\id MAL - John Mamis did the drafting and Steven editing; exeg ck John Igos, Martin Ases, Marsha Miles; comprehension check by Steven and Francis and a team; cons ck Jill Riepe, Steven Dazim, Pais Asefi, David Agaska, Jessy Muriki in November 2015. \ide UTF-8 \rem NOTE: MAL 1:14 is a lectionary verse. \h Malakai \toc3 MAL \toc2 Malakai \toc1 Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim Malakain Akɨnafarim \mt Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim // Malakain Akɨnafarim \mt2 O \mt1 Malakai \imt Akar faragha zuim \ip Godɨn akaba inigha ziar gumazim Malakai, a Godɨn akam inigha izir gumazir igharazibar gɨn, a uan akam akuri. Dughiar kamɨn Judaba Jerusalemɨn Godɨn Dɨpenimɨn ingarigha gɨfa. Godɨn Dɨpenim gɨvazɨ, Malakai garima, Godɨn ziam fer arazir maba ko, ofabagh amir arazir maba mong derazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, a ofa gamir gumaziba ko, gumazamiziba gavgavim men nɨghnɨzibar anɨngasa akam akuri, eghtɨ me deraghvɨra Godɨn damazimɨn arazir aghuibar gɨn mangam. \ip Malakai Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavibagh nɨghnɨgha akar avɨribav gei. An Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn apengan ikiasa Judabav gei. Gumaziba deraghvɨra uan amuibar porogh ikɨ, egh me arazir aghuibar amuamin gumazamizibar otivam. \ip Malakai arazir kuraba ko, navim giraghamin arazimɨn gun mɨgei. Egha a uaghan Ikiavɨra Itir Godɨn dughiar otivamimɨn gun mɨgei, eghtɨ Ikiavɨra Itir God gumazamiziba bar men araziba tuisɨgham. \ip Malakain akar abuananam mɨgɨa ghaze, Elaija izeghtɨ an gɨn, God amizir akar dɨkɨrɨzimɨn gɨn mangɨva bizir aghuir avɨribar amuam. Akar aghuir kam, a Godɨn akam inigha izir gumazibar akɨnafariba agɨfa, egha en nɨghnɨzibagh ekuigha, God uan gumazamiziba ko, damuamin Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam bagha zui. Ezɨ akar aghuir kamɨn mɨngarim, ensel Gebriel ofa gamir gumazim Sekaraia mɨgɨa ghaze, a Gumazamiziba Ruer Gumazim Jonɨn afeziamɨn otogham. Ensel ghaze, Jon Godɨn akam inigha izir gumazim Malakain akabar amightɨ da guizbangɨra otivam. Nɨ Luk 1:15-17ɨn gan. \c 1 \ms E Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikɨ, egh bizir e amiba bagh // ziar ekiam a danɨngam \mr (Sapta 1--4) \s God bar Israelia gifonge \p \v 1 Ikiavɨra Itir God, Israelia mɨkɨmasa akar kam isa Malakai ganɨngi. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Jenesis 25:21-26\xt*\x*\x - \xo 1:2-3 \xo*\xt Rom 9:13\xt*\x*\x - \xo 1:2-5 \xo*\xt Aisaia 34:5-17; 63:1-6; Jeremaia 49:7-22; Esekiel 25:12-14; 35:1-15; Amos 1:11-12; Obadia 1:1-14\xt*\x*Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, “Kɨ bar fomɨra ia gifueghavɨra iti.” Ezɨ ia ghaze, “Nɨ manmaghɨram e gifonge?” \p Ezɨ Ikiavɨra Itir God ghaze, “Ia oragh, fomɨra Jekop ko Iso, aning aveghbuamning, ezɨ kɨ Jekop gifuegha, Ison aghua. \v 3 Iso uan ovavir boriba ko, me Idomia me garɨsi, ezɨ kɨ me gifongezir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ison danganir mɨghsɨam gasɨghasigha gɨfa, egha an nguazim gamizɨma, an afiar atiabar nguibamɨn oto.” \p \v 4 Eghtɨ Idomia kamaghɨn mɨkɨm suam, “En nguibar ekiaba ikuvigha gɨfa, ezɨ e uam adar ingaram,” eghtɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim men akam ikaragh mɨkɨm suam, “Ia uam adar ingartɨ, kɨ da apɨrarightɨ da ua bar ikuvigham. Eghtɨ gumazamizir igharaziba, me Idomia ia mɨkɨm suam, ‘Me gumazamizir kuraba,’ egha ‘Me gumazamizir, Ikiavɨra Itir God zuraram atariba.’ ” \v 5 Ia Israelian gumazamiziba, ia uan damazibar bizir kamɨn ganam. Egh ia kamagh mɨkɨm suam, “Ikiavɨra Itir God, gavgavir ekiam ikia, Israelia iararam akurvazir puvatɨ, a uaghan kantrin igharazibar ingangarir gavgavibagh ami.” \s Ikiavɨra Itir God // ofa gamir gumazibar atari \p \v 6 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim kamaghɨn ofa gamir gumazibav gɨa ghaze, “Boriba uan afeziabar apengan ikia men ziaba fe, ezɨ ingangarir gumaziba uan gumazir dapanibar apengan ikia men akabar gɨn zui. Kamaghɨn amizɨ, ia oragh. Kɨ ian afeziam. Ia manmaghɨn amigha nan apengan itir puvatɨ? Kɨ ian gumazir dapanim. Ia manmaghɨra amigha nan akabar gɨn zuir puvatɨ? Ia nan aghuagha akɨrim ragha na gasi. Egha ia kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, ‘E manmaghɨra nɨn aghuagha akɨrim ragha nɨ gasi?’ \v 7 Ia oraghtɨ, kɨ ian arazir kuramɨn gun ia mɨkɨmam. Ia nan ofabagh amir dakozimɨn asɨzir kuraba inigha iza ofaba tue. Egha ia gɨn kamaghɨn nan azangsɨsi, ‘E manmaghɨra nɨn ziam gasɨghasɨki?’ Kɨ datɨrɨghɨn ia mɨkɨmam. Ia ghaze, nan ofa gamir dakozim ti pura bizim, ia kamaghɨn amua nan ziam gasɨghasɨki. \v 8 Ia ofa gamua, asɨzir damazir okavɨrɨzir mam inigha na bagha an ofa gami, ia ghaze, ian arazir kam ti deras, o? Egha ia asɨzir arɨmariaba itiba ko, agharir dɨbɨriba, ia da isa na bagha ofa damuasa da inigha izi, ia amir arazir kam a deras, o? Ia asɨzir kamagh garitam isɨ uan gavmanɨn faragha zuir gumazir dapanim danightɨ, a ti ia amizir arazir kam gifuegham, o? Egh a bizir kam ikarvagh bizir bar aghuitam ia danɨngam, o? Ti bar puvatɨgham! Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ kamaghɨn ia mɨkeme.”\f + \fr 1:8 \fr*\ft Nɨ Godɨn Araziba 15:21ɨn itir akamɨn ganigh.\ft*\f* \p \v 9 Aria, ia ofa gamir gumaziba, ia God deragh e damusɨ an azangsɨgh. Eghtɨ a bar ian azangsɨzim bareghan koghtɨ, tinara osɨmtɨzir kam ateram? Osɨmtɨzir kam iarara aneteram. Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kamaghɨn ia mɨgei. \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Aisaia 1:11; Jeremaia 6:20; Amos 5:21\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim ghaze, “Kamaghɨn ti deragham, gumazitam nan Dɨpenimɨn tiar akaba asegham, eghtɨ gumazitam aven mangɨ ofan mɨngariba puvatɨzir kabar amusɨ ofa gamir dakozimɨn avim arɨghan kogham. Kɨ ian arazir kabagh ifongezir puvatɨ. Egh ofan ia na bagha inigha iziba, kɨ da inian kogham. \p \v 11 “Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ ghaze, gumazamizir aruem anadi naghɨn itiba ko, aruem uaghiri naghɨn itir kantriba, me bar moghɨra ziar ekiam na ganɨdi. Nguibaba bar dar gumazamiziba mughuriar aghuim zuir ofaba ko, ofan igharazir guar avɨriba sara na danɨngam. Gumazamizir kaba me bar moghɨra ziar ekiam na ganɨdi. \v 12 Ezɨ ia nan ofa gamir dakozim mɨgɨa ghaze, a pura bizim, egha dagher kurar ia aghuaziba, ia da isa ofan mɨn na ganɨdi. Ia kamaghɨn amua nan ziam fer puvatɨ.\f + \fr 1:12 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 13 Ia kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Oio, e ofa damuamin arazim a bar e baseme.’ Ezɨ ian arazir kam kamaghɨn akagha ghaze, ia Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itimɨn ziar ekiam, a ganɨdir puvatɨ. Ia asɨzir atiaba mɨsoghezir asɨziba isa, dar ofabagh ami. Ia uaghan asɨzir arɨmariaba itiba ko, agharir dɨbɨriba isa na bagha izi. Egha ia ghaze, Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ ti ia amir ofan kabagh ifuegham, a? Ti bar puvatɨgham! \v 14 Ian tina, na ko ofa damuasa akam akɨrigha inabazir asɨzir mɨkarziba sara itir aghuiba ategha, asɨzir kurar mɨzɨrɨziba inigha Ikiavɨra Itir God, bagha izi. Ia ifavarir arazir kam bangɨn ia ivezir kuram iniam. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim. Kɨ atrivibar Ekiam, ezɨ kantribar gumazamiziba bar nan atiatia nan ziamra fe. Kamaghɨn amizɨ, kɨ bizir kam bagh ia gasɨghasigham.” \c 2 \rem NOTE: MAL 2:1-2 and 8-10 are lectionary verses. \p \v 1 Egha Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, “O, ofa gamir gumaziba, kɨ Akar Gavgavir mam ia mɨkɨmasa. \v 2 Ia na bagh ingangaribar amusɨ, ia guizbangɨra nan ziar ekiam famin ingangaribar amu. Ia nan akaba batogh da baraghan koghtɨ, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ kamaghɨn mɨgei, ia bar ikuvigham. Egh bizir aghuir ia uarir akurvaghasa isiba, kɨ dagh asɨghasigham. Ia ghaze, kɨ ti pura mɨgei, egha nan akaba batosi. Kamaghɨn, kɨ ia gasɨghasigha gɨfa. \v 3 Ia oragh, ia bangɨn kɨ ian ovavir boriba ivezir kuram me danɨngam. Egh ia ofa gamir asɨzibar buariba isɨ ian guabar aghuigham. Egh ia batueghtɨ, ia mangɨ me asɨzibar buariba akuri naghɨn ikiam. \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Dɨboboniba 3:11-13\xt*\x*Kɨ kamaghɨn damightɨ, ia ganigh fogh suam, kɨ uabɨ Akar Gavgavir kam isa ia ganɨngi. Ia ofa gamir gumaziba, ia Livain ovavir boriba, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kɨ ian adarazi ko amizir kam, ia anebɨghan markɨ. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ mɨkemegha gɨfa. \p \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Dɨboboniba 25:12\xt*\x*“Nan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam, kɨ me ko akam akɨrigha ghaze, ofa gamir gumaziba me dughiar ruarimɨn nguazimɨn ikɨtɨ, kɨ dabirabir aghuim me danɨngam. Kɨ kamaghɨn me damightɨma, me nan ziam fam. Me faragha nan apengan ikia, nan ziam fes. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Godɨn Araziba 33:10; Jeremaia 23:22; Jems 5:20\xt*\x*Me guizɨn arazibar gumazamizibar sure gami. Egha arazir kuratamɨn men sure gamizir puvatɨ. Ezɨ men ikɨrɨmɨrim na ko bar dera. Egha me uari arazir aghuibaram amua gumazamizir igharazir avɨribar akurvazima, me arazir kuraba ataghɨrasi. \v 7 Kar ofa gamir gumazibar ingangarim, me gumazamizibar sure damutɨ, me guizbangɨra na gɨfogham. Ofa gamir gumaziba, me Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itimɨn akam akurir gumaziba. \p \v 8 “Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ kamaghɨn ia mɨgɨa ghaze, Ia ofa gamir gumaziba, ia datɨrɨghɨn guizɨn nan tuavim ataki. Ian suren ifavariba gumazamizibagh amizɨ, me iregha arazir kurar mabagh amigha gɨfa. Bar guizbangɨra, ia Livain adarasi, kɨ ia ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim, ia anebigha gɨfa. \v 9 Ia nan akabar gɨn zuir puvatɨ. Egha gumazamizibar sure damuasa akar magh garibar men sure gamir puvatɨ. Ia marazi akar isɨngtɨzibar me mɨgɨa egha marazir atari. Kamaghɨn, kɨ Israelia damightɨ me akɨriba ia gasegh ian aghuagham.” \s Israelia God ataki \p \v 10 E bar moghɨra afeziar vamɨra iti. Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn vamɨra an e gamizɨ e otifi. Egha manmaghsuavɨra, e uari uan namakaba ko, dɨkɨrɨzir akaba abɨagharɨsi? Egha manmaghsuavɨra, e Ikiavɨra Itir God, en ovaviba ko Dɨkɨrɨzir Akar Gavgavim an gɨn zuir puvatɨ? Arazir kam, bar ikufi! \p \v 11 Fomɨra Israelia ko Judaba, me Godɨn akamɨn gɨn mangasa akar mam akɨri. Ezɨ puvatɨ, me anebigha uam arazir bar kurar mam gami. Arazir kurar kam me kantrin aven nguibabar bar a gamua, egha uaghan Jerusalemɨn a gami. Men gumazir maba, asebar ziaba fer adarazir amiziba isa dar iti. Ezɨ men arazir kam, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenir a bar ifongezim gamizɨ, a bar an damazimɨn mɨze. \v 12 Kɨ kamaghsua, Ikiavɨra Itir God gumazir kamagh amiba bar me agɨvaghtɨ, me ko men ikɨziba sara ua Israelian gumazamizibar tongɨn ikian kogham. Kamaghɨn amizɨ, men tav ua Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim bagh ofaba inigh mangan kogham. \p \v 13 Ezɨ kɨ bizir kurar igharazir ia amir mamɨn gun ua ia mɨkɨmam. Ofan ia Ikiavɨra Itir God bagha inigha zuiba a ua da isir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨma, ia pamtemɨn aziava araima, ian temeriba Ikiavɨra Itir Godɨn ofa gamir dakozim giri. \v 14 Ezɨ ia kamaghɨn Godɨn azangsɨsi, “Manmagh amizɨ, nɨ en ofaba isir puvatɨ?” Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn, Ikiavɨra Itir God fo, nɨ fomɨra uan mugamra ikia, amuimɨn ikiasa Godɨn damazimɨn akar dɨkɨrɨzir gavgavim gamigha ghaze, nɨ amizir kam ateghan kogham. Amizim, kar nɨn roroam. Ezɨ puvatɨ, nɨ akar dɨkɨrɨzir kam abigha gɨfa. \v 15 Gua poroghamimning, God gua gamizɨ, gua mɨkarzir vamɨra ko, nɨghnɨzir vamɨra iti. God tizim bagha arazir kam gami? A kamaghsua, E boriba batɨtɨ, me guizbangɨra Godɨn adarazir ikiam. Egh ia bizir kam bagh deraghvɨra gan, ia uan amuir inigha itir kaba ko akar dɨkɨrɨzir gavgavir kaba, ia da abɨghan markɨ.\f + \fr 2:15 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 16 God, a Israelian Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ poroghamiba uari ataghɨrazir arazir kam, bar an aghua. Nɨ uan amuim pazavɨra a damuam, nɨn arazir kam, mati nɨ inim isa gua uaning avarazɨ moghɨn, nɨn aghumsɨzir arazir kuram gua avara, egha mati gua poroghamimning uaning abɨsi. Ia poroghamiba, bar deravɨra uan ikɨrɨmɨrim geghuv, ifavarir arazibar uari damuan markɨ.”\f + \fr 2:16 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \s Ikiavɨra Itir God izamin dughiam roghɨra izi \p \v 17 Ia mɨgɨrɨgɨar guar avɨribagh amizɨma, Ikiavɨra Itir God ian mɨgɨrɨgɨar kaba bar dar amɨra. Ia kamaghɨn azangsɨsi, “E mɨgɨrɨgɨar manabagh amizɨ, Ikiavɨra Itir God en amɨra?” Ia kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God gumazir arazir kurabagh amibav gɨa ghaze, Me dera, ezɨ a me gifonge.” Egha ia tintinibar kamaghɨn mɨgei, “Gumazamiziba ghaze, God arazir aghuibaram amua gumazamizibar araziba akɨri. Ezɨ e an garima, a guizɨn arazir katam gamizir puvatɨ.” Kamaghɨn amizɨ, a ian mɨgɨrɨgɨar kaba bar dar aghua. \c 3 \rem NOTE: MAL 3:1-4 are lectionary verses. \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Matyu 11:10; Mak 1:2; Luk 1:76; 7:27\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, a kamaghɨn akam ikaragha ghaze, “Ia oragh! Kɨ uan abuir gumazim amadaghtɨma, a faragh mangɨva na bagh tuavim akɨram. Ia ghaze, ia datɨrɨghɨn Ekiam bagha gara iti. Eghtɨ a zuamɨra izɨ uan Dɨpenimɨn ikiam. Abuir gumazir ia bar ifongezim izɨ, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gun ia mɨkɨmam. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ ghaze, An darorim izi.” \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Aisaia 33:14; Joel 2:11; Sekaraia 13:9; Matyu 3:10-12; 1 Korin 3:13-15; Akar Mogomem 6:17\xt*\x*Eghtɨ dughiar a izamin kam, tinara an kotiamɨn aven guizbangɨra mɨkɨmam? Eghtɨ an azenaram otogh izamin dughiar kam, tinara tugh an ganam? Bar puvatɨgham. Guizbangɨra, a mati, avim bar puvɨra isia golɨn isigha bizir kuraba bar da adangizɨ moghɨn, a izam. Egh mati, sopɨn gavgavir inir mɨzɨrɨzim rutɨ a bar zueghamimɨn mɨn ganam. \v 3 Avim golɨn isima a golrama otivi moghɨn, a gumazamizibar araziba tuisɨgham. Kamaghɨra Ikiavɨra Itir Godɨn ingangarir gumazim, Livain adarazir arazir kuraba batuegh, egh Ikiavɨra Itir God bagh ofan aghuiba inigh izam. \v 4 Eghtɨ gɨn Jerusalemia ko, Judaba mati me faragha amizɨ moghɨn, Ikiavɨra Itir God bagh ofan a ifongeziba uam ada inigh izam. Eghtɨ a da bagh bar akuegham. \p \v 5 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim ghaze, “Kɨ izɨ ian araziba tuisɨgham. Kɨ bar zuamɨra kotɨn aven gumazamizir kabar arazir kurabar gun me mɨkɨmam. Gumazamizir kabar kara: imezibagh amir gumazamiziba ko, kukunir gumaziba ko, gumazamizir poroghamibagh asɨghasɨziba ko, gumazamizir kotɨn akabagh ifariba ko, gumazir dapanir deragha uan ingangarir gumaziba ivezir puvatɨziba ko, gumazir amizir odiaribagh ifara pura men biziba isiba ko, gumazamizir afeziaba ariaghirezir boribar biziba isiba ko, gumazamizir Kantrin Igharazibar Gumazamizir men tongɨn itibar akurvazir puvatɨziba. Gumazamizir arazir kaba bar dagh amiba me nan apengan itir puvatɨ.” \s Bizir akuatam God danɨngamin arazimɨn akam \p \v 6 Egha Ikiavɨra Itir God ua ghaze, “Kɨrara kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ uan nɨghnɨzim giraghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, ia Jekopɨn ovavir boriba bar gɨvazir puvatɨ. \v 7 Ian ovaviba fomɨram amizɨ moghɨn, ia ami. Ia nan arazir kɨ ifongeziba akɨrim ragha dagh gasaragha dar gɨn zuir puvatɨ. Ia uan arazir kuraba ategh ua na bagh izɨtɨ, kɨ uan anɨngagharim ategh ua ia iniam. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ mɨkemegha gɨfa. Ia kamaghɨn mɨgei, ‘E bizir tizim damighɨva, ua nɨ bagh izam?’ \v 8 Ezɨ kɨ ia mɨgɨa ghaze, Ia nan biziba okei. Egha ia ti ghaze, arazir ia amir kam a dera, a? Bar puvatɨ. Egha ia arazir kam ataghɨrazir puvatɨ. Egha ia gɨn ua kamaghɨn nan azangsɨsi, ‘Nɨ manmaghsua ghaze e nɨn biziba okei?’ Kɨ kamaghɨn ia mɨkɨmam, Nan Akar Gavgavim ghaze, ia ingara isir biziba, ia bar da tuiraghtɨ pozir 10plan otoghtɨ, ia pozitam isɨ na danɨngam. Kar nan bizimra. \v 9 Guizbangɨra, kɨ pamtem kamaghɨn ia mɨgei, Ia bar moghɨra nan biziba okemes. Kamaghɨn amizɨma, ia bar kuram iniam. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Ofa Gami 27:30; Dɨboboniba 18:21-24; Godɨn Araziba 12:6; 14:22-29; 2 Atriviba 7:2; 1 Eghaghaniba 26:20; 2 Eghaghaniba 31:10; Nehemia 10:38; 13:12\xt*\x*Ia uan biziba 10plan pozibar arigh egh dar pozir tam inigh izɨ nan dɨpenim datɨgh. Eghtɨ nan ingangarir gumaziba, dagher avɨriba ikiam. Ia kamaghɨn damightɨ, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ uan Nguibamɨn tiar akaba kuigh, uan bizir aghuiba isɨ amozimɨn mɨn da ingegham, eghtɨ ia bizir aghuir avɨrim ikɨ egh ua bizitamɨn oteveghan kogham. Ia tuavir kamɨn gɨn mangɨ damu ganigh, egh fogh suam, nan akam a bar guizbangɨra. \v 11 Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, kɨ ghaze, ‘Ia kamaghɨn damightɨ, kɨ apizibar tɨvaghtɨ, da ian azenibar itir bizibagh asɨghasɨghan kogham. Eghtɨ ian wainɨn aghariba bar puvɨra bɨtɨ dar ovɨziba ikɨ mangɨ anizir dughiamɨn otogham. \v 12 Eghtɨ kantrin igharaziba ian ganigh suam, Israelian nguazim bar derazɨ, me deraghavɨra a gapiagha bar akonge. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, nan akam kamaghɨra tu.’ ” \s God ivezir aghuim isɨ gumazamizir aghuibar anɨngam \p \v 13 Egha Ikiavɨra Itir God ghaze, “Ia bar akar kurar avɨribar pamten na mɨgei. Egha ia nan azangsɨgha ghaze, ‘E akar kurar manabara nɨ mɨkeme?’ \v 14 Ia uarira uariv gɨa ghaze, ‘E Godɨn ziam fe, ezɨ a en akurazir puvatɨ. Ezɨ e tizim bagh an ziam fam? Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itimɨn damazimɨn, e uan arazir kuraba bagha osemegha aziava dar gun a mɨkeme, ezɨ a bizir aghuitamɨn e gamizir puvatɨ. Ezɨ e manmaghsua pura uan arazir kurabar gun a mɨkeme? \v 15 E gumazir uari fa akaba batozibar gari, me bar akuegha deraghavɨra iti. Ezɨ gumazir arazir kurabagh amiba, me bizir aghuir avɨriba iti. Ezɨ gumazir arazir kuraba Godɨn akakaghasa dagh amiba, me ghaze, God ti me gasɨghasɨgham, ti puvatɨgham? Ezɨ God me gasɨghasɨghizir pu. Bar puvatɨ.’ ” \p \v 16 Ezɨ gɨn gumazamizir Ikiavɨra Itir Godɨn atiatiava an apengan itiba uarira uariv gei, ezɨ Ikiavɨra Itir God men mɨgɨrɨgɨam barasi. Egha Ikiavɨra Itir God mɨkemezɨ, enselba an Nguibamɨn ikia akɨnafarir rɨghizir mam isa Godɨn damazimɨn an gumazamizir kabar ziaba osiri. Kar gumazamizir Ikiavɨra Itir Godɨn atiatiava an apengan ikiava, zurazurara an ziam feba. Akɨnafarir rɨghizir kam, kar otivizir biziba gɨn dagh nɨghnɨghamin akɨnafarim. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Godɨn Araziba 7:6; Onger Akaba 103:13; Taitus 2:14; 1 Pita 2:9\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim ghaze, “Gumazamizir kaba, me nan adarazira ikiam. Eghtɨ dughiar kɨ inabazir kam otoghtɨ, gumazamizir kaba guizbangɨra na baghvɨra ikiam. Eghtɨ nan apangkuvim men ikɨ mamaghɨra ikiam, mati borim afeziamɨn ingangarim gamizɨma, afeziam an apangkufi. \v 18 Eghtɨ dughiar kamɨn, ia gumazamizir arazir aghuibagh amiba ko arazir kurabagh amiba, kɨ me gamir arazim, ia an ganam. Arazir aghuibagh amir gumazim, a nan akamɨn gɨn zui. Ezɨ arazir kurabagh amir gumazim, a nan akam batosi.” \c 4 \s Ikiavɨra Itir Godɨn Dughiar Ekiam Otivam \p \v 1 Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim ghaze, “Ia deragh oragh. Dughiatam izɨtɨ, gumazamizir akaba batogha uan ziaba fava arazir kurabagh amiba, avir ekiam tuzibar isi moghɨn, otogh bar men isitɨ, me bar gevegham. Eghtɨ temer aguatam, o ter bitam ikian kogham. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Malakai 3:16; Luk 1:78; Efesus 5:14; 2 Pita 1:19; Akar Mogomem 2:28\xt*\x*Eghtɨ dughiar kamɨn, ia gumazamizir nan ziam fa nan atiatia nan apengan itiba, ia bagh amɨnim tiraghtɨ, aruem anang ia gisiragh, ian arazir aghuiba akakagham. Mati aruem ia gisiragha gara fefem ian mɨkarzibagh anɨdi moghɨn, a ia damutɨ ian arɨmariaba gɨvaghtɨ ia ghuamaghegham. Egh ia mati bulmakaun nguziba bar akuegha uari akura dɨvazim ategha ivemara azenan zui moghɨn, ia bar akuegh mangɨ. \v 3 Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar itim ghaze, bizir kabar amuamin dughiamɨn, ia gumazir kurar kaba ia tuzir siribar mɨn me dɨkabɨn me abɨnigham. \p \v 4 “Kɨ Sainain Mɨghsɨamɨn, uan ingarir gumazim Moses ganɨngizir arazir kɨ ifongeziba ko, bizir kɨ damuasa ia mɨkemeziba, ia da bakɨnɨghnɨghan markɨ. Israelian gumazamiziba bar akar kabar gɨn mangasa, kɨ da isa ia ganɨngi. \p \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Matyu 11:14; 17:10-13; Mak 9:11-13; Luk 1:17; Jon 1:21\xt*\x*“Nan Dughiar kam, a Dughiar Bar Ekiam, kɨ an gumazamizibar amightɨ me bar atiatigham. Dughiar kam a tɨghar otivam, kɨ faraghɨvɨra Elaija amadaghtɨma an akam akurir gumazimɨn mɨn ia bagh izam. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Aisaia 11:4; Sekaraia 5:3; 14:12; Luk 1:17; Akar Mogomem 19:15\xt*\x*Egh an afeziaba ko, men boribar navibar amightɨ, me navir vamɨran otogh ikiam. Kamaghɨn amizɨ, kɨ nguazir kamɨn izɨ gumazamiziba bar me gasɨghasɨghan kogham.”