\id REV - initial draft done by Steven Marguma in context of Revelation workshop; exeg ck by Marsha and Steven March 2000; village check. July 2000; consultant ck. Feb 2001 with Mike Sweeney. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Akar Mogomem \toc3 AM \toc2 Akar Mogomem \toc1 Krais Akar Mogomem Isa Azenim Gatɨ \mt Krais Akar Mogomem Isa Azenim Gatɨ \mt2 O \mt1 Akar Mogomem \imt Akar faragha zuim \ip Gumaziba Kraisɨn adarazigh asɨghasɨzir dughiamɨn, Jon akɨnafarir kam osiri. Kraisɨn adarazi kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Krais Iesus a men Ekiam, egha me nɨghnɨzir gavgavimɨn an iti. Kraisɨn adarazir nɨghnɨzir gavgaviba gavgavigh, egh osɨmtɨzir ekiaba ateghtɨ, da me abɨnan koghasa, kamaghɨn Jon akɨnafarir kam osiri. \ip Akɨnafarir kam a gɨn otivamin bizibar akar isɨn zuir avɨriba iti. Ezɨ Kraisɨn gumazamizir dughiar kamɨn itiba, me ti akar isɨn zuir kabagh fo. Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir gavgaviba puvatɨziba dagh fozir puvatɨ. \ip Akar isɨn zuir kabar mɨngarim, a kamakɨn. Krais Iesus en Ekiam, eghtɨ an dafarimɨn God apaniba bar da dɨkabɨragham. Egh a uaghan Satan dɨkabɨragham. Egh dughiar Iesus uan ingangarim agɨvamimɨn, gumazamizir gavgavigha ikia uan nɨghnɨzir gavgaviba ataghizir puvatɨziba, God ivezir aghuim me danɨngam. God biziba bar dar ingarightɨma da igiabar otivigham, eghtɨ me God ko ikɨva egh uam osɨmtɨziba puvatɨgham. \c 1 \ms Krais Iesus, nguibar 7plan aven itir siosba bagha akaba amada \mr (Sapta 1--3) \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Daniel 2:28-29; Jon 12:49; Akar Mogomem 1:19; 4:1; 22:6; 22:16\xt*\x*Akar kam faragha modogha iti, ezɨ datɨrɨghɨn Krais Iesus a isa azenim gatɨ. God uan ingangarir gumazamiziba bizir zuamɨram otivamiba men akaghasa, egha kamaghɨn akar kam Iesusɨn aka. Ezɨ Iesus uan enselɨn mam amadazɨma, kɨ Jon, an ingangarir gumazim, an akam na danɨngasa ize, eghtɨ kɨ Iesusɨn ingangarir gumazamizir igharazibav kɨmam. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt 1 Korin 1:6; 1 Jon 1:1; Akar Mogomem 6:9\xt*\x*Ezɨ kɨ Jon, kɨ bizir kaba bar dar ganigha gɨfa. Godɨn akam, a Krais Iesusɨn gun mɨgeir akam, kɨ aneghurigha an gun mɨgei, egha kɨ ghaze, akar kam a guizbangɨra. \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Luk 11:28; Jems 5:8; 1 Pita 4:7; Akar Mogomem 22:7; 22:10\xt*\x*Akar kam a Godɨn akam, a Godɨn ize. Ezɨ tina akar kam dɨpontɨma igharaz darazi a baraghtɨ, a bar akongegh. Gumazamiziba akar kam baraghɨva egh Godɨn akar kɨ osirizimɨn gɨn mangɨva, me uaghan bar akongegh. Dughiam otivasava ami, eghtɨ God damuasa mɨkemezir biziba a adar amuam. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba akar kam dɨpon. \s Jon nguibar 7plan aven itir siosba bagha akam osiri \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Ua Me Ini 3:14-15; Sekaraia 3:9; Jon 1:1; Akar Mogomem 1:8; 3:1; 4:5; 4:8; 5:6; 11:17; 16:5\xt*\x*Kɨ Jon, ia gumazamizir 7plan siosɨn Esian Provinsɨn itiba, kɨ ia bagha akar kam osiri. \p Godɨn datɨrɨghɨn ikia, fomɨra ikia, egh gɨn uamategh izamim, Godɨn kamra navir amɨrizim ia danɨngɨva, egh ian apangkuv. Eghtɨ 7plan duar aghuir Godɨn ingangarim gamua an atrivir dabirabimɨn guamɨn itiba, da uaghan ian apangkuvigh navir amɨrizim ia danɨng. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Onger Akaba 89:27; Aisaia 55:4; Jon 15:9; 18:37; Efesus 1:20; Kolosi 1:18; 1 Timoti 6:13; Hibru 9:14; 1 Jon 1:7; 4:10; Akar Mogomem 3:14; 17:14\xt*\x*Krais Iesus, a gumazir Godɨn akaba guizbangɨra dav geim. Egha a gumazir bar uabɨra faragha ovevemɨn ua dɨkavizim. Egha a nguazimɨn atriviba bar men ekiam. A uaghan ian apangkuv egh navir amɨrizim ia danɨng. \p A bar e gifonge, egha a uabɨ uan ghuzimɨn en arazir kuraba agɨvazɨ e fɨriaghɨre. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Ua Me Ini 19:6; 1 Timoti 6:16; Hibru 13:21; 1 Pita 2:5; 2:9; Akar Mogomem 5:10; 20:6\xt*\x*An e gamizɨma, e atrivimɨn ofa gamir gumazamizibar otozɨma, God e gativazɨ e Godɨn ingangarim gami, God Iesusɨn afeziam. Zurazurara Krais ziar ekiam ikɨva egh biziba bar dar ganamin gavgavim ikɨ. Bar guizbangɨra. \b \q1 \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Daniel 7:13; Sekaraia 12:10; Matyu 24:30; Mak 13:26; Luk 21:27; Jon 19:34; 19:37; Aposel 1:11; 1 Tesalonika 4:17\xt*\x*Ia gan, a ghuariabar tongɨn izaghirasava ami, \q2 eghtɨ gumazamiziba bar uari uan damazibar an ganam. \q1 Gumazir a giniviziba, \q2 me bar uaghan an ganam. \q1 Eghtɨ nguazir kamɨn kantriba bar, \q2 dar gumazamiziba a gɨnɨghnɨgh \q3 azi naviba bar me basemegham. \q1 Are, bizir kam otivam. \q2 Guizbangɨra. \b \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Ua Me Ini 3:14; Akar Mogomem 1:4; 1:17; 4:8; 11:17; 15:3; 21:6; 22:13\xt*\x*Ekiam, a Godɨn Gavgaviba Bar Itim, a kamaghɨn mɨgei, “Kɨrara kɨ faraghavɨra ikia, egh abuan ikɨvɨra ikiam.” Kar Godɨn kamnangra, a datɨrɨghɨn ikia, fomɨra ikia, egh gɨn uamategh izam. \s Jon Kraisɨn gani \p \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Filipai 1:7; 2 Timoti 1:8; 2:12; Akar Mogomem 6:9\xt*\x*Kɨ Jon, kɨ ian aveghbuar mam. Kɨ ia ko, e Kraisɨn adarasi. Kɨ ia ko poro, egha mɨzaziba isa, egha ia ko God Bizibagh Ativir Dughiamɨn aven ikia Godɨn apengan iti. Egha ia ko porogha osɨmtɨziba atera tugha gavgafi. Kɨ Godɨn akam akura, egha Iesusɨn gun mɨgeir akam, kɨ an eghurigha an gun mɨgɨa ghaze, akar kam a guizbangɨra. Kamaghɨn amizɨ, me na batuegha na isa Patmosɨn Arighatɨzimɨn na atɨ.\f + \fr 1:9 \fr*\ft Dughiar gumazamiziba arazir kurar Romba aghuazibagh amima, me me isɨ kalabus darɨghasa. Egha dughiar mabar me me amadima, me arighatɨzibar ghua iti. Patmos a uaghan kalabuziabar arighatɨzir kabar mam.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Jon 20:26; Aposel 10:10; 2 Korin 12:2; Akar Mogomem 4:1-2\xt*\x*Ekiamɨn dughiamɨn, Godɨn Duam na gizɨvagha pamten nan ingari, ezɨ nan gɨrakɨrangɨn kɨ tiarir mam barazi a sɨghamɨn mɨn pamten dei. \v 11 Tiarir kam kamaghɨn mɨgei, “Bizir nɨ garir kaba bar, nɨ akɨnafarimɨn ada osirigh, egh 7plan siosba bagh da amangigh. Siosɨn Efesusɨn nguibamɨn itim, ko Smernan nguibamɨn itim, ko Pergamum ko Taiataira ko Sardis ko Filadelfia ko Laodisian nguibamɨn itiba.” \p \v 12 \x - \xo 1:12 \xo*\xt Ua Me Ini 25:37; Sekaraia 4:2; Akar Mogomem 1:20\xt*\x*Ezɨ kɨ gumazir na mɨgeimɨn ganasa ragha gari, golɨn lamɨn 7pla iti. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Esekiel 1:26; Daniel 7:13; 10:5; Akar Mogomem 15:6\xt*\x*Ezɨ kɨ gumazir mamɨn garima, a lambar tongɨn tughav iti. A Gumazamizibar Otarimɨn mɨn gari. A korotiar ruarim aruzɨma an an sueba avara, ezɨ a golɨn letiam uan evarim amɨghɨrɨ. \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Daniel 7:9; Akar Mogomem 2:18; 14:2; 19:12\xt*\x*\x - \xo 1:14-15 \xo*\xt Daniel 10:6\xt*\x*An dapanarɨzim bar ghurghurigha mati, sipsipɨn arɨzimɨn mɨn gari, mati ghuariar ghurghurim. Ezɨ an damazimning mati avir mɨzariar gavgavimɨn pamtem isi. \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Esekiel 1:24; 43:2; Akar Mogomem 14:2\xt*\x*An suemning mati bras, me avir ekiamɨn a tuazɨ, a isia dafozɨ moghɨn gari. Ezɨ kɨ an tiarim barazi, a mati dɨpar ekiam afora nɨdi. \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Efesus 6:17; Hibru 4:12; Akar Mogomem 1:20; 2:1; 2:12; 2:16; 3:1; 19:15; 19:21\xt*\x*A 7plan mɨkoveziba uan agharir guvimɨn dar suira. Ezɨ mɨdorozir sabar mam ghumtɨzir pumuning ikia bar ghumi, an an akamɨn ikegha azenimɨn ize. Ezɨ an guam aruer angazangarir gavgavimɨn mɨn pamten taghtasi. \p \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Aisaia 41:4; 44:6; 48:12; Esekiel 1:28; Daniel 8:18; 10:10; Akar Mogomem 2:8; 22:13\xt*\x*Kɨ an ganigha an dagarimningɨn boroghɨn irɨgha, gumazir ovengezimɨn mɨn iti. Ezɨ a uan agharir guvim na gisɨn atɨgha, kamaghɨn mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ. Kɨ gumazir faraghavɨra ikia, egh abuan ikɨvɨra ikiamim. \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Onger Akaba 68:20; Rom 6:9; Akar Mogomem 4:9\xt*\x*Egha kɨ gumazir angamɨra itim. Fomɨra kɨ areme. Datɨrɨghɨn nɨ gan, kɨ zurara angamɨra ikɨ mamaghɨra ikiam. Kɨ Ovevemɨn ki, koma Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn ki, kɨ aningɨn suiragha aningɨn ganamin gavgavim iti. \p \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Akar Mogomem 1:1; 1:11; 2:1; 4:1\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, nɨ bizir ganizir kabar akaba, ko bizir datɨrɨghɨn itiba ko bizir gɨn otivamiba osirigh. \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Sekaraia 4:2; Filipai 2:15; Akar Mogomem 1:12; 1:16; 2:1; 3:1\xt*\x*Nɨ 7plan mɨkovezir nan agharir guvimɨn itiba ko 7plan golɨn lambar ganigha gɨfa. Da mati akar mogomem, ezɨ dar mɨngarim kamakɨn: 7plan mɨkoveziba, da siosɨn 7plan garir enselba. Ezɨ 7plan lamba, da uari siosɨn 7pla.” \c 2 \s Efesusɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Akar Mogomem 1:16; 1:20\xt*\x*Egha gumazir kam ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Efesusɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ uan agharir guvimɨn 7plan mɨkovezibar suigha, egha 7plan golɨn lambar tongɨn arui. Egha kɨ akar kam nɨ bagha anemadazɨ a izi.\f + \fr 2:1 \fr*\ft Akar kam a siosɨn ensel bagha zui, egha a siosɨn gumazamiziba amir araziba, me mɨgei.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt 2 Korin 11:13; 2 Pita 2:1; 1 Jon 4:1; Akar Mogomem 2:9; 2:13; 2:19; 3:1; 3:8; 3:15\xt*\x*Ia Kraisɨn adarasi, ian arazir ia amiba kɨ bar dagh fo. Egha kɨ fo, ia pamtem ingarigha, tuivigha gavgafi. Egha gumazamizir kurabar aghua. Gumazamizir kaba ia mɨgɨa ghaze, ‘E uaghan aposelba.’ Puvatɨ, me aposelba puvatɨ. Ezɨ ia men mɨgɨrɨgɨaba tuisigha gɨvagha, men nɨghnɨzir ifavarim gɨfogha ghaze, me pura gumazamizir ifavariba. \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Galesia 6:9; Hibru 12:3-5\xt*\x*Gumazamiziba ian garima, ia nan ziam bangɨn, me arazir kurabar ia gami. Ezɨ kɨ kamaghɨn ia gɨfo, ia tugha gavgavigha osɨmtɨzir kam aterava an aghuazir puvatɨ. \pm \v 4 “Ezɨ kɨ adarir akar ia gasir mabar ia mɨkɨmasa. Ia bar faraghavɨra nɨghnɨzir gavgavim nan ikia, egha ia bar na gifonge, ezɨ datɨrɨghɨn puvatɨ. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Matyu 21:41-43; Akar Mogomem 2:16; 2:22; 3:3; 3:19\xt*\x*Ia fomɨra arazir aghuibagh ami, egha datɨrɨghɨn ia arazir kam ategha ire. Kamaghɨn amizɨ, ia uam arazir ia faragha amizibagh nɨghnɨgh, uan navibagh iragh, egh arazir ia faragha amizibar amu. Ia kamaghɨn damuan koghtɨ, kɨ ia bagh izɨ ian itir lam batuegham. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Onger Akaba 139:21\xt*\x*Ezɨ ian arazir aghuir mamra kara, ia Nikolasɨn adarazir arazibar aghua. Kɨ uakan, kɨ men araziba bar dar aghua. \pm \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Jenesis 2:9; Esekiel 28:13; 31:8; Matyu 11:15; Akar Mogomem 2:11; 2:17; 2:29; 3:6; 3:13; 3:22; 22:2; 22:14; 22:19\xt*\x*“Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh. Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, kɨ men amamangatɨghtɨ, me ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdir tememɨn daghebar amam. Temer kam, Godɨn Nguibar Aghuarimɨn itir azenimɨn iti.” \s Smernan nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Aisaia 44:6; 48:12; Akar Mogomem 1:17; 22:13\xt*\x*Gumazir kam ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Smernan nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ gumazir bar faraghavɨra ikia, egh abuan ikɨvɨra ikiamim. Kɨ fomɨram areme, egha ua dɨkavigha datɨrɨghɨn kɨ angamɨra iti. Egha kɨ nɨ bagha akar kam amadazɨma a izi. \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Rom 2:17; 2 Korin 11:14-15; 1 Timoti 6:18; Jems 2:5; Akar Mogomem 3:9\xt*\x*Kɨ osɨmtɨziba ko mɨzazir ia bativiziba ko biziba bar puvatɨzir arazim gɨfo. Ezɨ puvatɨ. Ia guizbangɨra bizir bar avɨriba iti. Kɨ fo, gumazamizir maba gɨrakɨrangɨn akar kurabar ia mɨgɨa ghaze, me Judan adarasi. Ezɨ me Judan adarazi puvatɨ. Me guizɨn Satanɨn adarasi.\f + \fr 2:9 \fr*\ft Smernan siosɨn gumazamiziba, me nguazir kamɨn biziba bar otevegha, onganarazibagh ami. Egha me Godɨn Duamɨn biziba, guizbangɨra bar izɨfa.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Matyu 10:22; 10:28; 24:13; 2 Timoti 4:8; Jems 1:12; Akar Mogomem 3:11\xt*\x*Ia kɨran oveghangɨn mɨzazitaba iniam, eghtɨ bizir kam ia damutɨ ia atiatingan markɨ. Ia uari bagh ganigh. God ian nɨghnɨzir gavgavim tuisɨgh egh foghasa, a gavgafi, o puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Satan ia damutɨ me ian tongɨn tarazi kalabus darɨgham. Eghtɨ ia 10plan dughiabar osɨmtɨziba ko mɨzaziba ateram. Egh ia nɨghnɨzir gavgavir Kraisɨn itimɨn suiragh gavgavigh mamaghɨra ikɨ mangɨ, ia aremeghamin dughiamɨn otoghtɨ, kɨ ikɨrɨmɨrir aghuimɨn ivezir aghuarimɨn mɨn pura ia danɨngam. \pm \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Akar Mogomem 13:9; 20:14; 21:8\xt*\x*“Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh. Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, ovever namba 2 me gasɨghasɨghan kogham. Bar puvatɨ.” \s Pergamumɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Aisaia 49:2; Akar Mogomem 1:16\xt*\x*Gumazir kam kamaghɨn ua na mɨgei, “Nɨ Pergamumɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ mɨdorozir sabar ghumtɨzir pumuning itimɨn suira, ezɨ a bar ghumi. Kɨ akar kam nɨ bagha anemadazɨ, a izi. \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Akar Mogomem 3:8\xt*\x*Kɨ nguibar ia itim bar deragha a gɨfo, Satanɨn atrivir dabirabim nguibar kamɨn iti. Ezɨ ia nan ziamɨn tugha gavgavigha, nɨghnɨzir gavgavim nan ikia egha ia nɨghnɨzir gavgavir kam modir puvatɨ. Fomɨra gumazir mam Antipas, a gumazir nan akam akurim, egha ia ko ike. A guizbangɨra nan akamɨn gɨn zui, ezɨ me ian nguibar ekiar Satan itimɨn a mɨsoghezɨ an areme. Dughiar kamɨn ia uaghan akɨrim ragha na gasarazir puvatɨ. \pm \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Dɨboboniba 25:1-3; 31:16; Godɨn Araziba 23:4; Aposel 15:29; 1 Korin 6:13; 8:9; 2 Pita 2:15; Jut 1:11\xt*\x*“Ezɨ kɨ adarir akar ia gasir mabar ia mɨkɨmasa. Ian tongɨn gumazamizir maba iti, me Balamɨn suren akabar suiragha gavgavighavɨra iti. Fomɨra Balam kamaghɨn Balakɨn sure gami, eghtɨ a tuavir kuramɨn Israelian akakagh me damutɨ, me arazir kuramɨn iregham. Ezɨ Balak Israelian nɨghnɨzibagh amizɨma, me aseba bagha ofa gamir asɨziba apa, egha tintinibar uari koma akuir arazim gami. \v 15 Kamaghɨra, ian tongɨn gumazamizir maba ikia, egha Nikolasɨn adarazir akabar gɨn zui. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Aisaia 11:4; 2 Tesalonika 2:8; Akar Mogomem 1:16; 3:11; 19:15; 19:21; 22:7; 22:12; 22:20\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia uan navibagh iragh. Puvatɨghtɨma, kɨ kɨran oveghangɨn ia bagh izɨ, egh gumazamizir kaba uan akamɨn itir mɨdorozir sabamɨn me mɨsogham. \pm \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Ua Me Ini 16:4; 16:14-15; 16:33-34; Aisaia 62:2; 65:15; Jon 6:48-50; Akar Mogomem 2:7; 2:11; 3:12; 19:12\xt*\x*“Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh. Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, kɨ vaghvagh manan dagher datɨrɨghɨn muegav ititaba me danɨngam. Egh kɨ dagɨar ghurghuritaba me danɨngam. Egh dagɨar kabar kɨ men ziar igiaba osirigham, eghtɨ gumazitam ziar kabagh foghan kogham. Gumazamizir dagɨar kaba iniziba, merara dagh fogham.”\f + \fr 2:17 \fr*\ft Manan daghem, Israelia gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn aruima, God a isa me ganɨngi. Nɨ Ua Me Ini 16, ko Ighiam 78:24ɨn gan.\ft*\f* \s Taiatairan nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Akar Mogomem 1:14-15\xt*\x*Gumazir kam kamaghɨn ua mɨgei, “Nɨ Taiatairan nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ Godɨn Otarim, ezɨ nan damazimning mati avir mɨzariar gavgavimɨn mɨn pamten isi, ezɨ nan suemning mati bras me bar deravɨra a ruezɨ moghɨn isia angazangarim taghtasi. Kɨ akar kam nɨ bagha anemadazɨma a izi. \v 19 Arazir ia amiba, kɨ bar dagh fo. Kɨ fo, ia gumazamiziba bar me gifongegha, nɨghnɨzir gavgavim nan ikia, egha igharaz darazir akurvasi, egha osɨmtɨziba ia bativima, ia tugha gavgafi. Kɨ fo, arazir ia faragha amiziba, da dera, ezɨ datɨrɨghɨn ian arazir kaba deragha ikia faragha zuir arazibagh afira. \pm \v 20 \x - \xo 2:20 \xo*\xt 1 Atriviba 16:31; 2 Atriviba 9:7; Aposel 15:20; 15:29; 1 Korin 10:19; Akar Mogomem 2:14\xt*\x*“Ezɨ kɨ adarir akar ia gasir mabar ia mɨkɨmasa. Ia amizir kam Jesebelɨn amamangatɨzɨ a ia ko iti. Amizir kam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, a Godɨn akam inigha izir amizim. Ezɨ bar puvatɨ, a nan ingangarir gumazamizibagh ifara egha gumazamiziba tintinibar uari bakɨa uari ko akuir arazim ko asɨzir me asebar ofa gamua apir arazibar men sure gami.\f + \fr 2:20 \fr*\ft Jesebel, an amizir kurar mamɨn ziam. Fomɨra Israelian atrivir amizimɨn ikia, egha arazir bar kurabagh amizim. Nɨ 1 Atriviba 18:4, ko 19:1-2, ko 2 Atriviba 9:3-37ɨn gan. Nikolasɨn adarazir amizir mam iti, Taiatairan gumazamizir maba inizɨ, me an arazir kurabar gɨn zui. Ezɨ bizir kamɨn, me ti ziar kam Jesebel a gatɨ.\ft*\f* \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Rom 2:4; Akar Mogomem 9:20\xt*\x*A navim gɨghasa, kamaghɨn kɨ anetaghizɨma, a dughiar mabar ike. Ezɨ puvatɨ, a gumazamiziba tintinibar uari bakɨa, egha uari ko akuir arazir kam bagha navim giraghan aghua. \v 22 Ia uari bagh ganigh. Kɨ ivezir kuram a danɨngɨva arɨmariar ekiam a danɨngtɨ a mɨzazir bar ekiam iniam. Eghtɨ gumazir a bakɨa a ko arazir kurabagh amiba, me a ko amir araziba bagh navibagh iraghan koghtɨ, kɨ osɨmtɨzir ekiam ko mɨzazim uaghan me danɨngam. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Onger Akaba 7:9; 62:12; Jeremaia 11:20; 17:10; Rom 8:27; 2 Korin 5:10; 2 Timoti 4:14; Akar Mogomem 20:12-13\xt*\x*Kɨ uaghan an boribav sueghtɨ me arɨmɨghiregham. Eghtɨ siosba bar kamaghɨn fogham, kɨ bar gumazibar naviba ko nɨghnɨzibagh fogha da tuisɨsi. Egh kɨ ia amir arazibar mɨrara ivezim isɨ vaghvagh ia danɨngam. \pm \v 24 “Kɨ datɨrɨghɨn ia Taiatairan itir igharaz daraziv gei. Ia amizir kamɨn akabar gɨn zuir puvatɨgha, egha arazir kam, me kamaghɨn a dɨbori, ‘Satanɨn akar mogomeba,’ ia an fofozim inizir puvatɨ. Kɨ kamaghɨn ia mɨkɨmasa, kɨ osɨmtɨzir igharazitam, ia darɨghan kogham. \v 25 \x - \xo 2:25 \xo*\xt Akar Mogomem 3:11\xt*\x*Ezɨ bizir ia suighiziba bar, ia bar pamten dar suiragh mɨghɨrigh mamaghɨra ikɨ, mangɨ dughiar kɨ izamim. \pm \v 26 \x - \xo 2:26 \xo*\xt Matyu 19:28; 1 Korin 6:3; Akar Mogomem 20:4\xt*\x*\x - \xo 2:26-27 \xo*\xt Onger Akaba 2:8-9\xt*\x*“Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, nan arazibar gɨn mangɨtɨ, biziba bar gɨvaghamin dughiam otoghtɨ, kɨ gumazamizir kaba, kantriba bar dar gumazamizir dapanibar ikiamin gavgavim isɨ me danɨngam. \v 27 \x - \xo 2:27 \xo*\xt Akar Mogomem 12:5\xt*\x*Eghtɨ me atrivimɨn gavgavim sara me ganɨva me abɨghɨrarɨgham, mati gumazim ainɨn aghorimɨn suiragha nguazir mɨner mam abɨagharɨsi. \pm “Ingangarir nan afeziam gumazamizibar ganasa na ganɨngizimɨn mɨrara kɨ ingangarir kam me danɨngam. \v 28 \x - \xo 2:28 \xo*\xt Akar Mogomem 22:16\xt*\x*Kɨ uaghan mɨkovezir bar mɨzaragharam otivir kam me danɨngam. \pm \v 29 “Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh.” \c 3 \s Sardisɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Akar Mogomem 1:4; 1:16; 2:2; 5:6\xt*\x*Gumazir kam ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Sardisɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ Godɨn duar 7plan gari, egha kɨ 7plan mɨkovezibar suira. Egha kɨ akar kam nɨ bagha anemadazɨma a izi. Kɨ arazir ia amiba bar dagh fo. Me ia mɨgɨa ghaze, ‘Sardisɨn itir sios, an angamɨra iti.’ Ezɨ puvatɨ, ia ariaghiregha gɨfa. \v 2 Kɨ ia amir arazibar gara ghaze, da nan Godɨn damazimɨn tɨghar deragham. Kamaghɨn amizɨ, ia osegh daguraguim atakigh. Ian araziba, bar ovengezir puvatɨ, dar muziariba mong ikiavɨra iti, ia ua gavgavim dar anɨng. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Matyu 24:43-44; Luk 12:39-40; 1 Tesalonika 5:2; 5:6; 1 Timoti 6:20; 2 Pita 3:10; Akar Mogomem 2:5; 16:15\xt*\x*Akar aghuir ia fomɨram oregha inizir kam, ia uam a gɨnɨghnɨgh. Egh ia navibagh iragh, bar deravɨram an gɨn mangɨ. Ia osegh daguraguim ateghan koghtɨ, kɨ okɨmakɨar gumazim izi moghɨn, ia batogham. Eghtɨ ia dughiar kɨ ia bagh izamim gɨfoghan kogham. \pm \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Jut 1:23; Akar Mogomem 6:11; 7:9; 7:13\xt*\x*“Ezɨ ian gumazamizir maba Sardisɨn ikiavɨra iti, me uan korotiabagh amizɨ da mɨzezir puvatɨ. Gumazamizir kabar araziba derazɨ, kɨ me uabɨn toro, ezɨ kamaghɨn amizɨ me korotiar ghurghuribar aghuigh na ko daruam. \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Ua Me Ini 32:32-33; Onger Akaba 69:28; Matyu 10:32; Luk 10:20; 12:8; Filipai 4:3; Akar Mogomem 3:18; 19:8; 20:12\xt*\x*Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, korotiar ghurghurir kamagh garitam arughtɨ, akɨnafarir God gumazamizir ikɨrɨmɨrir zurara itim iniamin ziaba osirizim, kɨ men ziaba angarighan kogham. Puvatɨ. Kɨ uan afeziam ko an enselbar damazibar gumazir kamɨn gun mɨkɨm suam, me konanaba. \v 6 Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh.” \s Filadelfian nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Jop 12:14; Aisaia 22:22; Luk 1:32; Aposel 3:14; 1 Jon 5:20\xt*\x*Gumazir kam ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Filadelfian nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ dughiaba bar zuegha God baghavɨra iti, ezɨ nan akar dɨkɨrɨziba da guizbangɨra otifi. Ezɨ kɨ Devitɨn kin suira, egh bizim kɨ a kuightɨ, gumazitam bar uam anesaraghan kogham. Egh bizim kɨ an tiam asaraghtɨ, gumazitam bar uam a kuighan kogham. Kɨ akar kam nɨ bagha anemadazɨma a izi. \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt 1 Korin 16:9; 2 Korin 2:12; Akar Mogomem 2:2\xt*\x*Kɨ ia amir araziba bar dagh fogha gɨfa, ezɨ ia orakigh. Kɨ ian damazimɨn tiam kuizɨma a iti. Eghtɨ gumazitam uam anesaraghan kogham. Kɨ kamaghɨn fo, ian gavgavir muziarim ikiavɨra iti, ezɨ ia nan akamɨn gɨn ghua, egha akɨrim ragha nan ziam gasarazir puvatɨ. \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Aisaia 43:4; 45:14; 49:23; 60:14; Akar Mogomem 2:9\xt*\x*Ia Satanɨn adarazigh fo, me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, me Judan adarasi. Egha me Judan adarazi puvatɨ, me ifavarir gumazamiziba. Ia orakigh. Kɨ gumazamizir kabar amightɨ me izɨ ian suebar apengan teviba apɨrigh, egh me kamaghɨn fogham, kɨ bar ia gifonge. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Aisaia 24:17; Luk 21:19; 2 Timoti 2:12; 2 Pita 2:9\xt*\x*Ia nan akamra gɨn ghuava osɨmtɨzir ia bativiba ia dar aven tugha gavgavighavɨra iti. Kamagh amizɨ, kɨ ian ganam. God gɨn nguazimɨn itir gumazamiziba bar, men nɨghnɨzir gavgavim tuisɨgh egh foghasa, a gavgaviz, o puvatɨ, eghtɨ kamaghɨn osɨmtɨzir ekiamɨn dughiam otoghtɨ, dughiar kamɨn kɨ ian gantɨ ia deragham. \pm \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Filipai 4:5; Akar Mogomem 2:10; 2:16; 2:25; 22:7; 22:12; 22:20\xt*\x*“Kɨ bar kɨran oveghangɨn ia batogham. Gumazitam ian ivezir aghuim okemeghan koghsɨ, kamaghɨn bizir ia suirazim, ia bar an suiragh gavgafigh. \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Aisaia 62:2; 65:15; Esekiel 48:35; Galesia 4:26; Hibru 12:22; Akar Mogomem 14:1; 21:2\xt*\x*Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, kɨ gumazamizir kaba damightɨ me nan Godɨn Dɨpenimɨn dɨpenir akɨnibar mɨn tughɨv ikiam. Egh me Godɨn Dɨpenim ategh uam azenan mangan kogham. Bar puvatɨ. Kɨ gumazamizir kabar, uan Godɨn ziam men osirigh, egh kɨ uan Godɨn Nguibamɨn ziam osirigham. Jerusalemɨn igiar kam, a nan God ko ikegh otogh overiam ategh izighiram. Kɨ uabɨ uan ziar igiam, kɨ gumazamizir kabar uaghan men osirigham. \v 13 Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh.” \s Laodisian nguibar ekiamɨn itir siosɨn zuir akam \p \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Aghuzir Akaba 8:22; Aisaia 65:16; 2 Korin 1:20; Kolosi 1:15; Akar Mogomem 1:5; 19:11; 22:6\xt*\x*Gumazir kam ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Laodisian nguibar ekiamɨn itir siosɨn garir ensel bagh akataba osirigh. Akar kaba kamakɨn: \b \pm “Kɨ gumazir ‘guizbangɨra’ mɨgeim. Godɨn akar dɨkɨrɨziba ko an akaba bar, kɨ guizbangɨra mɨgɨa, zurara guizɨn akamrama akuri. Kɨ God ingarizir biziba bar dar mɨngarim. Egha akar kam nɨ bagha anemadazɨ a izi. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Rom 12:11; Akar Mogomem 2:2\xt*\x*Kɨ ia amir araziba bar dagh fo. Kɨ fo, ia orangizir puvatɨ, egha feir puvatɨ. Kɨ kamaghɨn ifonge, ia orangigh ikɨ, o ia feng ikɨ. \v 16 Ezɨ puvatɨ. Ia mong, ganadamra fei. Ia bar puvɨra feir puvatɨ, egha bar orangizir puvatɨ. Kamagh amizɨ, kɨ uan akamɨn ian mighasava ami. \pm \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Hosea 12:8; Luk 12:21; 1 Korin 4:8\xt*\x*“Ia kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘E bizir avɨriba ko dagɨar avɨriba iti. E bizitamɨn otevir puvatɨ.’ Ezɨ puvatɨ. Ian dabirabim pazavɨra itima, gumazamiziba ian garava bar ian apangkufi. Ia bar biziba puvatɨgha damaziba okavigha bibiabara iti. Egha ia uari bizir kam gɨfozir puvatɨ.\f + \fr 3:17 \fr*\ft Laodisiaba uari uan damazibar gara ghaze, me bizir avɨriba iti. Egha Godɨn damazimɨn me bar onganarazibar mɨn iti. Nɨ Akar Mogomem 2:9ɨn gan.\ft*\f* \pm \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Aisaia 55:1; Matyu 13:44; 2 Korin 5:3; Jems 2:5; Akar Mogomem 3:5; 4:4; 7:13; 16:15\xt*\x*“Kamagh amizɨ, kɨ nɨghnɨzir kam ia danɨngasa. Nan gol avim bar an isigha an itir bizir kuraba bar da adangi. Kamaghɨn ia golɨn kam na dama a givezegh, dagɨaba avɨrasemegham. Egh uaghan ia uan mɨkarzim avɨsɨ korotiar ghurghuritam givesegh, eghtɨ gumazamiziba ian gantɨ ia bibiabara ikɨva, aghumsɨghan kogham. Egh uaghan ia uan damazibar aghusɨ marasin givesegh, egh ia ganam. \pm \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Aghuzir Akaba 3:12; 1 Korin 11:32; Hibru 12:6; Jems 1:12; Akar Mogomem 2:5\xt*\x*“Gumazamizir kɨ ifongeziba, kɨ men atar men arazibar kɨram. Kamagh amizɨ, ia uan araziba akɨrsɨ gavgavigh uan navibagh iragh. \pm \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Luk 12:37; Jon 14:23\xt*\x*“Ia oragh, kɨ tiar akamɨn tughav ikia, a gafughafusi. Ia nan tiarim baregh egh tiam kuightɨ, kɨ aven mangɨ ia ko ikiam. Egh kɨ ia ko damam, eghtɨ ia na ko damam. \pm \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Matyu 19:28; Luk 22:30; 2 Timoti 2:12; Akar Mogomem 2:26-27\xt*\x*“Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, kɨ men amamangatɨghtɨ me na ko nan atrivir dabirabim dapiam, mati kɨ fomɨra uaghan mɨdorozim gamigha uan apanim abɨragha, uan afeziam ko an atrivir dabirabim gapera. \v 22 Tina kuarimning iti, an akar Godɨn Duam siosbav geiba baragh.” \c 4 \ms Sipsipɨn Nguzim Godɨn Nguibamɨn akɨnafarim kuizɨma bizir kuraba nguazimɨn gumazamiziba batifi \mr (Sapta 4--11) \s Me Godɨn Nguibamɨn an ziam fe \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Akar Mogomem 1:1; 1:10; 1:19; 11:12; 22:6\xt*\x*Ezɨ kɨ gɨn ua garima, Ame! Godɨn Nguibamɨn tiar akar mam kuiaghirɨgha iti. Ezɨ gumazir kɨ faragha oraghizim, a faraghavɨra pamten sɨghamɨn mɨn nan diazim, a datɨrɨghɨn ua kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ kagh anang, eghtɨ kɨ bizir gɨn otivamiba bar nɨn akakagham.” \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Onger Akaba 47:8; Aisaia 6:1; Jeremaia 17:12; Akar Mogomem 4:9; 17:3; 21:10\xt*\x*\x - \xo 4:2-3 \xo*\xt Esekiel 1:26-28; 10:1\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam zuamɨra na gizɨvagha bar pamten nan ingari, ezɨ kɨ garima, Ame! Atrivir dabirabir mam Godɨn Nguibamɨn iti, ezɨ gumazir mam atrivir dabirabir kam gaperaghav iti.\f + \fr 4:2 \fr*\ft Gumazir Jon garir atrivir dabirabim gaperaghav itim, kar God uabɨ. Egha vezɨn kamɨn Jon guizɨn an ziam dɨbora ghaze, a God. Ezɨ gɨn moghɨra, sapta 7:10ɨn akam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, God atrivir dabirabim daperav ikiam. Ezɨ God, gumazimɨn mɨn garir puvatɨ. Jon Godɨn angazangarir ekiam ko ziar ekiam biaghirɨgha igharagha otivizibar ganigha, egha dagh isɨn akar isɨn zuimɨn God mɨgei.\ft*\f* \v 3 Gumazir kamɨn guam dagɨar jaspa ko dagɨar konilian aghevimɨn mɨn taghtasi. Ezɨ ekianir mam, atrivir dabirabim torim gatɨ, ezɨ kɨ ekianir kamɨn gari a emeralɨn dagɨar garimɨn mɨn taghtasi. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Akar Mogomem 3:18; 6:11; 11:16; 19:14\xt*\x*Ezɨ 24plan atrivir dabirabir igharaziba, atrivimɨn dabirabir kam okari. Ezɨ 24plan gumazir dapaniba dabirabir kabagh apia. Gumazir dapanir kaba korotiar ghurghuriba aghuigha golɨn ingarizir dapanir asuaba uari gaghuigha mati atrivimɨn golɨn dapanir asuaba men dapanibar iti. \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Ua Me Ini 19:16; Esekiel 1:13; Sekaraia 4:2; Akar Mogomem 1:4; 8:5; 11:19; 16:18\xt*\x*Ezɨ kɨ garima, onɨmariba atrivir dabirabimɨn otivaghira tintinibar sɨgha taghtasi. Ezɨ kɨ orazi nɨgɨnir ekiam otozɨ overiam tɨngaghe. Ezɨ atrivir dabirabimɨn guamɨn 7plan adeniba isia iti. Adenir 7plan kaba da 7plan Godɨn duaba. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Esekiel 1:5-10; 1:22; Akar Mogomem 15:2\xt*\x*\x - \xo 4:6-7 \xo*\xt Esekiel 1:5-10; 10:14\xt*\x*Atrivir dabirabimɨn guamɨn bizir mam iti, a mati ongarir ekiam me glasɨn an ingarizɨ, a bar zuegha taghtasi. \p Ezɨ bizir angamɨra itir 4pla, atrivir dabirabim okarigha tuivighav iti. Bizir angamɨra itir 4 plan kaba, da damazir avɨriba itima da men mɨkarziba bar da ave, egha uaghan dar akɨragharibar iti. \v 7 Faraghavɨra itir bizir angamɨra itim, a mati laion. Ezɨ bizir angamɨra itir an gɨrara itim, a mati bulmakaun apurim. Ezɨ bizir angamɨra ikia aningɨn gɨrara itim, an guam mati gumazir guam. Ezɨ bizir angamɨra itir men gɨrara itim, mati kuarazir bagamɨn mɨn pɨn mɨghava arui. \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Aisaia 6:2-3; Esekiel 1:18; 10:12; Akar Mogomem 1:4; 1:8\xt*\x*Bizir 4plan angamɨra itir kaba, da 6plan avɨziba bar vaghvagha men iti. Ezɨ men mɨkarziba damazir avɨriba da ave, egha uaghan men avɨzibar apengan iti. Egha arueba ko dɨmagaribar kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ekiam, a Godɨn Gavgaviba Bar Itim. \q2 Egha a bizir kuraba bar dar saghon ikia a bar zue. \q3 A bar zue, \q4 a bar zue. \q1 A fomɨra ikia, \q2 egha datɨrɨghɨn ikia, \q3 egh gɨn uamategh izam.” \b \m Me mɨgɨrɨgɨar kam gamua mamaghɨra ikia egha avughsaziba puvatɨ. \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt Daniel 4:34; 6:26; 12:7; Akar Mogomem 1:18; 4:2; 4:10; 5:14; 15:7\xt*\x*Bizir angamɨra itir kaba, me gumazir uan atrivir dabirabim gaperaghav itim bagha bar akonge, a gumazir zurara angamɨra itim. Egha me an ziam fava, egha a mɨnabi. Ezɨ bizir 4plan angamɨra itir kaba zurara dughiabar kamagh amuvɨra itima, \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Akar Mogomem 4:4; 4:9; 5:1; 5:7-8; 5:13-14; 6:16; 7:15; 19:4; 21:5\xt*\x*24plan gumazir dapanir kaba gumazir atrivir dabirabim gaperazimɨn guamɨn teviba apɨri. A gumazir zurazurara itim ezɨ me an ziam fe. Me uan golɨn dapanir asuaba asia da isa atrivir dabirabimɨn guamɨn boroghɨn da akuri. Egha kamaghɨn ighiam gami: \b \q1 \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Aposel 17:24; Efesus 3:9; Kolosi 1:16; Akar Mogomem 5:12; 10:6\xt*\x*“Nɨ en Ekiam, en God. \q2 Nɨ biziba bar dar ingari. \q1 Egha nɨ uan ifongiamɨn, \q2 biziba bar dar ingarizɨma da otifi, \q3 ezɨ datɨrɨghɨn biziba bar iti. \q1 Kamaghɨn amizɨ, nɨrara e uari nɨn torogha \q2 nɨn ziam bar pɨn anetɨ. \q1 Gumazamiziba bar nɨ bagh bar akuegh, \q2 egh nɨn ziam fɨva, \q3 nɨn gavgavimɨn apengan ikiam.” \c 5 \s Akɨnafarir rɨghizir mam, Jon an gari \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xo*\xt Aisaia 29:11; Esekiel 2:9-10; Daniel 12:4\xt*\x*Kɨ garima gumazir atrivir dabirabim gaperaghav itimɨn agharir guvimɨn, akɨnafarir mam iti. Akɨnafarir kam mati akɨnafarir bar ruarir me righa mɨghɨrizim, ezɨ akɨnafarir kam osiziriba an vuem ko vuem sara iti. Me a righa 7plan danganibar kendelɨn grisɨn pamten da mɨghɨni. \v 2 Ezɨ kɨ enselɨn gavgavir mamɨn garima a pamten kamaghɨn diava azangsɨsi, “Tina gumazir aghuir God uabɨn torozim, an akɨnafarimɨn itir kendelɨn grisba adeghɨva, akɨnafarir kam onegham?” \v 3 Overiamɨn itir gumazamiziba, o nguazimɨn itir gumazamiziba, o nguazimɨn apengan itir gumazamiziba, men tav akɨnafarir kam onegh, egh an aven ganan kogham. \v 4 Kɨ gari, gumazitam o amizitam akɨnafarir kam onegh an aven ganamin gavgaviba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ kɨ puvɨrama aravɨra iti. \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Jenesis 49:9; Aisaia 11:1; 11:10; Rom 15:12; Hibru 7:14; Akar Mogomem 6:1; 22:16\xt*\x*Ezɨ gumazir dapanibar mav kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ arangan markɨ. Nɨ orakigh. Laionɨn kam Judan adarazir atrivimɨn oto, atrivir bar ekiam, an Atrivim Devitɨn ovavim, egha a mɨdorozim gamua uan apanim abɨragha gɨfa. Kamagh amizɨ, me akɨnafarimɨn 7plan kandelɨn, grisɨn mɨghɨnɨziba adegh, akɨnafarir kam onegham.” \s Jon Sipsipɨn Nguzimɨn gari \p \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Aisaia 53:7; Sekaraia 4:10; Jon 1:29; 1:36; Akar Mogomem 1:4; 4:5; 5:9; 5:12; 13:8\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, Sipsipɨn Nguzir mam, me a mɨsoghezɨ an aremezɨ moghɨn gara tughav iti. An atrivir dabirabim ko 4plan angamɨra itir bizibar tongɨn tughav iti, ezɨ gumazir dapanibar dabirabiba an okarigha iti. Sipsipɨn Nguzir kam 7plan komba ko 7plan damaziba iti, kar Godɨn duar 7pla. God me amadazɨma me nguazir kam bar a garui. \v 7 \x - \xo 5:7 \xo*\xt Akar Mogomem 4:2; 4:10\xt*\x*Ezɨ Sipsipɨn Nguzim ghua gumazir atrivir dabirabim gaperaghav itimɨn agharir guvimɨn, akɨnafarir kam ini. \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Onger Akaba 141:2; Akar Mogomem 4:8-10; 8:3-4; 15:2\xt*\x*An akɨnafarir kam inigha gɨvazɨma, 4plan bizir angamɨra itir kaba ko 24plan gumazir dapanir kaba Sipsipɨn Nguzimɨn boroghɨn uan teviba apɨri. Gumazir dapaniba vaghvagha gitan mɨn garir biziba ko golɨn itaribar suiki. Itarir kaba, pauran mɨgharir mughuriar aghuim zuim, bar dagh izɨfa. Bizir kam kamakɨn, Godɨn gumazamiziba God ko mɨgeir arazim. \v 9-10 \x - \xo 5:9-10 \xo*\xt Ua Me Ini 19:6; Onger Akaba 33:3; 40:3; 96:1; 98:1; 144:9; Aisaia 42:10; 61:6; Aposel 20:28; Efesus 1:7; Hibru 9:12; 1 Pita 1:18-19; 2:5; 1 Jon 1:7; Akar Mogomem 1:6; 14:3; 20:6; 22:5\xt*\x*Egha me ighiar igiar mam kamaghɨn a gami: \b \q1 “Me nɨ mɨsoghezɨ nɨ areme, \q2 egha nɨn ghuzimɨn \q3 nɨ gumazamiziba God bagha me givese. \q1 Nɨ anababa bar, dar gumazamizir maba ko, \q2 nguibabar akaba bar ko, \q2 mɨkarzir igharagha gariba bar ko, \q2 kantriba bar dar gumazamiziba, \q3 men marasi, \q4 nɨ me givese. \q1 Egha nɨ me gamizɨma \q3 me atrivimɨn adarazir otivigha, \q2 ofa gamir gumazamizibar mɨn ikia, \q4 en God bagha ingari. \q1 Egh me atrivibar ikɨ, \q2 egh nguazimɨn gumazamizibar ganam. \q1 Kamaghɨn amizɨ, God ua bagha nɨn torozɨ, \q2 nɨ akɨnafarim inigh \q3 kendelɨn grisba adegham.” \s Me Sipsipɨn Nguzimɨn ziam fe \p \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Onger Akaba 68:17; Daniel 7:10; Hibru 12:22; Akar Mogomem 4:4-6\xt*\x*Egha kɨ ua gara enselɨn tiarir avɨrir maba barasi. Men dɨbobonim handet milienɨn avɨriba ko tausen tausenɨn avɨriba. Me atrivir dabirabim ko bizir angamɨra itiba ko gumazir dapaniba okarigha tuivighav iti. \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 29:11; Akar Mogomem 5:6\xt*\x*Me pamten dia kamaghɨn ighiam gami: \b \q1 “Sipsipɨn Nguzir me mɨsoghezɨ aremezir kam, \q2 e an uarir torogha \q3 an ziam bar pɨn anetɨ. \q1 A ziar ekiam ko \q2 bizir aghuir avɨriba ko \q3 fofozir aghuiba ko \q4 gavgavir ekiam iti. \q1 E an ziam fɨva \q2 a bagh bar akongegh \q3 a mɨnamam.” \b \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt Rom 9:5; Filipai 2:10; 1 Timoti 6:16; 1 Pita 4:11; Akar Mogomem 4:2; 4:10; 6:16; 7:10\xt*\x*Egha kɨ God ingarizir gumazamiziba ko biziba bar men ighiam barasi, kar bizir overiamɨn itiba ko nguazimɨn itiba ko nguazimɨn apengan itiba ko ongarimɨn itiba kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Gumazir uan atrivir dabirabim gapiaghirim ko, \q2 Sipsipɨn Nguzim uaghan, \q3 e zurazurara aning mɨnabɨvɨra ikiam. \q1 Egh aningɨn ziar ekiamning fɨva, \q2 aning bagh bar akongegh, \q3 egh aningɨn gavgavir ekiamɨn apengan ikɨ \q4 zurara mamaghɨra ikiam.” \b \m \v 14 Ezɨ 4plan bizir angamɨra itiba kamaghɨn mɨgei, “Guizbangɨra.” Ezɨ gumazir dapaniba uan teviba apɨrigha aningɨn ziamning fe. \c 6 \s Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kandelɨn grisba adangi \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Akar Mogomem 4:6-7; 5:1; 5:5-7\xt*\x*Kɨ Sipsipɨn Nguzimɨn garima, an akɨnafarir 7plan kendelɨn grisba itir kamɨn suira, egha kendelɨn grisɨn faraghavɨra itim adangi. Ezɨ kɨ orazi, 4plan bizir angamɨra itir kabar mav kamaghɨn mɨgei, ezɨ an tiarim mati ararim dagarvagha, kamaghɨn mɨgei, “Nɨ izɨ!” \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Sekaraia 1:8; Akar Mogomem 6:6; 14:14; 19:11\xt*\x*Ezɨ kɨ ua gara egha hoziar ghurghurir mamɨn garima, gumazim barir pimɨn suiragha a gapera. Me atrivimɨn dapanir asuar mam a ganɨngi, ezɨ a mɨdorozim gamua uan apanim abɨrazɨ moghɨn zui, egha mɨdorozir avɨribagh amua uan apaniba abɨra ghuavɨra iti. \p \v 3 Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kandelɨn grisɨn namba 2 adangi, ezɨ kɨ orazi, bizir angamɨra itir namba 2 kamaghɨn mɨgei, “Nɨ izɨ!” \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Sekaraia 1:8; 6:2\xt*\x*Ezɨ hoziar igharazim azenan izi, an aghefe. Me gavgavim hoziar kam gaperazir gumazim ganɨngi, kar gavgavir nguazimɨn gumazamizibar dughiar aghuim a gɨvamim, eghtɨ gumaziba igharaz daraziv soghtɨma me arɨmɨghiram. Ezɨ me mɨdorozir sabar ekiar mam ingangarir kam damuasava a ganɨngi. \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Sekaraia 6:2; 6:6\xt*\x*Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kendelɨn grisɨn namba 3 adangi, ezɨ kɨ orazi bizir angamɨra itir namba 3 kamaghɨn mɨgei, “Nɨ izɨ!” Ezɨ kɨ ua gara, egha hoziar pɨzimɨn gari. Ezɨ gumazir a gaperaghav itim a skelɨn mam uan dafarimɨn an suira. \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Esekiel 5:12; 5:17\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi, mati gumazimɨn tiarim bizir angamɨra itir 4plan kabar tongɨn kamaghɨn mɨgei, “Nɨ mangɨ uan ingangarim damu, eghtɨ gumaziba bar daghebar otevegham. Kamaghɨn, gumazim dughiar vamɨran ivezim inigh, a witɨn mɨner muziarir vamɨra o balin mɨner muziarir 3plara givezam. Egh ia olivɨn temeba ko wainɨn ikarɨziba gasɨghasɨghan markɨ, eghtɨ olivɨn borem ko wain ikɨvɨra ikiam.”\f + \fr 6:6 \fr*\ft Vezɨn kamɨn mɨngarim kamaghɨn mɨgei, Dagheba bar otevegham eghtɨ daghebar ivezim bar pɨn ghuavanabogham.\ft*\f* \p \v 7 Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kendelɨn grisɨn namba 4 adangizɨma, kɨ orazi bizir angamɨra itir namba 4 kamaghɨn mɨgei, “Nɨ izɨ!” \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Jeremaia 15:1-3; Esekiel 5:12; 5:17; 14:21; 33:27; Sekaraia 6:3\xt*\x*Ezɨ kɨ ua gara hoziar iangurimɨn gari. Ezɨ gumazir a gaperazim, an ziam Ovevem. Ezɨ Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibam, an Ovevemɨn gɨrara izi. God gavgavim kamaghɨn aning ganɨngi, aning nguazimɨn itir gumazamiziba 4plan okoruabar me tuiragh, egh okoruar kabar aven, aning okoruar vamɨra mɨsueghtɨ an aremegham. Aning mɨdorozir sabamɨn gumazamizibav sueghtɨ, me arɨmɨghiram, eghtɨ aning mɨtiriar ekiam damightɨ an otoghtɨ me arɨmɨghiram, eghtɨ aning arɨmariar ekiabar amutɨ da otiv me damutɨ me arɨmɨghiram, eghtɨ aning ruarimɨn itir asɨzir atiaba amangɨtɨ da mangɨ me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram. \p \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt 2 Timoti 1:8; Akar Mogomem 1:9; 8:3; 12:17; 19:10\xt*\x*Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kendelɨn grisɨn namba 5 adangizɨ, kɨ garima, gumazamizir ovengezibar duaba Godɨn ofa gamir dakozim apengan iti. Gumazamizir kaba faragha Godɨn akamɨn suiragha gavgavigha, egha akar kam akuni, bizir kam bangɨn apaniba me mɨsoghezɨ me ariaghire. \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:43; Onger Akaba 78:10; Akar Mogomem 11:18; 16:7; 19:2\xt*\x*Duar kaba dɨa kamaghɨn mɨgei, “Gavgaviba bar itir Ekiam, nɨ arazir kuraba bar dar saghon ikia egha bar zue! Ezɨ nɨn akar dɨkɨrɨziba da guizbangɨra otifi! E nɨ mɨzua iti, nɨ zuamɨra nguazimɨn itir gumazamizibar araziba tuisɨghɨva, egh en ghuzimɨn ivezim ikarvagh!” \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Hibru 11:40; Akar Mogomem 3:4-5; 3:18; 7:9; 7:13-14; 14:13; 19:14\xt*\x*Egha me gumazamizir kaba vaghvagha korotiar ghurghurir ruariba me ganɨngi, egha kamaghɨn me mɨgei, “Ia tong orarkɨva avughsɨ ikɨ. Apaniba ian adarazi ko ia ko ingari darazi mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregham, mati me ia mɨsoghezɨ mokɨn. Gumazamizir apaniba mɨsueghtɨ arɨmɨghiramibar dɨbobonim, God a gɨfogha gɨfa, eghtɨ apaniba gumazamizir kabav sueghtɨ me arɨmɨghireghtɨ, God ian ghuzimɨn ivezim ikarvagham.” \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt Aisaia 13:10; Joel 2:10; 2:31; 3:15; Matyu 24:29; Mak 13:24-25; Luk 21:25; Aposel 2:20; Akar Mogomem 8:12; 11:13; 16:18\xt*\x*Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn kendelɨn grisɨn namba 6 adangi, ezɨ kɨ ua garima mɨkɨmkɨzir dafam nguazimɨn oto. Ezɨ aruem isiragha gari puvatɨzɨ, overiam ko nguazim mɨtatangi. Ezɨ iakɨnim bar aghevegha ghuzimɨn mɨn gari. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Akar Mogomem 8:10; 9:1\xt*\x*\x - \xo 6:13-14 \xo*\xt Aisaia 34:4\xt*\x*Ezɨ pɨn itir mɨkoveziba asiaghira nguazim giri, mati amɨnim fighɨn temem givaima, fighɨn ovɨzir tɨghar aniamiba suaghiri. \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Jeremaia 4:24; Hibru 1:12-13; Akar Mogomem 16:20\xt*\x*Overiam mati, akɨnafarir bar dafam me a righa anetɨzɨ moghɨn, a uan danganim ataki. Ezɨ mɨghsɨaba ko arighatɨziba bar uan danganiba ategha, sɨvagha ghue. \p \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Aisaia 2:10; 2:19-21\xt*\x*Ezɨ nguazimɨn atriviba ko gumazamizir ziaba itiba ko mɨdorozir gumazir dapaniba ko dagɨaba itir gumazamiziba ko gumazamizir gavgaviba ko pura ingangarir gumazamizir kɨniba ko gumazamizir fɨriaghɨreziba, me bar moghɨra ghua marazi dagɨar toribar aven mongezɨ marazi mɨghsɨabar itir dagɨar ekiabar gɨrakɨrangɨn monge. \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Hosea 10:8; Luk 23:30; Akar Mogomem 4:2; 4:10; 9:6\xt*\x*Egha me kamaghɨn mɨghsɨaba ko dagɨar ekiabar dei, “Ia e avaragh, egh gumazir atrivir dabirabim gaperaghav itimɨn guamɨn e modogh, egh uaghan Sipsipɨn Nguzimɨn anɨngagharimɨn e modogh! \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt Onger Akaba 76:7; Aisaia 13:6; Joel 2:11; Nahum 1:6; Sefanaia 1:14; Malakai 3:2; Akar Mogomem 16:14\xt*\x*E fo, aningɨn anɨngagharimɨn dughiar ekiam datɨrɨghɨn otozɨ aning gumazamizibar arazir kuraba ikarvaghasa. Eghtɨ gumazitam aningɨn anɨngagharim iriagh, angamɨra ikian kogham!” \c 7 \s 144,000plan Israelɨn gumazamiziba, God me ginabazir osizirim, enselba me garɨsi \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xo*\xt Jeremaia 49:36; Daniel 7:2; Sekaraia 6:5\xt*\x*Bizir kaba gɨvazɨ kɨ garima, enselɨn 4pla nguazimɨn 4plan apɨnibar tuivighav iti. Me nguazimɨn 4plan amɨnibar tuaviba apɨri, eghtɨ amɨnim mangɨ ongarim ko nguazim ko temeba bar dagh ivangan kogham. \v 2 Ezɨ kɨ enselɨn igharazimɨn garima, an aruem anadi naghɨn ikeghav anadi. A Godɨn Zurara Itim inabazir osizirim an iti, egha a enselɨn 4plan God ongarim ko nguazim gasɨghasɨghamin gavgavim anɨngiziba pamten men dei. \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Esekiel 9:4-6; Akar Mogomem 6:6; 9:4; 14:1; 22:4\xt*\x*A kamaghɨn mɨgei, “Ia zuamɨra nguazim ko ongarim ko temebagh asɨghasɨghan markɨ. God uan ingangarir gumazamizibagh inaba. E faragh uan Godɨn ingangarir gumazamiziba, inabazir osizirim men guabar an osirigh gɨvaghtɨ, ia gɨn bizibagh asɨghasɨgh.” \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xo*\xt Akar Mogomem 9:16; 14:1-3\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi, me inabazir gumazamizir osizirim inizibar dɨbobonim dɨbori. Me 144,000plan gumazamiziba, inabazir osizirim me garɨsi, me Israelɨn kantrin aven itir 12plan anababa, vaghvagha men varazira, osizirim ini.\f + \fr 7:4 \fr*\ft Osizirir kamnagh “Israelɨn kantrin aven itir 12plan anababar,” gun mɨgei. E Aruamu e ghaze, anabam, kar amebam o amizimɨn ghuzim. Ezɨ Israelia me ghaze, anabam, kar afeziamɨn ghuzim, egha me afeziabar gɨn zui.\ft*\f* \b \q1 \v 5 Kamaghɨn amizɨ 12,000plan Judan anabamɨn aven itir darasi, \q2 me inabazir osizirim ini, \q1 ezɨ 12,000plan Rubenɨn anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Gatɨn anabamɨn adarasi, \q1 \v 6 ezɨ 12,000plan Aserɨn anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Naptalin anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Manasen anabamɨn adarasi, \q1 \v 7 ezɨ 12,000plan Simeonɨn anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Livain anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Isakarɨn anabamɨn adarasi, \q1 \v 8 ezɨ 12,000plan Sebulunɨn anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Josepɨn anabamɨn adarasi, \q1 ezɨ 12,000plan Benjaminɨn anabamɨn adarasi. \b \m Gumazamizir kaba, God me ginabazir osizirim ini. \s Gumazamizir bar avɨrim Godɨn ziam fe \p \v 9 \x - \xo 7:9 \xo*\xt Rom 11:25; Akar Mogomem 3:5; 3:18; 4:4; 5:9\xt*\x*Egha kɨ gɨn ua garima, gumazamizir avɨrim uari akuvagha iti. Gumazitam men avɨrim mengan iburagham. Gumazamizir kaba, me kantriba bar ko anababa bar ko mɨkarzir igharagha gariba bar ko nguibabar akaba bar dar gumazamiziba, men marazira izegha iti. Egha me atrivir dabirabim ko Sipsipɨn Nguzimɨn guamɨn tuivighav iti. Me korotiar ghurghurir ruariba aghuigha, uan agharibar okavir aghuabar suiki. \v 10 \x - \xo 7:10 \xo*\xt Aisaia 43:11; Jeremaia 3:23; Hosea 13:4; Akar Mogomem 4:2; 4:10; 5:13\xt*\x*Egha Me pamten kamaghɨn dei: \b \q1 “En Godɨn uan atrivir dabirabim gaperazim, \q2 ko Sipsipɨn Nguzim, \q3 aningra en akuragha en apanim abɨra. \q2 Kamaghɨn amizɨ, e aningɨn ziamning fe.” \b \p \v 11 Ezɨ enselba bar ikia, atrivir dabirabim ko 4plan bizir angamɨra itiba ko gumazir dapaniba okarigha, tuivighav iti. Egha atrivir dabirabimɨn garava teviba apɨra uan guaba nguazim mɨtuagha, Godɨn ziam fe. \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Akar Mogomem 5:12-14; 11:17\xt*\x*Me kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Guizbangɨra! \q2 E ziar ekiam uan God danɨng, \q3 egh a bagh bar akongegham, \q2 egh kamaghɨn mɨkɨm suam, \q3 an fofozim bar pɨn iti. \q1 Egh a mɨnabɨva, \q2 egh an ziam fam. \q1 A gavgavir ekiam iti, \q2 eghtɨ e an gavgavimɨn apengan ikiam. \q1 Dughiabar zurara bizir kaba bar moghɨrama Godɨn biziba. \q2 Bar guizbangɨra!” \s Kraisɨn adarasi, men osɨmtɨzim gɨfa \p \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Akar Mogomem 3:18\xt*\x*Ezɨ gumazir dapanibar mav kamaghɨn nan azara, “Gumazamizir korotiar ruarir ghurghuriba aghuizir kaba, me taia? Me managhɨra ikegha ize?” \p \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Aisaia 1:18; Daniel 12:1; Matyu 24:21; Mak 13:19; Hibru 9:14; Akar Mogomem 1:5; 6:9\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn an akam ikara, “Gumazir ekiam, nɨ uabɨ fo.” Ezɨ a kamagh na mɨgei: \b \q1 “Gumazamizir kaba me uan apanibar dafaribar osɨmtɨziba ko mɨzazir ekiaba ini. \q2 Ezɨ osɨmtɨzibar dughiam datɨrɨghɨn gɨfa. \q1 Ezɨ me uan korotiaba Sipsipɨn Nguzimɨn ghuzimɨn da ruegha, \q2 dagh amizɨ, da ghurghuri. \q1 \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Aisaia 4:5-6; Akar Mogomem 4:2; 4:10; 21:3\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, me atrivir dabirabimɨn guamɨn tuifi. \q2 Egha dɨmagariba ko aruebar an dɨpenimɨn ikia \q3 egha an ingangarim gami. \q1 Ezɨ Godɨn atrivir dabirabir kam gaperaghav itim, \q2 a uabɨ me ko ikɨ egh me geghuvam. \q1 \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Onger Akaba 121:6; Aisaia 49:10; Akar Mogomem 21:4\xt*\x*Eghtɨ mɨtiriaba ua men aghan kogham, \q2 eghtɨ kuariba ua men pɨran kogham. \q1 Eghtɨ aruer arɨzir mɨkarziba puvɨra dagh aboim, \q2 ua men mɨkarzibar isian kogham. \q1 \v 17 \x - \xo 7:17 \xo*\xt Onger Akaba 23:1-2; Aisaia 25:8; 49:10; Esekiel 34:23; Jon 10:11; 10:14; Akar Mogomem 5:6; 21:4\xt*\x*Sipsipɨn Nguzim atrivir dabirabimɨn tongɨra ikia, \q2 egha me geghufi. \q1 Egh a me inigh nguazimɨn aven ivemarir dɨpar atuir danganimɨn mangam, \q2 kar dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim. \q1 Egh God bar men damazibar temeriba adizightɨ \q2 da mɨsigham, \q3 eghtɨ me uam azian kogham.” \c 8 \s Sipsipɨn Nguzim akɨnafarir rɨghizimɨn kendelɨn grisɨn abuananam adangi \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Habakuk 2:20; Akar Mogomem 6:1\xt*\x*Ezɨ Sipsipɨn Nguzim akɨnafarimɨn itir kendelɨn grisɨn namba 7 adangi, ezɨ Godɨn Nguibamɨn bizitam bar mozorozir puvatɨzɨ, mɨgɨrɨgɨatam uaghan otivir puvatɨgha, ghua mong dughiar ruarimɨn tu. \v 2 \x - \xo 8:2 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 29:25-28; Matyu 18:10; Luk 1:19\xt*\x*Ezɨ gɨn kɨ 7plan enselbar garima, me Godɨn guamɨn tuivigha 7plan sɨghabar suiki. \p \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Ua Me Ini 30:1-3; Amos 9:1; Akar Mogomem 5:8; 9:13\xt*\x*Ezɨ enselɨn igharazim iza ofa gamir dakozim boroghɨn tughav iti. A golɨn mɨner mamɨn suira, mɨner kam, me an aven paura tuazɨ a isia mɨgharir mughuriar aghuim otifi. Ezɨ me pauran avɨrir maba a ganɨngi, eghtɨ a Godɨn gumazamizibar azangsɨzibar sara isafuragh, atrivir dabirabimɨn guamɨn mangɨva golɨn ofa gamir dakozimɨn God bagh ofa damuam. \v 4 \x - \xo 8:4 \xo*\xt Onger Akaba 141:2; Luk 1:10; Akar Mogomem 5:8\xt*\x*Ezɨ pauran isir mɨgharir mughuriar aghuim ko Godɨn gumazamizibar azangsɨziba, da uari inigha enselɨn Godɨn damazimɨn tughav itir kamɨn dafarim ategha ghuavanadi. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Ua Me Ini 19:16-19; Ofa Gami 16:12; 1 Atriviba 19:11; Esekiel 10:2; Aposel 4:31; Akar Mogomem 4:5; 11:19; 16:18\xt*\x*Ezɨ ensel mɨner mɨgharir mughuriar aghuim itim inigha ofa gamir dakozimɨn ghua avim inigha mɨnem garu, egha mɨnem akunizɨma a nguazim girɨ. An anekunigha gɨvazɨma, arariba dagarvazima nɨgɨnir ekiam oto, ezɨ overiamɨn onɨmariba taghtagha tintinibar zui, ezɨ mɨkɨmkɨzim oto. \s Enselɨn 4pla sɨghabagh ivi \p \v 6 Ezɨ 7plan enselɨn, sɨghar 7plan suighizir kaba, me dagh iviasava ami. \p \v 7 \x - \xo 8:7 \xo*\xt Ua Me Ini 9:23-25; Aisaia 2:13; Esekiel 38:22; Joel 2:30; Akar Mogomem 9:4; 16:2\xt*\x*Ezɨ faragha zuir ensel uan sɨgham givima, amozir ofɨzir ekiar dagɨabar mɨn gariba ko avim, aning ghuzim sara isafuragha nguazim giri. Ezɨ me nguazim ko temeba 3plan okoruabar vaghvagha da tuira, ezɨ nguazimɨn okoruar mam, avim bar an isi. Ezɨ temebar okoruar mam, avim bar an isi, egha avim uaghan nguazimɨn aghuir graziba bar adar isi. \p \v 8 \x - \xo 8:8 \xo*\xt Ua Me Ini 7:20-21; Jeremaia 51:25; Esekiel 14:19; Amos 7:4; Akar Mogomem 16:3\xt*\x*Ezɨ namba 2 ensel uan sɨgham givima, bizir mam mati mɨghsɨar ekiamɨn mɨn avim an isima, me anekunizɨ a ghua ongarim giraghu. Ezɨ ongarim 3plan okoruabar uabɨ tuirazɨ, an okoruar mam ghuzimɨn oto. \v 9 \x - \xo 8:9 \xo*\xt Aisaia 14:12\xt*\x*Bizir ongarimɨn angamɨra itiba, da uaghan me 3plan okoruabar da tuira, ezɨ okoruar kabar mam, bar ariaghire. Ezɨ kuriba uaghan, me 3plan okoruabar da tuira, ezɨ kuribar okoruar mam, bar moghɨra ikufi. \p \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Aisaia 14:12; Akar Mogomem 9:1; 16:4\xt*\x*Ezɨ namba 3 ensel uan sɨgham givima mɨkovezir ekiar mam adenimɨn mɨn puvɨra isia, overiam ategha irɨ. Ezɨ me 3plan okoruabar faneba tuira, ezɨ mɨkovezir kam faner okoruar kabar mam gira, egha uaghan dɨpar atuibagh irɨ. \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Ua Me Ini 15:23; Jeremaia 9:15; 23:15\xt*\x*Mɨkovezir kamɨn ziam kamakɨn, Marasinɨn Bar Puvɨra Mɨsozim. A dɨpar okoruar kabar mam girɨzɨ, dɨpar kaba Marasinɨn Bar Puvɨra Mɨsozimɨn oto. Ezɨ gumazamizir avɨriba dɨpar kam apima, a men navibar isizɨ me ariaghire. \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Aisaia 13:10; Esekiel 32:7; Joel 2:10; 2:31; 3:15; Amos 8:9; Akar Mogomem 6:12-13\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 4 uan sɨgham givi, ezɨ me aruem ko iakɨnim ko mɨkoveziba 3plan okoruabar vaghvagha da tuira. Egha me aruemɨn okoruar mam gasɨghasɨgha, iakɨnimɨn okoruar mam gasɨghasɨgha, egha mɨkovezibar okoruar mam gasɨghasɨki. Kamaghɨn amizɨ, arueba bar, dughiar mabar aruem isir puvatɨgha mɨtatangi, ezɨ dɨmagariba bar, dɨmagarir maba iakɨnim ko mɨkoveziba isir puvatɨgha angazangariba puvatɨ. \p \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt Akar Mogomem 9:12; 11:14\xt*\x*Ezɨ kɨ garima, kuarazir bagar mam overiamɨn pɨn mɨghagha arui. Ezɨ kɨ a barazi, a kamaghɨn pamten dɨa mɨgei, “Iavzika! Nguazimɨn itir gumazamiziba, Iavzika! Enselɨn igharazir 3pla ua uan sɨghabagh iviam, eghtɨ osɨmtɨzir bar ekiaba gumazamiziba me bativam. Iavzika!” \c 9 \s Namba 5 ensel uan sɨgham givi \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xo*\xt Luk 8:31; 10:18; Akar Mogomem 8:10; 17:8; 20:1\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 5 uan sɨgham givima kɨ gari, mɨkovezir mam overiam ategha nguazim girɨ. Ezɨ me mozir torir bar konezimɨn akamɨn ki isa a ganɨngi. \v 2 \x - \xo 9:2 \xo*\xt Jenesis 19:28; Ua Me Ini 19:18; Joel 2:2; 2:10\xt*\x*Ezɨ mɨkovezir kam, mozir torir bar konezimɨn akam kuizɨ, mɨgharim torir akamɨn azenan otiva, avir bar ekiamɨn mɨgharimɨn mɨn anadi. Egha mɨgharim torir kamɨn anaga aruem ko overiam avarazɨ, aning mɨtatangi. \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Ua Me Ini 10:4; 10:12-15; Gumazir Dapaniba 7:12; Akar Mogomem 9:10\xt*\x*Ezɨ odezir bar avɨrim mɨgharir kam ategha izaghira, tintinibar nguazimɨn zui. God tuighakabar gavgavimɨn mɨn gavgavim dagh anɨngi, kar nguazimɨn itir gumazamizibagh asɨghasɨghamin gavgavim. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Esekiel 9:4; Akar Mogomem 6:6; 7:3\xt*\x*God odezir kaba kamaghɨn dav gei, “Ia zuravariba ko nguazimɨn aghuir biziba ko teme tabagh asɨghasɨghan markɨ. Ia, gumazamizir God inabazir osizirim men guabar itir puvatɨzibagh asɨghasɨgh. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Akar Mogomem 9:10; 11:7\xt*\x*Kɨ ian amamangatɨ, ia gumazamizir kaba iakɨnir 5plara mɨzazir ekiam me danɨng. Egh ia me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiran markɨ.” Ezɨ odezir kaba, da gumazamizibagh anɨdir mɨzaziba, tuighakaba ivir mɨzazibar mɨrara ghu. \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Jop 3:21; Aisaia 2:19; Jeremaia 8:3; Akar Mogomem 6:16\xt*\x*Dughiar kamɨn, gumazamiziba ovengsɨ tuaviba buriam, egh me ovengan kogham. Me ovengsɨ bar ifueghtɨ, ovevem men arɨmangam. \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Daniel 7:8; Joel 2:4; Nahum 3:17\xt*\x*Kɨ odezir kabar gari, da mati hoziaba mɨdorozim damuasava ami. Dar dapaniba mati, golɨn dapanir asuaba dar iti. Ezɨ dar guaba mati gumazamizibar guaba. \v 8 \x - \xo 9:8 \xo*\xt Joel 1:6\xt*\x*Ezɨ dar dapanir arɨziba ruarigha, amizibar dapanir arɨzibar mɨn ruari. Ezɨ dar atariba, laionɨn ataribar mɨn, ruarigha bar ghumi. \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Joel 2:5\xt*\x*Bizir maba, siot kapabar mɨn gara, dar evariba ave. Ezɨ dar avɨziba tɨngagha mati hoziaba karisɨn avɨriba kurvagha mɨdorozim bagha ivemara zui moghɨn tɨngazi. \v 10 Odezir kaba tuighakabar mɨn ipeba iti, ezɨ atarir marasinɨn mɨzazir kuraba iziba, dar ipebar iti. Kamaghɨn amizɨ mɨzazir gavgavir kam, 5plan iakɨnibar gumazamizibar anɨngamim. \v 11 Egha da atrivir mam iti, a dar gari. Atrivir kam, a mozir torir bar konezimɨn garir ensel. Hibrun akamɨn me enselɨn kamɨn ziam dɨbora ghaze, “Abadon.” Ezɨ Grighɨn akamɨn me kamaghɨn a dɨbori, “Apoliyon.” An mɨngarim kamakɨn, gumazir biziba bar dagh asɨghasɨzim. \p \v 12 \x - \xo 9:12 \xo*\xt Akar Mogomem 8:13\xt*\x*Iavzika, ia orakigh! Osɨmtɨzir bar ekiar faragh zuim, a gɨfa. Ezɨ osɨmtɨzir ekiar pumuning ikiavɨra iti, aning tɨghar otivam. \s Enselɨn namba 6 uan sɨgham givi \p \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Ua Me Ini 30:1-3; Akar Mogomem 8:3\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 6 uan sɨgham givima, kɨ gumazir mamɨn tiarim barasi. A Godɨn guamɨn itir golɨn ofa gamir dakozir mamɨn otifi, danganir kam, a mɨkebar 4pla iti, ezɨ da vaghvagha komba iti. Tiarir kɨ orazir kam, a komɨn 4plan tongɨn otivima, kɨ a barasi. \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt Akar Mogomem 16:12\xt*\x*A kamaghɨn namba 6 enselɨn sɨghamɨn suirazimɨn mɨgei, “Enselɨn 4plan Yufretisɨn Faner ekiamɨn kalabusɨn itiba, nɨ me ateghtɨ me mangɨ.” \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Akar Mogomem 8:7-12\xt*\x*Ezɨ a 4plan enselɨn kaba ataki, eghtɨ me 3plan okoruabar gumazamiziba tuiragham, egh okoruatam bar a mɨsueghtɨ a arɨmɨghiregham. God faragha ghaze, auan kam ko aruer kam ko iakɨnir kam ko azenir kamɨn enselɨn kaba ingangarir kam damuam. Ezɨ enselɨn kaba kalabusɨn ikia uari akɨrigha ingangarir kam damuasavɨra dughiar kam mɨzua iti. \v 16 \x - \xo 9:16 \xo*\xt Onger Akaba 68:17; Esekiel 38:4; Daniel 7:10\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumazir hoziabagh apiaziba, kɨ orazima, men dɨbobonim, 200 milien. \p \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 12:8; Aisaia 5:28-29\xt*\x*Egha kɨ irebamɨn mɨn garir bizim mati, hoziaba ko gumazir hoziabagh apiazibar ganganim. Gumaziba siot kapaba aghui, ezɨ dar ganganim aghevegha, blu gamigha, iangurungi. Hoziabar dapaniba, laionɨn dapanibar mɨn gari. Ezɨ avim ko mɨgharim ko salfan dagɨar isiba, hoziabar akabar otiva tintinibar zui. \v 18 Egha me gumazamiziba 3plan okoruabar me tuira, ezɨ 3plan bizir bar kurabar okoruar mam, bar gumazamizibar okoruar mam mɨsoghezɨma me ariaghire. Bizir 3plan kabanagh, da avim ko mɨgharim ko salfan dagɨar avim, da hoziabar akabar otifi. Bizir 3plan kabar gavgavim gumazamizir kabagh amima me ariaghiri. \v 19 Hoziar kabar gavgavim, dar akaba ko ipebar iti. Dar ipeba kuruzibar mɨn gari, egha dapaniba iti. Hoziaba uan ipebar mɨzazir kuram isa gumazamizibagh anɨdi. \p \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Godɨn Araziba 31:29; Onger Akaba 106:37; 115:4-7; 135:15-17; Aisaia 2:8; 2:18-20; Daniel 5:23; 1 Korin 10:19-20; Akar Mogomem 16:9-11\xt*\x*Ezɨ gumazamizir igharazir me mɨsoghezɨ, ariaghirezir puvatɨziba, me navibagh irazir puvatɨgha, akɨrim ragha marvir guar me uari ingarizibagh asarazir puvatɨ. Me aseba ko marvir guaba ataghizir puvatɨ. Marvir guar kaba, gumaziba silva ko gol ko bras ko dagɨaba ko temebar dar ingari, da bizibar garir puvatɨgha akaba barazir puvatɨgha aruir puvatɨziba. Me marvir guabar ziaba fer arazim ataghizir puvatɨ. \v 21 Egha me, gumazamizir igharazibav sozima me ariaghirir arazim, ko imezibagh amir araziba, ko gumazamiziba tintinibar uari bakɨa uari ko akuir arazim, ko igharaz darazir biziba okeir araziba bagha navibagh iragh arazir kurar kaba ataghɨraghan aghua. \c 10 \s Ensel akɨnafarir rɨghizim Jon ganɨngizɨ an anepi \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xo*\xt Esekiel 1:28; Matyu 17:2; Akar Mogomem 1:15-16\xt*\x*Ezɨ kɨ garima enselɨn gavgavir igharazir mam Godɨn Nguibam ategha izaghiri. A ghuariam korotiamɨn mɨn aneru, ezɨ ekianir mam an dapanim gisɨn iti. An guam aruemɨn mɨn isi, ezɨ an suemning dɨpenir akɨnimningɨn mɨn gara egha avimɨn mɨn isi. \v 2 Enselɨn kam akɨnafarir rɨghizir muziarim uan dafarimɨn an suira, ezɨ akɨnafarim oneghɨrɨgha iti. Ezɨ a uan suer guvim ongarim gasaragha suer kɨriam nguazim gasara. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Akar Mogomem 8:5\xt*\x*Egha a laionɨn mɨn bar pamten itiarim akara dɨa mɨgei. A diagha gɨvazɨma, 7plan arariba dagarvagha egha an akam ikara. \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Daniel 8:26; 12:4; 12:9\xt*\x*Ezɨ 7plan ararir kaba dagarvegha gɨvazɨma, kɨ akar me mɨkemeziba osirasa. Ezɨ kɨ Godɨn Nguibamɨn gumazir mamɨn dɨmdiam barazima, a kamaghɨn mɨgei, “7plan ararir dagarvaghizibar akam, nɨ uan nɨghnɨzimɨn anetɨghtɨ a ikɨ. Nɨ an osiran markɨ.” \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xo*\xt Ua Me Ini 8:6\xt*\x*\x - \xo 10:5-7 \xo*\xt Ua Me Ini 20:11; Godɨn Araziba 32:40; Daniel 12:7; Amos 3:7\xt*\x*Enselɨn kɨ ganizir kam an ongarim ko nguazimɨn tughav ikia, uan agharir guvim fegha pɨn overiamɨn aka. \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Nehemia 9:6; Onger Akaba 146:6; Akar Mogomem 4:11; 14:7; 16:17\xt*\x*Egha ghaze, “Godɨn zurara itimɨn ziamɨn kɨ guizbangɨra mɨgei. Godɨn kam, an overiam ko bizir an itibar ingarigha nguazim ko an itir bizibar ingarigha, ongarim ko an itir bizibar ingari. Ezɨ kɨ kamaghɨn mɨgei, dughiam datɨrɨghɨn gɨvasava ami. God uam orarkian kogham. Bar puvatɨ. \v 7 \x - \xo 10:7 \xo*\xt Daniel 9:6; 9:10; Amos 3:7; Rom 16:25-26; Akar Mogomem 11:15\xt*\x*Bizir God damuasava amim, an akam modoghav iti. Eghtɨ Enselɨn namba 7 sɨgham givitɨma, dughiar kamra bizir modoghav itim guizbangɨram otogham. Kar, Akar Aghuir a fomɨra uan ingangarir gumazamizibagh anɨngizim, me an akam inigha izir gumazamiziba.” \p \v 8 \x - \xo 10:8-10 \xo*\xt Esekiel 2:8--3:3\xt*\x*Ezɨ gumazir kɨ Godɨn Nguibamɨn faragha oraghizim, a ua kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ mangɨ enselɨn ongarim ko nguazimɨn tughav itimɨn dafarimɨn akɨnafarir rɨghizir oneghav itim inigh.” \p \v 9 \x - \xo 10:9 \xo*\xt Jeremaia 15:16\xt*\x*Ezɨ kɨ ensel bagha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ akɨnafarir rɨghizir muziarir kam na danɨngigh.” Ezɨ a kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ a inigh aneremɨ. A nɨn navimɨn aven nɨ mɨsogham. Egh nɨn akamɨn, an hanin mɨn bar sɨngigham.” \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt Esekiel 2:10; 3:3\xt*\x*A mɨkemegha gɨvazɨma, kɨ akɨnafarir rɨghizir muziarim enselɨn dafarimɨn a inighava anepi. Ezɨ nan akamɨn, a hanin mɨn bar sɨngi. Kɨ anemegha gɨvazɨma, a nan navimɨn aven na mɨsosi. \v 11 Ezɨ me kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ ua God da izezir akamɨn gun mɨkɨm. Akar kamɨn, mɨkarzir igharagha garir avɨriba ko kantrin avɨriba ko nguibabar akar avɨriba ko atrivir avɨriba, bizir me bativamiba nɨ dar me mɨkɨm.” \c 11 \s Godɨn akam inigha izir gumazir pumuning \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Dɨboboniba 35:5; Esekiel 40:3; Sekaraia 2:1-2; Akar Mogomem 21:15\xt*\x*Egha me aghorir bizibar abarim na ganɨngi, an aghorir suiagharuimɨn mɨn gari, egha me kamagh na mɨgei, “Nɨ dɨkavigh Godɨn Dɨpenim ko ofa gamir dakozimɨn apan. Egh nɨ dɨpenir kamɨn Godɨn ziam fer gumazamizibar dɨbobonim dɨpon. \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Esekiel 40:17-20; Daniel 8:10; Luk 21:24; Akar Mogomem 12:6; 13:5\xt*\x*Egh nɨ Godɨn Dɨpenim okarizir danganir dɨvazir ekiamɨn aven itim, an apanan markɨ. God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba danganir uari akuvir kam me ganɨngi. Eghtɨ marazi izɨ Jerusalem dɨkɨ mangɨ 42plan iakɨnibar tugham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ anetakigh.\f + \fr 11:2 \fr*\ft Akar Mogomem 11:2ɨn faragha itir akam, nɨ Aposelbar Ingangaribar 21:30ɨn gan. Akar Mogomem 11:2ɨn akar igharazir kam, 42plan iakɨniba, da 1,260plan arueba, o 3plan azeniba gɨvazɨma uam akuam. Da 42plan iakɨniba ko magh ghue. Nɨ Daniel 7:25 ko 12:7ɨn gan. Nɨ akar Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Jerusalem dɨkabɨrazimɨn gansɨva, Luk 21:24ɨn gan.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt Akar Mogomem 12:6; 19:10; 20:4\xt*\x*Eghtɨ kɨ uan akamɨn gun mɨkɨmamin gumazir pumuning amadagh gavgavim aning danightɨma, aning nan akam inigh mangam. Aning osɨmtɨzir korotiabar aghuighɨva, egh nan akam kun mangɨva, 1,260plan dughiabar tugham.” \p \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt Jeremaia 11:16; Sekaraia 4:11-14\xt*\x*Gumazir kamning mati olivɨn temer pumuning ko lamɨn pumuning nguazir kamɨn Ekiamɨn guamɨn tughav iti.\f + \fr 11:4 \fr*\ft Nɨ Sekaraia 4:1-5, ko 4:10-14, ko Akar Mogomem 1:12ɨn gan.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 11:5 \xo*\xt Ofa Gami 10:2; 2 Samuel 22:9; 2 Atriviba 1:10-12; Onger Akaba 97:3; Jeremaia 5:14; Hosea 6:5\xt*\x*Eghtɨ gumazitam arazir kurabar aning damusɨ damutɨ, avim aningɨn akamningɨn otogh, bar aningɨn apanibar isigh me gasɨghasigham. Kamaghɨn amizɨ, gumazir manam arazir kuramɨn aning damusɨ, an ovegham. \v 6 \x - \xo 11:6 \xo*\xt Ua Me Ini 7:17-19; 1 Samuel 4:8; 1 Atriviba 17:1\xt*\x*Aning overiamɨn aneghoroghamin gavgavim iti, egh aning Godɨn akamɨn gun mɨkɨmamin dughiamɨn, aning mɨkɨmtɨ, amozim dughiar kamɨn izan kogham. Eghtɨ aning dɨpabar amutɨ, da bar ghuzimɨn otivamin gavgavim iti. Aning uaghan bizir kurar igharazibar amutɨ, da nguazimɨn gumazamizibagh asɨghasɨghamim gavgavim iti. Dughiar kamɨn, aning bizir kabara amutɨ da aning ifongezɨ moghɨn otivam. \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xo*\xt Daniel 7:7; 7:21; Sekaraia 14:2; Luk 13:32; Akar Mogomem 9:2; 12:17; 13:1; 13:5-7; 13:11; 17:8\xt*\x*Aning Godɨn akamɨn gun mɨgeir ingangarim agɨvaghtɨ, mozir torir bar konezimɨn itir asɨzir atiam, a torim ategh anangam. Egh an aning ko mɨsoghɨva, aning abɨragh aning mɨsueghtɨ aning aremegham. \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Aisaia 1:9-10; Luk 13:34; Hibru 13:12; Akar Mogomem 14:8; 18:10; 18:24\xt*\x*Eghtɨ aningɨn kuamning nguibar ekiar kamɨn tuavir ekiamɨn irɨghɨv ikiam. E akar isɨn zuimɨn a dɨbora ghaze, Sodom o Isip. Nguibar kamra me fomɨra gumazir kamningɨn Ekiam, ter ighuvimɨn a gafugha a mɨsoghezɨ an areme. \v 9 Gumazamizir mɨkarzir igharagha gariba, men marazi ko anababa bar, dar gumazamizir maba ko nguibabar akaba bar, dar gumazamizir maba ko kantriba bar, dar gumazamiziba, men marazi dughiar 3pla ko akuamɨn aningɨn kuamningɨn ganam. Egh aningɨn kuamning afan anogoregham. \v 10 \x - \xo 11:10 \xo*\xt Akar Mogomem 12:12; 13:8; 16:10\xt*\x*Nguazimɨn gumazamiziba kamaghɨn mɨkɨm suam, Godɨn akam inigha izir gumazir kamning, aning mɨzazir bar kuram nguazimɨn gumazamizibagh anɨngi. Kamaghɨn amizɨ, me bar aningɨn ovevem gifuegham, egh bar ighiabar amu, damɨva, egh bizir aghuiba uan namakabar anɨngam. \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xo*\xt Esekiel 37:5-14; Akar Mogomem 11:9\xt*\x*Ezɨ 3plan dughiaba ko dughiar akuar kam gɨvazɨ, God uam aning gamizɨma, aning ua dɨkavigha tughav iti, ezɨ gumazamizir aningɨn ganiziba bar atiatingi. \v 12 \x - \xo 11:12 \xo*\xt 2 Atriviba 2:1; 2:5-7; 2:11; Aisaia 14:13; Aposel 1:9; Akar Mogomem 12:5\xt*\x*Ezɨ aning orazi tiarir mam Godɨn Nguibamɨn kamaghɨn aning mɨgei, “Gua kagh anang.” Ezɨ aningɨn apaniba garavɨra itima, aning Godɨn Nguibamɨn ghuavanabo. \p \v 13 \x - \xo 11:13 \xo*\xt Akar Mogomem 6:12; 8:5; 14:7; 16:9; 16:18\xt*\x*Ezɨ dughiar kamra mɨkɨmkɨzir dafam otozɨ, God nguibar ekiamɨn dɨpeniba 10plan okoruabar da tuirazɨ dar okoruar mam bar ikufi. Ezɨ 7,000plan gumazamiziba ariaghire, ezɨ ariaghirezir puvatɨziba ikia, bar atiatigha Godɨn uan Nguibamɨn itimɨn ziam fe. \p \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Akar Mogomem 8:13; 9:12; 15:1\xt*\x*Iavzika, ia orakigh! Osɨmtɨzir bar ekiar namba 2, a gɨfa. Ezɨ osɨmtɨzir bar ekiar namba 3, an otivasa bar roghɨra izi. \s Enselɨn namba 7 uan sɨgham givi \p \v 15 \x - \xo 11:15 \xo*\xt Ua Me Ini 15:18; Onger Akaba 10:16; Aisaia 27:13; Daniel 2:44; 7:14; 7:27; Obadia 1:21; Akar Mogomem 10:7; 12:10; 19:6\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 7 uan sɨgham givima, Godɨn Nguibamɨn itir darazi tiariba akara ghaze: \b \q1 “En Ekiam ko an Gumazir a Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezim, \q2 aning datɨrɨghɨn nguazir kam gativagha an gari. \q1 Egh aning atrivimɨn ikɨ \q2 mamaghɨra ikiam.”\f + \fr 11:15 \fr*\ft Grighɨn akamɨn, Gumazir God Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezim, me kamaghɨn a dɨbora ghaze, Krais.\ft*\f* \b \p \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Akar Mogomem 4:4; 4:10; 5:8; 19:4\xt*\x*Ezɨ 24plan gumazir dapanir Godɨn guamɨn uan atrivir dabirabibagh apiaziba, me teviba apɨrigha uan guaba nguazim mɨtuagha Godɨn ziam fe. \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Akar Mogomem 1:4; 1:8; 4:8; 15:3; 16:5; 19:6\xt*\x*Egha ghaze: \b \q1 “Ekiam, nɨ Godɨn Gavgaviba Bar Itim. \q2 Nɨ bar fomɨra ikia \q3 egha iza datɨrɨghɨn uaghan iti. \q1 Nɨ uan gavgavir ekiam inigha \q2 egha datɨrɨghɨn atrivimɨn iti. \q3 Kamaghɨn amizɨ, e nɨ mɨnabi. \q1 \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Onger Akaba 2:1; 2:5; 46:6; 110:5; 115:13; Daniel 7:9-10; Rom 2:5; Akar Mogomem 6:10; 10:7; 13:10; 18:6; 19:5; 20:11-13\xt*\x*Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar puvɨram atari, \q2 ezɨ nɨn anɨngagharim otogha gɨfa. \q1 God gumazamizir ovengeziba tuisɨghamin dughiam \q2 otogha gɨfa. \q1 Kar dughiar nɨn ingangarir gumazamizir nɨn akam inigha izeziba, \q2 me uan ivezir aghuim iniamim. \q1 Gumazamizir nɨn atiatia egha nɨn ziamɨn apengan itiba, \q2 gumazamizir ziaba itiba ko ziaba puvatɨziba uakan. \q1 Eghtɨ gumazamizir nguazimɨn itir gumazamizibagh asɨghasɨziba, \q2 God uaghan me gasɨghasɨgham.” \b \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xo*\xt Hibru 9:4; Akar Mogomem 8:5; 15:5; 15:8; 16:18; 16:21\xt*\x*24plan gumazir dapaniba mɨkemegha gɨvazɨma, Godɨn Dɨpenir an Nguibamɨn itim kuiaghirɨzɨma, me garima, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itir Boksiam Godɨn Dɨpenimɨn aven iti. Ezɨ overiamɨn onɨmariba taghtagha tintinibar zuima, nɨgɨnir dafam otozɨ, arariba dagarvasi, ezɨ mɨkɨmkɨzim otozɨ amozir ofɨzir ekiar dagɨabar mɨn gariba iri. \c 12 \ms Satan uan adarazi ko bar ikufi \mr (Sapta 12--20) \s Jon gara, amizim ko kuruzir ekiamɨn gari \p \v 1 Ezɨ overiamɨn pɨn bizir bar igharagha garim oto. Amizir mam, an aruemɨn angazangarim korotiamɨn mɨn aneru, ezɨ iakɨnim an suemningɨn apengan iti, ezɨ dapanir asuar mɨkovezir 12pla itim, an dapanimɨn iti. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Aisaia 66:7; Galesia 4:19\xt*\x*Amizir kam navim asegha borim batasava amua mɨzazim isava arai. \p \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Daniel 7:7; Akar Mogomem 13:1; 17:3; 17:9\xt*\x*Ezɨ overiamɨn bizir igharagha garir igharazim oto, maburan kuruzir aghevir mam, a dapanir 7pla ikia, egha 10plan komba ikia, egha 7plan atrivimɨn dapanir asuaba vaghavagha an dapanibar iti. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Daniel 8:10; Akar Mogomem 9:10; 17:8\xt*\x*Kuruzir kam overiamɨn itir mɨkoveziba 3plan okoruabar da tuira, egha okoruar mam pamtem uan ipemɨn dar vigha da makunizɨma da iza nguazim gire. Kuruzim ghaze, amizim borim bateghtɨma an anemasa, kamaghɨn kuruzim amizimɨn guamɨn tughav iti. \v 5 \x - \xo 12:5 \xo*\xt Onger Akaba 2:9; Aisaia 7:14; 66:7; Akar Mogomem 2:27; 19:15\xt*\x*Ezɨ amizim otarim bate, otarir God mɨsevezim, a ainɨn aghorir gavgavimɨn suiraghɨva gumazamiziba mɨghvɨra me gativagham. Ezɨ an otarim me zuamɨra a inigha Godɨn atrivir dabirabimɨn anefasava a inigha ghuavanabo. \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt Akar Mogomem 11:2-3; 12:4\xt*\x*Ezɨ amizir kam ara gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. Danganir kam God a bagha anekɨri, eghtɨ a kagh 1,260plan dughiabar ikɨ akurvazim ini ikiam. \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Daniel 10:13; 10:21; 12:1; Jut 1:9; Akar Mogomem 20:2\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn maburan mɨdorozim Godɨn Nguibamɨn pɨn oto. Maikel uan enselba ko kuruzir kam mɨsosi, ezɨ kuruzir ekiam uan enselba ko men mɨdorozim ikarvasi. \v 8 Egha kuruzir kam gavgaviba puvatɨgha Godɨn Nguibamɨn uan danganim ataki. \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Jenesis 3:1; 3:4; 3:14; Luk 10:18; 22:31; Jon 12:31; Akar Mogomem 9:1; 20:2-3\xt*\x*Ezɨ Maikelɨn enselba kuruzir ekiam akunizɨ a izaghira irɨ. Kar kuruzir fomɨra itim, me Satan a garɨsi egha uaghan an ziar mam, “Gumazir Akam Gumazamizibagh asim.” A gumazir nguazimɨn itir gumazamizibagh ifarim, a datɨrɨghɨn uan enselba ko iza nguazim girɨ. \p \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Jop 1:9-11; Sekaraia 3:1; Akar Mogomem 11:15; 19:1\xt*\x*Ezɨ kɨ Godɨn Nguibamɨn tiarir ekiar mam barazi a kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Gumazir Godɨn guamɨn tugha dɨmagariba ko aruebar en adarazi akam me gasim, \q2 me anekunizɨ a nguazimɨn iraghu. \q1 Kamaghɨn amizɨ, datɨrɨghɨn God uan gumazamizibar akurvasi, \q2 ezɨ an gavgavim bar azenim girɨzɨ, \q3 A Bizibagh Ativir Dughiam otogha gɨfa! \q1 Ezɨ an Gumazir God Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezim, \q2 uan gavgavim inigha gumazamizibar akazɨ, \q3 me an apengan iti! \q1 \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Luk 14:26; Rom 8:37; 16:19-20\xt*\x*Kraisɨn adarasi, dughiar gumazamiziba me mɨsozima me ariaghirim, \q2 dughiar kamɨn me uan mɨkarzibagh nɨghnɨzir pu. \q3 Bar puvatɨ. \q4 Me ghaze, pura bizim. \q1 Kamaghɨn amizɨ, me Sipsipɨn Nguzimɨn ghuzim ko guizɨn akar me gun mɨgeimɨn, \q2 me Satanɨn mɨsuegha anebɨra. \q1 \v 12 \x - \xo 12:12 \xo*\xt Aisaia 44:23; 49:13; Akar Mogomem 8:13; 10:6; 11:10; 18:20\xt*\x*Kamagh amizɨ, ia Godɨn Nguibam ko an itir darazi bar, \q2 ia bar akongegh! \q1 Ezɨ nguazim ko ongarim, \q2 guavzika, \q3 gua bar ikuvigham. \q1 Satan fo, a ikiamin dughiam bar otefe, \q2 kamaghɨn amizɨ a guan anɨngaghɨ \q3 gua gasɨghasɨghasa gua bagha izaghirɨ. \q1 Kamaghɨn amizɨ, guan aven itir darasi, \q2 iavzika.” \b \p \v 13 Ezɨ kuruzim fo, me anekunizɨ a nguazimɨn iraghu, egha amizir otarim batezir kamɨn agɨra. \v 14 \x - \xo 12:14 \xo*\xt Daniel 7:25; 12:7; Akar Mogomem 12:6; 17:3\xt*\x*God kamaghsua, amizim azenir 3pla ko akuamɨn gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikɨva, egh a kagh akurvazim iniam. Kamaghɨn amizɨ, a mɨghegh danganir God a bagha dɨkɨrɨzir kamɨn mangasa, God kuarazir anebar ekiamɨn avɨzimning a ganɨngi. \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Aisaia 59:19\xt*\x*Kuruzim kamaghsua, aperiar ekiam amizim inigh mangɨgham. Egha kamaghɨn uan akamɨn dɨpar ekiamɨn miki, ezɨ dɨpar kam aperiar ekiamɨn mɨn ivegha amizimɨn gɨn zui. \v 16 Ezɨ nguazim amizimɨn akurvagha, akam akarigha dɨpar kuruzim mighizir kam tui. \v 17 \x - \xo 12:17 \xo*\xt Jenesis 3:15; 1 Jon 5:10; Akar Mogomem 11:7; 13:7; 14:12; 20:4\xt*\x*Kamagh amizɨ, kuruzim puvɨram amizim atara ghua an borir igharaziba ko mɨsoghasa, kar Godɨn Akar Gavgavibar gɨn zuir darazi ko Iesusɨn akamɨn gun mɨgeiba. \v 18 Egha kuruzim ongarir dadarimɨn tughav iti. \c 13 \s Asɨzir atiar pumuning oto \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xo*\xt Daniel 7:2-3; 7:7; Akar Mogomem 12:3; 17:3; 17:7-12\xt*\x*Ezɨ kɨ garima asɨzir atiar mam ongarimɨn otogha anadi. A dapanir 7pla iti, ezɨ komɨn 10pla an dapanibar iti. Ezɨ 10plan atrivimɨn dapanir asuaba vaghvagha an 10plan kombar iti. Ezɨ an dapaniba vaghvagha Godɨn ziamɨn tiraghtirazir ziaba dar iti. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Daniel 7:4-6; Akar Mogomem 12:4; 12:9; 16:10\xt*\x*Asɨzir atiar kɨ datɨrɨghɨn garir kam, a kaziar atiar ekiar me kamaghɨn dɨborim lepat, an an mɨn gari. Ezɨ an sueba, asɨzir atiar kurar me kamaghɨn dɨborim bea, an an suebar mɨn gari. Ezɨ an akam laionɨn akamɨn mɨn gari. Ezɨ asɨzir atiar kam, kuruzim uan gavgavim ko atrivir dabirabim ko bizibagh ativamin gavgavir ekiam a ganɨngi. \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt Akar Mogomem 13:12-14; 17:8\xt*\x*Nan ganganimɨn asɨzir atiar kamɨn dapanir mam, me a bɨrazɨ a duam atɨgha atam aremeghai, ezɨ an duam ua ikɨri. Ezɨ nguazimɨn itir gumazamiziba bar dɨgavir kuram gamigha asɨzir atiar kamɨn gɨn zui. \v 4 \x - \xo 13:4 \xo*\xt Akar Mogomem 18:18\xt*\x*Gumazamiziba fo, kuruzim uan gavgavim isa asɨzir atiam ganɨngi, kamaghɨn amizɨ me kuruzimɨn ziam fe. Egha uaghan asɨzir atiar kamɨn ziam fa ghaze, “Gumazitam asɨzir atiar kamɨn mɨn gavgavim itir puvatɨ! Gumazitam a ko mɨsoghan kogham!” \p \v 5 \x - \xo 13:5 \xo*\xt Akar Mogomem 11:2; 12:6\xt*\x*\x - \xo 13:5-6 \xo*\xt Daniel 7:8; 7:25; 11:36\xt*\x*God asɨzir atiamɨn amamangatɨzɨ, an akam God gasava Godɨn ziamɨn tiraghtirazir gavgavim ikia, ghua 42plan iakɨnibar tu. \v 6 \x - \xo 13:6 \xo*\xt Akar Mogomem 12:12\xt*\x*Egha uan akamɨn God ko Godɨn ziam ko Godɨn Nguibam, ko an Nguibamɨn itir darazi sara, men tira. \v 7 \x - \xo 13:7 \xo*\xt Daniel 7:21; Akar Mogomem 11:7; 11:18; 12:17; 17:15\xt*\x*Ezɨ God an amamangatɨzɨma, a Godɨn gumazamiziba ko mɨdorozim gamua, egha me abɨra. God gavgavir ekiam a ganɨngi, ezɨ an anababa bar dar gumazamiziba, ko mɨkarzir igharagha gariba bar, ko vaghvagha nguibabar akabav geir gumazamiziba, ko kantriba bar dar gumazamiziba, a me gativaghamin gavgavim iti. \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt Ua Me Ini 32:32; Onger Akaba 69:28; Daniel 12:1; Filipai 4:3; Akar Mogomem 3:5; 5:6; 17:8; 20:12-15; 21:27\xt*\x*Eghtɨ nguazimɨn itir gumazamiziba asɨzir atiar kamɨn ziam fam. Fomɨra, nguazir kam tɨghar otivamin dughiamɨn, God gumazamizir ikɨrɨmɨrir zurara itim iniamin ziaba akɨnafarimɨn aven da osiri. Akɨnafarir kam, kar me fomɨra mɨsoghezɨ aremezir Sipsipɨn Nguzimɨn akɨnafarim. Eghtɨ gumazamizir kabara, me asɨzir atiamɨn ziam fan kogham. \b \q1 \v 9 “Tina kuarimning iti, an oragh. \q1 \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt Aisaia 33:1; Jeremaia 15:2; 43:11; Matyu 26:52; Akar Mogomem 14:12\xt*\x*Eghtɨ gumazitam kalabusɨn mangɨsɨ, God amamangatɨghtɨ, \q2 a kalabusɨn mangɨ. \q1 Eghtɨ gumazitam mɨdorozir sabamɨn ovengsɨ, God an amamangatɨghtɨ, \q2 a mɨdorozir sabamɨn ovengam. \q1 Bizir kaba otivtɨma, \q2 Godɨn gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim ikɨ \q3 tugh gavgavigh mamaghɨra ikɨ.” \b \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xo*\xt Akar Mogomem 11:7\xt*\x*Egha kɨ asɨzir atiar igharazir mamɨn garima, a nguazimɨn anagav oto. Egha an dapanimɨn komɨn pumuning sipsipɨn nguzimɨn komɨn mɨn gari. Egha a kuruzir ekiam mɨgei moghɨra mɨgei. \v 12 Ezɨ asɨzir atiar namba 2ɨn kam, asɨzir atiar faragha izezimɨn gavgavimɨn biziba bar dagh ami. Egha nguazim ko an itir gumazamizibagh amima, me asɨzir atiar faragha zuimɨn ziam fe. Asɨzir atiar kam, faragha duam ikia aremeghasa amua egha duam ua ikɨri. \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:1-3; 1 Atriviba 18:24-39; 2 Atriviba 1:10-12; Matyu 24:24; 2 Tesalonika 2:9\xt*\x*Ezɨ namba 2ɨn asɨzir atiar kam, arazarazir ekiar gumazamizibar navibagh inivamin avɨribagh ami. Egha an amizir arazir mam kamakɨn, an avim gamizɨ a gumazamizibar damazibar overiam ategha izaghira nguazim girɨ. \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:1; 2 Tesalonika 2:9-10; Akar Mogomem 12:9; 19:20\xt*\x*Ezɨ God asɨzir atiar namba 2ɨn amamangatɨzɨ, an arazarazir ekiabagh amizɨ da asɨzir atiar faragha zuimɨn guamɨn otifi. Ezɨ an amir arazarazir kabar, a nguazimɨn itir gumazamizibagh ifara me mɨgɨa ghaze, “Ia asɨzir atiar faragha zuimɨn marvir guamɨn ingarigh an ziam fɨ.” Asɨzir atiar kam, me mɨdorozir sabamɨn duam a gatɨ, ezɨ a uam angamɨra iti. \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt Daniel 3:4-6; Akar Mogomem 16:2; 19:20; 20:4\xt*\x*God asɨzir atiar namba 2ɨn amamangatɨzɨ, an asɨzir atiar faragha zuimɨn marvir guar kam gamizɨ, an angamɨra ikia bizibav gei. Kamaghɨn amizɨ gumazamizitaba, marvir guar kamɨn ziam fan aghuaghtɨ, a mɨkemeghtɨ me me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiram. \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Akar Mogomem 14:9; 19:20; 20:4\xt*\x*Gumazamiziba bar, a uaghan uan osizirim men agharir guviba o men guabar arɨghasa pamten me gakaghori. Me, gumazamizir kɨniba ko gumazamizir ziaba itiba ko, biziba puvatɨziba ko, bizir avɨriba itiba ko, pura ingangarir gumazamiziba ko gumazitamɨn apengan itir puvatɨzir gumazamiziba, me bar osizirim ini. \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Akar Mogomem 14:9-11; 15:2; 16:2; 19:20; 20:4\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazitam osizirir kam ikian kogh, egh uan biziba amang egh uaghan men bizibagh ivezan kogham. Osizirir kam, an asɨzir atiamɨn ziam, o an ziamɨn aven itir mogomer namba. \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Akar Mogomem 15:2; 17:9\xt*\x*Gumazim Godɨn fofozim ikɨva, deravɨra bizir kam gɨfogham. Gumazim fofozir aghuim ikɨ, egh deravɨra asɨzir atiamɨn namba tuisɨghɨva a buriam. Kar gumazir mamɨn ziamɨn namba. An namba kara, 666.\f + \fr 13:18 \fr*\ft Me fomɨra, Hibrun akam ko Grighɨn akamɨn osira, egha nambaba osirir puvatɨ. Me osirir letaba, maba nambabar mɨn iti. Men leta “a,” a mati namba 1, ezɨ leta “b,” mati namba 2, egha da dɨbora kamaghɨra zui. Eghtɨ gumazitam ziatam osirtɨ, nɨ ziar kamɨn letabar gan, egh namban ababanir an ziamɨn mɨrara zuiba akuvaghtɨ, an ziam otogham. Ezɨ fofozir gumazir maba namban kam 666, me nɨghnɨzir bar avɨribar a gami. Egha fofozir gumazir bar avɨrim ghaze, Jon ti Sisar Neron mɨgei. A Romɨn atrivir mam, a faragha Kraisɨn adarazigh asɨghasɨki.\ft*\f* \c 14 \s Sipsipɨn Nguzimɨn gumazamiziba ighiar igiam gami \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Esekiel 9:4; Akar Mogomem 3:12; 5:6; 7:3-4; 13:16\xt*\x*Ezɨ kɨ ua gari, Sipsipɨn Nguzim Saionɨn Mɨghsɨamɨn tughav iti. Ezɨ 144,000ɨn gumazamiziba a ko tuivighav iti. Ezɨ Sipsipɨn Nguzimɨn ziam ko an afeziamɨn ziamɨn osizirim men guabar iti. \v 2 \x - \xo 14:2 \xo*\xt Esekiel 1:24; 43:2; Akar Mogomem 1:15; 5:8; 19:6\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi, tiarir mam Godɨn Nguibamɨn mɨgei, ezɨ an mɨgɨrɨgɨaba mati dɨpar ekiaba puvɨra nɨdi moghɨn nɨdi, egha mati arariba dagarvazi moghɨn dagarvasi, egha mati gumazamiziba uan gitabav sozi moghɨn, pamten mɨgei. \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Onger Akaba 149:1; Aisaia 42:10; Akar Mogomem 5:9; 7:4; 15:3\xt*\x*Ezɨ 144,000ɨn gumazamiziba, me Godɨn atrivir dabirabim ko 4plan bizir angamɨra itiba ko gumazir dapaniba, me men guamɨn tuivighav ikia ighiar igiar mam gami. Me nguazir kamɨn gumazamizir God ua ivezeziba, merara ighiar igiar kam gɨfo. Gumazamizir igharazitaba ua ighiar igiar kam gɨfoghan kogham. \v 4 \x - \xo 14:4 \xo*\xt 2 Korin 11:2; Efesus 5:27; Jems 1:18; Akar Mogomem 3:4; 5:9\xt*\x*Ezɨ gumazamizir 144,000ɨn kaba amizitaba isa da ko akua egha arazir kuratam gamigha Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ. Me bar zuegha iti. Me Sipsipɨn Nguzim aruir daroribar gara darara gɨn zui. God nguazimɨn gumazamizibar tongɨn 144,000plan gumazamizir kaba ua me givese. Ezɨ me, God ko Sipsipɨn Nguzim aning bagha faraghavɨra inabazir gumazamizibara. Eghtɨ me aningɨn adarazir mɨn ikiam.\f + \fr 14:4 \fr*\ft Vezɨn kam, Grighɨn akam guizbangɨra ghaze, me gumazamiziba uari ko akuir arazim gamizir puvatɨ. Ezɨ fofozir gumazir avɨrim ghaze, a gumazamizir deravɨra God ifongezir arazibar gɨn zuimɨn akar isɨn zuim mɨgei. Me arazir kurar guar avɨribagh amizir puvatɨ.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Onger Akaba 32:2; Sefanaia 3:13; Efesus 5:27\xt*\x*Men akatoribar ifavaritam otozir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir igharaziba akatam me gasir puvatɨ. \s Enselɨn 3pla akam akuri \p \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt Efesus 3:9-11; Akar Mogomem 8:13; 13:7\xt*\x*Ezɨ kɨ enselɨn igharazimɨn garima an overiamɨn pɨn mɨghegha zui. A nguazimɨn itir gumazamiziba ko, gumazamizir kantriba bar dar itiba ko, anababa bar ko, nguibabar akaba bar ko, mɨkarzir igharagha gariba bar, a me bagha zurara itir Akar Aghuim akunasa mɨghegha zui. \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt Nehemia 9:6; Onger Akaba 124:8; Aposel 17:24; Akar Mogomem 10:6; 15:4\xt*\x*Egha a pamten kamaghɨn mɨgei, “God gumazamizibar arazibar tuisɨghamin dughiam bar roghɨra ize. Kamaghɨn amizɨ, ia Godɨn atiating, egh ziar ekiam a danɨng. Ia, overiam ko nguazim ko ongarim ko nguazimɨn aven ivemarir dɨpabar ingarizir God, an ziam fɨ.” \p \v 8 \x - \xo 14:8 \xo*\xt Aisaia 21:9; Jeremaia 51:8; Akar Mogomem 17:2; 18:2-3; 18:21; 19:2\xt*\x*Ezɨ enselɨn an gɨrara irir mam iza ghaze, “Babilonɨn nguibar ekiam bar ikufi! Guizbangɨra a ikuvigha gɨvazɨ gumazitam an itir puvatɨ. Babilonɨn Nguibar Ekiar kamra gumazamizibagh amizɨ, me a ko arazir uari bakɨa akuir arazir kurar gavgavibagh ami, mati me wainɨn gavgavim me ganɨngizɨ, me aneme.”\f + \fr 14:8 \fr*\ft Babilonɨn nguibar ekiam fomɨra ikuvigha itima, Jon gɨn Akar Mogomemɨn akɨnafarir kam osiri. Kamaghɨn amizɨ, fofozir gumazir avɨrim ghaze, a guizbangɨra Babilonɨn mɨgeir puvatɨ. Me ghaze, a Babilon fomɨra amizir arazir kurabagh nɨghnɨsi, egha kantrin gavgavir igharaziba, arazibagh amuava egha Godɨn apanim gamizibar akar isɨn zuimɨn mɨgei. Ezɨ marazi ghaze, a Romɨn Kantri mɨgei. (Nɨ 1 Pita sapta 5:13ɨn gan.) Ezɨ marazi ghaze, ziar kam Babilon, a gumazamizir Krais ko an adarasi, men apanim gamiba.\ft*\f* \p \v 9 \x - \xo 14:9 \xo*\xt Akar Mogomem 13:12-17\xt*\x*Ezɨ enselɨn mɨkezim aningɨn gɨn iza pamten dɨa ghaze, “Gumazitam asɨzir atiar kam ko an marvir guam, aningɨn ziam fɨ, egh an namba uan guam o agharimɨn a inighɨva, \v 10 \x - \xo 14:10 \xo*\xt Jenesis 19:24; Onger Akaba 11:6; 75:8; Aisaia 51:17; Jeremaia 25:15; Esekiel 38:22; Akar Mogomem 15:7; 16:19; 18:6; 19:20; 20:10; 21:8\xt*\x*a uaghan wainɨn igharagha garim amam. Wainɨn kamnang, a Godɨn anɨngagharim. God faragh wainɨn kam dɨpatam a gisɨn a ingeghtɨ an gavgavitaba gɨvaghan kogham. Bar puvatɨ. An anɨngagharir arazimɨn, arazir kuraba ikarvazir kap gingeghtɨma gumazamizir kaba aneremam. Egh Sipsipɨn Nguzimɨn damazim ko Godɨn enselbar damazimɨn, gumazamizir kaba avim ko salfan dagɨar avimɨn mɨzazir ekiam iniam. \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Aisaia 34:10; Akar Mogomem 13:12-17; 19:3\xt*\x*Ezɨ avir mɨzazim me ganɨdir kam, an mɨgharim pɨn ghuavanang mamaghɨra ikiam. Gumazamizir asɨzir atiam ko an marvir guamɨn ziam feba o an namba iniziba, dɨmagariba ko aruebar avughsan kogham.” \p \v 12 \x - \xo 14:12 \xo*\xt Akar Mogomem 12:17; 13:10\xt*\x*Eghtɨ arazir kaba otivtɨma, Godɨn gumazamiziba tugh gavgafigh. Me gumazamizir Godɨn Akar Gavgavibar gɨn zuiba ko, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiavɨra itiba. \p \v 13 \x - \xo 14:13 \xo*\xt 1 Korin 15:23; 15:58; 1 Tesalonika 4:16; 2 Tesalonika 1:7; Hibru 4:10; Akar Mogomem 20:6\xt*\x*Ezɨ kɨ Godɨn Nguibamɨn tiarir mam barazima, a kamaghɨn mɨgei, “Nɨ akam kamaghɨn an osirigh. Datɨrɨghɨn ikegh mangɨ, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn ikia egh gɨn ovengamiba, me bar akongegh.” Ezɨ Godɨn Duam uaghan ghaze, “Bar guizbangɨra. Me amir ingangarir osɨmtɨzir kam ategh, egh mangɨ avughsɨ. Egh me pura mangan kogham. Puvatɨ. Arazir aghuir me amiziba men gɨn mangɨtɨ God kotiamɨn dar ganam. Kamagh amizɨ, me bar akongegh.” \s God abuan gumazamiziba tuisɨghamin dughiamɨn akar isɨn zuim \p \v 14 \x - \xo 14:14 \xo*\xt Esekiel 1:26; Daniel 7:13; Akar Mogomem 6:2\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, ghuariar ghurghurir mam iti, ezɨ gumazir mam Gumazamizibar Otarimɨn mɨn gara ghuariar ghurghurir kam gaperaghav iti. Ezɨ golɨn dapanir asuam an dapanimɨn iti, ezɨ an dafarimɨn a sabar ikɨzɨrɨzir bar ghumtɨzimɨn suira.\f + \fr 14:14 \fr*\ft Nɨ akar Daniel 7:13ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 15 \x - \xo 14:15 \xo*\xt Jeremaia 51:33; Joel 3:13; Akar Mogomem 14:18; 16:17\xt*\x*Ezɨ enselɨn igharazir mam Godɨn Dɨpenimɨn ikegha iza, gumazir ghuariar ghurghurim gaperaghav itim, tiarir ekiamɨn an dɨa ghaze, “Nguazimɨn dagheba bar anigha gɨfa, ezɨ dagher kaba aghoramin dughiam a datɨrɨghɨn oto. Kamaghɨn amizɨ, nɨ uan sabar ikɨzɨrɨzim inigh, daghebar aghor.” \v 16 Ezɨ gumazir ghuariar ghurghurim gaperazim, uan sabar ikɨzɨrɨzim nguazimɨn a ighengezɨ, dagher andɨzir nguazimɨn itiba dɨghoraghiri. \p \v 17 Ezɨ enselɨn igharazir mam Godɨn Nguibamɨn an dɨpenimɨn ikegha azenan izi, egha uaghan sabar ghumtɨzir mam iti. \p \v 18 \x - \xo 14:18 \xo*\xt Joel 3:13; Akar Mogomem 16:8\xt*\x*Ezɨ enselɨn igharazir mam ofa gamir dakozim ategha izi, kar enselɨn avimɨn garim. Egha a enselɨn sabar ghumtɨzimɨn suiraghav itimɨn diagha ghaze, “Wainɨn ovɨziba anigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, nɨ uan sabar ghumtɨzim inigh nguazimɨn wainɨn ovɨziba kuar egh danganir vamɨra dar pozim mɨkɨn.” \v 19 \x - \xo 14:19 \xo*\xt Akar Mogomem 19:15\xt*\x*Ezɨ enselɨn kam uan sabam inigha nguazimɨn a ighengezɨma, nguazimɨn wainɨn ovɨziba bar kuaraghire. Ezɨ a da isa dar pozim mɨkɨri, egha da isa dagɨar mɨner bar ekiamɨn da akuni. Eghtɨ me da mɨrmɨram. Wainɨn ovɨziba mɨrmɨramin mɨner ekiar kam, a God gumazamizibar anɨngaghamin arazim aka. \v 20 \x - \xo 14:20 \xo*\xt Aisaia 63:3; Azir Akam 1:15; Hibru 13:12; Akar Mogomem 11:8; 19:14-15\xt*\x*Ezɨ me dagɨar mɨner ekiar kamɨn wainɨn ovɨziba nguibar ekiamɨn azenan da mɨrmɨri. Ezɨ ghuzim dagɨar mɨnemɨn azenan iza, aperiamɨn mɨn ghua 300 kilomitan tu. Ezɨ ghuzimɨn konim anaga mitan pumuningɨn boroghɨn tu.\f + \fr 14:20 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨrim ghaze, nguibar ekiar kam a Jerusalemra. Me Grighɨn akamɨn namban kam osiri, “1,600 stadia,” ezɨ an dɨbobonim, en 300 kilomitan mɨn ghu. E deravɨra fozir puvatɨ, e dɨbori moghɨn 300 kilomitan namban kam, a 1,600ɨn dɨbobonim ko aning magh ghuzɨ, o kar bizir igharazimɨn ababanimɨn dɨbobonim.\ft*\f* \c 15 \s Enselɨn 7pla bizir bar kurar 7plan suiki \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xo*\xt Ofa Gami 26:21; Akar Mogomem 12:1-3; 14:10; 15:6-7; 21:9\xt*\x*Ezɨ kɨ Godɨn Nguibamɨn gari, bizir igharagha garim otifi, ezɨ kɨ bar dɨgavir kuram gami. Kɨ 7plan enselbar gari, me ikia egha 7plan bizir bar kurar gumazamizibagh asɨghasɨzibar suiki. Eghtɨ 7plan bizir kurar kaba gɨvaghtɨ, ua igharaziba otivan kogham, kamaghɨn amizɨ, bizir kurar 7plan kabanangɨn gɨn, Godɨn anɨngagharim bar gɨvagham. \p \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Akar Mogomem 4:6; 5:8; 13:15-17; 14:2; 21:18\xt*\x*Ezɨ kɨ bizir ekiar mamɨn gari, a mati ongarir ekiam me glas ko avim sara an ingari. Gumazamiziba faragha asɨzir atiar kam ko an marvir guam, ko an ziamɨn namba, me dav sogha da abɨni. Egha me datɨrɨghɨn ongarir glasɨn mɨn garir kamɨn mɨriamɨn tuivighav ikia, egha God me ganɨngizir gitabar suiki.\f + \fr 15:2 \fr*\ft Saptan kamɨn mɨgɨrɨgɨar avɨrim, da Moses osirizir eghaghaniba ko magh ghue. Moses Isip bagha asɨghasɨghasa anɨngagharim gamizɨ an oto. Israelia ongarim a bigha Isipba ategha vongɨn ongarir dadarimɨn tuivaghavɨra ikia, egha Moses Israelia ko me ighiar mam gamua egha Ekiamɨn ziam fe. (Nɨ Ua Me Ini 15ɨn gan.)\ft*\f* \v 3 \x - \xo 15:3 \xo*\xt Ua Me Ini 15:1; Godɨn Araziba 31:30; Onger Akaba 92:5; 111:2; 139:14; 145:17; Akar Mogomem 11:17; 14:3; 16:7\xt*\x*Egha me Godɨn ingangarir gumazim, Moses ko Sipsipɨn Nguzim, me aningɨn ighiam gamua kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ekiam God, nɨ Godɨn Gavgaviba Bar Itim! \q2 Nɨ arazarazir igharagha garir ekiabagh ami, \q3 ezɨ e dar gara \q4 dɨgavir kurabagh ami! \q1 Gumazamiziba bar nɨ men atrivim! \q2 Nɨn araziba, da bar deragha \q3 bar guizbangɨra! \q1 \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Onger Akaba 86:9; Aisaia 66:23; Jeremaia 10:7\xt*\x*Ekiam nɨ uabɨra guizbangɨra God. \q2 Eghtɨ gumazamiziba bar nɨn atiating \q3 ziar ekiam nɨ danɨng. \q1 Nɨn arazir aghuiba bar azenim girɨgha gɨfa, \q2 kamaghɨn amizɨ, kantriba bar dar gumazamiziba bar izɨ \q3 nɨ bagh teviba apɨr \q4 nɨn ziam fam.” \b \p \v 5 \x - \xo 15:5 \xo*\xt Ua Me Ini 38:21\xt*\x*Bizir kamɨn gɨn kɨ ua gari, Godɨn Dɨpenim, a Godɨn Nguibamɨn Purirpenim, a kuiaghirɨ. Kar Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim aven itir Purirpenim.\f + \fr 15:5 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar kam a Bar Anogoroghezir Danganimɨn gun mɨgei. Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn Boksiam, a Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven ikia, egha Godɨn Purirpenimɨn aven iti. Nɨ Ua Me Ini 40:1-33ɨn gan.\ft*\f* \v 6 \x - \xo 15:6 \xo*\xt Akar Mogomem 15:1\xt*\x*Ezɨ enselɨn 7plan kaba, bizir bar kurar 7plan gumazamizibagh asɨghasɨghamiba suigha Godɨn Dɨpenim ategha azenan izi. Me inir igiar bar zuruzir dafoziba ike. Egha golɨn letiaba uan evariba kuamigha da ike. \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt 2 Tesalonika 1:9; Akar Mogomem 4:6; 4:9; 10:6; 14:10\xt*\x*Ezɨ 4plan bizir angamɨra itibar mav, 7plan golɨn itariba inigha enselɨn 7pla ganɨngi. Golɨn itarir 7plan kabanagh, Godɨn Zurara Itimɨn anɨngagharir arazim dagh izɨfa. \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Ua Me Ini 40:34; 1 Atriviba 8:10-11; 2 Eghaghaniba 5:13-14; Aisaia 6:4; Esekiel 44:4; 2 Tesalonika 1:9\xt*\x*Ezɨ Godɨn Dɨpenim, an angazangarim ko an gavgavimɨn mɨgharim, bar a gizɨfa. Kamaghɨn amizɨ gumazitam dɨpenimɨn aven mangan kogham. Me kamaghɨra ikɨ mangɨ 7plan enselba, 7plan bizir bar kurar gumazamizibagh asɨghasɨghamin ingangarim gɨvagham. \c 16 \s Enselba Godɨn anɨngagharir 7plan itaribar itiba nguazim ginge \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xo*\xt Onger Akaba 69:24; Jeremaia 10:25; Esekiel 22:31; Sefanaia 3:8; Akar Mogomem 14:10; 15:1; 15:7; 16:17\xt*\x*Ezɨ kɨ tiarir ekiar mam barazi, a Godɨn Dɨpenimɨn otogha kamaghɨn 7plan enselbav gei, “Ia Godɨn anɨngagharir arazir 7plan itaribar itiba inigh mangɨ nguazimɨn da ingɨ.” \p \v 2 \x - \xo 16:2 \xo*\xt Ua Me Ini 9:10; Godɨn Araziba 28:35; Akar Mogomem 8:7; 13:12-17\xt*\x*Ezɨ enselɨn faragha zuim, uan itarir Godɨn anɨngagharim izɨvazim inigha ghua nguazimɨn a inge, ezɨ duar bar igharagha garir kurar gavgaviba, gumazamizir asɨzir atiamɨn namba itiba ko an marvir guamɨn ziam feba, men mɨkarzibar otifi. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Ua Me Ini 7:17-21; Akar Mogomem 8:8-9\xt*\x*Ezɨ namba 2 ensel uan itarim ongarim gingezɨ, ongarim gumazir aremezir kuamɨn ghuzimɨn mɨn oto. Ezɨ bizir angamɨra an itiba, da bar ariaghire. \p \v 4 \x - \xo 16:4 \xo*\xt Ua Me Ini 7:17-21; Onger Akaba 78:44; Akar Mogomem 8:10\xt*\x*Ezɨ namba 3 ensel uan itarim faneba ko dɨpar atuibagh inge. Ezɨ dɨpar kaba bar moghɨra ghuzimɨn mɨn oto. \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt Onger Akaba 119:137; Akar Mogomem 1:4; 1:8; 11:17; 15:3\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi, enselɨn dɨpabar garim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “God, nɨ datɨrɨghɨn ikia, egha uaghan faragha ike. \q2 Nɨ Godɨn Bar Zuezim. \q1 Nɨn araziba bar derazɨ \q2 arazir kuratam nɨn itir puvatɨ. \q1 Nɨ gumazamizibar arazir kuraba tuisɨgha \q2 da ikarvagha ivezir kuram me ganɨngi, \q3 ezɨ nɨn arazir kam \q4 a guizɨn arazim. \q1 \v 6 \x - \xo 16:6 \xo*\xt Onger Akaba 79:3; Aisaia 49:26; Matyu 23:34-35; Akar Mogomem 11:18; 13:15; 18:20\xt*\x*Gumazir kaba nɨn akam inigha izir gumazamiziba ko nɨn gumazamizibav soghezɨ \q2 men ghuziba irezɨ me ariaghire. \q1 Ezɨ nɨ ghuzim gumazir kurar kabagh anɨngizɨ, \q2 me aneremam. \q1 Ghuzir me apir kam, \q2 men arazir kurar me amiziba ikarvagham.” \b \p \v 7 \x - \xo 16:7 \xo*\xt Onger Akaba 19:9; Akar Mogomem 15:3; 19:2\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi tiarir mam Godɨn ofa gamir dakozimɨn aven otogha pamten diagha ghaze: \b \q1 “Ekiam, nɨ Godɨn Gavgaviba Bar Itim. \q2 Nɨ kotɨn gumazamizibar araziba bar guizbangɨra da tuisɨsi, \q3 ezɨ nɨn kotiam a bar guizbangɨra ghua \q4 egha bar dera.” \b \p \v 8 \x - \xo 16:8 \xo*\xt Akar Mogomem 8:12; 14:18\xt*\x*Ezɨ namba 4 ensel uan itarim aruem ginge, ezɨ God aruemɨn amamangatɨzɨ an avim pamten isia puvɨra gumazamizibar isi. \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Daniel 5:22-23; Akar Mogomem 9:20-21; 11:13; 16:21\xt*\x*Aruemɨn avir gavgavir kam bar puvɨra isia, egha puvɨra gumazamizir kabar mɨkarzibar isi. Ezɨ me bar puvɨra Godɨn ziam gasɨghasɨgha a mɨgei, kar bizir kurar kabar garir Godɨn gavgavim itim. Egha me uan navibagh iragha an ziam fer puvatɨ. \p \v 10-11 \x - \xo 16:10-11 \xo*\xt Ua Me Ini 10:21-22; Aisaia 8:22; Akar Mogomem 9:2; 9:20-21; 11:10; 13:2; 16:21\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 5 uan itarim asɨzir atiamɨn atrivir dabirabim ginge. Ezɨ mɨtatem gumazamizir an gavgavimɨn apengan itiba avara. Ezɨ me uan duaba ko mɨzazir men mɨkarzibar otiviba bagha nɨghnɨgha, Godɨn uan Nguibamɨn itimɨn ziam gasɨghasɨgha mɨgei. Ezɨ mɨzazir me isim a bar men ikufi, kamaghɨn amizɨ me uan mɨzebagh ivi. Egha me uan arazir kurar me amiba bagha uan navibagh irazir puvatɨ. \p \v 12 \x - \xo 16:12 \xo*\xt Aisaia 11:15; 41:2; 41:25; Jeremaia 50:38; Akar Mogomem 9:14\xt*\x*Ezɨ enselɨn namba 6 uan itarim Yufretisɨn Faner ekiam ginge. Ezɨ an dɨpam bar moghɨra dake, egha aruem anadi naghɨn atrivir izamiba bagha tuavim atɨ. \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt 1 Jon 4:1-3; Akar Mogomem 12:3; 12:9; 19:20; 20:10\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, duar kurar 3plan mɨtivibar mɨn gariba, da asɨzir atiam ko, kuruzir ekiam ko akar ifavariba akurir gumazim, da vaghvagha men akatoribar otifi.\f + \fr 16:13 \fr*\ft Akar ifavariba akurir gumazim, an asɨzir atiar namba 2ɨn ababanim. A faragha itir asɨzir atiamɨn akar ifavariba akurir gumazim. A gumazamizibav geima, me asɨzir atiar faragh itimɨn marvir guamɨn ziam fe. Nɨ Akar Mogomem 13:11-16ɨn gan.\ft*\f* \v 14 \x - \xo 16:14 \xo*\xt 2 Tesalonika 2:9; 1 Timoti 4:1; Jems 3:15; Akar Mogomem 17:14; 19:15; 19:19-20\xt*\x*Duar bar kurar kaba arazarazir igharagha garibagh ami da otiva, nguazimɨn itir kantriba bar dar atriviba bagha, tintinibar zui. Me atrivibar amutɨ me uan mɨdorozir gumaziba inigh izɨ me akuvasa. Eghtɨ Godɨn Gavgaviba Bar Itim gumazamiziba tuisɨghamin dughiar ekiamɨn, me mɨdorozim damuam. \b \pm \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Matyu 24:43-44; Luk 12:39-40; 2 Korin 5:3; 1 Tesalonika 5:2; 2 Pita 3:10; Akar Mogomem 3:3; 3:18\xt*\x*“Ia orakigh! Kɨ, okɨmakɨar gumazimɨn mɨn izam, a izir dughiam ia a gɨfozir puvatɨzɨ moghɨn, kɨ zuamɨra otogham. Kamagh amizɨ, gumazim akuir puvatɨgha, uan korotiaba uabɨn boroghɨn da arɨsi, a bibiamra daruan kogham, eghtɨ gumazamiziba an gantɨ, an aghumsɨghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, gumazir kam bar akongegh.”\f + \fr 16:15 \fr*\ft Ves 15ɨn kam, kar Krais Iesus uabɨ mɨkemezir akam.\ft*\f* \b \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 5:19; Sekaraia 12:11; Akar Mogomem 19:19\xt*\x*Ezɨ duar kuraba atriviba inigha iza danganir kamɨn me akufa, me Hibrun akamɨn kamaghɨn danganir kam dɨbori, Armagedon.\f + \fr 16:16 \fr*\ft Ziar kam Armagedon kamakɨn, “Megidon Mɨghsɨam.” Fomɨra apaniba Israelia ko uariv sogha egha Atrivim Josaia mɨsoghezɨ an areme. Me Megidon nguibar ekiamɨn boroghɨra itima bizir kam oto. (Nɨ 2 Atriviba 23:29-30 ko 2 Eghaghaniba 35:20-24ɨn gan.) Kamaghɨn amizɨ, fofozir gumazir maba ghaze, ziar kam Megido bighavɨra mɨgeir puvatɨ. Me ghaze, an akar isɨn zuimɨn mɨdorozir gumaziba mangamin danganim mɨgei. Egh me mangɨ bar ikuvigh egh bar ovengam.\ft*\f* \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Akar Mogomem 16:1\xt*\x*Ezɨ namba 7 ensel uan itarim overiamɨn a inge. Ezɨ Godɨn Dɨpenimɨn aven tiarir ekiar mam Godɨn atrivir dabirabimɨn otogha kamaghɨn pamten mɨgei, “Biziba bar gɨfa.” \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Daniel 12:1; Akar Mogomem 4:5; 8:5; 11:13; 11:19\xt*\x*Ezɨ overiamɨn onɨmariba taghtagha zuima, nɨgɨnir dafam overiamɨn otozɨ, arariba dagarvasi, ezɨ mɨkɨmkɨzir ekiam oto. Kar mɨkɨmkɨzir bar ekiam, fomɨra gumazamiziba otozir dughiamɨn iza datɨrɨghɨn tu, mɨkɨmkɨzir ekiar kamagh garitam fomɨra otozir puvatɨ. \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Aisaia 51:17; Jeremaia 25:15-16; Akar Mogomem 14:8-10; 17:18; 18:5\xt*\x*Ezɨ Babilonɨn nguibar ekiam bɨaghiregha 3plan okoruabar otifi, ezɨ gumazamizibar nguibaba bar moghɨra ikufi. God Babilonɨn nguibar ekiamɨn arazir kuram gɨnɨghnɨgha, egha a gamizɨ a uan wainɨn kap bar aneme, kar Godɨn anɨngagharir arazimɨn wainɨn kap. \v 20 \x - \xo 16:20 \xo*\xt Akar Mogomem 6:14\xt*\x*Ezɨ arighatɨziba bar arav ghue, ezɨ mɨghsɨatam ua itir puvatɨ. \v 21 \x - \xo 16:21 \xo*\xt Ua Me Ini 9:23-24; Akar Mogomem 11:19; 16:9-11\xt*\x*Amozir ofɨzir ekiaba dagɨabar mɨn izaghiri. Ezɨ amozir ofɨzir dagɨar kaba vaghvagha, dar osɨmtɨziba 50 kilogremɨn iti. Amozir dagɨar kaba overiamɨn izaghira gumazamizibagh isɨn ira bar me gasɨghasɨsi. Ezɨ bizir kurar kam bagha me Godɨn ziam gasɨghasɨgha mɨgei. \c 17 \s Arazir kurabagh amir amizim ivezir kuram isi \p \v 1 \x - \xo 17:1 \xo*\xt Jeremaia 51:12-13; Akar Mogomem 16:19; 17:15; 18:16; 21:9\xt*\x*Ezɨ 7plan enselɨn itarir 7plan suighizir kabanangɨn mav iza kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ kagh izɨ. Eghtɨ kɨ amizir ivezir kuram iniamim, nɨn akaghasa. Amizir kam, arazir kurabagh amir amizim, a dɨpar ekiar avɨribagh isɨn apiav itir amizim. \v 2 \x - \xo 17:2 \xo*\xt Aisaia 23:17; Jeremaia 51:7; Akar Mogomem 14:8; 18:3\xt*\x*Nguazimɨn atriviba arazir mɨzɨrɨzir bar kurar avɨriba amizir kam ko dagh ami. Ezɨ nguazimɨn gumazamiziba uaghan a ko arazir bar mɨzɨrɨzibagh amua, mati gumazim wainɨn avɨrim amezɨ moghɨn ongani.”\f + \fr 17:2 \fr*\ft Gumazamiziba arazir bar mɨzɨrɨzibagh amir arazir kamɨn akam, a gumazamizir God ataghizir arazimɨn ababanim, egha aseba ko arazir kurar igharazibar gɨn zui. Egha Godɨn damazimɨn, a mati gumazim uabɨ uan amuim ategha, ghua gumazamiziba uari isava akua amir arazim gami.\ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Akar Mogomem 12:3; 12:6; 12:14; 13:1; 17:9; 17:12\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam pamtem nan ingarima, kɨ irebamɨn mɨn bizimɨn gari, ensel na inigha gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. Ezɨ danganir kamɨn kɨ amizir mamɨn garima an asɨzir atiar aghevir mam gisɨn aperaghav iti. Asɨzir atiar kamɨn mɨkarzim osizirir avɨriba an iti, ezɨ osizirir kabanagh Godɨn ziam gasɨghasɨsi. Asɨzir atiar kam 7plan dapaniba iti, ezɨ 10plan komba an dapanibar iti. \v 4 \x - \xo 17:4 \xo*\xt Jeremaia 51:7; Esekiel 28:13-16; Daniel 11:38; Akar Mogomem 14:8; 18:6; 18:12; 18:16\xt*\x*Amizir kam korotiar aghuibaram aghui, dar ganganim aghevim ko pɨghaghevim. Ezɨ golɨn dɨgɨrir bar aghuiba ko, me dagɨar aghuibar ingarizir dɨgɨriba ko, manmaniar ghurghurir dagɨaba pɨn koziba, amizir kamɨn mɨkarzim gizɨfa. Egha a uan dafarimɨn golɨn kavɨn mam suirazɨ, kavɨn kamɨn aven bar kurigha mughazir araziba ko, gumazamiziba tintinibar uari bakɨa amir arazir bar mɨzɨrɨzir kuraba, a gizɨfa. \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt 2 Tesalonika 2:7; Akar Mogomem 14:8; 16:19; 18:2; 18:9-10; 19:2\xt*\x*Ezɨ amizir kamɨn guam, me ziar mam osiri, ziar kamɨn mɨngarim modoghav iti. Ezɨ an mɨngarim kamakɨn: \b \q1 “Babilonɨn nguibar ekiar gavgavim itim, \q2 nɨ, nguazimɨn itir arazir bar kuraba ko amizir gumaziba okɨa me ko akua arazir mɨzɨrɨzibagh amiba, \q3 nɨ men amebam.” \b \p \v 6 \x - \xo 17:6 \xo*\xt Akar Mogomem 12:11; 13:15; 16:6; 18:24; 19:2\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, amizir kam Godɨn gumazamizibar ghuziba amegha dɨpar onganiba amezɨ moghɨn ongani. Gumazamizir kaba, me nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikia an akam akuri, ezɨ me me mɨsoghezɨ me ariaghire. \p Kɨ amizir kamɨn ganigha dɨgavir kuram gamigha pura nɨghnɨsi. \v 7 \x - \xo 17:7 \xo*\xt Akar Mogomem 13:1\xt*\x*Ezɨ ensel kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ tizim bagha dɨgavir kuram gami? Amizir kam ko asɨzir atiar anetera zuim, a 7plan dapaniba ko 10plan komba iti, aningɨn akar mogomemɨn mɨngarim, kɨ nɨn akagham. \v 8 \x - \xo 17:8 \xo*\xt Onger Akaba 69:28; Daniel 7:7; 12:1; Akar Mogomem 11:7; 13:1-3; 13:8-10\xt*\x*Asɨzir atiar nɨ faragha ganizir kam, a faragha ike, egha datɨrɨghɨn ua itir puvatɨ. Egh a mozir bar konezim ategh azenan izɨtɨ, God a gasɨghasɨgham. God tɨghar nguazimɨn ingaramin dughiam, a gumazamizir mabar ziaba akɨnafarir zurara itimɨn aven da osirizir puvatɨ. Gumazamizir kaba asɨzir atiar kamɨn ganigh dɨgavir kuram damuam. Me fo, a fomɨra ike, egha datɨrɨghɨn itir puvatɨ, egh a gɨn uamategh otivam. \p \v 9 \x - \xo 17:9 \xo*\xt Akar Mogomem 13:1; 13:18\xt*\x*“Gumazim Godɨn fofozir aghuim ikɨva, egh bizir kam deragh a gɨfogham. 7plan dapanir kaba, kar mɨghsɨar 7pla, ezɨ amizim 7plan mɨghsɨabagh isɨn aperaghav iti.\f + \fr 17:9 \fr*\ft Gumaziba Romɨn nguibar ekiam, 7plan mɨghsɨabagh isɨn an ingari.\ft*\f* \v 10 Egha da uaghan 7plan atrivibar ababanim gami. 5pla ariaghiregha gɨfa, ezɨ vamɨra atrivimɨn ikiavɨra iti, ezɨ igharazir abuananam tɨghar otivam; an otoghɨva bar dughiar otevimra ikiam. \v 11 Asɨzir atiar kam, a fomɨra ike, egha datɨrɨghɨn itir puvatɨ, a namba 8 atrivimɨn ababanim. Egha a 7plan atrivibar mav, God a gasɨghasightɨ a bar gɨvagham. \p \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Daniel 7:24; Sekaraia 1:18-21; Akar Mogomem 13:1\xt*\x*“Ezɨ 10plan komɨn nɨ ganiziba da 10plan atrivibar ababaniba. Me tɨghar atrivibar otivam. Me bizibagh ativamin gavgavim inigh, asɨzir atiar kam ko dughiar bar otevimrama atrivibar ikegham. \v 13 Atrivir kaba nɨghnɨzir vamɨra ikiam, egh uan gavgaviba ko ziar ekiaba isɨ asɨzir atiamra danɨngam. \v 14 \x - \xo 17:14 \xo*\xt Jeremaia 50:44-45; 1 Timoti 6:15; Akar Mogomem 16:14; 19:19\xt*\x*Egh me Sipsipɨn Nguzim ko mɨsogham, eghtɨ Sipsipɨn Nguzim me gasɨghasɨgh me abɨragham. Gumazamizir Sipsipɨn Nguzim ko itiba, God me amɨsevegha, men diazɨma me guizɨn akamɨn gɨn ghua tuivigha gavgavigha mɨdorozir kam gami. Sipsipɨn Nguzim, a guizbangɨra Gumazamizir Ekiabar Gumazir Ekiam ko Atrivibar Atrivir Ekiam. Kamaghɨn amizɨ, a me abɨragham.” \p \v 15 \x - \xo 17:15 \xo*\xt Aisaia 8:7; Jeremaia 47:2; Akar Mogomem 13:7\xt*\x*Ezɨ ensel kamaghɨn na mɨgei, “Dɨpar nɨ ganizir kabanang, amizir arazir kurabagh amim dagh isɨn aperaghav iti, dar mɨngarimra kara: da mɨkarzir igharagha gariba ko, dakoziba bar dar gumazamiziba ko, kantriba bar dar gumazamiziba ko, vaghvagha akabav geir gumazamiziba. \v 16 \x - \xo 17:16 \xo*\xt Jeremaia 50:41-42; Esekiel 16:37; Akar Mogomem 18:8; 18:16\xt*\x*Asɨzir atiam ko 10plan komɨn nɨ ganizir kabanang, arazir kurabagh amir amizimɨn apanim damuam. Me an biziba bar da inigh, egh an korotiaba bar da suegh, an mɨkarzimɨn tuziba bar dar amegh, egh avimɨn a daboroghtɨma a bar moghɨra isigham. \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt 2 Tesalonika 2:11; Akar Mogomem 10:7\xt*\x*God uabɨ me ganɨngizir nɨghnɨzir kam, a me damutɨ biziba otivam. Kamaghɨn amizɨ me nɨghnɨzir vamɨra ikɨ, egh atrivimɨn ikiamin gavgaviba bar da isɨ asɨzir atiam danɨngam. Me kamaghɨn damu mangɨtɨ Godɨn akam mɨkemezir biziba, da guizɨn otivamin dughiam otogham. \v 18 \x - \xo 17:18 \xo*\xt Akar Mogomem 12:4; 16:19\xt*\x*Ezɨ amizir nɨ ganizim, a nguazir kamɨn atriviba bar dar garir nguibar ekiamɨn ababanim.” \c 18 \s Babilon bar moghɨra ikufi \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xo*\xt Esekiel 43:2; Akar Mogomem 17:1\xt*\x*Bizir kamɨn gɨn kɨ enselɨn igharazimɨn garima a Godɨn Nguibam ategha izaghiri. A bar gavgavir ekiam iti, ezɨ an angazangarir gavgavim nguazim bar a gisira. \v 2 \x - \xo 18:2 \xo*\xt Aisaia 13:21; 14:23; 21:9; 34:11; Jeremaia 50:39; 51:8; Akar Mogomem 14:8\xt*\x*A pamten diagha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Babilonɨn nguibar ekiam ikuvigha gɨfa! \q2 A bar ikufi! \q1 Ezɨ datɨrɨghɨn duar kuraba ko adariar mɨzɨrɨzir kuraba ko kuarazir mɨzɨrɨziba ko kuarazir kuraba, \q2 darara an iti. \q1 \v 3 \x - \xo 18:3 \xo*\xt Aisaia 23:17; 47:15; Jeremaia 51:7; Akar Mogomem 14:8; 17:2; 18:11; 18:15\xt*\x*Nguazimɨn nguibaba bar, \q2 me an wainɨn kap uari bakɨa akuava amir arazir kuraba izɨvazim ame. \q1 Ezɨ nguazimɨn atriviba \q2 a ko arazir mɨzɨrɨzir bar kurabagh ami. \q1 Ezɨ biziba amaga dagh ivezir gumaziba, \q2 me an afiar arazir bar ikuvtɨzibar amodoghɨn dagɨar avɨriba uari bagha da isi. \q1 Kamaghɨn amizɨ, amizir kam bar ikufi.” \b \p \v 4 \x - \xo 18:4 \xo*\xt Aisaia 48:20; Jeremaia 50:8; 51:6; 51:45; 2 Korin 6:17\xt*\x*Ezɨ kɨ Godɨn Nguibamɨn otivir tiarir igharazir mam barazi, a kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia nan gumazamiziba, ia nguibar kam ategh azenan izɨ. \q2 Egh an amir arazir kuraba uaghan dar amuan markɨ. \q1 God an arazir kurabar ikarvaghamin dughiam, \q2 ia uaghan an aven ikian markɨ! \q1 \v 5 \x - \xo 18:5 \xo*\xt Jenesis 18:20-21; Jeremaia 51:9; Akar Mogomem 16:19\xt*\x*A uabɨ uan arazir kurabar pozim mɨkɨrav iti, \q2 da ghuavanaga Godɨn Nguibamɨn oto. \q3 Ezɨ God an amizir arazir kurabagh nɨghnɨghavɨra iti. \q1 \v 6 \x - \xo 18:6 \xo*\xt Onger Akaba 137:8; Jeremaia 50:15; 50:29; 51:24; 51:49; 2 Tesalonika 1:6; Akar Mogomem 14:10; 16:19\xt*\x*Ia amizir kam gumazamizibagh amizir arazir kuraba bagh \q2 ivezir magh garimra a ikaragh. \q1 An arazir kuraba, da bar avɨraseme, \q2 kamaghɨra ia an arazir kurabar ivezim isafuraghɨva \q3 bar a danɨngigh. \q1 A dɨpar onganir gavgavimɨn kap isa \q2 gumazamiziba bagha a inge, \q3 kamaghɨra ia dɨpar gavgavir onganim uam a isafuragh \q4 a bagh kap gingegh a danɨngigh. \q1 \v 7 \x - \xo 18:7-8 \xo*\xt Aisaia 47:7-9\xt*\x*A uabɨra kamagh uabɨn mɨgɨa ghaze, \q2 ‘Kɨ atrivir amizim, \q3 egha atrivir dabirabim gaperaghav iti. \q1 Kɨ amizir odiarimɨn mɨn itir puvatɨ, \q2 eghtɨ osɨmtɨziba na bativan koghtɨ, \q3 kɨ azian kogham!’ \q1 A uabɨ uan ziar gavgavim fa \q2 egha arazir mɨzɨrɨzir avɨribagh amua, \q3 egha arazir kurar igharaziba saram ami. \q1 Kamaghɨn amizɨ, ia mɨzazir kurar ekiam ko osɨmtɨzir bar ekiam a danɨngigh, \q2 mangɨ an amir arazibar ikegh mangɨ tuzɨ naghɨram, a danɨng. \q1 \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt Jeremaia 50:34; Akar Mogomem 11:17; 17:16; 18:10\xt*\x*Amizir kam Babilon, uan ziar gavgavim fe, \q2 kamaghɨn amizɨ, dughiar bar otevir vamɨran, \q3 bizir bar kuraba bar a bativam. \q1 Bizir kaba, arɨmariar ekiaba ko osɨmtɨzir ekiaba a bativtɨ \q2 an azitɨma, \q3 mɨtiriar ekiaba an agham. \q1 Eghtɨ avim an isigham. \q2 Ekiam God an araziba tuisɨgha gɨvagha ghaze, \q3 ‘A ikuvigham.’ \q1 Godɨn kam gavgavir ekiam iti. \q2 Kamagh amizɨ, bizir kurar avɨriba \q3 dughiar vamɨra bar moghɨram a bativam.” \b \p \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Jeremaia 50:46; Esekiel 27:30-35; Akar Mogomem 17:2; 18:3; 18:18; 19:3\xt*\x*\x - \xo 18:9-10 \xo*\xt Esekiel 26:16-17\xt*\x*“Nguazimɨn atriviba a ko arazir mɨzɨrɨzibagh amua, egha uaghan a ko arazir kurar igharagha garibagh ami. Egh atrivir kabanagh an gantɨ avir mɨgharim an otoghtɨma, me a bagh naviba osemegh egh a bagh aziam. \v 10 \x - \xo 18:10 \xo*\xt Aisaia 21:9; Daniel 4:30; Akar Mogomem 14:8; 18:17-19\xt*\x*Egh me mɨzazir ekiar a isir kamɨn ganigh, atiatigh saghon tuivigh ikɨ, kamaghɨn mɨkɨmam: \b \q1 “ ‘Noka, Babilonɨn nguibar ekiam. \q2 Noka! \q3 Nɨ nguibar ekiar gavgavim itim! \q1 Nɨn arazir kurabar ivezir kuram dughiar otevimra \q2 nɨ bagha ize.’ \b \p \v 11 \x - \xo 18:11 \xo*\xt Esekiel 27:31; 27:36\xt*\x*“Eghtɨ biziba amaga dagh ivezir gumazamizir nguazimɨn itiba, me Babilon gɨnɨghnɨgh a bagh aziva, naviba bar osemegham. Me gari, gumazamizir men dagɨaba bagh amadir bizibagh ivezamiba ua itir puvatɨ, kamaghɨn me oseme. \v 12 \x - \xo 18:12 \xo*\xt Akar Mogomem 17:4\xt*\x*\x - \xo 18:12-13 \xo*\xt Esekiel 27:12-13; 27:22\xt*\x*Me dagɨaba bagha amadir bizibar kara, gol ko silva ko, dagɨar aghuiba ko manmaniar iveziba bar pɨn koziba; ko inir ghurghurir aghuiba ko inir pɨghaghevir aghuiba ko inir slika ko inir agheviba, ko men temer mughuriar aghuir igharagha gariba ko bizir me elefanɨn ataribar ingariziba ko, bizir me temer iveziba bar pɨn itibar ingariziba ko, bras ko ain ko, dagɨar aghuir dɨgɨriba itiba. \v 13 Bizir me amaga dagɨaba isir igharaziba uaghan iti, adar kara, sinamon ko, apir iriziba ko, pauran mughuriar aghuim gamim ko, grisɨn igharagha garir mughuriar aghuiba zuiba ko, sandan aghuim ko, wain ko, wel ko, plauan aghuim ko witba; men bulmakauba ko, sipsipba ko hoziaba ko dar karisba ko, pura ingangarir gumazamizir kɨniba, me dagɨaba bagha men ikɨrɨmɨriba amadi. Bizir kaba bar, gumazamizir dagh ivezamiba puvatɨ. \p \v 14 “Gumazamizir biziba amaga dagh ivezir kaba kamaghɨn a mɨkɨmam, ‘Bizir aghuir nɨ iniasa navim dɨkavim, datɨrɨghɨn da bar nɨn saghuiamɨn ikiam. Bizir bar aghuir avɨrir iveziba bar pɨn koziba ko nɨ asɨngizir bizir ganganir aghuiba, da bar ovengeghtɨ nɨ ua dar ganan kogham!’ \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Esekiel 27:31; 27:36\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir nguibar ekiar kamɨn uan bizir kaba amaga dagɨar avɨriba isiba, tuivigh a isir mɨzazir ekiar kamɨn ganam. Egh bar atiatigh azi, naviba bar osemegh saghon tuivigh, egh kamagh mɨkɨmam: \b \q1 \v 16 \x - \xo 18:16 \xo*\xt Akar Mogomem 17:4\xt*\x*“ ‘Noka, Babilonɨn nguibar ekiam. \q2 Noka! \q1 A fomɨra korotiar ghurghurir aghuiba ko inir pɨghagheviba ko inir aghevir aghuiba aghua, \q2 egha uan mɨkarzim golba ko dagɨar aghuiba ko manmaniar bar pɨn kozibar anedɨi! \q1 \v 17 \x - \xo 18:17 \xo*\xt Aisaia 23:14; Esekiel 27:26-30\xt*\x*Ezɨ dagɨaba ko dirir aghuir an itir kaba \q2 dughiar bar otevimra bar ikufi!’ \b \p “Eghtɨ kuribar keptenba ko, gumazir kuribagh arua nguibar igharazibagh aruiba ko, kuribar ingangarir gumaziba ko gumazir ongarimɨn dagɨar ingangaribagh amiba, me bar moghɨra uaghan Babilonɨn saghon tuivigh ikiam. \v 18 \x - \xo 18:18 \xo*\xt Esekiel 27:32; Akar Mogomem 13:4\xt*\x*Eghtɨ Babilon isitɨ an mɨgharim otivtɨma me an gan, kamaghɨn dɨm mɨkɨmam, ‘Nguibar datɨrɨghɨn itir manamra, nguibar ekiar kamɨn mɨn gari? Bar puvatɨ!’ \v 19 \x - \xo 18:19 \xo*\xt 1 Samuel 4:12; Esekiel 27:30-34\xt*\x*Egh me uan osɨmtɨzim akaghasa nguazir mɨnemniaba inigh uan dapanibagh isɨn da kun, naviba bar osemegh egh aziva, kamaghɨn dɨm mɨkɨmam: \b \q1 “ ‘Noka, Babilonɨn nguibar ekiam. \q2 Noka! \q1 Ongarim garuir kuribar afeziaba, \q2 me nguibar ekiar kamɨn dagɨabar, \q3 dagɨar gumazir ekiabar otifi. \q1 Mevzika! \q2 A dughiar otevimrama bar ikufi! \q1 \v 20 \x - \xo 18:20 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:43; Aisaia 44:23; Jeremaia 51:48\xt*\x*Ia Godɨn Nguibamɨn itir darasi, \q2 ia bar akongegh! \q1 Eghtɨ ia Godɨn gumazamiziba ko aposelba ko Godɨn akam inigha izir gumazamiziba, \q2 ia bar akongegh! \q1 Arazir kurar nguibar kam ia gamizim baghava, \q2 God a tuisɨgha gɨvagha, \q3 uam an arazir kuram ikarvasi. \q1 Kamaghɨn amizɨ, ia datɨrɨghɨn nguibar kam batozir bizim bagh \q2 bar akongegh.’ ” \b \p \v 21 \x - \xo 18:21 \xo*\xt Jeremaia 51:63-64; Esekiel 26:21; Akar Mogomem 12:8; 16:20\xt*\x*Ezɨ mɨgɨrɨgɨar kaba gɨvazɨma, enselɨn gavgavir mam wit mɨrmɨrir dagɨamɨn mɨn garir dagɨar ekiam ini. Egha dagɨar kam fegha a isa ongarimɨn anekunigha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kamaghɨra, me Babilonɨn nguibar ekiam inigh \q2 zuamɨra pamtem anekunightɨ \q3 a bar magɨrɨgh bar ikuvightɨ, \q4 me uam an ganan kogham. \q1 \v 22 \x - \xo 18:22 \xo*\xt Aisaia 24:8; Jeremaia 25:10; Esekiel 26:13\xt*\x*\x - \xo 18:22-23 \xo*\xt Jeremaia 7:34; 25:10\xt*\x*O Babilon! \q2 Gitan arareba ko marvibar arareba ko, sɨghaba ko, \q3 ararer aghuir igharazir maba \q4 ua nɨn aven otivan kogham. \q1 Eghtɨ fofozir gumazamizir ingangarir guar igharagha garibagh amiba, \q2 me ua nɨn ikian kogham! \q1 Eghtɨ dagɨar witba mɨrmɨrimɨn ararem \q2 ua nɨn aven otivan kogham! \q1 \v 23 \x - \xo 18:23 \xo*\xt Aisaia 23:8; 47:9; Jeremaia 16:9; 33:11; Nahum 3:4; Akar Mogomem 17:2; 17:5\xt*\x*Eghtɨ lamɨn angazangariba \q2 ua nɨn aven isian kogham. \q1 Eghtɨ gumazamizir uarir ikiasa mɨgeir mɨgɨrɨgɨaba, \q2 da ua nɨn aven otivan kogham. \q1 Nɨn gumazamizir fomɨra dagɨaba bagha biziba amadiba, \q2 gumazamizir igharazibar damatuzibar gumazamizir bar ekiabar otifis. \q1 Ezɨ nɨ kantrin igharaziba bar dar gumazamizibagh ifara \q2 imezir igharagha garir avɨribar ingari. \q1 \v 24 \x - \xo 18:24 \xo*\xt Jeremaia 51:49; Matyu 23:35; Akar Mogomem 17:6\xt*\x*God nguibar kamɨn gari, \q2 me an aven Godɨn akam inigha izir gumazamiziba ko an gumazamizibav sozi \q3 me ariaghire, \q4 ezɨ a men ovevebar osɨmtɨzim ateri. \q1 Ezɨ nguazimɨn gumazamiziba, \q2 men apaniba me mɨsoghezɨ me ariaghire, \q3 osɨmtɨzir kaba bar, Babilonrama a da ateri. \q1 Kamaghɨn amizɨ, God an osɨmtɨzir kaba ikarvagha \q2 a gasɨghasɨsi.” \c 19 \s Babilon bar ikuvizɨma, Godɨn gumazamiziba bar akonge \p \v 1 Ezɨ bizir kabar gɨn kɨ orazi, nɨgɨnir dafam, gumazamizir bar avɨrimɨn mɨn Godɨn Nguibamɨn kamaghɨn dɨa mɨgei: \b \q1 “E Godɨn ziam feka! \q2 En God, gavgavim ko ziam iti, \q3 a uabɨra en Akurvazir Gumazim!\f + \fr 19:1 \fr*\ft Jon akɨnafarir kam Grighɨn akam an osiri. Egha ves 19:1ɨn mɨgɨrɨgɨar otevir mam ko ves 3, ves 4, ves 6 uaghan, dar akar mam, a Hibrun akamɨn an osiri. Hibrun akamɨn a kamakɨn, “Aleluia.” Akar kamɨn mɨngarim a kamakɨn, “E Godɨn ziam feka!”\ft*\f* \q1 \v 2 \x - \xo 19:2 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:43; 2 Atriviba 9:7; Akar Mogomem 6:10; 15:3; 16:7; 18:20\xt*\x*God gumazamizibar araziba tuisɨzir arazim, \q2 a guizbangɨra ghua bar dera! \q1 Amizir gumaziba okɨa me ko akuim, \q2 a nguazimɨn gumazamizibagh amizɨ, me a koma arazir mɨzɨrɨzibagh ami, \q3 ezɨ God a isa kot gatɨgha ghaze, \q4 an aremegham. \q1 Amizir kam Godɨn ingangarir gumazamizibav soghezɨ \q2 me ariaghire, \q1 ezɨ God an osɨmtɨzir kam ikarvagha \q2 osɨmtɨzir ekiam a ganɨngi.” \b \p \v 3 \x - \xo 19:3 \xo*\xt Aisaia 34:10; Akar Mogomem 14:11; 18:9; 18:18\xt*\x*Ezɨ me ua kamaghɨn dɨa ghaze: \b \q1 “E Godɨn ziam feka! \q2 Nguibar ekiar kamɨn isir avimɨn mɨgharim ghuavanang \q3 zurara mamaghɨra ikiam!” \b \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Nehemia 8:6; Akar Mogomem 4:2-6; 4:10; 5:14\xt*\x*Ezɨ 24plan gumazir dapaniba ko 4plan bizir angamɨra itir kaba, teviba apɨrigha egha Godɨn uan atrivir dabirabimɨn aperaghav itimɨn ziam fe. Egha me kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Bar guizbangɨra! \q2 E an ziam fe!” \p \v 5 \x - \xo 19:5 \xo*\xt Onger Akaba 22:23; 115:13; 134:1; 135:1; Akar Mogomem 11:18; 20:12\xt*\x*Ezɨ tiarir mam atrivimɨn dabirabimɨn iza kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia Godɨn ingangarir gumazamizir an atiatiava an apengan itiba, \q2 ia gumazamizir ziaba itiba ko ziaba puvatɨziba, \q3 ia bar Godɨn ziam fɨ!” \s Sipsipɨn Nguzim amuimɨn ikiasava amima isar ekiam oto \p \v 6 \x - \xo 19:6 \xo*\xt Onger Akaba 93:1; 97:1; 99:1; Esekiel 1:24; Akar Mogomem 11:15-17; 14:2; 15:3; 21:2\xt*\x*Ezɨ kɨ nɨgɨnir ekiam barazi mati gumazamizir avɨrim uari akuvagha mɨgei, egha mati dɨpar ekiam afora nɨdi. Egha araribar mɨn pamten dagarvagha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “En Ekiam God, a Godɨn Gavgaviba Bar Itim, \q2 datɨrɨghɨn an atrivimɨn iti. \q3 Kamaghɨn amizɨ, e Godɨn ziam fam! \q1 \v 7 \x - \xo 19:7 \xo*\xt Matyu 22:2; 25:10; Efesus 5:32; Akar Mogomem 21:2; 21:9\xt*\x*Sipsipɨn Nguzim, amuimɨn ikiamin dughiam otogha gɨfa, \q2 ezɨ an amuim uabɨ akɨrigha gɨfa. \q1 Kamaghɨn amizɨ, e datɨrɨghɨn naviba deragh bar akongegh, \q2 an ziam fam!\f + \fr 19:7 \fr*\ft Sipsipɨn Nguzir kam an amuimɨn ikiasa, a Kraisra. Ezɨ amizir a ikiasa inabazir kam, kar Kraisɨn sios. Eghtɨ dughiar Krais ua izɨva egh uan sios iniamim, a kamakɨn, aning uaningɨn iti. Egh a uan siosɨn gumazamiziba me inigh uan Nguibar aghuimɨn mangam. Eghtɨ me Krais ko deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikiam.\ft*\f* \q1 \v 8 \x - \xo 19:8 \xo*\xt Onger Akaba 45:13-14; Aisaia 61:10; Esekiel 16:10\xt*\x*Amizir kam, God korotiar ghurghurir bar aghuim a ganɨngi, \q2 korotiar kam bar zuegha \q3 an dirim dafogha isi.” \b \m (Korotiar ghurghurir kam, a Godɨn gumazamizibar arazir aghuir me Godɨn damazimɨn amiba, dar ababanim gami.) \p \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Matyu 22:2-3; Luk 14:15-16; Akar Mogomem 21:5\xt*\x*Ezɨ ensel kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ akar kam kamaghɨn an osir: God Sipsipɨn Nguzir amuimɨn ikiamin dabirabim bagha diazir gumazamiziba, me bar akongegh!” Egha kamaghɨn ua na mɨgei, “Akar kaba, da Godɨn guizɨn akaba.” \p \v 10 \x - \xo 19:10 \xo*\xt Aposel 10:25-26; 1 Jon 5:10; Akar Mogomem 22:6-9\xt*\x*Ezɨ kɨ an suemningɨn boroghɨn tevimning apɨrigha an ziam fasa. Ezɨ a kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ mamaghɨn damuan markɨ! Kɨ, nɨ ko nɨn aveghbuar nɨghnɨzir gavgavim Iesus kunizir akabar itiba, kɨ ia ko e ingangarir vamɨram ami. God uabɨra, nɨ an ziam fɨ.” \p E fo, akar Iesus kunizimra, a gumazamizibar nɨghnɨziba fema, me Godɨn akam inigha izi.\f + \fr 19:10 \fr*\ft Grighɨn akam vezɨn kam deravɨra anebigha a mɨgeir puvatɨ. Gumazir maba kamaghɨn mɨgɨrɨgɨar kam geghari, “Kɨ uaghan nɨ ko nɨn aveghbuaba ko ingangarir gumazir mam. Kar ia ikɨzir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiava an ziamɨn gun mɨgeim. Ia God uabɨra an ziam fɨ. E fo, Godɨn Duam akam inigha izir gumazamizibar, Godɨn akam kunasa men nɨghnɨziba fe. A Iesusɨn ziamɨn gun mɨkɨmasa gumazamizibar akurvasi.”\ft*\f* \s Jon hoziar ghurghurim gaperazir gumazimɨn gari \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xo*\xt Onger Akaba 96:13; Aisaia 11:4; Esekiel 1:1; Akar Mogomem 1:5; 3:14; 6:2; 15:5\xt*\x*Kɨ gari, Godɨn Nguibam kuiaghirɨzɨ, hoziar ghurghurir mam iti. Gumazir hoziar kam gisɨn aperaghav itim, an ziamning kamakɨn, “Gumazir dughiaba bar God baghavɨra itim,” ko “Gumazir uan akar dɨkɨrɨziba mɨgeima da otivim.” A gumazamizibar araziba deravɨra da tuisɨgha, mɨdorozim fora arazir aghuimra gɨn ghua a gami. \v 12 \x - \xo 19:12 \xo*\xt Daniel 10:6; Akar Mogomem 1:14; 2:17-18; 19:16\xt*\x*Ezɨ an damazimning mati avir mɨzariar gavgavimɨn mɨn pamtem isi, ezɨ atrivimɨn dapanir asuar avɨriba an dapanimɨn iti. Ezɨ an mɨkarzim ziar mam an iti, ezɨ gumazamizir igharaziba a gɨfozir puvatɨ. A uabɨra ziar kam gɨfo. \v 13 \x - \xo 19:13 \xo*\xt Aisaia 63:1-3; Jon 1:1; 1:14; 1 Jon 5:7-8\xt*\x*Ezɨ korotiar ruarir an aruzim, ghuzim a gizɨfa, ezɨ me ziar kamɨn a dɨbori, “Godɨn akam.” \v 14 \x - \xo 19:14 \xo*\xt Matyu 28:3; Akar Mogomem 4:4; 7:9\xt*\x*Ezɨ Godɨn Nguibamɨn mɨdorozir gumaziba korotiar ghurghurir aghuiba aghuigha hoziar ghurghuribagh apiagha an gɨn zui. \v 15 \x - \xo 19:15 \xo*\xt Onger Akaba 2:9; Aisaia 63:3; Joel 3:13; 2 Tesalonika 2:8; Akar Mogomem 1:16; 2:27; 4:8; 12:5; 14:19-20\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir sabar ghumtɨzir mam gumazir men faragha zuir kamɨn akamɨn ikegha, azenan izi. A mɨdorozir sabar kamɨn nguibar igharazibav sogh me abɨnam. Egh a gavgavim itir ainɨn aghorimɨn suiragh egh gumazamizibagh ativamin gavgavim ikiam. Egh a, dagɨar mɨner bar ekiamɨn aven me wainɨn ovɨziba mɨrmɨri moghɨn, Godɨn Gavgaviba Bar Itimɨn anɨngagharir arazir ekiam akagham. \v 16 \x - \xo 19:16 \xo*\xt 1 Timoti 6:15; Akar Mogomem 17:14; 19:12\xt*\x*Ezɨ an korotiar ruarim ko an buarakɨrimɨn, me ziar kam osiri: \b \q1 “Atrivibar Atrivir Ekiam ko, \q2 Ekiabar Gumazir Ekiam.” \b \p \v 17 \x - \xo 19:17-18 \xo*\xt Esekiel 39:17-20\xt*\x*Ezɨ kɨ enselɨn mamɨn garima an aruem gisɨn tughav iti. Egha overiamɨn pɨn mɨghagha aruir kuarazibar dɨa ghaze, “Ia izɨ uari akuvagh egh dagher ekiar God ia danɨngamim bagh mɨzuam. \v 18 Ia atrivibar kuabar tuziba ko, mɨdorozir gumazibar faragha zuir gumaziba ko mɨdorozir gumaziba ko, hoziabar kuabar tuziba ko dagh apiazir gumazibar kuabar tuzibar amam. Egh ia gumazamiziba bar men kuabar tuzibar amam, pura ingangarir gumazamizir kɨniba ko gumazamizir fɨriaghɨreziba, ko pura gumazamiziba ko gumazamizir ziaba itiba!” \p \v 19 \x - \xo 19:19 \xo*\xt Onger Akaba 2:2; Akar Mogomem 16:16; 17:13-14\xt*\x*Ezɨ kɨ asɨzir atiar kam ko nguazimɨn atriviba ko, men mɨdorozir gumazibar gari, me iza uari akufa. Me gumazir hoziam gaperazim ko an mɨdorozir gumaziba ko mɨsoghasa. \v 20 \x - \xo 19:20 \xo*\xt Aisaia 30:33; Daniel 7:11; Akar Mogomem 13:1-18; 14:10; 16:13-14; 20:10; 20:15\xt*\x*Ezɨ, asɨzir atiam ko akar ifavaribagh amir gumazim, an aning kalabus gatɨ. Akar ifavaribagh amir gumazir kam arazarazir igharagha garir avɨrim asɨzir atiamɨn damazimɨn dagh ami. Kamaghɨn amizɨ a gumazamizibagh ifarima me asɨzir atiamɨn osizirim inigha egha an marvir guamɨn ziam fe. Asɨzir atiam ko akar ifavaribagh amir gumazim, aning angamɨra ikiavɨra itima, me aning inigha aning akunizɨ aning danganir salfan dagɨar avim ikia mamaghɨra itim giraghu. \v 21 \x - \xo 19:21 \xo*\xt Akar Mogomem 17:16; 19:15-18\xt*\x*Ezɨ aningɨn mɨdorozir gumaziba, gumazir hoziam gaperazim, uan mɨdorozir sabar an akamɨn itimɨn me mɨsoghezɨ me ariaghire. Ezɨ kuaraziba bar men kuabar tuziba amegha naviba bar izefe. \c 20 \s Satan 1,000plan azenibar kalabusɨn ikiam \p \v 1 \x - \xo 20:1 \xo*\xt Akar Mogomem 1:18; 9:1\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, enselɨn mam Godɨn Nguibam ategha izaghira, egha mozir bar konezimɨn kin suira. Egha uaghan senɨn ekiamɨn suira. \v 2 \x - \xo 20:2 \xo*\xt Jenesis 3:1; 2 Pita 2:4; Jut 1:6; Akar Mogomem 12:9\xt*\x*Egha a kuruzir ekiar kamɨn suiragha anebɨra, kar kuruzir bar fomɨra itim, a Satan, gumazir akam isa bar gumazamizibagh asim. Satan 1,000plan azenibar kalabusɨn ikiasa, ensel a inigha senɨn a ike. \v 3 \x - \xo 20:3 \xo*\xt Daniel 6:17; Jut 1:6; Akar Mogomem 16:14-16; 20:8\xt*\x*Egha ensel a inigha anekunizɨ, a mozir bar konim giraghu. Egha mozir torimɨn akam apɨrigha anepaghapaki, eghtɨ an azenan izan kogham. Eghtɨ Satan nguazimɨn itir gumazamiziba ua me gifaran kogh mangɨtɨ 1,000plan azeniba gɨvagham. Eghtɨ gɨn ensel uam a fɨrightɨ a bar dughiar otevimra ikiam. \p \v 4 \x - \xo 20:4 \xo*\xt Daniel 7:9; 7:22; 7:27; 1 Korin 6:2; 2 Timoti 2:12; Akar Mogomem 6:9; 13:12-17\xt*\x*Ezɨ kɨ atrivir dabirabibar garima, gumazir dagh apiaghav itiba, God gumazamizibar araziba tuisɨghamin gavgavim me ganɨngi. Ezɨ kɨ gumazamizir ariaghirezibar duabar gari, da iti. Gumazamizir kaba, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikia egha an akam akura egha pamten Godɨn akamɨn suira, ezɨ bizir kaba bangɨn, men apaniba me mɨsogha men fɨriba aghorezɨ me ariaghire. Gumazamizir kaba asɨzir atiam ko an marvir guamɨn ziam fer puvatɨgha, an ababanim uan guaba ko uan dafaribar a inizir puvatɨ. Kɨ gari, gumazamizir kaba me ua angamɨra ikia Krais Iesus ko atrivibar mɨn 1,000plan azenibar ikiam. \v 5 Eghtɨ gumazamizir igharazir ariaghireziba dughiar kamɨn, bar ua dɨkavigh angamɨra ikian kogham. Me ovegh mamaghɨra ikɨ mangɨtɨ 1,000plan azeniba gɨvagham. Dughiar kam, kar faragha zuir dughiar gumazamiziba ua dɨkavamim. \v 6 \x - \xo 20:6 \xo*\xt 1 Pita 2:9; Akar Mogomem 1:6; 2:11; 20:4\xt*\x*Eghtɨ, gumazamizir God ua bagha inabazir faragha dɨkaviziba, me guizbangɨra bar akuegham. Me Godɨn gumazamizibara. Ovever namba 2, me iniamin gavgaviba puvatɨ. Me God ko Kraisɨn ofa gamir gumazamizibar ikiam. Egh Krais ko 1,000plan azenibar atrivibar ikiam. \s Satan a bar ikuvigham \p \v 7 Eghtɨ 1,000plan azeniba gɨvaghtɨ, ensel mozir torir bar konezimɨn akam kuightɨ, Satan uan kalabus ategham. \v 8 \x - \xo 20:8 \xo*\xt Esekiel 7:2; 38:2; 38:9; 38:15; Akar Mogomem 16:14; 20:10\xt*\x*Egh an azenan izɨ nguazir kamɨn itir kantriba bar dar gumazamizibagh ifaram, kar Gok ko Magokɨn adarasi. Satan mɨdorozir ekiam damusɨ men gumaziba akuvagham. Men mɨdorozir gumazibar dɨbobonim ongarimɨn gigimɨn mɨn otogham. \v 9 \x - \xo 20:9 \xo*\xt 2 Atriviba 1:10; Esekiel 38:9; 38:16; 39:6\xt*\x*Me tintinibar nguazir kamɨn mangɨ, Godɨn gumazamiziba uari akuva itir danganim ekɨarugham, kar nguibar ekiar God bar ifongezim. Eghtɨ avim overiamɨn ikegh izighirɨ mɨdorozir gumaziba bar men isigh me kuavaremegham. \v 10 \x - \xo 20:10 \xo*\xt Jenesis 19:24; Onger Akaba 11:6; Akar Mogomem 14:10-11; 19:20; 20:8; 21:8\xt*\x*Satan me gifari, kamaghɨn amizɨ God anekunightɨ a danganir avim ko salfan dagɨar avir bar puvɨra isir kamɨn magɨram. Asɨzir atiam ko akar ifavaribagh amir gumazim faraghavɨra danganir kamɨn iti, me arueba ko dɨmagaribar mɨzazir ekiam ini zurazurara mamaghɨra ikiam. \s Kotiar Bar Ekiam otivam \p \v 11 \x - \xo 20:11 \xo*\xt Daniel 2:35; 2 Pita 3:7; 3:10-11\xt*\x*\x - \xo 20:11-12 \xo*\xt Daniel 7:9-10\xt*\x*Egha kɨ atrivir dabirabir ghurghurir ekiamɨn garima a iti, ezɨ gumazir a gapiaghirim, kɨ an garima a iti. Ezɨ nguazim ko overiam aning arav ghu, eghtɨ gumazitam uam aningɨn ganan kogham. \v 12 \x - \xo 20:12 \xo*\xt Daniel 12:1; Matyu 16:27; 25:31-46; Aposel 17:31; Rom 2:6; 2 Korin 5:10; Filipai 4:3; Akar Mogomem 13:8; 19:5\xt*\x*Ezɨ kɨ gumazamizir ovengezir ziaba itiba ko ziaba puvatɨzibar gari, me bar iti. Me atrivir dabirabimɨn guamɨn tuivighav iti, ezɨ akɨnafarir gumazamizibar araziba itiba kuiaghire. Ezɨ me akɨnafarir igharazim uaghan akui, kar akɨnafarir God gumazamizir ikɨrɨmɨrir zurara itim iniamin ziaba osirizim. Ezɨ gumazir atrivir dabirabir kam gaperazim, akar akɨnafarir kabar itibar gara gumazamizir ovengezibar araziba tuisɨsi. \v 13 \x - \xo 20:13 \xo*\xt Rom 2:6; 1 Pita 1:17; Akar Mogomem 2:23; 6:8; 20:12; 22:12\xt*\x*Ezɨ ongarimɨn ariaghirezir gumazamiziba, ongarim me amadazɨ me izi. Ezɨ Ovevem ko Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibam, aning ua ovengezir gumazamizir aningɨn itiba amadazɨ me izi. Ezɨ gumazir atrivir dabirabim gaperaghav itim, gumazamiziba amizir araziba bagha vaghvagha men kotiaba baragha me tuisɨsi. \v 14 \x - \xo 20:14 \xo*\xt 1 Korin 15:26; 15:54-55; Akar Mogomem 20:6; 21:8\xt*\x*Egha gɨn an Ovevem ko Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibam akunizɨ, aning danganir avim bar puvɨra isim giraghu. Danganir avim bar puvɨra isir kam, kar namba 2ɨn ovevem. \v 15 \x - \xo 20:15 \xo*\xt Akar Mogomem 13:8; 19:20\xt*\x*Eghtɨ gumazamizibar ziaba, akɨnafarir God gumazamizir ikɨrɨmɨrir zurara itim iniamin ziaba osirizim, men ziaba aven itir puvatɨ, me uaghan me isɨ danganir avim bar puvɨra isim, me akunam. \c 21 \ms God biziba bar dagh amizɨ // da igiabar otifi \mr (Sapta 21--22) \s Nguazir igiam ko overiar igiam oto \p \v 1 \x - \xo 21:1 \xo*\xt Aisaia 65:17; 66:22; 2 Pita 3:13; Akar Mogomem 20:11\xt*\x*Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn overiar igiam ko nguazir igiamɨn gari, aning iti. Overiar ghurim ko nguazir ghurim, aning bar moghɨra arav ghugha ua itir puvatɨ. Ezɨ ongarim uaghan ua itir puvatɨ. \v 2 \x - \xo 21:2 \xo*\xt Aisaia 52:1; 61:10; Galesia 4:26; Hibru 11:10; 11:16; 12:22; Akar Mogomem 3:12; 21:10\xt*\x*Ezɨ Nguibar God Baghavɨra Itim, a Jerusalemɨn igiam, kɨ an gari. Kɨ an garima, a Godɨn damazimɨn ikegha Godɨn Nguibam ategha izaghiri. A uabɨ akɨrigha, kurukazir bar aghuim gami, mati amizim uan pamɨn ikiasa kuruke. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Ofa Gami 26:11-12; 2 Eghaghaniba 6:18; Esekiel 37:27; 43:7; Sekaraia 2:10; 2 Korin 6:16; Akar Mogomem 7:15-17\xt*\x*Ezɨ kɨ orazi, tiarir mam atrivir dabirabimɨn iza pamtem mɨgei: \b \q1 “Ia orakigh. \q2 Datɨrɨghɨn God gumazamiziba ko ikiavɨra iti! \q1 Egh men tongɨn ikɨtɨ \q2 me an gumazamizibar ikiam. \q1 God uabɨ me ko ikɨ \q2 egh men Godɨn ikiam. \q1 \v 4 \x - \xo 21:4 \xo*\xt Aisaia 25:8; 35:10; 61:3; 65:19; 1 Korin 15:26; 15:54; Akar Mogomem 7:17; 20:14\xt*\x*Egh a men damazir teriba vaghvagh da adizam. \q2 Bizir faragha itir kurar kabanang, \q3 da bar gɨvagham. \q1 Eghtɨ gumazamiziba uam ovengan kogham, \q2 egh me ua naviba osɨmɨva \q3 egh uam azian kogham, \q4 egh ua mɨzaziba inian kogham.” \b \p \v 5 \x - \xo 21:5 \xo*\xt Aisaia 43:19; 2 Korin 5:17; Akar Mogomem 4:2; 4:9-10; 19:9; 20:11\xt*\x*Ezɨ gumazir atrivir dabirabim gaperaghav itim mɨgɨa ghaze, “Nɨ oragh! Kɨ bizibagh amizɨ, da bar igiabar otifi.” Egha a ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Nɨ akar kabanang osirigh. Akar kaba da bar guizbangɨra, eghtɨ gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavimɨn dar ikiam.” \p \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Aisaia 55:1; Jeremaia 2:13; Jon 4:10; 4:14; 7:37; Akar Mogomem 1:8; 1:17; 16:17; 22:13; 22:17\xt*\x*Egha a kamaghɨn na mɨgei, “Biziba bar otivigha gɨfa. Ezɨ kɨrara, kɨ faraghavɨra ikia egh bar gɨn ikɨva abuan ikɨvɨra ikiam. Kɨ biziba bar dar mɨngarim, egha ingangarir kɨ amiba kɨ uaghan bar da agefi. Eghtɨ gumazim kuarim an pɨrtɨ, kɨ dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim a danɨngtɨ, aneremam. Dɨpar kam nguazimɨn aven anadi. Dɨpar a isir kam, an a givezan kogham, a puram a iniam. \v 7 \x - \xo 21:7 \xo*\xt 2 Samuel 7:14; Onger Akaba 89:26-27; Sekaraia 8:8; Hibru 8:10\xt*\x*Gumazamizir mɨdorozim gamua apaniba abɨriba, kɨ bizir kaba me danɨngam. Egh kɨ men Godɨn ikɨtɨ, me nan boribar ikiam. \v 8 \x - \xo 21:8 \xo*\xt Matyu 25:41; Efesus 5:5; 1 Timoti 1:9; Hibru 12:14; Akar Mogomem 19:20; 20:14-15; 21:27; 22:15\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir atiatia ua gɨrakɨrangɨn zuiba ko, nɨghnɨzir gavgavim ataghiziba ko, gumazamizir arazir bar kurar mɨzɨrɨzibagh amiba ko, gumazir gumazamizibav sozi me ariaghɨriba ko, gumazamiziba uari ko akua amir araziba ko, akuzibagh amua egha imezibagh amir gumaziba ko, asebar ziaba feba ko, gumazamizir ifavariba, me bar uan nguibamɨn mangam. Kar danganir avim ko salfan dagɨar avir bar puvɨra isim. Kar ovever namba 2.” \s Jon Jerusalemɨn igiamɨn gari \p \v 9 \x - \xo 21:9 \xo*\xt Akar Mogomem 15:1; 15:6-7; 19:7-9\xt*\x*Ezɨ enselɨn mam na bagha izi. Faragha enselɨn 7pla, me itarir 7plan bizir bar kuraba aven itiba suiki, kar Godɨn anɨngagharir arazir abuananaba. Enselɨn kam, a men mav. A kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ izɨtɨ, kɨ Sipsipɨn Nguzimɨn amuir a datɨrɨghɨn ikiamim nɨn akagham.” \v 10 \x - \xo 21:10 \xo*\xt Esekiel 40:2; Akar Mogomem 1:10; 17:3; 21:2\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam pamtem nan ingarima, ensel na inigha ghua mɨghsɨar bar ekiamɨn ghuavanabo. Egha Nguibar Ekiar God Baghavɨra Itim, Jerusalem nan aka. Nguibar kam a Godɨn damazimɨn ikegha Godɨn Nguibam ategha izaghiri. \v 11 \x - \xo 21:11 \xo*\xt Aisaia 60:1-2; 60:19; Akar Mogomem 21:23; 22:5\xt*\x*Ezɨ Godɨn angazangarir ekiam nguibar kam gisira, ezɨ an angazangarim bar igharagha gari, mati dagɨar ivezim bar pɨn kozimɨn mɨn gari. A jaspan dagɨar angazangarimɨn mɨn gara egha glasɨn mɨn taghtasi. \v 12 \x - \xo 21:12-13 \xo*\xt Esekiel 48:30-35\xt*\x*Nguibar kamɨn dɨvazim bar ekevegha bar pɨn mar iti, ezɨ tiar akar 12pla dɨvazir ekiar kamɨn iti. Ezɨ 12plan enselba tiar akar kabar boroghɨn tuivighav iti, ezɨ Israelɨn 12plan anababar ziaba tiar kabagh isɨn iti. \v 13 Ezɨ aruem anadi naghɨn itir dɨvazir mɨriam, tiar akar 3pla an iti. Ezɨ dɨvazir mɨriar Notɨn itim, tiar akar 3pla an iti. Ezɨ dɨvazir mɨriar Sautɨn itim, tiar akar 3pla an iti. Ezɨ aruem uaghiri naghɨn itir dɨvazir mɨriam, tiar akar 3pla an iti. \v 14 \x - \xo 21:14 \xo*\xt Matyu 16:18; Galesia 2:9; Efesus 2:20; Hibru 11:10\xt*\x*Nguibar kamɨn dɨvazim, 12plan dagɨar ekiaba an apengan ikia gavgavim a ganɨdi, ezɨ Sipsipɨn Nguzimɨn aposelbar ziaba dar iti. \p \v 15 \x - \xo 21:15 \xo*\xt Esekiel 40:3; Sekaraia 2:1; Akar Mogomem 11:1\xt*\x*Ezɨ enselɨn na ko mɨgeim, golɨn aghorir bizibar abarimɨn suira, a nguibar kam ko dɨvazir ekiam ko an tiar akabar apanasa. \v 16 Nguibar ekiar kamɨn 4plan mɨriabar ababanim voroghɨra ghu. Ezɨ ensel uan golɨn aghorimɨn nguibar ekiamɨn abarima an ababanim ghua 2,200 kilomitan tu. Ezɨ nguibar ekiamɨn 4plan mɨriaba ko an ruarimɨn ababanim bar voroghɨra ghue, egha boksiar dafamɨn mɨn gari.\f + \fr 21:16 \fr*\ft Grighɨn akam kamaghɨn mɨgei, nguibar kamɨn ababanim “12,000 stadia.” Ezɨ en dɨbobonim e kamaghɨn a dɨponam, 2,200 kilomita. Ezɨ e fozir puvatɨ, Jon guizɨn 2,200 kilomitan ababanim mɨgei, o an osirizir namban kam 12,000, a bizir igharazim mɨgei. E fo, Judan gumazibar nɨghnɨzimɨn aven, namba 12, a mɨngarir ekiam an iti.\ft*\f* \v 17 Ensel nguibar ekiamɨn dɨvazim uaghan an abarazɨma, ezɨ dɨvazimɨn tuirivimɨn ababanim ghua 65 mitan tu. Ababanir kam gumazamiziba bizibar abarir ababanimɨn mɨrara gari, ezɨ ensel ababanir kamra dɨvazir kamɨn abara a medi. \v 18 \x - \xo 21:18-21 \xo*\xt Aisaia 54:11-12\xt*\x*Nguibar ekiamɨn dɨvazim God dagɨar jaspan an ingari, egha nguibam uabɨ a dagɨar golrama an ingari, ezɨ a glasɨn mɨn isia taghtasi. \v 19 Ezɨ nguibar ekiamɨn dɨvazir mɨngarim, God dagɨar bar igharagha garir bar pɨn kozibar anesɨngi. Dagɨar kaba dɨgɨrir aghuiba dar iti, dar iveziba bar pɨn ko. Dagɨar faragha zuir bar aghuim, jaspa, a dɨvazir mɨngarimɨn faragha iti. Ezɨ namba 2 a sapaian dagɨar blupla. Ezɨ namba 3 a agetɨn dagɨam. Ezɨ namba 4 a emeralɨn dagɨar garim. \v 20 Ezɨ namba 5 a sadonikisɨn dagɨam, a ghurghurigha aghefe. Ezɨ namba 6 a konilian dagɨar aghevim. Ezɨ namba 7 a krisolaitɨn dagɨar iangurim. Ezɨ namba 8 a berilɨn dagɨar garim. Ezɨ namba 9 a topasɨn dagɨar iangurir igharagha garim. Ezɨ namba 10 a krisopresɨn dagɨam. Ezɨ namba 11 a haiasinɨn dagɨam. Ezɨ namba 12 a ametisɨn dagɨar pɨghaghevim. \v 21 \x - \xo 21:21 \xo*\xt Akar Mogomem 21:12; 21:18\xt*\x*Ezɨ tiar akar 12plan kaba, da 12plan manmaniar ghurghurir iveziba bar pɨn kozibar dar ingari. Tiar akar kaba me manmaniar ghurghurir ekiaba vaghvagha dar ingari. Ezɨ nguibar kamɨn aven itir tuaviba me golrama dar ingari, ezɨ golɨn kam glasɨn mɨn taghtasi. \p \v 22 \x - \xo 21:22 \xo*\xt Jon 4:23; Akar Mogomem 15:3\xt*\x*Ezɨ kɨ gari, nguibar ekiar kamɨn aven Godɨn Dɨpenir gumaziba ingarizɨ tam itir puvatɨ. Ekiam, a Godɨn Gavgaviba Bar Itim, ko Sipsipɨn Nguzim, aning uaning Godɨn Dɨpenimɨn danganim ini. \v 23 \x - \xo 21:23 \xo*\xt Aisaia 60:19-20; Akar Mogomem 21:11; 22:5\xt*\x*Godɨn angazangarir gavgavimra angazangarim nguibar ekiar kam ganɨdi. Ezɨ Sipsipɨn Nguzim uabɨ nguibar ekiar kamɨn lamɨn mɨn iti. Kamaghɨn amizɨ nguibar ekiar kamɨn angazangariba anɨngamin arueba ko iakɨniba puvatɨgham. \v 24 \x - \xo 21:24 \xo*\xt Aisaia 60:3-5; 66:12\xt*\x*Eghtɨ nguibaba bar dar gumazamiziba nguibar ekiar kamɨn angazangarimɨn daruam. Eghtɨ nguibaba bar dar atriviba uan bizir bar aghuiba inigh an aven izam. \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Sekaraia 14:7; Akar Mogomem 22:5\xt*\x*\x - \xo 21:25-26 \xo*\xt Aisaia 60:11\xt*\x*Eghtɨ aruemɨn, me nguibar ekiar kamɨn dɨvazimɨn tiar akaba aseghan kogham. Dɨmagariba nguibar ekiar kamɨn puvatɨgham. Kamaghɨn amizɨ tiar akaba kuighiregh mamaghɨra ikiam. \v 26 \x - \xo 21:26 \xo*\xt Aisaia 66:12; Akar Mogomem 21:24\xt*\x*Eghtɨ nguibabar atriviba bar men dagɨaba ko men bizir dɨgɨrir aghuiba, me bar ada inigh aven mangam. \v 27 \x - \xo 21:27 \xo*\xt Aisaia 35:8; 52:1; 60:21; Esekiel 44:9; Joel 3:17; 1 Korin 6:9-10; Filipai 4:3; Akar Mogomem 13:8; 20:12; 21:8; 22:14-15\xt*\x*Eghtɨ bizir mɨzɨrɨziba ko gumazamizir arazir kurigha mughazibagh amiba ko, gumazamizir ifavariba, me nguibar ekiar kamɨn aven mangan kogham. Bar puvatɨgham, gumazamizir ziaba akɨnafarir zurara itimɨn aven itiba, akɨnafarir kam a Sipsipɨn Nguzimɨn akɨnafarim, merara nguibar ekiar kamɨn aven mangam. \c 22 \s Jon, temer ikɨrɨmɨrir zurara itim ko dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim, aningɨn gari \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xo*\xt Esekiel 47:1; Sekaraia 14:8\xt*\x*Ezɨ ensel faner mam nan aka, faner kamɨn dɨpam ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdima, an angazangarim glasɨn mɨn taghtasi. Faner dɨpar kam God ko Sipsipɨn Nguzimɨn atrivir dabirabimɨn apengan ikegha ivemara ghua, \v 2 \x - \xo 22:2 \xo*\xt Jenesis 2:9; Esekiel 47:12; Joel 3:18; Sekaraia 14:8; Akar Mogomem 2:7; 21:24; 22:14; 22:19\xt*\x*nguibar ekiar kamɨn tuavir torimɨn uaghiri. Ezɨ faner kamɨn mɨriamningɨn temer ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdiba vong ko vong sara tuivighav iti. Temer kaba 12plan iakɨnibar azeniba vaghvagha zurara dagheba be. Temer kabar dafariba, kantriba bar dar gumazamizibar amutɨ me ua ghuamaghegham. \v 3 \x - \xo 22:3 \xo*\xt Jenesis 3:17; Esekiel 48:35; Sekaraia 14:11; Akar Mogomem 7:15\xt*\x*Eghtɨ bizir God bar aghuagha otogheziba uamategh ikian kogham. God ko Sipsipɨn Nguzimɨn atrivir dabirabim, nguibar ekiar kamɨn ikiam. Eghtɨ Godɨn ingangarir gumazamiziba an ingangarim damuam. \v 4 \x - \xo 22:4 \xo*\xt Onger Akaba 42:2; Matyu 5:8; 1 Korin 13:12; 1 Jon 3:2; Akar Mogomem 3:12; 14:1\xt*\x*Egh me an guamɨn gantɨma, an ziam men guabar ikiam. \v 5 \x - \xo 22:5 \xo*\xt Aisaia 60:19; Daniel 7:18; 7:27; 2 Timoti 2:12; Akar Mogomem 5:10; 20:6; 21:23-25\xt*\x*God en Ekiam, angazangarim gumazamizibar anɨngtɨ, kamaghɨn dɨmagarim uam otivan kogham, eghtɨ lam ko aruemɨn angazangariba ua ingangariba puvatɨgham. Eghtɨ Godɨn gumazamiziba, me atrivibar mɨn zurara ikɨ mamaghɨra ikiam. \s Iesus zuamɨram otogham \p \v 6 \x - \xo 22:6 \xo*\xt Akar Mogomem 1:1; 19:9; 21:5\xt*\x*Ezɨ enselɨn kam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Akar kaba da bar guizbangɨra, eghtɨ gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim dar ikiam. Godɨn Ekiam, uan Duam an akam inigha izir gumazibagh anɨngizɨ, a men navir averiaba fema, me an akam akuri. Egha a uan ensel amadazɨ, ensel an ingangarir gumazamiziba bizir bar zuamɨrama otivamiba men akaghasa, izi.” \p \v 7 \x - \xo 22:7 \xo*\xt Akar Mogomem 1:3; 3:11; 22:10-12; 22:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia orakigh. \q2 Kɨ bar zuamɨra ia batogham. \q1 Akɨnafarir kam, a datɨrɨghɨn ko gɨn otivamin bizibar gun mɨgeir akaba, \q2 an aven iti. \q1 Eghtɨ gumazamizir akar kabar gɨn zuiba, \q2 me bar akongegh!” \b \p \v 8 \x - \xo 22:8 \xo*\xt Akar Mogomem 19:10\xt*\x*Kɨ Jon, kɨ bizir kabar gara egha akar kaba barasi. Kɨ dar ganigha egha da baregha, maghɨra enselɨn bizir kaba nan akazimɨn suemningɨn tevimning apɨrigha an ziam fasa. \v 9 Ezɨ a kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ mamaghɨn damuan markɨ! Kɨ uaghan, nɨ ko Godɨn akam inigha izir gumazamiziba, me nɨn adarasi, e bar ingangarir vamɨram ami. Egha gumazamizir akɨnafarir kamɨn akabar gɨn zuiba, kɨ me ko ingangarir vamɨram ami. God uabɨra, nɨ an ziam fɨ!” \p \v 10 \x - \xo 22:10 \xo*\xt Daniel 8:26; 12:4; 12:9; Akar Mogomem 1:3; 10:4\xt*\x*Egha a kamaghɨn na mɨgei, “God bizibar amuamin dughiam a bar roghɨra ize. Kamaghɨn amizɨ, nɨ datɨrɨghɨn ko gɨn otivamin bizibar gun mɨgeir akar akɨnafarir kamɨn itim, nɨ dar ghuangsɨghan markɨ. \v 11 \x - \xo 22:11 \xo*\xt Esekiel 3:27; Daniel 12:10; 2 Timoti 3:13\xt*\x*Gumazamizir arazir kurabagh amiba, me dar amu mangɨvɨra ikɨ. Eghtɨ gumazamizir arazir mɨzɨrɨzibagh amiba, me dar amu mangɨvɨra ikɨ. Eghtɨ gumazamizir arazir aghuibagh amiba, me arazir aghuibar amu mamaghɨra ikɨ. Ezɨ gumazamizir God baghavɨra itiba, me Godɨn gumazamizibar ikɨvɨra ikɨ.” \p \v 12 \x - \xo 22:12 \xo*\xt Onger Akaba 28:4; Aisaia 40:10; 62:11; Jeremaia 17:10; Rom 2:6; 14:12; 2 Korin 11:15; Akar Mogomem 2:16; 2:23; 20:12\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Ia orakigh, kɨ bar zuamɨra ia batogham. Kɨ ivezir bar ia danɨngamim inigh izam. Egh gumazamiziba amir araziba bagh, kɨ vaghvagh iveziba ua me ikarvagham. \v 13 \x - \xo 22:13 \xo*\xt Aisaia 44:6; 48:12; Akar Mogomem 1:8; 1:17; 2:8; 21:6\xt*\x*Kɨrara kɨ bar faraghavɨra ikia egh abuan ikɨvɨra ikiam. Egha kɨ biziba bar dar mɨngarim, egha ingangarir kɨ amiba kɨ uaghan bar a da gefi. \p \v 14 \x - \xo 22:14 \xo*\xt Jenesis 2:9; 3:22; Akar Mogomem 7:14; 21:27; 22:2\xt*\x*“Ezɨ gumazamizir uan korotiaba ruegha itiba, God ghaze, me temer ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdir kamɨn daghebar amɨva, uaghan nguibar ekiar kamɨn tiar akabar aven mangam. Kamaghɨn amizɨ me bar akongegh. \v 15 \x - \xo 22:15 \xo*\xt Galesia 5:19-21; Filipai 3:2; Kolosi 3:6; Akar Mogomem 21:8\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir arazir bar kurar mɨzɨrɨzibagh amiba ko, akuzibagh amua egha imezibagh amir gumaziba ko, gumazamizir uari bakɨa akuiba ko, gumazamizibav sozi me ariaghirir gumaziba ko, gumazamizir asebar ziaba feba ko, gumazamizir bar ifavarir arazim gifongegha a gamiba, gumazamizir kaba bar moghɨra Godɨn nguibar kamɨn azenan ikiam. \p \v 16 \x - \xo 22:16 \xo*\xt Dɨboboniba 24:17; Aisaia 11:1; 11:10; Sekaraia 6:12; Rom 1:3; 2 Pita 1:19; Akar Mogomem 2:28; 5:5\xt*\x*“Kɨ Iesus, kɨ uan ensel amadazɨ a ia bagha iza, egha siosba bagha akar kamɨn gun me mɨkeme. Kɨ Atrivim Devitɨn ovavim. Kɨrara, kɨ amɨnim tiasava amir mɨkovezir bar puvɨra isim.” \p \v 17 \x - \xo 22:17 \xo*\xt Aisaia 55:1; Jon 7:37; Akar Mogomem 21:2; 21:6; 21:9\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam ko Sipsipɨn Nguzimɨn amuim, aning ghaze, “Ekiam Iesus, nɨ izɨ!” Eghtɨ gumazamizir uaghan akar kam baraghiziba, me uaghan kamaghɨn mɨkɨmam, “Nɨ izɨ!” Eghtɨ gumazitam kuarim an pɨrtɨ, a izɨ. Egh a dɨpam amɨsɨ, dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdir kam puram a inigham, iveziba puvatɨ. \s Jon akar bar gavgavim gumazamizir akɨnafarir kamɨn itir akaba baraghizibagh anɨdi \p \v 18 \x - \xo 22:18 \xo*\xt Akar Mogomem 15:1; 15:6\xt*\x*\x - \xo 22:18-19 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:2; 12:32\xt*\x*Kɨ Jon, kɨ gumazamizir akɨnafarir kamɨn aven itir akam baraghizibav kɨmasa, akar kam a datɨrɨghɨn ko gɨn otivamin bizibar eghaghanim. Kɨ gumazamizir kaba pamtemɨn vaghvagha me mɨgei, “Gumazitam akar igharazitam uam akar kam gisɨn a gɨvɨraghtɨ, God a ikarvaghɨva, arazir bar kurar akɨnafarir kamɨn aven itim, God gumazir kamɨn ivezir kuram ua dagh ivɨragham. \v 19 \x - \xo 22:19 \xo*\xt Onger Akaba 69:28; Akar Mogomem 13:8; 22:2\xt*\x*Eghtɨ gumazitam datɨrɨghɨn ko gɨn otivamin bizibar akar akɨnafarir kamɨn itibar tam adeghtɨ, God an bizir aghuiba a dama da degham. Eghtɨ a temer ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdimɨn daghetam aman kogham, egh God baghavɨra itir nguibar ekiamɨn ikian kogham. Nguibar ekiar kam, akɨnafarir kam an gun mɨgei.” \p \v 20 \x - \xo 22:20 \xo*\xt Matyu 16:27; 1 Korin 16:22; Akar Mogomem 22:7; 22:12\xt*\x*Ezɨ Gumazir Bizir Kabar Gun Mɨgeir Kam, datɨrɨghɨn kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Bar guizbangɨra, \q2 kɨ zuamɨra ia batogham.” \b \p Guizbangɨra! Ekiam Iesus, nɨ izɨ! \p \v 21 \x - \xo 22:21 \xo*\xt Rom 16:20; 2 Tesalonika 3:18\xt*\x*Eghtɨ Ekiam Iesusɨn apangkuvim, Godɨn gumazamiziba bar moghɨra me ko ikɨ. \p Bar guizbangɨra!