyau ene? Denari\f + \fr 12:15 \ft Apan da oiyat desirom nau apewa, denari desirom aupe.\f* aug oneya yautna.” \v 16 Mu anmagawa aug onamiya sira me singui munne, “Mame bira guwawa? Sira bira tenewa?” “Siisa meuma,” mu garawa waya. \p \v 17 \x + \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x*Meve Iesu mu gumbo wane, “Siisa meumawa Siisa waniya, sira God meumawa God waniya.” Mu me gumbe teraya. \s1 Sira Inaig Yoinewa Ge Memgebip \p \v 18 \x + \xo 12:18 \xt Apa 23:8\x*Meve Sadusi igiyawa mu veme bo gumbe sira den inaipe. Mu Iesu gumbe uwag singui waya, \v 19 \x + \xo 12:19 \xt Deu 25:5\x*“Toewanewan, Mosisi nunan tene, ‘Apan tatawa botopewa sira kwapuraeba yankwenewa ud onanwa, me gwaneba kwapuraeba autanit di sira tatawa oya ud tepe.’ \v 20 Gare tatawaiwa undag 7 wakeya. Tatawa namuwa vesin aug me boane, ud onan. \v 21 Duwameba kwapura aune megara me mina boane, ud onan. Duwamdesiyawa mina meib. \v 22 Mamaib onamiyawa, apan 7 ud onan. Oieba, vesin gaibu botone. \v 23 Sira mu yoipewa kumiwa apa, vesin me undag 7 danave bira biviwa ape, kuiyawa mu undag vesin me auya?” \p \v 24 Iesu garawa wane, “Ye gwambe yaug anoyana, kuiyawa ye Baiboru ge God yusiwa den yaug anoyana. \v 25 Wanampa boriruwayawa yoig wanekpewa, apan vesin den aupe, sira vesin apan den aupe, kwimin danave mu matai aneya mina wakepe. \v 26 \x + \xo 12:26 \xt Eks 3:2,6\x*Boriruwayawa yoig wanektan oya, Mosisi buka meuma danave, mundana apa God me Mosisi gumbe anin wanewa ye den basiyayana? ‘Ne Eburaam God meuma, Aisak God meuma sira Jekob God meuma.’ \v 27 Me bo igiyawa God muma onan, megara me kaninga wakeemewa God muma. Ye gwambe di ene!” \s1 Gwangwan Kokavitwa \p \v 28 \x + \xo 12:28 \xt Ruk 10:25-28\x*Gwangwan toewanewan desirom da uwane. Me Iesu gae garawa eme anone yaug anone Iesu garawa oraimina munne, me wag dine, “Gwangwan undag danave natawa kokavitwa me ambuwa?” \p \v 29 \x + \xo 12:29 \xt Deu 6:4-5\x*Iesu garawa wane, “Kokavitwa me mame: ‘Isuraeru anoya. Ayapan God numa me Ayapan desiromiren. \v 30 Nonegmagawa undag gaibu, guwawa geuma undag gaibu, imugwa undag gaibu, yutugwa undag gaibu, Ayapan God geuma gumbe baigan a.’ \v 31 \x + \xo 12:31 \xt Rvt 19:18\x*Duwameba me mame. ‘Ge iyayapan baigan munigima ge gembo baigan niege mina.’ Gwangwan kokavitwa mame minawa da den wakene.” \p \v 32 Apan me garawa wane, “Ge bainda wana, toewanewan. ‘God desiromiren sira da ube onan, me mekut. \v 33 \x + \xo 12:33 \xt 1Sm 15:22; Ose 6:6\x*‘Nonegmagawa undag gaibu, anoano geuma undag gaibu, yutugwa undag gaibu, me gumbe baigan a’, sira ‘Ge iyayapan baigan munigima ge gembo baigan niege mina,’ Mame oraiminavitwa. Mae puyo okeremewa ge nakwai teemewa me mina onan.” \p \v 34 Iesu yaunewa me garawa oraivit wane, me gumbe wane, “Ge God toimuwawa apa arama den wakeyana.” Kum me ivi, bira da Iesu gumbe singui da watan den anone. \s1 Keriso Me Bira Usiwa \p \v 35 Iesu temporu arawa apa toyau muniviwa me singui munne, “Aninin Gwangwan toewanewan igiyawa veme Keriso me Devid usiwa? \v 36 \x + \xo 12:36 \xt Sam 110:1\x*Devid membo waivi Guwawa Iyakaisiyapama gumbe taibe wane: \q1 ‘Ayapan me Ayapan neuma gumbe wane: \q1 “Nanin yutanwa apa wakeigima, \q1 ivi anavi geuma amagwa ankwatave ne tetna.” ’ \m \v 37 Devid membo Keriso gumbe Ayapan wane, aninin Keriso me Devid usiven ape?” Iyayapan obiren me gumbe degadegaepam anoeme. \p \v 38 Iesu toyau muniviwa me wane, “Gwangwan toewanewan igiyawa oya yaukape. Mu imuwo wape yobutaren oraivitwa enam gwiruwaremewa arawa apa birorot gigimpe iyayapan engaun mumpe. \v 39 Sira mu imuwo sinagogu danave seya painauwa waketan anoeme sira buyunai nemewa at painauwa apa waketan anoeme. \v 40 Mu kwapura gweyowa apa iyab muneme, sira iyayapan yawamtan oya nun yobenut veme. Iyayapan meiba mu matai ibnapamit nau mumpe.” \s1 Kwapura Puyo Meuma \p \v 41 Iesu puyo barauemewa arawa gambena apa yan wakene, iyayapan anmaga temporu puyo teemewa danave teeme yaune. Tawara igiyawa obiren anmaga koka teeme. \v 42 Megara kwapura gwandakwaeba uwane me anmaga kopa kusiwa reputa\f + \fr 12:42 \ft 128 reputa me 1 denari. Apan oiyat desirom nau apewa 1 denari aupe.\f* duwam tene. Anmaga reputa duwam garawa me anmaga kodorant desirom. \p \v 43 \x + \xo 12:43 \xt 2Ko 8:12\x*Iesu aigo meuma auwane mu onamiya. Me wane, “Ne ye natawa diruitna. Kwapura gwandakwaeba mame me puyo teemewa danave puyo obiren tene, iyayapan upeba undag mina onan. \v 44 Mu tawara egave em yoiya. Megara kwapura mame me undag me gumbe wakeg aigimtanwa meme tene.” \c 13 \s1 Kum Oieba Irakoniwa \p \v 1 Iesu me temporu arawa yankweg dauwag aitan aiviwa, aigo meuma desirom da me gumbe wane, “Yawa, toewanewan! An kouka! Gwe oraimina!” \p \v 2 \x + \xo 13:2 \xt Ruk 19:44\x*“Ge gwe kouka undag mame yavege?” Iesu garawa wane, “An desirom da mapa dawa egave den wakepe; an undag gwiriruwag aikpe.” \p \v 3 Temporu gambena apa, Iesu tui Orivu kuiyave wakenewa, Pita, Jemus, Jon ge Andru mukuren me gumbe singui waya, \v 4 “Didnuna, kum divi dividivi mame pawape? Sira undag mame pawatan aigimpewa irakoniwa aninin?” \p \v 5 Iesu mu gumbo amatog wane, “Yaukape iyayapan da ye den uga yempe. \v 6 Obiren ne ivunwa gumbe uwape, waigimpe, ‘Ne me,’ sira obiren ugai mumpe. \v 7 Wanampa mut gaiyawa ge kigemuk mut oya anoyawa, me den teraya. Dividivi meiba pawatanit di, go oieba oya me matai uwape. \v 8 At sinsin igiyawa mu at sinsin igiyawa dawa gaibu matai yoig mut watpe, sira at kokawa me at kokawa dawa gaibu matai yoig mut watpe. At upeba gumbe matai iyagon ge pinunu ape, sira iyagon kumiwa uwape. Undak mame ud yaitan dawaiba amatoiviwa mina. \p \v 9 \x + \xo 13:9 \xt Mat 10:17-20\x*Ye yembovit amaraya. Iyayapan ye tam teempe daiboru yemboa nanuwo, sira sinagogu danave gurepe. Sira ne nau neumawa oya ye amareme igiyawage kin yeuma mu namuwo yoiya. Me dividivi undag ye yauyanawa mu dirumtan oya. \v 10 Gae oraiwa namuiren dig gwetoimu undag gumbo opata wape. \v 11 \x + \xo 13:11 \xt Ruk 12:11-12\x*Mu ye da tuepewa sira nanuwo te yempewa, namu gae anin watan oya den anoya. Kum me kumiwa apa toyau yempewa me di waya, kuiyawa ye den gae waya, Guwawa Iyakaisiyapama me wape. \p \v 12 \x + \xo 13:12 \xt Mat 10:21\x*Tatawa gwaneba anavi ag omin baraupe, da botope. Mamawa usiwa gumbe anavi ape botope; usitainawa mu mamuwa ge inowa gumbo gara kwaviyape, mu boriruwape. \v 13 \x + \xo 13:13 \xt Mat 10:22; Jon 15:21\x*Kuiyawa me ivunwa oya, iyayapan undag ye diruipe watkukam yempe, go bira da oiyeba konive yusiyusi ag yoigimpewa matai waita wampe. \p \v 14 \x + \xo 13:14 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x*Wanan ye yauya ‘Topai abnawa me di wakukampewa’ me yokeigimpe megara at meumawa onan—Basiemewa igiyawa yaug anoya—iyayapan mu Judia apa wakeyawa mu tui gumbe a ampe. \v 15 \x + \xo 13:15 \xt Ruk 17:31\x*Bira da me gweyawa gwanob gerave wakenewa den kweg aikpe, sira divi da autan oya gwe den unikpe. \v 16 Bira da nau danave wakenewa wape autan oya den sira taig ompe. \v 17 \x + \xo 13:17 \xt Ruk 23:29\x*Me kumiwa di kukaipe, vesin bug ayawa gumbo, sira inanaiwa ud am munemewa gumbo. \v 18 Meoya ye nun waya mame taigipam kumiwa danave den pawape. \v 19 \x + \xo 13:19 \xt Dan 12:1; Rev 7:14\x*Kuiyawa me danadawai kokavitwa kumiwa. Me God at piyu wadne kumiwa apa onne gare mame, me den pawane sira me matai den pawape. \v 20 Ayapan me kumiwa den kwagomiyape pipi apewa, iyayapan desirom da den vinigimpe. Megara wak tamne igiyawa oya, Ayapan me kumiwa kwagomiyane pipi ane. \v 21 Me kumiwa apa, iyayapan da guniyap wapewa, ‘Yauya, Keriso mame!’ go ‘Yauya, me asime!’ megara den anotumat aya. \v 22 \x + \xo 13:22 \xt Rev 13:13\x*Keriso ugaugaeba sira propeta ugaugaeba mu matai uwape, sira mu guwaguwawa ge irayauyau ape, sira me oma apewa mu wak tamne igiyawa gumbo matai uga yempe. \v 23 Meoya yembovit amaraya. Ne dividivi undag kum namiven wait ye diruina. \q1 \v 24 \x + \xo 13:24 \xt Ais 13:10; Joe 2:10,31; 3:15; Rev 6:12-13\x*Megara danadawai kumiwa me amave atataivi, \q1 ‘Kum matai sisip uwag ompe, \q1 sira dud den esipe; sira kwimin yusiwa ipunapun ape. \q1 \v 25 marantun kwimin gumbe aikpe, \q1 Sira kwimin yusiwa meuma ipunapun ape.’ \p \v 26 \x + \xo 13:26 \xt Rev 1:7\x*Me kumive, iyayapan mu Apan Usiwa\f + \fr 13:26 \ft Me Iesu Keriso.\f* me irikup danave yusiwa ge eyawa koka gaibu uwaigimpe yaupe. \v 27 \x + \xo 13:27 \xt Mat 13:41\x*Sira Apan Usiwa me aneya meuma tepe ompe, kwimin piyu gina gambenwa yunadnewa aig gambenwa uwanewa, at ginawa duwam ge duwam gumbe, iyayapan gomiya munnewa matai agoniyape. \p \v 28 Gare yoma inaru gumbe maibe mame yaug anoya. Yoma begawa duwaipe sira kwayawa taibe apewa, tate ye yaug anoya me kum kumiwa me koni aivi. \v 29 Ebu me desiroma, ye me dividivi mame undag yauyawa, Apan Usiwa me ankwin noive koni aivi yaug anoya. \v 30 Ne natawa diruitna, namu dividivi undag mame veniyape, ivi matai kum garewa uwag aipe. \v 31 Kwimin ge piyu mame onanape, megara gae neumawa den onanape.” \s1 Mamunwa God Me Mekut Kum Yaug Anone \p \v 32 Oiyat me, nib koniwa da bira den yaug anone. Aneya kwiminauwa ge Usiwa mu mina den yaug anoya. Megara Maman mekut yaug anone. \v 33 Amat yembovit aya! Yangewa mereruwape yangut aigimiya! Ye den yaug anoyana kum divi me uwape. \v 34 Me gwe mamawa ampa aivinewa mina. Me gwe meuma yankweg nau meumawa amaratanwa igiyawa kuiyave kuiyave tepe amarape, desirom desirom nau meumawa anin tenewa ape, sira ankwin noive amaraivi abnawa dipe yangut aigimpe. \p \v 35 \x + \xo 13:35 \xt Ruk 12:38\x*Meoya yangut ande aigimiya, kuiyawa ye den yaug anoyana kum divi gwe mamawa taig uwape—anten augoiyau go aram nub bagiwa apa go kokorek waigimpe gumbe go wantete apa go. \v 36 Me ui onan da uwapewa, me den kubvinigimiya yawaipe. \v 37 Ne ye guniyap veniwa ne meib iyayapan undag gumbo veni, ‘Yangewa mereruwape kaipat aigimiya!” \c 14 \s1 Vesin Da Iesu Kuiyave Oira Egamne \p \v 1 Gare Uwag Gaveya Buyunaeba ge Bredi Iisut Onanwa Buyunaeba oya oiyat duwam wakeya. Pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa mu aninin ake Iesu aug totanwa oya gaiyawa dima yuya. \v 2 Mu waya, “Buyunai danave oraimina onan, kuiyawa iyayapan mut yoipetan.” \p \v 3 \x + \xo 14:3 \xt Ruk 7:37-38\x*Iesume at Betani apa apan Saimon gweyave wakene. Me yuwat warumne iviwa reprosi aunewa. Me teboro apa wakenewa, vesin da uwane. Arabasta ap\f + \fr 14:3 \ft Ap an uiwa muinne gumbe wariyawa\f* me danave Narudo oira tayapama me garawa kokawa wakenewa, me aug uwane. Me ap warensine oira tayapama Iesu kuiyave egamne. \p \v 4 Iyayapan upeba asimeve wakeyawa mut igamne gae garawa aya, “Me divi oya oira tayapama beregam aivi? \v 5 Me gwiruwatponowa me garawa 300 denari sira egave aupono. Sira anmaga me gwandokuwaeba igiyawa mumpono.” Mu gae gera gerave me gumbe wa ge wa aya. \p \v 6 Megara Iesu wane, “Yankweya me anoiviwa ape. Divi oya ye me pui yuene? Me ne gunap oraimina di ane. \v 7 \x + \xo 14:7 \xt Deu 15:11\x*Gwandokuwaeba igiyawa mu kum evedni ye gaibu wakeya. Sira ye oma ape mu waita muniya kum da ye imuyep apewa. Megara ne guniyap evedni den wakeeni. \v 8 \x + \xo 14:8 \xt Jon 19:40\x*Vesin mame oma ane anewa ane. Me oira tayapama kwapunwa egamnewa me bo neuma oya namiven tamibarip ane. \v 9 Ne natawa diruieni. Piyu mame danave at ampa ampa undag gae oraiwa mame opata wapewa, vesin mame anewa gaibu dirumpe me imug anope.” \p \v 10 Meve Judas Isukariot, aigowawa 12 danowo desirom da, me Iesu ominawa tetan oya pirisi koukawa munan aine. \v 11 Mu mame anoyawa degadega aya. Mu anmaga wantan oya agi waya. Meoya Judas me Iesu nanuwo barautan oya ebu da oraiwa diune. \s1 Ayapan Augoi Nakwaeba \p \v 12 \x + \xo 14:12 \xt Eks 12:6\x*Iist Onanwa Bredi Buyunaeba kum namuirenwa, me Uwag Gaveya sip usiwa toin guttan kumiwa, Iesu aigowawa me gumbe singui waya, “Ampa ge imugap Uwag Gaveya Buyunaeba nakwai meuma ge natan oya nu ampa anke tamibarip ata?” \p \v 13 Meoya me aigowawa duwam tene amiya, sira dirum wane, “Gwetoimu kokawa danave aisiya. Me apa apan da me yoi irutawa aug aivinewa me ye yauyempe, me amave aisiya. \v 14 Gwe danave unig amiyawa, gwe abnawa gumbe waya, ‘Toewanewan didnunne. Ne amdau pantut neuma ampa? Me danave ne Uwag Gaveya Buyunaeba aigo neuma gaibu nata.’ \v 15 Pantut kokawa painauwa me toyau yempe yauya teboro ge seya dividivi wait tamibarip ane. Me apa nunan tamibarip aya.” \p \v 16 Me aigowawa dauwag amiya. At kokawa danave unigiyawa mu yauya dividivi wait Iesu mu gumbo wanewa mina. Meve mu Uwag Gaveya Buyunaeba oya tamibarip aya. \p \v 17 At augoi uwag onnewa, Iesu aigowawa 12 gaibu asime uwaya. \v 18 \x + \xo 14:18 \xt Sam 41:9\x*Mu teboro apa wakek nakwai nemewa, Iesu wane, “Ne natawa diruitna. Ye da ne omin neuma barautan aivi—ud me gare ne gaibu nakwai netewa da.” \p \v 19 Mu danadawai auya desirom desirom me gumbe waya, “Natawa di me ne onan?” \p \v 20 Iesu garawa mu gumbo wane, “Me aigo neuma 12 danowo desirom da. Me ne gaibu bredi kabum danave puwamnewa. \v 21 Baiboru gumbe nenan tenewa mina Apan Usiwa me matai kweg aipe. Apan Usiwa gumbe omin meuma tepewa me gumbe ano kukaeba wakeigimpe! Me den yaipawa me menan oya oraimina.” \p \v 22 Mu nakwai nemewa Iesu bredi aune, engaun wanne sira wapeyam aigo meuma munne. Me wane, “Auya, mame ne kwapunwa.” \p \v 23 Meve me ap aune, engaun wanne, sira aigo meuma munne me gumbe mu undag naya. \p \v 24 \x + \xo 14:24 \xt Eks 24:8; Jer 31:31-34; Jak 9:11; 1Ko 10:16; Ibr 9:20\x*Iesu mu gumbo wane, “Mame ne ganigani neuma agi wanawa, ganigani areriyag aikpe iyayapan obiren munan. \v 25 Ne ye natawa diruitna. Ne yoma greip magawa yoiba sira den natna. Ne waketna God toimuwawa danave meve mataiwa natna.” \p \v 26 Mu waiyawaiya bererinawa toya onananewa, mu dauwag tui Orivu oya amiya. \s1 Iesu Yaug Anone Pita Uyai Wape \p \v 27 \x + \xo 14:27 \xt Jak 13:7\x*Iesu mu gumbo wane, “Ye undag matai uyug aigiya. Kuiyawa me wait tenewa di: ‘Mae sip amaraivi abnawa ne totnawa sip mu marewampe.’ \m \v 28 \x + \xo 14:28 \xt Mat 28:16; Mak 16:7\x*Megara ne sira wan yoitnawa, ivi ne matai namuiban at Gariri anekna.” \p \v 29 Pita taibe wane, “Anten undag matai uyug aikpe mina, go ne onan.” \p \v 30 Iesu garawa wane, “Ne natawa diruktna. Kum garewa,—aram garewa—, namu ge koniwa duwamdesi wa me ne den yaug anonega, ivi kokorek koniwa duwameba wape.” \p \v 31 \x + \xo 14:31 \xt Jon 11:16\x*Megara Pita noiwa yusipamit wane, “Anten ne ge gaibu bo ata go, megara ne den di watna, ‘Ne den yaug anogemna.’” Sira aigowawa upeba undag gae desiroma waya. \s1 Gessemani \p \v 32 \x + \xo 14:32 \xt Jon 18:1\x*Mu at iviwa Gessemani oya amiya. Aigo meuma gumbo Iesu wane, “Ne nun waigimpnawa ye mapa wakeya.” \v 33 Me Pita, Jemus ge Jon tam gaibu amiya. Me amatog danadawai kokavit aune. \v 34 \x + \xo 14:34 \xt Jon 12:27\x*Me gumbo wane, “Danadawai kokavit auna guwanwa bo yumatawa apa avivi. Mame apa wakeg yangewa mereruwape.” \p \v 35 Kusi utan aig petat piyu egave aigne nun wane, “Me oma ape ipewa kum mame ne gunap uwag gaveyag aipe.” \v 36 \x + \xo 14:36 \xt Mak 10:38; Jon 6:38\x*Me sira wane, “Abba\f + \fr 14:36 \ft Natawa me Maman.\f* Maman, ge gungap dividivi undag oma ane. Ne gunap ap mame atan auwa. Megara ne anoeniwa onan, anoegewa a.” \p \v 37 Meve aigo meumawa Iesu sira taig onne. Me yawamnewa mu kubvineme. Me Pita gumbe wane, “Saimon, ge kubvinege? Ge kum desirom mina oma den ane yangut aigima? \v 38 Yangagwa mereruwape kaipat aigima sira nun waigima. Amaorot danave den uyug aiga. Guwagwa imive aivi, go kwapugwa yusiwa onan.” \p \v 39 Iesu me sira taig aig gae desiroma gumbe nun wane. \p \v 40 Me sira taig onnewa, me yawamne mu sira ande kubvineme. Kuiyawa yangowa ibnawaya. Mu den yaug anoya anin Iesu gumbo wape. \p \v 41 Koni duwamdesiyawa Iesu sira taig uwane mu gumbo wane, “Ye kub ande vinene, nonewa emene? Minambe! Kum uwane. Yauya, Apan Usiwa kukaeba igiyawa nanuwo omin meuma baraupe. \v 42 Wan yoiya! Anta! Mame ne omin neuma tenewa abnawa uwane!” \s1 Iesu Yumiya \p \v 43 Iesu me gae waivinewa, Judas me aigowawa 12 danowo desirom da uwane. Me gaibu iyayapan obiren deba ge gadiga tam uwaya. Pirisi koukawa, Gwangwan toewanewan igiyawa sira namuyoiyoi igiyawa mu teya onamiya. \p \v 44 Gare omin baraunewa abnawa mu gaibu ebu wariya. “Apan me ne uwa totnawa me me. Me yum yusiwa veyag aug aisiya.” \v 45 Judas tatevit Iesu gumbe uwag wane, “Rabai!”\f + \fr 14:45 \ft Natawa me toewanewan.\f* sira me uwatone. \v 46 Iyayapan Iesu yum auya. \v 47 Me apa Iesu gumbe yokeemewa danowo desirom da me deba meuma arobne pirisi painauvitwa nau meuma wariviwa da viyag naunawa kwagomiyane aigne. \p \v 48 Iesu wane, “Ne ub igiyawa tam namuyoiyoi eni go? Meoya ye deba ge seri gumbe ne yumnektan uwayana? \v 49 \x + \xo 14:49 \xt Ruk 19:47; 21:37; Jon 18:20\x*Kum evedni ne ye gaibu, sira temporu arawa danave ye toyau emeni, megara ye den ne yum negiyana. Megara Baiboru gaiyawa me di veniyape.” \v 50 \x + \xo 14:50 \xt Sam 31:11\x*Meve iyayapan undag Iesu yankweyeg a amiya. \p \v 51 Apan mataiwa me taibe, wape rinen egavewa mekut enne. Me Iesu amave aivinewa mu me yumtan eme. \v 52 Me wape meuma yankweg taibe kintog a aine. \s1 Daiboru Painauvitwa Namive \p \v 53 Mu Iesu pirisi painauvitwa gumbe aug amiya. Pirisi koukawa ge namuyoiyoi igiyawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa undag uwag agoniyaya. \v 54 Pita kusi isinutiren me amave aig pirisi painauvitwa gwe arawa unigne. Me apa gwe amaremewa gaibu yan wakeg iyam veraivi. \p \v 55 Pirisi koukawa ge Daiboru Painauvitwa igiyawa undag Iesu tope boatan oya gae umum natawa didimama eme. Megara mu natawa da den yauya. \v 56 Iyayapan obiren me gumbe ugauga waya, megara umum muma wayawa me den yunadne. \p \v 57 Meve iyayapan upeba wan yoike ugauga umumawa mame me gumbe waya: \v 58 \x + \xo 14:58 \xt Jon 2:19-21\x*“Nu anotu me wane, ‘Ne temporu mame me iyayapan siyawa wakukampna, sira kum duwamdesi danave dawa me iyayapan nanuwo den sipewa ne sitna.’” \v 59 Megara me apa umum mumawa den yunadne. \p \v 60 Meve pirisi painauvitwa iyayapan yapowo wan yoine Iesu gumbe singui wane, “Ge garawa wa go onan? Iyayapan mame umum kukaeba gungap vemewa ge anin anoege?” \v 61 Megara Iesu ande iyaigidne garawa den wane. Pirisi painauvitwa me gumbe singui sira wane, “Ge Keriso, Waribiyanewa Usiwa?” \p \v 62 Iesu garawa wane, “Ne me. Ye matai yauya Apan Usiwa me Yusipama naniyutanwa apa wakeigimpe, sira guwaveru kwiminau egave wakeg uwaigimpe yauya.” \p \v 63 Pirisi painauvitwa wape meumawa warimine. Me wane, “Divi oya nu yauyawa da tamta? \v 64 \x + \xo 14:64 \xt Rvt 24:16; Jon 19:7\x*Ye God gumbe iyagau mina anoene. Ye anin anoene?” Mu undag me gumbe anog waya me boatanit di. \v 65 Meve iyayapan upeba amatog gwitup me gumbe emiya. Mu me yangawa tuboriya nanuwa gumbe toya, sira waya, “Ge wa, bira toagivi!” Sira gwe amaremewa me aug toya. \s1 Pita Iesu Gumbe Uyai Wane \p \v 66 Pita me gwe visive painau wakenewa vesin otau me pirisi painauvitwa nauwawa aiviwa da megiyave uwane. \v 67 Me yaune Pita iyam iraivi, sira me gumbenut yangut yaune, wane, “Ge mina Nasaret apan Iesu gaibu gigene.” \p \v 68 Megara me uyai wag wane, “Ne den yaug anona ge divi oya vege.” Me ankwin noiwa gumbe aine. \p \v 69 Meve vesin otau nauwawa aiviwa me Pita yaune, iyayapan birorot yokeyawa gumbo me sira amatog wane, “Apan mame mu dawa.” \v 70 Me sira uyai wane. Pungi den wane, iyayapan birorot yokeyawa sira Pita gumbe waya, “Natawa di, ge mu desiroma da, kuiyawa ge Gariri apan.” \p \v 71 Me amatog aewag wane. Me gae natawa di mu gumbo wane, “Apan mame ye menan venewa ne den yaug anona.” \p \v 72 Tatevit kumkum duwameba wane. Meve Pita me watavit Iesu gae wanewa imug anone, “Namu koni duwamdesi ge ne topai negawa, ivi kumkum koni duwam wape.” Sira me petat tog iruwane. \c 15 \s1 Iesu Pairat Namive Yoine \p \v 1 \x + \xo 15:1 \xt Ruk 22:66\x*Mumbevit pirisi koukawa, namu yoiyoi igiyawa, Gwangwan toewanewan igiyawa, ge Daiboru Painauvitwa igiyawa undag gaibu dima yuya. Mu Iesu tug dauwag amiya. Pairat nanive me barauya. \p \v 2 Pairat Iesu gumbe singui wane, “Ge Ju igiyawa kin mumawa?” Iesu garawa wane, “E, meme vege.” \p \v 3 Pirisi koukawa Iesu gumbe dividivi undag pui yusipamit yuya. \v 4 Sira Pairat me singui wane, “Ge gae garawa da den wa? Yawa, mu ge gungap dividivi undag pui yuwageme.” \p \v 5 \x + \xo 15:5 \xt Ais 53:7; Mak 14:61\x*Ande Iesu gae garawa da den wanewa, Pairat terane. \p \v 6 Gare, buyunai kokawa kumive, kansoru kokawa anoanowawa wakene. Nog aegiya iyayapan wag desirom ingui arob baraupe dauwag aipe. \v 7 Apan da iviwa Barabas nog dana wakene. Iyayapan mut igamivi mut ag guriya boriruwaya. Me mu gaibu nog danave wakeya. \v 8 Aninin bairawan evedni Pairat munan aivi mina atan oya, iyayapan obiren Pairat gumbe uwag amatog dig waya. \p \v 9 Pairat garawa wane, “Ye anoene ne Ju igiyawa kin muma yenan kwetna dauwag aipe?” \v 10 Kuiyawa me yaug anone pirisi koukawa mu gunarepam eme oya Iesu aug waniya. \v 11 \x + \xo 15:11 \xt Apa 3:13-14\x*Megara pirisi koukawa mu iyayapan obiren Pairat dipe mu imuwo Barabas kwepe dauwag aipe. \p \v 12 Meoya, Pairat sira dirum wane, “Ne apan mu vemewa Keriso oya aninin aten?” \p \v 13 Mu kwaruwaya, “Korosi gumbe toya!” \p \v 14 Megara Pairat wane, “Divi oya? Kukaeba meuma divi ane?” Megara mu nouwa au ge kwaruwag waya, “Korosi gumbe toya!” \p \v 15 Pairat imive iyayapan obiren degadega ape. Sira me Barabas me arobne dauwag aine. Me Iesu murap yaigipama gumbe toya, sira korosi gumbe totan oya mu nanuwo baraune. \s1 Mut Igiyawa Iesu Gumbe Iyagau Okeriya \p \v 16 Mut igiyawa Iesu auwag kokawa gweyawa danave unig amiya. Gwe me Romu kokawa muma baraune onne amarag viniviwa. Sira mut igiyawa undag agoniyatan auwaya. \v 17 Mu me gumbe wape yobutaren en waniya,—wape gamateba me pundirit ge diyapam yapavewa,—meve mu murap ipuni ganaganapam aug ikoki ag kuiyave tonasiya. \v 18 Meve mu amatog menan auwaya, “Kaiwa kaiwa! Ju igiyawa kin mumawa!” \v 19 Sira mu tutu gumbe me kuiyave toya, gwitup me gumbe emiya, koniwo yug me gumbe petat aya. \v 20 Mu Iesu gumbe iyagau wag, wape asime atan aropeg wape meuma yobutatae aug enwaniya, wape gamateba me pundirit ge diyapam yapavewa. Meve me auwag taibe dauwaya yoma korosi gumbe tope boitan oya. \s1 Iesu Korosi Gumbe Toya \p \v 21 \x + \xo 15:21 \xt Rom 16:13\x*Saimon me at Sairin apan, Rupas ge Arekisanda mamowa. At meuma apa uwag onnewa. Me korosi oieve autan oya ayag waya aune. \v 22 Mu Iesu auwag at iviwa Gorugosa uwaya. Me natawa at me Kuiyamarednawa. \v 23 Meve mu wain me gegura iviwa maaru gaibu biroriyayawa waniya, go me den nane. \v 24 \x + \xo 15:24 \xt Sam 22:18\x*Meve mu korosi egave toya. Mu wape meuma kepteya, biravit divi autan oya kae kusi aya. \p \v 25 Mu korosi egave me toyawa me mumbe kum koniwa 9 apa. \v 26 Gigirum me kukaeba meuma teg yauyawa me aib tene: JU IGIYAWA KIN MUMAWA. \v 27 Mu ub igiyawa duwam korosi egave mu gaibu towamiya, da naniyutanwa, da naniketaiwa apa. \v 28 (-) \v 29 \x + \xo 15:29 \xt Sam 22:7; 109:25; Mak 14:58\x*Iyayapan bira bira uwag amomewa gae kukaeba Iesu gumbe veme, kuiyowa viyaviya eme, mu veme, “Ge wana, ‘A! Temporu toyayag sira kum duwamdesi danave sitna.’ Gembovit wag inaigita. \v 30 Korosi gumbe aig onaga gembo waita a!” \p \v 31 Ebu desirom gumbe pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa mu gaibu Iesu gumbe yano waya. Mu waya, “Me iyapan upeba waita munne, go me oma den ane membo ingan waita wampe! \v 32 Keriso, Isuraeru kin mumawa, gare mame di korosi gumbe aig onaga. Nu yautave ge gungap anotumat ata.” Iyapan Iesu gaibu korosi egave towamiyawa mu mina gae kukaeba Iesu gumbe dig waya. \s1 Iesu Boane \p \v 33 Kum kuiyunup aune, at undag sisip uwag aine, augoi kum koniwa duwamdesi aune. \v 34 \x + \xo 15:34 \xt Sam 22:1\x*Kum duwamdesi aunewa Iesu noiwa kokavit wane, “Eroi Eroi rama sabakutani?”—Me natawa, “Maman maman, divi oya ne yankwenegana?” \p \v 35 Iyayapan upeba megiyave yokeemewa anog waya, “Anoya! Me Eraija oya auwaivi.” \p \v 36 \x + \xo 15:36 \xt Sam 69:21\x*Apan desirom kin tog, sponji\f + \fr 15:36 \ft Me wape tautau mina.\f* danave wain sisipam em arob aug tutu ginave yune Iesu natan oya wanne, me wane, “Me yankweya wakepe. Nu yauta Eraija uwag me aug aikpe, go.” \p \v 37 Iesu awau kokavit wanewa gaup meuma oieba tareyane. \p \v 38 Temporu danave wape kokawa me geroriyayawa me kuiyawa apa dumed aig onke ginawa uwane duwam ane. \v 39 Senturion\f + \fr 15:39 \ft Me mut igiyawa 100 amaraivi abnawa.\f* me Iesu namive yoinewa me awau wanewa anone, me aninin botone yaug wane, “Natawa di apan mame God Usiwa!” \p \v 40 \x + \xo 15:40 \xt Ruk 8:2-3\x*Vesin upeba painau apa yan greme. Mu danowo Magdara vesin Meri, Jemus kusikaren ge Josep inawa Meri ge Sarome wakeya. \v 41 At Gariri apa vesin mu Iesu amave onamiya sira amat meuma aya. Vesin obiren upeba me gaibu at Jerusarem uwayawa mu asimeve wakeya. \s1 Iesu Dagup Danave Barauya \p \v 42 Augoi uwag onne. Kum me Tamibarip Kumiwa, sira me namiven umae Sabat Kumiwa. \v 43 At Arimataya apan Josep, me Daiboru Painauvitwa igiyawa yapowo kokawa. Me membo God toimuwawa uwatanwa oya amaraivi. Me ano meuma yusipamit ane Pairat gumbe uwag Iesu kwapiwa oya nun wane. \v 44 Pairat Iesu wait boanewa anog terane. Me senturion menan auwag singui wane Iesu wait boane go onan. \v 45 Me senturion gumbe natawa di wat kiniyanewa, Iesu kwapiwa Josep wanne. \v 46 Josep wape rinen gwiruwadne. Kwapiwa aug aignewa wape me gumbe panne. Sira dagup danave baraune. Dagup me an koka kwabnewa. Meve me an koka wak siririyane dagup ankwinawa tobodne. \v 47 Magdara vesin Meri ge Jose inawa Meri mu Iesu barauyawa arawa yangowo yauya. \c 16 \s1 Iesu Sira Inaig Yoine \p \v 1 Sabat Kumiwa onananewa, Magdara vesin Meri ge Jemus inawa Meri ge Sarome, mu Iesu kwapiwa oira barautan oya aroma\f + \fr 16:1 \ft Me gegura tayawa oraiminawa.\f* gwiruwariya. \v 2 Pura danave kum namuirenwa mumbevit, kum di dauwaivi, dagup oya onamiya, \v 3 sira vesin mu gae singui garawa aya, “Bira da dagup ankwinawa apa an\f + \fr 16:3 \ft Me an kokawa me dagup ankwin tobodnewa\f* itariyape watappe?” \p \v 4 Megara mu yangut wan yauyawa, mu an koka me wait itariyane. \v 5 Mu dagup danave unigiyawa, mu apan mataiwa me wape yobutatae puipuyuwa enne yutanwa apa yan wakeivi yauya. Vesin a aya. \p \v 6 Megara me wane, “A den aya. Ye Nasaret apan Iesu me korosi egave toyawa oya yobene? Me sira inaig yoine! Me mapa den wakene. Yauya me barauyawa arawa. \v 7 \x + \xo 16:7 \xt Mat 26:32; Mak 14:28\x*Ye aisiya, aigo meuma ge Pita dirumiya, ‘Me namuiban Gariri aivi, me anin diruinewa mina, me apa ye me yauya.’” \p \v 8 Vesin mu daramdaram sira pimpangit ag, dagup apa dauwag kintog amiya. Mu da bira divi da den diya, kuiyawa a aya. \s2 [Baiboru Namu Tenewa Obiren Danave Mak 16:9-20 Den Wakene.] \p \v 9 Pura amatonewa apa mumbevit Iesu sira inaig yoinewa, me Magdara vesin Meri gumbe namu uwane. Numan Iesu airapu kukaeba 7 vesin me gumbe atatai imne. \v 10 Iyayapan mu Iesu gaibu gigemewa danadawai auwag iruveme. Meri mu gumbo aig dirumne. \v 11 Mu anoya Iesu me inaine vesin me yaune, megara mu anotumat den aya. \p \v 12 Ivi apan duwam mu at da oya amomewa, Iesu tobiyane gina ube mu gumbo uwane. \v 13 Mu duwam mame sira taigiya upeba gumbo umum waya, megara mu mina anotumat den aya. \p \v 14 \x + \xo 16:14 \xt 1Ko 15:5\x*Ivi aigowawa 11 nakwai nemewa Iesu mu gumbo uwamunne. Me anotumat muma yan aigne sira nokakae aya oya me mu gumbo yamdapam wane. Kuiyawa Iesu sira inaig yoinewa iyayapan yauyawa mu iyayapan upeba gumbo umum wayawa mu anotumat den aya. \p \v 15 \x + \xo 16:15 \xt Apa 1:8\x*Me mu dirumne, “Piyu undag gumbe dauwag aisiya. Sira gae oraiwa undag wat temunnewa gumbo dirumiya. \v 16 \x + \xo 16:16 \xt Apa 2:38\x*Bira da anotumat ag babataito apewa me waita aupe. Megara bira da me anotumat den apewa me ibnawa aupe. \v 17 \x + \xo 16:17 \xt Apa 2:4; 8:7\x*Sira irairawa mame anotumat aya igiyawa gumbo. Ne ivunwa gumbe airapu kukaeba atatai impe; mu pednowa mataiwa gumbe gae wape; \v 18 \x + \xo 16:18 \xt Ruk 10:19; Apa 28:3-6\x*mu mokare nanuwo gumbe wan aupe; mu yoi kukaeba nape, go mu gumbo da den di kukaipe; mu nanuwa yuwat igiyawa egowo tepe oraimina ape.” \v 19 \x + \xo 16:19 \xt Apa 1:9-11; 2:33-34\x*Ayapan Iesu mu gumbo gae wane, meve me kwimin danave dog aine sira God naniyutanwa apa wakene. \p \v 20 \x + \xo 16:20 \xt Apa 14:3; Ibr 2:3-4\x*Meve aigowawa dauwag amiya sira ampa ampa gae wag dirumiya. Ayapan mu gaibu nau ag gae meuma wat kiniyatan oya irairawa toyau munne.