\id MRK 1:1-16:20 Aruamu, Steven and Francis translators; consultant checked by Norm Mundhenk 1994, and published as individual book in 1995. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Mak \toc3 MK \toc2 Mak \toc1 Mak Osirizir Akar Aghuim \mt Mak Osirizir Akar Aghuim \mt2 O \mt1 Mak \imt Akar faragha zuim \ip Mak Osirizir Akar Aghuimɨn akɨnafarim, an akar faragha itim kamaghɨn mɨgei, “Kar Godɨn Otarim Krais Iesusɨn Akar Aghuimɨn mɨngarim.” Akɨnafarir kam e an gari, Iesus a gumazir ingangarir avɨribar amuamin gavgavim ko ziam itim. Ezɨ dughiar a gumazamizibar sure gamiziba, ko dughiar a duar kuraba batogheziba, ko dughiar a gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadaziba, e akɨnafarir kamɨn aven eghaghanir kabar gara kamaghɨn fo, a gavgavir ekiam ko ziar ekiam iti. Iesus a kamaghɨn uabɨ dɨbora ghaze, “Gumazamizibar Otarim.” Egha a kamaghɨn mɨgei, “A gumazamizir avɨriba bagh ovegh ua me givezegh me iniasa ize.” (Nɨ Mak 10:45ɨn gan.) \ip Mak Iesusɨn ingangarir avɨribagh eghani. Egha a Iesus gumazamizibar sure gamizir akar avɨribagh eghanizir puvatɨ. Mak faragha Gumazamiziba Ruer Gumazim Jonɨn ingangarim, ko Iesusɨn rurim, ko Satan Iesus gifarasa a gakaghorir eghaghanimɨn gun mɨgei. Ezɨ gɨn e Iesusɨn garima, a gumazir osɨmtɨzir avɨriba ateribar apangkufi, egha men sure gami. Ezɨ faragha suren gumaziba Iesus amir bizibar mɨngaribagh fozir puvatɨ. Egha me nɨmɨra nɨmɨra gɨn dagh fofosi. \ip E uaghan Iesusɨn apanibar gari, me osɨmtɨzir avɨriba a garɨsi. Ezɨ Mak Osirizir Akar Aghuimɨn akar abuananaba, a Iesus aremegha ua dɨkavizir eghaghanim geghari. \c 1 \ms Iesus, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn gun // gumazamizibav kɨmasa ize \mr (Sapta 1:1--3:6) \s Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, // faragha izava Iesusɨn akam akuri \r (Matyu 3:1-12; Luk 3:1-9; 3:15-17; Jon 1:19-28) \p \v 1 Kar Godɨn Otarim Krais Iesusɨn Akar Aghuim. \p \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Aisaia 40:3; Malakai 3:1; Matyu 11:10; Luk 7:27\xt*\x*God fomɨra uan akam isa, an akam inigha izir gumazim Aisaia ganɨngi. Ezɨ an an osirizɨma, an akɨnafarimɨn iti. Akar kamra kara: \b \q1 “Ia oragh! Kɨ uan abuir gumazim amadaghtɨma, \q2 a faragh mangɨ nɨ bagh tuavim akɨram. \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Aisaia 40:3; Matyu 3:3; Luk 3:4; Jon 1:15; 1:23\xt*\x*Gumazir tiarir mam gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn dɨa ghaze, \q2 ‘Ia Ekiam bagh tuaviba azenɨva, dar kɨr.’ ” \b \m \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Aposel 13:24; 19:4\xt*\x*Kamaghɨn amizɨma, Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon izava gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikiava gumazamiziba rua kamaghɨn akam akuri, “Ia navibagh iraghtɨ, kɨ ia rueghtɨ, God ian arazir kuraba gɨn amadagham.” \v 5 An akar kabav geima Judian Distrighɨn itir nguibaba koma Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn itir gumazamiziba, me bar iza uan arazir kurabar gun mɨgeima, a Jordanɨn Fanemɨn me rue. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Ofa Gami 11:22; 2 Atriviba 1:8; Matyu 11:8\xt*\x*Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, an asɨzim kamelɨn arɨzibar ingarizir iniba ikegha asɨzir inim uan ivariam gike. A inir kaba ikeghava odeziba ko ruarimɨn haniba api.\f + \fr 1:6 \fr*\ft Nɨ kamel ko hanibar mɨngaribagh foghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Aposel 13:25\xt*\x*Ezɨ an akam kamaghɨn mɨgei, “Nan gɨn izamin gumazim an gavgavim guizbangɨra nan gavgavim gafira. Kɨ an mɨn garir puvatɨ. Kɨ uaghan aviraghɨva an dagarir asuabar beniba fɨran gavgaviba puvatɨ. \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Aisaia 44:3; Joel 2:28; Aposel 2:4; 10:45; 1 Korin 12:13\xt*\x*Kɨ dɨpamɨn ia rue, eghtɨ a gɨn Godɨn Duamɨn ia ruam.” \s Iesus ruezɨma gɨn Satan a gifarasa // a gakaghori \r (Matyu 3:13-17; 4:1-11; Luk 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Dughiar kam Iesus Galilin Distrighɨn itir nguibam, Nasaret, ategha Jon bagha izezɨma, a Jordanɨn Fanemɨn a rue. \v 10 Iesus dɨpamɨn aven ikegha azenan otivavɨra ikia garima overiam kuiaghirɨzɨ Godɨn Duam bunbamɨn mɨn mɨghegha a bagha izaghiri. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Jenesis 22:2; Onger Akaba 2:7; Aisaia 42:1; Matyu 3:17; 12:18; Mak 9:7; Luk 3:22\xt*\x*Ezɨ tiarir mam Godɨn Nguibamɨn ikiava kamaghɨn dei, “Nɨ nan Otarim. Kɨ guizbangɨra nɨ gifuegha nɨ bagha bar akonge.” \p \v 12 Ezɨ Godɨn Duam anemadazɨma a gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Onger Akaba 91:11-13\xt*\x*A ghugha, 40plan dughiabar danganir kamɨn itima, Satan a gifarasa a gakaghori. A ruarimɨn itir asɨziba ko ikia dar torimɨn itima, Godɨn enselba an garava an akurvasi. \s Iesus faragha zuir suren gumazibar dei \r (Matyu 4:12-17; Luk 4:14-15; Matyu 4:18-22; Luk 5:1-11) \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Mak 6:17\xt*\x*Ezɨ me Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, inigha kalabus gatɨzɨma, Iesus gɨn Galilin Distrighɨn ghugha Godɨn Akar Aghuim akuri. \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Daniel 9:25; Matyu 3:2; Galesia 4:4; Efesus 1:10\xt*\x*A kamaghɨn mɨgei, “Dughiam otogha gɨfa. God Bizibagh Ativamin Dughiam roghɨra ize. Ia navibagh iragh nɨghnɨzir gavgavim Godɨn Akar Aghuimɨn ikɨ.” \p \v 16 Dughiar mam Iesus Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarimɨn ghua Saimon uan dozim Andru ko aningɨn garima, aning osiriba baghava uan iver ekiaba akuri. Aning osiriba isa dagɨaba bagha da amadir gumazimning. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Matyu 13:47; Luk 5:1-11\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nan gɨn izɨtɨ kɨ guan akakaghtɨma, gua osiriba isi moghɨn gumazamiziba iniam.” \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Matyu 4:20; 19:27; Luk 5:11\xt*\x*Ezɨ aning an akam baraghavɨra uan iveba ategha an gɨn zui. \v 19 Ezɨ a mong sɨvagha ghua, Sebedin otarim Jems uan dozim Jon ko aningɨn garima aning uan botɨn ikiava uan iver ekiabar kɨri. \v 20 An aningɨn garavɨra aningɨn diazɨma, aning maghɨra uan afeziam Sebedi koma an ingangarir gumaziba ataghizɨ me uan botɨn itima aning Iesusɨn gɨn zui. \s Iesus duar kurar mam batoghezɨ // a gumazim ategha azenan ize \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Matyu 4:13\xt*\x*Ezɨ Iesus ko an gɨn zuir darazi Kaperneamɨn ghue. Me zuezɨ Sabat otozɨma, a God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghugha, dɨpenir kamɨn aven itir gumazamizibar sure gami. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Matyu 7:28-29\xt*\x*A men sure gamima gumazamiziba bar an akam baregha dɨgavir kuram gami. An mɨgɨrɨgɨar kaba mati gavgavim itir gumazimɨn mɨgɨrɨgɨaba. An mɨgɨrɨgɨaba Judan Arazibagh fozir gumazibar mɨgɨrɨgɨabar mɨn zuir puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba dɨgavir kuram gami.\f + \fr 1:22 \fr*\ft Nɨ Judan Arazibagh fozir gumazibar mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 23 A kamaghɨn me mɨgɨavɨra itima gumazir duar kuram apazazir mam God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven izegha dei. \v 24 \x - \xo 1:24 \xo*\xt Mak 5:7\xt*\x*A dɨa kamaghɨn mɨgei, “Nɨ manmaghɨn e damuasa, Nasaretɨn gumazim Iesus? Nɨ e gasɨghasɨghasa ize? Kɨ nɨ gɨfo, nɨ God amadazir gumazim, nɨ Godɨn damazimɨn zuezir gumazim.” \p \v 25 Ezɨ Iesus akar gavgavimɨn kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nɨmɨra ikɨ, egh gumazir kam ategh azenan izegh.” \v 26 \x - \xo 1:26 \xo*\xt Mak 9:26\xt*\x*Ezɨ duar kurar kam Iesus baregha gumazir kam gunabagha aravɨram azenan ize. \p \v 27 Ezɨ gumazamiziba bar bizir kamɨn ganigha guizbangɨra dɨgavir kuram gamigha uarira uarir azangsɨsi, “Kar manmaghɨn amizir bizim? A suren arazir igiam e gami. A gavgavim itir akabav gei. A uaghan akar gavgavimɨn duar kurabav geima da an akam barasi.” \v 28 \x - \xo 1:28 \xo*\xt Matyu 4:24\xt*\x*An amizir bizibar eghaghanim zuamɨra Galilin Distrik bar a garui. \s Iesus gumazamizir avɨribar akuragha me gamizɨ me ghuamaghe \r (Matyu 8:14-17; Luk 4:38-41) \p \v 29 Ezɨ Iesus gumazir maba ko God ko mɨgeir dɨpenim ategha Saimon ko Andrun dɨpenimɨn zuima, Jems ko Jon me ko zui. \v 30 Me ghua garima Saimonɨn asamim arɨa mɨkarzim fɨava dakozim girɨghav itima gumazir maba an gun Iesus mɨgei. \v 31 Me a mɨkemezɨma, an a bagha ghuava an dafarimɨn suiragha a ghufe. Ezɨ an arɨmariam anetaghizɨma a dɨkavigha dagheba me ganɨdi. \s Iesus gumazamizir avɨribagh amizɨ, // me ua dera \r (Matyu 8:16-17; Luk 4:40-41) \p \v 32 Guaratɨzir kamra, amɨnim pɨrizɨma me gumazamizir arɨmariar kuraba koma gumazamizir avɨrir duar kuraba apazaziba bar me inigha Iesus bagha izi. \v 33 Nguibar kamɨn itir gumazamiziba bar izava dɨpenir kamɨn tiar akamɨn uari akufa. \v 34 \x - \xo 1:34 \xo*\xt Mak 3:11-12; Luk 4:41\xt*\x*Ezɨ Iesus arɨmariar guar avɨriba itir gumazamizir avɨriba men arɨmariabagh amizɨ, me ghuamaghe. A duar kurar avɨriba saram otoghezɨma da gumazamiziba ategha azenan ize. Duar kuraba a gɨfo, a Godɨn Otarim. Ezɨ kamaghɨn a ghaze, ia kamaghɨn mɨkɨman markɨ suam, Kɨ Godɨn Otarim. Egha a men anogoroke. \s Iesus gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn God ko mɨgei \r (Luk 4:42-44) \p \v 35 \x - \xo 1:35 \xo*\xt Matyu 14:23; Mak 6:46; Luk 4:42\xt*\x*Egha amɨmzaraghan amɨnim tɨghar itima, Iesus dɨkavigha dɨpenim ategha ghuava gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghugha God ko mɨgei. \v 36 A ghuzɨ Saimon uan roroaba ko a buriagharui. \v 37 Me ghua an apigha kamaghɨn a mɨgei, “Gumazamiziba bar nɨ buri.” \p \v 38 Ezɨ Iesus men akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “E nguibar igharazir roghɨra kagh itibar mangam. Kɨ munagh uaghan Godɨn akam akunam. Kɨ bizir kam bagha ize.” \v 39 \x - \xo 1:39 \xo*\xt Matyu 4:23; 9:35\xt*\x*A kamaghɨn mɨkemegha, Galilin Distrighɨn danganiba bar dagh aruava God ko mɨgeir dɨpenibar aven Godɨn akam akurava gumazamizibagh apazazir duar kuraba batosi. \s Iesus lepa itir gumazir mam gamizɨma, a ua dera \r (Matyu 8:1-4; Luk 5:12-16) \p \v 40 Ezɨ gumazir lepa itir mam Iesus bagha izava, an guamɨn aviragha tevimning apɨrigha puvɨra a gaghori, “Nɨ fueghɨva na damightɨ, kɨ Godɨn damazimɨn zuegh ua deraka.”\f + \fr 1:40 \fr*\ft Lepan arɨmariar fomɨra Baibelɨn dughiamɨn ikezim ighara. Ezɨ datɨrɨghɨn itir lepan arɨmariam a igharaghav ami. Fomɨra ikezim pura mɨkarzir ghurghurim gumazir namnabar otifi. Egha uaghan bizir igharaziba sara posi.\ft*\f* \v 41 Ezɨ Iesus kamaghɨn oregha, guizbangɨra bar an apangkufi. Egha uan agharim isa gumazir kam gatɨgha ghaze, “Kɨ ifonge. Nɨn mɨkarzim zuegh, ua deragh.” \v 42 Iesus kamaghɨn mɨgɨavɨra itima, lepan arɨmariam zuamɨra gumazir kam ataghizɨ an mɨkarzim ua dera. \p \v 43 Ezɨ Iesus gumazir kam amaga akar gavgavimɨn kamaghɨn a mɨgei, \v 44 \x - \xo 1:44 \xo*\xt Ofa Gami 14:1-32; Mak 3:12; 7:36; Luk 5:14\xt*\x*“Nɨ oragh, nɨ batozir bizir kam nɨ an gun mɨkɨman markɨ. Nɨ mangɨ uan mɨkarzim isɨ ofa gamir gumazimɨn akagh, egh Moses fomɨra e mɨkemezɨ moghɨn, nɨ ua bagh Godɨn ofa damu. Eghtɨ gumazamiziba fogh suam, nɨn arɨmariam gɨfa.” \v 45 Ezɨ gumazir kam Iesus a mɨkemezɨ moghɨn damuan aghuagha, bizir kamɨn gun bar me mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, maburan avɨrim Iesus akuvazɨma, a nguibar ekiatamɨn aven azenaram aruir puvatɨ. A uabɨra itir danganimɨn itima, gumazamiziba a bagha tintinibar izavɨra iti. \c 2 \s Iesus gumazir soroghafariba amɨrazir mam gamizɨma a ua dera \r (Matyu 9:1-8; Luk 5:17-26) \p \v 1 Ezɨ dughiar maba gɨvazɨma, Iesus uamategha Kaperneamɨn ghu. A ghua dɨpenimɨn itima gumazamizir avɨriba a uamategha izezir akam baraki. \v 2 Me akar kam baregha izezɨma dɨpenim bar izɨvazɨ an tiar akam sara izɨfa. Ezɨ Iesus Godɨn akam me mɨkɨri. \v 3 An akam akurima, gumazir maba soroghafariba amɨrazir gumazir mam inigha a bagha izi. Gumazir pumuning ko pumuning akuriamɨn a gisaghpugha izi. \v 4 Me iza garima dɨpenimɨn tiar akam bar izɨfa, kamaghɨn amizɨ, me Iesus bagh mangan ibura. Egha me gumazir kam inigha dɨpenir siriamɨn ghuavanabogha dɨpenir siriamɨn torim gamigha beniba akuriam dafegha anemadazɨma a Iesus bagha ghuaghiri.\f + \fr 2:4 \fr*\ft Judabar dɨpeniba boksiabar mɨn gari. Dar inogoriba puvatɨgha, egha pɨn barafi. Ezɨ dar mɨriabar azenan adidiaba iti. Dar dɨpenir akɨniba puvatɨ. Me pura nguazim gisɨn dar ingari.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Luk 7:48\xt*\x*Ezɨ Iesus gumazir kabar nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha kamaghɨn soroghafariba amɨrazir gumazim mɨgei, “Nan borim, kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada.” \p \v 6 Iesus kamaghɨn a mɨgeima, Judan Arazibagh fozir gumaziba apiaghav ikiava uarira uan navir averiabar kamaghɨn mɨgei, \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Jop 14:4; Aisaia 43:25; 1 Jon 1:9\xt*\x*“Gumazir kam tizim bagha kamaghɨn mɨgei? A Godɨn danganim iniasava ami! Gumazir kɨnitam gumazir igharazitamɨn arazir kuraba gɨn amadaghan kogham. God uabɨra.” \v 8 Me kamaghɨn nɨghnɨzima, Iesus zuamɨra uan navir averiamɨn men nɨghnɨzibagh fogha kamaghɨn me mɨgei, “Ia manmaghsua uan navir averiabar aven kamaghɨn nɨghnɨsi? \v 9 Kɨ akar manam mɨkɨmam? Pura gumazir kɨnitam kamaghɨn mɨkɨm suam, kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada. Egh uaghan gumazir kɨnitam kamaghɨn mɨkɨman kogham, nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh mangɨ, egh ua deragh. \v 10 Kɨ arazir kam damightɨma, ia ganigh fogham, Gumazamizibar Otarim a nguazir kamɨn arazir kuraba gɨn amangamin gavgavim iti.” \p Egha kamaghɨn gumazir soroghafariba amɨrazim mɨgei, \v 11 “Kɨ nɨ mɨgei, nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh dɨpenimɨn mangɨ.” \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Matyu 9:33\xt*\x*Egha a mɨgɨavɨra itima me gari gumazir kam dɨkavigha uan akuriam inigha azenan ghu. \p Gumazamiziba bar an ganigha dɨgavir kuram gamigha Godɨn ziam fa kamaghɨn mɨgei, “E faragha bizir katamɨn ganizir puvatɨ!” \s Iesus uabɨn gɨn mangasa Livain dei \r (Matyu 9:9-13; Luk 5:27-32) \p \v 13 Ezɨ Iesus ua Galilin Dɨpar Akaremɨn mɨriamɨn ghuaghiri. A ghuaghirima, gumazamizir avɨriba izava uari akuvazɨ, a men sure gami. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Jon 1:43\xt*\x*A men sure gamua dɨpar mɨriamɨn ghua Alfiusɨn otarim Livain garima, a gavman danɨngamin dagɨaba isir dɨpenimɨn aperaghav iti. Iesus an gara, kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nan gɨn izɨ.” Ezɨ Livai a baregha, dɨkavigha an gɨn zui.\f + \fr 2:14 \fr*\ft Matyun ziar igharazim kara, Livai.\ft*\f* \p \v 15 Egha gɨn Iesus Livain dɨpenimɨn ikiava uan suren gumaziba koma api. Ezɨ dagɨaba isir gumazir avɨriba ko arazir kurabagh amir gumazir avɨriba, me uaghan me koma api. Gumazir kamaghɨn amir avɨriba, me uaghan Iesusɨn gɨn arui. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Matyu 11:19; Luk 15:1-2\xt*\x*Me apavɨra itima, Judan Arazibagh fozir gumazir maba, me uaghan Farisiba, me an ganigha, an suren gumazibar azangsɨsi, “A manmaghsua dagɨaba isir gumaziba ko arazir kurabagh amir gumaziba koma api?”\f + \fr 2:16 \fr*\ft Farisibar arazir avɨriba iti. Gumazamizir men arazibar gɨn zuir puvatɨziba me kamaghɨn gɨnɨghnɨsi, me Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ. Farisiba kamaghɨn dagɨaba isir gumazibagh nɨghnɨsi, me Romɨn gavman bagha dagɨaba isi. Kamaghɨn amizɨ, me uaghan Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ. Me kamaghɨn amuava Romɨn gumaziba ko arazir kurabagh ami.\ft*\f* \p \v 17 Ezɨ Iesus men azangsɨzim baregha kamaghɨn me mɨgei, “Arɨmariaba puvatɨzir gumazamiziba, dokta bagha zuir puvatɨ. Gumazamizir arɨmariaba itibara, me dokta bagha zui. Kɨ Godɨn damazimɨn derazir gumazamiziba bagha izezir puvatɨ. Kɨ gumazamizir arazir kurabagh amibar dɨmasa ize!” \s Me God ko mɨkɨmasa dagheba atagharazir arazim bagha // Iesusɨn azangsɨsi \r (Matyu 9:14-17; Luk 5:33-39) \p \v 18 Ezɨ dughiar mam Jonɨn suren gumaziba ko Farisin suren gumaziba, me God ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrasi. Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba dughiar kamɨn apima gumazir maba Iesus bagha izava kamaghɨn an azangsɨsi, “Kar manmaghɨn amizir arazim, Jonɨn suren gumaziba ko Farisibar suren gumaziba, me datɨrɨghɨn God ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrazima, nɨn suren gumaziba God ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrazir puvatɨ?” \p \v 19 Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Gumazir amuimɨn ikiamim, a ia ko ikɨtɨ, ia a bagha izezir gumazibav kɨmtɨ me dagheba ategham, o puvatɨ? Puvatɨgham. A me ko ikɨtɨ me dagheba ataghɨraghan kogham. \v 20 Me dagheba ataghɨrazir dughiam iti. Gɨn dughiam izɨtɨma gumazir amuimɨn ikiamim, me me dam a inigh mangɨtɨma, dughiar kabar me dagheba ataghɨragham. \p \v 21 “Gumazitam inir avɨzir igiatam inigha korotiar ghurimɨn porogha a isamizir puvatɨ. A kamaghɨn damighɨva egh a rutɨ, inir avɨzir igiam ekonegh korotiar ghurim gekuigh, anebightɨma an torim guizbangɨra bar ekevegham. \v 22 Eghtɨ gumazitam wainɨn igiam inigh, a isɨva asɨzir inir mɨsevir ghuritam guruighan kogham. A kamaghɨn damightɨ, wainɨn dɨpam gɨn buva anangɨva asɨzir inir ghurir kam abightɨ, wainɨn dɨpam nguazim giregham. Eghtɨ wain ko asɨzir inim vɨrara ikuvigham. A kamaghɨn damuan kogham. A wainɨn igiam inigh asɨzir inir mɨsevir igiamra ruigham.” \s Iesus Sabatɨn Ekiam \r (Matyu 12:1-8; Luk 6:1-5) \p \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:25\xt*\x*Egha Iesus Sabatɨn dughiar mamɨn, raizɨn mɨn garir dagher mam wit, an an azenir ekiamɨn torimɨn zui. Ezɨ an suren gumaziba a ko ghuava witɨn ovɨziba isi.\f + \fr 2:23 \fr*\ft Nɨ witɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:25\xt*\x*Me zuima Farisin maba men ganigha kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ gan. Me manmaghsua arazir kam gamuava Sabatɨn arazimɨn gɨn zuir puvatɨ?” \p \v 25 \x - \xo 2:25-26 \xo*\xt 1 Samuel 21:6\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Devit amizir bizim, me an osirizɨma a iti, ezɨ ia ti an ganiz, o puvatɨ? A uan adarazi ko mɨtiriam men azima a bizir kam gami. \v 26 \x - \xo 2:26 \xo*\xt Ofa Gami 24:9\xt*\x*Devit Godɨn Purirpenimɨn aven ghua me ofa damuasa atɨzir bretɨn rubuziba inigha uan adarazi ko me da ame. An da apava, uaghan maba isa uan gumazibagh anɨngizɨma, me uaghan da ame. Dughiar kam Abiatar, ofa gamir gumazibar dapanim itima, Devit bretɨn kaba ame. Judabar arazir kam iti. Bretɨn kaba ofa gamir gumazibaram ada api, gumazamizir kɨniba puvatɨ. Ezɨ Devit, a gumazir kɨnim, egha a bretɨn kaba ame.” \p \v 27 \x - \xo 2:27 \xo*\xt Godɨn Araziba 5:14\xt*\x*Egha Iesus mɨgɨa ghua kamaghɨn me mɨgei, “God gumazamizibar akurvaghasa Sabat atɨ. A Sabat bagha gumazamiziba atɨzir puvatɨ. \v 28 \x - \xo 2:28 \xo*\xt Matyu 12:8\xt*\x*Ezɨ Gumazamizibar Otarim a Sabatɨn dughiamɨn Ekiam.”\f + \fr 2:28 \fr*\ft Nɨ Gumazamizibar Otarimɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \c 3 \s Iesus Sabatɨn dughiamɨn gumazir dafarim ekonezir mam gamizɨma // a ua dera \r (Matyu 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1-2 Egha dughiar igharazir mam Iesus God ko mɨgeir dɨpenimɨn ghua garima, dafarim ekonezir gumazir mam, gumazamizir avɨribar tongɨn dɨpenir kamɨn aven iti. A itima gumazir maba uaghan iti. Me, Iesus bizitam damightɨ, me akam agasasa bar deravɨram an gari. Me kamaghsua an gari. A Sabatɨn gumazir kamɨn akuragham, o? \v 3 Me bizir kam bagha an garavɨra itima, Iesus kamaghɨn dafarim ekonezir gumazim mɨgei, “Nɨ dɨkavigh izɨ bar en guamɨn tugh.” \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Luk 14:3\xt*\x*Gumazim dɨkavigha tuzɨma, Iesus kamaghɨn men azara, “Arazir manam Sabatɨn arazim abɨki? E arazir aghuim damuam, o arazir kuram damuam, o gumazimɨn akuragham, o gumazim gasɨghasɨgham?” A kamaghɨn men azarazɨma, me bar nɨmɨra iti. \p \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Jon 11:33\xt*\x*An damazimning bar gumazamizibagh aruava, navimɨn aven men atari. A men garima, men naviba gavgavigha apangkuvir nɨghnɨziba men puvatɨ. Kamaghɨn a bar osemegha gumazim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ uan dafarim onegh.” Ezɨ gumazir kam uan dafarim onezɨma, an dafarim ua dera. \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Matyu 22:15-16\xt*\x*Ezɨ Farisiba kamaghɨn ganigha dɨpenim ategha azenan ghuegha Herotɨn gumaziba ko ikia Iesus mɨsoghasa akabar kɨri. \ms Iesus uan gavgavim men akazɨma an adarazi nɨghnɨzir gavgavim // an itir puvatɨ \mr (Sapta 3:7--6:6) \s Gumazamizir avɨriba Iesusɨn gɨn zui \r (Luk 6:17-19) \p \v 7 Ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko Galilin Dɨpar Akaremɨn ghuaghiri. A ghuaghirima gumazamizir avɨriba Galilin Distrighɨn ikegha an gɨn ghuaghiri. \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Matyu 4:25\xt*\x*Gumazamizir avɨriba Judian Distrik ko, Jerusalemɨn nguibam ko, Idumean Distrik ko, Jordanɨn Fanemɨn vongɨn itir danganiba ko, Tair ko Saidonɨn nguibamningɨn ikegha Iesus bagha ghuaghiri. Gumazamizir avɨrir kaba, me an amizir bizibar akam baregha a bagha ghuaghiri. \v 9-10 \x - \xo 3:9-10 \xo*\xt Matyu 9:21; 14:36; Mak 4:1; Mak 5:29; 6:56; Luk 5:1-3; Luk 7:21\xt*\x*Me iraghuezɨma, Iesus gumazamizir avɨribar akurazɨma, men arɨmariaba gɨfa. Arɨmariaba itir gumazamizir avɨriba uan arɨmariaba agɨvasa Iesusɨn boroghɨn uari akuvagha, Iesusɨn suighasa uari munamadi. Kamaghɨn amizɨ, Iesus uan suren gumazibav gɨa ghaze, “Ia botɨn tam inigh izɨ puram anetɨghtɨ a ikɨ. Eghtɨ gumazamiziba bar na akuvaghtɨma kɨ botɨn ghuavanangam.” \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Mak 1:23-24; Luk 4:41\xt*\x*Iesus me mɨgeima, duar kuraba apazazir gumazir maba iza, Iesusɨn gara duar kuraba zuamɨra me gamima me Iesusɨn guamɨn daighira kamaghɨn dɨa mɨgei, “Nɨ Godɨn Otarim.” \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Matyu 8:4; 12:16; Mak 1:34\xt*\x*Me kamaghɨn mɨgeima, a men anogorogha ghaze, me an gun gumazir igharazibav kɨman markɨ. \s Iesus 12plan aposelba me amɨsefe \r (Matyu 10:1-4; Luk 6:12-16) \p \v 13 Egha Iesus dɨpar mɨriamɨn ikegha dɨkavigha mɨghsɨamɨn ghuavanabogha uan ifongezir gumazibar diazɨma, me a bagha zui. \v 14 Me zuima a gumazir 12pla mɨsevegha ziar kam, aposelba, me gatɨ. Eghtɨ me a ko ikɨtɨ, a gɨn me amangɨtɨ me mangɨ Godɨn Akar Aghuim akunam. \v 15 Egh a uan gavgavim me danɨngtɨma me uaghan duar kuraba batogham. \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Jon 1:42\xt*\x*A mɨsevezir gumazir 12plan ziabar kara. Saimon (Iesus gɨn ziar kam, Pita, a gatɨ), \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Luk 9:54\xt*\x*Sebedin otarimning Jems ko Jon (A ziar kam aning gatɨ, Boanerges. Ziar kamɨn mɨngarim kamaghɨn ghu, atara pamtem mɨgeir gumazimning), \v 18 Andru ko Filip, Bartolomyu, Matyu, Tomas, Alfiusɨn otarim Jems, Tadius, Saimon (a Selotbar gumazir mam), \v 19 ko Judas Iskariot, gumazir Iesus isava, apanibagh anɨngizim. \s Me kamaghɨn mɨgei, // “Iesus Belsebulɨn gavgavimɨn ingari.” \r (Matyu 12:24-32; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Mak 6:31\xt*\x*Egha Iesus uamategha dɨpenimɨn aven ghugha itima gumazamizir avɨriba izava anekufa. Me bar anekufa, kamaghɨn amizɨ, a uan suren gumaziba ko daghebar aman ibura. Me damamin dughiaba puvatɨ. \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Jon 7:5; 10:20\xt*\x*Ezɨ gumazamizir maba kamaghɨn mɨgei, “An ongani.” Ezɨ Iesusɨn adarazi akar kam baregha, a inigh mangasa izi. \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Matyu 9:34; 10:25\xt*\x*Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir maba Jerusalemɨn ikegha izaghira kamaghɨn mɨgei, “Belsebul a gapasa. A duar kurabar gumazir dapanimɨn gavgavimɨn duar kuraba batosi.”\f + \fr 3:22 \fr*\ft Satanɨn ziar mamra kara, Belsebul.\ft*\f* \p \v 23 \x - \xo 3:23 \xo*\xt Matyu 4:10; Luk 11:17-22\xt*\x*Ezɨ Iesus me mɨgeir akam baregha, egha kamaghɨn gumazamizibar diagha akar isɨn zuir mabar me mɨgei, “Satan manmaghɨn uabɨra uabɨ batuegham? \v 24 Kantrin tamɨn gumazamiziba uari tuiragh uarira uariv soghtɨ, kantrin kam ikian kogham. \v 25 Eghtɨ dɨpenir vamɨran itir darazi uari abigh uarira uariv sogh dɨpenir kamɨn itir darazi ikian kogham. \v 26 Kamaghɨra Satan uan adarazi ko uari abigh uariv sogh, egh me manmaghɨn tugh gavgavigh bizibar ganamin gavgavim ikiam? Bar puvatɨgham. \p \v 27 \x - \xo 3:27 \xo*\xt Aisaia 49:24; Matyu 12:29\xt*\x*“Eghtɨ gumazir manatam puram aven mangɨ gumazir gavgavitamɨn dɨpenim akarighɨva an biziba okemegham? Puvatɨgham. A faraghɨvɨra benibar gumazir gavgavir kam ikegham. A kamaghɨn a damigh, egh gumazir kamɨn dɨpenimɨn aven mangɨ, an biziba okemegham. \p \v 28 \x - \xo 3:28-29 \xo*\xt Matyu 12:31-32; Luk 12:10; 1 Jon 5:16\xt*\x*“Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazamizibar arazir kuraba ko me Godɨn ziam gasɨghasɨzir akaba, God da gɨn amangamin tuavim iti. \v 29 Eghtɨ gumazitam Godɨn Duamɨn ziam gasɨghasightɨma God an arazir kurar kam, a gɨn amadaghan kogham. Egh gumazir kam aremeghtɨ, arazir kurar kam an ikɨvɨra ikiam.” \p \v 30 Me faragha kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Duar kurar mam a gapasa.” A bizir kam bagha, akar kabar me mɨgei.\f + \fr 3:30 \fr*\ft Iesus Godɨn Duamɨn gavgavimɨn ingari. Ezɨ me ghaze, a Satanɨn gavgavimɨn ingari. Me kamaghɨn Godɨn Duamɨn ziam gasɨghasɨsi.\ft*\f* \s Iesusɨn amebam ko an doziba \r (Matyu 12:46-50; Luk 8:19-21) \p \v 31 \x - \xo 3:31 \xo*\xt Mak 6:3; Jon 2:12; Aposel 1:14\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn amebam ko doziba izava, a itir dɨpenimɨn tiar akamɨn tughava gumazir mam amadazɨma a Iesus mɨkɨmasa aven zui. \v 32 Ezɨ gumazamizir avɨriba a koma apiaghav ikia kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ oragh, nɨn amebam ko doziba nɨ bagha izeghava azenan iti.” \p \v 33 Me a mɨkemezɨma a kamaghɨn men azara, “Tina nan amebam? Te nan doziba?” \p \v 34 A kamaghɨn men azaragha, egha an okarigha apiaghav itir gumazamizibar gara, kamaghɨn me mɨgei, “Ia gan! Nan amebam ko dozibara kara. \v 35 Gumazamizir God ifongezir arazibar gɨn zuiba, me nan doziba ko nan amiziba ko nan amebam.” \c 4 \s Iesus akar isɨn zuimɨn kamaghɨn mɨgei, “Gumazir mam witɨn ovɨziba inigha azenimɨn da akuragharui.” \r (Matyu 13:1-23; Luk 8:4-15) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Mak 3:7-9; Luk 5:1-3\xt*\x*Dughiar igharazir mam Iesus ua dɨpar mɨriamɨn ikiava, gumazamizir mabar sure gami. Me an akaba baraghasa anekuvagha guizbangɨra bar avɨraseme. Ezɨ a botɨn mamɨn bɨragha dɨpam gisɨn aperaghav iti. Gumazamizir kaba an boroghɨn dadarimɨn apiaghav iti. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Matyu 13:34; Mak 4:33-34\xt*\x*An akar isɨn zuir avɨribar men sure gamuava, kamaghɨn me mɨgei, \v 3 “Ia oragh. Gumazir mam raizɨn mɨn garir daghem wit, ana da inigha ghua azenimɨn da akuragharui. \v 4 An ada akurima witɨn ovɨzir maba tuavimɨn irezɨma, kuaraziba iza da ame. \v 5 Ezɨ maba dagɨabagh isɨn itir nguazir evarim gire. Nguazir kam mɨtemezir puvatɨ, ezɨ witɨn ovɨziba zuamɨra afuangi. \v 6 Ezɨ dar biba bar nguazimɨn aven iraghuezir puvatɨzɨ, aruem anaga dagh isirazɨ, da isia mɨsɨngi. \v 7 Ezɨ witɨn ovɨzir maba benir dɨkoniba itir nguazim giregha, benibar tongɨn afuangizɨ, benir dɨkoniba aghuava da ikiagharɨki. Ezɨ dar ovɨziba mɨsevezir puvatɨ. \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Matyu 13:8; Luk 8:8; Jon 15:5; Kolosi 1:6\xt*\x*Ezɨ witɨn ovɨzir maba nguazir aghuim giregha aghuava dagheba mɨsefi. Egha maba 30plan ovɨziba mɨsevima maba 60plan ovɨziba mɨsefe. Ezɨ maba 100plan ovɨziba mɨsefe.” \p \v 9 Iesus mɨgɨa ghua kamaghɨn me mɨgei, “Tina kuarimning iti, an oragh.” \s Iesus manmaghsuavɨra // akar isɨn zuibagh ami \r (Matyu 13:10-17; Luk 8:9-10) \p \v 10 Ezɨ gumazamizir avɨriba bar ghuezɨ, Iesus uabɨra itima, an 12plan gumaziba ko an boroghɨn itir gumazamiziba, me an akar isɨn zuimɨn mɨngarim bagha an azara. \v 11 Me an azarazɨma a kamaghɨn me mɨgei, “God fofozim ia ganɨngizɨma, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akar mogomebagh fo. Egha kɨ azenan itir gumazamiziba pura akar isɨn zuibar me mɨgei. \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Jon 12:40; Aposel 28:26-27\xt*\x*Kamaghɨn amizɨma: \b \q1 “ ‘Me zurara ganɨva, \q2 egh deragh bizitamɨn ganighan kogham. \q1 Me uaghan zurara oraghɨva, \q2 egh me deragh bizitamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham. \q1 Me amuava akar mɨngarim gɨfogha, \q2 uan navibagh irazɨ, \q3 God men arazir kuraba gɨn amadaghai.’ ”\f + \fr 4:12 \fr*\ft Iesus Godɨn gɨn mangasa gumazamizibar anogorozir puvatɨ. Marazi uari Godɨn gɨn mangan aghua.\ft*\f* \s Witɨn akar isɨn zuimɨn mɨngarim \r (Matyu 13:18-23; Luk 8:11-15) \p \v 13 An akar kam ua kamaghɨn me mɨgei, “Ia witɨn akar isɨn zuir kamɨn mɨngarim gɨfoz, o puvatɨ? Ia manmaghɨn akar isɨn zuir igharazir tabagh fogham? \v 14 Akar isɨn zuimɨn aven itir gumazir kam, a mati gumazir Godɨn akam akuragharuim. \v 15 Gumazamizir maba tuavim girezir witɨn ovɨzibar mɨn ami. Me Godɨn akaba baraghizɨ, Satan zuamɨra iza me oraghizir Godɨn akaba, me dama ada ini. \v 16 Gumazamizir maba dagɨaba itir nguazim girezir witɨn ovɨzibar mɨn ami. Me Godɨn akaba baregha da bagha bar akonge. \v 17 Egha men biba iraghuezir puvatɨgha, uaghan dughiar ruarimɨn ikezir puvatɨ. Me itima osɨmtɨziba ko Godɨn gɨn zuir gumazamizibagh asɨghasɨzir araziba izima, me pura God ataki. \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt Matyu 13:26\xt*\x*Gumazamizir maba benir dɨkoniba itir nguazim girezir witɨn ovɨzibar mɨn ami. Me Godɨn akaba baraki. \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Matyu 19:23-24; 1 Timoti 6:9; 6:17\xt*\x*Me da baregha uaghan nguazir kamɨn biziba bagha nɨghnɨgha, dagɨar avɨriba iniasa ifavarir nɨghnɨzibagh amua, nguazir kamɨn bizir avɨribar garava da bagha agoi. Bizir kabar nɨghnɨziba izava Godɨn akaba ikiagharɨghizɨ da mɨsevir puvatɨ. \v 20 Ezɨ gumazamizir maba nguazir aghuim girezir witɨn ovɨzibar mɨn ami. Me Godɨn akaba baregha dar suiragha dar gɨn zui. Gumazamizir kaba mati witɨn ovɨziba mɨsɨva, maba 30plan ovɨziba mɨsevima, maba 60plan ovɨziba mɨsevima maba 100plan ovɨziba mɨsefe.” \s Lamɨn danganimra aneguragh \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 \x - \xo 4:21 \xo*\xt Matyu 5:15; Luk 11:33\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ian tina lam gaborogha a inigha itarir ekiamɨn anevara? O an a inigha dakozimɨn apengan anetɨ? Puvatɨ! Ia lam daborogh a inigh azenan an danganimram aneguragh. \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt Matyu 10:26; Luk 12:2\xt*\x*Kamaghɨra mogomer biziba da gɨn azenan otivigham. Eghtɨ bizir amigha aveziba da uaghan gɨn azenan otivigham. \v 23 Tina kuarimning iti, an oragh.”\f + \fr 4:23 \fr*\ft Iesus akar isɨn zuibar gumazamizibar sure gami. A kamaghɨn foghasa, me guizbangɨra God gifongez ti puvatɨ. Gumazir God gifongeziba, akar isɨn zuiba baregha, dagh nɨghnɨghava gɨn dar mɨngaribar gara dagh fo. Ezɨ gumazir God gifongezir puvatɨziba, nɨghnɨgha ghaze, akar isɨn zuiba, eghaghanir onganiba. Kamaghɨn me akar isɨn zuiba, dagh nɨghnɨzir puvatɨgha, dar mɨngaribar garir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 24-25 \x - \xo 4:24-25 \xo*\xt Matyu 7:2; Matyu 13:12; 25:29; Luk 6:38; Luk 19:26\xt*\x*Egha a ua kamaghɨn mɨgei, “Ia deraghvɨra akar kam baragh. Gumazitam o amizitam Godɨn akabagh foghtɨ, God uan akabar fofozir igharaziba a danɨngam, eghtɨ a Godɨn akar avɨribagh fogham. Eghtɨ Godɨn akabagh foghan aghuazir gumazim o amizim, an fofozir muziarim God a dam a inigham.” \s Dagher ovɨzir afuarazibar akar isɨn zuim \p \v 26 Egha Iesus mɨgɨa ghua kamaghɨn me mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn arazim a kamakɨn. Gumazir mam dagher ovɨziba inigha nguazimɨn da akuri. \v 27 \x - \xo 4:27 \xo*\xt Jems 5:7\xt*\x*Gumazir kam da kunigha, dɨmagaribar akuava, aruebar dɨkavigha arui. An aruima dagher ovɨzir kaba da afuegha aghui. Dagher ovɨzir kaba manmaghɨn afuegha aghui? Gumazir kam fozir puvatɨ. \v 28 Ezɨ nguazimra dagher ovɨzir kabagh amizɨma da aghua mɨsefe. Da faragha afuegha aghua ghua aghariba otivigha, ada ghua akɨmariba otivigha mɨsefe. \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Joel 3:13; Akar Mogomem 14:15-18\xt*\x*Da mɨsevegha dagheba itima, gumazir kam sabam inigha dar akori. A fo, dagheba iti, ezɨ da akoramin dughiam oto.” \s Mastetɨn ovɨzimɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 13:31-32; Luk 13:18-19) \p \v 30 Egha a ua kamaghɨn mɨgei, “E manmaghɨn God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn arazim mɨkɨmam? O, e akar isɨn zuir manamɨn an mɨngarimɨn gun mɨkɨmam? \v 31 A mastetɨn ovɨzimɨn mɨn gari. Mastetɨn zuravarir ovɨziba bar sufi. Temer igharazibar ovɨziba bar a gafiragha ekefe.\f + \fr 4:31 \fr*\ft Nɨ mastetɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 32 Gumazir mam anekunizɨma a gɨn aghua bar ekevegha azenimɨn itir zuravariba bar dagh afiragha bar ekefe. An ekevegha an aguar ekiaba uari tuirazɨma kuaraziba izava an aguabar dughuazimɨn aven ikia mɨkonibar ingari.” \s Iesus akar isɨn zuibara akam akuri \r (Matyu 13:34-35) \p \v 33 Egha Iesus men nɨghnɨziba tuzɨnaghɨra, an akar isɨn zuir avɨribar Godɨn akabar me mɨgei. \v 34 An akabar gumazamizibav gɨava zurara akar isɨn zuibar me mɨgei. Egha a uan suren gumaziba ko me uarira ikiava a bizibar mɨngariba abɨgha me mɨgei. \s Iesus amɨnir ekiam ko dɨpavsɨzim batoghezɨ aning pura nɨmɨra irɨghav iti \r (Matyu 8:23-27; Luk 8:22-25) \p \v 35 Aruer kamɨn amɨnim pɨrasava amima Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gɨa ghaze, “E dɨpar kam abigh an vongɨn mangam.” \v 36 A kamaghɨn me mɨgeima gumazamiziba dadarimɨn ikiavɨra iti, ezɨ me Iesus aperaghav itir botɨn ghuavanabogha pul gamua vongɨn zui. Botɨn igharazir maba uaghan me ko vongɨn zui. \v 37 Iesus uan suren gumaziba ko zuima, Maia! Amɨnir ekiam dɨkafi. Ezɨ dɨpavsɨziba izava bot gafirazɨ dɨpam botɨn aven ghuaghira, bot gizɨvazɨ, an atam dɨpamɨn aven magɨrasava ami. \p \v 38 Bot magɨrasava amima, Iesus botɨn kamɨn gɨrakɨrangɨn dapanir aghoghonir mam uan dapanimɨn aghorogha akui. Ezɨ an suren gumaziba a gaghuragha kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, e gɨfa! Nɨ e bagha nɨghnɨsi, o puvatɨ?” \p \v 39 Ezɨ Iesus dɨkavigha akar gavgavim amɨnim ganɨga, egha kamaghɨn ongarim mɨgei, “Gua amɨragh, nɨmɨra ikɨ!” A mɨgeima, amɨnim amɨrazɨ, dɨpam pura nɨmɨra irɨghav iti. \p \v 40 Ezɨ Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Ia tizim bagha puv atiati? Ia nɨghnɨzir gavgavim oteveghavɨra iti?” \p \v 41 Ezɨ me bar atiatigha kamaghɨn uarira uariv gei, “Kar gumazir manmaghɨn amizim? A mɨgeima, amɨnim ko dɨpavsɨzim an akam barasi!” \c 5 \s Iesus Gerasan gumazir mamɨn duar kuraba batoghezɨma da anetaki \r (Matyu 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko dɨpam abigha vongɨn Gerasan danganimɨn oto. \v 2 \x - \xo 5:2 \xo*\xt Mak 1:23\xt*\x*Me otivigha, Iesus bot ategha dadarimɨn anadima gumazir duar kuram apazazir mam, a matmatiamɨn tongɨn ikegha Iesus bativasa izi. \v 3-4 A matmatiamɨn ikiava a gakui. Me dughiar avɨriba senbar an agharimning ikiava, ankavba an suemning gazui. Ezɨ a zurara senɨn kabar suigha da aghora egha an suemning ikezir ankavbav sogha da aghoragharɨsi. Kamaghɨn amizɨ, gumazitam gumazir kamɨn suiragh a ikɨva avegham. Me uaghan senbar a ikeghtɨ da an suiraghan kogham. Egh gumazitam gavgavigh a ikeghan kogham. \v 5 A dɨmagariba ko aruebar matmatiam ko mɨghsɨabar purama arua pamtem arava dagɨabar uabɨ uan mɨkarzim aghori. \p \v 6 A saghon ikia Iesusɨn ganigha ivegha a bagha izava an guamɨn uan tevimning apɨri. \v 7-8 \x - \xo 5:7-8 \xo*\xt Mak 1:24\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn duar kuram mɨgei, “Nɨ duar kuram, nɨ gumazir kam ategh azenan izɨ.” \p Iesus kamaghɨn a mɨgeima, gumazir kam pamtem ara kamaghɨn mɨgei, “Nɨ manmaghɨn na damuasa, Iesus, Godɨn Bar Pɨn Itimɨn Otarim. Kɨ Godɨn damazimɨn pamtem nɨn azangsɨsi, nɨ arazir kuratam na damuam markɨ!” \p \v 9 \x - \xo 5:9 \xo*\xt Luk 8:30\xt*\x*A kamaghɨn mɨgeima Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ uan ziam dɨborogh.” \p Ezɨ duar kurar kam a ikaragha kamaghɨn a mɨgei, “E bar avɨraseme, kamaghɨn nan ziam Avɨriba.” \p \v 10 A Iesus danganir igharazitamɨn me amangan aghuagha Iesus vɨvɨgha a gakaghori. \p \v 11 Dughiar kam, men boroghɨra itir mɨghsɨar mɨriamɨn dar avɨriba ikiava api. \v 12 Ezɨ duar kurar kaba kamaghɨn Iesus mɨgɨava a gakaghori, “Nɨ e mɨkemegh e amadaghtɨ e mangɨ dar okoruar munam gapazaka.” \v 13 Ezɨ a men amamangatɨzɨ duar kurar kaba gumazir kam ategha azenan izegha ghua dabagh apasa. Dar avɨrir kaba, dar dɨbobonim 2,000ɨn boroghɨn ghu. Ezɨ daba puv ivemara ghua davarir kuram giraghuegha dɨpamɨn aven ghuegha dɨpam apava ariaghire. \p \v 14 Ezɨ dabar garir gumaziba daba batoghezir bizimɨn ganigha ghua nguibar ekiamɨn ghua danganir kamɨn itir nguibar dozibar ghua bizir otozir kamɨn gun mɨgei. Ezɨ gumazamiziba bizir kamɨn ganasa dɨkavigha izi. \v 15 \x - \xo 5:15 \xo*\xt Luk 8:27; 8:35\xt*\x*Me iza Iesusɨn boroghɨn duar kuraba apazazir gumazimɨn garima, an nɨghnɨzim ua derazɨ, a korotiaba aghuigha aperaghav iti. Me an ganigha atiati. \v 16 Ezɨ otozir bizir kamɨn ganizir gumazamiziba, me duar kuraba apazazir gumazim batozir bizir kabar gumazir igharazibav gei. Me dar gun mɨgɨa uaghan daba batozir bizimɨn gun mɨgei. \v 17 Egha gumazamizir kaba bizir kam baregha iza an gara a gakaghora ghaze, a men nguazim ategh danganir igharazitamɨn mangɨ. \p \v 18 Ezɨ Iesus danganir kam ategh mangasa botɨn bɨrima duar kuraba apazazir gumazim Iesus ko mangasa pamtem a gaghori. \v 19 Ezɨ Iesus an anogoregha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ uamategh uan adarazi bagh dɨpenimɨn mangɨva Ekiam nɨn akuragha nɨ gamizir bizibar gun me mɨkɨmɨva, a uaghan bar nɨn apangkuvizir bizimɨn gun me mɨkɨm.” \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Matyu 4:25; Mak 7:31\xt*\x*Ezɨ gumazir kam a baregha ghua Iesus an akurazir bizimɨn gun Dekapolisɨn Distrighɨn itir nguibabar ghua bar me mɨgei. Gumazamizir kaba a baregha dɨgavir kuram gami. \s Iesus aremezir guivir mam ko, arɨmariar amizir mam gamizɨ // aning ua dera \r (Matyu 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Ezɨ Iesus bot inigha uamategha dɨpamɨn vongɨn ize. A izegha dɨpar dadarimɨn itima, gumazamizir avɨriba izava anekufa. \v 22-23 \x - \xo 5:22-23 \xo*\xt Matyu 8:3; Mak 7:32\xt*\x*Ezɨ God ko mɨgeir dɨpenimɨn bizibar garir gumazir mam, an ziam Jairus, a iza Iesusɨn gara an guamɨn uabɨ ekunigha an dagarimningɨn boroghɨn irɨgha kamaghɨn puvɨram a gaghori, “Nan guivim aremeghasa an dɨghorimra isi. Nɨ izɨva uan dafarim a datɨghtɨ an arɨmariam gɨvagh ua ikiam.” \v 24 Ezɨ Iesus a ko zui. \p A zuima gumazamizir avɨrim bar anekuvagha an gɨn zui. \v 25 Me zuima men tongɨn amizir 12plan azenibar ghuzim batir arɨmariam itir mam uaghan me ko zui. Amizir kam ghuzim batir arɨmariam an itima 12plan azeniba gɨfa. \v 26 A fomɨra arɨmariam agɨvasa doktaba bagha zuima, me an arɨmariam a gɨvazir puvatɨ. Ezɨ a mɨzazir kuram isi. A uan arɨmariam agɨvasa pura uan dagɨabar me givezima an dagɨaba bar gɨfa. Bizir kaba an arɨmariamɨn akurazir puvatɨ. An ekɨva ghuavɨra iti. \p \v 27-28 \x - \xo 5:27-28 \xo*\xt Matyu 14:36\xt*\x*A Iesus amir bizibar akam baregha, kamaghɨn nɨghnɨsi, “Kɨ puram an azenan itir korotiamra suiragh nan arɨmariam gɨvagham.” A kamaghɨn nɨghnigha egha damuasa. Amizir kam gumazamizir avɨribar gɨn izava me munamaga iza Iesusɨn korotiar avɨzimɨn suira. \v 29 Amizim Iesusɨn korotiamɨn suizir dughiamra, an ghuzir arɨmariam pura dutugha ghu. A uabɨ baregha fo, an mɨkarzim ua dera. \p \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Luk 5:17; 6:19; 8:46\xt*\x*A kamaghɨn amimra, Iesus zuamɨra uabɨ baregha God gumazamizibar arɨmariaba gɨvaghasa a ganɨngizir gavgavim, an mɨkarzim ataghizɨ a fo, nan gavgavim ingari. Egha a ragha gumazamizibar garava men azara, “Tina nan korotiamɨn suira?” \p \v 31 Ezɨ an suren gumaziba a ikaragha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ garima, gumazamizir avɨriba nɨ akufa. Ezɨ nɨ tizim bagha kamaghɨn azai, ‘Tina nan korotiamɨn suira?’ ” \p \v 32 Me kamaghɨn Iesus mɨgɨavɨra itima, Iesus an korotiamɨn suirazir gumazim o amizim gɨfoghasa raghɨrɨgha garagharui. \v 33 A ruiavɨra itima, amizir kam a batozir bizim gɨfogha iza Iesusɨn guamɨn degiaghirɨgha, atiatia nɨgha guizbangɨra a batozir bizimɨn gun mɨgei. \v 34 \x - \xo 5:34 \xo*\xt Mak 10:52; Luk 7:50; 17:19; Aposel 14:9\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nan guivim, nɨ navim bar amɨragh ikɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan iti. Kamaghɨn, nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨ gamizɨ nɨ dera. Nɨ navir amɨrizim sara mangɨ, eghtɨ nɨn arɨmariar kam ua nɨ damuan kogham.” \p \v 35 Iesus amizir kam mɨgɨavɨra itima gumazir maba God ko mɨgeir dɨpenimɨn bizibar garir gumazim, Jairusɨn dɨpenimɨn ikegha iza kamaghɨn Jairus mɨgei, “Nɨn guivim areme. Nɨ osɨmtɨzim Tisa danɨngan markɨ.” \p \v 36 Me kamaghɨn mɨgeima Iesus me baregha kamaghɨn Jairus mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ. Nɨ pura nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ.” \p \v 37 An gɨn aruir gumazamiziba a ko mangasa amima a men anogoregha, Pita, ko Jems uan dozim Jon ko, a merara inigha me zui. \v 38 Me ghua Jairusɨn dɨpenimɨn otivigha Iesus gumazamiziba barazima, me bar azia nɨgɨnir dafam gami. \p \v 39 Ezɨ a me bagha aven ghua kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha azia nɨgɨnir dafam gami? Borir kam aremezir puvatɨ. An akui.” \p \v 40 \x - \xo 5:40 \xo*\xt Matyu 9:25; Luk 8:54; Jon 11:11\xt*\x*A kamaghɨn me mɨgeima, me a dɨpova an ingarava kava uariv gei, “E fo, a guizbangɨram areme.” Gumazamiziba kamaghɨn mɨgeima, a bar me batuegha guivimɨn afeziam ko amebam inigha an suren gumazir pumuning ko mɨkezim, merara a ko zui. A me inigha me guivimɨn kuam itir danganimɨn aven ghue. \v 41 \x - \xo 5:41 \xo*\xt Luk 7:14\xt*\x*Me ghuegha a guivimɨn dafarimɨn suiragha kamaghɨn a mɨgei, “Talita kum!” (Akar kamɨn mɨngarim kamaghɨn iti, “Guivir dozim, kɨ nɨ mɨgei, nɨ dɨkafigh!”) \v 42 An a mɨgeimrama, guivim dɨkavigha tughava arui. (An azenir 12pla.) A dɨkavigha tugha aruima, me kamaghɨn guizbangɨra dɨgavir kuram gami. \v 43 \x - \xo 5:43 \xo*\xt Mak 1:44; 7:36; Luk 8:55\xt*\x*Ezɨ an akar gavgavimɨn guizbangɨra me mɨgɨa ghaze, ia bizir kamɨn gun gumazir igharazitam mɨkɨmam markɨ. A kamaghɨn me mɨgɨava daghetam a danɨngasa me mɨgei. \c 6 \s Iesusɨn nguibamɨn itir darazi // an aghuagha akɨrim a gasara \r (Matyu 13:53-58; Luk 4:16-30) \p \v 1 Egha Iesus danganir kam ategha uan nguibamɨn ghuavanadima an suren gumaziba a ko zui. \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Jon 7:15\xt*\x*Ezɨ, Sabatɨn dughiam otozɨ a God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghua, gumazamizibar sure gami. Gumazamizir avɨriba an akaba baregha dɨgavir kuram gami. \p Me dɨgavir kuram gamigha kamaghɨn azai, “Gumazir kam managh akar kaba ini? A managh nɨghnɨzir aghuir kaba ini? A uaghan managh mirakelbagh amir gavgavir kam ini? \v 3 \x - \xo 6:3 \xo*\xt Jon 6:42\xt*\x*E fo, kar pura dɨpenibar ingarir gumazim. A Marian otarim, egha a Jems ko Josep, Judas, ko Saimon, a men avebam. An buaramiziba e ko iti.” Kamaghɨn amizɨ, me dɨbovir akabar a mɨgɨava navibar aven an atari. \p \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Matyu 13:57; Luk 4:24; Jon 4:44\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Godɨn akam inigha izir gumazim, a nguibar igharazibar zuima, me an ziam fe. Ezɨ an nguibamɨn an adarasi, me an ziam fer puvatɨ.” \v 5 Kamaghɨn amizɨ, a nguibar kamɨn mirakelɨn avɨribagh amizir puvatɨ. A pura dafarim arɨmariar gumazir vabaram arɨghizɨma, men arɨmariaba gɨfa. \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Matyu 9:35; Luk 13:22\xt*\x*Ezɨ me nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨzɨma, a kamaghɨn dɨgavir kuram gami. \ms Iesus uan gavgavim suren gumazibar akazɨ, me deragha a gɨfozir pu \mr (Sapta 6:6--8:21) \s Iesus uan 12plan aposelba ingangarim me ganigha me amada \r (Matyu 10:5-15; Luk 9:1-6) \p Egha Iesus nguibabagh arua gumazamizibar sure gami. \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt Luk 10:1\xt*\x*Iesus men sure gamua, egha 12plan aposelbar diazɨ, me a bagha izezɨ, a me akuvagha, me mɨgɨa me amada. Gumazir pumuning uaning inigha zui, ezɨ gumazir pumuning uaning inigha zui. A kamaghɨn amua uaghan duar kuraba batoghamin gavgavim me ganigha me amada. \p \v 8-9 \x - \xo 6:8-9 \xo*\xt Matyu 10:9-10\xt*\x*\x - \xo 6:8-11 \xo*\xt Luk 10:4-11\xt*\x*A mɨgɨrɨgɨar kam me gamuava me amada, “Ia mangɨ, bizitaba uari bagh da inian markɨ. Ia bretɨn tam ko mɨtaritam inian markɨ. Ia dagɨatam suighan markɨ. Ia uan dagarir asuaba aghuva, ua siotɨn tam inian markɨ. Ia uan aghorir asadivibara suigh mangɨ. \v 10 Ia kamaghɨn damigh, dɨpenir ia aven zuir manam, ia dɨpenir kamra ikɨ, mangɨ dughiar ia nguibar kam ataghɨraghamim. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Aposel 13:51\xt*\x*Ia kamaghɨn damu mangɨ nguibatamɨn mangɨghtɨ, me ian aghuagh ia inigh uan dɨpenibar mangɨghan kogh, egh uaghan ia mɨgeir akaba baraghan koghtɨma, ia kamaghɨn damu. Ia nguibar kam ategh mangɨsɨ uan dagarir mɨneziba apezegh, nguibar kam ategh mangɨ. Ia kamaghɨn damightɨ, me ganigh fogham, me arazir aghuim ia gamizir puvatɨ.”\f + \fr 6:11 \fr*\ft Judabar arazim kara, nɨ me baraghan koghtɨma, me nɨn sagh, uan dagarir asuaba mɨneziba apɨzighɨva nɨ ategh igharagh mangam. Ezɨ en arazim kamakɨn, kɨ nɨ mɨkɨmtɨ nɨ na baraghan koghtɨ, kɨ apem apɨrigh uan tuavim gighuvagh, egh suam, kɨ nɨn sagham.\ft*\f* \p \v 12 A kamaghɨn me mɨkemegha me amadazɨ me nguibabar ghua Godɨn akam akura ghaze, Ia uan navibagh iragh. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Jems 5:14\xt*\x*Me kamaghɨn me mɨgɨava, egha uaghan gumazir avɨribar duar kuraba batogha arɨmariar gumazir avɨriba boremɨn men dapanibagh inga me gamima, me ua dera. \s Herot Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazimɨn, fɨrim atu \r (Matyu 14:1-12; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 14 \x - \xo 6:14-15 \xo*\xt Matyu 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\xt*\x*Iesus bizir avɨribagh amizɨ an ziam otogha ekevezɨ, gumazir avɨriba a gɨfo. Ezɨ danganir kamɨn Atrivim Herot, a baraki. Men marazi kamaghɨn mɨgei, “Jon Gumazamiziba Ruer Gumazim aremegha ua dɨkafi. Kamaghɨn a mirakelbar amuamin gavgavim iti.” \p \v 15 Ezɨ men marazi kamaghɨn mɨgei, “A Elaija.” \p Ezɨ marazi kamaghɨn mɨgei, “Kar Godɨn akam inigha izir gumazir mam, a mati fomɨra ikezir Godɨn akam inigha izir gumazibar mɨn ami.” \p \v 16 Me akar kabav geima, Herot da baregha a fo, a fomɨra Jonɨn fɨrim atu. Kamaghɨn amizɨ a kamaghɨn mɨgei, “Kɨ fomɨra mɨkemezɨ, me Gumazamiziba Ruer Gumazim Jonɨn fɨrim atu, ezɨ a ua dɨkafi.” \p \v 17-20 \x - \xo 6:17-20 \xo*\xt Ofa Gami 18:16; 20:21; Matyu 14:4; Luk 3:19-20\xt*\x*Herot kamaghɨn amigha a fo, a fomɨra uan dozim Filipɨn amuim Herodias ini. Ezɨ Jon zurara kamaghɨn a mɨgei, “Herot, nɨ arazir kuram gamuava uan dozim da an amuim ini.” Jon kamaghɨn mɨgeima, Herodias a bagha guizbangɨra navim isia, egha Jonɨn mɨsueghtɨ an aremeghasa a bagha puvɨra Herot mɨgei. Ezɨ Herot Herodias ifongezɨ moghɨn damuan aghuagha, uan gumazir mabav kemezɨ me Jonɨn suiragha a inigha kalabus gatɨ. Herot fo, Jon Godɨn damazimɨn zuegha derazir gumazimra. Kamaghɨn amizɨ, Herot an atiatia, a inigha deragha an gari. Herot uaghan Jon mɨgeir akaba baragha nɨghnɨzir avɨribagh amua, ana akaba baraghasa ifonge. \p \v 21 Ezɨ Herodias datɨrɨghɨn Jonɨn mɨsueghtɨ an aremeghasa tuavim bato. Herotɨn amebam a batezir dughiam otozɨ, a dughiar kam gɨnɨghnɨgha isar ekiam gami. Ezɨ Herodias Jon mɨsoghamin dughiam datɨrɨghɨn oto. Herot isar kam gamuava, uan ingangaribar gari gumazir ekiaba, ko uan mɨdorozir gumazibar gari gumazir ekiaba, ko Galilin itir gumazir ekiaba, a men diazɨma me a ko damasa ize. \v 22 Me izegha isam apima Herodiasɨn guivim izava me apir danganimɨn ghugha men guamɨn ighiam gizi. A ighiam gizima, Herot ko ikia apir gumaziba an ighiamɨn ganigha guizbangɨra bar a gifongegha a bagha bar akonge. \p Me bar akuegha, Herot kamaghɨn guivir igiam mɨgei, “Nɨ bizir manam gifongegh nan azaragh. Eghtɨ kɨ bizir kam nɨ danigham.” \p \v 23 \x - \xo 6:23 \xo*\xt Esta 5:3; 5:6; 7:2\xt*\x*A kamaghɨn a mɨkemegha, akar dɨkɨrɨzir gavgavim kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, nɨ bizitam gifongegh, na mɨkɨm. Nɨ kɨ garir bizibagh ifongeghɨva, na mɨkɨm. Kɨ tongɨra da bighɨva, taba nɨ danigham.” \p \v 24 Guivir igiar kam akar kam baregha, azenan izegha ghua kamaghɨn uan amebam mɨgei, “Amebam, kɨ bizir tizim bagh an azaragham?” \p Ezɨ an amebam kamaghɨn a mɨgei, “Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazimɨn dapanim.” \p \v 25 Ezɨ guivir kam akar kam baregha, zuamɨra uamategha aven ghugha kamaghɨn Herot mɨgei, “Nɨ datɨrɨghɨra Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazimɨn, dapanim itaritam datɨgh na danɨngigh.” \p \v 26 \x - \xo 6:26 \xo*\xt Matyu 14:9\xt*\x*Ezɨ Herot a baregha, an navim bar oseme. A faragha akar dɨkɨrɨzir gavgavim mɨgeima a ko apir gumaziba a baraki. Kamaghɨn amizɨ, an an azangsɨzim pueghan kogham. \v 27 Egha Herot a baraghavɨra, akar gavgavim uan mɨdorozir gumazim mɨkemegha anemadazɨ a ghua kalabusɨn aven iraghugha Jonɨn fɨrim atu. \v 28 A Jonɨn fɨrim atugha an dapanim inigha itarir mam gatɨgha a inigha izava guivir kam ganɨngizɨ anenigha ghua uan amebam ganɨngi. \v 29 Ezɨ Jonɨn suren gumaziba an ovevem baregha izava an kuam inigha ghua a mozim gatɨ. \s Iesus dagheba // 5,000ɨn gumazibagh anɨdi \r (Matyu 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 30 \x - \xo 6:30 \xo*\xt Luk 10:9-10; 10:17\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn aposelba ua izegha an boroghɨn uari akufa. Egha me aruava amizir biziba ko akar me gumazibar sure gamizibar gun Iesus geghari. \v 31 \x - \xo 6:31 \xo*\xt Mak 3:20\xt*\x*Dughiar kam gumazamizir avɨriba me bagha mangɨgh izegh gamima, me damamin dughiaba puvatɨ. Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia uarira na ko mangɨva gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn mangɨva avughsam.” \p \v 32 A kamaghɨn me mɨgɨa, egha me uarira bot inigha gumazamiziba puvatɨzir danganir mamɨn zui. \v 33 Me zuima, gumazamizir avɨriba men ganigha me gɨfo. Ezɨ nguibabar itir gumazamiziba bar men faraghavɨra ivegha ghua me zuir danganimɨn otifi. \v 34 \x - \xo 6:34 \xo*\xt Dɨboboniba 27:17; 1 Atriviba 22:17; 2 Eghaghaniba 18:16; Esekiel 34:5; Matyu 9:36\xt*\x*Ezɨ Iesus ghua dɨpar dadarimɨn otogha garima, gumazamizir bar avɨriba iti. A men gari, me mati sipsipbar mɨn amua, ghuaviba puvatɨgha asaghasazibar mɨn puram arui. Kamaghɨn amizɨ, a bar men apangkufi. Egha a bizir avɨribar men sure gami.\f + \fr 6:34 \fr*\ft Nɨ sipsipɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \p \v 35 \x - \xo 6:35 \xo*\xt Matyu 14:15; Mak 8:1-9; Luk 9:12\xt*\x*A mɨgɨavɨra itima, amɨnim pɨrizɨ an suren gumaziba a bagha iza kamaghɨn a mɨgei, “Kar gumazamiziba puvatɨzir danganim, ezɨ amɨnim pɨri. \v 36 Nɨ gumazamiziba amadaghtɨ, me mangɨ danganir kamɨn itir nguibaba ko roghɨra itir nguibar dozibar mangɨva me damɨsɨ uari bagh daghebagh ives.” \p \v 37 \x - \xo 6:37 \xo*\xt Dɨboboniba 11:13; 11:22; 2 Atriviba 4:43; Matyu 14:16; Luk 9:13; Jon 6:7\xt*\x*Ezɨ a me ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Ia uari daghetaba me danɨng.” \p Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Dagɨar e me bagh bretbagh ivezamim, a 200 kinan tu. E da inigh, mangɨ, me bagh bretbagh ivezegh me danɨngasa, nɨ ifonge?”\f + \fr 6:37 \fr*\ft Grighɨn akam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, gumazim bretba kamaghɨn ivesɨva, an 8plan iakɨnibar ingarigham.\ft*\f* \p \v 38 Ezɨ Iesus men azara, “Ia manmaghɨra bretba iti? Ia mangɨ ganigh.” \p A mɨkemezɨ, me ghua ganigha kamaghɨn a mɨgei, “E bar bretɨn rubuzir 5pla ko osirir pumuningra iti.” \p \v 39 Ezɨ Iesus me mɨkemezɨ me gumazamizibav gei, me uari uari tuiragha grazim gapia. \v 40 Ezɨ me uari tuiragha okoruabar apiaghiri. Ezɨ okoruar maba 50plan gumazamiziba iti, ezɨ okoruar maba 100plan gumazamiziba iti. \v 41 Me apiaghav itima, Iesus bretɨn 5pla inigha, osirir pumuning inigha, pɨn overiamɨn gara God mɨnabagha bretba abɨagharɨki. Egha uan suren gumazibav geima, me da isa, gumazamizibagh anɨdi. A uaghan osirimning sara abɨagharɨghizɨ, me da isa, me ganɨdi. \v 42 Ezɨ gumazamizir kaba bar amegha, naviba bar izefe. \v 43 Men naviba bar izevezɨma Iesusɨn suren gumaziba, dagher nar me ataghiziba inigha, akɨrar 12pla gaghuizɨma, da bar izɨfa. \v 44 Dagheba amezir gumazibara, men dɨbobonim 5,000ɨn tu. \s Iesus dɨpam gisɨn tugha zui \r (Matyu 14:22-36; Jon 6:16-21) \p \v 45 Gumazamiziba amegha gɨvazɨma, Iesus kamaghɨn uan suren gumazibar ariragha ghaze, Ia botɨn bɨnighɨva faragh Betsaidan nguibamɨn vongɨn mangɨ. Kɨ uabɨra ikɨ gumazamiziba amadaghtɨ me ua uan nguibabar mangam. \v 46 \x - \xo 6:46 \xo*\xt Mak 1:35; Luk 5:16; 6:12; 9:28\xt*\x*A me amadazɨ me ghuezɨ, a God ko mɨkɨmasa mɨghsɨamɨn ghuavanabo. \p \v 47 Dughiar kam amɨnim pɨrima, men bot dɨpamɨn tongɨn itima, Iesus uabɨra dadarimɨn iti. \v 48 A ikiava uan suren gumazibar garima, amɨnir gavgavim izava men bot givai. Me pul gamua ingangarir dafam gamuava amɨnim ko uari adosi. Egha amɨnim tiasava amima, Iesus dɨpam gisɨn arua me bagha izi. A mangɨ me gitagh mangasa. \v 49-50 \x - \xo 6:49-50 \xo*\xt Matyu 14:26; Luk 24:37; Jon 6:19\xt*\x*Ezɨ me an gari, a dɨpam gisɨn arua izima, me kamaghɨn nɨghnɨsi, “Kar ti duatam.” \p Me nɨghnɨzir kam gamua, bar an ganigha puv atiatiava arai. Me araima, a zuamɨra kamaghɨn me mɨgei, “Ia gavgafigh, kar kɨrara. Ia atiatingan markɨ!” \v 51-52 \x - \xo 6:51-52 \xo*\xt Mak 4:39; Mak 8:17\xt*\x*A kamaghɨn me mɨgɨava, me gatɨn botɨn aven ghuzɨ, amɨnim pura dutugha ghu. Ezɨ Iesus 5,000plan gumaziba bretba me ganɨngizɨ me damezɨ, me bizir kabar ganigha, tong bar fozir puvatɨ. Men nɨghnɨziba otefe. Egha me bizir kabagh nɨghnɨgh guizbangɨra dɨgavir kuram gami.\f + \fr 6:51-52 \fr*\ft Dughiar kamɨn Iesus bret gumazamizibagh anɨgava, uan gavgavim men akakasi, me kamaghɨn ganigh suam, a bizir bar avɨrir igharagha garibar amuamin gavgavim iti. Ezɨma an suren gumaziba bizir kabar garava a dagh fozir puvatɨ. Kamaghɨn me Iesusɨn garima a dɨpam gisɨn aruava amɨnim gamizɨma an amɨrazɨma me ganighava dɨgavir kuram gami.\ft*\f* \s Iesus Genesaretɨn // arɨmariar avɨriba agɨfa \r (Matyu 14:34-36) \p \v 53 Egha Iesus uan suren gumaziba ko dɨpamɨn vongɨn ghugha, ghua Genesaretɨn nguibamɨn otivigha, bot ike. \v 54 Me botɨn ikegha dadarimɨn anadima, gumazamiziba Iesusɨn garavɨra a gɨfo. \v 55 Me a gɨfogha, egha gumazamiziba Iesus itir danganim baregha, ivegha danganir kam garua uan arɨmariar gumazamiziba inigha me akuriabagh arigha Iesus bagha izi. \v 56 \x - \xo 6:56 \xo*\xt Matyu 9:20; 14:36; Aposel 19:12\xt*\x*Iesus nguibar ekiaba ko nguibar doziba ko ruarir nguibabar zui. A zuir nguibar kaba me arazir kamram ami, me arɨmariar gumazamiziba inigha iza nguibamɨn tongɨn da arɨgha, egha a gakaghora ghaze, a men asughtɨma, arɨmariaba itiba an korotiar avɨzibar suigham. Ezɨ gumazamizir an korotiamɨn suiziba, men arɨmariaba gefi. \c 7 \s Godɨn Araziba // Judan ovavibar arazibagh afira \r (Matyu 15:1-9) \p \v 1 Ezɨ Farisin gumazir maba ko Judan Arazibagh fozir gumazir maba, me Jerusalemɨn ikegha, izaghira, Iesus bagha izava anekufa. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Luk 11:38\xt*\x*Me iza ikia garima, Iesusɨn suren gumazir maba men ovavibar arazibar gɨn ghua dafariba rua dagheba apir puvatɨ. Me pura dagheba api. \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Mak 7:5; 7:8; Jon 2:6; Galesia 1:14\xt*\x*Farisin kaba ko Judan gumazamiziba bar, me uan ovavibar arazibar suighavɨra ikia, dafariba ruava api. Me pura daghebar aman kogham. \v 4 \x - \xo 7:4 \xo*\xt Matyu 23:25\xt*\x*Me uaghan maketɨn inigha izir dagheba, me dar aman kogham. Me faragh da ruegh egh dar amam. Me uaghan uan ovavibar arazir avɨrir maba sara suighavɨra iti. Me pura dagheba isamigh dar ameghan kogham. Me faragh uan mɨneba ko itariba ko apir dakoziba, rueghɨva egh me dagheba isamam. \p \v 5 Kamaghɨn amizɨ, Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me Iesusɨn azara, “Manmaghɨn amizɨ nɨn suren gumaziba en ovavibar arazibar gɨn mangɨ dafariba ruan aghuagha, pura dagheba api?” \p \v 6 \x - \xo 7:6-7 \xo*\xt Aisaia 29:13; Matyu 15:8-9\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Ia uarira uarigh ifarir gumazibara. Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia, a guizbangɨra ia amir arazibar gun mɨgɨa kamaghɨn osiri: \b \q1 “ ‘Gumazamizir kaba, me uan akatoribar nan ziam fe, \q2 egha men naviba ko nɨghnɨziba bar saghon iti. \q1 \v 7 Me gumazibar akabar uari sure gamua \q2 uari gifara egha ghaze, kar Godɨn akam. \q3 Kamaghɨn amizɨ, me nan ziam guizbangɨra a fer puvatɨ.’ \b \m \v 8 “Ia kamaghɨn amua, Godɨn akaba, ategha, uan ovavibar arazibar suiragha gavgafi.” \p \v 9 A mɨgɨa ghua kamaghɨn me mɨgei, “Ia ghaze, ia arazir aghuim gamua Godɨn akaba ategha uan arazibar gɨn zui. Ian arazir kaba bar ikufi. \v 10 \x - \xo 7:10 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12; 21:17; Ofa Gami 20:9; Godɨn Araziba 5:16; Matyu 15:4\xt*\x*Moses fomɨra kamaghɨn mɨkeme, ‘Ia uan afeziaba ko amebabar akaba baragh men apengan ikɨ, egh gumazitam akar kuratam uan afeziam ko amebam mɨkemeghtɨ, ia gumazir kam mɨsueghtɨ, an aremegh.’ \v 11 Ezɨ ia kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazitam uan amebam ko afeziamɨn akurvaghasa dagɨaba atɨgha, egha ua gɨn aningɨn akuraghan aghuagha, kamaghɨn aning mɨgei, “Guan akuraghasa atɨzir dagɨaba, gua markɨ. Kɨ da isɨ God danɨngam.” ’ \v 12 Ia kamaghɨn mɨgeima, gumazir kam bizitam uan amebam ko afeziamɨn akurvazir puvatɨ. \v 13 Ia kamaghɨn amua, uan ovaviba da inizir arazibar gɨn ghua, da gumazir igharazibagh anɨdi. Ian arazir kabar, ia Godɨn Araziba ategha, uan ovavibar araziba faragha da arɨsi. Egha Godɨn akam gamima a mati pura bizim. Ia amir bizir avɨrir maba uaghan iti.” \s Godɨn damazimɨn mɨzezir biziba, // Iesus dav gei \r (Matyu 15:10-20) \p \v 14 Egha Iesus ua uabɨn boroghɨn itir gumazamizibar diazɨma, me a bagha izima, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia bar na baragh, nan akar kaba deraghvɨra dagh fogh. \v 15-16 \x - \xo 7:15-16 \xo*\xt Aposel 10:14-15\xt*\x*Bizitam azenan ikegh gumazimɨn navimɨn aven magɨrɨ an navir averiam damightɨ, a Godɨn damazimɨn mɨzeghan kogham. Puvatɨ, gumazimɨn navimɨn aven ikegha azenan izezir biziba, an navir averiam damightɨ, a Godɨn damazimɨn mɨzegham.”\f + \fr 7:15-16 \fr*\ft Bizir apiba azenan ikegha ghuaghira gumazimɨn muriar averiam gamima a Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ. Ezɨ bizir kurar navimɨn aven ikegha azenan iziba a gamima an navir averiam mɨze.\ft*\f* \p \v 17 Iesus akar kaba gumazamizir avɨribav kemegha, me ategha ghua dɨpenimɨn aven ghuzɨma, an suren gumaziba akar isɨn zuimɨn mɨngarim bagha an azara. \v 18-19 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Eee! Ia ongani? Ia uaghan akar kam deravɨra a gɨfozir puvatɨ? Ia bizir kam gɨfo? Daghetam guizbangɨra gumazimɨn navir averiamɨn magɨrɨgh ikeghan kogham. Bizir akatorimɨn aven zuiba ghua navimɨn zuima, muriam da batozima, gumazim dagh avi. Kamaghɨn gumazim apir bizitam azenan ikegh an akam ko muriamɨn magɨrɨgh, an muriam damightɨ a Godɨn damazimɨn mɨzeghan kogham.” (Iesus akar gavgavim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, dagheba bar Godɨn damazimɨn bar zue. Ezɨ e dar amam.) \p \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Matyu 15:18; Mak 7:23\xt*\x*A mɨgɨa ghua kamaghɨn me mɨgei, “Gumazimɨn navimɨn aven ikegha azenan izezir biziba, an arazir kuraba, a gamima, an navim Godɨn damazimɨn mɨze. \v 21 Gumazimɨn navimɨn aven ikegha azenan izezir arazibar kara, nɨghnɨzir kuraba, gumazamiziba tintinibar uari koma akui, biziba okei, gumazamizibav sozi da ariaghiri, \v 22 poroghamiba uari bakei, mɨghɨghavɨra bizibagh ifonge, gumazamizir igharazibagh asɨghasɨghasa nɨghnɨsi, ifavariba, aghumsɨziba puvatɨzir arazir kuraba, bizim bagha navim ikufi, gumazir igharazimɨn ziam gasɨghasɨsi, uabɨra uabɨ fe, arazir onganiba, \v 23 arazir kurar kaba bar navimɨn aven ikegha azenan iza, gumazim gamima a Godɨn damazimɨn mɨze.” \s Fonisian amizim nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti \r (Matyu 15:21-28) \p \v 24 Egha Iesus Genesaret ategha Tairɨn nguibar ekiamɨn danganimɨn ghu. A gumazamiziba a gɨfoghan an aghuagha, mogomebar ghua dɨpenir mamɨn aven ghugha egha modozir puvatɨ. Me bar fo, a dɨpenimɨn aven iti. \v 25 A dɨpenir kamɨn itima, guivir duar kuram apazazimɨn amebam, a Iesus izezir darorim baregha, zuamɨra a bagha izava an dagarimningɨn boroghɨn uan tevimning apɨri. \v 26 Amizir kam, an amebam Fonisian Distrighɨn a bate. A Sirian danganir ekiamɨn aven itir distrik. Egha a Grighɨn akam mɨgei. A duar kurar an guivim gapazazim batoghasa Iesus mɨgɨava a gakaghori. \p \v 27 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “E faragh boribar dagheba me danɨngtɨ, me damam. Arazir kuram, kɨ boribar dagheba inigh afiabav kɨnam.” \p \v 28 Ezɨ amizim kamaghɨn Iesus mɨgei, “Gumazir Ekiam, Kɨ fo, afiar doziba uaghan boribar dakozimɨn apengan irezir dagher muzuemziariba api.” \p \v 29 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨn mɨgɨrɨgɨam dera. Kamaghɨn nɨ uamategh uan dɨpenimɨn mangɨ. Duar kurar kam nɨn guivim ategha azenan ize.” \p \v 30 Ezɨ a uamategha uan dɨpenimɨn ghua garima, an guivim uan dakozim girɨghav iti. Ezɨ an an ganigha fo, duar kurar kam anetegha azenan ghu. \s Iesus gumazir kuarir onganir mamɨn akurazɨma a dera \p \v 31 \x - \xo 7:31 \xo*\xt Matyu 15:29-31\xt*\x*Egha Iesus dɨkavigha Tairɨn danganim ategha, ghua Saidonɨn danganimɨn otogha ghua, Dekapolisɨn Distrighɨn otogha ghua, Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarim giraghu. \v 32 \x - \xo 7:32 \xo*\xt Matyu 9:32; Luk 11:14\xt*\x*A ghuzɨma, gumazir maba gumazir kuarir onganir mam inigha Iesus bagha izi. Gumazir kam uaghan mɨzem osemegha deravɨra mɨgeir puvatɨ. Me izegha dafarim a darɨghasa Iesus gakaghori. \p \v 33 \x - \xo 7:33 \xo*\xt Mak 5:23; 8:23; Luk 4:40; 13:13; Jon 9:6\xt*\x*Ezɨ Iesus gumazir kam inigha gumazir avɨriba ategha aning uaningra mɨriamɨn ghugha, egha a uan akakazir dafarimning gumazimɨn kuarimning gatɨgha aning asigha, egha iparigha, an mɨzemɨn suira. \v 34 \x - \xo 7:34 \xo*\xt Jon 11:33; 11:38; 17:1\xt*\x*Egha Iesus pɨn overiamɨn garava, gumazir kam bagha navim bigha ara kamaghɨn mɨgei, “Efata!” (Akar kamɨn mɨngarim kamaghɨn ghu, “Kuighirɨgh!”) \v 35 \x - \xo 7:35 \xo*\xt Aisaia 35:5-6; Matyu 11:5\xt*\x*Iesus kamaghɨn mɨgɨavɨra itima, an kuarimning kuiaghirɨ. Ezɨ an mɨzem mɨghɨvghɨki, ezɨ a deravɨra bizibav gei. \p \v 36 \x - \xo 7:36 \xo*\xt Mak 1:43-45\xt*\x*Ezɨ Iesus akar gavgavimɨn bizir kamɨn gun mɨkɨman men anogoroke. A men anogoroghezɨ me ua puvɨram bizir kamɨn gun mɨgɨavɨra iti. \v 37 \x - \xo 7:37 \xo*\xt Aisaia 35:5\xt*\x*Me akar kam mɨgeima, gumazamizir kaba a baregha guizbangɨra dɨgavir kuram gamigha kamaghɨn mɨgei, “Gumazir kam an amir biziba da bar dera. A kuarir onganibagh amima, me uam orasi. Egha, mɨzer osɨmtɨzibagh amima, me ua deravɨra bizibav gei.” \c 8 \s Iesus 4,000ɨn gumaziba // dagheba me ganɨdi \r (Matyu 15:32-39) \p \v 1 Dughiar kamɨn, gumazamizir avɨrir igharaziba iza uari akufa. Me damamin dagheba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Iesus uan suren gumazibar diazɨ me a bagha izima a kamaghɨn me mɨgei, \v 2 \x - \xo 8:2 \xo*\xt Matyu 15:32-39; Mak 6:34-44\xt*\x*“Gumazamizir kaba, me na ko aruer pumuning ko mɨkezimɨn ikia, egha dagheba puvatɨgha mɨtiriam men azi, kamaghɨn kɨ men apangkufi. \v 3 Men marazi saghon ikegha ize. Kamaghɨn amizɨ, kɨ me amadaghtɨ, me mɨtiriaba sara, uan nguibabar mangɨva damaziba men isirtɨma me iram.” \p \v 4 Ezɨ an suren gumaziba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kar gumazamiziba puvatɨzir danganim. Ezɨ e managh bretba inigh gumazamizir kabar anɨngam?” \p \v 5 Me kamaghɨn mɨgeima Iesus kamaghɨn men azara, “Ia manmagh bretba iti?” \p Me a ikaragha kamaghɨn mɨgei, “7pla.” \p \v 6 Ezɨ Iesus nguazimɨn dapiasa gumazamizibav kemezɨ me apia. Ezɨ a 7plan bretɨn rubuziba inigha God mɨnabagha egha da bɨagharigha, gumazamizibar anɨngasa uan suren gumazibagh anɨngizɨ, me me ganɨdi. \p \v 7 Me uaghan osirir muziarir maba iti. Ezɨ a uaghan da bagha God mɨnabagha da me danɨngasa uan suren gumazibav gei. \v 8 Gumazamizir avɨriba me amegha bar izɨfa. Ezɨ gɨn, an suren gumaziba dagher nar me taghiziba inigha 7pla akɨrabagh aghuizɨ, da izefe. \v 9 Dughiar kamɨn itir gumazamizibar dɨbobonim 4,000ɨn boroghɨn ghu. Me amegha gɨvazɨ, a me amadazɨ, me uan nguibabar ghue. \v 10 Me zuima, a uan suren gumaziba ko botɨn bɨnigha, Dalmanutan danganimɨn ghue. \s Me mirakelbar amuasa Iesus mɨgei \r (Matyu 16:1-4) \p \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Matyu 12:38; Luk 11:16; Jon 6:30\xt*\x*Ezɨ Farisiba izegha ifavarir azangsɨzibar Iesus gami. Eghtɨ God gavgavim a danightɨ, a mirakelɨn arazitam damightɨ, me ganigh fogh suam, God guizbangɨra anemada. \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Matyu 12:39; Luk 11:29\xt*\x*Ezɨ a men azangsɨzir ifavaribar amɨragha ghuariaba suegha, kamaghɨn me mɨgei, “Ia datɨrɨghɨn itir gumazamizir kaba tizim bagha mirakelɨn arazim bagha nan azangsɨsi? Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, God mirakelɨn arazitam ian akaghan kogham.” \v 13 Egha a me ategha uamategha botɨn bɨragha, dɨpamɨn vongɨn ghu. \s Farisiba ko Herotɨn yisɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 16:5-12) \p \v 14 Egha me ghuava Iesusɨn suren gumaziba bretba bakɨnɨghɨnigha ize. Me bretɨn vamɨra inizɨma a me ko botɨn iti. \v 15 \x - \xo 8:15 \xo*\xt Luk 12:1\xt*\x*Ezɨ Iesus akar gavgavimɨn kamaghɨn me mɨgei, “Ia deragh uari bagh gan! Ia deravɨra Farisibar yis ko Herotɨn yis bagh deravɨra gan.”\f + \fr 8:15 \fr*\ft Nɨ yisɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \p \v 16 Iesus me mɨkemezɨ, me kamaghɨn uarira uariv gei, “E ti bretɨn tam inigha izezir puvatɨzɨ, a kamaghɨn yisɨn bizimɨn e mɨgei.” \p \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Mak 6:52\xt*\x*Me uarira uariv geima, Iesus men mɨgɨrɨgɨabagh fogha kamaghɨn men azara, “Ia tizim bagha ghaze, e bret tam inigha izezir puvatɨ? Eee, ia kɨ amir bizibar garava, fozir puvatɨ. Ia tɨghar deraghvɨra dagh fofogham? Ian nɨghnɨziba bar otefe. \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Jeremaia 5:21; Esekiel 12:2; Mak 4:12; Aposel 28:26\xt*\x*Ia damaziba ikia, garir puvatɨ? Ia kuariba ikia, orazir puvatɨ? Ia bizir kabagh nɨghnɨzir puvatɨ? \v 19 Ia, kɨ bretɨn 5pla bɨagharigha ia ganɨngizɨ, ia 5,000ɨn gumazibagh anɨngizɨma, me da apa izɨvagha, ataghizir naba, ia manmaghɨn akɨrabagh aghui?” \p Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “E 12pla akɨrabagh aghui.” \p \v 20 Ezɨ a ua kamaghɨn me mɨgei, “Ezɨ kɨ bretɨn 7pla bɨagharigha ia ganɨngizɨ, ia gumazir 4,000pla dagheba me ganɨngizɨ, me da apa izɨvazɨ dar naba, ia manmaghɨn akɨrabagh aghui?” \p Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “E 7pla akɨrabagh aghui.” \p \v 21 Me kamaghɨn a mɨgeima, a kamaghɨn me mɨgei, “Eee, ia tɨghar bizibagh fofogham.” \ms Iesus uan suren gumazibar // sure gami \mr (Sapta 8:22--10:52) \s Iesus Betsaidan gumazir damazir kurar mamɨn akurazɨ, an damazimning ua dera \p \v 22 Egha me Betsaidan ghuezɨma, gumazir maba gumazir damazir kurar mam inigha, Iesus bagha izi. Me izegha dafarim a darɨghasa Iesus gakaghori. \v 23 Ezɨ Iesus gumazir damazir kuramɨn agharimɨn suiragha, a inigha nguibam ategha azenan ghu. Aning azenan ghugha, Iesus gumazimɨn damazimning giparigha uan dafarimning a gisɨn atɨgha kamaghɨn an azara, “Nɨ bizitamɨn gari?” \p \v 24 Ezɨ gumazir kam kogha gara kamaghɨn mɨgei, “Are, kɨ garima, gumazamiziba temebar mɨn garav arui.” \v 25 Ezɨ Iesus ua uan dafarimning an damazimningɨn suirazɨ, gumazimɨn damazimning kuiaghirɨzɨma, a ua deragha bizibar gari. \p \v 26 Ezɨ Iesus anemaga kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ua nguibar kamɨn aven mangan markɨ. Nɨ uan dɨpenimɨn mangɨ.” \s Pita Iesusɨn gun mɨgei \r (Matyu 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Egha Iesus uan suren gumaziba ko dɨkavigha Sisaria Filipain nguibar ekiamɨn boroghɨn itir nguibar dozibar zui. Me ghuava a tuavimɨn men azara, “Gumazamiziba tina na garɨsi?” \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xo*\xt Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\xt*\x*Ezɨ me a ikaragha kamaghɨn a mɨgei, “Marazi ghaze, nɨ Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim. Ezɨ marazi ghaze, nɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elaija. Ezɨ marazi ghaze, nɨ fomɨra ikezir Godɨn akam inigha izir gumazir mam.” \p \v 29 \x - \xo 8:29 \xo*\xt Matyu 16:16; Mak 9:9; Jon 6:68-69; 11:27\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men azara, “Ezɨ ia? Ia tina na garɨsi?” \p Ezɨ Pita kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Nɨ Krais, God Uam e Iniasa Mɨsevezir Gumazim.” \p \v 30 Ezɨ Iesus akar gavgavimɨn kamaghɨn me mɨgei, “Ia nan gun gumazitam mɨkɨman markɨ suam, kɨ tina.” \s Iesus uan ovevem ko // ua dɨkavamin mɨgɨrɨgɨam gami \r (Matyu 16:21-28; Luk 9:22-27) \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xo*\xt Matyu 17:22\xt*\x*Egha Iesus men sure gamua kamaghɨn mɨgei, “Gumazamizibar Otarim bar mɨzazir ekiaba koma osɨmtɨziba iniam. Eghtɨ Judabar gumazir aruaba, koma ofa gamir gumazir ekiaba, koma Judan Arazibagh fozir gumaziba, me an aghuaghɨva a mɨsueghtɨ an aremegham. Egh dughiar pumuning ko mɨkezim gɨvaghtɨ a ua dɨkavigham.” \p \v 32 Iesus kamaghɨn uan ovevem aghurigha me mɨgeima, Pita a inigha mɨriamɨn ghua kamaghɨn an atara a mɨgɨa ghaze, “Nɨ mamaghɨn mɨkɨman markɨ.” \p \v 33 A kamaghɨn mɨgeima, Iesus ragha uan suren gumazibar garava, Pitan atara kamaghɨn a mɨgei, “Satan, nɨ na gitagh mangɨ! Nɨ nguazimɨn bizibagh nɨghnɨgha egha Godɨn bizibagh nɨghnɨzir puvatɨ.” \p \v 34 \x - \xo 8:34-35 \xo*\xt Matyu 10:38-39; Luk 14:27\xt*\x*Egha Iesus gumazamiziba ko uan suren gumazibar diazɨ, me a bagha izima, a kamaghɨn me mɨgei, “Gumazitam nan gɨn izɨsɨ, a ifongezir biziba gɨn amadagh uan ter ighuvim gisaghpugh nan gɨn izɨ. \v 35 \x - \xo 8:35 \xo*\xt Luk 17:33; Jon 12:25\xt*\x*Gumazamizir manam uan ikɨrɨmɨrim suiraghsɨ nɨghnɨghtɨ, an ikɨrɨmɨrim gɨvagham. Eghtɨ gumazamizir manam, Akar Aghuim ko na bagh uan ikɨrɨmɨrim ateghɨva, uan ikɨrɨmɨrim iniam. \v 36 Gumazitam o amizitam nguazimɨn itir biziba bar da inigh a gɨn oveghtɨ, bizir kaba manmaghɨn an akuragham? Bar puvatɨ. \v 37 A ivezir manam uan duam bagh anerenɨngam? Bar puvatɨ. \v 38 \x - \xo 8:38 \xo*\xt Matyu 10:33; Luk 9:26; Rom 1:16; 2 Timoti 1:8\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn itir gumazamiziba me God akɨrim ragha a gasaragha arazir kurabagh ami. Men tina nan ziam ko nan Akar Aghuimɨn gun mɨkɨman aghumsɨghtɨ, gɨn Gumazamizibar Otarim uan afeziamɨn boroghɨn ikeghɨva Godɨn damazimɨn zuezir enselba koma Godɨn angazangarim sara izighirɨ, uaghan men aghumsɨgham.” \c 9 \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xo*\xt Matyu 16:28; 24:30; 24:34; Mak 13:30; Luk 9:27\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia kagh tuivighav itir darasi, ian tarazi oveghan kogham. Ia ikɨvɨra ikɨ gantɨma, God Bizibagh Ativamin Dughiam gavgavim sara izighiram.” \s Iesusɨn mɨkarzim igharagha oto \r (Matyu 17:1-13; Luk 9:28-36) \p \v 2 \x - \xo 9:2-7 \xo*\xt 2 Pita 1:17-18\xt*\x*Ezɨ dughiar 6pla gɨvazɨma, Iesus Pita ko Jems ko Jon inigha mɨghsɨar ekiar mamɨn ghuavanabogha, me uarira kagh iti. A kagh an mɨkarzim men damazimɨn igharaghav oto. \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Daniel 7:9\xt*\x*An korotiabar angazangarir gavgavir kam guizbangɨra ghurghuri. Ghurghurir kam nguazimɨn gumazitam ruezir bizir ghurghuritam an mɨn garir puvatɨ. \v 4 Me garima Elaija ko Moses otogha Iesus ko me uariv gei.\f + \fr 9:4 \fr*\ft Moses ko Elaija bar fomɨram ovengezɨma, Iesus boghɨmra nguazir kamɨn ize.\ft*\f* \p \v 5-6 Me uariv gɨavɨra itima, Pita, Jems ko Jon me bar atiatigha, Pita mɨkɨmamin mɨgɨrɨgɨabagh asagha pura kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, bar deragha e kagh iti! E purirpenir pumuning ko mɨkezimɨn ingaram. Nɨ bagh tam, Moses bagh tam, egh Elaija bagh tam.” \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15; Matyu 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22; Aposel 3:22\xt*\x*Ezɨ ghuariam otogha me avarazɨ, tiarir mam ghuariamɨn tongɨn otogha kamaghɨn mɨgei, “Kar nan Otarir kɨ bar ifongezim. Ia anarɨram oragh!” \p \v 8 Ezɨ zuamɨra me gara ua gumazitamɨn garir puvatɨ. Iesus uabɨra me ko iti. \p \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Matyu 12:16; Mak 8:30\xt*\x*Egha me uamategha mɨghsɨamɨn izaghira Iesus bizir otozir me ganizimɨn gun gumazitam mɨkɨman bar men anogoroke. Kamaghɨra ikɨ mangɨ Gumazamizibar Otarim aremegh ua dɨkavigham. \v 10 Me ganizir bizir kam merara iti, ezɨ me aremegh ua dɨkavighamin mɨgɨrɨgɨar mɨngarim bagha uarira uariv gei. \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Malakai 4:5; Matyu 11:14\xt*\x*Egha me an azara, “Manmaghsua Judan Arazibagh fozir gumaziba ghaze, Elaija faragh izeghtɨ, God Ua e Iniasa Mɨsevezir Gumazim gɨn izam?” \p \v 12 \x - \xo 9:12 \xo*\xt Aisaia 53:3; Daniel 9:26; Malakai 4:5; Luk 23:11; Filipai 2:7\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men azangsɨzim ikara, “Guizbangɨra Elaija faragh izeghɨva bizibar kɨram. Ezɨ tizim bagha fomɨra Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim kamaghɨn iti, ‘Gumazamizibar Otarim osɨmtɨzir avɨribar aven mangɨtɨ me akɨrim a gasaragham?’ \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Matyu 11:14; 17:12; Luk 1:17\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, Elaija izegha gɨfa. Ezɨ gumazamiziba akɨnafarimɨn osizirir an gun mɨkemezimɨn mɨrara, me uan arazir me ifongezibar a gami.”\f + \fr 9:13 \fr*\ft Dughiar kamɨn Iesus Elaija izamin bizim mɨgei, egha guizbangɨra Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim mɨgei. Nɨ foghsɨ, Matyu 17:12ɨn gan. Jon izava Iesus izasava a bagha tuavibar akɨra faragha ize.\ft*\f* \s Iesus otarir duar kuram apazazim gamizɨma // a ua dera \r (Matyu 17:14-23; Luk 9:37-45) \p \v 14 Egha me iza suren gumazir igharaziba bativigha garima, gumazamizir avɨrim me akuvazɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba me ko uariv gɨa uari adosi. \v 15 Me uari adozima gumazamiziba Iesusɨn garavɨra dɨgavir kuram gamigha dughiam a danɨngasa ivemara zui. \v 16 Ezɨ a kamaghɨn men azara, “Ia tizim bagha me ko ia uari adosi?” \p \v 17 Ezɨ gumazir mam gumazamizir avɨrimɨn torimɨn ikia kamaghɨn mɨgei, “Tisa, kɨ uan otarim inigha nɨ bagha ize, duar kuram a gapazazɨma, a mɨgeir puvatɨ. \v 18 Dughiar avɨribar duar kurar kam a gamua anekurima, a daghira pupuviba an akam mɨsevima an atariba uariv tivima a mɨkɨrvasi. Kɨ duar kuram batoghasa nɨn suren gumazibar azangsɨzima me a batoghezir puvatɨ.” \p \v 19 Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Oio! Kɨ bar amɨra, datɨrɨghɨn itir gumazamiziba nɨghnɨzir gavgaviba puvatɨ. Kɨ fomɨra ia ko itima, ia dazoghɨn bizitam gɨfogham? Dughiabar manmaghɨn, kɨ ia ko ikɨ egha ian osɨmtɨziba ateram? Otarim inigh na bagh izɨ.” \p \v 20 Ezɨ me otarim inigha Iesus bagha ize. Ezɨ duar kuram Iesusɨn apigha, maghɨra otarim gamima a nɨgha nguazim girɨgha, poghpogha pupuviba an akam mɨsefi. \v 21 Ezɨ Iesus otarimɨn afeziamɨn azara, “A man dughiamɨn duar kuram a gapasa?” \p Ezɨ afeziam kamaghɨn mɨgei, “An aghɨrimra itima an a gapasa. \v 22 An a damightɨ an aremeghasa dughiar avɨribar anekurima an aviba ko dɨpabar ghuaghiri. Nɨ bizir kabar amuva, en apangkuvigh en akurvagh.” \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Matyu 17:20; 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; Jon 11:40\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Nɨ uabɨ! Nɨ nɨghnɨzir gavgavim ikɨtɨ biziba bar deragham.” \p \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Luk 17:5\xt*\x*Ezɨ otarimɨn afeziam zuamɨra kamaghɨn diagha mɨgei, “Kɨ nɨghnɨzir gavgavim ikiava, an otefe. Ezɨ nɨ nan akuragh!” \p \v 25 Egha Iesus garima gumazamiziba ivemara men boroghɨn zuima a duar kuram batogha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ duar kurar gumazamizibagh ami me orazi puvatɨzim ko mɨgeir puvatɨzim, kɨ nɨ mɨgei, azenan izɨ egh uam aven mangan markɨ!” \p \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt Mak 1:26\xt*\x*Ezɨ duar kam aregha pamtemɨn a gunabagha azenan ize. Ezɨ otarim gumazir kuamɨn mɨn gari, ezɨ me bar kamaghɨn mɨgei, “An areme.” \v 27 Ezɨ Iesus an agharimɨn suiragha a ghufezɨ a dɨkavigha tu. \p \v 28 Egha Iesus dɨpenimɨn aven ghuzɨma an suren gumaziba mogomemɨn kamaghɨn an azara, “Manmagh amizɨ, e duar kurar kam batoghava avenge?” \p \v 29 Ezɨ a kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Duar kurar kamaghɨn amiba God ko mɨgeir arazimɨn gavgavimɨn azenan izi.” \s Namba 2ɨn dughiam Iesus ghaze, // an aremegh ua dɨkavigham \r (Matyu 17:22-23; Luk 9:43-45) \p \v 30-31 \x - \xo 9:30-31 \xo*\xt Mak 8:31; 10:32-34; Jon 7:1\xt*\x*Egha me danganir kam ategha Galilin Distrighɨn otogha zui. Me ghuava Iesus uan suren gumazibar sure gami. Bizir kamɨn Iesus me iti naghɨn gumazitam foghan an aghua. Me ghua, a kamaghɨn me mɨgei, “Me Gumazamizibar Otarim isɨva gumazibar dafarim darɨgham. Eghtɨ me a mɨsueghtɨ an ovegham. Eghtɨ dughiar pumuning ko mɨkezim gɨvaghtɨ a ua dɨkavigham.” \v 32 \x - \xo 9:32 \xo*\xt Luk 9:45; 18:34\xt*\x*Ezɨ me mɨgɨrɨgɨar a mɨkemezim gɨfozir puvatɨ, egha a bagha an azangsɨghan atiatingi. \s Tinarama Ekiam \r (Matyu 18:1-5; Luk 9:46-48) \p \v 33 Egha me Kaperneamɨn izegha dɨpenimɨn aven ikia Iesus men azara, “Ia tuavimɨn tizim mɨgɨa uari adosi?” \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Luk 22:24\xt*\x*Me tuavimɨn uarira uari adoghodogha ghaze, tina men dapanimɨn ikiam. Kamaghɨn me nɨmɨra iti. \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Matyu 20:26-27; 23:11; Mak 10:43-44; Luk 22:26\xt*\x*Ezɨ Iesus aperaghav ikiava suren gumazir 12plan diagha kamaghɨn me mɨgei, “Tina faragh ikɨsɨ, a bar gɨn kegh gumazamiziba bar men ingarir gumazimɨn otogh.” \p \v 36 Egha a borir dozim inigha me uan tongɨn anesarazɨ a tughav iti. Egha a uan agharimningɨn a muigha kamaghɨn me mɨgei, \v 37 \x - \xo 9:37 \xo*\xt Matyu 10:40; Luk 10:16; Jon 13:20\xt*\x*“Gumazitam o amizitam na gɨnɨghnɨgh egh borir dozir kamagh garitam inigh an akuragham, kamaghɨn a na inigha nan akurvasi. Egha nɨ tina nan akurvasi, nɨ na gamir puvatɨ. Nɨ uaghan gumazir na amadazim gami.” \s Tina en apanim gami puvatɨ a en anav \r (Luk 9:49-50) \p \v 38 \x - \xo 9:38 \xo*\xt Dɨboboniba 11:27-29; Luk 9:49\xt*\x*Ezɨ Jon kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, e garima gumazir mam nɨn ziamɨn duar kuraba batosi. E fo, a en mav puvatɨ, ezɨ e an anogoroke.” \p \v 39 \x - \xo 9:39 \xo*\xt 1 Korin 12:3\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Ia an anogoroghan markɨ. Gumazitam nan ziamɨn mirakel damigh, egh dughiar igharazimɨn akar kurabar na damighan kogham. \v 40 \x - \xo 9:40 \xo*\xt Matyu 12:30; Luk 11:23\xt*\x*Tina en apanim gami puvatɨ a en anav. \v 41 \x - \xo 9:41 \xo*\xt Matyu 10:42\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezimɨn adarasi. Kamaghɨn tina nan ziamɨn dɨpatam ia danɨngam, God ivezir aghuim a danɨngam.” \s Arazir kuraba // nɨghnɨzir gavgavim gasɨghasɨsi \r (Matyu 18:6-9; Luk 17:1-2) \p \v 42 Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Tina nɨghnɨzir gavgavim nan itir borir katam damightɨ an arazir kuratam damightɨ, a helɨn mangɨva, ivezir bar kuram iniam. Kamaghɨn dera, me dagɨar ekiam an fɨrim dafaghɨva ongarim mɨkɨnightɨ an aremegham. \v 43-44 \x - \xo 9:43-44 \xo*\xt Matyu 5:30\xt*\x*Nɨn agharim nɨ damightɨ nɨ arazir kuratam damigham, nɨ anetugh. Kamaghɨn dera, nɨ agharir vamɨra ikɨva zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarimɨn aven mangam. Nɨ agharir pumuning vɨrara ikɨva helɨn mangam, a nguibar avim mungemari puvatɨzim. \v 45-46 Egh nɨn suem nɨ damightɨ nɨ arazir kuratam damigham, anetugh. Kamaghɨn dera, nɨ suer vamɨra ikɨva zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarimɨn aven mangam. Nɨ suer pumuning vɨrara ikɨtɨ me nɨ isɨva helɨn nɨ akunigham. \v 47 \x - \xo 9:47 \xo*\xt Matyu 5:29\xt*\x*Egh nɨn damazim nɨ damutɨ nɨ arazir kuratam damigham, anesigh. Kamaghɨn dera, nɨ damazir vamɨra ikɨva me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangam. Nɨ damazimning vɨrara ikɨtɨ, God nɨ isɨva helɨn nɨ akunigham. \b \q1 \v 48 \x - \xo 9:48 \xo*\xt Aisaia 66:24\xt*\x*“ ‘Danganir kamɨn, apizir nguzir men mɨkarziba apiba gɨvaghan kogham. \q2 Ezɨ men mɨkarziba isir avim uaghan mungueghan kogham.’ \b \p \v 49 \x - \xo 9:49 \xo*\xt Esekiel 43:24\xt*\x*“Gumazamiziba ofa God danɨngasa, me amangsɨzim ofa gamir daghebagh arɨgha avimɨn da tuava da isa, God ganɨdi. Amangsɨzim ko avim ofa gamir daghebagh amima da Godɨn damazimɨn zue. Kamaghɨra, osɨmtɨziba gumazamiziba bativam. Egh me damutɨ, me Godɨn damazimɨn zuegham. \v 50 \x - \xo 9:50 \xo*\xt Matyu 5:13; Luk 14:34-35; Rom 12:18; Efesus 4:29; Kolosi 4:6; Hibru 12:14\xt*\x*Amangsɨzim a dera, egh a uan isɨngtɨzim ateghtɨ, ia manmaghɨn a damightɨ a ua sɨngigham? Ia amangsɨzim inigh uari darɨgh, egh uari ko navir amɨrizimɨn ikɨ.”\f + \fr 9:49-50 \fr*\ft Ves 49 ko 50ɨn mɨgɨrɨgɨar avɨriba aningɨn aven iti. Ezɨma Grighɨn akam deragha dar akar mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Ezɨ mɨgɨrɨgɨar kam fofozir gumaziba uaghan nɨghnɨzir vamɨram an itir puvatɨ.\ft*\f* \c 10 \s Poroghamiba uari ataghɨrasi \r (Matyu 19:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Egha Iesus nguibar kam ategha ghua, Judian Distrighɨn ghua Jordanɨn Fanemɨn vongɨn oto. An otozɨma, gumazamizir avɨriba ua iza, anekuvazɨ, a zurara ami moghɨn men sure gami. \p \v 2 A men sure gamima, Farisin maba Iesus basamasa iza kamaghɨn an azai, “Nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi? Gumazim uan ifongiamɨn gɨn ghua uan amuim puram anetaghɨraghsɨ damutɨ, Judan Araziba ti an amamangatɨgham, o ti puvatɨgham?” \p \v 3 A men azangsɨzim ikaragha kamaghɨn men azara, “Moses arazir manam damuasa ia mɨkeme?” \p \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Godɨn Araziba 24:1-4; Matyu 5:31\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn mɨgei, “Moses, gumazitam amuim ateghsɨ poroghamimning uaning ataghɨraghamin akɨnafarir avɨzim osirigh amizim amadaghasa, e mɨkeme.” \p \v 5 Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Ian naviba gavgafi. Kamaghɨn amizɨ, Moses ia bagha arazir kam osiri. \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Jenesis 1:27; 5:2\xt*\x*God bar faraghavɨra nguazir kam ko biziba bar dar ingara, gumazamizibar ingarigha me gamizɨ, men marazi gumazibar mɨn otivizɨ, marazi amizibar mɨn otifi. \v 7 \x - \xo 10:7 \xo*\xt 1 Korin 6:16; Efesus 5:31\xt*\x*\x - \xo 10:7-8 \xo*\xt Jenesis 2:24\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazim uan ameboghfeziaba ategh mangɨ, a uan amuim ko aning uaningɨn porogham. \v 8 Egh aning inivafɨzir vamɨram otogham. Aning ua gumazir pumuning puvatɨ. Aning inivafɨzir vamɨra ikiam. \v 9 Kamaghɨn amizɨ God bizir pumuning isafuraghtɨ, gumazitam aning abighan kogham.” \p \v 10 Egha me uamategha dɨpenimɨn aven ghua, Iesusɨn suren gumaziba bizir kam bagha an azara. \v 11 \x - \xo 10:11-12 \xo*\xt Matyu 5:32; 1 Korin 7:10-11\xt*\x*A me ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam uan amuim ategh amizir igharazimɨn ikɨva, gumazir kam uan amuim gasɨghasɨgha poroghamiba uari bakɨa uari isava akuir arazim gami. \v 12 Eghtɨ amizitam uan pam ategh gumazir igharazimɨn ikɨva, amizir kam poroghamiba uari bakɨa uari isava akuir arazim gami.” \s Iesus ghaze, me boriba ateghtɨ // me a bagh izam \r (Matyu 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Ezɨ gumazamiziba borir doziba inigha Iesus bagha izi. Eghtɨ a uan dafarimning me gisɨn darɨghasa me izima, an suren gumaziba men atara men anogorosi. \v 14 \x - \xo 10:14 \xo*\xt 1 Pita 2:2\xt*\x*Me men atarima, Iesus men ganigha navim an ikuvizɨma, a kamaghɨn me mɨgei, “Nɨ tina God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikɨsɨ, borir dozir kabar mɨn ikɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia borir doziba ateghtɨ, me na bagh izɨ. Men anogoroghan markɨ. \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Matyu 18:3\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazitam borir dozir kabar mɨn God Bizibagh Ativamin Dughiam inighan koghɨva, an aven mangan bar iburagham.” \v 16 A kamaghɨn me mɨkemegha, boriba vaghvagha me isa me musi. Egha dafarim vaghvagha me gisɨn arɨghava, God arazir aghuim me damuasa God mɨgei. \s Bizir avɨriba itir gumazim \r (Matyu 19:16-30; Luk 18:18-30) \p \v 17 Egha Iesus dɨkavigha zuima, gumazir mam ivegha izava, uan tevimning apɨrigha Iesusɨn guamɨn kamaghɨn a mɨgei, “Tisan Aghuim, kɨ manmaghɨn damigh zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam?” \p \v 18 Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Nɨ manmaghsua gumazir aghuim na garɨsi? Gumazir aghuitam itir puvatɨ. God uabɨra gumazir aghuim. \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12-16; Godɨn Araziba 5:16-20; 24:14; Jems 5:4\xt*\x*Nɨ God Moses ganɨngizir arazim gɨfo, ‘Nɨ gumazim mɨsueghtɨ an aremeghan markɨ, nɨ poroghamiba uari bakeir arazim damuam markɨ, nɨ gumazamizir igharazibar biziba okɨman markɨ, nɨ bizibagh ifaran markɨ, nɨ ua bagh biziba inisɨ gumazamizibagh ifaran markɨ, nɨ uan afeziam ko amebamɨn apengan ikɨ aningɨn akaba baragh.’ ” \p \v 20 Ezɨ an a ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Tisa, kɨ fomɨram aghɨrimra ikiava arazir kabagh amua iza datɨrɨghɨn ikia kati.” \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Matyu 6:19-20; 10:38; Mak 8:34; Luk 12:33\xt*\x*Ezɨ Iesus gumazir kamɨn garava, a gifongegha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ bizir vamɨra tɨghar a damuam. Bizir nɨ itiba bar da amadagh dagɨaba inighɨva, gumazamizir biziba puvatɨzibar anɨngigh. Egh nɨ Godɨn Nguibamɨn bizir aghuariba iniam. Egh nɨ nan gɨn izɨ.” \v 22 Ezɨ gumazir kam akar kam baregha, an guam mɨsɨngi. A fo, a guizbangɨra bizir avɨriba itir gumazim. Kamaghɨn, an navim bar osemezɨ a ghu. \p \v 23 \x - \xo 10:23 \xo*\xt Matyu 19:23; Mak 4:19; Luk 18:24; 1 Timoti 6:17\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn damaziba uan suren gumazibagh aruava, kamaghɨn me mɨgei, “Gumazamizir bizir bar avɨriba itiba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn mangɨsɨ bar iburagham!” \p \v 24 An suren gumaziba an akar kaba baregha, dɨgavir kuram gamizɨ, Iesus ua kamaghɨn me mɨgei, “Boriba, gumazim God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangɨsɨ, a guizbangɨra bar iburaghburegham. \v 25 Kamelɨn tam iniba isair dɨkonir torimɨn aven mangɨsɨ ingangarir dafam damigh aven mangam. Eghtɨ gumazamizir biziba avɨrasemeziba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangɨsɨ guizbangɨra bar iburagham!”\f + \fr 10:25 \fr*\ft Nɨ kamelɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \p \v 26 A me mɨgeima, me guizbangɨra dɨgavir kuram gamigha nɨghnɨzir avɨribagh amua uarira uariv gei, “Kamaghɨn damightɨ, tinara zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuir kam iniam?” \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Jeremaia 32:17; Luk 1:37\xt*\x*Ezɨ Iesus men gara kamaghɨn me mɨgei, “Bizir kaba bar gumazamizibar osemegham. Bizir kaba Godɨn osemezir puvatɨ. A biziba bar dagh ami.” \p \v 28 Ezɨ Pita kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ge, e uan biziba bar da ategha, nɨn gɨn ize.” \p \v 29 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazitam nan Akar Aghuim ko na bagh, uan dɨpenim, o uan aveghbuaba, buaramiziba, o uan afeziam, amebam, ko boriba, o uan nguaziba ategh, \v 30 \x - \xo 10:30 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 25:9; Luk 18:30\xt*\x*egh gumazir kam datɨrɨghɨn nguazir kamɨn, God guizbangɨra bizir a faragha itiba bar dagh afiragh a danɨngam. A dɨpenir avɨriba, aveghbuaba, buaramiziba, amebaba, borir avɨriba, ko azenir avɨriba a danɨngam. Eghtɨ Godɨn gɨn zuir gumazamizibagh asɨghasɨzir araziba a uaghan dar aven ikiam. Eghtɨ dughiar gɨn izamim zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim an a danɨngam. \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Matyu 20:16; Luk 13:30\xt*\x*Datɨrɨghɨn dughiar kamɨn faragha itir gumazamizir avɨriba, me gɨn ikɨtɨma, datɨrɨghɨn gɨn itir gumazamizir avɨriba, me gɨn faragh mangam.” \s Iesus uan ovevem, // dughiar mɨkezimɨn uam a mɨgei \r (Matyu 20:17-19; Luk 18:31-34) \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xo*\xt Mak 8:31; 9:31\xt*\x*Egha me Jerusalemɨn ghuavanaga Iesus farazɨma, an suren gumaziba an gɨn ghua nɨghnɨzir avɨribagh amima, me ko zuir gumazamiziba atiati. Ezɨ Iesus ua uan 12plan suren gumaziba inigha me mɨriamɨn ghuegha, a bizir a bativamibar gun me mɨgei. \v 33 A kamaghɨn me mɨgei, “Ia oragh. E nguibar ekiam Jerusalemɨn ghuavanadi. Eghtɨ gumazitam Gumazamizibar Otarim isɨva, Judan Arazibagh fozir gumaziba ko ofa gamir gumazir ekiabar anɨngam. Eghtɨ me a isɨ kot datɨgh, egh a mɨsueghtɨ an aremeghsɨva akabar akɨram, egh me kamaghɨn a mɨkɨm suam, An aremegham. Egh me a mɨsueghtɨ an aremeghsɨva, a inigh Kantrin Igharazibar Gumazamizibar dafaribar arɨgham. \v 34 Eghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me dɨbovir akabar a mɨkɨm, a giparɨva, a fozoroghɨva, a mɨsueghtɨ an aremegham. An aremeghtɨ, dughiar pumuning ko mɨkezim gɨvaghtɨ a ua dɨkavigham.” \s Jems ko Jon ziar ekiamning // iniasa ifonge \r (Matyu 20:20-28) \p \v 35 Ezɨ Sebedin otarimning, Jems ko Jon, Iesus bagha iza kamaghɨn mɨgei, “Tisa, ga bizir mam bagha ifonge. Nɨ ga bagha a damuasa ga nɨn azai.” \p \v 36 Ezɨ Iesus kamaghɨn aningɨn azara, “Kɨ manmaghɨn guan akurvagham?” \p \v 37 Aning a ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ atrivir ekiamɨn otogh egh ga damightɨ gan tav nɨn agharir guvim daperaghtɨ, tav nɨn agharir kɨriam daperagham.” \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Mak 14:36; Luk 12:50\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Gua azangsɨzir bizir kam, gua an mɨngarim gɨfozir puvatɨgha a bagha nan azai. Gua ti kɨ ateramin osɨmtɨzim, uaghan an ateramin gavgavim iti? O osɨmtɨzir dɨpar kɨ ruamim gua uaghan a guruam?” \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt Aposel 12:2; Akar Mogomem 1:9\xt*\x*Ezɨ aning kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Are, ga gavgavim iti.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgei, “Guizbangɨra, gua kɨ ateramin osɨmtɨzim, gua a iniam, egh osɨmtɨzir dɨpar kɨ ruamim gua a guruam. \v 40 Egha gua nan agharir guvim ko kɨriam dapiasa azangsɨsi, kar nan bizim puvatɨ. Danganir kaba Godɨn bizimra. A danganir kabar dapiamin gumazamizibagh fogha, me bagha danganir kabagh ami.” \p \v 41 Ezɨ Jems ko Jon bizir kamɨn Iesus mɨgeima, 10plan suren gumazir igharaziba a baregha, bizir kam bagha Jems ko Jonɨn atari. \v 42 \x - \xo 10:42-43 \xo*\xt Luk 22:25-26\xt*\x*Ezɨ Iesus men diagha, me akuvagha kamaghɨn me mɨgei, “Ia fo, Kantrin Igharazibar atriviba uan gumazamiziba pamten me gamima, me bar men apengan iti. Ezɨ men gumazir dapaniba uan akaba baraghasa puvɨra me abɨraghbɨrasi. \v 43 \x - \xo 10:43 \xo*\xt Luk 9:48\xt*\x*\x - \xo 10:43-44 \xo*\xt Matyu 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26\xt*\x*Eghtɨ arazir kaba ian tongɨn ikian kogham. Gumazir manam ian tongɨn ekiamɨn ikɨsɨ, a ingangarir gumazimɨn mɨn ikɨ. \v 44 Eghtɨ gumazir manam ian faragh mangɨsɨ, a bar ian ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn ikɨ. \v 45 \x - \xo 10:45 \xo*\xt Jon 13:14; Filipai 2:7; 1 Timoti 2:5-6\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra Gumazamizibar Otarim iza, gumazamizibar amutɨ me a bagh ingarasa, a izezir pu. Puvatɨ, a me bagh ingarasa ize. A gumazamizir avɨriba bagh ovegh ua me givezegh me iniasa ize.” \s Iesus gumazir damazir kurar mam // gamizɨ a dera \r (Matyu 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Egha Iesus uan suren gumaziba ko Jerikon izegha, gumazamizir avɨrim sara Jerikon nguibar ekiam ataghɨrasi. Ezɨ gumazir damazir kurar mam, an ziam Bartimeus (Timeusɨn otarim), a tuavir mɨriamɨn aperaghav ikia biziba bagha inge. \v 47 \x - \xo 10:47 \xo*\xt Matyu 9:27; 15:22\xt*\x*Egha an orazima Nasaretɨn gumazim Iesus uaghan iza zuima a dɨa ghaze, “Iesus Devitɨn Otarim, nan apangkufigh!” \p \v 48 Ezɨ gumazamizir avɨriba dɨman an anogoregha nɨmɨra ikiasava a mɨgei. Ezɨ a pamtem diavɨra iti, “Devitɨn Otarim, nɨ nan apangkufigh!” \p \v 49 Ezɨ Iesus tugha kamaghɨn mɨgei, “An diagh.” \p Ezɨ me gumazir damazir kuramɨn diagha ghaze, “Nɨ uabɨn gavgavigh, egh dɨkafigh! Iesus nɨn dei.” \v 50 Ezɨ a uan korotiar azenan azuim suegha anekunigha zuamɨra dɨkavigha Iesus bagha ize. \p \v 51 Ezɨ Iesus an azara, “Kɨ tizim nɨ bagha a damuasa, nɨ ifonge?” \p Ezɨ gumazir damazir kuram kamaghɨn mɨgei, “Tisa, kɨ ganasa ifonge.” \p \v 52 \x - \xo 10:52 \xo*\xt Matyu 9:22; Mak 5:34\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Mangɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, a nɨ gamizɨ nɨ ua dera.” Ezɨ zuamɨra a ua gari. Egha a Iesusɨn gɨn tuavimɨn zui. \c 11 \ms Iesus mɨzazim inigha // aremegha ua dɨkafi \mr (Sapta 11--16) \s Iesus atrivimɨn mɨn Jerusalemɨn zui \r (Matyu 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Egha Iesus uan suren gumaziba ko Jerusalemɨn boroghɨn izava Betfage ko Betanin boroghɨn Olivɨn Mɨghsɨamɨn oto. Egha Iesus uan suren gumazir pumuning amaga, \v 2 kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nguibar munagh itimɨn mangɨ gantɨma, donkin igiar mam me a ikezɨma, a iti. Gumazitam dughiatamɨn a gaperagha aruizir puvatɨ. Gua an benim fɨrighɨva a inigh kagh izɨ.\f + \fr 11:2 \fr*\ft Nɨ donkin mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 3 Eghtɨ tav guan azang suam, ‘Gua tizim bagha donki fɨri?’ eghtɨ gua a mɨkɨm suam, ‘Ekiam ingangarim an iti. A uam anemangam.’ ” \p \v 4 Ezɨ aning ghua gari donki me dɨpenir tiar akamɨn azenan tuavimɨn a ike. Ezɨ aning a fɨrima, \v 5 gumazir maba tuivighav ikia aningɨn azara, “Gua tizim bagha donkin benim fɨri?” \v 6 Ezɨ Iesus mɨkemezɨ moghɨn aning men akam ikara. Ezɨ gumazamiziba aning amamangatɨzɨma aning donki inigha zui. \v 7 Egha aning donki inigha Iesus bagha izegha uan korotiar azenan azuiba suegha donki gisɨn da ghuanizɨ, Iesus a gisɨn apera. \v 8 Ezɨ gumazamizir avɨriba uan korotiar azenan azuiba suegha tuavimɨn da ghuari. Ezɨ marazi ruarimɨn tev seviba aghoregha da arɨsi. \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Onger Akaba 118:25-26\xt*\x*Egha faragha zuiba ko gɨn zuiba me diava ara kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Hosana! \q2 Ia Godɨn ziam fɨ! \q1 Gumazir, Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, \q2 God deragh a damu!” \q1 \v 10 “En ovavim Devit fomɨra en atrivimɨn ikezɨ moghɨn \q2 gumazir kam en atrivimɨn ikiasa izi. \q3 Eghtɨ God deravɨra a damu. \q1 Hosana! \q2 Biziba bar dar pɨn itir Godɨn ziam fɨ!” \b \p \v 11 Ezɨ Iesus Jerusalemɨn aven ghugha Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn ghu. A ghugha bizibar gara da asavsuisi. Ezɨ aruem gɨvazɨ, a uan suren gumaziba ko me Betanin ghue. \s Iesus temer figh bar an anogoroke \r (Matyu 21:18-19) \p \v 12 Amɨmzaraghan Iesus uan suren gumaziba ko ua Betani ataghɨragha, Iesus mɨtiriam an azi. \v 13 \x - \xo 11:13 \xo*\xt Mak 11:20\xt*\x*A saghon garima temer fighɨn mam dafaribara iti. Ezɨ a roghɨra mangɨ foghasa a dagheba iti, o puvatɨ. Kar fighɨn temeba bamin dughiam puvatɨ. Ezɨ kamaghɨn a ghua ovɨzitamɨn apizir puvatɨ, dafarir kɨnibaram an iti.\f + \fr 11:13 \fr*\ft Nɨ fighɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Luk 13:6\xt*\x*Egha a kamaghɨn temem mɨgei, “Tav gɨn nɨn ovɨzitam rameghan kogham.” An a mɨkemezɨ, an suren gumaziba oraki. \s Iesus Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn ghua // gumazir asɨziba amadiba batosi \r (Matyu 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 15 Egha Iesus uan suren gumaziba ko Jerusalemɨn otivigha, Iesus Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghuava gumazamizir asɨzir ofa gamibagh iveziba ko, asɨzir ofa gamiba amadiba, me batosi. Egha dagɨaba uari ikarvazir gumazamizibar dakoziba ko kuarazir bunbaba amadibar dabirabiba fa, egha da ighagharɨsi. \v 16 Egha a tav bizir amaditam inigh Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven izɨ mangan an anogoroke. \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Aisaia 56:7; Jeremaia 7:11\xt*\x*Egha a men sure gamuava kamaghɨn me mɨgei, “Mɨgɨrɨgɨar kam Godɨn Akɨnafarimɨn osizirimɨn iti, o puvatɨ? \b \q1 “ ‘Nan Dɨpenimɨn ingangarimɨn mɨngarim kamakɨn, \q2 kar Nguaziba Bar Men Gumazamiziba God ko Mɨgeir Dɨpenim.’ \b \m “Ezɨ ia a gamizɨ, an okɨmakɨar gumazibar mogomer danganimɨn mɨn oto!” \p \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Mak 14:1\xt*\x*Gumazamizir avɨrim bar an suren mɨgɨrɨgɨaba baregha dɨgavir kuram gami. Ezɨ kamaghɨn ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba Iesusɨn atiatigha, a mɨsueghtɨ an aremeghasa maghɨra tuaviba buri. \v 19 Ezɨ aruem gevima Iesus uan suren gumaziba ko me Jerusalemɨn nguibar ekiam ategha azenan zui. \s Temer fighɨn mɨsɨngizim \r (Matyu 21:20-22) \p \v 20 \x - \xo 11:20 \xo*\xt Mak 11:14\xt*\x*Egha mɨzaraghara Iesus uan suren gumaziba ko ghua garima temer figh, biba sara mɨsɨngi. \v 21 Ezɨ Pita nɨrɨgha Iesus mɨgei, “Tisa nɨ gan, temer fighɨn nɨ asɨghasɨghasa mɨkemezim, a mɨsɨngi!” \p \v 22 Ezɨ Iesus an mɨgɨrɨgɨam ikaragha kamaghɨn me mɨgei, “Nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ. \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Matyu 17:20; Luk 17:6; 1 Korin 13:2\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, tina mɨghsɨar kam mɨkɨm suam, ‘Mangɨ uabɨ fegh ongarim mɨkɨnigh,’ egh uan navir averiamɨn igharagh nɨghnɨghan kogh, nɨghnɨzir gavgavim a mɨkemezir bizimɨn ikɨ suam, ‘An otivam,’ eghtɨ bizir kam a bagh otogham. \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Matyu 7:7; Luk 11:9; Jon 14:13; Jems 1:5-6\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, ia nɨghnɨzir gavgavim ikɨ God ko mɨkɨmɨva, egh biziba bagh Godɨn azangsɨgh, da iniam. \v 25-26 \x - \xo 11:25-26 \xo*\xt Matyu 5:23; 6:14-15; Kolosi 3:13\xt*\x*Egh nɨ tugh God ko mɨkɨm egh osɨmtɨzim tinan iti, nɨ an arazir kuram gɨn amadagh, eghtɨ kamaghɨn nɨn Afeziar Ekiar uan nguibamɨn itim, nɨn arazir kuraba gɨn amadagham.”\f + \fr 11:25-26 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan vezɨn kamɨn aven iti. Mɨgɨrɨgɨar kamra kara, “Egh ia gumazamizir igharaziba, ia gamizir arazir kuraba gɨn amadaghan koghtɨ, ian Afeziar uan nguibamɨn itim a uaghan ian arazir kuraba gɨn amadaghan kogham.”\ft*\f* \s Judan gumazir dapaniba // Iesusɨn gavgavim bagha azara \r (Matyu 21:23-27; Luk 20:1-8) \p \v 27 Egha Iesus uan suren gumaziba ko uamategha Jerusalemɨn otogha, Iesus Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven aruima, ofa gamir gumazir ekiaba ko, Judan Arazibagh fozir gumaziba ko, Judabar gumazir aruaba a bagha ize. \v 28 Egha me kamaghɨn Iesusɨn azara, “Nɨ gavgavir manamɨn amodoghɨn bizir kabagh ami? Egha tina bizir kabar amuasa gavgavim nɨ ganɨngi?” \p \v 29 Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Kɨ azangsɨzir mam ia damuasa, ia na mɨkemeghtɨ, kɨ bizir kabagha amir gavgavimɨn gun ia mɨkɨmam. \v 30 Jonɨn rurim, kar Godɨn bizim, o gumazamizibar bizim? Na mɨkemegh!” \p \v 31 Ezɨ me uarira uariv kemegha ghaze, “E suam, ‘An rurim Godɨn ize,’ eghtɨ a kamaghɨn uam en azaragham, ‘Ia manmaghɨn amigha nɨghnɨzir gavgavim Jonɨn ikian aghua?’ \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Matyu 14:5; Mak 6:20\xt*\x*Eghtɨ e suam, ‘An rurim gumazamizibar ize.’ ” (Gumazamiziba bar moghɨra fo, Jon a guizbangɨra Godɨn akam inigha izir gumazim, kamaghɨn me gumazamizibar atiatingi.) \p \v 33 Egha me Iesusɨn azangsɨzim ikaragha kamaghɨn mɨgei, “E fozir puvatɨ.” Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨra, kɨ uan gavgavim inizir tuavimɨn gun ia mɨkemeghan kogham.” \c 12 \s Wainɨn azenimɨn garir gumazir kurabar // akar isɨn zuim \r (Matyu 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Aisaia 5:1-2\xt*\x*Ezɨ Iesus akar isɨn zuibar Judan gumazir dapanibav gei, “Gumazir mam wainɨn azenim oparigha an dɨvazim aghui. Egha wainɨn ovɨziba mɨrmɨramin itarim gɨkuigha, pɨn ikɨ wainɨn azenimɨn ganamin dɨpenimɨn ingari. Egha a wainɨn azenim isa wainɨn azenimɨn ganamin gumazir mabagh anɨngi. (Eghtɨ me gɨn wain taba uam a ikaragham.) Egha saghon igharagha ghu.\f + \fr 12:1 \fr*\ft Nɨ wainɨn mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 2 Ezɨ wainɨn ovɨziba kuaramin dughiam otozɨ, wainɨn azenir ghuavim ingangarir gumazir mam amadazɨ a wainɨn ovɨzitaba iniasa wainɨn azenimɨn garir gumaziba bagha ghu. \v 3 Ezɨ me an suiragha, a mɨsuegha anemadazɨ a dafarir kɨnibar uamategha ghu. \v 4 Ezɨ azenir ghuavim, ingangarir gumazir igharazim amadazɨ, me a mɨsogha an dapanim abigha aghumsɨzir arazibar a gami. \v 5 Ezɨ a ua mɨkezim amada, ezɨ ingangarir gumazir kam, me uaghan a mɨsoghezɨ an areme. Ezɨ a ingangarir gumazir avɨrir igharazir maba amangi, ezɨ maba me pura me mɨsoke, egha maba me me mɨsoghezɨ me ariaghire. \p \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt Matyu 3:17\xt*\x*“Ezɨ an otarir kamran a bar ifongezir abuananam itima an anemangasa. A bar men gɨn anemaga kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Me nan otarimɨn akam baregh deragh a damuam.’ Egha anemadazɨ a ghu. \v 7 Ezɨ wainɨn azenimɨn garir gumaziba kamaghɨn uariv gei, ‘Kar gɨn wainɨn azenir kam iniamin otarim. Aria, e uari inigh a mɨsueghtɨ an aremeka. Egh wainɨn azenir kam, e an ghuaviba ikegham.’ \v 8 \x - \xo 12:8 \xo*\xt Hibru 13:12\xt*\x*Egha me an suiragha a mɨsoghezɨ an areme. Ezɨ me a isava wainɨn azenimɨn azenan anekuni. \p \v 9 “Ezɨ wainɨn azenimɨn ghuavim bar manmaghɨra damuam? A izɨ wainɨn azenimɨn garir gumazir kabav soghtɨma me arɨmɨghiram. Egh wainɨn azenim isɨva igharaz darazir anɨngam. \v 10-11 \x - \xo 12:10-11 \xo*\xt Onger Akaba 118:22-23\xt*\x*Ia Godɨn Akɨnafarimɨn osizirir kamɨn ganiz, o puvatɨ? \b \q1 “ ‘Kar dɨpenir akɨnir ingangarir gumaziba aghuazim, \q2 a datɨrɨghɨn dɨpenim aterir guarim gava. \q1 Kar Ekiam arazir kam gami, \q2 ezɨ an en ganganimɨn bar dera.’ ” \b \p \v 12 Ezɨ me fo an akar isɨn zuim me gasara, ezɨ kamaghɨn me an suiragh a iniasa tuaviba buri. Egha me an suighasa gumazamizibar atiatigha, anetegha ghue. \s Gumazamiziba dagɨaba Sisar danɨngam, // o puvatɨgham? \r (Matyu 22:15-22; Luk 20:20-26) \p \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Mak 3:6\xt*\x*Egha gɨn Judan gumazir dapaniba Farisin maba ko Herotɨn gɨn zuir marazi amadazɨ, me Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar otevitamɨn suighasa ize. \v 14 Me izegha kamaghɨn mɨgei, “Tisa, e fo nɨ guizbangɨra bizibav geir gumazim. Nɨ Godɨn Arazibar gumazamizibar sure gamua guizbangɨra me mɨgei. Nɨ tavɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zuir puvatɨ. Akar vamɨra nɨ gumazamizir ziaba itiba, ko gumazamizir kɨniba uaghara, me mɨgei. Nɨ e mɨkɨm, Judan Araziba manmaghɨn mɨgei? E dagɨaba isɨva Atrivim Sisar danɨngtɨma, arazir kam Godɨn damazimɨn dera, o puvatɨ?” \p \v 15 Ezɨ Iesus men ifavarim gɨfogha kamaghɨn men azara, “Ia tizim bagha na gifari? Dagɨatam na bagh a inigh izɨtɨ kɨ an ganika.” \p \v 16 Ezɨ me dagɨam a bagha a inigha izezɨ a men azara, “Tinan nedazim ko ziamra kara?” \p Ezɨ me kamaghɨn Iesus ikara, “Sisarɨn nedazim.” \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xo*\xt Rom 13:7\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨra, ia Sisarɨn biziba isɨ Sisar danɨng, egh Godɨn biziba isɨ, God danɨng.” Ezɨ me an ikarvazimɨn dɨgavir kuram gami. \s Sadyusiba gumazim aremegh ua dɨkavamin bizim bagha // Iesusɨn azangsɨsi \r (Matyu 22:23-33; Luk 20:27-40) \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xo*\xt Aposel 23:8\xt*\x*Ezɨ Sadyusiba, kamaghɨn nɨghnɨsi, gumazim aremegh ua dɨkavighan kogham. Egha me azangsɨzir mam sara Iesus bagha ize.\f + \fr 12:18 \fr*\ft Nɨ Sadyusibar mɨngarim gɨfoghsɨ, akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:5\xt*\x*Me izegha kamaghɨn an azara, “Tisa, Moses fomɨra kamaghɨn e bagha osiri, gumazim ovegh uan amuim ategh egh boriba puvatɨghtɨ, an aveghbuam an amuir odiarimɨn ikɨva a bagh boriba iniam. \v 20-21 Ezɨ dughiar mamɨn 7plan aveghbuaba iti. Avebam amuimɨn ikia boriba puvatɨgha aremezɨ, ua avebamra irim an ikia boriba puvatɨghava uaghan areme. Ezɨ mɨkezim kamaghɨram ami. \v 22 Ezɨ 7plan aveghbuar kaba bar me an ikia, boritaba inizir puvatɨgha ariaghire. Ezɨ abuan, amizim uaghan areme. \v 23 Aveghbuar 7pla an ike. Egh kamaghɨn gumazamiziba ua dɨkavamin dughiamɨn, amizir kam tinan amuimra?” \p \v 24 Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Ia Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam gɨfozir puvatɨgha, uaghan Godɨn gavgavim gɨfozir puvatɨ. Kamaghɨn, ia paza mɨgei. \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt 1 Korin 15:42; 15:49; 15:52\xt*\x*Ariaghireziba dɨkavamin dughiam paba amuibar ikian kogham, uaghan me amuiba isɨ pabar arɨghan kogham. Me enselbar mɨn Godɨn Nguibamɨn ikiam. \p \v 26 \x - \xo 12:26 \xo*\xt Ua Me Ini 3:2; 3:6\xt*\x*“Ezɨ ariaghireziba ua dɨkavizir bizim bagha, ia Mosesɨn Akɨnafarimɨn aven temer isizimɨn eghaghanim ia an ganiz, o puvatɨ? Eghaghanir kamɨn, God kamaghɨn Moses mɨkeme, ‘Kɨ Abraham, ko Aisak ko Jekopɨn God.’ \v 27 God gumazamizibar ariaghirezibar God puvatɨ, a gumazamizir angamɨra itibar God. Ia bar paza nɨghnɨgha mɨgei.” \s Godɨn Akar Gavgavir faragha zuim \r (Matyu 22:34-40; Luk 10:25-28) \p \v 28 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir mam izima Sadyusiba Iesus ko uari adozima, a me barasi. An orazima Iesus ikarvazir aghuim me ganɨngizɨma, a Iesusɨn azara, “Godɨn Akar Gavgavir manamra maba bar dagh afira egha faraghavɨra iti?” \p \v 29-30 \x - \xo 12:29-30 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:4-5\xt*\x*Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Akar Gavgavir bar ekiamra kara: ‘Israelia, ia deravɨram oragh. Ekiam, a bar uabɨra ian God. Eghtɨ ia bar uan navir averiaba ko uan duaba ko uan nɨghnɨziba ko uan gavgaviba sara bar a gifongegh.’ \v 31 \x - \xo 12:31 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Galesia 5:14; Jems 2:8\xt*\x*Ezɨ Akar Gavgavir anarɨra irimra kara, ‘Nɨ uabɨra uabɨ gifongezɨ moghɨn, nɨ gumazamizir igharazibagh ifongegh.’ Ua arazitam, arazir kamningɨn mɨn ekevegha aning gafirazir puvatɨ.” \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:35\xt*\x*Ezɨ gumazir kam kamaghɨn Iesus ikara, “Nɨ guizbangɨra mɨgɨa ghaze, God uabɨra, tav ua itir puvatɨ. \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt 1 Samuel 15:22; Hosea 6:6; Matyu 22:37; Luk 10:27\xt*\x*E uan navir averiam ko, uan nɨghnɨzim ko uan gavgavimɨn Ekiam gifongegh, egh uabɨ gifongezɨ moghɨn, gumazamizir igharazibagh ifongegh. E arazir kamningɨn gɨn mangɨtɨ, arazir kamning ofan me bar avimɨn tueba ko ofa damuamin biziba bar dagh afiragham.” \p \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Matyu 22:46\xt*\x*Iesus orazima a deravɨra mɨkemezɨ, Iesus a mɨgei, “Nɨ God biziba bar dagh ativagh dar ganamin dughiamɨn saghon itir puvatɨ.” Egha datɨrɨghɨn tav ua azangsɨzitam Iesusɨn azangan atiatingi. \s Iesus, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim bagha gumazamizibar azangsɨsi \r (Matyu 22:41-46; Luk 20:41-44) \p \v 35 Egha Iesus Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn gumazamizibar sure gamua, men azara, “Manmagh amizɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, a Devitɨn Ovavim? \v 36 \x - \xo 12:36 \xo*\xt Onger Akaba 110:1\xt*\x*Devit uabɨ, Godɨn Duam nɨghnɨzir kam a ganɨngizɨ, a kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Ekiam, nan Ekiam mɨgɨa ghaze, \q2 “Nɨ nan agharir guvimɨn daperagh ikɨ mangɨtɨ, \q1 kɨ nɨn apaniba dɨkabɨragh me isɨ nɨn dafarim datɨghtɨ, \q2 me nɨn dagarimningɨn apengan ikiam.” ’ \b \m \v 37 “Egha Devit uabɨ ‘Ekiam’ gumazir kam gatɨ. Ezɨ manmaghɨn amizɨ a ua Devitɨn Ovavim?” Ezɨ gumazamizir avɨriba an mɨgɨrɨgɨaba baregha bar akonge. \s Judan Arazibagh fozir gumaziba // arazir kurabagh ami \r (Matyu 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Ezɨ Iesus gumazamizibar sure gamua kamaghɨn mɨgei, “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba bagh ganigh. Me korotiar ruaribar aghuigh darutɨ gumazamiziba maketɨn danganibar ziar ekiaba me danɨngasa, me bar ifonge. \v 39 Egh God ko mɨgeir dɨpenibar aven dabirabir aghuariba iniva, egh isar ekiabar dughiabar, me danganir ziaba itiba iniasa bar ifonge. \v 40 Me amuir odiaribagh ifarava men dɨpeniba okɨa, ghaze e dera. Egha gumazamiziba men ziaba fasa, me God ko mɨgɨa mɨgɨrɨgɨar ruaribagh ami. Kamaghɨn amir gumaziba, men ivezir kuram gumazamizir arazir kurabagh amibar ivezim bar a gafiragham.” \s Amuir odiarimɨn ofa \r (Luk 21:1-4) \p \v 41 \x - \xo 12:41 \xo*\xt 2 Atriviba 12:9\xt*\x*Egha Iesus ghua dagɨaba arɨzir danganimɨn boroghɨn aperaghav ikia gumazamizir avɨribar garima me uan dagɨaba isa Godɨn Dɨpenimɨn dagɨaba arɨzir danganimɨn a da arɨsi. Gumazamizir dagɨar avɨriba itiba dagɨar avɨriba arɨsi. \v 42 Ezɨ biziba puvatɨzir amuir odiarir mam iza dagɨar muziarir pumuning atɨ, ezɨ aning dagɨar rubuzir muziarir vamɨran mɨn ghu. \v 43 \x - \xo 12:43 \xo*\xt 2 Korin 8:12\xt*\x*Ezɨ Iesus uan suren gumazibar diagha kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, biziba puvatɨzir amuir odiarir kam dagɨar muziarir pumuning dagɨaba arɨzir danganim gatɨ, ezɨ an dagɨar pumuning gumazir igharaziba arɨghizir dagɨabagh afira. \v 44 Me uan dagɨar avɨribar amodoghɨn dagɨar muziariba anɨngi. Ezɨ a uan dabirabir onganarazimɨn mɨrara dagɨar muziarir abuananam atɨ.” \c 13 \s Iesus ghaze, Godɨn Dɨpenim // gɨn ikuvigham \r (Matyu 24:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Egha Iesus Godɨn Dɨpenim ategha azenan zuima, an suren gumazir mam a mɨgei, “Tisa! Nɨ gan, kar dagɨar bar ekiaba, me dar Godɨn Dɨpenimɨn ingarizɨma, an ganganim bar dera! Godɨn Dɨpenim koma dɨpenir dozir an mɨriamɨn itiba, da bar dɨpenir diriba!” \p \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Luk 19:44\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Nɨ dɨpenir dafar kabanangɨn gari? Da bar ikuvigham. Egh dagɨar kaba, gumaziba bar da pueghtɨ da bar moghɨra dagh iregham. Eghtɨ tam tam gisɨn ikeghan kogham.” \s Iesus ghaze, osɨmtɨzir avɨriba // gɨn otivam \r (Matyu 24:3-14; Luk 21:7-19) \p \v 3 Egha Iesus Olivɨn Mɨghsɨam gisɨn, Godɨn Dɨpenim guam a mɨsuegha aperaghav itima, Pita, Jems, Jon ko Andru me uarira ikiava an azara, \v 4 “E mɨkemegh, dɨpeniba ikuvighamin bizim, a manadɨzoghɨn otivam? Eghtɨ arazir manam faragh otoghtɨma, e fogh suam bizir kaba otivamin dughiam roghɨra ize?” \p \v 5 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia uari bagh deraghvɨra gan, gumazitam izɨ ia gifaran markɨ. \v 6 Gumazir avɨriba nan ziamɨn izɨ, suam, ‘Kɨ Krais, God ua e iniasa mɨsevezir gumazim,’ egh gumazamizir avɨribagh ifaram. \p \v 7 “Eghtɨ ia roghɨra itir mɨdorozir ekiabar nɨgɨniba baragh, egh saghon itir mɨdorozir ekiabar akaba baragham. Egh ia dɨgavir kuram damuan markɨ. Arazir kaba otivam, eghtɨ nguazir kam gɨvamin dughiam tɨghar izam. \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 15:6; Aisaia 19:2; Matyu 24:8\xt*\x*Kantrin mamɨn itir darazi dɨkavigh kantrin igharazimɨn itir darazi ko mɨsogham. Eghtɨ atrivir mamɨn adarazi dɨkavigh atrivir igharazimɨn adarazi ko mɨsogham. Danganir mabar dagheba bar puvaratɨghtɨma, gumazamiziba mɨtiriamra ikiam. Eghtɨ mɨkɨmkɨziba uaghan otivam. Osɨmtɨzir kaba faragh otivigham, eghtɨ nguazir kam gɨvamin dughiam tɨgharɨ. Osɨmtɨzir kaba mati, amizim otasa faraghavɨra mɨzazim barazi mokɨn. \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xo*\xt Akar Mogomem 2:10\xt*\x*\x - \xo 13:9-11 \xo*\xt Matyu 10:17-20; Luk 12:11-12\xt*\x*“Ia deravɨra uarira uari bagh gan. Gumazitaba ia isɨ nguibabar garir gumazibar anɨngam. Egh me God ko mɨgeir dɨpenibar ia mɨsogham. Egh ia na bangɨn atriviba ko gavmanɨn gumazir ekiabar damazibar tuiv, egh kɨ amizir biziba ia dar gun me mɨkɨmam. \v 10 Eghtɨ Godɨn Akar Aghuim, gumazamiziba faragh mangɨ ikɨziba bar dar gumazamiziba dav kɨnigh. \v 11 Eghtɨ gumazamizitaba dughiar tamɨn ian suigh ia inigh kotɨn mangɨtɨ, ia mɨkɨmsɨ nɨghnɨgh osɨman markɨ. God mɨgɨrɨgɨar manam kotɨn aven ia danightɨ, ia mɨkɨm. Kar ia uari mɨgeir puvatɨ, Godɨn Duam mɨgei. \p \v 12 \x - \xo 13:12 \xo*\xt Matyu 10:21\xt*\x*“Aveghbuaba uarira uari isɨ apanibar anɨngtɨ me me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram. Eghtɨ afeziaba uan boriba uaghan kamaghɨra me damuam. Boriba uan ameboghfeziabar akaba batoghɨva ovengamin arazibar me damutɨ, me arɨmɨghiram. \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Matyu 10:22; Jon 15:21\xt*\x*Eghtɨ gumazamiziba bar nan ziam bangɨn ian aghuagham. Eghtɨ gumazamizir gavgavigh ikɨ mangɨ dughiar abuananamɨn otoghamiba, God men akurvagham.” \s Iesus ghaze, bizir bar kuram otivam \r (Matyu 24:15-28; Luk 21:20-24) \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia gantɨma, bizir bar kurar God ifongezir puvatɨzim, Godɨn Dɨpenimɨn aven ikiam. Kar a ikian koghamin danganim. A ikɨtɨ, God uan Dɨpenim ategham. (Nɨ tina osizirir kamɨn ganigh, deravɨra nɨghnighɨva a gɨfogh.) God bar aghuazir bizir kam, dughiar kamɨn otoghtɨ, Judian Distrighɨn itir gumazamiziba arɨ mɨghsɨabar ghuavanangam. \v 15 \x - \xo 13:15-16 \xo*\xt Luk 17:31\xt*\x*Tav dɨpenimɨn pɨn itir avughsazir danganimɨn ikeghɨva dɨpenimɨn aven mangɨ uan bizitam inian markɨ. \v 16 Tav azenir ekiamɨn ikeghɨva uamategh dɨpenimɨn mangɨ uan azenan azuir korotiam inian markɨ. \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Luk 23:29\xt*\x*Naviba adair amiziba ko boriba oteba apir amebaba, mevzika; dughiar izamin kaba bar men ikuvigham! \v 18-19 \x - \xo 13:18-19 \xo*\xt Daniel 12:1; Joel 2:2; Akar Mogomem 7:14\xt*\x*Dughiar izamin kaba, da osɨmtɨzir ekiabar dughiaba. God nguazim ko overiamɨn ingarizir dughiamɨn iza datɨrɨkɨn, egh ua kamaghɨn dughiatam otoghan kogham. Ezɨ kamaghɨn, ia amozimɨn dughiamɨn aran aghuaghɨva, uari bagh God ko mɨkɨm. \v 20 Ekiam uan gumazamizir mɨsevezibagh nɨghnigha, dughiar kurar kamɨn dughiar maba aghorezɨ da mong otefe. A ti da aghorezir puvatɨzɨ gumazamiziba bar ariaghireghai. \p \v 21 “Dughiar izamimɨn, tav ia mɨkɨm suam, ‘Ia gan, Kraisra kara! A God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazimra,’ o, ‘Ia gan, Kraisra muna!’ ia an akam baraghan markɨ. \v 22 \x - \xo 13:22 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:1-3; Akar Mogomem 13:13\xt*\x*Gumazitaba izɨ ia gifar suam, ‘Kɨrara, God Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezir Gumazim,’ o ‘kɨ Godɨn akam inigha izir gumazir mam,’ egh me mirakelɨn bar ekiaba ko dɨgavir kuram gamir arazibar amutɨ da otivam. Me kamaghɨn ifonge, me gumazamiziba bar me gifaraghtɨ, me onganigham. Egh me gavgavim ikɨ, uaghan God ua bagha mɨsevezir gumazamiziba, uaghan me gifarasa. Kamaghɨn me mirakelɨn kabar amuam. Egh dughiataba me me gifarɨsɨ damuva avegham. \v 23 Kɨ gɨn otivamin biziba bar dar gun ia mɨkeme. Kamaghɨn ia deravɨra uari bagh gan.” \s Iesus ghaze, gɨn // Gumazamizibar Otarim izam \r (Matyu 24:29-31; Luk 21:25-28) \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Aisaia 13:10; Esekiel 32:7; Joel 2:10; 2:31; 3:15; Akar Mogomem 6:12; 8:12\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Osɨmtɨzir ekiar kabar dughiam gɨvaghtɨ, gɨn izamin dughiamɨn bizir kaba otivam. \b \q1 “ ‘Aruem mɨtategham, \q2 eghtɨ iakɨnim isiraghan kogham; \q2 \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt Aisaia 34:4; Joel 2:10; Akar Mogomem 6:13\xt*\x*eghtɨ mɨkoveziba overiamɨn asighiram, \q2 eghtɨ overiamɨn itir bizir gavgaviba bar uarira uari sɨvaghsɨvagh, \q3 uan danganiba ataghɨragham.’ \b \m \v 26 \x - \xo 13:26 \xo*\xt Daniel 7:13; Aposel 1:11; 1 Tesalonika 4:16; Akar Mogomem 1:7\xt*\x*“Dughiar kamɨn gumazamiziba gantɨ Gumazamizibar Otarim gavgavir ekiam ko angazangarir ekiam sara ghuariamɨn tongɨn izam. \v 27 \x - \xo 13:27 \xo*\xt Matyu 13:41\xt*\x*Egh a uan enselba amadaghtɨ me mangɨ nguazim ko overiamɨn danganiba bar ko nguazimɨn oteviba bar dar mangɨva God mɨsevezir gumazamiziba men aku a bagh izam.” \s Iesus ghaze, ia temer fighɨn gan fogh \r (Matyu 24:32-35; Luk 21:29-33) \p \v 28 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Temer fighɨn aguaba ua dɨz murtɨ, ia fogh suam, amozimɨn dughiam roghɨra ize. Ia temer fighɨn gan nɨghnɨzim iniam. \v 29 Kamaghɨra ia bizir kabar gantɨ da otivtɨ, ia fogh suam, Gumazamizibar Otarim a ua izamin dughiam roghɨra ize. A tiar akamɨn tughav iti. \v 30 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, dughiar kamɨn itir gumazamizir kaba ikɨvɨra ikɨtɨ bizir kaba bar otivam. \v 31 Overiam ko nguazim gɨvagham, eghtɨ nan mɨgɨrɨgɨaba gɨvaghan kogham.” \s Iesus ghaze, a ua izamin dughiam // tav a gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 24:36-44) \p \v 32 \x - \xo 13:32 \xo*\xt Matyu 24:36\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Bizir kɨ ia mɨgeir kaba otivamin dughiam, tav a gɨfozir puvatɨ. Enselɨn Godɨn Nguibamɨn itiba ko Godɨn Otarim uaghan fozir puvatɨ. Afeziam bar uabɨra fo. \p \v 33 “Ia deravɨra uari bagh ganɨva mɨzuam ikɨ, dughiar izamim, ia a gɨfozir puvatɨ. \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Matyu 25:14; Luk 12:36-38\xt*\x*Dughiar kam mati gumazim igharagha zui. A uan dɨpenim ategha ghua uan dɨpenim isa uan ingangarir gumazibar dafarim garɨgha dɨpenimɨn ingangariba me rome. A tiar akamɨn itir gumazim mɨgɨa ghaze, nɨ deravɨra gan. \p \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Luk 12:38\xt*\x*“Dɨpenimɨn ghuavim izamin dughiam ia a gɨfozir puvatɨ, a bogarangra izam, o dɨmagarir arɨzimɨn izam, o tuariba akɨtɨ a izam, o amɨnim tiraghtɨ a izam, o? Kamaghɨn ia deravɨra gan. \v 36 Puvatɨghtɨma, a zuamɨram otogh ian gantɨ, ia dakuvɨra ikiam. \v 37 Kɨ ia mɨgeir bizir kaba, kɨ gumazamiziba bar me mɨgei, ‘Ia deravɨra gan!’ ” \c 14 \s Gumazir dapaniba Iesus mɨsueghtɨ an aremeghasa mɨgɨrɨgɨabar kɨri \r (Matyu 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27; Mak 11:18\xt*\x*Dughiar kam, God Israelia Gitazir Dughiam, ko Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiam, dughiar pumuningra ikiavɨra itima, ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, arazir mogometamɨn Iesusɨn suiragh a mɨsueghtɨ an aremeghasa tuaviba buri.\f + \fr 14:1 \fr*\ft Nɨ Israelia Gitazir Dughiam koma Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiamɨn mɨngariba gɨfoghsɨ, nɨ akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 2 Egha me kamaghɨn uariv gei, “E isamɨn dughiamɨn an suighan kogham. E damutɨ isamɨn itir gumazamiziba mɨdorozir ekiatam damigham.” \s Amizir mam mughuriar aghuim zuir borem Iesusɨn dapanim ginge \r (Matyu 26:6-13; Jon 12:1-8) \p \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Luk 7:37-38\xt*\x*Egha Iesus Betanin nguibamɨn ikiava, Saimonɨn dɨpenimɨn aven dagher dakozimɨn apava aperaghav iti. (Saimon faragha lepan arɨmariam an mɨkarzim gami.) Iesus apava aperaghav itima, amizir mam mughuriar aghuim zuir borer mam inigha izi. Borer kam alabastan ingarizir mɨsevimɨn aven iti. Boremɨn ziam nat, an ivezim bar pɨn ko. Amizir kam borer kam inigha Iesus bagha izegha borev sevim abigha borem Iesusɨn dapanim ginge. \v 4 Ezɨ uaghan itir darasi, men naviba isia kamaghɨn uariv gɨavɨra iti, “Kav tizim bagha borer mughuriar aghuim zuim pazava a gami? \v 5 A ti anemadagha dagɨar avɨriba inighai. An ivezim azenir vamɨran ivezim gafira. Eghtɨ an dagɨaba onganarazibagh amibar akuragham.” Egha me puv an atari, egha an anogorosi. \p \v 6 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha osɨmtɨzim a garɨsi? An arazir aghuim na gami. Ia anetakigh! \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:11\xt*\x*Onganarazibagh amiba zurara ia ko ikiam. Ia dughiar manam men akurvaghsɨ, men akurvagh. Kɨ zurara ia ko ikian kogham. \v 8 \x - \xo 14:8 \xo*\xt Jon 19:40\xt*\x*Kɨ aremeghtɨ a damuamin bizim, a datɨrɨghɨn na gami. A faragh mughuriar aghuim zuir borem nan mɨkarzim daghuightɨ me gɨn na mozim darɨgham. \v 9 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, me nguazir kamɨn danganir manabar Godɨn Akar Aghuim akunɨva egh amizir kam amizir arazim uaghan a mɨkɨmɨva a gɨnɨghnɨghvɨra ikiam.” \s Judas Iskariot Iesus inigh ofa gamir gumazir ekiabar dafarim darɨghasa akar gavgavim akɨri \r (Matyu 26:14-16; Luk 22:3-6) \p \v 10 Ezɨ Judas Iskariot 12plan aposelɨn mam, a Iesus isɨ ofa gamir gumazir ekiabar dafarim darɨghasa me bagha ghu. \v 11 Ezɨ Farisiba an akar kam baregha bar akonge, egha dagɨaba a danɨngasa akam akɨri. Ezɨ Judas, Iesusɨn suiragh men dafaribar arɨghasa tuaviba buri. \s Iesus uan suren gumaziba koma api \r (Matyu 26:17-25; Luk 22:7-14; 22:21-23; Jon 13:21-30) \p \v 12 \x - \xo 14:12 \xo*\xt Ua Me Ini 12:6; 12:14; 12:20; Matyu 26:17; Luk 22:7\xt*\x*Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiabar faragha zuir aruemɨn, Judan gumazamiziba arazir kam iti. Me faragh God Israelia Gitazir Dughiam gɨnɨghnɨgh sipsipɨn igiam inigh God danighɨva an ofa damuam. Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba an azara, “Nɨ danganir manamɨn God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam amɨsɨ ifueghtɨ, e an mangɨ biziba akɨram?” \p \v 13 Ezɨ a uan suren gumazir pumuning amaga kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nguibar ekiamɨn mangɨtɨ gumazitam dɨpar mɨnem ater izɨ gua batoghtɨ, gua an gɨn mangɨ. \v 14 Dɨpenir an aven zuim gua an mangɨva an ghuavim mɨkɨm suam, Tisa kamaghɨn mɨgei, ‘Nan danganir kɨ uan suren gumaziba ko God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam amamim a mana?’ \v 15 Eghtɨ a pɨn dɨpenimɨn aven itir danganir ekiam ian akagham. Danganir kam biziba bar ikia e baghavɨra mɨzuai. Eghtɨ ia danganir kam e uari bagh biziba bar adar kɨrigh.” \v 16 Ezɨ an suren gumazimning me ategha nguibar ekiamɨn aven ghua garima biziba an mɨgɨrɨgɨamɨn mɨrara ghuzɨ, aning maghɨra God Israelia Gitazir Dughiam bagha dagheba ko bizibar kɨri. \p \v 17 Ezɨ guaratɨghɨn Iesus uan 12plan suren gumaziba ko otifi. \v 18 \x - \xo 14:18 \xo*\xt Onger Akaba 41:9\xt*\x*Egha dagher dakozimɨn apiaghav ikia apava, Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ian tav na isɨ gumazir nan apanim gamibar agharim darɨgham, a uaghan na ko ikiava api.” \p \v 19 Me an akam baregha, naviba bar oseme. Egha me bar vaghvagha an azangsɨgha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ti markiama?” \p \v 20 Ezɨ a me ikaragha kamaghɨn me mɨgei, “Gumazir na ko bret isa itarir vamɨram aghua, uam a isim, a gumazir na isɨva apanibar agharim darɨghamim, a ian 12plan mavɨra. \v 21 Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn, gumazamizibar Otarim aremegham. Eghtɨ gumazir Gumazamizibar Otarim isava apanibar agharim gatɨzim, gumaka! A bar ikuvigham! Amebam a batezir puvatɨzɨ, deraghai!” \s Iesus bret ko wain // uan suren gumazibagh anɨngi \r (Matyu 26:26-30; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25) \p \v 22 Egha Iesus uan suren gumaziba ko apa ikiava, a bretɨn mam inigha God mɨnabagha anebigha, a isa uan suren gumazibagh anɨga kamaghɨn me mɨgei, “Kar nan inivafɨzim. Ia a inigh aneremɨ.” \v 23 Egha a wain apir kap inigha God mɨnabagha me ganɨngizɨ, me vaghvagha uarir guri. \p \v 24 \x - \xo 14:24 \xo*\xt Ua Me Ini 24:8; Jeremaia 31:31-34; Sekaraia 9:11; 1 Korin 10:16; Hibru 9:20\xt*\x*Me wain apima a kamaghɨn me mɨgei, “Kar nan ghuzim, an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim, gavgavim a ganɨdi. A gumazamizir avɨriba bagha ire. \v 25 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Kɨ uam wainɨn ovɨzimɨn dɨpatam rameghan kogham, kamaghɨra ikɨ mangɨ Dughiar God Bizibagh Ativamimɨn otogham. Eghtɨ dughiar kamɨn, kɨ wainɨn dɨpar igiam amam.” \p \v 26 Egha me Godɨn ziam fer ighiar mam gamigha dɨkavigha Olivɨn Mɨghsɨamɨn ghue. \s Iesus ghaze, Pita gɨn mɨkɨm suam, // a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Sekaraia 13:7; Mak 14:50\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim kamaghɨn iti: \b \q1 “ ‘Kɨ sipsipbar garir gumazim mɨsueghtɨ \q2 sipsipba tintinimɨn aregham.’ \b \m “Kamaghɨn amizɨ, ian nɨghnɨzir gavgavir nan itim gɨvaghtɨma, ia bar na ategh aregham. \v 28 \x - \xo 14:28 \xo*\xt Matyu 28:16; Mak 16:7\xt*\x*Kɨ ia mɨgei, kɨ aremegh ua dɨkavigh ian faragh Galilin Distrighɨn mangam.” \p \v 29 Ezɨ Pita kamaghɨn mɨgei, “Me ti bar, nɨ ataghɨragh aram, eghtɨ kɨrara nɨ ateghan kogham.” \p \v 30 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, datɨrɨghɨn dɨmagarir kamɨn nɨ uabɨ dughiar pumuning ko mɨkezimɨn suam, ‘Kɨ a gɨfozir puvatɨ,’ eghtɨ tuarim gɨn akazir pumuning damuam.” \p \v 31 \x - \xo 14:31 \xo*\xt Jon 11:16\xt*\x*Ezɨ Pita akar gavgavimra amua ghaze, “Kɨ nɨ ko ovengsɨva ovengam, kɨ bar kamaghɨn mɨkemeghan kogham. Bar puvatɨgham!” Ezɨ suren gumaziba bar kamaghɨram a mɨgei. \s Iesus Getsemanin azenimɨn // God ko mɨgei \r (Matyu 26:36-46; Luk 22:39-46) \p \v 32 \x - \xo 14:32 \xo*\xt Matyu 26:36; Jon 18:1\xt*\x*Egha Iesus uan suren gumaziba ko Getsemanin ghuegha, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia kagh dapiaghɨv ikɨtɨ kɨ God ko mɨkɨmam.” \v 33 Egha a Pita, Jems ko Jon inigha ghu. Egha a bar osemegha, bar paza uabɨ barasi. \v 34 \x - \xo 14:34 \xo*\xt Jon 12:27\xt*\x*Egha kamaghɨn me mɨgei, “Nan navir averiam, osɨmtɨzim a itaragha ghuaghiri. Ezɨ kɨ aremeghasava ami. Ia kagh ikɨva, deravɨra gan.” \p \v 35 Egha a mong isɨvagha ghugha, uan guam moghɨn nguazim girɨgha kamaghɨn God ko mɨgɨa ghaze, tuavir igharazitam ikɨtɨ God dughiar kurar kam na dam a inigh. \v 36 \x - \xo 14:36 \xo*\xt Mak 10:38; Jon 6:38; Rom 8:15; Hibru 5:7\xt*\x*A kamaghɨn God ko mɨgei, “O Ame, nan afeziam, bizitam bar nɨn osemezir puvatɨ. Kamaghɨn osɨmtɨzir kam, nɨ na dam a inigh. Nɨ nan ifongiamɨn gɨn mangan markɨ. Puvatɨ, nɨ uan ifongiamra gɨn mangɨ.” \p \v 37 Egha a dɨkavigha uamategha uan suren gumazir pumuning ko mɨkezim bagha ghua gari me akui. Ezɨ a kamaghɨn Pitan azai, “Saimon, nɨ akui? Nɨ tong dughiar otevimɨn angamɨra ikeghan kogham? \v 38 \x - \xo 14:38 \xo*\xt Luk 11:4; Rom 7:23; Galesia 5:17\xt*\x*Ia na bagh deravɨra gan, egh God ko mɨkɨmtɨ, osɨmtɨzitam ia damutɨ ia ireghan kogham. Kɨ fo, ian navir averiaba ifonge, ezɨ inivafɨziba gavgaviba dar puvatɨ. Kamaghɨn pariam ian azi.” \p \v 39 Egha a uamategha ghua faragha God ko mɨkemezɨ moghɨn uam a ko mɨgei. \v 40 Egha a uamategha suren gumaziba bagha iza gari, me akuavɨra iti. Pariam puv men azi. Ezɨ a me gaghurazɨ, me a mɨkɨmamin akabagh asa. \p \v 41 Ezɨ a dughiar mɨkezimɨn ghua God ko mɨkemegha uamategha iza me mɨgei, “Ia avughsava akuavɨra iti? Arazir kam atakigh! Dughiam oto. Ia gan, Gumazamizibar Otarim me a isɨva gumazir arazir kurabagh amibar dafarim darɨghasa. \v 42 Ia dɨkavigh, e mangam. Ia gan. Gumazir na isɨva apanibar anɨngamra muna izi!” \s Judas Iesus isava // apanibar dafarim gatɨ \r (Matyu 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 43 Egha Iesus Pita, Jems ko Jon mɨgɨavɨra itima, Judas oto, a 12plan suren gumazibar mav. Maburan avɨrim a ko mɨdorozir sababa ko asianiba inigha Iesus bagha izi. Ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Judabar gumazir aruaba, me me amangizɨ, me izi. \v 44 Gumazir Iesus isɨ men dafaribar arɨghasava amim faragha ghaze, “Kɨ arazir kam ian akagham. Gumazir kɨ toramim, kar Iesusra. Ia an suiragh, deraghvɨra an ganɨva, egh a inigh mangɨ.” \p \v 45 Ezɨ Judas Iesus bagha ghuavɨra ikia kamaghɨn mɨgei, “Tisa!” Egha an tore. \v 46 Ezɨ gumaziba izava Iesusɨn agharibagh iregha, pamtem an suiki. \p \v 47 Ezɨ Iesusɨn boroghɨn itir gumazir mam uan mɨdorozir sabam asigha, ofa gamir gumazibar dapanimɨn ingangarir gumazimɨn kuarim atuzɨ, an kuarim dutuaghirɨ. \v 48 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ okɨmakɨar gumazim puvatɨ. Ia tizim bagha nan suighasa mɨdorozir sababa koma asianiba suigha izi? \v 49 \x - \xo 14:49 \xo*\xt Aisaia 53:7; Luk 19:47; 22:37; Jon 18:20\xt*\x*Kɨ zurara ia ko ikia, Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven gumazamizibar sure gami. Ezɨ ia nan suighan aghua. Ezɨ Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim mɨkemezir moghɨra ia kamaghɨn na gami.” \v 50 Ezɨma Iesusɨn suren gumaziba bar aneteghava are. \s Gumazir igiar mam arav ghu \p \v 51 Ezɨ gumazir igiar mam bizitam aruzir puvatɨgha, inir ghurghurir azenan itimra ikegha Iesusɨn gɨn zui. Ezɨ Iesusɨn apaniba an suirazɨma, \v 52 a uan azenan itir inir ghurghurim ategha bibiamrama arav ghu. \s Iesus Judan kotɨn aven iti \r (Matyu 26:57-68; Luk 22:54-55; 22:63-71; Jon 18:13-14; 18:19-24) \p \v 53 Ezɨ Iesusɨn apaniba a inigha ofa gamir gumazibar dapanim bagha ghu. Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me bar iza uari akufa. \v 54 Ezɨ Pita mong tɨzim a gatɨgha Iesusɨn gɨn ghua bar ghua ofa gamir gumazibar dapanimɨn dɨpenimɨn dɨvazimɨn aven ghu. Egha kagh ganganir gumaziba ko apiaghav ikia avimɨn fɨi. \p \v 55 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba ko, Judan kotɨn aven itir gumaziba bar, me Iesusɨn mɨsueghtɨ an aremeghasa akar men akurvaziba buria, tam batozir puvatɨ. \v 56 Gumazir avɨriba ifavarir mɨgɨrɨgɨabar Iesus gami, ezɨ men mɨgɨrɨgɨaba voroghɨra zuir puvatɨ. \v 57 Ezɨ marazi dɨkavigha ifavarir akar kamɨn a mɨgei, \v 58 \x - \xo 14:58 \xo*\xt Jon 2:19\xt*\x*“E orazi, a ghaze, ‘Kɨ Godɨn Dɨpenir gumaziba ingarizim apɨrigh, egh dughiar pumuning ko mɨkezimɨn, igharazitamɨn ingarigham. Godɨn Dɨpenir kɨ ingaramim, gumaziba uan dafaribar ingarizir puvatɨzimɨn ingarigham.’ ” \v 59 Ezɨ mɨgɨrɨgɨar kaba uaghan guizbangɨra voroghɨra zuir puvatɨ. \p \v 60 Ezɨma ofa gamir gumazibar dapanim dɨkavigha men tongɨn tugha egha Iesusɨn azara, “Nɨ akatam ikarvaghan aghua? Me nɨ gasir akar kam, a guizbangɨra, o?” \v 61 \x - \xo 14:61 \xo*\xt Aisaia 53:7; Mak 15:5; Luk 23:9\xt*\x*Ezɨ Iesus nɨmɨra ikia men mɨgɨrɨgɨatam ikarazir puvatɨ. \p Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim uam an azara, “Nɨ Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim? Nɨ gumazamiziba ziam fer Godɨn Otarim?” \p \v 62 \x - \xo 14:62 \xo*\xt Daniel 7:13\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ an Otarimra. Ia gantɨ, Gumazamizibar Otarim gavgavim itir Godɨn agharir guvim daperagh overiamɨn ghuariaba sara izam.” \p \v 63 Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim uan korotiaba abigha azara, “E tizim bagh ua akar akurvaziba buriam? Markiam! \v 64 \x - \xo 14:64 \xo*\xt Ofa Gami 24:16; Jon 19:7\xt*\x*Ia uari a barasi, a mɨgɨrɨgɨar kurabar Godɨn ziam gasɨghasɨsi. Ezɨ ia manmaghɨn nɨghnɨsi?” Ezɨ me bar akam a gasa ghaze, an aremegham. \p \v 65 Egha marazi a gipari. Egha me an damaziba avaragha, uan agharibar a mɨsogha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ mɨkɨm. Tinara nɨ mɨsosi?” Ezɨ ganganir gumaziba a inigha a mɨsoghavɨra iti. \s Pita ghaze, a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18; 18:25-27) \p \v 66 Dughiar kamra Pita dɨpenimɨn dɨvazimɨn aven vangɨnan itima, ofa gamir gumazibar dapanimɨn ingangarir guivir mam izi. \v 67 Egha Pitan garima an avimɨn fɨima, a dɨkɨravɨram an gara, kamaghɨn mɨgei, “Nɨ uaghan Nasaretɨn gumazir kam, Iesus ko ike.” \p \v 68 Ezɨ Pita uabɨn ghuaragha ghaze, “Kɨ nɨ mɨgeir bizir mam gɨfozir puvatɨ.” Egha dɨvazimɨn tiar akar ekiamɨn otivasa azenan ghu. Ezɨ tuarim ati. \p \v 69 Ezɨ ingangarir guivir kam kagh an apigha tuivighav itir gumazamiziba ua me mɨgei, “Muna men mav.” \v 70 Ezɨ a ua uabɨn tira. \p Ezɨ mong gɨn, an boroghɨn tuivighav itir darazi Pita mɨgei, “Nɨ Galilin gumazim, kamaghɨn guizbangɨra nɨ men mavɨra.” \p \v 71 Ezɨ a pamtem mɨgɨa ghaze, Kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ ifaraghtɨma God na gasɨghasigham. Egha kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ gumazir ia mɨgeir kam gɨfozir puvatɨ.” \v 72 \x - \xo 14:72 \xo*\xt Mak 14:30\xt*\x*A kamaghɨn mɨgɨavɨra itima tuarim uam ake. \p Ezɨ Pita Iesus a mɨkemezir mɨgɨrɨgɨam ginɨrɨ, “Nɨ faragh dughiar pumuning ko mɨkezimɨn suam, kɨ Iesus gɨfozir puvatɨ, eghtɨ tuarim gɨn dughiar pumuningɨn akegham.” Egha Pita nɨghnɨghava avegha bar puvɨrama azi. \c 15 \s Me Iesus inigha Pailat bagha ghu \r (Matyu 27:1-2; 27:11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xo*\xt Luk 22:66\xt*\x*Egha bar mɨzaraghara, ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judabar gumazir aruaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, ko Judan kotɨn aven itir gumazir igharaziba sara, me nɨghnɨzir mam bato. Egha me Iesusɨn dafariba ikegha an akua ghua Pailat ganɨngi. \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Matyu 27:11\xt*\x*Ezɨ Pailat an azai, “Nɨ Judabar atrivim, o?” \p Ezɨ Iesus ghaze, “Are, nɨ mɨkemezɨ moghɨra.” \v 3 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba bizir avɨribar a mɨgɨava, a gasi. \p \v 4 Ezɨ Pailat uam an azara, “Nɨ mɨgɨrɨgɨar kaba ikarvagham, o puvatɨ? Nɨ orasi, me bizir avɨriba nɨ mɨgɨa nɨ gasi.” \v 5 \x - \xo 15:5 \xo*\xt Aisaia 53:7; Mak 14:61\xt*\x*Ezɨ Iesus bar mɨgeir puvatɨzɨma, Pailat dɨgavir kuram gami. \s Pailat ter ighuvimɨn Iesus aguasa mɨgei \r (Matyu 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:38--19:16) \p \v 6 Ezɨ Pailat amir arazim kamakɨn, azeniba bar isar ekiar kamɨn dughiam, me Pailat mɨkɨmtɨ a kalabusɨn itir gumazir me ifongezim, ateghtɨ, a mangam. \v 7 Gumazir mam, an ziam Barabas, a gumazir gavman ko mɨsoziba me ko kalabusɨn iti. Me bizir kam bagha kalabusɨn iti. Me gavman ko uariv sogha gumazir mabav soghezɨ me ariaghire. \v 8 Ezɨ gumazamiziba Pailat iti naghɨn ghuavanabogha kalabusɨn itir gumazir me ifongezim ateghasa Pailatɨn azangsɨsi. Kar arazir Pailat zurara amim. \v 9 Ezɨ Pailat men azara, “Kɨ Judabar Atrivim ategh ia bagh anemangasa, ia ifonge?” \v 10 Pailat fo, ofa gamir gumazir ekiaba Iesus amir biziba bagha naviba ikuvava, a isa Pailatɨn dafarim gatɨ. \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Aposel 3:13-14\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba mɨgɨrɨgɨar navibagh iniviba gumazamizibagh anɨdi. Eghtɨ me Pailat mɨkemeghtɨ a Iesusɨn anogoregh, Barabas ateghtɨ a me bagh izam. \p \v 12 Ezɨ Pailat azara, “Gumazir ia Judabar atrivim arɨzim, kɨ manmaghɨn a damuam?” \v 13 Ezɨ gumazamiziba pamtem dɨa kamaghɨn mɨgei, “A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \v 14 Ezɨ Pailat men azara, “Manmagh su? An arazir kurar manam gami?” \p Ezɨ me bar pamtem dɨa mɨgei, “A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \v 15 A me damutɨ men naviba deraghasa, Pailat Barabas ataki. Egha mɨdorozir gumazibav geima, me benibar Iesus ifozoroke. Egha gɨn a isa mɨdorozir gumazibar agharim gatɨ, eghtɨ me a isɨ ter ighuvimɨn a gafugham. \s Mɨdorozir gumaziba Iesus dɨpofi \r (Matyu 27:27-31; Jon 19:2-3) \p \v 16 Egha mɨdorozir gumaziba Iesus inigha gavmanɨn dɨpenir ekiamɨn mɨriamɨn aven ghuaghira mɨdorozir gumaziba bar men diazɨ me iza uari akufa. \v 17 Egha me korotiar aghevir ruarim a garugha dɨkoniba itir beniba inigha atrivimɨn dapanir asuamɨn mɨn an ingarigha, an dapanim garu. \v 18 Egha me maghɨra an diava a mɨgei, “Judabar Atrivim, nɨrara atrivir ekiam!” \v 19 Egha me aghorim an dapanim mɨsogha, egha uaghan a giparavɨra iti. Egha me ifara uan teviba apɨrigha ira mati me guizbangɨra an ziam fe moghɨn ami. \v 20 Me arazir kabar a gamua a dɨpovegha gɨvagha, a da korotiar me a gaghuiziba suegha, ananaba a gaghui. Egha me a isa ter ighuvimɨn a gafughasa an akua zui. \s Mɨdorozir gumaziba Iesus isa // ter ighuvimɨn aneguragha a gafu \r (Matyu 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Jon 19:17; Rom 16:13\xt*\x*Ezɨ Sairinin gumazir mam Saimon, a Aleksander ko Rufusɨn afeziam, a nguibar igharazimɨn ikegha Jerusalemɨn aven zui. Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesus guamin ter ighuvim aterasa an suirazɨ, an aneteri. \p \v 22 Egha me ghua danganir mamɨn ziam Golgota, me an otifi. (Danganir kamɨn ziamɨn mɨngarim kamakɨn, Dapanir Agharir Danganim.) \v 23 Egha me wain ko mɨzaziba a gevir dɨpam veregha Iesus ganɨdima an an aghua. \v 24-25 \x - \xo 15:24-25 \xo*\xt Onger Akaba 22:18\xt*\x*Ezɨ aruem anabozɨ, me a isa ter ighuvimɨn aneguragha a gafu. Ezɨ mɨdorozir gumaziba an korotiaba tuiragh uari danɨngasa satu gikararai. Tina faragh otogh, korotiar manam iniam. \v 26 Egha me an gun mɨgeir akar kam osiri, “A Judabar atrivim.” Me ghaze, a bizir kam bagha kotɨn tughava areme. \v 27-28 \x - \xo 15:27-28 \xo*\xt Aisaia 53:12\xt*\x*Me gumazir okɨa mɨdorozibagh amizir pumuning, Iesusɨn boroghɨn uaghan aning agura. Me mav isa Iesusɨn agharir guvimɨn itir ter ighuvimɨn a gafu, egha mav isa agharir kɨriamɨn itir ter ighuvimɨn gafu. \p \v 29 \x - \xo 15:29 \xo*\xt Onger Akaba 22:7; 109:25; Mak 14:58; Jon 2:19\xt*\x*Ezɨ iza zui darazi dɨbovibar a mɨgɨava uan dapaniba roa ghaze, “Ore! Nɨ, gumazir Godɨn Dɨpenim akarigh aruer pumuning ko mɨkezimɨn uam an ingarasa mɨkemezim, \v 30 datɨrɨghɨn nɨ uabɨ uabɨn akuragh, ter ighuvim ategh izighirɨ!” \p \v 31 Ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba uaghan kamaghɨram a dɨpova uariv gei. Me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “A igharaz darazir akurvagha uabɨra uabɨn akurvaghan asa! \v 32 Gumazir kam, ghaze, kɨ God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim ko Israelian Atrivim, a ter ighuvim ategh izighirɨtɨma, e an ganigh nɨghnɨzir gavgavim an ikiam.” Gumazir okɨmakɨar an boroghɨn guraghav itimning uaghan mɨgɨrɨgɨar kurar avɨriba puvɨram a mɨgɨavɨra iti. \s Iesusɨn ovevem \r (Matyu 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 33 \x - \xo 15:33 \xo*\xt Amos 8:9\xt*\x*Aruem iza pazaghar torimɨn itima mɨtatem nguazimɨn itir nguibaba bar da avaragha, ghua dughiam 3 kloghɨn guaratɨzimɨn tu. \v 34 \x - \xo 15:34 \xo*\xt Onger Akaba 22:1\xt*\x*Egha dughiam 3 kloghɨn itima Iesus tiarir ekiamɨn pamtem kamaghɨn dei, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Akar kamɨn mɨngarim kamakɨn, Nan God, nan God nɨ tizim bagha na ataki? \p \v 35 Ezɨ roghɨra tuivighav itir darazi akar kam baregha ghaze, “Ia oragh, a Elaijan dei.” \v 36 \x - \xo 15:36 \xo*\xt Onger Akaba 69:21\xt*\x*Ezɨ gumazir mam ivegha ghua dɨpamɨn suizir bizim isa wainɨn afangtɨzim garugha a isa aghorir mam gatɨgha, Iesus damasa an an amadi. Egha a ghaze, “Ia tegh, e ganika, Elaija ti izɨva an akuragham, o puvatɨ.” \v 37 Ezɨ Iesus pamtem diagha duam sue. \p \v 38 \x - \xo 15:38 \xo*\xt Ua Me Ini 26:31-33; 2 Eghaghaniba 3:14; Hibru 6:19\xt*\x*Ezɨ Godɨn Dɨpenimɨn itir inir ekiar guraghav itim pɨn ikegha tongɨra bigha ghuaghira vɨn otogha akuar pumuning irɨ. \v 39 Ezɨ mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanir mam, Iesusɨn boroghɨn tughav ikia orazi a pamtem diagha aremezir arazir kamɨn ganigha ghaze, “Bar guizbangɨra, gumazir kam Godɨn Otarimra!” \p \v 40 \x - \xo 15:40-41 \xo*\xt Luk 8:2-3\xt*\x*Ezɨ amizir maba mong saghon tuivighav ikia gari. Men tongɨn Makdalan nguibamɨn amizim Maria, ko Jemsɨn igiam ko Josepɨn amebam Maria, ko Salome. \v 41 Amizir kaba Galilin Distrighɨn ikegha Iesusɨn akurvaghava an gɨn arui. Amizir avɨrir maba sara Iesus ko Jerusalemɨn anabogha uaghan iti. \s Me Iesusɨn kuam isa dagɨar torim gatɨ \r (Matyu 27:57-61; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 42-43 \x - \xo 15:42-43 \xo*\xt Luk 2:25\xt*\x*Datɨrɨghɨn Sabat bagha bizibar kɨrir dughiam. (Eghtɨ guaratɨzim Sabat otogham.) Ezɨ kamaghɨn aruem gevima, Arimatean gumazim Josep, Judabar kotɨn aven itir gumazir aghuir me bar fozim. A uabɨ uaghan God Bizibagh Ativamin Dughiam bagha mɨzuai. An atiatir puvatɨgha Iesusɨn kuam iniasa ghua Pailatɨn azai. \v 44 Ezɨ Pailat orazi, Iesus aremegha gɨvazɨ, a dɨgavir kuram gami. Egha a mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanim bagha akam amadazɨ a izima an an azara, “Iesus guizbangɨra aremez, o?” \v 45 Ezɨ an an mɨgɨrɨgɨam baregha a fo, Iesus guizbangɨram areme. Ezɨ a Iesusɨn kuam iniasa Josepɨn amamangatɨ. \v 46-47 Ezɨ Josep inir ghurghurir aghuir mam givezegha iza Iesusɨn kuam adangi. Egha a righa ghua dagɨar torir me dutuzimɨn ghugha anetɨ. Ezɨ Makdalan amizim Maria ko Josepɨn amebam Maria, aning gari, Josep Iesusɨn kuam isa dagɨar torimɨn aven anetɨgha, dagɨar ekiar mam poghpuegha iza an akam dukua. \c 16 \s Iesus ua dɨkafi \r (Matyu 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Ezɨ Sabatɨn dughiam gɨvazɨma, Makdalan amizim Maria, Jemsɨn amebam Maria, ko Salome mangɨ Iesusɨn kuam daghuasa borer mughuriar aghuaribagh ivese. \v 2-3 Egha 7plan dughiabar faragha zuir dughiamɨn mɨzaraghara, aruem anadima me dagɨar torir matmatiamɨn ghua uarira uariv gei, “Tina dagɨar torimɨn akam gasarazir dagɨam puegham?” \v 4 Me ghua garima dagɨar ekiar kam, me a poghpuegha ghu. \v 5 Ezɨ me dagɨar torir akamɨn aven ghua garima gumazir igiar mam korotiar ghurghurir ruarim arugha agharir guvimɨn amadaghan aperaghav iti. Ezɨ me an ganigha bar aguaghfa. \p \v 6 Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Ia akongan markɨ. Ia Nasaretɨn gumazim Iesus bagha gari. A ter ighuvimɨn aremegha ua dɨkafi! A kagh itir puvatɨ. Ia kagh a irɨghav ikezir danganimɨn gan. \v 7 \x - \xo 16:7 \xo*\xt Matyu 26:32; Mak 14:28\xt*\x*Egh ia mangɨ, Pita ko an suren gumazir igharazibav kemegh, ‘A ian faragh Galilin Distrighɨn mangam. A mɨkemezɨ moghɨn ia munagh a bativam.’ ” \p \v 8 Ezɨ me dɨgavir kuram gamigha aguava azenan ghuegha puv are. Me atiatigha, kamaghɨn taraziv kemezir puvatɨ. \s Makdalan amizim Maria Iesusɨn gani \r (Matyu 28:9-10; Jon 20:11-18) \p \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Luk 8:2\xt*\x*Iesus 7plan dughiabar faragha zuir dughiamɨn mɨzaraghara ua dɨkavigha Makdalan amizim Maria faragha uabɨ isava an aka. Amizir kamnaghɨra Iesus faragha duar kurar 7pla an itiba batoke. \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt Luk 24:10\xt*\x*Ezɨ gumazamizir Iesus ko aruava ikeziba, me a bagha bar osemegha puv azia itima, Maria ghugha Iesusɨn gun me mɨgei. \v 11 Ezɨ me orazi, Iesus ua dɨkavigha uabɨ isa Makdalan Marian akazɨ, an an gani. Me kamaghɨn oregha nɨghnɨzir gavgavim amizir kamɨn akabar itir puvatɨ. \s Suren gumazir pumuning // tuavimɨn Iesusɨn gani \r (Luk 24:13-35) \p \v 12 Egha dughiar kamnaghɨra gɨn Iesus gumazir igharazimɨn mɨn otozɨ, suren gumazir pumuning nguibar ekiamɨn azenan zuima an aning bato. \v 13 Ezɨ aning uamategha iza bizir kamɨn gun maraziv kemezɨ, me uaghan nɨghnɨzir gavgavim aningɨn akabar itir puvatɨ. \s Iesus me damuamin ingangarimɨn // gun uan suren gumazibav gei \r (Matyu 28:16-20; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xo*\xt 1 Korin 15:5\xt*\x*Egha gɨn 11plan suren gumaziba apima Iesus uabɨ isa men aka. Egha a, me nɨghnɨzir gavgavim puvatɨzir bizim ko, me navir gavgavim ikia a ua dɨkavizɨ mɨgɨrɨgɨam marazi an ganigha mɨgeima me nɨghnɨzir gavgavim mɨgɨrɨgɨar kamɨn itir puvatɨ, ezɨ bizir kaba bagha Iesus me mɨgɨa men atari. \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Matyu 28:19; Aposel 1:8; Kolosi 1:23\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨ nguazir kam bar a daruva nguazir kamɨn itir gumazamiziba bar Akar Aghuim me mɨkɨm. \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Jon 3:18; 3:36; 12:48; Aposel 2:38; Rom 10:9; 1 Pita 3:21\xt*\x*Eghtɨ tina nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ, egh rueghtɨ, God an akuraghtɨ, a zurara God ko ikiam. Eghtɨ tina nɨghnɨzir gavgavim nan itir puvatɨ, a Godɨn kotɨn ikɨ ivezir kuram iniam. \v 17-18 \x - \xo 16:17-18 \xo*\xt Luk 10:19; Aposel 2:4; 5:16; 8:7; 10:46; 28:3-9; 1 Korin 12:10; 12:28; Jems 5:14-15\xt*\x*Eghtɨ nɨghnɨzir gavgavim nan itiba, mirakelɨn arazir kaba uaghan me bativam: me nan ziamɨn duar kuraba batoghɨva, me nguibabar akar fozir puvatɨzibav kɨmɨva, egh kuruziba uan dafaribar dar suigham. Egh me imezir dɨpar ariaghiritam rameghtɨ a tong men navibagh asɨghasighan kogham. Egh me uan dafariba isɨ arɨmariar gumazamizibar arɨghtɨ men arɨmariaba gɨvam.” \s God Iesus inigha // uan Nguibamɨn ghuavanabo \r (Luk 24:50-53; Aposel 1:9-11) \p \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Aposel 1:2-3; 1:9-11; 2:33-34; 7:55\xt*\x*Egha Ekiam Iesus bizir kaba me mɨkemegha gɨvazɨ God a inigha uan Nguibamɨn ghuavanabo. Ezɨ a Godɨn agharir guvimɨn amadaghan aperaghav iti. \v 20 \x - \xo 16:20 \xo*\xt Aposel 5:12; 14:3; 1 Korin 2:4-5; Hibru 2:3-4\xt*\x*Ezɨ suren gumaziba nguazir kamɨn danganiba bar dar ghuava akam akuri. Ezɨ Ekiam me ko ingara uan akam gavgavim a ganɨga mirakelɨn araziba sara akakasi, kamaghɨn gumazamiziba fo, akar kam a guizbangɨra.\f + \fr 16:9-20 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba Sapta 16, ves 9ɨn ikegha ghua 20ɨn tuzir akabav gɨa ghaze, Mak uabɨ an osirizir pu, gumazir mam gɨn an osiri.\ft*\f*