\id MAT Ignatius Surum (Mikarup dialect); typed by Jill Weatherhead; exegesis checked by Marsha, Ignatius and Siria Jan-Mar 2001; transferred to Ariap dialect Aug 03 by Siria; Ariap revisions typed by John Relyea Aug 03; reviewed and extensively revised for Ariap dialect by Francis and Marsha Sep 03; comprehension check by Ariap dialect speakers-Gabi Afangi, Irwin Kuabe, John Obnadum, with John Relyea Sep-Oct 03; consultant check Nov 03 Mike Sweeney, John Stanley, Asefi, Berama, and Steven Dazim, John and Marsha. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Matyu \toc3 MT \toc2 Matyu \toc1 Matyu Osirizir Akar Aghuim \mt Matyu Osirizir Akar Aghuim \mt2 O \mt1 Matyu \imt Akar faragha zuim \ip Matyu Osirizir Akar Aghuim, a 4plan akɨnafaribar tongɨn faragha zui. Egha akɨnafarir 4plan kaba, da Iesusɨn Akar Aghuim mɨgɨa, egha dughiar Iesus nguazimɨn ikiava amir bizir otivizibagh eghari. \ip Matyun akɨnafarim, a Maria Iesus batezir dughiamɨn otivizir bizibagh egharava, egha ghua dughiar me Iesus mɨsoghezɨ an aremezimɨn tu. Egha a ua mozimɨn dɨkavigha, uan adarazi ategha Godɨn Nguibamɨn ghuavanabo. \ip Ezɨ bizir ekiar mam Matyu anekakaghasa, a kamakɨn, Iesus bizir God fomɨra dɨkɨrɨzir akamɨn dagh amigha gɨfa. Me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ghurimɨn da osirizɨ, da iti. God akam akɨrigha ghaze, a Israelia ua me inisɨ gumazitam amadaghtɨ a izam. Ezɨ akɨnafarir kam kamaghɨn en aka, Iesus a gumazir kamra. Egha Matyun akɨnafarir otevir avɨravɨrir mabar, akaba kamaghɨn e mɨgɨa ghaze, bizir Iesus amiziba, da bar mɨgɨrɨgɨar Godɨn akam nɨgha izir gumaziba fomɨra mɨkemezir akabar mɨraram otivigha gɨfa. Nɨ vezɨn kabar gan: Matyu 1:22-23, 2:4-6, 2:14-15, 2:23, 4:13-16, 8:16-17, 12:15-21, 13:34-35, 21:2-5, 21:16, 26:24, 26:31, 26:54, 27:6-10ɨn gan. \ip Ezɨ bizir ekiar igharazir mam, Matyun akɨnafarim a mɨgei, a God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn mɨgei. God kamaghɨn ifonge, Iesusɨn ingangarimɨn God bar gumazamizibar atrivimɨn ikiasa, eghtɨ gumazamiziba bar an ifongiamɨn gɨn mangam. \ip Matyun akɨnafarimɨn aven, Iesus mɨkemezir akar ruarir 5pla, da iti. Faragha zuim, a sapta 5, 6 ko, 7ɨn iti, kar akar Iesus mɨghsɨar mam gisɨn ikia, mɨkemeziba. Akar kam a guizbangɨra God gumazamizibar arazibar en aka. Ezɨ namba 2ɨn akar ruarim, a sapta 10ɨn iti. Kar akar Iesus uan suren gumazibagh anɨngizim. Dughiar kam, me mangɨva Iesusɨn akam gumazamizir igharazibav kɨmasa, ezɨ Iesus me mangɨ damuamin bizibav gei. \ip Ezɨ namba 3ɨn akar ruarim, a sapta 13ɨn iti, Iesus God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akar isɨn zuibar gumazamizibav gei. Ezɨ namba 4ɨn akar ruarim, a sapta 18ɨn iti, Iesus gumazamizir guizbangɨra an suren gumazibar itir arazibar gun mɨgei. Egha namba 5ɨn akar ruarim, a sapta 24 ko 25ɨn iti, Iesus Dughiar Abuananamɨn bizibar gun mɨgei. \ip Akɨnafarir kam uabɨ, gumazir akɨnafarim osirizimɨn gun mɨkemezir puvatɨ. Akɨnafarir kam kamaghɨn ziar kam ini, Matyu Osirizir Akar Aghuim. Guizbangɨra, me ti dagɨaba isir gumazim Matyu, a gɨnɨghnɨsi. (Nɨ Matyu 9:9-13ɨn gan.) \c 1 \ms Iesus nguazir kamɨn oto \mr (Sapta 1:1--4:16) \s Iesusɨn inaziba ko ovavibar ziaba \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Jenesis 22:18; 1 Eghaghaniba 17:11\xt*\x*Kar Krais Iesusɨn inaziba ko ovavibar eghaghanim. Iesus a Devitɨn ovavim. Ezɨ Devit Abrahamɨn ovavim. \p \v 2 Abraham Aisakɨn afeziam. Ezɨ Aisak, Jekopɨn afeziam. Ezɨ Jekop Juda ko an aveghbuabar afeziam.\f + \fr 1:2 \fr*\ft Juda uan aveghbuaba ko, me Israelɨn anabar 12plan inaziba.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Jenesis 38:29-30; Rut 4:18-22\xt*\x*Ezɨ Juda, Peres ko Seran afeziam. Aningɨn amebam Tamar. Ezɨ Peres Hesronɨn afeziam, Ezɨ Hesron, Ramɨn afeziam. \v 4 Ezɨ Ram Aminadapɨn afeziam, Ezɨ Aminadap Nasonɨn afeziam, ezɨ Nason Salmonɨn afeziam. \v 5 Ezɨ Salmon Boasɨn afeziam. An amebam Rahap. Ezɨ Boas Obetɨn afeziam, an amebam Rut. Ezɨ Obet Jesin afeziam, Ezɨ Jesi Atrivim Devitɨn afeziam. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt 2 Samuel 12:24\xt*\x*Ezɨ Devit Solomonɨn afeziam, an amebam Urian amuim.\f + \fr 1:6 \fr*\ft Amizir ziar kagh otiviziba, Israelian amiziba puvatɨ. Me Israelɨn gumazibar iti. Tamar ko Rahap aning Kenanɨn amizimning. Rut, a Moapɨn amizim. Batseba Solomonɨn amebam, a uabɨra Israelɨn amizim. A faragha Urian ike, Uria Hititɨn gumazim.\ft*\f* \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 3:10-16\xt*\x*Ezɨ Solomon Rehoboamɨn afeziam. Ezɨ Rehoboam Abiyan afeziam, Ezɨ Abiya Asan afeziam. \v 8 Ezɨ Asa Jehosafatɨn afeziam. Ezɨ Jehosafat Jehoramɨn afeziam. Ezɨ Jehoram Usian afeziam. \v 9 Ezɨ Usia Jotamɨn afeziam. Ezɨ Jotam Ahasɨn afeziam. Ezɨ Ahas Hesekian afeziam. \v 10 Ezɨ Hesekia Manasen afeziam. Ezɨ Manase Emonɨn afeziam. Ezɨ Emon Josaian afeziam. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt 2 Atriviba 24:14-15; 1 Eghaghaniba 3:15; 2 Eghaghaniba 36:10; Jeremaia 27:20\xt*\x*Ezɨ Josaia Jehoiakin ko an aveghbuar mabar afeziam. Dughiar kamɨn Israelia ghua kalabuziar gumazamizibar mɨn Babilonɨn nguibar ekiamɨn ghue. \p \v 12 \x - \xo 1:12 \xo*\xt Esra 3:2\xt*\x*Ezɨ me Babilonɨn kalabusɨn ghuezɨ, gɨn Jehoiakin Sealtielɨn afeziam. Ezɨ Sealtiel Serubabelɨn afeziam. \v 13 Ezɨ Serubabel Abiutɨn afeziam. Ezɨ Abiut Eliakimɨn afeziam. Ezɨ Eliakim Asorɨn afeziam. \v 14 Ezɨ Asor Sadokɨn afeziam. Ezɨ Sadok Akimɨn afeziam. Ezɨ Akim Eliutɨn afeziam. \v 15 Ezɨ Eliut Eleasarɨn afeziam. Ezɨ Eleasar Matanɨn afeziam. Ezɨ Matan Jekopɨn afeziam. \v 16 Ezɨ Jekop Josepɨn afeziam, a Marian pam. \p Ezɨ Maria Iesus bate, ezɨ me ziar kam Krais a gatɨ. A Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim. \p \v 17 Kamaghɨn amizɨ, Abrahamɨn dughiamɨn ikegha ghua Atrivim Devitɨn dughiamɨn tu, 14plan ovaviba otifi. Ezɨ Devitɨn dughiamɨn ikegha ghua dughiar Israelia Babilonɨn nguibar ekiamɨn kalabuziabar mɨn ikezim, 14plan ovaviba otifi. Ezɨ dughiar me kalabuziabar mɨn ikezimɨn ikegha ghua God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Kraisɨn dughiamɨn tuzim, uaghan 14plan ovaviba otifi. \s Maria Krais Iesus bate, a God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Luk 1:27; 1:35\xt*\x*Krais Iesus otozir eghaghanimra kara, a God Uam e Iniasa Mɨsevezir Gumazim. An amebam Maria, me Josepɨn ikiasa a ginaba. Egha aning tɨghar uaning inigh ikiasava amima, Maria navim asangi. Godɨn Duamra borim a gatɨ. \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 24:1\xt*\x*Ezɨ Josep Godɨn damazim derazir gumazim an averara Maria ataghɨraghasa nɨghnɨsi. An azenan Maria aghumsɨzim a danɨngan aghua. \v 20 Egha a kamaghɨn nɨghnɨgha itima Ekiamɨn enselɨn mam irebamɨn kamaghɨn a mɨgei, “Josep, nɨ Devitɨn ovavim, nɨ atiatingan markɨ. Nɨ Maria inigh an ikɨ. A navim asangizir borim, a Godɨn Duam da ize. \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Luk 1:31; 2:21; Aposel 4:12; 13:23; 13:38\xt*\x*An otarim bateghtɨma, eghtɨ a uan gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadagh men akurvagham. Kamaghɨn nɨ ziam Iesus a datɨgh.”\f + \fr 1:21 \fr*\ft Ziam Iesus Hibrun akamɨn mɨgɨrɨgɨar kam ko magh ghu, “Ekiam, a gumazamiziba ua me iniamin gumazim.” Ziam Iesus Grighɨn akam. Me Hibrun akamɨn ziam, “Josua,” Iesus garɨsi.\ft*\f* \p \v 22 Arazir kaba kamaghɨn otiva, egha Godɨn akam inigha izir gumazir mamɨn mɨgɨrɨgɨamɨn mɨraram otifi. \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Aisaia 7:14\xt*\x*A kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Amizir gumazitam ko akuizir puvatɨzim navim asegh, otaritam bategham. \q2 Eghtɨ me ziar kam Emanuel a darɨgham, ziar kamɨn mɨngarim kara, ‘God e ko iti.’ ” \b \m \v 24 Ezɨ Josep daguraguimɨn dɨkavigha, Ekiamɨn ensel irebamɨn aven a mɨkemezɨ moghɨn, ghua Maria inigha an iti. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Luk 2:7; 2:21\xt*\x*A poroghamiba uari isava akuir arazitam Maria gamizir puvatɨgha, ghua dughiar an otarim batezim. Ezɨ a ziam Iesus isa a gatɨ. \c 2 \s Saghon itir fofozir gumaziba Iesus bagha ize \p \v 1 Maria Distrik Judian aven itir nguibam Betlehemɨn Iesus bate. Dughiar kamɨn Herot, Atrivimɨn iti. Amebam Iesus batezɨma fofozir gumazir maba aruem anadi naghɨn ikegha Jerusalemɨn ize.\f + \fr 2:1 \fr*\ft Atrivim Herot Judian Distrik ko Judian boroghɨn itir distrighbar gari. Herot Atrivimɨn ikia, uaghan Romɨn Atrivir Ekiam Sisarɨn apemɨn iti.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt Dɨboboniba 24:17\xt*\x*Egha me kamaghɨn azai, “Borir Judabar Atrivimɨn ikiamim, amebam a batezɨ a managh iti? E an gun mɨgeir mɨkovezim aruem anadi naghɨn an ganigha an ziam fasa izi.” \v 3 Ezɨ Herot akar kam baregha an dɨghorim a bɨra. Ezɨ Jerusalemɨn itir darazi uaghan kamaghɨn ami. \v 4 Egha Herot ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumazibar diagha me akuvagha kamaghɨn men azai, “God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, an amebam managh a batam?” \v 5 Ezɨ me ghaze, “Judian Distrighɨn aven itir nguibam Betlehemɨn, an amebam a batam. E bizir kam kamaghɨn a gɨfo, Godɨn akam inigha izir gumazimɨn osizirim kamaghɨn iti: \b \q1 \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Maika 5:2; Jon 7:42\xt*\x*“ ‘Nɨ Betlehem, nɨ Judan nguazimɨn aven iti. \q1 Nɨ Judabar nguibar ekiabar tongɨn uaghan ziam iti, \q3 nɨn aven gumazitam na bagh gumazir dapanimɨn otogh \q4 Israelia gativagh men ganam.’ ” \b \p \v 7 Ezɨ Herot averara aruem anadi naghɨn izezir gumazibar diagha mɨkovezim otozir dughiam bagha men azai. A me faraghavɨra mɨkovezimɨn apizir dughiam gɨfogha, \v 8 egha me isa Betlehemɨn me amadagha kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨ borim bativsɨ deraghvɨra rui. Ia a batoghɨva ua na bagh mɨgɨrɨgɨam amadagh. Eghtɨ kɨ uaghan mangɨ, an ziam fam.” \p \v 9 Me Herot baregha zuima mɨkovezir me faragha aruem anadi naghɨn ganizim, men faragha ghua borim itir danganim batogha a gisɨrara iti.\f + \fr 2:9 \fr*\ft Betlehem a Jerusalemɨn saghon itir puvatɨ. Aning tɨzim 8 kilomitan iti.\ft*\f* \v 10 Me mɨkovezimɨn ganigha bar akonge. \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Onger Akaba 72:10; Aisaia 60:6\xt*\x*Egha me dɨpenimɨn aven ghua borim uan amebam Maria ko, aning bato. Me tevibar pɨrigha avigha ghuaghira borimɨn ziam fe. Egha me uan mɨtariba kuigha bizir aghuir a bagha inigha izezibar an ekarim gami. Me gol ko mughuriar aghuim itir borem ko avir mɨgharir mughuriar aghuim gamim da isava a ganɨngi. \p \v 12 Ezɨ God irebamɨn me batogha Herot bagh ua mangan me anogoroke. Ezɨ me tuavir igharazimɨn uamategha uan nguibamɨn ghue. \s Josep ko Maria borim inigha Isipɨn zui \p \v 13 Fofozir gumaziba ghuezɨma Ekiamɨn enselɨn mam irebamɨn Josep batogha a mɨgɨa ghaze, “Nɨ dɨkavigh borim iniva an amebam sara inighɨva ia arɨ Isipɨn mangɨ. Herot borim bagh ruiva amɨsueghtɨ an aremeghasa. Kamaghɨn amizɨ, ia mangɨ maghɨra ikɨ mangɨtɨ, dughiar kɨ ua nɨ mɨkɨmamim.” \v 14 Ezɨma Josep dɨkavigha borim isa an amebam inigha me dɨmagarir kamra Isipɨn ghue. \v 15 \x - \xo 2:15 \xo*\xt Hosea 11:1\xt*\x*Egha Josep Isipɨn ikia ghua, dughiar Herot ovengezim. Arazir kabanagh otiva Ekiamɨn akam inigha izir gumazir mamɨn akatorimɨn mɨkemezir mɨgɨrɨgɨabar mɨn otifi. A kamaghɨn mɨkeme, “Nan Otarim Isipɨn kantrin itima, kɨ an diazɨma an azenan ize.” \s Atrivim Herot mɨkemezɨma, me borir avɨribav soghezɨma da ariaghire \p \v 16 Ezɨ Herot garima, fofozir gumazir aruem anadi naghɨn izeziba a gifara. Ezɨ Herot bar puv atara uan mɨdorozir gumaziba amadagha, mɨgɨrɨgɨar gavgavim me ganɨga, me amadima me ghua, Betlehem koma an boroghɨn itir nguibaba bar dar ghua otarir azenir pumuning ko an apengan itiba, me mɨsozima me ariaghire. Kar ana aruem anadi naghɨn izezir fofozir gumazibar mɨgɨrɨgɨamɨn gɨn ghua kamaghɨn ami. \v 17 Arazir kabanagh otiva Godɨn akam inigha izir gumazim Jeremaia mɨkemezɨ moghɨn, otifi. A ghaze: \b \q1 \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Jenesis 35:19; Jeremaia 31:15\xt*\x*“Me Raman nguibamɨn tiarir mam barasi, azirakam ko tuatem. \q2 Reselɨn boriba ua itir puvatɨ. \q1 Kamaghɨra a uan ovengezir boriba bagha azi. \q2 A navir amɨrizim inian aghua.” \s Josep uan amuim ko Iesus inigha uamategha uan nguibamɨn ize \p \v 19 Herot ovengezɨma, Josep Isipɨn itima, Ekiamɨn ensel irebamɨn Josep bato. \v 20 \x - \xo 2:20 \xo*\xt Ua Me Ini 4:19\xt*\x*Egha kamaghɨn a mɨgei, “Borim mɨsoghasa amir darazi me ovenge. Kamaghɨn amizɨ, nɨ dɨkavigh borim koma an amebam inigh ua Israelɨn mangɨ.” \v 21 Ezɨ a dɨkavigha borim isa an amebam inigha me ua Israelɨn ghue. \p \v 22 Egha an orazima, Arkelaus uan afeziam Herotɨn danganim inigha Judian Atrivimɨn iti. Ezɨ Josep Judian Distrighɨn mangan atiatingi. Egha God da irebamɨn mɨgɨrɨgɨam inigha Galilin Distrighɨn ghu.\f + \fr 2:22 \fr*\ft Atrivim Herot ovengezɨma Romɨn gavman a garir kantri abɨgha an otaribagh anɨngi. Ezɨ Arkelaus atrivimɨn ikia Distrik Galili ko Distrik Judian gari. A 10plan azenibar atrivimɨn ike.\ft*\f* \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Mak 1:24; Luk 2:39; Jon 1:45\xt*\x*A ghua Galilin Distrighɨn nguibar mam, Nasaretɨn apera. Bizir kaba otiva Godɨn akam inigha izir gumazim mɨkemezɨ moghɨn otifi, a ghaze, “Me Nasaretian Gumazim, a darɨgham.” \c 3 \s Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, akam akuri \r (Mak 1:2-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Mak 1:4; 1:15; Luk 3:2-3; Jon 1:28\xt*\x*Dughiar kamnaghɨn Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon izava, Judian gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia akam akuri. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Matyu 4:17; Mak 1:15\xt*\x*Egha ghaze, “God Bizibagh Ativamin Dughiam, a roghɨra ize. Kamaghɨn amizɨ, ia navibagh iragh.”\f + \fr 3:2 \fr*\ft Ziar kamning, “Kingdom Bilong God,” ko “Kingdom Bilong Heven,” aning God Bizibagh Ativamin Dughiam mɨgei. Ezɨ kagh Matyu osirizɨ Akar Aghuimɨn aven e ghaze, “God Bizibagh Ativamin Dughiam.”\ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Aisaia 40:3; Mak 1:3; Luk 1:76; Jon 1:23\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia fomɨra Jonɨn gun mɨgɨa ghaze, “Gumazir tiarir mam gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn dɨa ghaze, ‘Ia Ekiam bagh tuaviba azenɨva, dar kɨr.’ ” \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt 1 Samuel 14:25-26; Sekaraia 13:4; Mak 1:6\xt*\x*Jon an asɨzim kamelɨn arɨzibar ingarizir iniba ikegha asɨzir inim uan ivariam ike. A inir kaba ikeghava odeziba ko ruarimɨn haniba api.\f + \fr 3:4 \fr*\ft Jon apir dagheba ko an azuir korotiaba an akakagha ghaze, a Godɨn akam inigha izezir gumazim Elaijan mɨn iti. Nɨ akar 2 Atriviba 1:8ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 5 Ezɨ gumazamiziba, me Jerusalemɨn nguibar ekiam ko Judian Distrik ko Jordanɨn danganimɨn ikegha, bar a bagha izava, \v 6 uan arazir kurabar gun mɨgeima a Jordanɨn Fanemɨn me rue. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Matyu 12:34; 23:33; Luk 3:7; Rom 5:9; 1 Tesalonika 1:10\xt*\x*Egha a garima, Farisiba ko Sadyusibar avɨrim, a gumazamiziba ruer danganimɨn izi. Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia kuruzir divir anababa, tina ia mɨkemezɨ, ia Godɨn anɨngagharir gɨn izamimɨn arɨ mangasa? \v 8 Ia navim gɨrazir arazibar amu. \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Jon 8:33; Aposel 13:26; Rom 2:28-29; 4:1; 4:11-12; 4:16\xt*\x*Egh ia pura uarigh nɨghnɨgh suam ‘E Abrahamɨn ovaviba.’ Kɨ ia mɨgei, God dagɨar kabara amightɨ da Abrahamɨn ovavibar mɨn otivighamin gavgavim iti. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Matyu 7:19; Luk 13:6-9; Jon 15:6\xt*\x*Sobiam datɨrɨghɨn temer povibar iti, eghtɨ temer dagher ovɨzir aghuiba itir puvatɨziba, God bar da okeghɨva da isɨva avim mɨkɨnam. \p \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Aisaia 4:4; Malakai 3:2; Jon 1:26-27; 1:33; Aposel 1:5; 2:3-4; 1 Korin 12:13\xt*\x*“Ia navibagh irazir arazim akakaghasa kɨ dɨpamɨn ia rue. Ezɨ nan gɨn izir gumazim, an gavgavim nan gavgavim gafira. Ezɨ kɨ an dagarir asuabar ateramin gavgaviba puvatɨ. Gumazir kam Godɨn Duam ko avimɨn ia ruam. \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Malakai 3:3; 4:1; Matyu 13:30\xt*\x*A witba mɨsevir savol an agharimɨn iti, eghtɨ a uan witba mɨsɨva dar daghebar arɨghɨva, witba mɨsevir dɨpenimɨn witɨn mɨseviba aviva, egh dar mɨseviba avir munger puvatɨzimɨn da akuntɨma, da isiam.” \s Jon Iesus rue \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Ezɨ dughiar kamɨn Iesus Galilin Distrik ategha Jon a ruasa, Jordanɨn Fanemɨn zui. \v 14 Ezɨ Jon an anogorogha ghaze, “Nɨ manmaghsua, uabɨ ruasa na bagha izi? Nɨ na rutɨ, kamaghɨn deragham!” \p \v 15 Ezɨ Iesus an mɨgɨrɨgɨam ikaragha a mɨgɨa ghaze, “Markɨ. Nɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨ mɨgei moghɨn nɨ damu. Ga arazir kamɨn, God ifongezir arazibar gɨntɨghtɨ, da otivam.” Ezɨ Jon an mɨgɨrɨgɨamɨn mɨn ghu. \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Aisaia 11:2; Mak 1:10; Luk 3:22; Jon 1:32-33\xt*\x*Ezɨ Iesus ruegha gɨvagha zuamɨra dɨpamɨn anagava oto. Ezɨ overiam kuiaghirɨzɨ a garima, Godɨn Duam bunbamɨn mɨn mɨghegha izaghira a gisɨn apera. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Jenesis 22:2; Onger Akaba 2:7; Aisaia 42:1; Matyu 12:18; 17:5; Mak 1:11; Luk 9:35; Jon 12:28; 2 Pita 1:17\xt*\x*Ezɨ tiarir mam Godɨn Nguibamɨn ikia dɨa ghaze, “Kar nan Otarim, kɨ bar a gifonge. Kɨ a bagha bar akonge.” \c 4 \s Satan Iesus gifarasa a gakaghori \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Mak 1:12-13; Luk 4:1-13; Hibru 2:18; 4:15\xt*\x*Dughiar kamɨn Godɨn Duam Iesus inigha ghua Satan a gifarasa gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Ua Me Ini 34:28; 1 Atriviba 19:8\xt*\x*Ezɨ Iesus 40plan arueba ko dɨmagaribar daghetam inizir puvatɨ. Ezɨ mɨtiriam an azi. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Jon 6:30-31\xt*\x*Ezɨ gumazir ifavaribagh amim Satan iza a batogha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ guizbangɨra Godɨn Otarim, nɨ dagɨar kaba akar gavgavim dav kemeghtɨ da bretɨn rubuzibar mɨn otifigh.” \p \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Godɨn Araziba 8:3\xt*\x*Ezɨ Iesus Satan ikaragha ghaze, “Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazamiziba daghebara damɨva dar gavgavimɨn ikian kogham. Puvatɨ. Me God mɨgeir mɨgɨrɨgɨaba bar dar gɨn mangɨva me ikɨrɨmɨrir aghuim iniam.’ ” \p \v 5 Ezɨ Satan Iesus inigha Jerusalemɨn ghugha a isa Godɨn Dɨpenim pɨn mar anefa. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Onger Akaba 91:11-12; Jon 7:3-4\xt*\x*Egha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ oragh, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘A nɨ bagh uan enselba akar gavgavim me mɨkɨmtɨma me deraghvɨra nɨn ganam. Egh me uan dafaribar nɨ fueghtɨ, nɨ uan dagarim dagɨatamɨn aneseghan kogham!’ Kamaghɨn amizɨ, nɨ guizbangɨra Godɨn Otarim, nɨ kagh ikɨ uabɨ ekunigh.” \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:16\xt*\x*Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Godɨn Akɨnafarim uaghan kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ uan Ekiam Godɨn Araziba tuisɨgh a gɨfoghsɨ an gavgavim bagh azangan markɨ.’ ” \p \v 8 Ezɨ Satan ua Iesus inigha ghua mɨghsɨar bar pɨn itir mamɨn ghuavanabogha nguazir kamɨn kantriba bar, ko dar bizir aghuiba an akakagha ghaze, \v 9 “Nɨ tevimning apɨrigh nan ziam feghtɨ, bizir kaba kɨ bar da nɨ danɨngam.” \p \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:13; 10:20; Josua 24:14\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Satan nɨ na gitagh! Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ uan Ekiam God, nɨ an apengara ikɨ an ziamra fam.’ ” \p \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Hibru 1:6; 1:14\xt*\x*Ezɨ Satan Iesus ataghizɨma, Godɨn enselba an garava an akurvasi. \s Iesus Galilin Distrighɨn ingari \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Matyu 14:3; Mak 1:14; 6:17; Luk 3:19-20; Jon 4:43\xt*\x*Iesus orazima me Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim a isa kalabus gatɨ, ezɨ a uamategha Galilin Distrighɨn ghu. \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Jon 2:12\xt*\x*Egha a Nasaretɨn nguibam ategha ghua Kaperneamɨn nguibamɨn iti. Nguibar kam, Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarimɨn Sebulun ko Naptalin nguazir asɨzimɨn iti.\f + \fr 4:13 \fr*\ft Israelɨn inazir pumuning Sebulun Ko Naptali fomɨra Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarimɨn ike. Egha Iesusɨn dughiamɨn aning Galilin Distrighɨn aven iti.\ft*\f* \v 14 Arazir kabanagh otiva fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia mɨkemezɨ moghɨn otifi. A ghaze, \v 15 \x - \xo 4:15-16 \xo*\xt Aisaia 9:1-2\xt*\x*“Ia gumazamizir Sebulunɨn nguazim ko Naptalin nguazimɨn itiba, nguazir kam a tuavir ongarimɨn zuimɨn boroghɨra itir danganim ko Jordanɨn Fanemɨn dadarir vongɨn itir danganim, a Galilin Distrighɨn nguazim. Danganir kam Kantrin Igharazibar Gumazamizir avɨriba uaghan an aven iti. \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Aisaia 42:7; Luk 2:32\xt*\x*Gumazamizir arazir kurabar mɨtatemɨn aven aruiba, me datɨrɨghɨn angazangarir ekiamɨn gari. Me danganir mɨtatemɨn apiaghav ikiava aremeghasava ami, ezɨ datɨrɨghɨn amɨnim tirazɨ angazangarim me gisira.” \ms Iesus Akar Aghuim akuri \mr (Sapta 4:17--9:34) \s Iesus suren gumazir 4plan diazɨ, // me an gɨn zui \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Matyu 3:2; 10:7; Mak 1:14-15\xt*\x*Dughiar kamɨn Iesus ingangarim foregha akam akura gumazamizibav gɨa ghaze, “God Bizibagh Ativamin Dughiam a roghɨra ize. Kamaghɨn amizɨ, ia navibagh iragh!” \p \v 18 Ezɨ Iesus Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarimɨn ghua gari aveghbuar mamning iti. Saimon, me “Pita,” a garɨsi. A uan dozim Andru ko, aning iver ekiaba dɨpamɨn da kuri. Aning osiriba isa dagɨaba bagha da amadir gumazimning. \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Matyu 13:47; Luk 5:1-11\xt*\x*Ezɨ Iesus aning mɨgɨa ghaze, “Gua nan gɨn izɨtɨma kɨ guan akakaghtɨma, gua osiriba isi moghɨn gumazamiziba iniam.” \v 20 \x - \xo 4:20 \xo*\xt Matyu 19:27; Mak 10:28; Luk 18:28\xt*\x*Ezɨ aning an akam baraghavɨra, uan iveba ategha an gɨn zui. \p \v 21 Ezɨ Iesus mong sɨvagha ghua aveghbuar mamningɨn api. Jems, a Sebedin otarim, a uan dozim Jon ko iti. Aning uan afeziam Sebedi ko me botɨn mamɨn iti. Men iveba dɨghoraghirezi, me dar toribar kɨri. Ezɨ Iesus aning diazɨma, \v 22 aning maghɨra uan afeziam ko bot ategha Iesusɨn gɨn zui. \s Iesus akam akura arɨmariabar kɨri \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Matyu 9:35; Mak 1:39; Luk 4:15; 4:44; Aposel 10:38\xt*\x*Iesus Galilin Distrik bar a garua me God ko mɨgeir dɨpenibar aven men sure gami. Egha a God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam me mɨgɨa men arɨmariaba ko osɨmtɨzir men namnabar itiba bar da gefi. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Mak 6:55\xt*\x*Ezɨ an biarim Sirian Provins bar an ghu. Ezɨ gumazamizir arɨmariaba itiba, me bar me isa a bagha izi. Gumazir aria mɨzazir kuraba baraziba, ko duar kuraba apazaziba, ko gumazir arɨmariar inɨrɨzibagh amiba, ko gumazir agharapaniba ariaghireziba, me bar me inigha a bagha izi. Ezɨ Iesus men arɨmariaba bar da gɨfa.\f + \fr 4:24 \fr*\ft Judan Nguibam Rom gavmanɨn apengan itir dughiamɨn, kantri Israel a Romɨn Provinsɨn ekiam Sirian aven iti.\ft*\f* \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Mak 3:7-8\xt*\x*Ezɨ gumazamizir bɨzir dafam, me a koma arui. Galilin Distrighɨn itir darazi ko Distrik Dekapolisɨn itir darazi ko Jerusalem ko Judian Distrik, ko Jordanɨn vongɨn itir danganimɨn itir darasi, me an gɨn arui. \c 5 \s Iesus mɨghsɨamɨn akam akuri \p \v 1 Iesus gari avɨrir ekiam an gɨn izima, a mɨghsɨar mamɨn ghuanabogha apera. Ezɨ an suren gumaziba a bagha izi.\f + \fr 5:1 \fr*\ft Judabar arazim, men tisaba apiava akam akuri. (Nɨ Matyu 13:2 ko 24:3 ko Luk 4:20ɨn gan.)\ft*\f* \s Iesus gumazamizibar sure gami \r (Luk 6:20-23) \p \v 2 Ezɨ Iesus kamaghɨn uan suren gumazibar sure gamua ghaze:\f + \fr 5:2 \fr*\ft Matyu 4:23-25 ko 9:35 ghaze, Iesus ingangarir pumuning gami. A faragha gumazamizibar sure gamigha gɨn men arɨmariaba batosi. Kamaghɨn e Matyu sapta 5ɨn ikegha ghua sapta 7ɨn tu Iesus, God Bizibagh Ativamin akabar men sure gami. Egha gɨn Matyu sapta 8 ko 9 e gari, Iesus men arɨmariaba batosi. Matyun Osirizir Akar Aghuimɨn aven Iesus mɨgɨrɨgɨar bar ruarir 5pla akuni, sapta 5--7ɨn itir mɨgɨrɨgɨar ruarim a 5plan kabar faragha otifi, ezɨ 4pla ikiavɨra iti. Akar sapta 5--7ɨn itiba a mɨghsɨar mamɨn ikia da akuni.\ft*\f* \b \q1 \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Onger Akaba 51:17; Aisaia 57:15; Luk 6:20\xt*\x*“Ia Godɨn damazimɨn ia fo, ia an bizibagh asa, \q2 ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangam. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 4 \x - \xo 5:4 \xo*\xt Aisaia 61:2; Luk 6:21; Akar Mogomem 7:17\xt*\x*Ia datɨrɨghɨn azia itir gumazamiziba, \q2 ia bar akuegham. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Onger Akaba 37:11; Aisaia 29:19\xt*\x*Ia gumazamizir uari abɨra aghumra itiba, \q2 God nguazim bar ia danɨngam. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Aisaia 55:1-2; 65:13\xt*\x*Ia gumazamizir arazir aghuiba baghavɨra ikia egha mati gumazim mɨtiriam an azi, egha mati gumazim kuarim an pɨri, \q2 God ian mɨtiriam a gɨvagham. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 7 \x - \xo 5:7 \xo*\xt Jems 2:13\xt*\x*Ia gumazamizir igharaz darazir apangkuviba, \q2 God ian apangkuvam. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Onger Akaba 15:2; 24:3-4; 51:10; 73:1; 1 Korin 13:12; Hibru 12:14; 1 Jon 3:2-3\xt*\x*Ia gumazamizir navir averiaba zueziba, \q2 ia Godɨn ganam. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 9 \x - \xo 5:9 \xo*\xt Matyu 5:45; Luk 6:35; Rom 14:19\xt*\x*Ia gumazamizir adariba ko mɨdoroziba ageviba, \q2 me ‘Godɨn Boriba,’ ia darɨgham. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt 2 Korin 4:17; 2 Timoti 2:12; Hibru 12:4; 1 Pita 3:14\xt*\x*Ia gumazamizir arazir aghuibagh amiba, ezɨ me arazir kam bagha osɨmtɨziba ko mɨzaziba ia ganɨdi, \q2 God Bizibagh Ativamin Dughiam, a iana. \q3 Kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Luk 6:22; Jems 1:2; 1 Pita 4:14\xt*\x*Me ian gari ia na ko iti, ezɨ bizir kam bangɨn me paza ia gamua osɨmtɨziba ko mɨzaziba ia ganɨdi, \q2 egha mɨgɨrɨgɨar ifavarir avɨriba ia gasi, \q3 kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 36:16; Luk 6:23; Aposel 5:41; 7:52; 1 Tesalonika 2:15; Hibru 11:32-38; Jems 5:10; 1 Pita 4:13\xt*\x*Ivezir bar ekiam ia mɨzua Godɨn Nguibamɨn iti. \q2 Godɨn akam inigha izir gumazir ian faragha ghueziba, me uaghan kamaghɨra osɨmtɨziba ko mɨzaziba me ganɨngi. \q3 Kamaghɨn ia naviba deragh bar akongegh.” \s Ia amangsɨzim ko angazangarimɨn mɨn iti \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt Mak 9:50; Luk 14:34-35\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia nguazir kamɨn itir gumazamiziba bar me bagha, amangsɨzimɨn mɨn iti. Ia fo, amangsɨzim uan isɨngtɨzim ateghtɨ, ia manmaghɨn a damightɨ a ua sɨngigham? Amangsɨzir kamaghɨn otiviba ingangariba puvatɨ. Me a isɨ nguazimɨn anekunigh a dɨkabɨnam. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Aghuzir Akaba 4:18; Jon 8:12; 9:5; Filipai 2:15\xt*\x*Ia mati nguazir kamɨn angazangarim. Ia kamagh nɨghnɨgh! Nguibar ekiatam mɨghsɨamɨn ikɨ modoghan kogham. \v 15 \x - \xo 5:15 \xo*\xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\xt*\x*Egha gumazitam lamɨn tam gaborogha a isa mɨnetamɨn aven anetɨzir puvatɨ. An a isɨ dakozim dafaghtɨma, an angazangarim gumazamizir dɨpenimɨn itiba bar me gisiragham. \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Jon 15:8; 1 Korin 14:25; Efesus 5:8-9; 1 Pita 2:12\xt*\x*Nɨn angazangarim kamaghɨra isiraghtɨma, gumazamiziba bar an ganam. Egh me ian arazir aghuir kabar ganɨva ian Afeziar uan Nguibamɨn itim, me an ziam fam.” \s Moses Osirizir Arazibar akaba \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt Rom 3:31; 10:4; Galesia 3:24\xt*\x*Egha Iesus ua mɨgɨa ghaze, “Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, egh suam, kɨ Moses Osirizir Araziba ko Godɨn akam inigha izir gumazibar akaba batoghasa ize. Puvatɨ. Kɨ izɨ dar amutɨ dar dagheba guizɨn otivam. \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Luk 16:17; 21:33\xt*\x*Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, Moses Osirizir Arazibar akar muziaritam gɨvaghan kogh, mangɨ nguazim ko overiam gɨvaghamin dughiam otogham. Dar osizirir otevir muziariba ko ababanir me osiriziba, da kamaghɨra ikɨ mangɨ bizir otivamiba bar otivigham. \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Jems 2:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazir manam Moses Osirizir Arazitamɨn kuragh suam, a pura bizim, egh kamaghɨra igharaz darazir sure damuam, gumazir kamaghɨn amim, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn an ziam bar gɨn ikiam. Eghtɨma gumazir manam Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨva egh kamaghɨra ua igharaz darazir men sure damutɨ me an mɨn arazir kabar gɨn mangɨtɨ, gumazir kamaghɨn amizim, God Bizibagh Ativamin Dughiam, a ziar bar ekiam iniam. \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Rom 9:31; 10:3\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, ia Godɨn ifongiamɨn gɨntɨghan koghɨva, ian arazir aghuiba Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisibar arazir aghuibagh afiraghan koghtɨ, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangan kogham.” \s Iesus akabar kɨrir arazim mɨgei \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Ua Me Ini 20:13; 21:12; Ofa Gami 24:17; Godɨn Araziba 5:17\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia mɨgɨrɨgɨar ian ovaviba iniziba, ia da baregha gɨvagha dagh fo, ia tav mɨsueghtɨma an aremeghan markɨ. Ian tav gumazitam mɨsueghtɨma an aremegham, a kotiamɨn otivam. \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt Jems 1:19; 1 Jon 3:15\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, gumazir manam uan aveghbuamɨn atari, a kotiamɨn mangam. Egh gumazitam mɨgɨrɨgɨar kurabar uan aveghbuam mɨkɨm suam, a Kotiar Ekiamɨn otivam. Egh gumazitam gumazir mamɨn atar suam, a gumazir onganim, a helɨn avir ekiamɨn mangam. \p \v 23 \x - \xo 5:23 \xo*\xt Matyu 8:4; 23:19; Mak 11:25\xt*\x*“Egh nɨ ofa damusɨ ofa gamir dakozimɨn mangɨ, egh nɨ nɨghnɨgham, nɨ uan aveghbuam ko mɨgɨrɨgɨar osɨmtɨzim iti, \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Matyu 18:15-20; 1 Timoti 2:8; 1 Pita 3:8\xt*\x*egh nɨ uan ofaba ofa gamir dakozimɨn dar atɨgh. Egh uamategh mangɨ aveghbuam ko mɨgɨrɨgɨabar kɨrigh. Gua dar kɨrigh, egh nɨ datɨrɨghɨn mangɨ uan ofa isɨ God danɨng. \p \v 25 \x - \xo 5:25 \xo*\xt Matyu 6:14-15; 18:34-35\xt*\x*“Eghtɨ nɨn apanim nɨ inigh kotiamɨn mangɨtɨ, nɨ a ko osɨmtɨzir kam akɨrsɨ tuavimɨn a mɨkɨm mangɨ. Puvatɨghtɨma, a nɨ inigh jasɨn damazimɨn mangam. Eghtɨ jas nɨ inigh polisɨn agharim datɨghtɨma, polis nɨ inigh kalabuziam datɨgham. \v 26 Ezɨ kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, nɨ azenim giran kogham, ikɨ mangɨ nɨ ivezim bar anekɨrighamin dughiamɨn gɨn, azenim giram.” \s Iesus poroghamiba uari bakeir arazibav gei \p \v 27 \x - \xo 5:27 \xo*\xt Ua Me Ini 20:14; Godɨn Araziba 5:18\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia kamaghɨn oraki, me fomɨra ghaze, ia poroghamiba uari bakeir arazim, damuan markɨ. \v 28 \x - \xo 5:28 \xo*\xt 2 Samuel 11:2; Aghuzir Akaba 6:25; 2 Pita 2:14\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, nɨ gumazitam nɨ amizir mamɨn gara paza a gɨnɨghnɨsi, nɨ poroghamiba uari bakeir arazim uan navir averiamɨn aven, a ko a gamigha gɨfa. \p \v 29 \x - \xo 5:29 \xo*\xt Matyu 18:9; Mak 9:47; 1 Korin 9:27; Kolosi 3:5\xt*\x*“Eghtɨ nɨn damazir guvimɨn itim nɨ damutɨ, nɨ arazir kuram damightɨ, nɨ anesigh a makunigh. Kamaghɨn deragham, nɨ uan mɨkarzitam atugh, egh arazir kuratam damighan kogham. Puvatɨghtɨma, me nɨn mɨkarzim bar a isɨva helɨn anekunigham. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Matyu 18:8; Mak 9:43\xt*\x*Eghtɨ nɨn dafarir guvim nɨ damutɨ nɨ arazir kuratam damightɨ, nɨ anetugh a makunigh. Kamaghɨn dera, nɨn mɨkarzitam dutugh deragham, egh nɨ arazir kuratam damuan kogham. Puvatɨghtɨma, me nɨn mɨkarzim bar a isɨ helɨn anekunigham.” \s Iesus ghaze, gumaziba uan amuiba ataghɨraghan kogham \r (Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 \x - \xo 5:31 \xo*\xt Godɨn Araziba 24:1-4; Jeremaia 3:1; Matyu 19:7; Mak 10:4\xt*\x*Egha Iesus ua mɨgɨa ghaze, “Me fomɨra kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazir manam uan amuim ataghɨraghsɨ, an a bagh akɨnafarim osirigh egh anetegham.’ \v 32 \x - \xo 5:32 \xo*\xt Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18; Rom 7:3; 1 Korin 7:10-11\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, Gumazir manam uan amuimɨn garima, a gumazir igharazitam ko akuizir puvatɨzɨ a puram anetaki, gumazir kam uan amuim gamima a poroghamiba uari bakeir arazim gami. Eghtɨ amizir kam gumazir igharazitamɨn ikiam, a poroghamiba uari bakeir arazim gami. Eghtɨ gumazitam amizir pam ataghizimɨn ikɨva, egh gumazir kam uaghan poroghamiba uari bakeir arazim gami.” \s Iesus ghaze, ia bizibav kɨm egh guizbangɨra darɨgh Godɨn Nguibamɨn akakaghan markɨ \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xo*\xt Ua Me Ini 20:7; Ofa Gami 19:12; Dɨboboniba 30:2; Godɨn Araziba 23:21\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Mɨgɨrɨgɨar mam ian ovaviba a inizɨ ia a baraki, a kara, ‘Ia ifarɨva Godɨn Nguibamɨn akakagh mɨkɨman markɨ. Ia Ekiamɨn damazimɨn mɨgeir akamɨn mɨrara mangɨ, arazir kam deragh a damu.’ \v 34 \x - \xo 5:34 \xo*\xt Aisaia 66:1; Matyu 23:22; Aposel 7:49; Jems 5:12\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, bizir katamɨn akakagh mɨkɨman markɨ. Bar markiam. Ia Godɨn Nguibamɨn akakagh egh mɨkɨm suam, ‘Bar guizbangɨra,’ ia kamaghɨn damuan markɨ. Bar markiam. Kar Godɨn Atrivir Dabirabim. \v 35 \x - \xo 5:35 \xo*\xt Onger Akaba 48:2; Aisaia 66:1\xt*\x*Ia uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, nguazir kam dɨponan markɨ. God nguazimɨn uan suemning arɨsi. Egh ia uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, Jerusalem dɨponan markɨ. Jerusalem Atrivir Ekiamɨn nguibar ekiam. \v 36 Egh ia uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ uan dapanibar akakaghan markɨ. Ia fo, ian tav uan dapanir arɨzitam damutɨ a pigham, o ghurghurighan kogham. \v 37 \x - \xo 5:37 \xo*\xt Kolosi 4:6; Jems 5:12\xt*\x*Ia pura kamaghɨn mɨkɨm, ‘Guizbangɨra,’ o ‘Puvatɨ.’ A kamaghɨn dera. Ezɨ mɨgɨrɨgɨar igharazir isafuraziba, da Satanɨn otivaghirir mɨgɨrɨgɨaba.” \s Iesus ghaze, ia arazir kuraba // ikarvaghan markɨ \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 \x - \xo 5:38 \xo*\xt Ua Me Ini 21:24; Ofa Gami 24:20; Godɨn Araziba 19:21\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia oraki, me fomɨra ghaze, ‘Tav igharaz tavɨn damazim a gasɨghasightɨ, me uaghan an damazim gasɨghasigham. Eghtɨ tav tavɨn ataritam asightɨ, me uaghan an ataritam asigham.’ \v 39 \x - \xo 5:39 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Aisaia 50:6; Luk 6:29; Jon 18:22-23; Rom 12:17-19; 1 Korin 6:7; 1 Pita 3:9\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, gumazim arazir kuratam ia damightɨma, ia a ikarvaghan markɨ. Egh gumazitam ian koviatam apezeghtɨ, ia koviar vuem sara a danɨngigh. \v 40 \x - \xo 5:40 \xo*\xt 1 Korin 6:7\xt*\x*Eghtɨ tav ian korotiar azenan azuim bagh ia isɨ kotiam datɨghtɨ, ia uaghan uan aven azuir korotiam saram a danɨngigh. \v 41 Eghtɨ tav uan biziba iniasa nɨ bagha gavgava ghaze, nɨ an biziba ater an aku tuavir asɨzitamɨn mangam, eghtɨ nɨ an aku tuavir asɨzir ruarir pumuningɨn mangɨ. \v 42 \x - \xo 5:42 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:8-10; Luk 6:30; 6:35\xt*\x*Eghtɨ tav biziba bagh ian azangsɨghtɨ, ia a danɨngigh. Eghtɨ gumazitam pura ia da biziba iniasa ian azai, ia akɨrim ragh a gasan markɨ.” \s Iesus ghaze, ia uan apanibagh ifongegh \r (Luk 6:27-28; 6:32-36) \p \v 43 \x - \xo 5:43 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:6; Onger Akaba 41:10\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia kamaghɨn oraki, me fomɨra kamaghɨn mɨgei, ‘Ia uan namakabagh ifongegh, egh pazɨ uan apanibar amu.’\f + \fr 5:43 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar uan namakabara ifongeghamim, a Ofa Gami 19:18ɨn iti. Ezɨ akar uan apanibagh ifongeghan koghamim itir danganim e a gɨfozir puvatɨ. Nɨ Godɨn Araziba 7:2, ko 20:16, ko Onger Akaba 139:21-22ɨn gan.\ft*\f* \v 44 \x - \xo 5:44 \xo*\xt Ua Me Ini 23:4-5; Luk 23:34; Aposel 7:60; Rom 12:14; 12:20; 1 Korin 4:12-13; 1 Pita 2:23\xt*\x*Ezɨ kɨ kamagh ia mɨgei, ia uan apanibagh ifongegh, egh me bagh Godɨn azangtɨ, God gumazir osɨmtɨziba ko mɨzaziba ia ganɨdibar apangkuvam. \v 45 \x - \xo 5:45 \xo*\xt Jop 25:3; Efesus 5:1\xt*\x*Arazir kam kamaghɨn ian akagham, ia guizbangɨra uan Afeziar uan Nguibamɨn itimɨn boribara. Guizbangɨra, an aruem gamima, a gumazir kuraba ko aghuiba bar me gisɨsi. Egha an amozim gamima, a gumazir aghuiba ko gumazir arazir kurabagh amiba sara me gizi. \v 46 Eghtɨ ia gumazir ia gifongezibara ifueghɨva ia ivezir aghuir manatam iniam? Puvatɨ. Gumazir dagɨaba isiba uaghan arazir kabagh ami. \v 47 Egh ia dughiam isɨ uan adarazir anɨng, egh ian arazir manam igharaz darazir arazim gafiragham? Gumazir God gɨfozir puvatɨziba ti uaghan ia amir arazibagh ami! \v 48 \x - \xo 5:48 \xo*\xt Ofa Gami 11:44; 19:2; Godɨn Araziba 18:13; Luk 6:36; Kolosi 1:28; 1 Pita 1:15-16\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia uan Afeziar uan Nguibamɨn itim, an arazir aghuibagh ami moghɨn, ia uaghan arazir aghuibar amu.” \c 6 \s Iesus igharazibar akurvazir arazim mɨgei \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Matyu 6:5; 6:16; 23:5\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia deraghvɨra gan. Ia gumazamiziba gansɨ osamɨva, arazir aghuibar amuan markɨ. Ia kamagh damu, uan Afeziar uan Nguibamɨn itim da ivezir aghuitam inighan kogham. \p \v 2 “Egh ia bizitam isɨ gumazir asaghasazitam danɨngsɨva, tav amadaghtɨma a mangɨ ian arazir aghuir kamɨn, gun mɨkɨman markɨ, egh mati gumazir maba me God ko mɨgeir dɨpeniba ko tuavibar tuiva odava ami mokɨn. Ia men mɨn damuan markɨ. Kamagh amir darasi, me gumazamizibar damazibar uan araziba akakaghtɨma, me men ziaba fasa. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, me uan ivezim inigha gɨfa. \v 3 Ia asaghasazitamɨn akurvaghsɨ, ian agharir guvim arazir kam damutɨ, agharir kɨriam arazir kam gɨfoghan kogham. \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Matyu 6:6; 6:18\xt*\x*Eghtɨ ian akurvazir arazir kam averara ikɨtɨ, ian Afeziar bizir mogomebar garim, ian arazir aghuim ikaragham.” \s Iesus God ko mɨgeir arazibagh eghari \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Matyu 23:5; Mak 11:25; Luk 18:10-14\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia God ko mɨkɨmsɨ, gumazir ifavariba ami moghɨn damuan markɨ. Me God ko mɨgeir dɨpeniba ko tuavir ekiabar akabar tuiva, God ko mɨkɨmasa bar akonge. Me odava, egha ghaze, gumazamizir avɨriba nan ganigh nan ziam fam. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, me uan ivezim inigha gɨfa. \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt 2 Atriviba 4:33; Matyu 6:4; 6:18\xt*\x*Eghtɨ ia God ko mɨkɨmsɨ, uan dɨpenir averiamɨn mangɨ tiam asaragh, egh modogh ia uan Afeziam ko mɨkɨm. Kamaghɨn, ian Afeziar bizir mogomebar garim, a ian ivezim ia danɨngam. \p \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt 1 Atriviba 18:26-29; Aisaia 1:15\xt*\x*“Ia God ko mɨkɨmsɨ mɨgɨrɨgɨar kɨnir avɨribar amuva, God gɨfozir puvatɨzir darazi ami moghɨn damuan markɨ. Me ghaze, me mɨgɨrɨgɨar avɨribar amuam, eghtɨ kamaghɨn God me baragham. \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Matyu 6:32\xt*\x*Me ami moghɨn, ia damuan markɨ. Guizbangɨra, ia puvatɨzir biziba, ia da bagh tɨghar uan Afeziamɨn azangsɨghamim dughiamɨn, an adagh fogha gɨfa. \p \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt Luk 11:2-4\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, ia kamaghɨn God ko mɨkɨm: \b \q1 “ ‘En Afeziar uan Nguibamɨn itim, nɨn ziam bar zue, \q2 ezɨ arazir kuraba an saghon iti. \q1 \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Onger Akaba 103:19-21; Matyu 7:21; 26:39; 26:42; Luk 11:2; 22:42; Aposel 21:14\xt*\x*Eghtɨ Dughiar Nɨ Bizibagh Ativamim, \q2 a izɨ. \q1 Eghtɨ nɨn Nguibamɨn itir darazi nɨn ifongiamɨn gɨn zui moghɨn, \q2 e uaghan nguazir kamɨn nɨn ifongiamɨn gɨn mangam. \q1 \v 11 E datɨrɨghɨn damamin dagheba, \q2 nɨ datɨrɨghɨn da isɨ e danɨng. \q1 \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt Matyu 6:14-15; 18:21-35\xt*\x*Egh me e gamir arazir kuraba e da gɨn amadi moghɨn, \q2 nɨ en arazir kuraba gɨn amang. \q1 \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Matyu 26:41; Luk 22:40; 22:46; Jon 17:15; 1 Korin 10:13; 2 Tesalonika 3:3; 2 Timoti 4:18; Jems 1:13; 2 Pita 2:9\xt*\x*Egh e ateghtɨ, \q2 e osɨmtɨzibar aven ikɨtɨ \q3 bizitam en navim bɨraghtɨ, \q4 e arazir kuratam damuan kogham. \q1 Nɨ arazir kurabar gavgavim da e inigh.’\f + \fr 6:13 \fr*\ft Fofozir gumazir maba mɨgɨrɨgɨar kam “arazir kuraba,” a ghaze “Gumazir arazir kurabagh amim,” a Satanra. Fofozir gumazir maba ghaze, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan vezɨn kamɨn ikiam. Mɨgɨrɨgɨar kam kamakɨn: “Atrivir arazim koma, gavgavim koma, ziar ekiam bar nɨ nanabara, egh zurazurara ikiam.”\ft*\f* \b \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Efesus 4:32; Kolosi 3:13\xt*\x*\x - \xo 6:14-15 \xo*\xt Mak 11:25-26\xt*\x*“Guizbangɨra, ia gumazamiziba ia gamir arazir kuraba gɨn amangɨtɨ, ian Afeziar uan Nguibamɨn itim, ian arazir kuraba gɨn amangam. \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Matyu 18:35; Jems 2:13\xt*\x*Ia men arazir kuraba gɨn amangan koghtɨ, ian Afeziam uaghan ian arazir kuraba gɨn amangan kogham.” \s Iesus dagheba ataghɨrazir arazibav gei \p \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Aisaia 58:5-9\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia dagheba ataghɨrazir dughiamɨn ia gumazir ifavaribar mɨn uan guabagh ekuan markɨ. Gumazir ifavariba dagheba ataghɨrazir dughiamɨn, gumaziba men ganasa, me uan guaba ruer puvatɨgha pughpurighav arui. Me odava arazir kabagh ami. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, me uan ivezim inigha gɨfa. \v 17 Eghtɨ ia dagheba ataghɨrazir dughiamɨn, ia borem uari aghɨva uan guaba ru, \v 18 \x - \xo 6:18 \xo*\xt Matyu 6:4-6\xt*\x*eghtɨ gumazamiziba ia dagheba ataghɨrazir arazir kam gɨfoghan kogham. Eghtɨ ian Afeziar danganir mogomemɨn itim, anarɨra ian ganigh fogham. Egh gɨn ian Afeziar bizir mogomebar garim, a ian ivezim ia danɨngam.” \s Iesus biziba akumakuir arazibav gei \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 \x - \xo 6:19 \xo*\xt 1 Timoti 6:17; Hibru 13:5; Jems 5:2-3\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia nguazimɨn ikia uari bagh bizir aghuiba akumakum dar pozibav kɨnam markɨ. Nguazir kamɨn, barereba ko omebaba dar amɨtɨ, da mazɨva akughɨregham. Eghtɨ okɨmakɨar gumaziba bɨriba akar da okɨmam. \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt Matyu 19:21; Luk 12:33-34; 18:22; Kolosi 3:1-2; 1 Timoti 6:19; 1 Pita 1:4\xt*\x*Ia Godɨn Nguibamɨn uari bagh bizir aghuiba pozibav kɨn. Godɨn Nguibamɨn barereba ko omebaba bizibar aman koghtɨ, da mazigh, akughɨran kogham. Eghtɨ okɨmakɨar gumazitam bɨritam akarigh da okemeghan kogham. \v 21 \x - \xo 6:21 \xo*\xt Luk 12:34\xt*\x*Nɨn bizir aghuiba itir danganim, nɨn navir averiamɨn itir ifongiam, a uaghan danganir kamra ikiam.” \s Damazim a namnamɨn angazangarim \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 \x - \xo 6:22 \xo*\xt Luk 11:34-36\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Damaziba, da lamɨn mɨn namnamɨn angazangarimɨn mɨn iti. Damazim derazɨ, nɨn namnam angazangarim bar a gizɨvaghtɨ, nɨ arazir aghuibar amuam. \v 23 Eghtɨ nɨn damaziba ikuvigham, nɨn namnam bar mɨtarmeghtɨma, nɨ arazir kurabar amuam. Eghtɨ nɨn angazangarim mɨtarmegham, mɨtarmer kam bar pɨrigham.” \s Ingangarir gumazitam, gumazir ekiar pumuning bagh ingaran kogham \r (Luk 16:13) \p \v 24 \x - \xo 6:24 \xo*\xt Luk 16:13; Galesia 1:10; 1 Timoti 6:17; Jems 4:4; 1 Jon 2:15\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ingangarir gumazitam o amizitam, gumazir ekiar pumuning bagh ingaran kogham. A tavɨn aghuagh, tav gifuegham. O, a tav baghvɨra ikɨ, tav akɨrim a gasaragham. Ia God ko dagɨaba bagh uaghara ingaran markɨ.” \s Ia pamten biziba bagh dɨghorim isiva dagh nɨghnɨghan markɨ \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 \x - \xo 6:25 \xo*\xt Onger Akaba 55:22; Filipai 4:6; 1 Timoti 6:6-8; Hibru 13:5; 1 Pita 5:7\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, ia pamten uan ikɨrɨmɨrim gɨnɨghnɨghɨva, kamaghɨn azangan markɨ, e dagher manatamra damam, o e dɨpar manatamra damam? Egh ia pamten uan inivafɨzibagh nɨghnɨgh mɨkɨman markɨ, e inir manatam uan mɨkarziba avam? Gumazimɨn ikɨrɨmɨrim ti daghebagh afira, ezɨ gumazimɨn mɨkarzim ti inibagh afira. \v 26 \x - \xo 6:26 \xo*\xt Jop 38:41; Onger Akaba 147:9; Matyu 10:29-31; Luk 12:6-7; 12:24\xt*\x*Ia kuarazibar gari, da dagheba oparir puvatɨgha da pozibagh aghua da isa dagher dɨpenibar amadir puvatɨ. Ian Afeziar uan Nguibamɨn itim, dagheba dagh anɨdi. Ezɨ ian ikɨrɨmɨrim ti kuarazibar ikɨrɨmɨrim gafirazir puvatɨ? \v 27 Egh ian tav deraghvɨra ikɨsɨ nɨghnigh kamaghɨn a ti uan ikɨrɨmɨrim damutɨ a tong ruaragham? Bar puvatɨ. \p \v 28 “Ia tizimsua, pamten korotiabagh nɨghnɨsi? Ia akɨmarir aghuaribagh nɨghnɨgh. Da manmaghɨn otifi? Da ingangarir ekiatam gamir puvatɨ. Egha da korotiatam isamizir puvatɨ. \v 29 \x - \xo 6:29 \xo*\xt 1 Atriviba 10:4-7; 2 Eghaghaniba 9:3-6\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, fomɨra Atrivim Solomon bizir bar avɨriba ikia an azuir adiariba bar dera, egha an korotiatam akɨmarir kabar mɨn otozir puvatɨ. \v 30 E fo, graziba pura biziba, da iti, gurumɨn gumazitam dar akoreghɨva da isɨva avitam mɨkɨnigham. Grazir kɨnir kabanagh God adiariba me gazui. Ia bizir kam gɨfogh, God uaghan adiariba ia danɨngam. Ia gumazamizir nɨghnɨzir gavgavir muziarim itiba! \v 31 Kamaghɨn, ia pamten nɨghnɨgh mɨkɨman markɨ, ‘E dagher manatam ramegham? O, dɨpar manatam amam? O, e inir manatam ikegham?’ \v 32 \x - \xo 6:32 \xo*\xt Matyu 6:8\xt*\x*Gumazir God gɨfozir puvatɨziba pamten bizir kabagh nɨghnɨsi. Ezɨ ian Afeziar uan Nguibamɨn itim fo, ia bizir puvatɨzir kaba, ia da iniam. \v 33 \x - \xo 6:33 \xo*\xt 1 Atriviba 3:13-14; Onger Akaba 37:4; 37:25; Rom 14:17\xt*\x*Ezɨ bizir ia bar faragh damuamimra kara: Ia God Bizibagh Ativamin Dughiam baghvɨra nɨghnɨgh, egh God ifongezir arazir aghuibar amutɨ, a bizir kaba ko maba sara bar ia danɨngam. \p \v 34 \x - \xo 6:34 \xo*\xt Ua Me Ini 16:4; 16:19; Matyu 6:11\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, ia pamten gurumzaraghan bagh dɨghorim isiva nɨghnɨghan markɨ. Gurum izamin dughiam, a mar uan bizibara nɨghnɨgh. Dughiar manamɨn otivir osɨmtɨziba, da anarɨra ikɨ. Aruer manamɨn otivamin biziba, mar an biziba.” \c 7 \s Ia munen araziba tuisɨghan markɨ, // egh suam, men araziba ikufi \r (Luk 6:37-38; 6:41-42) \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xo*\xt Luk 6:37; Rom 2:1; 1 Korin 4:3-5; Jems 4:11-12\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God ia tuisɨgh ian ikuraghan koghsɨ, kamaghɨn ia munen araziba tuisɨghan markɨ, egh suam men araziba ikufi. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Mak 4:24\xt*\x*Ia me tuisɨgha men ikurakurazi moghɨn, God kamaghɨra ia tuisɨgham. Egh ia men gara me gɨnɨghnɨzi moghɨra, God ia gɨnɨghnɨgham. \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Luk 6:41-42\xt*\x*Tizim bagha, mɨnezir bar muziarim nɨn aveghbuamɨn damazimɨn itima, nɨ ti an gara egha temer ararir ekiar nɨn damazimɨn itimɨn garir puvatɨ? \v 4 Ter ararir ekiam nɨn damazimɨn ikɨtɨ, nɨ manmaghɨn uan aveghbuam mɨkɨm suam, ‘Aveghbuam, kɨ nɨn damazimɨn itir mɨnezim batuegham?’ \v 5 Nɨ bar ifari! Nɨ faraghɨvɨra ter ararir nɨn damazimɨn itim asigh, egh deragh ganɨva mɨnezir nɨn aveghbuamɨn damazimɨn itim asigh. \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xo*\xt Matyu 10:14\xt*\x*“Ia God baghavɨra itir biziba inigh, afiabar anɨngan markɨ. Guizbangɨra, da ua raghɨrɨgh ia givigham. Egh ia uan manmaniar ikarɨzir aghuiba isɨ dabav kɨnan markɨ. Da pura da dɨkabɨnigham.” \s God bizir aghuiba isɨva, gumazir a ko mɨgeibar anɨngam \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Jeremaia 29:13-14; Mak 11:24; Luk 11:9-10; Jon 14:13-14; 15:7; 15:16; 16:23-24; Jems 1:5; 1 Jon 3:22\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia God ko mɨkɨm, egh biziba bagh an azang, eghtɨ a da isɨ ia danɨngam. Egh ia biziba bagh ruiva, ia da bativam. Egh ia tiam gafughafughtɨ, God ia bagh tiam kuigham. \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Aghuzir Akaba 8:17; Jeremaia 29:12-13; Luk 11:10; Jems 1:5; 1 Jon 3:22-23; 5:14-15\xt*\x*Gumazir Godɨn azaiba, me biziba isi. Ezɨ gumazir biziba bagha ruim, da batifi. Ezɨ gumazir itiam gafughafuzim, God a bagh tiam kuigham. \v 9 \x - \xo 7:9 \xo*\xt Luk 11:11\xt*\x*Ezɨ ia afeziaba, ian boritam bretba bagh ian azangsɨghtɨ, ia ti dagɨatam a danɨngam? Puvatɨ. \v 10 Eghtɨ boritam osiriba bagh uan afeziamɨn azangtɨ, a ti kuruzitam a danɨngam? Bar puvatɨ. \p \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt Luk 11:13; Jems 1:17\xt*\x*“Ia afeziar arazir kurabagh amiba, ia zurara bizir bar aghuiba uan boribagh anɨdi. Ia deraghvɨra kamaghɨn fogh, guizbangɨra ian Afeziar uan Nguibamɨn itim bar akueghvɨra bizir aghuiba isɨ gumazamizir a ko mɨgeibar anɨngam. \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Matyu 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10; Galesia 5:14; 1 Timoti 1:5\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, ia arazir aghuir igharaz darazi ia damuasa ia ifongeziba, ia arazir kabara me damu. Mɨgɨrɨgɨar kaba, Moses Osirizir Araziba ko Godɨn akam inigha izir gumazibar osiziriba, dagh isɨn tu.” \s Tiar akar asuvazim ko aroghezim \r (Luk 13:24) \p \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Luk 13:24; Jon 10:7-9\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia tiar akar asuvazimɨn aven mangɨ. Tiar akar aroghezim nguibar ikuvtɨzimɨn zui. Ezɨ nguibar kamɨn zuir tuavim an aruegha bar ekefe. Ezɨ gumazamizir avɨrim an zui. \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Aposel 14:22\xt*\x*Ezɨ nguibar aghuimɨn zuir tiar akam bar asufa, egha tuavir an zuim bar pɨri. Ezɨ gumazamizir vaghvaziba tuavir kam batogha an zui. Kamaghɨn amizɨ, ia tiar akar asuvazimɨn aven mangɨ.” \s Ia akar ifavarim akurir gumaziba bagh deravɨra gan \r (Luk 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Esekiel 22:27; Matyu 24:4; 24:24; Mak 13:22; Luk 6:26; Aposel 20:29; 2 Pita 2:1; 1 Jon 4:1\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Ia akar ifavarim akurir gumazamiziba bagh deravɨra gan. Me ia gifarɨsɨ mɨgɨrɨgɨar aghuibar amuam. Egha me guizbangɨra ia gasɨghasɨghasa izi. Me guizbangɨra afiar atiabar mɨn ikia, egha me ifara en damazibar sipsipbar mɨn sipsipbar arɨziba aghui. \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Matyu 7:20; 12:33; Luk 6:43-44; Galesia 5:19-22; Jems 3:12\xt*\x*Ia men arazibar gan me gɨfogh, egh suam, me akar ifavarim akurir gumazamiziba. Gumaziba ter ataghataritamɨn wainɨn ovɨzitam kuarizir puvatɨ. Egha me ti fighɨn ovɨzitam kuarasa ghua, dɨkonir ataghatarimɨn, da isi? Bar puvatɨ. \v 17 \x - \xo 7:17 \xo*\xt Jeremaia 11:19\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra temer aghuiba ovɨzir aghuiba bati, ezɨ temer kuraba ovɨzir kuraba bati. \v 18 \x - \xo 7:18 \xo*\xt Luk 6:43\xt*\x*Eghtɨ temer aghuitam ovɨzir kuratam bateghan kogham. Eghtɨ temer kuratam ovɨzir aghuitam bateghan kogham. \v 19 \x - \xo 7:19 \xo*\xt Matyu 3:10; Luk 3:9; Jon 15:2; 15:6\xt*\x*Temer ovɨzir aghuiba batir puvatɨziba, me da oka da isa avim mɨkɨri. \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Matyu 12:33\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia men arazibar gan fogham, me akar ifavarim akurir gumazamiziba, o me akar aghuim akurir gumazamiziba. \p \v 21 \x - \xo 7:21 \xo*\xt Hosea 8:2; Matyu 21:31; Luk 6:46; Aposel 19:13; Rom 2:13; Jems 1:22; 1:25\xt*\x*“Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, gumazamizir ‘Ekiam, Ekiam’ na garɨziba, me bar moghɨra God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikiam. Puvatɨ. Gumazamizir nan Afeziamɨn ifongiamɨn gɨn zuiba, merara God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikiam. \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt 1 Korin 13:2\xt*\x*Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, gumazamizir avɨrim kamaghɨn mɨkɨmam, ‘Ekiam, Ekiam, e nɨn ziamɨn Godɨn akam akuri. Egha nɨn ziamɨn duar kuraba batogha, nɨn ziamɨn mirakelɨn bar avɨribagh ami.’ \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Onger Akaba 6:8; Matyu 10:33; 13:41-42; 25:12; 25:41; Luk 13:25-27; 2 Timoti 2:19\xt*\x*Eghtɨ kɨ Dughiar kamɨn bighɨvɨra me mɨkɨm suam, ‘Kɨ tong ia gɨfozir puvatɨ. Ia gumazamizir arazir kurabagh amiba, ia na gitagh!’ ” \s Dɨpenimɨn ingangarir arazir pumuning \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 \x - \xo 7:24 \xo*\xt Luk 6:47-48\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Gumazir nan akam baragha an gɨn zuim, a mati gumazir mam fofozir aghuim ikia, egha uan dɨpenim ingara gavgavim a danɨngasa dagɨam gisɨn an ingari. \v 25 Ezɨ amozim izima, aperiam otozɨma, amɨnir ekiam dɨkavigha dɨpenir kam givava a munamadi. Ezɨ dɨpenir kam dɨpɨriaghirɨzir puvatɨ. Dɨpenir kam me dagɨam gisɨn an ingari. Kamaghɨn amizɨ, a irɨzir puvatɨ. \v 26 Ezɨ gumazir nan mɨgɨrɨgɨaba baragha dar gɨn zui puvatɨzim, a mati gumazir onganimɨn mɨn gigimɨn uan dɨpenim okore. \v 27 Ezɨ amozim izima aperiam otozɨma, amɨnir ekiam dɨpenir kam pamtem a givai. Bizir kaba dɨpenir kam gunabagha a munamadima, a irɨ. A guizbangɨra bar pazavɨra irɨ.” \p \v 28 \x - \xo 7:28-29 \xo*\xt Mak 1:22; Luk 4:32\xt*\x*Iesus mɨgɨrɨgɨar kabav kemegha gɨvazɨma, gumazamizir avɨrir ekiam dɨgavir kuram gami. \v 29 \x - \xo 7:29 \xo*\xt Jon 7:46\xt*\x*Me fo, Iesus Judan Arazibagh fozir gumaziba ami moghɨn mɨgeir puvatɨ. A gavgavim itir gumazimɨn mɨn men sure gami. \c 8 \s Iesus lepa itir gumazim gamizɨ, // a ua dera \r (Mak 1:40-44; Luk 5:12-14) \p \v 1 Egha Iesus mɨghsɨam ategha ghuaghirima avɨrir ekiam an gɨn zui.\f + \fr 8:1 \fr*\ft Nɨ Akar Matyu 5:2ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 8:2 \xo*\xt Mak 1:40-44; Luk 5:12-14\xt*\x*Ezɨ gumazir lepa itir mam, Iesus bagha iza uan tevimning apɨrigha a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, nɨ fueghɨva na damightɨ, kɨ Godɨn damazimɨn zuegh ua deraka.”\f + \fr 8:2 \fr*\ft Moses osirizir akaba mɨgɨa ghaze, gumazim o amizir lepan arɨmariam itim, a Godɨn damazimɨn mɨze. An arɨmariam gɨvaghtɨma a ua mangɨ uabɨ isɨva, ofa gamir gumazibar akagh, eghtɨ me an gantɨ an arɨmariam gɨvagham, eghtɨ me a mɨkɨm suam, a Godɨn damazimɨn zuegha ua dera. Nɨ Ofa Gami sapta 13 ko 14ɨn gan.\ft*\f* \p \v 3 Ezɨ Iesus uan agharim isa gumazir kam gatɨgha ghaze, “Kɨ ifonge. Nɨn mɨkarzim zuegh, egh ua deragh.” A kamaghɨn mɨgɨavɨra itima, gumazir kamɨn lepan arɨmariam zuamɨra anetaghizɨma gumazim ua dera.\f + \fr 8:3 \fr*\ft Judabar akar mam ghaze, gumazim lepan arɨmariam ikɨtɨ nɨ an suiragh, nɨ uaghan Godɨn damazimɨn mɨze. Ezɨ Iesus uan dafarim isava gumazir lepa itir kam gatɨ, egha Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ. A gumazimɨn arɨmariam a gɨfa, ezɨ gumazim ua dera.\ft*\f* \p \v 4 \x - \xo 8:4 \xo*\xt Ofa Gami 14:1-32; Matyu 9:30; Mak 5:43; 7:36; Luk 5:14; 17:14\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ oragh, nɨ batozir bizir kamɨn gun mɨkɨman markɨ. Nɨ mangɨ uan mɨkarzim isɨ ofa gamir gumazimɨn akagh, egh Moses fomɨra e mɨkemezɨ moghɨn, nɨ ua bagh Godɨn ofa damu. Eghtɨ gumazamiziba fogh suam, nɨn arɨmariam gɨfa.” \s Iesus mɨdorozir gumazimɨn ingangarir gumazimɨn arɨmariam a gɨfa \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Jon 4:47\xt*\x*Egha Iesus ghua nguibar ekiam Kaperneamɨn aven ghu. Ezɨ 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim iza, Iesus gaghora ghaze, \v 6 “Ekiam, nan ingangarir gumazim arɨava muna dɨpenimɨn iti. An soroghafariba bar amɨra, ezɨ a mɨzazir kuram barasi.” \p \v 7 Ezɨ Iesus ghaze, “Kɨ mangɨ a damightɨ, a ua deragham.” \p \v 8 Ezɨ mɨdorozir gumazir dapanim Iesusɨn akam ikaragha a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, kɨ gumazir aghuir manam, nɨ nan dɨpenimɨn aven izam? Markɨ. Nɨ pura mɨkɨmtɨma, nan ingangarir gumazim deragham. \v 9 Kɨ uabɨ mɨdorozir gumazir mabar apengan iti, egha uabɨ mabar garima, me nan apengan iti. Egh kɨ me mɨkɨm suam, ‘Ia mangɨ,’ eghtɨ me mangam. O, kɨ me mɨkɨm suam, ‘Ia izɨ.’ Eghtɨ me izam. Egh kɨ uan ingangarir gumazir mam mɨkɨm suam, nɨ ingangarir kam damu, eghtɨ an a damuam. Egha kɨ fo, nɨ mɨkɨmtɨ, nan ingangarir gumazim ua deragham.” \p \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Matyu 15:28\xt*\x*Ezɨ Iesus mɨgɨrɨgɨar kam baregha, dɨgavir kuram gami. Egha ragha a ko izir gumazamizibav gɨa ghaze, “Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, kɨ Israelɨn aven kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim itir gumazitamɨn ganizir puvatɨ. \p \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Onger Akaba 107:3; Luk 13:29\xt*\x*“Kɨ ia mɨgei, gumazamizir avɨriba uan nguibar aruem anadi naghɨn itiba ko aruem ghuaghiri naghɨn itiba ategh izɨ, Abraham ko Aisak ko Jekop dukuagh, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven dakozimɨn daperagh damam. \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Matyu 13:42; 21:43; 22:13; 25:30; Luk 13:28\xt*\x*Eghtɨ God faragh uan Nguibamɨn ikiasa mɨsevezir darasi, God me batuegh me isɨva danganir mɨtatem me akunigham. Eghtɨ me tuangɨva arangɨva atariba kuskugh danganir kamɨn ikiam.” \p \v 13 Egha Iesus 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanimɨn mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨ. Bizir nɨ nɨghnɨzir gavgavim itim, a nɨ bagh otogham.” Dughiar kamra, gumazir kamɨn ingangarir gumazim ua dera. \s Iesus Pitan ivozir amizim gamizɨ, // a ua dera \r (Mak 1:29-31; Luk 4:38-39) \p \v 14 \x - \xo 8:14 \xo*\xt Mak 1:29-34; Luk 4:38-41; 1 Korin 9:5\xt*\x*Ezɨ Iesus ghua Pitan dɨpenimɨn aven ghua garima, Pitan asamimɨn mɨkarzim an feima, an aria dakozim girɨghav iti. \v 15 Ezɨ Iesus an dafarimɨn suirazɨma, an arɨmariam maghɨram anetaghizɨma, a dɨkavigha Iesus bagha isai. \s Iesus gumazamizir avɨrim gamizɨ, // me ghuamaghe \r (Mak 1:32-34; Luk 4:40-41) \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt Mak 1:32; Luk 4:40-41\xt*\x*Ezɨ aruem gevima, me gumazamizir avɨrir duar kuraba apazaziba inigha, Iesus bagha izi. Ezɨ Iesus duar kurar kabav gɨa me batozima, me an akamɨn gumazamiziba ataghɨrasi. Ezɨ Iesus arɨmariaba itir gumazamiziba bar men arɨmariaba agɨfa. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Aisaia 53:4; 1 Pita 2:24\xt*\x*Godɨn akam inigha izezir gumazim Aisaia ghaze, “A uabɨ, e bagha en osɨmtɨziba ko mɨzaziba isa da ateri, ezɨ da ghue.” Iesus Aisaian akam damightɨ, an otivasa, arazir kabagh ami. \s Iesus uabɨn gɨn mangamin arazibav gei \r (Luk 9:57-60) \p \v 18 Egha Iesus garima, avɨrir ekiam anekufa. Ezɨ a uan suren gumazibav gɨa ghaze, “E dɨpar kam abigh an vongɨn mangam.” \p \v 19 \x - \xo 8:19 \xo*\xt Luk 9:57-58\xt*\x*Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir mam iza, kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, nɨ danganir manamɨn mangam, kɨ uaghan nɨ ko mangam.” \p \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt 2 Korin 8:9\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Afiar atiaba nguazir toribar itima, kuaraziba mɨkonibar iti, ezɨ Gumazamizibar Otarim, dakuamin danganiba puvatɨ.” \p \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt 1 Atriviba 19:20; Luk 9:59-60\xt*\x*Ezɨ gumazir mam, a uaghan Iesusɨn suren gumazim, a kamaghɨn Iesus mɨgei, “Ekiam, nɨ faragh nan amamangatɨghtɨ, kɨ mangɨ uan afeziam mozim dafaka.” \p \v 22 Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Markɨ. Nɨ nan gɨn izɨ, gumazir ovengeziba uari uan gumazir kuabar afɨ.” \s Iesus mɨgeima, amɨnir ekiam gɨfa \r (Mak 4:36-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Ezɨ Iesus botɨn anabozɨ, an suren gumaziba an gɨn zui. \v 24 \x - \xo 8:24 \xo*\xt Onger Akaba 4:8\xt*\x*Me ghua ongarimɨn torimɨn amɨnir bar ekiam dɨkava ongarim gamima, a dɨpɨra kurim avasava ami. Ezɨ Iesus akuavɨra iti. \v 25 Ezɨ an suren gumaziba a gaghuragha a mɨgei, “Ekiam, nɨ en akuragh, e arɨmɨghiregham!” \p \v 26 \x - \xo 8:26 \xo*\xt Onger Akaba 65:7; 89:9; 107:29; Matyu 14:31; 16:8\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ian nɨghnɨzir gavgavim bar sufi. Ia tizim bagha atiati?” Egha a dɨkavigha amɨnim ko ongarim mɨgɨrɨgɨar gavgavim aning ganɨngizɨ, amɨnim gɨvazɨ, dɨpam uam amɨraghirɨ. \p \v 27 Ezɨ an suren gumaziba nɨghnɨzir avɨribagh amua ghaze, “Kar gumazir manmaghɨn amizim? A mɨgeima, amɨnim ko dɨpavsɨzim an akam barasi!” \s Iesus gumazir pumuningɨn // duar kuraba batoke \r (Mak 5:1-17; Luk 8:26-37) \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xo*\xt Mak 5:1-2; Luk 8:26-27\xt*\x*Ezɨ Iesus ghua Galilin Dɨpar Akaremɨn vongɨn oto. Kar Gadaran nguazir asɨzim. A iza duar kuraba apazazir gumazir pumuning bato. Aning matmatiamɨn tongɨn ikegha izi. Egha aning bar ikuvizɨma, gumazamiziba aningɨn atiatigha tuavir kam garuir puvatɨ. \v 29 \x - \xo 8:29 \xo*\xt Mak 1:24; Luk 4:34; 4:41\xt*\x*Ezɨ aning pamten dɨa ghaze, “Nɨ Godɨn Otarim, nɨ manmaghɨn ga damuasa? Dughiam tɨgharɨ, nɨ kagh izɨ ga gasɨghasɨghasa?” \v 30 Ezɨ dar bɨzir ekiar mam mong saghon apa iti. \p \v 31 Ezɨ duar kurar kaba pamten Iesus gakaghora ghaze, “Nɨ e batueghsɨ, kamaghɨn nɨ e ateghtɨ, e mangɨ dar okoruar munamɨn aven mangam.” \p \v 32 Ezɨ Iesus duar kurar kabav gɨa ghaze, “Ia mangɨ.” Ezɨ duar kuraba gumazir kamning ategha ghua dabar aven ghue. Ezɨ dar bɨzir ekiar kam puv ara ghua davarir kurar mamɨn ghuaghira dɨpam apa bar ariaghire. \v 33 Ezɨ gumazir dabar gariba dar ganigha ara ghua, nguibar ekiamɨn otivigha bizir kabar gun gumazamizibagh eghari. Me uaghan gumazir duar kuraba apazazir pumuning bativizir bizibagh eghari. \v 34 Kamaghɨn amizɨ, nguibar ekiar kamɨn itir gumazamiziba Iesus bagha izi. Me iza an gara a gakaghora ghaze, a men nguazim ategh danganir igharazitamɨn mangɨ. \c 9 \s Iesus gumazir soroghafariba amɨrazim akɨrizɨ, a ua dera \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Ezɨ Iesus ua bot inigha uamategha ongarir dadarir vongɨn itimɨn ghua uan nguibamɨn oto. \v 2 \x - \xo 9:2 \xo*\xt Mak 2:3-5; Luk 5:18-20\xt*\x*Ezɨ me soroghafariba amɨrazir gumazir mam inigha a bagha izi. Gumazir kam akuriamɨn iti. Ezɨ Iesus gumazir kabar nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha kamaghɨn arɨmariar gumazir kam mɨgei, “Nan borim, nɨn navim bar amɨragh ikɨ. Kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada.” \p \v 3 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir maba Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar kam baregha kamaghɨn uariv gɨa ghaze, “Gumazir kam Godɨn danganim inigha kamaghɨn mɨgei.” \p \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Onger Akaba 94:11; Matyu 12:25; Luk 6:8; 9:47; Jon 2:25\xt*\x*Ezɨ Iesus men nɨghnɨzibagh fogha gɨvagha kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha nɨghnɨzir kurar kaba uan navir averiabar dagh ami? \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Mak 2:5; 2:9; Luk 5:20; 7:48\xt*\x*Kɨ akar manam mɨkɨmam? Pura gumazir kɨnitam kamaghɨn a mɨkɨm suam, kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada. Egh uaghan gumazir kɨnitam kamaghɨn a mɨkɨman kogham, nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh mangɨ, egh ua deragh. \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Jon 5:8; 17:2\xt*\x*Kɨ arazir kam damightɨma, ia ganigh fogham, Gumazamizibar Otarim a nguazir kamɨn arazir kuraba gɨn amangamin gavgavim iti.” \p Egha a kamaghɨn gumazir soroghafariba amɨrazim mɨgei, “Kɨ nɨ mɨgei, nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh dɨpenimɨn mangɨ.” \v 7 Ezɨ gumazir kam dɨkavigha uan dɨpenimɨn ghu. \p \v 8 Ezɨma gumazamiziba arazir kamɨn ganigha dɨgavir kuram gamigha Godɨn ziam fava kamaghɨn mɨgei, “Godra gavgavir kam isa gumazamizibagh anɨdi.” \s Iesus Matyun diazɨ, an an gɨn zui \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Ezɨ Iesus danganir kam ategha ghua garima, gumazir mam dagɨaba isir dɨpenimɨn aperaghav iti. An ziam Matyu. Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ nan gɨn izɨ.” Ezɨ Matyu dɨkavigha an gɨn zui. \p \v 10 \x - \xo 9:10-11 \xo*\xt Luk 15:1-2\xt*\x*Ezɨ Iesus an dɨpenimɨn ikiava apima, gumazir dagɨaba isiba ko gumazir arazir kurabagh amir avɨriba, me iza Iesus ko an suren gumaziba koma api.\f + \fr 9:10 \fr*\ft Matyu osirava mɨgɨrɨgɨar kam abɨzir puvatɨ. Me ti tinan dɨpenimɨn api? Avɨrir ekiam ghaze, ti Matyun dɨpenim. (Mak 2:15) Marazi ghaze, Iesusɨn dɨpenim.\ft*\f* \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Matyu 11:19; Mak 2:16; Luk 5:30; 19:7\xt*\x*Ezɨ Farisiba kamaghɨn gara Iesusɨn suren gumazibar azai, “Ian Tisa, a tizim bagha dagɨaba isir gumaziba ko arazir kurabagh amir gumaziba koma api?”\f + \fr 9:11 \fr*\ft Farisiba bar akar gavgavir avɨribagh amigha dar gɨn zui. Egha ghaze, gumazir manam men mɨgɨrɨgɨabar gɨn zuir puvatɨ, egha arazir kuram gami, kamaghɨn me Godɨn damazimɨn mɨze. Egh gumazir igharazitam gumazir kam ko ikegham, a uaghan Godɨn damazimɨn mɨze. Farisiba uaghan ghaze, gumazir Romɨn gavman bagha dagɨaba isiba, me zurara Romɨn itir darazi ko iti, kamaghɨn me Godɨn damazimɨn mɨze.\ft*\f* \p \v 12 \x - \xo 9:12 \xo*\xt Mak 2:17; Luk 5:31\xt*\x*Ezɨ Iesus mɨgɨrɨgɨar kam baregha kamaghɨn me mɨgei, “Arɨmariaba puvatɨzir gumazamiziba, dokta bagha zuir puvatɨ. Gumazamizir arɨmariaba itibara, me dokta bagha zui. \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Hosea 6:6; Matyu 12:7; Mak 2:17; Luk 5:32; 1 Timoti 1:15\xt*\x*Ia mangɨ, Godɨn Akɨnafarimɨn itir osizirim da fofozim inigh. Kɨ apangkuvir arazim gifonge, kɨ ofan kɨnibagh ifongezir puvatɨ.” \p Egha Iesus ua me mɨgɨa ghaze, “Kɨ Godɨn damazimɨn derazir gumazamiziba bagha izezir puvatɨ. Kɨ gumazamizir arazir kurabagh amibar dɨmasa ize!” \s Iesus dagheba ataghɨrazir arazim mɨgei \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt Luk 18:12\xt*\x*Ezɨ Gumazamiziba Ruer Gumazim Jonɨn suren gumaziba iza, kamaghɨn Iesusɨn azai, “Kar manmaghɨn amizir arazim? E ko Farisiba, e God ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrazima, nɨn suren gumaziba dagheba ataghɨrazir puvatɨ?” \p \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Jon 3:29\xt*\x*Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Gumazir amuimɨn ikiamim, a ia ko ikɨtɨ, ia a bagha izezir gumazibav kɨmtɨ, me ti amughamugh, dagheba ataghɨraghan kogham? Puvatɨ. Me dagheba ataghɨrazir dughiam iti. Gɨn dughiam izɨtɨma gumazir amuimɨn ikiamim, me me dama a inigh mangɨtɨma, dughiar kabar me dagheba ataghɨragham. \p \v 16 “Gumazitam inir avɨzir igiatam inigha korotiar ghurimɨn porogha a isamizir puvatɨ. A kamaghɨn damighɨva egh a rutɨma, inir avɨzir igiam ekonegh korotiar ghurim gekuigh, anebightɨma an torim guizbangɨra bar ekevegham. \v 17 Eghtɨ gumazitam wainɨn igiam inigh, a isɨva asɨzir inir mɨsevir ghuritam guruighan kogham. A kamaghɨn damightɨma, wainɨn dɨpam gɨn buva anangɨva asɨzir inir ghurir kam abightɨ, wainɨn dɨpam nguazim giregham. Eghtɨ wain ko asɨzir inim vɨrara ikuvigham. Kamaghɨn me wainɨn igiam isɨ asɨzir inir igiabaram guruigh, eghtɨ aning vɨrara deraghvɨra ikiam.”\f + \fr 9:17 \fr*\ft Judaba asɨzir memebav soghava dar iniba isava dar dɨpav kɨvɨzibagh ami, egh me da inigh wainɨn dɨpabar aghuam. Wainɨn ovɨziba, me igiamra da mɨrmɨrighɨva, da isɨva wainɨn mɨsevibar aghuam, egh aneteghtɨ a dughiatabar ikegham. Egh wain, onganim itir dɨpamɨn otogham. Wain memen inir kamɨn aven ikɨ buv mangɨ, egh memen inir ghurim abigham. Me wainɨn mɨsevir bar igiam a gurightɨ, wain deravɨra ikɨ, egh inir igiam abighan kogham.\ft*\f* \s Iesus guivir aremezim gamizɨ, a ua dɨkafi. Egha uaghan amizir mamɨn arɨmariam agɨfa \r (Mak 5:22-43; Luk 8:41-56) \p \v 18 \x - \xo 9:18 \xo*\xt Mak 5:22; Luk 8:41-42\xt*\x*Ezɨ Iesus Jonɨn suren gumaziba ko mɨgɨavɨra itima, gumazir dapanir mam iza Iesusɨn boroghɨn tevimning apɨrigha kamaghɨn a mɨgei, “Nan guivim datɨrɨghɨrama areme, ezɨ nɨ izɨ uan dafarim a datɨghtɨma a ua dɨkavigham.” \v 19 Ezɨ Iesus dɨkavigha an gɨn zuima, an suren gumaziba a ko zui. \p \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Mak 5:25; Luk 8:43\xt*\x*Ezɨ amizir 12plan azenibar ghuzim batir arɨmariam itir mam, me ko zui. Amizir kam Iesusɨn gɨrakɨrangɨn iza an korotiar avɨzimɨn suira. \v 21 \x - \xo 9:21 \xo*\xt Matyu 14:36\xt*\x*A kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, “Kɨ ti an korotiar avɨzimɨn suiraghtɨ, nan arɨmariam ti gɨvagham.” \p \v 22 Ezɨ Iesus ragha an gara a mɨgɨa ghaze, “Nan guivim, nɨ navim bar amɨragh ikɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan iti. Kamaghɨn, nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨ gamizɨ nɨ dera.” Dughiar kamra, amizir kamɨn arɨmariam gɨfa. \p \v 23 Ezɨ Iesus ghua gumazir dapanir kamɨn dɨpenimɨn otogha gari, amiziba ko gumaziba azia iti. Gumazir maba sɨghabagh ivima, gumazamiziba azia nɨgɨnir ekiam gami. \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Jon 11:11\xt*\x*Ezɨ Iesus me batogha me mɨgɨa ghaze, “Ia dɨkavigh mangɨ. Guivim aremezir puvatɨ. An akui.” A kamaghɨn mɨgeima, me a dɨpofi. \v 25 A me batoghezɨ, me azenan ghuezɨma, Iesus aven ghua guivimɨn dafarimɨn suirazɨma, a dɨkafi. \v 26 Ezɨ Iesus amizir bizir kamɨn eghaghanim nguibaba bar dar ghu. \s Iesus gumazir damazir okavɨrɨzir pumuning, ko gumazir mɨgeir puvatɨzir mam, me gamizɨ, me ua dera \p \v 27 \x - \xo 9:27 \xo*\xt Matyu 15:22; 20:29-34\xt*\x*Ezɨ Iesus danganir kam ategha zuima, gumazir damazir okavɨrɨzir pumuning an gɨn iza kamaghɨn an dei, “O Devitɨn Otarim, nɨ gan apangkufigh.”\f + \fr 9:27 \fr*\ft Judaba ghaze, Gumazir God ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevizim, Atrivim Devitɨn ikɨzimɨn otivam. Gumazir damazir okavɨrɨzir kamning nɨghnɨzir gavgavim Iesus ikia ghaze, Israelia gumazir kamra mɨzuai. Kamaghɨn aning dɨa ghaze, “Devitɨn Otarim.”\ft*\f* \p \v 28 A ghua dɨpenimɨn aven ghuzɨma, gumazir kamning a bagha izima, a kamaghɨn aningɨn azai, “Gua bizir kɨ damuamin kam, gua nɨghnɨzir gavgavim an iti, o puvatɨ?” \p Ezɨ aning ghaze, “Are, Ekiam ga nɨghnɨzir gavgavim an iti.” \p \v 29 \x - \xo 9:29 \xo*\xt Matyu 8:13\xt*\x*Ezɨ Iesus uan dafarim isa aningɨn damazibagh atɨgha kamaghɨn mɨgei, “Gua nɨghnɨzir gavgavim iti. Kamaghɨn, gua ua gan.” \p \v 30 \x - \xo 9:30 \xo*\xt Matyu 8:4\xt*\x*Ezɨ aningɨn damaziba kuiaghirezɨ, aning ua gari. Ezɨ Iesus aningɨn anogorogha aning mɨgɨa ghaze, “Gua tong bizir gua batozir kam tavɨn mɨkɨman markɨ.” \v 31 Ezɨ puvatɨ. Aning ghua Iesus amizir arazir aghuir kamɨn gun bar distrighɨn kamɨn itir gumazamizibav keme. \p \v 32 \x - \xo 9:32 \xo*\xt Matyu 12:22\xt*\x*Gumazir kamning Iesus ategha zuima, gumazamiziba mɨgeir puvatɨzir gumazir mam inigha, Iesus bagha izi. Gumazir kam, duar kuraba a gapasa. \v 33 \x - \xo 9:33 \xo*\xt Mak 2:12\xt*\x*Ezɨ Iesus an duar kuraba batoghezɨma, gumazir kam ua mɨgei. Ezɨ gumazamiziba dɨgavir kuram gamua ghaze, “Fomɨra, kantri Israelɨn aven, bizir kamagh garitam otozir puvatɨ.” \p \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Matyu 10:25; 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\xt*\x*Ezɨ Farisiba ghaze, “A duar kurabar gumazir dapanimɨn gavgavimɨn duar kuraba batosi.” \ms Iesus ingangarim isa uan suren gumazibagh anɨdi \mr (Sapta 9:35--10:42) \s Iesus gumazamizibar apangkufi \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Matyu 4:23; Mak 1:39; Luk 4:44\xt*\x*Ezɨ gɨn, Iesus nguibar ekiaba ko nguibar doziba bar dagh arua, me uan God ko mɨgeir dɨpenibar aven ghua, gumazamizibar sure gami. A God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam me mɨgɨa men arɨmariaba ko osɨmtɨzir men namnabar itiba bar da gefi. \v 36 \x - \xo 9:36 \xo*\xt Dɨboboniba 27:17; 1 Atriviba 22:17; 2 Eghaghaniba 18:16; Esekiel 34:5; Sekaraia 10:2; Matyu 14:14; Mak 6:34\xt*\x*A gumazamizir avɨrir dafamɨn garima, men nɨghnɨziba tintinibar itima, me osɨmtɨzibar aven arua, mati sipsipbar mɨn ami, me ghuaviba puvatɨgha asaghasazibar mɨn puram arui. Kamaghɨn amizɨ, a bar men apangkufi. \v 37 \x - \xo 9:37 \xo*\xt Jon 4:35\xt*\x*\x - \xo 9:37-38 \xo*\xt Luk 10:2\xt*\x*Egha a uan suren gumazibav gɨa ghaze, “Dagher bar avɨrim anigha gɨvagha azenimɨn iti. Ezɨ ingangarir gumazamizir da iniamin avɨriba puvatɨ. \v 38 Kamaghɨn amizɨ, ia azenir kamɨn ghuavimɨn azangsɨghtɨ, a ingangarir gumazamiziba amangɨtɨma, me an azenimɨn mangɨ, dagheba iniam.” \c 10 \s 12plan suren gumazibar ziaba \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xo*\xt Matyu 9:35; Mak 3:13-15; 6:7; Luk 9:1\xt*\x*Egha gɨn, Iesus uan suren gumazir 12plan diazɨma, me a bagha izezɨma, a duar kuraba batoghamin gavgavim ko gumazamiziba itir arɨmariaba akɨramin gavgavim sara me ganɨngi. \p \v 2 Aposelɨn 12plan ziabar kara: Men faragha zuim, Saimon, an ziar mam Pita, ko an dozim Andru. Jems, ko Sebedin otarim, ko an dozim Jon, \v 3 Filip, Bartolomyu, Tomas, Matyu, a gumazir dagɨaba isim, ko Jems, an Alfiusɨn otarim, ko Tadius, \v 4 ko Saimon, a marazi ko me Selotɨn ikɨzimɨn iti, koma Judas Iskariot, gumazir Iesus isava, apanibagh anɨngizim. \s Iesus ingangarim isa, // 12plan aposelbagh anɨdi \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-5) \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xo*\xt Aposel 13:46\xt*\x*Ezɨ Iesus gumazir 12plan kaba amaga akar kam me ganɨga ghaze, “Ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagh mangan markɨ. Egh Samarian nguibar ekiabar mangan markɨ.\f + \fr 10:5 \fr*\ft Kar Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar ruarir mam, Namba 2. Akar sapta 10:5-42ɨn itiba, da suren gumaziba Godɨn akam akun darutɨma arazir me bativamibav gei.\ft*\f* \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Jeremaia 50:6; Matyu 15:24\xt*\x*Ia Israelɨn ikɨzimɨn itir sipsipɨn ovengeziba bagh mangɨ. \v 7 \x - \xo 10:7 \xo*\xt Matyu 3:2; 4:17; Luk 10:9-11\xt*\x*\x - \xo 10:7-15 \xo*\xt Luk 10:4-12\xt*\x*Ia mangɨ, akam akun suam, ‘God Bizibagh Ativamin Dughiam a roghɨra izegha gɨfa.’ \v 8 Ia mangɨ gumazamizibar arɨmariaba agɨva, egh gumazamizir aremeziba me damutɨ me ua dɨkav, egh lepa itir gumazamizibar amutɨ me ua zuegh, egh duar kurar gumazamizibagh apazaziba da batogh. Bizir ia inizim ia purama a ini, ia a givezezir puvatɨ. Kamaghɨra ia pura a isɨ gumazamizibar anɨng. Ia a bagh ivezitam inian kogham. \p \v 9 \x - \xo 10:9 \xo*\xt Luk 10:4\xt*\x*“Ia golɨn tam o silvan dagɨatam o kapan dagɨatam inigh mangan markɨ. \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt Dɨboboniba 18:31; Luk 10:7; 1 Korin 9:14; 1 Timoti 5:18\xt*\x*Ia daruamin dughiabar, ia biamɨtaritam inian markɨ. Egh ia siotiar pumuning, o dagarir asuatam o fidizitam inigh mangan kogham. Bar puvatɨ. Guizbangɨra, ingangarir gumazamiziba damamin dagheba, me da isɨ me danɨng. \p \v 11 “Egh ia nguibar ekiatamɨn mangam, o nguibar dozitamɨn mangɨsɨ, ia deraghvɨram azangsɨgh fogh, gumazir manam an arazir aghuibagh amua egha bar dera. Egh ia gumazir kam ko ikɨ mangɨ dughiar ia nguibar kam ataghɨraghamim. \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Luk 10:5-6\xt*\x*Egh dɨpenir ia aven zuim, ia kamaghɨn an aven itir daraziv kɨm, ‘God deragh ia damuam.’ \v 13 Egh gumazamizir dɨpenir kamɨn itiba, ia gifueghɨva ia inightɨ, ia me ko ikɨ, egh ia Godɨn azaraghtɨ, ian navir amɨrizim me ko ikɨ. Me ian aghuaghtɨ, ia uan navir amɨrizir kam me da uam a inigh. \v 14 \x - \xo 10:14 \xo*\xt Aposel 18:6\xt*\x*Egh gumazitam ia inigh uan dɨpenimɨn mangan aghuagh, egh ian akam baraghan koghtɨ, ia dɨpenir kam o nguibar kam ataghɨraghamim dughiam, ia uan dagaribar itir mɨneziba apɨsigh.\f + \fr 10:14 \fr*\ft Suren gumaziba arazir kam damutɨma, nguibar ekiamɨn itir gumazamiziba gan fogh suam, me arazir kuram gami. Nɨ Mak 6:11 ko Aposel 13:51ɨn gan.\ft*\f* \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Jenesis 19:24-28; Matyu 11:24; Jut 1:7\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, osɨmtɨzim gumazamizir nguibar kamɨn itiba iniamim, an osɨmtɨzir Sodom ko Gomora inizim gafiragham.” \s Osɨmtɨzir avɨriba otivam \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Luk 10:3; Jon 10:12; Aposel 20:29; Rom 16:19; 1 Korin 14:20; Efesus 5:15\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia oragh, kɨ sipsipbar mɨn ia isava afiar atiabar tongɨn ia amadi. Eghtɨ ia kuruzibar araziba iniva deravɨra bizibagh nɨghnigh egh gɨn dar amu. Egh ia kuarazir bunbabar arazibar amu, kamaghɨn ia arazir kuratam damusɨ nɨghnɨghan markɨ. \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt Matyu 24:9\xt*\x*\x - \xo 10:17-20 \xo*\xt Mak 13:9-11; Luk 12:11-12; 21:12-15\xt*\x*Ia deraghvɨra uari bagh gan. Me ian suiragh, uan kaunselbar damazibar ia isɨ kotiam darɨghɨva, egh me uan God ko mɨgeir dɨpenibar ia fozorogham. \v 18 \x - \xo 10:18 \xo*\xt Aposel 25:23; 27:24\xt*\x*Egh me nan ziam bangɨn, ia iniva gavmanba ko atrivibar damazibar mangam. Eghtɨ ia Akar Aghuimɨn gun gumazir ekiar kabav kɨm. Egh ia uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me mɨkɨm. \v 19 Me ia inigh kotiamɨn mangɨtɨma ia atiating kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, ‘E mɨgɨrɨgɨar manatam damuam? O, e manmaghɨn men akaba ikarvagham?’ Puvatɨ. God uabɨ dughiar kamɨn ia mɨkɨmamin akaba ia danɨngam. \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Jon 14:26; 1 Korin 2:4\xt*\x*Ia uari mɨkɨman kogham, puvatɨ. Ian Afeziamɨn Duamra, ian akatoribar aghu mɨkɨmam. \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Maika 7:6; Matyu 10:35; Luk 21:16\xt*\x*“Aveghbuaba uarira uari isɨ apanibar anɨngtɨ me me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram. Eghtɨ afeziaba uan boriba uaghan kamaghɨra me damuam. Boriba uan ameboghfeziabar akaba batoghɨva ovengamin arazibar me damutɨ, me arɨmɨghiram. \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Matyu 24:9; 24:13; Mak 13:13; Luk 21:17; Jon 15:18-21\xt*\x*Eghtɨ gumazamiziba bar nan ziam bangɨn ian aghuagham. Eghtɨ gumazamizir gavgavigh ikɨ mangɨ dughiar abuananamɨn otoghamiba, God men akurvagham. \v 23 \x - \xo 10:23 \xo*\xt Matyu 16:28\xt*\x*Egh gumazamiziba nguibar ekiar mamɨn pazɨ ia damutɨ, ia arɨ nguibar ekiar igharazimɨn mangɨ. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia Israelɨn nguibar ekiar kabar aven damuamin ingangariba, da gɨvaghan koghtɨ Gumazamizibar Otarim uamategham. \p \v 24 \x - \xo 10:24 \xo*\xt Luk 6:40; Jon 13:16; 15:20\xt*\x*“Suren gumazitam o amizitam uan tisa gafirazir puvatɨ, ezɨ ingangarir gumazim o amizim uan gumazir ekiam gafiraghan kogham. \v 25 \x - \xo 10:25 \xo*\xt Matyu 9:34; Mak 3:22; Luk 11:15\xt*\x*Eghtɨ suren gumazim uan tisan mɨn otoghɨva, egh deragham. Egh ingangarir gumazim uan ekiamɨn mɨn otoghɨva, a uaghan deragham. Me ziar kam Belsebul isa dɨpenimɨn ghuavim gatɨ, ezɨ e kamaghɨn fo, me uaghan bar ziar kuraba da isɨva an adarazir arɨgham.”\f + \fr 10:25 \fr*\ft Ziam Belsebul, a Satanɨn ziar mam. Nɨ Matyu 12:22-28ɨn gan.\ft*\f* \s Gumazamiziba Godrama atiatingam \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xo*\xt Mak 4:22; Luk 8:17\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazamiziba pazɨ ia damutɨ, ia men atiatingan markɨ. Moegha itir biziba, da azenim giregham. Akar aven itiba, gumazamiziba dagh fogham. \v 27 Kɨ mɨtatemɨn ia mɨkemezir akaba, ia aruer angazangarimɨn dav kɨm. Egh sighsirir akar ia oraghiziba, ia mangɨ dɨpenir nogoribar tuiv dar gun gumazamizibav kɨm. \v 28 \x - \xo 10:28 \xo*\xt Aisaia 8:12-13; Luk 12:4; Jems 4:12; 1 Pita 3:14\xt*\x*Ia gumazir namnar kɨnibav sozibar atiatingan markɨ. Me ian duabav sueghan kogham. Puvatɨ. Ia Godram atiating. A namnam ko duam uaghara aning isɨva helɨn avimɨn aning gasɨghasɨghamin gavgavim iti. \p \v 29 “Ia fo, gumazamiziba kuarazir dozir pumuning wan toian vɨrara aning givezegham. Ezɨ ian Afeziam deraghavɨra kuarazir kabar gari. Ian Afeziam ifueghan koghtɨma, kuarazir katam nguazim giran kogham. \v 30 \x - \xo 10:30 \xo*\xt Luk 21:18; Aposel 27:34\xt*\x*Egha God uaghan ian dapanir arɨziba menge, egha a bar deraghavɨra ia gɨfo. \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Matyu 6:26; 12:12\xt*\x*Kamaghɨn amizɨma, ia atiatingan markɨ. Ia kuarazir dozir kabar mɨn itir puvatɨ. Ia Godɨn damazimɨn bar ekevegha dagh afira.” \s E Iesusɨn adarazir ikɨva // aghumsɨghan kogham \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xo*\xt Luk 12:8; Rom 10:9-10; Akar Mogomem 3:5\xt*\x*Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazir manam gumazamizibar damazimɨn ghaze, a nan anavɨra, eghtɨ kɨ uaghan uan Afeziar uan Nguibamɨn itimɨn damazimɨn mɨkɨm suam, gumazir kam a nan anav. \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2 Timoti 2:12\xt*\x*Eghtɨ tina gumazamizibar damazimɨn mɨkɨm suam, a nan adarazir mav puvatɨ, eghtɨ kɨ uaghan uan Afeziar uan Nguibamɨn itimɨn damazimɨn mɨkɨm suam, gumazir kam nan anav puvatɨ.” \s Ia Iesus bar a gifuegh, faragh anetɨgh \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Luk 12:49-53\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia ti ghaze, kɨ navir vamɨran arazim inigha, nguazir kamɨn ize. Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ. Kɨ adariba ko mɨdoroziba agɨvasa izezir pu. Puvatɨ, kɨ mɨdorozir sabam inigha ize. \v 35 \x - \xo 10:35-36 \xo*\xt Maika 7:6\xt*\x*Kɨ bizir kam bagha ize, kɨ gumazim damutɨ, a uan afeziamɨn apanimɨn ikiam. Eghtɨ guivim uan amebamɨn apanimɨn ikiam. Eghtɨ paba itir amiziba, uan ivozir amebaba ko akabar uari adogham. \v 36 \x - \xo 10:36 \xo*\xt Onger Akaba 41:9; 55:13\xt*\x*Gumazamizibar anababa uari, men apanimɨn ikɨva, men ikuvigham. \p \v 37 \x - \xo 10:37 \xo*\xt Godɨn Araziba 33:9; Luk 14:26\xt*\x*“Tina uan afeziam ko amebam bar aning gifongegha, faragha aning arɨgha, egha na isa gɨn arɨsi, a guizbangɨra nan namakam puvatɨ. Tina uan otarim o guivim bar aning gifongegha, faragha aning arɨgha, egha na isa gɨn arɨsi, a nan namakam puvatɨ. \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Matyu 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23\xt*\x*Eghtɨ tina uan ter ighuvir an ovengamim gisaghpugha nan gɨn zuir puvatɨ, a nan namakam puvatɨ.\f + \fr 10:38 \fr*\ft Romɨn gavman, nguibar gumazir igharaziba ko pura ingangarir gumazir arazir kurabagh amiziba, me me isava ter ighuvibar me dui. Me faragh uan ter ighuvim gisaghpugh mangɨ danganir me mɨsevizimɨn otogham. Iesus akar isɨn zuir kamɨn uan suren gumazibav gɨa ghaze, tina guizbangɨra an suren gumazimɨn otivsɨ uaghan ovengamin nɨghnɨzim ikɨ.\ft*\f* \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt Matyu 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir manam uan ikɨrɨmɨrim suiraghsɨ nɨghnɨghtɨ, an ikɨrɨmɨrim gɨvagham. Eghtɨ gumazamizir manam na bagh uan ikɨrɨmɨrim ateghɨva, a uan ikɨrɨmɨrim iniam.” \s Gumazamizir manam Kraisɨn adarazi deragha me gami, // me uan ivezir aghuim iniam \r (Mak 9:41) \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xo*\xt Mak 9:37; Luk 9:48; 10:16; Jon 13:20\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazamizir manam ia inigha arazir aghuibar ia gami, a na inigha arazir aghuibar na gami. Gumazamizir na iniziba, me Godɨn na amadazɨ kɨ izezim ini. \v 41 \x - \xo 10:41 \xo*\xt 1 Atriviba 17:10; 2 Atriviba 4:8\xt*\x*Eghtɨ gumazitam o amizitam suam, kɨ Godɨn akam inigha izir gumazitamɨn akurvaghasa, egha Godɨn akam inigha izir gumazir kamɨn akua uan dɨpenimɨn ghua an akurvagha deragha a gami, God gumazir kam, bizir aghuir an akam inigha izir gumaziba isiba, God da isɨva a danɨngam. Eghtɨ gumazitam suam, kɨ gumazir aghuitamɨn akurvaghasa, egha gumazir aghuir mam inigha uan dɨpenimɨn ghua deraghavɨra an akurvaki, God gumazir kam uaghan, bizir aghuir gumazir aghuiba isiba, God da isɨva a danɨngam. \v 42 \x - \xo 10:42 \xo*\xt Matyu 18:5-6; 25:40; Mak 9:41; Hibru 6:10\xt*\x*Eghtɨ tav suam, kɨ Iesusɨn suren gumazitamɨn akurvaghsɨ, egh pura dɨpar orangtɨzim isɨva suren gumazamizir ziaba puvatɨzir katam danigham, bar guizbangɨra kɨ ia mɨgei, God ivezir aghuim a danɨngam.” \c 11 \ms Iesus bar tinara \mr (Sapta 11:1--16:20) \s Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon, uan suren gumaziba amadazɨ me Iesus bagha ghue \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Egha Iesus akar kaba uan 12plan suren gumazibagh anɨga, egha danganir kam ategha nguibar igharazibar ghua men sure gamua Godɨn akam me mɨkɨri. \p \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Matyu 14:3\xt*\x*Jon kalabusɨn ikia kamaghɨn God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazimɨn ingangariba baregha uan suren gumaziba a bagha me amada. \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt Malakai 3:1\xt*\x*Egha ghaze, ia mangɨ kamaghɨn Iesusɨn azang, “Ti nɨrara, gumazir God faragha amangasa mɨkemezim? O, e ti ua gumazir igharazitam mɨzuamam?” \p \v 4 Ezɨ Iesus men azangsɨziba ikaragha ghaze, “Ia mangɨ, bizir ia garava orazibar gun Jon mɨkɨm suam: \v 5 Gumazamizir damazir okavɨrɨziba ua gari, ezɨ gumazamizir suer amɨriziba uam arui. Ezɨ gumazamizir lepa itiba ua zuegha dera, ezɨ gumazamizir kuarir orazir puvatɨziba uam orasi. Ezɨ ovengezir gumazamiziba ua dɨkavima, ezɨ gumazamizir onganarazibagh amiba Akar Aghuim barasi.\f + \fr 11:5 \fr*\ft Godɨn akam inigha izezir gumazim Aisaia fomɨra ghaze, God uan adarazi Israelian akurvaghamim dughiam, arazir kaba otivam. Nɨ Aisaia 35:1-7 ko 61:1-4ɨn gan.\ft*\f* \v 6 \x - \xo 11:6 \xo*\xt Matyu 13:57; 26:31\xt*\x*Gumazamizir nan ganigha nɨghnɨzir gavgavim nan itiba, men nɨghnɨzir gavgavim ikɨvɨra ikɨ, eghtɨ men navir averiaba deraghtɨ me bar akuegham!” \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xo*\xt Matyu 3:5\xt*\x*Ezɨ Jonɨn suren gumaziba anetegha ghuezɨma, Iesus an gun gumazamizibav gei, “Ia gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghua tizimɨn ganasa ghue? Ia ti ighurunir amɨnim ivaimɨn ganasa ghue? Puvatɨ. \v 8 Ia tizimra ganasa ghue? Ia ti gumazir korotiar aghuiba aghuizitamɨn ganasa ghue? Puvatɨ. Gumazir korotiar aghuiba azuiba, atrivibar dɨpenibar iti. \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Luk 1:76\xt*\x*Ezɨ ia tizimɨn ganasa ghue? Ia Godɨn akam inigha izir gumazitamɨn ganasa ghue? Bar guizbangɨra! Kɨ ia mɨgei, Godɨn akam inigha izir gumazir kam, a Godɨn akam inigha izir gumazir igharaziba, bar me gafira. \v 10 \x - \xo 11:10 \xo*\xt Malakai 3:1; Mak 1:2; Jon 3:28\xt*\x*Gumazir kam baghavɨra Godɨn Akɨnafarim mɨgɨa ghaze, ‘Ia oragh. Kɨ uan abuir gumazim amadaghtɨma, a faragh mangɨva nɨ bagh tuavim akɨram.’ \v 11 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon, nguazimɨn itir gumazamiziba bar me gafira, ezɨ tina borimɨn mɨn God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven iti, a bar Jon gafira. \p \v 12 \x - \xo 11:12-13 \xo*\xt Luk 16:16\xt*\x*“Gumazamiziba Ruer Gumazim Jonɨn dughiamɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, gumazir kuraba God Bizibagh Ativamin Dughiam iniasa puv ingara mɨsosi. Egha me mɨdorozir arazir anabar igharazibagh amua, egha osɨmtɨzir avɨriba a ganɨdi.\f + \fr 11:12 \fr*\ft Grighɨn akamɨn mɨgɨrɨgɨar kam me deragha anebɨghizir puvatɨ. Marazi nɨghnɨgha ghaze, Iesus ghaze, gumazitaba otivigh Romɨn gavman ko mɨsogh me batuegh eghɨva God Bizibagh Ativamin Dughiam damightɨma, a nguazimɨn ikiam.\ft*\f* \v 13 Godɨn akam inigha izir gumazibar osiziriba ko Moses Osirizir Araziba, da Godɨn akam akura iza Jon otozir dughiamɨn tu. \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Malakai 4:5; Matyu 17:10-13; Mak 9:11-13\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia dar akam baraghsɨ ifuegh, a baragh, ‘Godɨn akam inigha izir gumazim Elaija izam,’ kar a Jon baghavɨra mɨgei. \v 15 Tina kuarimning iti, an oragh. \p \v 16 “Eghtɨ kɨ datɨrɨghɨn itir gumazamizibar arazibar gun mɨkɨmsɨva akar isɨn zuir manam mɨkɨmam? Me boribar mɨn gara biziba amadir danganibar apiav ikia uarir dei: \b \q1 \v 17 “ ‘E ia bagha marvibagh ivima, \q2 ia ighian aghua. \q1 Ezɨ e ongerakar amɨrizibagh amima, \q2 ia azir puvatɨ.’ \b \m \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Matyu 3:4\xt*\x*“Datɨrɨghɨn itir gumazamiziba, borir kabar mɨn ami. Jon izava pamten apir puvatɨghava wainɨn dɨpaba apir puvatɨzɨma, me ghaze, ‘Duar kuraba a gapasa.’ \v 19 \x - \xo 11:19 \xo*\xt Matyu 9:10-14; Luk 7:35\xt*\x*Ezɨ Gumazamizibar Otarim izava dagheba ko wainɨn dɨpaba api. Ezɨ me ghaze, ‘Ia gan, a gumazir puv daghem ko wainɨn dɨpam apim. Egha a dagɨaba isir gumazamiziba ko gumazamizir arazir kurabagh amiba, a men roroabagh amua me ko iti.’ Me kamaghɨn mɨgeima, gumazamiziba men gara fo, Godɨn fofozim a guizbangɨra bizim.” \s Navibagh irazir puvatɨzir gumazamiziba, me bar ikuvigham \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Iesus nguibar ekiar mabar mirakelɨn avɨribagh amizɨ me uan navibagh irazir puvatɨ. Ezɨ Iesus dughiar kamɨn nguibar kabar gumazamizibar atara ghaze, \v 21 \x - \xo 11:21-22 \xo*\xt Aisaia 23:1-18; Esekiel 26:1--28:26; Joel 3:4-8; Amos 1:9-10; Jona 3:6; Sekaraia 9:2-4\xt*\x*“Ia Korasinɨn nguibamɨn itir gumazamiziba, Iavzika! Ia kuram iniam. Ia Betsaidan nguibamɨn itir adarasi, Iavzika! Ia bar ikuvigham. Gumazitam Tairɨn nguibam ko Saidonɨn nguibamɨn ghua, mirakelɨn kɨ amiziba men tongɨn dagh amighai, Tair ko Saidonɨn itir darazi ti fomɨra navibagh iragha, egha azir adiariba aghuigha, averenim gapiava a guruava, egha uan arazir kamɨn uari akakagha ghaze, me uan arazir kuraba ataki. \v 22 Ezɨ kɨ ia mɨgei, Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, osɨmtɨzir ia iniamim, an osɨmtɨzir Tair ko Saidon iniamim gafiragham. \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Jenesis 19:24-28; Aisaia 14:13-15\xt*\x*Ezɨ ia Kaperneamɨn nguibamɨn itir darasi, ia ghaze, ia uari fegh Godɨn Nguibamɨn ikiam, a? Bar puvatɨ, God ia akunightɨ ia Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram. Ezɨ gumazitam ti Sodomɨn nguibamɨn ghua mirakelɨn kɨ ian tongɨn amizibagh amizɨ, kamaghɨn Sodom ti ikiavɨra ikiai. \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Matyu 10:15; Luk 10:12\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, osɨmtɨzir ia iniamim, an osɨmtɨzir Sodom inizim gafiragham.” \s Ia na bagh izɨva aghuvsazim iniam \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xo*\xt 1 Korin 1:26-29\xt*\x*Egha dughiar kamɨn Iesus kamaghɨn mɨgei, “Afeziam, nɨ nguazim ko overiam gativazir Ekiam! Nɨ fofozim ko nɨghnɨzir aghuiba itir gumazamiziba bizir kaba men modo, egha boribar mɨn itir gumazamizibar aka. Kamaghɨn kɨ nɨ mɨnabi. \v 26 Guizbangɨra Afeziam, nɨ uan ifongiamɨn kamaghɨn ami.” \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Matyu 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2; Filipai 2:9\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nan Afeziam biziba bar da isa nan dafarim gatɨ. Ezɨ gumazitam Otarim gɨfozir puvatɨ. Afeziam uabɨra a gɨfo. Egha tav Afeziam gɨfozir puvatɨ. Otarim uabɨra, ko gumazir Otarim ifuegha Afeziam isa men akaziba, merara Afeziam gɨfo. \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Jeremaia 31:25\xt*\x*Ia, gumazamizir ingangarir ekiabagh amua osɨmtɨzir avɨriba ateriba, ia bar moghɨra na bagh izɨ. Eghtɨ kɨ aghuvsazim ia danɨngam. \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Jeremaia 6:16; Sekaraia 9:9; Jon 13:15; Filipai 2:5; 1 Jon 2:6\xt*\x*Ia na da fofozim iniva nan mɨgɨrɨgɨabar apengan ikɨ, egh mati temer ruarir me bulmakauningɨn tuemning gatɨzɨma aning uaning inigha ingangarim gami moghɨn, ia nan apengan ikɨ. Ia na gɨfo, kɨ uan navir averiamɨn aven uabɨ dɨkabɨragha, egha gumazamizibar asughasusi. Egh kɨ ia damutɨ ia aghuvsazim iniam. \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt 1 Jon 5:3\xt*\x*Ter ruarir kɨ ian tuebagh arɨzim, ia a gumuam, ezɨ bizir kɨ aterim an osemezir puvatɨ.” \c 12 \s Farisiba Sabatɨn dughiam bagha // Iesus adoghodosi \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:25; Mak 2:23-28; Luk 6:1-5\xt*\x*Egha Iesus Sabatɨn dughiar mamɨn uan suren gumaziba ko, raizɨn mɨn garir dagher mam wit, an azenir ekiamɨn torimɨn zui. Ezɨ an suren gumaziba mɨtiriam men azima, me witɨn ovɨzir maba isa da api. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Ua Me Ini 20:10; Matyu 12:10; Luk 13:14; Jon 5:10; 7:23\xt*\x*Ezɨ Farisiba men ganigha kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ gan, arazir nɨn suren gumaziba amiba, en Judan Araziba ghaze, me Sabatɨn dughiamɨn dar amuan kogham.”\f + \fr 12:2 \fr*\ft Moses Osirizir Araziba, Sabatɨn ingangaribar amuasa Judabar anogorosi. Me Sabatɨn damuan koghamin ingangarir mam, a dagher andɨziba iniamin ingangarim. Nɨ, Ua Me Ini 34:21ɨn gan. Farisiba ghaze, Iesusɨn suren gumaziba arazir kamɨn gɨn zuir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 12:3-4 \xo*\xt 1 Samuel 21:1-6\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Ia ti Devit fomɨra amizir arazimɨn eghaghanimɨn ganiz, o puvatɨ? Devit dughiar kamɨn uan adarazi ko mɨtiriam men azi, \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Ofa Gami 24:9\xt*\x*ezɨ Devit Godɨn Purirpenimɨn aven ghua me ofa damuasa atɨzir bretɨn rubuziba inigha uan adarazi ko me da ame. E fo, me bretɨn kabar aman kogham. Puvatɨ, Moses Osirizir Araziba ghaze, ofa gamir gumazibara bretɨn kabar amam. \v 5 \x - \xo 12:5 \xo*\xt Dɨboboniba 28:9-10\xt*\x*Egha ia ti Moses Osirizir Arazibar ganizir puvatɨ, a ghaze, ofa gamir gumaziba me Sabatɨn Godɨn Dɨpenimɨn aven ingaram. Me ingara, egha Godɨn damazimɨn arazir kuraba puvatɨ. \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt Matyu 12:41-42; Luk 11:31-32\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, bizir Godɨn Dɨpenim gafirazim a kagh iti. \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Hosea 6:6; Matyu 9:13\xt*\x*Egha Godɨn Akɨnafarimɨn aven itir mɨgɨrɨgɨar mam ghaze, ‘Kɨ apangkuvir arazim gifonge, kɨ ofan kɨnibagh ifongezir puvatɨ.’ Ia mɨgɨrɨgɨar kam gɨfogha, egha pura osɨmtɨziba gumazir aghuibagh arɨghan koghai. \v 8 Ezɨ Gumazamizibar Otarim a Sabatɨn dughiamɨn Ekiam.” \s Iesus gumazir dafarir ekonezim Sabatɨn dughiamɨn a gamizɨ a dera \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Egha Iesus danganir kam ategha nguibar ekiar mamɨn ghua God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghu. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Luk 14:3\xt*\x*Ezɨ gumazir mam dɨpenir kamɨn aven iti, an dafarir mam bar ekone. Ezɨ gumazir maba Iesus akatam a gasasa, egha kamaghɨn an azai, “Moses Osirizir Araziba manmaghɨn mɨgei? E Sabatɨn dughiamɨn gumazamizibar arɨmariaba akɨram, o puvatɨgham?” \p \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Ua Me Ini 23:4-5; Godɨn Araziba 22:4; Luk 14:5\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ian tongɨn itir gumazitam, a sipsipɨn tam ikɨtɨma, egh Sabatɨn dughiamɨn sipsipɨn kam mozitamɨn magɨrɨghtɨma, a ti mangɨ uam a gekuigham, o? \v 12 E fo, gumazimɨn ikɨrɨmɨrim sipsipɨn ikɨrɨmɨrim bar a gafira! Kamaghɨn amizɨma, e fo Moses Osirizir Araziba en amamangatɨzɨ, e Sabatɨn dughiamɨn gumazamizibar akurvagham.” \p \v 13 Egha a gumazir kam mɨgei, “Nɨ uan dafarim onegh.” Ezɨ gumazim uan dafarim onezɨma an dafarim dafarir vuemɨn mɨn, ua dera. \v 14 \x - \xo 12:14 \xo*\xt Matyu 26:4; 27:1; Mak 3:6; Luk 6:11; Jon 7:1; 7:19; 11:53\xt*\x*Ezɨ Farisiba dɨkavigha God ko mɨgeir dɨpenim ategha uari akuvagha Iesus mɨsoghasa tuaviba buri.\f + \fr 12:14 \fr*\ft Farisiba ghaze, arɨmariaba a gevir arazim uaghan ingangarir mam, egha Sabatɨn arazir kaba uaghan dar anogoroke. Ezɨ Farisiba gari, Iesus Sabatɨn arɨmariaba agefi, kamaghɨn me a basemegha a mɨsoghasa tuaviba buri. Nɨ Luk 13:14 ko Jon 5:16-18ɨn gan.\ft*\f* \s Iesus a guizbangɨra Godɨn ingangarir gumazim \p \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Mak 3:7-10\xt*\x*Farisiba Iesus mɨsoghasa tuaviba burima, a men arazir kam gɨfoghava nguibar ekiar kam ategha ghu. Ezɨ gumazamizir avɨriba an gɨn zuima, a men arɨmariaba bar dar kɨrima, me ua dera. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Matyu 8:4; Mak 3:12\xt*\x*Ezɨ a men anogorogha ghaze, me an gun gumazir igharazibav kɨman markɨ. \v 17 A Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaian mɨgɨrɨgɨam damutɨ, an otivasa, egha a kamaghɨn ami. Aisaia kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 \v 18 \x - \xo 12:18-21 \xo*\xt Aisaia 42:1-4; Matyu 3:17; 17:5\xt*\x*“Kar nan ingangarir gumazim, kɨ uabɨ anemɨsefe, \q2 egha kɨ bar a gifuegha, a bagha bar akonge. \q1 Kɨ uan Duam a datɨghtɨ, a Kantrin Igharazibar Gumazamizibav kɨm suam, \q2 dughiar kɨ men araziba tuisɨghamim otivam. \q1 \v 19 Gumazir kam mɨkɨmamin dughiamɨn, \q2 a pamten akam akarigh mɨkɨman kogham. \q3 Me tuavibar an tiarim baraghan kogham. \q1 \v 20 Ighurunim gavgaviba puvatɨgha dɨpɨrasava amim, \q2 a bar anepɨrighan kogham, \q3 egh lamɨn pamtem isir puvatɨzim, \q4 a anemungeghan kogham. \q1 Egh a kamaghɨra, gavgaviba puvatɨzir gumazamizibar asughasugh \q2 deravɨra me damuam. \q1 A kamaghɨra damu mangɨ, \q2 guizɨn arazim damightɨ, \q3 a ikɨ gavgavigham. \q1 \v 21 Eghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim an ikɨva \q2 uarir akurvaghsɨ a mɨzuam ikiam.” \s Me ghaze, Iesus Belsebulɨn // gavgavimɨn ingari \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 \x - \xo 12:22 \xo*\xt Matyu 9:32-33\xt*\x*Dughiar kamɨn me duar kuram apazazir gumazir mam inigha Iesus bagha ize. Gumazir kam mɨgeir puvatɨgha uaghan garir puvatɨ. Ezɨ Iesus gumazir kam a gamizɨ a deragha ua mɨgɨa egha uaghan gari. \v 23 Ezɨ gumazamiziba dɨgavir kuram gamigha mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam ti Devitɨn otarim, a?”\f + \fr 12:23 \fr*\ft Nɨ akar Matyu 9:27ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \p \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt Matyu 9:34; 10:25; Mak 3:22; Luk 11:15\xt*\x*Ezɨ Farisiba mɨgɨrɨgɨar kam baregha ghaze, “Gumazir kam, duar kurabar gumazir dapanim Belsebul, gavgavim a ganɨngizɨ, a gavgavir kamɨn duar kuraba batosi.”\f + \fr 12:24 \fr*\ft Belsebul uaghan Satanɨn ziar mam.\ft*\f* \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Matyu 9:4; Jon 2:25; Akar Mogomem 2:23\xt*\x*Ezɨ Iesus men nɨghnɨzibagh fogha egha kamaghɨn me mɨgei, “Kantrin tamɨn gumazamiziba uari tuiragh uarira uariv soghtɨ, men dabirabim ikuvigham. Eghtɨ dɨpenir vamɨran itir darazi o nguibar vamɨran itir darazi uari tuiragh uarira uariv soghtɨ, men dabirabim ikuvigham. \v 26 Ezɨ kamaghɨra e fo, Satan uan adarazi ko uari abigh uariv sogh, egh me manmaghɨn tugh gavgavigh bizibar ganamin gavgavim ikiam? Bar puvatɨgham. \v 27 Ia ghaze, kɨ Belsebul da gavgavim isa duar kuraba batosi. Ezɨ kamaghɨn, tinara ian adarazir akurvazima, me duar kuraba batosi? Ian adarazi amir araziba, darara ian akagha ghaze, ia paza na mɨgei. \v 28 \x - \xo 12:28 \xo*\xt Daniel 2:44; 7:14; Luk 1:33; 17:20-21; Aposel 10:38; 1 Jon 3:8\xt*\x*Eghtɨ kɨ Godɨn Duamɨn gavgavimɨn duar kuraba batoghtɨ, ia kamaghɨn fogh suam, God Bizibagh Ativamin Dughiam ia batogha gɨfa. \p \v 29 \x - \xo 12:29 \xo*\xt Aisaia 49:24; Luk 11:21-23; 1 Jon 4:4\xt*\x*“Eghtɨ gumazir manatam mangɨ pura gumazir gavgavitamɨn dɨpenimɨn aven mangɨva an biziba okemegham? Puvatɨgham. A faraghɨvɨra benibar gumazir gavgavir kam ikegham. A kamaghɨn a damigh gumazir kamɨn dɨpenimɨn aven mangɨ, an biziba okemegham. \p \v 30 \x - \xo 12:30 \xo*\xt Mak 9:40; Luk 9:50; 11:23\xt*\x*“Tina nan namakam puvatɨ, a nan apanim. Ezɨ gumazim nan akuragha gumazamiziba akumakuir puvatɨ, gumazir kam men gɨntɨzima me tintinibar zui. \p \v 31 \x - \xo 12:31 \xo*\xt Mak 3:28-29; Luk 12:10; Aposel 7:51; 1 Timoti 1:13; Hibru 6:4-6; 10:26; 1 Jon 5:16\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, gumazamiziba amir arazir kuraba ko me Godɨn ziam gasɨghasɨzir akaba, God bar da gɨn amadagham. Eghtɨ gumazitam Godɨn Duamɨn ziam gasɨghasɨghtɨ, God an arazir kurar kam gɨn amadaghan kogham. \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Matyu 11:19; Luk 12:10; Jon 7:12; 7:52; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Eghtɨ gumazitam akar kuratam Gumazamizibar Otarim mɨkemeghtɨ, God an arazir kurar kam gɨn amadagham. Eghtɨ gumazitam Godɨn Duam akar kuratam a mɨkemeghtɨma, God dughiar kam ko gɨn izamin dughiamɨn, an arazir kurar kam gɨn amadaghan kogham. An arazir kurar kam an ikɨvɨra ikiam.” \s Temer kuraba ovɨzir kuraba bati \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt Matyu 7:16-20; Luk 6:44\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Temer aghuim ikɨtɨma, an ovɨzir aghuiba uaghan ikiam. Egh temer kuram ikɨtɨma, an ovɨzir kuraba uaghan ikiam. \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Matyu 3:7; 15:18; Luk 3:7; 6:45\xt*\x*Ia gumazir kuraba, ia kuruzir kurabar mɨn iti! Egh manmagh mɨgɨrɨgɨar aghuitam mɨkemegham? Puvatɨ. Ian navir averiabagh izɨvazir nɨghnɨzibar mara ian akatoribar otifi. \v 35 Gumazir aghuim, an navir averiamɨn aven nɨghnɨzir aghuiba a gizɨfa, egha amara arazir aghuibagh ami. Gumazir kuram, an navir averiamɨn aven nɨghnɨzir kuraba a gizɨfa, egha a mara arazir kurabagh ami. \v 36 Ezɨ kɨ ia mɨgei, Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, a pura men mɨgɨrɨgɨar nɨghnɨziba puvatɨziba bagh vaghvagh men azangsɨghɨva, me tuisɨgham. \v 37 God gɨn nɨn mɨgɨrɨgɨabagh nɨghnɨghɨva, nɨ tuisɨgham, eghtɨ nɨn mɨgɨrɨgɨabara nɨ damutɨ, God gumazir aghuim o gumazir kuram nɨ darɨgham.” \s Me mirakelɨn tam damuasa Iesusɨn azai \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 \x - \xo 12:38 \xo*\xt Matyu 16:1; Mak 8:11; Luk 11:16; Jon 6:30; 1 Korin 1:22\xt*\x*Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir maba ko Farisin maba kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, nɨ mirakelɨn arazitam damightɨ, e an ganigh fogh suam, nɨ guizbangɨra Godɨn ingangarim gami.” \p \v 39 \x - \xo 12:39 \xo*\xt Matyu 16:4; Mak 8:12; Luk 11:29-32\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Gumazamizir dughiar kamɨn itiba, me bar gumazamizir kuraba! Egha me guizbangɨra God baghavɨra itir puvatɨ. Me zurara mirakelɨn tamɨn ganasa. Me tamɨn ganighan kogham. Puvatɨ. God mirakelɨn arazir vamɨra men akagham. Godɨn akam inigha izir gumazim Jona batozir mirakelɨn kamra, me an ganam. \v 40 E fo, Jona arueba ko dɨmagarir pumuning ko mɨkezimɨn osirir ekiar mamɨn navir averiamɨn ike. Ezɨ kamaghɨra Gumazamizibar Otarim aruer 3pla ko dɨmagarir 3plan nguazimɨn aven ikiam.\f + \fr 12:40 \fr*\ft Nɨ Jona 1:17ɨn gan. Godɨn akam inigha izir gumazim Jona, uaghan Jonan gun mɨgɨa ghaze, a ghua nguibar ekiam Niniven ghua akam akurima gumazamiziba a baregha uan navibagh ira.\ft*\f* \v 41 \x - \xo 12:41 \xo*\xt Jona 3:5\xt*\x*Eghtɨ Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, Niniven gumazamiziba dɨkavigh ian arazir kurabar gun mɨkɨmam. Ia fo, Niniven adarazi Jona akunizir akam baregha navibagh ira. Ezɨ gumazir datɨrɨghɨn ian tongɨn itir mam, a bar Jona gafira! \v 42 \x - \xo 12:42 \xo*\xt 1 Atriviba 10:1-10; 2 Eghaghaniba 9:1-12; Matyu 12:6\xt*\x*Fomɨra Seban Atrivir Amizim nguazir kamɨn saghon ikegha Solomonɨn fofozir aghuimɨn akaba baraghasa ize. Ezɨ gumazir mam bar Solomon gafiragha ian tongɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, Gumazamiziba Godɨn Kotiamɨn Tuivamin Dughiamɨn, Seban Atrivir Amizim tugh datɨrɨghɨn itir gumazamizibar arazir kurabar gun mɨkɨmam.” \s Duar kuram uamategha ize \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 \x - \xo 12:43 \xo*\xt Jop 1:7; Luk 11:24; 1 Pita 5:8\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Duar kuram gumazir mam ategha dɨpaba puvatɨzir danganibar arua ikiamin danganiba buri, egha a tam batozir puvatɨgha, \v 44 egha uabɨ mɨgɨa ghaze, ‘Kɨ uamategh faragha ikezir dɨpenimɨn mangam.’ Egha a uamategha ghua garima, me dɨpenim avizɨ, a bar zuezɨma an itir biziba bar deragha ikia egha pura iti. \v 45 \x - \xo 12:45 \xo*\xt Hibru 6:4; 2 Pita 2:20-22\xt*\x*Egh duar kurar kam mangɨ, 7plan duar kurar a gafiragha arazir kurabagh amiba, men aku izam. Egh me mangɨ, dɨpenir kamɨn ikiam. Gumazir kam faragha paza ike, egh a datɨrɨghɨn bar pazavɨra ikiam, eghtɨ an dabirabim a faragha ikezir dabirabim bar a gafiragh bar ikuvigham. Arazir kamaghɨram amim, gumazamizir kurar datɨrɨghɨn itiba uaghan me bativam, eghtɨ me bar pazavɨra ikiam. Eghtɨ men dabirabim, faragha ikezir dabirabim bar a gafiragh bar ikuvigham.” \s Terara Iesusɨn amebam ko doziba \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 \x - \xo 12:46 \xo*\xt Matyu 13:55; Mak 3:31; Jon 2:12; Aposel 1:14\xt*\x*Iesus gumazamizir avɨribav gɨavɨra itima, an amebam ko doziba iza dɨpenimɨn azenan ikia a ko mɨkɨmasa. \v 47 Ezɨ gumazir mam a mɨgɨa ghaze, “Nɨ gan, nɨn amebam ko doziba azenan tuivighav ikia nɨ ko mɨkɨmasa.”\f + \fr 12:47 \fr*\ft Fofozir gumazir maba, vezɨn kamɨn akabav gɨa ghaze, Matyu uabɨ da osirizir puvatɨ. Gumazir igharazim akar kaba Mak 3:32 koma Luk 8:20 mɨrara mangasa, gɨn da osiri.\ft*\f* \p \v 48 Ezɨ Iesus gumazir kam ikaragha ghaze, “Tina nan amebam? Te nan doziba?” \p \v 49 Egha uan suren gumazamizibar akagha ghaze, “Ia gan! Nan amebam ko dozibar kara. \v 50 \x - \xo 12:50 \xo*\xt Jon 15:14; Rom 8:29; Galesia 5:6; 6:15; Kolosi 3:11; Hibru 2:11\xt*\x*Gumazamizir nan Afeziar uan Nguibamɨn itim ifongezir arazibar gɨn zuiba, me nan doziba ko nan amiziba ko nan amebam.” \c 13 \s Iesus witɨn ovɨziba // akurir akar isɨn zuim mɨgei \r (Mak 9:14; Luk 8:4-8) \p \v 1 Aruer kamra Iesus dɨpenim ategha azenan ghu. Egha ghua dɨpar dadarimɨn aperaghav iti. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Luk 5:1-3\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨriba a bagha ize, egha men avɨrim bar ekefe. Kamaghɨn a kurir mamɨn bɨraghava apera. Ezɨma gumazamiziba dɨpar dadarimɨn tuivighav iti. \v 3 Ezɨ Iesus akar isɨn zuir avɨribar me mɨgei. Egha kamaghɨn mɨgei, “Ia oragh. Gumazir mam witɨn ovɨziba inigha ghua uan azenimɨn da akuragha arui.\f + \fr 13:3 \fr*\ft Kar Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar ruarir Namba 3, a Matyun osiziribar aven iti. Akar kaba, da 12:3-52ɨn iti. Ezɨ God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn, mɨgɨrɨgɨar avɨriba dar iti.\ft*\f* \v 4 An ada akurima witɨn ovɨzir maba tuavimɨn irezɨma, kuaraziba iza da ame. \v 5 Ezɨ maba dagɨabagh isɨn itir nguazir evarim gire. Nguazir kam mɨtemezir puvatɨ, ezɨ witɨn ovɨziba zuamɨra afuangi. \v 6 Ezɨ dar biba bar nguazimɨn aven iraghuezir puvatɨ, ezɨ aruem anaga dagh isirazɨ, da isia mɨsɨngi. \v 7 Ezɨ witɨn ovɨzir maba benir dɨkoniba itir nguazim giregha, benibar tongɨn afuangizɨ, benir dɨkoniba aghuava da ikiagharɨki. Ezɨ dar ovɨziba mɨsevezir puvatɨ. \v 8 Ezɨ witɨn ovɨzir maba nguazir aghuim giregha dagheba mɨsefi. Maba 100plan ovɨziba mɨsevima, maba 60plan ovɨziba mɨsevima, maba 30plan ovɨziba mɨsefi. \v 9 Tina kuarimning iti, an oragh.” \s Iesus nɨghnɨzir manam ikia, akar isɨn zuibara mɨgei \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba gɨn iza kamaghɨn an azai, “Nɨ tizim bagha akar isɨn zuibar gumazamizibav gei?” \p \v 11 Ezɨ a me ikaragha ghaze, “God fofozim ia ganɨngizɨ, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akar mogomebagh fo. Ezɨ a fofozir kam me ganɨngizir puvatɨ. \v 12 \x - \xo 13:12 \xo*\xt Matyu 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\xt*\x*Gumazitam o amizitam Godɨn akabagh foghtɨ, God uan akabar fofozir igharaziba a danɨngam, eghtɨ a Godɨn akar avɨribagh fogham. Eghtɨ Godɨn akabagh foghan aghuazir tav, an fofozir muziarim God a dam a inigham. \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Godɨn Araziba 29:4\xt*\x*Men damaziba gara, egha me bizitamɨn gari puvatɨ. Egha me oragha, me bizitamɨn mɨngarim bar anebɨghizir puvatɨ. Kɨ bizir kamɨn tugha akar isɨn zuibar me mɨgei. \v 14-15 \x - \xo 13:14-15 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Mak 4:12; Jon 12:40; Aposel 28:26-27; Hibru 5:11\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaian mɨgɨrɨgɨaba gumazamizir kaba bagha guizbangɨram otifi. A kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Gumazamizir kaba uan navir averiabar kua, \q2 ezɨ men kuariba oraghan aghua, \q3 ezɨ men damaziba okafi. \q1 Me kamaghɨn amima, God ghaze, markɨ, \q2 men damaziba bizitamɨn ganighai, \q3 men kuariba oreghai. \q1 Ezɨ men naviba kuiaghirezɨ me mɨgɨrɨgɨabagh foghava egha navibagh iragha na bagha izima, \q2 kɨ ua me inigha me gamizɨma me deraghai. \q1 Me kamaghɨn damuan aghua, \q2 kamaghɨn me zuraram oraghɨva, \q3 egh deragh bizitamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham. \q2 Me zurara ganɨva, \q3 egh deragh bizitamɨn ganighan kogham.’ \b \m \v 16 \x - \xo 13:16-17 \xo*\xt Luk 10:23-24\xt*\x*“Ezɨ ia, ian damaziba bizibar gari, ezɨ ian kuariba akam barasi. Kamaghɨn ia bar akongegh! \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Jon 8:56; Hibru 11:13; 1 Pita 1:10-12\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazir avɨriba ko gumazamizir aghuir avɨriba, me ia datɨrɨghɨn garir bizibar ganamin ifongiar bar ekiam ikia, me dar ganizir puvatɨ. Egha ia datɨrɨghɨn orazir akar kaba, me da baraghan ifongiar bar ekiam ikia, me tam baraghizir puvatɨ.” \s Witɨn akar isɨn zuimɨn mɨngarim \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia datɨrɨghɨn oragh, gumazim witɨn ovɨziba akunizir akar isɨn zuimɨn mɨngarimra kara. \v 19 Gumazamizir God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam baragha anebɨzir puvatɨziba, me witɨn ovɨzir tuavim girezibar mɨn ami. Me Godɨn akam barazima, Satan zuamɨra izava me oraghizir akaba me dama, da ini. \v 20 Ezɨ witɨn ovɨzir dagɨabagh isɨn itir nguazim gireziba, da gumazamiziba Godɨn akam baragha zuamɨra nɨghnɨzir gavgavim an ikia bar akonge. \v 21 Ezɨ men biba puvatɨ, egha dughiar bar otevimra iti. Eghtɨ gumazitaba izɨ Godɨn akam bagh pazɨ me damuva osɨmtɨziba me darɨghtɨma, me zuamɨra God ategham. \v 22 \x - \xo 13:22 \xo*\xt Matyu 6:19-34; Luk 12:16-21; 1 Timoti 6:9-10; 6:17\xt*\x*Ezɨ witɨn ovɨzir benir dɨkonibar tongɨn ireziba, kar gumazamiziba Godɨn akam baraghava, egha uaghan nguazir kamɨn osɨmtɨzibagh nɨghnɨgha, uaghan dagɨar avɨriba iniasa nɨghnɨsi. Ezɨ bizir kaba Godɨn akaba ikiagharɨghizɨma da mɨsevir puvatɨ. \v 23 Ezɨ witɨn ovɨzir nguazir aghuim gireziba, kar gumazamizir Godɨn akam baragha deragha anebɨgha a gɨfoziba. Gumazamizir kaba mati witɨn ovɨziba mɨsɨva, maba 100plan ovɨziba mɨsefi, ezɨ maba 60plan ovɨziba mɨsefi, ezɨ maba 30plan ovɨziba mɨsefi.” \s Ogher kuraba azenimɨn otivizir akar isɨn zuim \p \v 24 Egha Iesus uam akar isɨn zuir mamɨn kamaghɨn me mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati gumazir mam witɨn ovɨzir aghuiba uan azenimɨn da akuni. \v 25 Ezɨ gumazamiziba akuima gumazir witɨn ovɨziba akunizimɨn apanim iza ogher kuramɨn ovɨziba isa witbar tongɨn da akunigha ghu. \v 26 Ezɨ witba gɨn aghuigha mɨsɨvasava amima, me gari ogher kurar kam uaghan iti. \v 27 Ezɨ azenir kamɨn ghuavimɨn ingangarir gumaziba ghua a mɨgɨa ghaze, ‘Gumazir ekiam, e ghaze nɨ witɨn ovɨzir aghuiba uan azenim mɨkɨni. Manmagh amizɨma, ogher kurar kam uaghan otifi?’ \p \v 28 “Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, ‘Nan apanir mam arazir kam gami.’ \p “Ezɨ an ingangarir gumaziba an azai, ‘Nɨ ifueghtɨma, e mangɨ ogher kam suegham?’ \p \v 29 “Ezɨ a ghaze, ‘Markɨ. Ia ogher kuraba asighsuva, uaghan witba asiam. Kamaghɨn da asian markɨ. \v 30 \x - \xo 13:30 \xo*\xt Matyu 3:12\xt*\x*Ia da ateghtɨma da mar witba ko aghung, mangɨ dagheba iniamin dughiamɨn otogh. Eghtɨ kɨ ingangarir kam damuamin gumaziba kamagh me mɨkɨmam: Ia ogher kurar kam faragh anesɨva a dapongsɨva an ikɨzibar amu. Eghɨva ia witba iniva da akuvagh da isɨva nan dagher dɨpenim darɨgham.’ ” \s Mastetɨn ovɨzimɨn akar isɨn zuim \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31 Egha Iesus akar isɨn zuir igharazir mamɨn me mɨgɨa ghaze, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati zuravarir me mastet arɨzimɨn ovɨzimɨn mɨn ami. Gumazir mam mastetɨn ovɨzim inigha ghua uan azenimɨn anekuni. \v 32 Mastetɨn ovɨzim dagher igharazibar ovɨzibar mɨn ekevezir puvatɨ. A bar sufi. Egha an aghuir dughiamɨn an azenimɨn itir zuravarir mabagh afiragham. A tememɨn mɨn aghungigham, eghtɨma kuaraziba izɨva an aguabar mɨkonibar ingaram.” \s Yisɨn akar isɨn zuim \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Egha Iesus akar isɨn zuir igharazir mam kamaghɨn me mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam, a yisɨn mɨn ami. Amizir mam yisɨn muziarir mam inigha, plauan dramɨn ekiamɨn itim inigha, aning verevere. Ezɨ plauan kam gɨn bar bui.” \s Iesus Godɨn akam // akar isɨn zuibara anekuri \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Iesus gumazamizibav geir mɨgɨrɨgɨaba, an akar isɨn zuibara da akuri. Egha a mɨgɨrɨgɨatam abigha me mɨkemezir puvatɨ, an akar isɨn zuibara me mɨgei. \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Onger Akaba 78:2\xt*\x*Fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ akar isɨn zuibara ia mɨkɨmam. Bizir maba, nguazir kam otozir dughiamɨn da muega iza datɨrɨghɨn tu, ezɨ kɨ bizir kabar eghaghanim damuasa.” Iesus akar kam damutɨ an otivasa, kamaghɨn an akar isɨn zuir kabagh ami. \s Ogher kurabar akar isɨn zuimɨn mɨngarim \p \v 36 Egha Iesus gumazamiziba ategha ghua dɨpenimɨn aven ghu. Ezɨ an suren gumaziba an gɨn iza ghaze, “Nɨ ogher kurabar akar isɨn zuimɨn mɨngarimɨn gun e mɨkɨmam, o?” \p \v 37 Ezɨ Iesus me ikaragha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Gumazir witɨn ovɨzir aghuiba akunizim, a Gumazamizibar Otarim. \v 38 \x - \xo 13:38 \xo*\xt 1 Korin 3:9\xt*\x*Azenim, kar nguazir kam. Witɨn ovɨzir aghuiba, kar gumazamizir God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikiamiba. Ogher kuraba, kar Satanɨn gumazamiziba. \v 39 Apanir ogher kuram akunizim, a Satan. Dagheba iniamin dughiam, kar nguazir kam gɨvamin dughiam. Ezɨ enselba, me dagheba iniamin ingangarir gumaziba. \v 40 \x - \xo 13:40 \xo*\xt Matyu 7:16; Jon 15:6\xt*\x*Egha mati gumaziba ogher kuraba akuva dagh aboi, kamaghɨra enselba nguazir kam gɨvamin dughiamɨn, me kamaghɨn damuam. \v 41 \x - \xo 13:41 \xo*\xt Matyu 24:31; 25:31-46; Mak 13:27\xt*\x*Gumazamizibar Otarim uan enselba amadaghtɨ, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven itir gumazamiziba, men tongɨn itir gumazir arazir kurabagh amiba ko gumazir nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨziba, enselba bar me batuegham. \v 42 \x - \xo 13:42 \xo*\xt Matyu 8:12\xt*\x*Egh me me isɨva, avir ekiam me kunigham. Eghtɨ me avir kamɨn ikɨva arangɨva atariba kuskugham. \v 43 \x - \xo 13:43 \xo*\xt Daniel 12:3; 1 Korin 15:42; 15:53; 15:58\xt*\x*Eghtɨ dughiar kamɨn gumazamizir aghuiba uan Afeziam Bizibagh Ativamin Nguibamɨn aven ikɨ, aruemɨn mɨn sɨgham. Tina kuarimning iti, an oragh.” \s Bizir ivezim bar pɨn kozimɨn akar isɨn zuim \p \v 44 \x - \xo 13:44 \xo*\xt Aisaia 55:1; Matyu 19:29; Luk 14:33; Filipai 3:7-8; Akar Mogomem 3:18\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, me bizir ivezir bar pɨn kozim isava azenimɨn nguazimɨn aven a modo. Ezɨ gumazir mam a bato, egha uam anevara. Egha bar akuegha, ghua uan biziba bar da amaga, dagɨaba inigha ghua, azenir kam itir nguazim givese.” \s Manmaniar ivezir bar pɨn kozimɨn akar isɨn zuim \p \v 45 Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, dagɨar ingangarim gamir gumazir mam. Gumazir kam manmaniar bar aghuiba bagha ruiagha arui. \v 46 \x - \xo 13:46 \xo*\xt Aghuzir Akaba 2:4; 3:14-15; 8:10; 8:19\xt*\x*Egha ghua manmaniar bar aghuir ivezir bar pɨn kozir mam bato. Egha ghua uan biziba bar dagɨaba bagha da amada. Egha ghua manmaniar bar aghuir kam givese.” \s Ivemɨn akar isɨn zuim \p \v 47 \x - \xo 13:47 \xo*\xt Matyu 22:9-10\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Akar isɨn zuir mam kamakɨn. God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, me ivem akunizɨ a dɨpar averiamɨn ghuaghira, osirir guar avɨriba, dar kome. \v 48 Ezɨ ivem izɨvazɨma, me a gekuigha dɨpar dadarim gatɨ. Egha me apiagha osirir aghuiba mɨsɨva da isava itaribav kɨri. Egha osirir kuraba me da makuri. \v 49 \x - \xo 13:49 \xo*\xt Matyu 25:32\xt*\x*Nguazir kam gɨvamin dughiam kamaghɨra. Enselba izɨva gumazir kuraba, gumazir aghuibar tongɨn me amɨsɨvam. \v 50 \x - \xo 13:50 \xo*\xt Matyu 13:42; Luk 13:28\xt*\x*Egh me isɨva, avir ekiamɨn me akunam. Eghtɨ me avir ekiar kamɨn ikɨ, arangɨva atariba kuskugham.” \p \v 51 Egha Iesus uan suren gumazibar azai, “Ia ti akar kamɨn mɨngarim gɨfo?” \p Ezɨ me ghaze, “Are.” \p \v 52 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨn amizɨ, gumazir manam Judan Arazibagh fozir gumazimɨn ikia, egha gɨn God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akabar mɨngariba a dagh fo, egha a mati dɨpenir mamɨn ghuavimɨn mɨn ami. A uan dɨpenimɨn aven ghua bizir igiaba ko ghuriba bar da isava azenim garɨsi.” \s Nasaretɨn itir darazi Iesusɨn aghuagha, akɨribagh ighegha a gasara \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 \x - \xo 13:53 \xo*\xt Matyu 7:28\xt*\x*Iesus akar kaba akunigha gɨvagha danganir kam ategha, \v 54 \x - \xo 13:54 \xo*\xt Matyu 2:23; Mak 6:1; Luk 4:16; 4:22; Jon 7:15\xt*\x*uan nguibamɨn ghu. A ghua men God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghugha, Godɨn akamɨn gumazamizibar sure gami. Ezɨ me an akam baragha dɨgavir kuram gami. Egha ghaze, “Gumazir kam managh fofozir kam ini? Egha a mirakelba manmaghɨn dagh ami? \v 55 \x - \xo 13:55 \xo*\xt Jon 6:42\xt*\x*E a gɨfo, a dɨpenibar ingarir gumazimɨn otarim, ezɨ Maria an amebam. Ezɨ Jems ko Josep ko Saimon ko Judas, me an doziba. \v 56 An buaramiziba bar kagh e ko iti. Kamaghɨn a manmaghɨn bizir kabar amutɨ, da otivam.” \v 57 \x - \xo 13:57 \xo*\xt Matyu 11:6; Mak 6:3-4; Luk 4:24; Jon 4:44\xt*\x*Me kamagh mɨgɨa navir averiaba Iesusɨn ikufi. Ezɨ Iesus me mɨgɨa ghaze, “Godɨn akam inigha izir gumazim, nguibar igharazibar ziar ekiam otifi. Egha a uan nguibam ko uan dɨpenimɨn aven, a ziaba puvatɨ.” \v 58 \x - \xo 13:58 \xo*\xt Mak 6:5-6\xt*\x*Me nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, a nguibar kamɨn mirakelɨn avɨribagh amizir puvatɨ. \c 14 \s Herot ghaze, Iesus ti Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1-2 Dughiar kamɨn Galilin Distrighɨn Atrivim Herot, a Iesus amizir araziba baregha, kamaghɨn uan ingangarir gumazibav gei, “Gumazir kam ti, Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon, an aremegha ua dɨkafi. Kamaghɨn a mirakelbar amuamin gavgavim iti.”\f + \fr 14:1-2 \fr*\ft Herotɨn kamɨn ziar mam Antipas. A Galilin Distrighɨn gari. An afeziam atrivimɨn itima, Maria Iesus bate. Nɨ Matyu 2ɨn gan.\ft*\f* \p \v 3-4 \x - \xo 14:3-4 \xo*\xt Ofa Gami 18:16; 20:21; Matyu 11:2; Luk 3:19-20\xt*\x*Herot fo, a faragha uan dozimɨn Filipɨn amuim Herodias inigha an iti. Ezɨ Jon bizir kam bagha Herot mɨgɨavɨra ikia ghaze, “Nɨ arazir kuram gamua uan dozimɨn amuim inigha an iti.” Ezɨ Herot bizir kam bagha Jonɨn suiragha a ikegha a isava kalabus gatɨ. \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Matyu 21:26; Luk 20:6\xt*\x*Egha a mɨsueghtɨ an aremeghasa nɨghnɨsi. Egha a gumazamizibar atiatingi. A fo, me ghaze, Jon Godɨn akam inigha izir gumazim. \p \v 6 Ezɨ aruer mamɨn gumazir maba iza Herotɨn gara, an amebam a batezir dughiam gɨnɨghnɨgha, a koma apa iti. Ezɨ Herodiasɨn guivim men guamɨn ighiam gizi. Ezɨ Herot bar an ighiam bagha bar akonge. \v 7 Egha Herot dafarim overiamɨn akuigha kamaghɨn a mɨgei, “Bar guizbangɨra, nɨ bizir manam gifongegh nan azaraghtɨ, kɨ bizir kam nɨ danigham.” \p \v 8 Ezɨ Herodias nɨghnɨziba uan guivim ganɨngi, ezɨ guivim ghua kamaghɨn Herot mɨgei, “Nɨ Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazimɨn dapanim isɨ itaritam dafagh a inigh izɨ na danɨngigh.”\f + \fr 14:8 \fr*\ft Herodias uan guivim ko, aning deraghvɨra foghasa, Jon guizbangɨra areme, kamaghɨn amizɨ, aning ghaze, nɨ an dapanim isɨva itarim datɨgh a inigh izɨ ga danɨngigh.\ft*\f* \p \v 9 Atrivim akar kam baregha bar oseme. Egha a fo, a uabɨ gumazir a ko itibar damazimɨn akar gavgavim gamigha, kamaghɨn, an aghumsɨzim inian aghua. Egha a mɨdorozir gumaziba akar gavgavim me ganɨngizɨma me guivim mɨkemezɨ moghɨn ami. \v 10 \x - \xo 14:10 \xo*\xt Matyu 17:12; Mak 6:27; Luk 9:9\xt*\x*A gumazir mam amadazɨma, a ghua kalabusɨn mɨdorozir gumazibav kemezɨ, me Jonɨn fɨrim atu. \v 11 Egha Jonɨn dapanim itarir mam dafagha, guivim bagha a inigha iza a ganɨngi. Ezɨ an a inigha ghua uan amebam ganɨngi. \v 12 Ezɨ Jonɨn suren gumaziba iza an kuam inigha ghua anefa. Me anefagha gɨvagha ghua Iesus mɨkeme. \s Iesus dagheba isa // 5,000 gumazibagh anɨngi \r (Mak 6:31-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 13 Ezɨ Iesus kamaghɨn oraki, me Jonɨn fɨrim atuzɨma an areme. Ezɨ a nguibar kam ategha kurim inigha uan suren gumaziba ko, gumazamiziba puvatɨzir danganir mamɨn ghu. Ezɨ gumazamizir avɨrim orazima, a danganir kamɨn ghu. Ezɨ me nguibar ekiam ategha, a buria uan suebar zui. \v 14 \x - \xo 14:14 \xo*\xt Matyu 9:36; Mak 6:34\xt*\x*Ezɨ Iesus ghua dɨpar dadarimɨn otogha garima, gumazamizir bar avɨriba iti. Ezɨ a men apangkuva men gumazamizibar arɨmariaba akɨra da gefi. \p \v 15 Aruem gevima, Iesusɨn suren gumaziba iza kamaghɨn a mɨgei, “Kar gumazamiziba puvatɨzir danganim, ezɨ amɨnim pɨrasava ami. Kamaghɨn amizɨ, nɨ gumazamiziba amangɨtɨ, me mangɨ nguibabar uari bagh daghebagh ivez.” \p \v 16 Ezɨ Iesus uan suren gumaziba kamaghɨn me mɨgei, “Me tizim bagh mangam? Ia uari daghetaba me danɨng.” \p \v 17 Ezɨ me ghaze, “E bar bretɨn rubuzir 5pla ko osirir pumuningra iti.”\f + \fr 14:17 \fr*\ft Judaba ingarir bretba ekevezir puvatɨ. Da en skonbar mɨn gari. Ezɨ bretɨn 5pla, gumazir pumuningra damam.\ft*\f* \p \v 18 Ezɨ a ghaze, “Ia bretba ko osirimning inigh izɨ.” \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xo*\xt Matyu 15:35-39; Mak 8:6-10\xt*\x*Egha Iesus gumazamizibav geima, me grazim gapia. Ezɨ a 5plan bretba ko osirir pumuning inigha kogha overiamɨn gara Afeziam mɨnabi. Egha bretba bɨgha uan suren gumazibagh anɨngi. Ezɨ an suren gumaziba da isava gumazamizibagh anɨdi. \v 20 \x - \xo 14:20 \xo*\xt 2 Atriviba 4:44; Mak 6:42-43; Luk 9:17; Jon 6:11-13\xt*\x*Ezɨ gumazamizir kaba bar amegha, naviba bar izefe. Ezɨ dagher naba itima, me da akuvagha 12plan akɨrabagh aghui. \v 21 Gumazir amezibar dɨbobonim 5,000ɨn tu. Me amiziba ko boriba dɨponezir puvatɨ. \s Iesus dɨpam gisɨn tugha zui \r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21) \p \v 22 Ezɨ Iesus uan suren gumaziba amaga me mɨgɨa ghaze, me faragh bot inigh dɨpamɨn vongɨn mangɨ. A uabɨ ikɨ gumazamiziba amangam. \v 23 \x - \xo 14:23 \xo*\xt Luk 6:12; 9:28\xt*\x*A gumazamiziba amadagha, egha uabɨra ikia God ko mɨkɨmasa mɨghsɨamɨn ghuavanabo. Ezɨ amɨnim pɨrizɨma, Iesus uabɨra iti. \v 24 Ezɨ bot dadarimɨn saghon ghuzɨma, amɨnim botɨn guamɨn dɨkavigha me givaima ongarim men bot mɨsosi. \v 25 Ezɨ amɨnim tiasava amima, Iesus dɨpam gisɨn arua uan suren gumaziba bagha zui. \v 26 \x - \xo 14:26 \xo*\xt Luk 24:37\xt*\x*Me garima, Iesus dɨpam gisɨn izima, me bar puv atiatiava agoa ghaze, kar ti duam. Egha atiatiava arai. \v 27 Ezɨ Iesus zuamɨra me mɨgɨa ghaze, “Ia gavgafigh, kar kɨrara. Ia atiatingan markɨ!” \p \v 28 Ezɨ Pita an akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, guizbangɨra nɨrara, nɨ na mɨkemeghtɨ, kɨ dɨpam gisɨn nɨ bagh mangam.” \p \v 29 \x - \xo 14:29 \xo*\xt Jon 21:7\xt*\x*Ezɨ Iesus ghaze, “Nɨ izɨ.” \p Ezɨ Pita bot ategha dɨpam gisɨn Iesus bagha zui. \v 30 A ghua amɨnir gavgavimɨn gari, a bar ekevezɨma an atiatia dɨpamɨn aven ghuaghiri. Egha dei, “Ekiam, nɨ nan akuragh!” \p \v 31 \x - \xo 14:31 \xo*\xt Matyu 8:26\xt*\x*Ezɨ Iesus zuamɨra uan agharim amadagha Pitan suira. Egha kamaghɨn Pitan mɨgei, “Nɨn nɨghnɨzir gavgavim sufi. Nɨ tizim bagha okam nɨghnɨsi?” \v 32 Egha aning me gatɨn botɨn ghuavanabo, ezɨ amɨnim pura gɨfa. \p \v 33 \x - \xo 14:33 \xo*\xt Onger Akaba 2:7; Mak 4:39; Luk 4:41; Jon 6:69; Rom 1:4\xt*\x*Ezɨ botɨn itir gumaziba Iesusɨn ziam fa ghaze, “Bar guizbangɨra, nɨ Godɨn Otarim!” \s Iesus Genesaretian arɨmariar gumazamizir avɨribar arɨmariaba agɨfa \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Egha Iesus uan suren gumaziba ko dɨpamɨn vongɨn ghugha, ghua Genesaretɨn nguibamɨn otifi. \v 35 Ezɨ kagh itir darazi Iesusɨn gara a gɨfo. Egha akam amadazɨ, a nguibar roghɨra itibar ghuzɨ, me arɨmariaba itir darazi bar me inigha Iesus bagha ize. \v 36 \x - \xo 14:36 \xo*\xt Matyu 9:20-21; Mak 5:27-28; Luk 8:44\xt*\x*Egha me a gakaghora ghaze, a men asughtɨma, arɨmariaba itiba an korotiar avɨzibar suigham. Ezɨ gumazamizir an korotiamɨn suiziba, men arɨmariaba gɨfa. \c 15 \s Godɨn Araziba Judan ovavibar arazibagh afira \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Dughiar kamɨn Farisin maba ko Judan Arazibagh fozir gumazir maba Jerusalem ategha Iesus bagha ize. Egha me kamagh an azai, \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Mak 7:5; Luk 11:38\xt*\x*“Manmaghɨn amizɨ, nɨn suren gumaziba en ovaviba anɨngzir arazibar gɨn zuir puvatɨ? Egha me damasa uan dafariba ruer puvatɨ.”\f + \fr 15:2 \fr*\ft Suren gumazibar dafariba bar mɨzezir puvatɨzɨ me api. Puvatɨ. Judaba Godɨn damazimɨn mɨzan atiatingi, egha bizir mɨzɨrɨzitamɨn suighan aghua. Kamaghɨn amigha me ghaze, me faragh uan dafariba ruegh, Godɨn damazimɨn zuegh, egh daghebar amam.\ft*\f* \p \v 3 Ezɨ Iesus men akam ikaragha kamaghɨn me mɨgei, “Manmagh amigha ia Godɨn Arazibar gɨn zuir puvatɨ, egha uan arazibar gɨn zui? \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12; 21:17; Ofa Gami 20:9; Godɨn Araziba 5:16\xt*\x*E fo, God ghaze, ‘Ia uan afeziaba ko amebabar akaba baragh men apengan ikɨ.’ Egha ghaze, ‘Gumazitam akar kuratam uan afeziam ko amebam mɨkemeghtɨ, ia gumazir kam mɨsueghtɨ, an aremegh.’ \v 5 Ezɨ ia kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazitam uan amebam ko afeziamɨn akurvaghsɨ dagɨaba atɨgha, egha ua gɨn aningɨn akuraghan aghuagha, kamaghɨn aning mɨgei, “Kɨ guan akuraghasa atɨzir dagɨaba, gua markɨ. Kɨ da isɨ God danɨngam.” ’ A kamaghɨn mɨkɨmɨva, amebam ko afeziam gɨnɨghnɨgh deragh aningɨn akurvaghan kogham. \v 6 Ia kamaghɨn amua, ian arazir kabar, ia Godɨn Araziba ategha, uan ovavibar araziba faraghavɨra darɨsi. Egha Godɨn akam gamima, a mati pura bizim. \p \v 7 “Ia uarira uarigh gifarir gumazibara! Godɨn akam inigha izezir gumazim Aisaia guizbangɨra ian arazibar gun kamaghɨn mɨgei, \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Esekiel 33:31\xt*\x*\x - \xo 15:8-9 \xo*\xt Aisaia 29:13\xt*\x*‘Gumazamizir kaba, me uan akatoribar nan ziam fe, egha men naviba ko nɨghnɨziba bar saghon iti. \v 9 \x - \xo 15:9 \xo*\xt Kolosi 2:18-22; Taitus 1:14\xt*\x*Me gumazibar akabar uari sure gamua uari gifara egha ghaze, kar Godɨn akam. Kamaghɨn amizɨ, me nan ziam guizbangɨra a fer puvatɨ.’ ” \s Iesus Godɨn damazimɨn // mɨzezir bizibav gei \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Egha Iesus gumazamizibar diazɨma me a bagha izima a kamaghɨn me mɨgei, “Ia oragh, egh deragh nɨghnɨgh! \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Matyu 12:34; Aposel 10:15; Rom 14:14; 14:17; 1 Timoti 4:4; Taitus 1:15\xt*\x*Bizir gumazamizibar akatoribar ikegha ghuaghiriba, da me gamima, me Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ. Bizir navibar ikia akatoribar otiviba, da gumazamizibagh amima, me Godɨn damazimɨn mɨze.” \p \v 12 Ezɨ gɨn an suren gumaziba iza kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ ti kamaghɨn fo, Farisiba nɨ mɨkemezir mɨgɨrɨgɨam baregha men muriaba bar ikufi?” \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Jon 15:2; 1 Korin 3:7\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Nan afeziar uan Nguibamɨn itim, an azenim iti. Egha bizir a dɨkezir puvatɨziba, a biba sara da asiam. \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt Aisaia 9:16; Malakai 2:8; Matyu 23:16; Luk 6:39; Rom 2:19\xt*\x*Ia gumazir kabagh nɨghnɨghan markɨ. Me damazir okavɨrɨziba, egha me tuavim isava gumazir igharazimɨn akakasi. Eghtɨ gumazir damazir okavɨrɨzim tuavim isava gumazir okavɨrɨzir mamɨn akakagh, egh aning vɨrara mangɨ mozimɨn magɨrɨgham.” \p \v 15 Ezɨ Pita Iesusɨn azai, “Nɨ gumazamizibav kemezir akar isɨn zuimɨn mɨngarim e bagh anebightɨ, e a gɨfogham?” \p \v 16 Ezɨ Iesus ghaze, “Manmagh ami, ia ti uaghan gumazir igharazibar mɨrara fozir puvatɨghavɨra iti. \v 17 Ia ti kamaghɨn fozir puvatɨ, bizir akatorimɨn aven zuiba ghua navimɨn zuima, muriam da batozima, ezɨ gumazim dagh avi. \v 18 \x - \xo 15:18 \xo*\xt Matyu 12:34; Jems 3:6\xt*\x*Ezɨ bizir akatoribar otiviba da nɨghnɨzimɨn ikegha ize. Egha da gumazamizibagh amima, me Godɨn damazimɨn mɨze. \v 19 \x - \xo 15:19 \xo*\xt Jenesis 8:21; Aghuzir Akaba 6:14; Jeremaia 17:9; Matyu 12:34; Mak 7:21\xt*\x*Kɨ gumazamizibar nɨghnɨzibar otivir bizir kabav gei, nɨghnɨzir kuraba, ko gumazibav soagharɨzir araziba, ko gumazamiziba tintinibar uari isava akuir araziba, ko poroghamiba uari bakeir araziba, ko okɨmakɨar araziba, ko kotiabar gumazamizibagh ifarir araziba, ko gumazamizibar ziabagh asɨghasɨzir araziba. \v 20 Arazir kaba gumazamizibagh amima, me Godɨn damazimɨn mɨze. Gumazamiziba dafariba ruer puvatɨgha api, arazir kam me gamima me Godɨn damazimɨn mɨzezir puvatɨ.” \s Kenanian amizim nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Ezɨ Iesus nguibar kam ategha ghua nguibar ekiamning Taia ko Saidonɨn nguazimɨn ghu. \v 22 Ezɨ Kenanian amizir mam danganir kamɨn ikegha iza kamaghɨn dei, “Ekiam, nɨ Devitɨn Otarim, nɨ nan apangkuvigh! Duar kuram nan guivim gapazagha a gasɨghasɨsi.” \p \v 23 Ezɨ Iesus mɨgɨrɨgɨatamɨn a ikarazir puvatɨ. Ezɨ an suren gumaziba a bagha iza a mɨgɨa ghaze, “Amizir kam dɨaghdiagha en gɨn izi. Nɨ anemadaghtɨ a mangɨ.” \p \v 24 \x - \xo 15:24 \xo*\xt Matyu 10:5-6; Aposel 3:25-26; Rom 15:8\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “God Israelian akurvaghasavɨra na amada. Me sipsipba gumazir dar ganamiba puvatɨzɨ moghɨn iti.” \p \v 25 Ezɨ amizir kam Iesusɨn boroghɨra iza, tevimning apɨrigha aviragha uan guam nguazim gatɨgha a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, nɨ nan akuragh.” \p \v 26 Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Kar arazir kuram, gumazimɨn boribar dagheba inigh afiabav kɨnam.”\f + \fr 15:26 \fr*\ft Iesus amizir kam dɨkabɨnasava amir puvatɨ. A kamaghɨn ifonge, a faraghavɨra Godɨn Akar Aghuim isɨ Israelɨn adarazir anɨngightɨ, gɨn igharaziba oragham. Kamaghɨn Iesus akar isɨn zuir kam gamua ghaze, Israelia boribar mɨn itima, igharaz darazi afiabar mɨn iti. Da afiar atiaba puvatɨ, en afiar e ko dɨpenibar akuiba. Ezɨ Iesus amizir kamɨn nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha an akura.\ft*\f* \p \v 27 Ezɨ amizim ghaze, “Ekiam, nɨ guizbangɨra mɨgei. Ezɨ afiar doziba uaghan uan ghuavimɨn dakozimɨn apengan irezir dagher muzemziariba api.” \p \v 28 \x - \xo 15:28 \xo*\xt Matyu 8:10; 8:13\xt*\x*Ezɨ Iesus akar kam baregha kamagh amizim mɨgei, “Amizim, nɨn nɨghnɨzir gavgavim bar ekefe. Bizir nɨ bativasa nɨ ifongezim, a mar nɨ batif.” Ezɨ dughiar kamra an guivim ua dera. \s Iesus arɨmariaba itir gumazamizir avɨribar arɨmariaba agɨfa \p \v 29 Ezɨ Iesus nguibar kam ategha Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarimɨn zui. Egha ghua mɨghsɨar mamɨn anabogha apera. Ezɨ avɨrir ekiam a bagha izi. \v 30 Egha suer kuraba ko, damazir okavɨrɨziba ko, soroghafarir ikɨzɨrɨziba ko, mɨgeir puvatɨziba ko, arɨmariar igharaziba uaghan, me da inigha iza Iesusɨn dagarimningɨn boroghɨn me arɨki. Ezɨ a bar men arɨmariaba batozima, me ua dera. \v 31 \x - \xo 15:31 \xo*\xt Mak 7:37\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba garima, mɨgeir puvatɨziba mɨgei, soroghafarir ikɨzɨrɨziba ua dera, suer kuraba uam arui, damazir okavɨrɨziba ua gari, ezɨ me nɨghnɨzir avɨribagh ami. Egha me Israelɨn Godɨn ziam fe. \s Iesus dagheba // 4,000plan gumazibagh anɨngi \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 \x - \xo 15:32 \xo*\xt Matyu 14:14\xt*\x*Ezɨ Iesus uan suren gumazibar diazɨ, me izima a kamaghɨn me mɨgei, “Gumazamizir kaba, me na ko aruer pumuning ko mɨkezimɨn ikia, egha dagheba puvatɨgha mɨtiriam men azi, kamaghɨn kɨ men apangkufi. Mɨtiriam men aghɨtɨ, kɨ me amangan aghua. Me mangɨ damaziba men isirtɨ, me tuavimɨn dagh iram.” \p \v 33 Ezɨ an suren gumaziba a mɨgei, “Kar gumazamiziba puvatɨzir danganim. E managh bretɨn avɨriba inigh avɨrir ekiar kam danɨngam?” \p \v 34 Ezɨ Iesus men azai, “Ia manmagh bretba iti?” \p Ezɨ me ghaze, “E 7plan bretɨn rubuziba ko osirir dozir vaghvaziba iti.” \p \v 35 Ezɨ Iesus gumazamizibav geima, me nguazim gapia. \v 36 Ezɨ a 7plan bretɨn rubuziba ko osiriba inigha God mɨnabagha da bɨaghsuegha da tuiragha uan suren gumazibagh anɨngi. Ezɨ suren gumaziba da isava gumazamizibagh anɨdi. \v 37 Ezɨ me bar apa izɨfa. Ezɨ dagher naba itima, me da isa 7plan akɨrabagh aghui. \v 38 Gumazir ameziba, men dɨbobonim 4,000ɨn tu. Me amiziba ko boriba dɨponezir puvatɨ. \v 39 Ezɨ Iesus me amadazɨ, me zuima a bot inigha Magadan nguazimɨn ghu. \c 16 \s Me Iesus mɨgɨa ghaze, // a mirakelɨn tam damuam \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xo*\xt Matyu 12:38; Luk 11:16; 1 Korin 1:22\xt*\x*Ezɨ Farisiba ko Sadyusiba Iesus basamasa a bagha izi. Me iza ghaze, a mirakelɨn arazitam damightɨ, me an ganigh kamaghɨn fogham, a guizbangɨra Godɨn ingangarim gami. \v 2 Ezɨ a kamaghɨn men mɨgɨrɨgɨaba ikaragha ghaze, “Ia guaratɨzibar ghaze, overiam aghevezɨ, gurumɨn dughiam deragham. \v 3 Egha mɨzarazibar ia ghaze, ghuariam korogha pɨzima, aruem aghevezɨ, ia ghaze, amozim datɨrɨghɨn izɨtɨma, dughiam deraghan kogham. Guizbangɨra, ia overiamɨn otivir biziba deravɨra dagh fo. Egha ia dughiar kamɨn otivir arazibar gara da abɨzir puvatɨ.\f + \fr 16:2-3 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba ghaze, ves 2 ko ves 3ɨn itir mɨgɨrɨgɨaba, gumazir igharazir mam gɨn da osiri. Egha ghaze, Matyu da osirizir puvatɨ.\ft*\f* \v 4 \x - \xo 16:4 \xo*\xt Matyu 12:39; Luk 11:29\xt*\x*Gumazamizir dughiar kamɨn itiba, me bar gumazamizir kuraba! Egha me guizbangɨra God baghavɨra itir puvatɨ. Me zurara mirakelɨn tamɨn ganasa. Me tamɨn ganighan kogham. Puvatɨ. God mirakelɨn arazir vamɨra men akagham. Godɨn akam inigha izir gumazim Jona batozir mirakelɨn kamra, me an ganam.” Egha Iesus me ategha ghu. \s Farisiba ko Sadyusibar // yisɨn akar isɨn zuim \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Egha Iesus uan suren gumaziba ko ghua dɨpamɨn vongɨn otifi, egha gɨn gari, me bretɨn tam inian okɨnɨghnɨki. \v 6 \x - \xo 16:6 \xo*\xt Luk 12:1\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia deragh uari bagh gan. Ia Farisiba ko Sadyusibar yis bagh deravɨra gan.” \p \v 7 Ezɨ an suren gumaziba maghɨra uarira uariv gɨa ghaze, “E ti bretɨn tam inigha izezir puvatɨzɨ, a kamaghɨn yisɨn bizimɨn e mɨgei.” \p \v 8 Ezɨ Iesus me mɨgeir mɨgɨrɨgɨabagh fo, egha me mɨgɨa ghaze, “Ia gumazir nɨghnɨzir gavgavir muziariba itiba! Ia tizim bagha uarira uariv gɨa ghaze, e bretba puvatɨ? \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Matyu 14:17-21\xt*\x*Ia ti fozir puvatɨ? Ia ti okɨnɨghnɨki, kɨ bretɨn 5pla inigha gumazir 5,000pla dagheba me ganɨngi. Me amezɨ, ia akɨraba manmaghɨn dagh aghui, ia dagh nɨghnɨghavɨra iti, o puvatɨ? \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt Matyu 15:34-38\xt*\x*Egha ia ti fo, kɨ bretɨn 7pla inigha gumazir 4,000pla dagheba me ganɨngi. Ezɨ gɨn men dagher naba itima, ia akɨraba manmaghɨn dagh aghui? \v 11 Ia manmaghɨn amigha bizir kam gɨfozir puvatɨ, kɨ bretbagh nɨghnɨgha ia mɨgeir puvatɨ? Kɨ ghaze, ia Farisiba ko Sadyusibar yis bagh deragh uari bagh gan.” \v 12 Ezɨ me akar kam baregha fo, Iesus bret bagha amir yisɨn mɨgeir puvatɨ. Me fo, a Farisiba ko Sadyusiba sure gamir akabagh nɨghnɨgha ghaze, ia akar kaba bagh deravɨra uari bagh gan. \s Pita Iesusɨn gun mɨgei \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Ezɨ Iesus ghua Sisaria Filipain nguibamɨn boroghɨn itir danganimɨn ghu, egha dughiar kamɨn uan suren gumazibar azai, “Gumazamiziba manmaghɨn mɨgei, Gumazamizibar Otarim a tina?” \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xo*\xt Matyu 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\xt*\x*Ezɨ me ghaze, “Marazi ghaze, nɨ Jon Gumazamiziba Ruer Gumazim, marazi ghaze nɨ Elaija, marazi ghaze nɨ Jeremaia, o nɨ ti Godɨn akam inigha izir gumazir mam.” \p \v 15 Ezɨ Iesus men azai, “Ezɨ ia uari, ia manmaghɨn na dɨponam? Kɨ tina?” \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Jon 6:68-69; Hibru 1:2; 1:5; 1 Jon 4:15\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita a ikaragha ghaze, “Nɨ Krais, God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim. Nɨ Godɨn Zurara Ikiavɨra Itimɨn Otarim.” \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Matyu 17:5; 1 Korin 2:10; Galesia 1:15-16; Efesus 2:8\xt*\x*Ezɨ Iesus a ikaragha kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Saimon, Jonɨn otarim, nguazimɨn gumazitam mɨgɨrɨgɨar kam nɨn akazir pu. Puvatɨ. Nan Afeziar uan Nguibamɨn itimra, nɨn aka. Kamaghɨn nɨ bar akongegh. \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Jon 1:42; Efesus 2:20; Akar Mogomem 21:14\xt*\x*Ezɨ kɨ nɨ mɨgei, nɨ Pita. Egh dagɨar kam gisɨn kɨ uan siosɨn ingaram, eghtɨ Ovevemɨn Gavgavim an suiragh anepɨrighɨva a gasɨghasighan kogham.\f + \fr 16:18 \fr*\ft Grighɨn akamɨn aven, ziar kam Pita, an mɨngarimra kara, Dagɨam.\ft*\f* \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Matyu 18:18; Jon 20:23\xt*\x*Eghtɨ kɨ God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn kiba isɨva nɨn dafarim datɨgham. Eghtɨ bizir manam nɨ nguazimɨn a ikeghtɨ, God uan Nguibamɨn uaghan a ikegham. Eghtɨ nɨ nguazimɨn bizir manam a fɨrightɨ, God uan Nguibamɨn uaghan kamaghɨram a fɨrigham. \v 20 \x - \xo 16:20-21 \xo*\xt Matyu 17:9; Mak 9:9\xt*\x*Egha Iesus pamten uan suren gumazibar anogorogha ghaze, me tong an gun tav mɨkɨm suam, a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim.” \ms Iesus ovengasa, egha uan suren gumazibav gɨa ghaze, me uaghan an amir arazibar amuam \mr (Sapta 16:21--20:34) \s Iesus ghaze, an ovegh ua dɨkavam \r (Mak 8:31--9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Ezɨ dughiar kamɨn ikegha ghua, Iesus uan suren gumaziba bighavɨra me mɨgɨa ghaze, a Jerusalemɨn mangam, eghtɨ gumazir aruaba, ko ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, a men dafarimɨn bar mɨzazir ekiaba ko osɨmtɨziba iniam. Eghtɨ me an aghuaghɨva a mɨsueghtɨma an aremegham. Egh dughiar mɨkezimɨn a ua dɨkavigham. \v 22 Ezɨ Pita akar kam baregha Iesus inigha mɨriamɨn ghua kamaghɨn an atara a mɨgɨa ghaze, “Bar puvatɨgham. Arazir kaba nɨ bativan kogham.” \p \v 23 Ezɨ Iesus raghɨrɨgha kamaghɨn Pita mɨgei, “Satan, nɨ na gitagh mangɨ! Nɨ nguazimɨn bizibagh nɨghnɨgha, egha Godɨn bizibagh nɨghnɨzir puvatɨ, kamaghɨn nɨ nan tuavim apɨri.” \p \v 24 \x - \xo 16:24 \xo*\xt Matyu 10:38; Luk 14:27; Aposel 14:22; 2 Timoti 3:12\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Gumazitam, o amizitam nan gɨn izɨsɨ, a ifongezir biziba gɨn amadagh uan ter ighuvim gisaghpugh nan gɨn izɨ. \v 25 \x - \xo 16:25 \xo*\xt Matyu 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\xt*\x*Gumazamizir manam uan ikɨrɨmɨrimɨn suighasa nɨghnɨsi, an ikɨrɨmɨrim gɨvagham. Eghtɨ gumazamizir manam na bagh uan ikɨrɨmɨrim ateghɨva, uan ikɨrɨmɨrim iniam. \v 26 \x - \xo 16:26 \xo*\xt Onger Akaba 49:7-8; Matyu 4:8-9\xt*\x*Gumazitam o amizitam nguazimɨn itir biziba bar da inigh, a gɨn oveghtɨ, bizir kaba manmaghɨn an akuragham? Bar puvatɨ. A ivezir manam uan duam bagh anerenɨngam? Bar puvatɨ. \v 27 \x - \xo 16:27 \xo*\xt Onger Akaba 62:12; Aghuzir Akaba 24:12; Sekaraia 14:5; Matyu 25:31; 26:64; Mak 8:38; Luk 9:26; Rom 2:6; 1 Pita 1:17; Akar Mogomem 22:12\xt*\x*Guizbangɨra, Gumazamizibar Otarim uan enselba ko, uan Afeziamɨn angazangarir ekiam sara izam. Egh dughiar kamɨn ivezim isɨ gumazamiziba vaghvagh men araziba bagh me danɨngam. \v 28 \x - \xo 16:28 \xo*\xt Mak 9:1; Luk 9:27\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia kagh tuivighav itir darasi, ian tarazi oveghan kogham. Ia ikɨvɨra ikɨ gantɨma, Gumazamizibar Otarim, Atrivir Ekiamɨn mɨn otogh ua izam.” \c 17 \s Iesusɨn mɨkarzim igharagha oto \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 \x - \xo 17:1-5 \xo*\xt 2 Pita 1:17-18\xt*\x*Ezɨ 6plan arueba gɨvazɨma, Iesus Pita ko Jems uan dozim Jon, ko a me inigha, me mɨghsɨar ekiar mamɨn ghuavanabogha, uarira kagh iti. \v 2 Egha me garavɨra itima, Iesusɨn mɨkarzim igharaghav oto. Ezɨ an guam mati aruem a gisira, ezɨ an korotiaba ghurghurigha angazangarir mamɨn mɨn sira. \v 3 Ezɨ Moses ko Elaija otogha Iesus ko mɨgei. \v 4 Ezɨ Pita kamaghɨn gara, egha Iesus mɨgɨa ghaze, “Ekiam, bar deragha e kagh iti! Nɨ ifueghtɨma, kɨ purirpenir pumuning ko mɨkezimɨn ingaram. Nɨ bagh tam, Moses bagh tam, egh Elaija bagh tam.” \p \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt Jenesis 22:2; Godɨn Araziba 18:15; Onger Akaba 2:7; Aisaia 42:1; Matyu 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22\xt*\x*Pita mɨgɨavɨra itima, ghuariam angazangarimɨn mɨn isiragha me avara. Ezɨ ghuariar kamɨn aven me tiarir mam barazima a kamaghɨn mɨgei, “Kar nan Otarir kɨ bar ifongezim. Ia anarɨram oragh!” \p \v 6 Me kamaghɨn oragha, bar puv atiatigha tevibar pɨrigha uan guaba nguazimɨn akuigha ireghav iti. \v 7 Ezɨ Iesus me bagha iza men suigha kamaghɨn me mɨgei, “Ia dɨkafigh, egh atiatingan markɨ.” \v 8 Ezɨ me dɨkavigha ua tavɨn garir puvatɨ, Iesus uabɨra iti. \p \v 9 \x - \xo 17:9 \xo*\xt Matyu 8:4; 9:30; 12:16; 16:20\xt*\x*Egha me mɨghsɨam ategha ghuaghira a me mɨgɨa ghaze, “Ia irebamɨn mɨn ganizir bizim, bar an gun tav mɨkɨman markɨ. Egh ikɨ mangɨ Gumazamizibar Otarim ovegh ua dɨkavigham.” \p \v 10 \x - \xo 17:10 \xo*\xt Malakai 4:5\xt*\x*Egha me an azai, “Manmaghsua Judan Arazibagh fozir gumaziba ghaze, Elaija faragh izeghtɨ, God Ua e Iniasa Mɨsevezir Gumazim gɨn izam?” \p \v 11 Ezɨ a me ikaragha ghaze, “Guizbangɨra Elaija faragh izeghɨva bizibar akɨram. \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Matyu 11:14\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, Elaija izegha gɨfa. Ezɨ gumazamiziba a gɨfozir puvatɨ, egha uan nɨghnɨzibar gɨn ghua arazir kurabar a gami. Egh me kamaghɨra Gumazamizibar Otarim arazir kurabar a damutɨ, a mɨzazir kuram iniam.” \v 13 \x - \xo 17:13 \xo*\xt Luk 1:17\xt*\x*Iesus kamaghɨn mɨgeima me fo, a Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon, an gun mɨgei. \s Iesus otarir mam da duar kuram batoke \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-42) \p \v 14 Ezɨ Iesus uan suren gumazir pumuning ko mɨkezim inigha ghua gumazamizir avɨrim bato. Ezɨ gumazir mam iza Iesusɨn boroghɨn tevimning apɨrigha egha ghaze, \v 15 “Ekiam, nɨ nan otarimɨn apangkufigh. An dapanim abanganizɨ, a bar pazavɨra iti. Egha dughiar avɨriba an aviba ko dɨpabar ghuaghiri. \v 16 Kɨ a inigha nɨn suren gumazir maba bagha izezɨma me anekɨran ibura.” \p \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:5; 32:20; Jon 14:9\xt*\x*Ezɨ Iesus an akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Oio, kɨ bar amɨra, ia dughiar kamɨn itir gumazamiziba, ian nɨghnɨzir gavgaviba puvatɨ, ian araziba ko nɨghnɨziba bar derazir puvatɨ. Dughiabar manmaghɨn, kɨ ia ko ikɨ ian osɨmtɨziba ateram? Nɨ uan otarim inigh kagh izɨ.” \v 18 Ezɨ Iesus duar kuram batoghezɨ, duar kuram otarim ataghizɨma, an arɨmariam maghɨra gɨfa. \p \v 19 \x - \xo 17:19 \xo*\xt Matyu 10:1\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumazibara gɨn iza kamaghɨn an azai, “Manmagh amizɨ, e duar kurar kam batoghava avenge?” \p \v 20-21 \x - \xo 17:20-21 \xo*\xt Matyu 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1 Korin 12:9; 13:2\xt*\x*Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “Ian nɨghnɨzir gavgavim bar sufi, ezɨ ia a batoghan ibura. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ian nɨghnɨzir gavgavim zuravarim mastetɨn ovɨzitamɨn mɨn ikɨva, ia mɨghsɨar kam mɨkɨm suam, nɨ sɨvagh munagh mangɨ, eghtɨ a mangam. Ia nɨghnɨzir gavgavim ikɨ, ia guizbangɨra biziba bar dar amuam.”\f + \fr 17:20-21 \fr*\ft Fofozir gumazir maba nɨghnɨgha ghaze, mɨgɨrɨgɨar mam uaghan vezɨn kamɨn iti. A kamakɨn: “Duar kurar kaba batozir arazir vamɨra. E dagheba ataghɨragh egh uaghan God ko mɨkɨmam. Bar tuavir kamra e duar kuraba batogham, ua tuaviba puvatɨ.”\ft*\f* \s Iesus ua ghaze, an ovegh dɨkavam \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22 \x - \xo 17:22 \xo*\xt Matyu 16:21\xt*\x*Ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko ghua Galilin Distrighɨn uari akuvagha kamaghɨn me mɨgei, “Me Gumazamizibar Otarim isɨ gumazibar agharim datɨgham. \v 23 Eghtɨ me a mɨsueghtɨ an aremeghɨva, egh dughiar mɨkezimɨn a ua dɨkavigham.” Ezɨ an suren gumaziba akar kam baregha, naviba bar oseme. \s Iesus Godɨn Dɨpenimɨn ivezim anɨngi \p \v 24 \x - \xo 17:24 \xo*\xt Ua Me Ini 30:13; 38:26\xt*\x*Ezɨ Iesus gɨn uan suren gumaziba ko ghua nguibar ekiam Kaperneamɨn otivigha itima, Godɨn Dɨpenimɨn takis isir gumaziba, Pita bagha iza kamaghɨn an azai, “Ian tisa ti uaghan Godɨn Dɨpenimɨn takis anɨdi, o?” \p \v 25 Ezɨ Pita ghaze, “Are.” \p Egha dɨpenimɨn aven zuima, Iesus maghɨra an azai, “Saimon, nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi? Nguazir kamɨn atriviba takisɨn avɨriba isa, egha me te da, takisba isi? Me uan adarazi da takisba isi, o me Kantrin Igharazibar Gumazamiziba da takisba isi?” \p \v 26 Ezɨ Pita ghaze, “Me gumazir igharaziba da takisba isi.” Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Kamaghɨn amizɨma, men adarazi uari takisbar anɨngan kogham. \v 27 Eghtɨ me en ataran koghsɨva, nɨ dɨpamɨn mangɨ akezim akun. Egh osirir nɨ faraghɨvɨra guraghamim, a inigh an akam akarigh, egh dagɨatamɨn gantɨma a ikiam. Egh nɨ dagɨar kam inigh, egh ga uaning bagh a isɨ me danɨngigh.” \c 18 \s God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn, tina ziar ekiam iniam \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xo*\xt Luk 22:24\xt*\x*Dughiar kamɨn Iesusɨn suren gumaziba iza kamaghɨn an azai, “Tina God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn ziar ekiam iniam?”\f + \fr 18:1 \fr*\ft Matyun osiziribar aven, Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar ruaribar dɨbobonim 5pla. Kar namba 4. Ezɨ abuananam ikiavɨra iti. Mɨgɨrɨgɨar 18:3-35ɨn aven itiba, da arazir Iesusɨn gɨn mangamin gumazamiziba deragh uari damuamibav gei.\ft*\f* \p \v 2 Ezɨ Iesus borir mamɨn dia, ezɨ a izima a men tongɨn anesara. \v 3 \x - \xo 18:3 \xo*\xt Matyu 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia uari giragh borir dozir kabar mɨn otoghan kogh, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikian kogham. \v 4 \x - \xo 18:4 \xo*\xt Matyu 20:27; 23:11\xt*\x*Gumazir uabɨ dɨkabɨragha, borir dozir kamɨn mɨn itim, gumazir kam God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn ziar ekiam ikiam. \v 5 \x - \xo 18:5 \xo*\xt Matyu 10:40-42; Luk 9:48; 10:16; Jon 13:20\xt*\x*Egh gumazitam o amizitam na gɨnɨghnɨgh egh borir dozir kamagh garitam inigh an akuragham, kamaghɨn a na inigha nan akurvasi.” \s Nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨzir // bizir kuraba \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 \x - \xo 18:6 \xo*\xt Matyu 17:27; Luk 17:1-2; 1 Korin 8:12\xt*\x*Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Tina nɨghnɨzir gavgavim nan itir borir katam damightɨ an arazir kuratam damightɨ, a helɨn mangɨva, ivezir bar kuram iniam. Kamaghɨn dera, me dagɨar ekiam an fɨrim dafaghɨva ongarir konim mɨkɨnightɨ an aremegham. \p \v 7 \x - \xo 18:7 \xo*\xt Luk 17:1; 1 Timoti 4:1\xt*\x*“Kɨ ghaze, gumazamizir nguazimɨn ikiava igharaz darazigh amima me arazir kurabagh amiba, mevzika! Me kuram iniam! Arazir kuraba guizbangɨra otifi, ezɨ arazir kurabagh amima da otivir gumazamiziba, kɨ ghaze, Iavzika! Ia kuram iniam! \p \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt Matyu 5:30; Mak 9:43\xt*\x*“Eghtɨ nɨn dafarim o suem nɨ damutɨ, nɨ arazir kuratam damighɨva, anetugh a makunigh. Kamaghɨn dera, nɨ dafarir vamɨra ko suer vamɨra ikɨva zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuimɨn aven mangam. Nɨ dafarir pumuning o suer pumuning ikɨtɨ me nɨ isɨva avir munger puvatɨzim mɨkɨnigham. \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Matyu 5:29; Mak 9:47\xt*\x*Egh nɨn damazim nɨ damutɨ nɨ arazir kuratam damightɨ, nɨ anesigh a makunigh. Kamaghɨn dera, nɨ damazir vamɨra ikɨ, egh uaghan zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuimɨn aven mangam. Nɨ damazir pumuning ikɨtɨma me nɨ isɨva helɨn avim mɨkɨnigham. \p \v 10-11 \x - \xo 18:10-11 \xo*\xt Jenesis 48:16; Onger Akaba 34:7; Luk 19:10; Jon 3:17; 12:47; Hibru 1:14\xt*\x*“Ia deragh uari bagh gan! Ia borir dozir kabar tongɨn tav gɨnɨghnɨgh kamaghɨn mɨkɨman markɨ, a pura bizim.\f + \fr 18:10-11 \fr*\ft Akar faraghavɨra itimɨn, Grighɨn akam ghaze, “borir dozir kaba.” Akar otevir kam uaghan, ves 6 ko ves 14ɨn iti. Akar kam Matyu 10:42, uaghan an iti, egha ghaze, “Suren gumazir ziaba puvatɨziba.” Iesus ti boribara mɨgeir puvatɨ, a uaghan uan suren gumazir igharazibav gei.\ft*\f* Puvatɨ. Kɨ ia mɨgei, men enselba zurara nan Afeziar uan Nguibamɨn itimɨn damazimɨn iti.”\f + \fr 18:10-11 \fr*\ft Akar abuananamɨn, fofozir gumazir maba ghaze, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan vezɨn kamɨn iti. Akar kam ghaze, “E fo, Gumazamizibar Otarim gumazamizir tuavim ataghiziba iniasa ize.”\ft*\f* \s Sipsipɨn ovengezimɨn akar isɨn zuim \r (Luk 15:3-7) \p \v 12 Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia manmaghɨn nɨghnɨsi? Gumazitam 100pla sipsipba ikɨtɨ tam oveghtɨma, a ti manmaghɨn damuam? A ti a burian kogham, o? Puvatɨ. A 99pla ateghtɨ da puram azenan ikɨ damɨtɨ, eghtɨ a mangɨ ovengezim buri mangɨ, an apighvɨra gɨvagham. \v 13 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, an a batogh egh bar akuegham. Egh an agoroger ekiar kam, an agoroger 99plan ovengezir puvatɨzir kaba bagha itim, bar a gafiragham. \v 14 Kamaghɨra ian Afeziar uan Nguibamɨn itim, borir katam ovengan an aghua.” \s Aveghbuar arazir kuram nɨ gamizim \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Ofa Gami 19:17; Luk 17:3; Galesia 6:1; Jems 5:19-20; 1 Pita 4:8\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨn aveghbuam arazir kuram nɨ damightɨ, nɨ an bighan mangɨ egh gua uaningra ikɨva nɨ a ko gua bizir kam anekɨrigh. A nɨ baraghtɨ, nɨ ua uan aveghbuam inigham.\f + \fr 18:15 \fr*\ft Vezɨn kamɨn itir mɨgɨrɨgɨar otevim, “nɨ damightɨma,” fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, gumazir ti igharazim an osiri. Matyu uabɨ puvatɨ.\ft*\f* \v 16 \x - \xo 18:16 \xo*\xt Godɨn Araziba 19:15; Jon 8:17; 2 Korin 13:1; 1 Timoti 5:19\xt*\x*Egh a nɨ baraghan aghuaghtɨ, nɨ gumazitam uam, o igharazir pumuning uam me inightɨ, me nɨn gɨn mangɨ. E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ gumazitamɨn arazir kuram an gun a mɨkɨmsɨ, gumazir pumuning ko mɨkezim gavgavim nɨn mɨgɨrɨgɨabar anɨngam.’ \v 17 \x - \xo 18:17 \xo*\xt Rom 16:17; 1 Korin 5:9; 5:13; 6:1-6; 2 Tesalonika 3:6; 3:14\xt*\x*Egh gumazir nɨ mɨgeir kam uaghan men akam baraghan aghuaghtɨma, nɨ an arazibar gun Siosɨn adaraziv kɨmam. Eghtɨ a uaghan me baraghan aghuaghtɨ, nɨ God gɨfozir puvatɨzir gumazim o dagɨaba isir gumazimɨn mɨn a damu. \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xo*\xt Matyu 16:19; Jon 20:23\xt*\x*“Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, bizir manam ia nguazimɨn a ikeghtɨ, God uan Nguibamɨn uaghan a ikegham. Egh ia nguazimɨn bizir manam fɨrightɨ, God uan Nguibamɨn uaghan a fɨrigham. \p \v 19 \x - \xo 18:19 \xo*\xt Mak 11:24; Jon 15:7; 1 Jon 3:22; 5:14\xt*\x*“Egha kɨ ua ia mɨgei, gua taning kagh nguazimɨn bizitam bagh nɨghnɨzir vamɨra ikia a iniasa a bagha God ko mɨgei, nan Afeziar uan Nguibamɨn itim a isɨ gua danɨngam. \v 20 \x - \xo 18:20 \xo*\xt Matyu 28:20; Jon 14:23\xt*\x*Egh gumazir pumuning, o pumuning ko mɨkezim nan ziamɨn uari akuvagh ikɨtɨ, kɨ uabɨ men tongɨn ikiam.” \s Iesus igharaz darazir arazir kuraba gɨn amangasa akar isɨn zuim akuri \p \v 21 \x - \xo 18:21-22 \xo*\xt Luk 17:3-4\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn Pita iza kamaghɨn Iesusɨn azai, “Ekiam, kɨ manmaghɨn dughiabar arazir kurabar na gamizir gumazimɨn araziba gɨn amangam. Ti 7plan dughiaba?” \p \v 22 \x - \xo 18:22 \xo*\xt Jenesis 4:24; Matyu 6:14; Mak 11:25; Kolosi 3:13\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ 7plan dughiabar an arazir kuraba gɨn amangasa nɨ mɨgeir puvatɨ. Nɨ zurazurara an arazir kuraba gɨn amang. \p \v 23 “Ia oragh. God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, atrivir mam ko an ingangarir gumazibar eghaghanim. Atrivim uan dagɨaba isa uan ingangarir gumazibar dafarim gatɨgha ghaze, me gɨn ua da ikarvagham. Dughiar mam atrivim me a ikarvaghamin bizim akɨrasa. \v 24 An adar kɨrir dughiam, me gumazir atrivim da 10 milien kina inizimɨn akua izi. \v 25 \x - \xo 18:25 \xo*\xt 2 Atriviba 4:1; Nehemia 5:8\xt*\x*Ezɨ a dagɨar inizir kabar ikarvaghan ibura. Kamaghɨn atrivim me mɨgɨa ghaze, me gumazir kam inigh an amuiroghboriba sara dagɨaba bagh me amadagh, egh men ivezim inigh. Egh me ateghtɨ me gumazir igharazimɨn ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ikɨ. Egh an biziba bar da amadagh, dagɨaba inigh egh a na da inizir biziba ikarvagham. \v 26 Ezɨ ingangarir gumazir kam kamaghɨn oregha atrivimɨn guamɨn irɨgha kamagh mɨgɨa a gakaghori, ‘Nɨ nan apangkuvigh, egh na mɨzuam. Eghtɨ kɨ nɨ da inizir biziba bar da ikarvagham.’ \v 27 Ezɨ atrivim an apangkuvigha, a inizir biziba uaghan da gɨn amada. \p \v 28 “Ezɨ ingangarir gumazir kam atrivimɨn dɨpenim ategha ghua a ko ingaritav bato. A ko ingarir gumazir kam, faragha a da 10 kina inigha a ikarazir puvatɨ. Ezɨ gumazir atrivim ko ikegha izir kam, maghɨrama an fɨrimɨn suigha anegoava kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ na da inizir dagɨaba bar da ikaragh.’ \p \v 29 “Ezɨ gumazir kam an guamɨn irɨgha a gakaghora ghaze, ‘Nɨ nan apangkufigh, egh na mɨzuam. Eghtɨ kɨ nɨ da inizir biziba ua da ikarvagham.’ \v 30 Ezɨ gumazir kam a baraghan aghua, egha a inigha ghua kalabus gatɨ, eghtɨ a ikɨ mangɨ dagɨar kaba ikaragham. \p \v 31 “Ezɨ aning ko ingarir marasi, arazir kamɨn ganigha men naviba bar men ikufi. Egha me ghua atrivim batogha gumazir kam, a ko ingarir gumazim gamizir arazibar gun a mɨkeme. \v 32 Ezɨ atrivim gumazir kamɨn diazɨma, a uam a bagha ghu. Ezɨ a kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ bar ingangarir gumazir kuram! Nɨ faragha na gamuava araima, kɨ dagɨar nɨ iniziba bar da gɨn amada. \v 33 Kɨ nɨn apangkufi, kamaghɨn amizɨ, nɨ tizim bagha nɨ ko ingarir tavɨn apangkuvan aghua?’ \v 34 \x - \xo 18:34 \xo*\xt Matyu 5:25-26\xt*\x*Egha atrivim atarava gumazir kam isa, mɨzazim a gasamin gumazibar dafarim gatɨ. Eghtɨ a kaghɨra ikɨ mangɨ, a biziba bar da ikarvaghamin dughiamɨn tugham. \p \v 35 \x - \xo 18:35 \xo*\xt Matyu 6:12-15; Mak 11:25-26; Efesus 4:32; Kolosi 3:13; Jems 2:13\xt*\x*“Eghtɨ ia uan aveghbuabar arazir kurar me ia gamiba, ia guizbangɨra uan navir averiabar aven, da gɨn amangan koghtɨma, nan Afeziar uan Nguibamɨn itim uaghan kamaghɨra ia damuam.” \c 19 \s Iesus poroghamiba uari // ataghɨrazir arazibav gei \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Iesus mɨgɨrɨgɨar kaba agɨvagha, Galilin Distrik ategha, Judian Distrighɨn ghua Jordanɨn Fanemɨn vongɨn ghu. \v 2 Ezɨ gumazamizir avɨrim an gɨn zui, ezɨ a danganir kamɨn men arɨmariaba agɨfa. \v 3 \x - \xo 19:3 \xo*\xt Matyu 16:1\xt*\x*Ezɨ Farisin maba Iesus basamasa iza kamaghɨn an azai, “Nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi? Gumazim uan ifongiamɨn gɨn ghua uan amuim puram anetaghɨraghsɨ damutɨ, Judan Araziba ti an amamangatɨgham, o ti puvatɨgham?” \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Jenesis 1:27; 5:2; Malakai 2:15\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha kamaghɨn men azai, “Ia ti Godɨn mɨgɨrɨgɨaba itir Akɨnafarimɨn ganizir puvatɨ? Akar kam ghaze, ‘God bar faraghavɨra nguazir kam ko biziba bar dar ingara, gumazamizibar ingarigha me gamizɨ, men marazi gumazibar mɨn otivizɨ, marazi amizibar mɨn otifi.’ \v 5 \x - \xo 19:5 \xo*\xt Jenesis 2:24; 1 Korin 6:16; 7:2; Efesus 5:21; 5:31\xt*\x*Ezɨ God ghaze, ‘Kamaghɨn amizɨ, gumazim uan ameboghfeziaba ategh mangɨ, a uan amuim ko aning uaningɨn porogham. Egh aning inivafɨzir vamɨram otogham.’ \v 6 God kamaghɨn mɨkemezɨma, aning ua gumazir pumuning puvatɨ. Aning inivafɨzir vamɨra ikiam. Kamaghɨn amizɨ, God bizir pumuning isafuraghtɨ, gumazitam aning abighan kogham.” \p \v 7 \x - \xo 19:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 24:1-4; Matyu 5:31\xt*\x*Ezɨ Farisiba kamaghɨn a mɨgei, “Manmaghɨn amizɨ, Moses osira ghaze, gumazim amuim ataghɨraghsɨva, a bagh akɨnafarim osirigh a danɨngigh, egh amuim batueghtɨma a mangɨ?” \p \v 8 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Ian naviba gavgafi. Kamaghɨn amizɨ, Moses ian amamangatɨzɨma, ia uan amuiba ataghɨrasi. Faraghavɨra arazir kam puvatɨ. \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Matyu 5:32; Mak 10:11; Luk 16:18; 1 Korin 7:10-11\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, gumazitamɨn amuim, a gumazir igharaziba tintinibar me isava akuir arazitam damighan koghtɨma, an a batuegh egh amizir igharazitam inigh an ikiam, gumazir kam poroghamiba uari bakeir arazim gami.” \p \v 10 \x - \xo 19:10-11 \xo*\xt 1 Korin 7:1-2; 7:7-9; 7:17\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba akar kam baregha kamaghɨn Iesus mɨgei, “Arazir kabanagh poroghamibar tongɨn ikɨtɨma, gumaziba amuibar ikian kogham.” \p \v 11 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Gumazamiziba bar akar kam inian kogham. Puvatɨ, God gavgavir kam isava gumazir vabaram anɨngi. Kamaghɨn me amuibar ikian kogham. \v 12 \x - \xo 19:12 \xo*\xt 1 Korin 7:32-34; 9:5\xt*\x*Guizbangɨra, marazi amebaba me batima, men inivafɨziba ikufi. Marazi, me me aghori, eghtɨ me boriba inian kogham. Marazi God Bizibagh Ativamin Dughiam gɨnɨghnɨgha amuiba ko pabar ikian aghua. Tina akar kam inisɨva a mar a ini.” \s Iesus ghaze, Ia boriba ateghtɨ, // me na bagh izɨ \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Ezɨ dughiar kamɨn gumazamiziba borir doziba inigha Iesus bagha izi. Eghtɨ a uan dafarimning me gisɨn darɨgh me bagh God ko mɨkɨmasa me izima, an suren gumaziba men atara men anogorosi. \v 14 \x - \xo 19:14 \xo*\xt Matyu 18:2-3\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Nɨ tina God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikɨsɨ, borir dozir kabar mɨn ikɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia borir doziba ateghtɨ, me na bagh izɨ, egh men anogoroghan markɨ.” \p \v 15 Egha Iesus dafarimning vaghvagha me gisɨn arigha, danganir kam ategha ghu. \s Gumazir igiar bizir avɨriba itim iza Iesus ko mɨgei \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 \x - \xo 19:16 \xo*\xt Mak 10:17; Luk 10:25; 18:18\xt*\x*Ezɨ gumazir mam iza kamagh Iesusɨn azai, “Tisa, kɨ manmaghɨn damigh zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam?” \p \v 17 \x - \xo 19:17 \xo*\xt Ofa Gami 18:5; Luk 10:28\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ tizim bagha arazir aghuiba bagha nan azai? Gumazir vamɨra, a dera. Egh nɨ zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuim inisɨ, Godɨn akabar gɨn mangɨ.” \p \v 18 \x - \xo 19:18 \xo*\xt Ua Me Ini 20:13-16; Godɨn Araziba 5:17-20\xt*\x*Ezɨ gumazir kam kamaghɨn Iesusɨn aza ghaze, “Nɨ Godɨn Akar Gavgavir manabav gei?” \p Ezɨ Iesus ghaze, “Ia gumazitam mɨsueghtɨ an aremeghan markɨ, ia poroghamiba uari bakeir arazim damuan markɨ, ia okɨman markɨ, egh ia pura gumazamizibagh ifarɨva, me isɨ kotiam darɨghan markɨ, \v 19 \x - \xo 19:19 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12; Ofa Gami 19:18; Godɨn Araziba 5:16; Rom 13:9; Galesia 5:14; Jems 2:8\xt*\x*egh ia uan amebaba ko afeziabar apengan ikɨ me baragh, egh ia uarigh ifongezɨ moghɨn gumazamizir igharazibagh ifongegh.” \p \v 20 Ezɨ gumazir igiar kam kamaghɨn Iesus mɨgei, “Akar kabanagh, kɨ bar dar gɨn zui. Kɨ ua tizim damuam?” \p \v 21 \x - \xo 19:21 \xo*\xt Matyu 6:20; Luk 12:33; Aposel 2:45; 4:34-37; 1 Timoti 6:18-19\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ bar deragh otivan ifueghɨva, mangɨ uan biziba bar da amadagh. Egh dar dagɨaba inigh egh da isɨ gumazamizir biziba puvatɨzibar anɨngigh. Nɨ kamaghɨn damightɨ, bizir bar aghuiba nɨ bagh Godɨn Nguibamɨn ikiam. Egh nɨ nan gɨn izɨ.” \p \v 22 Gumazir igiar kam, a bizir bar avɨriba ikia, kamaghɨn oregha navim bar an osemezɨ, a ghu. \p \v 23 \x - \xo 19:23 \xo*\xt Matyu 13:22; Mak 10:24; 1 Timoti 6:9-10\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Bar guizbangɨra kɨ ia mɨgei, gumazamizir bizir bar avɨriba itiba, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangan iburagham. \v 24 Egha kɨ ua ia mɨgei, kamelɨn tam iniba isair dɨkonir torimɨn aven mangɨsɨ ingangarir dafam damigh aven mangam. Eghtɨ gumazamizir biziba avɨrasemeziba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn mangɨsɨ guizbangɨra bar iburagham!” \p \v 25 Ezɨ an suren gumaziba akar kam baregha dɨgavir kuram gamigha ghaze, “Kamaghɨn damightɨ, tinara zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuir kam iniam?” \p \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Jenesis 18:14; Jop 42:2; Jeremaia 32:17; Sekaraia 8:6; Luk 18:27\xt*\x*Ezɨ Iesus damazim meraram asaragha ghaze, “Bizir kaba gumazimɨn bar osemegham. Bizir kaba Godɨn osemezir puvatɨ. A biziba bar dagh ami.” \p \v 27 \x - \xo 19:27 \xo*\xt Mak 10:28; Luk 5:11; 18:28\xt*\x*A kamaghɨn mɨkemezɨ, Pita an akam ikaragha ghaze, “Nɨ ge, e uan biziba bar da ategha, nɨn gɨn ize. E tizitam iniam?” \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xo*\xt Matyu 20:21; 25:31; Luk 22:30; 1 Korin 6:2-3; Akar Mogomem 2:26; 3:21\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, God nguazim ko overiar igiam akɨramin dughiamɨn Gumazamizibar Otarim ziar bar ekiam iniam, egh atrivir dabirabim daperagham. Eghtɨ ia nan gɨn aruizir darasi, ia uaghan 12plan atrivir dabirabibar apiagh Israelian anabar 12plan ganam. \v 29 \x - \xo 19:29 \xo*\xt Mak 10:29-30; Luk 18:29-30; Hibru 10:34\xt*\x*Eghtɨ tina nan ziam bagh nɨghnigh, uan dɨpeniba, aveghbuaba, buaramiziba, afeziam, amebam, boriba ko nguaziba, ateghtɨ, God gumazir kam ivezir bar aghuim a danɨngam. Ivezir kam, a nguazir kamɨn itir bizir kaba bar dagh afiragham. Eghtɨ a uaghan zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuimɨn aven ikiam. \v 30 \x - \xo 19:30 \xo*\xt Matyu 20:16; Mak 10:31; Luk 13:30\xt*\x*Eghtɨ dughiar kamɨn faragha itir gumazamizir avɨriba, me gɨn ikɨtɨma, datɨrɨghɨn gɨn itir gumazamizir avɨriba, me gɨn faragh mangam.” \c 20 \s Wainɨn azenimɨn ingarir gumazibar akar isɨn zuim \p \v 1 \x - \xo 20:1 \xo*\xt Matyu 21:33\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ gumazamiziba faragh ikiasa mɨgeir nɨghnɨzim kɨ kamaghɨn a mɨkɨmasa. God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, gumazir mam wainɨn azenir ekiam iti. Egha a mɨzarazimra ghua wainɨn azenimɨn ingarasa ingangarir gumazir maba ini. \v 2 Ezɨ gumazir kaba a ko akam akɨri, egha wan kina wan kina aruer vamɨra iniasa ifonge, ezɨ gumazir ekiam me amadazɨ me an wainɨn azenimɨn ingarasa ghue. \v 3 Ezɨ gumazir ekiar kam 9 klok kamaghɨn ghua biziba amadir danganimɨn gumazir mabar gari, me iti. \v 4 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, ‘Ia uaghan mangɨ nan wainɨn azenimɨn ingar, eghtɨ kɨ ian ingangarimɨn mɨrara ia givezam.’ \v 5 Ezɨ me ingarasa ghue. Ezɨ gumazir ekiar kam 12 klok ko 3 kloghɨn ghua arazir kamram amua ua gumazir maba ini. \p \v 6 “Egha 5 klok ko kamaghɨn ghua ua gumazir mabar gari, me pura tuivighav iti. Ezɨ a kamaghɨn men azai, ‘Ia manmaghɨn amigha aruer kamɨn pura iti.’ \p “Ezɨ me a mɨgɨa ghaze, \v 7 ‘Tav ingangaritam e ganɨngizir puvatɨ.’ \p “Ezɨ gumazir ekiam me mɨgɨa ghaze, ‘Ia uaghan mangɨ nan wainɨn azenimɨn ingar.’ \p \v 8 \x - \xo 20:8 \xo*\xt Ofa Gami 19:13; Godɨn Araziba 24:15\xt*\x*“Ezɨ aruem gɨvazɨma gumazir ekiam uan ingangarir gumazibar garir gumazim kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ ingangarir gumazibar diagh men ivezim me danɨng. Egh nɨ gumazir bar gɨn izezibar ikegh ivezim me danɨng, mangɨ faragha izezibar gɨfagh.’ \v 9 Ezɨ gumazir 5 kloghɨn izeziba iza wan kina, wan kina isi. \v 10 Ezɨ gɨn gumazir faraghavɨra ingariba iza nɨghnɨgha ghaze, me ti dagɨar ekiatam iniam. Puvatɨ, me uaghan wan kina wan kina ini. \p \v 11 “Egha me dagɨar me inizibar gara wainɨn azenimɨn ghuavimɨn atara kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, \v 12 ‘Gumazir kaba bar gɨn izegha auan vamɨran ingari, ezɨ e mɨzaraghara izegha ingangarir ekiam gamima, aruem e gaponge. Ezɨ nɨ ivezir vamɨra bar e ganɨngi.’ \p \v 13 “Ezɨ azenimɨn ghuavim akar kam baregha kamaghɨn men mav mɨgei, ‘Namakam, kɨ arazir kuratam ia gamizir puvatɨ. Ia ti faragha, ia wan kina iniasa akam akɨri? \v 14 Nɨ uan ivezim inigh mangɨ. Kɨ kamaghɨn ifonge, kɨ dagɨaba gumazir gɨn izezim gɨvezir moghɨra nɨ givesi. \v 15 Kar nan bizimra. Kɨ ti uan dagɨaba uan ifongiamɨn dar anɨngan kogham? Egha kɨ arazir bar aghuim gumazir kabagh amizɨma nɨ tizim bagha navir averiamɨn na baseme?’ ” \p \v 16 \x - \xo 20:16 \xo*\xt Matyu 19:30; Mak 10:31; Luk 13:30\xt*\x*Egha Iesus ghaze, “Kamaghɨra gumazir gɨn izeziba faragh ikiam, eghtɨ faragha itiba me gɨn mangam.” \s Iesus uan ovever dughiam, dughiar mɨkezimɨn uam a mɨgei \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-33) \p \v 17 Egha Iesus uan suren gumazir 12pla ko Jerusalemɨn zui. Egha me ghua a me inigha danganir mɨriar mamɨn ghua me uarira ikiava, egha kamaghɨn a me mɨgɨa ghaze, \v 18 \x - \xo 20:18 \xo*\xt Matyu 16:21; 17:22-23\xt*\x*“Ia oragh, E nguibar ekiam Jerusalemɨn ghuavanadi. Eghtɨ gumazitam Gumazamizibar Otarim isɨva, Judan Arazibagh fozir gumaziba koma ofa gamir gumazir ekiabar anɨngam. Eghtɨ me a isɨ kotiam datɨghɨva, egh a mɨsueghtɨ an aremeghsɨva me akabar kɨram, egh me kamaghɨn a mɨkɨm suam, Nɨ aremegham. \v 19 Egh me a inigh Kantrin Igharazibar Gumazamizibar dafaribar arightɨ, gumazir kaba a dɨpovam, egh a ifozoroghɨva a isɨ ter ighuvimɨn a gafughtɨ an aremegham. Eghtɨ aruer mɨkezim gɨvaghtɨ, a ua dɨkavigham.” \s Jems ko Jon // gumazir ekiamningɨn otivasa \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ezɨ Sebedin amuim uan otarimning ko Iesus bagha izi. Me izava aningɨn amebam itevimning apɨrigha, ua bagha bizitam damuasa an azai. \v 21 \x - \xo 20:21 \xo*\xt Matyu 19:28; Luk 22:30\xt*\x*Ezɨ Iesus an azara, “Nɨ tizim baka?” \p Ezɨ a ghaze, “Nɨ kamaghɨn na bagh damu, nɨ Atrivir Ekiamɨn otogh, egh nan otarimning ateghtɨ, tav nɨn agharir guvim daperaghtɨ, tav nɨn agharir kɨriam daperagh.” \p \v 22 \x - \xo 20:22 \xo*\xt Matyu 26:39; 26:42; Mak 14:36; Jon 18:11\xt*\x*Ezɨ Iesus akam baregha kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Nɨ azangsɨzir bizir kam, nɨ an mɨngarim gɨfozir puvatɨ, egha nɨ a bagha nan azai.” \p Egha aningɨn azara, “Gua ti kɨ ateramin osɨmtɨzim, uaghan an ateramin gavgavim iti?” \p Ezɨ aning ghaze, “Are, ga gavgavim iti.” \p \v 23 \x - \xo 20:23 \xo*\xt Matyu 25:34; Aposel 12:2; Rom 8:17; 2 Korin 1:7; Akar Mogomem 1:9\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgɨa ghaze, “Guizbangɨra, gua kɨ ateramin osɨmtɨzim, gua a iniam. Egha kɨ tav amɨseveghtɨ a nan kɨriam ko guvimɨn dapiamin bizim, a nan bizim puvatɨ. Ezɨ danganir kabanang, nan Afeziam dar apiasa gumazir maba amɨsevegha, me bagha dar kɨrigha gɨfa.” \p \v 24 Ezɨ suren gumazir 10pla akar kam baregha aningɨn atari. \v 25 \x - \xo 20:25-26 \xo*\xt Luk 22:25-26\xt*\x*Ezɨma Iesus men diazɨ, me izima a ghaze, “Ia fo, Kantrin Igharazibar Gumazamizibar atriviba pamten me gamima, me bar men apengan iti. Ezɨ men gumazir dapaniba uan akaba baraghasa puvɨra me abɨraghbɨrasi. \v 26 \x - \xo 20:26 \xo*\xt Mak 10:43; Luk 9:48\xt*\x*\x - \xo 20:26-27 \xo*\xt Matyu 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26\xt*\x*Eghtɨ arazir kaba ian tongɨn ikian kogham. Gumazir manam ian tongɨn ekiamɨn ikɨsɨ, a ingangarir gumazimɨn mɨn ikɨ. \v 27 Eghtɨ gumazir manam ian faragh mangɨsɨ, a bar ian ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn ikɨ. \v 28 \x - \xo 20:28 \xo*\xt Luk 22:27; Jon 13:14; Filipai 2:7; 1 Timoti 2:6; Taitus 2:14; 1 Pita 1:19\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra Gumazamizibar Otarim iza, gumazamizibar amutɨ me a bagh ingarasa, a izezir pu. Puvatɨ, a me bagh ingarasa ize. Egha a gumazamizir avɨriba bagh aremegh ua me givezegh me iniasa ize.” \s Iesus gumazir damazir kurar pumuning gamizɨ, aning gari \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Egha Iesus uan suren gumaziba ko Jerikon nguibar ekiam ategha zui. Ezɨ avɨrir ekiam an gɨn zui. \v 30 \x - \xo 20:30 \xo*\xt Matyu 9:27; 15:22\xt*\x*Ezɨ gumazir damazir kurar pumuning tuavir apɨnimɨn aperaghav iti. Egha aning orazima Iesus tuavir kamɨn izima, aning pamten kamaghɨn dei, “Nɨ Devitɨn Otarim, nɨ gan apangkufigh.” \p \v 31 Ezɨ gumazamiziba aning barazi, aning deima, me pamten aningɨn anogorogha ghaze, gua uan akamning dukuagh. Me kamaghɨn aning mɨgeima, aning tiarim akarava dɨa ghaze, “Ekiam, nɨ Devitɨn Otarim, nɨ gan apangkufigh.” \p \v 32 Kamaghɨn amizɨ, Iesus tugha aningɨn dɨa ghaze, “Kɨ tizim gua bagha a damuasa, gua ifonge?” \p \v 33 Ezɨ aning a ikaragha ghaze, “Ekiam, nɨ gan damaziba kuightɨ, ga ua ganasa.” \v 34 Ezɨ Iesus aningɨn apangkuvigha egha dafarim aningɨn damazibagh atɨzɨ, aningɨn damaziba maghɨra ua derazɨ, aning ua gari. Egha maghɨra Iesusɨn gɨn zui. \c 21 \ms Iesus Jerusalemɨn otogha gumazamizibar sure gami \mr (Sapta 21--25) \s Iesus atrivimɨn mɨn Jerusalemɨn aven zui \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Egha Iesus uan suren gumaziba ko me Jerusalemɨn boroghɨn izava Olivɨn Mɨghsɨamɨn iza Betfagen nguibamɨn oto. Egha Iesus uan suren gumazir pumuning amaga, \v 2 kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nguibar munagh itimɨn mangɨ, egh gua gantɨma, donkin mam me a ikezɨma a uan nguzir asem ko iti. Aningɨn benim fɨrigh na bagh aning inigh kagh izɨ. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Matyu 26:18\xt*\x*Eghtɨ gumazitam guan azangtɨma, gua a mɨkɨm suam, ‘Ekiam ingangarim aningɨn iti.’ Eghtɨ gumazir kam zuamɨra puram aning ateghtɨ, aning izam.” \p \v 4 Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia faragha mɨkemezir akaba otivasa, bizir kaba otifi. Akar kam kamakɨn, \v 5 \x - \xo 21:5 \xo*\xt Aisaia 62:11; Sekaraia 9:9; Jon 12:15\xt*\x*“Nɨ akar kam isɨva Saionɨn nguibar ekiamɨn itir gumazamizibav kemegh. Ia gan, ian atrivimra mara, ia bagha izi! A gumazir kɨnir ziaba puvatɨzir mamɨn mɨn donkin mam gaperagha izi, kar donkin amebamɨn nguzir asem.” \p \v 6 Ezɨ Iesusɨn suren gumazimning ghua a mɨkemezɨ moghɨn ami. \v 7 Egha aning donkin amebam nguzir asem sara aning inigha iza, egha uan korotiar azenan azuiba suegha donkiningɨn akɨrimning gisɨn atɨzɨ, Iesus korotiar kabagh isɨn apera. \v 8 \x - \xo 21:8 \xo*\xt 2 Atriviba 9:13\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨriba uan korotiar azenimɨn azuiba suegha tuavim mughara zui. Ezɨ marazi temer aguaba oka da isa tuavir torim garɨsi. \v 9 \x - \xo 21:9 \xo*\xt Onger Akaba 118:25-26; Matyu 23:39\xt*\x*Ezɨ gumazamizir faragha zuiba ko Iesusɨn gɨn iziba, uan tiariba akara ghaze, “Hosana! Ia Devitɨn Otarimɨn ziam fɨ! Gumazir, Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, God deragh a damu! Hosana! Ia Nguibar bar pɨn itimɨn itir Godɨn ziam fɨ!” \p \v 10 Ezɨ Iesus Jerusalemɨn aven ghuzɨ, an itir gumazamiziba dɨgavir kuram gamigha tintinibar uarir azai, \v 11 \x - \xo 21:11 \xo*\xt Matyu 21:46\xt*\x*“Kar gumazir manam?” \p Ezɨ Iesusɨn gɨn izezir darazi ghaze, “Kar Iesus, a Godɨn akam inigha izir gumazim. A Galilin Distrighɨn aven itir nguibam Nasaretian gumazim.” \s Iesus Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven biziba amadir gumazamiziba, // me batosi \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 Ezɨ Iesus ghua Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven gumazamizibar garima, me biziba amadi, ezɨ a me batosi. Egha gumazamizir dagɨaba uarir ikarvazibar dakoziba, ko kuarazir bunbaba amadir gumazamizibar dabirabiba, da fava egha da ighavkɨri.\f + \fr 21:12 \fr*\ft Gumazamiziba Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ikɨ bizibagh ivezɨsɨ, ofa gamir dagɨabar dagh ivezam. Me Rom ko Grighɨn dagɨabar ivezan kogham. Kuaraziba ko bizir me kagh iveziba, da Godɨn ofa gamir biziba.\ft*\f* \v 13 \x - \xo 21:13 \xo*\xt Aisaia 56:7; Jeremaia 7:11; Mak 11:17; Luk 19:46\xt*\x*Egha kamaghɨn me mɨgei, “Godɨn Akɨnafarimɨn aven, osizirim kamaghɨn iti, ‘Nan Dɨpenim, God ko mɨgeir Dɨpenimra. Ezɨ ia a gamizɨ, an okɨmakɨar gumazibar mogomer danganimɨn mɨn oto!’ ” \p \v 14 \x - \xo 21:14 \xo*\xt Aisaia 35:5-6\xt*\x*Egha a Godɨn Dɨpenimɨn aven itima, damazir okavɨrɨziba ko suer amɨriziba a bagha izima, a men arɨmariaba gefi. \v 15 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba koma Judan Arazibagh fozir gumaziba izava an amir arazir ivɨnbabar gari. Egha me orasi, boriba Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ikia dɨa ghaze, “Hosana! Devitɨn Otarimɨn ziam fɨ.” \p Kamaghɨn amizɨ, me bizir kaba bagha atari. \v 16 \x - \xo 21:16 \xo*\xt Onger Akaba 8:2\xt*\x*Egha kamaghɨn Iesusɨn azai, “Nɨ boriba mɨgeir akaba barasi, o?” \p Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Are, ia ti Godɨn Akɨnafarimɨn ganizir puvatɨ? A ghaze, ‘Nɨ borir bar iririviba ko otem apavɨra itibagh amima, me deravɨra nɨn ziam fe.’ ” \p \v 17 Egha a me ategha ghua Jerusalemɨn nguibam ategha Betanin nguibamɨn ghu, egha kagh akui. \s Iesus temer figh mɨkemezɨ, a mɨsɨngi \r (Mak 11:12-14; 11:20-24) \p \v 18 Egha mɨzaraghara Iesus dɨkavigha ua Jerusalemɨn zuima, mɨtiriam an azi, \v 19 \x - \xo 21:19 \xo*\xt Luk 13:6\xt*\x*ezɨ a tuavir apɨnimɨn temer fighɨn mamɨn garima, a iti. Ezɨ a roghɨra ghua garima, fighɨn ovɨziba puvatɨ. A pura dafarir kɨniba iti. Ezɨ Iesus temer kam mɨgɨa ghaze, “Nɨ ua ban kogham. Bar puvatɨgham.” Ezɨ temem maghɨra mɨsɨngi. \p \v 20 Ezɨ an suren gumaziba bizir kamɨn ganigha dɨgavir kuram gamigha, ghaze, “Temer figh manmaghɨn amigha zuamɨra mɨsɨngi?” \p \v 21 \x - \xo 21:21 \xo*\xt Matyu 17:20; Luk 17:6; Jon 14:12; 1 Korin 13:2; Jems 1:6\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia nɨghnɨzir gavgavim ikɨva, okam nɨghnɨghan kogh, egh kɨ fighɨn temem gamizir arazim, ia uaghan a damuamin gavgavim ikiam. Egha anarɨra puvatɨ, ia uaghan mɨghsɨar kam mɨkɨm suam, ‘Nɨ dɨkavigh mangɨ, uabɨ isɨ ongarim mɨkɨnigh.’ Eghtɨ a ia mɨkemezɨ moghɨn otivam. \v 22 \x - \xo 21:22 \xo*\xt Matyu 7:7-11; 18:19; Mak 11:24; Luk 11:9; Jon 14:13-14; Jems 5:16; 1 Jon 3:22\xt*\x*Egh ia nɨghnɨzir gavgavim ikɨva God ko mɨkɨmɨva, egh biziba bagh Godɨn azangsɨgh, egh ia da iniam.” \s Judan gumazir dapaniba Iesusɨn gavgavim bagha an azai \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 \x - \xo 21:23 \xo*\xt Jon 2:18\xt*\x*Egha Iesus ghua Jerusalemɨn otogha Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven gumazamiziba Godɨn akam men sure gami. Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba iza kamaghɨn an azai, “Nɨ gavgavir manamɨn amodoghɨn bizir kabagh ami? Ezɨ tina gavgavir kam nɨ ganɨngi?” \p \v 24 Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Kɨ uaghan azangsɨzir mam ia damuasa. Ia deraghvɨram a ikaraghtɨ, kɨ ia mɨkɨmam, kɨ gavgavir manamɨn amodoghɨn bizir kabagh ami. \v 25 Kɨ Jon bagha ian azai, tina gavgavim Jon ganɨngizɨ a gumazamiziba rue? A ti Godɨn Nguibamɨn gavgavir kam ini, o a ti gumazamiziba dama a ini?” \p Ezɨ me uarira uariv gɨa ghaze, “E suam, ‘An rurim Godɨn ize,’ eghtɨ a ua kamaghɨn en azaragham, ‘Ia manmaghɨn amigha nɨghnɨzir gavgavim Jonɨn ikian aghua?’ \v 26 \x - \xo 21:26 \xo*\xt Matyu 14:5; 21:46; Mak 6:20; Luk 20:6\xt*\x*Eghtɨ e suam, ‘Jonɨn rurim gumazamizibar ize,’ kamaghɨn e gumazamizibar atiatingi. E fo, me bar Jonɨn mɨgɨa ghaze, a Godɨn akam inigha izir gumazir mam.” \p \v 27 Kamaghɨn amizɨ, me Iesus mɨgɨa ghaze, “E fozir puvatɨ.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Kamaghɨra, kɨ uan gavgavim inizir tuavimɨn gun ia mɨkemeghan kogham.” \s Iesus gumazir mamɨn otarimning akar isɨn zuim mɨgei \p \v 28 \x - \xo 21:28 \xo*\xt Luk 15:11\xt*\x*Egha Iesus uam ofa gamir gumazir ekiaba ko gumazir dapaniba kamaghɨn me mɨgei, “Ia manmaghɨn nɨghnɨsi? Gumazir mam otarir pumuning iti. Egha a ghua kamaghɨn otarir ekiam mɨgei, ‘Otarim, nɨ datɨrɨghɨn mangɨ, wainɨn azenimɨn aven ingar.’ \v 29 Ezɨ otarim ghaze, ‘Kɨ aghua.’ Egha ua gɨn, nɨghnɨzim giragha ghua ingari. \v 30 Ezɨ afeziam ghua otarir dozim kamaghɨra an azara. Ezɨ otarim ghaze, ‘Kɨ mangɨ ingaram.’ Egha ghuzir puvatɨ. \v 31 Ezɨ ia manmaghɨn nɨghnɨsi, otarir kamningɨn manamra afeziamɨn akam baregha an gɨn zui?” \p Ezɨ me Iesus mɨgɨa ghaze, “Otarir ekiam.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazir dagɨaba isiba ko amizir arazir kurabagh amiba, me ia gafiragha faragha God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven zui. \v 32 \x - \xo 21:32 \xo*\xt Luk 3:12; 7:29-30\xt*\x*Guizbangɨra, Jon otogha arazir aghuimɨn tuavim ian aka, ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim an akamɨn ikian aghua. Ezɨ dagɨaba isir gumaziba ko amizir arazir kurabagh amiba, me nɨghnɨzir gavgaviba an iti. Ia bizir kamɨn ganigha uan nɨghnɨzibagh irazir puvatɨ, egha nɨghnɨzir gavgavim Jonɨn akamɨn itir puvatɨ.” \s Wainɨn azenimɨn garir gumazir kurabar akar isɨn zuim \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 \x - \xo 21:33 \xo*\xt Matyu 25:14\xt*\x*Egha Iesus gumazir dapaniba ua kamaghɨn me mɨgei, “Ia akar isɨn zuir igharazir kam baragh. Gumazir mam wainɨn azenimɨn ingarigha, an dɨvazim aghui. Egha wainɨn ovɨziba mɨrmɨramin itarim gɨkuigha azenir dɨpenimɨn ingari, eghtɨ ingangarir gumaziba an ikɨ azenimɨn ganam. Egha azenir kam isa gumazir mabar agharim gatɨgha ghaze, me gɨn wainɨn dɨpataba uam a ikaragham. Egha dɨkavigha nguibar saghon itimɨn ghu.\f + \fr 21:33 \fr*\ft Wainɨn azenimɨn mɨgɨrɨgɨaba, Iesus Aisaia 5:1-2ɨn da ini, egha God Israelia damuamin akar isɨn zuim mɨkeme. Akar kamɨn mɨngarim kamaghɨn ghu, God uabɨ, gumazir azenimɨn ingarizim. Ezɨ Israelia wainɨn azenimɨn mɨn iti.\ft*\f* \v 34 Ezɨ wainɨn ovɨziba kuaramin dughiam roghɨra izezɨma, gumazir kam uan ingangarir gumazir maba amadazɨma, me wainɨn ovɨzi taba iniasa ghue. \v 35 \x - \xo 21:35 \xo*\xt Matyu 22:6\xt*\x*Ezɨ azenimɨn garir gumaziba ingangarir gumazir kaba inigha, mam mɨsuegha, igharazir mam me a mɨsoghezɨma an areme, egha dagɨabar igharazir mam ginifi. \v 36 Ezɨ azenimɨn ghuavim gɨn ua ingangarir gumazir igharaziba amangi. Me avɨraseme, egha men dɨbobonim faragha izezibagh afira. Ezɨ wainɨn azenimɨn garir gumazir kaba kamaghɨra uam azenimɨn ghuavimɨn ingangarir gumazibagh ami. \p \v 37 “Kamaghɨn amizɨ, azenimɨn ghuavim abuan uan otarim amada. Afeziam ghaze, ‘Me nan otarimɨn akam baregh deragh a damuam.’ \p \v 38 \x - \xo 21:38 \xo*\xt Matyu 27:18\xt*\x*“Puvatɨ, gumazir kaba otarimɨn gari, a izima, me uarira uariv gei, ‘Gumazir kam izɨva uan afeziamɨn biziba bar da inigham. Aria. E a mɨsueghtɨ, an aremeka. Egh e uari bagh wainɨn azenim iniam.’ \v 39 \x - \xo 21:39 \xo*\xt Hibru 13:12\xt*\x*Kamaghɨn, me maghɨra an suigha, wainɨn azenimɨn azenan anekunigha, otarim mɨsoghezɨ an areme. \p \v 40 “Eghtɨ wainɨn azenimɨn ghuavim izɨ manmaghɨn gumazir kabar amuam? Ia manmaghɨn nɨghnɨsi?” \p \v 41 Ezɨ me a mɨgɨa ghaze, “A gumazir kurar kaba puv me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregham. Eghtɨ an azenim isɨva gumazir igharazibar anigam, eghtɨ wainɨn ovɨziba iniamin dughiamɨn me a bagh pozim daghuigh a danɨngam.” \p \v 42 \x - \xo 21:42 \xo*\xt Onger Akaba 118:22-23; Aisaia 28:16; Mak 12:10; Aposel 4:11; Rom 9:33; Efesus 2:20; 1 Pita 2:6-8\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men azai, “Ia Godɨn Akɨnafarimɨn aven itir osizirir kabar ganis, o puvatɨ? Osizirir kaba kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “ ‘Kar dɨpenir akɨnir ingangarir gumaziba aghuazim, \q2 a datɨrɨghɨn dɨpenim aterir guarim gava. \q1 Ekiam uabɨ arazir kam gamizɨma an oto. \q2 Ezɨ e an garima, a bar dera.’ \b \p \v 43 “Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, God Bizibagh Ativamin Dughiam, God ia dama a inigh a isɨva, gumazamizir dughiar kamɨn aven ikɨ arazir aghuibar amuamibar anɨngam. \v 44 \x - \xo 21:44 \xo*\xt Aisaia 8:14-15; 60:12; Daniel 2:44-45; Sekaraia 12:3; 1 Pita 2:8\xt*\x*Eghtɨ gumazir manam dagɨar kam gisɨn irɨghɨva, an aghariba mɨsarighiregham. Eghtɨ dagɨar kam gumazitam gisɨn irɨghɨva, bar anemɨsararigham.”\f + \fr 21:44 \fr*\ft Baibelɨn fofozir gumazir maba ghaze, akar ves 44ɨn aven itiba, Matyu da osirizir puvatɨ, ti gumazir igharazim gɨn da osiri. Nɨ Luk 20:18ɨn gan.\ft*\f* \p \v 45 Ofa gamir gumazir ekiaba ko Farisiba akar isɨn zuir kam baregha fo, Iesus akam isa, me gasara. \v 46 \x - \xo 21:46 \xo*\xt Matyu 21:11; 21:26; Luk 7:16; Jon 7:40\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, me an suighasava amua, egha gumazamizir avɨribar atiatingi. Me fo, gumazamiziba Iesusɨn mɨgɨa ghaze, a Godɨn akam inigha izir gumazir mam. \c 22 \s Poroghamibar isar ekiamɨn // akar isɨn zuim \r (Luk 14:16-24) \p \v 1 Ezɨ Iesus uam akar isɨn zuir mamɨn gumazir dapanibagh amua kamaghɨn me mɨgei, \v 2 “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, atrivir mamɨn otarim amuimɨn ikiasava amima, an a bagh isar ekiam gami. \v 3 Isar dughiam tɨghar otivam, a faraghavɨra isam bagh izasa gumazamiziba bagha akam amada. Ezɨ isamɨn dughiam otozɨma, a gighamizir gumazamiziba izasa uan ingangarir gumaziba amada. Ezɨ puvatɨ, gumazamizir a gighamiziba, me izan aghua. \v 4 Ezɨ a uan ingangarir gumazir maba amaga, kamaghɨn me mɨgei, ‘Ia mangɨ, gumazir kɨ gighamiziba kamagh me mɨkɨm, “Ia oragh. Kɨ dagheba tuegha gɨvagha, uan bulmakaun apuribav suegha, egha uaghan uan asɨzir ekiabav soke. Ezɨ isamɨn biziba bar gɨfa. Ia poroghamibar isar ekiamɨn izɨ.” ’ \p \v 5 “Ezɨ ingangarir gumaziba ghua akar kamɨn gumazibav gei. Ezɨ me oraghan aghuagha tintinibar zui. Mav uan azenimɨn zui, ezɨ mav uan dagɨar ingangarim bagha zui. \v 6 \x - \xo 22:6 \xo*\xt Matyu 21:35\xt*\x*Ezɨ marazi atrivimɨn ingangarir gumazibar suigha, puv me mɨsoghezɨ me ariaghire. \p \v 7 “Kamaghɨn amizɨ, atrivim puv atari, egha uan mɨdorozir gumaziba amada. Ezɨ me ghua an ingangarir gumazibav soghezir gumaziba, me mɨsogha bar me agɨvaghava, men nguibar ekiam gaborozɨ a isi. \p \v 8 “Egha atrivim uan ingangarir gumazibav gei, ‘Poroghamibar isamɨn dagheba isigha gɨfa. Ezɨ gumazir kɨ gighamiziba, me gumazir kuraba, kamaghɨn me isamɨn ikian kogham. \v 9 Kamaghɨn amizɨ, ia mangɨ tuavir ekiaba bar dar mangɨ, egh gumazir manaba ia me bativigh, egh ia men diaghtɨ, me poroghamibar isar kamɨn izɨ.’ \v 10 A kamaghɨn mɨkemezɨma, an ingangarir gumaziba tuaviba bar dar ghuava gumazamiziba bar me akufa, gumazamizir aghuiba ko kuraba sara. Ezɨ me iza damasa poroghamibar isar dɨpenim gapiazɨ a bar izɨfa. \p \v 11 \x - \xo 22:11 \xo*\xt 2 Korin 5:3; Akar Mogomem 3:4; 19:8\xt*\x*“Ezɨ gumazamiziba apiazɨma, atrivim men ganasa aven zui. Egha a ghua gumazir mamɨn garima, a poroghamibar isamɨn azuir adiaritam aruzir puvatɨ. \v 12 Ezɨ atrivim an azara, ‘Namakam, manmaghɨn amizɨ, nɨ adiarir aghuitam aruzir puvatɨgha, puram aven ize?’ Ezɨ gumazim mɨkɨman asa. \p \v 13 \x - \xo 22:13 \xo*\xt Matyu 8:12; 25:30; Luk 13:28\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, atrivim ingangarir gumazibav gɨa ghaze, ‘Ia an soroghafariba ikegh, a isɨva azenan mɨtatemɨn anekunigh. Danganir mɨtater kamɨn me puvɨra tuavara atariba kuskusi.’ \p \v 14 \x - \xo 22:14 \xo*\xt 2 Pita 1:10; Akar Mogomem 17:14\xt*\x*“Ia oragh. God gumazamizir avɨribar dei, egha varazira, a me amɨsevima, me aven zui.” \s Gumazamiziba dagɨaba Atrivim Sisar danɨngam, o markiam? \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 \x - \xo 22:15 \xo*\xt Mak 3:6\xt*\x*Ezɨ Farisiba ghua akabav suegha Iesusɨn suighasa tuaviba buri. Egha me ghaze, a pazɨ bizitam mɨkemeghtɨ, me an mɨgɨrɨgɨam baghavɨram an suigham. \v 16 \x - \xo 22:16 \xo*\xt Mak 3:6; 8:15; 12:13\xt*\x*Egha me uan suren gumazir maba ko Herotɨn gɨn zuir marazi amadazɨ, me Iesus bagha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, e fo nɨ guizbangɨra bizibav geir gumazim. Nɨ Godɨn Arazibar gumazamizibar sure gamua guizbangɨra me mɨgei. Nɨ tavɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zuir puvatɨ. Akar vamɨra nɨ gumazamizir ziaba itiba, ko gumazamizir kɨniba uaghara, me mɨgei. \v 17 Kamaghɨn, nɨ deragh e mɨkɨm. Judan Araziba manmaghɨn mɨgei? E dagɨaba isɨva Atrivim Sisar danɨngtɨma, arazir kam Godɨn damazimɨn dera, o puvatɨ? Nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi?” \p \v 18 Ezɨ Iesus men nɨghnɨzir kurar kam gɨfo, egha kamaghɨn me mɨgei, “Ia gumazir ifavaribagh amiba, ia tizim bagha na gifarasava ami? \v 19 Ia gavman ganɨdir dagɨatam nan akagh.” Ezɨ me dagɨar mam inigha iza a ganɨngi. \p \v 20 Ezɨ Iesus kamaghɨn men azai, “Kar tinan nedazim ko tinan ziam?” \p \v 21 \x - \xo 22:21 \xo*\xt Rom 13:7\xt*\x*Ezɨ me ghaze, “Mar Sisarɨn nedazim ko an ziam.” \p Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “Kamaghɨra, ia Sisarɨn biziba isɨ Sisar danɨng, egh Godɨn biziba isɨ, God danɨng.” \p \v 22 Ezɨ me mɨgɨrɨgɨar kam baregha dɨgavir kuram gamigha, anetegha ghue. \s Sadyusiba gumazir aremegha ua dɨkavizibar arazim bagha Iesusɨn azai \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 \x - \xo 22:23 \xo*\xt Aposel 23:8\xt*\x*Ezɨ aruer kamra, Sadyusiba Iesus bagha ize. Sadyusiba ghaze, gumazir aremeziba ua dɨkavir puvatɨ. Egha me kamaghɨn Iesusɨn azai, \v 24 \x - \xo 22:24 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:5\xt*\x*“Tisa, Moses kamaghɨn mɨkeme, Gumazir manatam boriba puvatɨgh aremeghtɨ, an aveghbuatam an amuim inigh an ikɨtɨ, amizir kam boriba batɨtɨ, an aveghbuamɨn ikɨzim kuavaremeghan kogham. \v 25 Ezɨ fomɨra aveghbuar 7pla, en tongɨn ike. Men avebam amuimɨn ikiava boritam inizir puvatɨ, egha areme. Kamaghɨn amizɨ, an dozir mam an amuim inigha an iti. \v 26 Ezɨ an dozir kam uaghan boritam inizir puvatɨgha areme. Ezɨ aningɨn dozir mɨkezim ko an gɨn iziba kamaghɨram ami. \v 27 Egha me bar ariaghire, ezɨ abuan amizir kam uaghan areme. \v 28 Kamaghɨn nɨ e mɨkɨm, gumazamiziba ua dɨkavamin dughiamɨn, amizir kam tinan amuimra? Nɨ nɨghnɨgh, me bar an ike!” \p \v 29 \x - \xo 22:29 \xo*\xt Jon 20:9\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikarvagha kamaghɨn me mɨgei, “Ia Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam gɨfozir puvatɨ, egha ia uaghan Godɨn gavgavim gɨfozir puvatɨ. Kamaghɨn, ia paza mɨgei. \v 30 \x - \xo 22:30 \xo*\xt 1 Jon 3:2\xt*\x*Gumazamizir aremeziba ua dɨkavamin dughiamɨn, paba amuibar ikian kogham, uaghan me amuiba isɨ pabar arɨghan kogham. Me enselbar mɨn Godɨn Nguibamɨn ikiam. \p \v 31 “Ezɨ kɨ ua dɨkavamin dughiam bagh ian azangasa. Ia ti God ia mɨkemezir akar kamɨn ganiz, o puvatɨ? A ghaze, \v 32 \x - \xo 22:32 \xo*\xt Ua Me Ini 3:6; Matyu 8:11; Mak 12:26; Luk 20:37; Aposel 7:32\xt*\x*‘Kɨ Abraham ko Aisak ko Jekopɨn God.’ God gumazir ariaghirezibar God puvatɨ, a gumazir angamɨra itibar God.” \p \v 33 \x - \xo 22:33 \xo*\xt Matyu 7:28\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba an akar kam baregha dɨgavir kuram gami. \s Godɨn Akar Gavgavir faraghavɨra itim \r (Mak 12:28-31; Luk 10:25-28) \p \v 34 Farisiba orazi, Iesusɨn mɨgɨrɨgɨaba Sadyusibagh amizɨma, me mɨkɨman ibura. Ezɨ me uari akuvagha a bagha izi. \v 35 Me ko izir gumazir mam, a Judan Arazibagh fozir gumazim. Egha a Iesus basamasa kamaghɨn an azai, \v 36 “Tisa, Godɨn Akar Gavgavir manamra maba bar dagh afira egha faraghavɨra iti?” \p \v 37 \x - \xo 22:37 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:5; 10:12; Luk 10:27\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Ia bar uan navir averiaba ko uan duaba ko uan nɨghnɨziba ko uan gavgaviba sara bar a gifongegh. \v 38 Kar Akar Gavgavir bar ekiam, egha Akar Gavgavir igharazibar faraghavɨra iti. \v 39 \x - \xo 22:39 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Mak 12:31; Rom 13:9; Galesia 5:14\xt*\x*Ezɨ an gɨrara irim. A kamakɨn: nɨ uabɨra uabɨ gifongezɨ moghɨn, gumazamizir igharazibagh ifongegh. \v 40 \x - \xo 22:40 \xo*\xt Matyu 7:12; Rom 13:10; Galesia 5:14; 1 Timoti 1:5\xt*\x*Moses Osirizir Araziba ko Godɨn akam inigha izir gumazibar akaba, da bar arazir kamning gisɨn tu.” \s Iesus God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim bagha Farisibar azai \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Farisiba uari akuvagha ikiav itima, Iesus men azara, \v 42 \x - \xo 22:42 \xo*\xt Jon 7:42\xt*\x*“Ia God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim, manmaghɨn a gɨnɨghnɨsi? A tinan otarim?” \p Ezɨ me an mɨgɨa ghaze, “A Devitɨn Ovavim.” \p \v 43 Ezɨ Iesus kamaghɨn men azai, “Manmaghɨn amizɨ, Godɨn Duam nɨghnɨzim Devit ganɨngizɨ, a gumazir kam, ‘Ekiam,’ a gatɨ, egha kamaghɨn mɨgɨa ghaze: \b \q1 \v 44 \x - \xo 22:44 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Matyu 26:64; Aposel 2:34; 1 Korin 15:25; Hibru 1:13\xt*\x*“ ‘Ekiam, nan Ekiam mɨgɨa ghaze, \q2 “Nɨ nan agharir guvimɨn daperagh ikɨ mangɨtɨ, \q1 kɨ nɨn apaniba dɨkabɨragh me isɨ nɨn dafarim datɨghtɨ, \q2 me nɨn dagarimningɨn apengan ikiam.” ’ \b \p \v 45 “Ezɨ ia nɨghnɨgh, Devit uabɨ gumazir kamɨn mɨgɨa ghaze, a nan Ekiam. Ezɨ manmaghɨn, gumazir kam ua Devitɨn Ovavimɨn mɨn iti?” \p \v 46 \x - \xo 22:46 \xo*\xt Mak 12:34; Luk 14:6; 20:40\xt*\x*Ezɨ men tav bar Iesus ikarvaghan buraghburaki. Egha me aruer kamɨn ikegha ghua ua gɨn bizitam bagha an azangan atiati. \c 23 \s Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba arazir kurabagh ami \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43; 11:46; 20:45-46) \p \v 1 Ezɨ Iesus gɨn gumazamizir avɨriba ko an suren gumazibagh eghari. \v 2 Egha kamaghɨn mɨgei, “Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, me Mosesɨn danganim inigha Moses Osirizir Araziba ia geghari. \v 3 \x - \xo 23:3 \xo*\xt Malakai 2:7-8\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, me ia mɨgeir akaba, ia da baragha dagh eghari moghɨn dar amu. Egh me amir araziba, ia men gɨn mangɨ dar amuan markɨ. Me mɨgɨrɨgɨar bar avɨribagh amua egha uari dar gɨn zuir puvatɨ. \v 4 Me kamaghɨn amua, mati me bizir bar osɨmtɨziba isava gumazamizibar dɨpɨzibagh isɨn arɨzima, me da ateran buraghburasi. Egha me tong uan dafar puzitamɨn men akurvaghan nɨghnɨzir puvatɨ. \p \v 5 \x - \xo 23:5 \xo*\xt Matyu 6:1\xt*\x*“Arazir me amiba, me uarir ganasa oda dagh ami. Me Godɨn Akar maba, uan daveriaba ko guaghafɨvibar da osirigha, egha dagh amizɨ, da bar ekefe, ezɨ me da azui. Egha korotiar apɨnibar itir dueviar bar ruariba, me da azui. Egha ghaze, e arazir kamɨn uari akakagh suam, e guizbangɨra Godɨn akabar gɨn zui.\f + \fr 23:5 \fr*\ft God ko mɨgeir daveriaba, kar Judaba akɨnafarir dozibar Godɨn akar maba osiri, egha da isa mɨtarir nguzir mabagh aghui. Egha da isava uan agharir kɨriabagh aghui, egha maba isa uan guabagh afe. Nɨ Ua Me Ini 13:9 ko 13:16 ko Godɨn Araziba 6:8 ko 11:18, dar gan. Judaba uaghan Akɨnafarim Dɨboboniba 15:37-41ɨn garava sazir oteviba uan korotiabagh itui. Iesus Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba me mɨgɨa gɨa ghaze, me daveriar ekiaba aghuigha, egha sazir ruariba azui, egha uari akakagha ghaze, e guizbangɨra Godɨn akabar gɨn zui. Kar me uarir ganasa odava arazir kabagh ami.\ft*\f* \v 6 \x - \xo 23:6 \xo*\xt Matyu 6:5; Mak 12:38-39; Luk 11:43; 14:7\xt*\x*Egha isar ekiabar me danganir ziaba itiba isava, God ko mɨgeir dɨpenibar aven dabirabir aghuaribagh apiaghiri. \v 7 Egh me maketɨn danganibar mangɨtɨ, gumazamiziba ‘Tisaba’ me darɨgh, men ziaba fasa me bar akonge. \p \v 8 “Kɨ ghaze, gumazitam ia ‘Tisa’ a darɨghan markɨ. Bar markɨ. Ian tisan bar vamɨra, ia bar aveghdiariba. \v 9 Egh ia nguazimɨn kagh gumazitam ‘Afeziam’ a darɨghan markɨ. Ian Afeziar bar vamɨra, a uan Nguibamɨn iti. \v 10 Egh me ‘Gumazir Dapanim’ ian tav darɨghan markɨ. Ian Gumazir Dapanir vamɨra iti, a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim. \v 11 \x - \xo 23:11 \xo*\xt Matyu 20:26-27; Mak 9:35; 10:43-44; Luk 22:26\xt*\x*Ian gumazamizir ekiaba pura ian ingangarir gumazamizibar mɨn ikɨ. \v 12 \x - \xo 23:12 \xo*\xt Jop 22:29; Aghuzir Akaba 15:33; 29:23; Esekiel 21:26; Luk 14:11; 18:14; Jems 4:6; 1 Pita 5:5\xt*\x*Gumazamizir uan ziaba feba, God me abɨnam. Eghtɨ gumazamizir uari abɨriba, God me feghtɨ me ziar ekiaba iniam.” \s Iesus Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisibar arazir kurabar gun me mɨgei \r (Mak 12:40; Luk 11:39-52; 20:47) \p \v 13-14 \x - \xo 23:13-14 \xo*\xt Luk 11:52\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika, ia bar ikuvigham! Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn tiam asarazɨ, gumazamiziba azenan iti. Egha ia uaghan aven mangan aghua. Ezɨ gumazamiziba aven mangasava amima ia men tuaviba apɨri.\f + \fr 23:13-14 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, akar kamnagh uaghan kagh ikiam. A kamakɨn, “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika. Ia gumazir mɨzer pumuning itiba, ia amizir paba ovengezibagh ifara men dɨpenibar okɨa, oda mɨgɨrɨgɨar bar ruariba God ko dagh ami. Kotiamɨn Dughiamɨn ia bar ikuvigham.” Nɨ Mak 12:40ɨn gan.\ft*\f* \p \v 15 “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika! Ia bar ikuvigham! Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia ongariba ko nguazir igharaziba bar dar ghua, suren gumazir vamɨra iniasa ruiagha arui. Eghtɨ ia gumazitam batogh Judan Arazibar a geghantɨ, a ian nɨghnɨzibar gɨn mangɨ, egh a bar ian mɨrara uaghan helɨn mangam. Ia a damightɨ, a bar ia gafiragh arazir kurabar amuam. \p \v 16 \x - \xo 23:16 \xo*\xt Matyu 5:33-34; 15:14\xt*\x*“Ia damazir okavɨrɨziba, egha ia gumazir igharaziba tuavim men akakaghasa! Iavzika, ia bar ikuvigham! Ia kamaghɨn gumazamizibar sure gamua ghaze, ‘Gumazir manam guizɨn mɨkɨmsɨva, Godɨn Dɨpenimɨn akakagh mɨkɨmtɨ, an araziba pura bizim. Egh gumazir kam guizɨn mɨkɨmsɨ, golɨn Godɨn Dɨpenimɨn aven itibar akakagh mɨkɨmtɨ, kar a guizbangɨra mɨgei, egh a mɨkemezir arazimɨn gɨn mangɨ, a damu.’ \v 17 Ia gumazir onganir damazir okavɨrɨziba, tizim Godɨn damazimɨn ekefe? Ti gol, o ti Godɨn Dɨpenim? Ia fo, golɨn kam Godɨn Dɨpenimɨn aven iti, egha tuavir kamɨn golɨn kam Godɨn bizimɨn oto. \v 18 Egha ia uaghan kamaghɨn men sure gamua ghaze, ‘Gumazitam uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, ofa gamir dakozimɨn akakaghtɨ, an mɨgɨrɨgɨaba pura biziba. Eghtɨ gumazim ofa gamir dakozimɨn itir ofabar akakagh mɨkɨmtɨ, kar a guizbangɨra mɨgei, egh a mɨkemezir mɨgɨrɨgɨabar gɨn mangɨ.’ \v 19 Ia damazir okavɨrɨziba, bizir manam Godɨn damazimɨn ekefe, ti ofa gamir dakozimɨn itir ofaba, o ofa gamir dakozim uabɨ? Ia fo, ofaba ofa gamir dakozimɨn iti, egha tuavir kamɨn ofan kam Godɨn bizimɨn oto. \v 20 Eghtɨ gumazim uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, ofa gamir dakozimɨn akakagh mɨkɨmtɨ, an mɨgɨrɨgɨaba ofa gamir dakozim ko ofa gamir dakozimɨn itir ofaba uaghara aningɨn akakasi. \v 21 Egh gumazim uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ Godɨn Dɨpenimɨn akakagh mɨkɨmtɨ, an mɨgɨrɨgɨaba Godɨn Dɨpenim, ko Godɨn uan Dɨpenimɨn aven itim, vɨrara aningɨn akakasi. \v 22 \x - \xo 23:22 \xo*\xt Aisaia 66:1; Matyu 5:34\xt*\x*Eghtɨ gumazitam uan mɨgɨrɨgɨaba gavgavim dar anɨngsɨ, Godɨn Nguibamɨn akakagh mɨkɨmtɨ, an mɨgɨrɨgɨaba Godɨn atrivir dabirabim, ko Godɨn uan atrivir dabirabim gaperazim, uaghara aningɨn akakasi. \p \v 23 \x - \xo 23:23 \xo*\xt Ofa Gami 27:30; Hosea 6:6; Maika 6:8; Luk 11:42\xt*\x*“Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika, ia bar ikuvigham! Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia isɨngtɨzim daghebagh anɨdir zuravarir 10plan pozibar da arɨgha, egha dar pozir vamɨra God ganɨdi. Egha Moses Osirizir Arazibar aven itir arazir ekiaba ataghɨrasi. Ia, Godɨn guizɨn arazim, ko apangkuvir arazim, ko nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir arazim, ia da gɨn amadi. Ia faragh arazir ekiar kabar gɨn mangɨ dar amu, egh uaghan arazir dozir ia amiba sara, uaghan dar amu. \v 24 Ia damazir okavɨrɨziba, egha gumazir igharaziba tuavim men akakaghasa! Ia mati, gumazim sibaba dɨparsɨzimɨn itima, a bar deravɨra gara da isa da makuri. Ezɨ asɨzir ekiam kamel, a dɨparsɨzimɨn aven itima, an an garir puvatɨgha, a tui. \p \v 25 \x - \xo 23:25 \xo*\xt Mak 7:4\xt*\x*“Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika! Ia bar ikuvigham! Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia bar deraghavɨra kapba ko itaribar azeniba rue, ezɨ dar aven itir dagher kaba bar izɨfa. Ia, okɨmakɨar araziba ko uarira uarigh nɨghnɨzir arazibar tuavimɨn, dagher kaba ini. \v 26 Ia Farisiba, ian damaziba okafi! Ia faraghɨvɨra kapbar averiaba ruegh, eghtɨ dar otɨghɨnaba uaghan zuegham. \p \v 27 \x - \xo 23:27 \xo*\xt Luk 11:44; Aposel 23:3\xt*\x*“Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika! Ia bar ikuvigham. Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia mati, me matmatiam penɨn ghurghurim a gaghui, ezɨ matmatiamɨn ganganim azenan bar dera. Ezɨ an aven gumazir kuabar aghariba ko bizir kuriba bar izɨfa. \v 28 \x - \xo 23:28 \xo*\xt Luk 16:15\xt*\x*Ia uaghan kamaghɨn iti. Me azenan ian gara ghaze, ia gumazir aghuiba. Ezɨ ifavarir araziba ko arazir bar kuraba, guizbangɨra ian navir averiabagh izɨfa.” \p \v 29 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, Iavzika! Ia bar ikuvigham! Ia ifavaribagh amir gumaziba! Ia, fomɨra itir Godɨn akam inigha izir gumaziba, men moziba deraghvɨra dar kɨrmɨgha, egha gumazir arazir aghuibagh amizibar moziba deraghavɨra dar adiaribagh ami. \v 30 Egha kamagh uariv gei, ‘E ti uan inazibar dughiamɨn ikia, egha ti men akuragha Godɨn akam inigha izir gumazibav soghezir puvatɨghai.’ \v 31 \x - \xo 23:31 \xo*\xt Aposel 7:52\xt*\x*Ia kamagh mɨgɨa uari akakagha ghaze, ‘E Godɨn akam inigha izir gumazibav soghezir gumazibar boriba!’ \v 32 Aria, mangɨ, ia uan inaziba amua taghizir arazir kuraba, bar da gɨfagh! \p \v 33 \x - \xo 23:33 \xo*\xt Matyu 3:7; 12:34; Luk 3:7\xt*\x*“Ia kuruziba! Ia dabɨrɨzir anababa! God uan kotɨn aven ian araziba tuisɨghɨva, ia isɨ helɨn avir ekiamɨn ia amangam! Ia man tuavitamɨn mangɨ, helɨn avim gitagham? Bar puvatɨgham! \p \v 34 \x - \xo 23:34 \xo*\xt Matyu 10:23; 1 Tesalonika 2:15\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, ia oragh, kɨ ia bagha Godɨn akam inigha izir gumaziba, ko gumazir nɨghnɨzir aghuiba itiba, ko Godɨn Arazibagh fozir gumaziba, me amangam. Eghtɨ ia men taraziv soghtɨ me arɨmɨghiram, egh tarazi isɨ ter ighuvibar me afughafugham, egh tarazi ian God ko mɨgeir dɨpenibar aven benibar me fozorogham. Egh ia uan nguibar ekiabar me batogh men gɨntɨghtɨ, me arɨ nguibar igharazibar mangam. \v 35 \x - \xo 23:35 \xo*\xt Jenesis 4:8; 2 Eghaghaniba 24:20-21; Hibru 11:4\xt*\x*Eghtɨ arazir aghuibagh amir gumazamiziba bar, me mɨsoghezir gumazibar ivezir kuram, ia a iniam. Gumazir aghuibav sozir arazir kam, gumazir aghuim Abelɨn dughiamɨn ikegha, iza Berekian otarim Sekaraian dughiamɨn tu. Gumazir kam, ia Godɨn Dɨpenim ko ofa gamir dakozim tɨzimɨn ia a mɨsoghezɨ an areme, ezɨ iarara ivezir kuram uan arazir kuram bagh a iniam. \v 36 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, arazir kurar kabar ivezir kuram, a datɨrɨghɨn itir gumazamiziba me bativam.” \s Iesus Jerusalemɨn apangkufi \r (Luk 13:34-35; 19:41-44) \p \v 37 \x - \xo 23:37 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 24:21; Onger Akaba 17:8; 91:4; Aposel 7:59; 1 Tesalonika 2:15\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Oio, ia Jerusalemɨn adarasi, kɨ ian apangkufi! Ia Godɨn akam inigha izir gumazibav sozi me ariaghiri, egha God ia bagha amadir gumaziba, ia dagɨaba isa, me ginivi, me ariaghiri. Dughiar avɨribar kɨ ian boriba akuv me mughasa, mati tuarir amebam uan avɨzimingɨn nguziba avarazɨ moghɨn, kɨ ia damuasa ifonge. Ezɨ ia na bagh izan aghua. \v 38 \x - \xo 23:38 \xo*\xt 1 Atriviba 9:7-8; Jeremaia 12:7; 22:5\xt*\x*Ia oragh! Ian nguibam, God anetaki, ezɨ a nguibar soriam gava. \v 39 \x - \xo 23:39 \xo*\xt Onger Akaba 118:26; Matyu 21:9\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia ua nan ganan kogh, kamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar ia suam, ‘Gumazir, Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, God deragh a damu!’ ” \c 24 \s Iesus ghaze, Godɨn Dɨpenim akarighirɨgham \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Egha Iesus Godɨn Dɨpenimɨn mɨriam ategha azenan zuima, an suren gumaziba a bagha izi. Egha me Godɨn Dɨpenim an akakasi. \v 2 \x - \xo 24:2 \xo*\xt Jeremaia 26:18; Maika 3:12; Luk 19:44\xt*\x*Ezɨ an akar kamɨn me mɨgei, “Ia Dɨpenimɨn itir bizir aghuir kabar gari? Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, dagɨar kaba, gumaziba bar da pueghtɨ da bar moghɨra dagh iregham. Eghtɨ tam tam gisɨn ikeghan kogham.”\f + \fr 24:2 \fr*\ft Kar Matyu osirizir Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar ruarir abuananam. (4pla faragha gɨfa.) Akar kaba, da 24:2--25:46ɨn iti. Da nguazim gɨvamin dughiamɨn arazibar gun mɨgei.\ft*\f* \s Iesus ghaze, osɨmtɨzir avɨriba // gɨn otivam \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 \x - \xo 24:3 \xo*\xt Matyu 24:27; 24:37-39; Mak 13:3-4; 1 Tesalonika 5:1\xt*\x*Egha Iesus ghua Olivɨn Mɨghsɨamɨn aperaghav itima, an suren gumaziba uarira iza kamaghɨn an azai, “Nɨ e mɨkɨm, bizir kaba dughiar manamɨn otivam? Arazir manamnagh faragh otoghtɨ, e fogh suam, ‘Nɨ ua izam,’ eghtɨ nguazir kam uaghan gɨvam?” \p \v 4 Ezɨ Iesus me ikaragha kamaghɨn me mɨgei, “Ia uari bagh deraghvɨra gan, gumazitam izɨ ia gifaran markɨ. \v 5 \x - \xo 24:5 \xo*\xt Jeremaia 14:14; 23:21; 23:25; Matyu 24:23-24; Jon 5:43; Aposel 5:36-37; 1 Jon 2:18\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazir bar avɨriba izɨ, nan ziam isɨva uari gasɨ suam, ‘Kɨrara, kɨ Gumazir God Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezim.’ Egh me gumazamizir avɨribagh ifaram. \v 6 Eghtɨ ia roghɨra itir mɨdorozir ekiabar nɨgɨniba baragh, egh saghon itir mɨdorozir ekiabar akaba baragham. Egh ia dɨgavir kuram damuan markɨ. Arazir kaba otivam, eghtɨ nguazir kam gɨvamin dughiam tɨghar izam. \v 7 \x - \xo 24:7 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 15:6; Aisaia 19:2; Hagai 2:22; Sekaraia 14:13; Aposel 11:28\xt*\x*Kantrin mamɨn itir darazi dɨkavigh kantrin igharazimɨn itir darazi ko mɨsogham. Eghtɨ atrivir mamɨn adarazi dɨkavigh atrivir igharazimɨn adarazi ko mɨsogham. Danganir mabar dagheba bar puvaratɨghtɨma, gumazamiziba mɨtiriamra ikiam. Eghtɨ mɨkɨmkɨziba uaghan otivam. \v 8 Osɨmtɨzir kaba mati, amizim otasa faraghavɨra mɨzazim barazi mokɨn. \p \v 9 \x - \xo 24:9 \xo*\xt Matyu 10:22; Mak 13:9; Luk 21:12; Jon 15:18-20; Aposel 4:2-3; Akar Mogomem 2:10; 2:13\xt*\x*“Dughiar kamɨn me ian suighɨva osɨmtɨziba ia darɨghɨva ia mɨsoghtɨ, ia arɨmɨghiram. Eghtɨ gumazamiziba bar nan ziam bangɨn ian aghuagham. \v 10 \x - \xo 24:10 \xo*\xt Matyu 11:6; 13:57; 2 Timoti 1:15\xt*\x*Egh dughiar kamɨn gumazamizir avɨriba, me uan nɨghnɨzir gavgavir nan itim ategham. Egh pazɨ uarira uarir amuva, uari isɨ apanibar agharim darɨgham. \v 11 \x - \xo 24:11 \xo*\xt Matyu 7:15; 24:5; 24:24; Aposel 20:29; 1 Timoti 4:1; 2 Pita 2:1; 1 Jon 4:1\xt*\x*Eghtɨ akar ifavarim akurir gumazir avɨriba otivigh, gumazamizir avɨribagh ifaram. \v 12 Eghtɨ arazir kuraba bar izɨvaghtɨ, kamaghɨn gumazamiziba uarigh ifongezir arazim ategham. \v 13 \x - \xo 24:13 \xo*\xt Matyu 10:22; Mak 13:13; Hibru 3:6; 3:14\xt*\x*Eghtɨ tina arazir kabar tongɨn gavgavigh ikɨ, mangɨ dughiar nguazir kam gɨvaghamim otoghtɨ, God uam a iniam. \v 14 \x - \xo 24:14 \xo*\xt Matyu 9:35; 10:18; 28:19; Rom 10:18; Kolosi 1:6; 1:23\xt*\x*Eghtɨ God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn Akar Aghuir kam, me a inigh a isɨva nguazimɨn itir ikɨziba bar dar gumazamiziba bar me mɨkɨmtɨma, me a baragham. Eghtɨma gɨn nguazir kam gɨvamin dughiam otivam.” \s Iesus ghaze, bizir bar kuram otogham \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 \x - \xo 24:15 \xo*\xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\xt*\x*Egha Iesus mɨgɨa ghua kamaghɨn mɨgei, “Ia gantɨma, bizir bar kurar God ifongezir puvatɨzim, Godɨn Dɨpenimɨn aven ikiam. A ikɨtɨ, God uan Dɨpenim ategham. Fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazim Daniel bizir kamɨn gun mɨkeme. (Gumazir osizirir kamɨn garim, a deraghvɨra nɨghnigh egh a gɨfogh.) \v 16 Dughiar kamɨn Judian Distrighɨn itir gumazamiziba arɨ mɨghsɨabar ghuavanangam. \v 17 \x - \xo 24:17-18 \xo*\xt Luk 17:31\xt*\x*Egh tav dɨpenimɨn pɨn itir avughsazir danganimɨn ikegh, nguazimɨn magɨrɨ, egh uam aven mangɨ uan bizitam inisɨ nɨghnɨghan markɨ. \v 18 Egh gumazir manam azenir ekiamɨn ikegh, egh uamategh dɨpenimɨn mangɨ uan azenan azuir korotiam inian markɨ. \v 19 Naviba adair amiziba ko boriba oteba apir amebaba, mevzika; dughiar izamin kaba bar men ikuvigham! \v 20 Ia amozimɨn dughiam ko Sabatɨn dughiatamɨn aran aghuaghɨva, uari bagh God ko mɨkɨm. \v 21 \x - \xo 24:21 \xo*\xt Daniel 9:26; 12:1; Joel 2:2; Akar Mogomem 7:14\xt*\x*Dughiar izamin kaba, da osɨmtɨzir ekiabar dughiaba. God nguazim ko overiamɨn ingarizir dughiamɨn iza datɨrɨkɨn, egh ua kamaghɨn dughiatam otoghan kogham. \v 22 \x - \xo 24:22 \xo*\xt Aisaia 65:8-9; Sekaraia 14:2-3\xt*\x*Ekiam uan gumazamizir mɨsevezibagh nɨghnigha, dughiar kurar kamɨn dughiar maba aghorezɨ, da mong otefe. A ti dar aghorezir puvatɨzɨ, gumazamiziba bar ariaghireghai. \p \v 23 \x - \xo 24:23 \xo*\xt Matyu 24:5; 24:11; Mak 13:21; Luk 17:23; 21:8\xt*\x*“Dughiar izamimɨn, tav ia mɨkɨm suam, ‘Ia gan, Kraisra kara! A God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazimra,’ o, ‘Ia gan, Kraisra muna!’ ia an akam baraghan markɨ. \v 24 \x - \xo 24:24 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:1-3; Mak 13:22; 2 Tesalonika 2:8-9; Akar Mogomem 13:13-14\xt*\x*Gumazitaba izɨva ia gifar suam, ‘Kɨrara, God Gumazamiziba Ua me Iniasa Mɨsevezir Gumazim,’ o ‘kɨ Godɨn akam inigha izir gumazir mam,’ egh me mirakelɨn bar ekiaba koma dɨgavir kuram gamir arazibar amutɨ da otivam. Me kamaghɨn ifonge, me gumazamiziba bar me gifaraghtɨ, me onganigham. Egh me gavgavim ikɨ, uaghan God ua bagha mɨsevezir gumazamiziba, me uaghan me gifarasa. Kamaghɨn me mirakelɨn kabar amuam. Egh dughiataba me me gifarɨsɨ damuva avegham. \v 25 Ia oragh! Bizir kɨ faragha ia mɨkemeziba, da otivam. \p \v 26 \x - \xo 24:26-27 \xo*\xt Luk 17:23-24\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, me ia mɨkɨm suam, ‘Ia gan. A muna gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn iti,’ eghtɨ ia mangan markɨ. Egh me suam, ‘Ia gan. A kara, dɨpenir kamɨn aven modoghav iti,’ ia men akam baraghan markɨ. \v 27 \x - \xo 24:27 \xo*\xt Matyu 24:37-39\xt*\x*Ia fo, onɨmarim taghtagha, an angazangarim aruem anadi naghɨn ikegha nguazim bar anevaragha ghua aruem ghuaghiri naghɨn tu. Eghtɨ Gumazamizibar Otarim ua izamin arazim, uaghan kamaghɨram otivtɨ, nguazimɨn itir darazi bar an ganam. \p \v 28 \x - \xo 24:28 \xo*\xt Luk 17:37\xt*\x*“Gumazir kuaba iti naghɨn, taragiaba uari akuvagham. Kamaghɨra, Gumazamizibar Otarim izɨtɨma, gumazamiziba bar an ganam.” \s Iesus ghaze, Gumazamizibar Otarim gɨn izam \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 \x - \xo 24:29 \xo*\xt Aisaia 13:10; 34:4; Esekiel 32:7; Joel 2:10; 2:31; 3:15; Akar Mogomem 6:12-13\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Osɨmtɨzir ekiar kaba otivigh gɨvaghtɨ: \b \q1 “ ‘Aruem mɨtategham, \q2 eghtɨ iakɨnim isiraghan kogham, \q3 eghtɨ mɨkoveziba overiamɨn asighiram, \q2 overiamɨn itir bizir gavgaviba bar uarira uari sɨvaghsɨvagh, \q3 uan danganiba ataghɨragham.’ \b \p \v 30 \x - \xo 24:30 \xo*\xt Daniel 7:13; Mak 13:26; Akar Mogomem 1:7; 6:12-13\xt*\x*“Eghtɨ, Gumazamizibar Otarim Izamin Dughiam, an arazarazim overiamɨn otivtɨma, nguazimɨn itir nguibaba bar aziam. Dughiar kamɨn gumazamiziba gantɨ, Gumazamizibar Otarim ghuariabagh isɨn ikɨ, uan gavgavir ekiam koma angazangarir ekiam sara izam. \v 31 \x - \xo 24:31 \xo*\xt Aisaia 27:13; Matyu 13:41; 1 Korin 15:52; 1 Tesalonika 4:16\xt*\x*Eghtɨ sɨgham bar pamten arangtɨ, a uan enselba ameghtɨ, me nguazim ko overiamɨn danganiba bar dar mangɨ, a ua bagha mɨsevezir gumazamiziba akuvam, egh enselba nguazimɨn oteviba bar, me akuvagh, men aku a bagh izam.” \s Iesus ghaze, ia temer fighɨn gan fogh \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Temer fighɨn aguaba ua dɨz murtɨ, ia fogh suam, amozimɨn dughiam roghɨra ize. Ia temer fighɨn gan nɨghnɨzim iniam. \v 33 Kamaghɨra ia bizir kabar gantɨ da otivtɨ, ia fogh suam, Gumazamizibar Otarim a ua izamin dughiam roghɨra ize. A tiar akamɨn tughav iti. \v 34 \x - \xo 24:34 \xo*\xt Matyu 16:28; 23:36; Mak 13:30; Luk 21:32\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei dughiar kamɨn itir gumazamizir kaba ikɨvɨra ikɨtɨ bizir kaba bar otivam. \v 35 \x - \xo 24:35 \xo*\xt Aisaia 40:8; Matyu 5:18; Mak 13:31; Luk 21:33\xt*\x*Overiam ko nguazim gɨvagham, eghtɨ nan mɨgɨrɨgɨaba gɨvaghan kogham.” \s Iesus ghaze, a ua izamin dughiam, tav a gɨfozir puvatɨ \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30; 17:34-36) \p \v 36 \x - \xo 24:36 \xo*\xt Sekaraia 14:7; Aposel 1:7; 1 Tesalonika 5:1-2\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Bizir kɨ ia mɨgeir kaba otivamin dughiam, tav a gɨfozir puvatɨ. Enselɨn Godɨn Nguibamɨn itiba ko Godɨn Otarim uaghan fozir puvatɨ. Afeziam bar uabɨra fo. \v 37 \x - \xo 24:37 \xo*\xt Jenesis 6:5-8\xt*\x*Ezɨ bizir Noan dughiamɨn otiviziba, da uaghan Gumazamizibar Otarim Izamin Dughiamɨn otivam. \v 38 \x - \xo 24:38 \xo*\xt Luk 17:26; 1 Pita 3:20\xt*\x*Dɨpar ekiar nguazim bar anevarazim tɨghar izamin dughiamɨn, gumazamiziba dagheba ko dɨpaba apa, uarir ikia mamaghɨra iti. Me kamaghɨn amua ikiav itima, Noa kurimɨn aven ghu. \v 39 \x - \xo 24:39 \xo*\xt Jenesis 7:6-24; 2 Pita 3:6\xt*\x*Me bizir me bativamin tam gɨfozir puvatɨ, egha pura ikiav itima, aperiar ekiam otogha bar me avaragha me avigha ghue. Gumazamizibar Otarim izamin dughiam, uaghan kamaghɨram otivam. \v 40 Gumazir pumuning azenimɨn ikɨtɨ, God tav inighɨva tav ategham. \v 41 Amizir pumuning bretbar amusɨ plaua mɨrmɨr ikɨtɨ, God tav inighɨva tav ategham. \p \v 42 \x - \xo 24:42 \xo*\xt Matyu 25:13; Mak 13:33; Luk 21:36\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, ia deragh gan ikɨ. Ian Ekiam izamin dughiam, ia a gɨfozir puvatɨ. \v 43 \x - \xo 24:43 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:2; 2 Pita 3:10; Akar Mogomem 3:3; 16:15\xt*\x*\x - \xo 24:43-44 \xo*\xt Luk 12:39-40\xt*\x*Ia arazir kam gɨnɨghnɨgh. Gumazir manam, okɨmakɨar gumaziba dɨmagarimɨn izava an dɨpenim akarasava amima, a men dughiam gɨfogha, men arafa. Egha me ataghizɨ me an dɨpenim akarizir puvatɨ. \v 44 \x - \xo 24:44 \xo*\xt Matyu 25:13; 1 Tesalonika 5:6\xt*\x*Kamaghɨra, ia uaghan aravagh ikɨ gan. Guizbangɨra, dughiar ia Gumazamizibar Otarim mɨzuaman koghamim, a dughiar kamram otogham.” \s Ingangarir gumazir aghuim ko ingangarir gumazir kuramɨn akar isɨn zuim \r (Luk 12:42-46) \p \v 45 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ingangarir gumazir manamra nɨghnɨzir aghuiba ikia deravɨra uan ingangarim gami? An gumazir ekiam a damutɨ, a ingangarir gumazir igharazibar ganam. Egh dughiar an gumazir ekiam ifongezimɨn, a dagheba isɨ ingangarir gumazibar anɨngam. \v 46 \x - \xo 24:46 \xo*\xt Akar Mogomem 16:15\xt*\x*Ingangarir gumazir kam ingara itima, an gumazir ekiam izava a batogha an ingangarir kamɨn garima, gumazir kamɨn navir averiam bar an dera. \v 47 \x - \xo 24:47 \xo*\xt Matyu 25:21-23\xt*\x*Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ingangarir gumazir kamɨn ekiam a damightɨma, an an ingangarir gumazir mabar ekiamɨn ikɨva an biziba bar dar ganam. \v 48 Eghtɨ ingangarir gumazir kam guizbangɨra ikuvigh, egh a uabɨ kamaghɨn nɨghnɨgham, ‘Nan ekiam zuamɨra izeghan kogham.’ \v 49 Egha uaghan a ko ingarir daraziv sogh, wainɨn dɨpabar amɨ gumazir dɨpar onganiba apiba ko ikiam. \v 50 Eghtɨ an ekiam, dughiar an ingangarir gumazim a bagha garir puvatɨzimɨn, an otogham. A dughiar a fozir puvatɨzimɨn uamategham. \v 51 \x - \xo 24:51 \xo*\xt Matyu 8:12; 25:30\xt*\x*Ingangarir gumazir kamɨn gumazir ekiam bar pazav, a damigh, ivezir bar kuram a danɨngam. Egh a isɨva ifavaribagh amir gumazibar tongɨn anetɨgham. Eghtɨ a danganir kamɨn ikɨva, arang atariba kuskugh mamaghɨra ikiam.” \c 25 \s Iesus 10plan guivir igiabar akar isɨn zuim mɨgei \p \v 1 \x - \xo 25:1 \xo*\xt Luk 12:35; Akar Mogomem 19:7\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, guivir igiar 10plan eghaghanimɨn mɨn mangam. Gumazir mam igiamra amuimɨn ikiasa izi. Ezɨ guivir igiar maba uan lamba inigha tuavimɨn an apuasa zui. \v 2 Men 5pla, nɨghnɨzir aghuiba itima, 5pla nɨghnɨzir aghuiba puvatɨ. \v 3 Egha 5plan nɨghnɨzir aghuiba itir puvatɨziba, uan lamba isa, egha da bagha boretaba inizir puvatɨ.\f + \fr 25:3 \fr*\ft Israelɨn adarazi olivɨn borem isava, uan lambagh ruava dagh aboi, me en mɨn karasin lambagh aboir puvatɨ.\ft*\f* \v 4 Ezɨ guivir igiar nɨghnɨzir aghuiba itiba, uan lamba isa, egha uaghan borem itir mɨsevir maba sara, ini. \v 5 Ezɨ gumazir amuimɨn ikiamim zuamɨra izezir puvatɨ, ezɨ guivir kaba pariam men azima, me akui. \p \v 6 “Ezɨ dɨmagarir arɨzimɨn gumazir mam dɨa ghaze, ‘Gumazir amuimɨn ikiamim, a roghɨra izi. Ia izɨ, e mangɨ, tuavimɨn a batogh a ko izam.’ \v 7 Ezɨ guivir igiar kaba dɨkavigha uan lambar kɨri. \p \v 8 “Ezɨ guivir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨziba, nɨghnɨzir aghuim itibar aza ghaze, ‘En lamba mungasava ami. Kamaghɨn amizɨ, ia boretaba e danɨngigh.’ \p \v 9 “Ezɨ nɨghnɨzir aghuim itir guiviba, me ikaragha kamaghɨn mɨgei, ‘Puvatɨgham! Borem bar en tughatɨghan kogham. Ia mangɨ, boreba amadir danganitamɨn uari bagh tabagh ivesegh.’ \v 10 Ezɨ guivir nɨghnɨzir aghuiba puvatɨzir kaba ghuezɨma, gumazir amuimɨn ikiamim oto. Ezɨ guivir boreba itiba, a ko isar ekiam bagha dɨpenimɨn aven ghue. Ezɨ gumaziba tiam asara. \p \v 11 \x - \xo 25:11-12 \xo*\xt Luk 13:25\xt*\x*“Ezɨ gɨn guivir ghueziba uamategha iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam! Ekiam, nɨ izɨ e bagh tiam kuigh.’ \p \v 12 \x - \xo 25:12 \xo*\xt Matyu 7:23\xt*\x*“Ezɨ a me ikaragha kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, kɨ ia gɨfozir puvatɨ.’ ” \p \v 13 \x - \xo 25:13 \xo*\xt Matyu 24:42-44; 1 Tesalonika 5:6; 1 Pita 5:8\xt*\x*Egha Iesus ghaze, “Kamaghɨra, ia deraghavɨra gan. Ian Ekiam, aruem ko dughiar ia fozir puvatɨzimɨn, an otogham.” \s Ingangarir gumazibar dagɨaba inizimɨn, akar isɨn zuim \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 \x - \xo 25:14 \xo*\xt Mak 13:34\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God Bizibagh Ativamin Dughiam mati, gumazir mam nguibar saghon itimɨn mangasava ami mokɨn. Gumazir kam uan ingangarir gumazibar diazɨ me izima, a uan biziba isɨ, me danightɨma, me a bagh dar ganam. \v 15 \x - \xo 25:15 \xo*\xt Rom 12:6\xt*\x*A gumazibar araziba ko gavgavibar gara, dagɨaba tuiragha da isa me ganɨngi. A mav 5,000 kina a ganɨga, mav 2,000 kina a ganɨga, mav 1,000 kina a ganɨngi. A kamaghɨn amigha ghu. \v 16 A ghuzɨma, gumazir 5,000 kina inizim maghɨra an ingara, 5,000 kinan mam a dagh isɨn uam a ini. \v 17 Ezɨ gumazir 2,000 kina inizim kamaghɨra amua, uaghan 2,000 kinan mam dagh isɨn uam a ini. \v 18 Ezɨ gumazir 1,000 kina inizim ghua mozim okoregha uan gumazir ekiamɨn dagɨaba isa mozim gatɨgha da modo. \p \v 19 “Ezɨ gumazir ekiam dughiar ruarimɨn saghon ikegha uamategha ize. Egha uan ingangarir gumazibar ingangaribagh fofoghasa men dei. \v 20 Ezɨ gumazir 5,000 kina inizim, 5,000 kinan mam a dibagha, a inigha iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, nɨ 5,000 kina na ganɨngi. Nɨ ge, kɨ dagɨar ingangarim gamua, 5,000 kinan mam dagh isɨn uam a ini.’ \p \v 21 \x - \xo 25:21 \xo*\xt Matyu 24:45-47; Luk 12:44; 16:10; 2 Timoti 2:12\xt*\x*“Ezɨ an ekiam kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ ingangarir gumazir aghuim, nɨ ingangarir aghuim gami. Nɨ bizir doziba deravɨra dar gari. Kamaghɨn amizɨma, nɨ ingangarir ekiabar ganasa, kɨ ifonge. Nɨ izɨ uan ekiamɨn isamɨn aven ikɨ, egh a ko bar akuegham.’ \p \v 22 “Ezɨ gumazir 2,000 kina inizim iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, nɨ 2,000 kina na ganɨngi. Nɨ ge, kɨ dagɨar ingangarim gamua, 2,000 kinan mam dagh isɨn uam a ini.’ \v 23 Ezɨ an ekiam kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ ingangarir gumazir aghuim, nɨ ingangarir aghuim gami. Nɨ bizir doziba deravɨra dar gari. Kamaghɨn amizɨ, nɨ ingangarir ekiabar ganasa, kɨ ifonge. Nɨ izɨ, uan ekiamɨn isamɨn aven ikɨ, egh a ko bar akuegham.’ \p \v 24 “Ezɨ gumazir 1,000 kina inizim uaghan iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, kɨ fo, nɨ gumazir apangkuviba puvatɨzim. Nɨ gumazir igharaziba oparir azeniba, nɨ uaghan daghebagh tui. Egha gumazir igharazim dagher ovɨziba akurima, nɨ uaghan pura dar aghafi. \v 25 Kamaghɨn amizɨ, kɨ atiatingi, egha nɨn 1,000 kina inigha ghua nguazir mozim gatɨgha egha da modo. Nɨn dagɨabar kara.’ \p \v 26 “Ezɨ an ekiam a ikaragha kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ ingangarir gumazir kuram! Nɨ gumazir amɨrazim. Nɨ na gɨfo, kɨ gumazir igharaziba oparir azenibar daghebagh tui. Egha uaghan gumazir igharazim dagher ovɨziba akurima, kɨ uaghan pura dar aghavam. \v 27 Ezɨ nɨ tizim bagha nan dagɨaba isa, dagɨar dɨpenim gatɨzir puvatɨ? Eghtɨ kɨ ua izɨva, uan dagɨaba iniva dagɨar igharazitaba dagh isɨn da iniam. \v 28 Kamaghɨn amizɨ, ia a da 1,000 kina inigh, a isɨva 10,000 kina itir gumazim danɨngigh. \v 29 \x - \xo 25:29 \xo*\xt Matyu 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18; Jon 15:2\xt*\x*Gumazitam o amizitam Godɨn akabagh foghtɨ, God uan akabar fofozir igharaziba a danɨngam, eghtɨ a Godɨn akar avɨribagh fogham. Eghtɨ Godɨn akabagh foghan aghuazir tav, an fofozir muziarim God a dam a inigham. \v 30 \x - \xo 25:30 \xo*\xt Matyu 8:12; 22:13; Luk 13:28\xt*\x*Ezɨ ingangarir gumazir bar kurar kam, ia a isɨ, azenan itir danganir mɨtatemɨn anekunigh. Danganir kamɨn me puvɨra tuangɨva arang, atariba kuskugh ikiam.’ ” \s Gumazamizibar Otarim, gumazamiziba bar me isɨ uan kotiamɨn aven men araziba tuisɨgham \p \v 31 \x - \xo 25:31 \xo*\xt Matyu 16:27; 19:28; Aposel 1:11; 1 Tesalonika 4:16; 2 Tesalonika 1:7; Akar Mogomem 1:7; 20:11-13\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazamizibar Otarim, Atrivimɨn mɨn otogh uamategh uan enselba bar me ko izɨva, egh uan atrivir dabirabim daperagham. \v 32 \x - \xo 25:32 \xo*\xt Esekiel 20:38; 34:17; Rom 14:10; 2 Korin 5:10; Akar Mogomem 20:12\xt*\x*Eghtɨ nguazimɨn itir gumazamiziba bar izɨva an guamɨn uari akuvagham. Eghtɨ a me tuiragh, egh bɨzir pumuning damuam, mati sipsipbar garir gumazim sipsipba isava, bɨzir mamɨn me amaga, memeba bɨzir mamɨn me amadi. \v 33 A sipsipba isɨ agharir guvimɨn da amang, egh memeba isɨ agharir kɨriamɨn amangam. \v 34 \x - \xo 25:34 \xo*\xt 1 Korin 6:9; 15:50; Galesia 5:21; Hibru 4:3; 1 Pita 1:20\xt*\x*Egh Atrivim kamaghɨn agharir guvimɨn itir gumazamizibav kɨmam, ‘Ia izɨ, nan Afeziam deragh ia damuasa ifonge! Ia izɨva, danganir Afeziam fomɨra ia bagha inabazim inigh, a nguazir kam otozir dughiamɨn a ia bagha danganir kam akɨri. \v 35 \x - \xo 25:35 \xo*\xt Aisaia 58:7; Esekiel 18:7; 18:16; Hibru 13:2; Jems 1:27\xt*\x*Kɨ faragha mɨtiriam nan azima, ia dagheba na ganɨngi, ezɨ kuarim nan pɨrima, ia dɨpam na ganɨngi, ezɨ kɨ nguibar igharazimɨn gumazimɨn mɨn itima, ia na inigha uan dɨpenimɨn ghu, \v 36 \x - \xo 25:36 \xo*\xt 2 Timoti 1:16; Jems 2:15-16\xt*\x*ezɨ kɨ bibiamra itima, ia korotiaba na ganɨngi, ezɨ kɨ areima, ia nan akurvasi, ezɨ kɨ kalabusɨn itima ia iza nan gari. Kamaghɨn amizɨ, ia aven izɨ.’ \p \v 37 “Eghtɨ gumazamizir aghuiba kamaghɨn a ikaragham, ‘Ekiam, dughiar manamra, mɨtiriam nɨn azima, e dagheba nɨ ganɨngi? Ezɨ dughiar manamra, kuarim nɨn pɨrima, e dɨpam nɨ ganɨngi? \v 38 Ezɨ dughiar manamra, nɨ nguibar igharazimɨn gumazimɨn mɨn itima, e nɨ inigha uan dɨpenibar ghue? Ezɨ dughiar manam, nɨ bibiamra itima, e korotiaba nɨ ganɨngi? \v 39 Ezɨ dughiar manam, nɨ areima, e nɨn akura, o nɨ kalabusɨn itima, e ghua nɨn gani?’ \p \v 40 \x - \xo 25:40 \xo*\xt Aghuzir Akaba 19:17; Matyu 10:42; 18:5; Mak 9:41; Hibru 6:10; Akar Mogomem 22:12\xt*\x*“Eghtɨ Atrivim me ikaragh kamaghɨn me mɨkɨmam, ‘Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, arazir ia nan gumazamizir kɨnibagh amiziba, ia dar na gami.’ \p \v 41 \x - \xo 25:41 \xo*\xt Matyu 7:23; Mak 9:48; Luk 16:24; Akar Mogomem 12:9; 20:10\xt*\x*“Egh Atrivim uan agharir kɨriamɨn itir darazi kamaghɨn me mɨkɨmam, ‘Ia na gitagh! Ia Godɨn anɨngagharimɨn aven itir darazi! Ia mangɨ, avir munger puvatɨzimɨn mangɨ. Avir kam, me Satan uan enselba ko me bagha anetɨzɨma a iti. \v 42 Kɨ faragha mɨtiriam nan azima, ia daghetam na ganɨngizir puvatɨ, ezɨ kuarim nan pɨrima, ia dɨpatam na ganɨngizir puvatɨ. \v 43 Egha kɨ nguibar igharazimɨn gumazimɨn mɨn itima, ia na inigha uan dɨpenibar ghuzir puvatɨ, ezɨ kɨ bibiamra itima, ia korotiatam na ganɨngizir puvatɨ, ezɨ kɨ areima, ia nan akurazir puvatɨ, ezɨ kɨ kalabusɨn itima, ia ghua nan ganizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia na gitagh!’ \p \v 44 “Eghtɨ me kamaghɨn a mɨkɨmam, ‘Ekiam, e dughiar manam nɨn gari, mɨtiriam nɨn aghe, o kuarim nɨn pɨri, o nɨ nguibar igharazimɨn gumazimɨn mɨn ike, o nɨ bibiamra ike, o nɨ arei, o nɨ kalabusɨn ikezɨ, e deravɨra nɨ gamizir puvatɨ?’ \p \v 45 \x - \xo 25:45 \xo*\xt Sekaraia 2:8; Aposel 9:5\xt*\x*“Eghtɨ a me ikaragh kamaghɨn me mɨkɨmam, ‘Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, arazir ia gumazamizir kɨnibagh amizir puvatɨziba, ia uaghan arazir kabar na gamizir puvatɨ.’ \v 46 \x - \xo 25:46 \xo*\xt Daniel 12:2; Jon 5:29; Rom 2:7\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir kamaghɨn amiziba mangɨ, ivezir kuram iniam, kar mɨzazir gɨvan koghamim. Eghtɨ gumazamizir aghuiba mangɨ, ikɨrɨmɨrir aghuir zurara itim iniam.” \c 26 \ms Iesus mɨzazim inigha // aremegha ua dɨkafi \mr (Sapta 26--28) \s Gumazir dapaniba Iesus mɨsueghtɨ an aremeghasa mɨgɨrɨgɨabar kɨri \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Iesus mɨgɨrɨgɨar kaba agɨvagha, uan suren gumaziba kamaghɨn me mɨgei, \v 2 \x - \xo 26:2 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27; Matyu 20:18; Mak 14:1; Luk 22:1; Jon 13:1\xt*\x*“Ia fo, aruer pumuning gɨvaghtɨma, God Israelia Gitazir Dughiamɨn isar ekiam otivam. Eghtɨ me Gumazamizibar Otarim isɨ apanibar agharim datɨghtɨ me a isɨva ter ighuvimɨn a gafugham.” \p \v 3 Dughiar kamɨn, ofa gamir gumazir ekiaba koma Judabar gumazir aruaba ghua, ofa gamir gumazibar dapanimɨn dɨpenimɨn uari akufa. Gumazir kamɨn ziam Kaiafas. \v 4 Egha me arazir mogometamɨn Iesusɨn suiragh a mɨsueghtɨ an aremeghasa tuaviba buria, akabav sosi. \v 5 Egha me kamaghɨn uariv gei, “E isar ekiamɨn dughiamɨn an suighan kogham. E damutɨ, gumazamizir isamɨn itiba men naviba osemegh, egh mɨdorozir dafatam damigham.” \s Amizir mam borem isa // Iesusɨn dapanim ginge \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6 Ezɨ Iesus ghua Betanin nguibamɨn aven Saimonɨn dɨpenimɨn iti, Saimon faragha lepan arɨmariam an mɨkarzim gami. \v 7 \x - \xo 26:7 \xo*\xt Luk 7:37-38\xt*\x*Dughiar kamɨn Iesus dagher dakozimɨn aperaghav itima, amizir mam, borer mughuriar aghuim zuir mam, inigha izi. Borer aghuir kamɨn mɨsevim, me dagɨar ziam alabastan an ingari. Ezɨ borer kamɨn ivezim bar pɨn ko. Ezɨ amizir kam borer kam isava, Iesusɨn dapanim ginge. \v 8 Ezɨ an suren gumaziba kamaghɨn an gara, navir averiaba ikufi. Egha me ghaze, “Tizim bagha kav borer mughuriar aghuim zuim pazava a gami? \v 9 E ti anemadagha dagɨar ekiatam inigha asaghasazibagh anighai.” \p \v 10 Ezɨ Iesus men mɨgɨrɨgɨabagh fogha kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha osɨmtɨzim amizir kam garɨsi? Anetakigh! An arazir aghuim na gami. \v 11 \x - \xo 26:11 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:11; Jon 12:8; 14:19; 17:11\xt*\x*Asaghasaziba zurara ia ko ikiam. Kɨrara, ia ko zurara ikian kogham. \v 12 Amizir kam nan namnam mozim bagh anekɨrasa, borer aghuir kam na ginge. \v 13 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, me nguazir kamɨn danganir manabar Godɨn Akar Aghuim akunɨva, amizir kam amizir arazim uaghan a mɨkɨmɨva a gɨnɨghnɨghvɨra ikiam.” \s Judas Iesus isɨva gumazir ekiabar agharim darɨghasa akam akɨri \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 \x - \xo 26:14 \xo*\xt Jon 11:57\xt*\x*Dughiar kamɨn Judas Iskariot, a 12plan suren gumazir mam, a ofa gamir gumazir ekiaba bagha ghu. \v 15 \x - \xo 26:15 \xo*\xt Sekaraia 11:12; Matyu 27:3\xt*\x*Egha a kamaghɨn men azai, “Kɨ Iesus isɨva ian dafaribar atɨghtɨ, ia tizim na danɨngam?” Ezɨ me 30plan silvan dagɨar maba mengegha, da isa a ganɨngi.\f + \fr 26:15 \fr*\ft Dagɨar 30 silvan kaba ti datɨrɨghɨn en dagɨabar dɨbobonim, ti manmakɨn? Da avɨraseme, egha gumazim iakɨnir 5pla o 6plan ingarizir ivezimɨn mɨn otogham. Nɨ Matyu 27:9-10ɨn gan.\ft*\f* \v 16 Ezɨ dughiar kamɨn ikegha ghua, Judas, Iesusɨn suiragh men dafaribar arɨghasa tuaviba buri. \s Iesus uan suren gumaziba ko api \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14; 22:21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 \x - \xo 26:17 \xo*\xt Ua Me Ini 12:6; 12:14-20; Mak 14:12; Luk 22:7-9\xt*\x*Ezɨ Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiam, an faragha zuir dughiam otozɨ, Iesusɨn suren gumaziba iza kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ danganir manamɨn God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam amɨsɨ ifongeghtɨ, e an mangɨ bizibar kɨram?” \p \v 18 \x - \xo 26:18 \xo*\xt Matyu 21:3\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia nguibar ekiamɨn aven mangɨ, egh gumazir kam bagh mangɨ kamaghɨn a mɨkɨm, ‘Tisa ghaze, nan dughiam roghɨra izegha gɨfa. Ezɨ kɨ uan suren gumaziba ko, God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam, e nɨn dɨpenimɨn daghebar amam.’ ” \v 19 Ezɨ suren gumaziba Iesus mɨkemezɨ moghɨn ghua God Israelia Gitazir Dughiam bagha dagheba ko bizibar kɨri. \p \v 20 Ezɨ guaratɨghɨn Iesus uan aposelba ko me dagher dakozimɨn mɨn apiaghav iti. \v 21 Me apava a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ian tav na isɨ gumazir nan apanim gamibar agharim darɨgham.” \p \v 22 Ezɨ an suren gumaziba akar kam baregha, naviba bar oseme. Egha me bar vaghvagha kamaghɨn an azangsɨsi, “Ekiam, kɨrara markiama?” \p \v 23 \x - \xo 26:23 \xo*\xt Onger Akaba 41:9; Luk 22:21; Jon 13:18\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Gumazir na isɨva apanibar agharim darɨghamim, a uaghan na ko ga uan dafarimning isa itarir vamɨra garugha uam aning asi. \v 24 \x - \xo 26:24 \xo*\xt Aisaia 53:1-12; Daniel 9:26; Mak 9:12; Jon 17:12\xt*\x*Gumazamizibar Otarim, Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn, an aremegham. Eghtɨ gumazir Gumazamizibar Otarim isava apanibar agharim gatɨzim, gumaka! A bar ikuvigham! Amebam a batezir puvatɨzɨ deraghai!” \p \v 25 Ezɨ gumazir Iesus isɨva apanibar agharim darɨghamim, a Judas, a kamaghɨn an azai, “Ekiam, nɨ ti na mɨgɨa ma?” \p Ezɨ Iesus ghaze, “Nɨrara, nɨ mɨgei moghɨra!” \s Iesus bret ko wain uan suren gumazibagh anɨdi \r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25) \p \v 26 \x - \xo 26:26 \xo*\xt 1 Korin 10:16\xt*\x*Iesus uan suren gumaziba ko apava, a bretɨn mam inigha God mɨnabagha anebigha, a isa uan suren gumazibagh anɨga kamaghɨn me mɨgei, “Kar nan inivafɨzim. Ia a inigh aneremɨ.” \p \v 27 Egha a wain apir kavɨn mam inigha God mɨnabagha, a isa me ganɨga kamaghɨn mɨgei, “Ia bar wainɨn dɨpar kam amɨ. \v 28 \x - \xo 26:28 \xo*\xt Ua Me Ini 24:8; Jeremaia 31:31-34; Sekaraia 9:11; Rom 5:15; 1 Korin 10:16; Hibru 9:22\xt*\x*Kar nan ghuzim, an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim, a gavgavim a ganɨdi. A, gumazamizir avɨribar arazir kuraba gɨn amangasa, nan ghuzim me bagha ire. \v 29 \x - \xo 26:29 \xo*\xt Mak 14:25; Luk 22:18; Aposel 10:41\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, kɨ ua wainɨn ovɨzimɨn dɨpatam rameghan kogh, kamaghɨra ikɨ mangɨ Dughiar Afeziam Bizibagh Ativamimɨn otogham. Eghtɨ dughiar kam, kɨ ia ko wainɨn dɨpar igiam amam.” \p \v 30 \x - \xo 26:30 \xo*\xt Luk 22:39; Jon 18:1\xt*\x*Egha me Godɨn ziam fer ighiar mam gamigha, dɨkavigha Olivɨn Mɨghsɨamɨn ghue. \s Iesus ghaze, Pita akɨrim ragh a gasaragham \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 \x - \xo 26:31 \xo*\xt Sekaraia 13:7; Jon 16:32\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gɨa ghaze, “Ia dɨmagarir kamɨn na bativamin arazibar ganɨva ian nɨghnɨzir gavgavir nan itim gɨvaghtɨma, ia na ategh aregham. Egh Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn otivam: \b \q1 “ ‘Kɨ sipsipbar garir gumazim mɨsueghtɨma, \q2 sipsipba tintinimɨn aregham.’ \b \m \v 32 \x - \xo 26:32 \xo*\xt Matyu 28:7; 28:16; Mak 14:28\xt*\x*“Kɨ aremegh ua dɨkavigh ian faragh Galilin Distrighɨn mangam.” \p \v 33 Ezɨ Pita an akam ikaragha kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Me ti bar, nɨ bativamin arazibar ganɨva, nɨ ataghɨragh aram, eghtɨ kɨrara nɨ ateghan kogham.” \p \v 34 \x - \xo 26:34 \xo*\xt Matyu 26:69-75\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, datɨrɨghɨn dɨmagarir kamɨn nɨ uabɨ dughiar pumuning ko mɨkezimɨn, nɨ suam, ‘Kɨ a gɨfozir puvatɨ,’ eghtɨ tuarim gɨn akam.” \p \v 35 \x - \xo 26:35 \xo*\xt Matyu 26:56\xt*\x*Ezɨ Pita a mɨgei, “Kɨ nɨ ko ovengsɨva ovengam, kɨ bar mamaghɨn mɨkemeghan kogham. Bar puvatɨgham!” Ezɨ suren gumaziba bar kamaghɨram a mɨgei. \s Iesus Getsemanin Azenimɨn // God ko mɨgei \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Egha Iesus uan suren gumaziba ko danganir ziam Getsemanin ghue. Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Ia kagh dapiaghɨv ikɨtɨ, kɨ munagh mangɨ God ko mɨkɨmam.” \v 37 Egha a Pita ko Sebedin otarimning inigha, me ghue. Ezɨ an navim bar a basemezɨ, a bar paza uabɨ barasi. \p \v 38 \x - \xo 26:38 \xo*\xt Jon 12:27\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Nan navir averiam, osɨmtɨzim a itaragha ghuaghiri. Ezɨ kɨ aremeghasava ami. Ia kagh ikɨ, egh na ko gan.” \p \v 39 \x - \xo 26:39 \xo*\xt Matyu 6:10; 20:22; Jon 6:38; Hibru 5:7-8\xt*\x*Egha a mong isɨvagha ghugha, uan guam moghɨn nguazim girɨgha kamaghɨn God ko mɨgei, “Nan Afeziam nɨ ifueghɨva, nɨ na da osɨmtɨzir kam inigh. Nɨ nan ifongiamɨn gɨn mangan markɨ. Puvatɨ, nɨ uan ifongiamra gɨn mangɨ.” \p \v 40 Egha a dɨkavigha uamategha uan suren gumazir pumuning ko mɨkezim bagha ghugha garima me akui. Ezɨ a kamaghɨn Pitan azai, “Manmaghɨn ami? Ia ti na ko dughiar otevimɨn gan ikian kogham o? \v 41 \x - \xo 26:41 \xo*\xt Matyu 6:13; Efesus 6:18; Hibru 2:14; 4:15\xt*\x*Ia na bagh deravɨra gan, egh God ko mɨkɨm, eghtɨ osɨmtɨzitam ia damutɨ, ia ireghan kogham. Kɨ fo, ian navir averiaba ifonge, ezɨ inivafɨziba gavgaviba dar puvatɨ. Kamaghɨn pariam ian azi.” \p \v 42 Egha a uamategha ghua kamaghɨn Afeziam ko mɨgei, “Nan Afeziam, osɨmtɨzir kam na gitaghan koghtɨ, kɨ anetertɨma, kamaghɨn nɨ uan ifongiamɨn gɨn mangɨ.” \p \v 43 Egha a uamategha suren gumaziba bagha iza gari, me akuavɨra iti. Pariam puv men azi. \v 44 \x - \xo 26:44 \xo*\xt 2 Korin 12:8\xt*\x*Ezɨ a me ategha dughiar mɨkezimɨn ghua, faragha Afeziam ko mɨkemezɨ moghɨn uam a ko mɨgei. \v 45 \x - \xo 26:45 \xo*\xt Jon 12:27; 13:1\xt*\x*Egha a gɨn iza suren gumaziba kamaghɨn me mɨgei, “Ia avughsava akuavɨra iti? Arazir kam atakigh! Dughiam oto. Ia gan, Gumazamizibar Otarim me a isɨva gumazir arazir kurabagh amibar dafarim darɨghasa. \v 46 \x - \xo 26:46 \xo*\xt Jon 14:31\xt*\x*Ia dɨkafigh! E mangam! Ia gan. Gumazir na isɨva apanibar anɨngamim, a muna izi!” \s Judas Iesus isava // an apanibar agharim gatɨ \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Iesus kamaghɨn mɨgɨavɨra itima, Judas oto, a 12plan suren gumazibar mav. Maburan avɨrim a ko mɨdorozir sababa ko asianiba inigha Iesus bagha izi. Ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba, me me amangizɨ, me izi. \v 48 Gumazir Iesus isɨ men dafaribar arɨghasava amim faragha ghaze, “Kɨ arazir kam ian akagham. Gumazir kɨ toramim, anarɨra Iesus. Ia an suiragh.” \p \v 49 Egha a Iesus bagha ghuavɨra ikia ghaze, “Tisa, dɨmagarir aghuim.” Egha an tore. \p \v 50 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Namakam, nɨ damuasa izezir bizim, nɨ zuamɨram a damu.” Ezɨ gumaziba izava Iesusɨn agharibagh iregha, pamtem an suiki.\f + \fr 26:50 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam Grighɨn akam deragha anebɨghizir puvatɨ. Gumazir maba akar kam giragha ghaze, Iesus kamaghɨn mɨgei, “Namakam, nɨ bizitam bagha izi?”\ft*\f* \v 51 \x - \xo 26:51 \xo*\xt Jon 18:26\xt*\x*Ezɨ gumazir Iesus ko itir mam, uan mɨdorozir sabam asigha, ofa gamir gumazibar dapanimɨn ingangarir gumazimɨn kuarim atu, ezɨ an kuarim dutuaghirɨ. \p \v 52 \x - \xo 26:52 \xo*\xt Jenesis 9:6; Akar Mogomem 13:10\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ ua uan sabam isɨ an mɨsevim darugh. Gumazir sababar igharazibav soziba, me sababaram arɨghiram. \v 53 \x - \xo 26:53 \xo*\xt 2 Atriviba 6:17; Daniel 7:10\xt*\x*Nɨ ti kamaghɨn fozir puvatɨ? Kɨ ifueghɨva uan Afeziamɨn azaraghtɨ, a mɨdorozir enselɨn avɨriba amadagham, men dɨbobonim 12plan mɨdorozir gumazir okoruar bar ekiabagh afiragham. Ezɨ me iza nan akuraghai. \v 54 \x - \xo 26:54 \xo*\xt Aisaia 53:7; Matyu 26:56; Mak 14:49\xt*\x*Kɨ kamaghɨn damightɨ, Godɨn Akɨnafarim mɨkemezir mɨgɨrɨgɨaba otivan kogham. Godɨn Akɨnafarim na bativamin bizir kabav keme.” \p \v 55 \x - \xo 26:55 \xo*\xt Luk 19:47; 21:37\xt*\x*Egha Iesus maghɨrama gumazir an suighasa izeziba kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Kɨ okɨmakɨar gumazim puvatɨ. Ia tizim bagha nan suighasa mɨdorozir sababa koma asianiba suigha izi? Kɨ zurara ia ko ikia, Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven gumazamizibar sure gami. Ezɨ ia nan suighan aghua. \v 56 \x - \xo 26:56 \xo*\xt Matyu 26:31\xt*\x*Godɨn Akɨnafarimɨn Osizirim mɨkemezɨ moghɨra ia kamaghɨn na gami.” \p Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba bar aneteghava are. \s Me Iesus isa kot gatɨ \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55; 22:63-71; Jon 18:13-14; 18:19-24) \p \v 57 Ezɨ gumazir Iesusɨn suighiziba a inigha, ofa gamir gumazibar dapanim, Kaiafasɨn dɨpenimɨn ghue. Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Judabar gumazir aruaba iza uari akuvagha iti. \v 58 Ezɨ Pita mong tɨzim a gatɨgha Iesusɨn gɨn ghua bar ghua, ofa gamir gumazibar dapanimɨn dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghu. Egha Godɨn Dɨpenimɨn garir polisba ko aperaghav iti. Egha a me Iesus gamir arazibar ganasa. \p \v 59 Dughiar kamɨn, ofa gamir gumazir ekiaba koma Judan kotɨn aven itir gumaziba bar, akar ifavaribar Iesus gasasa tuaviba buri. Me nɨghnɨgha ghaze, me an arazir kuratam batogh amɨsueghtɨ an aremegham. \v 60 \x - \xo 26:60 \xo*\xt Godɨn Araziba 19:15; Onger Akaba 27:12; Mak 14:55; Aposel 6:13\xt*\x*Egha me tam batozir puvatɨ. Ezɨ gumazir avɨriba iza akar ifavariba isa Iesus gasi. Ezɨ gɨn gumazir pumuning iza, \v 61 \x - \xo 26:61 \xo*\xt Matyu 27:40; Jon 2:19\xt*\x*kotɨn aven mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ Godɨn Dɨpenim akarigh, egh aruer pumuning ko mɨkezimɨn uam an ingarigham.’ ” \p \v 62 Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim tugha kamaghɨn Iesusɨn azai, “Nɨ akatam ikarvaghan aghua? Me nɨ gasir akar kam, a guizbangɨra, o?” \v 63 \x - \xo 26:63 \xo*\xt Aisaia 53:7; Matyu 27:12\xt*\x*Ezɨ Iesus nɨmɨra ikia mɨgɨrɨgɨatam gamir puvatɨ. Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim a mɨgɨa ghaze, “Kɨ akar gavgavim nɨ ganɨdi, nɨ Godɨn zurara itimɨn ziamɨn akakagh, egh guizbangɨra e mɨkɨm. Nɨ ti, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, nɨ ti Godɨn Otarimra, o puvatɨ?” \p \v 64 \x - \xo 26:64 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Daniel 7:13; Matyu 24:30; Luk 21:27; Aposel 7:55; 1 Tesalonika 4:16; Akar Mogomem 1:7\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Are, nɨ mɨkemezɨ moghɨra. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia gɨn gantɨ, Gumazamizibar Otarim gavgavim itir Godɨn agharir guvim daperagh overiamɨn ghuariabagh isɨn izam.” \p \v 65 \x - \xo 26:65 \xo*\xt Mak 14:63; Aposel 14:14\xt*\x*\x - \xo 26:65-66 \xo*\xt Ofa Gami 24:16\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim uan korotiam abigha kamaghɨn mɨgei, “A Godɨn ziam gasɨghasɨsi! E tizim bagh uam akar akurvaziba buriam? Markiam! Ia datɨrɨghɨn uari a barasi, a mɨgɨrɨgɨar kurabar Godɨn ziam gasɨghasɨsi! \v 66 \x - \xo 26:66 \xo*\xt Jon 19:7\xt*\x*Ezɨ ia manmaghɨn a gɨnɨghnɨsi, e arazir manatamɨn a damuam?” \p Ezɨ me a ikaragha ghaze, “An arazir kuram gami, kamaghɨn an ovengam.” \p \v 67 \x - \xo 26:67 \xo*\xt Aisaia 50:6; 53:5; Matyu 27:30; Jon 19:3\xt*\x*Egha me Iesusɨn guam giparava a mɨsogha, marazi dafariba onegha a mɨsosi. \v 68 Egha ghaze, “Nɨ, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim! Nɨ Godɨn akam inigha izir gumazibar arazitam damuva, egh e mɨkɨm, ‘Kar gumazir manam nɨ mɨsosi?’ ” \s Pita ghaze, a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18; 18:25-27) \p \v 69 Ezɨ Pita dɨpenimɨn dɨvazimɨn aven an mɨriamɨn aperaghav iti. Ezɨ ingangarir guivir mam an boroghɨra iza ghaze, “Nɨ uaghan Galilin gumazim Iesus ko ike.” \p \v 70 Ezɨ Pita uabɨn ghuara, ezɨ me bar an garima, a ghaze, “Nɨ mɨgeir akar kam, kɨ a gɨfozir puvatɨ.” \v 71 Egha gɨn ghua dɨpenimɨn dɨvazimɨn itir tiar akar ekiamɨn ghua tughav iti. Ezɨ ingangarir guivir igharazir mam iza an ganigha, gumazamizir an boroghɨn itiba kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam, a Nasaretɨn gumazim Iesus ko ike.” \v 72 Ezɨ Pita ua uabɨn ghuaragha ghaze, “Bar guizbangɨra, kɨ Godɨn damazimɨn ia mɨgei, kɨ gumazir kam gɨfozir puvatɨ.” \v 73 Ezɨ gɨn gumazir roghɨra tuivighav itiba iza kamaghɨn Pita mɨgei, “Bar guizbangɨra, nɨ men mavɨra, nɨ men mɨrara mɨgei.” \v 74 \x - \xo 26:74 \xo*\xt Mak 14:71\xt*\x*Ezɨ Pita ua bagha pamtem mɨgɨa ghaze, Kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ ifaraghtɨma God na gasɨghasigham. Egha mɨgɨa ghaze, “Bar guizbangɨra kɨ Godɨn damazimɨn ia mɨgei, kɨ gumazir kam gɨfozir puvatɨ. Kɨ ifartɨma, God na gasɨghasɨgh.” A kamaghɨn mɨkemegha gɨvazɨ, tuarim maghɨram ake. \p \v 75 \x - \xo 26:75 \xo*\xt Matyu 26:34; Mak 14:30; Luk 22:61-62; Jon 13:38\xt*\x*Ezɨ Pita Iesus mɨkemezir mɨgɨrɨgɨam ginɨrɨ, “Tuarim tɨghar akegham, eghtɨ nɨ faraghɨvɨra dughiar pumuning ko mɨkezim, na mɨkɨm suam, nɨ na gɨfozir puvatɨ.” Egha Pita azenimɨn ghua bar puvɨrama azi. \c 27 \s Me Iesus inigha Pailat bagha zui \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 \x - \xo 27:1 \xo*\xt Luk 22:66\xt*\x*Ezɨ amɨnim dutuzɨma ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba Iesus mɨsueghtɨ an aremeghasa akabar kɨri. \v 2 Egha me gɨn senbar a ike, egha a inigha ghua Romɨn gavmanɨn gumazir ekiam Pailatɨn agharim gatɨ.\f + \fr 27:2 \fr*\ft Pailat Romɨn gumazim. Romɨn gavman Judan atrivimɨn anetɨ. Judaba uari Iesusɨn mɨsueghan kogham. Romɨn gavmanra gumazibav soghtɨma da arɨmɨghiram. Kamaghɨn Judaba Iesus inigha Pailat bagha ghu. Nɨ Jon 18:31ɨn gan.\ft*\f* \s Judasɨn ovevem \r (Aposel 1:18-19) \p \v 3 \x - \xo 27:3 \xo*\xt Matyu 26:14-15\xt*\x*Ezɨ Judas, gumazir Iesus isava apanibar agharim gatɨzim, a garima me paza Iesus gamuava a isa kotiam garɨgha ghaze, an aremegham. Ezɨ Judas gara ghaze, kɨ uabɨ arazir kuram gami. Egha uan nɨghnɨzibagh ira. Egha dagɨar silvan 30plan ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba a ganɨngiziba inigha ua me danɨngasa zui. \v 4 Egha ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Godɨn damazimɨn arazir kuram gami. Gumazir kɨ ian dafaribagh atɨzim, arazir kuratam gamizir puvatɨ. Ezɨ ia purama a mɨsueghtɨ an aremegham.” \p Ezɨ me an akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Kar en bizim puvatɨ. Nɨn bizimra.” \v 5 Ezɨ Judas dagɨar silvan kaba isa Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven da kunigha ghua uabɨ guragha areme. \p \v 6 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba, dagɨar silvan kaba inigha ghaze, “Dagɨar kaba, gumazir ghuzimɨn ivezim. E fo, Moses Osirizir Araziba ghaze, e da isɨ ofa gamir dagɨaba sara dar arɨghan kogham.” \v 7 Egha me akam mɨsuegha dagɨar kaba inigha ghua Mɨnebar Ingangarir Gumazimɨn Nguazim givese. Me ghaze, nguazir otevir kam, gumazir saghon izezibar afamin matmatiamɨn otogham. \v 8 Kamaghɨn amizɨ, nguazir otevir kam, me ziar kam “Ghuzir Nguazim,” a gatɨ. Ezɨ me dughiar kamɨn ikegha iza, datɨrɨghɨn, nguazir kam me ziar kamra a garɨgha iti.\f + \fr 27:8 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam “me dughiar kamɨn ikegha iza, datɨrɨghɨn, nguazir kam me ziar kamra a garɨgha iti,” an en dughiam mɨgeir puvatɨ. A Matyu akar kaba osirizir dughiam mɨgei.\ft*\f* \p \v 9 \x - \xo 27:9-10 \xo*\xt Jeremaia 32:6-15; Sekaraia 11:12-13\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Godɨn akam inigha izir gumazim Jeremaia mɨkemezir akaba guizɨn otifi. A kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Me 30plan silvan dagɨaba ini, kar Israelia gumazir kam givezasa atɨzir ivezim. \v 10 Egha Ekiam na mɨkemezɨ moghɨra, me dagɨar kabar Mɨnebar Ingarir Gumazimɨn Nguazim givese.” \s Pailat Iesusɨn azai, // “Nɨ Judabar atrivim, o?” \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 \x - \xo 27:11 \xo*\xt Mak 15:2; Luk 23:3; Jon 18:33; 18:37; 1 Timoti 6:13\xt*\x*Ezɨ Iesus ghua gavmanɨn gumazir ekiam Pailatɨn damazimɨn tuzɨma Pailat kamaghɨn an azai, “Nɨ Judabar atrivim, o?” \p Ezɨ Iesus ghaze, “Are, nɨ mɨkemezɨ moghɨra.” \v 12 \x - \xo 27:12 \xo*\xt Aisaia 53:7; Matyu 26:63; Jon 19:9\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba koma Judabar gumazir aruaba akar avɨriba isa Iesus gasi. Ezɨ a men akatam ikarvazir puvatɨ. \p \v 13 Kamaghɨn amizɨ, Pailat ua kamaghɨn an azai, “Me nɨ gasir akar avɨrir kaba, nɨ da barazi, o?” \v 14 \x - \xo 27:14 \xo*\xt Jon 19:9\xt*\x*Ezɨ Iesus Pailatɨn akatam ikarvazir puvatɨ, ezɨ Pailat nɨghnɨzir avɨribagh ami. \s Pailat Iesus isɨ ter ighuvimɨn // a gafughasa mɨgei \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:38--19:16) \p \v 15 Azeniba bar, Romɨn gavmanɨn gumazir ekiam arazir kam gami, a isar ekiar kamɨn dughiamɨn, a kalabusɨn itir gumazitam ateghtɨ, an azenimɨn mangam. Kalabusɨn itir gumazir gumazamiziba ifongezir manam, Pailat a isɨ me bagh anemangam. \v 16 Ezɨ dughiar kamɨn gumazir arazir kurabar ziam itir mam, a kalabusɨn iti. An ziam Barabas. \v 17 Ezɨ gumazamizir avɨriba iza uari akufa, ezɨ Pailat kamaghɨn men azai, “Ia tina gifonge, eghtɨ kɨ ia bagh anetaghɨragham. Kɨ Barabas ataghɨragham, o Iesus, me a dɨbora ghaze, ‘Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim,’ kɨ anetaghɨragham?” \v 18 \x - \xo 27:18 \xo*\xt Jon 11:47-48; 12:19\xt*\x*Pailat fo, me Iesus amir biziba bagha naviba ikuvava, a inigha kotiamɨn ize, egha kamaghɨn men azai. \p \v 19 Egha Pailat uaghan kotiabagh amir dabirabimɨn aperaghav itima, an amuim a bagha akam amaga ghaze, “Kɨ dɨmangan irebamɨn arazir kuraba puvatɨzir gumazir kamɨn gani, egha bar oseme. Kamaghɨn, nɨ arazitamɨn a damuan markɨ.” \p \v 20 \x - \xo 27:20 \xo*\xt Aposel 3:14\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba koma Judabar gumazir aruaba, gumazamizir avɨrimɨn navibagh iniva ghaze, me Pailatɨn azangtɨ, a Barabas ategh, egh Iesus mɨsueghtɨ, an aremegham. \v 21 Ezɨ gavmanɨn gumazir ekiam ua men aza ghaze, “Ia gumazir manam gifonge, eghtɨ kɨ anetaghɨragham?” \p Ezɨ gumazamiziba dɨa ghaze, “E Barabas gifonge.” \p \v 22 Ezɨ Pailat men azai, “Eghtɨ, Iesus me a dɨbora ghaze, ‘God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim,’ kɨ manmaghɨn a damuam?” \p Ezɨ me bar dɨa ghaze, “A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \p \v 23 Ezɨ Pailat kamaghɨn men azara, “Manmagh su? An arazir kurar manam gami?” \p Ezɨ me bar pamten dɨa ghaze, “A isɨ ter ighuvim gafugh!” \p \v 24 \x - \xo 27:24 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:6-9; Matyu 27:4\xt*\x*Ezɨ Pailat datɨrɨghɨn fo, me an akatam bareghan kogham. Egha a gari, mɨdorozir ekiam otivasava ami. Egha dɨpam inigha men damazibar uan dafariba rua ghaze, “Gumazir kamɨn ovevem, a nan osɨmtɨzim puvatɨ. Kar ian bizimra.” \p \v 25 \x - \xo 27:25 \xo*\xt Josua 2:19; 2 Samuel 1:16; Matyu 23:35; Aposel 5:28\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba a ikarvagha ghaze, “An ovevemɨn osɨmtɨzim mar en ikɨ, egh en boribar ikɨ.” \p \v 26 Kamaghɨn amizɨ, Pailat me bagha Barabas ataki. Egha mɨdorozir gumazibav geima, me benibar Iesus ifozoroke. Egha gɨn a isa mɨdorozir gumazibar agharim gatɨ, eghtɨ me a isɨ ter ighuvim gafugham. \s Mɨdorozir gumaziba Iesus dɨpofi \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Ezɨ gavmanɨn gumazir ekiamɨn mɨdorozir gumaziba Iesus inigha, gavmanɨn dɨpenir ekiamɨn mɨriamɨn aven ghuzɨ, mɨdorozir gumaziba bar uari akuvazɨ, Iesus men tongɨn tughav iti. \v 28 \x - \xo 27:28 \xo*\xt Luk 23:11\xt*\x*Egha me an korotiaba suegha, korotiar aghevir ruarir mam isa a garu. \v 29 \x - \xo 27:29 \xo*\xt Onger Akaba 69:19; Aisaia 53:3\xt*\x*Egha me dɨkoniba itir beniba inigha atrivimɨn dapanir asuamɨn mɨn an ingarigha, an dapanim garu. Egha fidizir mam isava an agharir guvim gatɨzɨ, an an suira. Ezɨ me tevibar apɨra a dɨpova ghaze, “Judabar Atrivim, nɨrara atrivir ekiam!”\f + \fr 27:29 \fr*\ft Mɨdorozir gumaziba Iesus dɨpovasa atrivimɨn mɨn an adiarim gami. Dughiar kamɨn, atriviba kamaghɨn adiaribagh ami, me korotiar agheviba aghuava atrivibar dapanir asuaba azui. Egha me atrivibar dabirabibagh apia uaghan uan difizibar suisi.\ft*\f* \v 30 \x - \xo 27:30 \xo*\xt Aisaia 50:6; Matyu 26:67\xt*\x*Egha me a giparava a suirazir fidizim inigha an dapanim mɨsosi. \v 31 \x - \xo 27:31 \xo*\xt Aisaia 53:7\xt*\x*Me arazir kabar a gamua a dɨpovegha gɨvagha, korotiar me a gaghuiziba suegha, uam ananaba a gaghui. Egha a isa ter ighuvim a gafughafughasa an akua zui. \s Me Iesus isa ter ighuvim gafu \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesus inigha, nguibar ekiam ategha ghua, Sairinian nguibamɨn gumazir mam bato. An ziam Saimon. Egha me a gakaghorima, a Iesusɨn ter ighuvim gisaghpu. \v 33 Egha me ghua danganir mamɨn otifi, an ziam Golgota. (Danganir kamɨn ziamɨn mɨngarim kamakɨn, Dapanir Agharir Danganim.) \v 34 \x - \xo 27:34 \xo*\xt Onger Akaba 69:21; Matyu 27:48\xt*\x*Ezɨ me danganir kamɨn Iesus damasa me dɨpar anɨnganir mam wain sara a veregha, mam inigha Iesus ganɨdi. Ezɨ a muziarimram amegha puram anetaki. \v 35 \x - \xo 27:35 \xo*\xt Onger Akaba 22:18\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesus isa ter ighuvimɨn a gafu. Egha an korotiaba tuiragh uari danɨngasa satu gikararai. \v 36 Egha danganir kamɨn apiagha anesavsuisi. \v 37 Me an dapanim gisɨn, an kotim gamizir mɨgɨrɨgɨam osiri. Men osirizir akam ghaze, “Kar Iesus, a Judabar Atrivim.” \p \v 38 \x - \xo 27:38 \xo*\xt Aisaia 53:12\xt*\x*Me gumazir okɨava mɨdorozibagh amizir pumuning, Iesusɨn boroghɨn uaghan aning agura. Me mav isa Iesusɨn agharir guvimɨn itir ter ighuvim gafu, egha mav isa agharir kɨriamɨn itir ter ighuvim gafu. \v 39 \x - \xo 27:39 \xo*\xt Onger Akaba 22:7; 109:25\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba mangɨ izegh gamua Iesus dɨpova, uan dapaniba roa ghaze, \v 40 \x - \xo 27:40 \xo*\xt Matyu 26:61; Jon 2:19\xt*\x*“Nɨ, gumazir Godɨn Dɨpenim akarigh aruer pumuning ko mɨkezimɨn uam an ingarasa mɨkemezim! Nɨ uabɨ uabɨn akuragh! Egh nɨ guizbangɨra Godɨn Otarim, nɨ ter ighuvim ategh izighirɨ.” \p \v 41 Ezɨ kamaghɨra ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Judabar gumazir aruaba izava a dɨpova ghaze, \v 42 “A gumazir igharazibar akurvasi, egha uabɨ uabɨn akurvaghan ibura. A Israelian Atrivim, kamaghɨn a ter ighuvim ategh izighirɨ, eghtɨ e nɨghnɨzir gavgavim an ikiam. \v 43 \x - \xo 27:43 \xo*\xt Onger Akaba 22:8\xt*\x*A nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha ghaze, kɨ Godɨn Otarim. Eghtɨ God guizbangɨra ifongiam an ikɨva, datɨrɨghɨn an akuraghtɨ, e ganika!” \v 44 Ezɨ kamaghɨra okɨmakɨar gumazir Iesusɨn boroghɨn ter ighuvimningɨn guraghav itimning, uaghan akar kabar a dɨpova a mɨgei. \s Iesus areme \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Ezɨ aruem iza pazaghar torim gatima, mɨtatem nguazimɨn itir nguibaba bar da avaragha ghua, dughiam 3 kloghɨn guaratɨzimɨn tu. \v 46 \x - \xo 27:46 \xo*\xt Onger Akaba 22:1\xt*\x*Egha dughiam 3 kloghɨn boroghɨra izima, Iesus pamten kamaghɨn dei, “Eli, Eli, lama sabaktani?” Akar kamɨn mɨngarim kamakɨn, “Nan God, nan God, nɨ tizim bagha na ataki?” \p \v 47 Ezɨ roghɨra tuivighav itir darazi akar kam baregha ghaze, “Gumazir kam ti Elaijan dei.” \p \v 48 \x - \xo 27:48 \xo*\xt Onger Akaba 69:21\xt*\x*Egha men mav zuamɨra ivegha ghua dɨpamɨn suizir bizir mam inigha wainɨn afangtɨzim isava a gatɨ. Ezɨ wain a gizɨvazɨma, an a isa aghorir mam gatɨ. Egha aneremasa a isa Iesusɨn amadi. \v 49 Ezɨ marazi mɨgɨa ghaze, “Ia tegh, e ganika, Elaija ti izɨva an akuragham, o puvatɨ.” \p \v 50 Ezɨ Iesus ua pamtem diagha uan duam suegha areme. \p \v 51 \x - \xo 27:51 \xo*\xt Ua Me Ini 26:31-33; 2 Eghaghaniba 3:14; Mak 15:38; Luk 23:45; Hibru 6:19; 10:19-20\xt*\x*Ezɨ dughiar kamra, Godɨn Dɨpenimɨn guraghav itir inir ekiam pɨn ikegha tongɨra bigha, ghuaghira vɨn otogha akuar pumuning irɨ. Ezɨ mɨkɨmkɨzim otozɨma, dagɨar ekiaba bɨaghire. \v 52 Ezɨ matmatiaba kuaghirima, Godɨn gumazamizir avɨrir ariaghireziba ua dɨkavigha, \v 53 egha uan moziba ataki. Eghtɨ gɨn Iesus dɨkavightɨma, me nguibar ekiam Jerusalemɨn aven mangam. Eghtɨ avɨrir ekiam men ganam. \v 54 Ezɨ 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanir mam, uan mɨdorozir gumaziba ko, me garima mɨkɨmkɨzim otozɨma, arazir kaba otivima, me bar puvɨram atiati. Egha me kamaghɨn mɨgei, “Bar guizbangɨra, gumazir kam Godɨn Otarimra.” \v 55 \x - \xo 27:55-56 \xo*\xt Luk 8:2-3\xt*\x*Amizir avɨriba uaghan izegha iti. Me Galilin Distrik ategha Iesusɨn akurvaghasa an gɨn ize. Amizir kaba mong saghon tuivighav ikia gari. \v 56 \x - \xo 27:56 \xo*\xt Matyu 20:20\xt*\x*Men tongɨn, Makdalan nguibamɨn amizim Maria, ko Jems ko Josepɨn amebam Maria, ko Sebedin otarimningɨn amebam. \s Me Iesusɨn kuam isa, dagɨar torim gatɨ \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 57 Ezɨ amɨnim pɨrasava amima, Arimatean nguibar ekiamɨn gumazir mam izi. An ziam Josep, a dagɨar avɨriba itir gumazim. \v 58 \x - \xo 27:58 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:22-23\xt*\x*A uaghan Iesusɨn suren gumazir mam. Egha Pailat bagha ghua Iesusɨn kuam iniasa an azai. Ezɨ Pailat mɨdorozir gumazibav kemezɨ, me Iesusɨn kuam isa Josep ganɨngi. \p \v 59 Ezɨ Josep a inigha inir ghurghurir aghuir mamɨn a rɨki. \v 60 \x - \xo 27:60 \xo*\xt Aisaia 53:9\xt*\x*Egha an kuam inigha ghua, a isa ua bagha okorezir mozir igiam gatɨ. Egha Josep dagɨar ekiar mam poghpuegha ghua mozimɨn akam gasaragha, anepɨri. A kamaghɨn amigha ghu. \p \v 61 Ezɨ Maria, Makdalan nguibamɨn amizim, koma Marian igharazir mam, aning mozimɨn boroghɨn aperaghav ikia, an gara iti. \s Mɨdorozir gumaziba mozimɨn gara iti \p \v 62 Ezɨ Sabat bagha bizibar kɨrir dughiam gɨfa, ezɨ an gɨn izir dughiamɨn ofa gamir gumazir ekiaba ko Farisiba Pailat bagha ghue.\f + \fr 27:62 \fr*\ft Kar Sabatɨn dughiamra.\ft*\f* \v 63 \x - \xo 27:63 \xo*\xt Matyu 12:40; 16:21; 17:23; 20:19; Mak 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33; Jon 2:19-21\xt*\x*Me ghuegha kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ekiam, e gumazir ifavarir kam ikia mɨkemezir mɨgɨrɨgɨar mam ginɨrɨ. A ghaze, ‘Aruer pumuning ko mɨkezim gɨvaghtɨma kɨ ua dɨkavam.’ \v 64 Kamaghɨn amizɨ, nɨ mɨkemeghtɨ, me mozim aruer pumuning ko mɨkezimɨn deragh anepɨrigh. Puvatɨghtɨma, an suren gumaziba an kuam okemegh, egh gumazamizibav kɨm suam, a ua dɨkafi. Eghtɨ an ifavarir akar kam, a faragha amizir ifavarir akam gafiragham.” \p \v 65 \x - \xo 27:65 \xo*\xt Daniel 6:17\xt*\x*Ezɨ Pailat kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨ, mɨdorozir gumaziba inigh me mɨkemeghtɨ, me mozimɨn gan ikɨ. Egh ia mangɨ, mozim apɨrasa ifongezɨ moghɨn, ia damuva, egh bar anepɨrigh.” \v 66 \x - \xo 27:66 \xo*\xt Daniel 6:17\xt*\x*Ezɨ me ghua mozim apɨri. Egha ifevimɨn mɨn bizir mam mozir akam gighufa, egh me fogham, gumazitam dagɨam giraghan kogham. Egha mɨdorozir gumaziba arɨghizɨma, me mozimɨn gara iti. \c 28 \s Iesus ua dɨkafi \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-10; Jon 20:1-18) \p \v 1 Ezɨ Sabatɨn dughiam gɨvazɨma, Sanden bar mɨzaraghara aruem anadima, Makdalan amizim Maria, ko Marian igharazim uamategha mozimɨn ganasa izi.\f + \fr 28:1 \fr*\ft Wikbar dughiar faragh zuim, a Sandera.\ft*\f* \p \v 2 Ezɨ mɨkɨmkɨzir ekiam maghɨram oto. Ezɨ Godɨn enselɨn mam Godɨn Nguibam ategha izaghira, dagɨar Iesusɨn mozir akamɨn itim poghpuegha, mong mozir apɨnimɨn ghugha, dagɨam gaperaghav iti. \v 3 \x - \xo 28:3 \xo*\xt Daniel 10:6; Matyu 17:2; Aposel 1:10\xt*\x*Enselɨn ganganim, mati onɨmarim taghtazi moghɨn gari, ezɨ an korotiaba bar ghurghuri. \v 4 Ezɨ mɨdorozir gumaziba an atiatia, inɨgha egha aremezɨ moghɨn iti. \p \v 5 Ezɨ ensel kamaghɨn amizir kamning mɨgei, “Gua atiatingan markɨ. Kɨ fo, gua me ter ighuvim gafuzir gumazim Iesus bagha gara izi. \v 6 \x - \xo 28:6 \xo*\xt Matyu 12:40; 16:21\xt*\x*A kagh itir puvatɨ. A faragha mɨkemezɨ moghɨn a ua dɨkavigha gɨfa. Gua izɨ, a kagh irɨghav ikezir danganimɨn gan. \p \v 7 \x - \xo 28:7 \xo*\xt Matyu 26:32\xt*\x*“Egh gua zuamɨra mangɨ, an suren gumazibav kɨm suam, a ua dɨkavigha gɨvagha mozimɨn itir puvatɨ. Ia oragh. A ia bativasa faragha Galilin Distrighɨn zui. Ia mangɨ, munagh an ganam. Kɨ bizir kamɨn gun gua mɨkɨmasa ize.” \p \v 8 Ezɨ amizimning puv atiatiava, egha uaghan bar akonge. Egha zuamɨra mozim ategha, ivegha Iesusɨn suren gumazibav kɨmasa zui. \p \v 9 Ezɨ Iesus tuavimɨn maghɨra aning bato, egha ghaze, “Mɨzarazir aghuim.” Ezɨ aning an boroghɨn ghua, an dagarimningɨn suiragha an ziam fe. \p \v 10 Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgɨa ghaze, “Gua atiatingan markɨ. Gua mangɨ, nan aveghbuabav kɨm suam, me Galilin Distrighɨn mangɨ egh munagh nan ganam.” \s Mɨdorozir gumaziba mɨkemezir akam \p \v 11 Amizimning Iesusɨn suren gumaziba bagha zuima, mɨdorozir gumazir mozimɨn gara ikeziba Jerusalemɨn ghuegha, otivizir araziba bar dar gun ofa gamir gumazir ekiabav keme. \v 12 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba, Judabar gumazir aruaba inigha akar mam akɨri. Egha dagɨar avɨribar mɨdorozir gumazibagh ivezegha, \v 13 \x - \xo 28:13 \xo*\xt Matyu 27:64\xt*\x*egha me mɨgɨa ghaze, “Ia kamaghɨn mɨkɨm suam, e akuima, an suren gumaziba dɨmagarimɨn izava an kuam okemegha ghue. \v 14 Eghtɨ gavmanɨn gumazir ekiam akar kam bareghtɨma, e uari a ko mɨgɨrɨgɨam akɨram, eghtɨ ia osɨmtɨziba puvatɨgham.” \v 15 Ezɨ mɨdorozir gumaziba dagɨar kaba inigha, gumazir ekiaba mɨkemezɨ moghɨn ami. Ezɨ akar kam ghua Judabar tongɨn bar ekefegha iza dughiar kamɨn, Judaba kamaghɨra mɨgɨavɨra iti. \s Iesusɨn suren gumaziba damuamin ingangarim, Iesus an gun me mɨgei \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 \x - \xo 28:16 \xo*\xt Matyu 26:32; 28:7-10; Mak 14:28\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumazir 11pla Galilin Distrighɨn ghua, mɨghsɨar a me bativasa mɨkemezimɨn oto. \v 17 Egha me Iesusɨn garava an ziam fe, egha men marazi okam nɨghnɨsi. \v 18 \x - \xo 28:18 \xo*\xt Daniel 7:13-14; Matyu 11:27; Jon 3:35; 13:3; Aposel 2:36; 1 Korin 15:27; Efesus 1:20-22; Hibru 1:2; Akar Mogomem 17:14\xt*\x*Ezɨ Iesus men boroghɨra iza kamaghɨn me mɨgei, “God nguazim ko overiam gativamin gavgaviba bar na ganɨngi. \v 19 \x - \xo 28:19 \xo*\xt Mak 16:15-16; Aposel 1:8\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia nguazimɨn itir nguibaba bar dar mangɨ, ikɨziba bar dar gumazamiziba, me damutɨ, me nan suren gumazamizibar otiv. Eghtɨ ia Afeziamɨn ziam ko, Otarimɨn ziam, ko Godɨn Duamɨn ziamɨn me ru. \v 20 \x - \xo 28:20 \xo*\xt Matyu 18:20; Jon 14:23\xt*\x*Egh kɨ ia mɨkemezir mɨgɨrɨgɨaba, ia bar da isɨva men sure damu, eghtɨ me dar gɨn mangɨ. Ia deravɨra fogh, kɨ ia ko ikɨvɨra ikɨ mangɨtɨ, nguazir kamɨn dughiam gɨvagham.”