\id ROM - initial draft done by Francis Dagonov, Irwin Kuabe, Steven Marguma, and David Berama, Nov 98-done in Epistle Workshop at Ukarumpa, lead by Ed Condra; Some revisions done by Steven Feb 99; prep for exeg ck by Marsha Sept 2000; exeg ck by Francis and Marsha Aug 03; comp ck by Siria and Pais Asuari and John R and Marsha Sept 03; consultant ck Nov 03 by Mike Sweeney with Steven, John O, John Stanley, Asefi, Martin, John R, and Marsha; ready for publication. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Rom \toc3 RO \toc2 Rom \toc1 Akɨnafarir Pol Romɨn Nguibar Ekiamɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt Akɨnafarir Pol Romɨn Nguibar Ekiamɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt2 O \mt1 Rom \imt Akar faragha zuim \ip Pol kamaghɨn ifonge, a mangɨva Romɨn nguibar ekiamɨn itir Kraisɨn adarazir ganasa. Kamaghɨn amizɨ, an akɨnafarir kam osiri. A ghaze, a dughiar otevimɨn me ko ikegh, gɨn mangɨ kantri Spenɨn Akar Aghuim akunam. Akɨnafarir kamɨn, Pol bar deraghvɨra bigha Iesusɨn Akar Aghuimɨn gun me mɨgɨa, egha Iesusɨn gɨn zuir gumazamizibar ikɨrɨmɨrimɨn gun me mɨgei. \ip Pol faragha Romɨn itir Kraisɨn adarazi mɨgɨa ghaze, a zurara God ko mɨgɨava, men akurvaghasa Godɨn azangsɨsi. Egha gɨn an akɨnafarir kamɨn akar mɨngarim abigha ghaze, “Nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimra e Godɨn damazimɨn gumazamizir aghuibar otivigham.” (1:17) Pol kamaghɨn mɨgɨa ghaze, gumazamiziba bar, me Judan adarasi o Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me bar arazir kurabagh ami. Kamaghɨn amizɨ, God men apangkuvigh ua me iniam. Gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itiba, God uam me inightɨ, me Godɨn namakabar otogh Krais Iesusɨn aveghbuabar ikiam. \ip Kamaghɨn amizɨ God ua gumazitam o amizitam inightɨ, a ikɨrɨmɨrim igiam ikiam. Ezɨ God a ko itima, Godɨn Duam a gizɨfa. Kamaghɨn, ovevem ko arazir kuram ua a dɨkabɨnɨva a gativaghamin gavgaviba puvatɨ. Sapta 5, 6, 7, ko 8, Pol Godɨn Arazibar mɨngarim mɨgɨava, Godɨn Duamɨn gavgavim mɨgei. Pol ghaze, Godɨn Duam, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itibar aven ikia, egha men ikɨrɨmɨribar aven ingari. \ip Sapta 9, 10 ko 11, Pol uan osɨmtɨzir ekiar mamɨn gun mɨgei. Pol uabɨ Judabar gumazir mam. Kar gumazamizir God fomɨra ua baghavɨra mɨseveziba. Ezɨ Judan avɨrir ekiam, me akɨrim ragha Iesus gasara. Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizir avɨriba, me Iesusɨn suren gumazamizibar otifi. Ezɨ Judaba puvatɨ. Ezɨ Pol kamaghɨn mɨgei, arazir kurar kam, kar me uari men osɨmtɨzim. Me bizir ekiar God me bagh damuasa ifongezir kam me deragha a gɨnɨghnɨzir puvatɨ. Ezɨ Polɨn nɨghnɨzim, gɨn Judan gumazamizitaba uaghan Iesusɨn adarazir aven izam. \ip Ezɨ Polɨn akɨnafarimɨn akar abuananaba, sapta 12, 13, 14, 15, ko 16, Pol Kraisɨn adarazi gɨn mangamin arazibav gei. A igharaz darazigh ifongezir arazimɨn mɨgɨrɨgɨar avɨribagh ami. Egha a uaghan Godɨn ingangarim damuamin arazim mɨgɨava, gavmanɨn apengan ikiamin arazim mɨgɨava, igharaz darazir akurvaghamin arazim mɨgei. \c 1 \ms E nɨghnɨzir gavgavim // Kraisɨn ikia tuavir kamɨn, // e Godɨn damazimɨn dera \mr (Sapta 1--4) \s Pol uan aposelɨn ingangarimɨn gun mɨgei \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Aposel 9:15; 13:2; 22:21; 1 Korin 1:1; Galesia 1:15\xt*\x*Kɨ Pol, kɨ ia bagha akɨnafarir kam osiri. Kɨ Krais Iesusɨn ingangarir gumazir mam. Krais Iesus nan diagha ghaze, nɨ Godɨn aposelɨn otogham. Egha a na mɨsevegha Akar Aghuim akunamin ingangarim na ganɨngi. \p \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Aposel 26:6; Rom 3:21; 16:25-26; Galesia 3:8; Taitus 1:2\xt*\x*Faraghavɨra God akam akɨra ghaze, akar aghuir kam otogham. Egha akar kam inigha, an akam inigha izir gumazibav keme. Ezɨ me akar kam osirizɨ a Godɨn Akɨnafarimɨn iti. \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Matyu 22:42; Luk 1:32; Jon 1:14; Aposel 2:30; Rom 9:5; Galesia 4:4; 2 Timoti 2:8\xt*\x*Akar aghuir kam a Godɨn Otarimɨn gun mɨgei. Otarir kam, a gumazamizibar mɨn otogha, kamaghɨn a Atrivim Devitɨn ikɨzimɨn iti. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Aposel 13:33; Hibru 9:14\xt*\x*Egha Godɨn Duamɨn gavgavimɨn tuavimɨn, God a gamizɨ a ua dɨkavigha kamaghɨn en aka, a gavgavim itir Godɨn Otarim: A Krais Iesus, en Ekiam. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Aposel 26:16-18; Rom 12:3; 15:18; 1 Korin 15:10; Galesia 2:7-9; Efesus 3:8\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, Kantrin Igharazibar Gumazamizir maba, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨva an akamɨn gɨn mangam. Kamaghɨn God, Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimra, a en apangkufi. Egha God, Krais bagha, aposelɨn ingangarim damuasa e atɨ. \v 6 Ezɨ ia uaghan, Krais Iesus ian diagha ghaze, ia nan adarasi, ezɨ ia an gɨn zui. Egha ia Iesusɨn aven itir marasi. \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Dɨboboniba 6:25-26; 1 Korin 1:2-3; 2 Korin 1:1; Galesia 1:3; Efesus 1:2; 1 Tesalonika 4:7\xt*\x*God ia gifongegha ian diagha ghaze, ia nan adarasi, egh na baghvɨra ikɨ. Ezɨ kɨ akɨnafarir kam ia Romɨn nguibar ekiamɨn itir gumazamiziba bagha an osiri. \p Egha kɨ ghaze, en Afeziam God ko en Ekiam Krais Iesus, aning ian apangkuvighɨva navir amɨrizim ia danɨngam. \s Pol Romɨn nguibar ekiamɨn mangasa bar ifonge \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Filipai 1:3; Kolosi 1:3-4; 1 Tesalonika 1:2; 1:8\xt*\x*Kɨ faragh kamaghɨn ia mɨkɨmasa. Nguazir kamɨn nguibaba bar dar itir gumazamiziba, me ian nɨghnɨzir gavgavimɨn eghaghanim barasi. Ezɨ Krais Iesus na gamima, kɨ bar moghɨra ia bagha God mɨnabi. \v 9-10 \x - \xo 1:9-10 \xo*\xt Aposel 19:21; Rom 15:23; 15:32; 2 Korin 1:23; Efesus 1:16; Filipai 1:8; 1 Tesalonika 2:5; 2:10; 3:10; 2 Timoti 1:3; Jems 4:15\xt*\x*Kɨ bar God bagha pamten ingara, egha uan gavgavim sara ingari, egha an Otarimɨn Akar Aghuim akuri. God nan gara na gɨfo, kɨ ia gɨnɨghnɨghavɨra iti. Kɨ God ko mɨgɨa zurara kamaghɨn an azai, a ifueghɨva, a uabɨ na bagh tuavitam atɨghtɨ, kɨ ia bagh izɨva ian ganam. \p \v 11 Kɨ kamaghsua, kɨ ia damutɨ, Godɨn Duam amir ingangarir aghuiba, ian ikiam, eghtɨ ian duaba gavgavigham. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ian ganasa bar ifonge. \v 12 Nan nɨghnɨzim kamakɨn, e uarira uarir akurvagham. Ian nɨghnɨzir gavgavim nan akurvaghtɨ, nan nɨghnɨzir gavgavim ian akurvagham. \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Jon 15:15-16; Aposel 19:21; Rom 15:23; 16:7; Filipai 4:17\xt*\x*Nan adarasi, ia kamaghɨn fogh, kɨ dughiar avɨribar izɨ ian ganasava amima, bizir avɨriba otiva nan tuavim apɨrima, kamaghɨn kɨ izir puvatɨ. Kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn ingarizɨ, men avɨriba navibagh ira. Kamaghɨra, kɨ ian tongɨn ingartɨ, ian gumazamizir avɨriba navibagh iragham. \v 14 God Grighba ko gumazamizir Grighɨn aven itir puvatɨzibar akurvaghasa ingangarim na ganɨngi. Fofozir gumazamiziba ko, fofoziba puvatɨzir gumazamiziba me uakan. Kamaghɨn, kɨ gumazamiziba me ikarvaghamin osɨmtɨzim aterɨva, ingangarir kam damuam. \v 15 Kamaghɨn amizɨ ia Romɨn itir gumazamiziba, kɨ Akar Aghuim uaghan ia mɨkɨnasa, nan navim dɨkafi. \s Godɨn gavgavim, an an Akar Aghuimɨn aven iti \p \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Onger Akaba 119:46; Mak 8:38; Aposel 3:26; 13:46; 1 Korin 1:18-24; 2 Timoti 1:8\xt*\x*Kɨ fo, Godɨn gavgavim an Akar Aghuimɨn aven iti. Gavgavir kam gumazir nɨghnɨzir gavgavir an itiba bar men akurvagham. A faragh Judabar akurvagh, egh uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamizibar akurvagham. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Akar Aghuim akunasa aghumsɨzir puvatɨ. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Habakuk 2:4; Jon 3:36; Rom 3:21-22; Galesia 3:11; Hibru 10:38\xt*\x*Akar Aghuir kam, an arazir aghuir God amizir kamɨn e dɨpon suam, e an damazimɨn dera. Ezɨ nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimra e an damazimɨn gumazamizir aghuibar otogham. Mati akam Godɨn Akɨnafarimɨn iti, “Gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, God me mɨkɨm suam, me nan damazimɨn dera, eghtɨ gumazamizir kaba zurara deraghvɨra ikiam.” \s Gumazamiziba bar akɨrim God gasara \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Aposel 17:30; Efesus 5:6; Kolosi 3:6; 2 Tesalonika 2:12\xt*\x*E fo, God uan Nguibamɨn ikia uan anɨngagharim azenimra aneka. A gumazamizir akɨrim a gasaragha arazir kurabagh amiba, ivezir kuram me danɨngam. Men arazir kurar kam guizɨn akam abɨri. \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Jon 1:9; Aposel 14:15-17; 17:24-28\xt*\x*God gumazamizir kaba uabɨ deravɨra men akazɨ, me an arazir avɨribagh fo. Me guizbangɨra fo, egha me akɨrim God gasara, kamaghɨn amizɨ, God ivezir kuram me ganɨdi. \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Jop 12:7-9; Onger Akaba 19:1; Aposel 14:17; 17:27; Hibru 11:3\xt*\x*God nguazimɨn biziba bar dar ingarizir dughiamɨn ikegha, iza datɨrɨghɨn gumazamiziba bar a ingarizir bizibar gani. Tuavir kamɨn, gumazamiziba Godɨn arazir mogomer maba deravɨra dagh fogham. Egha me an arazir aghuibar mɨngarim ko an gavgavir bar ekiar zurara itim gɨfos. Kamaghɨn amizɨ, gumazitam o amizitam kamaghɨn mɨkɨman kogh suam, “Kɨ God gɨfozir puvatɨ, egha kɨ osɨmtɨziba puvatɨ.” Ti puvatɨgham! \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Jeremaia 2:5; Efesus 4:17-18\xt*\x*Me God gɨfogha kamaghɨn nɨghnɨzir puvatɨ, “A guizbangɨra God.” Egha an ziam fan aghua. Egha a mɨnabir pu. Puvatɨ. Men nɨghnɨziba onganizɨ moghɨn itima, me fofozir aghuiba puvatɨzɨ, mɨtatem men nɨghnɨziba avaragha dagh izɨfa. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Jeremaia 10:14; 1 Korin 1:20\xt*\x*Me ghaze, me fofozir aghuim iti. Me guizbangɨra puvatɨgha, ongani. \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:16-18; Onger Akaba 106:20; Jeremaia 2:11; Esekiel 8:10; Aposel 17:29\xt*\x*Me Godɨn zurara itim akɨrim a gasara, egha an ziam fer pu. Puvatɨ. Me aremeghamin gumazamizibar mɨn gara, marvir guaba ko, kuaraziba ko, asɨziba ko, kuruziba ko, ipebar marvir guabar ingara, egha da isa dar ziaba fe. \s Gumazamiziba arazir kurar igharagha garir avɨribagh ami \p \v 24 \x - \xo 1:24 \xo*\xt Aposel 7:42; 14:16; 1 Korin 6:18; Efesus 4:18; 1 Tesalonika 4:4\xt*\x*Gumazamiziba God akɨrim a gasara, ezɨ bizir kam bangɨn a me ataghizɨma men naviba ifongezir arazir kuraba me dɨkavima, me arazir bar kurar aghumsɨziba itibar uari gami. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Aisaia 44:20; Jeremaia 13:25; 16:19; Amos 2:4; Rom 9:5; 1 Tesalonika 1:9; 1 Jon 5:20\xt*\x*Kamaghɨn amir gumazamiziba, me Godɨn guizɨn akamɨn gɨn mangan fɨrɨn, akar ifavarimɨn anetɨ. Me biziba bar adar ingarizir Godɨn kamnangɨn ziam fan aghuagha, uam akɨrim ragha a gasara. Egha a ingarizir bizibar ziaba fava da bagha ingari. God a biziba bar dar mɨngarim, kamaghɨn e zurazurara an ziam fɨ mamaghɨra ikiam! Guizbangɨra! \p \v 26 \x - \xo 1:26 \xo*\xt Ofa Gami 18:22-23; Efesus 5:12\xt*\x*Me God akɨrim a gasara, kamaghɨn God akɨrim ragha me gasaragha me ataghizɨ, me uan aghumsɨzim itir arazir kurabagh ami. Ezɨ men amuiba poroghamibar arazir aghuim ategha arazir kuraba amizir igharaziba ko uari gami. \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Ofa Gami 18:22; 20:13; 1 Korin 6:9\xt*\x*Kamaghɨra, gumaziba poroghamibar arazir aghuim ategha naviba me dɨkava mati avim men isima, me arazir kuraba gumazir igharaziba ko uari gami. Gumaziba aghumsɨzir araziba uarira uari gami, egh bizir kamɨn me uarira uan arazir kurabar ivezir kuram iniam. \p \v 28 Me Godɨn guizɨn fofozim suiragh a gɨnɨghnɨghan aghua, kamaghɨn God me ataghizɨ, me uan nɨghnɨzir kurar mɨzɨrɨzibar gɨn ghua arazir bar kurar e damuan koghamibagh amua, nɨghnɨziba bar ikufi. \v 29 Me arazir kurar avɨrir kabagh ami: men araziba bar ikuvigha, munavɨn bizim bagha navim dɨkafi, egha uarir apanim gamigha, bizir avɨriba itir gumazamiziba bagha navim ikufi, egha gumazamizibav sozima da ariaghiri, egha biziba bagha uarir atara uari abɨsi, egha gumazamizibagh ifari. Egha gumazamiziba paza me damuasa nɨghnɨsi, egha gɨrakɨrangɨn mɨgɨrɨgɨar kurabar gumazamizibagh ami. \v 30 Egha mɨgɨrɨgɨar ifavarir gumazamizir igharazibar ziabagh asɨghasɨzibagh ami. Egha Godɨn apanim gamua, egha tiraghtirazir arazim gamua, egha uan navir averiabar aven ghaze erara e bar dera, egha me uari uan ziaba fe. Egha me uari arazir kurar igiar mabagh ami da otifi. Egha me uan afeziaba ko amebabar akaba batosi. \v 31 Me nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ. Egha me uari uan akar dɨkɨrɨzibar gɨn zuir puvatɨ. Egha me igharaz darazir akurvaghan aghuagha, men apangkuvir puvatɨ. \v 32 \x - \xo 1:32 \xo*\xt Onger Akaba 50:18; Hosea 7:3; Rom 2:2; 6:21\xt*\x*Me fo, Godɨn Akɨnafarimɨn itir Akar Gavgavim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Gumazamizir kamaghɨn amiba, me ivezir kuram inigh arɨmɨghiregham.” Gumazamizir kaba Godɨn Akar Gavgavim gɨfogha, me a batogha arazir kurar avɨribagh ami. Egha uaghan me arazir kurar kabarama amir pu. Puvatɨ. Me arazir kurar kabagh amir gumazamizir igharazibar ziaba fe. \c 2 \s God gumazamizibar araziba tuisɨzir arazim, a guizbangɨra ghua bar dera \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Matyu 7:1; Luk 6:37; Jon 8:7-9; Rom 1:20\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia akaba igharaz darazi gasir gumazamiziba, kɨ vaghvagh kamaghɨn ia mɨkɨmasa, nɨ kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ suam, kɨ uabɨ osɨmtɨziba nan puvatɨ. Ia orakigh, nɨ akam igharazitav gasi, egha nɨ uabɨ arazir me amiba nɨ uaghan dagh ami, kar nɨ akam uaghan uabɨ gasi. \v 2 E fo, God, gumazamizir arazir kurar kabagh amiba, men araziba tuisɨgha ivezir kuram me ganɨdi, arazir God amir kam a bar guizbangɨra ghua bar dera. \v 3 Ia arazir kabagh amir gumazamiziba akam me gasa, egha ia uari arazir kaba uaghan me ko dagh ami. Nɨ ghaze, God ti akam nɨ gasan kogham? Bar puvatɨ! \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Aisaia 30:18; Rom 3:25; Efesus 1:7; 2:9; 2 Pita 3:9; 3:15\xt*\x*Manmaghɨn amizɨ God arazir aghuibar nɨ gamua, egha dughiar ruarimɨn nɨ mɨzua ikia, nɨn arazir kuram bagha ivezir kuram zuamɨra nɨ ganɨngizir puvatɨ. Godɨn arazir aghuarir kam, nɨ ti an garima a ti pura bizim? Nɨ uan navim giraghasa God ifuegha arazir aghuimɨn nɨ gami. Nɨ foz, o? \p \v 5 Nɨ uan navimɨn suiragha gavgavigha uan navim gɨghasa nɨghnɨzir puvatɨ. Egha arazir kamɨn nɨ uabɨ ivezir bar ekiar kuram uabɨ garɨsi. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Onger Akaba 62:12; Aghuzir Akaba 24:12; Matyu 16:27; Jon 5:29; 1 Korin 3:8; 2 Korin 5:10; Akar Mogomem 22:12\xt*\x*God gumazamiziba amizir araziba bagh ivezim vaghvagh me danɨngam. \v 7 Gumazamizir maba arazir aghuiba bagha gavgavigha dar gɨn ghua, God ko dabirabir aghuim, ko ziar ekiam, ko ikɨrɨmɨrir ikuvighan koghamim, da iniasa tuavim buri. God ikɨrɨmɨrir zurazurara itim gumazamizir kabar anɨngam. \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Rom 1:18; 2 Tesalonika 1:8\xt*\x*Ezɨ gumazamizir maba uarira uari gɨnɨghnɨgha, guizɨn akam akɨrim ragh a gasaragha arazir kurabar gɨn zui. Eghtɨ God uan anɨngagharim isɨ gumazamizir kabagh ingeghɨva ivezir bar kuram me danɨngam. \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Amos 3:2; Luk 12:47-48; Rom 1:16; 1 Pita 4:17\xt*\x*Osɨmtɨzir ekiam ko mɨzazir kuram gumazamizir arazir kurabagh amiba batogham. Judaba faraghtɨma Kantrin Igharazibar Gumazamiziba gɨn. \v 10 Eghtɨ God dabirabir aghuim ko ziar ekiam ko navir amɨrizim isɨ gumazamizir arazir aghuibagh amibar anɨngam. Judaba faraghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba gɨn. \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; 2 Eghaghaniba 19:7; Jop 34:19; Aposel 10:34; Galesia 2:6; Efesus 6:9; Kolosi 3:25; 1 Pita 1:17\xt*\x*God ikɨzitam uabɨn toroghan kogh, egh bar deravɨra gumazamizibar araziba tuisɨgham. \p \v 12 Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, Moses Osirizir Araziba men puvatɨ. Egha arazir kuram gamigha, Moses Osirizir Arazibar saghon ikia me ovenge. Ezɨ Judaba Moses Osirizir Araziba ikia dagh fo. Egha arazir kuram gamizɨ, God men gara Moses Osirizir Arazibar aven itir akamɨn gɨn ghua men araziba tuisɨsi. \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Matyu 7:21; Jems 1:22-25; 1 Jon 3:7\xt*\x*E fo, gumazitam o amizitam Moses Osirizir Araziba pura da baragha, Godɨn damazimɨn derazir pu. Puvatɨ. Gumazamizir Moses Osirizir Arazibar gɨn zuibara, God me mɨgɨa ghaze, me an damazimɨn dera. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Aposel 10:35\xt*\x*Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me Moses Osirizir Araziba puvatɨ. Egha men marazi uan nɨghnɨzimra arazir aghuibar gɨn zui, ezɨ arazir kaba Moses Osirizir Araziba mɨrara zui. Me Moses Osirizir Araziba puvatɨ, egha dar aven itir arazir aghuibar gɨn zui. Arazir kam kamaghɨn en aka, arazir aghuiba men nɨghnɨzimɨn iti me fo, me manmaghɨn damuam. \v 15 \x - \xo 2:15-16 \xo*\xt Matyu 25:31; Aposel 10:42; 1 Timoti 1:11; 2 Timoti 2:8; 4:1; 4:8\xt*\x*Me amir arazir kamɨn e fo, God Moses Osirizir Arazibar akam men navir averiabar an osirizɨma an azenim girɨ. Dughiar maba men nɨghnɨzimra akam me gasi; egha dughiar maba men nɨghnɨzim ghaze, ia deravɨram ami. Kamaghɨn amizɨ, nɨghnɨzir men navir averiabar aven itir kam uaghan kamaghɨn en aka, Moses Osirizir Araziba guizbangɨra men navir averiabar aven iti. \v 16 Kamaghɨn amizɨ, Akar Aghuir kɨ kurim kamaghɨn mɨgei, God gumazamiziba bar men navir averiabar itir nɨghnɨzir mogomeba tuisɨghamin dughiam, gumazamizir kabar nɨghnɨzibara arazir kurar me amiziba bagh men araziba tuisɨgham. God gumazamizibar araziba bagh me tuisɨghamin ingangarim isava, Krais Iesusɨn dafarim gatɨ. \s Judaba ghaze, Moses Osirizir Araziba men akurvasi \p \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Aisaia 45:25; Jon 8:33; 2 Korin 11:22\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn ia manmaghɨn ami? Ia ghaze, erara e Judaba; e Moses Osirizir Arazibagh isɨn tu. Egha ia uari fa ghaze, e Godɨn adarasi, erara God uabɨn toro. \v 18 Kamaghɨn ia God ifongezir arazibagh fo. Moses Osirizir Araziba ian sure gami, ezɨ ia fo, arazir manaba dera, o da ikufi. \v 19-20 \x - \xo 2:19-20 \xo*\xt Matyu 15:14; 23:16-19; Luk 18:9; Jon 9:40; Rom 6:17; 2 Timoti 3:5; 3:15\xt*\x*Ia kamaghɨn nɨghnɨsi, Moses Osirizir Araziba fofozimɨn mɨngarir aghuim ko guizɨn akaba bar e ganɨngi. Kamaghɨn ia ghaze, e gumazamizir damazir okavɨrɨziba tuavim men akakasi. Egha mɨtatemɨn itir gumazamiziba, angazangarim men akakasi. Egha gumazamizir onganiba fofozim me ganɨga, borir dozibar sure gami. \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Onger Akaba 50:16-21; Matyu 23:3-4\xt*\x*Guizbangɨra, ia marazir sure gami. Egha manmaghsua ia uari sure damuan aghua? Ia kamaghɨn akam akuri, biziba okɨman markɨ. Egha iarara biziba okei. \v 22 Ia ghaze, poroghamiba uari isɨ arazir kurabar amuan markɨ. Egha ia uaghan kamaghɨn ami. Ia ghaze, e asebar marvir guaba, bar dar aghua. Egha manmaghsua dar dɨpenibar ghua, marvir guaba okei. \v 23 Ia uarira uan ziaba fa ghaze, “E Moses Osirizir Araziba iti.” Egha ia dar gɨn mangan aghua. Egha arazir kamɨn ia Godɨn ziam gasɨghasɨsi. \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Aisaia 52:5; Esekiel 36:20-23\xt*\x*Ia fo, Godɨn Akɨnafarim bizir kamɨn mɨgɨrɨgɨam iti, “Ia Judaba, ian arazir kuraba bangɨn, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Godɨn ziam gasɨghasɨsi.” \s Guizɨn mɨkarzir mogomer dɨghorimɨn arazim \p \v 25 \x - \xo 2:25 \xo*\xt Jeremaia 4:4; 9:25; Galesia 5:3\xt*\x*Ia guizbangɨra Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨtɨ, ian arazir mɨkarzir mogomemɨn inim aghorim a dera. Egh ia Moses Osirizir Arazibar gɨn mangan koghtɨ, ian mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir arazim pura bizimɨn oto. \v 26 \x - \xo 2:26 \xo*\xt Galesia 5:6\xt*\x*Eghtɨ Kantrin Igharazimɨn Gumazitam, a mɨkarzir mogomemɨn inim atuzir puvatɨzir gumazim, Moses Osirizir Araziba bar dar gɨn mangɨtɨ, God an ganigh mɨkɨm suam, a mati gumazir me mɨkarzir mogomer inim atuzim. \v 27 Ia Judaba guizbangɨra Moses Osirizir Arazibar akɨnafarim iti, ezɨ me ian mɨkarzir mogomebar iniba aghore. Ezɨ ia deravɨra Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨ. Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, Moses Osirizir Araziba deravɨra dar gɨn zui, ezɨ me men mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir puvatɨ. Bar guizbangɨra, ia Judaba, Moses Osirizir Arazibar gɨn mangan koghtɨ, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ian araziba tuisɨgh egh mɨkɨm suam, ian araziba ikufi. \v 28 \x - \xo 2:28 \xo*\xt Jon 7:24; 8:39; Rom 9:6-7\xt*\x*Akar kamɨn mɨngarim kamakɨn: mɨkarzir mogomer iniba aghorir arazim gumazitam damutɨ, a guizɨn Judan gumazimɨn otoghan kogham. Mɨkarzir mogomemɨn inibar aghorir arazim a inivafɨzimɨn bizim pu. \v 29 \x - \xo 2:29 \xo*\xt Godɨn Araziba 30:6; 1 Korin 4:5; 2 Korin 10:18; Kolosi 2:11; 1 Pita 3:4\xt*\x*Puvatɨ. Guizɨn Judan gumazim a kamakɨn: an nɨghnɨzim ko navir averiam Judan gumazimɨn iti. Guizɨn mɨkarzir mogomer inir dɨghorim, a uaghan gumazimɨn nɨghnɨzim ko navir averiamɨn aven ikegh otivam. Guizɨn mɨkarzir mogomer inir dɨghorim, a Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir tuavimɨn otivir puvatɨ. Kar bizir Godɨn Duamɨn tuavimɨn otivim. Gumazir kamaghɨn amim, gumazamizibar damazimɨn ziar aghuim isir puvatɨ. Egha Godɨn damazimɨn a ziar aghuim isi. \c 3 \s God deravɨra uan akamɨn gɨn zui \p \v 1 E fo, mɨkarzir mogomemɨn inimɨn dɨghorim a pura inivafɨzimɨn bizim puvatɨ. Ezɨ kamaghɨn Judaba ti manmaghɨn Kantrin Igharazibar Gumazamizibagh afira? Ezɨ bizir aghuir manaba mɨkarzir dɨghorimɨn arazimɨn otifi? \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:7-8; Onger Akaba 147:19-20; Rom 2:18; 9:4\xt*\x*God bizir bar aghuir avɨriba Judabagh anɨngi! Bar bizir ekiam, God uan akam isa Judabagh anɨga ghaze, ia deravɨra a geghuv an ganam. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Rom 9:6; 10:16; 11:29; 2 Timoti 2:13; Hibru 4:2\xt*\x*Bar guizbangɨra, Judan marazi akar kam deravɨra an gɨn zuir puvatɨ. Eghtɨ God manmaghɨn damuam? Me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikian koghtɨ, bizir kam God damightɨ, a uan akamɨn gɨn mangan kogham, o? \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Onger Akaba 51:4; 62:9; Jon 3:33\xt*\x*Bar puvatɨ! Gumazamiziba bar moghɨra ifari, ezɨ God uabɨra zurara guizbangɨra mɨgei. Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “God, nɨ mɨgeima, gumazamiziba fo, nɨ guizbangɨra mɨgei. \q1 Egh me nɨn araziba tuisɨghɨva, me fogh suam, nɨ arazir kuratam itir puvatɨ.” \b \p \v 5 \x - \xo 3:5-6 \xo*\xt Rom 6:19; Galesia 3:15\xt*\x*Ezɨ manmaghɨn ami? E kamaghɨn mɨkɨm suam, en arazir kuraba ti Godɨn arazir aghuiba azenim garɨsi? O, e kamaghɨn mɨkɨm suam, God en arazir kuraba ikarvagha ivezir kuraba e ganɨga, kamaghɨn a ti arazir kuram gami? (Mɨgɨrɨgɨar kaba, nguazimɨn itir gumazamizibar mɨgɨrɨgɨabar mɨn zui.) \v 6 Bar puvatɨ! God deraghan koghɨva, manmaghɨn gumazamiziba bar men araziba tuisɨgham? Bar puvatɨ, an araziba dera, kamaghɨn amizɨ a gumazamizibar arazir kuraba ikarvasi. \v 7 Gumazitam o amizitam kamaghɨn mɨkɨm suam, “Nan akar ifavarim, Godɨn guizɨn akam gamizɨ, an azenim girɨ, egha an ziam gamima an ekefe. Egh manmagh su, God na mɨkɨm suam, kɨ gumazir arazir kuram gamim, egh nan arazir kuram ikaragham?” \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Rom 5:20; 6:1; 6:15\xt*\x*Mɨgɨrɨgɨar onganir igharazir mamra kara: “Aria, e arazir kuram damutɨma arazir aghuim otivam.” Gumazamizir maba akam na gasa ghaze, kɨ kamaghɨn bizibav gei! Kamaghɨn God me gasɨghasɨghtɨ, bar deragham. \s Gumazamiziba Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Rom 1:18--2:24; Rom 3:23\xt*\x*Ezɨ manmaghɨn ami? E Judaba ti Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Godɨn damazimɨn me gafira? Bar puvatɨ! Kɨ mɨkemegha gɨfa, Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba sara, arazir kurabar gavgavim bar e avarazɨ e an apengan iti. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Fofozir Gumazim 7:20\xt*\x*\x - \xo 3:10-12 \xo*\xt Onger Akaba 14:1-3; 53:1-3\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim bizir kam kamaghɨn a mɨgei: \b \q1 “Gumazamiziba bar moghɨra, \q2 men tav arazir aghuitam bar a gamizir puvatɨ. \q3 Bar puvatɨ. \q1 \v 11 Gumazitam fofozir aghuim itir puvatɨ. \q2 Gumazitam God buri puvatɨ. \q1 \v 12 Gumazamiziba bar tuavir aghuim ataki. \q2 Gumazamiziba bar pazav ami. \q1 Men tav arazir aghuitam bar a gamizir puvatɨ. \q2 Bar puvatɨ. \q1 \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Onger Akaba 5:9; 140:3\xt*\x*Men akar toriba mati gumazamizir moziba akaba akari; \q2 kamaghɨn amizɨ me mɨgeima ovevem otifi. \q3 Me akar ifavarir bar avɨribagh ami. \q1 Me gumazibagh asɨghasɨghasa mɨgeir akaba, \q2 men akatoribar ikia \q3 mati kuruzim imezir kuram an aven iti. \q1 \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Onger Akaba 10:7\xt*\x*Dughiaba zurara me akavghuriaba gumazamizibagh arɨgha, \q2 mɨgɨrɨgɨar gumazamizibagh asɨghasɨsibagh amua \q3 osɨmtɨziba me garɨsi. \q1 \v 15 \x - \xo 3:15-17 \xo*\xt Aghuzir Akaba 1:16; Aisaia 59:7-8\xt*\x*Me zurara atamra ghua \q2 gumazamizir arazir kurabagh amir puvatɨzibav sozi, \q3 me ariaghiri. \q1 \v 16 Me aruava bizir gumazamizibar dabirabim gasɨghasɨzibagh amua, \q2 mɨzaziba ko osɨmtɨziba me garɨsi. \q1 \v 17 Me navir amɨrizimɨn tuavim gɨfozir puvatɨgha \q2 igharaz darazi ko deragha apiaghiri puvatɨ. \q1 \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Onger Akaba 36:1\xt*\x*Me tong Godɨn atiatia \q2 an apengan itir puvatɨ. \q3 Bar puvatɨ.” \b \p \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Jon 10:34; Rom 1:20; 2:2; 3:9; 3:23\xt*\x*E fo, God kamaghɨn ifonge, an kotɨn dughiamɨn Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba sara, me Godɨn arazir gumazamiziba tuisɨzim riagh mɨgɨrɨgɨatam damighan kogham. Kamaghɨn God, Moses Osirizir Araziba isa, Judabagh anɨngi. Eghtɨ me dar gɨn mangɨ dar apengan ikiam. \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Onger Akaba 143:2; Aposel 13:39; Rom 7:7; Galesia 2:16; Efesus 2:8-9; Taitus 3:5\xt*\x*E fo, tav Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨtɨ, God kamaghɨn mɨkɨman kogham, nɨ nan damazimɨn dera. Puvatɨ. Gumazamizir Moses Osirizir Arazibar gɨn mangasava amiba, me uan arazir kurabar gara fo, kar arazir kuram. \s Gumazir nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itim, God ghaze, a nan damazimɨn dera \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Aposel 10:43; 15:11; 26:22; Hibru 11:4; 1 Pita 1:10\xt*\x*Ezɨma tuavir e Godɨn damazimɨn derazim, a datɨrɨghɨn azenim girɨ. A Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir tuavimɨn otozir puvatɨ. A tuavir igharazimɨn oto. Mosesɨn Osiziriba, ko Godɨn akam inigha izir gumazibar Akɨnafariba bizir kamɨn gun mɨgei. \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Rom 1:17; 10:12; Galesia 2:16; 3:28; Kolosi 3:11\xt*\x*Bizir kam kamakɨn, gumazamiziba bar nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn ikɨtɨ, God suam ia nan damazimɨn dera. Tuavir igharazitam ua itir puvatɨ. \v 23 \x - \xo 3:23 \xo*\xt Rom 3:9; 5:2; 11:32; Galesia 3:22\xt*\x*Gumazamiziba bar moghɨra arazir kuram gamigha, Godɨn angazangarimɨn saghon ikia an aven mangan ibura. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Rom 5:1; Efesus 1:7; 2:8; Kolosi 1:14; 1 Timoti 2:6; 1 Pita 1:18-19\xt*\x*Ezɨ God en apangkuvigha Krais amizir ingangarimɨn a uam e givezegha ghaze, e an damazimɨn dera. E uan ingangaritamɨn Godɨn damazimɨn derazir pu. Puvatɨ. Kraisɨn Iesusɨn ingarim bangɨn, God bizir aghuir kam isa puram e ganɨngi. \v 25 \x - \xo 3:25 \xo*\xt Aposel 13:38-39; 17:30; Efesus 1:7; Kolosi 1:20; Hibru 9:15\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, Krais aremeghɨva, tuavir kamɨn a gumazamizibar amutɨ, men arazir kuraba gɨn amadagham. Bizir kam bagha, God Krais amɨsefe. Eghtɨ tina nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, God suam, nɨ nan damazimɨn dera. Kraisɨn ovevemɨn tuavimɨn, God uabɨ en akagha ghaze, a uabɨ bar dera. Fomɨra God gumazamizibar asughav ikia, zuamɨra men arazir kurabar ivezir kuram da ikarazir puvatɨ. \v 26 Egha datɨrɨghɨn dughiar kam God uabɨ en akagha ghaze, a uabɨ bar dera. A uan arazir aghuim kamaghɨn en aka, eghtɨ gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, a suam, ia nan damazimɨn dera. \p \v 27 \x - \xo 3:27 \xo*\xt Rom 2:17; 2:23; 1 Korin 1:29-31; Efesus 2:9\xt*\x*Eghtɨ e tizim bagh uarira uan ziaba fam? Biziba bar puvatɨ. E kamaghɨn mɨkɨman kogham, e Moses Osirizir Arazibar gɨn zuima God e mɨgɨa ghaze, e dera. Bar puvatɨ. Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, God suam, ia nan damazimɨn dera. \v 28 \x - \xo 3:28 \xo*\xt Aposel 13:38-39; Rom 3:20-22; 8:3; Galesia 2:16\xt*\x*E fo, Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir tuavir kam gumazitam gamizɨ, a Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ. Nɨghnɨzir gavgavim itir gumazamiziba, merara Godɨn damazimɨn dera. \v 29-30 \x - \xo 3:29-30 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:4; Rom 4:11-12; 10:12; Galesia 3:8; 3:20; 3:28\xt*\x*Ezɨ manmaghɨn ami, God ti Judabar Godra? O, a ti Kantrin Igharazibar Gumazamiziba sara, men God? Are. A Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar moghɨra men God. Godɨn vamɨra iti. Egha a gumazir uan mɨkarzir mogomebar iniba aghoreziba, men nɨghnɨzir gavgavimɨn garava, uaghan gumazir uan mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir puvatɨziba, men nɨghnɨzir gavgavimɨn gari. Egha ghaze, ia nan damazimɨn dera. \v 31 \x - \xo 3:31 \xo*\xt Matyu 5:17; Rom 8:4\xt*\x*Ezɨ manmakɨn? E kamaghɨn mɨkɨm suam, nɨghnɨzir gavgavim bar bizir ekiam, egh e ti suam, Moses Osirizir Araziba pura bizim? Bar puvatɨ. E kamaghɨn mɨkɨm suam, Moses Osirizir Araziba da gavgavigha ingangarim iti. \c 4 \s God Abraham dɨbora ghaze, a nan damazimɨn dera \p \v 1 Kamaghɨn amizɨ, e Abraham gɨnɨghnɨgham, an en mɨn nguazir kamɨn gumazir mam, egha en ovavim. Bizir tizim guizɨn a bato? \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Rom 3:20; 3:27-28\xt*\x*Ia nɨghnɨgh: Abraham arazir aghuibar amutɨ, God suam nɨ nan damazimɨn dera, eghtɨ bizir kam bagh Abraham uan ziam fam. Ezɨ bizir kam guizɨn bizim puvatɨ. Abraham tuavir kamɨn Godɨn damazimɨn gumazir aghuim otozir puvatɨ. Abraham bizir kam bagh uan ziam fan kogham. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Jenesis 15:6; Galesia 3:6; Jems 2:23\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, God an nɨghnɨzir gavgavim bagha a dɨbora ghaze, nɨ nan damazimɨn dera.” \p \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Rom 11:6\xt*\x*Gumazim ingangarim gamima, me ivezim a ganɨdi. Ivezir kam, a bizir aghuir me pura a ganɨdir puvatɨzim. Puvatɨ. Kar an ingangarimɨn ivezimra. \v 5 Eghtɨ gumazitam o amizitam Godɨn damazimɨn gumazir aghuimɨn mɨn otivsɨ, a manmaghɨn damuam? An arazir aghuim bagh pamten ingaran markɨ. Puvatɨ. A nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ suam, God arazir kurabagh amizir gumazim dɨpon suam, nɨ nan damazimɨn dera. God gumazir kam o amizir kamɨn nɨghnɨzir gavgavimɨn garava a mega ghaze, nɨ nan damazimɨn dera. \v 6 Devit uaghan akar otevir kam gamua ghaze, gumazamizir arazir aghuibagh amir puvatɨziba, God ghaze, me nan damazimɨn dera. Gumazamizir kaba, me bar akongegh. Devit kamaghɨn mɨgei: \b \q1 \v 7 \x - \xo 4:7-8 \xo*\xt Onger Akaba 32:1-2\xt*\x*“Gumazamizir arazir kurabagh amiba, \q2 God men arazir kuraba gɨn amadagha da avara, \q3 eghtɨ gumazamizir kaba bar akuegham. \q1 \v 8 Gumazamizir arazir kurabagh amiba, \q2 God men arazir kuram mengvɨra ikian koghtɨ, \q3 gumazamizir kaba bar akuegham.” \b \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt Rom 4:3\xt*\x*Bar akongezir arazir kam, ten bizim? A gumazir uan mɨkarzir mogomebar iniba aghorezibar bizimra? O, gumazir mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir puvatɨziba uaghan, men bizim? Ia deravɨra nɨghnɨgh. E kamaghɨn mɨgei, “Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, God an nɨghnɨzir gavgavim bagha a dɨbora ghaze, nɨ nan damazimɨn dera.” \v 10 Ia nɨghnɨgh, dughiar manamra God ghaze, nɨ nan damazimɨn dera? Dughiar a tɨghar uan mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramim, an a mɨkemez, o? Dughiar a uan mɨkarzir mogomemɨn inim atugha gɨvazimɨn gɨn, an a mɨkeme? Guizbangɨra, Abraham tɨghar uan mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramin dughiamɨn God ghaze, nɨ nan damazimɨn dera! \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Jenesis 17:10; Luk 19:9; Galesia 3:7\xt*\x*Ezɨ gɨn, me an mɨkarzir mogomemɨn inim atu. God mɨkarzir mogomemɨn inimɨn dɨghorimɨn arazim a ganɨngi, eghtɨ me Abrahamɨn duar kurimɨn gan fogh suam, dughiar a tɨghar mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramim a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Ezɨ bizir kam bagha God ghaze, nɨ nan damazimɨn dera. Kamaghɨn amizɨ, Abraham gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itibar ovavimɨn mɨn oto. Gumazir kaba, me gumazir mɨkarzir mogomemɨn inim aghorezir puvatɨziba. Egha nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima God ghaze, ia nan damazimɨn dera. \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Matyu 3:9\xt*\x*Egha Abraham uaghan mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir marazir ovavim, me pura mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir pu. Puvatɨ. Me mɨkarzir mogomebar iniba aghoregha, me uaghan en ovavim Abrahamɨn arazibar gɨn ghua, nguazir kamɨn ikia nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, mati Abraham, dughiar a tɨghar mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramimɨn, a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. \s God Abraham ko dɨkɨrɨzir akam \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Jenesis 17:4-6; 22:17-18; Galesia 3:29\xt*\x*Fomɨra God akar dɨkɨrɨzim Abraham ko an gɨn zuir ovaviba me ganɨga ghaze, a nguazir kam me danɨngam. Abraham, Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨzɨ, God a ko akar dɨkɨrɨzim gami. Puvatɨ, Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, God ghaze, nɨ nan damazimɨn dera. Egha God Abrahamɨn nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha, kamaghɨn a ko akar dɨkɨrɨzim gami. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Galesia 3:18\xt*\x*Gumazitam o amizitam Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨva a Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn biziba initɨ, kamaghɨn an nɨghnɨzir gavgavim a pura bizimɨn otozɨ, Godɨn akar dɨkɨrɨzim gavgaviba puvatɨghai. \v 15 \x - \xo 4:15 \xo*\xt Rom 3:20; 5:13; 5:20; 7:8; 2 Korin 3:7-9; Galesia 3:10; 3:19\xt*\x*E kamaghɨn fo, Moses Osirizir Araziba itima gumazamiziba dar gɨn zuir puvatɨzɨma bizir kam God gamima a men anɨngazi. Moses Osirizir Araziba puvatɨghtɨma, e kamaghɨn mɨkɨman kogham, gumazamiziba Moses Osirizir Arazibar akaba batosi. \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Rom 3:24; Galesia 3:7; 3:22\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, a Abrahamɨn gɨn zuir ovavibar apangkuvighɨva akar dɨkɨrɨzim me danɨngam. Kamaghɨn amizɨ, God Abrahamɨn nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha, a gisɨn akar dɨkɨrɨzim Abraham koma a gami. Gumazamizir Moses Osirizir Arazibar gɨn zuibara, bizir kaba inian kogham. Puvatɨ. Tina Abrahamɨn mɨn nɨghnɨzir gavgavim ikɨva me uaghan bizir kaba iniam. Kamaghɨn, Abraham bar en afeziam. \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Jenesis 17:5; Aisaia 48:13; 1 Korin 1:28; Efesus 2:1; 2:5; 1 Pita 2:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Kɨ nɨ damightɨ nɨ kantrin avɨribar afeziamɨn otogham.” Akar dɨkɨrɨzir kam, God uabɨ a gamizɨ an an damazimɨn gavgafi. Godɨn kamra, Abraham nɨghnɨzir gavgavim an iti. Egha Godɨn kamra, a gumazamizir ovengezibagh amima me ua dɨkafi, egha a pura mɨgeima bizir faragha itir puvatɨziba, da otifi.\f + \fr 4:17 \fr*\ft Grighɨn akam, vezɨn kam deragha bigha mɨkemezir puvatɨ. Marazi nɨghnɨgha ghaze, vezɨn kam kamaghɨn mɨgei, “Abraham, Godɨn damazimɨn en ovavir afeziam.”\ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt Jenesis 15:5; Hibru 11:1\xt*\x*Abraham fozir puvatɨ, God manmaghɨn uan akar dɨkɨrɨzim damightɨ an otivam. Egha a guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, bizir aghuir a fogha iniamiba bagha mɨzuai iti. Egha kamaghɨn a “Kantrin avɨribar afeziamɨn oto.” Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn, “Nɨn ovavir boriba bar avɨrasemegham.” \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Jenesis 17:17; 18:11; Hibru 11:11-12\xt*\x*Abraham fo, an mɨkarzim bar ghurigha mati aremezir gumazim. Egha a 100plan azenibar roghɨra ghu. Egha a fo, an amuim Sara boritam batan kogham, a navim ronge. \v 20-21 \x - \xo 4:20-21 \xo*\xt Onger Akaba 115:3; Hibru 11:19\xt*\x*Egha Abraham uan nɨghnɨzir gavgavim anetaghizir puvatɨ. Egha Godɨn akar dɨkɨrɨzim gɨnɨghnɨgha navir pumuningɨn itir puvatɨ. An nɨghnɨzir gavgavim a gamima a bar gavgavigha Godɨn ziam fe. A bar fo, God uan akar dɨkɨrɨzimɨn gɨn mangɨ bizir kam damuamin gavgavim iti. \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt Jenesis 15:6\xt*\x*Kamaghɨn God Abrahamɨn nɨghnɨzir gavgavim gɨnɨghnɨgha a dɨbora ghaze, a nan damazimɨn dera. \p \v 23 Akar kam Godɨn Akɨnafarimɨn iti, “God a dɨbora ghaze, a nan damazimɨn dera.” Kar an Abrahamra mɨgeir puvatɨ. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Aposel 2:24; 13:30; Rom 15:4; 1 Pita 1:21\xt*\x*Kar uaghan en mɨgɨrɨgɨam. E uaghan nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. God en Ekiam Iesus gamizɨ a ua mozimɨn dɨkafi, ezɨ e nɨghnɨzir gavgavim an iti. Kamaghɨn amizɨ God uaghan e dɨpon suam, ia nan damazimɨn dera. \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Aisaia 53:4-5; 1 Korin 15:17; 2 Korin 5:21; Galesia 1:4; 1 Pita 1:21\xt*\x*En arazir kuraba bagha, God Iesus isa gumazir kurabar dafarim gatɨzɨ me a mɨsoghezɨ, an areme. E an damazimɨn deraghasa, an e bagha Iesus gamizɨ a ua mozimɨn dɨkafi. \c 5 \ms E Krais ko aremegha uaghan // a ko angamɨra iti \mr (Sapta 5--8) \s E datɨrɨghɨn Godɨn damazimɨn dera \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xo*\xt Jon 16:33; Rom 3:24; 3:28-30; 4:24; Efesus 2:14; Kolosi 1:20\xt*\x*E nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, tuavir kamɨn God ghaze, e an damazimɨn dera. Kamaghɨn, en Ekiam Krais Iesus an e gamizɨ, e navir vamɨra God ko iti. \v 2 \x - \xo 5:2 \xo*\xt 1 Korin 15:1; Efesus 2:18; 3:12; Hibru 3:6; 10:19\xt*\x*E Krais nɨghnɨzir gavgavim an itima, tuavir kamɨn an e inigha God bagha ghuzɨma, e datɨrɨghɨn Godɨn apangkuvimɨn aven iti. E fo, e Godɨn ziar ekiam ko dabirabir aghuim a ko a iniasa, bizir kam mɨzuai ikia bar akonge. \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Aposel 5:41; 2 Korin 12:10; Filipai 2:17; Jems 1:2-3; 1 Pita 1:5-7; 3:14\xt*\x*Egha e bizir kabanangɨra bagha bar akongezir puvatɨ. E fo, e osɨmtɨzibar aven iti, eghtɨ osɨmtɨziba e damutɨ, e tugh gavgavighamin arazim gɨfogham. Kamaghɨn amizɨ e bar akonge. \v 4 E tugh gavgavightɨ, God mɨgɨrɨgɨar aghuim e damuam. Eghtɨ an mɨgɨrɨgɨar kam e damutɨ, e bizir aghuir gɨn izamiba bagh mɨzuam ikɨ suam, e da iniam. \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Onger Akaba 22:5; 25:20; 2 Korin 1:22; Galesia 4:6; Efesus 1:13-14; Hibru 6:18-19\xt*\x*God uan Duamɨn, an arazir gumazamizibagh ifongezim e gingezɨ, a bar en navibagh izɨfa. Kamaghɨn amizɨ, e Godɨn bizir aghuiba bagha mɨzua, egha bar fo, e pura mɨzuai puvatɨ, da guizbangɨra otivam. \p \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Rom 4:25; 5:8-10\xt*\x*E uarira uarir akurvaghan iburazir dughiamɨn, Krais e gumazamizir kuraba bagha areme. An ovevem, God inabazir dughiamɨn oto. \v 7 Guizbangɨra, gumazir aghuimɨn akurvaghsɨ aremeghamin bizim bar oseme. Ezɨ ti dughiar vabara, tarazi ti, gumazir aghuitam bagh aremegham. \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Jon 3:16; 15:13; 1 Pita 3:18; 1 Jon 3:16; 4:10\xt*\x*Ezɨ e arazir kurabagh amuavɨra itir dughiamɨn, Krais en akurvaghasa areme. Arazir kamɨn, God bar e gifongezir arazim en aka. \v 9 \x - \xo 5:9 \xo*\xt Rom 1:18; 2:5; 2:8; 3:25; 1 Tesalonika 1:10; Hibru 9:14; 1 Jon 1:7\xt*\x*Bizir bar ekiam, Krais e bagh aremezɨ, tuavir kamɨn God en gara ghaze, ia nan damazimɨn dera. Kamaghɨn amizɨ e fo, gɨn Godɨn kotiamɨn dughiamɨn an anɨngagharim otoghtɨ, a dughiar kam guizɨn uaghan en akurvagham. \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Jon 14:19; Rom 8:7-8; 2 Korin 4:10-11; 5:18-19; Kolosi 1:20-21\xt*\x*E faragha Godɨn apaniba, ezɨ an Otarimɨn ovevemɨn an e gamizɨ e an namakaba. Datɨrɨghɨn e an namakaba, ezɨ Iesus angamɨra ikiava, kamaghɨn bar guizbangɨra a en akurvagham. \v 11 Uaghan bizir mam kamakɨn, en Ekiam Krais Iesus e gamizɨ e guizɨn Godɨn namakabara, kamaghɨn e bar akonge. \s Adamɨn aven, ovevem oto, ezɨ Kraisɨn aven, ikɨrɨmɨrir zurara itim oto \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt Jenesis 2:17; 3:6; 3:19; Rom 6:23; 1 Korin 15:21\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazir vamɨra arazir kuram gami, ezɨ tuavir kamɨn arazir kuraba nguazir kamɨn oto. Ezɨ nguazir kamɨn gumazamiziba arazir kurabagh amima, ovevem oto. Ezɨ gumazamiziba bar arazir kurabagh amima, ovevem bar me bato. \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt Rom 4:15; 1 Jon 3:4\xt*\x*E fo, fomɨra Moses Osirizir Arazibar tɨghar otivamin dughiam, dughiar kamɨn arazir kuraba nguazir kamɨn iti. Ezɨ Moses Osirizir Araziba itir puvatɨzɨ, God gumazamizibar arazir kurar kaba medir puvatɨ. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt 1 Korin 15:21-22; 15:45\xt*\x*Ezɨ Adamɨn dughiamɨn ikegha ghua Mosesɨn dughiamɨn, ovevem gumazamiziba gativagha me avara. Gumazir maba Adamɨn mɨn arazir kuratam gamizir puvatɨ, men arazir kuraba ighara. Ezɨ ovevem uaghan me avara. Ezɨ Adam mati Gumazir Izamimɨn nedazim. \p \v 15 Ezɨ Godɨn apangkuvir a pura anɨngizim, an Adam amizir arazir kuramɨn mɨn amir puvatɨ. Guizbangɨra, gumazir vamɨra Adam arazir kuram gamizɨ, tuavir kamɨn gumazamizir avɨriba ariaghire. Ezɨ gumazir vamɨra Krais Iesus an apangkuvimɨn, God e gamizɨ, e an damazimɨn dera. Ezɨ Godɨn apangkuvimɨn gavgavim bar ovevemɨn gavgavim gafira. Bizir kam, a gumazamizir avɨriba pura me ganɨngizɨ, a me gizɨfa! \v 16 Egha uaghan God puram e ganɨngizir bizim ko, gumazir vamɨran arazir kuramɨn otozir bizim, aning uaghara zuir puvatɨ. Aning arazir vamɨra e gamir pu. Bar puvatɨ. Gumazir kam arazir kurar vamɨra gamizɨ, God gumazamiziba me tuisɨgha ghaze, ia bar ikuvigham. Egha God puram e ganɨngizir bizim kamakɨn, gumazamiziba arazir kurar avɨribagh amima, God men apangkuva gari, mati me arazir kuratam gamizir puvatɨ. \v 17 Guizbangɨra, gumazir vamɨra Godɨn akam batoke, ezɨ an arazir kuramɨn ovevem gumazamiziba bar me gatifa. Ezɨ God uan apangkuvim gumazamiziba avarazɨ a me gizɨfa, ezɨ a ghaze, ia nan damazimɨn dera. Kar a pura anɨngizir bizim. Egh gumazir vamɨra Krais Iesusɨn ingangarimɨn, tina God pura anɨdir bizim iniva, a Krais ko ikɨva bizibagh ativagh dar ganam. Egh me kamagh ikɨva me bizibagh ativaghamin gavgavim, ovevemɨn gavgavim gafiragham. \p \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt 1 Korin 15:22\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e deravɨra akar kam gɨnɨghnɨgham. Gumazir mam arazir kurar vamɨram amizɨ, God ghaze, gumazamiziba bar moghɨra bar ikufi. Kamaghɨra, Gumazir Igharazir Vamɨra arazir aghuir Godɨn damazimɨn derazim gami. Kamaghɨn amizɨ God gumazamiziba bar men gari, me mati arazir kuratam gamizir puvatɨ. Egh God zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim me danɨngam. \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Aisaia 53:11\xt*\x*Gumazir vamɨra Godɨn akam baraghizir puvatɨ, ezɨ an arazir kam gumazamizir avɨribagh amizɨ, me arazir kurabagh amir gumazamizibagh ava. Kamaghɨra Gumazir Vamɨra Godɨn akam baraghizɨ, an arazir kam gumazamizir avɨribagh amizɨ, me Godɨn damazimɨn dera. \p \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Jon 15:22; Rom 3:20; 4:15; 7:8; Galesia 3:19; 3:23; 1 Timoti 1:14\xt*\x*God kamaghɨn nɨghnɨgha, Moses Osirizir Araziba anɨngi, eghtɨ gumazamiziba arazir kurabar amuamin tuavibagh fogh dar amutɨ, arazir kurar avɨrim otivighɨram. Kamaghɨn amizɨ gumazamiziba puv arazir kurabagh ami, ezɨ Godɨn apangkuvim bar ekevegha, bar dar pɨn iti. \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Rom 6:23\xt*\x*Arazir kuram faragha gumazamizibagh amima me ariaghiri, kamaghɨn amizɨ ovevemɨn tuavimɨn, arazir kuram men atrivimɨn mɨn iti. Kamaghɨra, Godɨn apangkuvim datɨrɨghɨn gumazamizibagh amima, me an damazimɨn dera. Ezɨ apangkuvim en atrivimɨn mɨn iti. Eghtɨ gɨn izamin dughiam, en Ekiam Krais Iesusɨn ingarimɨn, God zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim e danɨngam. \c 6 \s E Krais ko ovenge \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Rom 3:5-8; 6:15\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e manmaghɨn mɨkɨmam? E ti arazir kurabar amuvɨra ikɨtɨ, Godɨn apangkuvim ekevegh mangɨvɨra ikiam? \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Rom 7:4; Galesia 6:14; Kolosi 3:3; 1 Pita 2:24; 4:1\xt*\x*Bar puvatɨgham! E aremezir gumazamizibar mɨn ikia, egha arazir kurar e amiba ategha gɨfa. Egh e manmagh su, uam arazir kurabar tuavimɨn gɨn mangɨvɨra ikiam? \v 3 \x - \xo 6:3 \xo*\xt 1 Korin 15:29; Galesia 3:27\xt*\x*Ia ti kamaghɨn fo, e bar Krais Iesusɨn aven ruegha a ko poke. Arazir kamɨn e bar an ovevem ko poke. \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Rom 8:11; Galesia 6:15; Efesus 4:22-24; Kolosi 2:12; 3:10\xt*\x*E ruegha, tuavir kamɨn Kraisɨn ovevemɨn poghezɨ, Afeziam Krais ko mozimɨn aven e akaragha e avara. A uan gavgavir ekiamɨn Krais gamizɨ a mozimɨn ua dɨkafi, kamaghɨra, e uaghan ikɨrɨmɨrir igiar aghuimɨn ikɨvɨra ikiam. \s E Krais Iesus ko uaghan ikɨrɨmɨrir aghuarimɨn ikiam \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Filipai 3:10-11\xt*\x*E Krais ko puegha mati an aremezɨ moghɨn areme. Kamaghɨra, a ua dɨkavizɨ moghɨn e a ko puegh ua dɨkavigham. \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Galesia 5:24; 6:14; Efesus 4:22; Kolosi 2:11; 3:5; 3:9\xt*\x*E kamaghɨn fo, en navir ghurimɨn araziba, da Krais ko ter ighuvimɨn aremegha gɨvazɨ, en inivafɨzimɨn agoroger arazir kurabar gavgavim gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, e ua arazir kuramɨn ingangarir gumazamizibar ikian kogham. \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt 1 Pita 4:1\xt*\x*Guizbangɨra, gumazim o amizim aremeghtɨ, arazir kuramɨn gavgavim uam a gativaghtɨ, an an apengan ikian kogham. \v 8 E ghaze, e Krais ko aremegha, nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn iti, e uaghan a ko ikɨrɨmɨrir aghuir kamɨn ikiam. \p \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt Akar Mogomem 1:18\xt*\x*E kamaghɨn fo, Krais mozimɨn ua dɨkavigha gɨfa. Egh uam aremeghan kogham. Ovevem, a mɨsueghtɨ a uam aremeghamimɨn gavgaviba puvatɨ. \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Luk 20:38; Hibru 9:26-28; 1 Pita 3:18\xt*\x*Krais dughiar vamɨram areme, egha ua aremeghan kogham. Egha ovever arazir kamɨn, an arazir kuramɨn gavgavim agɨfa. Eghtɨ ovevem uam a gativsɨ damuan kogham. A datɨrɨghɨn ikɨrɨmɨrir aghuarimɨn ikia God baghavɨra iti. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Rom 6:2; 2 Korin 5:15; Galesia 2:19; 1 Pita 2:24\xt*\x*Ia uaghan nɨghnɨzir kamra ikɨ, ia uaghan Krais ko aremegha arazir kuramɨn gavgavim uam an apengan itir puvatɨ. Ia Krais Iesus ko puegha God baghavɨra ikia ikɨrɨmɨrir aghuimɨn iti. \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt Jenesis 4:7; Onger Akaba 19:13; 119:133\xt*\x*E Ovever mɨkarzim iti, ezɨ ia arazir kuram ateghtɨma a ian mɨkarzibagh ativan markɨ. Arazir kuram ia gekutɨma ia mɨkarzim ifongezir arazir kuramɨn gɨn mangan kogham. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Rom 7:5; 12:1; Efesus 2:5; 5:14; Kolosi 3:5; Jems 4:1\xt*\x*Egh ia arazir kuramɨn amamangatɨghtɨ a ian soroghafariba ko bizitaba ikɨrarɨghtɨ ia arazir kuratam damuan markɨ. Ia mati, gumazamizir ovegha mozimɨn ikegha ua dɨkavigha angamɨra itiba, kamaghɨn ia uari isɨ God danɨng. Egh Godɨn amamangatɨghtɨ a ian mɨkarzim bar a gativaghtɨ ia arazir aghuibar amu. \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Rom 7:4-6; 8:2; Galesia 5:18; 1 Jon 3:6\xt*\x*Arazir kuram ua ian mɨkarzibagh ativan kogham. Ia Moses Osirizir Arazibar apengan itir puvatɨ, ia Godɨn apangkuvimɨn apengan iti. \s E arazir aghuibar ingangarir gumazamiziba \p \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Rom 6:1\xt*\x*E datɨrɨghɨn ua Moses Osirizir Arazibar apengan itir puvatɨ. Egh e manmaghɨn damuam? E datɨrɨghɨn Godɨn apangkuvimɨn apengan iti, egh e arazir kurabar amuvɨra ikiam o? Bar puvatɨ! \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Matyu 6:24; Jon 8:34; 2 Pita 2:19\xt*\x*Ia ti kamaghɨn fos o? Ia uari isɨ, gumazitam danɨngɨva, an akamɨn gɨn mangɨva, an ingangarir gumazamizibar otivigham. Kamaghɨra, ia arazir kuramɨn ingangarir gumazamizibar ikɨtɨ, a ia damightɨ ia aremegham. Egh ia Godɨn akam bareghɨva an gɨn mangɨva an ingangarir gumazamizibar ikɨtɨ, a ia damightɨ, ia an damazimɨn deragham. \v 17 Guizbangɨra, ia faragha arazir kuramɨn ingangarir gumazamizibar ike, ezɨ God gɨn ia isa, uan akamɨn apengan ia arɨki. Me Godɨn guizɨn akam ian sure gamizɨ, ia a inigha guizbangɨra an gɨn zui. Ezɨ bizir kamɨn, e God mɨnabi! \v 18 \x - \xo 6:18 \xo*\xt Jon 8:32; 1 Korin 7:22; Galesia 5:1; 1 Pita 2:16\xt*\x*Faragha arazir kuraba ia ikiagharɨghizɨ, God ia fɨri. Egha ia gamizɨ, ia arazir aghuibar ingangarir gumazamizibar otifi. \p \v 19 Iavzika. Ian navir ghuribar nɨghnɨziba otevezɨ, ia foghasa kɨ bizir kam akar otevir isɨn zuimɨn ia mɨgei. Bizir kam guizbangɨra, ia faragha uan mɨkarziba bar da anɨngizɨ, da arazir kurabar ingangarir gumazamizibar otivizɨ, ia arazir mɨzɨrɨziba ko bar ikuvizir arazibagh ami. Egh datɨrɨghɨn ia bar uan mɨkarzibar anightɨ, da arazir aghuibar ingangarir gumazamizibar otivightɨ, ia Godɨn mɨrara zuegh ikiam. \p \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt Jon 8:34\xt*\x*Faragha ia arazir kurabar ingangarir gumazamizibar ikia, arazir aghuimɨn gavgavimɨn apengan itir puvatɨ. \v 21 \x - \xo 6:21 \xo*\xt Rom 1:32; 7:5; 8:6; 8:13\xt*\x*Ia faragha amir arazibagh da akurvazir manabar ia gami? Arazir kaba, ia datɨrɨghɨn dagh nɨghnɨgha aghumsɨsi. Arazir kabara gumazamizibagh amima me ariaghiri. \v 22 Ezɨ datɨrɨghɨn God ia fɨrizɨ, ia arazir kurabar gavgavimɨn apengan itir puvatɨgha, Godɨn ingangarir gumazamizibar otifi. Ia iniamin bizir aghuimra kara, God ia damightɨ, ia Godɨn mɨrara zuegh ikɨ, zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. \v 23 \x - \xo 6:23 \xo*\xt Jenesis 2:17; Rom 2:7; 5:12; 5:15; Jems 1:15; 1 Pita 1:4\xt*\x*Guizbangɨra, arazir kuram ivezim isa uan ingangarir gumazamizibagh anɨngi. Ivezir kam an ovevemra. Ezɨ God bizir aghuarir pura e ganɨngizimra kara, zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim. Ikɨrɨmɨrir kam, e uan Ekiam Krais Iesus ko poroghava a isi. \c 7 \s Datɨrɨghɨn e navir igiamɨn arazibar gɨn ghua ingangarim gami \p \v 1 Nan adarasi, ia Moses Osirizir Arazibagh fozɨ kɨ ia mɨgei. Ia fo, gumazamiziba angamɨra ikiavɨra ikia, Moses Osirizir Arazibar apengan iti. Gumazamiziba aremegha uam Moses Osirizir Arazibar apengan itir puvatɨ. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt 1 Korin 7:39\xt*\x*Amizim pam ikɨtɨ, an pam angamɨra ikɨvɨra ikɨtɨma, Moses Osirizir Araziba uaghara aning ike. Amizimɨn pam aremeghtɨ, Moses Osirizir Arazir uaghara aning ikezim, uam amizim ikeghan koghtɨ amizim fɨrighɨrɨgham. \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Matyu 5:32\xt*\x*Gumazim angamɨra ikɨvɨra ikɨtɨ, amizim gumazir igharazim ko dakuightɨ, me amizir kam mɨkɨm suam, a poroghamiba uari bakeir arazim gamir amizim. Amizir kamɨn pam aremeghtɨ, Moses Osirizir Arazim a ikeghan koghtɨ a fɨrighɨrɨgham. Kamaghɨn, a gumazir igharazimɨn ikɨtɨ, me kamaghɨn mɨkɨman kogham, a poroghamiba uari bakeir arazim gami. Puvatɨ. \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xo*\xt Rom 6:2; 6:11; 8:2; Galesia 2:19; 5:22; Kolosi 2:14\xt*\x*Kamaghɨra, nan adarasi, ia Kraisɨn mɨkarzim ko puegha bizir kamɨn ia a ko ovegha, uam Moses Osirizir Arazimɨn apengan itir puvatɨ. God kamaghɨn ifonge, e a bagh ingartɨ dagher aghuiba otivam. Kamaghɨn amizɨ, ia datɨrɨghɨn gumazir God amizɨ ua mozimɨn dɨkavizim, ia an adarasi. \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Rom 6:13; 6:21; Galesia 5:19; Jems 1:15\xt*\x*E faragha uan navir ghurimɨn arazibar gɨn zuima, Moses Osirizir Araziba agoroger kuram en mɨkarzibagh anɨngizɨma, e arazir kuram gami. Ezɨ arazir kamɨn ovevem e bato. \v 6 \x - \xo 7:6 \xo*\xt Rom 2:29; 6:4; 8:2; 2 Korin 3:6\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn e Kraisɨn mɨn ovengegha faragha en suighizir biziba, e da ataki. Kamaghɨn amizɨ, Moses Osirizir Araziba uam en suirazir puvatɨzɨ e fɨriaghɨre. Ezɨ datɨrɨghɨn en ingangarir e amiba, ua Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨ. Datɨrɨghɨn, Godɨn Duam e gamima e tuavir igiamɨn gɨn ghua ingangarim gami. \s Arazir kuraba paza e gami \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Ua Me Ini 20:17; Godɨn Araziba 5:21; Aposel 20:33\xt*\x*Eghtɨ manmakɨn? Moses Osirizir Araziba agoroger kuram en mɨkarzibar anightɨ, e arazir kuram damigh, manmagh mɨkɨmam? Tarazi suam, Moses Osirizir Araziba ti ikufi. Bar puvatɨ. Moses Osirizir Araziba ikian koghtɨma, kɨ guizɨn kamaghɨn azangam, arazir kuraba, da tizim? Kɨ dagh foghan kogham. Moses Osirizir Araziba kamaghɨn mɨgei, “Nɨ munavɨn biziba bagh navim dɨkavan markɨ.” A kamaghɨn mɨkemeghan koghtɨ, kɨ foghan kogham, biziba bagha navim dɨkavir arazim, an arazir kuram. \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Rom 4:15; 5:20; 1 Korin 15:56\xt*\x*Ezɨ arazir kuram nan navir ghurimɨn aven ingara, egha Moses Osirizir Arazibar aven tuavimɨn apigha nɨghnɨzir kuraba na ganɨdi. Egha tuavir avɨribar nan navim gami a dɨkavima, kɨ gumazamizir igharazibar bizibar gara nan navim da bagha arai. Moses Osirizir Araziba ti puvatɨzɨma, arazir kuram gavgaviba puvatɨghai. \v 9-10 \x - \xo 7:9-10 \xo*\xt Ofa Gami 18:5; Esekiel 20:11-13; 20:21; Rom 10:5; 2 Korin 3:7; Jems 1:15\xt*\x*Fomɨra Moses Osirizir Araziba itir puvatɨzɨ, kɨ angamɨra iti. Ezɨ Moses Osirizir Araziba otozɨ, arazir kuraba dɨkavigha angamɨra iti kɨ fo, kɨ Godɨn damazimɨn areme. Moses Osirizir Arazibar ingangarimra kara, a ikɨrɨmɨrir aghuarim e ganɨdi. Kɨ Moses Osirizir Arazibar tuavimɨn, ikɨrɨmɨrir aghuarim inizir pu. Puvatɨ. Da na gamizɨ, kɨ areme. \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt Jenesis 3:13; Hibru 3:13\xt*\x*Ezɨ arazir kuram nan aven ingara Moses Osirizir Arazibar aven tuavimɨn apigha na gifari. Egha Moses Osirizir Arazibar tuavmɨn na mɨsoghezɨ, kɨ areme. \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Onger Akaba 19:8; 119:138; 1 Timoti 1:8\xt*\x*E kamaghɨn fo, Moses Osirizir Araziba, da Godɨn otivaghire. Moses Osirizir Arazibar aven itir mɨgɨrɨgɨar gavgaviba, da uaghan Godɨn otivaghiregha Godɨn damazimɨn derazir arazibar amuasa e mɨgɨa, egha gumazamizibar akurvasi. \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Rom 5:20\xt*\x*Ezɨ manmakɨn? Bizir aghuir kam ti na gamizɨ kɨ ovenge? Bar puvatɨ. Arazir kuram uabɨ na gamizɨ kɨ ovenge. God kamaghɨn ifonge, arazir kuram azenim girɨghtɨma e bar fogh suam, arazir kuram a bar bizir kuram. Kamaghɨn amizɨ God arazir kuramɨn amamangatɨzɨ, arazir kuram bizir aghuir kamɨn aven otogha na gamizɨ kɨ ovenge. Kamaghɨn amizɨ Moses Osirizir Arazibar tuavimɨn, God guizbangɨra kamaghɨn en aka, arazir kuram bar kurigha mughasi. \s Arazir kuram en mɨkarzibagh atifa \p \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Onger Akaba 51:5; Jon 3:6\xt*\x*E fo, Moses Osirizir Araziba, da Godɨn Nguibamɨn bizim, ezɨ kɨ nguazir kamɨn gumazim. Ezɨ arazir kuramɨn gavgavim nan suirazɨ, kɨ arazir kuramɨn ingangarir gumazimɨn oto. \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Galesia 5:17\xt*\x*Egha kɨ amir araziba, kɨ deragha dar mɨngaribagh fozir puvatɨ. Arazir kɨ damuasa bar ifongeziba, kɨ dagh amir puvatɨ. Egha arazir kɨ ifongezir puvatɨziba, kɨ zurara dagh ami. \v 16 Arazir kɨ ifongezir puvatɨziba, kɨ dar amutɨ nan arazir kam kamaghɨn ian akaghtɨ, kɨ ti kamaghɨn mɨkɨmam, Are, Moses Osirizir Araziba da bar dera. \v 17 Kamaghɨn amizɨ, kɨ uabɨ arazir kurar kabagh amir pu. Puvatɨ. Arazir kurar nan aven itimra, dagh ami. \v 18 \x - \xo 7:18 \xo*\xt Jenesis 6:5; 8:21\xt*\x*Kɨ uan navir ghurim mɨgei. Kɨ fo, bizir aghuitam nan aven itir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, kɨ arazir aghuibar amuasa ifuegha, dar amuamin gavgaviba pu. \v 19 Arazir aghuir kɨ damuasa ifongeziba, kɨ dagh amir pu. Egha arazir kurar kɨ damuasa ifongezir puvatɨziba, kɨ dagh ami. \v 20 Arazir kɨ aghuaziba, kɨ dagh amua, kamaghɨn fo, kɨ uabɨ kamaghɨn amir pu. Puvatɨ. Arazir kurar nan aven itimra, dagh ami. \p \v 21 Kamaghɨn amizɨ kɨ gari, arazir kam guizbangɨra nan ingari: kɨ arazir aghuibar amuasa ifongezɨ, arazir kuram zurara na ko ikia nan tuavim apɨri. \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Onger Akaba 1:2; 2 Korin 4:16; Efesus 3:16\xt*\x*Guizbangɨra, nan navir averiamɨn aven, Godɨn otivir Moses Osirizir Araziba, kɨ dagh nɨghnɨghavɨra ikia da bagha bar akonge. \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Rom 6:13; 6:19; Galesia 5:17; Jems 4:1; 1 Pita 2:11\xt*\x*Kamaghɨn, kɨ arazir igharazimɨn garima, a nan mɨkarzimɨn aven ingari. Egha Godɨn mɨgɨrɨgɨar nan nɨghnɨzimɨn aven itibav sosi. Arazir igharazir kam, na gamima, Moses Osirizir Arazibar otozir arazir kuram, a nan mɨkarzimɨn aven ingara na ikiagharigha na gatifa. \v 24 Maia! Kɨ ghaze, kɨ bar ikufi! Tina nan akuraghtɨma, kɨ mɨkarzir ovengamin kamɨn fɨrighɨrɨgham? \v 25 \x - \xo 7:25 \xo*\xt Rom 6:13; 6:19; 1 Korin 15:57; Galesia 5:17\xt*\x*Godra, a en Ekiam Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn, a nan akuragham! Ezɨ kɨ God mɨnabi! Egha kɨ uabɨ, uan nɨghnɨzimɨn navir averiamɨn aven Godɨn mɨgɨrɨgɨabar ingarir gumazimɨn iti. Egha uan navir ghurimɨn aven, kɨ uaghan Moses Osirizir Arazibar otozir arazir kuram, kɨ an ingangarir gumazimɨn iti. \c 8 \s Krais arazir kuraba agɨvagha Godɨn Duam e ganɨngi \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Rom 8:34; 8:39\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ e Krais Iesus ko pogheziba, God datɨrɨghɨn uan kotiamɨn aven uam ivezir kuram e danɨngɨsɨ mɨkɨman kogham. \v 2 \x - \xo 8:2 \xo*\xt Jon 8:36; Rom 7:23-25; 2 Korin 3:6; Galesia 2:19\xt*\x*E fo, e bar datɨrɨghɨn Krais Iesus ko pueghav itiba, Godɨn Duamɨn gavgavim ikɨrɨmɨrir aghuarim e ganɨga, ovevemɨn arazim ko arazir kuramɨn e fɨragharɨki. Eghtɨ arazir kaba ua e gativagh e ikɨrarighan kogham. \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Aposel 13:38-39; 15:10; Rom 3:20; 2 Korin 5:21; Filipai 2:7; Hibru 4:15; 7:18-19\xt*\x*En navir ghuriba, gavgaviba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Moses Osirizir Araziba, en arazir kurabar gɨn amangamin gavgaviba puvatɨ. Ezɨ Moses Osirizir Araziba damuan koghamin bizir kam, God uabɨ a gami. God uan Otarim amadazɨ, a gumazimɨn mɨn otogha, arazir kurabagh amir gumazimɨn mɨn gari. A en arazir kuraba agɨvasa izezɨ, an ingangarimɨn tuavimɨn, God gumazamiziba itir arazir kurabar gavgavim agɨvagha a gasɨghasɨki. \v 4 \x - \xo 8:4 \xo*\xt Galesia 5:16; 5:25\xt*\x*Ezɨ e datɨrɨghɨn navir ghurimɨn arazibar gɨn zuir puvatɨ, e Godɨn Duamɨn arazibar gɨn zui. God kamaghɨn ifonge, Moses Osirizir Arazibar aven itir arazir aghuiba en navibar aven deragh otogham. Kamaghɨn amizɨ God en arazir kurabar gavgavim a gɨvagha a gasɨghasɨki. \p \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Jon 3:6; 1 Korin 2:14; Galesia 5:22; 5:25\xt*\x*Guizbangɨra, navir ghurimɨn arazibar gɨn zuir gumazamiziba, me dughiaba bar navir ghurim ifongezir biziba baghavɨra nɨghnɨsi. Ezɨ Godɨn Duamɨn gɨn zuir gumazamiziba, me Godɨn Duam ifongezir biziba baghavɨra nɨghnɨsi. \v 6 \x - \xo 8:6 \xo*\xt Rom 6:21; 8:13; Galesia 6:8\xt*\x*Eghtɨ gumazim o amizim navir ghurimɨn araziba baghvɨra nɨghnɨghɨva, an aremegham. Eghtɨ tina Godɨn Duam baghvɨra nɨghnɨghɨva, a ikɨrɨmɨrir aghuarim ko navir amɨrizim iniam. \v 7 \x - \xo 8:7 \xo*\xt Matyu 12:34; Jon 8:43; 12:39; 1 Korin 2:14; Jems 4:4\xt*\x*Eghtɨ gumazim o amizim navir ghurimɨn araziba baghvɨra nɨghnɨgh, a Godɨn aghuaghɨva an apanimɨn ikiam. A Godɨn otivir Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨgha guizbangɨra dar gɨn mangan kogham. \v 8 Gumazamizir navir ghurimɨn arazibar gɨn zuiba, me God ifongezir arazibar amuan kogham. \p \v 9 \x - \xo 8:9 \xo*\xt 1 Korin 3:16; 12:3; Galesia 4:6; Filipai 1:19; 1 Pita 1:11\xt*\x*Eghtɨ Godɨn Duam guizbangɨra ian navir averiabar aven ikɨtɨ, ia ua navir ghurimɨn arazibar gɨn mangan kogham, ia Godɨn Duam ifongezir arazibar gɨn mangam. Gumazim o amizimɨn navir averiam Kraisɨn Duam guizbangɨra an itir puvatɨ, a Kraisɨn anav puvatɨ. \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Galesia 2:20; Efesus 3:17; 1 Pita 4:6\xt*\x*Ia arazir kuram gamigha, bizir kamɨn ia ariaghire. Eghtɨ Krais ian navir averiabar aven ikɨtɨ, God ia mɨkɨm suam, ia nan damazimɨn dera, eghtɨ Godɨn Duam ikɨrɨmɨrir aghuarim ia danɨngam. \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Aposel 2:24; 1 Korin 3:16; 6:14; 2 Korin 4:14; Efesus 2:5\xt*\x*Godɨn Duam Iesus mozimɨn a gamizɨ a ua dɨkafi, ezɨ Duar kamra, ian navir averiabar aven iti. Egh gumazir Krais gamizɨ a dɨkavizir kam, a ian ovengamin mɨkarzibar amutɨ, da ua dɨkavigh angamɨra ikiam. God uan Duar ian navir averiabar aven itimɨn tuavimɨn, bizir kam damuam. \s Godɨn Duam ia gamizɨ, ia Godɨn boribar otifi \p \v 12 Kamaghɨn amizɨ, nan adarasi, e ikarvazir ingangarir mam iti. Ikarvazir ingangarir kam, a navir ghurimɨn bizim puvatɨ, e an gɨn mangan kogham. \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt Galesia 6:8; Efesus 4:22; Kolosi 3:5\xt*\x*Ia navir ghurimɨn arazibar gɨn mangɨva, ia arɨmɨghiregham. Ia Godɨn Duamɨn gavgavimɨn tuavimɨn, ia uan mɨkarzibar arazir kurabav soghtɨ, da arɨmɨghireghtɨ, ia angamɨra ikɨvɨra ikiam. \p \v 14 \x - \xo 8:14 \xo*\xt Galesia 5:18\xt*\x*E fo, gumazamizir Godɨn Duam men faragha zuima me an gɨn zuiba, gumazamizir kaba bar Godɨn boriba. \v 15 \x - \xo 8:15 \xo*\xt 1 Korin 2:12; 2 Timoti 1:7; Hibru 2:15\xt*\x*\x - \xo 8:15-17 \xo*\xt Galesia 4:5-7\xt*\x*E kamaghɨn fo, Duar God ia ganɨngizim, a ia gamizɨ, ia pura ingangarir gumazamizibar otozir puvatɨ, egh ia bizibar atiati. Puvatɨ. Godɨn Duam ia gamizɨ, ia an boribar otifi. Egha Godɨn Duamɨn gavgavimɨn e an dɨa ghaze, “O Ame, En Afeziam!”\f + \fr 8:15 \fr*\ft Aramɨn akam, a Iesusɨn nguibamɨn akam, me uan afeziam dɨbora ghaze, “Aba.” Egha Iesus uan Afeziam ko mɨgɨa, a kamaghɨn a dɨbora ghaze, “Aba.” Nɨ Mak 14:36ɨn gan.\ft*\f* \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt 2 Korin 1:22; Efesus 4:30\xt*\x*Godɨn Duam uabɨ, en duaba ko porozɨ, e uarir gun mɨgɨa ghaze, e Godɨn boriba. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Aposel 26:18; Galesia 4:5-7; Filipai 1:29; 2 Timoti 2:11-12; Akar Mogomem 21:7\xt*\x*E Godɨn boriba, egh gɨn bizir aghuir God e danɨngasa e bagha inabaziba iniam. Bizir kaba, en avebam Krais da inigha gɨfa. E fo, e datɨrɨghɨn Krais ko mɨzazir a iniziba e da aterɨva, gɨn a ko ziar ekiam ko dabirabir aghuim uaghan a iniam. \s E gɨn Godɨn Nguibamɨn mangɨva ziar ekiam ko dabirabir aghuim iniam \p \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Rom 5:2; 2 Korin 4:17\xt*\x*Kɨ fo, ziar ekiam ko dabirabir aghuir kam God gɨn en akaghtɨ, e a gɨfogham. Ezɨ kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, bizir kam, a mɨzazir e datɨrɨghɨn isiba bar dagh afiragham. \v 19 \x - \xo 8:19 \xo*\xt Kolosi 3:4; 2 Pita 3:13; 1 Jon 3:2\xt*\x*Guizbangɨra, God ingarizir biziba bar, me dughiar God uan boriba azenim darɨghamim a bagha mɨzua, uan dapaniba fegha tintinibar gara nɨghnɨghɨsi, dughiar manamra bizir kam otivam? \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt Jenesis 3:17-19\xt*\x*Guizbangɨra, God fomɨra nguazimɨn itir biziba da tuisɨgha ghaze, da bar ikufi, da pura bizir kɨniba. Da uari kamaghɨn otozir pu. Puvatɨ. God uabɨ dagh amizɨ da kamaghɨn otifi. Egha da God damuamin bizir aghuim bagha mɨzuai. \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt 2 Pita 3:13; 1 Jon 3:2\xt*\x*Datɨrɨghɨn, nguazimɨn itir biziba da ovevem ko biziba kuraghɨrir arazimɨn apengan ikia, mati da kalabusɨn iti. Egha me kamaghɨn fo, dughiar God mɨsevezimɨn, God biziba kalabusɨn itir arazir kam agɨvaghtɨ, biziba bar Godɨn boriba ko fɨrighɨreghɨva dabirabir aghuarim ko ziar ekiam iniam. \p \v 22 E fo, bizir God ingariziba bar moghɨra, mati amizim borim batasa mɨzazim isi moghɨn, da mɨzazim isi. Egha da bar puv tuava ara, iza datɨrɨghɨn oto. \v 23 \x - \xo 8:23 \xo*\xt 2 Korin 5:2-4; Galesia 5:5; Efesus 1:14; 4:30\xt*\x*Ezɨ bizir kabarama arair pu. Puvatɨ, e uari uaghan arai. E Godɨn Duam inigha gɨfa, mati God e danɨngamin bizir aghuibar faragha zuim a e ganɨngi. Egha e tuavara, dughiar God e damightɨ e an boribar mɨraram otivamim, e a bagha mɨzuai. Dughiar kam, God en mɨkarzibar amightɨ da fɨrighɨregh ganganir igharazimɨn otogham. \v 24 \x - \xo 8:24 \xo*\xt 2 Korin 5:7; Hibru 11:1\xt*\x*E bizir aghuir e fogha iniamiba bagh mɨzuai iti, kamaghɨn amizɨ God en akura. E suam, e bizir mam bagh mɨzuam fogham, e tɨghar a iniam. Egh gumazamiziba tizim bagha bizir me inigha gɨvazim bagh mɨzuam ikiam? \v 25 E fo, bizir e tɨghar iniamiba e guizbangɨra da iniam. Kamaghɨn amizɨ, e navibar suigha da bagha mɨzuai. \p \v 26 \x - \xo 8:26 \xo*\xt Sekaraia 12:10; Efesus 6:18; Jems 4:3\xt*\x*Kamaghɨra, e gavgaviba puvatɨzir darasi, Godɨn Duam en akurvasi. E fozir puvatɨ, e manmaghɨn biziba bagh God ko mɨkɨmam? En mɨgɨrɨgɨaba otefe. Kamaghɨn amizɨ, Godɨn Duam uabɨ e bagha God ko mɨgɨa, tuavara, an ararem akar e mɨkɨman asazibagh afira. \v 27 \x - \xo 8:27 \xo*\xt Onger Akaba 7:9; 139:1; Aposel 1:24; 1 Korin 4:5; 1 Tesalonika 2:4; 1 Jon 5:14\xt*\x*Ezɨ God gumazamizibar navir averiaba guizbangɨra dar gari. A uan Duamɨn nɨghnɨzim gɨfo. Kamaghɨn, an Duam Godɨn ifongiamɨn gɨn ghua Godɨn gumazamiziba bagha a ko mɨgei. \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xo*\xt Rom 9:11; 9:23-24; Efesus 1:11; 2 Timoti 1:9\xt*\x*E fo, God bizibagh amima da vɨrara uari inigha ingara, gumazamizir bar God gifongezibagh amima, me dera. Kar gumazamizir God ua me iniasa mɨkemegha gɨvaziba, a men dia. \v 29 \x - \xo 8:29 \xo*\xt Jon 17:22; 2 Korin 3:18; Efesus 1:5; 1:11; Kolosi 1:18; 2 Timoti 2:19; Hibru 1:6\xt*\x*Kar, gumazamizir God fomɨra ua me iniasa mɨgeiba, a me ginaba, eghtɨ me uaghan an Otarimɨn mɨn ikiam. Eghtɨ borir avɨriba ikɨtɨ Krais uabɨ men avebar ekiamɨn mɨn ikiam. \v 30 \x - \xo 8:30 \xo*\xt Rom 9:24; 1 Korin 6:11; Efesus 4:4; 1 Pita 2:9\xt*\x*Ezɨ gumazamizir a fomɨra me ginabaziba, a uaghan men dia. Egha gumazamizir kaba dɨbora ghaze, ia nan damazimɨn dera. Egha gumazamizir an damazimɨn derazir kaba, a ziar ekiam ko dabirabir aghuim me ganɨngizɨ me a ko a isi. \s Bizitam e damutɨ, e God e gifongezir arazimɨn saghon ikian kogham \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xo*\xt Dɨboboniba 14:9; Onger Akaba 118:6\xt*\x*E bizir kabagh foghava, manmaghɨn mɨkɨmam? E fo, God e baghvɨra ikɨtɨ, tina e dɨkabɨragh e gafiragham? Bar puvatɨgham. \v 32 \x - \xo 8:32 \xo*\xt Jon 3:16\xt*\x*God uan Otarimɨn suirazir pu. Puvatɨ, a bar moghɨra e bagha ofan mɨn anenɨngizɨ, an areme. E fo, a uan Otarim e ganɨngi, a uaghan bizir aghuir igharaziba bar, da pura e danɨngam. \v 33 \x - \xo 8:33 \xo*\xt Aisaia 50:8\xt*\x*Eghtɨ tina God inabazir gumazamizibar kotɨn aven akam me gasam? Puvatɨ. God uabɨ gumazamizir kabav gɨa ghaze, ia nan damazimɨn dera. \v 34 \x - \xo 8:34 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Aposel 7:55-56; Kolosi 3:1; Hibru 7:25; 9:24; 1 Jon 2:1\xt*\x*Tinara e mɨkɨm suam, ia uan arazir kuramɨn ivezim iniam? Puvatɨ, Krais Iesus, gumazir aremezim, God a gamizɨ a ua dɨkavigha, datɨrɨghɨn Godɨn agharir guvimɨn aperaghav iti. Egha anarɨra e bagha God ko mɨgei! \p \v 35 \x - \xo 8:35 \xo*\xt Rom 8:38-39\xt*\x*Krais bar e gifongeghavɨra iti, kamaghɨn amizɨ tina e damutɨ, e Krais e gifongezir arazimɨn saghon ikiam? Puvatɨ. Osɨmtɨziba e bativam, o dughiar kuram e bativam, o gumazamiziba arazir kurabar e damuam o, mɨtiriaba en agham o, bizir daghuamiba puvatɨgham o, bizir kuram e gasɨghasɨgham o, me e mɨsoghtɨ e arɨmɨghiram, bizir kabanang e damutɨ, e ti Krais e gifongezir arazimɨn saghon ikiam, o? Bar puvatɨ. \v 36 \x - \xo 8:36 \xo*\xt Onger Akaba 44:22; 1 Korin 15:30-31; 2 Korin 4:11\xt*\x*Guizbangɨra, Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn bizir kaba e batifi: \b \q1 “E nɨn gɨn zui, ezɨ bizir kam bangɨn, \q2 me zurara e mɨsozima, e ariaghirasava ami. \q1 Me kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, \q2 e mati sipsipɨn gumaziba mɨsueghtɨ aremeghasavɨrama amibar mɨn, \q3 me e mɨsoghasa.” \b \m \v 37 \x - \xo 8:37 \xo*\xt Jon 16:33; 1 Korin 15:57; 2 Korin 2:14; 1 Jon 4:4; Akar Mogomem 12:11\xt*\x*Bar puvatɨ. Krais bar e gifonge, ezɨ bizir manam e batifi, a zurara e gamima e uan apanim dɨkabɨri. \v 38 \x - \xo 8:38 \xo*\xt Efesus 1:21; Kolosi 1:16; 2:15; 1 Pita 3:22\xt*\x*Guizbangɨra, Krais bar e gifonge, ezɨ nan nɨghnɨzir gavgavim kamakɨn, bizitam e damutɨ, e Krais e gifongezir arazimɨn saghon ikian kogham: Ovevem, o ikɨrɨmɨrir aghuim, o enselba, o duar kuraba, o gavgaviba itir biziba, o datɨrɨghɨn itir biziba, o bizir gɨn otivamiba, \v 39 o bizir pɨn itiba, o bizir vazimɨn itiba, o God ingarizir biziba bar, dar tongɨn bizitam e damutɨ, e God e gifongezir arazimɨn saghon ikian kogham. An arazir e gifongezir kam, a Krais Iesus en Ekiamɨn ingangarimɨn, e ganɨngi. \c 9 \ms God Israelia gamizir arazim, // Pol a geghari \mr (Sapta 9--11) \s Pol Israelia gɨnɨghnɨgha men apangkufi \p \v 1 Kɨ Kraisɨn gumazim, kamaghɨn amizɨ kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ ifarir puvatɨ. Godɨn Duam nɨghnɨzir zuezim na ganɨngizɨ, nan navimɨn aven kɨ kamaghɨn fo, nan akar kam a guizbangɨra. \v 2 Kɨ zurara uan anabam bagha nɨghnɨgha, bar men apangkuvigha, osemegha nan navir averiam ikufi. \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Ua Me Ini 32:32\xt*\x*Kɨ kamaghɨn bar ifonge, God nan anabam Israel, ua men iniam. Eghtɨ Krais nan nɨghnɨzimɨn gɨn mangan koghtɨ, kɨ an azangsɨgh a ko mɨkɨmtɨ, a uan gumazamizibar tongɨn na batueghtɨ, nan anabam Israel nan danganim iniam. Bizir kam men akurazɨ, kamaghɨn deraghai. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Ua Me Ini 4:22; 9:4; Godɨn Araziba 7:6; 14:1-2; Aposel 3:25; 13:22; Efesus 2:12; Hibru 8:8-10; 9:1\xt*\x*Me Israelɨn gumazamiziba, ezɨ God me dɨbora ghaze, me an boriba. Ezɨ me Godɨn ziar ekiam a ko a inigha gɨfa. Ezɨ God uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim me ko a gami. Egha Moses Osirizir Araziba isa, me ganɨngi. Egha uan ziam fer arazim men akagha, me ko akam akɨri. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Matyu 1:1-16; Jon 1:1; Rom 1:25\xt*\x*Men ovavir faragha itiba, bar ziar ekiaba iti. Ovavir kabar iza, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, Krais nguazir kamɨn gumazimɨn mɨn men ikɨzimɨn aven oto. Krais a God, egha biziba bar dar dapanimɨn iti. Eghtɨ e zurazurara Kraisɨn ziam fam!\f + \fr 9:5 \fr*\ft Gumazir maba nɨghnɨgha ghaze, vezɨn kamɨn mɨgɨrɨgɨar otevir abuananam e kamaghɨn a gighɨ suam, “God biziba bar dar dapanimɨn iti. Eghtɨ e zuraram an ziam fɨ mangɨvɨra ikiam.”\ft*\f* \s God Israelia gamir arazim, Pol an gun mɨgei \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Dɨboboniba 23:19; Jon 8:39; Rom 2:28; 3:3; Galesia 6:16\xt*\x*Kɨ kamaghɨn mɨgeir puvatɨ, Godɨn akar dɨkɨrɨzim pura ghua otozir pu. Puvatɨ. E fo, gumazamizir maba Israelɨn anabamɨn aven ikia, guizɨn Israelia puvatɨ. \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Jenesis 21:12; Galesia 4:23; Hibru 11:18\xt*\x*Abrahamɨn ovaviba, men marazi guizbangɨra Godɨn boriba puvatɨ. Fomɨra God kamaghɨn Abraham mɨkeme, “Aisakra, nɨn ovavir boriba otivam.” \v 8 \x - \xo 9:8 \xo*\xt Galesia 4:23\xt*\x*Akar kamɨn mɨngarim kamaghɨn ghu, borir inivafɨzimɨn otiviziba, me Godɨn boriba pu. Puvatɨ. Borir Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn otiviba, me guizbangɨra Abrahamɨn ovaviba. \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Jenesis 18:10; 18:14\xt*\x*Ezɨ akar dɨkɨrɨzim kamaghɨn ghu, “Dughiar kɨ inabazimɨn, kɨ uamategh izɨtɨ, Sara otarim batam.” \p \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt Jenesis 25:21\xt*\x*Kamaghɨra, akar igharazir mam kamaghɨn iti: Rebekan otarir pumuning afeziar vamɨran oto, a en ovavim, Aisak. \v 11-12 \x - \xo 9:11-12 \xo*\xt Jenesis 25:23\xt*\x*God arazir a zurara amimɨn gɨn ghua, gumazamiziba uan nɨghnɨzimɨn me ginabi. A gumazamizibar ingangarim bagha nɨghnɨzir pu. Puvatɨ. A uabɨ men diava me ginabi. Kamaghɨn amizɨ Rebeka tɨghar otarir pumuning batamin dughiamɨn, aning arazir kuratam o arazir aghuim gamizir puvatɨzɨ, God kamaghɨn Rebeka mɨgei, “Otarir faragha irɨzim, otarir gɨn irɨzimɨn ingangarir gumazimɨn mɨn ikiam.” \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:15; Malakai 1:2-3; Luk 14:26\xt*\x*Bizir kam, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, “Kɨ Jekop gifuegha, Ison aghua.” \p \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 19:7; Jop 8:3; 34:10; Onger Akaba 92:15\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ e manmaghɨn mɨkɨmam? E suam, God ti arazir kuram gami? Bar puvatɨ! \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Ua Me Ini 33:19\xt*\x*Guizbangɨra, God kamaghɨn Moses mɨgei, “Kɨ gumazamizitabar kuarkuvighsɨ, kɨ men kuarkuvam. Kɨ gumazamizitabar apangkuvsɨ, kɨ men apangkuvam.” \v 16 \x - \xo 9:16 \xo*\xt Efesus 2:8\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ God gumazitam o amizitam ginabaghsɨ, an an nɨghnɨzim ko an ingangarimɨn gara a ginabir pu. Puvatɨ. God uan apangkuvimra gɨn ghua gumazamizibagh inabi. \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt Ua Me Ini 9:16; Galesia 3:8; 3:22\xt*\x*Guizbangɨra, Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam Isipɨn atrivim mɨgɨa ghaze, “Kɨ kamaghsua ifonge, kɨ uan gavgavim isɨ ian akagham, eghtɨ nguazir kamɨn danganiba bar, dar gumazamiziba nan ziar ekiam geghanam. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia ataghizɨ ia ikiavɨra iti.” \v 18 \x - \xo 9:18 \xo*\xt Ua Me Ini 4:21; 9:12; 14:4\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ e fo, God gumazitam o amizitamɨn apangkuvighsɨ ifuegh, an apangkuvam. Egh a gumazitam o amizitam damightɨ an dapanim gavgavigh an akam batoghsɨ ifuegh, a damuam. \p \v 19 \x - \xo 9:19 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 20:6; Jop 23:13; Daniel 4:35\xt*\x*Ian tav ti na mɨkɨm suam, “God kamaghɨn amigha, tizimsua e mɨgɨa ghaze, ‘Ia uan arazir kurabar ivezim iniam?’ Gumazitam o amizitam Godɨn ifongiam iriaghan kogham.” \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Aisaia 29:16; 45:9; 64:8\xt*\x*Ia gumazamizir kɨniba! Ia Godɨn arazir an amizim bagh an ataran markɨ! Nguazir mɨnem kamaghɨn gumazir an ingarizimɨn mɨkɨman kogham, “Nɨ tizim bagha kamaghɨn nan ingari?” \v 21 \x - \xo 9:21 \xo*\xt Jeremaia 18:6; 2 Timoti 2:20\xt*\x*Nguazir mɨnemɨn ingarizir gumazim, a uan nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨ mɨner pumuning ingarigham. A nguazitam inigh, mɨner pumuning ingarightɨ, tam dughiar ekiam bagh ikɨtɨ, igharazim, me pura bizir kuraba zuraram a mɨkɨnam. Kar an nɨghnɨzim. \p \v 22 God uaghan kamaghɨram ami. God kamaghsua, a uan anɨngagharim azenim datɨghtɨma, gumazamiziba bar an gavgavir ekiam gɨfogham. Nguazir mɨner ivezir kuram iniamiba, kar gumazamizir an asɨghasɨghasava amiba, a dughiar ruarim me ganɨngi. Egh a gɨn me abɨghɨrarɨgham. \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Rom 8:28-30; Efesus 1:3-12; Kolosi 1:27\xt*\x*A kamaghsua, an ziar bar ekiam ko dabirabir aghuim azenim girɨghtɨ, gumazamiziba bar a gɨfogham. A fomɨra uan ziar ekiam ko dabirabir aghuim e a ko da iniasa, gumazim nguazir mɨneba akɨrizɨ moghɨn, an en navibar akɨri. Egha uan ziar ekiam ko dabirabir aghuim isa, nguazir mɨner an apangkuvim itibagh ingezɨ, da bar izɨfa. \v 24 Nguazir mɨner apangkuvim iniamin kaba, kar e gumazamizir God deiba. E Israelia merara men tongɨn izezir puvatɨ, e uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn ize. \v 25 \x - \xo 9:25 \xo*\xt Hosea 2:23; 1 Pita 2:10\xt*\x*Ezɨ Hosean akɨnafarimɨn, God kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Gumazamizir fomɨra nan adarazi puvatɨziba, \q2 datɨrɨghɨn kɨ me dɨpon suam, ia nan adarasi. \q1 Kantrin kɨ fomɨra aghuazir kam, kɨ gɨn me mɨkɨm suam, \q2 ia kɨ bar ifongezir darasi. \q1 \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt Hosea 1:10\xt*\x*Ia faragha danganir mamɨn itima, kɨ ia mɨgɨa ghaze, \q2 ‘Ia nan adarazi puvatɨ.’ \q1 Egh danganir kamnaghɨra kɨ ia mɨkɨm suam, \q2 ‘Ia Godɨn zurazurara angamɨra itimɨn boriba.’ ” \b \m \v 27-28 \x - \xo 9:27-28 \xo*\xt Aisaia 10:22-23; Rom 11:5\xt*\x*Aisaia Israelia gɨnɨghnɨgha kamaghɨn akam akuri, “Guizbangɨra, Ekiam dughiar vamɨra gumazamizir nguazimɨn itiba bar men araziba tuisɨgh, zuamɨra men ivezir kuram isɨ me danighɨva bar me gasɨghasɨgham. Fomɨra, Israelian gumazamiziba, mati ongarimɨn itir gigimɨn mɨn bar avɨraseme, ezɨ pura bizim, me markɨ. Ekiam men ikiavɨra itir varazira, ua me inigham.” \v 29 \x - \xo 9:29 \xo*\xt Aisaia 1:9; 13:19; Jeremaia 50:40\xt*\x*Bizir kaba Aisaia fomɨra mɨkemezɨ moghɨn otifi, a kamaghɨn mɨgei, “Ekiar Gavgavir Ekiam Itim, en tarazi ataghizir puvatɨzɨ, e itir puvatɨghai. Ezɨ bar guizbangɨra, e bar gevegha gɨvaghai, mati bar fomɨra Sodom ko Gomoran nguibamning bar ikufi.” \s Israelia nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨ \p \v 30 \x - \xo 9:30 \xo*\xt Rom 1:17; 4:11; 10:20\xt*\x*E manmaghɨn mɨkɨmam? E kamaghɨn mɨkɨmam, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, Godɨn damazimɨn deraghasa ingangarir ekiam gamizir puvatɨ. Me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, God ghaze, me nan damazimɨn dera. \v 31 \x - \xo 9:31 \xo*\xt Rom 10:2-3; 11:7; Galesia 5:4\xt*\x*Ezɨ Israelia me Moses Osirizir Arazibar gɨn ghua ingara, Godɨn damazimɨn deraghasa tuavim buriava, a batozir puvatɨ. \v 32 \x - \xo 9:32 \xo*\xt Aisaia 8:14; Luk 2:34; 1 Korin 1:23\xt*\x*Manmaghɨn amizɨ, me a batozir puvatɨ? Me Godɨn damazimɨn deraghasa, uan gavgavibar pamtem ingarava avenge. Me nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimɨn gɨn zuir puvatɨ. Dagɨar dagariba asim, me a gasaghporaghiri. \v 33 \x - \xo 9:33 \xo*\xt Onger Akaba 118:22; Aisaia 8:14; 28:16; Matyu 21:42; Rom 10:11; 1 Pita 2:6-8\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim bizir kam mɨgɨa ghaze: \b \q1 “Ia oragh! \q2 Kɨ gumazamiziba asaghporir dagɨar mam amɨsevegha \q3 a isa Saionɨn Mɨghsɨamɨn anefa. \q1 Dagɨar kam a gumazamizibagh amima, me asaghpora daighiri. \q2 Egh gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, \q3 me aghumsɨghan kogham.” \c 10 \s Israelia Godɨn Araziba deravɨra dagh fozir puvatɨ \p \v 1 Nan adarasi, God ua Israelia iniasa kɨ uan navir averiamɨn aven bar ifuegha, me bagha God ko mɨgei. \v 2 \x - \xo 10:2 \xo*\xt Aposel 21:20; 22:3; Galesia 1:14; 4:17\xt*\x*Kɨ bar deragha Israelia gɨfogha kamaghɨn mɨgei, me Godɨn Arazibar gɨn mangasa bar gavgafi. Egha me guizɨn God ifongezir arazim gɨfozir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Rom 1:17; 9:30-32; Filipai 3:9\xt*\x*Me, tuavir God ghaze e an damazimɨn derazim, me a gɨfozir puvatɨ. Egha uan gavgavibar, Godɨn damazimɨn deraghasa tuaviba buri. Kamaghɨn amizɨ me Godɨn damazimɨn deraghamin tuavimɨn apengan itir puvatɨ. \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Matyu 5:17; Jon 3:18; Galesia 3:24\xt*\x*E fo, Krais Moses Osirizir Arazibagh amizɨma, dar gavgavim gɨfa. Kamaghɨn, tina nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn iti, anarɨra Godɨn damazimɨn deragham. \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xo*\xt Ofa Gami 18:5; Nehemia 9:29; Esekiel 20:11-13; Rom 7:10; Galesia 3:12\xt*\x*Gumazamizir Godɨn damazimɨn deraghasa Moses Osirizir Arazibar gɨn zuiba, Moses me mɨgɨa kamaghɨn osiri, “Gumazamiziba Moses Osirizir Araziba mɨgei moghɨn damu egh dughiaba zurara dar amutɨ, arazir kaba me damutɨ, me ikɨvɨra ikiam.” \v 6 \x - \xo 10:6-8 \xo*\xt Godɨn Araziba 30:12-14\xt*\x*Kar Godɨn Akɨnafarimɨn akar otevir mam, a gumazamizir nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimɨn Godɨn damazimɨn deraziba, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia uan navir averiabar kamaghɨn mɨkɨmam markɨ, ‘Tina Godɨn Nguibamɨn ghuavanangam?’ ” (Akar kam kamakɨn, nɨ Krais e bagh izighirɨsɨ, nɨ mangɨva an azangam?) \v 7 “Egh nɨ uaghan kamaghɨn mɨkɨman markɨ, ‘Tina Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram?’ ” (Akar kam kamakɨn, nɨ ovevemɨn mozimɨn mangɨ, Krais inigh anangam?) \v 8 Ezɨ Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Godɨn akam bar nɨn boroghɨra iti, a nɨn akatorim ko nɨn navir averiamɨn aven iti.” Kar nɨghnɨzir gavgavimɨn akar e ia mɨgeim. \v 9 \x - \xo 10:9 \xo*\xt Matyu 10:32; Luk 12:8\xt*\x*Nɨ uan akamɨn kamaghɨn mɨkɨm suam, “Iesus a nan Ekiam,” egh uan navir averiamɨn aven nɨghnɨzir gavgavim ikɨ, kamaghɨn fogh, God Iesus gamizɨ a mozimɨn ua dɨkafi, eghtɨ God nɨn akurvaghtɨ, nɨ ikɨvɨra ikiam. \v 10 E fo, nɨ navir averiamɨn nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, God suam, nɨ nan damazimɨn dera. Egh uaghan nɨ uan akatorimɨn suam, “Iesus nan Ekiam,” eghtɨ God nɨn akuraghtɨ, nɨ ikɨvɨra ikiam. \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Aisaia 28:16; Jeremaia 17:7; Rom 9:33\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim an itiba, me aghumsɨghan kogham. Puvatɨ.” \v 12-13 \x - \xo 10:12-13 \xo*\xt Joel 2:32; Aposel 2:21; 9:14; 10:36; 15:9; Rom 3:22; 3:29; Galesia 3:28\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Ekiamɨn ziamɨn diaghamin adarasi, a men akurvagham.” Kamaghɨn amizɨ, Godɨn vamɨra iti, a bar en Ekiam. Eghtɨ gumazamizir an deiba, a bar bizir aghuir avɨriba men akurvagham. Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, Godɨn damazimɨn magh gari. \p \v 14 Ezɨ manmakɨn? Gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir puvatɨziba, me manmaghɨn an ziamɨn dɨmam? Egh gumazamizir eghaghanim baraghizir puvatɨziba, me manmaghɨn nɨghnɨzir gavgavim an ikiam? Eghtɨ gumazamizitaba Akar Aghuim me mɨkɨnighan koghtɨ, me manmaghɨn a baregham? \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Aisaia 52:7; Nahum 1:15\xt*\x*Eghtɨ siosba Akar Aghuim akurir gumazamiziba amangan koghtɨma, me manmaghɨn akamɨn gun me mɨkɨmam? Godɨn Akɨnafarimɨn aven Aisaia kamaghɨn osiri, “Godɨn Akar Aghuim inigha izir gumazamizibar darorim, a bar dera.” \s Israelia Akar Aghuim inizir puvatɨ \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Aisaia 53:1; Jon 12:38; Hibru 4:2\xt*\x*Ezɨ Israelian marasi me Godɨn Akar Aghuim inizir puvatɨ. Aisaia uabɨ kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, tinara en Akar Aghuim nɨghnɨzir gavgavim an iti?” \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt Jon 17:20\xt*\x*Kamaghɨn e fo, nɨghnɨzir gavgavim a gumazamiziba Akar Aghuim barazir tuavimɨn izam. Eghtɨ gumazamizir Kraisɨn akam akuribar tuavimɨn, gumazamiziba Akar Aghuim baregham. \p \v 18 \x - \xo 10:18 \xo*\xt Onger Akaba 19:4; Matyu 24:14; Mak 16:15; Kolosi 1:6; 1:23\xt*\x*Ezɨ kɨ ian azai, Israelɨn gumazamiziba me Godɨn Akar Aghuim, me uan kuaribar a baraghizir puvatɨ, o? Kɨ ghaze, me guizbangɨra oraki. E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Akam inigha izir gumazibar akatoribar otivir mɨgɨrɨgɨaba, \q2 da ghua nguazir kamɨn nguibaba bar dar otozɨ, \q3 gumazamiziba bar, men kuariba a baraki.” \b \m \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:21; Rom 11:11; Taitus 3:3\xt*\x*Ezɨ kɨ ua ian azai, Israelia me ti akar kamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ, o? Puvatɨ. Me fos. Moses God bagha faragha kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizir ziaba puvatɨgha pura bizibar mɨn itiba kɨ me inightɨma, \q2 ian naviba bar ikuvigham. \q1 Kɨ gumazamizir fofoziba puvatɨziba inightɨma, \q2 bizir kam ia damightɨ \q3 ia ataram.” \b \m \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Aisaia 65:1; Rom 9:30\xt*\x*Ezɨ Aisaia uaghan Akar Gavgavimɨn kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Gumazamizir na burir puvatɨziba, \q2 me nan api. \q1 Gumazamizir na bagha azai puvatɨziba, \q2 kɨ uabɨ men aka.” \b \m \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Aisaia 65:2\xt*\x*Egha a Israelia gɨnɨghnɨgha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kɨ zurara dughiabar men suigh me mughasa me baghavɨra ikia \q2 uan dafarim amadagha men azangsɨghavɨra itima, \q1 me nan akaba barazir puvatɨgha \q2 akɨrim ragha na gasara.” \c 11 \s God Israelian tongɨn itir varaziran apangkuvigha, ua bagha me amɨsefe \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt 1 Samuel 12:22; Onger Akaba 94:14; Jeremaia 31:37; 2 Korin 11:22; Filipai 3:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ bizir kam gɨnɨghnɨgha ian azai, God uan gumazamiziba batosi, o? Bar puvatɨ! Kɨ uabɨ Israelɨn gumazir mam, egha Abrahamɨn ovavim, kɨ Benjaminɨn anabar gumazir mam. \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Onger Akaba 94:14; Rom 8:29\xt*\x*God uan gumazamizir fomɨra ua bagha mɨseveziba, a me batozir puvatɨ. Ia Elaijan eghaghanir Godɨn Akɨnafarimɨn itim gɨnɨghnɨgh. Elaija Israelian osemegha me bagha pamtem God azangsɨgha ghaze, \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt 1 Atriviba 19:10; 19:14\xt*\x*“Ekiam, Israelia nɨn akam inigha izir gumazibav soghezɨ me ariaghirezɨ, me nɨn ofa gamir dakozibagh asɨghasɨki. Ezɨ kɨ uabɨra nɨ bagha ikiavɨra itima, me na mɨsoghasava ami.” \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt 1 Atriviba 19:18\xt*\x*Ezɨ God manmaghɨn an akam ikara? A ghaze, “Kɨ ua bagha Israelian tongɨn itir gumazir 7,000ɨn varazira amɨsevezɨ, me Israelɨn ikiavɨra iti. Me asem Baal bagha teviba apɨrizir puvatɨ.” \v 5 \x - \xo 11:5 \xo*\xt Rom 9:27\xt*\x*Kamaghɨra, dughiar kamɨn uaghan Israelian tongɨn ikiavɨra itir varazira, God men apangkuvigha, ua bagha me amɨsefe. \v 6 \x - \xo 11:6 \xo*\xt Rom 4:4-5; Galesia 3:18\xt*\x*Guizbangɨra, God men apangkuvigha me amɨsefe. A me amir ingangaribagh nɨghnɨzir puvatɨ. God gumazamiziba mɨsevir arazim, gumazamiziba amir ingangarimɨn tuavimɨn otoghtɨ, Godɨn apangkuvimɨn tuavim, a guizbangɨra otoghan kogham. \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xo*\xt Rom 9:31; 10:3\xt*\x*Ezɨ manmakɨn? Israelia Godɨn damazimɨn deraghamin bizim bagha pamtem ingara, egha a inizir puvatɨ. Ezɨ Israelian avɨrimɨn tongɨn itir God mɨsevezir varazira, merara a ini. Israelɨn igharaz darasi, naviba gavgavigha Godɨn dɨmdiamɨn aghua. \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Godɨn Araziba 29:4; Aisaia 29:10; Jeremaia 5:21; Jon 12:40; Aposel 28:26-27\xt*\x*Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim iti: \b \q1 “God me gamizɨ, me mati gumazamizir aremeziba moghɨn akui. \q1 Ezɨ men damaziba bizibar garir puvatɨzɨ, \q2 men kuariba biziba barazir puvatɨgha, \q3 iza datɨrɨghɨn tu.” \b \m \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Onger Akaba 35:8\xt*\x*\x - \xo 11:9-10 \xo*\xt Onger Akaba 69:22-23\xt*\x*Ezɨ Devit Godɨn Akɨnafarimɨn aven kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kamaghɨn deragham, dughiar me isar ekiaba bagha uari akuvibar, \q2 men isar ekiar kaba me damutɨ \q3 me irɨ, \q4 mati azuazim asɨzim a mɨsoke. \q2 Me irɨva, \q3 uan arazir kurabar ivezim iniam. \q1 \v 10 Eghtɨ God men damazibar amightɨ \q2 amɨnim men pɨrightɨ, \q3 me ua ganan kogham. \q1 A me damutɨ \q2 me osɨmtɨziba aterɨva \q3 akɨraghariba avigh \q4 mamaghɨra ikiam.” \s God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ua me ini \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xo*\xt Aposel 13:46; 22:18; 22:21; Rom 10:19\xt*\x*Kɨ ua ian azai, Israelia asaghporegh iregh mamaghɨra ikɨ, ua daruan kogham, o? Bar puvatɨ! Guizbangɨra, men arazir kuraba bangɨn Godɨn akurvazim Kantrin Igharazibar Gumazamizibar ize. God kamaghɨn ifonge, Israelia na bagh ua izam, kamaghɨn a Kantrin Igharazibar Gumazamizibar akurvaghtɨ, me men gan naviba ikuvigh ua na bagh izam. \v 12 Israelia akɨrim God gasarazɨma, God bizir aghuir avɨriba nguazir kamɨn itir gumazamizibar akura. Israelia Godɨn arazimɨn irezɨ, God akurvazir ekiam Kantrin Igharazibar Gumazamizibagh anɨngi. Kamaghɨn amizɨ, gɨn Israelian God mɨseveziba bar God bagh ua izeghtɨ, God guizbangɨra bizir bar aghuir avɨribar gumazamizibar amuam. \p \v 13 Ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, kɨ ia mɨgei, God ian tongɨn ingarasa na amadazɨ ingangarir kɨ amir kam, kɨ bar a gifonge. \v 14 Tuavir kamɨn, kɨ uan adarazir nɨghnɨzibar amutɨ, men naviba God ia gamizir arazir aghuim bagh dɨkavam. Eghtɨ nan ingangarir kamɨn, God men tarazi ua me iniam. \v 15 God Israelia batuegha, nguazimɨn itir gumazamizibagh amizɨma me a ko navir vamɨra iti. Kamaghɨn amizɨ gɨn God ua Israelia inightɨ, bar deragham, mati God gumazamizir aremezibar amightɨ, me ua dɨkavam. \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Dɨboboniba 15:17-21; Esekiel 44:30\xt*\x*Nɨ bretɨn ingar, egh plauan atiaritam inigh faragh a isɨ ofan mɨn God danɨngigh. Eghtɨ arazir kamnangɨn bretɨn igharaziba uaghan Godɨn biziba. Eghtɨ, gumazitam temer biba God danɨngtɨ, an aguaba uaghan Godɨn biziba. \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Jeremaia 11:16; Aposel 2:39; Efesus 2:11-19\xt*\x*Israelia mati olivɨn temer aghuir mam, ezɨ God an aguar maba aghoragharɨki. Ezɨ ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba mati ruarimɨn itir olivɨn temer atiamɨn aguaba. God ia inigha olivɨn temer aghuimɨn aguar a dɨghorezibar danganimɨn ia isavsuiki. Ezɨ ia datɨrɨghɨn olivɨn temer aghuimɨn bimɨn daghem isa, mati olivɨn aguar faragha ikezibar mɨn deragha iti. \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Jon 4:22; 1 Korin 10:12\xt*\x*Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, ia bar deragha guizɨn olivɨn tememɨn aguabagh afira. Ia faragh deravɨra nɨghnigh, egh nɨghnɨzir kam damu. Ia olivɨn aguaba daghem olivɨn bim ganɨdir pu. Puvatɨ. Temer bim daghem ia ganɨdi. \p \v 19 Eghtɨ ia ti kamaghɨn mɨkɨmam, God e isa, temer aguar kabar danganimɨn e isavsuiraghasa, kamaghɨn ana dar aghore. \v 20 \x - \xo 11:20 \xo*\xt Aisaia 66:2; Rom 12:16; Filipai 2:12\xt*\x*Guizbangɨra, God kamaghɨn ami. Arazir an amizir kamɨn mɨngarim kamakɨn, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir puvatɨzɨ, a me aghore. Ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha deravɨra iti. Kamaghɨn amizɨ ia deragh uari bagh gan, uari uan ziaba fan markɨ. Ia atiatingtɨ deragham. \v 21 Ia nɨghnɨgh, God fomɨra guizɨn olivɨn aguaba ataghizɨma, da ikezir puvatɨ. Kamaghɨra, ia akaba batoghtɨma a ia ateghtɨ ia ikian kogham. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xo*\xt Jon 15:2-4; 1 Korin 15:2; Hibru 3:14\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ ia deravɨra nɨghnɨgh. God arazir aghuibagh amua, uaghan ivezir kuraba anɨdi. Gumazamizir an arazibar gɨn zuir puvatɨziba, a ivezir kuram me ganɨdi. Ia an arazir aghuibar suiragh tugh gavgavightɨma, an arazir aghuibar ia damuam. Ia dar amuan koghtɨma, a uaghan ia aghoregham. \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt 2 Korin 3:16\xt*\x*Olivɨn temer aguar a fomɨra dɨghoreziba, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikian koghamin arazim ateghtɨ, a ua me inigh olivɨn tememɨn me isavsuiragham. Guizbangɨra, God me inigh ua tememɨn me isavsuiraghamin gavgavim iti. \v 24 Ia fo, ia fomɨra ruarimɨn itir olivɨn atiamɨn aguaba, ezɨ God ia aghoregha olivɨn aghuimɨn ia isavsuiki. Kar guizbangɨra ian temem pu. Kamaghɨn amizɨ, a temer kamɨn aguar faragha an ikezibara inigh ua da isavsuigham, kar ingangarir ekiam puvatɨ, a pura bizim. \s God uan apangkuvim bar gumazamizibar akaghasa ifonge \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xo*\xt Luk 21:24; Jon 10:16; Rom 12:16; 2 Korin 3:14; Akar Mogomem 7:9\xt*\x*Nan adarasi, ia guizɨn akar mogomer mam gɨfoghasa kɨ ia mɨgei. Ia a gɨfoghɨva, kamaghɨn mɨkɨman kogham, ia fofozir ekiam iti. Akar kam kamakɨn: Israelɨn marazi datɨrɨghɨn nɨghnɨzir gavgavim ikian aghua; men arazir kam zurara ikɨvɨra ikian kogham. Me kamaghɨra ikɨ mangɨ, Kantrin Igharazibar Gumazamizir God mɨseveziba bar God bagh izamin dughiamɨn tugham. Eghtɨ me gɨn Godɨn gumazamizibar tongɨn ikiam. \v 26 \x - \xo 11:26 \xo*\xt Onger Akaba 14:7; Aisaia 59:20\xt*\x*Tuavir kamnangra God Israelia bar men akurvagham. Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Akurvazir Gumazim Jerusalemɨn ikegh izam. \q2 Egh a Jekopɨn ovavir boribar amightɨma \q3 me Godɨn akam barazir puvatɨzir arazim ategham. \q1 \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Jeremaia 31:33-34; Hibru 8:8; 10:16\xt*\x*Kɨ men arazir kuraba bar da agɨvaghɨva, \q2 egh dughiar kamɨn uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam me ko a damuam.” \b \m \v 28 Israelia Iesusɨn Akar Aghuim akɨrim a gasaragha mati Godɨn apaniba. Ezɨ men arazir kam Kantrin Igharazibar Gumazamizibar akura. God fomɨra uan gumazamiziba amɨsevegha, me gifueghavɨra iti. A men ovavir fomɨra itibagh nɨghnigha kamaghɨn ami. \v 29 God diazir gumazamiziba, a bizir aghuiba me ganɨngi, egh a gɨn uamategh uan nɨghnɨzim giragh kamaghɨn mɨkɨman kogham, ia markɨ, kɨ uan dɨmdiam ko bizir aghuiba ua da iniam. \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt Efesus 2:2; Kolosi 3:7\xt*\x*Ezɨ ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, ia fomɨra Godɨn akam batoghezɨ, datɨrɨghɨn Israelia a batosi. Ezɨ tuavir kamɨn ia Godɨn apangkuvim ini. \v 31 Kamaghɨra, Israelia Godɨn akam batoke. Ezɨ Godɨn apangkuvir ia inizir kamɨn tuavimɨn, me datɨrɨghɨn Godɨn apangkuvim uaghan a iniam. \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Rom 3:9; Galesia 3:22; 1 Timoti 2:4\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, a uan apangkuvim gumazamiziba bar men akagham. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba bar Godɨn akam batoke. God me gamizɨ me kamaghɨn amua, uan arazir kuramɨn apengan ikia kalabuziar gumazamizibar mɨn iti. \s E Godɨn ziam fam \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xo*\xt Jop 11:7; Onger Akaba 36:6; 92:5; Aisaia 55:8-9\xt*\x*Ame! Godɨn bizir aghuiba ko an fofozim ko an nɨghnɨzim, da guizbangɨra bar ekevegha bar pɨn iti! Egha ongarimɨn mɨn bar kone! Gumazitam o amizitam an nɨghnɨzimɨn mɨngarim manmaghɨn deravɨram a geghanam? Puvatɨ. A zuraram amir araziba, gumazitam o amizitam manmaghɨn dagh fogham? Bar puvatɨ! \v 34-35 \x - \xo 11:34-35 \xo*\xt Jop 15:8; 35:7; 36:22; 41:11; Aisaia 40:13; 1 Korin 2:16\xt*\x*Bizir kam, Godɨn Akɨnafarimɨn aven iti: \b \q1 “Guizbangɨra, tina Ekiamɨn nɨghnɨzim gɨfo? \q2 Gumazitam bizibar amuamin fofozim Ekiamɨn sure damuan kogham. \q1 Gumazitam an faragh mangɨ nɨghnɨziba a danɨngan kogham. \q2 Bar puvatɨ!” \b \m \v 36 \x - \xo 11:36 \xo*\xt 1 Korin 8:6; Galesia 1:5; 2 Timoti 4:18; Hibru 13:21; 2 Pita 3:18\xt*\x*E fo, God uan dafarimɨn biziba bar dar ingari, egha dar mɨngarim, ezɨ da a baghavɨra ikia, mamaghɨra iti. Kamaghɨn amizɨ e zurazurara ziar ekiam a danɨng mamaghɨra ikiam! Bar guizbangɨra. \c 12 \ms Pol ghaze, Kraisɨn adarazi me arazir manabar amuam \mr (Sapta 12:1--15:13) \s E uan inivafɨziba isɨ ofan mɨn God danɨngam \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Onger Akaba 50:13-14; Jon 4:24; Rom 6:11-13; 1 Korin 6:13; 6:20; 1 Pita 2:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, nan adarasi, kɨ Godɨn apangkuvir ekiam gɨnɨghnɨgha, kamaghɨn ia gakaghori: Ia uari uan inivafɨziba isɨ angamɨra itir ofan mɨn God danɨngvɨra ikɨ. Egh a baghvɨra ikɨva an ingangarim damu. Egh ia God damutɨ, a bizir kam bagh bar akuegham. Ia uari isɨ God danɨngamin arazir kam, kar guizɨn arazir Godɨn ziam fem. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Efesus 1:18; 4:23; 5:10; 5:17; Kolosi 1:21; 1 Pita 1:14; 1 Jon 2:15\xt*\x*Ia nguazir kamɨn itir gumazamiziba amir arazibar gɨn mangan markɨ. Ia teghtɨma God nɨghnɨzir igiaba ia danɨngtɨ ia arazir igiabar amuam. Kamaghɨn, ia Godɨn ifongiam gɨfogham, a kamakɨn: ia arazir aghuiba, ko God bar akongezir araziba, ko arazir bar deragha arazir mabagh afiraziba, ia dagh fogham. \s God ingangaribar amuasa fofoziba isa e ganɨngi, eghtɨ e igharaziba bagh ingangarim deravɨra a damuam \p \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt 1 Korin 3:10; 12:7; 12:11; Galesia 2:9; Efesus 4:7\xt*\x*God uan apangkuvimɨn gɨn ghua ingangarim damuasa bizir aghuim na ganɨngizɨ, kɨ vaghvagha kamaghɨn ia mɨkɨmasa. Ia uari fɨva pɨn uari arɨghan markɨ. Ia deragh nɨghnɨghɨva, God ia ganɨngizir nɨghnɨzir gavgavimɨn ganɨva, tuavir kamɨn ia uari tuisɨgh. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Efesus 4:16\xt*\x*\x - \xo 12:4-5 \xo*\xt 1 Korin 12:12\xt*\x*E fo, inivafɨzir vamɨra itima, an aven soroghafariba ko bizir maba sara iti. Ezɨ inivafɨzir kamɨn aven itir bizir kaba, vaghvagha ingangarir igharazibagh ami. \v 5 \x - \xo 12:5 \xo*\xt 1 Korin 12:27; Efesus 4:25\xt*\x*Kamaghɨra, e gumazamizir avɨriba ikia, datɨrɨghɨn Krais ko porogha inivafɨzir vamɨran mɨn oto. Egha inivafɨzir kamɨn aven itir bizir kabar mɨn, e uari inigha Kraisɨn poroghav iti. \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt 1 Korin 12:28; 13:2; 1 Pita 4:10-11\xt*\x*\x - \xo 12:6-8 \xo*\xt 1 Korin 12:4-11\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, God uan apangkuvimɨn gɨn ghua ingangaribar amuasa fofoziba isa mati bizir aghuibar mɨn vaghvagha e ganɨngi. Eghtɨ gumazitam o amizitam, Godɨn akam inigha izir fofozim ikɨva, a uan nɨghnɨzir gavgavimɨn mɨrara deravɨra Godɨn akamɨn gun me mɨkɨmam. \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Aposel 13:1; Galesia 6:6; 1 Timoti 5:17\xt*\x*Eghtɨ gumazim o amizim igharazibar akurvaghamin fofozim ikɨva, a deravɨra men akurvagh. Eghtɨ gumazim o amizim igharazibar sure damuamin fofozim ikɨva, a deravɨra men sure damu. \v 8 \x - \xo 12:8 \xo*\xt Aposel 15:32; 20:28; 2 Korin 9:7; 1 Pita 5:2\xt*\x*Eghtɨ gumazim o amizim gavgavim igharaz darazir navibar anɨngamin fofozim ikɨva, a bar deravɨra ingangarir kam damu. Eghtɨ gumazim o amizim biziba isa gumazamizibagh anɨdir fofozim ikɨva, an avɨriba me danɨng. Eghtɨ gumazim o amizim ingangarimɨn faragha zuir fofozim ikɨva, a deravɨra an apengan itir gumazamizibar ganɨva ingangarir kam damu. Eghtɨ gumazim o amizim igharaz darazir apangkuvamin fofozim ikɨva, a men apangkuvsɨ bar akongegh mamaghɨra ikɨ. \s E navir averiabar aven guizɨn gumazamizibagh ifongegham \p \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Onger Akaba 34:14; Amos 5:15; 1 Timoti 1:5; 1 Pita 1:22\xt*\x*Ia ifar gumazamizibagh ifongan markɨ, ia uan navir averiabar aven guizɨn gumazamizibagh ifongegh. Egh arazir kurabar aghuaghɨva, arazir aghuibar suiragh gavgafigh. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Filipai 2:3; Hibru 13:1; 1 Pita 1:22; 2 Pita 1:7\xt*\x*Ia uan ikɨzimɨn aven uari uarigh ifongezɨ moghɨn, ia uaghan Kraisɨn adarazir aven uari uarigh ifongegh. Egh ia zurara uarira uan ziaba pɨrafɨsɨ pamtem ingar. \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Aposel 18:25; Akar Mogomem 3:15\xt*\x*Ia pamten ingarɨva amɨrvaghan markɨ, Godɨn Duam ian navibar amutɨ ia zurara Ekiamɨn ingangarim damusɨ naviba dɨkavam. \v 12 \x - \xo 12:12 \xo*\xt Aposel 2:42; 1 Tesalonika 5:16-17; Hibru 3:6; 10:36; Jems 1:4\xt*\x*Egh ia, bizir aghuir ia fogha iniamiba bagha mɨzua itiba, da bagh nɨghnɨgh bar akongegh. Egh osɨmtɨziba izamin dughiamɨn, ia ikɨ uaghan da aterɨva tugh gavgavigh, egh zurara God ko mɨkɨm. \p \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt 1 Korin 16:1; 2 Korin 9:1; 9:12; Hibru 13:2; 13:16; 1 Pita 4:9\xt*\x*Eghtɨ Godɨn gumazamiziba biziba puvatɨghtɨ, bizir ia itiba men akurvagh. Egh nguibar igharazimɨn gumazamiziba ian bighan izamin dughiamɨn, ia me inigh uan dɨpenibar mangɨ deragh me damu. \v 14 \x - \xo 12:14 \xo*\xt Matyu 5:44; Luk 6:28; Aposel 7:60; 1 Korin 4:12; 1 Pita 3:9\xt*\x*Gumazim o amizim arazir kuramɨn nɨ damightɨ, nɨ arazir aghuimɨn a damusɨ Godɨn azangsɨgh. Egh a gasɨghasɨghsɨ Godɨn azangsɨghan markɨ. \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Onger Akaba 35:13\xt*\x*Ia igharaz darazi bar akongeghtɨ ia me ko bar akongegh. Egh igharaz darazi osemeghtɨ, ia me ko osemegh. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Onger Akaba 131:1-2; Aghuzir Akaba 3:7; Aisaia 5:21; Rom 11:20; 15:5\xt*\x*Ia arazir vabara, gumazamiziba bar me damu. Egh uarira uari fan markɨ. Ia gumazamizir ziaba puvatɨzibar namakabar amu. Kamaghɨn uabɨ gɨnɨghnɨghan markɨ, kɨrara fofozim iti. \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xo*\xt Matyu 5:39; Rom 14:16; 2 Korin 8:21; 1 Tesalonika 5:15\xt*\x*Gumazitam o amizitam arazir kuratamɨn nɨ damightɨma, nɨ uam arazir kuramɨn a ikarvaghan markɨ. Puvatɨ. Ia zurara gumazamizibar damazimɨn arazir aghuibar amu. \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xo*\xt Mak 9:50; Rom 14:19; Hibru 12:14\xt*\x*Ia uari navir amɨrizim ikɨva gumazamizir igharaziba ko navir vamɨra ikɨsɨ pamtem ingar. \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:35; Aghuzir Akaba 24:29; Matyu 5:39; Rom 12:17; 13:4; Hibru 10:30\xt*\x*Nan namakar aghuiba, me arazir kuram ia damightɨ, ia men arazir kuram ikarvaghan markɨ. Ia teghtɨ, God uabɨ uan anɨngagharimɨn tuavimɨn me ikarvagham. Ia fo, Godɨn Akɨnafarimɨn aven en Ekiam kamaghɨn mɨgei, “Arazir kuraba ikarvaghamin ingangarim, kar nan bizim. Kɨ uabɨ men arazir kuraba ikarvagh egh ivezir kuraba me danɨngam.” \v 20 \x - \xo 12:20 \xo*\xt Ua Me Ini 23:4-5; Aghuzir Akaba 25:21-22; Matyu 5:44\xt*\x*Nɨ Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn damu, “Nɨn apanim, mɨtiriam an aghɨtɨ, nɨ daghem a danɨng. Egh kuarim an pɨrtɨ, nɨ dɨpatam a danɨng. Nɨn arazir aghuir kamɨn a damightɨ, a uan arazir kuram gɨnɨghnɨgh bar aghumsɨgham.” \v 21 Nɨ arazir kuram ateghtɨ, a nɨ gafighan markɨ. Nɨ arazir aghuim damutɨ, nɨn arazir kam arazir kuram abɨragh a gafiragham. \c 13 \s E gavmanɨn apengan ikiam \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xo*\xt Aghuzir Akaba 8:15; Daniel 2:21; Jon 19:11; Taitus 3:1; 1 Pita 2:13\xt*\x*Gumazamiziba bar gavmanbar apengan ikɨ. E fo, gavmanɨn tam puram otozir puvatɨ. Gavmanɨn ingangariba Godɨn dafarimram oto. Gavmanɨn aven itir gumazamizir dapaniba bar, God uabɨ me arɨki. \v 2 Gumazitam o amizitam gavmanɨn gumazir dapanibar akam batoghɨva, kamaghɨn a God uabɨ ingangarir kam damuasa mɨsevezir gumazamizibar akaba batosi. Gumazamizir kamaghɨn amiba, me uari uan arazibar ivezir kuraba iniam. \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt 1 Pita 2:13-14; 3:13\xt*\x*Gavmanba gumazamizir arazir aghuibagh amiba atiatim me danɨngasa itir puvatɨ. Gavmanba gumazamizir arazir kurabagh amiba atiatim me danɨngasa iti. Kamaghɨn amizɨ, nɨ gavmanɨn atiatingan koghsɨ, nɨ arazir aghuibar amutɨ, me nɨn ziam fam. \v 4 \x - \xo 13:4 \xo*\xt Rom 12:19; 1 Tesalonika 4:6\xt*\x*E fo, gavman a mati Godɨn ingangarir gumazim, egha arazir aghuibar ian akurvaghasa ingari. Ia arazir kuram damigh gavmanɨn atiating. Ia fo, gumazamizibagh asɨghɨsɨghamin ingangarim ko gavgavim, gavmanɨn dafarimɨn iti, a puram aningɨn suirazir puvatɨ. A Godɨn ingangarir gumazim, ia te arazir kuram damightɨ, a ian arazir kuramɨn ivezim ia danɨngam. \v 5 \x - \xo 13:5 \xo*\xt Fofozir Gumazim 8:2; 1 Pita 2:19\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia gavmanbar apengan ikɨ. Ia gavmanɨn apengan ikian kogh, ivezir kuram iniam, kar guizbangɨra. Ezɨ ia uaghan kamaghɨn fogh, ia uan navir averiamɨn aven uan araziba deravɨra da tuisɨgh, arazir aghuibar gɨn mangɨ. Ia kamaghɨn damuva, gavmanbar apengan ikiam. \p \v 6 \x - \xo 13:6-7 \xo*\xt Matyu 22:21; Mak 12:17; Luk 20:25\xt*\x*Gavmanba Godɨn ingangarir gumazamizibar ikɨ, zurara ingangarir God me ganɨngizim deragh a damu. Bizir kam bagh, ia uaghan takisɨn dagɨaba isɨ me danɨngam. \v 7 Bizir tizir ia gavmanba danɨngamiba, ia me danɨng. Takisɨn dagɨaba ko takisɨn igharazir maba sara, me danɨngɨva, egh arazir aghuibar me damu, men ziaba fɨ. \s E gumazamizir igharaziba bar me gifuegham \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt Matyu 22:39-40; Galesia 5:14; Kolosi 3:14; Jems 2:8\xt*\x*Ia ikarvaghamin biziba, tam ikian markɨ, ia bar da gɨfagh. Eghtɨ ikarvaghamin bizir mam zurara ikiam. A kamakɨn: e gumazamizir igharaziba bar me gifuegham. Tina gumazamizir igharaziba bar me gifonge, a guizbangɨra Moses Osirizir Arazibar gɨn zui. \v 9 \x - \xo 13:9 \xo*\xt Ua Me Ini 20:13-17; Ofa Gami 19:18; Godɨn Araziba 5:17-21\xt*\x*E fo, Moses Osirizir Araziba kamaghɨn mɨgei, “Ia gumazamizibav soghtɨ, me arɨmɨghiran markɨ. Ia okɨman markɨ. Ia gumazamizir igharazibar biziba bagh naviba dɨkavan markɨ. Ia poroghamiba uari bakɨm uari ko dakuan markɨ.” Moses Osirizir Arazir kaba ko maba sara uaghan iti, da bar moghɨra akar vamɨra an aven iti, akar kam kamakɨn: “Nɨ uabɨra uabɨ gifongezɨ moghɨn, gumazamizir igharazibagh ifongegh.” \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt Matyu 22:40; Rom 13:8; 1 Korin 13:4-7\xt*\x*Nɨ gumazamizir igharazim gifongegh, arazir kuratamɨn a damighan kogham. Kamaghɨn amizɨ, gumazim igharaz darazigh ifongeghɨva, a Moses Osirizir Araziba guizɨn dar gɨn zui. \s E angazangarimɨn aruir gumazamizibar mɨn daruam \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xo*\xt 1 Korin 15:34; Efesus 5:14; 1 Tesalonika 5:5-7\xt*\x*Dughiar e datɨrɨghɨn itim, ia a gɨfo, kamaghɨn amizɨ arazir kɨ ia mɨkemeziba ia dar amu. Kar dughiar ia daguraguim ategh dɨkavigh angamɨra ikiamim. Ia fo, fomɨra dughiar e nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itim, ko God en akuraghamin dughiam, aning mong uaningɨn saghon iti. Ezɨ datɨrɨghɨn God en akurvaghamin dughiar kam a roghɨra ize. \v 12 \x - \xo 13:12 \xo*\xt Efesus 5:11; 6:11-13; Kolosi 3:8; 1 Tesalonika 5:5-6; 1 Jon 2:8\xt*\x*Amɨnirbɨrim gɨvasava amima, amɨnim tiasa. Kamaghɨn amizɨ, e mɨtatemɨn araziba bar da ateghɨva angazangarimɨn aven mɨsoghsɨ, mɨdorozir biziba inigh dar aghuam. \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Luk 21:34; Efesus 5:18; Filipai 4:8; 1 Tesalonika 4:12; Jems 3:14; 1 Pita 2:12; 4:3\xt*\x*E angazangarimɨn aruir gumazamizibar mɨn deraghvɨra daruam. E dɨpar onganibar amɨva onganan kogh, egh pura gumazamiziba isɨ pamten dɨmɨva ighiar kurabar arazibar amuan kogham. Egh gumaziba ko amiziba pura tintinibar uari ko dakuva, afiar arazibar amuan markɨ. Egh uari uariv soghɨva, munavɨn biziba bagh navim ikuvighɨva da inisɨ navim isian markɨ. \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Galesia 3:27; 5:16; Kolosi 3:10; 1 Pita 2:11\xt*\x*Egh ia uan Ekiam Krais Iesus arugh, mati gumazim mɨdorozir biziba aghui. Ia uan navir ghurimɨn arazibagh nɨghnɨghɨva, navir ghurimɨn ifongiam uam an gɨn mangan markɨ. \c 14 \s Ia uan adarazir araziba tuisɨghan markɨ, egh suam, ian araziba ikufi \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Rom 15:1; 15:7; 1 Korin 8:9-11; 9:22\xt*\x*\x - \xo 14:1-6 \xo*\xt Kolosi 2:16\xt*\x*Gumazim nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikia, an nɨghnɨzir gavgavim gavgavizir puvatɨ, ia gumazir kam inigh aven izɨtɨ a ian tongɨn ikiam. Ia, an navir averiamɨn aven itir nɨghnɨziba bagh, a ko uari adoghan markɨ. \v 2 \x - \xo 14:2 \xo*\xt Jenesis 1:29; 9:3; Rom 14:14; 1 Korin 10:25; 1 Timoti 4:4\xt*\x*Gumazir nɨghnɨzir gavgavim itim, a biziba bar ada api. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir gavgavim mong gavgavizir puvatɨzim, an asɨziba apir puvatɨ.\f + \fr 14:2 \fr*\ft Ia akar 1 Korin 8:1ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Kolosi 2:16\xt*\x*Gumazir biziba bar da apim, gumazir asɨziba apir puvatɨzim gɨrakɨrangɨn adarir nɨghnɨzibar a damuan markɨ. Eghtɨ uaghan gumazir asɨziba apir puvatɨzim, a fo, God a inizɨ a siosɨn aven ize, kamaghɨn, a gumazir biziba bar ada apimɨn arazibar gan da tuisɨghan markɨ egh suam, an araziba ikufi. \v 4 \x - \xo 14:4 \xo*\xt Matyu 7:1; Jems 4:11-12\xt*\x*Nɨ tina, nɨ ghaze, kɨ ti gumazir igharazimɨn ingangarir gumazimɨn araziba tuisɨgham. Puvatɨ. Bizir a tugh gavgavigham o a irɨghamim, kar an Gumazir Ekiamɨn bizim. Kamaghɨn amizɨ, Ekiam uabɨ a damightɨ, a guizbangɨra tugh gavgavigham. \p \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Galesia 4:10\xt*\x*Gumazitam suam, dughiar mam dughiar mabagh afira. Eghtɨ gumazir igharazim suam, dughiaba bar magh gari. Eghtɨ gumazamiziba bar vaghvagh uari gɨfogh suam, nɨghnɨzir manam men nɨghnɨzimɨn dera. \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt 1 Korin 10:31; Galesia 4:10; 1 Timoti 4:3\xt*\x*Gumazir dughiar mam pɨrafim, an Ekiamɨn ziam fasa kamaghɨn ami. Ezɨ gumazir biziba bar ada apim, a dagheba bagha God mɨnabava, tuavir kamɨn Ekiamɨn ziam fe. Gumazir asɨziba apir puvatɨzim, a God mɨnaba, Ekiamɨn ziam fasa nɨghnɨgha, dagher maba ataghɨrasi. \p \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt 1 Korin 6:19-20; Galesia 2:20; 1 Tesalonika 5:10; 1 Pita 4:2\xt*\x*E fo, en tongɨn itir gumazitam suam, nan ikɨrɨmɨrir angamɨra itim, a nan bizimra puvatɨ. Eghtɨ gumazitam suam, nan ovevem, uaghan nan bizimra puvatɨ. \v 8 \x - \xo 14:8 \xo*\xt Luk 20:38; Galesia 2:20; 1 Tesalonika 5:10\xt*\x*E angamɨra ikɨva, Ekiam bagh ikiam. E aremeghɨva, Ekiam bagh aremegham. Kamaghɨn amizɨ, e angamɨra iti, o e areme, e Ekiamɨn adarazira. \v 9 \x - \xo 14:9 \xo*\xt Aposel 10:36; 2 Korin 5:15\xt*\x*Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. Krais aremegha ua dɨkafi. Kamaghɨn an angamɨra itiba ko aremeziba bar moghɨra men Ekiamɨn iti. \p \v 10 \x - \xo 14:10 \xo*\xt Matyu 25:31-32; Aposel 10:42; 17:31; 2 Korin 5:10\xt*\x*E fo, e bar Godɨn kotiamɨn tuivightɨ, an en araziba tuisɨgham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ uabɨ, nɨ uan adarazir araziba tuisɨghan kogh suam, men araziba ikufi. Nɨ uabɨ, nɨ uan adarazir gɨrakɨrangɨn adarir nɨghnɨzibar me damuan markɨ. \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Aisaia 45:23; Filipai 2:10-11\xt*\x*E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kɨ ian Ekiam, kɨ zurara ikɨvɨra ikiam, \q2 kamaghɨn amizɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, \q1 ‘Nguazimɨn itir gumazamiziba bar moghɨra \q2 nan guamɨn teviba apɨrigh, \q3 egh uan akabar nan gun mɨkɨm suam, \q4 kɨ guizbangɨra God.’ ” \b \m \v 12 \x - \xo 14:12 \xo*\xt Matyu 12:36; Galesia 6:5; 1 Pita 4:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e bar vaghvagh uan arazir amizibar gun Godɨn mɨkɨmam. \s Nɨ uan tav damutɨ, an arazir kuram damuan kogham \p \v 13 \x - \xo 14:13 \xo*\xt 1 Korin 8:9; 8:13; 10:32\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e gumazir igharazibar araziba ua da tuisɨghan kogham. Egh ia nɨghnɨzir igharazimɨn gɨn mangɨva, uan adarazir amutɨ me arazir kuram damu iran kogham. \v 14 \x - \xo 14:14 \xo*\xt Aposel 10:15; Rom 14:2; 14:20; 1 Korin 8:7-8; 1 Timoti 4:4; Taitus 1:15\xt*\x*Kɨ Ekiam Iesus ko poroghav iti, bizir kam nan nɨghnɨzim gamizɨ a bar kuiaghirɨzɨ, kɨ guizbangɨra kamaghɨn fo, bizitam uabɨ Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ. Eghtɨ gumazitam suam, bizir manam an damazimɨn zuezir puvatɨ. Eghtɨ bizir kam an nɨghnɨzimɨn guizbangɨra bar mɨzeghtɨ an a damuan markɨ. \v 15 \x - \xo 14:15 \xo*\xt 1 Korin 8:11-13\xt*\x*Nɨ daghetam amɨtɨ, nɨn anav gan nɨghnɨgh suam, a Godɨn damazimɨn mɨze, eghtɨ arazir kamɨn nɨ an nɨghnɨzim gasɨghasɨgham. Nɨ kamaghɨn damuva nɨ munav gifongezir arazimɨn gɨn mangan kogham. Krais munav bagha areme, ezɨ nɨ puram apir arazim a damuva a gasɨghasɨghan markɨ. \v 16 \x - \xo 14:16 \xo*\xt Taitus 2:5\xt*\x*Egh ia kamaghɨn damuan markɨ, ia igharaz darazir amutɨ, me ian arazir aghuim mɨkɨm suam, ia arazir kuram gami. \v 17 \x - \xo 14:17 \xo*\xt 1 Korin 8:8\xt*\x*E fo, God Bizibagh Ativir Arazim, a dagheba apir araziba o dɨpaba apir arazim puvatɨ. A Godɨn damazimɨn derazir arazim ko, navir vamɨran ikiamin arazim ko, bar akongezir arazim. Arazir aghuir kaba, da Godɨn Duamɨn aven otifi. \v 18 \x - \xo 14:18 \xo*\xt 2 Korin 8:21\xt*\x*Tina tuavir kamɨn Kraisɨn ingangarim damigh, a God damutɨ, an a bagh bar akuegham. Egh a gumazamizibar amutɨ, me mɨgɨrɨgɨar aghuibar a mɨkɨmam. \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xo*\xt Rom 12:18; 15:2; 1 Korin 14:12; 1 Tesalonika 5:11\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e zurara igharaz darasi ko navir vamɨra ikiamin arazibar gɨn mangɨva, arazir gumazamizir igharazibar amutɨ me tugh gavgavighamiba, dar gɨn mangɨ dar amuam. \v 20 \x - \xo 14:20 \xo*\xt Matyu 15:11; Rom 14:14-15; 1 Korin 8:9; 8:13; Taitus 1:15\xt*\x*Nɨ daghemra nɨghnɨgh, tuavir kamɨn God amizir arazibagh asɨghasɨghan markɨ. Guizbangɨra, dagheba bar, ada dera. Eghtɨ nɨ daghetam amɨtɨ, bizir kam gumazir igharazim damightɨ, an arazir kuram damigh irɨghtɨ, kamaghɨn nɨ arazir kuram gami. \v 21 Nɨ asɨzitam ko wainɨn dɨpatam amɨva bizir igharazitam damightɨ, tuavir kamɨn da nɨn anav damightɨ a irɨgham. Nɨ kamaghɨn damuan markɨ. \v 22 Nɨn nɨghnɨzir gavgavir bizir kamɨn itim, a nɨn navimɨn ikɨ. God nɨn nɨghnɨzim gɨfozɨ, nɨ gumazir igharazitamɨn mɨkɨman markɨ. Gumazitam bizitam guizbangɨra, a gɨnɨghnɨzi, bizir kam derazɨ, an navim osemezir puvatɨ, gumazir kam bar akongegham.\f + \fr 14:22 \fr*\ft Grighɨn akam vezɨn kamɨn deragha bigha mɨkemezir puvatɨ.\ft*\f* \v 23 \x - \xo 14:23 \xo*\xt Taitus 1:15\xt*\x*Gumazitam asɨzitam o daghetam amɨva, nɨghnɨzir pumuning ikɨtɨ, God a mɨkɨm suam, an arazir kuram gami. An amir arazir kam, nɨghnɨzir gavgavim gisɨn tuzir puvatɨ, kamaghɨn osɨmtɨzim an iti. Guizbangɨra, e nɨghnɨzir gavgavim gisɨn tughan kogh arazir manam damutɨ, God suam, an arazir kuram. \c 15 \s E Kraisɨn nɨghnɨzim ko arazimɨn gɨn mangam \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xo*\xt Rom 14:1; Galesia 6:1\xt*\x*E gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim itiba, gumazamizir gavgaviba puvatɨziba, men osɨmtɨziba ater men akurvagham. E uarira uarir akurvaghsɨ nɨghnɨghan kogham. \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Rom 14:19; 1 Korin 9:19; 9:22; 10:24; 10:33; 13:5; Filipai 2:4-5\xt*\x*E bar vaghvagh uan adarazi bagh pamten ingar men akurvagham. E kamaghsua, men nɨghnɨzir gavgavim gavgavigh ikɨvɨra ikiam, kamaghɨn e men akurvagham. \v 3 \x - \xo 15:3 \xo*\xt Onger Akaba 69:9; Matyu 26:39; Jon 5:30; 6:38\xt*\x*E fo, Krais uabɨ uabɨn akurvaghasa nɨghnɨzir puvatɨ. Godɨn Akɨnafarimɨn arazir a batozimɨn osizirim kamakɨn, “Akar kurar gumazamiziba nɨ gasiba, da uaghan na gire.” \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Rom 4:23-24; 1 Korin 9:9-10; 10:11; 2 Timoti 3:16-17\xt*\x*Godɨn mɨgɨrɨgɨar me fomɨra Godɨn Akɨnafarimɨn osiriziba, da bar en sure damuasa me ada osiri. Mɨgɨrɨgɨar kam e damutɨ, e nɨmɨra ikɨ, osɨmtɨziba aterɨva tugh gavgavigh God e danɨngamin bizir aghuiba bagh mɨzuamam. \v 5 \x - \xo 15:5 \xo*\xt Rom 12:16; 1 Korin 1:10; Filipai 3:16\xt*\x*Datɨrɨghɨn kɨ ia bagha God ko mɨgɨa ghaze, God uabɨ e gamima, e nɨmɨra ikia osɨmtɨziba atera tugha gavgafi. Egh a ia damutɨ, ia Krais Iesus amizir arazibar gɨn mangɨ, egh tuavir kamɨn ia igharaz darazi ko navir vamɨra ikiam. \v 6 \x - \xo 15:6 \xo*\xt Aposel 4:24; 4:32\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ kɨ ia bagh Godɨn azangsɨghtɨ, ia navir vamɨra ikɨva bar moghɨra uari inigh Godɨn ziam fam, an en Ekiam Krais Iesusɨn Afeziam. \s Krais, Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan, bar men akura \p \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Rom 5:2; 14:1-3\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba Godɨn ziam fɨsɨ, ia Kraisɨn adarazi ia uarira uari inigh bar akongegh. Krais ia inigha aven izezɨ moghɨn, ia igharaz darazi inigh aven izɨ bar akongegh. \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Matyu 15:24-25; Aposel 3:25-26; 2 Korin 1:20\xt*\x*Kɨ ia mɨgei, Krais Judabar ingangarir gumazimɨn oto. An arazir kam kamaghɨn aka, God mɨkemezir akaba da bar guizbangɨra. Da kamakɨn, God en ovaviba ko amizir akar dɨkɨrɨziba, da guizbangɨra otivigham. \v 9 \x - \xo 15:9 \xo*\xt 2 Samuel 22:50; Onger Akaba 18:49; Jon 10:16; Aposel 3:25; Rom 9:23; 11:30\xt*\x*Krais uaghan kamaghsua, a Kantrin Igharazibar Gumazamizibar amightɨ, me Godɨn apangkuvim bagh an ziam fam. Godɨn Akɨnafarim bizir kam kamaghɨn a mɨgei: \b \q1 “Kamaghɨn amizɨ, kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn ikɨva nɨ mɨnamam. \q2 Egh kɨ nɨn ziam fɨva ighiabar amuam.” \b \m \v 10 \x - \xo 15:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:43\xt*\x*Egha Godɨn Akɨnafarim mɨgɨrɨgɨar igharazim uaghan iti: \b \q1 “Ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, \q2 ia Godɨn gumazamiziba Israelia, \q3 ia me ko ikɨ bar akongegh.” \b \m \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Onger Akaba 117:1\xt*\x*Ezɨ mɨgɨrɨgɨar mam uaghan kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar, \q2 ia Ekiamɨn ziam fɨ! \q1 Egh nguazimɨn itir anababa, \q2 ia bar an ighiabar amu!” \b \m \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Aisaia 11:1; 11:10; Akar Mogomem 5:5; 22:16\xt*\x*Ezɨ Aisaia uaghan kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Atrivir igiam, Jesin ovavir boribar tongɨn otogh, \q2 mati temer ghuzir igiam, temer dakar kamɨn oto. \q1 God gumazir kam amɨseveghtɨ, \q2 an atrivimɨn otogh izɨva \q3 Kantrin Igharazibar Gumazamizibar ganam. \q1 Egh a me damutɨ, \q2 me bizir aghuir a me danɨngamiba bagh mɨzuam ikiam.” \b \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Rom 12:12; 14:17\xt*\x*Kɨ ia bagha God ko mɨgei, Godra, a ian akuraghtɨ, ia bizir aghuir gɨn izamiba bagh mɨzuamam. God kamaghsua, an Duamɨn gavgavimɨn, a ia damutɨ, ian arazir gɨn izamin bizir aghuiba bagha mɨzuaim, an aghung mangɨ bar ekevegham. Kamaghɨn amizɨ, God ian nɨghnɨzir gavgavir an itimɨn tuavimɨn, a ia damutɨ, navir amɨrizim ko bar akongezir arazim, bar ia gizɨvagham. \ms Pol uabɨ uan ingangarim geghara, uan akam isa // uan namakaba bagha anemadi \mr (Sapta 15:14--16:27) \s Pol uan ingangarim bagha bar akonge \p \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt 1 Korin 8:1; 8:7; 8:10; 2 Pita 1:12; 1 Jon 2:21\xt*\x*Nan adarasi, kɨ uan navimɨn aven kɨ nɨghnɨzir gavgavim ikia kamaghɨn fo, ia zurara arazir aghuibagh ami. Egha fofozir guar avɨriba iti. Kamaghɨn ia vaghvagh nɨghnɨzir aghuiba uarira uari danɨngam. \v 15-16 \x - \xo 15:15-16 \xo*\xt Rom 1:5; 11:13; 12:3; Galesia 2:7-9; Filipai 2:17\xt*\x*Ezɨ kɨ akɨnafarir kamɨn aven akar mabagh nɨghnigha, kamaghɨn ian nɨghnɨziba dɨkavasa ia bagha mong akar gavgaviba osiri. Kɨ fo, God nan apangkuvigha na mɨsevezɨ, kɨ Krais Iesusɨn ingangarir gumazimɨn ikiava, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagha ingari. God kamaghɨn ifonge, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me ofan mɨn ikɨ a damutɨ a me bagh bar akongegham. Eghtɨ Godɨn Duam me damightɨ, me God baghvɨra ikiam. Kamaghɨn amizɨ, nan ingangarim kamaghɨn iti, kɨ ofa gamir gumazimɨn mɨn ingara Godɨn Akar Aghuim me mɨkɨri. \p \v 17 Kɨ Krais Iesus ko porogha ingangarim gami, kamaghɨn amizɨ ingangarir kɨ God bagha amir kam, kɨ a bagha bar akonge. \v 18-19 \x - \xo 15:18-19 \xo*\xt Aposel 19:11; 2 Korin 3:5; 12:12\xt*\x*Kɨ bizir igharazibar gun mɨkɨman kogham, bizir vamɨran kam kɨ an gun mɨkɨmasa: Kɨ Krais ko ingarima Krais na bagha tuaviba arɨzima, kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba an gɨn mangasa men sure gami. A nan aven ingarima, mɨgɨrɨgɨar kɨ me mɨgeiba ko arazir kɨ amiziba, ko mirakelɨn gavgaviba ko arazarazir kɨ amiziba, me dar garima da me gamima me Godɨn gɨn zui. Bizir otozir kaba, Godɨn Duamɨn gavgavimɨn kɨ a dagh amima da otifi. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Jerusalemɨn ikegha Kraisɨn Akar Aghuim bar anekura ghua Ilirikumɨn Provinsɨn oto. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt 2 Korin 10:15-16\xt*\x*Nan ifongiam kamakɨn: kɨ Kraisɨn Akar Aghuim danganir gumaziba oraghizir puvatɨzibar anekunasa bar ifonge. Kɨ kamaghɨn aghua, me suam, Pol gumazir igharazim kunizir dɨpenir akɨnibagh isɨn dɨpenimɨn ingari. \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Aisaia 52:15\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn kɨ damuasa: \b \q1 “Gumazamizir an eghaghaniba faragha da baraghizir puvatɨziba, \q2 datɨrɨghɨn da baragham. \q1 Gumazamizir faragha an mɨgɨrɨgɨaba baraghizir puvatɨziba, \q2 datɨrɨghɨn dagh fogham.” \s Pol Romɨn itir Kraisɨn adarazir ganigh, Spenɨn Kantrin mangam \p \v 22 \x - \xo 15:22 \xo*\xt Rom 1:13\xt*\x*Dughiar avɨriba, kɨ ia bagha izasava amima, ingangarir kam nan suirazɨ, kamaghɨn kɨ izezir puvatɨ. \v 23 Egha datɨrɨghɨn kɨ nguibar kabar ingangariba puvatɨ. Kɨ azenir avɨribar ian ganasa ifonge, \v 24 \x - \xo 15:24 \xo*\xt 1 Korin 16:6\xt*\x*kamaghɨn amizɨ, kɨ datɨrɨghɨn izasa. Kɨ ghaze, kɨ kagh dɨkavigh Spenɨn Kantrin mangɨsɨ mangɨ, Spenɨn darorim ategh ia ko tong ikeghɨva, gɨn Spenɨn mangam. Kɨ ian gan, egh tong ia ko ikɨsɨ bar akuegham. Eghtɨ ia tuavimɨn ivezim nan akuraghtɨ, kɨ Spenɨn mangam. \p \v 25 \x - \xo 15:25 \xo*\xt Aposel 19:21; 20:22; 24:17\xt*\x*\x - \xo 15:25-26 \xo*\xt 1 Korin 16:1-4\xt*\x*Kɨ datɨrɨghɨn Godɨn adarazi bagh akurvazitam inigh Jerusalem Nguibar Ekiamɨn mangam. \v 26 \x - \xo 15:26 \xo*\xt 2 Korin 8:1; 9:2; 9:12\xt*\x*Ia fo, Jerusalemɨn itir Godɨn adarasi, men tongɨn itir gumazamizir maba biziba bar puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Masedonia ko Akaian Provinsɨn itir siosba me bagha dagɨaba arɨghasa bar ifuegha akam mɨsoke. \v 27 \x - \xo 15:27 \xo*\xt Rom 9:4; 11:17; 1 Korin 9:11; Galesia 6:6\xt*\x*Me uan ifongiamra an gɨn ghua kamaghɨn ami. Kar guizbangɨra, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me Israelɨn gumazamizir onganarazibar akurvaghamin ingangarim iti. Guizbangɨra, Israelia fomɨra Godɨn bizir aghuir avɨriba isa Kantrin Igharazibar Gumazamizibagh anigha men duabar akura. Kamaghɨn amizɨ, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ikarvaghamin bizim iti, me nguazir kamɨn bizir aghuiba isɨ Israelia danɨngɨva me ikarvagham. \p \v 28 Kɨ faragh dagɨar kaba bar a da inigh Jerusalemɨn mangamin ingangarim agɨvaghɨva, gɨn Spenɨn mangɨsɨ izɨ ian ganigh, mangam. \v 29 \x - \xo 15:29 \xo*\xt Rom 1:11\xt*\x*Kɨ fo, kɨ izɨ ia bativamin dughiam, Krais bizir aghuir bar avɨribar en tongɨn dar amuam. \p \v 30 \x - \xo 15:30 \xo*\xt 2 Korin 1:11; Filipai 2:1; Kolosi 4:3; 4:12; 2 Tesalonika 3:1\xt*\x*Nan adarasi, en nɨghnɨzir gavgavir Ekiam Krais Iesusɨn itim ko, Godɨn Duam e ganɨdir igharaz darazigh ifongezir arazim, kɨ bizir kamning gɨnɨghnɨgha kamaghɨn ia gakaghori, ia na ko porogh pamtem God ko mɨkɨm na bagh an azangsɨgh. \v 31 Egh kamaghɨn mɨkɨm, Judian itir nɨghnɨzir gavgavim puvatɨziba na gasɨghasighan kogham. Eghtɨ Jerusalemɨn itir Kraisɨn adarazi nan ingangarir kɨ me bagha amim bagh bar akuegham. \v 32 Kamaghɨn God ifueghtɨma, kɨ ia bagh izɨsɨ nan navir averiam bar akuegham. Egh ia ko avughsɨ ua uan gavgavim inisɨ, egh bar akuegham. \v 33 Kɨ kamaghɨn Godɨn azai, Godɨn navir amɨrizim ko dabirabir aghuim anɨdim, bar moghɨra ia ko ikɨ. Guizbangɨra. \c 16 \s Pol gumazamizir avɨriba bagha akam amaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ \p \v 1 Kɨ ghaze, ia kamaghɨn fogh, Fibi en buaramizim, an amizir bar aghuim. Ia deragh a damu. An ingangarim kamakɨn, a Senkrian nguibar ekiamɨn itir siosɨn ingangarir amizim. \v 2 Kɨ kamaghsua, ia Ekiam gɨnɨghnɨgh Fibi inightɨ a ia ko ikɨ. Kar arazir aghuir e Godɨn gumazamiziba damuamim. Egh a bizitizim puvatɨghtɨ ia an akuragh. Guizbangɨra, a gumazamizir avɨribar akurvagha egha uaghan nan akura. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Aposel 18:2; 18:18; 18:26; 2 Timoti 4:19\xt*\x*Ezɨ kɨ uan akam isa Prisila ko Akwila bagha anemaga ghaze, Afeziam aning ko ikɨ. Aning na ko Krais Iesusɨn ingangarim gami. \v 4 Aning nan akurvagha na bangɨn oveghai. Kamaghɨn, kɨ uabɨra puvɨram aning mɨnabi. Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar siosba uaghan aning mɨnabi. \p \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt 1 Korin 16:15; 16:19; Kolosi 4:15; 2 Timoti 1:15; Filemon 1:2\xt*\x*Egha kɨ uan akam isa aningɨn dɨpenimɨn uari akuvir sios bagha anemaga ghaze, Afeziam vaghvagh me ko ikɨ. \p Egha kɨ uan akam isa nan namakam Epainetus bagh anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A Esian Provinsɨn itir gumazamiziba bar men faraghavɨra nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn iti. \p \v 6 Egha kɨ uan akam isa Maria bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A ian akuraghasa pamten ingari. \p \v 7 Egha kɨ uan akam isa Andronikus ko Junia bagha anemaga ghaze, Afeziam aning ko ikɨ. Gumazir kam ko amizir kam, aning e Judan ikɨzir vamɨra, egha na ko kalabusɨn ike. Aning Kraisɨn aposelbar tongɨn ziar ekiamning itima, me bar aning gɨfo. Ezɨ aning nan faragha ghua Krais gɨfo. \p \v 8 Egha kɨ uan akam isa Ampliatus bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. Ga uaghara Ekiam ko porogha kamaghɨn ga namakar aghuimningɨn mɨn iti. \p \v 9 Egha kɨ uan akam isa Urbanus bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. An e ko Kraisɨn ingangarir gumazim. Egha Stakis uaghan, kɨ a bagha akam amaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A uaghan nan namakar aghuim. \p \v 10 Egha kɨ uan akam isa Apeles bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A Kraisɨn gɨn zuima osɨmtɨziba a bativima, an nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikiavɨra iti, ezɨ bizir kam bagha a ziam iti. Egha kɨ uan akam isa Aristobulusɨn dɨpenimɨn itir darazi bagha anemaga ghaze, Afeziam me ko ikɨ. \p \v 11 Egha kɨ uan akam isa Herodion bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. Ga Judan ikɨzir vamɨra. Egha kɨ uaghan uan akam isa Narsisusɨn dɨpenimɨn aven itir Ekiamɨn adarazi bagha ghaze, Afeziam me ko ikɨ. \p \v 12 Egha kɨ uan akam isa Trifina ko Trifosa bagha anemaga ghaze, Afeziam aning ko ikɨ. Aning Ekiam bagha pamten ingari. Egha uaghan uan akam isa nan roroam Persis bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A uaghan Ekiam bagha pamten ingari. \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt Mak 15:21\xt*\x*Egha uaghan akam isa Rufus bagha anemaga ghaze, Afeziam a ko ikɨ. A gumazir bar deragha Ekiamɨn gɨn zuim. An amebam uaghan, kɨ a bagha akar aghuim amadi. A guizbangɨra uan borimɨn mɨn deravɨra na gami. \p \v 14 Egha kɨ uan akam isa Asinkritus ko Flegon ko Hermes, ko Patrobas, ko Hermas, ko nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn ikia me ko itiba bar, me bagh akam amaga ghaze, Afeziam bar me ko ikɨ. \p \v 15 Egha kɨ uan akam isa Filologus ko Julia, ko Nereus uan buaramizim sara, ko Olimpas, ko Godɨn gumazamizir me ko uari akuviba bar, me bagh akam amaga ghaze, Afeziam bar me ko ikɨ. \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt 1 Korin 16:20; 1 Pita 5:14\xt*\x*Ia Kraisɨn adarasi, e uan arazimɨn gɨn mangɨva, ia uan adarazir dafaribar suigh. Ezɨ Kraisɨn siosba bar, uan akaba isa ia bagha da amaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. \s Ia gumazir ia abɨziba bagh deragh gan \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Matyu 7:15; Aposel 15:1; 15:5; 1 Korin 5:9-11; 2 Timoti 3:5; Taitus 3:10; 2 Jon 1:10\xt*\x*Nan adarasi, kɨ akar gavgavim ia mɨkɨmasa, Ia gumazir ia abɨziba bagh deraghvɨra gan. Gumazir kaba, ian marazir nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨghava, suren akar ia inizibar apanim gami. Kamaghɨn amizɨ, ia men saghon ikɨ. \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Filipai 3:19; Kolosi 2:4; 1 Timoti 6:5; Taitus 1:10; 2 Pita 2:3\xt*\x*Me en Ekiam Krais Iesusɨn ingangarim gamir pu. Puvatɨ. Me uan inivafɨzim ifongezir arazibar gɨn zui. Me mɨgɨrɨgɨar aghuiba ko mɨgɨrɨgɨar navibagh inivibagh amuava, gumazamizir arazir kurabagh ifozir puvatɨziba me gifara, men nɨghnɨzibagh amima, me okam nɨghnɨsi. \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Matyu 10:16; Rom 1:8; 1 Korin 14:20\xt*\x*Gumazamiziba bar kamaghɨn oraki, ia Akar Aghuim inigha deravɨra an gɨn zui. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia bagha bar akonge. Kɨ kamaghɨn ifonge, ia arazir aghuiba bar adagh fogh, egh arazir kurabar amuamin fofoziba puvatɨgham. \v 20 \x - \xo 16:20 \xo*\xt Jenesis 3:15; Rom 15:33; 1 Korin 16:23; 1 Tesalonika 5:28; Akar Mogomem 22:21\xt*\x*Dughiar bar otevimɨn, Godɨn navir amɨrizim ko dabirabir aghuarim anɨdim, a Satanɨn gavgavim gasɨghasɨghɨva ian amamangatɨghtɨ, ia Satan dɨkaraghtɨma, a ian dagaribar apengan ikiam. En Ekiam Krais Iesusɨn apangkuvim ia ko ikɨ. \s Gumazir maba uan akaba isa Romɨn itir gumazamiziba bagha da amadi \p \v 21 \x - \xo 16:21 \xo*\xt Aposel 16:1; 19:22; 20:4\xt*\x*Timoti, na ko ingarir gumazim, a uan akam isa ia bagha anemaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. Ezɨ Lusius ko, Jason ko, Sosipater, me na ko e ikɨzir vamɨra, me uaghan ia bagha akam amadi. \p \v 22 Kɨ Tertius, kɨ uaghan uan akam isa ia bagha Ekiamɨn ziamɨn anemadi. Kɨ Polɨn akaba inigha ia bagha akɨnafarir kamɨn da osiri. \v 23-24 \x - \xo 16:23-24 \xo*\xt Aposel 19:29; 1 Korin 1:14; 2 Timoti 4:20\xt*\x*Ezɨ Gaius uan akam isa, ia bagha anemaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. Kɨ Pol kɨ Gaiusɨn dɨpenimɨn aven itima, a bar deragha na gami. Ezɨ Siosɨn mam uaghan Gaiusɨn dɨpenimɨn aven uari akufi. Ezɨ Erastus nguibar kamɨn Gavmanɨn dagɨabar garir gumazim, ko en mav Kuartus, aning uan akam isa ia bagha anemadi.\f + \fr 16:23-24 \fr*\ft Fofozir gumazir maba uaghan ghaze, akar otevir mam uaghan vezɨn kamɨn iti. Akar kam kamakɨn. En Ekiam Krais Iesusɨn apangkuvim zurazurara ia ko ikɨ. Guizbangɨra.\ft*\f* \s E Godɨn ziam fam! \p \v 25-26 \x - \xo 16:25-26 \xo*\xt Rom 1:5; Efesus 1:9; 3:5; 3:9; 3:20; Kolosi 1:26-27; 1 Tesalonika 3:13\xt*\x*E Godɨn ziam fam! God gavgavir ekiam ikia, kamaghɨn a ia damutɨ ia nɨghnɨzir gavgavimɨn suiragh gavgavigham! Bizir kam, kɨ an akar aghuim akura, bizir kam uaghan a mɨgei. Akar Aghuir kɨ akurim, a Krais Iesusɨn Akar Aghuim, a guizɨn akar mogomem, bar fomɨra azenir avɨribar modogha iza, datɨrɨghɨn azenim girɨ. Guizɨn akar mogomer kam, Godɨn akam inigha izir gumazibar osiziriba, da gumazamizibagh amizɨ, me akar mogomer kam gɨfo. Godɨn ovengan koghamim, Akar Gavgavimɨn kamaghɨn mɨgɨa ghaze, akar mogomer kaba azenim girɨtɨ, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar dagh foghɨva, nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikɨ kamaghɨn an gɨn mangam. \v 27 \x - \xo 16:27 \xo*\xt 1 Timoti 1:17; 6:16; Jut 1:25\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ifonge, Krais Iesus e damutɨ, e Godɨn ziam fam. Anarɨra a God, egha a uabɨra fofoziba bar iti. Kamaghɨn amizɨ, e zurara an ziam fɨ mamaghɨra ikiam. Guizbangɨra!