\id PRO - drafted by Siria; edited by Steven Dazim; exeg ck by Marsha Miles, Pais Asuari, Steven Dazim, Francis Dagonov; comprehension checked by many Aruamus in different settings; PRO 1-12 cons ck by Wes Beasley in May 2012; PRO 13-31 cons ck by Jill Riepe in Aug 2014. \ide UTF-8 \h Aghuzir Akaba \toc3 AA \toc2 Aghuzir Akaba \toc1 Dabirabir Aghuimɨn Aghuzir Akaba \mt Dabirabir Aghuimɨn Aghuzir Akaba \mt2 O \mt1 Aghuzir Akaba \imt Akar faragha zuim \ip Israelia akar bar otevir isɨngtɨzir gumazamizibar ikɨrɨmɨrim akɨr dabirabir aghuim men akakaghamibagh ifonge. Akar otevir kaba me Inglisɨn akamɨn kamagh da dɨbori: ol Provep. Dabirabir Aghuimɨn Aghuzir Akabar akɨnafarir kamɨn aven, me akar otevir avɨrir kaba, kar Israelian tisaba gumazamizir igiabar sure gamiba. Dughiar maba, e Aruamɨn gumazamiziba kamagh dɨbora ghaze, Aghuzir Akaba. \ip Bizir bar faragha zuir dabirabir aghuim me danɨngam, me kamagh a dɨbori, nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuim. Akɨnafarir kam, kamaghɨn en aka, nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn itir arazim, ko an atiatia an apengan itir arazimra, aning nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuimɨn mɨngarim. \ip Akɨnafarir kamɨn averiam, dabirabir aghuimɨn mɨgɨrɨgɨar avɨriba en aka. A e uan amuiroghboriba ko deragh dapiamin tuavim en akakasi. Egha dagɨar ingangaribar amu igharaz darazi ko deragh dapiamin tuavim en aka. Igiabar akar bar avɨriba iti, me da baragh egh gumazir uari fa orazir puvatɨziba ko daruan kogham. Kamaghɨn dera, e uarira uari abɨnigh gumazamizir onganarazibar akurvagh. \ip Akɨnafarir kamɨn otevir maba, Godɨn Akar Gavgaviba, gavgavim dagh anɨdi. Ezɨ akar maba fofozir gumaziba uari dar gara dagh fo, da en ikɨrɨmɨrimɨn akurvaghasa, ezɨ me dar gun mɨgei. Me mɨgɨrɨgɨar kaba bar da isa akɨnafarir kamɨn da osiri, eghtɨ da dabirabir aghuim en akakagham. \c 1 \ms Nɨghnɨzir aghuim, a bizir bar aghuim \mr (Sapta 1--9) \s Akɨnafarir kam a gumazamiziba bar men akurvagham \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt 1 Atriviba 4:32\xt*\x*Akɨnafarir kam a Solomonɨn aghuzir akar otevir aghuiba an iti, a Devitɨn otarim, a Israelian atrivim. \b \q1 \v 2 Egh akar kaba, nɨghnɨzir aghuim e danɨngɨva, egh uaghan en sure damuam. \q2 Eghtɨ e mɨngariba izɨvazir akaba, deraghvɨra dagh fogham. \q1 \v 3 Egh akɨnafarir kamɨn itir akaba, dabirabir aghuimɨn tuavim, en sure damuam. \q2 Eghtɨ e arazir aghuimɨn gɨn mangɨva, egh gumazamiziba bar deragh me damuva, arazir magh garimɨn bar me damuam. \q1 \v 4 Eghtɨ gumazir fofozir muziariba itiba, akar kam men akurvaghtɨ me nɨghnɨzir aghuiba iniva, \q2 egh fofozir aghuim gumazamizir igiabar anɨngtɨ, me deragh tuaviba tuisɨghamin arazim gɨfoghɨva egh tuavir aghuimɨn gɨn mangam. \q1 \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Aghuzir Akaba 9:9; 14:6; Fofozir Gumazim 9:11\xt*\x*Eghtɨ akɨnafarir kam gumazir fofoziba itiba bar men akurvaghtɨ, me fofozim inivɨra ikiam. \q2 Egh gumazir nɨghnɨzir aghuiba itibar sure damutɨ, me tuavir aghuimɨn gɨn mangɨsɨ nɨghnɨgham. \q1 \v 6 Egh akar kam men akurvaghtɨ, me aghuzir akaba ko akar isɨn zuibagh fofoghɨva, \q2 egh gumazir fofozibar akar aghuiba ko akar mogomebagh fofogham. \b \q1 \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Jop 28:28; Onger Akaba 111:10; Aghuzir Akaba 9:10; 15:33\xt*\x*Eghtɨ nɨ nɨghnɨzir aghuim inisɨ, nɨ faragh Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikɨ an atiating. \q2 Ezɨma gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me fofozir aghuiba ko suren akaba inian aghua. \s Gumazamizir igiabar sure damuamin akaba \q1 \v 8 Nan borim, nɨ uan amebam ko afeziamɨn aghuzir akaba baragh \q2 egh aningɨn akaba batoghan markɨ. \q1 \v 9 Eghtɨ aningɨn akaba nɨ damutɨ nɨn dabirabimɨn ganganim deragham, \q2 mati nɨ adɨsir aghuim gami, ezɨ nɨn ganganim dera. \q1 \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:8; Onger Akaba 50:18; Aghuzir Akaba 16:29\xt*\x*Nan borim, arazir kurabagh amir gumazamiziba arazir kuram damusɨ nɨ gaghontɨ, \q2 nɨ men akam baraghan markɨ. \q1 \v 11 Eghtɨ kamagh garir gumaziba kamaghɨn mɨkɨmam, “Nɨ izɨ, e mangɨ tuavir mɨriamɨn muegh ganam. Eghtɨ gumazir manaba izɨtɨ, e me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregham. \q2 Gumazir manaba iza uarir akurvaghamin tuaviba puvatɨ, e uan ifongiamɨn gɨn mangɨ pura me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregham. \q1 \v 12 Me angamɨra ikɨvɨra ikɨ izɨtɨ, e zuamɨram otivighɨva me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiregham, \q2 mati ovevem gumazamiziba bativi me ariaghira Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn ghuaghiri. \q1 \v 13 Egh e gumazir kabar bizir avɨriba initɨ \q2 da bar en dɨpenibagh izɨvagham. \q1 \v 14 Nɨ izɨ en akuragh, \q2 egh e koma bizir avɨriba iniam.” \b \q1 \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Onger Akaba 1:1; 119:101; Aghuzir Akaba 4:14\xt*\x*Nan borim, kamagh garir gumaziba ko daruan markɨ, \q2 men saghuiamɨn ikɨva egh men gɨn mangan markɨ. \q1 \v 16 Kamagh garir gumaziba zurara arazir kurabar amuasa bar ifonge. \q2 Egha zurara gumazibav soghtɨ me arɨghirasava ami. \q1 \v 17 E fo, kuaraziba nɨghnɨzir aghuiba ikia garima, gumazim da bagha ivem arɨsi, ezɨ da kamaghɨn garava ara zui. \q2 Ezɨ kamaghɨn amir gumaziba nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ, me ivezir kuramɨn arɨmangamin nɨghnɨziba puvatɨ. \q1 \v 18 Ezɨ kamagh garir gumaziba uari uari bagha azuaziba adui, \q2 da me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram. \q1 \v 19 Ezɨ gumazir mɨsogha okeba, me arazir kamɨn gɨn zui, me arɨmɨghiram. \q2 Bizir me okeba, da me gasɨghasɨgham. \s Gumazir nɨghnɨzir aghuimɨn gɨn zuir puvatɨziba, me osɨmtɨzir ekiaba bativam \q1 \v 20 \x - \xo 1:20-21 \xo*\xt Aghuzir Akaba 8:1-3\xt*\x*Nɨghnɨzir aghuim, a mati amizim tuavibar biziba amaga dagh ivezir danganibar tuivav ikia \q2 gumazamizibar dei. \q1 \v 21 Egha a gumaziba danganir uari akuvim ko, gumazamizir avɨriba itir danganibar tuivav ikia, \q2 egha kamaghɨn dei, \q1 \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Onger Akaba 1:1; Aghuzir Akaba 1:4; 1:32; 9:4; 22:3\xt*\x*“Ia gumazamizir nɨghnɨziba puvatɨziba, ia zurara kamaghɨra ikiasa, a? Ia gumazamizir onganiba! \q2 Ia fofozir aghuim inian aghuagha egha dɨbovibar a mɨgei. Ia manadɨzoghɨn arazir kam ataghɨragham? \q1 \v 23 Ia oragh! Kɨ akar gavgavimra ia mɨgei, ia uan arazir kuraba atakigh. \q2 Kɨ ian sure damuva egh nɨghnɨzir aghuiba ia danɨngam, eghtɨ ia nan akamɨn gɨn mangɨ. \q1 \v 24 Ia na bagh izasa kɨ uan agharim amadagha ian dei. \q2 Ezɨ ia aghuagha izezir puvatɨ. \q1 \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Onger Akaba 107:11; Aghuzir Akaba 15:10; Luk 7:30\xt*\x*Kɨ ia akɨrasa mɨgei, ezɨ ia aghua. \q2 Egha ia bar moghɨra akɨrim ragha nan akam gasara. \q1 \v 26 Eghtɨ osɨmtɨzir ekiam ia batoghtɨ ia ikuvighamin dughiamɨn, \q2 kɨ uaghan bar puvɨram akɨva, dɨbovir akabar ia mɨkɨmam. \q1 \v 27 Dughiar kuram zuamɨram otogham, mati amɨnir gavgavir kuram bizibagh asɨghasɨsi. \q2 Eghtɨ osɨmtɨziba ko mɨzaziba ia batogh ia gasɨghasigham, mati amɨnir bar ekiam oto. \b \q1 \v 28 \x - \xo 1:28 \xo*\xt Onger Akaba 18:41; Aisaia 1:15; Maika 3:4; Sekaraia 7:13\xt*\x*“Dughiar kamɨn ia uarir akurvaghsɨ nan dɨmtɨ, kɨ oreghan kogham. \q2 Ia na buriva, egh ia nan apighan kogham. \q1 \v 29 Guizbangɨra, ia fofozir aghuim batoke. \q2 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikɨ an atiatingan aghua. \q1 \v 30 Dughiar kɨ ia akɨrasava amim, ia akɨrim ragha na gasara. \q2 Egha nan akar aghuim batoke. \q1 \v 31 Kamaghɨn amizɨ, ia datɨrɨghɨn uan arazir kurar ia amiba bagh \q2 ivezir bar kuram iniam, mati gumazim dagher kuram amegha puvɨram arei. \q1 \v 32 Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, zurara akɨribagh igha na gasi, ezɨ men arazir kam me mɨsozima, me ariaghiri. \q2 Me ghaze, me bar bizibagh fogha gɨfa, egha me mati gumazir onganiba. Ezɨ men nɨghnɨzir kam meraram asɨghasɨgham. \q1 \v 33 \x - \xo 1:33 \xo*\xt Onger Akaba 25:12-13; Aghuzir Akaba 3:24-26\xt*\x*Ezɨ gumazamizir deraghavɨra nan akam baraziba, me deraghvɨra ikiam. \q2 Egh osɨmtɨziba men puvatɨghtɨ, me atiatingan kogh, egh me fogham, bizir kuratam me batoghan kogham.” \c 2 \s Gumazir nɨghnɨzir aghuimɨn gɨn zuiba deraghvɨra ikiam \q1 \v 1 Nan borim, nɨ nan akam baragh, \q2 egh deraghvɨram nan akar gavgaviba isɨ uan navim datɨgh. Nan akar kaba bar pɨn ko. \q1 \v 2 Egh nɨghnɨzir aghuim anɨdir akaba baragh. \q2 Egh nɨ fofozir aghuim inisɨ pamten ingar. \q1 \v 3 Egh nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuim bagh azangsɨghtɨ aning nɨ bagh izam, \q2 mati nɨ uabɨn akurvaghasa gumazir mamɨn dei. \q1 \v 4 Egh nɨ nɨghnɨzir aghuim bativsɨ pamtemɨn ingar, mati gumazim silvan nguazimɨn aven itim a buri, \q2 egha mati gumazim bizir aghuir mongeziba, a da buri. \q1 \v 5 Egh nɨ bizir kabar amuva, egh nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikia an atiatir arazim bar a gɨfoghɨva, \q2 egh nɨ bar deraghvɨra God gɨfogham. \q1 \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt 1 Atriviba 3:9; 3:12; Jems 1:5\xt*\x*Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God uabɨ nɨghnɨzir aghuim e ganɨdi. \q2 Egha a fofozim ko deragha nɨghnɨzir arazimɨn mɨngarim. \q1 \v 7 Egha a gumazamizir arazir aghuibar gɨn zuiba, nɨghnɨzir aghuiba me ganɨdi. \q2 Gumazamizir deraghavɨram aruiba, a bar deraghavɨra men garima me osɨmtɨziba puvatɨ. \q1 \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt 1 Samuel 2:9; Onger Akaba 66:9\xt*\x*God gumazamizibar gari, me gumazamizir igharaziba deragha arazir magh gariba me gami, ezɨ a deravɨra men gara men akura. \q2 Egha gumazamizir an tuavimɨn gɨn zuiba, a deravɨra me geghufi. \b \q1 \v 9 Nan borim, nɨ nan akam bareghɨva, egh nɨghnɨzir aghuimɨn gɨn mangɨva, egh tuavir aghuir nɨ mangamim a gɨfogham. \q2 Egh nɨ arazir aghuim gɨfoghɨva, egh uaghan arazir magh garimɨn gumazamizibar amuamin arazim gɨfogham. \q1 \v 10 Egh nɨ nɨghnɨzir aghuir avɨriba iniva, \q2 nɨ uan fofozim bagh bar akuegham. \q1 \v 11 Nɨ deragh tuaviba tuisɨghamin arazim gɨfoghɨva egh tuavir aghuimɨn gɨn mangam. \q2 Eghtɨ arazir kam, deravɨra nɨn ganam, mati nɨ dɨvazimɨn aven deravɨra iti. Eghtɨ fofozir aghuim nɨ geghuvam. \q1 \v 12 Eghtɨ nɨghnɨzir aghuim nɨn akurvaghtɨ, \q2 nɨ gumazir arazir kurabagh amiba ko akar kurabav geibar gɨn mangan kogham. \q1 \v 13 Gumazir kaba tuavir aghuim ategha \q2 tuavir mɨtatemɨn zui. \q1 \v 14 Egha me arazir kurabar amuasa bar akonge. \q2 Egha arazir me amizir kam, me a bagha bar ifonge. \q1 \v 15 Gumazir kaba ifarava, \q2 men araziba bar ikufi. \b \q1 \v 16 Eghtɨ gumazir igharazimɨn amuim nɨ ko dakusɨ apezeperir akabar nɨ mɨkɨmam, \q2 eghtɨ nɨghnɨzir aghuim nɨn akuraghtɨ nɨ an akam baraghan kogham. \q1 \v 17 Kamagh garir amizim, fomɨra uan igiamra pamɨn ike, egha datɨrɨghɨn a gɨn amadagha anetaki. \q2 A fomɨra Godɨn damazimɨn dɨkɨrɨzir akam datɨrɨghɨn a bakɨnɨghnɨki. \q1 \v 18 Nɨ amizir kamɨn gɨn an dɨpenimɨn ghua, \q2 kar nɨ ovever tuavimɨn zui. \q1 \v 19 Gumazir a bagha zuiba, me ua izir puvatɨ. \q2 Me ikɨrɨmɨrir aghuim bagha zuir tuavim ataki, egh ua izeghan kogham. \q1 \v 20 Kamaghɨn amizɨ, nɨ nɨghnɨzir aghuim ikɨva, \q2 egh nɨ gumazir aghuibar tuavimɨn mangɨ, egh arazir aghuibar gɨn mangɨ. \q1 \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Onger Akaba 37:29\xt*\x*Eghtɨ gumazir aghuiba en nguazimɨn ikiam. \q2 Eghtɨ arazir kuraba puvatɨzir gumaziba kagh ikɨ mamaghɨra ikiam. \q1 \v 22 Eghtɨ gumazim uan azenimɨn ogheba asi moghɨn, \q2 God gumazir arazir kurabagh amiba asigh me batuegham. \c 3 \s Nɨghnɨzir aghuim dabirabir aghuim nɨ danɨngam \q1 \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Ua Me Ini 20:6; Godɨn Araziba 30:16; Onger Akaba 119:61\xt*\x*Nan borim, kɨ nɨn sure damuamin akar gavgavir kam nɨ a bakɨnɨghnɨghan markɨ. \q2 Nɨ zurara a gɨnɨghnɨgh a damu. \q1 \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Onger Akaba 91:16; 119:165; Aghuzir Akaba 11:10; 11:27\xt*\x*Nɨ akar kamɨn gɨn mangɨva, egh nɨ dughiar ruarimɨn nguazimɨn ikɨva, \q2 bar deraghvɨra daperagham. \q1 \v 3 Egh nɨ gumazir igharazibagh ifongezir arazim ko, igharaziba ko poroghav itir arazim ataghɨraghan markɨ. \q2 Egh nɨ arazir kamɨn gɨn mangɨtɨ, a mati kurukazir aghuimɨn mɨn nɨn fɨrimɨn ikiam. Egh nɨ deraghvɨra arazir kam isɨ uan navim datɨgh. \q1 \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Luk 2:52\xt*\x*Egh nɨ kamaghɨn damigh, God ko gumazamizibar damazimɨn ziar ekiam iniam, \q2 eghtɨ me nɨ gifongegham. \b \q1 \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Onger Akaba 37:3-5; Aghuzir Akaba 23:4; Jeremaia 9:23\xt*\x*Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikɨ. \q2 Egh kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, nan fofozimra nan akurvagham. \q1 \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 28:9; Aghuzir Akaba 16:3; Aisaia 45:13\xt*\x*Bizir nɨ bar amiba, nɨ Ikiavɨra Itir Godra nɨghnɨgh egh dar amu, \q2 eghtɨ a tuavir aghuir nɨ mangamimra nɨn akagham. \q1 \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Rom 12:16\xt*\x*Nɨ suam, nan fofozimra a guizbangɨn bizim. Puvatɨ. \q2 Nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikɨva an atiating, egh arazir kuraba akɨrim ragh dagh asaragh. \q1 \v 8 Nɨ kamaghɨn damutɨ, arazir kam bar deraghvɨra nɨn akuragham, \q2 mati marasin nɨn mɨkarzimɨn akurvazima, nɨ deraghavɨra iti. \q1 \v 9 Egh nɨ uan azenimɨn faragha mɨtɨghizir dagheba inigh ofan mɨn da isɨ Ikiavɨra Itir God danɨngigh, \q2 egh uaghan biziba ko dagɨaba abigh God danɨng, egh bizir kamɨn ziar ekiam God danɨngam. \q1 \v 10 Egh nɨ kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God nɨn azenibar daghebar amutɨ da otiv, dagher avɨriba ikiam. \q2 Eghtɨ nɨ uan dagher dɨpenibar aghutɨ da izɨvaghtɨ, nɨn wainɨn mɨneba wainɨn dɨpam bar izɨvagh egh fasfagham. \b \q1 \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Jop 5:17\xt*\x*\x - \xo 3:11-12 \xo*\xt Hibru 12:5-6\xt*\x*Nan borim, Ikiavɨra Itir God arazir kurar manam bagh nɨ akɨrtɨ, \q2 nɨ osɨmɨva egh ataran markɨ. \q1 \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Godɨn Araziba 8:5; Aghuzir Akaba 13:24; Akar Mogomem 3:19\xt*\x*Guizbangɨra, gumazamizir Ikiavɨra Itir God ifongeziba a me akɨrmɨsi, \q2 mati afeziam uan otarir a bar ifongezim akɨri. \b \q1 \v 13 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ko fofozim ini, \q2 a bar akongegh. \q1 \v 14 Guizbangɨra, nɨghnɨzir aghuim bar deragha \q2 silva ko gol gafira. \q1 \v 15 Nɨghnɨzir aghuim, dagɨar aghuir bar pɨn koziba bar dagh afira. \q2 Egha uaghan bizir igharazir nɨ bar ifongeziba bar dagh afira. \q1 \v 16 Nɨghnɨzir aghuim nɨn akurvaghtɨ, nɨ dughiar ruarimɨn nguazimɨn ikiam. \q2 Egh ziar ekiam nɨ danɨngɨva egh bizir avɨriba nɨ danɨngam. \q1 \v 17 Nɨghnɨzir aghuim zurara nɨn navim damutɨ an amɨragh ikiam. \q2 Egh nɨn dabirabim damutɨ a deraghvɨram otogham. \q1 \v 18 Nɨghnɨzir aghuim, mati temer ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdimɨn mɨn iti. \q2 Kamaghɨn, gumazir nɨghnɨzir aghuimɨn suiraziba, me ikɨrɨmɨrir aghuimɨn ikia egha bar akonge. \b \q1 \v 19 Ikiavɨra Itir God nɨghnɨzir aghuimɨn nguazir kamɨn ingari, \q2 egha a fofozir aghuimɨn overiamɨn ingari. \q1 \v 20 Egha nɨghnɨzir aghuimɨn dɨpar ekiar nguazir averiamɨn itim gamizɨ an akariaghɨrɨgha anabo. \q2 Egha ghuariabagh amima, da uari akuvima amozim izi. \q1 \v 21 Nan borim, nɨ bar deragh gan, egh uan nɨghnɨzir aghuim ko tuaviba tuisɨzir arazimɨn suiragh gavgavigh, \q2 egh tuavir aghuimɨn gɨn mangɨ. Nɨ aning ataghɨraghan markɨ. \q1 \v 22 Nɨghnɨzir aghuim ko fofozim ikɨrɨmɨrir ruarim nɨ danɨngɨva, \q2 egh kurukazir aghuimɨn mɨn nɨn fɨrimɨn ikiam. \q1 \v 23 Eghtɨ nɨ deraghvɨra tuavimɨn mangɨtɨ, \q2 bizitam nɨn dagarim mɨtɨghtɨ nɨ irɨghan kogham. \q1 \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Jop 11:19; Onger Akaba 3:5; Aghuzir Akaba 6:22\xt*\x*Egh nɨ akuir dughiamɨn nɨ atiatingan kogham. \q2 Nɨ bar deraghvɨra dakuam. \q1 \v 25 Eghtɨ dughiar kuram zuamɨram otogh gumazir kurabagh asɨghasɨghtɨ, nɨ atiatingan markɨ. \q2 Dughiar kamagh gariba izam, mati amozir dafaba ko amɨnir gavgaviba izi, eghtɨ nɨ nɨghnɨzir avɨribar amuan markɨ. \q1 \v 26 Nɨ fo, nɨ nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikɨ, \q2 eghtɨ a nɨ ekɨarugh egh nɨn ganam, eghtɨ apaniba uan ivebar nɨ inighan kogham. \b \q1 \v 27 \x - \xo 3:27 \xo*\xt Rom 13:7; Galesia 6:10\xt*\x*Eghtɨ gumazitam bizitam puvatɨgh egh uabɨ danɨngɨsɨ nɨn azangsɨghtɨ, \q2 nɨ kamaghɨn mɨkɨman markɨ, “Puvatɨ.” Nɨ a damuamin tuavim ikɨtɨ, nɨ a danɨngigh. \q1 \v 28 Eghtɨ nɨ uan namakamɨn akurvaghamin tuavitam ikɨva, nɨ datɨrɨghɨn an akurvagh. Nɨ kamaghɨn a mɨkɨman markɨ, \q2 “Nɨ tong orarkegh. \q3 Nɨ gurumzaraghan izɨtɨ, kɨ nɨ danɨngam.” \q1 \v 29 Nɨn namakar nɨn boroghɨra itiba, nɨ pazɨ me damusɨ nɨghnɨghan markɨ. \q2 Me kamaghɨn nɨghnɨsi, nɨ men namakar aghuim. \q1 \v 30 Nɨ gumazir arazir kuratam nɨ gamizir puvatɨzir tam, \q2 nɨ puram an atar akabar a gasan markɨ. \q1 \v 31 Nɨ igharaz darazigh asɨghasɨsir gumazamizibar ganɨva men biziba bagh navim dɨkavan markɨ. \q2 Egh nɨ men tuavimɨn gɨn mangan markɨ. \q1 \v 32 Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God uabɨ gumazir arazir kurabagh amibagh ifongezir puvatɨ. \q2 Egha gumazir aghuiba, a me gifuegha egha men boroghɨra izi. \q1 \v 33 Ikiavɨra Itir God ghaze, gumazir kuraba uan amuiroghboriba sara bar arɨghiregham. \q2 Egha a gumazir aghuiba uan amuiroghboriba ko deraghavɨra me gamua, egha men gari. \q1 \v 34 \x - \xo 3:34 \xo*\xt Jems 4:6; 1 Pita 5:5\xt*\x*Gumazir uari fava dɨbovir akabar igharaz daraziv geiba, God dɨbovir akaba me mɨkɨm me ikarvagham. \q2 Egha gumazir uan ziaba dɨkabɨriba God bar deravɨra me gami. \q1 \v 35 Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba itiba, ziar ekiaba iniam. \q2 Eghtɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me uari uan ziabagh asɨghasɨgh aghumsɨgham. \c 4 \s Ia fofozir aghuim ko nɨghnɨzir aghuim inigh \q1 \v 1 Nan boriba, kɨ ian afeziam, ia bar deraghvɨra nan aghuzir akam baragh, \q2 egh ia mɨngariba izɨvazir akaba, deraghvɨra dagh fogham. \q1 \v 2 Aghuzir akar kɨ ia ganɨdir kam, a bar dera, \q2 eghtɨ ia an suiragh gavgafigh. \q1 \v 3-4 Nan amebam borir igharazir tam batezir puvatɨ, a nararam ote, egha a bar na gifonge. \q2 Ezɨ kɨ aghɨrimra itir dughiamɨn uan afeziamɨn dɨpenimɨn itima, \q1 a nan sure gamigha kamaghɨn na mɨgei, \q2 “Nan akam deraghvɨram a inigh uan navim datɨgh, egh an gɨn mangɨ, egh nɨ bar deraghvɨra ikiam. \q1 \v 5 Nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuiba inigh. \q2 Egh nɨ nan akam batogh a bakɨnɨghnɨghan markɨ. \q1 \v 6 Nɨ nɨghnɨzir aghuim ataghɨraghan markɨ. \q2 Nɨ bar a gifongegh, eghtɨ a bar deraghvɨra nɨ geghuvam. \q1 \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Matyu 13:44; Luk 10:42\xt*\x*Nɨghnɨzir aghuim, a bar bizibar faraghavɨra iti. \q2 Guizbangɨra, nɨ gɨn bizir igharazir avɨriba iniam, ezɨ nɨghnɨzir aghuim a bar dagh afira, ezɨ nɨ a inisɨ pamtem ingar. \q1 \v 8 Nɨ nɨghnɨzir aghuim gifuegh pamtemɨn an suiragh, \q2 eghtɨ a ziar ekiam nɨ danɨngam. \q1 \v 9 A kurukazir aghuimɨn mɨn nɨn dapanimɨn ikɨ, \q2 egh a mati atrivimɨn dapanir asuamɨn mɨn ikiam.” \s Tuavir aghuim ko tuavir kuram \q1 \v 10 Nan borim, nɨ bar deraghvɨra nan akam baragh, \q2 egh nɨ dughiar bar ruarimɨn ikiam. \q1 \v 11 Kɨ nɨghnɨzir aghuimɨn nɨn sure gami, \q2 egha nɨn akua tuavir aghuimɨn zui. \q1 \v 12 Nɨ tuavir kamɨn mangɨtɨ, \q2 bizitam nɨn tuavim apɨrightɨ nɨ irɨghan kogham. \q1 \v 13 Aghuzir akar aghuim, a nɨn ikɨrɨmɨrimɨn mɨngarim. \q2 Kamaghɨn nɨ zurara an suiragh deravɨram a geghuv, egh anetaghɨraghan markɨ. \q1 \v 14 Nɨ gumazir kurabar tuavimɨn mangan markɨ, \q2 egh men arazibar gɨn mangan markɨ. \q1 \v 15 Egh nɨ bar moghɨra tuavir kam gitagh, akɨrim a gasaragh \q2 mangɨ bar an saghon ikɨ. \q1 \v 16 Gumazir kuraba arazir kuratam damusɨ nɨghnɨgh egh dakuighan kogham. \q2 Me arazir kuratam gumazir igharazitam damighvɨrama, egh me deraghvɨra dakuam. \q1 \v 17 Arazir kuram ko arazir gumazir igharaziba paza me gamim, \q2 aning mati men daghem ko dɨpar me apimning. \b \q1 \v 18-19 \x - \xo 4:18-19 \xo*\xt 2 Samuel 23:4; Matyu 5:14-15; Filipai 2:15\xt*\x*Gumazir kurabar tuavim mɨtarmer bar ekiamɨn mɨn iti. \q2 Gumazir kaba tuavir kamɨn ghua irava fozir puvatɨ, bizir manam men dagaribav tifi. \q1 Ezɨ gumazir aghuibar tuavim mati aruem anaga isiragha, \q2 angazangarim bar ekevegha ghua aruer arɨzimɨn tu. \b \q1 \v 20 Nan borim, nɨ deraghvɨra kuarim atɨgh \q2 nan akam baragh. \q1 \v 21 Nɨ akar kam deraghvɨram an suiragh. \q2 Egh a isɨ uan navim datɨgh. \q1 \v 22 Nɨ nan akam inigh, eghtɨ akar kam ikɨrɨmɨrir aghuim nɨ danɨngtɨ \q2 nɨn mɨkarzim ghuamagheghtɨ, nɨ bar deraghvɨra ikiam. \q1 \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Onger Akaba 44:21\xt*\x*Ezɨ nɨghnɨzir aghuir nɨn ikɨrɨmɨrim akakazim, a nɨn nɨghnɨzimɨn otifi. \q2 Kamaghɨn amizɨ nɨ zurara uan nɨghnɨzim deraghvɨram an gan. \q1 \v 24 Nɨ akar ifavariba ko akar kurabav mɨkɨman markɨ. \q1 \v 25 Nɨ tuavir nɨ mangamimra deraghvɨram an gan. \q2 Egh nɨ tintinimɨn ganan markɨ. \q1 \v 26 \x - \xo 4:26 \xo*\xt Hibru 12:13\xt*\x*Nɨ faragh deragh nɨghnigh, egh gɨn mangɨ bizibar amu. \q2 Eghtɨ nɨn araziba bar deraghvɨram otivam. \q1 \v 27 Nɨ zuir tuavir aghuim, nɨ anetaghɨraghan markɨ. \q2 Egh nɨ agharir guvim ko ikiriamɨn gɨn mangɨ arazir kuratam bar a damuan markɨ. \c 5 \s Nɨ gumazir igharazimɨn amuim okemegh a ko dakuan markɨ \q1 \v 1 Nan borim, nɨ deraghvɨra kuarim atɨgh nan akam baragh. \q2 Kɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuim nɨ danɨngasa. \q1 \v 2 Eghtɨ nɨ deragh tuaviba tuisɨghamin arazim gɨfoghɨva egh tuavir aghuimɨn gɨn mangam. \q2 Eghtɨ nɨn mɨgɨrɨgɨaba mati gumazim fofozir aghuim ikia mɨgei. \q1 \v 3 Nɨ fogh, amizitam uan pam ategh, nɨ gakueghsɨ, a nɨ apezeperɨva akar avɨribar nɨ mɨkɨmɨva egh nɨ gekuigham. \q2 Eghtɨ an akaba zuimɨn mɨn bar isɨngigham. \q1 \v 4 Eghtɨ nɨ an mɨgɨrɨgɨabar gɨn mangɨghɨva, gɨn an akabagh nɨghnɨghtɨ da bar nɨn ikuvigham. \q2 Amizir kamɨn akaba mati nɨ marasinɨn mɨsozim ame. Egha a uaghan mati mɨdorozir sabamɨn mɨn nɨ ginifi. \q1 \v 5 Ezɨ amizir kamaghɨn amim, a nɨn akua Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn zui. Kar ovever tuavimra. \q1 \v 6 A ikɨrɨmɨrir aghuimɨn zuir tuavimɨn mangasa nɨghnɨzir puvatɨ. \q2 A kamaghɨn fozir puvatɨ, a tuavir kuramɨn ghua pura zui. \b \q1 \v 7 Nan boriba, deraghvɨra kuariba arighɨva nan akam baragh, \q2 ia akar kam bakɨnɨghnɨghan markɨ. \q1 \v 8 Nɨ bar amizir kamaghɨn amimɨn saghon ikɨ. \q2 Egh nɨ an dɨpenimɨn tiar akamɨn boroghɨn mangan markɨ. \q1 \v 9 Nɨ a bagh mangɨgh, egh uan ziar aghuim gasɨghasigham. \q2 Eghtɨ an pam nɨn apangkuvighan kogham. A nɨ mɨsueghtɨ nɨ uan igiamram ovegham. \q1 \v 10 Bizir aghuir nɨ pamtem ingara iniziba, \q2 da gumazir igharazibar dafaribar mangɨgham. \q1 \v 11 Eghtɨ arɨmariam nɨ inightɨ nɨ bar agharim guragham. \q2 Egh nɨ ovengamin dughiam, nɨ dakozimɨn irɨghɨv ikɨ mɨzazim iniva arangam. \q1 \v 12 Egh nɨ kamaghɨn mɨkɨmam, “Kɨ bar ongani. Kɨ manmaghsua otuegha aghuzir akabar aghua. \q2 Me na akɨrasa mɨgeir akaba, kɨ da baraghan aghua. \q1 \v 13 Gumaziba aghuzir akabar na mɨgei, \q2 ezɨ kɨ men akaba barazir puvatɨ. \q1 \v 14 Kɨ datɨrɨghɨn bar moghɨra ikufi, \q2 egha gumazamizibar damazibar aghumsɨki.” \b \q1 \v 15 Kɨ ua nɨ mɨgei, nɨ gumazir igharazimɨn mozir dɨpam aneman markɨ. \q2 Nɨ uan amuimra ko ikɨ, egh anarɨra ko daku, mati gumazim uan mozir dɨpamram api. \q1 \v 16 Nɨ amizir igharaziba ko dakutɨ, me boriba bateghtɨ, borir kaba gɨn nɨn akuraghan kogham. \q2 Nɨn amuimra nɨ bagh boriba batɨ. \q1 \v 17 Nɨ amizir igharaziba ko dakutɨ, nɨn boriba nɨn akurvaghan kogham. \q2 Me gumazir nɨ fozir puvatɨzibar akurvagham. Arazir kam ikufi, nɨn boribara, nɨ ko ikɨ. \q1 \v 18 God nɨn amuim deraghvɨram a damutɨ, a mati nɨn mozir dɨpam, \q2 eghtɨ nɨ a bagh bar akuegham. \q1 \v 19 An ganganim bar derazɨ an araziba bar aghungi. \q2 Egha a bar nɨ gifonge, kamaghɨn amizɨ nɨ zurara a gɨnɨghnɨghɨva, egh bar a gifongegh. Egh nɨ zurara an otemning bagh bar akongegh. \b \q1 \v 20 Nan borim, nɨ manmaghsua gumazir igharazimɨn amuim gɨnɨghnɨghvɨra ikia a gifuegha, an otemningɨn suighasa? \q2 Arazir kam bar ikufi. \q1 \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Aghuzir Akaba 4:26; Jeremaia 16:17; Hosea 7:2; Hibru 4:13\xt*\x*Nɨ fogh, Ikiavɨra Itir God nɨ amir biziba a bar dar gari, \q2 egha bar deraghavɨra nɨn arazibar gara dagh fo. \q1 \v 22 Gumazimɨn arazir kuram, \q2 ivemɨn mɨrara an suira, egha mati benimɨn mɨn a ikiagharɨki. \q1 \v 23 Kamagh amir gumazim, a uan ifongiam dɨkabɨrir puvatɨgha arazir bar onganim gami, \q2 eghtɨ an arazir kamning a mɨsueghtɨ an aremegham. \c 6 \s Kar arazir maba, // nɨ dar gɨn mangan markɨ \q1 \v 1 Nan borim, gumazitam gumazir igharazitam da puram an bizim ini, egh tɨghar uam a ikarvagham, ezɨ nɨ a ko akam akɨrigha gɨvagha ghaze, \q2 “Nɨ a ikarvaghan iburaghtɨ, kɨ nɨ bagh a ikarvagham.” Nɨn arazir kam bar derazir puvatɨ. \q1 \v 2 Nɨn akar dɨkɨrɨzir kam nɨrara ikiagharɨki, \q2 mati nɨ uabɨ ivem agurazɨ a nɨn suira. \q1 \v 3 Nan borim, nɨ gumazir kamɨn apengan itima, a nɨ ikiagharɨki. Kamaghɨn nɨ iver kam zuamɨram an azenim girɨgh. \q2 Nɨ ua mangɨ a mɨkemegh, gua akar dɨkɨrɨzir kam ua anekɨrigh nɨ fɨrighɨrɨgham. Arazir kam nɨn ziam abɨrazɨ nɨ aghumsɨsi. Pura bizim. Nɨ mangɨva anekɨrigh. \q1 \v 4 Nɨ avughsɨ dakusɨ nɨghnɨghan markɨ, \q2 nɨ zuamɨra mangɨ. \q1 \v 5 Nɨ iver kam fɨrigh, \q2 mati asɨzim o kuarazim ivemɨn uabɨ fɨrigha arav ghu. \q1 \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Jop 12:7\xt*\x*Ia gumazir amɨraziba, kɨ kamaghɨn ia mɨkɨmasa. \q2 Ia mangɨva sibabar araziba deraghvɨra dar ganigh, egh nɨghnɨzir aghuim inigh. \q1 \v 7 Sibaba, da gumazir dapaniba ko \q2 gumazir men faragha zuiba ko gumazir me gativagh men ganamiba, bar puvatɨ. \q1 \v 8 Ezɨ dagher avɨriba itir dughiamɨn, sibaba dagheba akufi, \q2 egha dagheba otevir dughiam bagha da arɨsi. \q1 \v 9 Nɨ gumazir amɨrazim, nɨ dughiar ruarimɨn akui. \q2 Nɨ manadɨzoghɨn uan mɨsiam ategh dɨkavam? \q1 \v 10 \x - \xo 6:10-11 \xo*\xt Aghuzir Akaba 24:33-34\xt*\x*Ezɨ nɨ ghaze, “A dera, kɨ tong dakuigham. \q2 Kɨ dughiar ovezimɨn tong avughsegh ikɨ mangɨ egh gɨn ua dɨkavigham.” \q1 \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:4; 13:4; 20:4\xt*\x*Nɨ kamaghɨn damutɨ, nɨn biziba ko dagheba zuamɨra gɨvaghtɨ, nɨ gumazir onganarazibagh amim mɨn otogham. \q2 Mati okɨmakɨar gumazim nɨn biziba bar da okeme. \b \q1 \v 12 Gumazir kuraba puram arua \q2 ifavaribagh ami. \q1 \v 13 Egha me deraghavɨra uan akabar bighavɨra mɨgeir puvatɨ. \q2 Me uan namakabagh ifarasa arazir igharagha garibagh amua, uan damaziba ko dafariba, ko suebar araziba akakasi. \q1 \v 14 Egha me zurara navimɨn aven ifavarir nɨghnɨzibagh amua arazir kurabar amuasa nɨghnɨsi, \q2 egha gumazibagh amima me gumazir igharazibar anɨngazi. \q1 \v 15 Eghtɨ osɨmtɨzir ekiam zuamɨra me batogham, egh me gasɨghasigham. \q2 Eghtɨ me ua deraghamin tuaviba puvatɨgham. \b \q1 \v 16 Ikiavɨra Itir God 7plan arazir kurar kabar amuan anogoregha \q2 bar dar aghua: \q1 \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt Onger Akaba 18:27; 120:2-3; Aisaia 1:15\xt*\x*Gumazir uabɨ uabɨ fem, gumazir igharazibar gara ghaze, \q2 me pura biziba. \q1 Gumazir akar ifavaribav geim. \q2 Gumazir pura gumazir igharazibav sozi me ariaghirim. \q1 \v 18 Gumazir arazir kuram damuasa nɨghnɨzim. \q2 Gumazir zuraram arazir kuram damuasa ivemarim. \q1 \v 19 Gumazir kotiamɨn aven ifavarir akabav geim. \q2 Gumazir aveghbuabagh ami me uarir anɨngazim. \s Nɨ gumazir igharazimɨn amuim ko dakuan markɨ \q1 \v 20 Nan borim, nɨ uan afeziam ko amebamɨn akar gavgaviba baragh, \q2 egh da bakɨnɨghnɨghan markɨ. \q1 \v 21 Nɨ aningɨn akaba inigh uan navim datɨgh, egh zurara dar gɨn mangɨ, \q2 eghtɨ da nɨn fɨrimɨn kurukazir aghuimɨn mɨn ikɨvɨra ikiam. \q1 \v 22 Nɨ daruamin dughiamɨn, akar kam tuavim nɨn akakagham. \q2 Egh nɨ dakuamin dughiamɨn, akar kam nɨn ganam. \q2 Egh nɨ dɨkavamin dughiam, akar kam nɨghnɨzir aghuim nɨ danɨngam. \b \q1 \v 23 Akar Gavgavir kaba, mati lamɨn angazangarim, tuavim nɨn akakagham. \q2 Aningɨn akaba nɨn dabirabir aghuim bagha nɨ mɨgei, egha nɨ akɨri. \q1 \v 24 Aningɨn akaba nɨn akurvaghtɨ, \q2 nɨ gumazir igharazimɨn amuimɨn apezeperir akam baraghan kogham. \q1 \v 25 Nɨ amizir munamɨn mɨkarzir ganganir aghuimɨn ganɨva a gakongan markɨ. \q2 A nɨn ganɨva nɨ gekuightɨ nɨ a bagh mangan markɨ. \q1 \v 26 Gumazitam tuavimɨn amizim koma akua arazir kuram gami, a ivezir ekiam damuan kogham, mati dagher muziarimɨn ivezim.\f + \fr 6:26 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba akam gɨgha ghaze, “Egh nɨ zurara tuavimɨn amizim bagha arui, nɨ uan biziba bar da tegh egh onganarazir gumazim mɨn ikiam.”\ft*\f* \q2 Ezɨ gumazitam, gumazir igharazimɨn amuim koma akui, a bar ivezir ekiam damuam. Egh a uaghan aremegham. \q1 \v 27 Nɨ avim uan evarim boroghɨn an suiraghtɨ, \q2 nɨn korotiam ti isigham, o? \q1 \v 28 Nɨ avim gisɨn darutɨ, \q2 avim ti nɨn suemɨn isigham, o? \q1 \v 29 Kamaghɨra, nɨ gumazir igharazimɨn amuim ko dakuightɨ, \q2 me bar pazavɨra nɨ damightɨ nɨ bar ikuvigh ivezir kuram gitavɨraghan iburagham. \q1 \v 30 Gumazitam mɨtiriam an aghɨtɨ a daghetam okemeghtɨ, \q2 me mɨghɨgh an ataran kogham. \q1 \v 31 Me bizir an amizir kamɨn apighɨva a isɨ kotiam datɨghtɨ, \q2 a bizir kaba bar da ikarvagh, an dɨpenimɨn itir biziba bar ada da inigham. \q1 \v 32 \x - \xo 6:32 \xo*\xt Aghuzir Akaba 7:7-13\xt*\x*Ezɨ gumazim, gumazir igharazimɨn amuim koma akui, a bar derazir puvatɨgha egha bar ongani. \q2 Gumazir kam, a uabɨ uabɨ gasɨghasɨsi. \q1 \v 33 Gumazamiziba a mɨsoghɨva akar kurabar a mɨkɨmɨva an ziam gasɨghasɨgham, \q2 eghtɨ aghumsɨzim an ikɨ mamaghɨra ikiam. \q1 \v 34 E fo, gumazim, gumazir igharazimɨn amuim koma akui, an osɨmtɨzir ekiam gami. \q2 Kamaghɨra, amizir kamɨn pam bar puvɨra anɨngaghegh bar pazavɨra gumazir kam damigh ivezir kuram a danɨngɨva, egh an apangkuvighan kogham. Bar puvatɨgham. \q1 \v 35 An arazir kurar kam ikarvaghamin dagɨatam inian aghuagham. \q2 An anɨngagharir ekiar kam gɨvaghan kogh kamaghɨra ikiam. \c 7 \q1 \v 1 Nan borim, akar kam bar pɨn ko, \q2 nɨ pamtem nan akamɨn suiraghtɨ a nɨn nɨghnɨzimɨn ikɨ. \q1 \v 2 Nɨ nan akam deraghvɨram an gɨn mangɨ, nɨ deraghvɨra ikiam. \q2 Egh deraghvɨra nan akamɨn gan, mati nɨ uabɨ uan damazim geghufi. \q1 \v 3 Nɨ nan akam inigh uan navim datɨghtɨ a ikɨ mamaghɨra ikiam, \q2 mati ring zurara nɨn dafarimɨn iti. \q1 \v 4 Nɨghnɨzir aghuim, nɨ ko mamaghɨra ikia, mati nɨn buaramizim nɨ ko iti. \q2 Fofozim, a mati nɨn roroar aghuim. \q1 \v 5 Eghtɨ gumazir igharazimɨn amuim uabɨ ko dakusɨ apezeperir akabar nɨ mɨkɨm nɨ gaghontɨ, \q2 nɨghnɨzir aghuimra nɨ mɨkemeghtɨ, nɨ an akamɨn gɨn mangan kogham. \s Gumazir igiabar ikiangsɨzir akaba \q1 \v 6 Dughiar mamɨn kɨ uan dɨpenimɨn aven winduan boroghɨn tughav ikia \q2 egha tuavimɨn gari. \q1 \v 7 Egha kɨ gumazir igiabar garima me tuavimɨn mangɨgh zegh gami. \q2 Egha me nɨghnɨzir aghuiba ko fofoziba puvatɨ. Egha mav bar paza ghu. \q1 \v 8 Egha gumazir igiar kam, \q2 amizir kurar mamɨn dɨpenimɨn boroghɨn arui. \q1 \v 9 Ezɨ aruem iraghugha gɨvazɨ, \q2 amɨnim bar pɨrasava ami. \q1 \v 10 Ezɨ amizir kam tuavimɨn amizimɨn mɨn kurukegha, gumazir kam gekuigh uabɨ mɨkɨnasa. \q2 Egha amizim ghuava a bato. \q1 \v 11 Amizir kam, an aghumsɨzir puvatɨgha puv ifaghati, \q2 egha deragha dɨpenimɨn apiaghirir puvatɨ. \q1 \v 12 Egha a zurara gumaziba buria \q2 tuaviba ko biziba amadir danganiba ko uari akuvir danganiba bar dagh arui. \q1 \v 13 Ezɨ kɨ garima, amizir kam gumazir igiar kam muigha an tori. \q2 Egha an damazimningra gara egha kamaghɨn a mɨgei, \q1 \v 14 “Kɨ datɨrɨghɨn ofan mam gami, \q2 ezɨ ofan kamɨn asɨzir nar mam nan dɨpenimɨn iti. \q1 \v 15 Kamaghɨn amizɨ, kɨ uan dɨpenim ategha egha nɨ buriasa izi. \q2 Egha kɨ nɨ bato. \q1 \v 16 Kɨ uaghan mɨsiar aghuim uan dɨpenimɨn anekɨri. \q2 Egha kɨ Isipɨn kantrin inir avaver dirir aghuiba itiba isa, mɨsiar kamɨn da ghuani. \q1 \v 17 Egha kɨ pauran mughuriar bar aghuim zuiba, \q2 mɨsiar kam ginge. \q1 \v 18 Nɨ na ko izɨ! \q2 Ga uaning gikararangɨva daku mamaghɨra ikɨtɨ amɨnim tiragham. \q1 \v 19 Nɨ nan pamɨn atiatingan markɨ. \q2 A dɨpenimɨn itir puvatɨ. A saghon ghugha maghɨra iti. \q1 \v 20 A dagɨar avɨriba inigha da sara ghu. Egh zuamɨra izeghan kogham. \q2 Wighɨn pumuning gɨvaghtɨ a ua izam.” \b \q1 \v 21 Egha amizir kam, gumazir kamɨn navim damutɨ a dɨkavasa, \q2 akar isɨngtɨzir aghuiba ko apezeperir akabar a gifarava a gakaghora an navim ginifi. \q1 \v 22 Ezɨ gumazir kam amizir kamɨn akam baregha zuamɨra amizir kamɨn gɨn dɨpenimɨn ghu, \q2 mati bulmakau me a mɨsueghtɨ an aremeghasa a inigha zui. Egha mati asɨzir mam azuazimɨn aven ghu. \q1 \v 23 Ezɨ gumazir kam kamaghɨn fozir puvatɨ, afuzitam an dɨghorim mɨtivam. \q2 A mati kuarazir mam mɨghegha ivem itir danganimɨn zui. Egha a fozir puvatɨ, ivem an suiraghtɨ an aremegham. \b \q1 \v 24 O nan boriba, ia oragh, \q2 ia deraghvɨra nan akam baragh. \q1 \v 25 Ia uan naviba ateghtɨ \q2 da amizir kamaghɨn amimɨn gɨn mangan markɨ. \q1 \v 26 Guizbangɨra, gumazir bar avɨriba \q2 amizir kamaghɨn amimɨn agharimɨn ariaghire. \q1 \v 27 An bighan zuir tuavim mati nɨ ovevem bagha fɨrim mɨkɨnigha ghu. \q2 Ia tuavir kamɨn mangam, ia Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn zuir tuavimɨn ghugha gɨfa. \c 8 \s Nɨghnɨzir aghuim, en akurvasi \q1 \v 1 \x - \xo 8:1-3 \xo*\xt Aghuzir Akaba 1:20-21\xt*\x*Nɨghnɨzir aghuim, mati amizir mam tughav ikia \q2 egha en dei. \q1 \v 2 Egha a tuavimɨn boroghɨra itir danganir pɨn tibar tuivav ikia \q2 egha uaghan tuavir akabar tuivav iti. \q1 \v 3 Egha a nguibar ekiamɨn danganir uari akuvimɨn tughav ikia, \q2 kamaghɨn dei, \q1 \v 4 “Kɨ gumazamiziba bar ian dei. \q1 \v 5 Ia gumazir fofoziba puvatɨziba, ia izi fofozim ini. \q2 Ia gumazir nɨghnɨziba puvatɨziba ia nɨghnɨzir aghuim ini. \q1 \v 6 Ia deraghvɨra na baragh, kɨ akar bar aghuim ia mɨkɨmasa. \q2 Nan akam guizɨn araziba ian akagham. \q1 \v 7 Kɨ zurara guizbangɨn akamɨn gun ia mɨgei. \q2 Kɨ akar kurar maba bar adar aghua. \q1 \v 8 Nan akaba da guizbangɨra. \q2 Kɨ akar ifavarir tam mɨkemeghan kogham. \q1 \v 9 Gumazir nɨghnɨzir aghuim ko fofozim itiba, \q2 me bar nan akam gɨfogha ghaze, akar kam bar guizbangɨra. \q1 \v 10 Nan aghuzir akaba ko fofozim, aning bar deragha silva ko golɨn aghuim gafira. \q2 Kamaghɨn ia silva ko gol bagh nɨghnɨghan markɨ. Ia pamtem nan akaba inisɨ nɨghnɨgh. \b \q1 \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Jop 28:15; Onger Akaba 19:11; 119:127\xt*\x*“Kɨ uabɨ kɨ nɨghnɨzir aghuim, egha kɨ dagɨar igharagha gari bar pɨn koziba ko \q2 bizir ia bar ifongezibagh afira. \q1 \v 12 Kɨ dabirabir aghuimɨn arazim gɨfo. \q2 Egha kɨ fofoziba bar iti, egha kɨ biziba bar da tuisɨghamin fofozim iti. \q1 \v 13 Ezɨ gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikia an atiatiba, me arazir kurabar aghua. \q2 Kɨ, akaba batozir arazim ko, gumazamiziba uarira uan ziaba fer arazim ko, bizir kurabagh amir arazim ko, akar ifavaribav geir arazim, kɨ bar dar aghua. \q1 \v 14 Kɨ nɨghnɨzir aghuim gumazamizibar anɨngɨva, egh men akurvaghtɨ me ingangarir aghuibar amuam. \q2 Kɨ nɨghnɨzir aghuim ko gavgavir ekiam iti. \q1 \v 15-16 Kɨ atriviba ko gavmanɨn gumazir dapanibar akurvazima me uan kantribagh ativagha bar deraghavɨra men gara, \q2 egha arazir aghuiba arɨsi, eghtɨ men kantribar gumazamiziba arazir aghuibar gɨntɨgham. \q1 \v 17 Ezɨ gumazamizir manaba gavgavigha na buri, me nan ganam. \q2 Ezɨ gumazamizir manaba na gifonge, kɨ uaghan bar me gifuegham. \q1 \v 18 Kɨ ziar ekiam ko dagɨar avɨriba isɨ gumazamizibar anɨngasa. \q2 Kɨ men akurvaghtɨ me arazir aghuimɨn gɨn mangɨva, bizir bar aghuiba iniam. \q1 \v 19 Ezɨ bizir kɨ me ganɨdiba, \q2 bar guizɨn gol ko guizɨn silva gafira. \q1 \v 20 Kɨ zurara arazir aghuimɨn gɨntɨsi. \q2 Kɨ dughiaba bar guizɨn arazibar gɨn zui. \q1 \v 21 Kɨ bizir aghuir avɨriba gumazir na gifongezibar dɨpenibagh arɨsi. \q2 Ezɨ men dɨpeniba bar izefi. \b \q1 \v 22 \x - \xo 8:22 \xo*\xt Aghuzir Akaba 3:19; Jon 1:1; Akar Mogomem 3:14\xt*\x*“Bar fomɨra fomɨra, Ikiavɨra Itir God tɨghar bizibar ingaramin dughiam, a faragha nan ingari. \q2 Egha a gɨn bizir igharazibar ingari. \q1 \v 23 Bar fomɨra, a tɨghar nguazimɨn ingaram, \q2 a nan ingarizɨ kɨ iti. \q1 \v 24 A tɨghar ongarim ko dɨpabar ingaram, \q2 kɨ faragha oto. \q1 \v 25 A tɨghar mɨghsɨar ekiaba ko dozibar ingaram, kɨ faragha oto. \q1 \v 26 A nguazir asɨzir zariba ko nguazir mɨnemɨniar tamɨn ingarizir puvatɨzɨ, \q2 kɨ faragha oto. \q1 \v 27 Kɨ Ikiavɨra Itir God ko itima, an overiam gamizɨma, an oto. \q2 Kɨ itima, an overiam ko ongarim uaning mitivi naghɨn mɨtaghniam atɨ. \q1 \v 28 Kɨ itima, a ghuriabagh amizɨma da overiamɨn iti. \q2 Kɨ itima, a dɨpabagh amizɨma da nguazim abɨgha anaga nguazim bar agizɨvazɨ ongarir ekiam oto. \q1 \v 29 Ezɨ an Akar Gavgavimɨn ongarim mɨgɨa ghaze, Ongarim, nɨ izɨvagh mangɨ mɨtaghniar kɨ atɨzimɨn tugh, egh an ikiavkɨnan markɨ. \q2 Kɨ itima, God nguazim ikiamin danganimɨn abara. \q1 \v 30 Ikiavɨra Itir God ingangarir kabagh amir dughiamɨn, kɨ a ko itima a na mɨsevezɨ, kɨ mati fofozir gumazim ingangarimɨn gari. \q2 Dughiaba zurara kɨ a ko itima, a na bagha bar akonge. Ezɨ kɨ uaghan a ko ikiasa bar akonge. \q1 \v 31 Dughiaba bar kɨ nguazimɨn itir bizir a ingarizibar gara bar akonge. Egha kɨ gumazamiziba bagha bar akonge. \q2 Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn bar akuegha ikia mamaghɨra iti.” \b \q1 \v 32 Ezɨ nɨghnɨzir aghuim ua kamaghɨn mɨgei, “Nan boriba, ia deraghvɨra nan akam baragh egh nan arazibar gɨn mangɨ. \q2 Ia kamaghɨn damuva, ia bar akuegham. \q1 \v 33 Kɨ ian sure damutɨ, ia nɨghnɨzir aghuim ko fofozim iniam. \q2 Egh ia akɨrim ragh nɨghnɨzir kam gasan markɨ. \q1 \v 34 Gumazamizir deraghvɨra nan akam baraziba, me bar akongegh. \q2 Me zurara dughiabar iza nan dɨpenimɨn tiar akamɨn boroghɨra tuivav ikia egha na mɨzuai, ezɨ kɨ akam me ganɨdi. \q1 \v 35 Na inizir gumazamiziba, me ikɨrɨmɨrir aghuim isi. \q2 Ezɨ Ikiavɨra Itir God bar me gakonge. \q1 \v 36 Ezɨ gumazamizir na inizir puvatɨziba, me uarira uarigh asɨghasɨsi. \q2 Ezɨ gumazamizir bar na gifongezir puvatɨziba, me mati gumazamizir ovevem gifongeziba.” \c 9 \s Nɨghnɨzir aghuim gumazamizibar dei \q1 \v 1 Nɨghnɨzir aghuim, amizimɨn mɨn, uan dɨpenimɨn ingari. \q2 Egha a gavgavim dɨpenim danɨngɨva egh anesɨngasa, 7plan guarir akɨnibar dɨghoribagh amigha da kuni. \q1 \v 2 Egha an asɨzim mɨsuegha dagheba isai, egha wain sara vereverezɨ, a isɨngi. \q2 Egha a dagher dakozim akɨrigha gɨfa. \q1 \v 3 Egha uan ingangarir amiziba amangizɨ \q2 me ghua nguibamɨn tongɨn danganir mɨghsɨamɨn tuivighav ikia kamaghɨn dɨa mɨgei, \q1 \v 4 “Ia gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba ko gumazir onganiba, \q2 ia nɨghnɨzir aghuimɨn dɨpenimɨn izɨ. \q1 \v 5 Nɨghnɨzir aghuim ia mɨgɨa ghaze, \q2 Ia izɨ nan daghebar amɨva, egh wainɨn dɨpar kɨ ia bagha veregha gɨvazimra amɨ. \q1 \v 6 Ia uan arazir onganiba atakigh, egh izɨ ikɨrɨmɨrir aghuim ini. \q2 Egh ia nɨghnɨzir aghuimɨn tuavimɨn mangɨ.” \s Gumazir pumuningɨn arazimning \q1 \v 7 Nɨ gumazir uabɨ fa dɨbovir akabav geim akɨram, an akar kuram nɨ ikaragham. \q2 Eghtɨ nɨ gumazir kuram akɨram, a nɨ mɨsuegh nɨn mɨkarzim gasɨghasigham. \q1 \v 8 Kamaghɨn, nɨ akaba batozir gumazim akɨran markɨ. A bar nɨn aghuagh nɨn apanim damuvɨra ikiam. \q2 Eghtɨ nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim akɨrightɨ, a nɨ gifuegham. \q1 \v 9 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, akam a danɨngam, eghtɨ nɨghnɨzir aghuiba a gizɨv mangɨvɨra ikiam. \q2 Egh nɨ gumazir aghuimɨn sure damutɨ, an fofozim ekɨv mangɨvɨra ikiam. \b \q1 \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt Jop 28:28; Onger Akaba 19:9; 111:10; Aghuzir Akaba 1:7\xt*\x*Nɨ nɨghnɨzir aghuim inisɨ, nɨ faragh Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an apengan ikɨ. God a bar deragha arazir kuratam an itir puvatɨ. \q2 Nɨ fofozir aghuim inisɨ, nɨ faragh deraghvɨram a gɨfogh. \q1 \v 11 Nɨghnɨzir aghuim nɨ damutɨ nɨ dughiar ruarimɨn nguazimɨn ikɨva, \q2 nɨ azenir avɨribar ikiam. \q1 \v 12 Nɨ nɨghnɨzir aghuim inigh, egh nɨ uabɨn akurvagham. \q2 Egh nɨ uabɨ fɨ dɨbovir akabav kɨmɨva, egh nɨ uabɨra uabɨ gasɨghasigham. \s Arazir onganim, gumazamizibar dei \q1 \v 13 Ezɨ arazir onganim mati amizir mam pura ifaghata tintinibar tiarim akari. \q2 Egha arazir aghuim gɨfozir puvatɨ. \q1 \v 14 Ezɨ an dɨpenim nguibamɨn tongɨra danganir pɨn itimɨn iti. \q2 Ezɨ a tiar akamɨn boroghɨn aperaghav iti. \q1 \v 15 Egha gumazamizibar gari, me uan ingangariba bagha zui, \q2 ezɨ a uabɨn bighan izasa men dei. A kamaghɨn mɨgei, \q1 \v 16 “Ia gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba ko gumazir onganiba, \q2 ia nan dɨpenimɨn aven izɨ! \q1 \v 17 Dɨpar nɨ okemeghamim, a bar isɨngigham. \q2 Eghtɨ dagher nɨ modogh damamim, a uaghan bar isɨngigham.” \q1 \v 18 Ezɨ gumazir an akam baraziba, me fozir puvatɨ, an dɨpenim mati oveaghuezibar dɨpenim. \q2 Me fozir puvatɨ, gumazir a bagha ghueziba, me datɨrɨghɨn Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn iti. \c 10 \ms Solomonɨn akar aghuiba \mr (Sapta 10:1--22:16) \s Solomonɨn aghuzir akar oteviba \p \v 1 Kar Atrivim Solomonɨn aghuzir akar oteviba, da dabirabir aghuimɨn arazimɨn gun mɨgei: \p Borim nɨghnɨzir aghuim ko fofozim ikiam, eghtɨ an afeziam bar akuegham. Eghtɨ borim arazir onganimɨn gɨntɨghtɨ, an amebam bar osemegham. \p \v 2 Nɨ arazir kuramɨn gɨn mangɨva egh dagɨaba bar izɨvaghtɨ, nɨn dagɨaba nɨ damutɨ nɨ deraghvɨra ikian kogham. Eghtɨ nɨ arazir aghuimɨn gɨntɨghtɨ, God nɨn akurvaghtɨ nɨ dughiar ruarimɨn ikiam. \p \v 3 Ikiavɨra Itir God gumazir aghuiba ataghrazi me mɨtiriaba sara itir puvatɨ. A gumazir kuraba ataghɨrazi, me bizir me ifongeziba isir puvatɨ. \p \v 4 Nɨ ingarir puvatɨ, nɨ biziba puvatɨgham. Egh nɨ bar puvɨra ingarɨva, egh nɨ bizir avɨriba ikiam. \p \v 5 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a dagheba asir dughiamɨn a da isa da akufi. Ezɨ dughiar kamɨn gumazir akua ingarir puvatɨzim, an adarazi a bangɨn bar aghumsɨgham. \p \v 6 God gumazir aghuiba deraghavɨra me gami. Ezɨ gumazir kuram, gumazir igharazibagh asɨghasɨghasa nɨghnigha, nɨghnɨzir kurar kaba modi. \p \v 7 Gumazir aghuitam aremegham, gumazamiziba a gɨnɨghnɨgh egh bar akuegham. Ezɨ gumazir kuraba ariaghiri, gumazamiziba zuamɨram me bakɨnɨghnɨsi. \p \v 8 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a gumazir igharazibar akar aghuiba barasi. Ezɨ gumazir onganigha puram akam araim, a bar ikuvigham. \p \v 9 Gumazir aghuiba deraghvɨra ikiam. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amim, a uan arazir kuraba mongɨva avegham, God adagh fogham. \p \v 10 Gumazir guizɨn akam avaragha a modim, an osɨmtɨzibagh ami da otifi. Gumazir pura guizɨn akaba bɨgha mɨgeim, a gumazamizibagh amizɨ, me navir amɨrizimɨn ikia deravɨram apia. \p \v 11 Gumazamizir aghuibar akaba, mati dɨpar ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdim. Ezɨ gumazamizir kuraba me gumazir igharazibagh asɨghasɨghasa nɨghnɨsi, ezɨ men akaba men nɨghnɨzir kurar kaba modi. \p \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Jems 5:20; 1 Pita 4:8\xt*\x*Navir kuramɨn arazim osɨmtɨziba fema da otifi. Ezɨ igharaz darazigh ifongezir arazim, an arazir kuraba bar da ave. \p \v 13 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a zurara uan nɨghnɨzir aghuimɨn gun mɨgei. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me fidizimɨn an akɨragharim mɨsuegham. \p \v 14 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim zurara fofozir avɨrir igharaziba isa egha zuamɨra dar gun mɨgeir puvatɨ. Eghtɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, a pura tintinibar akabav kɨm mangɨtɨ, osɨmtɨzim zuamɨram otogham. \p \v 15 Gumazamizir dagɨar avɨriba itiba, men dagɨar avɨriba me geghuva men garima, me deraghvɨra iti, mati nguibamɨn dɨvazir gavgavim anekɨaruzɨ an gumazamiziba deravɨra iti. Ezɨ onganarazibagh amir gumazamiziba biziba puvatɨ, kamaghɨn me ikuvigham. \p \v 16 Gumazir aghuim ikɨrɨmɨrir aghuim iniam, mati gumazim uan ivezir aghuim isi. Ezɨ gumazir kuraba arazir kurar avɨribagh amima da otifi. \p \v 17 Gumazim, gumazir igharaziba ateghtɨ me anerkɨram, eghtɨ a ikɨrɨmɨrir aghuimɨn tuavimɨn ikiam. Eghtɨ gumazim, me anerkɨrasav amima ana aghua, a tuavir kam gitagha gɨfa. \p \v 18 Gumazim igharaztavɨn aghuagha navir kuram an ikia, egha bizir kam mongasava ami, kamaghɨn a zurara akar ifavaribav gei. Ezɨ gumazim igharaztavɨn gɨrakɨrangɨn a mɨgei, a mati gumazir bar onganim. \p \v 19 Gumazir akar avɨribav geim, an akar kabar arazir kuraba otifi. Ezɨ gumazim akar avɨribav geir puvatɨ, a nɨghnɨzir aghuim iti. \p \v 20 Gumazir aghuimɨn akaba mati guizɨn silva. Ezɨ gumazir kuramɨn nɨghnɨziba pura biziba, egha da bar derazir puvatɨ. \p \v 21 Gumazir aghuimɨn akaba zurara gumazamizir avɨribar akurvasi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, men nɨghnɨziba bar paza zui, kamaghɨn me arɨmɨghiram. \p \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Jenesis 24:35; 26:12; Onger Akaba 37:22\xt*\x*Ikiavɨra Itir God uabɨ bizir aghuiba e ganɨdi, egha an osɨmtɨziba e ganɨdir puvatɨ. \p \v 23 Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me arazir kurar igharazibar amuasa bar akonge. Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba itiba, me arazir aghuibar amuasa bar akonge. \p \v 24 Gumazamizir kuraba bizir avɨribar atiati, eghtɨ bizir kaba me bativigham. Eghtɨ gumazamizir aghuiba bizir aghuir me bar ifongeziba iniam. \p \v 25 Dughiar kuram gumazamizir kuraba batogham, bizir kam bar me agɨvagham, mati amozir ekiam izima aperiam me avigha ghu. Ezɨ gumazamizir aghuiba zurara gavgavigha egha deraghvɨra iti. \p \v 26 Nɨ gumazir amɨrazim inightɨ a nɨn ingangarim damuan markɨ. Guizbangɨra, nɨ bar an aghuagham, mati nɨ dagher avivizim amezɨ a nɨn akam mɨsosi, egha mati avir mɨgharim nɨn damazimningɨn zui. \p \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Onger Akaba 19:9; 55:23; Aghuzir Akaba 9:11\xt*\x*Nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an apengan ikɨva egh nɨ dughiar ruarimɨn nguazimɨn ikiam. Ezɨ gumazamizir kuraba dughiar otevimɨn ikegh, egh me aremegham. \p \v 28 Gumazamizir aghuiba Ikiavɨra Itir God mɨzuamtɨ, a dughiar aghuim me danɨngam, eghtɨ me bar akuegham. Eghtɨ gumazamizir kuraba pura mɨzuamɨva, dughiar aghuimɨn ganighan kogham. \p \v 29 Ikiavɨra Itir God bar deraghavɨra gumazamizir aghuibar gari. Egha a gumazamizir arazir kurabagh amiba gasɨghasɨsi. \p \v 30 Gumazamizir aghuiba deraghavɨra uan nguibamɨn ikɨvɨra ikiam. Eghtɨ gumazamizir kuraba kamaghɨn ikeghan kogham. \p \v 31 Gumazamizir aghuiba nɨghnɨzir aghuir avɨriba ikia, egha me dar gun gumazamizibav gei. Ezɨ gumazir akar kuram mɨgeim, me an mɨgɨrɨgɨam atugham. \p \v 32 Gumazir aghuim bar fo, akar manaba gumazamizibar akurvasi. Ezɨ gumazir kurabar akaba gumazamizibar navibagh amima me osei. \c 11 \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Ofa Gami 19:35-36; Godɨn Araziba 25:13-16; Aghuzir Akaba 16:11\xt*\x*Gumazir biziba amadiba, ko gumazir bizibagh iveziba, me gumazamizibagh ifara pura biziba me dama da isima, Ikiavɨra Itir God men arazir kam bar an aghua. Egha a gumazir biziba deraghavɨra da amaga egha dagh iveziba, a bar me gakonge. \p \v 2 Gumazir uarira uan ziaba feba bar aghumsɨzir ekiam iniam. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itiba, me uari dɨkabɨri. \p \v 3 Gumazir aghuir Godɨn gɨn zuiba, me arazir aghuibara gɨn zui. Ezɨ gumazir ifavaribagh amiba, me uan ifavariba bangɨn bar ikuvigham. \p \v 4 Ikiavɨra Itir God nɨn arazir kuraba ikarvaghamin dughiamɨn, nɨn dagɨar avɨriba nɨn akuraghan kogham. Eghtɨ nɨ arazir aghuimɨn gɨn mangam, nɨn arazir kam nɨn akuraghtɨ nɨ zuamɨram aremeghan kogham. \p \v 5 Gumazir aghuiba, men arazir aghuiba men akurvaghtɨ, me tuavir aghuimɨn mangam. Ezɨ gumazir kuraba, men arazir kurabara, me gamima me iri. \p \v 6 Gumazir aghuiba, men arazir aghuiba, men akurvazi me deraghavɨra iti. Ezɨ gumazir ifavaribagh amiba, me bizibagh ifuer arazimra, me ikiagharɨki. \p \v 7 Gumazir kuraba ghaze, me uari uan gavgavibar bizir aghuir avɨriba iniam. Egh me aremeghamin dughiamɨn, me bizir kaba inighan kogham. \p \v 8 Osɨmtɨzim gumazir aghuim batoghtɨ, Ikiavɨra Itir God an akurvagham, eghtɨ osɨmtɨzir kamra gumazir arazir kurabagh amibar otivtɨ, tina men akurvagham. \p \v 9 Gumazir kuraba mɨkɨmtɨ, men mɨgɨrɨgɨaba gumazamizir igharazibagh asɨghasigham. Ezɨ gumazir aghuibar nɨghnɨzir aghuiba, men akurvaghtɨ, me deraghvɨra ikiam. \p \v 10 Gumazir aghuibar dabirabim deraghavɨram otoghtɨ, nguibamɨn itir gumazamiziba bar akuegham. Eghtɨ gumazir zurara arazir kuram gamuavɨra itim aremeghtɨ, nguibamɨn itir gumazamiziba bar akuegham. \p \v 11 Gumazir aghuiba zurara arazir aghuiba uan nguibar averiamɨn dagh ami, ezɨ da nguibam gamima a dera. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amiba, me akar kurar igharazibav gei, ezɨ bizir kam nguibam gasɨghasɨsi. \p \v 12 Gumazim akar kurabar gumazir igharazibav gɨava me gasɨghasɨsi, a mati gumazir onganim. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a uan akam dukuagha egha puram akar kabav geir puvatɨ. \p \v 13 Gumazir mɨgɨrɨgɨar avɨribagh amim, a uan guizɨn roroamɨn akar mogomebar gun mɨgei. Ezɨ gumazir uan roroam baghavɨra itim, a uan guizɨn roroamɨn mogomer akabar gun mɨgeir puvatɨ. \p \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Aghuzir Akaba 15:22\xt*\x*Gavmanɨn gumazir dapaniba nɨghnɨzir aghuiba baraghan kogh, egh deraghvɨra gumazamizibar ganɨva egh tuavir aghuimɨn men akakaghan koghtɨ, kantri ikuvigham. Eghtɨ gumazir avɨriba nɨghnɨzir aghuiba isɨ gavmanɨn gumazir dapanibar anɨngtɨ, kantri deraghvɨra ikiam. \p \v 15 Gumazir mam pura bizir mam inigha, a ikarvaghasa nɨ koma akam akɨri, egha a uabɨ a ikarvaghan ibura, kamaghɨn nɨ gɨn osɨmtɨzir ekiam ikiam. Nɨ deraghvɨra ikɨsɨ, arazir kam akɨrim ragh a gasaragh. \p \v 16 Amizir apangkuvir arazibagh amim, gumazamiziba ziar ekiam a danɨngam. Ezɨ gumazir apangkuvir puvatɨziba, me dagɨar avɨriba ko biziba iniasa ifonge. \p \v 17 Nɨ gumazir munamɨn apangkuvigha deraghavɨram a gami, egha arazir kamɨn nɨ deragha uabɨ uabɨ gami. Egha nɨ gumazir igharazim deragha a gamir puvatɨ, kamaghɨn nɨ pazavɨra uabɨ uabɨ damuam. \p \v 18 Gumazir kuraba inizir biziba, me ghaze da men akuragham, da bar men akuraghan kogham. Da mati pura bizir kɨniba. Ezɨ gumazir arazir aghuibagh amiba, me guizɨn ivezir bar aghuim iniam. \p \v 19 Gumazir arazir aghuim pamten an gɨn zuiba, me ikɨrɨmɨrir aghuim iniam. Ezɨ gumazir arazir kurabar amuasa bar gavgaviba, me arɨmɨghiram. \p \v 20 Ikiavɨra Itir God, gumazir nɨghnɨzir kuraba itiba, bar men aghua. Egha a gumazir deraghvɨram aruiba, bar me gakonge. \p \v 21 Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God gumazir arazir kurabagh amiba tuisɨgh, egh pazɨvɨra me damuam. Eghtɨ gumazir arazir aghuibagh amiba, me kotiamɨn mɨseveghirɨgham. \p \v 22 Amizir ganganir aghuim gamir mam, a zurara deragha nɨghnɨgha bizibagh amir puvatɨ, a mati dam me bar deraghavɨram anesigha, golɨn ringɨn aghuim an atinim garu. \p \v 23 Ikiavɨra Itir God bar gumazamizibar nɨghnɨziba ko men ifongiabagh fo. Ezɨ gumazamizir aghuiba me nɨghnɨzir aghuiba iti. Kamaghɨn amizɨ, a bizir aghuiba me ganɨdi. Ezɨ gumazamizir arazir kurabagh amiba, me nɨghnɨzir kuraba iti, kamaghɨn amizɨ, a men arazir kuraba ikarvasi. \p \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Onger Akaba 112:9\xt*\x*Gumazir maba uan dagɨaba ko biziba isa gumazir igharazibagh anɨga egha men akurvasi. Egha me gɨn uari uan ingangaribar dagɨar avɨriba isi. Ezɨ gumazir maba ghaze, me gumazir igharazibar akurvaghasa iti, egha me aghuagha uan dagɨabar suira, egha gɨn me uari bar dagɨaba puvatɨ. \p \v 25 Gumazamizir biziba isa gumazir igharazibar akurvazim, a uabɨ bizir avɨriba isi. Egh nɨ gumazir igharazibar akurvaghtɨ, me uaghan nɨn akurvagham. \p \v 26 Gumazim, me an daghebagh ivezasava amima a uan daghebar anogoroke, eghtɨ me akar kurabar a mɨkɨmam. Eghtɨ gumazim uan dagheba ateghtɨ gumazamiziba dagh ivezegham, me bar a gakuegham. \p \v 27 Gumazir arazir aghuim bagha ingarava an gɨn zuim, gumazamiziba bar a gifuegham. Eghtɨ gumazir arazir kuram gamuavɨra itim, dughiar kuram a bativam. \p \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Onger Akaba 1:3; 92:12; Jeremaia 17:8\xt*\x*Gumazim suam, nan dagɨabara nan akurvaghtɨ kɨ deraghvɨra ikiam, puvatɨ, a mati temer dafarir mɨdiarim irɨ. Eghtɨ gumazir aghuiba me bar deraghvɨra ikiam, mati temem dafarir igiaba an iti. \p \v 29 Gumazim uan adarazir osɨmtɨziba me darɨgh mangɨtɨ, gɨn an afeziam aremeghtɨ, a bizitam bar a inian kogham. Eghtɨ kamaghɨra gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me biziba bar ada ategham, egh me pura gumazir nɨghnɨzir aghuiba itibar ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ikiam. \p \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt Daniel 12:3; 1 Korin 9:19; Jems 5:20\xt*\x*Arazir aghuimɨn daghem, a mati ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdir temem. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a gumazir igharazibagh amima me izɨva a ko ikiasa ifonge. \p \v 31 \x - \xo 11:31 \xo*\xt 1 Pita 4:18\xt*\x*E fo, gumazir aghuiba me nguazir kamɨn ikia uan araziba bagha ivezir aghuim isi. Ezɨ e bar fo, gumazir arazir kurabagh amiba me uan ivezir kuram gitaghan kogham. Ikiavɨra Itir God guizbangɨra me danɨngam. \c 12 \p \v 1 Gumazir fofozim gifongezim, a gumazir igharazim an arazir kuraba bagha anekɨrasa, a bar akonge. Ezɨ gumazim, a igharazitav an arazir kuraba akɨrasava amima an aghua, a mati bar gumazir onganim. \p \v 2 Gumazamiziba arazir aghuimɨn gɨn zui, Ikiavɨra Itir God bar me gifuegha an navim bar men dera. Egha gumazir arazir kurabar igharaz darazir amuasa nɨghnɨziba, Ikiavɨra Itir God ghaze, a me gasɨghasɨgham. \p \v 3 Gumazim arazir kuram gami, bizir kam an akuraghtɨ a deraghvɨra daperagh egh gavgavighan kogham. Ezɨ gumazim arazir aghuimɨn gɨn zui, a mati temem biba ikia bar iraghu, eghtɨ gumaziba anesiv avegham. \p \v 4 Gumazir tamɨn amuim arazir aghuim gami, ezɨ bizir kam ziar ekiam an pam ganɨdi. Ezɨ amizim arazir kurar avɨribagh amizɨ, an pam aghumsɨsi, ezɨ amizir kam mati arɨmariar kuram an pamɨn agharibagh amua, egha an pam gasɨghasɨsi. \p \v 5 Gumazamizir aghuiba zurara arazir aghuir magh garibar bar gumazamizibar amuasa nɨghnɨsi. Ezɨ gumazamizir kuraba zurara gumazamizibagh ifarir arazibagh nɨghnɨsi. \p \v 6 Gumazamizir kurabar akaba, osɨmtɨziba gumazamizibagh anɨga me gasɨghasɨsi. Ezɨ gumazamizir aghuibar akaba, gumazamizir osɨmtɨziba itibar akurvasi. Ezɨ gumazamizir kaba me deraghvɨra ikiam. \p \v 7 Gumazim arazir kuram damigh, a bar ikuvightɨ an adarazi uaghan bar gɨvagham. Eghtɨ gumazir aghuimɨn adarasi, me deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikiam. \p \v 8 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ikiam, eghtɨ gumazamiziba an ziam fam. Eghtɨ gumazimɨn nɨghnɨzim ikuvigham, eghtɨ me an ziam dɨkabɨragham. \p \v 9 Ingangarir gumazir kɨnim uan dagheba bagha puvɨra ingara, egha an dabirabim dera. Egha an dabirabim, gumazir ifara uan ziam fa dagheba otevimɨn dabirabim gafira. \p \v 10 Gumazir aghuiba uan asɨzibar apangkuva egha deraghavɨra men gari. Ezɨ gumazir kuraba bar pazavɨram uan asɨzibagh ami. \p \v 11 Gumazim deraghavɨra uan azenimɨn ingarava, a dagher avɨriba iti. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a ingangarir avɨriba pura dagh ami, da an akuraghan kogham. \p \v 12 Gumazir kuraba gari, gumazir maba arazir kurabagh amua bizir avɨriba isi, ezɨ me men bizir kaba bar dagh ifonge. Ezɨ gumazir aghuiba me uan arazir aghuibar biziba isi. \p \v 13 Gumazir kurabar akaba, men suiki. Eghtɨ osɨmtɨzim gumazir aghuiba batoghtɨ, me an mɨsɨvɨregham. \p \v 14 Nɨn mɨgɨrɨgɨaba ko araziba da deraghtɨ, bizir kaba nɨn akuraghtɨ nɨ ivezir aghuim iniam. \p \v 15 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me ghaze, men arazibara dera. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba, me gumazir igharaziba ataghɨrazi me nɨghnɨziba me ganɨdi. \p \v 16 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me zuamɨra gumazir bizibar me gamibar anɨngagham. Eghtɨ gumazitam, gumazir nɨghnɨzir aghuim itim akar kuramɨn a mɨkemeghtɨ, an akar kam gɨn amadagham. \p \v 17 Gumazir guizbangɨra mɨgeim, a kotɨn aven ikia guizbangɨn akamɨn gun mɨgei. Egh a gumazir ifarim, kamaghɨn a kotɨn aven akabagh ifari. \p \v 18 Gumazim deraghvɨra nɨghnɨzir puvatɨgha mɨgei, an akaba gumazir igharazimɨn navim gasɨghasigham, mati mɨdorozir sabam a mɨtɨ. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a mati marasinɨn aghuim gumazamizibar akurvasi. \p \v 19 Ifavarir akam, a dughiar otevimra ikiam, eghtɨ gumazamiziba a bakɨnɨghnigham. Ezɨ guizbangɨn akam, a dughiar ruarimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam. \p \v 20 Gumazamizir arazir kurabar amuasa nɨghnɨziba, me uarira uarigh ifari. Ezɨ gumazir gumazamizibar akurvaghtɨ me navir amɨrizimɨn ikiasa nɨghnɨzim, a uabɨ bar akongegham. \p \v 21 Gumazamizir aghuiba osɨmtɨziba bativir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir arazir kurabagh amiba, osɨmtɨzir avɨriba batifi. \p \v 22 Ikiavɨra Itir God bar moghɨra gumazamizir akar ifavaribav geiba, bar men anɨngagha men apanim gami. Egha a gumazamizir guizbangɨn arazimɨn gɨn zuiba, me bagha bar akonge. \p \v 23 Gumazim bizibar amuamin nɨghnɨzir aghuim gɨfo, a zuamɨra uan nɨghnɨzir aghuimɨn gun mɨgeir puvatɨ. Ezɨ gumazim nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ, a puram akam arai. Ezɨ gumazamiziba an akaba baragha egha me fo, a mati gumazir akam araim. \p \v 24 Gumazir puvɨra ingarim, an atrivimɨn mɨn otogham. Ezɨ gumazir amɨraziba, me pura ingangarir gumazir kɨnibar mɨn otivagham. \p \v 25 Gumazir zurara nɨghnɨzir avɨribagh amim, an navir averiam bar a basemeghtɨ, an nɨghnɨziba ikuvigham. Eghtɨ gumazitam gumazir kam akar aghuimɨn a mɨkɨmtɨ, an navim deragham. \p \v 26 Gumazir aghuiba tuavir aghuimɨn uan namakabar akakasi. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amiba tuavir aghuim ategha tuavir kɨnimɨn ghu.\f + \fr 12:26 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 27 Gumazir amɨraziba asɨzitam mɨsoghsɨ mangɨ, a mɨsuegh a inighan kogham. Ezɨ gumazir puvɨra ingariba, me uan ingangariba a gefi. \p \v 28 Gumazir arazir aghuimɨn gɨn zuim, a ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Egh gumazir tuavir aghuir kamɨn gɨn zuim, an ovevemɨn tuavimɨn gɨn zuir puvatɨ. \c 13 \p \v 1 Borim nɨghnɨzir aghuim ikɨva, a uan afeziamɨn akam baragham. Ezɨ akaba batozir gumazim, a gumazir igharaziba anekɨran an aghua. \p \v 2 Gumazim akar aghuibar gumazamizibav gɨa, bizir aghuiba isi. Ezɨ gumazir ifariba, me gumazir igharazibagh asɨghasɨzir araziba bagha bar ifonge. \p \v 3 Gumazim faragh deraghvɨra nɨghnigh egh gɨn bizibav kɨm, egh a deragh ikɨva ikuvighan kogham. Ezɨ gumazir pura akar avɨribav geiba, me ikuvigham. \p \v 4 Gumazir amɨrazim bizir avɨriba iniasa bar ifonge, egh da inighan kogham. Ezɨ gumazir bar puvɨra ingariba, bizir avɨriba uan ifongiabar ada iniam. \p \v 5 Gumazir aghuiba akar ifavariba bar dar aghua. Ezɨ gumazir kuraba aghumsɨzir arazibagh ami. \p \v 6 Gumazir arazir aghuim gamim, an arazir kamra a geghuvima a deraghavɨra iti. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amiba, men arazir kurabara me gasɨghasɨsi. \p \v 7 \x - \xo 13:7 \xo*\xt Aghuzir Akaba 12:9\xt*\x*Gumazir maba biziba puvatɨgha ifara ghaze, “E dagɨar avɨriba ko bizir avɨriba iti.” Ezɨ gumazir dagɨar avɨriba itir maba, mati gumazir dagɨaba puvatɨziba moghɨn iti. \p \v 8 Gumazir kuraba dagɨaba itir gumazim pazɨva a damusɨ mɨkɨmam, eghtɨ a uabɨ uan dagɨabar me givezegh, deragh ikiam. Eghtɨ gumazir biziba puvatɨziba, me nɨghnɨzir avɨribar amuan kogham. Me dagɨar avɨriba itir puvatɨ, ezɨ gumazir kuraba pazɨ me damighan kogham. \p \v 9 Gumazir aghuim, mati lam isia angazangarir ekiam anɨdi. Ezɨ gumazir kuraba, mati lam mungeghasava ami. \p \v 10 Akaba batogha uabɨ fer arazim, adaribagh amima da otifi. Egh gumazim gumazir igharaziba ateghtɨ me nɨghnɨzim a danɨngam, gumazir kam nɨghnɨzir aghuim iti. \p \v 11 Gumazim ingarir puvatɨgha zuamɨra pura dagɨaba isi, an dagɨaba zuamɨra pura gɨvagham. Ezɨ gumazim ingara nɨmɨra nɨmɨra dagɨar muziariba akufi, eghtɨ an dagɨaba bar avɨrasemeghɨva anangam. \p \v 12 Gumazim bizitam iniasa nɨghnɨgha dughiar ruarimɨn pura mɨzua iti, egh an navim bar osemeghvɨra ikiam. Egh a bizir kam inigh, egh nɨghnɨgh suam, nan ikɨrɨmɨrim bar dera, egha a bar akonge. \p \v 13 Gumazim gumazir igharaziba nɨghnɨzir aghuim a danɨngasava amima, an aghua, kamaghɨn a uabɨra uabɨ gasɨghasigham. Eghtɨ gumazim, gumazir igharaziba nɨghnɨzir aghuim a danɨngtɨ, a bar akar kabar gɨn mangɨ, egh a deraghvɨra ikiam. \p \v 14 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba itibar akaba, da mati dɨpar ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdim. Ezɨ akar kam nɨn akuraghtɨ, bizir nɨ gasɨghasɨghamim nɨ a mɨseveghirɨgham. \p \v 15 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ikiam, gumazamiziba a gifuegham. Ezɨ gumazir ifariba, me tuavir kuramɨn zui. \p \v 16 Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba itiba, faragha bar deragha nɨghnigha egha gɨn bizibagh ami. Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me uan arazir onganiba azenara da akakasi. \p \v 17 Gumazim akar ifavarim inigha iza egha akam gɨra, ana osɨmtɨzim iniam. Ezɨ gumazim akam inigha iza akar kam deragha anebigha a mɨgei, egh a gumazamizibar akuraghtɨ me deraghvɨra ikiam. \p \v 18 Gumazim, gumazir igharaziba anekɨran an aghua, a biziba puvatɨgh egh bar aghumsigham. Eghtɨ gumazim, gumazir igharaziba ateghtɨ me anekɨrigham, eghtɨ gumazamiziba ziar ekiam a danɨngam. \p \v 19 Gumazim bizitam iniasa a gɨnɨghnɨgha, egha a gɨn a ini, an navim bar deraghtɨ a bar akuegham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me arazir kuraba akɨrim ragha dagh asan aghua. \p \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 10:8\xt*\x*Gumazim, gumazir nɨghnɨzir aghuim itim ko porogha a koma arui, a uaghan nɨghnɨzir aghuim iniam. Ezɨ gumazim, gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba ko poroghɨva, an osɨmtɨzim bativam. \p \v 21 Osɨmtɨziba zurara gumazir arazir kurabagh amiba, me buria me batifi. Ezɨ gumazir aghuiba, me bizir aghuiba iniam. Mati men ivezim. \p \v 22 Gumazir aghuim aremezɨ, an igiaba an bizir avɨriba isi. Eghtɨ gumazir arazir kuram gamim, uan dagɨaba akuvam, eghtɨ gumazir aghuiba gɨn an biziba iniam. \p \v 23 Dagher avɨriba gumazir onganarazibagh amibar azenibar otifi, ezɨ gumazir aruar kuraba pazava amua, me dɨkabɨra men dagheba isa zui. \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Aghuzir Akaba 19:18; 22:15; 23:13-14; 29:15-17\xt*\x*Afeziam uan borim arazir kuram bagha a mɨsoghezir puvatɨ, kamaghɨn a borim gifongezir puvatɨ. Ezɨ afeziam borim gifonge, ana mɨsogha egha anekɨri. \p \v 25 Gumazir aghuiba dagher avɨriba iti, ezɨ gumazir arazir kurabagh amiba zurara mɨtiriaba sara iti. \c 14 \p \v 1 Amizir nɨghnɨzir aghuim itim, a bar deraghavɨra uan dɨpenimɨn averiam akɨra deragha an gari, ezɨ an adarazi a ko deravɨra ikia gavgafi. Ezɨ amizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a uabɨ uan dɨpenim ko uan adarazi gasɨghasɨsi. \p \v 2 Gumazir arazir aghuimɨn gɨn zuim, a Ikiavɨra Itir Godɨn atiatia an apengan iti. Ezɨ gumazir arazir ifavarimɨn gɨn zuim, “A ghaze, Ikiavɨra Itir God pura bizim.” \p \v 3 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzimɨn mɨgɨrɨgɨaba osɨmtɨziba a ganɨdi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, an mɨgɨrɨgɨaba an akurvazi, a deraghvɨra iti. \p \v 4 Nɨ bulmakaun nguazim gɨtuitam ikian kogham, an dagher itarim pura mɨsevir kɨnim ikiam. Eghtɨ nɨ bulmakaun tam ikɨtɨ, dagher avɨriba nɨn azenimɨn ikiam. \p \v 5 Gumazim guizbangɨra arazimɨn ganigha mɨgei, a kotiamɨn guizbangɨra mɨkɨmam. Eghtɨ gumazir ifarim, an mɨgɨrɨgɨaba deragh mangan kogham. \p \v 6 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba dɨbovir akabar dav gei, an ada inisɨ iburagham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a fofozir aghuim inisɨ deravɨra a iniam. \p \v 7 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzibar saghon ikɨ. Me nɨghnɨzir aghuitam nɨ danighan kogham. \p \v 8 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, deraghvɨra uan darorim gɨnɨghnɨsi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me uarira uari gifara, men nɨghnɨziba derazir pu. \p \v 9 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, arazir kurabagh amua dɨpova ghaze, da dera. Ezɨ gumazir aghuiba arazir aghuibagh amizɨ, God bar me gifonge.\f + \fr 14:9 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 10 Gumazim uabɨ uan navim gɨfo, an osɨmtɨzim ko a bar akongezir arazim, a uabɨ dagh fo. Ezɨ gumazir igharazitam an navimɨn aven itir bizitam gɨfoghan kogham. \p \v 11 Gumazir kuramɨn adarazi ikuvigh, egh bar moghɨra gɨvagham. Eghtɨ gumazir aghuimɨn adarasi, me bar moghɨra deraghvɨra ikɨ gavgavigh mangɨvɨra ikiam. \p \v 12 \x - \xo 14:12 \xo*\xt Aghuzir Akaba 16:25; Rom 6:21\xt*\x*Gumazir maba ghaze, men araziba derazɨ, me tuavir aghuimɨn zui. Ezɨ puvatɨ. Me damu mangɨ mangɨ gɨn arɨmɨghiregham. \p \v 13 E akɨtɨ, navir osɨmtɨzim e ateghan kogham. Eghtɨ nɨn bar akongezir arazim mangɨ gɨvaghtɨ, navir osɨmtɨzim a ikɨvɨra ikiam. \p \v 14 Gumazir kuraba uan arazir kurar me amiba bagha ivezir kuram ini. Ezɨ gumazir aghuiba uarira uan arazir aghuiba bagha ivezir aghuim ini.\f + \fr 14:14 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 15 Gumazir fofozir muziarim itiba, pura akar igharaziba nɨghnɨzir gavgavim dar ti. Eghtɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a faragh deraghavɨra nɨghnigh egh gɨn bizim damuam. \p \v 16 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a deraghavɨra gara egha osɨmtɨzibagh itaghvɨrasi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a deravɨra nɨghnɨzir puvatɨgha ifaghatava pura bizibagh ami. \p \v 17 Gumazir zuamɨram anɨngaziba, arazir onganibagh ami. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a pura nɨmɨra iti. \p \v 18 Gumazir fofozir muziariba itiba, men araziba mati gumazir onganibar araziba. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba fofozir aghuim inigha, mati me ivezir aghuim ini. \v 19 Gumazir arazir kurabagh amiba, me gumazir aghuibar apengan ikiam, egh apangkuvim bagh azangsɨghtɨ me men akurvagham. \p \v 20 Gumazamizir biziba puvatɨziba, gumazamiziba ko men namakaba sara bar men aghua. Ezɨ dagɨaba itir gumazamiziba, me namakar avɨriba iti. \p \v 21 Gumazim, uan nɨghnɨzimɨn aven gumazir igharazim gasɨghasɨsi, an arazir kuram gami. Ezɨ gumazim, gumazamizir biziba puvatɨzibar apangkufi, a bar akongegh. \p \v 22 Gumazamizir arazir kurabar amuasa nɨghnɨziba, men nɨghnɨziba bar pazɨvɨra mangam. Ezɨ gumazir arazir aghuim damuasa nɨghnɨzim, gumazir igharaziba a gifuegha navim an iti. \p \v 23 Nɨ mɨghɨgh ingar, egh nɨ ivezir aghuim iniam. Egh nɨ pura daperagh ikɨva mɨgɨrɨgɨamra damuam, nɨ biziba puvatɨgham. \p \v 24 Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba itiba, dagɨaba uan ivezir aghuimɨn mɨn da iniam. Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, gumazamiziba bar fo, me ongani. \p \v 25 Gumazim arazir mamɨn ganigha, kotɨn guizbangɨra an gun mɨkɨmtɨ, me gumazir arazir kuram gamizir puvatɨzim mɨsueghtɨ, an aremeghan kogham. Eghtɨ gumazir osɨmtɨziba puvatɨziba puram aremegham. \p \v 26 Gumazim Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an apengan ikɨ, a tugh gavgavigh, egh bizitamɨn atiatighan kogham, eghtɨ an boriba uaghan deraghvɨra ikiam. \p \v 27 Ikiavɨra Itir Godɨn atiatia an apengan itir arazim, mati dɨpar ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdim. Ezɨ arazir kam a gumazimɨn akuraghtɨ, bizir a gasɨghasɨghamim, an a mɨseveghirɨgham. \p \v 28 Atrivim gumazamizir avɨrim gativaghtɨ, gumazamiziba ziar ekiam a danɨngam. Eghtɨ atrivim gumazamizir vabaram ativagham, egh a gumazir kɨnimɨn mɨn ikiam. \p \v 29 Gumazir zuamɨram anɨngazir puvatɨzim, a nɨghnɨzir aghuim iti. Ezɨ gumazim zuamɨra anɨngazi, a uabɨ isa igharaz darazir akagha ghaze, an ongani. \p \v 30 Gumazim navir amɨrizimɨn iti, an mɨkarzim deraghvɨra ikiam. Ezɨ gumazim biziba bagha zurara navim igharaz darazir ikufi, arazir kam mati arɨmariar kuram an agharibagh asɨghasɨsi. \p \v 31 God gumazamiziba bar men ingari, ezɨ gumazim gumazir onganarazibagh amiba dɨkabɨri, a mati God dɨkabɨri. Ezɨ gumazim onganarazibagh amir gumazibar apangkuva deragha me gami, arazir kam ziar ekiam God ganɨdi. \p \v 32 Gumazamizir kuraba uan arazir kurabar uari, uari gasɨghasɨsi. Ezɨ gumazamizir aghuiba me bizitam bagh nɨghnɨghan kogham. Men ovevemɨn dughiam otoghtɨ, men nɨghnɨzir gavgavim men akuraghtɨ me suam ovevem a pura bizim. \p \v 33 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me fo, nɨghnɨzir aghuim ko fofozir me iniamba iti. Ezɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozim zurazurara gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba ko iti. \p \v 34 Gumazamiziba arazir aghuimɨn gɨn mangɨtɨ, men kantri ziar ekiam iniam. Eghtɨ me arazir kuram damuvɨra ikɨtɨ, men kantri aghumsɨzim inivɨra ikiam. \p \v 35 Atrivimɨn ingangarir gumaziba ingangarir aghuim gamima, atrivim bar akonge. Eghtɨ ingangarir gumaziba ingangarir kuram damigh, egh aghumsɨzim atrivim danightɨ a bar men anɨngaghegham. \c 15 \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 8:1-3; 1 Samuel 25:10; Aghuzir Akaba 25:15\xt*\x*Gumazim nɨn anɨngagham, nɨ nɨmɨram an akam ikarvaghtɨ, an anɨngagharim amɨragham. Egh nɨ uan akabar gumazir igharazim pazav a mɨkemegh, a damightɨ a bar puvɨra nɨn anɨngaghegham. \p \v 2 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ikia akam akuri, a gumazamizibagh amima me nɨghnɨzir aghuim ko fofozim baka. Gumazim nɨghnɨzir aghuim puvatɨgha akam akuri, a puram akam arava pura mɨgei. \p \v 3 \x - \xo 15:3 \xo*\xt Jop 34:21; Jeremaia 16:17; 32:19; Hibru 4:13\xt*\x*Ikiavɨra Itir God bar bizibar garima da bar nguazimɨn otifi, egha a uaghan gumazir aghuiba ko gumazir kurabar gari. \p \v 4 Gumazim ghuamagheghamin akamɨn gun gumazamizibav gei, eghtɨ akar kam mati temer ikɨrɨmɨrir angamɨra itim anɨdimɨn mɨn gumazamizibar amutɨ, me deraghvɨra ikiam. Ezɨ gumazim akar kuramɨn gumazamizibav keme, a men nɨghnɨzibagh asɨghasɨsi. \p \v 5 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a uan afeziamɨn akam batoke. Ezɨ gumazim gumazir igharaziba ataghizɨ me anekɨri, a nɨghnɨzir aghuim iti. \p \v 6 Gumazir aghuiba, bizir avɨriba iti. Ezɨ gumazir kurabar dagɨaba, osɨmtɨzim meraram anɨdi. \p \v 7 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba, me gumazamiziba nɨghnɨzir aghuiba me ganɨdi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me kamaghɨn amir puvatɨ. \p \v 8 Ikiavɨra Itir God, gumazir arazir bar kurabagh amiba, God men ofaba bar dar aghua. Egha God ko mɨgeir gumazir aghuariba, a bar me gakonge. \p \v 9 Ikiavɨra Itir God gumazir arazir bar kurabagh amiba a bar men aghua. Egha gumazir arazir aghuibar gɨn zuiba, a bar me gifonge. \p \v 10 Gumazir tuavir aghuim ataghizim, a ivezir kuram iniam. Eghtɨ gumazim, gumazir igharaziba ateghtɨ me anekɨran aghua, an aremegham. \p \v 11 Ikiavɨra Itir God gumazir ovengezibar gara, egha Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibam sara gari. Egha a uaghan e nguazimɨn gumazamiziba, en nɨghnɨziba ko ifongiabagh fo. \p \v 12 Akaba dɨpovir gumazim, a igharazitav anekɨran an aghua, egha gumazir nɨghnɨzir aghuim itimɨn azaraghtɨ, a nɨghnɨzim a danɨngan aghua. \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Aghuzir Akaba 17:22\xt*\x*Gumazimɨn navim bar akonge, an guam deragham. Eghtɨ gumazimɨn navim osemeghtɨ, an nɨghnɨziba ikuvigham. \p \v 14 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, bizir igharazibagh fofoghasa bar puvɨra ingari. Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a zurara pazavɨra mɨgei. \p \v 15 Gumazir biziba puvatɨzim, pazavɨra ikia egha osɨmtɨzir ekiam iti. Gumazir navir aghuim ikia bar akongezim, an dughiaba bar mati isabagh amir dughiam. \p \v 16 \x - \xo 15:16 \xo*\xt Onger Akaba 37:16; Aghuzir Akaba 16:8; 1 Timoti 6:6\xt*\x*Nɨ bizir avɨriba puvatɨgha, Ikiavɨra Itir Godɨn atiati an apengan iti, nɨn ikɨrɨmɨrim, gumazir dagɨar avɨriba ko osɨmtɨzir avɨrim itim, an ikɨrɨmɨrim gafira. \p \v 17 \x - \xo 15:17 \xo*\xt Aghuzir Akaba 17:1\xt*\x*Gumazamizibagh ifongezir arazim, kar bizir ekiam. Nɨ uan namakaba ko ikia, ia zuravaribaram api, a bar dera. Ezɨ arazir kam, gumazir nɨ ifongezir puvatɨzim ko ikia bulmakaun asɨzim apim, bar a gafira. \p \v 18 Gumazir zuamɨram anɨngazim, a gumazir igharazibagh amima, me atari. Ezɨ gumazir navir amɨrizim gumazamizibar adariba dɨkabɨri, me ua navir vamɨra iti. \p \v 19 Gumazir amɨrazim ghaze, nan ikɨrɨmɨrim ikufi, egha uan ikɨrɨmɨrimɨn tuavim akɨran amɨra. Ezɨ an ikɨrɨmɨrim mati, a pura ruarim akara zui. Ezɨ gumazir aghuim fo, an ikɨrɨmɨrim bar dera, mati a tuavir ekiam garui. \p \v 20 Otarir nɨghnɨzir aghuim ko fofozim itim, an afeziam ko amebam bar akonge. Borir arazir onganimɨn gɨn zuim, a uan afeziam ko amebam gakongezir puvatɨ. \p \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Efesus 5:15\xt*\x*Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, arazir onganiba bagha bar akonge. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itiba, zurara arazir aghuimɨn gɨn zui. \p \v 22 Nɨ ingangarir tabar amuasa ifonge, nɨ faragh gumazir avɨrir igharazibar nɨghnɨzir aghuiba iniam, eghtɨ nɨn ingangarim deraghvɨram otogham. Nɨ kamaghɨn damighan kogh, nɨ pura ingarigham. \p \v 23 Gumaziba mɨgɨa ghuavɨra iti, ezɨ nɨn dughiamɨn nɨ mɨgɨrɨgɨar aghuir mamɨn me damigh, nɨ arazir kam bagh bar akuegham. \p \v 24 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ikia tuavir isɨn zuimɨn ghua, an ikɨrɨmɨrim ikɨ mangɨvɨra ikiam. Kamaghɨn a uamategh Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨrɨghan kogham. \p \v 25 Ikiavɨra Itir God, gumazir uabɨra uan ziam femɨn dɨpenim gasɨghasigham. Egh an amizir pam aremezim, an akuragham, eghtɨ gumazir igharaziba amizir kamɨn nguazim inian kogham. \p \v 26 Ikiavɨra Itir God, gumazamizir kurabar nɨghnɨzir kuraba, a bar dar aghua. Ezɨ Godɨn damazimɨn zuezir gumazamizibar akar aghuiba, God da bagha bar akonge. \p \v 27 Gumazim dagɨabar gara navim dɨkava egha arazir igharagha garir kurabar amuasa, kamaghɨn a uan adarazi osɨmtɨzim me ganɨngi. Ezɨ gumazitam, gumazir igharaziba arazir kurabar amuasa anepezepera dagɨaba a danɨngasa, ezɨ gumazir kam ghaze, “Puvatɨ, kɨ ian dagɨar kaba inian aghua,” kamaghɨn gumazir kam deraghvɨra ikɨvɨra ikiam. \p \v 28 Gumazir aghuim, a faragh deragh nɨghnighɨva, egh gɨn gumazir igharazibar akaba ikarvagh. Ezɨ gumazir kuram zuraram akar kurabara mɨgei. \p \v 29 Ikiavɨra Itir God gumazamizir arazir kurabagh amibar saghuiamɨn iti. Egha a gumazamizir aghuir a ko mɨgeiba, a men azangsɨziba barasi. \p \v 30 Nɨ gumazimɨn guamɨn garima a bar akuegha iti, eghtɨ nɨn navim deragham. Egh nɨ akar aghuim bareghtɨ, bizir kam gavgavim nɨn mɨkarzim danɨngam. \p \v 31 Gumazim deraghavɨra kuarim atɨghtɨ, gumazir igharazim anekɨr an akurvaghtɨ, a deraghvɨra ikiam. Egh gumazir kam nɨghnɨzir aghuim ko fofozimɨn itir gumazibar tongɨn ikiam. \p \v 32 Gumazim, gumazir anekɨramimɨn akam batuegham, kamaghɨn a uabɨra uabɨ gasɨghasɨsi. Eghtɨ gumazim, gumazir anekɨramibar akam baraki, an nɨghnɨzim ko fofozim deragh otogham. \p \v 33 Ikiavɨra Itir Godɨn atiatia an apengan itir arazim, a tuavir nɨghnɨzir aghuim ko fofozim iniamim. Eghtɨ nɨ uabɨ dɨkabɨraghan koghɨva, nɨ ziar ekiam inighan kogham. \c 16 \p \v 1 E bizibar amuasa nɨghnɨsi, Ikiavɨra Itir God faragh amamangatɨghtɨ, e akatam mɨkɨmam. \p \v 2 \x - \xo 16:2 \xo*\xt 1 Samuel 16:7\xt*\x*E kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, “en araziba bar Godɨn damazimɨn bar zue.” Ezɨ Ikiavɨra Itir God, en nɨghnɨziba bar ada tuisɨgha, en arazir e amibar mɨngariba a bar dagh fo. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Aghuzir Akaba 21:2\xt*\x*Nɨ biziba bar dar amusɨ, nɨ faragh da isɨ Ikiavɨra Itir Godɨn dafarim datɨgh. Eghtɨ a bizibar amutɨ da deraghvɨram otivam. \p \v 4 Ikiavɨra Itir God biziba bar dar ingari, ezɨ da ingangariba iti. Ezɨ kamaghɨra, Ikiavɨra Itir God, gumazir arazir kurabagh amibar ingarigha, dughiar abuananamɨn ovengasa me amɨsefe. \p \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt Aghuzir Akaba 6:17; 8:13\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, gumazir ifaghata uari uan ziaba feba bar men aghua. Ezɨ e kamaghɨn fo, Ikiavɨra Itir God, me ateghtɨ me pura mangeghan kogham. Puvatɨ. A ivezir kuram me danɨngam. \p \v 6 Gumazim Ikiavɨra Itir God bar a gifuegha, bar an poro, Ikiavɨra Itir God an arazir kuraba gɨn amangam. Gumazim Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an apengan ikɨ, egh an arazir kurabagh itagham. \p \v 7 Gumazim Ikiavɨra Itir God, ifongezir arazir kamagh garibar amutɨ, Ikiavɨra Itir God an akurvaghtɨ, a gumazamiziba bar deraghvɨra me ko ikɨva, uaghan uan apaniba deraghvɨra me ko ikiam. \p \v 8 \x - \xo 16:8 \xo*\xt Onger Akaba 37:16; Aghuzir Akaba 15:16\xt*\x*Nɨ bizir muziariba ikia, egha nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Arazibar gɨn zui, kamaghɨn nɨn ikɨrɨmɨrim dera. Egha nɨn ikɨrɨmɨrim, gumazir tuavir kurabar dagɨaba isa uaghan arazir kurabagh amimɨn, ikɨrɨmɨrim gafira. \p \v 9 E zurara bizibar amuasa nɨghnɨsi. Ezɨ Ikiavɨra Itir God tuavir e daruamibar en akakasi. \p \v 10 Atrivim akam gumazamizibagh anɨdi, mati Ikiavɨra Itir God a ganɨngizir akabar gun mɨgei. Egha kotɨn gumazamiziba tuisɨzir dughiam, a bar deravɨra me tuisɨsi. \p \v 11 Gumazamiziba biziba tuisɨghasa bizibar abaraghtɨ, da mangɨ mɨtemra tugham, eghtɨ Ikiavɨra Itir God men arazim gifuegham. Biziba tuisɨghamin arazim, kar Godɨn bizimra. A gan fogh suam, e gumazamizibagh ifaragham ti, puvatɨgham. \p \v 12 Atrivim, arazir bar kuram gami kar arazir kuram. Guizbangɨra, gavman arazir aghuitam damightɨ, a ikɨ gavgavigham. \p \v 13 Gumazim guizɨn akam akunasa atrivim ifonge. \p \v 14 Atrivim gumazir mamɨn anɨngaghe, an a mɨsueghtɨ an aremegham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, an atrivim damutɨ a ua navir amɨrizimɨn ikiam. \p \v 15 Atrivim navir aghuim ikɨ egh gumazitam gakuegham, a deraghvɨra gumazir kam damutɨ, gumazim deraghvɨra ikiam. Ezɨ atrivimɨn arazir kam, mati ghuariam amozimɨn akua iza, daghebagh amima da ani. \p \v 16 Nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozim ini, ezɨ bizir kam bar gol ko silva gafira. \p \v 17 Gumazamizir aghuiba arazir kuramɨn gɨn zuir tuavim gitavɨrasi. Gumazim uan darorim deragha an asavsuisi, a deraghvɨra ikiam. \p \v 18 Ifaghatir arazim ko uabɨra uan ziam fer arazim, aning nɨ damightɨ nɨ irɨgh bar ikuvigham. \p \v 19 Gumazir onganarazibagh amim uabɨra uabɨ dɨkabɨri, ezɨ arazir kam deragha, gumazir uari uan ziaba fa, igharaz darazir biziba okɨa uarigh anɨdim, a bar a gafira. \p \v 20 Gumazim deraghvɨram an sure gamir gumazibar akam baregh, dabirabir aghuim ikiam. Gumazim bar nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikɨva, a bar akuegham. \p \v 21 Gumazamiziba fo, gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a deragh araziba ko, nɨghnɨzir igharagha gariba tuisɨgham. Egh a gumazir mɨgɨrɨgɨar aghuibagh amim, gumazamiziba an suren akaba baraghsɨ bar ifueghɨva dar gɨn mangam. \p \v 22 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a mati dɨpar ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdim. Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me onganizir arazibagh ami, ezɨ bizir kam me gasɨghasɨsi. \p \v 23 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a faragha deraghavɨra nɨghnigha, gɨn mɨgɨrɨgɨar aghuim gami. Ezɨ bizir kam gumazamizibagh amima me an mɨgɨrɨgɨaba baraghasa bar ifonge. \p \v 24 Mɨgɨrɨgɨar aghuim mati hani, a bar isɨngigha, gumazamizibar mɨkarziba gavgavim me ganɨdi. \p \v 25 \x - \xo 16:25 \xo*\xt Aghuzir Akaba 14:12\xt*\x*Gumazamizir maba ghaze, men araziba derazɨ me tuavir aghuimɨn gɨn zui. Ezɨ puvatɨ. Me damu mangɨ mangɨ gɨn arɨmɨghiregham. \p \v 26 Ingangarir gumazamiziba fo, me puvɨra ingarighan kogh, dagheba puvatɨgham. Egha bizir kam me gamima, me puvɨra ingari. \p \v 27 Gumazir bar kuram, a gumazamiziba pazɨ me damuasa tuavir igharaziba buri. Egha an mɨgɨrɨgɨaba mati avir dafam me gasɨghasɨsi. \p \v 28 Gumazamizir arazir kurabagh amiba, gumazamizibagh amima me uarir tongɨn akabar uarira uariv sosi. Ezɨ gumazir gɨrakɨrangɨn mɨgeim, a gumazim gamima a namakamɨn atari. \p \v 29 Gumazir mɨsozim, uan anav apezepera, a inigha tuavir kuramɨn zui. \p \v 30 Nɨ gari, gumazim uan damaziba pɨra gumazir igharazim mɨkɨntɨ, nɨ fogh, gumazir kam arazir kuram damuasa nɨghnɨsi. Nɨ gari, gumazim pamten uan akam dukua, nɨ fo, an arazir kuram gami. \p \v 31 Gumazamiziba, gumazir ghuribar dapanir arɨzir ghurghuribar gari, me fo, gumazir ghuriba me arazir aghuibar gɨn ghua, dughiar ruarimɨn nguazimɨn iti. Kamaghɨn, me ziar ekiam me ganɨdi. \p \v 32 \x - \xo 16:32 \xo*\xt Aghuzir Akaba 19:11\xt*\x*Gumazim zuamɨra anɨngazir puvatɨ, an arazir aghuim gami. Ezɨ arazir kam, mɨdorozir gumazimɨn arazim gafira. Ezɨ gumazim uabɨ gativagha uabɨn gari, a gumazir pamten mɨsogha nguibar mam inizim, ana gafira. \p \v 33 Gumazir satu\f + \fr 16:33 \fr*\ft Satun ikararem, a katɨn ikararemɨn mɨn ghuzir puvatɨ, a mong ighara. Nɨ bar fofoghsɨ, Ua Me Ini 28:30ɨn gan.\ft*\f* gikarareba, me foghasa, bizir manam me a damuam. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, uabɨra satu gamima a men azangsɨziba ikarvasi. \c 17 \p \v 1 Gumazim uan amuiroghboriba ko deraghavɨra ikia, dagher kurar abuananaba iti, arazir kam deragha, gumazir uari ko atariba ko, isar ekiam gamir arazim, bar a gafira. \p \v 2 Ingangarir gumazim nɨghnɨzir aghuim ikia, uan ingangarim gami, a uan gumazir a gativazimɨn borimɨn mɨn otogham. Eghtɨ gumazir a gativazimɨn borir kuram, ingangarir gumazir kamɨn apebamɨn ikiam. Eghtɨ gumazir a gativazir kam aremeghtɨ, me an dagɨaba ko biziba tuiragh an boribar anɨngɨva, egh uaghan ingangarir gumazir kam sara danɨngam. \p \v 3 Ikiavɨra Itir God kamaghɨn fofoghasa, e gumazir aghuiba o gumazir kuraba, egha en naviba badagh foghasa, mati me avimɨn gol ko silva tuaghɨva aningɨn gɨfofoghasa, ka guizbangɨn bizim, ti puvatɨ. \p \v 4 Arazir kurabagh amir gumazamiziba, akar kuraba bagha orasi. Ezɨ ifavaribagh amir gumazamiziba, akar ifaraviba bagha orasi. \p \v 5 God bar gumazamizibar ingari, egh gumazitam gumazir onganarazibagh amir gumazim akar asuibar a mɨgei, a God gasɨghasɨsi. Ezɨ gumazim, gumazir igharazibar gari, me osɨmtɨziba isima a bar akonge, a ivezir kuram iniam. \p \v 6 Gumazim ghurigha egha igiar boriba iti, a me bagha bar akonge. Kamaghɨn amizɨ, bizir kam gumazamizibagh amima me ziar ekiam a ganɨdi. Ezɨ boriba uan amebaba ko afeziaba bagha bar akonge. \p \v 7 Akar aghuim mɨgeir arazim, kar gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzir arazim puvatɨ. Ezɨ bar guizbangɨra, arazir ifavarim, kar gumazir aruamɨn arazim puvatɨ. \p \v 8 Gumazim arazir kuram damuasa igharazir tav apezepera dagɨaba isa me ganɨdi, a kamaghɨn nɨghnɨsi, dagɨar kaba mati akavsiam an akurvaghtɨ a uabɨ uan ifongiamɨn gɨn mangɨ bizibar amuam. \p \v 9 Gumazim, namakaba a gifongegh deraghvɨra a ko ikɨsɨ, a me a gamir arazir kuraba gɨn amang. Nɨ fogh, nɨ uan namakam amizir arazibar gun mɨkɨm mangɨvɨra ikɨtɨ, an atar gua uaning abigham. \p \v 10 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim akɨrsɨ, nɨ dughiar vamɨran a mɨkemeghtɨ, a fofozir ekiam inigham. Egh nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim akɨrsɨ, nɨ 100plan dughiabar a ifozoreghtɨ, a uan araziba oteghɨv kɨnighan kogham. \p \v 11 Gumazir arazir kurabagh amim, a mɨdoroziba forima da otifi. Eghtɨ me gumazir kuratam amadaghtɨ a izɨ puv a damigham. \p \v 12 Nɨ asɨzir bean amebamɨn nguzitam okemegh, tuavimɨn bean amebar kam batoghtɨ, a puvɨra nɨn atarightɨ, nɨ bar kuramra inigham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, arazir kurabagh amuavɨra iti, nɨ a batoghɨva, nɨ bar ikuvigham. Eghtɨ adarir arazir kam, a bean amebamɨn adarir arazim gafiragham. \p \v 13 \x - \xo 17:13 \xo*\xt Jeremaia 18:20; Rom 12:17; 1 Tesalonika 5:15; 1 Pita 3:9\xt*\x*Me gumazir mam arazir aghuimɨn a gami, ezɨ gumazir kam arazir kuramɨn me ikara, eghtɨ an amuiroghboriba zurara dughiar kuramɨn ikiam. \p \v 14 Gumazim akam adarir mam gamizɨ an oto, a mati gumazim dɨpam apɨrizir dɨvazir ekiam torim a gatɨ. Kamaghɨn an arazir kam ateghtɨ, adarir ekiaba otivan kogham. \p \v 15 Ikiavɨra Itir God, kotɨn arazir kamning bar aningɨn aghua: pura gumazimɨn arazir kuraba ataghɨrazir arazim ko, gumazir arazir kurabagh amir puvatɨziba, pura me gasɨghasɨzir arazim. \p \v 16 Gumazim nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ, a fofozir kam givesɨ damuva avegham. \p \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt Rut 1:16; Aghuzir Akaba 18:24\xt*\x*Namakar aghuiba zurara e gifongegha mamaghɨra iti. Ezɨ osɨmtɨzibar dughiabar aveghbuaba en akurvaghasa amua iti. \p \v 18 Gumazitam pura bizitam inigh, egh a ikarvaghan ibura, egh a ikarvaghsɨ nɨ mɨkɨm suam, nɨ na ko bizir kam ikarvaghamin akam akɨrigh. Nɨ a ko akam akɨran markɨ. Nɨ akam akɨrigha, kar nɨ onganigha gumazir nɨghnɨziba puvatɨzimɨn mɨn iti. \p \v 19 Gumazir arazir kuram gifongezim, a uaghan mɨdoroziba forasava ami. Ezɨ gumazir uabɨ uan ziam fem, an osɨmtɨzimɨn aven mangasava ami. \p \v 20 Gumazim nɨghnɨzir kuraba ko ifavarir akaba zurara dav gei, a deraghvɨra ikian kogham. Puvatɨ. An osɨmtɨzibara ruiam. \p \v 21 Otarim nɨghnɨzir aghuiba puvatɨghtɨ, an afeziam bar osemegham. \p \v 22 \x - \xo 17:22 \xo*\xt Aghuzir Akaba 12:25; 15:13-15\xt*\x*Navir aghuimɨn arazim, a mati marasin aghuim gumazim damutɨ a deraghvɨra ikiam. Eghtɨ gumazimɨn nɨghnɨzim ikuvigham, bizir kam mati arɨmariar kuram an agharibagh asɨghasɨsi. \p \v 23 Gumazir arazir kuram gamim kotɨn iti, gumazamiziba kotiam gasɨghasɨghasa anepezepera dagɨaba moga a ganɨdi, eghtɨ a bar akuegh dagɨar kaba inigh egh kotiam gasɨghasɨgham. \p \v 24 Gumazir fofozim itim, a nɨghnɨzir aghuim iniasa bar puvɨra ingari. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, an onganigha tintinibar gara bizir igharagha gariba iniasa bar puvɨra ingari. \p \v 25 Borim arazir onganimɨn gɨn zui, an amebam ko afeziam navimning ikuvigh egh bar osemegham. \p \v 26 Kot mɨkɨmtɨ, gumazir arazir kuram gamizir puvatɨzim a kotiam givezam, ezɨ kotiar arazir kam bar ikufi. Egh kot mɨkɨmtɨ me, arazir aghuim gamir gumazir aruaba isɨ, pura mɨzaziba me danɨngam, eghtɨ kotiar arazir kam uaghan bar ikuvigham. \p \v 27 Gumazir fofozir avɨriba itim, a mɨghɨgha mɨgeir puvatɨ. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a zuamɨra anɨngazir puvatɨ. \p \v 28 \x - \xo 17:28 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:19\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, a uan akam dukua, eghtɨ gumazamiziba suam, a nɨghnɨzir aghuim ko fofozim iti. \c 18 \p \v 1 Gumazir bar uabɨra itim, a uabɨra uabɨ gɨnɨghnɨsi. Egha gumazir igharazir nɨghnɨzir aghuiba itiba, a men nɨghnɨzibagh ifongezir puvatɨ. \p \v 2 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a nɨghnɨzir aghuim ko fofozim iniasa bar akongezir puvatɨ. A pura uabɨ fava egha uan nɨghnɨziba aghurasa ifonge. \p \v 3 Gumazir arazir kurabagh amim, a ghaze, “Gumazir igharaziba me pura biziba.” Egha men ziabagh asɨghasɨgha me gamima me aghumsɨsi. \p \v 4 Gumazim nɨghnɨzir aghuim ikia mɨgei, an akaba bar guizbangɨn akaba, ezɨ nɨghnɨzir aghuir avɨrim an akar kabagh izɨfa, mati dɨpam mozir pam gizɨvagha emɨra ira zui. \p \v 5 Gumazim arazir kuram gamigha kotɨn tu, nɨ an akurvaghan markɨ. Nɨ kamaghɨn damu, gumazir arazir kuratam gamizir puvatɨzimɨn tuavim apɨrightɨ, kotiam an osɨmtɨzim akɨrighan kogham. \p \v 6 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a igharaz darazi ko akabar uariv sosi. Ezɨ me an akaba baregha, a mɨsoghasa. \p \v 7 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, akabav gei, egha a uabɨ paza uabɨ gami. A mati, ivemɨn uabɨ ikezɨma, ivem an suiragha a gasɨghasɨki. \p \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt Aghuzir Akaba 26:22\xt*\x*Gumazamizir maba zurara, gumazir igharaziba gɨrakɨrangɨn me mɨgeir akaba, baraghasa bar ifonge. Ezɨ akar kamagh gariba mati dagher isɨngtɨziba me zuamɨra da api. \p \v 9 Gumazir amɨrazim a gumazir bizibagh asɨghsɨzimɨn aveghbuamɨn mɨn ami. \p \v 10 Ikiavɨra Itir Godɨn ziam mati dɨpenir gavgavim. Eghtɨ gumazir aghuiba, ivemarɨva an mangɨva deraghvɨra ikiam. \p \v 11 Dagɨaba itir gumazamiziba ghaze, “Men dagɨaba dɨvazimɨn mɨn me avɨni, eghtɨ me deraghvɨra ikiam, mati nguibam dɨvazir gavgavim anevɨni.” \p \v 12 Gumazir ifaghata egha uan ziam fem, a gɨn ikuvigham. Nɨ ziar ekiam inisɨ, nɨ faragh uabɨ dɨkabɨragh. \p \v 13 Nɨ faragh oregh, egh gɨn akam ikaragh. Nɨ kamaghɨn damighan kogh, nɨ arazir onganim damigh, aghumsigham. \p \v 14 Gumazim arɨava an nɨghnɨzim gavgavigha ikiavɨra iti, kamaghɨn an arɨmariar kam dɨkabɨragham. Eghtɨ gumazimɨn nɨghnɨzim ikuvigham, a manmaghɨn ua deragham? \p \v 15 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a fofozim iniasa puvɨra ingari, egha bizir avɨribagh fofosi. Egha deravɨra gumazir an sure damuamiba barasi. \p \v 16 Nɨ gumazir aruatam ko mɨkɨmsɨ, a bagh izɨ bizir aghuitam inigh izɨtɨ, a nɨ ateghtɨ nɨ an ganam. \p \v 17 Gumazir kotɨn tughav ikia faragha mɨgeim, nɨ an akam baregh mɨkɨm suam, akar kam ti guizbangɨra. Eghtɨ gumazir igharazim an akar kam akɨrsɨ an azangsɨgham, eghtɨ nɨ an akar kam baregh foghan kogham, tinan akaba ti bar guizbangɨra. \p \v 18 Kotiam gumazir aruamningɨn tongɨn aning akɨrighan kogh, egh kotiam satu gikararangɨva gumazim amɨseveghtɨ kotiam gɨvagham. \p \v 19 Nɨ uan aveghbuam damutɨ an navim nɨn ikuvigham, eghtɨ a uan nɨghnɨzim suiragh nɨ gifueghan kogham. A mati gumazamiziba nguibamɨn dɨvazimɨn tiam asarazɨ, gumaziba aven mangan ibura. Ezɨ gumazir pumuning akabar uaning mɨsogha dafarimningɨn suirazir puvatɨ, bizir kam aningɨn tuavim apɨrightɨ aning navir vamɨran ikian kogham, mati tiar akar gavgavim gumazimɨn tuavim apɨrizɨ, a dɨpenimɨn aven mangan ibura. \p \v 20 Nɨn mɨgɨrɨgɨaba deraghtɨ, nɨn navim bar akuegham. \p \v 21 Nɨn mɨgɨrɨgɨaba, da gavgaviba iti. Da gumazim damutɨ a deraghvɨra angamɨra ikiam, o da uaghan gumazim damutɨ a ikuvigham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ mɨgɨrɨgɨar aghuibav kɨmamin arazim gifongegh, nɨ deraghvɨra ikiam. \p \v 22 Nɨ amuimɨn iti, bizir kam bar dera. Bizir kam kamaghɨn nɨn aka, God nɨ bagha bar akuegha egha an navim bar nɨn dera. \p \v 23 Onganarazibagh amir gumazim aghumra dagɨaba itir gumazim mɨgɨa, uabɨn akurvaghasa an azangsɨsi. Ezɨ dagɨaba itir gumazim pamten an akam ikara. \p \v 24 \x - \xo 18:24 \xo*\xt Aghuzir Akaba 17:17\xt*\x*Gumazim namakar avɨriba itima, me an akurvazir puvatɨ. Ezɨ gumazir maba, guizɨn namakaba iti. Namakar kamning deragha uaningɨn porogha navir vamɨran iti. Egha aningɨn arazim, aveghbuar pumuningɨn tongɨn itir arazim gafira.\f + \fr 18:24 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \c 19 \p \v 1 Gumazim biziba puvatɨgha, a gumazir aghuim, a gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨgha ifavaribagh amim, bar a gafira. \p \v 2 Gumazim bizitamɨn ingarasa gavgafi, egha bizir a damuasa ifongezir kam a deragha a gɨfozir puvatɨ, ezɨ arazir kam derazir pu. Egha gumazim zuamɨra ingangarir tam damuasa, a ingangarim damutɨ a deraghvɨram otoghan kogham. \p \v 3 Gumazamizir maba arazir onganibagh amua egha uarira uari gasɨghasɨgha, egha gɨn osɨmtɨzim isa Ikiavɨra Itir God garɨgha an atari. \p \v 4 Gumazir dagɨar avɨriba itim, a namakar avɨriba ikiam. Eghtɨ gumazir dagɨar avɨriba itir puvatɨzim, an namakaba aneteghtɨ a ua namakaba puvatɨgham. \p \v 5 Gumazim kotiam gifaragh, a ivezir kuram iniam. Me aneteghtɨ a pura mangɨghan kogham. \p \v 6 Gumazir avɨriba, gumazir ziaba itiba me gifueghsɨ, me me mɨkɨmɨva me apezeperam. Eghtɨ gumazir bizir aghuiba anɨdim, gumazir avɨriba a ko namakam damuam. \p \v 7 Gumazir biziba puvatɨzim, an aveghbuaba an aghuagham. Ezɨ kamaghɨra an namakaba uaghan akɨrim ragha a gasara. A me mɨgɨa me apezeperi, ezɨ an akaba pura biziba. \p \v 8 Gumazim uabɨra uabɨn akurvaghasa, puvɨra ingara nɨghnɨzir aghuim ko fofozim isi. Egh gumazim deravɨra fofozir kam uan nɨghnɨzimɨn an suiragham, kamaghɨn a dabirabir aghuim ikiam. \p \v 9 Gumazir kotiam gifarazim, a ivezir kuram iniam. Me kamagh garir gumazir ifarim mɨsueghtɨ an aremegham. \p \v 10 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a dagɨar avɨriba iti, bizir kam derazir puvatɨ. Ezɨ ingangarir gumazir kɨnim gumazir dapanimɨn otoghɨva gumazir aruabagh ativagh men ganam, bizir kam a bar ikufi. \p \v 11 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a zuamɨra adarim damighan kogham. An arazir faraghavɨra amimra kara, a gumazir igharaziba a gamir arazir kurabagh nɨghnɨzir puvatɨ. \p \v 12 Atrivim atarɨva anɨngagham, a mati laion pamten tiarim akara dazeri. Ezɨ an navim deragha, gumazamizibar akurvaghasa ifonge, a mati amozim daghebagh izima da deraghavɨram otifi. \p \v 13 \x - \xo 19:13 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:1; 21:9; 27:15\xt*\x*Otarir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, an osɨmtɨzir bar ekiam uan afeziam ganɨdi. Ezɨ gumazimɨn amuim, an atara mɨgɨa mɨgɨrɨgɨar avɨribagh ami, a mati amozim dɨpenir isiriamɨn torimɨn izaghira, zurara muziaribar iravɨra iti. \p \v 14 Nɨn afeziam ko amebam dɨpenim ko dagɨaba ko biziba nɨ danɨngam. Eghtɨ God uabɨra amuir nɨghnɨzir aghuim itim nɨ danɨngam. \p \v 15 Gumazir amɨraziba zurara akuavɨra iti. Gumazir puram apiav itim, a dagheba puvatɨgh egh mɨtiriabara ikiam. \p \v 16 Gumazir Godɨn Arazibar gɨn zuim, a deraghvɨra ikɨ ikuvighan kogham. Nɨ Godɨn Araziba akɨrim ragh dagh asaragh, nɨ aremegham. \p \v 17 Nɨ onganarazibagh amir gumazimɨn apangkuvigha bizim a ganɨngi, mati nɨ Ikiavɨra Itir God bizim puram a ganɨdi, eghtɨ Ikiavɨra Itir God gɨn bizir kam ikarvagham. \p \v 18 Nɨn borim akam batosi, nɨ anekɨrightɨ, ana arazir aghuimɨn gɨn mangam. Nɨ aneteghtɨ ana arazir kuramɨn gɨn mangam, mati nɨ ovengasa an amamangatɨ. \p \v 19 Gumazir zuamɨram adaribagh amim, a uan arazir kurabar osɨmtɨziba ateram. Eghtɨ nɨ an akuragh an osɨmtɨzim agɨvagham, kamaghɨra nɨ gɨn uam an akuragham. \p \v 20 Nɨ gumazim ateghtɨ a nɨn sure damuva nɨghnɨzir aghuim nɨ danɨngtɨ, nɨ gɨn nɨghnɨzir aghuim ko fofozim ikiam. \p \v 21 Gumazamiziba bizir avɨribar amuasa nɨghnɨsi. Ezɨ bizir Ikiavɨra Itir God damuasa nɨghnɨzim, bizir kamram otivam. \p \v 22 Gumazim akar a uabɨ amiziba, gavgavigha dar gɨn zui, gumaziba a gifonge. Guizbangɨra, kamaghɨn derazir puvatɨ, gumazim onganarazibagh amir gumazim mɨn ikiam, kamaghɨn derazir puvatɨ. Egha onganarazibagh amir gumazimɨn, a gumazir aghuim, a gumazir ifarim bar a gafira. \p \v 23 \x - \xo 19:23 \xo*\xt 1 Timoti 4:8\xt*\x*Nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn atiati an apengan ikiam, arazir kam ikɨrɨmɨrir aghuim nɨ danɨngam. Eghtɨ nɨ avughsɨ deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikɨtɨ, bizir kuratam nɨ gasɨghasighan kogham. \p \v 24 Gumazir amɨrazim daghebar amasa uan dafarim isa itarim gatɨgha ikia, uan agharim fegh daghetamɨn suiragh uan akam darɨghan aghua. \p \v 25 Nɨ gumazir akaba dɨpovim mɨsueghtɨ, gumazir nɨghnɨziba puvatɨzim ganigh fogham, a uabɨ arazir aghuimɨn gɨn mangam. Eghtɨ nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba akɨrtɨ, men fofozim bar deravɨram otogham. \p \v 26 Borir tam uan afeziam pazɨva a damuva, uan amebam dɨpenimɨn a batuegham, kamaghɨn a uan adarazi damutɨ me bar aghumsigham. \p \v 27 Nan borim, nɨ ua nɨghnɨzir aghuimɨn sure damuan aghuagh, nɨ gumazir nɨghnɨziba puvatɨzibar arazibar gɨn mangam. \p \v 28 Arazir kuram gamir gumazim kotɨn otogh, bar akuegh kot gifaragh anegɨvagham. Ezɨ arazir kuram, a bar kamagh amir gumaziba, men dagher isɨngtɨzimra. \p \v 29 Gumazir akar kuraba ko akar asuibav geiba ivezir kuraba iniam. Eghtɨ gumaziba, gumazir nɨghnɨziba puvatɨziba, men akɨriba fozoregham. \c 20 \p \v 1 \x - \xo 20:1 \xo*\xt Aghuzir Akaba 23:29-35; Aisaia 28:7; Hosea 4:11\xt*\x*Gumazir dɨpar onganir avɨriba apim, an akar asuiba ko akar kurabav mɨkɨmɨva egh pura mɨsogham. Guizbangɨra, gumazim dɨpar onganim ataghizɨ an a gatifa, a nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ. \p \v 2 Atrivimɨn adarim ko anɨngagharim, atiatim gumazamizibagh anɨdi, mati laionɨn ararem. Nɨ atrivim damutɨ an anɨngaghegham, nɨ ovegham. \p \v 3 Gumazir akɨrim ragha mɨdorozir arazim gasarazim, a ziar ekiam iniam. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, a zurara akamadaribagh amima da otifi. \p \v 4 Gumazir amɨrazim dagheba oparir dughiamɨn a uan dagher azenimɨn ingarir puvatɨ. Egh dagheba iniamin dughiamɨn, a mangɨ pura uan azenimɨn dagheba buriam. \p \v 5 Gumazimɨn nɨghnɨzim mati mozir dɨpam, bar kone, ezɨ gumazir fofozir aghuim itim, a nɨghnɨzir kam gekuigh azenim datɨgham. \p \v 6 \x - \xo 20:6 \xo*\xt Aghuzir Akaba 25:14; Matyu 6:2; Luk 18:11\xt*\x*Gumazamizir avɨriba ghaze, me uan namakaba bar me gifonge. Ezɨ gumazamizir vaghvazibara guizbangɨra gumazamizir igharaziba ko namakabagh ami. \p \v 7 \x - \xo 20:7 \xo*\xt 2 Korin 1:12\xt*\x*Afeziatam, a gumazir aghuim, egha arazir aghuimɨn gɨn zui, eghtɨ an gɨn zamin boriba bar akongegham. \p \v 8 Atrivim kotiaba barazir dughiam, a deraghavɨra kotiaba bagha izir gumazamizibar mɨgɨrɨgɨaba tuisɨgha dagh fo, bizir manam dera, manam ikufi. \p \v 9 \x - \xo 20:9 \xo*\xt 1 Atriviba 8:46; Jop 9:28-29; Onger Akaba 51:5; 1 Jon 1:8\xt*\x*Tinara kamaghɨn mɨkɨm suam, “Kɨ Godɨn damazim uabɨ uabɨ gamigha bar zue. Ezɨ datɨrɨghɨn arazir kuratamɨn osɨmtɨzitam nan itir puvatɨ.” Ti puvatɨ. \p \v 10 Gumazamiziba bizibagh ivezasa ifongezɨ, gumazamizir biziba amadiba me paza biziba amagava, me gifari, ezɨ arazir kam, Ikiavɨra Itir God bar an aghua. \p \v 11 E gumazir mamɨn arazibar ganɨva fogh suam, a gumazir aghuim, ti gumazir kuram. Ezɨ arazir kamra e uaghan boribagh fogham, me deraghavɨram ami, o me pazava ami. \p \v 12 Ikiavɨra Itir God, bizibar ganamin damaziba e ganɨngi, egha biziba baraghamin kuariba e ganɨngi. \p \v 13 Nɨ gumazir zuraram akuim, nɨ dagɨaba puvatɨgh nɨ onganarazibagh amir gumazimɨn mɨn otogham. Nɨ dɨkavigh ingarɨva, egh nɨ dagher avɨriba ikiam. \p \v 14 Gumazim bizitam givezasa amima, bizir kamɨn ivezim bar pɨn kozɨ, a mɨgɨavɨra ikia ghaze, bizir kam guizbangɨra derazir puvatɨ, kamaghɨn me bizimɨn ivezim isɨvaghtɨ a izighirɨ. A gɨn bizir kam givezegha ghua uan ziam fa uan namakabav gɨa ghaze, an ivezim bar izaghirɨzɨ, a dagɨar bar muziarimɨn a givese. \p \v 15 Gumazimɨn akam nɨghnɨzir aghuim gumazamizibagh anɨdi, arazir kam bar guizɨn bizim, egha gol ko dagɨar igharagha gara bar pɨn kozibagh afira. \p \v 16 Gumazitam, gumazir igharazim pura inizir bizibagh ivesɨ akam akɨrigh, dagh ivezeghan kogham, gumazir kam arazir kuram gami. Eghtɨ gumazitam nɨn bizitam puram a inisɨ nɨ ko akam akɨrtɨ, nɨ bizir kamɨn ikarvazim bagh faragh an bizitam puram a inigh. \p \v 17 Bizir nɨ ifavarir arazim gamua pura inizim, nɨ suam, a mati dagher aghuim isɨngi. Eghtɨ a gɨn iragh bar bizir kuramɨn mɨn otoghɨva, mati gigimɨn mɨn nɨn akam gizɨvagham. \p \v 18 Nɨ faragh nɨghnɨzir aghuim igharazitav dam a inightɨ, nɨn ingangarim mangam. Kamaghɨra, nɨ apanim mɨsoghsɨ, nɨ faragh deraghvɨra igharazitav da nɨghnɨzim inigh fogham, nɨ manmaghɨn mɨsogham. \p \v 19 Gumazir puv gɨrakɨrangɨn mɨgeim, nɨ modogh a mɨkeghtɨ, a mangɨ akar kamɨn gun igharazitav mɨkemegham. Kamaghɨn, nɨ gumazir tintinibav geim ko poghan markɨ. \p \v 20 Gumazim uan afeziam ko amebam akar kurabar aning mɨkemegham, an aremegham, mati lam dɨmagarimɨn munge. \p \v 21 Gumazim, an amebam ko afeziam ikiavɨra iti, a zuamɨra aningɨn danganim inigh biziba inightɨ, bizir kaba deraghvɨra ikian kogham. \p \v 22 Nɨ gumazir igharazim nɨ gamizir arazir kuraba ikarvaghsɨ nɨghnɨghan markɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikɨ, a mɨzuamtɨ a nɨn akuragham. Egh nɨn osɨmtɨzir kam agɨvagham. \p \v 23 Gumazamiziba bizibagh ivezasa ifonge, ezɨ gumazir biziba amadiba paza biziba amagava, me gifari, ezɨ arazir kam, Ikiavɨra Itir God bar an aghua. \p \v 24 E nguazir kamɨn itir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir God e bagha tuaviba bar adagh inabazɨ da iti. Ezɨ e manmaghɨn tuavir kabagh fogham, da managh zui? Bar puvatɨ. \p \v 25 Nɨ faragh deraghvɨra nɨghnigh, egh ofa isɨ God danɨngɨsɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavim damigham. Nɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavim zuamɨram a damigh, nɨ gɨn akar kam puvɨram a gɨnɨghnɨgham. Egh nɨ kamaghɨn damuva, uabɨ gasɨghasigham. \p \v 26 Atrivir nɨghnɨzir aghuim itim, kotiabagh amuava, deravɨram arazir kurabagh amir gumazamiziba tuisɨgha fogha, men apangkuvir puvatɨgha, ivezir kuram me ganɨdi. \p \v 27 En navir averiaba, mati lamba, Ikiavɨra Itir God e ganɨngi. Da en nɨghnɨziba ko arazibar ganɨva, deragh da tuisɨgham. \p \v 28 Atrivim arazir aghuimra uan gumazamizibagh amuava, men apangkuva, men akurvasi, kamaghɨn a deraghvɨra ikɨva dughiar ruarimɨn Atrivimɨn ikiam. \p \v 29 Gumazir igiaba me gavgaviba iti, ezɨ bizir kam gumazamizibagh amima, me me bagha bar akonge. Ezɨ gumazir ghuriba dapanir arɨzir ghurghuriba iti, ezɨ gumazamiziba bizir kam gɨnɨghnɨgha ziar ekiam me ganɨdi. \p \v 30 Nɨ gumazir arazir kuram gamizim mɨsueghtɨ, bizir kam a damutɨ a uan arazir kuraba akɨrim ragh dagh asaraghɨva, gumazir aghuimɨn otogham. \c 21 \p \v 1 Ikiavɨra Itir God nɨghnɨziba atrivim ganɨdima, atrivim an ifongiamɨn gɨn zui, mati dɨpam daghurimɨn ivemari. \p \v 2 \x - \xo 21:2 \xo*\xt Aghuzir Akaba 24:12; Luk 16:15\xt*\x*E ghaze, e amir araziba, da dera. Ezɨ puvatɨ. Ikiavɨra Itir God en araziba ko navir averiaba tuisɨgha, en arazir kabar mɨngariba deravɨra dagh fo. \p \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Onger Akaba 50:8; Aisaia 1:11; Hosea 6:6; Maika 6:7-8\xt*\x*E arazir aghuiba ko, Godɨn damazim derazir arazibar gɨn mangam. Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn, arazir kam e ofaba God ganɨdir arazim bar a gafira. \p \v 4 Gumazir arazir kurabagh amiba, zurara ifaghata uari uan ziaba fe. Kamaghɨn amizɨ, arazir kuram bar me gizɨfa. \p \v 5 \x - \xo 21:5 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:4; 13:4\xt*\x*Gumazir puvɨra ingariba, me zurara deraghavɨra nɨghnɨgha ingangaribagh ami. Ezɨ men ingangariba deravɨram otivima, me bizir avɨriba iti. Kamaghɨra gumazir atamatam ingariba, men ingangarim deragh otoghan koghtɨ, me biziba izɨvaghan kogham. \p \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:2\xt*\x*Gumazim mɨgɨrɨgɨar ifavaribagh amuava dagɨar avɨriba ko biziba isi, an ovever tuavimɨn iti. Guizbangɨra, gumazir kamɨn dagɨaba ko biziba mati ghuariam dughiar bar otevimɨn ikegh, bar gɨvagham. \p \v 7 Gumazir arazir kurabagh amiba, arazir aghuibar amuan aghua. Me gumazir igharaziba paza me gami. Eghtɨ men arazir kamra me agɨvagham. \p \v 8 Gumazir arazir kuram gamim, a ifavarir tuavimɨn zui. Ezɨ gumazir osɨmtɨziba puvatɨziba, me arazir aghuibagh ami. \p \v 9 \x - \xo 21:9 \xo*\xt Aghuzir Akaba 21:19; 25:24\xt*\x*Gumazim uan dɨpenimɨn siriamɨn uabɨra aperaghav iti, a dera. Arazir kam, an amizir atara puv mɨgeim ko dɨpenimɨn aven itir arazim, a bar a gafira. \p \v 10 Gumazir arazir kurabagh amiba, me arazir kurabar amuasa mɨtiriaba men azi. Egh me gumazir men boroghɨn ititamɨn apangkuvighan kogham. \p \v 11 Me, gumazir akaba dɨbova akabav geim ivezir kuram a danightɨ, gumazir nɨghnɨziba puvatɨzim ganighɨva, nɨghnɨzir aghuim ko fofozim iniam. Eghtɨ me gumazir nɨghnɨzir aghuim itimɨn sure damightɨ, an fofozim bar deraghvɨram otogham. \v 12 Godɨn arazim a bar dera, egha arazir gumazir kuraba uan dɨpenibar aven amiba, a bar dagh fo. Egh a gumazir kaba me gasɨghasigham. \p \v 13 \x - \xo 21:13 \xo*\xt Matyu 18:30; 18:33; Jems 2:13\xt*\x*Nɨ uan kuarimning mɨgoroghtɨ, onganarazibagh amir gumazamiziba uarir akurvaghsɨ nɨn dɨmtɨma nɨ me baraghan kogham, eghtɨ gɨn gumazamiziba nɨ dɨmdiam bareghan kogham. \p \v 14 Gumazitam nɨn atarightɨ, nɨ bizim mogomemɨn a danɨngightɨ, an adarim amɨragham. \p \v 15 Gumazamiziba kotɨn deragha araziba tuisɨsi, gumazamizir aghuiba me bar akuegham. Eghtɨ gumazir arazir kurabagh amiba men navir averiaba bar moghɨra ikuvigham. \p \v 16 Gumazir nɨghnɨzir aghuimɨn tuavim ataghizim, an ovegh mangɨ gumazir ariaghireziba ko ikiam. \p \v 17 Gumazir dagher aghuim ko wainɨn dɨpaba apava bar akongezim, an dagɨaba gɨvaghtɨ, a biziba puvatɨgham. \p \v 18 Osɨmtɨzim gumazamizir aghuiba batoghtɨ, gumazamizir arazir kurabagh amiba, men danganiba inigh osɨmtɨzir kaba ateram. \p \v 19 Gumazim, gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn uabɨra iti, a dera. Arazir kam, an amizir zurara atara puvɨra mɨgeim ko itir arazim, a bar a gafira. \p \v 20 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a bizir igharagha garir aghuir avɨriba uan dɨpenimɨn ada akufi. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me uan biziba agefi. \p \v 21 Gumazir arazir aghuim ko igharaz darazir apangkuvir arazimɨn gɨn zuim, a dughiar ruarimɨn deraghvɨra ikɨtɨ, me arazir aghuimɨn a damuva, ziar ekiam a danɨngam. \p \v 22 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a nguibam inisɨ tuavir aghuim mɨdorozir gumazibar akagham. Eghtɨ gumaziba kamagh mɨkɨmam, nguibamɨn dɨvazim bar gavgavizɨ, apaniba anekaran iburagham. Eghtɨ mɨdorozir gumaziba mangɨ mɨsoghɨva, nguibamɨn mɨdorozir gumazir gavgaviba dɨkabɨraghɨva, nguibam iniva dɨvazir kam gasɨghasigham. \p \v 23 \x - \xo 21:23 \xo*\xt Aghuzir Akaba 12:13; 13:3; 18:21; Jems 3:2\xt*\x*Gumazir faragh deragh nɨghnigh bizibav kɨmamim, a uabɨn akurvaghtɨ osɨmtɨziba a bativan kogham. \p \v 24 Gumazir akaba batozim, a ifaghata akar asuibar gumazir igharazibav gei. Egha zurara uabɨ uan ziam fasa gavgafi. \p \v 25 Gumazir amɨrazim biziba iniasa ifonge, egha a ingangaribagh amir puvatɨ. Eghtɨ an ifongiar kam a damightɨ, an aremegham. \p \v 26 Gumazir amɨrazim, bizir igharagha gariba iniasa zurara nɨghnɨsi. Ezɨ gumazir aghuim bizir avɨrim gumazir igharazibagh anɨga da bagha nɨghnɨzir puvatɨ. \p \v 27 Ekiam gumazir arazir kurabagh amibar ofa bar aghua. Ezɨ gumazim arazir ifavarimɨn gɨn ghua ofabagh ami, ezɨ Ekiam ghaze, arazir kam bar ikufi. \p \v 28 Gumazim kotiam gifaragh, egh aremegham. Eghtɨ gumazir deraghavɨra akaba baragha da tuisɨzim, a mɨkɨmtɨ, gumazamiziba deraghavɨram an akam baragham. \p \v 29 Arazir kurabagh amir gumazim kamaghɨn amua ifara ghaze, kɨ gumazir aghuim. Eghtɨ gumazir aghuim zurara deraghvɨra uan darorim gɨnɨghnɨgh, bizibar amuam. \p \v 30 Nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuim ko bizibar amuamin fofozim ikɨ, egh nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn apanimɨn ikɨtɨ, nɨn fofozir aghuir kam nɨn akuraghan kogham. \p \v 31 Mɨdorozir gumaziba uan hoziaba mɨdorozim bagha dar kɨri. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God uabɨra me damutɨ me apaniba dɨkabɨragham. \c 22 \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xo*\xt Fofozir Gumazim 7:1\xt*\x*Gumazamiziba ghaze, nɨ gumazir aghuim, ezɨ me ziar ekiam nɨ ganɨdima, arazir kam bar dera. Guizbangɨra, ziar ekiam iniamin arazim, a dagɨar avɨriba iniamin arazim, bar a gafira. \p \v 2 Ikiavɨra Itir God gumazamiziba bar adar ingari, gumazamizir dagɨaba izɨvaziba ko gumazamizir onganarazibagh amiba. \p \v 3 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a gara fo, osɨmtɨzim a bativasava amima, a uabɨ modogha a gita. Ezɨ gumazir nɨghnɨziba puvatɨzim, an osɨmtɨzimɨn garima an an tuavimɨn itima, a ghua a batogha, osɨmtɨzim ateri. \p \v 4 Nɨ uabɨ dɨkabɨraghɨva Ikiavɨra Itir Godɨn atiati an apengan ikɨ, dagɨar avɨriba ikɨva, ziar ekiam ini, deraghvɨra ikiam. \p \v 5 Bizir gumazamizibagh amima me daighira ikuvim, da gumazamizir arazir kurabagh amibar tuavimɨn iti. Eghtɨ gumazim deragh ikɨsɨ, a deraghvɨra uan darorimɨn ganɨva, bizir kurar kabagh itavɨragh. \p \v 6 \x - \xo 22:6 \xo*\xt Efesus 6:4; 2 Timoti 3:15\xt*\x*Nɨ arazir aghuimɨn gɨn mangɨsɨ uan borimɨn sure damutɨ, a tuavir kamɨn mangɨvɨra ikɨ mangɨ a bar ghurigham. \p \v 7 Gumazir dagɨaba izɨvaziba gumazir biziba otevezibagh atifa. Ezɨ gumazir pura biziba inigha tɨghar da ikarvaghamiba, me gumazir pura biziba me ganɨdiba, men ingangarir gumazir kɨnibar mɨn iti. \p \v 8 \x - \xo 22:8 \xo*\xt Jop 4:8; Hosea 10:13\xt*\x*Gumazir arazir kuram gamizim, dughiar kuram a bativam, eghtɨ a ua gumazir igharaziba pazɨ me damuan kogham. \p \v 9 Gumazir biziba isa gumazir igharazi bagha anɨdiba, me dagheba isa onganarazibagh amibagh anɨdi. Kamaghɨn, Ekiam me bagha bar akongegha deravɨra me gami. \p \v 10 \x - \xo 22:10 \xo*\xt Aghuzir Akaba 26:20\xt*\x*Ia gumazir akaba dɨbovir akabav dav geiba, batueghtɨ, akamadariba ko akar kuraba gɨvagham. \p \v 11 Gumazim Godɨn damazimɨn zurara zuegh ikɨ, akaba deraghtɨ, atrivim an roroamɨn otogham. \p \v 12 Ikiavɨra Itir God deraghavɨra gumazir fofozir aghuim akakazimɨn gara, gumazir ifavaribar akaba, da dɨkabɨri. \p \v 13 Gumazir amɨrazim pura dɨpenimɨn apiav ikia kamaghɨn mɨgei, “Laionɨn tam ti tuavimɨn ikiama. Kamaghɨn kɨ tuavimɨn azenan mangɨghtɨ, laion na mɨsueghtɨ kɨ aremegham!” \p \v 14 Amizir akar asuibar gumazibav gɨa me isava me ko akuim, an akam mati mozir mam bar kone. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God gumazitamɨn arazir kuraba ikarvaghɨva, an an teghtɨ a mozir kamɨn magɨrɨgham. \p \v 15 Boriba onganigha arazir igharagha garibagh ami. Ezɨ kamaghɨn nɨ me akɨrsɨ me mɨsueghtɨ, me arazir kam ategham. \p \v 16 Gumazim arazir kuramɨn onganarazibagh amir gumazamizibagh amuava, men biziba isi, ko gumazir dagɨaba izɨvazir gumazim bizir aghuim isa a ganɨdim, gumazir kamaghɨn amimning, uaning gumazir onganarazibagh amimningɨn mɨn ikiam.\f + \fr 22:16 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \ms Gumazir nɨghnɨzir aghuiba itibar 30plan akar aghuiba \mr (Sapta 22:17--24:34) \p \v 17 Kɨ datɨrɨghɨn gumazir nɨghnɨzir aghuiba ko fofozim itibar akabar nɨn sure damuasa. Nɨ deraghvɨram akar kam baragh, egh a gɨnɨghnɨgh. \v 18 Nɨghnɨzir kam nɨn navir averiamɨn ikɨtɨ, nɨ an gun gumazir igharazim mɨkɨmtɨ, nɨn navim deragham. \p \v 19 Kɨ datɨrɨghɨn akar kamɨn gun mɨkɨmasa, eghtɨ nɨ uabɨ a baraghɨva, guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikiam. \v 20 Kɨ 30plan akar aghuiba osiri, da deragh nɨn sure damuva nɨghnɨzir aghuim ko fofozim nɨ danɨngam.\f + \fr 22:20 \fr*\ft Hibrun akam akar otivir kam deragha a gɨfozir puvatɨ, “30plan akar aghuiba.” Gumazir maba kamaghɨn a gɨra, “Akar maba, da bar dera.” Ezɨ marazi ghaze, “Fomɨra itir akaba.”\ft*\f* \v 21 Kamaghɨn nɨ guizɨn akamɨn mɨngarim gɨfogham. Egh gumaziba nɨ amadaghtɨ nɨ mangɨ fogh, akar manam guizbangɨra, nɨ foghɨva deraghvɨra me geghanam. \s Akar aghuir namba 1 \p \v 22 Nɨ kamaghɨn nɨghnɨghan kogh suam, onganarazibagh amir gumazamiziba me pura gumazir kɨniba, ezɨ nɨ pura men biziba isi. Eghtɨ kamaghɨn me kotiamɨn otoghtɨ, nɨ kotiamɨn me dɨkabɨnan markɨ. \v 23 Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God me bagh ganɨva egh men akurvagham. Eghtɨ gumazitam pazɨ gumazir onganarazibagh amiba me damightɨ, Ikiavɨra Itir God pazɨ gumazir kam damigham. \s Akar aghuir namba 2 \p \v 24 Nɨ gumazir zuamɨram atara puram anɨngaziba, me ko roroabar amuan markɨ. \v 25 Nɨ kamaghɨn damu, nɨ men arazim inightɨ, gɨn bizir kuraba azuazimɨn mɨn nɨ mɨsuegh nɨ gasɨghasigham. \s Akar aghuir namba 3 \p \v 26 Gumazim igharazitav dam pura bizim inightɨ, nɨ a ikarvaghsɨ puram akam akɨran markɨ. \v 27 Nɨ bizir kaba ikaraghan koghtɨ me nɨn biziba bar da inigh, nɨn dakozim uaghan a inigham. \s Akar aghuir namba 4 \p \v 28 \x - \xo 22:28 \xo*\xt Godɨn Araziba 19:14; 27:17; Aghuzir Akaba 23:10\xt*\x*Egh nɨn ovaviba bar fomɨra nɨn nguazimɨn mɨtaghniam gatɨzir ababanim gisɨvagh mangan markɨ. \s Akar aghuir namba 5 \p \v 29 \x - \xo 22:29 \xo*\xt 1 Atriviba 11:28; Aghuzir Akaba 10:4; Fofozir Gumazim 9:10; Matyu 25:21; Rom 12:11\xt*\x*Eghtɨ gumazir ingangarir aghuim gamim, an Atrivimɨn ingangarir gumazimɨn otogham. Kamaghɨn amir gumazim, a gumazir ziaba puvatɨzimɨn ingangarir gumazimɨn otivan kogham. \c 23 \s Akar aghuir namba 6 \p \v 1 Nɨ aperagha ikia gumazir aruar mam koma api, egh nɨ dagher me nɨ danɨngamimra nɨghnɨgh, dagheba apir arazir aghuimɨn gɨn mangɨ. \v 2 Egha nɨ puv apir gumazim, nɨ uan ifongiam abɨragh. \v 3 Egh nɨ gumazir aruar kamɨn dagher aghuiba bagh puv ivizivighan markɨ. Da nɨ gifaraghtɨ, nɨ arazir a ifongezir puvatɨzim damigham. \s Akar aghuir namba 7 \p \v 4 \x - \xo 23:4 \xo*\xt Aghuzir Akaba 28:20; 1 Timoti 6:9-10\xt*\x*Nɨ dagɨaba bar izɨvazir gumazimɨn mɨn otivsɨ pamten ingaran markɨ. Nɨ nɨghnɨzir aghuim ikɨva, egh kamaghɨn damuan kogham. \v 5 Nɨ dagɨar avɨriba inightɨ, da zuamɨra gɨvagham. Dagɨaba gɨvaghamin arazim, mati kuarazir isam avɨziba ikia mɨghegha bar isɨn mar ghu. \s Akar aghuir namba 8 \p \v 6 Nɨ gumazir uan bizibar suighavghɨra dar anogorozim ko daman markɨ. Egh nɨ an dagher aghuim bagh ivizivighan markɨ. \v 7 Nɨ a ko damɨtɨ a kamaghɨn nɨ mɨkɨmam, “Nɨ izɨ, uan ifongiamɨn gɨn mangɨ taba ua dar amɨ.” Egha a guizbangɨra mɨgeir puvatɨ. A uan nɨghnɨzimɨn aven nɨ damamin dagheba an ada amɨsefe. \v 8 Eghtɨ nɨ gumazir kamɨn arazim gɨfogh, egh dagher amezir kabar mighsɨ damuam. Eghtɨ nɨn asuir akar nɨ a mɨkemeziba, da pura gɨvagham. \s Akar aghuir namba 9 \p \v 9 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim ko mɨkɨman markɨ. Nɨ nɨghnɨzir aghuim a danɨngam, a bar aghuagham. \s Akar aghuir namba 10 \p \v 10 \x - \xo 23:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 19:14; 27:17; Aghuzir Akaba 22:28\xt*\x*Bar fomɨra me nguazibar mɨtaghiniaba arɨki, ezɨ nɨ mɨtaghniar kabagh isɨvaghan markɨ. Egh nɨ ameboghfeziar oveaghuezibar boribar nguaziba inian markɨ. \v 11 Ezɨ Ikiavɨra Itir God uabɨ mati borir kabar anabar gumazimɨn mɨn, men akurvaghamin ingangarim iti. Egh a kotiabar aven men akurvaghsɨ bar gavgavigh ikiam. \s Akar aghuir namba 11 \p \v 12 Me nɨn sure damutɨ, nɨ bar deraghvɨra suren akar aghuibar suiragh. Egh nɨ deraghvɨra fofozir aghuim itir akaba baragh. \s Akar aghuir namba 12 \p \v 13 \x - \xo 23:13-14 \xo*\xt Aghuzir Akaba 13:24; 19:18; 29:15\xt*\x*Nɨ borim akɨrsɨ, a mɨsoghsɨ atiatingan markɨ. Nɨ aghorimɨn a mɨsogh, an aremeghan kogham. \v 14 Guizbangɨra, bizir kam an akuraghtɨ, a Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn mangɨghan kogham. \s Akar aghuir namba 13 \p \v 15 Nan borim, nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozim inightɨ, nan navim bar deragham. \v 16 Eghtɨ nɨ guizɨn akam mɨkɨmtɨ, nan navir averiam bar akuegham. \s Akar aghuir namba 14 \p \v 17 Nɨ gumazir arazir kurabagh amibar arazibagh ifongeghan markɨ. Nɨ zurara gavgavigh Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an apengan ikɨ. \v 18 Nɨ kamaghɨn damuva, egh nɨ gɨn dughiar aghuim bativam, egh nɨ zuamɨram oveghan kogham. \s Akar aghuir namba 15 \p \v 19 Nan borim, nɨ nan akam baragh, nɨghnɨzir aghuim iniam. Egh uan daroriba deraghvɨra dagh nɨghnɨgh. \v 20 Egh nɨ puv wainɨn dɨpaba apir gumazamiziba ko puv apir gumazamiziba ko poghan markɨ. \v 21 Guizbangɨra, wainɨn dɨpaba apa onganizir gumazamiziba ko puv apir gumazamiziba, me bar onganarazibagh amir gumazamizibar otivigham. Ezɨ gumazir apava puram akuim, a dughiar otevimra korotiar bɨaghireziba uan mɨkarzim avam. \s Akar aghuir namba 16 \p \v 22 Nɨ uan afeziar nɨ gamizɨ nɨ datɨrɨghɨn itim, nɨ an akam baragh. Egh nɨn amebam ghurightɨ, nɨ a bakɨnɨghnɨgh an aghuaghan markɨ. \v 23 \x - \xo 23:23 \xo*\xt Aghuzir Akaba 4:5-7; Matyu 13:44\xt*\x*Egh nɨ guizɨn arazim ko, nɨghnɨzir aghuim ko, suren akaba ko, fofozir igharazir maba bagh gavgavigh da inigh. Egh nɨ arazir kaba makunan markɨ. \p \v 24 Guizbangɨra, gumazim nɨghnɨzir aghuim ikia arazir aghuimɨn gɨn zui, ezɨ an afeziam bizir kam bagha bar akonge. \v 25 Nɨ arazir aghuir kabar gɨn mangɨtɨ, nɨn afeziam ko amebar nɨ batezim, aningɨn navimning bar deragh bar akuegham. \s Akar aghuir namba 17 \p \v 26 Nan borim, nɨ deraghvɨra nan akam baragh nan arazibar gansɨ bar akongegh. \v 27 Guizbangɨra, tuavimɨn amizim ko, amizir pam ikia gumaziba isava akuim, aning mati mozir bar konezim. \v 28 Ezɨ amizir kamaghɨn amim, okɨmakɨar amizimɨn mɨn gumaziba bagha mɨzua gara iti. Egha a gumazir avɨribagh etuima me uan amuiba ataghɨrasi. \s Akar aghuir namba 18 \p \v 29 \x - \xo 23:29 \xo*\xt Aisaia 5:11; 5:22\xt*\x*Gumazir manaba osɨmtɨzir ekiaba ikia, egha uari uarir apangkufi? Ezɨ gumazir manaba puvɨra mɨgɨa mɨdoroziba forima da otifi? Ezɨ gumazir manabar mɨkarziba duaba puram otiva isi? Ezɨ gumazir manabar damaziba zuraram men aghefi? \p \v 30 \x - \xo 23:30 \xo*\xt Aghuzir Akaba 20:1; Efesus 5:18\xt*\x*Kar gumazir wainɨn dɨpar avɨriba ko dɨpar onganir maba saram apiba, kar merara. \v 31 Guizbangɨra, wain ganganir aghuim gamua, kavɨn aven angazangarim ikia, nɨn kuarɨghmɨzimɨn dera. Egh nɨ wain ateghtɨ a nɨ gekuan markɨ. \v 32 Nɨ anemegh, gɨn kamaghɨn uabɨ baragham, a mati kuruzim nɨ givizima an imezim nɨn mɨkarzimɨn aven ghu. \v 33 Eghtɨ nɨn nɨghnɨzim ikuvightɨ, nɨ suam, nɨ bizir igharagha garibar gari. Egh nɨ pura bizir onganir igharazibav kɨmam. \v 34 Egh nɨ dakusɨ, nɨ uabɨ baragh, mati nɨ kurimɨn dɨpenim gisɨn itima ana ongarimɨn ghua nɨ isa vong ko vongɨn nɨ akuri. \v 35 Egh nɨ kamaghɨn mɨkɨmam, “Me na mɨsozi, kɨ orazir puvatɨ. Manmagh amizɨ kɨ dɨkavizir puvatɨ? Kɨ dɨkavigh ua dɨpar onganitam ramasa.” \c 24 \s Akar aghuir namba 19 \p \v 1 \x - \xo 24:1 \xo*\xt Onger Akaba 37:1; Aghuzir Akaba 1:15\xt*\x*Nɨ gumazamizir arazir kurabagh amibar arazibagh ifueghan markɨ. Egh men poghsɨ nɨghnɨghan markɨ. \v 2 Guizbangɨra, me gumazamizibagh asɨghasɨghasa nɨghnigha, zurara osɨmtɨzibar amutɨ da otivamin arazibav gei. \s Akar aghuir namba 20 \p \v 3 Gumazir nɨghnɨzir aghuim ko fofozim itim, a dɨpenir aghuimɨn ikɨtɨ, an amuiroghboriba gavgavigh ikiam. \v 4 Kamagh garir gumazim, a bizir aghuir avɨrir bar pɨn kozibagh ivezegh uan dɨpenimɨn dar arigham. \s Akar aghuir namba 21 \p \v 5 Gumazir nɨghnɨzir aghuim ko fofozim itim, a gumazir gavgaviba itim. Nɨghnɨzir aghuim bar deragha gumazir gavgavimɨn arazim gafira. \v 6 Guizbangɨra, atrivim nguibar igharazim ko mɨsoghsɨ, a faragh gumazir mɨdorozimɨn arazibagh fozim da nɨghnɨzim inigham. Atrivim, gumazir nɨghnɨzir aghuiba a danɨngamin avɨriba ikɨtɨ, a mɨdorozim gafiragham. \s Akar aghuir namba 22 \p \v 7 Nɨghnɨzir aghuim bar pɨn kogha, gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzimɨn nɨghnɨzim a gafira. Gumazamiziba apiaghav ikia bizir ekiaba bagh akabav sosi, ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, puram akam dukuagha aperaghav iti. \s Akar aghuir namba 23 \p \v 8 Gumazir arazir kuram damuasa nɨghnɨzir avɨribagh amim, me a dɨpon suam, osɨmtɨzibagh amir gumazim. \p \v 9 Gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, me arazir derazir puvatɨzibar amuasa nɨghnɨsi, ezɨ arazir kaba bar arazir kuraba. Ezɨ gumazamiziba, dɨbovir akabav geir gumazimɨn gara ghaze, a gumazir kuram, e bar an aghua. \s Akar aghuir namba 24 \p \v 10 \x - \xo 24:10 \xo*\xt Jop 4:5\xt*\x*Dughiar kuram nɨ batoghtɨ, nɨn agharir suiaba amɨraghtɨ, nɨ guizbangɨra gavgaviba puvatɨgham. \s Akar aghuir namba 25 \p \v 11 Kot pazɨ mɨkɨm suam, me gumazim mɨsueghtɨ an aremegham, nɨ uamategh mangɨ gumazir kam uam a inigh an akurvagham. \v 12 Nɨ kamaghɨn mɨkɨman kogh suam, “Kɨ bizir kam gɨfozir puvatɨ. Kar nan bizim puvatɨ.” Puvatɨgham. Ikiavɨra Itir God deravɨram nɨn gara, bar deravɨram nɨn nɨghnɨziba tuisɨsi. Egha a nɨn akar kamɨn mɨngarim gɨfo. Egh a gumazamiziba amizir araziba bagh vaghvagh me ikarvagh ivezim me danɨngam. \s Akar aghuir namba 26 \p \v 13 Nan borim, nɨ hanibar amɨ. A bar nɨn akamɨn isɨngi. \v 14 Ezɨ nɨ kamaghɨn foghasa kɨ ifonge, nɨghnɨzir aghuim a uaghan deragha bar isɨngi. Eghtɨ nɨ a inigh, gɨn dughiar aghuim batogh, egh zuamɨram aremeghan kogham. \s Akar aghuir namba 27 \p \v 15 Nɨ gumazir kuramɨn mɨn modogh, gumazir aghuimɨn dɨpenimɨn ganɨva, an dɨpenim akarigh an biziba okɨman markɨ. \p \v 16 Guizbangɨra, gumazir aghuim dughiar avɨribar daighiri, egha zurara ua dɨkafi. Eghtɨ dughiar kuram gumazir arazir kurabagh amiba batoghtɨ, me bar ikuvigham. \s Akar aghuir namba 28 \p \v 17 Nɨ uan apanimɨn gantɨ, dughiar kuram a batoghtɨ, nɨ bar akueghan markɨ. A uan dagarim bizitam gasegh irɨsɨ damutɨ, nɨ an ingarvakan markɨ. \v 18 Nɨ kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God nɨn gantɨma nɨ bar akueghtɨ, a navir kuram nɨn ikɨva egh nɨn apanir kamɨn ataran kogham. \s Akar aghuir namba 29 \p \v 19 \x - \xo 24:19 \xo*\xt Onger Akaba 37:1; Aghuzir Akaba 24:1\xt*\x*Nɨ mɨghɨgh gumazir arazir kurabagh amibar arazibagh nɨghnɨghan markɨ. Egh uaghan men arazibagh ifueghan markɨ. \v 20 Guizbangɨra, gumazir kaba me dughiar aghuim bativan kogham. Me lamɨn avim mungezɨ moghɨn, arɨghiregham. \s Akar aghuir namba 30 \p \v 21 Nan borim, nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikɨva atrivimɨn apengan ikɨ. Egh nɨ gumazamizir Ikiavɨra Itir God ko atrivim, aningɨn akaba batoziba, men saghon ikɨ. \v 22 Guizbangɨra, gumazamizir kamagh gariba, me zuamɨra ikuvigham. Ezɨ e fozir puvatɨ, Ikiavɨra Itir God ko atrivim, osɨmtɨzir manam me danɨngam. \s Akar aghuir igharazir maba \p \v 23 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba, akar kamɨn gun mɨkeme. Gumaziba kotɨn izima, kotiaba tuisɨzir gumazim akurvazim marazi danɨng egh marazi dɨkabɨnam, arazir kam bar ikufi. \v 24 Ezɨ gumazir arazir kuram gamizim, me a kot datɨghtɨ, jas aneteghtɨ a pura mangɨtɨ, kantrin gumazamiziba bar jasɨn kam gifueghan koghɨva, akar kurabar a mɨkɨmam. \v 25 Eghtɨ jas gumazir arazir kuram gamizim ivezir kuram a danigham, jas deraghvɨra ikɨ bizir avɨrir aghuiba iniam. \p \v 26 Gumazitam, guizbangɨn akam nɨ ikara, a guizbangɨra nɨn namakam. \p \v 27 Nɨ faragh uan azenibar ingarigh dagheba oparigh, egh gɨn dɨpenimɨn ingar. \p \v 28 Nɨ kotɨn guizbangɨra mɨkɨm, egh gumazir arazir kuram gamizir puvatɨzim gifaragh puram a mɨkɨmɨva a dɨkabɨnan markɨ. \v 29 Egh nɨ kamaghɨn mɨkɨman markɨ, “Kɨ datɨrɨghɨn arazir kuramɨn a ikaragham. Egh a na gamizir arazir kamra kɨ a damuam.” \p \v 30 Dughiar mam, kɨ arua ghua gumazir mamɨn dagher azenim ko wainɨn azenimɨn gari. Gumazir kam a nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ, egha gumazir amɨrazim. \v 31 Ezɨ ogher kuram ko dɨkonir beniba dagher azenir kamɨn ave. Ezɨ dagɨar dɨvazir azenir kam avɨnizim, a dɨpɨriaghirɨgha irɨ. \v 32 Ezɨ kɨ dagher azenir kamɨn ganigha, nɨghnɨzir avɨribagh amua, fofozir aghuim ini. \v 33 \x - \xo 24:33-34 \xo*\xt Aghuzir Akaba 6:10-11\xt*\x*Guizbangɨra, gumazamizir amɨraziba ghaze, “A dera, kɨ tong dakuigham. Kɨ dughiar ovezimɨn tong avughsegh ikɨ mangɨ egh gɨn ua dɨkavigham.” \v 34 Nɨ kamaghɨn damutɨ, nɨn biziba ko dagheba zuamɨra gɨvaghtɨ, nɨ gumazir onganarazibagh amimɨn mɨn otogham. Mati okɨmakɨar gumazim nɨn biziba bar da okeme. \c 25 \ms Solomonɨn aghuzir akar oteviba \mr (Sapta 25--29) \p \v 1 Kar Solomonɨn aghuzir akar otevir maba, a uabɨ dar gun mɨgei. Ezɨ Hesekia, Judan atrivim, an osizirir gumaziba, me akar kaba osiri. \p \v 2 God bizir avɨriba uan nɨghnɨzimɨn ada monge. Kamaghɨn amizɨ e ziar ekiam a ganɨdi. Atrivim bizir avɨrir en mongezibar mɨngariba buriavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, e ziar ekiam a ganɨdi. \p \v 3 Bizir overiamɨn itiba, da bar pɨn iti, ezɨ bizir ongarimɨn itiba, da bar vɨn iti, eghtɨ e dagh foghfoghsɨ iburagham. Kamaghɨra, atrivimɨn nɨghnɨziba bar, gumazir kɨnitam deragh dagh foghan kogham. \p \v 4 Me silva isɨ avimɨn a tuaghtɨ an poghezir dagɨar mɨnezir kuraba asighɨreghtɨ, silvara otogham. Eghtɨ gumazim an itarir aghuimɨn ingarigham. \v 5 Ezɨ kamaghɨra, me gumazir arazir kurabagh amiba batueghtɨ, me ua atrivim ko ikian kogham, eghtɨ atrivim bar arazir aghuim damutɨ, nguibam gavgavigh ikiam. \p \v 6 \x - \xo 25:6-7 \xo*\xt Luk 14:8-10\xt*\x*Nɨ atrivim ko ikɨva, kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, nɨ gumazir ekiam, nɨ gumazir aruabar danganim inian markɨ. \v 7 Kamaghɨn, nɨ gumazir aruar tamɨn danganim inightɨ, atrivim gɨn otoghtɨ me nɨ batuegham. Arazir kam dera, nɨ pura gumazir kɨniba ko ikɨtɨ, me gɨn nɨ mɨkemeghtɨ nɨ mangɨ gumazir aruaba ko ikɨ. Egh nɨ gumazitamɨn gantɨma an arazitam damightɨ, \v 8 nɨ suam, an arazir kuram gami, egh zuamɨra mangɨva akam a gasɨva a kotiam datɨgham. Arazir kam ikufi. Gumazir igharazim bizir kam guizbangɨn a gɨfogh, a gɨn nɨn akaba dɨkabɨraghtɨ, nɨ aghumsigham. \p \v 9 Nɨ bizitam bagha mɨgɨrɨgɨatam uan tavɨn iti, nɨ mangɨ gumazir kam ko akam akɨrigh. Egh nɨ bizir kamɨn mogomer akatam baraki, nɨ akar kamɨn gun a mɨkɨman markɨ. \v 10 Nɨ kamaghɨn damutɨ, gumaziba gɨn oregh suam, nɨ akar modim aghuri, egh me aghumsɨzim nɨ danigham. Egh me nɨghnɨzir kurabar nɨ damuvɨra ikiam. \p \v 11 Gumazim akar mam bar deraghavɨra a mɨgei, an akam mati nedazir aghuim me golɨn an ingarigha silvan anesɨngi. \p \v 12 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, uan anav akɨri, ezɨ gumazir kam oregha ghaze, akar kam bar guizbangɨra. Egha ghaze, nan namakar kamɨn akam mati golɨn kurukazir bar aghuim. \p \v 13 Gumazir akam inigha izim, iza deraghvɨra gumazir aruar anemadazibar akamɨn gun mɨgei, a me gamima me bar akonge, mati gumaziba me azenibar ingarigha dagheba isa, dɨpar orangtɨziba apa bar akonge. \p \v 14 Gumazamiziba bizir aghuim anɨngasa akam akɨrigha egha anenɨngizir puvatɨ, me mati amɨnim ko ghuariam izi, ezɨ amoziba puvatɨ. \p \v 15 \x - \xo 25:15 \xo*\xt 1 Samuel 25:24; Aghuzir Akaba 15:1; 16:14\xt*\x*Nɨ nɨmɨra mɨgɨava zuamɨram atarir puvatɨ, nɨ gumazir nɨn akam baraghan aghuazibar amutɨ, me navibagh iragham. Egh nɨ uaghan gumazir dapanibar nɨghnɨzibagh iragham. \p \v 16 Nɨ hanin garima a tememɨn iti, nɨ damɨsɨ puningra damɨ. Nɨ avɨribar amegh, nɨn navim bar izɨvaghtɨ nɨ migham. \v 17 Egh nɨ zurara uan anavɨn dɨpenimɨn mangan markɨ. A nɨn aghuagh ua nɨ gifueghan kogham. \p \v 18 \x - \xo 25:18 \xo*\xt Onger Akaba 57:4; 120:3-4; Aghuzir Akaba 12:18\xt*\x*Gumazim akar ifavarim kotɨn uan anav gasara, a mati mɨdorozir sabam, o afuzim, o temer otevimɨn a bɨra. \p \v 19 Nɨ fo, gumazir mam a gumazir ifarim, ezɨ nɨ ghaze, a dughiar kuramɨn nɨn akuragham, nɨ mati atarir kuraba ikia damasa, o mati suer kuram ikia egha daruasa. \p \v 20 Nɨ ghua gumazimɨn garima a bar osemezɨ, nɨ agoroger ighiabagh amua, gumazir kamɨn akurvazir pu. Bar puvatɨ. Nɨ mati gumazim amɨnir orangtɨzimɨn dughiamɨn uan korotiam sue, o mati gumazim wainɨn dɨpam isa an duam ginge. \p \v 21 \x - \xo 25:21 \xo*\xt Matyu 5:44\xt*\x*\x - \xo 25:21-22 \xo*\xt Rom 12:20\xt*\x*Nɨn apanim, mɨtiriam an aghɨtɨ, nɨ daghem a danɨng. Egh kuarim an pɨrtɨ, nɨ dɨpatam a danɨng. \p \v 22 Nɨn arazir aghuir kamɨn a damightɨ, a uan arazir kuram gɨnɨghnɨgh bar aghumsɨgham. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn arazir kam bagh bar deraghvɨram nɨ damuam. \p \v 23 Gɨrakɨrangɨn mɨgeir akaba gumazim gamima an guam mɨsɨngi, mati amɨnim amozim inigha izi. \p \v 24 \x - \xo 25:24 \xo*\xt Aghuzir Akaba 21:9; 21:19\xt*\x*Gumazim uan dɨpenimɨn siriamɨn uabɨra aperaghav iti, a dera. Arazir kam, an amizir atara puv mɨgeim ko dɨpenimɨn aven itir arazim, a bar a gafira. \p \v 25 Gumazim nguibar saghuiamɨn izezir akar aghuim baraki, a bar akuegham, mati gumazim kuarim bar an pɨrizɨ, a dɨpar orangtɨzim api. \p \v 26 Gumazir kuram arazir kuram damusɨ gumazir kuram gekuigham, a mati mozir par aghuim negenem an oto. \p \v 27 Nɨ hanin avɨribar aman markɨ. Egh nɨ uaghan ziar ekiam uabɨ danɨngɨsɨ pamtem ingaran markɨ. Arazir kamning derazir puvatɨ.\f + \fr 25:27 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 28 Gumazim uan anɨngagharim tɨvan iburaghtɨ, gumazir igharaziba a dɨkabɨragham. Kamagh garir gumazim mati nguibar mam dɨvaziba an puvatɨ, eghtɨ apaniba aven mangɨ a gasɨghasigham. \c 26 \p \v 1 Gumazamiziba ziar ekiam isɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim danɨngasa, ezɨ arazir kam derazir puvatɨ. A mati, aisɨn amozim aruem garir dughiamɨn izi, o mati amozim daghebagh izi dughiamɨn izi. \p \v 2 Gumazim arazir kuram damighan koghtɨma, gumazamiziba pazɨva a damusɨ God mɨkɨmtɨ akar kam a guizɨn otoghan kogham. Men akaba mati kuaraziba zurara mɨghagha arua, danganitam gaperazir puvatɨ. \p \v 3 Gumaziba hoziaba aghoribar dav sogham. Egh ainɨn donkibar akabar aghu, me damutɨ da men ifongiabar gɨn mangam. Egh gumazir arazir onganibagh amiba, fidizibar men akɨragharibav suegham. \p \v 4 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim, an akar onganimɨn nɨ mɨkɨmtɨ, nɨ an akam ikaraghan markɨ. Nɨ a ikaragh, an mɨn otogham. \p \v 5 Gumazim nɨghnɨzir aghuim puvatɨgha akar onganim nɨ mɨkɨmtɨ, nɨ an akam ikaragh. Kamaghɨn a fogh suam, an fofozim ekevezir puvatɨ. \p \v 6 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim amadaghtɨ, a gumazir igharazim bagh akam inigh mangɨgham, kamaghɨn arazir kamɨn nɨ uabɨra uabɨ gasɨghasɨsi, mati nɨ uabɨ uan suem atugha a makunigha mɨzazir ekiam isi. \p \v 7 Gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, a pura aghuzir akar otevir aghuitam mɨkɨmsɨ iburagham, mati gumazim suer kuram ikia daruan ibura. \p \v 8 Gumazim ziar ekiam isa gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim ganɨdi, arazir kam mati a katapelɨn asasa, dagɨam isa katapel garugha pamtemɨn a ikezɨ dagɨam zuir puvatɨ. \p \v 9 Gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, an aghuzir akar otevir aghuitam mɨkɨmasa, a mati, gumazim dɨpar onganim amegha onganigha benir dɨkoniba itimɨn suirazɨ, dɨkoniba an dafarim mɨtifi. \p \v 10 Gumazir ekiam ingangarim isa gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim ganigha, uaghan gumazir pura tintinibar aruibagh anɨngi, a mati gumazim pim dafagha pura tintinibar asavamaga, egha gumazir avɨrim gasɨghasɨsi.\f + \fr 26:10 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 11 \x - \xo 26:11 \xo*\xt 2 Pita 2:22\xt*\x*Gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, arazir onganir a fomɨram amizim a uam a gamuavɨra iti, a mati afiam migha egha ghua ua uan mimiziba api. \p \v 12 \x - \xo 26:12 \xo*\xt Aghuzir Akaba 29:20; Luk 18:11; Rom 12:16\xt*\x*Gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, e fofozir aghuimɨn an akuraghan kogham. Gumazim ghaze, a bar bizibagh fo, eghtɨ e guizbangɨra bar an akuraghan iburagham. \p \v 13 Gumazir amɨrazim pura dɨpenimɨn apiav ikia kamaghɨn mɨgei, “Laionɨn tam ti tuavimɨn ikiama. Kamaghɨn amizɨ, kɨ azenan mangan kogham.” \p \v 14 Gumazir amɨrazim uan dakozim girɨghav ikia zurara uabɨ gɨghavkɨravɨra iti. A mati tiar akamɨn itir ainsisɨn mɨn mangɨ izegh gami. \p \v 15 Gumazir amɨrazim daghebar amasa uan dafarim isa itarim gatɨgha ikia, uan agharim fegh daghetamɨn suiragh uan akam darɨghan aghua. \p \v 16 Gumazir amɨrazim ghaze, “Nan fofozim, 7plan gumazir deraghavɨra nɨghnɨzir aghuimɨn gun mɨgeibar fofozim gafira.” \p \v 17 Gumazir pumuning uaningɨn atari, gumazir mam ghua aningɨn mavɨn akuraghasa mɨgei, gumazir kam mati gumazim afiar atiamɨn garima an arua zuima, a ghua an kuarimningɨn suira. \p \v 18-19 Gumazim uan namakam gifaragha, gɨn kamaghɨn mɨgei, “Kɨ pura dɨbovibav gei,” a mati gumazir onganim, an afuziba isa tintinibar iniva, aviba itir aghoriba pura tintinibar da makuri. \p \v 20 Me dazibar avim atɨghan koghtɨ, avim mungegham. Eghtɨ gumazamiziba gɨrakɨrangɨn mɨkɨman koghtɨ, akam adariba bar gɨvagham. \p \v 21 \x - \xo 26:21 \xo*\xt Aghuzir Akaba 15:18; 29:22\xt*\x*Daziba avibagh amima avim deravɨra isi. Ezɨ adaribagh amir gumazim, gumazibagh amima me uarir tongɨn akabar uarira uariv sosi. \p \v 22 \x - \xo 26:22 \xo*\xt Aghuzir Akaba 18:8\xt*\x*Gumazamizir maba zurara, gumazir igharaziba gɨrakɨrangɨn me mɨgeir akaba, baraghasa bar ifonge. Ezɨ akar kamagh gariba mati dagher isɨngtɨziba me zuamɨra da api. \p \v 23 Gumazim arazir aghuim damuasa mɨghɨghavɨra mɨgɨa, an nɨghnɨzimɨn, ana arazir kuram damuasa, a mati nguazir mɨnem, me silvan a nomkezɨma, an ganganim bar dera. \p \v 24 Gumazir igharazibar aghuazir gumazim, a pura me apezepera me mɨgeima, me ghaze, a me gifonge. Ezɨ an nɨghnɨzimɨn aven a pura me gifari. \p \v 25 Gumazir kamaghɨn amimɨn akaba nɨn kuarimningɨn isɨngigham. Eghtɨ nɨ an akabar nɨghnɨzir gavgavim dar ikian markɨ. Bar guizbangɨra, nɨghnɨzir kuraba an navim gizɨfa. \p \v 26 A uan nɨghnɨzir kam modogham, eghtɨ gumazamiziba an arazir kuram gɨfogham. \p \v 27 Gumazim igharazitav magɨrasa a bagha mozim gɨkuigha, a uabɨ mozir kam giraghu. Egha mati gumazim dagɨam popoegha mɨghsɨamɨn ghuavanadi, dagɨam ua puegha izaghira a gisɨn ghu. \p \v 28 \x - \xo 26:28 \xo*\xt Onger Akaba 12:3; Aghuzir Akaba 29:5\xt*\x*Gumazim akar ifavaribar gumazir igharazibav geim, bizir kam kamaghɨn en aka, a me gifongezir puvatɨgha me gasɨghasɨghasa. Ezɨ gumazim zurara apezeperir mɨgɨrɨgɨabagh ami, bizir kam gumazamizibagh amima me derazir puvatɨ. \c 27 \p \v 1 \x - \xo 27:1 \xo*\xt Luk 12:19-20; Jems 4:13-16\xt*\x*Nɨ gurumɨn bizitam damusɨ ifaghatɨ pura mɨkɨman markɨ. Nɨ guizbangɨra fozir puvatɨ bizir manam gurumzaraghan otivam. \p \v 2 \x - \xo 27:2 \xo*\xt Aghuzir Akaba 25:27\xt*\x*Gumazir igharaziba nɨn ziam feir arazim, a dera. Eghtɨ nɨ uabɨ arazir kam damuan markɨ. \p \v 3 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzimɨn arazir onganiba, da osɨmtɨzir ekiaba e ganɨdi. Osɨmtɨzir kaba da gigimɨn osɨmtɨzim ko dagɨar ekiamɨn osɨmtɨzim gafira. \p \v 4 Gumazir atarim ko anɨngazim, mɨzazim isa gumazir igharazibagh anɨga, bar paza me gami. Navimɨn aven atara navim ikuvizir arazim, a bar ikuvigha, adarir arazim ko anɨngazir arazim gafira. \p \v 5 Nɨ azenara gumazimɨn arazir kuram bagh a mɨgei, a dera. Arazir kam a nɨ modogha gumazim gifongezim arazim gafira. \p \v 6 \x - \xo 27:6 \xo*\xt Onger Akaba 141:5\xt*\x*Guizɨn roroaba nɨn akurvaghasa mɨzaziba nɨ ganɨdi. Ezɨ apaniba pura nɨ gifara, arazir aghuir avɨrim nɨ gami. \p \v 7 Gumazim amezɨma an navim bar izɨvazɨ, a ghaze, hanin isɨngizim ko dagheba bar, da derazir puvatɨ, Ezɨ mɨtiriam gumazimɨn aghezɨ a ghaze, dagheba bar moghɨra dera. Dagher mɨsoziba, da uaghan an akamɨn isɨngi. \p \v 8 Gumazim uan nguibam ategha tintinibar arui, a mati kuarazir mam uan mɨkonim ategha egha pura tintinibar mɨghagha arui. \p \v 9 Sanda ko borer mughuriar aghuim zuiba, da e gamima e bar akonge. Ezɨ namakaba en akurvaghasa nɨghnigha, mɨgɨrɨgɨar aghuiba e ganɨdi. Me kamaghɨn e gamima, e guizbangɨra bar akonge. \p \v 10 Nɨ akɨrim ragh uan namakaba ko nɨn afeziamɨn namakabagh asan markɨ. Eghtɨ dughiar kuram nɨ batoghtɨ, nɨ mangɨ uan aveghbuam batogh, egh uabɨn akurvaghsɨ an azangan markɨ. Guizbangɨra, gumazir nɨn boroghɨra itim, a nɨn aveghbuar saghuiamɨn itim gafira. \p \v 11 Nan borim, nɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozim inightɨ, nan navim deragham. Eghtɨ gumazitam akatam na gasɨtɨ, kɨ an akam ikaragham. \p \v 12 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a kamaghɨn fogh, osɨmtɨzim a bativam, eghtɨ a uabɨ modogh a gitagham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, an osɨmtɨzimɨn garima an an tuavimɨn iti, ezɨ a ghuava a batogha aneteri. \p \v 13 Gumazitam, gumazir igharazim pura inizir bizibagh ivesɨ akam akɨrigh, dagh ivezeghan kogham, gumazir kam arazir kuram gami. Eghtɨ gumazitam nɨn bizitam puram a inisɨ nɨ ko akam akɨrtɨ, nɨ bizir kamɨn ikarvazim bagh faragh an bizitam puram a inigh. \p \v 14 Nɨ bar mɨzarazimra tiarim akarigh dughiam isɨ uan namakam danigham, a mati nɨ akar kuram isa a ganɨdi. \p \v 15 \x - \xo 27:15 \xo*\xt Aghuzir Akaba 19:13; 21:9; 21:19\xt*\x*Gumazitamɨn amuim, zurara atarava mɨgɨrɨgɨar avɨribagh amuavɨra iti, a mati amozim dɨpenir inogorimɨn torim izaghira, zurara nɨmɨra nɨmɨra iravɨra iti. \v 16 Ezɨ an pam a damutɨ an arazir kam ateghan kogham, mati gumazir mam amɨnimɨn tɨvaghasava ami, o a borem uan dafarimɨn an suigha amuava avenge. \p \v 17 Nɨ sabamning inigh uaningra uaning avɨstɨ, aning bar ghumigham. Kamaghɨra, gumazir pumuning nɨghnɨziba uaningra uaning ganɨga, aningɨn nɨghnɨziba ghuavanabogha bar ghumi. \p \v 18 Gumazim uan tememɨn ovɨzim amɨsɨ, a deraghvɨra temer kamɨn gan. Eghtɨ gumazim uan gumazir dapanim deraghavɨram a geghuvtɨ a deraghvɨra ikɨtɨ, gumazir an garim an ziam fam. \p \v 19 Gumazim dɨpamɨn aven gari, a uabɨ uan guamɨn gari. Ezɨ gumazim deravɨra uan nɨghnɨziba ko arazibagh nɨghnɨsi, a fo, a manmaghɨn garir gumazim. \p \v 20 \x - \xo 27:20 \xo*\xt Aghuzir Akaba 30:16; Habakuk 2:5\xt*\x*Gumazamizir bar avɨriba ovegha gɨfa. Ezɨ Oveaghuezibar Nguibam, gumazamiziba a gizɨvaghan kogham. Gumazamiziba ovengɨvɨra ikiam. Kamaghɨra, gumazamiziba bizibagh ifueghamin arazim izɨvaghan kogh, kamaghɨra ikɨvɨra ikiam. \p \v 21 Me avimɨn gol ko silva tuaghɨva aningɨn gɨfofoghasa, ka guizbangɨn bizim, ti puvatɨ. Kamaghɨra, gumazamiziba, gumazimɨn ziam fa, an gara anesavsuigha fo, a gumazir aghuim, ti gumazir kuram. \p \v 22 Nɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim puv a mɨsogh, a dɨkabɨraghtɨ ana aremeghsɨ damu, egh a uan arazir onganim ateghan kogham. \p \v 23-24 Nɨn dagɨaba zurara ikɨvɨra ikian kogham. Eghtɨ atrivim kantri gativir dughiam, a uaghan zurara ikɨvɨra ikian kogham. Kamaghɨn, nɨ uan sipsipba ko memeba deraghvɨra dar gan. \v 25-26 Nɨ dadabar gantɨ da nɨn nguazimɨn otiv ruartɨ, nɨ uan asɨziba bagh da aghorɨva da akuvaghtɨ me dar amam. Eghtɨ dadar igiaba uam otivam. Eghtɨ nɨ gɨn memeba amangɨva, dagɨaba inigh nguazim givesegh. Egh nɨ sipsipɨn arɨziba iniva, ua bagh korotiaba isamam. \v 27 Egh nɨ uan memebar oter eboriba ua bagh da inigh, uan amuiroghboriba ko ia dar amɨ. Egh ingangarir amiziba uaghan me danɨng. \c 28 \p \v 1 \x - \xo 28:1 \xo*\xt Ofa Gami 26:17; 26:36; Onger Akaba 53:5\xt*\x*Gumazir arazir kurabagh amiba puram atiatia aragharui. Ezɨ gumazir aghuiba laionbar mɨn tuiva gavgavigha atiatir puvatɨ. \p \v 2 Kantrin gumazamiziba gavman akɨrasa uarira uariv sozima, gumazir dapanir igiar avɨriba zuraram otivasava ami. Eghtɨ gumazir dapanir nɨghnɨzir aghuim itim, a kantri damutɨ a gavgavigh deraghvɨra ikiam. \p \v 3 Gumazir biziba puvatɨzim, dɨkavigh onganarazibagh amir gumazamiziba dɨkabɨragh, a mati amozir ekiam azenibar daghebagh asɨghasɨsi. \p \v 4 \x - \xo 28:4 \xo*\xt 1 Atriviba 18:18; 18:21; Efesus 5:11\xt*\x*Gumazamiziba akɨrim ragha Godɨn Akar Gavgavibagh asara, me gumazir arazir kurabagh amibar ziaba fe. Ezɨ gumazamizir Godɨn Akar Gavgavibar gɨn zuiba, me gumazir kuraba pamten me dɨkabɨri. \p \v 5 Gumazamizir arazir kurabagh amiba, me arazir aghuiba deragha da tuisɨgha fozir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir Ikiavɨra Itir Godɨn gɨn mangasa ifongeziba, me arazir aghuim tuisɨgha bar a gɨfo. \p \v 6 Gumazir biziba puvatɨgha arazir aghuimɨn gɨn zuim, a deragha, dagɨaba izɨvagha arazir kurabagh amir gumazim, bar a gafira. \p \v 7 Gumazir igiam Godɨn Akar Gavgavibar gɨntɨsi, a nɨghnɨzir aghuim iti. Egh a gumazir arazir kurabagh amiba ko porogh, uan afeziam damutɨ a bar aghumsigham. \p \v 8 Gumazitam gumazamiziba ateghtɨ me a da pura biziba inigh tɨghar a ikaragham, a me da uan dagɨabagh isɨn ua dagɨataba iniva, dagɨar kabar suiraghan kogham. Puvatɨ. Dagɨar kaba, gumazamizir onganarazibagh amibar apangkuvigh men akurvaghamin gumazimɨn dafarimɨn mangam. \p \v 9 Gumazim Godɨn akamɨn araziba akɨrim ragha dagh asaragh, God ko mɨkɨmtɨ God a bareghan kogham. Ezɨ a God ko mɨgeir arazir kam, God an gara bar an aghua. \p \v 10 Gumazim gumazir aghuibagh ifaraghtɨ, me arazir kuram damightɨ, an arazir kurar kamra a gasɨghasigham. Ezɨ gumazir bizir kuratam gamizir puvatɨzim, Godɨn dafarimɨn bizir aghuiba iniam. \p \v 11 Dagɨar avɨriba izɨvazir gumazamiziba ghaze, me fofozir avɨriba iti. Ezɨ onganarazibagh amir gumaziba nɨghnɨzir aghuiba ikiam, me men araziba bar dagh fo. \p \v 12 Gumazir aghuiba, me kantri gativagha an garima, gumazamizibar naviba derazɨma me bar akonge. Ezɨ gumazir kuraba, kantri gativir gumazibar otivizɨ, gumazamiziba men modi. \p \v 13 \x - \xo 28:13 \xo*\xt Onger Akaba 32:3-5; 1 Jon 1:8-10\xt*\x*Gumazim uan arazir kuram modogh, an amir ingangaritam deragh otoghan kogham. Ezɨ gumazim uan arazir kuraba bar da ghurigh, akɨrim ragh arazir kurar kabagh asaraghtɨ, God an apangkuvigham. \p \v 14 Gumazim zurara Ikiavɨra Itir Godɨn atiatia an apengan iti, a bar akuegham. Ezɨ gumazim Ikiavɨra Itir Godɨn akaba batogha navim gavgafi, a dughiar kuram iniam. \p \v 15 Kantrin gumazir dapanim, a gumazir arazir kurabagh amim, egha gumazir onganarazibagh amiba dɨkabɨra, laionɨn mɨn pamtemɨn tiarim akara, asɨzim bean mɨn amua daghem buriagha arui. \p \v 16 Kantrin gumazir dapanim, nɨghnɨzir aghuiba puvatɨgham, a puv gumazamiziba dɨkabɨnam. Ezɨ gumazir dapanim, gumazamizibar bizibagh etuir arazimɨn aghua, a dughiar ruarimɨn deraghvɨra ikiam. \p \v 17 Gumazim gumazir igharazim mɨsoghezɨ an areme, a bar paza uabɨ baragham. Eghtɨ gumazamiziba an akuraghan kogham. Eghtɨ a deravɨra daperaghan koghɨva, mangɨ an aremeghamin dughiamɨn otogham. \p \v 18 \x - \xo 28:18 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:9; 10:25; 28:6\xt*\x*Gumazim arazir aghuimɨn gɨn zui, a deragh ikiam. Ezɨ gumazir arazir kuram gamim, a zuamɨra ikuvigham. \p \v 19 Gumazim deraghavɨra uan azenimɨn ingarava, a dagher avɨriba iti. Ezɨ gumazim pura ikia uan ifongiabar arua ingangaribagh amir puvatɨ, a bar onganarazibagh amir gumazimɨn mɨn ikiam. \p \v 20 Gumazim arazir aghuimɨn gɨn zui, God bar deraghvɨram a damuam. Ezɨ gumazir zuamɨra dagɨar gumazimɨn otivasa bar puvɨra ingarim, God aneteghtɨ a pura mangɨghan kogham. Puvatɨ. God ivezir kuram a danigham. \p \v 21 Gumazim pazɨ gumazitamɨn kotɨn an akuraghɨva, igharazitav dɨkabɨragham, arazir kam derazir puvatɨ. Ezɨ gumazir arazir kurabar amuasava amiba iti, gumazitam me apezeperegh dagɨar muziarir taba me danɨngtɨ, me kotiam gasɨghasɨgham. \p \v 22 Gumazir uan bizibar anogorozim, a zuamɨra dagɨar gumazimɨn mɨn otivasa puvɨra ingari. Egha a kamaghɨn fozir puvatɨ, an onganarazibagh amir gumazimɨn otogham. \p \v 23 Nɨ gumazimɨn araziba akɨrtɨ, a gɨn bar nɨ gakuegham. Ezɨ arazir kam, an apezeperir akaba, bar dagh afira. \p \v 24 Gumazim uan afeziam ko amebamɨn biziba okemegha ghaze, “Kɨ arazir kuram gamizir puvatɨ,” a mati gumazir bizibagh asɨghasɨzimɨn mɨraram ami. \p \v 25 Gumazim bizir avɨrim iniasa puvɨra nɨghnɨsi, an arazim gumazir avɨribar amutɨ me ataram. Ezɨ gumazir pamten nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn itim, a deraghvɨra ikɨva egh bizir avɨriba ikiam. \p \v 26 Gumazim ghaze, an fofozimra an akuraghtɨ a biziba bar dar amuam, kamaghɨn a nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ. Ezɨ gumazim nɨghnɨzir aghuimɨn arazimɨn gɨntɨsi, a deraghvɨra ikiam. \p \v 27 \x - \xo 28:27 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:7; Aghuzir Akaba 19:17; 22:9\xt*\x*Gumazir, onganarazibagh amir gumazamiziba biziba me ganɨdim, a bizitamɨn oteveghan kogham. Ezɨ gumazim onganarazibagh amir gumazibar gara men akurvaghasa ifongezir puvatɨ, gumazamiziba akar kurabar a mɨkɨmam. \p \v 28 \x - \xo 28:28 \xo*\xt Jop 24:4; Aghuzir Akaba 28:12; 29:2\xt*\x*Gumazir kuraba kantrin gumazir dapanibar itima, gumazamiziba men modi. Egh me arɨghireghtɨ gumazir aghuibar adarazi gumazir dapanibar ikɨ deravɨra ikiam. \c 29 \p \v 1 \x - \xo 29:1 \xo*\xt 1 Samuel 2:25; 2 Eghaghaniba 36:16\xt*\x*Me dughiar avɨribar gumazir mam akɨrtɨ, an akaba batoghvɨra ikiam, kamaghɨn a zuamɨra ikuvigham. Eghtɨ an akurvaghamin tuaviba ua puvatɨgham. \p \v 2 \x - \xo 29:2 \xo*\xt Esta 8:15; Aghuzir Akaba 11:10; 28:12; 28:18\xt*\x*Gumazir aghuiba kantri gativagha an gari, gumazamiziba bar akonge. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amim kantri gativagha an garima, gumazamiziba bar osemegha ararer kuram gami. \p \v 3 Gumazir nɨghnɨzir aghuim iniasa bar ifongezim, a uan afeziam gamima a bar akonge. Ezɨ gumazim, tuavimɨn amizibar gɨntɨsi, a bar uan dagɨaba ko biziba makuri. \p \v 4 Atrivim arazir aghuimɨn kantri gativagh an gantɨ, kantri ikɨ gavgavigham. Ezɨ atrivim gumazamizibar dagɨaba iniasa pura nɨghnɨsi, a uan kantri bar a dɨkabɨragh a gasɨghasigham. \p \v 5 Gumazim uan namakabagh ifarɨva me apezeperam, a mati namakamɨn suighasa ivem agura. \p \v 6 Gumazim arazir kuram damigham, a mati uabɨra uabɨn suighasa ivem agura. Ezɨ gumazir arazir aghuibagh amiba, me bar akuegha ighiabagh ami. \p \v 7 Gumazamizir aghuiba me onganarazibagh amir gumazamizibar osɨmtɨziba bagha nɨghnɨgha, men akurvagha osɨmtɨzir kaba kɨri. Ezɨ gumazamizir arazir kurabagh amiba, arazir kamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ. \p \v 8 Gumazamizir dɨbovir akabav geiba nguibamɨn itir gumazamizibagh amima men naviba isia anɨngagha, adarir kurabar uarira uari ganɨdi. Ezɨ gumazamizir nɨghnɨzir aghuiba itiba, me gumazamiziba amɨnivima, me ua navir amɨrizim isi. \p \v 9 Gumazir nɨghnɨzir aghuim itim, a gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzir mam kot gatɨ, ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzir kam, akar dɨkabɨriba ko dɨbovir akabav gɨavɨra ikia akam ara, nɨmɨra itir puvatɨ. \p \v 10 Gumazir igharaz daraziv sozi me ariaghirim, a gumazir aghuibagh ifongezir puvatɨ. Ezɨ gumazir aghuim, gumazir igharaziba deraghavɨra ikiasa a ifonge.\f + \fr 29:10 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 11 Gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim a uan anɨngagharim azenim gatɨ. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuim itim a uan anɨngagharim dɨkabɨragha an suirazɨ a iti. \p \v 12 Kantrin gumazir dapaniba, akar ifavariba baraghtɨ, gumazir arazir kurabagh amiba, merara an gumazir dapanibar ikiam. \p \v 13 Ikiavɨra Itir God bar gumazamizibar damazibar ingarizɨ, me bizibar gari. A uaghan onganarazibagh amir gumazamiziba ko, me dɨkabɨrir gumazamiziba uaghara men damazibar ingari. \p \v 14 Atrivim deragh gumazir onganarazibagh amibar kotiam tuisɨghtɨ, gɨn izamin dughiaba an adarazir atrivimɨn ikɨvɨra ikiam. \p \v 15 Nɨ uan borim akɨrsɨ a mɨsoghtɨ, a nɨghnɨzir aghuim iniam. Eghtɨ borim zurara uan ifongiamɨn gɨn mangɨva, uan amebam damutɨ an aghumsigham. \p \v 16 Gumazir arazir kurabagh amiba, kantri gativaghtɨ, arazir kuram mangɨvɨra ikiam. Guizbangɨra gumazir kaba dughiar ruarimɨn ikeghan kogham. Eghtɨ gumazir aghuiba men gantɨ, me irɨgh ikuvigham. \p \v 17 \x - \xo 29:17 \xo*\xt Aghuzir Akaba 13:24; 22:15; 23:13-14\xt*\x*Nɨ uan borim akɨrightɨ, an arazir aghuim damutɨ, nɨ navir amɨrizim ikɨ bar akuegham. \p \v 18 \x - \xo 29:18 \xo*\xt 1 Samuel 3:1; Amos 8:11-12\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, akam gumazamizibagh anɨngizir puvatɨzɨ, me tintinibar arazir igharazir avɨrim gamighai. Ezɨ gumazir Godɨn Akar Gavgavibar gɨn zuim, a bar akongegham. \p \v 19 Nɨ pura uan ingangarir gumazim akabaram a mɨkɨm, an araziba akɨrighan kogham. A nɨn akar kam bareghɨva, an gɨn mangan kogham. \p \v 20 Gumazir nɨghnɨzir aghuim puvatɨzim, e an akuraghtɨ a fofozim iniam. Ezɨ gumazir faraghavɨra nɨghnɨzir puvatɨgha bizibav geim, e an akurvaghan iburagham. \p \v 21 Nɨn ingangarir gumazim suvighavɨra itir dughiam, nɨ dughiabar biziba isa a ganɨdi, a gɨn bar nɨn otarimɨn mɨrara ikiam.\f + \fr 29:21 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 22 Gumazir zuamɨram anɨngazim, gumazir igharazibagh amima me atari, a uabɨ arazir kurar avɨribagh ami. \p \v 23 Gumazim ifaghata uabɨra uan ziam fe, me an ziam dɨkabɨragham. Eghtɨ gumazim uabɨ uan ziam dɨkabɨraghtɨ, me an ziam fam. \p \v 24 Gumazim okɨmakɨar gumazimɨn akuragha, a uabɨ uabɨn apanim gami. Egh aning amizir arazir kam aghurighɨrɨghtɨ, me a isɨ kotiam datɨgham. A kotɨn aven akam modoghtɨ, God a gasɨghasigham. \p \v 25 Gumazitam gumazir igharazibar atiatingtɨ, an atiatim, mati a ivem agurazɨ, ivem an suira. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn itim, a deraghvɨra ikiam. \p \v 26 Gumazir avɨrim, kantrin gumazir dapanim me gifueghasa me akabar anepezeperi. Ezɨ Ikiavɨra Itir God uabɨra en akaba deravɨra da tuisɨgha en akurvasi. \p \v 27 Gumazamizir aghuiba, gumazamizir arazir kurabagh amiba bar dar aghua. Ezɨ gumazamizir kuraba, gumazamizir arazir aghuibar gɨn zuiba bar dar aghua. \c 30 \ms Akar aghuir igharaziba \mr (Sapta 30--31) \s Agur mɨkemezir akar maba \p \v 1 Kar Agurɨn akaba, a Jaken otarim, an akar kaba dar gun Itiel ko Ukal aning mɨgei.\f + \fr 30:1 \fr*\ft Gumazir maba ghaze, Agur saptan kamɨn akaba bar a dar gun mɨkeme. Ezɨ marazi ghaze, a ti an akar mabara mɨkeme. E fozir puvatɨ, Agur ko Itiel ko Ukal me bar terara.\ft*\f* \p \v 2 Agur kamaghɨn mɨkeme: Kɨ gumazimɨn mɨn itir puvatɨ. Guizbangɨra, kɨ gumazimɨn mɨn nɨghnɨzir puvatɨ. Nan nɨghnɨzim bar ikufi. \v 3 Kɨ nɨghnɨzir aghuim ko fofozim inizir puvatɨ. God a bar derazɨ, kɨ a gɨfozir puvatɨ. \v 4 \x - \xo 30:4 \xo*\xt Jon 3:13\xt*\x*Tinara Godɨn Nguibamɨn ghuavanabogha an ganigha ua izaghira bizir a ganizibar gun mɨgei? Ezɨ tinara uan dafarimningɨn amɨnimɨn suira? Ezɨ tinara dɨpam isa overiamɨn itir ghuariabar anetɨ, mati gumazim bizim inigha inim gatɨgha, a nomke? Ezɨ tinara nguazibar mɨtaghniaba akɨra da arɨghizɨ da iti? Gumazir kamɨn ziam tina? Ezɨ an otarimɨn ziam tina? Nɨ na mɨkɨm! Nɨ ti foz, o? Puvatɨ. \p \v 5 Godɨn akam, a bar guizbangɨra. Ezɨ bizir a damuasa mɨgeiba, da bar guizɨn otifi. Egha a bar deraghavɨra gumazamizir a bagha zuiba, dɨvazimɨn mɨn me avɨnigha men gari, mati oram, mɨdorozir gumaziba modorozimɨn ghua an suigha uarir pɨsi. \v 6 Eghtɨ nɨ Godɨn akam gisɨn, uabɨ uan akam isafuragh an gun mɨkɨmam, egh suam, kar Godɨn akamra. Nɨ kamaghɨn damutɨ, a nɨn atar nɨ akɨrightɨ, gɨn gumazamiziba fogh suam, nɨ gumazir ifarim. \p \v 7 O God, kɨ bizir pumuning bagha nɨn azangasa, eghtɨ nɨ na danɨngasa kɨ ifonge. Kɨ nguazimɨn ikiamin dughiamɨn, \v 8 \x - \xo 30:8 \xo*\xt Matyu 6:11; Luk 11:3\xt*\x*\x - \xo 30:8-9 \xo*\xt Nehemia 9:25-26; Jop 31:24; Hosea 13:6\xt*\x*nɨ nan akuraghtɨ, kɨ akɨrim ragh ifavarir arazibagh asaragham. Eghtɨ nɨ na ateghtɨ, kɨ dagɨaba izɨvazir gumazimɨn mɨn otivan kogh, egh uaghan onganarazibagh amir gumazimɨn mɨn otivan kogham. Nɨ dughiar vamɨran vaghvagh daghebara na danɨng. \v 9 Guizbangɨra, kɨ dagher avɨriba ikɨva, akɨrim ragh nɨ gasaragh egh mɨkɨm suam, “Ikiavɨra Itir God, a tinara?” Egh kɨ onganarazibagh amir gumazimɨn mɨn otoghɨva, ti okɨmɨva uan Godɨn ziam dɨkabɨragham. \p \v 10 Nɨ gumazir dapanim bagh mangɨ gɨrakɨrangɨn an ingangarir gumazitam mɨkɨman markɨ. Nɨ kamaghɨn damutɨ, ingangarir gumazim God ko mɨkɨmtɨ, a pazɨ nɨ damightɨ, nɨ osɨmtɨzim inigham. \p \v 11 Gumazamizir maba ghaze, “God pazɨvɨra men amebaba ko afeziabar amuam.” \v 12 \x - \xo 30:12 \xo*\xt 1 Jon 1:8\xt*\x*Ezɨ gumazamizir maba ghaze, “Me arazir kuratam gamizir puvatɨ.” Ezɨ puvatɨ, men arazir kuramɨn osɨmtɨzim ikiavɨra iti, ezɨ me Godɨn damazimɨn bar mɨze. \v 13 Ezɨ gumazamizir maba uan ziaba fa ghaze, e bar derazɨ, gumazir igharaziba me pura biziba. \v 14 Ezɨ gumazamizir maba bar pazavɨra onganarazibagh amir gumazamizibagh ami. Men atariba mati sababa ko afuaba men akabagh izɨvazɨma, me onganarazibagh amir gumazamizibagh amua bar me agɨvasa. \p \v 15 Ghuziba apir mɨkɨnbam a guivir pumuning iti, ezɨ aning kamaghɨn arai, “Na Danɨng, na Danɨng.” \p Guizbangɨra, 4plan bizir kaba men ifongiaba gɨvaghan kogham: \b \li \v 16 Kar, Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibam, \li ko amizir furabar itim, \li ko nguazim dɨpam isa, egh tɨghar izɨvam, \li ko avim isia mamaghɨra iti. \b \p \v 17 Gumazitam uan amebam ko afeziamɨn akam batuegh, dɨbovir akabar aning mɨkɨm, egh aremeghamin dughiamɨn, me an kuam afaghan kogham. Eghtɨ kuarazir kotkotba an damazimning asightɨ, kuarazir isaba an mɨkarzim amegham. \p \v 18 Kar, 4plan bizir bar igharagha gariba, kɨ adagh fozir puvatɨ: \b \li \v 19 Kar, kuarazir isam pɨn mɨghagha aruir arazim, \li ko kuruzim dagɨam gisɨn rozir arazim, \li ko kurim ongarim gisɨn aruir arazim, \li ko gumazim amizir igiam gifongezir arazim. \b \p \v 20 Pamɨn itir amizim, gumazir igharaziba koma akua, egha kamaghɨn ami: a dagheba amegha akam ruegha ghaze, “Kɨ arazir kuratam gamizir puvatɨ.” \p \v 21 Arazir 4pla da nguazimɨn otifi. Kar arazir bar kuraba, nguazim uabɨ arazir kabar aghuagha, bar puvɨra ivazvasi. \v 22 Arazir kaba kamakɨn: \b \li Ingangarir gumazir kɨnim atrivimɨn otogha amir arazim, \li ko gumazir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzim puvɨra apir arazim, \li \v 23 ko amizir fomɨra gumaziba a gifongezir puvatɨzim, a datɨrɨghɨn pamɨn iti, an arazim, \li ko ingangarir amizim uan amizir dapanimɨn danganim inizir arazim. \b \p \v 24 Ezɨ nguazir kamɨn 4plan asɨziba ko apizir muziariba ikia, nɨghnɨzir bar aghuiba iti: \b \li \v 25 Sibaba gavgaviba puvatɨgha, me dagheba otevir dughiam bagha, dagheba akuva ada arɨsi. \li \v 26 Ezɨ iriaba uaghan gavgaviba puvatɨgha dagɨar ekiabar tɨzibar mɨkonibar ingari. \li \v 27 Ezɨ odeziba atriviba puvatɨgha me bar uari inigha okoruamɨn arui. \li \v 28 Ezɨ mɨzɨviar muziariba, e uan dafarimɨn dar suigham. Ezɨ da atrivimɨn dɨpenimɨn iti. \b \p \v 29 Ezɨ 4plan biziba bar ganganir aghuim gamuava arui: \b \li \v 30 Laionba bar gavgavigha, bar asɨzir mabagh afira. Egha da arua bizitamɨn atiatir puvatɨ. \li \v 31 Ezɨ tuarir apuriba, uan dapaniba fava arui, \li ezɨ memen apuriba arui, \li ezɨ atrivim a bar gavgavigha arua fo, apanitam a gafiraghan kogham. \b \p \v 32 Nɨ arazir onganim gamua ifaghata uabɨra uan ziam fava, arazir kurabar amuasa nɨghnɨsi. Nɨ uan akam dukuagh, arazir kam atakigh. \v 33 Nɨ fo, nɨ bulmakaun oter eborim inigh a gighɨtɨ, bata otogham. Egh nɨ gumazir igharazimɨn atinim mɨsueghtɨ, ghuzim otogham. Kamaghɨra, nɨ gumazamizibar amutɨ me atartɨ, mɨdorozim otogham. \c 31 \s Atrivim Lemuelɨn akar aghuiba \p \v 1 Kar atrivim Lemuelɨn akaba. An amebam nɨghnɨzir aghuim a danɨngasa akar kamɨn a geghani. \p \v 2 Nan otarim, kɨ Godɨn azarazɨ, a nɨ isa na ganɨngi. Ezɨ kɨ uabɨ nɨ bategha, bar nɨ gifonge. Kamaghɨn nɨ deraghvɨra nan akam baragh. \v 3 Nɨ amiziba ko ikararang me ko daku uan gavgavim me danɨngan markɨ. Guizbangɨra, kamagh garir amiziba atrivibagh amima me ikufi. \v 4 O Lemuel, nɨ oragh! Nɨ atriviba, wainɨn dɨpabar aman markɨ, egh dɨpar onganir igharagha gariba sara damɨsɨ navim dɨkavan markɨ. \v 5 Me dɨpar onganibar amɨva kantrin araziba gɨn amadagh, uaghan onganarazibagh amir gumazamiziba pazɨ me damuam. \v 6 Dɨpar onganim ko wain, kar gumazamizir ovengasava amiba ko osɨmtɨzir ekiaba itir gumazamizibar bizimning. \v 7 Me ifuegh damɨva, uam onganarazibagh amir dabirabiba ko osɨmtɨzir bar ekiaba dagh nɨghnɨghan kogham. \p \v 8 Nɨ, gumazamizir uan osɨmtɨzibar gun mɨkɨman koghamibagh nɨghnigh, kotɨn aven men akuragh mɨkɨm. Egh nɨ kotɨn aven mɨkɨm gavgavightɨma, kot arazir aghuibar onganarazibagh amir gumazamiziba me damu. \v 9 Egh nɨ uabɨ kotiam baragh, arazir aghuimra damu. Egh onganarazibagh amir gumazamiziba ko biziba puvatɨzir gumazamizibar akurvagh. \s Amuir aghuimɨn araziba\f + \fr 31:10 \fr*\ft Israelian akaba osirir arazim, a mong igharagha ghu. Hibrun akamɨn aven, me 22plan letaba ikia uan akaba osiri. Dughiar maba, me akaba osirasa, 22plan vezba o danganibar me akar kaba vaghvagh dar faragh ikiasa letaba arɨsi. Gumaziba Hibrun akam gɨgha akar igharaziba osirir dughiabar, me zurara Israelian arazir kamɨn gɨn ghua da osirir puvatɨ. Hibrun akamɨn aven, Aghuzir Akabar 31:10-31 arazir kamɨn gɨn zui. Hibrun akamɨn arazir kam, danganir vamɨran itir puvatɨ, me danganir igharazir kabar arazir kamɨn gɨn zui: Azirakam 1-4 ko Onger Akaba 9-10 ko 25 ko 34 ko 37 ko 111 ko 119 ko 145.\ft*\f* \p \v 10 \x - \xo 31:10 \xo*\xt Aghuzir Akaba 12:4; 18:22; 19:14\xt*\x*Guizbangɨra, gumazim ti amizir arazir bar aghuiba itimɨn ikɨsɨ, a bar pamtem da buriam. Kamaghɨn garir amizim, a bar deragha pɨn ikia dagɨar iveziba bar pɨn koziba bar dagh afira. \p \v 11 Amizir kamagh amim, an pam uan navir averiamɨn aven nɨghnɨzir gavgavim an ikia deraghvɨra a gɨfo, a zuraram arazir aghuibar gɨn zui. Eghtɨ an amuim an akuraghtɨ, a bizir avɨriba ikiam. \p \v 12 Amizir kam dughiaba vaghvagha arazir aghuibara, uan pam gami. \p \v 13 Egha a tretɨn aghuir me sipsipɨn arɨzibar ingariziba, ko tretɨn aghuir igharagha gariba inigha, korotiaba isamasa bar akonge. \p \v 14 Egha a mati kurir ekiaba ami moghɨn, saghon ghua dagheba isi, kamaghɨn amizɨ an adarazi me dagher avɨriba iti. \p \v 15 Amizir kamagh amim, amɨnim tɨghar bar tiragham, an osegha dɨkavigha uan pam ko boriba bagha dagheba tue. Egha uan ingangarir amiziba bagha ingangariba abɨgha me ganɨdi. \p \v 16 Amizir kamagh amim, a faragha nguazir mamɨn ganigha deravɨra nɨghnigha, a givese. Egha gɨn a uan dagɨar a faragha iniziba inigha, wainɨn ikɨzimɨn ovɨzibagh ivezegha, da opari. \p \v 17 Amizir kam, dughiatamɨn amɨrazir puvatɨ. An amizir gavgavir bar puvɨra ingarim. \p \v 18 Egha an lam munger puvatɨgha isiavɨra itima, a ingara ghua dɨmagarir arɨzimɨn tu. Egha uan bizibagh amaga dagh ivezir ingangarimɨn garima, a deraghvɨra zui. \p \v 19 Kamagh amir amizim, uabɨ ua bagh tretbagh irɨgha, inibar ingari. \p \v 20 Egha a gumazamizibar gari, me biziba otevegha onganarazibagh amima, a biziba isa me ganɨdi. \p \v 21 Egha a uan pam ko boriba bagha korotiar bar aghuiba isamigha gɨvazɨ da bar deragha iti. Eghtɨ amozir orangtɨzir dughiam izɨtɨ, a ua korotiaba me bagh dagh nɨghnɨghan kogham. \p \v 22 Egha a uabɨ uan dɨpenimɨn itir dakoziba aver inibar ingari. Egha a inir ghurghurir aghuiba ko inir pɨghaghevir aghuiba inigha ua bagha korotiaba isai. \p \v 23 Ezɨ nguibamɨn gumazir dapaniba ziar ekiam an pam ganɨdi. Ezɨ an pam men tongɨn uaghan men gumazir dapanir mam. \p \v 24 Ezɨ dughiar avɨribar amizir kam korotiar aghuiba isava, letiabar ingarima, biziba amadir gumazamiziba izava dagh ivesi. \p \v 25 Amizir kam, ziar ekiam ko gavgavim itima, aning mati korotiamɨn mɨn anevara. Egha a bizir gɨn otivambar atiatir puvatɨ. \p \v 26 A gumazamizibagh ifuegha men sure gamua, deragha bighavɨra me mɨgei. Egha an mɨgɨrɨgɨaba, da nɨghnɨzir aghuiba ko fofozir aghuim iti. \v 27 Egha a uan dɨpenimɨn biziba deravɨra dar gara dagh iporporir puvatɨ. A puvɨra ingara ingangarir aghuim gami. \p \v 28 Ezɨ an boriba dɨkavigha uan amebamɨn ziam fava a dɨbora ghaze, “Kar en amebar bar aghuimra.” Ezɨ an pam uaghan an ziam favɨra ikia ghaze, \p \v 29 “En nguibamɨn aven amizir avɨriba arazir bar aghuibagh ami, ezɨ nɨ bar deragha, bar me gafira.” \p \v 30 Amizitam akar isɨngtɨziba e danɨngtɨ, e foghan kogham, a guizbangɨra mɨgei o, a ti ifari. Ezɨ e fo, amizir ganganir aghuim gamim, a kamaghɨra ikɨvɨra ikian kogham. Ezɨ amizir Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikia an atiatim, e amizir kamɨn ziam fam. \p \v 31 Bar guizbangɨra, e amizir kamɨn arazim ko ingangarir aghuir an amizim gɨnɨghnɨghɨva, ziar ekiam a danɨngam. Eghtɨ gumazamiziba bar an ziam fam.