\id MAT - Maiwa NT [mti] -Papua New Guinea 2011 (web version -2017) \h Matiu \toc1 Gae Oraiwa Matiu Tenewa \toc2 Matiu \toc3 Mat \mt1 MATIU \mt2 Gae Oraiwa Matiu Tenewa \c 1 \s1 Iesu Isimurawaiwa Mu Yaiyawa \p \v 1 \x + \xo 1:1 \xt Gen 22:18; 1Kr 17:11\x* Ebraam usiwa, Devid usiwa Iesu Keriso, Iesu Keriso isimurawaiwa mu yaiyawa tenewa: \p \v 2 Ebraam me Aisak baraune, \p Aisak me Jekob baraune, \p Jekob me Juda ge me tatawaiwa teyamne, \p \v 3 \x + \xo 1:3 \xt Gen 38:29-30; Rut 4:18-22\x* Juda me Tama gumbe Peres ge Seira teyamne, \p Peres me Esuron baraune, \p Esuron me Ram baraune, \p \v 4 Ram me Aminadab baraune, \p Aminadab me Nason baraune, \p Nason me Sarumon baraune, \p \v 5 \x + \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x* Sarumon me Reab gumbe Boas baraune, \p Boas me Ruti gumbe Obed baraune, \p Obed me Jesi baraune, \p \v 6 \x + \xo 1:6 \xt 2Sm 12:24\x* Jesi me kin Devid baraune, \p Devid me Urayas biviwa gumbe Soromon baraune, \p \v 7 Soromon me Reoboam baraune, \p Reoboam me Abaija baraune, \p Abaija me Eisa baraune, \p \v 8 Eisa me Josiyapat baraune, \p Josiyapat me Jeoram baraune, \p Jeoram me Ujaiya baraune, \p \v 9 Ujaiya me Jotam baraune, \p Jotam me Eias baraune, \p Eias me Ejekaiya baraune, \p \v 10 Ejekaiya me Manase baraune, \p Manase me Amon baraune, \p Amon me Josaiya baraune, \p \v 11 \x + \xo 1:11 \xt 2Ki 22:1–24:20; 2Kr 36:10; Jer 27:20\x* me kumiwa Babiron amog wakeya, Josaiya me Jekonaiya ge tatawaiwa teyamne. \p \v 12 \x + \xo 1:12 \xt Esr 3:2\x* Namu Babiron amog wakeya, \p ivi Jekonaiya me Searutieru baraune, \p Searutieru me Jerubaberu baraune, \p \v 13 Jerubaberu me Abaiud baraune, \p Abaiud me Eraiyakim baraune, \p Eraiyakim me Eijo baraune, \p \v 14 Eijo me Jeidok baraune, \p Jeidok me Eikim baraune, \p Eikim me Eraiud baraune, \p \v 15 Eraiud me Erieija baraune, \p Erieija me Matan baraune, \p Matan me Jekob baraune, \p \v 16 sira Jekob me Meri memawa Josep baraune, Iesu mu waya Keriso me Meri gumbe yaine. \p \v 17 Meoya Ebraam gumbe onke Devid gumbe uwanewa, mu kum muma kumiwa undag 14. Devid gumbe onke Babiron amog wakeyawa kumiwa uwane, mu kum muma kumiwa undag 14. Sira Babiron amog wakeyawa kumiwa onke Keriso gumbe uwanewa, mu kum muma kumiwa undag 14. \s1 Iesu Keriso Yainewa Kumiwa \p \v 18 \x + \xo 1:18 \xt Ruk 1:27,35\x* Mame me Iesu Keriso aninin yaig onnewa. Me inawa Meri Josep gaibu yapapara aya, sira mu memgebip oya amareme kumiwa apa, Guwawa Iyakaisiyapama gumbe me bugane. \v 19 Megara Josep taibe me kwetan den anone, kuiyawa me apan da oraimina, meoya me imidanave me guwave kwepe aipe. \p \v 20 Megara Josep mameib yaug anoiviwa, Ayapan aneya meuma uyavi gumbe uwag dig wane, Josep, Devid usiwa, Meri biyugwa aug gwe aga a den a, kuiyawa me kikiyan gumbewa Guwawa Iyakaisiyapama gumbe wanedne. \v 21 \x + \xo 1:21 \xt Ruk 1:31; 2:21\x* Me urapan yaipe, sira ge iviwa ug Iesu yua, kuiyawa me iyayapan meuma kukaeba emewa waita mumpe. \p \v 22 Watavit propeta gumbe Ayapan dig wanewa natawa veniyatan oya, mame dividivi undag veniyane. \v 23 \x + \xo 1:23 \xt Ais 7:14\x* Yauya, otau inipama kikiyan gumbe wakepe, sira urapan yaipe, sira mu iviwa ug me Emanueru yupe. (Me natawa God nu gunup.) \p \v 24 Josep kub gumbe wan yoine, sira Ayapan aneya meuma aninin wanewa me ane, sira biviwa aune. \v 25 \x + \xo 1:25 \xt Ruk 2:21\x* Megara me gaibu den nag vinne, namu me urapan kikiyan baraune, sira me iviwa ug yune Iesu. \c 2 \s1 Ano Koukawa Igiyawa Amudau Onamiya \p \v 1 Iesu Betureem at Judia danave yainewa kumive, kin Erod kumiwa apa, ano koukawa igiyawa kum dauwaiviwa apa onam at Jerusarem uwaya, \v 2 \x + \xo 2:2 \xt Nam 24:17\x* sira waya, Ud me Ju igiyawa kin muma atan oya yainewa ampa wakene? Kum dauwaiviwa apa nu marantun meuma yautu, meoya nu waddega wantan oya onantu. \p \v 3 Kin Erod mame anonewa, me anogugut aune, sira Jerusarem igiyawa mu gaibu anogugut auya. \v 4 Sira me pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa undag munan auwane, meve dirum wane Keriso ampa yaine wag didnegiya? \v 5 Betureem at Judia apa garawa waya, Kuiyawa mame propeta wait tenewa: \q1 \v 6 \x + \xo 2:6 \xt Mik 5:2; Jon 7:42\x* Ge Betureem, at piyu Juda apa, \q1 Juda namuyoiyoi igiyawa danowo ge kusikarenwa da onan di: \q1 kuiyawa namuyoiyoi abnawa ye guniyap uwape, \q1 sira me iyayapan neuma Isuraeru amat a mumpe. \p \v 7 Meve kin Erod ano koukawa igiyawa munan guwave auwane, sira mu gumbo kum divi marantun me dauwane yaug anone. \v 8 Me mu temunne at Betureem amiya. Me mu gumbo wane, Aisiya sira ud kikiyan oya yaimoyai diuya. Me yauyawa, tatevit didnegiya anotna, meve ne gaibu aneg me waddega wantna. \p \v 9 Namu mu kin aninin wanewa anog amiya, yauya, mu marantun me kum dauwaiviwa apa yauyawa namuwon aiginke, at me ud kikiyan wakenewa apa tumag yoine. \v 10 Mu marantun yauyawa, mu degadega kokavit aya. \v 11 \x + \xo 2:11 \xt Sam 72:10-15; Ais 60:6\x* Gwe dana unig amiyawa, mu kikiyan inawa Meri gaibu yawamiya. Sira mu me kwanowa poyag petat ag waddega aya. Meve mu dividivi oraimumu mumawa watapiya, sira mu puyo waniya: gooru ge tayawa oraiminawa ge gegura maaru.\f + \fr 2:11 \ft Me iragi barautan oya geguraeba.\f* \v 12 God uyavi gumbe dirum wane kin Erod gumbe den taig aisiya, meve at muma sira taig ebu ube amiya. \s1 At Ejipt Apa Guwave Amiya \p \v 13 Mu taig amiyawa, yauya, Ayapan aneya meuma uyavi gumbe uwag Josep dine, Wan yoiya, arampuna ud ge inawa tama, sira yankwek at Ejipt a guwave aisiya, sira asime wakeya meve ne watna anoa, kuiyawa kin Erod ud yaug aug toinguttan oya aivi. \v 14 Meve me wan yoig ud ge inawa arampuna tam a guwave at Ejipt amiya, \v 15 \x + \xo 2:15 \xt Ose 11:1\x* sira asimeve wakeya, meve kin Erod boane. Meoya propeta gumbe Ayapan wanewa natawa uwane. Ejipt apa ne utunwa auwana dauwag onne. \p \v 16 Kin Erod yaug anone ano koukawa igiyawa ugai waniya, meoya danawa piriwane, sira me dirumne urapan at Betureem apa wakeyawa undag gutpe, sira gwetoimu megiyave wakeyawa gaibu undag gutpe. Mu bairawan muma duwam ge ankwatavewa. Me bairawan me ano koukawa igiyawa gumbo yaug anone. \v 17 Me apa propeta Jeremaiya gumbe wanewa natawa uwane: \q1 \v 18 \x + \xo 2:18 \xt Gen 35:19; Jer 31:15\x* At Rama apa iyayapan nouwa anoya, it aen, \q1 Reiseru me usitainawa munan iruwaivi, me watmemeyamtanwa topayane, \q1 kuiyawa mu den wakeya. \s1 Josep Meri Iesu Sira Taig At Nasaret Amiya \p \v 19 Kin Erod boane, meve Ayapan aneya meuma uyavi danave Ejipt apa Josep uwag wane, \v 20 Wan yoiya, ud ge inawa tam at piyu Isuraeru aisiya, kuiyawa iyayapan mu ud inaiinai meuma autan ayawa wait boriruwaya. \p \v 21 Meve me wan yoig, ud ge inawa tam at piyu Isuraeru danave amiya. \v 22 Megara me anone Akeraius me mamawa kin Erod at meuma aune at Judia amaraivi, me asime aitanwa a ane. Uyavi danave God gwangwan dine, meve me at Gariri amiya, \v 23 \x + \xo 2:23 \xt Ais 11:1; 53:2; Ruk 2:39; Jon 1:45\x* sira me gwetoimu me at iviwa Nasaret amog wakeya. Meve propeta gumbe wanewa natawa uwane: Iyayapan me Nasaret apan waya. \c 3 \s1 Babataito Abnawa Jon Ebu Waribiyaivi \p \v 1 Me kumiwa apa Babataito Abnawa Jon at Judia apa inguiwa arawa danave uwag opata waivi, \v 2 \x + \xo 3:2 \xt Mat 4:17; Mak 1:15\x* Nonemagewa biroriyaya, kuiyawa God toimuwawa koni aivi. \p \v 3 \x + \xo 3:3 \xt Ais 40:3\x* Apan mame me propeta Aisaya gumbe wanewa: \q1 Apan da noiwa at inguiwa arawa danave auwaivi, \q1 Ayapan oya ebu waribiya, ebu siwavit menan waribiya. \p \v 4 \x + \xo 3:4 \xt 2Ki 1:8\x* Jon wape meuma mae kameru gumawa gumbe wadne, sira me powawa oya mae kwapiwa berip gaibu. Nakwai meuma me paki ge kemari. \v 5 Iyayapan Jerusarem ge Judia undag, sira at Jodan visive undag apa Jon oya amiya. \v 6 Mu kukaeba muma boruwawa aya, sira mu yoi Jodan danave Jon gumbe babataito aya. \p \v 7 \x + \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x* Megara me Parisi ge Sadusi igiyawa obiren at meve babataito atan omome yawamne. Me dirum wane, Ye mokare kukaeba usitainawa! Bira wat diruine ye oma ane God danapiri meuma oniviwa me aninin gaveamon? \v 8 Nonemagewa biroriyag natawa oraivit inamigimiya. \v 9 \x + \xo 3:9 \xt Jon 8:33,39; Rom 4:12\x* Ye daneyap den anoya, ye oma ane yembovit waya, Nu mamunwa me Ebraam. Ne diruitna, God oma ane an mame tobiyape Ebraam usitainaven ape. \v 10 \x + \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Ruk 13:6-9\x* Gwit yoma taiwa apa wait baraune wakene, sira yoma desirom desirom me natawa oraivit den impewa me kwatpe aikpe, me iyam danave aorepe. \p \v 11 \x + \xo 3:11 \xt Jon 1:26-27,33; Apa 1:5\x* Ne yoi gumbe nonemagewa biroriyatan oya babataito aiyempna. Megara ivi amanap apan da onivi, me yusiwa kokavit ne mina onan. Ne oma den ane sandoro meuma wapukiyag autna. Me Guwawa Iyakaisiyapama ge iyam gumbe babataito aiyempe. \v 12 Me ereri kokawa meuma me nanive, sira me natawa ge kwapiwa kepteivi arawa yug waribiyape. Nakwai wiit agoniyag buim danave tepe, meve nakwai wiit kwapiwa iyam yaibobot danave aorepe itpe onanape. \s1 Iesu Babataito Ane \p \v 13 Meve Iesu Gariri apa Yoi Jodan onivi Jon oya. Babataito me gumbe awantan oya. \v 14 Megara Jon me yankwetan anog wane, Ne imunap ge gungap babataito atna. Megara ge nenan onagana? \p \v 15 Iesu garawa wane, Gare mame di atna, oraivitwa undag atanwa me nunan oraiwa. Meve Jon bainda wane. \p \v 16 \x + \xo 3:16 \xt Jon 1:32\x* Iesu babataito anewa, me tatevit yoi yankweg dauwag aine. Me konive kwimin watabne, sira God Guwawa meuma nenip umuk mina menan aig onivi yaune. \v 17 \x + \xo 3:17 \xt Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Ruk 9:35\x* Sira noiwa kwimin danave uwag wane, Mame ne utunwa me ne nonenwa aunewa, me gumbe ne degadega eni. \c 4 \s1 Seitan Me Iesu Amaorot Ag Yaune \p \v 1 \x + \xo 4:1 \xt Ibr 2:18; 4:15\x* Meve Seitan Iesu amaorot atan oya, Guwawa Iesu dine, meve Iesu at inguiwa arawa danave aine. \v 2 \x + \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x* Aram 40 ge oiyat 40 danave me nakwai den nane, sira me iyagon adne. \v 3 Amaorot abnawa uwag me digwane, Ge God Usiwa ipewa, an mame diya tobiyape bredi ape. \p \v 4 \x + \xo 4:4 \xt Deu 8:3\x* Iesu gara wane, Me tene: Iyayapan bredi mekut gumbe den vinigimpe, megara gae undag me God noive uwanewa. \p \v 5 Meve Seitan at koka iyakaisi me aug aine, sira me dine temporu dewam opampa anewa egave yoine. \v 6 \x + \xo 4:6 \xt Sam 91:11-12\x* Me wane, Ge God Usiwa ipewa, gembovit pisag aiga. Kuiyawa me tene: Me matai aneya dirumpe ge genan, sira ge amagwa an gumbe den tope mu nanuwo wan augempe. \p \v 7 \x + \xo 4:7 \xt Deu 6:16\x* Iesu gara wane, Me gaibu tene: Ayapan God geuma den ayag yauya. \p \v 8 Sira Seitan me aug tui kokawa dog aine, sira me toimu koka undag ge dividivi mumawa oraimumuwa toewanne. \v 9 Me wane, Ge nenan kwanagapoe ag nenan waragatan awa, ne mame undag gentna. \p \v 10 \x + \xo 4:10 \xt Deu 6:13\x* Iesu me digwane, Seitan, gunap asipa aga! Kuiyawa me aib tene: Ayapan God geuma waiya, sira me mekut nau meuma a. \p \v 11 Meve Seitan me kweg aine, sira aneya uwag menan nau wariya. \s1 Iesu Opata Amatone \p \v 12 \x + \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Ruk 3:19-20\x* Iesu Jon nog danave barauya anonewa, me at Gariri taig aine. \v 13 At Nasaret kweg aine, me at Kapenaum aig vinne. At asime me awau megiyave wakene, sira me at Jeburun ge Naptari danave. \v 14 Me propeta Aisaya gumbe wanewa natawa uwane. \q1 \v 15 \x + \xo 4:15 \xt Ais 9:1-2\x* At Jeburun ge at Naptari, ebu me awau gumbe, sira me yoi Jodan visi gambenwa apa, \q1 at Gariri me Ju onan igiyawa mumawa \q1 \v 16 iyayapan sisip danave wakeemewa eyawa koka mu yauya, \q1 bo gugup arawa danave wakeeme igiyawa egowo eyawa dauwane. \p \v 17 \x + \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x* Me kumiwa apa Iesu opata amatog wane, Nonemagewa biroriyaya, kuiyawa God toimuwawa me koni aivi. \s1 Iesu Aigowawa Namuirenwa Munan Auwane \p \v 18 Iesu poeman Gariri megiyave aivinewa, me tatagwani duwam yawamne, Saimon me Pita vemewa ge gwaneba Andru. Mu poeman danave uwariri aoreme, kuiyawa mu gwambui upeme igiyawa. \v 19 Iesu dirumne, Amanap oneya, wag toyau yentna, ye iyayapan upeme igiyawa aya. \v 20 Tatevit uwariri muma yankweg me amave amiya. \p \v 21 At asime amomewa me upeba tatagwani duwam yawamne, Jebedi usiwa Jemus ge gwaneba Jon. Mu wa danave mamowa Jebedi gaibu. Mu uwariri muma tamibarip eme. Iesu munan auwane, \v 22 sira mu tatevit wa ge mamowa yankwem me amave amiya. \s1 Iesu Yuwat Igiyawa Warinamunne \p \v 23 \x + \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Apa 10:38\x* Iesu at Gariri danave at undag aine, sinagogu muma danave toyau munivi. Me God toimuwawa gae oraiwa meuma oya waivi, sira iyayapan yapowo yuwat kusiwa yuwat kokawa gina ubeube undag warinamunne. \v 24 \x + \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x* At Siria undag gae meuma wateteyam aine anoya, sira iyayapan menan yuwat gina ubeube igiyawa undag bog onamiya. Mu dawai kokavit anoemewa, airapu kukaeba danowo unigemewa, warago ayawa, amo nanu gegeraimusiawa, mu gaibu warinamunne. \v 25 \x + \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x* Iyayapan obiren mu at Gariri ge Dekaporis, Jerusarem, Judia, ge at Jodan ama asi gambenwa uwag Iesu amave amiya. \c 5 \s1 God Waribiya Muniviwa \p \v 1 Iesu iyayapan undag yawamnewa, tui gambenwa dog aig yan wakene. Aigowawa me gumbe uwaya, \v 2 sira amatog toyau munne, wane: \q1 \v 3 \x + \xo 5:3 \xt Ais 57:15\x* Guwowa danave pukpuk wagawag igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa kwimin toimuwawa me mumawa. \q1 \v 4 \x + \xo 5:4 \xt Ais 61:2-3; Rev 7:17\x* Danadawai aueme igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa watmemeyam munigimpe. \q1 \v 5 \x + \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x* Memeyu igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa piyu kwan meumawa me mumawa. \q1 \v 6 \x + \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2\x* Oraivitwa oya iyagon ge meyowa toyaivi igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa mu gumbo matai noidauwape. \q1 \v 7 Ano nunigimtanwa igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa mu gaibu ano nunigimpe. \q1 \v 8 Nonowa esine igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa mu God yaupe. \q1 \v 9 Yum tueme igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa munan wape God usitainawa. \q1 \v 10 \x + \xo 5:10 \xt 1Pi 3:14\x* Oraivitwa oya edawai aueme igiyawa, mu gumbo waribiya wakeigimpe, \q1 kuiyawa kwimin toimuwawa me mumawa. \p \v 11 \x + \xo 5:11 \xt 1Pi 4:14\x* Nenan oya Iyayapan ye anokukam yempewa, edawai yempewa, sira uga gumbe dividivi gae kukaeba yempewa, ye guniyap waribiya wakeigimpe! \v 12 \x + \xo 5:12 \xt 2Kr 36:16; Apa 7:52\x* Me kumive degadega ag tare wariya, kuiyawa kwimin danave garawa yeuma me kokavit: ebu desiroma gumbe mu propeta mu ye namuyap uwayawa meib edawai muniya. \s1 Siuran Ge Dun \p \v 13 Ye piyu siuraneba. Megara siuran demtawa me onanape ipewa, me aninin oma ape sira demta wape? Me dividivi gumbe oraimina onan, sira me aug piyu egave aorepe iyayapan amowo embaba tampe. \p \v 14 \x + \xo 5:14 \xt Jon 8:12; 9:5\x* Ye piyu eyawa. At toimu me tui kuiyave wakenewa me oma den ane tobotpe. \v 15 \x + \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Ruk 8:16; 11:33\x* Iyayapan dun oketpe me kabum ankwatave den baraupe. Mu dun yokeiviwa egave yudatpe. Meve me iyayapan undag eyawa mumpe gwe danave. \v 16 \x + \xo 5:16 \xt Epe 5:8-9; 1Pi 2:12\x* Ebu desirom gumbe, dun yeuma iyayapan namuwo esipe. Meve mu ye anoano yeuma oraiwa yaupe. Mamewa kwiminau wakenewa me watdega wampe. \s1 Gwangwan Natawa Matattanwa \p \v 17 \x + \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x* Den anoya ne uwanawa gwangwan ge propeta gaiyawa wag muintan oya, ne uwanawa me natawa matattan oya. \v 18 \x + \xo 5:18 \xt Ruk 16:17; 21:33\x* Ne natawa diruitna. Kwimin ge piyu den onanapewa, gigirum kusikaren da ge komakom meuma gwangwan danave wakeyawa den di onanape. Dividivi undag natawa veniyape. \v 19 \x + \xo 5:19 \xt Jms 2:10\x* Bira da me gwangwan mame danave gwangwan kusikaren da desirom togomiyape, iyayapan upeba epin desiroma toyau mumpewa, mu wape God toimuwawa danave me kusikarenwa. Megara bira da me gwangwan mame amave aigimpe, epin desiroma toyau mumpewa, mu wape God toimuwawa danave me kokawa. \v 20 Kuiyawa ne diruina. Parisi igiyawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa oraiwa mumawa me koka sira oraiwa yeuma kokavit onanwa, ye oma den ane God toimuwawa unigiya. \s1 Bo Gaiyawa \p \v 21 \x + \xo 5:21 \xt Eks 20:13; Deu 5:17\x* Ye anoyana me watavit iyayapan gumbo wane, Den toa boipe, bira da me topewa me pui aupe. \v 22 \x + \xo 5:22 \xt 1Jn 3:15\x* Megara ne diruitna. Bira da me danapiri tatawa gumbe apewa me pui aupe. Sira bira da me tatawa gumbe warago wapewa, me Daiboru Painauvitwa nanuwo baraupe. Sira bira da Kuiyagwa kukaine wapewa, me at kukaeba geena\f + \fr 5:22 \ft Me at kukaeba ampa anotumat onan igiyawa matai unikpe.\f* iyam meuma igiviwa danave aorepe. \p \v 23 \x + \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x* Meoya ge puyo geuma iyakaisi kem meuma apa te atanwa sira ge tatagwa me divi da ge gungap anokukam ane anowawa, \v 24 puyo geuma iyakaisi kem meuma namive kweya. Namu a tatag gumbe baigan akape, meve onag puyo geuma barauwa. \v 25 Ge anavi geuma me ge augem keptete arawa aisenewa, ge ebu taibe tatevit wag yum tuya. Megara ge me gaibu yum den tuiyawa, me augen keptete abnawa nanive baraugempe, sira me augen nog amaraiviwa nanive baraugempe, sira nog gumbe baraugempe. \v 26 Ne ge natawa diruktna. Ge anmagawa kodorant\f + \fr 5:26 \ft 64 kodorant me 1 denari. 1 denari me apan desirom oiyat desirom nau atanwa garawa.\f* desirom oieba garawa den barauwawa, me den dauwag aga. \s1 Uinantaraki \p \v 27 \x + \xo 5:27 \xt Eks 20:14; Deu 5:18\x* Ye yaug anoyana me wait aib wane, Uinantaraki den aya. \v 28 Megara ne ge diruktna. Bira da vesin yaug ano kukaeba anoiviwa me nonewa wait gaibu vinne. \v 29 \x + \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x* Ge yangagwa yutan ge gungap ano kukaeba apewa, me watukiyak epa aoreya. Kuiyawa ge kwapugwa da desirom waropiyawa me oraiwa, ge kwapugwa undag at kukaeba geena danave aorepetan. \v 30 \x + \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x* Sira nanigwa yutan ge gungap kukaeba apewa, kwagomiyag epa aoreya. Kuiyawa ge kwapugwa da desirom waropiyawa me oraiwa, ge kwapugwa undag at kukaeba geena danave aikpetan. \s1 Garakue \p \v 31 \x + \xo 5:31 \xt Deu 24:1-4; Mak 10:4\x* Me wane, Bira da vesin meuma kwepe garakue apewa, garakue atan gigirumawa me yug wampe. \v 32 \x + \xo 5:32 \xt 1Ko 7:10-11\x* Megara ne dirukna. Bira da biviwa uinantaraki den aivi go ui onan kwepewa me uinantaraki ape. Bira da vesin me wait yankwenewa me aupewa me uinantaraki. \s1 Agi \p \v 33 \x + \xo 5:33 \xt Rvt 19:12; Nam 30:2; Deu 23:21\x* Sira ye anoyana watavit iyayapan dirumwane, Agi geuma den togoma, Ayapan gumbe agi wanawa me a. \v 34 \x + \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Mat 23:22; Jms 5:12\x* Megara ne diruktna. Agi den waigima, kwimin gumbe agi den waigima, kuiyawa me God wakeiviwa arawa, \v 35 \x + \xo 5:35 \xt Sam 48:2; Ais 66:1\x* piyu gumbe agi den waigima, kuiyawa me amawa emnewa, at Jerusarem gumbe agi den waigima, kuiyawa me kin gwetoimu meuma kokawa. \v 36 Sira kuiyagap agi den waigima, kuiyawa ge oma den ane kuiyagumawa desirom wara pupuyu go pumpune ape. \v 37 Maib ye waya, Natawa, me Natawa, sira Onan me Onan, gae da imugap sira wawa me kukaeba. \s1 Yangawa Oya Me Yangawa \p \v 38 \x + \xo 5:38 \xt Eks 21:24; Rvt 24:20; Deu 19:21\x* Ye anoyana me wane, Yangawa oya me yangawa, donawa oya me donawa. \v 39 Megara ne diruitna, ano kukaeba abnawa den toa. Bira da ge kwauyegwa gambenwa yutan apa topewa, me sira menan biroriya gambenwa da tope. \v 40 Sira bira da ge augem keptete arawa aisene wape geuma ankwatavewa autan anopewa, me kweya wape geuma egavewa gaibu aupe. \v 41 Bira da ge gungap 1 mirion\f + \fr 5:41 \ft 1 mirion me 1,500 mitas mina.\f* agetan wapewa, me gaibu 2 mirion aisiya. \v 42 Bira da ge gungap nun wapewa me wana, sira bira da divi da gungap aug danam atan wapewa den gumbe topaiya. \s1 Baigan Yeuma Anavi Yeuma Gumbo \p \v 43 \x + \xo 5:43 \xt Rvt 19:18\x* Ye anoyana me wane, Baigan geuma evegwa gumbe sira anavi geuma wat topaya. \v 44 \x + \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Ruk 23:34; Apa 7:60; Rom 12:14,20\x* Megara ne diruitna. Anavi yeuma baigan muniya, sira nun yeuma waya bira da edawai guniyap apewa. \v 45 Meoya ye Mamewa, kwiminau wakenewa usitainawa mina aya. Me wape kum oraiwa ge kukaeba igiyawa gumbo dauwape ig esipe, sira uvin baraupe aig ompe oraiwa ge kukaeba igiyawa gumbo. \v 46 Bira da ye baigan yeniviwa ye baigan niyayawa, garawa divi aumon? Takesi tameme igiyawa gaibu emewa di? \v 47 Sira ye tateaiw mekut gaun yeuma muniya, me divi da oraimina? Iyayapan undagit emewa di. Ju onan igiyawa gaibu emewa di. \v 48 \x + \xo 5:48 \xt Rvt 19:2; Deu 18:13\x* Meoya oraivitwa aigimiya, kuiyawa Mamewa kwiminauwa me oraivitwa. \c 6 \s1 Tawara Onan Igiyawa Muntanwa \p \v 1 \x + \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x* Yaukape. Ye iyayapan yaug anotan oya mu namuwo oraivitwa yeumawa den aya. Ye ayawa, garawa da Mamewa kwiminau wakenewa gumbe den auya. \p \v 2 Meoya ge tawara onan igiyawa munawa, ugauga igiyawa mina namugap den kae trampet upiya. Mu iyayapan ebnotu muma autan oya ebu taibe ge sinagogu danave muneme. Ne natawa diruitna. Mu wait garawa mumawa auya. \v 3 Megara ge tawara onan igiyawa munawa, nanigwa ketaiwa den yaug anope dimbae nanigwa yutanwa aivi. \v 4 Tawara onan igiyawa divi muntanwa guwave muna. Meve Mamagwa me divi da guwave egewa yaviviwa, garawa gempe. \s1 Nun \p \v 5 \x + \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Ruk 18:10-14\x* Ye nun watanwa, ugauga igiyawa mina den aya. Kuiyawa mu sinagogu danave sira ebu taibe wan yoig nun watan anoeme. Mu imuwo iyayapan yawampe. Ne natawa diruitna, mu garawa mumawa wait auya. \v 6 Megara ge nun watanwa, gwe geuma dana unig ankwin tobora, meve Mamagwa gumbe nun wa. Me guwave wakene sira den yavetewa. Me gumbe nun wa. Meve Mamagwa me divi guwave egewa yaviviwa, me garawa gempe. \v 7 \x + \xo 6:7 \xt 1Ki 18:26-29\x* Sira ye nun wayawa, Ju onan igiyawa mina gae egave egave den waya, kuiyawa mu anoeme me God anope nun yobutatae. \v 8 \x + \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x* Mu mina den aya, kuiyawa Mamewa namu yaug anone ye divi watan ene. \p \v 9 Nun mamaib waya. \q1 Mamunwa kwiminauwa, ge ivugwa ayamat aigimpe, \q1 \v 10 \x + \xo 6:10 \xt Ruk 22:42\x* Toimu geuma uwape, \q1 Ge ano geuma kwimin danave aivi mina, piyu egave gaibu ape, \q1 \v 11 Kum gare evedni nakwai nunigima. \q1 \v 12 \x + \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15; 18:21-35\x* Iyayapan mu kukaeba muma gunup emewa nu anog yankwetu, \q1 me mina kukaeba numa anog yankweya. \q1 \v 13 \x + \xo 6:13 \xt Ruk 22:40; Jon 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18; Jms 1:13\x* Den tam amaorot gumbe tenuna, \q1 megara kukaeba gumbe tam waita nuna. \q1 \v 14 \x + \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x* Iyayapan kukaeba guniyap apewa anog yankweya, \q1 ye Mamewa kwiminauwa me gaibu kukaeba yeuma anog yankwepe. \v 15 Kuiyawa ye iyayapan ano muma kukaeba den anog yan kweyawa, Mamewa kukaeba yeuma den anog yankwepe. \s1 Kwit Atanwa \p \v 16 \x + \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x* Ge kwit atanwa, ugauga igiyawa mina ge ginangagwa den butuipe. Kuiyawa mu ginungowa butubutui ape iyayapan mu yaug anope mu kwit eme. Ne natawa diruitna. Mu garawa muma wait auya. \v 17 Megara ge kwit atanwa, ge oira kuiyagap wara sira ginangagwa muina. \v 18 Kuiyawa kwit egewa iyayapan den yaug anope. Megara Mamagwa den yavetewa me yaug anope sira Mamagwa me yawagivi. Me guwave egewa garawa geuma gempe. \s1 Tawara Oraiwa Kwimin Danave \p \v 19 \x + \xo 6:19 \xt Jms 5:1-3\x* Piyu egave oraiwa yeuma den teg aigimiya, me apa gwagwap tupe, ni tupe sira kukaipe, sira ub igiyawa toke vig ub ape. \v 20 \x + \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Ruk 18:22\x* Megara kwimin danave garawa oraiwa yeuma teg aigimiya, me apa gwagwap den tupe, ni den tupe sira den kukaipe, sira ub igiyawa den toke vig ub ape. \v 21 Kuiyawa dividivi oraiminavitwa yeuma wakeyawa arawa, me apa nonewa gaibu wakepe. \v 22 Kwapugwa duniwa me yangagwa. Yangagwa oraimina apewa, ge kwapugwa undag eyawa noidauwape. \v 23 Megara ge yangagwa kukaipewa, ge kwapugwa undag sisip noidauwane. Meve eyawa danagap wakenewa me sisip gaibu ipewa, sisip me kokavit aninin! \v 24 Bira da oma den ane apan koka duwam gumbo nau muma ape. Me apan koka da topayape, dawa wat baigan awampe, sira me dawa wan enagatpe, dawa topayape. Ge oma den ane God ge anmagawa nauwawa duwam wara. \s1 Danadawai Den Anoya \p \v 25 \x + \xo 6:25 \xt Pir 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:7\x* Meoya ne diruitna. Inaiinai yeuma oya nakwai divi nenewa go yoi divi nenewa, danadawai den anoya. Ge kwapuiwa oya ye divi enenewa danadawai den anoya. Inaiinai me kokavit, megara nakwai me koka onan. Kwapuiwa me kokavit, megara enwape mina onan. \v 26 \x + \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31; Ruk 12:6-7\x* Nenip vereg aiviwa yauya; mu nau den vereme sira maura den tameme sira buim danave nakwai den teeme, megara Mamunwa kwiminau nakwai munivi neme. Ye kokavit, nenip mina onan. \v 27 Meoya ne diruitna. Inaiinai yeuma oya nakwai divi nenewa go yoi divi nenewa, danadawai den anoya. Ge kwapuiwa oya ye divi enenewa danadawai den anoya. \v 28 Divi oya ye wape yeuma oya danadawai aumon? Yauya, ben riri wayo arawa apa aninin yoivi? Mu nau den wareme sira yarat den yateme. \v 29 \x + \xo 6:29 \xt 1Ki 10:4-7; 2Kr 9:3-6\x* Megara ne diruitna. Soromon me dividivi oraiminawa undag danave wakene, sira wape eniviwa oraimina, megara ben mame oraiminavit di, Soromon wape eniviwa me mina onan. \v 30 Wayo piyu ega gare wakene go umae iyam danave aorepe. Megara God me wayo gumbe wape yaimoyai wanne. Meoya anintom God me yenan oya wape tu yempe? Ye anotumat yeuma kusikareren! \v 31 Meoya ye danadawai den avigimiya. Ye vene Nakwai divi nata? go Yoi divi nata? go Divi wape enta? \v 32 \x + \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x* Kuiyawa dividivi undag mame Ju onan igiyawa botan anoeme, go ye Mamewa kwiminau yaug anone ye divi anoene. \v 33 \x + \xo 6:33 \xt 1Ki 3:11-14; Sam 37:4,25; Rom 14:17\x* Meoya, namu me toimuwawa\f + \fr 6:33 \ft Natawa me God toimuwawa.\f* ge ano oraivitwa meuma diuya, dividivi undag mame gaibu ye yempe. \v 34 Meoya danadawai umaewa oya den anoya, kuiyawa danadawai umaewa me umae anope. Kum desirom desirom ibnawa kokavit gaibu wakene. \c 7 \s1 Pui Yuwamtanwa \p \v 1 \x + \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1Ko 4:5; Jms 4:11-12\x* Pui den yuwamiya. Pui yuwamiyawa ye gaibu matai pui yuyempe. \v 2 \x + \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x* Kuiyawa ye iyayapan upeba pui yuwamiyawa, ebu desirom mina ye matai pui yuepe, sira ye om yuyawa, ebu desirom mina me matai om yuepe. \p \v 3 Ge yangut tatag yangawa danave atapupu wakeya yawa. Megara divi oya den yaug anoa yoma yare yangag danave wakene? \v 4 Ge aninin tatag dig wamon, ge yangagwa gumbe atapupu atan autna? Yawa, yangagwa danave yoma yare evedni wakene. \v 5 Ye ugauga igiyawa. Namu gembo yangagwa yoma yare atan aukape, sira meve ge yaiyai yaukape atapupu tatag yangave atan auwa. \p \v 6 Dividivi iyakaisiyapama kweyau den muniya. Keri yeuma bui namuwo den aoreya. Meib ayawa, mu amo danave em babatam ape, sira matai yenan tobiyak tuiyepe musimusi ape. \s1 Diya, Diuya, Papapak Toya \p \v 7 \x + \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Jon 14:13; 15:7; 16:23-24\x* Kinuni aya yempe; didimama aya yauya; ankwin papapak toya yenan watappe. \v 8 \x + \xo 7:8 \xt 1Jn 3:22; 5:14-15\x* Kuiyawa bira da kinuni apewa aupe; bira da didimama apewa yaupe; bira da papapak topewa me ankwin watappe. \p \v 9 Ye yapeyap bira me ud meuma bredi oya wapewa, an wampe? \v 10 Sira, me gwambui oya wapewa, bira me mokare wampe? \v 11 \x + \xo 7:11 \xt Jms 1:17\x* Ye kukaeba igiyawa. Megara ye yaug anoyana aninin garawa oraimumu ud yeuma muniya. Meib ye Mamewa kwiminauwa menan nun wayawa garawa oraimumu kokavit anintom yempe! \v 12 \x + \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Ruk 6:31; Rom 13:8-10\x* Meoya dividivi undag oya, Ye imuyap iyayapan ye guniyap anopewa meib ye mu gumbo aya. Kuiyawa mame Gwangwan ge Propeta. \s1 Ankwin Popotuwa Ge Ankwin Teyapama \p \v 13 Ankwin popotuwa gumbe unigiya. Kuiyawa ankwin teyapama ge ebu teteyaine me ainewa watkukamtan arawa. Iyayapan obiren me gumbe unigeme. \v 14 Megara ankwin kusikaren ge ebu popotu me inaiinai ebuwawa, sira iyayapan aboit onan upeba mukut yaug anoeme. \s1 Yoma Ge Magawa \p \v 15 \x + \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Apa 20:29; 2Pi 2:1\x* Yaimoyai yaukapa ugauga propeta gumbo. Mu sip kwapiwa mina enkapa yenan uwape, megara mu inaiinai mumawa mae urup\f + \fr 7:15 \ft Me kweyau wasipen mina.\f* \v 16 \x + \xo 7:16 \xt Gar 5:19-22; Jms 3:12\x* Ye mu yaug anoya yoma magawa muma gumbe. Iyayapan yoma ganapama gumbe greip\f + \fr 7:16 \ft Me mokot mina. Mame gumbe wain wareme.\f* tampe, go wayo iviwa sisos gumbe inaru tampe? \v 17 Me mina yoma undag oraimumuwa natawa oraivit impe, megara yoma kukaeba me magawa kukaeba impe. \v 18 Yoma oraiwa oma den ane magawa kukaeba den impe, sira yoma kukaeba oma den ane magawa oraiwa impe. \v 19 \x + \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Ruk 3:9; Jon 15:6\x* Yoma undag me magawa oraiwa me den impewa, me kwatpe aikpe sira iyam danave aorepe. \v 20 \x + \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x* Me mina, ye mu yaug anoya natawa muma gumbe. \p \v 21 \x + \xo 7:21 \xt Ruk 6:46; Jms 1:25\x* Iyayapan mu nenan, Ayapan, Ayapan, vemewa mu matai undag kwimin toimuwawa den unikpe, megara upeba mukut unikpe. Apan bira ne Maman kwiminauwa anoiviwa aiviwa mekut unikpe. \v 22 Me kumiwa apa, iyayapan obiren nenan wape, Ayapan, Ayapan, nu ivugwa gumbe God gaiyawa keptetu, sira ivugwa gumbe airapu kukaeba atatai imtu, sira irayauyau obiren atu. Ge me yaug anoana. \v 23 \x + \xo 7:23 \xt Sam 6:8; 2Ti 2:19\x* Me kumive ne taibe diruitna, Ne den di yauyem anona. Ye kukaeba ene igiyawa. Gunap asipa aisiya. \s1 Gwe Sisi Igiyawa Duwam: Kukaeba Ge Oraiwa \p \v 24 Meoya bira da me gae neuma anopewa mu ageyau gumbe baraupewa, me apan kuiya esinewa me gwe meuma bontatan egave sinewa mina. \v 25 Uvin aigne, nin uwane, taig gwe tone ipuniyane, go gwe me den aigne, kuiyawa me irap meuma bontatan egave sine. \v 26 Megara bira da ne gae neuma mame anopewa sira den ageyau gumbe baraupewa me warago apan, me gwe meuma nuge egave sinewa mina. \v 27 Uvin aigne, nin uwane, taig gwe tone ipuniyane aigne. Me kokavit biyau aig tog yayane. \p \v 28 Iesu gae meuma mame wag dirumne onananewa, iyayapan obiren toyau munnewa anog teraya, \v 29 \x + \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Ruk 4:32\x* kuiyawa Iesu me apan da bira yusiwa aunewa mina wag dirumne, Gwangwan toewanewan igiyawa mina onan. \c 8 \s1 Apan Me Yuwat Reprosi Gaibuwa \p \v 1 Iesu tui apa aig onnewa, iyayapan obiren amave onamiya. \v 2 Apan me yuwat warumne iviwa reprosi gaibuwa Iesu namive uwag konive yug wane, Ayapan, ge imugap anoigima ipewa, ge oma ane ne warinam nega. \p \v 3 Iesu naniwa baraune apan yumne. Me wane, Ne imunap anoeni. Oraimina a! Tatevit reprosi meuma onanane. \v 4 \x + \xo 8:4 \xt Rvt 14:1-32; Mat 9:30; Ruk 17:14\x* Meve Iesu me dig wane, Yaukapa. Iyayapan da den diruma. Megara gembovit ag pirisi gumbe toyauwana. Sira Mosisi gwangwan wanewa mina puyo baraug wana me gumbe iyayapan yaug anope ge wait oraimina ana. \s1 Senturion Anotumat Meuma \p \v 5 Iesu Kapenaum unignewa, senturion\f + \fr 8:5 \ft Me mut igiyawa 100 amaraivi abnawa.\f* uwane me gumbe waita autan oya. \v 6 Me wane, Ayapan, nau neuma abnawa gwe dana vinivi, me naniwa ge amawa buburuimusia sira dawai kokavit warivi. \p \v 7 Iesu me dig wane, Ne aneg me warinampna. \p \v 8 Senturion garawa wane, Ayapan, ne oraimina onan, meoya oma den ane ge gwanob neuma ankwatave unig onaga. Gae mekut nega. Meve nau neuma abnawa me inaipe. \v 9 Kuiyawa ne nembo apan da yusiwa ankwatave wakenawa, sira mut igiyawa ne ankwatanap wakeya. Ne apan mame, Aga, ditnawa me aipe; sira da wa, Onaga, ditnawa me ompe. Ne nau neuma abnawa, Mame a, ditnawa me ape. \p \v 10 Iesu mame anonewa, me terane sira amave amomewa igiyawa gumbo wane, Ne natawa diruitna, ne at Isuraeru apa mame mina anotumat kokavit den yauna. \v 11 \x + \xo 8:11 \xt Ruk 13:29\x* Ne yenan veni. Iyayapan obiren kum dauwaiviwa ge kum aigiviwa apa onampe, sira Ebraam, Aisak ge Jekob gaibu kwimin toimuwawa danave buyunai apa wakepe. \v 12 \x + \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Ruk 13:28\x* Megara God toimuwawa usitainawa daieve sisip danave emepe asimeve mu it ge donowa kitosai aigimpe. \p \v 13 Meve Iesu senturion dine, Aga! Ge anotumat ana mina me gumbe ape. Nau meuma abnawa me kumive inaine. \s1 Iesu Iyayapan Obiren Warinamunne \p \v 14 Meve Iesu Pita gwe meuma uwag gwe danave unigne. Pita nimnagawa vesinwa yuwat amipam aug deriyat egave parau vinivi yaune. \v 15 Iesu me naniwa yumne, meve yuwat amipam yankwene. Me wan yoine amatog Iesu amara wanne. \p \v 16 Aram muniwaiviwa, iyayapan airapu kukaeba danowo wakeyawa obiren me gumbe tam uwaya. Iesu me gae meuma gumbe airapu kukaeba tam atatai imne amiya, sira yuwat igiyawa undag inaimusia. \v 17 \x + \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x* Mame propeta Aisaya me gumbe wanewa natawa uwane: Me danadawai numa aune, sira yuwat numa aug aine. \s1 Iesu Amave Anigimtanwa Garawa Meuma \p \v 18 Iesu me iyayapan obiren yawamne mu me gumbe birorot aya. Me wag dirumne poeman visi gambenwa dauwag ampe. \v 19 Meve Gwangwan toewanewan abnawa me gumbe uwag dine, Toewanewan, ne ge ampa agawa ne amagap anekna. \p \v 20 \x + \xo 8:20 \xt 2Ko 8:9\x* Iesu garawa wane, Mae okusi\f + \fr 8:20 \ft Me mae wasipen kusi mina.\f* nog gaibu, sira nenip painauwa enawa gaibu, megara Apan Usiwa kubvintan oya at neuma onan. \p \v 21 \x + \xo 8:21 \xt 1Ki 19:20\x* Aigowawa desirom da me dine, Ayapan, namu ne kwenega anekna maman neuma sitna. \p \v 22 Megara Iesu dig wane, Amanap onaga. Bo igiyawa kwema mumbo si ampe. \s1 Iesu Wane Taig Koka Memeyaine \p \v 23 Iesu wa danave aignewa aigowawa me amave amiya. \v 24 \x + \xo 8:24 \xt Sam 4:8\x* Yauya! Taig kokawa awau gumbe uwane, yawarat uwag wa tog umne. Megara Iesu kubvinivi. \v 25 Aigowawa amog me wagwanamiya, waya, Ayapan, waita nuna! Nu nonun natan aivi! \p \v 26 \x + \xo 8:26 \xt Sam 89:9; Mat 14:31\x* Iesu me garawa wane, Ye anotumat yeuma kusikareren, divi oya ye a ene? Meve me wan yoine, taig ge awau dirumne, meve me memeyaig botone. \p \v 27 Apan undag a aya sira singui garawa aya, Apan mame divi? Taig ge awau noiwa auya. \s1 Iesu Airapu Danowo Wakeyawa Warinamunne \p \v 28 Me Gadarin igiyawa arawa me poeman asiwama gambenwa apa uwanewa, apan duwam airapu kukaeba danowo wakeyawa mu babat danave dauwag omog Iesu yauya. Mu iyayapan gureme igiyawa, meoya bira da oma den ane ebu asime aivi. \v 29 \x + \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Ruk 4:41\x* God Usiwa, nu gunup divi amon? mu kwaruwaya. Kum me ge barauwanawa den uwane me matai, megara watkukam nuntan oya ge mapa onagana? \p \v 30 Mu gumbo kusi asinut bui obiren amareme. \v 31 Airapu Iesu gumbe nun waya, Ge taibe tenuna antawa bui obiren danowo unikta. \p \v 32 Me dirum wane, Aisiya. Mu dauwag amog bui danowo unigiya. Bui obiren undag uyug visive tatevit aigeg awau danave aigiya. Meve yoi danave boriruwaya. \v 33 Bui amareme igiyawa a ag kintog amiya. Mu amog toimu danave uwaya. Sira gae mame undag dirumiya. Apan duwam airapu kukaeba danowo wakeyawa gumbe sira dividivi undag gaibu gae waya. \v 34 Meve Iesu yautan oya iyayapan undag toimu danave wakeyawa dauwag uwaya. Mu me yauyawa dig waya me at muma kweg aipe. \c 9 \s1 Iesu Apan Amananiwa Buburuimusiawa Warinamne \p \v 1 \x + \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x* Iesu wa danave aigne, awau gambenwa dauwag aig at meuma uwane. \v 2 Apan da goma egave parau viniviwa apan upeba aug Iesu oya onamiya. Iesu anotumat muma yaunewa, me apan me amananiwa buburuimusiawa gumbe wane, Ne utunwa yai wakeya; Kukaeba geuma anog yankwene. \p \v 3 Me kumive, Gwangwan toewanewan igiyawa upeba mumbovit wa ge ano aya, Apan mame God gumbe ae waivi! \p \v 4 \x + \xo 9:4 \xt Ruk 9:47; Jon 2:25\x* Iesu me anoano muma yaug anog wane, Divi oya ye dividivi kukaeba nonemageyap anoene? \v 5 Ambuwa me taibe, Kukaeba geuma anog yankwene, watna, go Wan yoig aga, watna go? \v 6 \x + \xo 9:6 \xt Jon 17:2\x* Ne imunap ye yaug anoya. Apan Usiwa\f + \fr 9:6 \ft Me Iesu Keriso.\f* me piyu egave yusiwa gaibu, me oma ane kukaeba anog yankwepe. Meve me amananiwa wabuburumnewa abnawa dig wane, Wan yoiya, goma geuma aug gwe aga. \v 7 Meve apan wan yoig gwe meuma aine. \v 8 Iyayapan undag mame yauyawa, mu teraya; sira mu God me yusiwa mame apan gumbe wannewa waragasiya. \s1 Iesu Matiu Oya Auwane \p \v 9 Iesu asimeve kweg uwag aiviwa, apan da iviwa Matiu me takesi tamivi abnawa gwe kusi apa wakene me yaune. Me dig wane, Amanap onaga, Matiu wan yoig me amave aine. \p \v 10 Meve Iesu me gweyau augoi nakwaeba naiviwa, yauya, takesi tamemewa ge kukaeba igiyawa obiren uwag Iesu ge me aigowawa gaibu nakwai neme. \v 11 \x + \xo 9:11 \xt Ruk 15:2\x* Parisi igiyawa mame yauya, mu aigowawa singui muniya, Divi oya toewanewan yeuma me takesi tamemewa ge kukaeba igiyawa gaibu nakwai nene? \p \v 12 Iesu mame anonewa wane, Iyayapan mu doketa oya anoemewa mu ui kwapuwa oraimumuwa igiyawa onan, mu yuwat igiyawa. \v 13 \x + \xo 9:13 \xt Ose 6:6; Mat 12:7\x* Ne baigan anoeni, go puyo maeba ne topai. Ye aisiya mame natawa yaug anoya: Kuiyawa ne oraimumu igiyawa munan den onedna go kukaeba igiyawa munan aig onedna. \s1 Iesu Gumbe Kwit Oya Singui Aya \p \v 14 \x + \xo 9:14 \xt Ruk 18:12\x* Meve Jon aigowawa Iesu gumbe uwag me singui aya, Nu ge Parisi igiyawa gaibu kwit ete, megara ge aigo geumawa kwit den aya, me aninin? \p \v 15 Iesu garawa wane, Memgebip abnawa evebaviwa mu apan memgebip mataiwa gaibu wakeyawa, mu aninin danadawai aug iruwape? Megara kum me uwapewa, memgebip abnawa mu kwem aug aipe; meve mu kwit ape. \p \v 16 Apan da wape mataiwa kidnausiren waremig wape namuwa gumbe den agempe, me meib apewa, matai wape mataiwa kidnausiren me wape namuwa viviyotpe sira me koka ape. \v 17 Sira iyayapan wain mataiwa mae kwapiwa irutawa ageniyawa namuwa danave den egampe. Kuiyawa mu meib apewa, mae kwapiwa irut ageniyawa matai dumetpe. Wain dauwag areriyape, sira mae kwapiwa gurupot ageniyawa kukaipe. Mu mae kwapiwa gurupot ageniyawa mataiwa danave wain mataiwa areriyape. Nunganwa ge mataiwa duwam oraimina wakepe. \s1 Otau Boanewa Ge Vesin Yuwaranewa \p \v 18 Iesu me gae mame waiviwa, sinagogu namuyoiyoi abnawa uwag namive konive yune, me wane, Ne gwaitanwa gare mame di boane. Megara, onaga ge nanigwa me gumbe barauwa, me sira inaipe. \v 19 Iesu wan yoig me gaibu amiya, sira aigowawa gaibu amiya. \p \v 20 Yauya, me apa, vesin da me bairawan 12 danave ganigani wariviwa me daieven uwag wape meuma ginawa yumne. \v 21 \x + \xo 9:21 \xt Mat 14:36\x* Vesin me membo wane, Ne wape meuma oma ane yumpnawa, ne inaigitna. \p \v 22 Iesu biroriyag vesin me yaune, me wane, Gwaitanwa, yusiyusi a. Anotumat geuma gumbe ge inaigitana. Sira me apa vesin inaine. \p \v 23 Iesu me sinagogu namuyoiyoi abnawa gwe meuma unignewa, me bepuru kae emewa igiyawa ge wayug wayug igiyawa yawamne. \v 24 Me wane, Dauwag asipa aisiya. Otau mame bo den ane, me kubvinivi. Megara mu me gumbe towaya. \v 25 Me iyayapan dirumne daieve amiyawa, me pantut danave unigne otau nanive yumne, meve otau wan yoine. \v 26 Gaiyawa mame at ampa ampa undag aine anoya. \s1 Iesu Me Iyayapan Warinamunne \p \v 27 \x + \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x* Iesu me apa kweg aiviwa, yanga bored duwam mu amave amog kwaruveme, Devid Usiwa, ano nunigima! \p \v 28 Iesu me gwe dana unig ainewa, yanga bored igiyawa me gumbe uwaya. Iesu me singui munne, Ye anotumat ene ne oma ane mame atna? Mu garawa waya, E, Ayapan. \p \v 29 Meve me yangowa yum wane, Anotumat yeuma enewa gumbe, mame guniyap veniyape. \v 30 \x + \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x* Meve mu yangowa oraimina aya. Iesu gwangwan yusipamit dirumne, Gae mame iyayapan den yaug anope. \v 31 Megara mu dauwag amog gae mame at undag barauya aine. \p \v 32 Me konive mu duwam dauwag amiyawa, yauya, apan da me airapu danave wakenewa sira me oma den ane gae wanewa Iesu menan aug uwaya. \v 33 \x + \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x* Iesu airapu kukaeba atataine dauwag ainewa, apan me noiwa borednewa amatog gae waivi. Iyayapan obiren terag waya, Mame mina at Isuraeru apa da den yautu. \p \v 34 \x + \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15\x* Megara Parisi igiyawa waya, Me airapu amaraiviwa abnawa dine me airapu kukaeba atatai imne dauwag amiya. \s1 Nau Igiyawa Obiren Onan \p \v 35 \x + \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x* Iesu toimu kokawa ge gwe gwe undag uwag aine, sira sinagogu muma danave toyau munivi, God toimuwawa gae oraiwa meuma dirumivi, sira yuwat ge kwapiwa ibnawa tamiyawa warinamunivi. \v 36 \x + \xo 9:36 \xt Nam 27:17; 1Ki 22:17; Jak 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x* Meve me iyayapan obiren yawamne, me gumbo danadawai anone. Kuiyawa, mu yutuwa ge waita onan, sip me amaraiviwa abnawa gaibu onan mina. \v 37 \x + \xo 9:37 \xt Ruk 10:2\x* Meve me aigowawa dirumne, Maura obiren, go nau atanwa obiren onan. \v 38 Maura Ayapaneba gumbe nun waya, me nau igiyawa tepe maura kumiwa nau meuma danave ampe. \c 10 \s1 Iesu Apasoro 12 Tene Dauwag Amiya \p \v 1 \x + \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Ruk 9:1\x* Me apasoro 12 meuma munan auwane. Me yusiwa meuma munne. Me airapu kukaeba atatai imtan sira yuwat kusi yuwat koka undag warinamuntan oya. \p \v 2 Aigowawa 12 ivuwa mame: Namu, Saimon me waya Pita, sira me gwaneba Andru; Jebedi usiwa Jemus, sira me gwaneba Jon; \v 3 Pirip ge Batoromiu; Tomas ge Matiu takesi tamivi abnawa; Arupies usitainawa Jemus ge Tadaiyas; \v 4 Jerot\f + \fr 10:4 \ft Me dam iviwa.\f* abnawa Saimon sira Isukariot Judas me Iesu gumbe anavi ag omin baraunewa. \p \v 5 Iesu aigowawa 12 mame gwangwan wag dirumne tene dauwag amiya: Ju onan igiyawa ebu muma den aisiya, sira Samaria igiyawa gwetoimu dana den unigiya. \v 6 \x + \xo 10:6 \xt Jer 50:6\x* Isuraeru gwe muma sip kwawayawa munan aisiya. \v 7 \x + \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Ruk 10:9,11\x* Munan aisiyawa, opata mame waya: Kwimin toimuwawa me koni uwatan aivi. \v 8 Yuwat igiyawa warinamuniya, bo igiyawa waya sira inaipe, sira yuwat warumamne iviwa reprosi tamiya igiyawa waribiyamuniya, sira airapu kukaeba atatai imiya. Ye ingui auyana, meoya ingui muniya. \v 9 \x + \xo 10:9 \xt Ruk 10:4\x* An maga gooru, anmaga siruva go anmaga kopa kokopek berip yeuma danave den aukapa aisiya. \v 10 \x + \xo 10:10 \xt Ruk 10:7; 1Ko 9:14\x* Ebu aisiyawa ikwai, wape egavewa da, sandoro, tutu den aukapa aisiya. Kuiyawa nau eme igiyawa nakwai mumpe nape me oraimina. \p \v 11 Ampa ampa gwe ge toimu kokawa unigiyawa apan da baigan abnawa diuya. Me gweyave wakeigimiya meve me kweya. \v 12 \x + \xo 10:12 \xt Ruk 10:5-6\x* Gwe me uwayawa yum baigan yeuma waniya. \v 13 Gwe me oma ape baigan yempewa yum yeuma gwe gumbe wakepe; go, oma den apewa yum yeuma sira taig yenan ompe. \v 14 \x + \xo 10:14 \xt Ruk 10:10-12; Apa 13:51\x* Bira da ye guniyap baigan den yempewa sira gae yeuma den anopewa, amedanawa atapupu toderereyak gwe go toimu kokawa kweg aisiya. \v 15 \x + \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Jud 7\x* Ne natawa ye diruitna. Anog keptete kumiwa apa, Sodom ge Gomora ibnawa muma me bembemu, go gwetoimu asime ibnawa me koka. \v 16 \x + \xo 10:16 \xt Ruk 10:3; Rom 16:19\x* Ne teyemeni aisiya. Me sip mae urup danave ampe mina. Meoya mokare mina kuiyewa oraivit ape, sira unatun mina danewa oraivit ape. \p \v 17 \x + \xo 10:17 \xt Mak 13:9-11; Ruk 12:11-12; 21:12-15\x* Iyayapan munan yaukape. Mu matai tam teyempe kansoru gumbe, sira sinagogu danave murap gumbe ye guraipe. \v 18 Nenan oya mu amareme igiyawa ge kin mu namuwo ye tam onampe. Ye nenan mu ge Ju onan igiyawa gae taibe dirumiya. \v 19 Megara mu tam yempewa, aninin watan, divi watan, ye den anoya. Me kumive ye anin wayawa matai ano yempe. \v 20 \x + \xo 10:20 \xt Jon 14:26\x* Kuiyawa gae wayawa me ye onan, Mamewa Guwawa Iyakaisiyapama ye guniyap munan gae wape. \p \v 21 \x + \xo 10:21 \xt Mik 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Ruk 21:16\x* Tatawa gwaneba anavi ag omin baraupe, da botope. Mamawa usiwa gumbe anavi ape botope; usitainawa mu mamuwa ge inowa gumbo gara kwaviyape, mu boriruwape. \v 22 Kuiyawa me ivunwa oya, iyayapan undag ye diruipe watkukam yempe, go bira da oiyeba konive yusiyusi apewa matai waita mumpe. \v 23 Gwetoimu mame igiyawa ye edawai yempewa, tam gwetoimu da aisiya. Ne natawa diruitna. Ye oma den ane at Isuraeru gwetoimu undag aisiya, Apan Usiwa uwayempeve. \p \v 24 \x + \xo 10:24 \xt Ruk 6:40; Jon 13:16; 15:20\x* Gigirum usiwa me toewanewan abnawa meuma gumbe egave onan. Nau usiwa me kokawa meuma gumbe egave onan. \v 25 \x + \xo 10:25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15\x* Gigirum usiwa me oma ane toewanewan abnawa meuma me mina apewa, me oraimina. Nau usiwa me oma ane kokawa meuma me mina apewa, me oraimina. Gwe kuiya abnawa airapu kokawa Berujeburu mu didnetpewa, aninin gwe meuma igiyawa dirumpe! \p \v 26 \x + \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Ruk 8:17\x* Meoya iyayapan munan den a aya. Guwave barauyawa me matai undag taibe ape, sira guwave barauyawa iyayapan matai undag yaug anope. \v 27 Ne ye arampuna diruitnawa eyawa gae iyayapan gumbo dirumiya; nauneyap ne simura watnawa gwe egave gae waya. \v 28 \x + \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Jms 4:12\x* Iyayapan kwapiwa tope boape megara oma den ane guwawa tope boape. Meoya iyayapan munan den a aigimiya. Megara God me oma ane kwapiwa ge guwawa duwam gutpe boriruwape at kukaeba geena danave. Meoya God gumbe a aigimiya. \v 29 Nenip dirori duwam anmaga asarion\f + \fr 10:29 \ft 16 Asarion me denari desirom. Apan desirom me oiyat desirom nau apewa, denari desirom aupe.\f* desirom gumbe gwiruwareme. Ye me anoyana. Mamewa bainda den wapewa, desirom da piyu egave den aikpe. \v 30 Sira ye kuiye gumawa undag basiyaivi. \v 31 \x + \xo 10:31 \xt Mat 6:26\x* Meoya den a aigimiya; ye painauvit, nenip dirori ye mina onan. \p \v 32 Bira da iyayapan namuwo ne yaug ano nekpewa, ne matai Maman kwiminau wakenewa namive me yaug ano nekpe. \v 33 \x + \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Ruk 9:26; 2Ti 2:12\x* Megara bira da iyayapan namuwo ne den yaug anonekpewa, ne matai Maman kwiminau wakenewa namive me den yaug anotna. \p \v 34 Ye den anoya ne piyu egave yum aug onedna. Ne yum oya den onedna, mut oya onedna. \v 35 \x + \xo 10:35 \xt Mik 7:6\x* Kuiyawa ne onedna \q1 apan me mamawa gaibu daietaitai atan oya, \q1 gwaitawa inawa gaibu daietaitai atan oya, \q1 wainiwa inawa nimnagawa gaibu daietaitai atan oya. \q1 \v 36 Sira inomamo usitainawa desiroma me gara anavi ape. \p \v 37 Bira da me mamawa go inawa baigan meuma koka mumpe, megara nenan baigan koka den aigimpewa me ne gunap oraimina onan. Bira da gwaitawa go usiwa baigan meuma koka mumpe nenan baigan koka den aigimpewa me ne gunap oraimina onan: \v 38 \x + \xo 10:38 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Ruk 9:23-24; 17:33; Jon 12:25\x* Sira bira da me korosi meuma aug amanap den onigimpewa me ne gunap oraimina onan. \v 39 Bira da inaiinai meuma aupewa, me matai waropiyape, sira bira da me inaiinai meuma nenan waropiyapewa me matai yaug aupe. \p \v 40 \x + \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Ruk 10:16; Jon 13:20\x* Bira da ye baiganieg au yempewa me ne au nekpe, sira bira da me ne au nekpewa me Maman me baraunedne aig onednawa au nekpe. \v 41 Bira da me propeta aupewa, kuiyawa me propeta, me matai propeta garawa meuma me aupe, sira bira da me apan oraiwa aupewa, kuiyawa me apan oraiwa, matai apan oraiwa garawa meuma aupe. \v 42 Sira bira da yoi taigipama ap gumbe apan kusida mame wampewa, kuiyawa me ne aigo neumawa, ne natawa diruitna, me garawa meuma matai den di waropiyape. \c 11 \s1 Iesu Ge Babataito Abnawa Jon \p \v 1 Meib Iesu me aigowawa 12 toyau munne onanane, meve me at gwetoimu mumawa ampa ampa opata ge toyau toyau atan oya aine. \p \v 2 Meve Jon nog danave Keriso divi aiviwa gaiyawa me anone. Me aigowawa tene amiya. \v 3 Mu Iesu gumbe waya, Matai uwatan vemewa me ge, go nu apan da menan amaraigimta? \p \v 4 Iesu garawa wane, Taig aisiya, sira divi yavenewa ge anoenewa Jon diya: \v 5 \x + \xo 11:5 \xt Ais 35:5-6; 61:1\x* Iyayapan yangabored musiawa mu inaimut yaveme, sira ama buburu musiawa a gigeme, iyayapan yuwat warumamne iviwa reprosi tamiyawa mu oraimina aya, nauno boredmusiawa gae anoeme, boriruwayawa sira inaimusia, sira tawara onan igiyawa gumbo gae oraiwa opata dirumeme. \v 6 Bira da nenan den aig aikpewa me gumbe waribiya wakeigimpe! \p \v 7 Jon aigowawa mame sira taig amiyawa, Iesu amatog iyayapan undag gumbo Jon oya dirumne: Ye at inguiwa arawa divi yautan oya dauwag aisiyana? Me gwab riid\f + \fr 11:7 \ft Me gwab tumbiri mina.\f* taig viyaiviwa yautan oya? \v 8 Me onan ipewa ye divi yautan dauwag aisiyana? Apan da me wape oraimina ennewa yautan aisiyana? Iyayapan wape oraimumu enemewa mu kin gweyawa danave wakeeme. \v 9 Me onan ipewa, ye divi yautan oya dauwag aisiyana? Me propeta da yautan oya? E, ne diruitna. Me kokavitwa, propeta da mina onan. \v 10 \x + \xo 11:10 \xt Mak 3:1; Ruk 1:76\x* Jon menan tenewa mame: \q1 Ne umum abnawa barautna namuiban ompe, \q1 sira me genan ebu geuma tamibarip ape. \p \v 11 Ne natawa diruitna: Ye daneyap vesin gumbe apan me Babataito Abnawa Jon kokawa minawa da den yaine; megara kwimin toimuwawa danave kudnausiren wakenewa me kokawa, Jon mina onan. \v 12 \x + \xo 11:12 \xt Ruk 16:16\x* Babataito Abnawa Jon kumiwa apa onne gare mame, iyayapan kwimin toimuwawa oya yusiwavit gara aya eme. Sira iyayapan yusiwavit gara aya emewa me aueme. \v 13 Propeta ge Gwangwan gaiyawa undag waya divi matai matatpe, meve Jon uwane. \v 14 \x + \xo 11:14 \xt Mak 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x* Sira ye me autan anoenewa, apan mame me Eraija, me uwatan aiviwa. \v 15 Bira da naunawa gaibuwa me kweya anope. \p \v 16 Kum gare mame ne aninin guwaguwawa atna? Me ud usiusiwa gwiruwaremewa arawa apa yan wakeemewa mina. Mu ud usiusiwa upeba munan auveme: \v 17 Nu bepuru yenan kae atu, megara ye den tare wariyana; Nu bo bererinawa totu, megara ye den iruwayana. \p \v 18 Jon uwane me nakwaeba ge yoiba den nanewa, mu waya, Me airapu kukaeba gaibu. \v 19 \x + \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x* Apan Usiwa uwane me nakwaeba ge yoiba naiviwa, mu waya, Me nakwai nabot nabot ge yoi koka naiviwa, sira me takesi tameme igiyawa ge kukaeba igiyawa gumbo yaire munne. Megara me aiviwa iyayapan toyau mumpe anoano meumawa me oraimina. \s1 Imudanowa Den Tobiroriyaya Igiyawa Maibeyawa \p \v 20 Meve Iesu amatog at gwetoimu kokawa gumbo me irayauyau meuma obiren anewa pui yumne, kuiyawa mu nonemagowa den biroriyaya. \v 21 \x + \xo 11:21 \xt Ais 23:1-18; Ejk 26:1–28:26; Joe 3:4-8; Ams 1:9-10; Jak 9:2-4\x* At Koreijin, ano kukaeba gungap! At Betuseida, ano kukaeba gungap! Kuiyawa irayauyau ye guniyap me anewa, at Taiya ge at Saidon danave me anewa ipewa, mu tate wape memeyuwa eniya sira atapupu kuiyowo egamne nonomagowa biroriyapono. \v 22 Megara, ne diruitna, at Taiya ge at Saidon yaug anope keptete kumive ibnawa muma me bembemu, go ye yaug anoya ye ibnawa yeuma me ibnapam. \v 23 \x + \xo 11:23 \xt Gen 19:24-28; Ais 14:13-15\x* Sira ge Kapenaum! Ge matai kwimin dog aga? Onan, ge matai at kukaeba ades\f + \fr 11:23 \ft Me gae Ibru. Natawa me at kukaeba ampa anotumat onan igiyawa matai empe.\f* danave yan aiga. Kuiyawa irayauyau ge gungap me anewa meib me at Sodom danave anewa ipewa, kum gare Sodom me meib wakepe. \v 24 \x + \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Ruk 10:12\x* Megara ne diruitna, keptete kumive at Sodom ibnawa meuma me bembemu, go ibnawa geuma me koka. \s1 Uiwa Topayasiviwa Nonewa Emtanwa \p \v 25 \x + \xo 11:25 \xt 1Ko 1:26-29\x* Me kumiwa apa Iesu wane, Maman, Ayapan kwiminau ge piyuwau wakeyawa, ne ge watdega gemeni. Kuiyawa ge anoano koukawa igiyawa gumbo ge dividivi mame yaug anoyawa gumbo guwave teyana, go ud usiusiwa gumbo taibe watapana. \v 26 E, Maman. Mame anoano geuma oraiwa gumbe pawane. \p \v 27 \x + \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x* Dividivi undag Maman nedne. Maman mekut Apan Usiwa yaug anone. Sira bira da Maman den yaug anone. Sira Usiwa imive iyayapan mu Maman oya yaug anopewa mu mukut Maman yaug anope. \p \v 28 \x + \xo 11:28 \xt Jer 31:25\x* Uiwa topayasiviwa ge ibnawa aviviwa undag, nenan oneya. Sira ne yentna nonewa emiya. \v 29 Ne nonenmagawa oraivit sira mokona eni, meoya ye guniyap yo neuma aug gunap yaug anoya. Meib aya ipewa nonemagewa nonewa emtan yaug anoya. \v 30 \x + \xo 11:30 \xt 1Jn 5:3\x* Kuiyawa yo neuma me taibe sira ibnawa neuma me bembemu. \c 12 \s1 Sabat Kumiwa Ayapaneba \p \v 1 \x + \xo 12:1 \xt Deu 23:25\x* Me kumive, Sabat Kumiwa apa Iesu nakwai wiit veriyawa danave aivi. Me aigowawa iyagon aramne, mu amatog nakwai wiit uba tam naya. \v 2 \x + \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x* Parisi igiyawa mame yawamiyawa, mu me gumbe waya, Yawa! Aigowagwa geuma Sabat Kumiwa apa Gwangwan togomeme. \p \v 3 \x + \xo 12:3 \xt 1Sm 21:1-6\x* Megara Iesu garawa wane, Ye Devid ge owawa iyagon wakeyawa kumiwa me aninin ane? Ye basiyayana go onan? \v 4 \x + \xo 12:4 \xt Rvt 24:5-9\x* Me God gweyawa unig aine, me ge owawaiwa bredi waribiyayawa tam naya Mu tam nemewa me Gwangwan painau tuyaueme, pirisi igiyawa mukut nemewa. \v 5 \x + \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x* Ye gwangwan buka meuma basiyana, go onan? Sabat Kumiwa apa pirisi igiyawa temporu danave nau waremewa mu Sabat Kumiwa togomeme, go mu painau den tuyaueme. \v 6 \x + \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x* Ne diruitna, apan da me kokavitwa sira temporu mina onan, me mapa wakene. \v 7 \x + \xo 12:7 \xt Ose 6:6; Mat 9:13\x* Ne anoeniwa me baigan, puyo maeba onan, ye gae mame natawa yaug anoyanawa, ye kukaeba onan igiyawa pui den yuwampono. \v 8 Kuiyawa Apan Usiwa\f + \fr 12:8 \ft Me Iesu Keriso.\f* me Sabat Kumiwa Ayapaneba. \p \v 9 At me apa Iesu kweg aine, me sinagogu muma danave unig aine, \v 10 \x + \xo 12:10 \xt Ruk 14:3\x* sira apan naniwa gegerainewa asimeve wakene. Mu Iesu singui aya, Sabat Kumiwa apa warinamtan me bainda go, onan? Mame me Iesu pui yutan oya. \p \v 11 \x + \xo 12:11 \xt Ruk 14:5\x* Me mu dirum wane, Bira da ye daniyap sip amaraivi, sip me Sabat Kumiwa apa dukup danave aikpe ipewa, ye me aropiya dauwape, go onan? \v 12 Mae sip me menan anowawa me kusikareren iyayapan munan kokavit! Meoya Sabat Kumiwa apa oraiwa atanwa me bainda. \p \v 13 Meve Iesu apan gumbe digwane, Nanigwa atan dima. Meoya me naniwa siwadne, oraimina di ane. Me naniwa gamben mina oraimina ane. \v 14 \x + \xo 12:14 \xt Jon 5:16\x* Megara Parisi igiyawa dauwag amog Iesu aninin totan oya gae yuya. \p \v 15 Iesu me yaug anone at me apa yankweg aine. Iyayapan obiren me amave amiya, sira me yuwat muma undag warinamunne. \v 16 \x + \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x* I Iesu yaigipam dirumne, umum den wape ne bira. \v 17 Mame me propeta Aisaya gumbe wanewa natawa uwatan aivi oya: \q1 \v 18 \x + \xo 12:18 \xt Ais 42:1-4\x* \x + \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x* Nau neuma abnawa me ne wait watkiniyanawa me mame, \q1 apan mame ne baigan neuma gumbe, sira me gumbe ne degadega eni; \q1 Ne Guwanwa neuma me gumbe barautna, \q1 sira me iyayapan undag piyu egave wakeemewa gumbo gaiyawa oraiwa opata wag dirumpe. \q1 \v 19 Me diguragut go ae den waigimpe; \q1 bira da ebu taibe noiwa den anope, \q1 \v 20 Ben riid kamokamot anewa me den warensipe, \q1 sira iyam meru yusi onanwa me den wabumpe, \q1 namu me amat amumpe anoano oraivitwa aupe. \q1 \v 21 Ju onan igiyawa owanowan muma \q1 me iviwa gumbe baraupe. \s1 Iesu Ge Berujeburu \p \v 22 Meve iyayapan apan da me airapu danave unig wakene yangawa boredne sira noiwa borednewa me aug Iesu gumbe uwaya, me warinamne, meoya me gae wane sira yangut ane. \v 23 Iyayapan undag terag waya, Mame me Devid Usiwa go? \p \v 24 \x + \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x* Megara Parisi igiyawa gae mame anoyawa mu waya, Me airapu kokawa Berujeburu gumbe apan me airapu atatai imivi dauwag amome. \p \v 25 Iesu danowa yaug anone mu dirumwane, At kokawa da wagomiyak me mekut ube yoipewa me matai aikpe, sira gwetoimu kowawa da go gwe togomiyak me mekut ube yoipewa me den yoipe. \v 26 Seitan me Seitan atatai impe dauwag aipe, me togomiyak me mekut ube yoipewa me aninin toimu meuma yoipe? \v 27 Ne airapu kukaeba Berujeburu iviwa gumbe atatai imigimtnawa, aninin ud yeumawa atatai impe mu dauwag ampe. Meoya ud yeumawa mu ye keptete abnawa yeuma ape. \v 28 \x + \xo 12:28 \xt Apa 10:38; 1Jn 3:8\x* Megara ne God Guwawa gumbe airapu kukaeba atatai imeniwa, God toimuwawa me ye guniyap wait uwane. \p \v 29 Go, apan da me apan yusipam gweyawa unig dividivi meuma tamtan anopewa, namu me apan yusipama murap gumbe den tupewa, aninin gwe meuma tammon? Meve me gwe meuma ubape. \p \v 30 \x + \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Ruk 9:50\x* Apan me ne gaibu den waketuwa me topainednewa, sira apan me ne gaibu den agoniyatawa me matai ubeube ampe. \v 31 \x + \xo 12:31 \xt Ibr 6:4-6\x* Sira ne diruitna. Iyayapan kukaeba ayawa sira gae kukaeba wayawa matai kukaeba muma anog yankwepe, go Guwawa Iyakaisiyapama gumbe gae kukaeba wayawa kukaeba muma den anog yankwepe. \v 32 Apan da bira me Apan Usiwa gumbe anokukam wanewa me matai kukaeba meuma anog yankwepe, go kum mame gare danave go kum ivi uwapewa danave, apan da bira Guwawa Iyakaisiyapama gumbe anokukam wapewa me matai kukaeba meuma den anog yankwepe. \p \v 33 \x + \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x* Yoma oraiwa me magawa oraivit impe, sira yoma kukaeba me magawa kukaeba impe, kuiyawa yoma me magawa gumbe iyayapan yaug anoya. \v 34 \x + \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Ruk 3:7; 6:45\x* Ye mokare kukaeba upewaiwa mina. Ye kukaeba minawa aninin divi da oraiwa ye vene? Kuiyawa nonemagawa danave noidauwanewa me aigivi noiwa gae waivi. \v 35 Apan oraiwa dividivi oraiwa nonewa danave wakenew a oraiwa tam ompe, sira apan kukaeba dividivi kukaeba nonewa danave wakenewa kukaeba tam ompe. \v 36 Ne ye diruitna. Iyayapan gae gwambe gwambe vemewa matai keptete kumive mu natawa dipe. \v 37 Kuiyawa gae yeuma gumbe ye matai oraivit igiyawa diruipe, sira gae yeuma gumbe ye matai kukaeba igiyawa diruipe. \s1 Jona Irakoniwa Meuma \p \v 38 \x + \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Ruk 11:16; Jon 6:30\x* Meve Parisi igiyawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa upeba Iesu gumbe garawa waya, Toewanewan, irayauyau ge gungap yautan anoete. \p \v 39 \x + \xo 12:39 \xt Mat 16:4; Mak 8:12\x* Iesu garawa dirumne, Kukaeba ge uinantaraki kumiwa igiyawa irakoniwa oya nun veme! Megara propeta Jona irakoniwa meuma mekut mumpe, dawa onan. \v 40 \x + \xo 12:40 \xt Jna 1:17\x* Kuiyawa Jona me kum duwamdesi ge aram duwamdesi gwambui koka danave wakene, me desiroma Apan Usiwa kum duwamdesi ge aram duwamdesi piyu danave wakepe. \v 41 \x + \xo 12:41 \xt Jna 3:5\x* At Nineve igiyawa mu matai pui keptete kumive, kum mame garewa igiyawa gaibu wan yoipe, iyayapan mame dirum wakukamumpe; kuiyawa mu Jona opata meuma gumbe nonemagowa biroriyaya. Megara, yauya, gare apan kokawa mapa, Jona me mina onan. \v 42 \x + \xo 12:42 \xt 1Ki 10:1-10\x* Kwiin\f + \fr 12:42 \ft Me piyu upeba amaraivi vesinawa, sira me kin mina.\f* sausu apa matai uwape, sira pui keptete kumive gare mame igiyawa gaibu yoipe iyayapan mame dirum wakukampe; kuiyawa kwiin me Soromon anoano meuma anotan oya piyu gina gambenwa apa dauwag onne. Megara, yauya, gare apan kokawa mapa, Soromon mina onan. \p \v 43 Airapu kukaeba apan danave dauwag ainewa, me yoi onan arawa gigivi nonewa emtan arawa didimama aivi go da den yaune. \v 44 Meve me wane, Ne gwe wait kwenawa sira taig anekna. Me sira taig uwane gwe danave yaunewa gwe danave ingui, ereri aiyane sira dividivi yaiyai tene. \v 45 \x + \xo 12:45 \xt 2Pi 2:20\x* Meve me sira dauwag aine airapu kukaeba upeba yusipama 7 tam onne. Kukaeba muma koka, me membo mina onan. Mu undag uwag asime unig vineme. Meve apan me inaiinai meuma oieba di kukaine, namuwa mina onan. Gare mame kukaeba igiyawa me matai meib ape. \s1 Iesu Inawa Ge Gwanebaiwa \p \v 46 Iesu iyayapan undag gae ande dirumiviwa, me inawa ge gwanebaiwa gwe daieve yoiya. Iesu gaibu gae watan anoeme. \v 47 Apan da me dine, Yawa. Inag ge gwanegaiwa gwe daieve yoieme. Ge gaibu gae watan anoeme. \p \v 48 Iesu garawa digwane, Ne inan me bira, tatangwanen mu bira? \v 49 Me aigowawa naniwa yug wane, Yauya, ne inan ge tatangwanen mawa wakeya. \v 50 \x + \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x* Kuiyawa bira da Maman me kwimin danave wakenewa anoano meuma aiviwa me ne tatangwanen ge yogiyanaiwa ge inan. \c 13 \s1 Yawa Emeiviwa Abnawa Maibeyawa \p \v 1 Kum me desiroma Iesu gwe dauwag aine sira poeman visive yan wakene. \v 2 \x + \xo 13:2 \xt Ruk 5:1-3\x* Iyayapan obiren me gumbe birorot agoniyaya, meoya me wa danave unig aig yan wakene, meve iyayapan undag awau visive wan yoiya. \v 3 Sira me dividivi obiren maibe gumbe wag dirumne, Nau abnawa yawa meuma emetan oya dauwag aine. \v 4 Meve me yawa emiviwa, upeba ebu taibe aigiya. Nenip uwag undag naboriya. \v 5 Upeba an egave aigiya, asime piyu koka onan. Mu tatevit dumiya, kuiyawa piyu kusi da egave. \v 6 Megara kum dauwag mu igamne undag toyaimusia, kuiyawa mu taiwa epampa den aigiya. \v 7 Yawa upeba gan danave aigiya. Yawa yaig yoiya, go gan warumne. \v 8 Yawa upeba piyu oraiwa egave aigiya. Upeba 100 mina natawa inamiya, upeba koniwa 60 mina natawa inamiya, upeba koniwa 30 mina natawa inamiya. \v 9 Bira da naunawa gaibuwa kweya anope. \p \v 10 Aigowawa Iesu gumbe uwag singui aya, Divi oya ge iyayapan maibe gumbe dirumege? \v 11 Me gara wane, Kwimin toimuwawa anoano guwavewa me wait toyau yenna, megara mu ne den guwavewa muneni. \v 12 \x + \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Ruk 8:18; 19:26\x* Bira da me aunewa, me matai sira egave kokavit aupe. Bira da me den aunewa, me matai gumbe atan aupe. \v 13 Ne maibe gumbe dirumeni: Mu yaveme, go mu den yaupe; Mu anoeme, go mu den anope sira den yaug anope. \v 14 \x + \xo 13:14 \xt Ais 6:9-10; Jon 12:40; Apa 28:26-27\x* Propeta Aisaya wanewa mu danowo natawa matadne: \q1 Ye anoene, megara den di yaug anoya; \q1 ye yavene, megara den di yaug anoya. \q1 \v 15 Kuiyawa iyayapan mame nonowa e den sivi, \q1 mu naunowa boredne, \q1 sira mu yangowa abumiya. \q1 Mu yangowo den yaveme. \q1 Mu naunowo den anoeme, nonomagave den yaug anoeme, \q1 sira nonomagawa den tobieme. Ne den warinamuntna. \p \v 16 \x + \xo 13:16 \xt Ruk 10:23-24\x* Megara, yangewa waribiyane, kuiyawa mu yaveme, sira naunewa waribiyane, kuiyawa mu anoeme. \v 17 Ne natawa diruitna. Propeta ge apan oraimumuwa obiren ye yavenewa mu yautan anoya, megara oma den ane yauya, sira ye anoenewa mu anotan anoya, megara oma den ane anoya. \p \v 18 Meoya yawa emeiviwa abnawa maibeyawa ye anoya: \v 19 Apan da God toimuwawa gaiyawa anog den yaug anopewa, me danave vednewa me matai airapu kukaeba uwag aug aipe. Mame me yawa ebu taibe vednewa. \v 20 Apan da yawa an egave emiviwa me gae anog koni degadega gumbe avivi abnawa. \v 21 Megara, me taiwa onan, kum koni pipi aigimpe mina. Kuiyawa gae oya ibnawa go edawai uwapewa me tatevit uyug aikpe. \v 22 \x + \xo 13:22 \xt Ruk 12:16-21; 1Ti 6:9-10,17\x* Apan da me yawa gan danave tamiviwa, me gaiyawa anope, go piyu mame anoano meuma anope sira dividivi tawara oraimumu ugai wampe me gae imiwa atataipe, natawa den impe. \v 23 Megara apan da yawa piyu oraiwa egave tamiviwa gae anog yaug anope. Me natawa impewa, upeba 100 mina, 60 mina, 30 mina impe. \s1 Wayo Maibeyawa \p \v 24 Iesu maibe dawa mu dirumne: Kwimin toimuwawa me apan da yawa oraiwa nau meuma danave emivi mina. \v 25 Megara iyayapan kubvinemewa, anavi uwag nakwai wiit yapowo wayo emeg aine. \v 26 Nakwai wiit yaieg dumeg uba toya, go wayo gaibu yaiya. \p \v 27 Kokawa nau igiyawa meuma uwag gumbe waya, Kokawa, ge yawa oraimumu nau geuma danave emeyana, go onan? Wayo ampa uwaya? \p \v 28 Mame anavi ane, kokawa garawa wane. Nau igiyawa me dig waya, Ge anoegewa nu an undag biyauta? \p \v 29 Me garawa wane, Onan, kuiyawa ye wayo biyauyawa ye nakwai wiit gaibu biyauya. \v 30 Kweya undagit wakepe duwam yoipe, meve maura kumiwa uwape. Me kumiwa apa kwaptan igiyawa dirumpna, namu wayo wat agoniyag itap tug iyam yangave aorepe, meve nakwai wiit wat agoniyag tam onampe buim neuma danave teya. \s1 Gayum Yawa Ge Iist\f + \fr 13:31 \ft Me atapupu me parawa gaibu biroriyag watpe koka atanwa\f* Maibeyawa \p \v 31 Iesu me maibe dawa mu dirumne: Kwimin toimuwawa me gayum yawa mina. Apan da me aug aig nau meuma danave vedne. \v 32 Gayum yawa me yawa undag yapowo kusikareren. Megara, me yainewa, me nau danave yoiemewa yapowo kokavit ane sira yoma mina ane. Nenip painauwa uwag naniwa gumbe en wariya. \p \v 33 Sira me maibe da mu dirumne: Kwimin toimuwawa me iist mina. Vesin da me aug parawa me 3 saton\f + \fr 13:33 \ft 1 saton me 13 ritas.\f* danave bidwag ag kamasiyanewa, parawa tan koka ane. \p \v 34 Iesu dividivi undag mame maibe gumbe iyayapan dirumne; me maibe den kwene dividivi undag maibe gumbe dirumne. \v 35 \x + \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x* Me propeta gumbe gae wanewa natawa veniyatan oya: \q1 Ne nonwa maibe gumbe watapna, \q1 piyu amatog onnewa dividivi guwavewa ne gae diruitna. \s1 Wayo Maibeyawa Natawa \p \v 36 Meve Iesu me iyayapan undag kwem gwe dana unig aine. Aigowawa meuma me gumbe uwag waya, Wayo maibeyawa natawa didnuna. \p \v 37 Iesu garawa wane, Yawa oraiminawa emiviwa me Apan Usiwa. \v 38 Nau me piyu mame undag, sira yawa oraiwa me God toimuwawa usitainawa. Wayo me airapu kukaeba usitainawa, \v 39 sira anavi me wayo emenewa me airapu kukaeba. Maura kumiwa me kum oieba sira kwaptan igiyawa me aneya. \p \v 40 \x + \xo 13:40 \xt Jon 15:6\x* Meoya wayo biyaupe sira iyam oketpe igampe, kum oieba kumiwa me meib. \v 41 \x + \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x* Apan Usiwa me aneya meuma tepe dauwag ampe. Me dividivi kukaeba emewa undag ge ano gwambe emewa undag toimu meuma danave agoniyape. \v 42 \x + \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x* Mu iyam meru danave emepe. Mu iruwaigimpe sira donowa kitosaigimpe. \v 43 \x + \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x* Me apa oraimumu igiyawa mu Mamowa toimuwawa kwiminau danave kum mina yuigimpe esigimpe. Bira da naunawa gaibuwa kweya anope. \s1 Tawara Oraiwa Guwave Wakenewa Ge Keri Maibeyawa \p \v 44 Kwimin toimuwawa me nau danave divi da oraiminavitwa guwavewa mina. Apan da me yaupewa, me guwave sira baraupe, degadega ag taig aipe. Me dividvi meumawa undag gwiruwat anmaga aupe meve nau me gwiruwat aupe. \p \v 45 Sira kwimin toimuwawa me gwiruwatwat abnawa me keri oraiwa didimama aivi mina. \v 46 Me garawa meuma koka da desirom yaupewa, me aig dividivi meuma undag gwiruwat anmaga aupe meve keri gwiruwat aupe. \s1 Uwariri Maibeyawa \p \v 47 Sira kwimin toimuwawa me uwariri mina. Awau danave baraupe aikpe gwambui gina ubeube undag bope. \v 48 Me noidauwapewa, gwambui botag eme igiyawa me ororiyape dauwape awau visive baraupe. Meve mu yan wakeg gwambui oraiwa bog pot dana empe, kukaeba epa emepe. \v 49 Oieba kumiwa apa me meib ape. Aneya uwape togomiyape kukaeba igiyawa ube tepe sira oraimumu igiyawa ube tepe. \v 50 \x + \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Ruk 13:28\x* Sira mu iyam meru danave emepe. Mu iruwaigimpe sira donowa kitosaigimpe. \p \v 51 Ye dividivi undag mame yaug anoyana? E, mu Iesu gumbe garawa waya. \p \v 52 Meve Iesu dirumne, Meoya ano kokawa igiyawa mu kwimin toimuwawa aigowawa ayawa mu gwe abnawa mina. Me buim meuma danave dividivi mataiwa ge nunganwa gaibu tampe. \s1 Propeta Ebnotu Onanwa \p \v 53 Iesu maibe gumbe dirumne onananewa, meapa kwem aine. \v 54 \x + \xo 13:54 \xt Jon 7:15\x* At meuma uwane. Me amatog iyayapan sinagogu danave toyau munne. Mu undag terag singui aya. Apan mame anoano mame ge irayauyau yusiwa mame ampa aune? \v 55 \x + \xo 13:55 \xt Jon 6:42\x* Apan mame gwe sisi abnawa usiwa onan go? Inawa meuma iviwa me Meri, sira mu gwanebaviwa Jemus, Josep, Saimon ge Judas onan go? \v 56 Yogiyawaiwa meuma undag nu gaibu onan go? Apan mame dividivi undag mame ampa aune? \v 57 \x + \xo 13:57 \xt Jon 4:44\x* Sira mu Iesu gumbe ano topayaya. \p Megara Iesu dirumne, Propeta me gwetoimu meuma ge gwe meuma danowo mekut ebnotu gumbe da onan. \p \v 58 Iesu me apa irayauyau obiren den ane yauya, kuiyawa mu Iesu gumbe anotumat den aya. \c 14 \s1 Babataito Abnawa Jon Me Meyawa Kwagomiyaya Botone \p \v 1 Me kumiwa apa, at amaraiviwa kin Erod Iesu umumawa anone, \v 2 sira me nau meuma eme igiyawa dirum wane, Mame me Babataito Abnawa Jon. Jon boriruwayawa igiyawa gumbo sira inaig yoine, meoya inaiinai ubeube yusiwa me gumbe nau aivi. \p \v 3 \x + \xo 14:3 \xt Rvt 18:16; 20:21; Ruk 3:19-20\x* Kin Erod Jon aune, sira naniwa tune, nog danave baraune, me Erodias me tatawa Pirip biviwa oya. \v 4 Jon yusipamit dine: Ge vesin me auwanawa me Gwangwan togomiege. \v 5 \x + \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x* Erod Jon tope boitan anone, megara iyayapan oya a ane, kuiyawa mu me propeta anoeme. \p \v 6 Erod yainewa kumiwa apa, Erodias gwaitawa mu munan tare wadne, Erod degadega kokavit ane, \v 7 meoya divi da gwaitawa me nun wapewa me wantan oya agi yaigipamit wane. \v 8 Megara inawa me otau meib toewanne, me wane, Gare Babataito Abnawa Jon kuiyawa en egave baraug nega. \v 9 Kin danadawai anone. Megara agi meuma yaigipamit wane oya, sira iyayapan buyunai gumbewa yaveme oya, me dirumne otau nun waiviwa wampe. \v 10 Me iyayapan upeba tene nog amiya. Mu Jon meyawa kwagomi aya. \v 11 Me kuiyawa en egave baraug aug onam otau wanne. Otau me aug inawa oya aig wanne. \v 12 Jon aigowawa uwag me kwapiwa aug sig umiya. Meve mu amog Iesu umum mame diya. \s1 Iesu Iyayapan 5,000 Nakwai Utamne \p \v 13 Iesu umum mame anonewa, me mekut wa gumbe dauwag pomtone arawa aine. Iyayapan me anoyawa, iyayapan obiren gwetoimu apa dauwag Iesu amave amiya. \v 14 Iesu yoi visi gambenwa wa gumbe dauwanewa, iyayapan obiren yawamne. Me mu gumbo danadawai anone sira yuwat muma warinamunne. \p \v 15 Augoi ariviwa, aigowawa mu Iesu gumbe uwag waya, Mapa gina inguiwa arawa, sira at augoi arivi. Iyayapan teya ampe. Mu gwetoimu ampe mumbovit nakwai muma gwiruwatpe. \p \v 16 Megara Iesu gara wane, Mu den ampe. Ye nakwai da muniya. \p \v 17 Aigowawa garawa waya. Mapa bredi naningambenit ge gwambui duwam mekut wakeya. \p \v 18 Tam mapa nenan oneya, Iesu wane. \v 19 \x + \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x* Sira Iesu me iyayapan obiren wayo egave yan waketan dirumne. Me bredi naningambenit ge gwambui duwam tam owan kwimin yaug gaun wane. Meve bredi warensine aigowawa munne. Aigowawa iyayapan obiren keb ag muniya. \v 20 Mu undag naya oma ane. Sira aigowawa mu musimusiwa ande wakeyawa kwiniyag pot 12 enamiya noidauwaya. Mu undag naya oma ane. Aigowawa mu musimusiwa ande wakeyawa kwiniyag pot 12 enamiya noidauwaya. \v 21 Iyayapan me nayawa undag apan 5,000, vesin ge usitainowa gaibu den basiyaya. \s1 Iesu Poeman Egave Aivi \p \v 22 Iesu tatevit aigowawa dirumne wa danave unigiya sira visi gambenwa namiven amome, Iesu me iyayapan tene taig amiya. \v 23 \x + \xo 14:23 \xt Ruk 6:12; 9:28\x* Me iyayapan tene taig amiyawa, me tui visi gambenwa dodne me mekut nun watan oya aine. At augoi uwag onnewa, me mekut asimeve wakene. \v 24 Wa wait asinut aine piyu visive onan, yawarat tone aig ge dauwaivi kuiyawa taig gaibu garadodot aya. \p \v 25 Iesu wanteteyau aram kum koniwa duwamdesi mina poeman egave munan aivi. \v 26 \x + \xo 14:26 \xt Ruk 24:37\x* Aigowawa me Iesu poeman egave oniviwa yaug a aya. Me airapu, mu waya. Mu a ake kwaruwaya. \p \v 27 Iesu tatevit mu dirumne: Yusiyusi aya! Ma ne. A den aya. \p \v 28 Pita garawa wane, Ayapan, ge ipewa, ne didnega yoi egave genan onekna. \p \v 29 Me wane, Onaga. Meve Pita wa gumbe atan dauwag yoi egave amave Iesu menan aine. \v 30 Megara me taig yaune a ane. Me amatog yoi dana unig wane, Ayapan waita nega! \p \v 31 \x + \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x* Iesu tatevit me nanive wan aune. Me wane, Anotumat geuma kusi. Divi oya nenan pipangitege? \p \v 32 Sira Iesu ge Pita wa danave dauwaya, taig memeyaig aigne. \v 33 Meve wa dana wakeya igiyawa me gumbe kwanagapoe ag waya, Natawa di ge God Usiwa. \p \v 34 Meve mu awau togomiyag at piyu Genesaret apa uwaya. \v 35 Sira at asime igiyawa mu Iesu yaug anoya. Mu at toimu undag birorot wakeyawa gumbo gae barauya aine. Iyayapan yuwat igiyawa undag tam Iesu gumbe onamiya. \v 36 \x + \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21\x* Sira Iesu gumbe nun waya, yuwat igiyawa me gumbe uwag wape meuma ginawa yumtan oya. Yuwat igiyawa yumiyawa mu undag inaimusia. \c 15 \s1 Oraiwa Ge Miyotapam \p \v 1 Meve Parisi igiyawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa upeba Jerusarem apa Iesu gumbe onam singui aya, \v 2 Divi oya aigowagwa upanaiwa kuinui muma togomiyaya? Mu nanuwa den muinekapa naya! \p \v 3 Iesu garawa wane, Divi oya ye upanaiwa kuinui yeuma oya God gwangwan meuma togomiene? \v 4 \x + \xo 15:4 \xt Eks 20:12; 21:17; Deu 5:16\x* Kuiyawa God wane, Mameaiwa ge ineaiwa ebnotu amuniya, sira Bira da inamamawa gumbo anokukam apewa matai tope boape. \v 5 Megara ye vene, Bira da inamamawa gumbo, dividivi me ne yenan tamnawa me God puyuwawa ane, meib dirumpe ipewa, \v 6 me inamamawa me gumbe ebnotu den ape. Ye upanaiwa kuinui yeuma oya God gaiyawa natawa onan mina aya. \v 7 Ye ugauga ene igiyawa! Aisaya guniyap diruinewa me natawa: \q1 \v 8 \x + \xo 15:8 \xt Ais 29:13\x* Iyayapan mame nouwa muma gumbe ebnotu nenan eme, \q1 megara imudanowo muma ne gunap painau. \q1 \v 9 Mu imuwa undag ne gunap den waiya eme; \q1 mu iyayapan toyau toyau muma mekut toyau muneme. \p \v 10 Iesu iyayapan obiren munan auwane menan onamiya, Anoya, sira yaug anoya. \v 11 \x + \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x* Divi da apan noiwa danave unikpewa me den ape apan miyot ape, megara divi da noiwa danave dauwapewa me ape apan miyot ape. \p \v 12 Meve aigowawa me gumbe uwag singui aya, Ge anoana Parisi igiyawa gae mame anoyawa danopiriwane? \p \v 13 Me gara wane, Yauya. Maman kwiminauwa me den vednewa undag matai taiwa gaibu wan biyaupe. \v 14 \x + \xo 15:14 \xt Ruk 6:39; Rom 2:19\x* Mu yankwemiya; mu yangabored igiyawa. Apan da yangaborednewa me eveba yangaborednewa gaibu ampewa duwam matai nog aikpe. \p \v 15 Pita wane, Maibe natawa muma didnuna anota. \p \v 16 Iesu singui munne, Ye ande ano pimpan gitene? \v 17 Ye den anoyana dividivi undag noiwa gumbe danave aigeme sira kwapiwa gumbe daueme? \v 18 Megara divi da nonap dauwaiviwa me nonemagawa apa uwag onivi. Mame apan miyot umpe. \v 19 Kuiyawa, ano kukaeba anoiviwa, toen guttanwa, uinantaraki, vesin apan payaupayau, ub, gae ugauga, garadi, dividivi undag mame nonenmagawa apa daueme. \v 20 Mame me apan miyot umpe, megara nakwai naniwa den muinkapa napewa me den ape apan miyot ape. \s1 At Keinan Vesin Anotumat Meuma \p \v 21 Iesu at me kwenewa, me uwag aig at Taiya ge at Saidon aine. \v 22 At Keinan vesin da me at me visive apa onnewa me gumbe uwag kwaruwane, Ayapan, Devid Usiwa, nenan danadawai anoa! Gwaitanwa airapu kukaeba gumbewa me dawai kokavit anoivi. \p \v 23 Iesu gae da garawa den wane. Meoya aigowawa me gumbe uwag gae yusipamit nun waya, Kweya aipe. Vesin me amunup kwaruwag onivi. \p \v 24 \x + \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x* Me garawa wane, Ne at Isuraeru sip kwawanewa mukut oya baraunedne aig onedna. \p \v 25 Vesin me uwag namive koniwa yug wane. Ayapan. Waita nega. \p \v 26 Iesu garawa wane, Me oraimina onan ud bredi muma aug kweyau aoretna nape. \p \v 27 Vesin wane, Ayapan, me natawa. Megara kokawa meuma teboro ankwatave bredi musimusiwa aikpewa kweyau me nape. \p \v 28 Meve Iesu garawa wane, Vesin, anotumat geuma koka. Nun geuma me atna. Sira me konive me gwaitawa inaine. \s1 Iesu Iyayapan 4,000 Nakwai Utamne \p \v 29 Iesu at me kweg poeman Gariri visive aine. Meve me tui gambenwa dauwag aig me apa yan wakene. \v 30 Iyayapan obiren me gumbe uwaya. Mu amo kukaimusiawa, ama nanuwa gongamayawa, yangowa kukaimusiawa, noi boredmusiawa ge upeba obiren tam uwaya. Mu Iesu amave teya. Iesu mu warinamunne. \v 31 \x + \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x* Noi boredmusiawa gae waya, ama nanuwa gongamayawa oraimumu aya, ama kukaimusiawa a amiya, yangowa kukaimusiawa sira yanguraya. Iyayapan obiren mu yawamiya teraya, sira mu Isuraeru God muma watdega aya. \p \v 32 \x + \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x* Iesu aigowawa munan auwane onamiya dirumne, Ne iyayapan mame munan danadawai aueni. Mu ne gaibu wait kum duwamdesi waketu, go mu nakwai onan. Ne iyagon gumbe den tetna sira taig ampe. Mu ebu taibe yangowa viyape uyug aikpetan. \p \v 33 Me aigowawa garawa waya, Mapa gina inguiwa arawa. Ampa nu bredi tamta iyayapan undag mame nape oma ape? \p \v 34 Iesu singui munne, Ye bredi anintom guniyap wakeya? Mu gara waya, 7, sira gwambui kusikusiwa gaibu. \p \v 35 Me iyayapan wag dirumne piyu egave yan wakeya. \v 36 Meve me bredi 7 ge gwambui wan tamne. Me gaun wanewa, mu warensig aigowawa munne. Mu iyayapan kep teg muniya. \v 37 Mu undag naya oma ane. Ivi aigowawa bredi musimusiwa tam pot 7 danave eniya noidauwaya. \v 38 Iyayapan nayawa undag 4,000. Mu vesin ge ud mu gaibu den basiyaya. \v 39 Iesu iyayapan tene amiyawa, me wa dana unig aig at Magadan gambenwa oya aine. \c 16 \s1 Irawa Yautan Oya Singui Aya \p \v 1 \x + \xo 16:1 \xt Mat 12:38; Ruk 11:16\x* Parisi igiyawa ge Sadusi igiyawa Iesu gumbe uwaya. Iesu gumbe ageyau atan oya irakoniwa kwiminau toyaumuntan oya nun waya. \p \v 2 Me gara wane, At augoi uwag ompewa, ye waya, Me kum oraimina ape, kuiyawa kwimin me gug itpe, \v 3 sira mumbevit ye waya, Gare mame nin okup ape, kuiyawa kwimin gug idne irikup tobodne. Kwimin yauyawa kwimin aninin tobiyak atanwa ye yaug anoyana, megara divi oya ye oma den ane yaug anoyana kum irawa me aninin. \v 4 \x + \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Ruk 11:29\x* Kukaeba ge uinantaraki kumiwa igiyawa irakoniwa oya nun veme! Megara Jona irakoniwa meuma mekut mumpe, dawa onan. Iesu meve mu yan kwem aine. \s1 Parisi Igiyawa Ge Sadusi Igiyawa Iist\f + \fr 16:5 \ft Me parawa gaibu bidwak eme parawa koka aiviwa.\f* Mumawa \p \v 5 Mu awau visi gambenwa dauwayawa, aigowawa bredi botan imuwa atataine. \v 6 \x + \xo 16:6 \xt Ruk 12:1\x* Iesu mu dirumne, Yaukapa. Parisi igiyawa iist muma ge Sadusi igiyawa iist muma gumbo yaukapa. \p \v 7 Mu mumbovit gae garawa ano aya sira waya, Kuiyawa me nu bredi da den tam onantu. \p \v 8 Iesu gae muma yaug anog singui munne, Ye anotumat kusi igiyawa, divi oya ye yembovit gae gara wano ene bredi den botan oya? \v 9 \x + \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x* Ye ande den di yaug anoene? Imuiwa atataine? Iyayapan 5,000 oya bredi naningambenit munna naya, pot anintom mina ye agoniyayana, me imuiwa atataine? \v 10 \x + \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x* Sira, iyayapan 4,000 oya bredi 7 munna naya, pot anintom mina ye agoniyayana? \v 11 Ye ande den di yaug anoene ne bredi oya den diruieni? Megara Parisi ge Sadusi igiyawa iist muma mu yaukape. \v 12 Meve mu yaug anoya me mu dirum wanewa me bredi iist gumbe onan, megara Parisi igiyawa ge Sadusi igiyawa toyau toyau muma gumbe wane. \s1 Pita Taibe Wane Iesu Me Keriso \p \v 13 Iesu at Sesariya Piripi ainewa, me aigowawa singui munne, Iyayapan mu Apan Usiwa bira veme? \p \v 14 \x + \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Ruk 9:7-8\x* Mu garawa waya, Upeba me Babataito abnawa Jon veme, upeba Eraija veme, sira upeba Jeremaiya go propeta da veme. \p \v 15 Me mu singui munne, Ye aninin vene ne bira? \p \v 16 \x + \xo 16:16 \xt Jon 6:69\x* Saimon Pita gara wane, Ge Keriso, God Usiwa wakeiviwa. \p \v 17 \x + \xo 16:17 \xt Gar 1:15-16\x* Iesu garawa wane, Jona usiwa Saimon. God waribiya genne. Kuiyawa mame apan da den toyau genne, Maman kwiminau wakenewa me toyau genne. \v 18 \x + \xo 16:18 \xt Jon 1:42; Epe 2:20\x* Sira ne dirukna. Ge Pita. Ne an koka mame egave siosi neuma sitna. Ades ankwin meuma me den painau tuyaupe. \v 19 \x + \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Jon 20:23\x* Ne kwimin toimuwawa kii\f + \fr 16:19 \ft Me ankwin tobot watapemewa.\f* meumawa gentna. Divi da ge piyuwau tuwawa, kwimin danave tupe, sira divi da ge piyuwau vetawa, kwimin danave vetpe. \v 20 Meve me aigowawa gwangwan dirumne, Bira da den waya ne Keriso. \s1 Iesu Bo Meuma Oya Namiven Wane \p \v 21 Me kumiwa apa onne, Iesu amatog aigo meuma wak dirumivi. Me at Jerusarem matai aitanit di, namuyoiyoi igiyawa, pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa gumbo dividivi obiren danadawai autanit di, sira me tope boipe kum duwamdesiyawa sira inaipe. \p \v 22 Pita me Iesu megiyave baraug amatog yaigipam dig wane, Onan di, Ayapan! Mame ge gungap den di matatpe. \p \v 23 Iesu tobiyak Pita dine, Seitan, daienap aga. Ge ebu neuma borege. Ge God dividivi anoano meuma den anoege, iyayapan dividivi anoano muma anoege. \p \v 24 \x + \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Ruk 14:27\x* Meve Iesu aigo meuma dirumne, Da bira imive ne amanap ontan ape ipewa, me membo di topayape korosi meuma di wan aupe meve ne amanap ompe. \v 25 \x + \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Ruk 17:33; Jon 12:25\x* Kuiyawa bira da inaiinai meumawa amaratan anopewa, matai me waropiyape, go bira da inaiinai meuma nenan waropiyapewa matai me yaug aupe. \v 26 \x + \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x* Apan me piyu mame undag aupe, go guwawa meuma waropiyapewa oraiwa meuma aninin? Apan me guwawa meuma sira autan oya me divi da garawa wampe? \v 27 \x + \xo 16:27 \xt Sam 62:12; Pro 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Rev 22:12\x* Kuiyawa Apan Usiwa\f + \fr 16:27 \ft Me Iesu Keriso.\f* me Mamawa eyawa danave aneya gaibu aig onektaneni, me apa apan desirom desirom wait aninin anewa gumbe garawa wantna. \v 28 Ne natawa diruitna. Mapa yokeyawa yapowo upeba mu Apan Usiwa me toimuwawa meuma gaibu oniviwa yaupe, ivi mu boriruwape. \c 17 \s1 Iesu Irawa Biroriyane \p \v 1 Oiyat 6 onananewa, Iesu me Pita Jemus ge Jemus tatawa Jon tam, mukut tui painau dog amiya. \v 2 \x + \xo 17:2 \xt 2Pi 1:16-18\x* Asimeve me irawa mu namuwo biroriyane. Me ginanamiwa kum mina yune, sira wape meuma eyawa mina pupuyuiren biroriyane. \v 3 Meve, yauya, me namive Mosisi ge Eraija uwaya Iesu gaibu gae veme. \p \v 4 Pita Iesu gumbe wane, Ayapan, nu mapa waketuwa me oraimina. Ge imugap anowawa, ne tent\f + \fr 17:4 \ft Namu tenewa dawa me tabenako waivi. Tent me gugup gweyawa mina. Me wape yaigipam kokawa gumbe siyawa.\f* duwamdesi siyampna desirom genan oya, desirom Mosisi oya ge desirom Eraija oya. \p \v 5 \x + \xo 17:5 \xt Deu 18:15; Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Ruk 3:22\x* Meve me gae waiviwa, irikup esinewa mu undag umamne. Noiwa irikup danave wane, Mame ne Utunwa nonenmagawa. Ne me gumbe degadega kokavit eni. Me gumbe anoigimiya! \p \v 6 Aigowawa mame anoyawa, mu ginungowa piyu gumbe kwanowa sig a aya. \v 7 Megara Iesu uwag mu yumam wane, Wan yoiya, a den aya. \v 8 Mu yangut wan ayawa, bira da den yauya Iesu mekut yauya. \p \v 9 Meve mu tui gumbe yan aig omomewa, Iesu mu gwangwan dirumne, Apan Usiwa bo gumbe sira inaipeve, ye divi yauyanawa iyayapan dirumiya. \p \v 10 \x + \xo 17:10 \xt Mak 4:5\x* Aigowawa me singui aya, Divi oya Gwangwan toewanewan igiyawa veme Eraija namu uwatanit di? \p \v 11 Iesu garawa wane, Me natawa. Eraija namu uwape. Me dividivi undag waribiyape. \v 12 \x + \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x* Megara ne diruitna. Eraija wait uwane, go mu me den yaug anoya sira dividivi undag anoemewa me gumbe aya. Ebu desirom, Apan Usiwa mu nanuwo gumbe dawai autan aivi. \v 13 \x + \xo 17:13 \xt Ruk 1:17\x* Kum me apa aigowawa yaug anoya me gae dirumiviwa me Babataito Abnawa Jon oya. \s1 Ud Me Airapu Kukaeba Gumbe Wakenewa Iesu Warinamne \p \v 14 Mu iyayapan obiren gumbo uwayawa, apan da Iesu gumbe uwane namive koniwa yune. \v 15 Me wane, Ayapan, ud neuma oya ano wanna. Me bototo ag igetet aivi dawai kokavit anoivi. Me iyam danave kum evedni aigivi sira yoi danave meib aigivi. \p \v 16 Ne me aigo geumawa munan aug onedna, go mu oma den ane warinamiya. \v 17 Iesu garawa wane, Kum gare igiyawa mu anotumat den eme sira danowo siwavit onan. Ne kum anintoi mina guniyap waketna? Ne kum anintoi mina iyagit guniyap waketna? Ud apan me mapa nenan aug onaga. \v 18 Iesu airapu kukaeba gumbe gae yusipam dinewa, airapu kukaeba ud apan gumbe dauwag aine. Kum me koniwa apa me inaine. \p \v 19 \x + \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x* Meve aigowawa guwave uwag Iesu singui aya, Divi oya nu oma den ane airapu kukaeba atataitu dauwag aine? \p \v 20 \x + \xo 17:20 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Ruk 17:6; 1Ko 13:2\x* Me garawa wane, Kuiyawa ye anotumat yeuma me kusi. Ne natawa diruitna. Ye anotumat yeuma gayum yawa kusi mina da ipewa, ye tui mame waya, Biyau asime aga, me biyau aipe. Ye oma ane dividivi undag aya. \v 21 (-) \f + \fr 17:21 \ft Namu tenewa upeba danave \fv \ft V21\+fv* \ft apa mamaib tene. (Mame den dauwag aivi, megara nun ge kwit gumbe mekut oma ane atatai impe.)\f* \p \v 22 \x + \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x* Mu at Gariri apa undag uwag agoniyayawa, Iesu mu dirum wane, Apan Usiwa ominawa iyayapan nanuwo baraupe. \v 23 Mu tope boape, go kum duwamdesiyawa me sira inaig yoipe. Aigowawa undag danadawai kokavit auya. \s1 Temporu Oya Takesi Teemewa \p \v 24 \x + \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x* Iesu ge aigowawa at Kapenaum uwayawa, temporu oya anmagawa tameme igiyawa duwam Pita gumbe uwag singui aya, Toewanewan geuma me temporu oya anmagawa barauivi go? \p \v 25 E, me aivi, me garawa dirumne. Pita gwe danave unignewa, Iesu namu me gumbe gae wane, Saimon, ge aninin anoege? me singui ane. Piyu kin mumawa bira gumbe nauwawa ge takesi tameme? Kin usitainawa gumbo go iyayapan upeba gumbo? \p \v 26 Pita gara wane, Iyayapan upeba gumbo. Iesu dirumne, Usitanawa mu den teya me bainda. \v 27 Megara anopipanum den amunta. Ge awau ag gwambui oya kimai aoreya. Gwambui namu aropawa me auya. Noiwa watapawa anmaga stateru desirom\f + \fr 17:27 \ft Stateru desirom me anmaga 4 drakuma, sira takesi me 2 drakuma.\f* yawa. Me aug aga takesi neumawa ge geumawa oya mu muna. \c 18 \s1 Kokavitwa Kwimin Toimuwawa Danave \p \v 1 \x + \xo 18:1 \xt Ruk 22:24\x* Me kumiwa apa aigowawa Iesu gumbe uwag singui aya, Kwimin toimuwawa danave bira kokavit? \p \v 2 Iesu ud kusi da menan auwane onne mu yapowo yoine. \v 3 \x + \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Ruk 18:17\x* Sira me wane, Ne natawa diruitna. Ye nonewa den biroriyag ud kusi mame mina den ayawa, ye matai kwimin toimuwawa den di unigiya. \v 4 Meoya, bira da ud kusi mame mina mokona apewa, kwimin toimuwawa danave me kokavitwa ape. \p \v 5 \x + \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Ruk 10:16; Jon 13:20\x* Sira bira da mame mina ud kusi desirom ne ivunwa gumbe baigan wampewa me baigan neppe. \v 6 Megara bira da ud kusi mame ne gunap anotumat anewa desirom da ano gwambe toyau wampewa, an kokawa me parawa waremewa me meyave tug poeman epampa danave aorepe none nape, me me oya me bainda. \p \v 7 Piyu mame me kukaeba. Kuiyawa dividivi me iyayapan watkukam munivi. Dividivi kukaeba me ompe, megara apan da dividivi kukaeba munan tam ompewa me kukaeba! \v 8 \x + \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x* Ge nanigwa gambenwa go amagwa gambenwa gwambe ag ge kukaeba gempewa, me kwagomiyag atan aoreya. Nanigwa desirom ge amagwa desirom gumbe inaiinai danave unigawa me oraimina. Megara nanigwa duwam ge amagwa duwam gaibu iyam meru yaibobot danave aore gempe aigawa me oraimina onan. \v 9 Sira yangagwa ape ge kukaeba a ipewa wapukiyag atan aoreya. Yangagwa desirom gumbe inaiinai danave unigawa me oraimina, megara yangagwa duwam gumbe at kukaeba geena iyam meru danave aore gempewa me oraimina onan. \s1 Mae Sip Kwawanewa Maibeyawa \p \v 10 \x + \xo 18:10 \xt Ibr 1:14\x* Ye ud usiusiwa desirom mame yangut yan den yauya. Ne natawa diruitna. Mu aneya muma kwimin danave wakeyawa Maman kwimin danave wakenewa me ginanamiwa evedni yaveme. \v 11 (-)\f + \fr 18:11 \ft Namu tenewa dawa upeba \fv \ft V11\+fv* apa mamaib tene. (Apan Usiwa me apan kwawayawa waita muntan oya uwane.)\f* \p \v 12 Ye aninin anoene? Apan da sip undag 100 tamne. Mu yapowo desirom dauwag aine. Me sip undag 99 tui kusiwa aiviwa kwem me dauwag aig desirom me kwawanewa diupe, go onan? \v 13 Sira ne natawa diruitna. Mae sip desirom me kwawanewa sira me yaupewa degadega kokavit ape. Undak 99 den kwawayawa oya degadega meuma me kusi. \v 14 Ebu desirom, ye Mamewa kwiminauwa me den anoivi ud kusikusi mame mina desirom da kwawape. \s1 Tatagwa Ge Gungap Kukaeba Apewa \p \v 15 \x + \xo 18:15 \xt Ruk 17:3; Gar 6:1\x* Tatagwa ge gungap kukaeba apewa, menan aga me kukaeba meuma toewana, me ye duwam yekut danave. Ge nogwa me aupewa, ge tatagwa sira auwa. \v 16 \x + \xo 18:16 \xt Deu 19:15; Jon 8:17\x* Megara, me ge nogwa den aupewa, ud da desirom go duwam tam aga. Iyayapan duwam go duwamdesi yoig gae taibe wapewa dividivi anewa undag wat kiniyape. \v 17 Sira, me gae muma den aupewa, siosi igiyawa diruma. Me siosi noiwa den aupewa, ge Ju onan igiyawa go takesi tameme igiyawa gumbo a mina gumbe ape. \p \v 18 \x + \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Jon 20:23\x* Ne natawa diruitna. Ye divi da piyu egave tuyawa kwimin danave meib tupe, sira divi da ye piyu egave vesiyawa kwimin danave vetpe. \p \v 19 \x + \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Jon 15:7\x* Sira ne diruitna. Ye duwam piyu egave divi da ye nonewa desirom nun wayawa, Maman kwiminauwa yenan me ape. \v 20 Kuiyawa apan duwam go duwamdesi ne ivunwa gumbe onam agoniyapewa, ne mu gaibu. \s1 Nau Aivi Abnawa Me Ano Den Munivi Me Maibeyawa \p \v 21 Meve Pita Iesu gumbe uwag singui ane, Ayapan, tatanwa gunap kukaeba apewa koni animpo mina anog yankwetna? Koniwa undag 7 mina? \p \v 22 \x + \xo 18:22 \xt Ruk 17:4\x* Iesu garawa wane, Ne diruitna. Koniwa undag 7 mina onan, koniwa undag 77 mina. \p \v 23 Meoya, kwimin toimuwawa me piyu kin mumawa mina. Me nau meuma emewa gumbo garawa meuma autan anone. \v 24 Me amatog garawa meuma sira tamnewa, apan da anmaga 10,000 tarant nun wag aunewa menan aug onne. \v 25 Me garawa oma den anewa, kokawa meuma dig wane me ge biviwa sira usitainawa meumawa undag gwiruwag nog me garawa tobotpe. \p \v 26 Nau meuma aiviwa me namive koniwa yune. Me nun wane, Gunap yaimoyai amara, sira ne matai dividivi garawa undag geuma atna. \v 27 Nau aiviwa kokawa meuma danadawai me gumbe aune, garawa togomiyane sira me kwene aine. \p \v 28 Megara nau meuma aiviwa dauwag aine, me nau gaibu emewa desirom, me anmagawa 100 denari me gumbe nog den tobodnewa yaune. Me apan me yum meyawa wabottan ane. Me dig wane, Nog garawa den anawa nega. \p \v 29 Nau aiviwa eveba namive konive yug nun wane, Gunap yaiyai amara. Ne matai garawa geuma atna. \p \v 30 Megara me den anone. Me aine sira apan me nog danave baraune. Garawa meuma baraupeve nog dana dauwape. \v 31 Nau eme igiyawa upeba me aninin veniyane yauyawa, mu tet kokavit aya, sira amok kokawa muma dividivi veniyanewa undag diya. \p \v 32 Meve kokawa muma nau aivi abnawa menan auwane me wane, Ge nau aivi abnawa kukaeba. Ge nenan nun wana meoya ne nog geuma undag togomiyana. \v 33 Ge nau evegwa gumbe danadawai aupa. Kuiyawa ne ge gungap danadawai auna mina di. Megara ge den auwana. \v 34 \x + \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x* Kokawa meuma danapiriwane, me nog amareme igiyawa gumbo nanuwo baraune, meve me nog garawa meuma undag baraupeve, sira me taibe dauwape. \p \v 35 \x + \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Epe 4:32; 1Ko 3:13\x* Ye tateaiwa nonewa gumbe den anog yankweyanawa, Maman neuma kwiminauwa ye desirom desirom guniyap ma meib aiyempe. \c 19 \s1 Memgebip Garakue Den Aya \p \v 1 Iesu dividivi gaiyawa wane onananewa, me at Gariri kwene sira yoi Jodan visi gambenwa aine at Judia danave unigne. \v 2 Iyayapan obiren me amave amiya, sira me asimeve mu warinamumne. \p \v 3 Parisi igiyawa upeba me gumbe uwag amaorot awaniya. Mu singui aya, Natawa divi da wakepewa apan me biviwa yankwepe, me Gwangwan gumbe bainda? \p \v 4 \x + \xo 19:4 \xt Gen 1:27; 5:2\x* Me garawa wane, Ye den basiyana? Wait namu piyu wadne abnawa me apan ge vesin gaibu wadne, \v 5 \x + \xo 19:5 \xt Gen 2:24; Epe 5:31\x* sira wane, Kuiyawa mame oya, apan mamawa ge inawa yankwe munke biviwa gumbe yunatpe, sira mu duwam kwapuwa desirom ape. \v 6 Meoya mu duwam onan mu desirom. Meoya God toboranewa apan oma den ane tam ubeube tepe. \p \v 7 \x + \xo 19:7 \xt Deu 24:1-4; Mat 5:31\x* Mu singui aya, Divi oya Mosisi gwangwan wane, memgebip garakue oya vesin yankwetan gigirumawa teg wana kwegem vesin aipe? \p \v 8 Iesu garawa wane, Mosisi vesin yeuma yan kwektanwa bainda wane kuiyawa ye nonewa yaigiwa dadi. Megara wait namuiren apa ebu me meib onan. \v 9 \x + \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Ko 7:10-11\x* Ne diruitna, biviwa me apan da gaibu den vinne go memawa me yankwepe sira vesin da ube aupewa me uinantaraki. \p \v 10 Aigowawa me diya, Apan ge vesin yapowo inaiinai muma mamaib minawa, memgebip den apewa me oraimina go? \p \v 11 Iesu garawa wane, Iyayapan undag oma den ane gae mame aupe. Upeba mukut oma ane me aupe. \v 12 Kuiyawa upeba mu mamaraga meib yaiya. Upeba iyayapan gumbo mamaraga aya. Sira upeba kwimin toimuwawa oya memgebip den ape. Apan da bira gae mame aupe oma apewa me aupe. \s1 Ud Usiusiwa Ge Iesu \p \v 13 Meve ud usiusiwa Iesu gumbe tam uwaya, me naniwa gumbo tek munan nun watan oya. Megara aigowawa munan diguragut aya. \p \v 14 \x + \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x* Iesu wane, Ud usiusiwa yan kwemiya nenan onampe, sira mu den toboriya. Kuiyawa kwimin toimuwawa iyayapan meiba mu mumawa. \v 15 Me naniwa gumbo baraunewa, me asime apa aine. \s1 Apan Mataiwa Tawara Abnawa \p \v 16 Me kumive apan da Iesu gumbe uwag singui ane, Toewanewan, ne oraiwa divi akape inaiinai yaibobot auten? \p \v 17 \x + \xo 19:17 \xt Rvt 18:5; Ruk 10:28\x* Iesu garawa wane, Oraiwa divi oya ge singui negege? Oraiwa me God mekut. Ge inaiinai uniktan anowawa, gwangwan noiwa avigima. \p \v 18 \x + \xo 19:18 \xt Eks 20:13-16; Deu 5:17-20\x* Me ambuwa? apan me singui ane. Iesu garawa wane, Den toingura, uinantaraki den a, ub den a, gae ugauga den wa, \v 19 \x + \xo 19:19 \xt Eks 20:12; Rvt 19:18\x* mamag ge inag ebnotu aigima, sira ge iyayapan baigan munigima ge gembo baigan niege mina. \p \v 20 Apan mataiwa wane, Ne undag mame amareni. Ne ambuwa sira aten? \p \v 21 Iesu garawa wane, Ge oraivit atan anoegewa, aga, dividivi geuma gwiruwara tawara onan igiyawa muna, sira oraiwa geuma kwimin danave teya. Meve amanap onaga. \p \v 22 Apan mataiwa me mame anonewa, danadawai gumbe me aine, kuiyawa me tawara kokavit gaibu. \p \v 23 Meve Iesu aigo meuma dirumne, Ne natawa diruieni. Tawara abnawa kwimin toimuwawa danave uniktanwa me yaigiwa dadi. \v 24 Sira ne diruieni. Mae kameru inup nogawa uniktanwa me taibe, megara tawara abnawa God toimuwawa danave unikpewa me yaigiwa dadi. \p \v 25 Aigowawa gae mame anoyawa, mu tet kokavit aya sira singui aya, Bira da oma ane waita aupe? \p \v 26 \x + \xo 19:26 \xt Job 42:2\x* Iesu yangut yawam dirumwane, Apan me gumbe mame den oma ane, megara God dividivi undag me gumbe oma ane. \p \v 27 Pita me garawa wane, Nu dividivi undag yankweg amagap ongete! Nunan divi? \p \v 28 \x + \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Ruk 22:30; Rev 3:21\x* Iesu mu dirumwane, Ne natawa diruieni, dividivi undag mataiwa biroriyape, Apan Usiwa eyawa seya egave wakepewa, ye bira da amanap oneyawa sira kin seyaiba 12 egave wakeg Isuraeru dam mumawa 12 mu amaraya. \v 29 Sira iyayapan undag bira da gwe meuma, tatawaiwa, yogeyawaiwa, mamawa, inawa, usitainawa go nau meumawa ne ivunwa oya kwepewa, garawa undag koni 100 mina aupe, sira inaiinai yaibobot matai aupe. \v 30 \x + \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Ruk 13:30\x* Megara iyayapan obiren namu yoiemewa mu ivi ape, sira ivi yoiemewa mu namu ape. \c 20 \s1 Greip\f + \fr 20:0 \ft Greip me wain waremewa.\f* Nauwawa Eme Igiyawa Maibeyawa \p \v 1 Kwimin toimuwawa me mamaib. Piyu abnawa mumbevit iyayapan upeba bope greip nauwawa meuma wattan oya dauwag aine. \v 2 Me ung wane garawa muma kum desirom desirom anmaga 1 denari\f + \fr 20:2 \ft Me kum desiroi nau apewa garawa 1 denari aupe.\f* mumpe, meve me greip nau meuma danave tene amiya. \p \v 3 Kum koniwa 9 mina\f + \fr 20:3 \ft Isuraeru kum muma namuwa gumbe me kum koniwa duwamdesiyawa.\f* avinewa, me dauwag aine iyayapan upeba gwiruwaremewa arawa danave ui onan yokeg gigemewa yawamne. \v 4 Me mu dirumne, Ye gaibu aisiya greip nau neuma danave nau aya, sira ne garawa yeuma noi omavit yentna. \v 5 Mu amiya. Me sira dauwag aine kum koniwa 12 mina sira kum koniwa 3 mina meib sira gina desiroma ane. \v 6 Kum koniwa 5 mina me dauwag aine iyayapan upeba ui onan yoiyag gigeme yawamne. Me singui munne, Ye divi oya kum undag mapa ui onan yoiyag gigene, kum aigivi? \p \v 7 Kuiyawa bira da nu den tamanne, mu garawa waya. Me mu dirumwane, Ye gaibu aisiya greip nau neuma danave nau aya. \p \v 8 \x + \xo 20:8 \xt Rvt 19:13; Deu 24:15\x* At augoi uwag onnewa, greip nauwawa abnawa nau meuma ankwatavewa dine, Nau igiyawa diruma onampe garawa muma bope, namuiren ivi bone igiyawa tampe sira namu bone igiyawa ivi tampe. \p \v 9 Kum koniwa 5 mina bone igiyawa uwag anmaga noi omavit garawa 1 denari muma auya. \v 10 Nau igiyawa namu bonewa uwayawa, mu anoya garawa muma kokavit aupe. Megara mu desirom desirom garawa muma noi omavit boya. \v 11 Mu garawa muma auyawa, mu amatog piyu abnawa gumbe diguraguraya. \v 12 Mu waya, Apan mame ivi bonewa mu kum koniwa desirom mekut nau aya. Nu kum gare kum amiwa danave nau kokavit atu, megara ge no iomavit mu gaibu garawa nunana. \p \v 13 Megara mu da desirom gumbe me garawa wane, Enda, ne ge gungap anokukam den ana. Ge 1 denari gumbe nau atan oya ge ung wana, go onan? \v 14 Garawa geuma aug aga. Ne apan ivi bonawa garawa muma gina desirom ge gennawa mina muntan eni. \v 15 Ne natawa eni dividivi neumawa gumbe anin aten. Megara ye gigirene, kuiyawa ne keb abnawa? \p \v 16 \x + \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x* Meoya ivi me namu yoipe sira namu me ivi yoipe. \s1 Iesu Bo Meuma Oya Sira Wane \p \v 17 Gare Iesu Jerusarem dog ainewa, me aigowawa 12 tamne megiyave teg mu dirumne, \v 18 \x + \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x* Nu at Jerusarem angete, sira Apan Usiwa\f + \fr 20:18 \ft Me Iesu Keriso.\f* matai pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa gumbo anavi ape. Mu me bo atan oya dima yug baraupe, \v 19 sira aug Ju onan igiyawa gumbo baraupe, iyagau ape, murap gumbe tope meve yoma korosi gumbe tope boape. Kum duwamdesi danave me inaig sira yoig uwape. \s1 Jebedi Usitainawa Inowa Nun Meuma \p \v 20 Meve Jebedi usitainawa inawa usitanawa gaibu Iesu gumbe uwaya, sira koniwa yug me oraiwa oya singui ane. \p \v 21 \x + \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Ruk 22:30\x* Ge divi oya anoege? Iesu singui ane. Vesin me wane, Agi didnega. Utunwa duwam mame toimu geuma danave dawa nanigwa yutanwa apa sira dawa nanigwa ketaiwa apa wakepe. \p \v 22 \x + \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Jon 18:11\x* Ye singui yeumawa ye den yaug anoyana, Iesu mu dirum wane. Ne ap mame yoi natnawa ye oma ane naya? Nu oma ane nata, mu garawa waya. \p \v 23 Iesu mu dirum wane, Ye oma ane ap neuma gumbe yoi naya, megara naninwa yutan go ketai apa wakepewa me ne agi den diruitna. Ne Maman gumbe at mame me iyayapan munan waribiyane. \p \v 24 Aigowawa 10 gae mame anoyawa, mu tatagwane duwam gumbo diguragut aya. \v 25 \x + \xo 20:25 \xt Ruk 22:25-26\x* Iesu undag agoniyag munan auwane sira dirumne, Ye yaug anoyana Ju onan igiyawa yusiwa muma iyayapan gumbo kokavit eme, sira namuyoiyoi igiyawa mu yutuwa painauvit iyayapan gumbo eme. \v 26 \x + \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x* Megara ye gaibu onan. Ye bira da ye guniyap kokawa atan anoyawa me iyayapan ankwatowo nau aya, \v 27 sira bira da namuyoiyoi atan oya anoiviwa, me nau geuma ankwatave aiviwa atanit di. \v 28 \x + \xo 20:28 \xt Ruk 22:27; Pir 2:7\x* Apan Usiwa iyayapan nau meuma atan oya den aig onne, megara me iyayapan munan nau atan oya sira inaiinai meuma wampe iyayapan obiren kukaeba muma oya garawa atan oya aig onne. \s1 Iesu Apan Duwam Yango Bored Musiawa Warinamunne \p \v 29 Iesu ge aigowawa at Jeriko kweg amomewa, iyayapan obiren amave amiya. \v 30 Apan yanga bored duwam ebu megiyave yan wakeeme, sira mu anoya Iesu uwag aivi, mu auwaya, Ayapan, Devid Usiwa, ano nunigima! \p \v 31 Iyayapan obiren gae yankwetan dirumwaya, megara mu kwat kokavit gerave gerave waya, Ayapan, Devid Usiwa, ano nunigima! \p \v 32 Iesu tumag yoig munan auwane. Ye nenan divi oya anoene yenan divi atna? me singui munne. \p \v 33 Ayapan, mu garawa waya, Nu yan gut atan anoete. \p \v 34 Iesu mu gumbo danadawai aune sira yangowa yumne. Tatevit mu yangowa oraimina aya sira me amave amiya. \c 21 \s1 Iesu Eyawa Gumbe Jerusarem Unig Aine \p \v 1 Mu at Jerusarem uweme tui Orivu kuiyave at Betepage uwayawa, Iesu aigowawa duwam tene amiya, \v 2 mu dirum wane, Gwetoimu asime aisiya, sira meve mae donki ge donki usiwa tuwamiyawa yawamiya. Murap vet tam nenan oneya. \v 3 Apan da divi da yenan wapewa, me diya, Ayapan imiwa munan anoivi, sira me tatevit yempe oneya. \p \v 4 Mame propeta gumbe gae wanewa natawa uwane: \p \v 5 \x + \xo 21:5 \xt Jak 9:9\x* Saion gwaitawa diya, \q1 Yawa, kin yeuma yenan uwaivi, \q1 me memeyu gumbe mae donki egave onivi, \q1 mae donki usiwa me tawara bog oniviwa me egave dauwag onivi. \p \v 6 Aigowawa amog Iesu aninin dirumnewa mu aya. \v 7 Mu donki ge donki usiwa gaibu tam uwaya, wape geravewa muma egave teya, sira Iesu dauwag egave wakene. \v 8 Iyayapan obiren wape muma ebu taibe, upeba bayan kwayawa kwab ebu taibe yupamiya. \v 9 \x + \xo 21:9 \xt Sam 118:25-26\x* Iyayapan namu menan amiyawa, sira upeba amave omomewa au ge kwaru veme, \q1 Osanna,\f + \fr 21:9 \ft Natawa me, Waita nuna. (Sam 118:25). Iyayapan kum dada gae mame waya God watdega atan oya.\f* Devid Usiwa gumbe! \q1 Ayapan iviwa gumbe uwaiviwa, me gumbe waribiya wakeigimpe! Osanna at painauiren danave! \p \v 10 Iesu Jerusarem unignewa, gwetoimu undag terake singui aya, Mame me bira? \p \v 11 Iyayapan undag garawa waya, Mame Iesu, propeta, Gariri danave at Nasaret apa onne. \s1 Iesu Temporu Apa \p \v 12 Iesu temporu arawa unignewa, iyayapan undag mu gwiruwaremewa ge garawa emewa amatog atatai imne dauwag amiya. Me teboro me anmaga biroriyag auemewa sira umuk gwiruwaremewa undag aug tobiyane. \v 13 \x + \xo 21:13 \xt Ais 56:7; Jer 7:11\x* Me dirumwane, Gigirum tene. Gwe neumawa me wape nun gweyawa, megara ye ene me yuaore toaore igiyawa dagup muma mina aivi. \p \v 14 Temporu danave yanga bored igiyawa ge amo kukaimusiawa me gumbe uwaya sira mu warinamunne. \v 15 Megara pirisi kokawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa yauya Iesu dividivi oraiwa anewa yauya sira temporu arawa danave yauya ud usiusiwa augek kwarueme, Osanna Devid Usiwa gumbe. Mu danowo piriwane. \p \v 16 \x + \xo 21:16 \xt Sam 8:2\x* Mu singui aya, Ud torawa mame dimbae vemewa ge anoege? E, Iesu garawa wane, Ye den basiyayana? Ud torawa ge kikiyan nouwa gumbe ge waiya waiya oraivit tamibarip ana. \p \v 17 Sira me kwem at toimu Betani dauwag aine. Asimeve me vinne. \s1 Yoma Inaru Toyaine \p \v 18 Umae wanteigimpe mumbevit gwetoimu taig oniviwa ebu taibe me iyagon adne. \v 19 Yoma inaru ebu visive yaune, me gumbe uwane, megara yoma egave divi da den yaune kwayawa mekut yaune. Meve me dig wane, Ge natawa sira den impe! Tatevit yoma inaru toyaine. \p \v 20 Aigowawa mame yauyawa, mu teraya. Yoma inaru mame aninin ag tatevit toyaine? mu singui aya. \p \v 21 \x + \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Ruk 17:6; Jon 14:12; 1Ko 13:2\x* Iesu garawa wane, Ne natawa diruieni. Ye anotumat guniyap wakepewa sira den pipamgisia, yoma inaru gumbe pawanewa ye oma ane aya, megara me mekut onan, sira ye tui mame dig waya, Aga, gembovit poeman danave aiga, sira meib atanit di. \v 22 \x + \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x* Ye anotumat ayawa, ye nun yeuma gumbe wayawa matai me auya. \s1 Iesu Yusiwa Meuma Oya Singui Waya \p \v 23 Iesu temporu arawa unigne, sira me toyau muniviwa, pirisi koukawa ge namu yoiyoi igiyawa me gumbe uwaya, sira mu singui aya, Ge dividivi mame egewa divi yusiwa gumbe ege? Sira yutugwa mame bira genne? \p \v 24 Iesu garawa wane, Ne singui desirom yentna. Ye garawa didnegiyawa, ne matai ye diruitna ne dimbae yusiwa gumbe dividivi mame eni. \v 25 Jon Babataito meuma me ampa uwane? Me kwiminau aig onne, go iyayapan gumbe uwane? Mu mumbovit gae wageyau aya, sira waya, Me kwiminau aig onne nu watawa, me matai singui ape, Me divi oya me gumbe anotumat den ayana? \v 26 \x + \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x* Iyayapan gumbe onne nu aib watawa, nu iyayapan gumbo a ete, kuiyawa mu undag anotumat eme Jon me propeta da. \p \v 27 Meoya mu Iesu garawa dig waya, Nu den yaug anotu. Meve Iesu mu dirumwane, Ne mina den diruitna ne dimbae yusiwa gumbe dividivi mame eni. \s1 Ud Duwam Maibeyawa \p \v 28 Ye aninin anoene? Apan da me ud duwam. Me aig ud namuwa gumbe dine, Ud, gare aga greip nauwawa danave nau wara. \p \v 29 Me garawa wane, Ne topai, megara ivi me kuiyawa tobiyane nau aine. \p \v 30 Meve mamawa usiwa dawa gumbe aig gae desiroma dine. Me garawa wane, Maman ne atna, megara me den aine. \p \v 31 Ud duwam ambuwa mamawa anoiviwa ane? Namuwa, mu garawa waya. Iesu mu dirumwane, Ne natawa diruieni. Takesi tameme igiyawa ge uinantaraki vesinawa mu God toimuwawa namuyap unigeme. \v 32 \x + \xo 21:32 \xt Ruk 3:12; 7:29-30\x* Kuiyawa Jon guniyap uwane ebu oraiwa toyauyenne, megara ye me gumbe anotumat den ayana. Megara takesi tameme igiyawa ge uinantaraki vesinawa anotumat aya. Sira ivi mame yauyanawa, ye nonemagewa den biroriyayana sira anotumat me gumbe den ayana. \s1 Nau Igiyawa Maibeyawa \p \v 33 \x + \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2\x* Maibe dawa yaiyai anoya. Piyu abnawa me yoma greip vedne. Me si birorot tune, nau danave wain oya dukup wadne, sira amaratan gweyawa sine. Meve me nau wareme igiyawa upeba gumbo greip nau meuma amaratan oya dirumne aramawa aine. \v 34 Maura kumiwa uwanewa, nau amareme igiyawa gumbo natawa botan oya me nau meuma eme igiyawa tene amiya. \p \v 35 Nau amareme igiyawa mu nau meuma eme igiyawa wa tam desirom toya, dawa toya boine; sira duwamdesiyawa an gumbe toya. \v 36 Sira me nau meuma eme igiyawa da tene munan amiya. Mu namuwa mina onan me obiren tene amiya. Sira nau amareme igiyawa ebu desirom mu gumbo aya. \v 37 Oieba, me usiwa munan baraune aine. Me wane, Mu matai ne utunwa ebnotu wampe. \p \v 38 \x + \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x* Megara nau amareme igiyawa mu usiwa yauyawa, mu mukut gara wa ano aya, Mame at piyu me matai kwan aupewa. Anta, me toin gutta boipe at piyu meuma nu auta. \v 39 \x + \xo 21:39 \xt Ibr 13:12\x* Meoya mu me auwag greip nauwawa si daieve aoreya me toya boine. \p \v 40 Meoya greip nauwawa kuiya mamawa uwanewa, me nau amareme igiyawa gumbo aninin ape? \p \v 41 Mu garawa waya, Me matai kukaeba igiyawa undag gutpe boriruwape, sira me matai greip nauwawa meuma nau amareme igiyawa da amarape. Mu maura kumiwa natawa me gumbe matai wampe. \p \v 42 \x + \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23; Rom 9:33; 1Pi 2:6-8\x* Iesu mu dirum wane, Ye Baiboru den basiyana? \q1 An me gwe sisi igiyawa topayayawa \q1 me an natawa oraivitwa me visidonawa apa teyawa ane. \q1 Mame Ayapan ane, \q1 nu yangunup yautunewa me oraimina me da den kukaine. \p \v 43 Meoya ne diruitna. God toimuwawa me matai ye guniyap atan aupe, sira iyayapan bira yaiyai yoma magawa danowo natawa impewa mu mumpe. \v 44 Bira da an mame egave aikpewa me dumetpe musimusi ape, sira an mame me apan da egave aikpewa apan mame matai musimusi ape. \p \v 45 Pirisi koukawa ge Parisi igiyawa mu Iesu maibe gumbe wane anoyawa, mu yaug anoya me gae mu gumbo waivi. \v 46 Mu me yum autanwa ebu didimama eme, megara mu iyayapan munan a aya, kuiyawa iyayapan mu yaug anoya Iesu me propeta. \c 22 \s1 Memgebip Buyunaeba Maibeyawa \p \v 1 Iesu sira maibe gumbe mu dirumne. \v 2 Kwimin toimuwawa me kin me usiwa meuma memgebip buyunai tamibarip aivi mina. \v 3 Me nau meuma aiviwa tene amiya iyayapan buyunai munan ep tenewa uwape, megara mu topayag den onamiya. \p \v 4 Meve sira me nau usiwa meuma upeba tene amiya sira wane, Iyayapan munan ep tenawa dirumiya, Ne augoi nakwaeba neuma wait tamibarip ana, burumakau apan neumawa sira mae me kadnawa koka gaibu wait gattona, sira dividivi undag wait waribiyana. Memgebip buyunaeba oneya. \p \v 5 Megara mu gae meuma den auya, sira mu amiya. Desirom nau meuma aine, dawa anmaga nauwawa aine. \v 6 \x + \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x* Iyayapan upeba nau meuma aiviwa yumamiya, wakukam muniya sira guriya boriruwaya. \v 7 Kin me danapiriwane. Me mut igiyawa meuma tene amiya, sira iyayapan kaninga guriyawa me guriya sira gwetoimu muma iyam okeriya idne. \p \v 8 Meve me nau meuma aiviwa dirumwane, Memgebip buyunai nakwaeba me wait waribiyatu, megara iyayapan ne ep munan tenawa mu oma den ane buyunai oya. \v 9 Ebu kokawa aisiya sira bira da undag ye yauyawa ep teya buyunai nakwaeba onampe. \v 10 Meoya nau meuma emewa ebu taibe amiya iyayapan undag mu yawamiyawa agoniyag tam onamiya. Mu iyayapan oraiwa ge kukaeba igiyawa. Mu uwag buyunai arawa noi dauwane. \p \v 11 Megara kin dauwag munan wanewa igiyawa yawamnewa, me apan da memgebip wapeyawa den ennewa me yaug anone. \v 12 Me singui ane, Enda, ge memgebip wapeyawa den enkapa ge aninin unigana? Apan me noi onan wakene. \p \v 13 \x + \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Ruk 13:28\x* Meve kin me nau eme igiyawa dirumwane, Me naniwa ge amawa murap tuya, sira me daieve aoreya, sisip danave wakepe, asimeve me iruwaigimpe donawa kitosaigimpe. \p \v 14 Obiren munan ep tene, megara duwamit tamne. \s1 Siisa Gumbe Takesi Tetanwa \p \v 15 \x + \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x* Meve Parisi igiyawa dauwag amiya, Iesu gae meuma gumbe me amawa ororiyatan oya gae yuya. \v 16 Mu aigo muma teya iyayapan mu dam iviwa Erod danave wakeyawa gaibu Iesu oya amiya, sira mu waya, Toewanewan, nu yaug anotu ge gae natawa vege, sira ge God ebuwawa natawa gumbe toyau nunege. Ge iyayapan gumbo a den ege, kuiyawa ge munan den anoege mu bira. \v 17 Did nuna anota, ge imugap aninin? Siisa gumbe takesi barauta me oraimina go onan? \p \v 18 Megara Iesu imu danowo yaug anone me wane, Ye ugauga vene igiyawa, ye divi oya ne ugai negatan ene? \v 19 Anmaga me ye takesi oya garawa atanwa me toyau negiya. Mu anmaga 1 denari\f + \fr 22:19 \ft 1 denari me apan desirom oiyat desirom nau atanwa garawa.\f* menan aug onamiya, \v 20 sira me singui munne, Mame bira ginanamiwa ge bira iviwa? \p \v 21 \x + \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x* Mu garawa waya, Me Siisa meuma. Meve me dirumwane, Meoya Siisa meumawa me Siisa waniya, sira God meumawa me God waniya. \p \v 22 Mu gae mame anoyawa, mu teraya. Meoya mu yankwek amiya. \s1 Sira Inaig Yoinewa Ge Memgebip \p \v 23 \x + \xo 22:23 \xt Apa 23:8\x* Sadusi igiyawa mu anog veme iyayapan boriruwapewa sira den inaipe. Kum desiroma apa, mu Iesu gumbe uwag singui aya. \v 24 \x + \xo 22:24 \xt Deu 25:5\x* Mu waya, Toewanewan, Mosisi wane, Apan da me ud onan me boipewa, gwaneba me tatawa kwapuraeba aupe meve mu ud da aupe. \v 25 Gare nu tatanaiwa undag 7. Tatawa namuwa vesin aug me boane, ud onan, me biviwa kwene gwaneba vesin me aune. \v 26 Gwaneba duwameba ge duwamdesiyawa aig onne undag 7 gumbo ebu desiroma meib sira aya. \v 27 Oieba, vesin me boane. \v 28 Gare mu boriruwaya sira mu yoipewa kumiwa apa, vesin me undag 7 danave bira biviwa ape, kuiyawa mu undag vesin me auya? \p \v 29 Iesu garawa wane, Ye anopipanum ene, kuiyawa Baiboru ge God yusiwa den yaug anoyana. \v 30 Iyayapan boriruwape sira yoipe kumiwa apa, apan vesin den aupe, sira vesin apan den aupe, kwimin danave mu matai aneya mina wakepe. \v 31 Megara bo igiyawa sira yoipewa me gumbe God yenan anin wanewa den basiyana, \v 32 \x + \xo 22:32 \xt Eks 3:6; Mat 8:11\x* Ne Ebraam God meuma, Aisak God meuma, sira Jekob God meuma. Me bo igiyawa God muma onan, megara me kaninga wakeemewa God muma. \p \v 33 Iyayapan mame anoyawa, mu Iesu toyau toyau meuma gumbe teraya. \s1 Gwangwan Kokavitwa \p \v 34 Iesu Sadusi igiyawa nouwa tobodnewa Parisi igiyawa anoyawa mu onam agoniyaya. \v 35 Mu danave apan desirom me gwangwan gumbe ano kokavitwa me amawa ororiyag Iesu gumbe singui ane: \p \v 36 Toewanewan, Gwangwan undag me danave gwangwan ambuwa me kokavitwa? \v 37 \x + \xo 22:37 \xt Deu 6:5\x* Iesu garawa wane, Nonegmagawa undag gaibu, guwawa geuma undag gaibu, imugwa undag gaibu, Ayapan God geuma gumbe baigan a. \v 38 Mame gwangwan namuirenwa ge gwangwan kokavitwa. \v 39 \x + \xo 22:39 \xt Rvt 19:18; Mat 7:12\x* Sira duwameba me mamaib, Ge iyayapan baigan munigima ge gembo baigan niege mina. \v 40 \x + \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Gar 5:14\x* Gwangwan undag ge Propeta undag, gwangwan duwam mame ankwatave wakeya. \s1 Keriso Me Bira Usiwa \p \v 41 Parisi igiyawa undag agoniyayawa, Iesu me singui munne, \v 42 \x + \xo 22:42 \xt Jon 7:42\x* Ye Keriso oya aninin anoene? Me bira usiwa? \q1 Mu garawa waya. Devid usiwa. \p \v 43 Me mu dirum wane, Me aninin, Devid me Guwawa Iyakaisiyapama gumbe gae waivi me auwane Ayapan, \q1 \v 44 \x + \xo 22:44 \xt Sam 110:1; Mat 26:64\x* Ayapan me Ayapan neuma dig wane: \q1 Nanin yutanwa apa wakeigima, \q1 ivi ne anavi geuma amag danawa ankwatave tetna. \q1 \v 45 Devid me Keriso gumbe Ayapan waiviwa, me aninin Devid usiwa? \p \v 46 Bira da Iesu gumbe garawa den watan anoya. Me kum me apa man onne bira da Iesu gumbe singui da watan den anone. \c 23 \s1 Kukaeba 7 \p \v 1 Meve Iesu iyayapan ge aigowawa dirumwane: \v 2 Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa Mosisi seya meuma gumbe wakeya. \v 3 \x + \xo 23:3 \xt Mak 2:7-8\x* Meoya ye ebnotu muniya, sira mu ye diruyempewa dividivi undag aya. Megara mu emewa ye den aya, kuiyawa mu opata emewa den ageyau aya. \v 4 Mu tawara ibnapam tuvek sira iyayapan oiewo teeme, megara mu mumbovit nanuwo desirom da den aug baraupe mu den ipunatan anoeme. \p \v 5 \x + \xo 23:5 \xt Eks 13:9; Nam 15:38-39; Deu 6:8; Mat 6:1\x* Mu dividivi emewa me iyayapan yawamtan oya. Mu Baiboru gigirumawa teg tameg enatanwa bokesiyawa pepetu ape, sira mu wape ginawa muma dararogu yobuyobu dumeme; \v 6 mu buyunai nemewa ayamat arawa waketan anoeme, sira sinagogu danave seya painauwa waketan anoeme, \v 7 mu gwiruwaremewa arawa apa iyayapan gumbo baigan autan anoeme, sira iyayapan mu Rabai\f + \fr 23:7 \ft Me toewanewan.\f* wape mu anoeme. \p \v 8 Megara iyayapan gumbo ye Rabai \f + \fr 23:8 \ft Me toyau toyau abnawa.\f* den waya, kuiyawa ye Kokawa yeuma desirom mekut sira ye undag tatawaiwa. \v 9 Sira bira da piyu egave Maman den wape, kuiyawa ye Mameiwa me desirom me kwimin danave wakenewa. \v 10 Iyayapan gumbo Toewanewan den waigimiya, kuiyawa ye toewanewan yeuma me desirom, me Keriso. \v 11 \x + \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Ruk 22:26\x* Ye guniyap kokavitwa me nau yeuma aivi abnawa. \v 12 \x + \xo 23:12 \xt Job 22:29; Pro 29:23; Ruk 14:11; 18:14\x* Kuiyawa bira da membovit me kokawa atan anopewa me iviwa yan aug aikpe, sira bira da membovit mokona apewa me kokawa ape. \p \v 13 Ye ano kukaeba guniyap! Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye kwimin toimuwawa iyayapan ginongowa toborene. Ye yembovit den unigiya, sira ye tobod muniya iyayapan mu uniktan oya ageyau emewa. \v 14 [Ye kukaeba, ye Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye kwapura gweyowo gumbo dividivi undag naborene, sira iyayapan yau yemtan oya nun yobutatae vene. Meoya ye matai ibnawa kokavit auya.]\f + \fr 23:14 \ft Namu tenewa da danave \fv \ft V14\+fv* mame den wakene.\f* \p \v 15 Ye ano kukaeba guniyap! Toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye anotumat tobiroriyanewa desirom da autan oya at undag sira poeman undag aisene, sira apan desirom auyanawa, ye ene apan mame geena\f + \fr 23:15 \ft Me gae Griik. Natawa at kukaeba. Anotumat onan igiyawa matai bo gumbe ivi uniktan arawa.\f* usiwa mina, apan mame kukaeba meuma egave sira aivine, ye me mina onan. \p \v 16 \x + \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x* Ye ano kukaeba guniyap! Yango boredmusiawa amat muma igiyawa! Ye wayana, Apan da temporu gumbe agi wapewa, me natawa onan; megara apan da temporu gooru meuma gumbe agi wapewa, me gumbe tupe agi meuma atanit di. \v 17 Ye nokonoko igiyawa yange boredmusia! Me kokawa ambuwa, gooru go temporu me gooru iyakaisi apewa? \v 18 Ye sira wayana, Bira da iyakaisi kem meuma gumbe agi wapewa, natawa onan; megara bira da me egave puyo gumbe agi wapewa, me agi meuma tupe. \v 19 Ye yangewa boredmusia igiyawa! Me ambuwa natawa koka, puyo go iyakaisi kem meuma me puyo iyakaisi apewa? \v 20 Meoya, bira da me iyakaisi kem meuma gumbe agi wapewa me me gumbe sira me egave dividivi undag gumbe agi wape. \v 21 Sira bira da temporu gumbe agi wapewa me gumbe sira me danave wakenewa gumbe agi wape. \v 22 \x + \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Mat 5:34\x* Sira bira da me kwimin gumbe agi wapewa, me God seya meuma gumbe sira me egave wakenewa gumbe agi wape. \p \v 23 \x + \xo 23:23 \xt Rvt 27:30; Mik 6:8\x* Ye ano kukaeba guniyap! Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye mint, diru, ge kumin\f + \fr 23:23 \ft Mame nakwai gaibu tumpe tayawatan.\f* undag naninwanit danave kebag desirom God gumbe puyo wanene. Megara ye Gwangwan kokawa obiren oraiwa, ano wanigimtan ge anotumat emewa mu ye topaiene. Ye gae iviwa oraiwa, ano wanigimtan ge anotumat emewa ageyau atanit di, megara gae namuwa gaibu anoigimiya. \v 24 Ye yangewa boredmusiawa toyaumuneme igiyawa! Ye yoi kondowin siya musimusi dauwag ampe megara mae kameru ipatpe. \p \v 25 \x + \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x* Ye ano kukaeba guniyap! Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye ap ge en daiewa muinene, megara danavewa miyot umamne, dividivi tamtanwa ge mukut mukut noidauwane. \v 26 Parisi igiyawa yangewa boredne! Namu ap ge en danawa muin waribiyaya, sira meve matai daiewa gaibu oraimina ape. \p \v 27 \x + \xo 23:27 \xt Apa 23:3\x* Ye ano kukaeba guniyap! Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa! Ye ugauga enewa! Ye yanpot puipuyu wariya mina, daiewa yautanwa oraimina, megara danave iyayapan boriruawayawa marednawa ge miyotawa undag noidauwane. \v 28 \x + \xo 23:28 \xt Ruk 16:15\x* Ebu desiroma, daieve gumbe iyayapan yangowo ye oraimina, megara ye daneyap ugauga enewa ge ano gwambe enewa noidauwane. \p \v 29 Ye ano kukaeba guniyap! Gwangwan toewanewan igiyawa ge Parisi igiyawa, ye ugauga enewa! Ye yanpot siya propeta munan, sira oraiwa igiyawa irayauyau muma ben wariyana. \v 30 Sira ye wayana, Nu upanaiwa kumiwa apa wakeponowa, nu mu gaibu den apono propeta di muma aignewa. \v 31 \x + \xo 23:31 \xt Apa 7:52\x* Sira ye yembovit vene, ye iyayapan mu propeta kaninga guriyawa usitainawa. \v 32 Ye isimureaiwa kukaeba amatog aya onan den ane, ye aigimiya me onanape! \p \v 33 \x + \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Ruk 3:7\x* Ye mokare! Ye mokare kukaeba usitainawa! Ye geena aisetan wapewa aninin megiyave uwag aisiya. \v 34 Meoya ne propeta ge ano kokawa igiyawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa yenan teeni omome. Upeba ye matai guriya sira yoma korosi gumbe guriya boriruwape; upeba ye matai sinagogu yeuma danave murap gumbe guriya sira gwetoimu dauwag dauwa aigimpe gut atatai imiya watkukamuniya. \v 35 \x + \xo 23:35 \xt Gen 4:8; 2Kr 24:20-21\x* Me gumbe oraimumu igiyawa undag piyu egave diyowa aignewa guniyap uwape. Aber oraiwa diyawa gumbe onne Berekaiya usiwa Jakaraya diyawa gumbe onne. Me Berekaiya usiwa Jakaraya ye temporu sira iyakaisi kem meuma yapave toen guriya boine. \v 36 Ne natawa diruieni. Undak mame matai kum garewa igiyawa gumbo uwape. \p \v 37 A, Jerusarem Jerusarem. Ye propeta guriyana sira yenan tena onamiyawa an gumbe guriyana. Kum koniwa anintom mina ne utuntainanwa yenan anog agoniyag tena. Kumkum inawa usitainawa agoniyag maviwa ankwatave tepewa mina, megara ye den anoene. \v 38 \x + \xo 23:38 \xt 1Ki 9:7-8; Jer 22:5\x* Yauya, gwe yeuma matai yan kwepe iyayapan onan mina. \v 39 \x + \xo 23:39 \xt Sam 118:26\x* Kuiyawa ne diruitna. Ye sira den yaunegiya, meve ye waya, Apan me Ayapan iviwa gumbe uwapewa waribiyape. \c 24 \s1 Kum Oieba Irakoniwa \p \v 1 Iesu temporu arawa yankweg dauwag aivi, meve aigowawa me gumbe uwag temporu gweyawa toyau wampe yaupe. \v 2 \x + \xo 24:2 \xt Ruk 19:44\x* Iesu garawa wane, Ye dividivi undag mame yavene. Ne natawa diruieni. An desirom da mapa dawa egave den wakepe; an undag gwiriruwag aikpe. \p \v 3 Tui Orivu kuiyave Iesu wakenewa, aigowawa me gumbe guwave uwaya. Mu waya, Nu didnuna, kum divi dividivi mame pawape, sira ge uwag onagawa irakoniwa, kum oieba irakoniwa me divi? \p \v 4 Iesu garawa wane, Apan da ye ugai yempe yaukapa. \v 5 \x + \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24; 1Jn 2:18\x* Kuiyawa ne ivunwa gumbe iyayapan obiren onampe sira wape, Ne Keriso, sira mu iyayapan obiren ugai mumpe. \v 6 Wanampa mut gaiyawa ge kigemuk mut oya anoya, megara me den teraya. Dividivi meiba pawatanit di, go oieba oya me matai uwape. \v 7 At sinsin igiyawa mu at sinsin igiyawa dawa gaibu matai yoig mut watpe, sira at kokawa me at kokawa dawa gaibu matai yoig mut watpe. At upeba gumbe matai iyagon ge pinunu ape. \v 8 Undak mame ud yaitan dawaiba amatoiviwa mina. \p \v 9 \x + \xo 24:9 \xt Mat 10:22\x* Meve iyayapan mu ye tam edawai yempe sira ye guriyempe boriruwaya. Sira ne ivunwa oya at undag igiyawa ye matai topai yempe. \v 10 Me kumiwa gumbe iyayapan obiren matai anotumat muma gumbe taig ampe, sira mu upeba gumbo gara anavi ge topai aigimpe, \v 11 \x + \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24; 1Jn 4:1\x* sira propeta ugauga emewa mu matai uwape sira iyayapan obiren ugai mumpe. \v 12 Anoano kukaeba koka ape oya, baigan mumawa matai taigiwape, \v 13 \x + \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x* megara bira da oieba kumiwa yusiyusi ag yoipewa me matai waita wampe. \v 14 \x + \xo 24:14 \xt Mat 28:19\x* Sira God toimuwawa gae oraiwa meuma mame matai at undag danave opata wape, sira at undag igiyawa mu gae mame anope, kum oieba meve uwape. \p \v 15 \x + \xo 24:15 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x* Meoya propeta Danieru me gumbe gae wanewa mina, Topai abnawa me di wakukampewa at iyakaisiyapama apa yokepe yauyawa, Basiemewa igiyawa yaug anoya \v 16 at Judia danave wakeyawa mu tui gumbe a ampe. \v 17 \x + \xo 24:17 \xt Ruk 17:31\x* Bira da gwe meuma egave wakenewa gwe gumbe dividivi tamtan oya den yan aikpe. \v 18 Bira da nau danave wakenewa wape meuma autan oya den taig aipe. \v 19 Me kumiwa apa, me kukaine vesin bug ayawa ge inowaiwa ud am munemewa oya. \v 20 Nun waya, ye a aisiyawa me taigipam kumiwa go Sabat Kumiwa apa den veniyape. \v 21 \x + \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x* Me kumive danadawai kokavit ape, me piyu amatonewa onne gare mame me noi omavit onan ane sira me noi omavit matai den ape. \v 22 Me kumiwa den togomiyape pipi apawa, iyayapan desirom da den vinigimpe. Megara wak tamne igiyawa oya kumiwa pipi ape. \v 23 \x + \xo 24:23 \xt Mat 24:5\x* Me kumiwa apa, iyayapan da guniyap wapewa, Yauya, Keriso mame! go Me asime! megara den anotumat aya. \v 24 \x + \xo 24:24 \xt Deu 13:1-3; 2Te 2:8-9; Rev 13:13-14\x* Keriso ugaugaeba sira propeta ugaugaeba mu matai uwape, sira mu guwaguwawa kokavit ge irayauyau ape, sira me oma apewa mu wak tamne igiyawa gumbo matai uga yempe. \v 25 Yauya, ne gare mame wait ye diruina. \p \v 26 \x + \xo 24:26 \xt Ruk 17:23-24\x* Meoya bira da ye diruipe, Me asime, at inguiwa arawa apa, megara den aisiya; go Pantut danave me wakene, megara den anotumat aya. \v 27 \x + \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x* Kuiyawa kapesi kum dauwaiviwa apa dauwape kum aigiviwa apa tare ape me yauya, Apan Usiwa sira uwatanwa meib. \v 28 \x + \xo 24:28 \xt Ruk 17:37\x* Bo kwapiwa wakenewa apa nenip boriruwayawa kwapuwa nemewa matai agoniyape. \p \v 29 \x + \xo 24:29 \xt Ais 13:10; 34:4; Ejk 32:7; Joe 2:10,31; 2Pi 3:10; Rev 6:12-13\x* Me danadawai kumiwa ivi tatevit \q1 kum matai sisip uwag ompe, \q1 sira dud den esipe; \q1 marantun kwimin gumbe aikpe, \q1 sira kwimin yusiwa ipunapun ape. \p \v 30 \x + \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Jak 12:10; Rev 1:7\x* Me kumive, Apan Usiwa guwaguwawa matai kwimin danave uwape, sira piyu egave iyayapan undag matai iruwape. Mu Apan Usiwa kwimin irikup egave yusiwa ge eyawa koka gaibu uwapewa matai yaupe. \v 31 \x + \xo 24:31 \xt 1Ko 15:52; 1Te 4:16\x* Sira me kae trampet upipe uigawa kokavit wape, aneya meuma tepe onampe, sira kwimin piyu gina gambenwa yunadnewa aig gambenwa uwanewa, at ginawa duwam ge duwam gumbe, iyayapan gomiya munnewa matai agoniyape. \p \v 32 Gare yoma inaru toyau nuniviwa gumbe yaug anoya: Yoma naniwa kwekweru ape sira kwayawa duwaigimpewa, ye bodu kumiwa me koni aivi yaug anoya. \v 33 Ebu me desiroma, ye me dividivi mame undag yauyawa, Apan Usiwa me ankwin noive koni aivi yaug anoya. \v 34 \x + \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x* Ne natawa diruitna. Namu dividivi undag mame veniyape, ivi matai kum garewa uwag aipe. \v 35 \x + \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x* Kwimin ge piyu matai onanape, megara gae neuma den onanape, me yaibobot. \s1 Kum Ge Koniwa Bira Da Den Yaug Anone \p \v 36 \x + \xo 24:36 \xt Apa 1:7; 1Te 5:1-2\x* Megara bira da kum ge koniwa den yaug anone, sira aneya kwimin danavewa mu mina den yaug anoya, sira Usiwa mina den yaug anone, megara Mamawa mekut yaug anone. \v 37 \x + \xo 24:37 \xt Gen 6:5-8\x* Apan Usiwa uwatanwa me Noa kumiwa ane mina di. \v 38 Me kumiwa apa iyayapan nakwai ge yoi neme, memgebip eme sira gwaitawaiwa apan muneme sira onne me kumiwa apa Noa wa dana unigne ivi nin kokavit uwane. \v 39 \x + \xo 24:39 \xt Gen 7:21-23\x* Sira mu den yaug anoya divi aninin atan aiviwa, megara nin uwag dividivi undag umamne. Apan Usiwa uwatan aigimpewa kumiwa me meib. \v 40 Apan duwam nau dana wakepe; dawa matai aug aipe sira dawa kwepe. \v 41 Vesin duwam an gumbe parawa puraramigimpe, desirom aug aipe sira dawa kwepe. \p \v 42 \x + \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x* Meoya yaukapa, kuiyawa ye den yaug anoyana kum divi Ayapan yeuma uwape. \v 43 \x + \xo 24:43 \xt Ruk 12:39-40; Rev 16:15\x* Megara mame yaiyai yaug anoya: Gwe abnawa aram kumiwa divi ub usiwa ompe yaug anonewa, me yaukapa wakepe sira gwe meuma den toyayag ub ape. \v 44 Meoya ye gaibu anoka wakeya, kuiyawa ye den menan amaraigimiyawa Apan Usiwa uwape. \p \v 45 Kokawa me nau meuma waremewa igiyawa amara muntan oya, sira nakwai kumiwa apa nakwai muntan oya amaraivi abnawa baraune. Amaraivi abnawa me anotumat meuma koka sira anoano meuma oraivit gumbe, gare me bira? \v 46 Kokawa meuma matai taig uwape sira amat abnawa me nau warigimpe yaupewa, menan oraimina ape. \v 47 \x + \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x* Ne natawa diruitna. Kokawa matai dividivi meuma undag amaraivi abnawa wampe me amarape. \v 48 Megara me amaraivi abnawa kukaeba ipewa, sira me membovit danave anope, Kokawa neuma tate den sira taig ompe, \v 49 sira me amatog nau eme igiyawa meuma gurigimpe, nakwai ge yoi yaigipama neme igiyawa gaibu nemewa, \v 50 amaraivi abnawa me den amaraivi kumiwa apa, me den yaug anoivi kum koniwa apa kokawa meuma uwape. \v 51 Kokawa meuma matai me gattope musimusi ape, sira me ugauga eme igiyawa gaibu baraupe wakepe, asimeve me iruwaigimpe sira donawa kitosaigimpe. \c 25 \s1 Vesin Otau Inipama Undag 10 Maibeyawa \p \v 1 \x + \xo 25:1 \xt Ruk 12:35; Rev 19:7\x* Meve kwimin toimuwawa me vesin otau inipama undag 10 mu dun muma bog apan matai vesin aunewa baigan muntan oya amiya mina. \v 2 Vesin otau inipama undag 10 danave, undag 5 warago guramne sira upeba 5 ano yaug anoya. \v 3 Warago guramne igiyawa dun muma boya, megara oira gaibu den boya. \v 4 Anoyawa igiyawa mu dun muma gaibu oira muma kuningi danave usiya. \v 5 Apan matai vesin aunewa tatevit den uwane, mu undag kub emamne sira amatog kubviniya. \p \v 6 Nup bagiwa apa auwaya, Apan vesin matai aunewa mapa! Dauwag oneya me yauya! \p \v 7 Meve vesin otau inipama undag wan yoig dun muma tamibarip aya. \v 8 Warago vesinawa mu yaug anoyawa vesinawa gumbo waya, Oira yeuma upeba nuniya; dun numa botoivi. \p \v 9 Onan, mu garawa waya, Me oma den ane duwam nu ge ye oya. Oira gwiruwareme igiyawa gumbo aisiya sira yenan oya upeba yembovit gwiruwariya. \p \v 10 Oira gwiruwattan ebu taibe amomewa, apan matai vesin aunewa uwane. Otau inipama mu tam waribiyayawa me gaibu memgebip buyunai unigiya. Meve ankwin tobodne. \p \v 11 \x + \xo 25:11 \xt Ruk 13:25-27\x* Wanampa upeba uwaya. Mu waya, Ayapan! Ayapan! Ankwin nunan watapa! \p \v 12 \x + \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x* Megara me garawa wane, Me natawa diruitna, ne den yaug anoyemna. \p \v 13 \x + \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x* Meoya amat yaiyai aya, kuiyawa kum go kum koniwa ye den yaug anoyana. \s1 Nau Usiwa Duwamdesi Maibeyawa \p \v 14 Sira kwimin toimuwawa me apan da me nau usitainawa auwane dividivi meumawa amaratan oya dirumne sira aramawa ainewa mina. \v 15 \x + \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x* Apan me iyayapan desirom desirom ano ubeube tamiyawa yaug anomunne, meoya nau usiwa da anmaga 5 tarant\f + \fr 25:15 \ft 1 tarant me 6,000 denari. Apan da oiyat desirom nau apewa 1 denari aupe.\f* wanne, dawa anmaga 2 tarant, dawa anmaga 1 tarant munne. Meve me amdau aramawa aine. \v 16 Apan me anmaga 5 tarant aunewa tatevit aig sira anmaga meuma nau wattan oya baraune sira egave anmaga 5 tarant aune. \v 17 Dawa anmaga 2 tarant aunewa egave anmaga 2 tarant sira aune. \v 18 Megara apan dawa anmaga 1 tarant aunewa aig dukup wadne, kokawa anmaga meuma guwave baraune. \p \v 19 Kum yobutatae onananewa, nau usitainawa kokawa muma taig onne, sira mu gaibu anmaga muma basiyaya. \v 20 Apan me anmaga 5 tarant aunewa anmaga dawa 5 tarant egave aug uwane. Me wane, Kokawa, ge anmaga 5 tarant ne negana. Yawa, ne egave anmaga dawa 5 tarant sira auna. \p \v 21 \x + \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47; Ruk 16:10\x* Kokawa meuma garawa wane, Bainda di ana. Ge oraimina ge anotumat nau usiwa! Ge dividivi kusikusiwa gaibu yaimoyai amarana, meoya ne matai barau gentna dividivi obiren amara. Onaga. Kokawa geuma gaibu degadega aya! \p \v 22 Apan me anmaga 2 tarant aunewa uwane. Me wane, Kokawa, ge anmaga 2 tarant ne negana, yawa, ne egave anmaga dawa 2 tarant sira auna. \p \v 23 Me kokawa meuma garawa wane, Bainda di ana. Ge oraimina ge anotumat nau usiwa! Ge dividivi kusikusiwa gaibu yaimoyai amarana, meoya ne matai barau gentna dividivi obiren amara. Onaga. Kokawa geuma gaibu degadega aya! \p \v 24 Sira apan anmaga 1 tarant aunewa uwane. Me wane, Kokawa, ne anona ge apan yaigipam, ge den verana arawa apa maura tam agoniyana sira ge yawa den irobabai ana arawa apa agoniyana. \v 25 Meoya ne gungap a ana, sira dauwag anedna anmaga geuma piyu danave guwave sig umna. Yawa, ge geumawa mame. \p \v 26 Kokawa meuma garawa wane, Ge nau usiwa kukaeba sira ge topai abnawa! Ge anoana, ne den vedna arawa apa maura tam agoniyana sira ne yawa den irobababi ana arawa apa agoniyana? \v 27 Bainda divi oya, ge anmaga neuma anmaga gweyawa bank gumbe baraupa, sira ne taig uwapopowa, ne anmaga egavewa gaibu sira aupopo. \p \v 28 Anmaga me gumbe man auya, sira anmaga 10 tarant aunewa abnawa me waniya. \v 29 \x + \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Ruk 8:18\x* Kuiyawa bira da dividivi aunewa sira wampe kokavit aupe. Megara bira da den aunewa me gumbe matai atan aupe. \v 30 \x + \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Ruk 13:28\x* Nau usiwa kukaeba daieve sisip danave aorepe, asimeve me it ge donawa kitosaigimpe. \s1 Mae Sip Ge Mae Goot Maibeyawa \p \v 31 \x + \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x* Apan Usiwa\f + \fr 25:31 \ft Me Iesu Keriso.\f* aneya undag gaibu eyawa meuma gumbe uwapewa, me matai kwimin eyawa danave seya meuma gumbe wakepe. \v 32 \x + \xo 25:32 \xt Ejk 34:17; Rev 20:11-13\x* At piyu undag igiyawa matai me namive agoniyape, sira sip amaraiviwa abnawa mae sip ube mae goot ube togomiyape mina me iyayapan upeba gumbo meib togomiyape. \v 33 Me matai mae sip naniyutanwa ge mae goot naniketaiwa gumbe tepe. \p \v 34 Meve kin me iyayapan naniyutanwa wakeyawa dirum wape, Oneya, ye ne Maman waribiyennewa. God toimuwawa auya me piyu wadnewa gumbe yenan waribiyanewa. \v 35 \x + \xo 25:35 \xt Ais 58:7\x* Kuiyawa ne iyagon adnednewa ge nakwai negana nana. Ne meyanwa toyainewa, ge yoi negana nana. Ne at da abnawa anawa, ge nenan auwana gungap wakena. \v 36 Ne kwapunwa taibe wakenawa, ge wape ennegana. Ne yuwaranawa, ge amara negana. Ne nog danave wakenawa, ge amdau nenan uwana. \p \v 37 Meve iyayapan oraimumuwa garawa waya, Ayapan, nu aniyau ge iyagon aradne yautu sira nakwai gentu? \v 38 Aniyau nu ge at da ube abnawa ana yautu sira genan auwatu gunup wakeyana, go ge kwapugwa taibe wakeyanawa nu wape engentu? \v 39 Aniyau nu ge yuwarana sira nog danave wakeyana yautu genan amdau onantu? \p \v 40 \x + \xo 25:40 \xt Pro 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x* Kin garawa wane, Ne natawa diruieni. Ye divi da ne tatanaiwa yapowo gwanenwa kusikarenwa gumbe ayanawa, me ne gunap ayana. \p \v 41 \x + \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x* Meve kin me naniketaiwa apa wakeyawa igiyawa dirumwane, Ye inaiinai yeuma kukaine! Gunap atan aisiya. Iyam yaibobot me kukaeba igiyawa ge aneya meuma oya waribiyanewa danave ye undag aisiya. \v 42 Kuiyawa ne iyagon adnednewa, ye divi da den negiyana. Ne meyanwa toyainewa, ye yoi da den negiyana. \v 43 Ne at da abnawa anawa, ye den nenan auwayana. Ne kwapunwa taibe wakenawa, ye den wape ennegiyana. Ne yuwaranawa, sira nog danave wakenawa, ye den nenan amdau oneyana. \p \v 44 Meve mu garawa wape, Ayapan, nu aniyau yaugemtu ge iyagon aragne, meyagwa toyaine, at da abnawa ana, ingui wakeyana, yuwaranawa go nog danave wakeyanawa, nu den waita gentu? \p \v 45 Sira kin me garawa wape, Ne natawa diruieni. Ye divi da ne tatanaiwa yapowo gwanenwa kusikarenwa gumbe den ayanawa, nenan den ayana. \p \v 46 \x + \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Jon 5:29\x* Meve mu matai garawa kukaeba yaibobot danave unikpe, megara iyayapan oraimumuwa inaiinai yaibobot danave unikpe. \c 26 \s1 Iesu Totanwa Gaiyawa Guwave Veme \p \v 1 Iesu dividivi undag mame gae wane onananewa, me aigo meuma dirumwane, \v 2 \x + \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27; Mat 20:18\x* Ye yaug anoyana, Uwag Gaveya Buyunaeba kum duwam wakene, Apan Usiwa matai mut igiyawa nanuwo baraupe korosi gumbe tope. \p \v 3 Me kumiwa apa, pirisi koukawa ge namu yoiyoi igiyawa mu pirisi painauvitwa iviwa Kayapas gweyawa imat namiwa apa agoniyaya. \v 4 Sira aninin ake Iesu aug totanwa oya gaiyawa dima yuya. \v 5 Mu waya, Megara buyunai kumiwa apa onan. Kuiyawa iyayapan danowo mut yoipetan. \s1 Vesin Da Iesu Kuiyave Oira Egamne \p \v 6 Iesu me at Betani apa apan Saimon gweyave wakene. Me yuwat warumne iviwa reprosi aunewa. \v 7 \x + \xo 26:7 \xt Ruk 7:37-38\x* Vesin da oira tayapama garawa kokavitwa me an kuningi iviwa Arabasta danave aug Iesu gumbe uwane. Iesu teboro gumbe intut wakenewa vesin me oira kuiyave egamne. \p \v 8 Aigowawa mame yauyawa, danopiriwane. Mu singui aya, Mame dimbae oya beregam aivi? \v 9 Oira tayapama mame garawa kokawa gumbe gwiruwatpono, meve anmaga gwandokuwaeba igiyawa mumpono. \p \v 10 Iesu mame yaug anonewa, me dirumne, Divi oya ye vesin mame pui yuene? Vesin me ne gunap oraimina di ane. \v 11 \x + \xo 26:11 \xt Deu 15:11\x* Gwandokuwaeba igiyawa mu kum evedni ye gaibu wakeya, megara ne guniyap evedni den wakeeni. \v 12 Vesin me kwapunap oira tayapam me egamnewa, me iragi neuma barautan oya tamibarip ane. \v 13 Ne natawa diruieni. Piyu mame danave at ampa ampa undag gae oraiwa mame opata wapewa, vesin mame anewa gaibu dirumpe me imug anope. \s1 Judas Me Iesu Gumbe Omin Barautanwa Oya Un Wane \p \v 14 Meve aigowawa 12 danave desirom me Isukariot Judas me pirisi koukawa gumbo aine, \v 15 \x + \xo 26:15 \xt Jak 11:12; Jon 11:57\x* sira wane, Ne me ge nanigap barautnawa ge anmaga anintom negmon? Meoya mu anmaga siruva 30 waniya. \v 16 Meve Judas me Iesu nanuwo barautan oya ebu da oraiwa diune. \s1 Ayapan Augoi Nakwaeba Oieba \p \v 17 \x + \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x* Onanwa Bredi Buyunaeba kumiwa me kum namuiren danave aigowawa Iesu gumbe uwag singui aya, Uwag Gaveya Buyunaeba oya ge anoege nu ambuwa apa tamibarip ata? \p \v 18 Iesu garawa wane, Gwetoimu koka aisiya, apan da wakene sira me diya, Toyautoyau abnawa wane, Kum neumawa me koni aivi. Ne gwe geuma apa aigo neuma gaibu Uwag Gaveya Buyunaeba oketna. \v 19 Meoya aigowawa mu Iesu dirumwanewa aya sira Uwag Gaveya Buyunaeba oya tamibarip aya. \p \v 20 Augoi uwag onnewa, Iesu me aigowawa 12 gaibu teboro apa intu uteg wakeya. \v 21 Sira mu nakwai nemewa, me wane, Ne natawa diruitna. Ye da ne omin neuma barautan aivi. \p \v 22 Mu undag danadawai kokavit auya sira amatog desirom desirom me gumbe waya, Ayapan, natawa di me ne onan? \p \v 23 \x + \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x* Iesu garawa wane, Naniwa ne gaibu kabum danave puwamnewa me matai ne anavi nekpe. \v 24 Baiboru gumbe nenan tenewa mina Apan Usiwa me matai kweg aipe. Apan Usiwa gumbe omin meuma tepewa me gumbe ano kukaeba wakeigimpe! Me den yaipawa me menan oya oraimina. \p \v 25 Meve Judas me menan anavi apewa wane, Rabai\f + \fr 26:25 \ft Me toyautoyau abnawa.\f* natawa di me ne onan? Iesu gara wane, Onan, me ge di. \p \v 26 Mu nakwai nemeve, Iesu bredi aug gaun wag warensine. Aug naya, mame ne kwapunwa, me meib wane, aigowawa munne. \p \v 27 Sira me ap aug gaun wag me mun wane, Ye undag me gumbe naya. \v 28 \x + \xo 26:28 \xt Eks 24:8; Jer 31:31-34; Jak 9:11; 1Ko 10:16\x* Mame ne diyanwa agiyawa. Iyayapan obiren ano kukaeba mumawa wad muitan oya aikpe. \v 29 Ne diruieni. Gare utan aipewa ne yoi me greip magawa gumbe wariyawa sira den natna, megara matai Maman God toimuwawa danave ne ye gaibu natna. \p \v 30 \x + \xo 26:30 \xt Ruk 22:39; Jon 18:1\x* Mu God bererinawa toya, meve mu dauwag tui Orivu dog amiya. \s1 Iesu Yaug Anone Pita Uyai Watan Aivi \p \v 31 \x + \xo 26:31 \xt Jak 13:7; Jon 16:32\x* Meve Iesu me aigowawa dirumne, Aram gare mame ye nenan oya undag uyug aigiya. Kuiyawa me wait tenewa di: Ne matai sip amaraivi abnawa totna, sira sip agoniyag wakeyawa matai marewampe. \v 32 \x + \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x* Megara ne sira wan yoitnawa, ivi ne matai namuiban at Gariri anekna. \v 33 Pita gara wane, Anten undag genanwa oya uyug aikpe go, megara ne onan di. \p \v 34 \x + \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x* Iesu gara wane, Ne natawa diruitna. Aram gare mame koni duwamdesi ge wa, Ne den yaug anogemna, ivi kumkum wape. \p \v 35 Megara Pita gae yusipamit wane, Anten ne ge gaibu bo ata go, megara ne den di watna, Ne den yaug anogemna. Sira aigowawa upeba undag gae desiroma waya. \s1 At Gessemani \p \v 36 Meve Iesu me aigowawa gaibu at iviwa Gessemani amiya, me dirumwane, Ye mapa wakeya, ne dauwag asime angeni nun watna. \v 37 Iesu me Pita ge Jebedi usitainawa duwam tam gaibu aine, sira me amatog anogugut ag danadawai aune. \v 38 \x + \xo 26:38 \xt Jon 12:27\x* Meve me dirumwane, Ne guwanwa bo gumbe anogugut aivi. Mapa wakeg ne gunap amaraigimiya. \p \v 39 Iesu koni pipi aine, piyu egave ginangaven aig nun wane, Maman, oma ape ipewa ap mame gunap atan auwa. Megara ne anoeniwa onan, ge anoegewa a. \p \v 40 Meve me sira taig onne aigowawa yawamne mu kubvineme. Me Pita dine, Ye kum koniwa desirom da ne gunap yangut den ene? \v 41 Yangewa mereruwape nun waigimiya, matai amaorot danave den aigiya. Kuiyawa guwawa me yusipam, megara kwapiwa yusi onan. \p \v 42 Iesu koni duwam atan aig nun wane, Maman, ne ap mame natanit di ipewa, ne natna, ge anoegewa a. \p \v 43 Iesu sira taig onnewa, me yawamne mu ande kubvineme, kuiyawa mu yangowa ibnawa ane. \v 44 Meoya me sira mu kwem aine nun koni duwamdesiyawa desiroma wane. \p \v 45 Meve me sira taig onne aigowawa dirumne, Ye kub ge nonewa ande emene? Yauya, kum koni manman ane. Apan Usiwa me kukaeba igiyawa nanuwo aitan aivi. \v 46 \x + \xo 26:46 \xt Jon 14:31\x* Wan yoiya, anta! Anavi nednewa mapa uwane! \s1 Iesu Yumiya \p \v 47 Iesu ande gae waiviwa, 12 danave desirom, Judas, me uwane. Me gaibu iyayapan obiren mut ge seri tam onamiya. Mu pirisi koukawa igiyawa ge namu yoiyoi igiyawa teya onamiya. \v 48 Gare anavi abnawa mu gaibu gae wait yuya guwaguwawa aya, Apan me ne uwa totnawa me me, me yumiya. \v 49 Judas Iesu gumbe ob manivi wane, Kaiwa kaiwa, Rabai\f + \fr 26:49 \ft Natawa me toewanewan.\f*! sira me uwa tone. \p \v 50 Iesu garawa wane, Enda, ge divi oya onagana? Meve iyayapan menan uwag amog yumeg auya. \v 51 \x + \xo 26:51 \xt Jon 18:26\x* Iesu gaibu wakeyawa da desirom deba meuma arobne dauwane pirisi kokawa nauwawa aiviwa da viyag naunawa togomiyane. \p \v 52 \x + \xo 26:52 \xt Gen 9:6; Rev 13:10\x* Iesu me dig wane, Benesi geuma sira arave barauwa. Bira da deba arotpewa me matai deba gumbe boape. \v 53 Ne Maman oya auwatnawa, me tatevit aneya mut igiyawa riijon\f + \fr 26:53 \ft Riijon desirom me mut igiyawa 6,000 mina gaibu.\f* undag 12 egave ankwatanap tepe. Me ye den yaug anoyana? \v 54 Megara mame veniyanewa, aninin Baiboru gaiyawa natawa veniyape? \p \v 55 \x + \xo 26:55 \xt Ruk 19:47; 21:37\x* Me kumiwa apa Iesu iyayapan dirumne, Ne ub igiyawa tam namuyoiyoi eni go? Meoya ye deba ge seri gumbe ne yumnektan uwayana? Kum evedni ne temporu arawa danave wakeg toyau toyau eni, megara ye den ne yum negiyana. \v 56 Megara propeta gigirumawa natawa uwatan oya mame undag veniyape. Aigo meuma undag Iesu yankweg a amiya. \s1 Daiboru Painauvitwa apa \p \v 57 Iyayapan mu Iesu auyawa me aug pirisi painauvitwa Kayapas amiya. Me apa, Gwangwan toewanewan igiyawa ge iyayapan namuyoiyoi igiyawa agoniyag wakeya. \v 58 Megara Pita me asinut kusi da Iesu amave aine, me pirisi painauvitwa at meuma apa dauwag aig unig nau eme igiyawa gaibu yan wakene aninin ape yawatan oya. \p \v 59 Pirisi koukawa ge Daiboru Painauvitwa igiyawa undag mu Iesu pui yug totan oya irayau ugauga muma tamtan anoeme. \v 60 Ugauga veme igiyawa obiren uwaya, megara mu divi da den yauya. Oieba duwam uwaya. \v 61 \x + \xo 26:61 \xt Jon 2:19-21\x* Taibe waya, Apan mame wane, Ne oma ane God temporuwawa toyayag kum duwamdesi danave sira sitna. \p \v 62 Meve pirisi painauvitwa owan yoig Iesu dig wane, Ge garawa da wa, go onan? Iyayapan mame ge pui aug onam yuwageme, ge dimbae anoege? \v 63 \x + \xo 26:63 \xt Ais 53:7; Mat 27:12\x* Megara Iesu me di iyagidne. Sira pirisi painauvitwa me dig wane, Ne ge dirugeni God wakeiviwa me yangave nu did nuna. Ge Keriso God Usiwa, go onan? \p \v 64 \x + \xo 26:64 \xt Sam 110:1; Dan 7:13; Mat 24:30\x* Iesu gara wane, E, ge vegewa me natawa. Ne ye diruitna, matai ye Apan Usiwa yauya. Nani yutanwa yusipama apa wakeg kwiminau irikup egave uwape. \p \v 65 \x + \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Jon 10:33\x* Meve pirisi painauvitwa wape meuma waremig wane, Me God iviwa wakukamne. Dimbae oya nu yangunup upeba sira yauton, gare ye anoyana gae me God iviwa wakukamne. \v 66 \x + \xo 26:66 \xt Rvt 24:16; Jon 19:7\x* Ye anin anoenan? Mu garawa waya, Me di bo ape. \p \v 67 \x + \xo 26:67 \xt Ais 50:6; 53:5\x* Meve mu gwitup Iesu ginanamiwa emiya, mu nanuwa abum toya, sira iyayapan upeba mu Iesu nanuwa petawa gumbe toya. \v 68 Mu me gumbe waya, Keriso, did nuna. Bira ge togne? \s1 Pita Iesu Gumbe Uyai Wane \p \v 69 Pita me gwe imat namive wakene, nau vesinawa me gumbe uwag wane, Ge mina gaibu Gariri apan Iesu gaibu wakeege. \p \v 70 Megara Pita iyayapan undag namuwo yan um wane, Ge anin vegewa den yaug anona. \p \v 71 Sira Pita ankwin noive dauwag aine, meve vesin otau da me yaug iyayapan asimeve wakeyawa dirumne, Apan mame me Nasaret apan Iesu gaibu wakenewa. \p \v 72 Pita sira yan umne, me God namive agi wane, Apan me ne den yaug anona. \p \v 73 Ivi kusi pungi wanewa, iyayapan asimeve yokeyawa mu amog Pita gumbe uwag waya, Natawa di, ge mu desiroma da. Gae vegewa noiwa toyau nunivi. \p \v 74 Meve me amatog aewag wane. Me gae natawa di mu gumbo wane, Apan asime ne den yaug anona. Me konive tatevit kumkum wane. \v 75 \x + \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x* Meve Pita me watavit Iesu gae wanewa imug anone, Namu koni duwamdesi ge ne topai negawa, koni kumkum wape, sira me daieve dauwag aig it kokavit wane. \c 27 \s1 Iyayapan Iesu Aug Pairat Gumbe Amiya \p \v 1 Mumbevit, pirisi koukawa ge namuyoiyoi igiyawa undag uwag Iesu bo totan oya dima yuya. \v 2 Mu Iesu tuya, me tueg aug Pairat, kansoru kokawa, nanive barauya. \p \v 3 Me kumiwa apa, Judas me Iesu anavi anewa yaug anone mu waya Iesu me kukaeba abnawa. Me ano gugut ane, sira taig aig, anmagawa siruva 30 pirisi koukawa ge namuyoiyoi igiyawa gumbo sira munne, \v 4 Me wane, Ne kukaeba ana. Kuiyawa apan oraiwa diyawa gumbe anavi ana. Megara mu waya, Nu gunup me aninin? Me ge anoano geuma. \p \v 5 \x + \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Apa 1:18-19\x* Judas anmaga siruva temporu danave baraug aine. Meve me aig meyawa membovit kuigi en boane. \p \v 6 Pirisi koukawa anmaga siruva tam waya, Anmaga mame puyo bokesiyawa danave barautanwa me oraimina onan, kuiyawa me diyawa garawa oya. \v 7 Mu gae wag anoyawa anmaga me gumbe ui wariviwa abnawa arawa gwiruwariya. Mu aya at da igiyawa babat muma. \v 8 Meoya waya me diyawa arawa me kumiwa onne gare mame di. \v 9 \x + \xo 27:9 \xt Jak 11:12-13\x* Me kumive, propeta Jeremaiya wanewa natawa matadne. Mu anmaga siruva 30 tamiya. Me garawa me Isuraeru igiyawa menan anog barauyawa, \v 10 sira Ayapan didnedne mina, mu garawa baraug ui wariviwa abnawa arawa gwiruwariya. \s1 Iesu Pairat Namive \p \v 11 Iesu Keriso me kansoru kokawa namive wanyoine. Meve kansoru kokawa singui ane, Ge Ju igiyawa kin muma? Iesu gara wane, Anin vegewa me natawa. \p \v 12 \x + \xo 27:12 \xt Ais 53:7\x* Megara pirisi koukawa ge namuyoiyoi igiyawa menan pui yuyawa, me garawa anin da den wane. \v 13 Meve Pairat Iesu dig wane, Ge den anoege? Inaiinai kukaeba undag mu gungap pui yuwageme. \v 14 Megara pui yuemewa Iesu garawa da den wane. Kansoro kokawa me kokavit terane. \p \v 15 Gare, buyunai kokawa kumive, kansoru kokawa anoanowawa wakene. Nog aegiya iyayapan wagomiya waniyawa desirom ingui arob baraupe dauwag aipe. \v 16 Me kumive, nog aigne abnawa iviwa Barabas wakene. Iyayapan me yaug anoya. \v 17 Meoya, iyayapan obiren agoniyayawa, Pairat dirum wane, Ye bira oya anoene ne aropna dauwag aipe? Barabas go Iesu iyayapan Keriso vemewa? \v 18 \x + \xo 27:18 \xt Jon 11:47-48; 12:19\x* Kuiyawa me yaug anone mu gunarepam eme oya Iesu aug waniya. \p \v 19 Pairat keptete arawa apa seya egave wakenewa, biviwa umum abnawa menan baraune onne, wane, Apan oraiwa asime gumbe divi da den a. Ne gare uyavi me namiwa vinnawa danadawai auna. \p \v 20 Megara pirisi koukawa ge namuyoiyoi igiyawa mu iyayapan obiren gumbo dirumiya, Barabas oya waya, sira Iesu boatan waya. \p \v 21 Kansoro kokawa singui munne, Apan duwam ambuwa oya anoene aropna? Mu waya, Barabas. \p \v 22 Pairat dirum wane, Ne Iesu mu vemewa Keriso oya aninin aten? \q1 Mu undag gara waya, Yoma korosi gumbe toya! \p \v 23 Megara Pairat wane, Divi oya? Kukaeba meuma divi ane? Megara mu nouwa au ge kwaruwag waya, Korosi gumbe toya! \p \v 24 \x + \xo 27:24 \xt Deu 21:6-9\x* Pairat gare yaug anone me oma den ane mu tobot mumpe, mut amatog wadarareak eme. Me yoi aug iyayapan obiren namuwo naniwa muin wane, Apan mame diyawa gumbe ne kukaeba onan. Me ye anoano yeuma. \p \v 25 \x + \xo 27:25 \xt Apa 5:28\x* Iyayapan undag garawa waya, Diyawa gunup aikpe, sira utuntainunwa gumbo aikpewa me divi da onan. \p \v 26 Meve me Barabas me arobne munan dauwag aine. Me Iesu murap yaigipama gumbe toya, sira korosi gumbe totan oya mu nanuwo baraune. \s1 Mut Igiyawa Iesu Gumbe Iyagau Okeriya \p \v 27 Meve kansoru kokawa mut igiyawa meumawa mu kansoru kokawa gwe meuma danave Iesu aug unig amiya, mut igiyawa undag me birorot yoiya. \v 28 \x + \xo 27:28 \xt Ruk 23:11\x* Meve Iesu wape meuma atan aug wape diyapama enwaniya. \v 29 Meve mu murap ipuni ganaganapam aug ikoki ag, Iesu kuiyave tonasiya, naniwa yutanwa gumbe tutu\f + \fr 27:29 \ft Namu tenewa dawa waivi me riid. Riid me gwab tumbiri mina.\f* waniya aune, me namive koniwa yuweg iyagau eme, waya, Kaiwa kaiwa, Ju igiyawa Ayapan mumawa. \v 30 \x + \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x* Mu gwitup Iesu emkwaniya, tutu aug kuiyave toya. \v 31 Mu Iesu gumbe iyagau wag, wape asime atan aropeg wape meuma aug enwaniya. Meve me aug amiya yoma korosi gumbe tope boitan oya. \s1 Iesu Korosi Gumbe Toya \p \v 32 Mu dauwag amomewa, at Sairin abnawa iviwa Saimon yauya, sira mu ayag waniya me korosi oieve autan oya. \p \v 33 Mu at iviwa Gorugosa uwaya. (Me natawa at me kuiyamarednawa.) \v 34 \x + \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x* Asimeve mu wain sisiwa gaibu biroriyayawa aug Iesu waniya, megara me di dimuine, den nane. \v 35 \x + \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x* Mu me korosi gumbe tog yudapke wape meuma oya kae kusi akape wape meuma kep teya. \v 36 Mu asime yan wakeg yangowa Iesu yaveme. \v 37 Mu pui yueg gigirumawa teg me kuiyawa egave barauya, me teg waya, APAN MAME ME IESU, JU IGIYAWA KIN MUMAWA. \v 38 \x + \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x* Ub igiyawa duwam korosi gumbe Iesu gaibu guriya, desirom naniyutanwa apa, dawa naniketaiwa apa. \v 39 \x + \xo 27:39 \xt Sam 22:7; 109:25\x* Iyayapan bira bira uwag amomewa gae kukaeba Iesu gumbe veme, kuiyowa viyaviya eme, \v 40 \x + \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Jon 2:19\x* mu veme, Ge wana, Temporu toyayag sira kum duwamdesi danave sitna. Gembovit wag inaigita. Ge God Usiwa ipewa, korosi gumbe yan aig onaga. \p \v 41 Ebu desiroma, pirisi koukawa ge Gwangwan toewanewan igiyawa mu Iesu gumbe iyagau eme. \v 42 Mu waya, Me iyayapan upeba waita munne, megara membo oma den ane wad inaine. Me Isuraeru kin mumawa ipewa, gare mame korosi gumbe aiga, meve nu anotumat genta. \v 43 \x + \xo 27:43 \xt Sam 22:8\x* Me God gumbe anotumat aivi. Gare God menan anopewa, me waita wampe, kuiyawa me wane, Ne God Usiwa di. \v 44 Ebu desiroma, ub igiyawa mu Iesu gaibu korosi gumbe guriyawa mu mina meib yano veme. \s1 Iesu Boane \p \v 45 Kum kuiyunup ge kum koniwa duwamdesi yapave aramsisip at undag umne. \v 46 \x + \xo 27:46 \xt Sam 22:1\x* Kum koniwa duwamdesi mina apa Iesu kwaruwane, Eroi Eroi rama sabakutani? Me natawa, Maman maman, divi oya ne yankwenegana? \p \v 47 Iyayapan upeba asime apa yoiemewa anog waya, Me Eraija oya auwaivi. \p \v 48 \x + \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x* Mu da tatevit kintog aig sponji\f + \fr 27:48 \ft Me yoi danave unigiviwa wape tautau mina.\f* aune, me wain sisipama em arob, tutu\f + \fr 27:48 \ft Namu tenewa dawa waivi me riid. Gwab riid me gwab tumbiri mina.\f* ginave yug Iesu natan oya wanne. \v 49 Megara iyayapan upeba waya, Me yankweya wakepe. Nu yauta Eraija uwag me waita wampe, go. \p \v 50 Meve Iesu noiwa koka auwane me gaup meuma oieba dauwane. \p \v 51 \x + \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Ibr 10:19-20\x* Me kumive, wape kokawa me temporu danave barauya aignewa yapave viyodne aig gina gambenwa uwane duwam ane, piyu ipunapun ane, an koukawa pepeyodmusia, \v 52 dagup watabmusia, boriruwayawa iyakaisi obiren kwapuwa sira inai musia. \v 53 Mu dagup danave dauwaya, namu Iesu yoine, ivi mu dagup danave dauwaya, sira mu gwetoimu kokawa iyakaisiyapama danave unig amiya, iyayapan obiren gumbo uwag toyau muniya. \p \v 54 Senturion\f + \fr 27:54 \ft Me mut igiyawa 100 amaraivi abnawa.\f* ge iyayapan me gaibu Iesu yangut yavemewa mu pinunu sira dividivi undag matadmusiawa yauya, sira mu a ag waya, Natawa di, me God Usiwa. \p \v 55 \x + \xo 27:55 \xt Ruk 8:2-3\x* Vesin obiren asimeve painauvit Iesu yangut yaveme. Mu Iesu at Gariri apa Iesu amave amiya amat meuma atan oya. \v 56 Mu danave Magdara vesin Meri, Meri me Jemus ge Josep inawa, Jebedi usitainawa inawa gaibu wakeya. \s1 Iesu Dagup Danave Barauya \p \v 57 Augoi uwag onne, tawara abnawa iviwa Josep me Arimataya apan me uwane. Me membo gaibu Iesu aigowawa ane. \v 58 \x + \xo 27:58 \xt Deu 21:22-23\x* Me Pairat gumbe aig Iesu kwapiwa autan oya nun wane, Pairat me kwapiwa wantan wane. \v 59 Josep me kwapiwa aune, wape rinen oraimina gumbe panne, \v 60 \x + \xo 27:60 \xt Ais 53:9\x* sira dagup mataiwa meuma me an koka kwabnewa me danave baraune. Dagup ankwin noive an koka itarag tobot aine. \v 61 Me apa Magdara vesin Meri, ge Meri dawa mu dagup visigambenwa apa wakeya. \s1 Dagup Amaratan Oya Mut Igiyawa Teya \p \v 62 Kum dawa, kum me Tamibarip Kumiwa onananewa, pirisi koukawa ge Parisi igiyawa Pairat gumbe amiya. \v 63 \x + \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Ruk 9:22; 18:31-33; Jon 2:19-21\x* Mu waya, Kokawa, ugauga waivi abnawa wakenewa kumiwa apa wane, Kum duwamdesi danave ne sira inaigitna, nu anoete. \v 64 Meoya gae muna kum 3 danave dagup yaiyai amaraigimpe. Meib den ape ipewa me aigowawa matai onam me kwapiwa ub ag aug ampetan. Sira iyayapan dirum wape, Bo igiyawa gumbo, me sira inaine. Ugauga namuwa me kusi, ugauga iviwa me kokavit. \p \v 65 Pairat garawa wane, Mut igiyawa tetna ampe, dagup yaiyai amarape. \v 66 Meoya mu amog dagup an gumbe tobot wabatamiya, mut igiyawa dagup amaraya. \c 28 \s1 Iesu Sira Inaig Yoine \p \v 1 Sabat Kumiwa onanane, pura danave kum namuirenwa mumbevit apa, Magdara vesin Meri, ge Meri dawa dagup yautan oya amiya. \p \v 2 Yauya! Pinunu koka ipuniyane. Kuiyawa Ayapan aneya meumawa kwimin apa aigne, dagup aine, an watariyag egave yan wakene. \v 3 Ginanamiwa yautanwa me kapisi mina warivi, sira wape meuma me puipuyu snow\f + \fr 28:3 \ft Me puipuyu, taig arawa apa kwimin apa uvin mina aigivi.\f* mina. \v 4 Mut igiyawa mu aneya yaug a aya, mu daram daram ag bo igiyawa mina aya. \p \v 5 Aneya vesin dirumwane, A den aya. Ne yaug anona ye Iesu me korosi gumbe toyawa oya yobene. \v 6 \x + \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x* Me mapa onan. Me wanewa mina sira yoine. Oneya mu barauyawa arawa yauya. \v 7 Meoya tatevit aiseg aigowawa dirumiya, Iesu bo igiyawa gumbo sira yoine. Me namuiban Gariri aivi, asimeve ye me yauya. Ne mame diruina. \p \v 8 Vesin a aya, megara degadega gumbe tatevit dagup apa yankweg amiya, aigowawa dirumtan oya kintog amiya. \v 9 Tatevit Iesu nuntosa munne, me gaun munne. Vesin uwag Iesu amave yumiya, sira watdega aya. \v 10 \x + \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x* Iesu dirum wane, A den aya. Aiseg ne tatanaiwa dirumiya, Gariri ampe. Asimeve mu ne yaunetpe. \s1 Mut Igiyawa Umum Mumawa \p \v 11 Vesin ebu taibe amomewa, mut igiyawa upeba wait toimu kokawa Jerusarem amog, pirisi koukawa gumbo dividivi matadmusiawa undag umum waya. \v 12 Meve pirisi koukawa mu namuyoiyoi igiyawa upeba gaibu agoniyag dima yuya. Mu mut igiyawa anmaga kokavit muneg waya, \v 13 Me aigowawa arampuna nu kubvineteve omog Iesu kwapiwa ub ag aug amiya. \v 14 Umum mame kansoru kokawa anopewa, nu gae yaimoyai wag dita, ye danadawai onan. \v 15 Meve mut igiyawa mu anmaga tam aninin dirumiyawa mu meib aya. Meoya gae mame Ju igiyawa yapowo wateteyamne onne gare mame. \s1 Iesu Gae Kokawa Aigowawa Munne \p \v 16 \x + \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x* Meve aigowawa 11 Gariri amiya, tui me Iesu dirumnewa dog amiya. \v 17 Mu Iesu yauyawa, waiya aya. Megara upeba pipammusia. \v 18 \x + \xo 28:18 \xt Jon 13:3; Epe 1:20-22\x* Meve Iesu mu gumbo uwag wane, Yusiwa undag kwimin danavewa ge piyu egavewa me ne nedne. \v 19 \x + \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Apa 1:8\x* Meoya ye aisiya, aya iyayapan mu at da undag danave wakeyawa mu aigowawa ape. Sira Mamawa Usiwa Guwawa iviwa gumbe babataito amuniya. \v 20 Sira ye anoano undag me ne toyau yennawa toyau muniya, anoano undag noiwa aug amarape. Yauya, ne kum evedni ye guniyap, piyu mame oieba gumbe viripusiwa onan.