\id TIT - consultant approved; ready for publication. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Taitus \toc3 TAI \toc2 Taitus \toc1 Pol Taitus Bagha Osirizir Akɨnafarim \mt Pol Taitus Bagha // Osirizir Akɨnafarim \mt2 O \mt1 Taitus \imt Akar faragha zuim \ip Taitus, a Judan gumazim puvatɨ. A Kraisɨn gɨn ghua, Polɨn akuragha an Aposelɨn ingangarim gami. Ezɨ Pol ti, Taitus Kritɨn Arighatɨzimɨn siosɨn ingangaribar ganasa, an anetɨ. \ip Akɨnafarir kamɨn faragha zuir akam kamaghɨn mɨgei, Kritɨn gumazamizibar araziba derazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba siosɨn gumazamizir dapanibar otivsɨ, me bar arazir aghuibar gɨn mangɨ. Ezɨ Pol gɨn vaghvagh gumazamizibar sure damuasa Taitus mɨgei. Kar gumazir ghuriba ko amizir ghuriba, ko gumazir igiaba ko ingangarir gumazir kɨniba. \ip Ezɨ akɨnafarimɨn akar abuananaba kamaghɨn mɨgei, Taitas gumazamizibar sure damutɨ, me navir vamɨran ikɨva, arazir aghuibar igharaz darazir amu. Eghtɨ me akam adaribar amu akaba uariv soghan kogham. \c 1 \ms Taitus Kritɨn Arighatɨzimɨn damuamin ingangarim \mr (Sapta 1--3) \p \v 1 Kɨ Pol, kɨ Godɨn ingangarir gumazim, egha Krais Iesusɨn aposel. God ua bagha mɨsevezir gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, kɨ gavgavim me danɨngasa, God na amada. Egh men akuraghtɨ me guizɨn akam gɨfogh egh Godɨn Arazibar gɨn mangam. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Rom 16:25; Kolosi 1:27; 2 Timoti 1:1; 1:9; 1 Pita 1:20\xt*\x*Kɨ me damutɨ, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨva, egh God me danɨngamin zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim mɨzuamam. Fomɨra fomɨra nguazir kam otozir puvatɨzir dughiamɨn, an akar dɨkɨrɨzim e ganigha gɨvagha ghaze, a ikɨrɨmɨrir kam e danɨngam. A Godɨn ifarir puvatɨzim. \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Efesus 1:9-10; 1 Tesalonika 2:4; 1 Timoti 1:1; 1:11; 2:3; 2 Timoti 1:10; Taitus 2:10; 3:4\xt*\x*Egha a uabɨ inabazir dughiamɨn an mɨgɨrɨgɨam bar azenim girɨ. God en Akurvazir Gumazim, a uabɨ na amɨsevegha akar gavgavim na ganigha, uan akam akurir ingangarim na ganɨngi. \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Rom 1:7; 2 Korin 8:23; Galesia 2:3; 2 Timoti 1:2; 4:10\xt*\x*Taitus, kɨ nɨ bagha akɨnafarir kam osiri. Nɨ na ko nɨghnɨzir gavgavir vamɨra iti, nɨ guizbangɨra nan otarimɨn mɨn iti. Afeziar Ekiam God ko Krais Iesus, en Akurvazir Gumazimɨn apangkuvim ko navir amɨrizim nɨ ko ikɨ. \s Taitus, nɨ siosɨn gumazamizir dapaniba amɨsefegh \p \v 5 Kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, nɨ uan ingangarir otevir nɨ amua gɨvazir puvatɨziba agɨvagh, egh kɨ nɨ mɨkemez moghɨn vaghvagh nguibar ekiabar itir siosbar gumazamizir dapaniba amɨsɨv. Kɨ kamaghsua Kritɨn Arighatɨzimɨn nɨ ataki. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt 2 Timoti 2:24-26\xt*\x*\x - \xo 1:6-9 \xo*\xt 1 Timoti 3:2-7\xt*\x*Siosɨn gumazamizir dapaniba, me gumazamizir igharazibar damazibar deraghvɨra ikɨ. Siosɨn gumazir dapanim amuir vamɨra ikɨ, egh poroghamir arazim abɨghan markɨ. Eghtɨ men boriba nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikɨva, gumazamizibar damazibar arazir kurabar amuan markɨ. Egh uan afeziaba ko amebabar akaba munasan kogham. \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Ofa Gami 10:9; 1 Korin 4:1; Efesus 5:18; 1 Pita 5:2\xt*\x*E fo, Kraisɨn adarazir garir gumazamizir dapaniba, me Godɨn ingangaribar garir gumazamiziba. Kamaghɨn me deraghvɨra daru, egh gumazamizibar damazimɨn deraghvɨra ikɨ, kamaghɨn nɨghnɨghan kogh suam, me ziar ekiam inisɨ me gativagh men ganam. Egh me zuamɨram anɨngaghan markɨ. Egh dɨpar onganir avɨribar aman markɨ. Egh me tintinibar gumazamizibav soghan markɨ, egh me uari baghvɨra dagɨar avɨriba inisɨ, nɨghnɨghan markɨ. \v 8 Men dɨpenimɨn izir gumazamiziba me deraghvɨra men gan. Egh arazir aghuiba bar dagh ifongegh, navir ghurimɨn araziba dɨkabɨragh. Me arazir aghuibar amuva, Godɨn damazimɨn zuezir arazibara gɨntɨgh. Egh uan ikɨrɨmɨrim deravɨram an gan. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt 1 Timoti 1:10; 1:15; 2 Timoti 1:13; 2:15; 4:3; Taitus 2:1\xt*\x*Egh me gumazamizibar sure damutɨ, me nɨghnɨzir gavgavim guizɨn akabar ikɨtɨ, da men naviba fɨtɨ, me guizɨn akar kabar gɨn mangɨ. Egh me uaghan gumazir guizɨn akaba batoziba, pamtemɨn me mɨkɨmtɨma, me suam, a guizbangɨra mɨgei. Me kamaghɨn damusɨ, me guizɨn akar e men sure gamizim, me an suiragh gavgafigh. \s Kritɨn Arighatɨzimɨn gumazir avɨriba ikia gumazamizir mabar nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghɨsɨsi \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt 1 Timoti 1:6; 4:7\xt*\x*E fo, Kritɨn Arighatɨzimɨn itir darasi, me akar aghuiba munasir gumazamizir avɨriba iti. Me pura akar avɨribav gɨa, gumazamizibar nɨghnɨzibagh ifari. Gumazamizir kaba men avɨriba, me Judaba, me gumazibar mɨkarzir mogomebar inibar ghorasa gavgafi. Kamaghɨn amizɨ, nɨ siosɨn gumazamizir dapaniba amɨsefegh. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Matyu 23:14; Jon 10:12; 1 Timoti 6:5; 2 Timoti 3:6; 1 Pita 5:2\xt*\x*Gumazamizir kurar kaba arazir kuram damuva gumazamizibar biziba ko men dagɨaba uari bagh da iniasa. Kamaghɨn amizɨ, me arazir e damuan koghamibar men sure gami. Egha arazir kamɨn me gumazamizir mabar men adarazi sara, men nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨsi. Kamaghɨn amizɨ, nɨ me mɨkemeghtɨ me akar katam mɨkɨman markɨ. \v 12 Fomɨra, Kritɨn gumazir fofozir mam, anarɨra kamaghɨn mɨkeme, “Kritɨn gumaziba, me zurara ifarir gumaziba, me gumazir bar kuraba. Me damasavɨra nɨghnɨgha ikia, egha ingangaribar amuan bar amɨra. Me mati asɨzir atiaba.” \v 13-14 \x - \xo 1:13-14 \xo*\xt 1 Timoti 4:7; 2 Timoti 4:2-4; Taitus 2:2\xt*\x*Akar kam guizbangɨra. Kamaghɨn amizɨ, nɨ men araziba akɨrsɨ, akar bar gavgavimra me mɨkɨm, eghtɨ me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨva, egh Judabar eghaghanir kɨnir avɨriba baraghan markɨ, egh guizɨn akam munasir gumaziba mɨgeir akar gavgaviba baraghan markɨ. \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Matyu 15:11; Luk 11:39-41; Rom 14:14; 14:20; 14:23; 1 Korin 6:12\xt*\x*Godɨn damazimɨn zuezir gumazamiziba, me ghaze, dagheba ko biziba uaghan zue, eghtɨ me da iniam. Ezɨ gumazamizir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh amua, nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir puvatɨziba, men bizitam zueghan kogham. Men nɨghnɨziba ko naviba Godɨn damazimɨn bar mɨze. Egha me uan araziba deravɨra da tuisɨgha arazir aghuibar gɨn mangan aghua. \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Rom 1:28; 2 Timoti 3:5; 3:8; 1 Jon 1:6; 2:4; Jut 1:4\xt*\x*Me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E God gɨfo.” Ezɨ men araziba men akakagha ghaze, me akɨrim ragha God gasaragha gɨfa. God bar me gifongezir puvatɨ. Me Godɨn akaba munasir gumazamiziba, egha me bar arazir aghuitam damighan kogham. \c 2 \s Gumazamizir ghuriba bar deravɨra arazir God ifongezibar gɨn mangɨ \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt 1 Timoti 1:10; 6:3; 2 Timoti 1:13; Taitus 1:9\xt*\x*Ezɨ no, nɨ gumazamizibar sure damu suam, me arazir guizɨn akaba ko zuiba bar dar amu. \v 2 Egh nɨ gumazir ghuribar sure damu suam, me dɨpar onganir avɨribar amɨ onganan markɨ. Me arazir aghuibar amutɨ, igharaz darazi me mɨkɨm suam, me bar dera. Egh me navir ghurimɨn araziba dɨkabɨn. Me Godɨn guizɨn akam deravɨram a gɨfogh, egh arazir bar igharaz darazigh ifongezim damu, tugh gavgavigh osɨmtɨziba bar a da ater. \p \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt 1 Timoti 3:11; 1 Pita 3:3-4\xt*\x*Egh nɨ uaghan amizir ghuribar sure damu suam, me God ifongezir arazimɨn daru. Me akar kurabar igharaz darazi gɨrakɨrangɨn me mɨkɨman markɨ. Me wainɨn dɨpar onganibar amɨtɨ da me ikɨrarɨghan kogham. Me arazir aghuibar amusɨ, igharaz darazir sure damu. \v 4 Egh amizir igiabar sure damutɨ, me uan paba ko boribagh ifongeghamin arazim damu. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Efesus 5:22; Kolosi 3:18; 1 Timoti 2:11; 6:1; 1 Pita 3:1; 3:5\xt*\x*Eghtɨ amizir igiaba uan navir ghurimɨn araziba dɨkabɨn, egh me Godɨn damazimɨn bar zuegh ikɨ. Egh me arazir bar deravɨra uan dɨpenibar ganamim gɨfogham. Egh igharaz darazir akurvaghamin arazim damu. Egh me vaghvagh uan pabar apengan ikɨ me baghɨvɨra ikɨ. Igharaz darazi akar kurabar Godɨn akamɨn mɨkɨman koghsɨ, amizir ghuriba amizir igiabar sure damutɨ, me navir ghurimɨn araziba dɨkabɨn. \s Taitus arazir aghuibar amutɨ, gumazir igiaba an gɨn mangam \p \v 6 Kamaghɨra, nɨ uaghan gumazir igiabav kɨm men naviba fɨtɨ, me uan navir ghurimɨn araziba dɨkabɨnam. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt 1 Timoti 4:12; 1 Pita 5:3\xt*\x*Arazir nɨ uabɨ amiba bar, nɨ arazir aghuibara damu, eghtɨ gumazir igiaba nɨn arazibar gan dar gɨntɨgham. Egh nɨn ingangarir nɨ gumazamizibar sure gamim, nɨ me gifaran markɨ, egh nɨ dɨbovir akabav kɨm ifaghatan markɨ. Nɨ zurara guizɨn akabagh nɨghnɨgh deravɨram akam akun. \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt 1 Timoti 6:3; 2 Timoti 3:14; 1 Pita 2:12; 2:15\xt*\x*Eghtɨ en apaniba akar kuratamɨn e damighan koghɨva, uan nɨghnɨzir kuramɨn aghumsɨghsɨ, kamaghɨn nɨ bar deravɨram akabav kɨmtɨma, gumaziba akar kuratamɨn apighan kogham. \s Ingangarir gumazamiziba bar deraghvɨra men garir gumazir dapanibar akabar gɨn mangɨ \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt 1 Timoti 6:1-2\xt*\x*Nɨ kamaghɨn ingangarir gumazamizibar sure damu, me gumazir men garibar apengan ikɨ, egh ingangarir aghuir men garir gumaziba ifueghamibar amu. Egh me akar kurabar men garir gumaziba ikarvaghan markɨ. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Matyu 5:16; Filipai 2:15; Taitus 1:3\xt*\x*Egh me, gumazir men garibar biziba okɨman markɨ. Bizir me amiba bar, men garir gumaziba dar ganɨva egh me akar e kurir kamɨn ziam fam. A God en Akurvazir Gumazimɨn akam. Me akar kamɨn ziam fɨsɨ, ingangarir gumaziba bar deravɨra men garir gumazibar akabar gɨn mangɨva arazir aghuim men akakagh. \s E Godɨn Arazimɨn gɨntɨgh egh Kraisɨn Dughiam mɨzuamam \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Jon 1:9; Rom 5:15; 1 Pita 5:12\xt*\x*E fo, Godɨn apangkuvim azenim girɨgha gɨvazɨ, gumazamiziba bar an gari. God uan apangkuvir kamɨn en akurvasi. \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Rom 6:19; Efesus 1:4; Kolosi 1:22; 1 Tesalonika 4:7; 1 Jon 2:16\xt*\x*God uan apangkuvir kamɨn en sure gamua ghaze, e God aghuazir araziba ataghɨraghɨva egh nguazir kamɨn arazir ifongeziba ataghɨragham. Egh uaghan navir ghurimɨn araziba dɨkabɨnɨva egh arazir God ifongezir aghuibar amuasa, en sure gami. Guizbangɨra e nguazir kamɨn gumazamizibar tongɨn iti, ezɨ God uan apangkuvimɨn tuavimɨn a ifongezir arazibar gɨn mangasa, en sure gami. \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt 1 Korin 1:7; Filipai 3:20; Kolosi 3:4; Hibru 9:28; 1 Jon 3:2\xt*\x*Dughiar e nguazir kamɨn itim, e bizir e damutɨ e bar akueghamim bagha mɨzuai. E Krais Iesusɨn angazangarim ko gavgavir ekiam sara izamin dughiam bagha mɨzuai. A en Godɨn Gavgavim ko en Akurvazir Gumazim. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Ua Me Ini 19:5; Godɨn Araziba 4:20; 7:6; 14:2; Onger Akaba 130:8; Esekiel 37:23; Galesia 1:4; 1 Pita 2:9\xt*\x*Krais kamaghɨn ifonge, a uam e inigh en arazir kuraba adangasa. Eghtɨ e bar zuegh an gumazamizibar mɨn ikiam. Egh e arazir aghuibar amusɨ bar ifongegham. Bizir kam bagha, a uabɨ uan mɨkarzim anigha, areme. \p \v 15 \x - \xo 2:15 \xo*\xt 1 Timoti 4:12; 2 Timoti 4:2\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, nɨ zurara akar kabara gumazamizibar sure damu. Egh nɨ akar kabar gɨn mangɨsɨ men naviba fɨ. Egh akaba batozir gumazamizibar arazir kuraba akɨrsɨ, me mɨkɨm. Nɨ akar kaba Godɨn gavgavim sara pamtem me mɨkɨm. Nɨ pura men gantɨ, me nɨn aghuagh nɨ iriaghɨriaghan markɨ. \c 3 \s E arazir aghuibar amuam \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Rom 13:1-7; Kolosi 1:10; Hibru 13:21; 1 Pita 2:13-14\xt*\x*Nɨ Godɨn gumazamizibav kɨm suam, me gavmanba ko atrivibar apengan ikɨ, egh me men akabar gɨn mangɨ. Egh me zurara ingangarir aghuibar amusɨvɨra ikɨ. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Efesus 4:2; 4:31; Filipai 4:5; Kolosi 3:12; 2 Timoti 2:24-25\xt*\x*Egh me akar kuratam gɨrakɨrangɨn gumazamizibav kɨman markɨ. Me zurara nɨmɨra ikɨva, arazir aghuimɨn gumazamizibar amu. Me guizɨn uari abɨrir arazim, gumazamiziba bar men akakagh. \p \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt 1 Korin 6:11; Efesus 2:1-2; 5:8; Kolosi 1:21; 1 Pita 4:3\xt*\x*Nɨ fo, e faragha uaghan nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ, egha e akaba batosi. Satan e gifarazɨma, e Godɨn tuavimɨn zuir puvatɨ. E inivafɨzir kam ifongezir arazibar gɨntɨgha nguazir kamɨn arazibar gara dar amuasa naviba dɨkafi. Egha dar ingangarir gumazir kɨnibar mɨn iti. E nɨghnɨzir kuraba ko arazir kurabar igharaz darazigh amuava igharaz darazir biziba bagha naviba isiava arui. Gumazamiziba en apanim gamima, e uaghan men apanibagh ami. \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt 1 Timoti 2:3; Taitus 1:3; 2:11\xt*\x*Ezɨ God, en Akurvazir Gumazim, a bar e gifongegha en apangkuvigha arazir aghuimɨn e gami. Ezɨ an arazir kam azenim girɨzɨ, \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Jon 3:3-5; Rom 11:6; Efesus 5:26; 2 Timoti 1:9; 1 Pita 3:21\xt*\x*an en akura. A en arazir aghuir e uari amizibagh nɨghnɨzir puvatɨ, egha en akura. Puvatɨ. An apangkuvimra, an en akura. An e rue, ezɨ tuavir kamɨn a en akura. Dughiar kamɨn a uan Duam e ganɨngizɨ, an Duam e gamizɨ, e an borir bar igiabar mɨn otifi. \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Joel 2:28; Aposel 2:17-18; 2:33; Rom 5:5\xt*\x*Krais Iesus, a Gumazir en Akurvazim, an ingangarimɨn God uan Duamɨn gavgavir avɨriba bar e ginge. \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Rom 3:24; 8:23-24; Galesia 2:16; Taitus 2:11\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, Krais en apangkuvigha e gamizɨ, e Godɨn damazimɨn gumazamizir aghuibar otifi. E an boribagh ava, egh gɨn bizir aghuir an e bagha inabaziba iniam. Kamaghɨn e ikɨrɨmɨrir aghuir an e bagha inabazim mɨzuai iti. \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt 1 Timoti 1:14-15; Taitus 2:14\xt*\x*E nɨghnɨzir gavgavim akar kamɨn ikiam. Kɨ kamaghɨn ifonge, nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir darasi, me arazir aghuibar amu gavgavigh mamaghɨra ikɨ. Kamaghɨn nɨ pamtemɨn bizir kabav kɨmasa kɨ ifonge. Bizir kaba bar dera, egha bar gumazamizibar akurvasi. \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt 1 Timoti 1:4; 2 Timoti 2:14-16; 2:23; Taitus 1:14\xt*\x*Egh nɨ, gumazamizir Moses Osirizir Arazibar mɨgɨrɨgɨaba bagha uari adoziba, nɨ da baraghan markɨ. Gumazamizir adarir onganiba ko adoghodoziba bagha bar ifongeziba, ko uan ovavibar ziaba bagha uari adoziba, nɨ bar dagh itagh. E fo, akar kaba arazir aghuibar gɨn mangɨsɨ bar en akuraghan kogham. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Matyu 18:15-17; 2 Korin 13:2; 2 Tesalonika 3:6; 3:14; 2 Timoti 3:5; 2 Jon 1:10\xt*\x*Gumazitam o amizitam, a Kraisɨn adarazir navir vamɨran itir arazim abɨzir arazim damutɨ, eghtɨ nɨ an nɨghnɨzim akɨrsɨ mɨgɨrɨgɨatamɨn a mɨkɨm. Nɨ faragh an mɨkɨmtɨ an oraghan koghtɨ, nɨ gɨn uam an mɨkɨmtɨ an uam oraghan koghtɨ, nɨ bar anetakigh. \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Aposel 13:46; 1 Timoti 6:3-5\xt*\x*Nɨ fo, gumazim o amizir kamaghɨn amim, an nɨghnɨzim ikuvizɨ a pazava amir gumazim, egha an arazir kurabagh ami. Ezɨ an arazir kurabara, akam a gasa ghaze, a bar ikufi. \s Taitus izɨ Polɨn ganigh \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Aposel 20:4; Efesus 6:21-22; Kolosi 4:7-8; 2 Timoti 4:12\xt*\x*Kɨ amɨnir gavgavim ko orangtɨzimɨn dughiamɨn Nikopolisɨn nguibar ekiamɨn ikiasa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Artemas o Tikikus amadaghtɨma aningɨn tav, nɨ bagh izɨtɨma, nɨ na bagh Nikopolisɨn nguibar ekiamɨn izɨsɨ bar gavgafigh. \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Aposel 18:24; 1 Korin 3:5-6; 16:12\xt*\x*Nɨ gavman osirizir arazibagh fozir gumazim Senas, ko Apolos deravɨram aningɨn gan. Bizir aning inigh mangamiba, nɨ dar aningɨn akurvagh. Eghtɨ aning tuavimɨn daruamin dughiamɨn bizitamɨn oteveghan kogham. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Matyu 7:19; Efesus 4:28; Filipai 1:11; Kolosi 1:10; Taitus 2:14\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ifonge, en gumazamiziba, me biziba bar puvatɨzir gumazamizibar akurvagh, egh pura uan ikɨrɨmɨrim ko dughiaba makunan markɨ. Eghtɨ me gumazamizir igharazibar akurvaghamin arazimɨn fofozim inighɨva an suiragh gavgafigh. \p \v 15 Gumazamizir na ko itiba, me nɨ bagha akam amaga ghaze, Afeziam nɨ ko ikɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikia e gifongezir darasi, nɨ kamaghɨn me mɨkɨm suam, Afeziam ia ko ikɨ. Godɨn apangkuvim bar ia ko ikɨ.