\id LUK Aruamu trans by Obnadum, Francis, Steven, Siria, Arnold; exegetical check by John/Marsha and all Aruamu translators; comprehension checked by 3 groups; consultant checked by Mike Sweeney and 6 Aruamus 1997. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Luk \toc3 LU \toc2 Luk \toc1 Luk Osirizir Akar Aghuim \mt Luk Osirizir Akar Aghuim \mt2 O \mt1 Luk \imt Akar faragha zuim \ip Luk Osirizir Akar Aghuimɨn akɨnafarimɨn aven, e Iesusɨn garima, a Israelian gumazamiziba ua me inigha, egha Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, uaghan me ini. Iesus faragha uan ingangarim damuasa, kamaghɨn gumazamizibav mɨgei, “God Akar Aghuim onganarazibagh amir gumazamizibav kɨnasa na mɨsevegha, borem nan dapanim ginge, kamaghɨn amizɨ, Ekiamɨn Duam nan iti.” (Nɨ Luk 4:18ɨn gan.) Ezɨ bar guizbangɨra, akɨnafarir kamɨn Luk Iesus geghara ghaze, a gumazamizir osɨmtɨzir avɨriba ateribar apangkuvigha deravɨra me gami. \ip Bizir Iesus amiba, da an adarazigh amima, me bar a gakonge. Dughiar Maria a batezimɨn, gumazamiziba bar akonge. (Nɨ Luk 1:42-48 ko 2:10ɨn gan.) Egha ghua akɨnafarim gɨvazɨ naghɨn tuzɨ, Iesus Godɨn Nguibamɨn ghuavanabozɨma, gumazamiziba bar akuegha mamaghɨra iti. (Nɨ Luk 24:52ɨn gan.) \ip Iesusɨn ikɨrɨmɨrimɨn bizir avɨriba, Luk uabɨra dagh eghari. Bizir kaba, da akɨnafarir igharazitamɨn itir puvatɨ. Luk uabɨra, Iesus nguazimɨn izezir bizir avɨrir otivizibagh eghari. Luk uabɨra, a Iesusɨn akar isɨn zuir kam geghari, a kamakɨn: Gumazir mam osɨmtɨzim tuavimɨn a bato, ezɨ Samarian gumazim an akura. Ezɨ akar isɨn zuir igharazim, Luk a geghari, otarim afeziam ategha ghua tintinibar aruigha gɨn uamategha ize. Egha Luk Iesusɨn akar isɨn zuir mabanang uaghan dagh eghari. Egha Luk uabɨra, bizir Sakius batozim geghari, kar gumazir dagɨaba isim. \ip Bizir maba Luk akar avɨriba dar iti, dar kara: God ko mɨkɨmvɨra ikiamin arazim, ko Godɨn Duamɨn ingangarim, ko God gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadir arazim. Egha Luk uaghan amiziba ingarizir bizibar akar avɨriba da iti. \ip Lukɨn akaba, da akɨnafarir kamra itir puvatɨ. Luk uaghan akɨnafarir igharazim osiri, e a dɨbora ghaze, Aposelbar Ingangaribar Akɨnafarim. E fo, Iesus Godɨn Nguibamɨn ghuavanabogha gɨvazɨma, Aposelba bizir avɨribagh ami. Ezɨ akɨnafarir kamɨn aven, Luk aposelba amizir bizibar eghaghanim osiri. \c 1 \ms Luk osirizir akar faragha zuim \mr (Sapta 1:1-4) \p \v 1-4 \x - \xo 1:1-4 \xo*\xt Jon 15:27; Aposel 1:1; 11:4; 15:28; Hibru 2:3; 1 Pita 5:1; 1 Jon 1:1\xt*\x*Gumazir aruam, Tiofilus, nɨ fo, gumazamizir avɨriba God en tongɨn amizir bizibar ganigha, dar gun osirasava ami. E uari uan damazibar ganizir gumazamizibar akam baraki. Me faragha Godɨn akamɨn ingangarir gumazamizibar otivigha, an akam akuri. Kamaghɨn amizɨ, kɨ uaghan akar kam osirigh nɨ bagh anemangasa. Egha kɨ deraghavɨra dar mɨngaribagh foghasa ingara ghua dagh foghava, nɨ bagha bar deravɨrama da osiri. Nɨ dar gan fogh suam, bizir nɨ oraghizir kaba da guizɨn biziba. \ms Jon Gumazamiziba Ruer Gumazimɨn amebam a batezir dughiam ko Maria Iesus batezir dughiamɨn mɨgɨrɨgɨam \mr (Sapta 1:5--2:52) \s Ensel Sekaraian mɨgɨa ghaze, Jon otogham \p \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 24:10\xt*\x*Dughiar kamɨn Herot Judian atrivimɨn itima, Godɨn ofa gamir gumazir mamɨn ziam Sekaraia, an Abiyan adarazir gumazir mam. Ezɨ an amuim Elisabet, a Aronɨn ovavim. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Jenesis 17:1; 1 Atriviba 9:4; Aposel 23:1; Filipai 3:6\xt*\x*Aning bar deraghavɨra Godɨn Akar Gavgaviba ko bizir a damuasa e mɨkemeziba, aning dar gɨn zui. Ezɨ God aningɨn garima, aning an damazimɨn bar dera. \v 7 Elisabet furabar iti, kamaghɨn amizɨ aning boriba puvatɨgha, dughiar ruarim pura ikia ghua bar ghuri. \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 24:19; 2 Eghaghaniba 8:14; 31:2\xt*\x*Ezɨ dughiar mamɨn ofa gamir gumaziba ingarima, Sekaraia uaghan ofa gamir gumazimɨn mɨn Godɨn damazimɨn ingari. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Ua Me Ini 30:7-8; 1 Samuel 2:28; 2 Eghaghaniba 29:11\xt*\x*Ezɨ me Godɨn Dɨpenimɨn ofa gamir gumazibar arazibar gɨntɨgha, gumazim amɨsɨvasa me dagɨaba akuri. Ezɨ God Sekaraia amɨsefe. Eghtɨ Sekaraia Godɨn Dɨpenimɨn aven mangɨ mɨgharir mughuriar aghuim zuim dapongam.\f + \fr 1:9 \fr*\ft Kar men arazim, God gumazim uan ingangarim bagh anemɨsɨvasa, me ikararer kam gami. Ikararer kam a Satun ikararer biziba iniasa ikararemɨn amir puvatɨ.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Ofa Gami 16:17; Akar Mogomem 8:3-4\xt*\x*Ezɨ mɨgharir mughuriar aghuim zuim dapongamin dughiam otozɨma, gumazamizir Godɨn ziam feba, Godɨn Dɨpenimɨn mɨriamɨn uari akuvagha God ko mɨgei. \p \v 11 Ezɨ Ekiamɨn Ensel a batogha, pauran mughuriar aghuim tuamin ofa gamir dakozimɨn agharir guvimɨn amadaghan tughav iti. \v 12 \x - \xo 1:12 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 6:22; Daniel 10:8; Luk 1:29; Aposel 10:4\xt*\x*Ezɨ Sekaraia an apigha dɨgavir kuram gamigha bar atiatingi. \v 13 Ezɨ ensel kamaghɨn a mɨgei, “Sekaraia, nɨ atiatingan markɨ, nɨ God ko mɨkemezir mɨgɨrɨgɨam, God a baraki. Ezɨ nɨn amuim Elisabet nɨ bagh otarim bategham. Eghtɨ nɨ ziar kam, Jon a datɨgh. \v 14-15 \x - \xo 1:14-15 \xo*\xt Dɨboboniba 6:3; Gumazir Dapaniba 13:4; Jeremaia 1:5; Galesia 1:15\xt*\x*Egh nɨ bar akuegh navir amɨrizimɨn ikɨ. Eghtɨ a Godɨn damazimɨn ziar ekiam iniam, kamaghɨn amizɨ gumazamizir avɨriba an otoghamin dughiamɨn bar akuegham. Eghtɨ a wain ko dɨpar onganibar aman kogham. A uan amebamɨn navir averiamɨn aven ikɨvɨra ikɨtɨ, Godɨn Duam bar a gizɨvagham. \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Malakai 4:5-6\xt*\x*Egh a uam Israelɨn gumazamizir avɨriba inigh, men Ekiam God bagh mangam. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Malakai 3:1; 4:5-6; Matyu 11:14; 17:11-13; Mak 9:12\xt*\x*Eghtɨ Elaijan itir Godɨn Duam ko gavgavir kamra Jonɨn ikɨtɨ, a Ekiamɨn faragh mangɨva, afeziabar amutɨ me ua uan boribagh ifueghɨva, akɨriba ragha God gasaraziba ua me damutɨ, me ua nɨghnɨzir aghuibar gumazamizibar amuva, egh gumazamizibav kɨmtɨma me uari akɨrɨghasɨ, egh Ekiam bagh mɨzuam ikiam.” \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Jenesis 18:11\xt*\x*Ezɨ Sekaraia enselɨn azara, “Kɨ ghurizɨ, nan amuim uaghan ghurigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ manmaghɨn guizbangɨra bizir kam gɨfogham?” \p \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Daniel 8:16; 9:21; Matyu 18:10; Hibru 1:14\xt*\x*Ezɨ ensel an akam ikaragha ghaze, “Kɨ Gebriel. Kɨ Godɨn damazimɨn tughav iti. God uabɨ na amadazɨma, kɨ akar aghuir kamɨn nɨ mɨkɨmasa ize. \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Esekiel 3:26; 24:27; Luk 1:45\xt*\x*Nɨ nan akaba baregha nɨghnɨzir gavgavim dar itir puvatɨ. Bizir kam bangɨn nɨ mɨkɨman kogh mamaghɨra ikɨtɨ, bizir kaba otivamin dughiam otogham.” \p \v 21 Ensel Sekaraia mɨgeima, gumazamiziba azenan ikia Sekaraia mɨzua ghuav amɨragha pura nɨghnɨsi, manmaghɨn amizɨma, a dughiar ruarimɨn Godɨn Dɨpenimɨn aven iti? \v 22 Ezɨ an azenan otogha, me mɨkɨman asaghasaki. Ezɨ me fo, a ti Godɨn Dɨpenimɨn aven irebamɨn mɨn bizitamɨn gani. Egha an akamɨn me mɨgeir puvatɨgha dafaribara me mɨgei. \p \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 9:25\xt*\x*Ezɨ an ingangarir dughiam gɨvazɨma, a uan nguibamɨn ghu. \v 24 Dughiar maba ghua gɨvazɨma, an amuim Elisabet navim ada 5plan iakɨnibar uabɨ modo. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Jenesis 30:23; Aisaia 4:1; 54:1; 54:4\xt*\x*Egha a kamaghɨn mɨgei, “Ekiam na bagha bizir kam gami. A nan apangkuvigha nan aghumsɨzim gumazamizibar damazimɨn anedangi.” \s Ensel Maria bagha akam inigha zui \p \v 26 Elisabetɨn navir adasem 6plan iakɨnimɨn otozɨma, God ensel Gebriel Nasaretɨn anemada, kar Galilin Distrighɨn aven itir nguibar ekiam. \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Matyu 1:18; Luk 2:5\xt*\x*Ezɨ ensel ghua, guivir igiar gumazitam koma akuizir puvatɨzim bato, an ziam Maria, me gumazim Josepɨn ikiasa a ginaba. Josep, an Atrivim Devitɨn ovavimra. \v 28 \x - \xo 1:28 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 6:12; Daniel 9:23; 10:19\xt*\x*Ensel a bagha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Dughiar aghuarim Maria. Ekiam nɨ gifongegha deravɨra nɨ gamua egha nɨ ko iti.” \p \v 29 Ezɨ Maria an akam baregha dɨgavir kuram gamigha pura nɨghnɨsi, “Kar akar manmaghɨn amizim?” \p \v 30 Ezɨ ensel kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Maria, nɨ atiatingan markɨ, God bar nɨ gifuegha nɨ ko iti. \v 31 \x - \xo 1:31 \xo*\xt Aisaia 7:14; Matyu 1:21; Luk 2:21\xt*\x*Nɨ oragh, nɨ navim asegh otarim bateghɨva, ziar kam Iesus, a datɨgh. \v 32 \x - \xo 1:32 \xo*\xt Onger Akaba 132:11; Jeremaia 23:5; Mak 5:7\xt*\x*\x - \xo 1:32-33 \xo*\xt 2 Samuel 7:12-16; Aisaia 9:7\xt*\x*A ziar ekiam ikɨtɨ, me suam, kar Godɨn Bar Pɨn Itimɨn otarim. Eghtɨ God a damightɨ, a uan ovavim, Atrivim Devitɨn mɨn ikiam. \v 33 \x - \xo 1:33 \xo*\xt Daniel 2:44; 7:14; 7:27; Maika 4:7; Jon 12:34; Hibru 1:8\xt*\x*Eghtɨ a Jekopɨn adarazir atrivimɨn ikɨvɨra ikiam. Eghtɨ a Bizibagh Ativamin Dughiar kam gɨvaghan kogham.” \p \v 34 Ezɨ Maria kamaghɨn enselɨn azara, “Kɨ guivir igiar patamɨn itir puvatɨzim. Ezɨ bizir kam manmaghɨn na batogham?” \p \v 35 \x - \xo 1:35 \xo*\xt Matyu 1:20; 14:33; Jon 1:34\xt*\x*Ezɨ ensel an akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Godɨn Duam nɨ bagh izeghtɨ Godɨn Bar Pɨn Itimɨn gavgavim nɨ avaragham. Eghtɨ borim Godɨn damazimɨn zueghtɨ me Godɨn Otarim a darɨgham. \v 36-37 \x - \xo 1:36-37 \xo*\xt Jenesis 18:14; Jeremaia 32:17; Sekaraia 8:6; Matyu 19:26; Rom 4:21\xt*\x*Bizitam Godɨn aven kozir puvatɨ. Nɨn anabam Elisabet, a ghuri, egha a uaghan navim adai. Me ghaze, a navim asangan kogham, ezɨ an navir adasem datɨrɨghɨn iakɨnir 6plan tu.” \p \v 38 Ezɨ Maria kamaghɨn ensel ikara, “Kɨ Godɨn ingangarir amizim. Nɨ mɨkemezir moghɨra God bizibar na damu.” Ezɨ ensel anetegha ghu. \s Maria Elisabetɨn ganasa zui \p \v 39 Ezɨ dughiar kamɨn Maria uan biziba akɨrighava, zuamɨra nguibar ekiar Judian Distrighɨn mɨghsɨamɨn itimɨn ghu. \v 40 Egha a Sekaraian dɨpenimɨn aven ghugha dughiam Elisabet ganɨngi. \v 41 \x - \xo 1:41 \xo*\xt Luk 1:15\xt*\x*Ezɨ Elisabet Marian tiarim barazima, an borim an navimɨn aven aguaghfa, ezɨ Godɨn Duam Elisabet gizɨfa. \v 42 \x - \xo 1:42 \xo*\xt Godɨn Araziba 28:4; Gumazir Dapaniba 5:24\xt*\x*Ezɨ a pamtemɨn tiarim akarigha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ amizibagh afirazɨ God bar bizir aghuim nɨ gami. Egh a uaghan bizir aghuim borir nɨ oteghamim gami. \v 43 Ezɨ God tizim bagha deravɨra na gami, ezɨ nan Ekiamɨn amebam na bagh izi? \v 44 Nɨ dughiam na ganɨdima, kɨ nɨ barazir dughiamra, borir nan navir averiamɨn itim bar akuegha aguaghfa. \v 45 \x - \xo 1:45 \xo*\xt Luk 1:20\xt*\x*Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, ezɨ Ekiam nɨ mɨkemezɨ moghɨn bizibar nɨ gami. Kamaghɨn amizɨ nɨ bar akongegh.” \s Marian ighiam \p \v 46-49 \x - \xo 1:46-49 \xo*\xt 1 Samuel 2:1-10; Onger Akaba 34:2-3; 71:19; 111:9; 126:2-3; Habakuk 3:18\xt*\x*\x - \xo 1:46-55 \xo*\xt 1 Samuel 1:11; Onger Akaba 138:6; Malakai 3:12; Luk 1:25; 11:27\xt*\x*Ezɨ Maria kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kɨ pura Ekiamɨn ingangarir amizim, \q2 kamaghɨn amizɨma a na ginɨrɨ. \q1 Kamaghɨn amizɨ nan navim Ekiamɨn ziam fe. \q2 Ezɨ nan duam God bagha bar akonge, a nan akurvazim. \q1 God a bar gavgavigha bizir bar ekiabar na gami. \q2 Ezɨ an ziam bar zuegha dera. \q1 Kamaghɨn amizɨ, datɨrɨghɨn tugh mangɨ gumazamiziba na mɨkɨm suam, \q2 God deravɨra nɨ gami. \q1 \v 50 \x - \xo 1:50 \xo*\xt Ua Me Ini 20:6; Onger Akaba 103:13-18\xt*\x*God gumazamizir an atiatiava an apengan itibar apangkufi. \q2 A kamaghɨra datɨrɨghɨn itir gumazamizibar amu, \q3 egh gɨn izamin gumazamizibar amu mamaghɨra ikiam. \q1 \v 51 \x - \xo 1:51 \xo*\xt 2 Samuel 22:28; Onger Akaba 98:1; Aisaia 40:10; 1 Pita 5:5\xt*\x*A uan dafarimɨn bizir bar gavgavibagh ami. \q2 Gumazamizir uarira uan ziaba feba, \q3 a men agɨrazɨ me are. \q1 \v 52 \x - \xo 1:52 \xo*\xt 1 Samuel 2:6; Jop 5:11; 12:19; Onger Akaba 147:6\xt*\x*God atrivibar gavgavim dɨkabɨragha \q2 gumazamizir kɨniba fe. \q1 \v 53 \x - \xo 1:53 \xo*\xt 1 Samuel 2:5; Onger Akaba 34:10; 107:9\xt*\x*A bizir aghuiba isava mɨtiriaba azibagh anigha, \q2 biziba bar izɨvaziba amangizɨma me pura ghue. \q1 \v 54-55 \x - \xo 1:54-55 \xo*\xt Jenesis 17:7; 17:19; 18:18; 22:17; Onger Akaba 98:3; 132:11; Aisaia 41:8; Maika 7:20; Rom 11:28; Galesia 3:16\xt*\x*A uan ingangarir gumazim Israelɨn akura. \q2 Egha en ovavibagh amizir Akar Gavgavim gɨnɨghnɨghavɨra iti. \q1 Egha Abrahamɨn apangkuvigha, \q2 gɨn otivamin gumazamizibar apangkuvigh mamaghɨra ikiam.” \b \p \v 56 Maria iakɨnir pumuning ko mɨkezimɨn Elisabet ko ikegha gɨn uamategh uan nguibamɨn ghu. \s Elisabet Jon batezir dughiam \p \v 57 Elisabet otamin dughiam otozɨma, an otarim bate. \v 58 An boroghɨra itir darazi ko an anababa kamaghɨn oraki, Ekiam an apangkuvigha bizir aghuimɨn a gamizɨ, me a ko bar akonge. \v 59 \x - \xo 1:59 \xo*\xt Jenesis 17:12; Ofa Gami 12:3; Luk 2:21\xt*\x*Ezɨ an 7plan arueba gɨvazɨma, me borimɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghorasa izi. Egha me an afeziamɨn ziam Sekaraia a darɨghasa. \v 60 \x - \xo 1:60 \xo*\xt Luk 1:13\xt*\x*Ezɨ an amebam kamaghɨn me mɨgei, “Puvatɨ! E Jon a darɨgham.” \p \v 61 Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Nɨn anabatam ziar katam itir puvatɨ.” \v 62 Egha me dafarimra an afeziamɨn azangsɨsi, a ziar manatam uan otarim darɨgham. \p \v 63 Ezɨ Sekaraia an ziam osirasa biziba bagha dafaribara men azangsɨsi. Egha kamaghɨn osiri, “An ziam Jon.” Ezɨ me kamaghɨn ganigha bar aguaghfa. \v 64 Ezɨ an akam zuamɨra kuiaghirɨzɨma an mɨzem fɨriaghɨrɨzɨ, a maghɨra mɨgɨava Godɨn ziam fe. \v 65 Ezɨ an boroghɨn itir darazi kamaghɨn ganigha, bar atiatingi. Ezɨ Judian Distrighɨn itir nguibar mɨghsɨabar itibar gumazamiziba bizir otivizir kaba baregha dar gun uariv gei. \p \v 66 \x - \xo 1:66 \xo*\xt Jenesis 39:2; Onger Akaba 80:17; Aposel 11:21\xt*\x*Ekiamɨn gavgavim borir kam ko iti. Ezɨ me bar moghɨra bizir kam baregha, a gɨnɨghnɨgha a bagha azangsɨsi, “Borir kam bar manmaghɨram otogham?” \s Sekaraian ighiam \p \v 67 \x - \xo 1:67 \xo*\xt Joel 2:28\xt*\x*Ezɨ an afeziam Sekaraia Godɨn Duam a gizɨvazɨma, a Godɨn nɨghnɨzimɨn gun mɨgei: \b \q1 \v 68 \x - \xo 1:68 \xo*\xt Onger Akaba 41:13; 72:18; 106:48; Luk 7:16\xt*\x*“Ekiam iza uan gumazamiziba ua me ini, \q2 kamaghɨn amizɨ, e an ziam fe, \q3 a Israelian God. \q1 \v 69 \x - \xo 1:69 \xo*\xt Onger Akaba 18:2\xt*\x*God en akurvaghasa \q2 uan ingangarir gumazim Devitɨn adarazir aven gumazir bar gavgavim amɨsefe. \q1 \v 70 \x - \xo 1:70 \xo*\xt Jeremaia 23:5-6; Daniel 9:24; Aposel 3:21; Rom 1:2\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumaziba \q2 bizir kamɨn gun fomɨra kamaghɨn me mɨkeme. \q1 \v 71 \x - \xo 1:71 \xo*\xt Onger Akaba 106:10\xt*\x*An en apaniba ko en atara pazav e gamibar dafaribar e iniasa ize. \q1 \v 72 \x - \xo 1:72 \xo*\xt Jenesis 17:1; 17:7; Ofa Gami 26:42; Onger Akaba 105:8-9; 106:45\xt*\x*Egh apangkuvim en ovavibar akakaghɨva, \q2 uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim ginɨrɨgham, \q3 \v 73 \x - \xo 1:73 \xo*\xt Jenesis 22:16-17; Maika 7:20\xt*\x*Akar Gavgavir en ovavim Abraham ganɨngizim. \q1 \v 74 \x - \xo 1:74 \xo*\xt Rom 6:18; 6:22; Hibru 9:14\xt*\x*Egh en apanibar dafaribar uam e inigh, \q2 en amamangatɨghtɨ, \q3 e an ingarsɨ atiatingan kogham. \q1 \v 75 \x - \xo 1:75 \xo*\xt Efesus 4:24; 2 Timoti 1:9; Taitus 2:12-14; 1 Pita 1:15; 2 Pita 1:4\xt*\x*Egh an damazimɨn arazir aghuir a ifongezibar gɨn mangɨtɨ, \q2 a ifongezir arazir aghuir kaba en ikiam. \q1 \v 76 \x - \xo 1:76 \xo*\xt Aisaia 40:3; Malakai 3:1; 4:5; Matyu 3:3; 11:10\xt*\x*Ezɨ nɨ nan borim, nɨ faragh mangɨ Ekiam bagh tuavim akɨr. \q2 Kamaghɨn amizɨ, me Godɨn Bar Pɨn Itimɨn akam inigha izir gumazim nɨ darɨgham. \q1 \v 77-78 \x - \xo 1:77-78 \xo*\xt Aisaia 60:1-2; Jeremaia 31:34; Mak 1:4; Luk 3:3\xt*\x*Godɨn apangkuvim e ko itima, \q2 a uan gumazamiziba ua me iniamin fofozim me ganɨga, \q3 men arazir kuraba gɨn amadi. \q1 Aruemɨn angazangarim Godɨn Nguibamɨn ikegh \q2 e bagh izighiram. \q1 \v 79 \x - \xo 1:79 \xo*\xt Aisaia 9:2; 49:9; 58:8; Matyu 4:16; Aposel 26:18\xt*\x*Egh angazangarim mɨtarmemɨn ikiava aremeghasava amibagh feghɨva, \q2 egh navir amɨrizimɨn tuavim en suebar akagham.” \b \p \v 80 \x - \xo 1:80 \xo*\xt Matyu 3:1; 11:7; Luk 2:40\xt*\x*Ezɨ Jon gɨn aghua gavgavizɨ, an duam uaghan aghua gavgafi. A ghua Judian gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikegha, gɨn Israelɨn gumazamizibar damazimɨn azenan oto. \c 2 \s Maria Iesus bate \r (Matyu 1:18-25) \p \v 1 Ezɨ dughiar kam Sisar Ogastus akar gavgavim amadagha ghaze, “Rom garir nguibabar gumazamiziba bar mangɨ uan ziaba osir.” \v 2 Dughiar kam Kwirinius, a Sirian gumazir dapanimɨn itima, ziaba osirir dughiar faragha zuir kam oto.\f + \fr 2:2 \fr*\ft Dughiar kam, Romɨn gavman Israelian nguibaba bar dagh ativagha dar gari. Israelɨn nguibar ekiam, a Provins Sirian aven iti. Romɨn gavmanɨn gumaziba, me men garir atriviba dɨbora ghaze, “Sisar.”\ft*\f* \v 3 Ezɨ gumazamiziba uan ziaba osirasa uan nguibabara zui. \v 4 Ezɨ Josep uaghan Devitɨn anabar mam. Kamaghɨn amizɨ a Galilin Distrighɨn itir nguibam Nasaret ategha, Judian Distrighɨn itir nguibam Betlehemɨn zui, kar Devitɨn nguibam. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Luk 1:27\xt*\x*A mangɨva uan amuir inabazim Maria ko aning uan ziamning osirasa. Dughiar kam Maria borimɨn navim adai. \v 6 Egha aning ghua Betlehemɨn itima, Maria borim batamin dughiam oto. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Matyu 1:25\xt*\x*Ezɨ a uan otarir ivariam bate. Egha inir avɨzibar borim nomke. Dughiar kam dɨpenir akuim izɨfa. Kamaghɨn amizɨ, aning borim isava bulmakauba apir danganimɨn anetɨ. \s Enselba akam inigha sipsipbar garir gumaziba bagha zui \p \v 8 Ezɨ sipsipbar garir gumazir maba nguibamɨn azenan ikiava, dɨmagaribar uan sipsipbar gara dagh eghufi. \v 9 Ezɨ Ekiamɨn enselɨn mam pura me batozɨ, Ekiamɨn angazangarim me gisirazɨ, me bar atiatingi. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Jenesis 12:3; Matyu 28:19; Mak 1:15; Luk 24:47; Kolosi 1:23\xt*\x*Ezɨ ensel kamaghɨn me mɨgei, “Ia atiatingan markɨ. Ia oragh! Kɨ akar aghuim inigha ia bagha izi. Akar aghuir kam, gumazamiziba bar me damightɨ, me bar akongegham. \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Aisaia 9:6; Matyu 1:16; 1:21; Aposel 2:36; Filipai 2:11\xt*\x*Datɨrɨghɨn Devitɨn nguibamɨn Akurvazir Gumazim ia bagha oto. A God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim, a en Ekiam. \v 12 Ia mangɨ kamaghɨn ganigh fogham, ia gantɨma me inir avɨzibar borim nomkeghɨva bulmakauba apir danganim datɨghtɨma a irɨghɨv ikiam.” \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Onger Akaba 103:20; Hibru 1:14; Akar Mogomem 5:11\xt*\x*Ezɨ maghɨra, Godɨn Nguibamɨn enselɨn avɨrir bar dafam otogha enselɨn kam ko me Godɨn ziam fa kamaghɨn mɨgei: \b \q1 \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Aisaia 57:19; Luk 19:38; Rom 5:1; Efesus 2:17; Kolosi 1:20\xt*\x*“Ia Bizibar Pɨn Itir Godɨn ziam fɨ. \q2 Eghtɨ nguazimɨn itir gumazamizir God ifongeziba, \q3 me navir amɨrizimɨn ikɨ.” \s Sipsipbar garir gumaziba Iesusɨn ganasa zui \p \v 15 Ezɨ enselba sipsipbar garir gumaziba ategha Godɨn Nguibamɨn ghuezɨma, sipsipbar garir gumaziba uarira uariv gei, “Aria, e Betlehemɨn mangɨva Ekiam e mɨkemezir bizir otozimɨn ganika.” \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Luk 2:10-12\xt*\x*Egha me zuamɨra ghua Josep ko Marian api, egha borimɨn garima a bulmakauba apir danganim girɨghav iti. \v 17 Egha sipsipbar garir gumaziba borimɨn ganigha, ensel borimɨn gun me mɨkemezir akabar gun gumazamizir igharazibav gei. \v 18 Ezɨ gumazamiziba sipsipbar garir gumazibar eghaghanim baregha dɨgavir kuram gami. \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Luk 1:66; 2:51\xt*\x*Ezɨ Maria bizir kaba uan navir averiam gatɨgha, dagh nɨghnɨghavɨra iti. \v 20 Ezɨ sipsipbar garir gumaziba uamatenge. Ensel me mɨkemezɨ me oraghizɨ moghɨn bizibar gari da otifi. Kamaghɨn amizɨ me bar akuegha Godɨn ziam fa zui. \s Godɨn ensel me mɨkemezɨ moghɨn, me ziam Iesus a gatɨ \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Ofa Gami 12:3; Matyu 1:21; 1:25; Luk 1:31; 1:59\xt*\x*Ezɨ 7plan arueba gɨvazɨma an mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramin dughiam otozɨ me ziam Iesus a gatɨ. Maria tɨghar navim asangam, ensel faragha a gatɨzir ziam. \s Simeon ko Ana Godɨn Dɨpenimɨn Iesusɨn gari \p \v 22 \x - \xo 2:22-24 \xo*\xt Ofa Gami 12:1-8\xt*\x*Ezɨ Moses Osirizir Arazibar mɨn amebam Godɨn damazimɨn zueghamin dughiam otozɨma, Maria ko Josep borim inigha Ekiam danɨngasa Jerusalemɨn zui. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Ua Me Ini 13:2; 13:12-15; Dɨboboniba 3:13; 8:17\xt*\x*Ekiam Moses ganɨngizir arazibar osizirim iti, otarir ivariaba me da isɨ ua Ekiam danɨngam. \v 24 Ezɨ aning Ekiamɨn arazir osiriziba mɨkemezɨ moghɨn, aning ofa damuasa, kuarazir bunbar igiar pumuning o osɨrvar igiar pumuning inigha izi. \p \v 25 \x - \xo 2:25 \xo*\xt Aisaia 40:1; 49:13; Mak 15:43; Luk 2:38\xt*\x*Ezɨ Jerusalemɨn aven gumazir mam, an ziam Simeon, a Godɨn damazimɨn deragha God baghavɨra iti. A Israelɨn gumazamizibar osɨmtɨziba agɨvamin dughiam bagha mɨzuai iti. Ezɨ Godɨn Duam a ko iti. \v 26 \x - \xo 2:26 \xo*\xt Hibru 11:5\xt*\x*Godɨn Duam bizir kam azenarama an akagha gɨfa, a faragh Ekiamɨn Krais (Gumazir God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezim), an an ganighɨva, gɨn aremegham.\f + \fr 2:26 \fr*\ft Kraisɨn mɨngarimra kara, God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.\ft*\f* \v 27 Kamaghɨn amizɨ Godɨn Duam nɨghnɨzim a ganɨngizɨ a Godɨn Dɨpenir avɨzimɨn zui. Ezɨ Josep ko Maria Iesus inigha aven iza Ekiamɨn arazir osirizim mɨkemezɨ moghɨn, a damuasa. \v 28 Ezɨ Simeon Iesus inigha uan dafarimningɨn a ifiragha Godɨn ziam fa kamaghɨn mɨgei: \b \q1 \v 29-32 \x - \xo 2:29-32 \xo*\xt Jenesis 46:30; Aisaia 9:2; 42:6; 49:6; 52:10; 60:1-3; Matyu 4:16; Luk 3:6; Aposel 13:47; 28:28; Filipai 1:23; Taitus 2:11\xt*\x*“Ekiam, kɨ nɨn ingangarir gumazim. \q2 Eghtɨ nɨn akurvazimɨn angazangarim, nɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba me danɨngam. \q3 Egh ziar ekiam Israelia danɨngam; me nɨn gumazamiziba. \q1 Nɨ gumazamizibar damazibar me bagha akurvazir bizir kam gami. \q2 Ezɨ nɨ en akuragh ua e iniamin bizir kam, \q3 kɨ uan damazimɨn an ganigha gɨfa. \q1 Kamaghɨn amizɨ, nɨ fomɨra mɨkemezɨ moghɨn \q2 nɨ na ateghtɨ kɨ mangɨ, \q3 navir amɨrizimɨn ikiam.” \b \p \v 33 Ezɨ borimɨn amebam ko afeziam, Simeon an gun mɨkemezir mɨgɨrɨgɨaba baregha nɨghnɨzir avɨribagh ami. \v 34 \x - \xo 2:34 \xo*\xt Aisaia 8:14; Hosea 14:9; Matyu 21:42; Aposel 28:22; Rom 9:32-33; 1 Korin 1:23; 1 Pita 2:7-8\xt*\x*Ezɨ Simeon ghaze, God bizir aghuiba ia bagh dar amu, egha Simeon kamaghɨn an amebam Maria mɨgei, “Borir kam God a ginaba, eghtɨ Israelɨn avɨriba God bagh tugh gavgavigham. Eghtɨ avɨriba iregham. Eghtɨ gumazamiziba bizir an amibar ganɨva akar kurabar dav kɨmam. \v 35 \x - \xo 2:35 \xo*\xt Onger Akaba 42:10; Jon 19:25\xt*\x*Eghtɨ gumazir avɨribar nɨghnɨzir navimɨn aven itiba azenim giram. Eghtɨ osɨmtɨzir ekiatam uaghan nɨn navir averimɨn otivam, mati afuzim nɨn dɨghorim mɨtɨ.” \p \v 36 Ezɨ Godɨn akam inigha izir amizir mam iti, an ziam Ana, a Panuelɨn guivim, egha Aserɨn anabam. A faragha pamɨn ikia, aningɨn 7plan azenibar ike, ezɨ an pam aremezɨma, a datɨrɨghɨn bar ghuri. \v 37 \x - \xo 2:37 \xo*\xt Aposel 26:7; 1 Timoti 5:5\xt*\x*Egha a 84plan azenibar odiarimɨn iti. A Godɨn Dɨpenim ataghɨrazir puvatɨ, egha dɨmagariba ko aruebar, a Godɨn ziam fa, dagheba ataghɨragha God ko mɨgei. \v 38 \x - \xo 2:38 \xo*\xt Aisaia 52:9; Mak 15:43; Luk 2:25; 24:21\xt*\x*Egha dughiar kamra a uaghan iza men mɨriamɨn tu. A biziba bagha God mɨnabi. Egha borir kamɨn gun gumazamizir avɨribav gei, me God ua Jerusalemɨn itir gumazamiziba iniamin dughiam bagha mɨzuai. \s Josep uamategha Nasaretɨn zui \p \v 39 \x - \xo 2:39 \xo*\xt Matyu 2:23\xt*\x*Josep ko Maria biziba bar Ekiamɨn arazir osirizim mɨkemezɨ moghɨn dagh amigha gɨvagha, uamategha Galilin Distrighɨn aven itir nguibam Nasaretɨn ghu. \v 40 \x - \xo 2:40 \xo*\xt Luk 1:80; 2:52\xt*\x*Ezɨ borim aghuiga gavgafi. Ezɨ fofozir aghuiba bar a gizɨvazɨ, God arazir aghuibar a gami. \s Iesus otarir igiamra ikiava, Godɨn Dɨpenimɨn ghu \p \v 41 \x - \xo 2:41 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27; 23:14-17; 34:23; Godɨn Araziba 16:1-8\xt*\x*Azeniba zurara Iesusɨn amebam ko afeziam, God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isam bagha Jerusalemɨn zui. \v 42 Ezɨ Iesus azenir 12pla ikia, arazim mɨrara me isam bagha zui. \v 43 Isam gɨvazɨma, an gɨn, an amebam ko afeziam uamategha nguibamɨn zuima, aningɨn otarim Iesus Jerusalemra itima aning a gɨfozir puvatɨ. \v 44 Aning ghaze, a ti uan namakaba ko izi. Egha aruer kamɨn ghuavɨra iti. Egha aning maghɨra uan namakaba koma anababar tongɨn a bagha rui. \v 45 Egha aning an apizir puvatɨgha, a buriasa uamategha Jerusalemɨn zui. \v 46 Dughiar mɨkezimɨn gɨn, aning Godɨn Dɨpenir avɨzimɨn an api. A tisabar torimɨn aperaghav ikia, me baragha azangsɨzibar me gami. \v 47 Gumazir kaba bar an fofozim ko akar ikarvazir kaba baragha dɨgavir kuram gami. \v 48 Ezɨ an amebam ko afeziam an apigha, dɨgavir kuram gami. Egha an amebam kamaghɨn a mɨgei, “Nan otarim, nɨ tizim bagha arazir kurar kamɨn ga gami? Ga nɨ bagha bar osemegha nɨ buri.” \p \v 49 \x - \xo 2:49 \xo*\xt Jon 2:16\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn aningɨn azara, “Gua tizim bagha na buri? Gua ti fozir puvatɨ, kɨ uan Afeziamɨn Dɨpenimɨn aven ikiam?” \v 50 \x - \xo 2:50 \xo*\xt Luk 9:45; 18:34\xt*\x*Ezɨ a mɨgeir bizimɨn mɨngarim, aning a gɨfozir puvatɨ. \v 51 \x - \xo 2:51 \xo*\xt Luk 2:19\xt*\x*Egha a aningɨn akam baregha aning ko Nasaretɨn uaghiri. Ezɨ an amebam bizir kaba baregha dagh nɨghnɨghavɨra iti. \v 52 \x - \xo 2:52 \xo*\xt 1 Samuel 2:26; Aghuzir Akaba 3:4; Luk 1:80\xt*\x*Ezɨ Iesus fofozir aghuim ko mɨkarzim sarama aghui. Ezɨ an araziba God ko gumazamizibagh amima, me a gifonge. \c 3 \ms Jon Iesus bagha tuavim akɨri \mr (Sapta 3:1--4:13) \s Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, a faragha izava Iesusɨn akam akuri \r (Matyu 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28) \p \v 1 Dughiar kamɨn, Sisar Taiberius 15plan azenibar Romɨn atrivimɨn iti. Ezɨ Pontius Pailat Judian Distrighɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn iti, ezɨ Herot Galilin Distrighɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn iti. Ezɨ an aveghbuam Filip Iturian Distrik ko Trakonitisɨn Distrighɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn iti, ezɨ Lisanias Abilenen Distrighɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn iti. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Luk 1:80\xt*\x*Ezɨ Anas ko Kaiafas Godɨn ofa gamir gumazibar dapanimningɨn iti. Dughiar kamɨn, Jon, a Sekaraian otarim, a gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itima, God uan mɨgɨrɨgɨam a ganɨngi. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Aposel 13:24; 19:4\xt*\x*Ezɨ Jon Jordanɨn Fanemɨn dɨpar mɨriamɨn aruava akam akura kamaghɨn mɨgei, “Ia uan navibagh iraghɨva rueghtɨ, God ian arazir kuraba gɨn amadagham.” \v 4 \x - \xo 3:4-6 \xo*\xt Aisaia 40:3-5\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaian akɨnafarimɨn itir mɨgɨrɨgɨar osirizibar mɨrara ghu, a kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Gumazir tiarir mam gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn dɨa ghaze, \q2 ‘Ia Ekiam bagh tuaviba azenɨva, dar kɨr. \q1 \v 5 Danganir zariba apemɨva, \q2 mɨghsɨaba ko akɨribagh kutɨ da magɨrɨ. \q1 Egh tuavir ikɨzɨrɨziba, \q2 ia dar ingarightɨ, \q3 da voroghɨra mɨneghirɨgh. \q1 Egh tuavir kuraba, \q2 ia deraghvɨra da akɨr. \q1 \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Onger Akaba 98:2; Aisaia 52:10\xt*\x*Eghtɨ nguazir kamɨn gumazamiziba bar \q2 Godɨn Akurvazimɨn ganam.’ ” \b \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Matyu 12:34; 23:33\xt*\x*Ezɨ Jon gumazamizir bɨzir ruasa a bagha izibav gei, “Ia kuruzir divir anababa! Tina ia mɨkemezɨ ia Godɨn anɨngagharir gɨn izamimɨn arɨ mangasa? \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Jon 8:33; 8:39\xt*\x*Ia navim gɨrazir arazibar amu. Egh ia pura Abrahamɨn ovavibar uari arɨgh mɨkɨman markɨ. Kɨ ia mɨgei, God dagɨar kabar amightɨ da Abrahamɨn ovavibar mɨn otivighamin gavgavim iti. \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Matyu 7:19\xt*\x*Sobiam datɨrɨghɨn temer povibar iti, eghtɨ temer dagher ovɨzir aghuiba itir puvatɨziba, God bar da okeghɨva da isɨva avim mɨkɨnam.” \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Aposel 2:37\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba Jonɨn azara, “Ezɨ e manmaghɨra damuam?” \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Luk 11:41; 2 Korin 8:14; Jems 2:15-16; 1 Jon 3:17\xt*\x*Ezɨ Jon me ikaragha ghaze, “Gumazir korotiar aven azuir pumuning itim, a tam isɨ gumazir puvatɨzim danɨngigh. Ezɨ dagheba itiba uaghan kamaghɨra damu.” \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Matyu 21:32; Luk 7:29\xt*\x*Ezɨ gavmanɨn dagɨaba isir gumaziba uaghan ruasa ize. Egha me azangsɨgha ghaze, “Tisa, e manmaghɨra damuam?” \p \v 13 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Gumazamizibar dagɨabagh isɨn ua dagɨataba inian markɨ.” \p \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Ua Me Ini 23:1; Ofa Gami 19:11\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumazir maba Jonɨn azara, “Ezɨ eia, e manmaghɨn damuam?” \p Ezɨ a me ikaragha ghaze, “Gumazamizibar dagɨaba okɨmsɨva, akar ifavaribar me gasan markɨ. Ia uan ingangarimɨn ivezimra initɨ deragham.” \p \v 15 Gumazamiziba bizir kabar gara men navir averiaba me ginivima me pura nɨghnɨgha ghaze, Jon ti God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim? \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Matyu 3:11; Aposel 13:25\xt*\x*Ezɨ Jon bar men nɨghnɨziba ikaragha ghaze, “Kɨ dɨpamɨn ia rue. Ezɨ gumazir mam gɨn izam, an gavgavim bar nan gavgavim gafira. An dagarir asuabar beniba kɨ da fɨran gavgaviba puvatɨ. A Godɨn Duam ko avimɨn ia ruam. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Maika 4:12; Matyu 13:30\xt*\x*Witba mɨsevir savol an dafarimɨn iti, eghtɨ a uan witba mɨsɨva dar daghebar arɨghɨva, witba mɨsevir dɨpenimɨn witɨn mɨseviba aviva, dar mɨseviba avir munger puvatɨzimɨn da akuntɨma, da isiam.” \v 18 Jon mɨgɨrɨgɨar avɨrir maba sara me mɨgɨa men navibagh inifi. Egha Akar Aghuim me mɨkɨri. \s Herot Jon kalabus gatɨ \p \v 19 \x - \xo 3:19-20 \xo*\xt Matyu 14:3-4; Mak 6:17-18\xt*\x*Dughiar kamɨn Herot gavmanɨn gumazir dapanimɨn ti. Egha a uan aveghbuam Filipɨn amuim Herodias koma akui, egha arazir kurar maba saram ami. Kamaghɨn amizɨ Jon Herodias bagha Herotɨn guam gatɨgha a mɨkeme. \v 20 Herot uan arazir kurar maba ko kam sara isɨn atɨgha, Jon kalabus gatɨghava an tiam asara. \s Jon Iesus rue \r (Matyu 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Jon gumazamiziba ruer dughiamɨn, Jon uaghan Iesus rue. Ezɨ Iesus uan afeziam God ko mɨgeima, overiam kuiaghirɨzɨ, \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Jenesis 22:2; Onger Akaba 2:7; Aisaia 42:1; Matyu 3:17; 17:5; Mak 1:11; Luk 9:35; Jon 1:32\xt*\x*Godɨn Duam bunbamɨn mɨn mɨghegha izaghiri. Ezɨ tiarir mam overiamɨn otogha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ nan Otarim. Kɨ guizbangɨra nɨ gifueghava nɨ bagha bar akonge.” \s Iesusɨn inaziba ko ovaviba \r (Matyu 1:1-17) \p \v 23 \x - \xo 3:23 \xo*\xt Luk 4:22; Jon 6:42\xt*\x*Dughiar kamɨn Iesus uabɨ 30plan azeniba iti. Egha a uan ingangarim maghɨram a gami. Gumazamiziba ghaze, Iesus Josepɨn otarimra. Ezɨ Josep, a Helin otarim. \v 24 Ezɨ Heli, a Matatɨn otarim. Ezɨ Matat, a Livain otarim. Ezɨ Livai, a Melkin otarim. Ezɨ Melki, a Janain otarim. Ezɨ Janai, a Josepɨn otarim. \v 25 Ezɨ Josep, a Matatiasɨn otarim. Ezɨ Matatias, a Amosɨn otarim. Ezɨ Amos, a Nahumɨn otarim. Ezɨ Nahum, a Eslin otarim. Ezɨ Esli, a Nagain otarim. \v 26 Ezɨ Nagai, Matɨn otarim. Ezɨ Mat, a Matatiasɨn otarim. Ezɨ Matatias, a Seminɨn otarim. Ezɨ Semin, a Josekɨn otarim. Ezɨ Josek, a Jodan otarim. \v 27 \x - \xo 3:27 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 3:17-19; Esra 3:2\xt*\x*Ezɨ Joda, a Joananɨn otarim. Ezɨ Joanan, a Resean otarim. Ezɨ Resea, a Serubabelɨn otarim. Ezɨ Serubabel, a Sealtielɨn otarim. Ezɨ Sealtiel, a Nerin otarim. \v 28 Ezɨ Neri, a Melkin otarim. Ezɨ Melki, a Adin otarim. Ezɨ Adi, a Kosamɨn otarim. Ezɨ Kosam, a Elmadamɨn otarim. Ezɨ Elmadam, a Erɨn otarim. \v 29 Ezɨ Er, a Josuan otarim. Ezɨ Josua, a Elieserɨn otarim. Ezɨ Elieser, a Jorimɨn otarim. Ezɨ Jorim, a Matatɨn otarim. Ezɨ Matat, a Livain otarim. \v 30 Ezɨ Livai, a Simeonɨn otarim. Ezɨ Simeon, a Judan otarim. Ezɨ Juda, a Josepɨn otarim. Ezɨ Josep, a Jonamɨn otarim. Ezɨ Jonam, a Eliakimɨn otarim. \v 31 \x - \xo 3:31 \xo*\xt 2 Samuel 5:14\xt*\x*Ezɨ Eliakim, a Melean otarim. Ezɨ Melea, a Menan otarim. Ezɨ Mena, a Matatan otarim. Ezɨ Matata, a Natanɨn otarim. Ezɨ Natan, a Devitɨn otarim. \v 32 \x - \xo 3:32 \xo*\xt Rut 4:17-22; 1 Samuel 16:1-13\xt*\x*Ezɨ Devit, a Jesin otarim. Ezɨ Jesi, a Obetɨn otarim. Ezɨ Obet, a Boasɨn otarim. Ezɨ Boas, a Salmonɨn otarim. Ezɨ Salmon, a Nasonɨn otarim. \v 33 \x - \xo 3:33 \xo*\xt Jenesis 29:35\xt*\x*Ezɨ Nason, a Aminadapɨn otarim. Ezɨ Aminadap, a Atminɨn otarim. Ezɨ Atmin, a Arnin otarim. Ezɨ Arni, a Hesronɨn otarim. Ezɨ Hesron, a Peresɨn otarim. Ezɨ Peres, a Judan otarim. \v 34 Ezɨ Juda, a Jekopɨn otarim. Ezɨ Jekop, a Aisakɨn otarim. Ezɨ Aisak, a Abrahamɨn otarim. Ezɨ Abraham, a Teran otarim. Ezɨ Tera, a Nahorɨn otarim. \v 35 Ezɨ Nahor, a Serukɨn otarim. Ezɨ Seruk, a Reun otarim. Ezɨ Reu, a Pelekɨn otarim. Ezɨ Pelek, a Eberɨn otarim. Ezɨ Eber, a Selan otarim. \v 36 \x - \xo 3:36 \xo*\xt Jenesis 11:10-26\xt*\x*Ezɨ Sela, a Kainanɨn otarim. Ezɨ Kainan, Arpaksatɨn otarim. Ezɨ Arpaksat, a Siemɨn otarim. Ezɨ Siem, a Noan otarim. Ezɨ Noa, a Lamekɨn otarim. \v 37 Ezɨ Lamek, a Metuselan otarim. Ezɨ Metusela, a Enokɨn otarim. Ezɨ Enok, a Jaretɨn otarim. Ezɨ Jaret, a Mahalalelɨn otarim. Ezɨ Mahalalel, a Kenanɨn otarim. \v 38 \x - \xo 3:38 \xo*\xt Jenesis 4:25--5:32\xt*\x*Ezɨ Kenan, a Enosɨn otarim. Ezɨ Enos, a Setɨn otarim. Ezɨ Set, a Adamɨn otarim. Ezɨ Adam, a Godɨn otarim. \c 4 \s Satan Iesus gifarasa a gakaghori \r (Matyu 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Godɨn Duam bar Iesus gizɨvazɨma, a Jordanɨn Fanem ategha uamategha Galilin Distrighɨn zui. Ezɨ Godɨn Duam a inigha gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Ua Me Ini 34:28; 1 Atriviba 19:8\xt*\x*Danganir kamɨn Iesus 40plan arueba ko dɨmagaribar itima, Satan bizibar a gifari. Iesus dughiar kabar daghetam amezir puvatɨ. Ezɨ dughiar kaba gɨvazɨma mɨtiriam an azi. \p \v 3 Ezɨ Satan kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ guizbangɨra Godɨn Otarim, nɨ dagɨar kaba akar gavgavim dav kemeghtɨ, da bretɨn rubuzibar mɨn otogh.” \p \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Godɨn Araziba 8:3\xt*\x*Ezɨ Iesus Satan ikaragha ghaze, “Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazamiziba daghebara damɨva, dar gavgavimɨn ikian kogham.’ ” \p \v 5 Ezɨ Satan ua Iesus inigha danganir bar pɨn itimɨn ghuavanabogha, zuamɨra nguazir kamɨn kantriba bar an aka. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Matyu 28:18; Jon 12:31; 14:30; Akar Mogomem 13:2; 13:7\xt*\x*Egha Satan kamaghɨn Iesus mɨgei, “Bizir kaba bar nan dafarimɨn iti, kamaghɨn amizɨ, kɨ tina danɨngɨsɨ fueghɨva, a danɨngam. Kɨ nguibar kabar ganamin gavgavim ko, dar bizir aghuiba nɨ danɨngam. \v 7 Kamaghɨn amizɨ nɨ tevimning apɨrigh nan ziam feghtɨma, kɨ bizir kaba bar da nɨ danɨngam.” \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:13-14; 10:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikara ghaze, “Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ uan Ekiam God, nɨ an apengara ikɨ an ziamra fam.’ ” \p \v 9 Ezɨ Satan Iesus inigha Jerusalemɨn ghugha a isa Godɨn Dɨpenim pɨn mar anefa. \v 10-11 \x - \xo 4:10-11 \xo*\xt Onger Akaba 91:11-12\xt*\x*Egha kamaghɨn a mɨgei, “Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘A nɨ bagh uan enselba akar gavgavim me mɨkɨmtɨma me deraghvɨra nɨn ganam. Egh me uan dafaribar nɨ fueghtɨ, nɨ uan dagarim dagɨatam gaseghan kogham!’ Kamaghɨn amizɨ, nɨ guizbangɨra Godɨn Otarim, nɨ kagh ikɨ uabɨ ekunigh.” \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:16; 1 Korin 10:9\xt*\x*Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ uan Ekiam Godɨn Araziba tuisɨgh a gɨfoghsɨ an gavgavim bagh azangan markɨ.’ ” \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Hibru 2:18; 4:15\xt*\x*Ezɨ Satan ifavarir kaba bar Iesus gamigha gɨvagha anetaki. A Iesus ategha ghua dughiar igharazim bagha mɨzuai. \ms Iesus Galilin Distrighɨn ghua Godɨn Duamɨn gavgavimɨn // ingangarim gami \mr (Sapta 4:14--9:50) \s Iesus Galilin ghughava maghɨra uan ingangarim gami \r (Matyu 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 Iesus Godɨn Duamɨn gavgavimɨn a uamategha Galilin Distrighɨn ghu. Ezɨ an akam bar moghɨra nguibabar ghu. \v 15 Egha a God ko mɨgeir dɨpenibar men sure gamima, me bar an ziam fe. \s Nasaretɨn itir gumazamiziba // Iesusɨn aghua \r (Matyu 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Matyu 2:23; Mak 6:1; Aposel 13:14; 17:2\xt*\x*Ezɨ Iesus ikiava aghungizɨ naghɨn Nasaretɨn ghu. Egha Sabatɨn dughiamɨn a God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghu, kar arazir a zuraram amim. A tugha Godɨn Akɨnafarim dɨponasava ami. \v 17 Ezɨ me Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaian akɨnafarir rɨghizim a ganɨngi. Ezɨ Iesus akɨnafarir rɨghizir kam onegha, mɨgɨrɨgɨar kamɨn api: \b \q1 \v 18-19 \x - \xo 4:18-19 \xo*\xt Aisaia 61:1-2\xt*\x*“God Akar Aghuim onganarazibagh amir gumazamizibav kɨnasa na mɨsevegha, \q2 borem nan dapanim ginge, \q3 kamaghɨn amizɨ, Ekiamɨn Duam nan iti. \q1 Egha uaghan akam akunasa na amada, \q2 eghtɨ kɨ kamaghɨn me mɨkɨm suam, \q3 gumazir damazir kuraba ua ganam. \q1 Eghtɨ kalabusɨn itir gumazamiziba ko gumazir osɨmtɨzibar apengan itiba, \q2 kɨ me bagh kalabusɨn tiar akam kuightɨ, \q3 me kalabus ategh fɨrighɨregh mangam. \q1 Kɨ kamaghɨn me mɨkɨmam, \q2 Ekiam gumazamizibagh ifongezir dughiam, \q3 an otogha gɨfa.” \b \p \v 20 Ezɨ Iesus akɨnafarim uam a righa, a isava ingangarir gumazim ganigha apera. Ezɨ me bar moghɨra God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven pamtemɨn an gari. \v 21 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Datɨrɨghɨn Godɨn mɨgɨrɨgɨar ia oraghizim, a guizbangɨram oto!” \p \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt Matyu 13:54; Mak 6:2; Luk 3:23; Jon 6:42\xt*\x*Ezɨ me an akabagh ifongeghava nɨghnɨzir avɨribar akar aghuir a mɨkemezibagh ami, egha me kamaghɨn azara, “Kar ti Josepɨn otarimra o?” \p \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Matyu 4:13; Jon 2:12\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia ti akar isɨn zuir kam na mɨkɨmam, ‘Dokta, nɨ uabɨ uan mɨkarzim akɨrigh!’ Egh e oraghizir bizir nɨ Kaperneamɨn amiziba, nɨ kagh uaghan uan nguibamɨn dar amu.”\f + \fr 4:23 \fr*\ft Dokta uabɨ uan mɨkarzim akɨramin akar mɨngarim, a kamaghɨn ghu. Gumazim ingangaritam damusɨ, a deravɨra gumazamizibar damazimɨn a damightɨ, me nɨghnɨzir gavgavim an akamɨn ikiam. Luk 4:18-19ɨn aven, Iesus God a ganɨngizir ingangarir ekiabav gei. Kamaghɨn, Iesus ghaze, gumazamiziba kamaghɨn nɨghnɨgham, me an gantɨ a faragh mirakelbar amightɨ, me an akam nɨghnɨzir gavgavim an ikiam.\ft*\f* \p \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Jon 4:44\xt*\x*Egha a mɨgɨa ghuavɨra ikiava kamaghɨn mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Godɨn akam inigha izir gumaziba, men adarazi me baraghan aghua. \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt 1 Atriviba 17:1; 17:7; 18:1\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Elaijan dughiamɨn, amuir odiarir bar avɨrim Israelɨn iti. Ezɨ amozim izir puvatɨgha ghua azenir pumuning ko mɨkezim ko azenir akuamɨn oto. Ezɨ dagheba bar puvatɨzir dughiam bar nguibabar oto. \v 26 \x - \xo 4:26 \xo*\xt 1 Atriviba 17:8-16\xt*\x*Ezɨ God Israelɨn amizitam bagha Elaija amadazir puvatɨ. A Saidonɨn danganir aven itir nguibar mam, Sarefetɨn itir amuir odiarim baghavɨra anemada. \v 27 \x - \xo 4:27 \xo*\xt 2 Atriviba 5:1-14\xt*\x*Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisan dughiamɨn, lepan arɨmariam itir gumazir avɨrim Israelɨn ti. Ezɨ God men tav gamizɨma a zuegha derazir puvatɨ. Ezɨ Namanra, God a gamizɨma a zuegha dera, a Sirian gumazir mam.” \p \v 28 Ezɨ gumazamizir God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven itiba bar bizir kam baregha men naviba Iesus bagha men isi. \v 29 Egha me dɨkavigha, Iesus batoghezɨma a nguibam ategha azenan ghuzɨma, me a inigha nguibar ekiam itir mɨghsɨar avarir konimɨn anekunasa zui. \v 30 \x - \xo 4:30 \xo*\xt Jon 8:59; 10:39\xt*\x*Ezɨ a men tongɨn ghua munagh otogha ghu. \s Iesus duar kuram gumazir mam // dam a batoke \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 \x - \xo 4:31 \xo*\xt Matyu 4:13; Mak 1:21; Luk 4:23\xt*\x*Iesus Galilin Distrighɨn aven itir nguibam, Kaperneamɨn ghuaghiri. Egha Sabatɨn dughiamɨn, a gumazamizibar sure gami. \v 32 \x - \xo 4:32 \xo*\xt Matyu 7:28-29; Jon 7:46; Taitus 2:15\xt*\x*Ezɨ an akaba gavgavim dar itima, me an suren mɨgɨrɨgɨaba baragha dɨgavir kuram gami. \p \v 33 \x - \xo 4:33 \xo*\xt Matyu 8:29; Mak 1:23; Luk 8:28\xt*\x*Ezɨ duar kuram apazazir gumazir mam, a God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ikia, pamtemɨn dɨa kamaghɨn mɨgei, \v 34 \x - \xo 4:34 \xo*\xt Luk 1:35; 4:41; Jon 6:69\xt*\x*“Iesus, Nasaretɨn gumazim, nɨ manmaghɨra e damuasa ize? Nɨ e gasɨghasɨghasa izi? Kɨ nɨ gɨfo, nɨ Godɨn damazimɨn zuezir gumazim!” \p \v 35 Ezɨ Iesus an atara a mɨgɨa ghaze, “Nɨ nɨmɨra ikɨ! Egh gumazir kam ategh azenan izɨ!” Ezɨ duar kurar kam men damazibar gumazim akunigha azenimɨn iza gumazim gasɨghasɨghizir puvatɨ. \p \v 36 Ezɨ me bar aguaghfagha uarira uariv gei, “Eei, kar mɨgɨrɨgɨar manam? An akar gavgavimɨn duar kuraba batoghezɨma da azenan izi.” \v 37 Ezɨ an amizir bizir kaba, dar mɨgɨrɨgɨam bar nguibabar ghu. \s Iesus Pitan asamim akɨrizɨma a ghuamaghe \r (Matyu 8:14-15; Mak 1:29-31) \p \v 38 Egha Iesus God ko mɨgeir dɨpenim ategha Saimonɨn dɨpenimɨn ghu. Ezɨ Saimonɨn asamim arɨava mɨkarzim puvɨra feima, me an akurvaghasa Iesusɨn azai. \v 39 Ezɨ Iesus amizimɨn mɨn tugha aviragha akar gavgavimɨn an arɨmariam batoghezɨma, arɨmariam ghu. Ezɨ amizim zuamɨra dɨkavighava me bagha daghebagh amuava me ganɨdi. \s Iesus gumazamizir avɨribagh amizɨ, // me ua dera \r (Matyu 8:16-17; Mak 1:32-34) \p \v 40 Ezɨ aruem ghuaghirima, gumazamiziba me gumazir arɨmariar igharagha garir avɨriba inigha Iesus bagha ize. Ezɨ a vaghvagha uan dafariba me gisɨn arɨzima me ghuamazi. \v 41 \x - \xo 4:41 \xo*\xt Matyu 8:29; Mak 1:25; 1:34; 3:11-12\xt*\x*Egha a uaghan duar kurabagh ami da gumazamiziba ataghɨragha azenan iza kamaghɨn dei, “Nɨ Godɨn Otarim!” Duar kuraba fo, kar God Gumazamiziba Ua Me Iniasa Mɨsevezir Gumazim. Kamaghɨn amizɨ Iesus mɨkɨman dar anogoroke. \s Iesus nguibar igharazibagh arui \r (Mak 1:35-39) \p \v 42 Amɨnim tirazɨma, Iesus gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. Ezɨ gumazamiziba a buria ghua a batogha, an anogorogha ghaze, a me ategh mangan kogham. \v 43 \x - \xo 4:43 \xo*\xt Luk 8:1\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “God Akar Aghuim akunasa na amada. Kamaghɨn amizɨ kɨ nguibar igharaziba uaghan dar mangɨ God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn Akar Aghuim akunam.” \v 44 \x - \xo 4:44 \xo*\xt Matyu 4:23\xt*\x*Egha a Judian Distrighɨn God ko mɨgeir dɨpenibar akam akura ghuavɨra iti. \c 5 \s Iesus faragha diazir suren gumaziba \r (Matyu 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 \x - \xo 5:1-3 \xo*\xt Matyu 13:1-2; Mak 3:9-10; 4:1\xt*\x*Dughiar mamɨn Iesus Genesaretɨn dɨpar akarer mɨriamɨn tughav itima, gumazamiziba anekuvagha Godɨn akam barasi.\f + \fr 5:1 \fr*\ft Ziam “Genesaret,” a Galilin Dɨpar Akaremɨn ziar mam.\ft*\f* \v 2 Ezɨ a dɨpar mɨriamɨn garima, osiriba isir gumazibar botɨn pumuning pura iti. Aningɨn ghuaviba uan iver ekiaba rue. \v 3 Ezɨ Iesus botɨn mamɨn ghuavanabo, kar Saimonɨn bot. Egha an azaragha ghaze, nɨ tong a gɨsɨvaghtɨma a dɨpar mɨriam atakigh. Ezɨ a bot gaperaghav ikia gumazamizibar sure gami. \p \v 4 Iesus mɨkemegha gɨvagha Saimon mɨgei, “Nɨ bot gisɨvagh dɨpar konimɨn mangɨva iver ekiaba osiriba bagh da akunigh.” \p \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Jon 21:3\xt*\x*Ezɨ Saimon an akam ikaragha ghaze, “Ekiam, e dɨmagarir kamɨn ingara ghua bar osiritam inizir puvatɨ. Ezɨ nɨ mɨgeima kamaghɨn kɨ iver ekiaba akunam.” \p \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Jon 21:6\xt*\x*Egha me Iesus mɨkemezɨ moghɨn amigha, osirir bar avɨriba inizɨma men iver ekiaba maghɨra akarasava ami. \v 7 Ezɨ me uan namakar botɨn igharazimɨn itiba me gikarizɨma me iza men akura, egha me iza botɨn pumuning uaghara aning gaghuizɨma aning bar izɨvagha osemegha maghɨra dɨpamɨn ghuaghiri. \p \v 8-10 \x - \xo 5:8-10 \xo*\xt 2 Samuel 6:9; 1 Atriviba 17:18; Matyu 4:19\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita ko a ko iti darasi, me osirir me inizir kabar ganigha dɨgavir kuram gami. Saimonɨn roroamning Jems ko Jon, Sebedin otarimning. Aning Saimon ko ingarir gumazimning, aning uaghan dɨgavir kuram gami. Kamaghɨn amizɨ Saimon kamaghɨn ganigha, tevimning apɨrigha Iesusɨn suemningɨn boroghɨn irɨ. Egha ghaze, “Ekiam, kɨ gumazir arazir kurabagh amim! Kamaghɨn amizɨ nɨ na ategh mangɨ.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn Saimon mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ, datɨrɨghɨn ikegh mangɨ, nɨ gumazamiziba iniam.” \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Matyu 4:20; 19:27; Mak 1:18; Luk 18:28\xt*\x*Ezɨ me uan botba mɨkɨrvegha, dɨpar dadarimɨn ghuavanega, biziba bar da ategha Iesusɨn gɨn zui. \s Gumazir lepan arɨmariam itim \r (Matyu 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Iesus nguibar ekiar mamɨn itima, gumazir mam lepan arɨmariam bar anegɨrizɨma, a izava oto. Egha a Iesusɨn apigha ira uan guam nguazim mɨtuagha kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, nɨ fueghɨva na damightɨ, kɨ Godɨn damazimɨn zuegh ua deraka.”\f + \fr 5:12 \fr*\ft Nɨ akar Matyu 8:2ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \p \v 13 Ezɨ Iesus uan agharim isa gumazir kam gatɨgha ghaze, “Kɨ ifonge. Nɨn mɨkarzim zuegh, ua deragh.” Ezɨma lepan arɨmariam zuamɨra anetaki. \p \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Ofa Gami 14:1-32\xt*\x*Egha Iesus akar gavgavim a ganɨga ghaze, “Nɨ tav mɨkɨman markɨ. Egh mangɨ, uabɨ Godɨn ofa gamir gumazimɨn akagh, egh Moses mɨkemezɨ moghɨn, nɨ uabɨ zueghsɨ ofa damu. Eghtɨ gumazamiziba fogh suam, nɨn arɨmariam gɨfa.” \p \v 15 Ezɨ Iesus amizir bizir kabar eghaghanim bar mar ghu. Kamaghɨn amizɨ gumazamizir avɨrim a baraghɨva men arɨmariaba ua deraghasa izi. \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Matyu 14:23; Mak 1:35; 6:46\xt*\x*Ezɨ Iesus zurara me ataghɨragha ghua, gumazamiziba itir puvatɨzir danganimɨn ikia God ko mɨgei. \s Iesus gumazir soroghafariba amɨrazim gamizɨma a dera \r (Matyu 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Dughiar mamɨn Iesus gumazamizibar sure gamima, Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me Galilin Distrik ko Judian Distrighɨn itir nguibaba bar, ko Jerusalemɨn nguibamɨn ikegha iza apiaghav iti. Ezɨ Ekiamɨn gavgavim uaghan iti, kamaghɨn Iesus men arɨmariabar amutɨ da deragham. \v 18 Ezɨ gumazir maba soroghafariba amɨrazir gumazir mam inigha akuriam gatɨgha a inigh dɨpenimɨn aven mangɨ Iesusɨn guamɨn anerɨghasa. \v 19 Ezɨ gumazamiziba bar avɨraseme. Ezɨ me aven mangan iburagha dɨpenir siriamɨn ghuavanabogha dɨpenir siriamɨn torim gamigha benibar an akuriam dafagha, nɨmɨra anetaghɨrazima a ghuaghira gumazamizir okoruamɨn tongɨn Iesusɨn guamɨn anetɨ. \p \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Luk 7:48\xt*\x*Ezɨ Iesus gumazir kabar nɨghnɨzir gavgavimɨn ganigha kamaghɨn mɨgei, “Namakam, kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada.” \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Onger Akaba 32:5; Aisaia 43:25; Luk 7:49\xt*\x*Ezɨ Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba maghɨra uan navir averiabar aven nɨghnɨsi, “Kar gumazir manam Godɨn danganim iniasa mɨgɨrɨgɨar kam gami? Gumazir kɨnitam arazir kuraba gɨn amangam, o puvatɨ? God uabɨra.” \p \v 22 Ezɨ Iesus men nɨghnɨzibagh fogha men azara, “Ia tizim bagha bizir kaba uan navir averiabar aven dagh nɨghnɨsi? \v 23 Kɨ akar manam mɨkɨmam? Pura gumazir kɨnitam kamaghɨn mɨkɨm suam, kɨ nɨn arazir kuraba gɨn amada. Egh uaghan gumazir kɨnitam kamaghɨn mɨkɨman kogham, nɨ dɨkavigh mangɨ ua deragh. \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Jon 5:8\xt*\x*Kɨ arazir kam damightɨma, ia ganigh fogham, Gumazamizibar Otarim a nguazir kamɨn arazir kuraba gɨn amangamin gavgavim iti.” \p Egha kamaghɨn gumazir soroghafariba amɨrazim mɨgei, “Kɨ nɨ mɨgei, nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh dɨpenimɨn mangɨ.” \v 25 Ezɨ a zuamɨra men damazibar dɨkavigha, irɨghav ikezir akuriam inigha uan nguibamɨn ghuava Godɨn ziam fe. \p \v 26 Ezɨ me bar dɨgavir kuram gamigha Godɨn ziam fe. Egha agorogem me gizɨvazɨ me kamaghɨn mɨgei, “E datɨrɨghɨn bizir bar igharagha garibar gari.” \s Iesus uabɨn gɨn mangasa Livain dei \r (Matyu 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Bizir kabar gɨn Iesus ghua garima, gavmanɨn dagɨaba isir gumazir mam, an ziam Livai, a uan dagɨaba isir dɨpenim gaperaghav iti. Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nan gɨn izɨ.”\f + \fr 5:27 \fr*\ft Ziar kam Livai, ti Matyun ziar igharazir mam. Nɨ Matyu 9:9ɨn gan.\ft*\f* \v 28 Ezɨ Livai dɨkavigha, biziba bar da ategha an gɨn zui. \p \v 29 Egha Livai isar ekiam Iesus bagha uan dɨpenimɨn aneru. Ezɨ dagɨaba isir gumazir avɨrim ko gumazir maba sara iza me koma api. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Luk 15:1-2\xt*\x*Ezɨ Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumazibar adarasi, me mɨgɨrɨgɨar mabar Iesusɨn suren gumazibagh ami, “Ia tizim bagha dagɨaba isir gumaziba ko arazir kurabagh amir gumaziba koma api?”\f + \fr 5:30 \fr*\ft Nɨ Matyu 9:11ɨn itir akamɨn gan.\ft*\f* \p \v 31 Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Arɨmariaba puvatɨzir gumazamiziba, me dokta bagha zuir puvatɨ. Gumazamizir arɨmariaba itibara dokta bagha zui. \v 32 \x - \xo 5:32 \xo*\xt 1 Timoti 1:15\xt*\x*Kɨ Godɨn damazimɨn derazir gumazamiziba bagha izezir puvatɨ. Kɨ, gumazamizir arazir kurabagh amiba navibagh iraghasa, kɨ ize.” \s Dagheba ataghɨrazir arazimɨn azangsɨzim \r (Matyu 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xo*\xt Matyu 9:14; Mak 2:18\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Jonɨn suren gumaziba, me zurara God ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrasi. Ezɨ Farisin suren gumaziba uakan. Ezɨ nɨnanaba apa mamaghɨra iti.” \p \v 34 \x - \xo 5:34 \xo*\xt Jon 3:29\xt*\x*Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Gumazir amuimɨn ikiamim, a ia ko ikɨtɨ, ia a bagha izezir gumazibav kɨmtɨ me dagheba ategham, o puvatɨgham? Puvatɨgham. \v 35 Gɨn dughiam izɨtɨma gumazir amuimɨn ikiamim, me me dama a inigh mangɨtɨma, dughiar kabar me dagheba ataghɨragham.” \p \v 36 Egha Iesus akar isɨn zuir kamɨn me geghari, “Gumazitamɨn korotiar ghurim torim an ikɨtɨ, a korotiar igiatam abigh, inir avɨzir kam isɨ, korotiar ghurim dukuagh a isaman markɨ. A kamaghɨn damightɨ, korotiar igiar kam arɨzigham. Egh uaghan inir avɨzir igiar korotiar ghurim dukuagha isamizim, korotiar ghurimɨn mɨn ganan kogham. \v 37 Eghtɨ gumazitam wainɨn igiam inigh, a isɨva asɨzir inir mɨsevir ghuritam guruighan kogham. A kamaghɨn damightɨ, wainɨn dɨpam gɨn buva anangɨva asɨzir inir ghurir kam abightɨ, wainɨn dɨpam nguazim giregham. Eghtɨ wain ko asɨzir inim vɨrara ikuvigham. \v 38 A kamaghɨn damuan kogham. A wainɨn igiam, wainɨn mɨsevir igiam gurigh.\f + \fr 5:38 \fr*\ft Nɨ Matyu 9:17ɨn itir akamɨn gan.\ft*\f* \v 39 Egh gumazim wainɨn ghurim amegh, igiam gifueghan kogham. Egh a kamaghɨn mɨkɨm suam, ‘Ghurim a dera.’ ” \c 6 \s Iesus uabɨ Sabatɨn Ekiam \r (Matyu 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:25\xt*\x*Sabatɨn mam, Iesus uan suren gumaziba ko raizɨn mɨn garir dagher mam wit, me an kuriabagh aruava, an suren gumaziba witɨn ovɨziba isa uan dafaribar dar iniba mɨsɨva da api. \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Ua Me Ini 20:10; Jon 5:10\xt*\x*Ezɨ Farisin maba kamaghɨn mɨgei, “Ia manmaghsua arazir kam gamua Sabatɨn arazimɨn gɨn zuir puvatɨ?”\f + \fr 6:2 \fr*\ft Nɨ Matyu 12:2ɨn itir akamɨn gan.\ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 6:3-4 \xo*\xt 1 Samuel 21:1-6\xt*\x*Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Ia ti Devit fomɨra amizir arazimɨn eghaghanimɨn ganizir puvatɨ? Devit dughiar kamɨn uan adarazi ko mɨtiriam men azi, \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Ofa Gami 24:5-9\xt*\x*ezɨ Devit Godɨn Purirpenimɨn aven ghua me ofa damuasa atɨzir bretɨn rubuziba inigha uan adarazi ko me da ame. E fo, me bretɨn kabar aman kogham.” \p \v 5 Egha Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Gumazamizibar Otarim a Sabatɨn dughiamɨn Ekiam.” \s Iesus Sabatɨn dughiamɨn dafarir ekonezir gumazim gamizɨ a ua dera \r (Matyu 12:9-15; Mak 3:1-6) \p \v 6 Sabatɨn dughiar igharazim Iesus God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghugha men sure gami, ezɨ gumazir mam men tongɨn iti. An dafarir guvim ekonegha an areme. \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt Luk 14:1\xt*\x*Farisin maba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba an arazitamɨn apigh, akam a gasasa bar deravɨra an gari. Me kamaghsua, a Sabatɨn arɨmariaba batogham, o? \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Luk 5:22; 9:47\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ Iesus men nɨghnɨzibagh fogha dafarim ekonezir gumazim mɨgei, “Nɨ dɨkavigh men damazibar tughtɨ me bar nɨn ganika.” Ezɨ a dɨkavigha tughav iti. \p \v 9 Ezɨ Iesus me mɨgɨa ghaze, “Kɨ ian azai, arazir manam Sabatɨn dera? E arazir aghuim damuam, o arazir kuram damuam, o gumazimɨn akuragham, o e a gasɨghasɨgham?” \p \v 10 Egha a bar men ganigha gumazim mɨgei, “Nɨ uan dafarim onegh.” Ezɨ a uan dafarim onezɨma an dafarim bar moghɨra ua dera. \v 11 Ezɨ me bizir kam bangɨn atara, egha uarira uariv gɨa ghaze, e arazir manatam Iesus damuam. \s Iesus 12pla aposelba mɨsefe \r (Matyu 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt Matyu 14:23\xt*\x*Dughiar kamɨn Iesus God ko mɨkɨmasa mɨghsɨamɨn ghuavanabogha, God ko mɨgeima amɨnim a bangɨn tira. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Matyu 10:3-4; Mak 3:13-19; Jon 6:70\xt*\x*Amɨnim tirazɨma, a uabɨn gɨn aruir gumazibar diazɨ me izezɨ, a 12pla amɨsevegha maghɨra ziam aposelba me gatɨ: \v 14 Saimon (Iesus Pita a gatɨ) ko an dozim Andru, Jems, Jon, Filip, Bartolomyu, \v 15 Matyu, Tomas, Jems Alfiusɨn otarim, Saimon, a Selotbar gumazir mam, \v 16 Judas Jemsɨn otarim, ko Judas Iskariot, gumazir gɨn Iesus isa apanibagh anɨngizim. \s Iesus arɨmariaba batosi \r (Matyu 4:24-25; Mak 3:7-12) \p \v 17-18 Egha Iesus uan suren gumaziba ko ghuaghira danganir zarimɨn tu. An gɨn aruir gumazamizir avɨrim iti. Ezɨ maburan avɨrir Jerusalem ko Tair ko Saidonɨn Ongarir dadarim, ko Judian aven itiba bar, Iesus baraghɨva men arɨmariaba ghuamaghasa me ize. Ezɨ gumazamizir duar kuraba asɨghasɨghiziba, ua dera. \v 19 Ezɨ gavgavim Iesus ategha azenan ghua gumazamizibagh amima me ghuamazi, kamaghɨn amizɨ, me bar moghɨra Iesusɨn mɨkarzimɨn suighasa. \s Iesus ghaze, onganarazibagh amiba // me bar akongegh \r (Matyu 5:1-12) \p \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt Matyu 5:3; 11:5; Jems 2:5\xt*\x*Ezɨ Iesus kogha uan gumazir an gɨn aruibar gara kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia biziba puvatɨziba, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven iti, \q2 kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 21 \x - \xo 6:21 \xo*\xt Onger Akaba 126:5-6; Aisaia 55:1; 61:3; Akar Mogomem 7:16-17\xt*\x*Ia datɨrɨghɨn mɨtiriam aziba, ia gɨn izɨvagham, \q2 kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 Ia datɨrɨghɨn azi darasi, ia gɨn akam, \q2 kamaghɨn ian naviba deragh. \q1 \v 22 \x - \xo 6:22 \xo*\xt Matyu 5:11; Jon 15:19; 16:2; 1 Pita 2:19; 4:14\xt*\x*Me ian gantɨ ia Gumazamizibar Otarimɨn gɨn mangɨtɨma, \q2 men naviba ia bagh bar ikuvigham. \q1 Egh me ia batoghɨva pazɨ ia damuva ian ziabagh asɨghasɨgham. \q2 Bizir kaba ia bativtɨ ian naviba deragh. \q1 \v 23 \x - \xo 6:23 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 36:16; Matyu 5:12; Aposel 5:41; 7:52; Kolosi 1:24; Jems 1:2\xt*\x*Men afeziaba fomɨra kamaghɨra Godɨn akam inigha izir gumazibagh amizɨ moghɨn, me ia gami. \q2 Ia uaghan ivezir ekiam Godɨn Nguibamɨn a iniam. \q1 Kamaghɨn amizɨ dughiar kam otoghtɨ, \q2 ia bar akongeghɨva \q3 agorogem sara pɨn uari akun. \q1 \v 24 \x - \xo 6:24 \xo*\xt Amos 6:1; Matyu 6:2; 6:5; Jems 5:1\xt*\x*Ia bizir avɨriba itiba, ia datɨrɨghɨn navir aghuim inigha gɨfa, \q2 kamaghɨn ia ikuvigham. \q1 \v 25 \x - \xo 6:25 \xo*\xt Aghuzir Akaba 14:13; Aisaia 65:13; Jems 5:1-6\xt*\x*Ia dagher avɨriba itiba, ia gɨn mɨtiriam ian agham, \q2 kamaghɨn ia ikuvigham. \q1 Ia datɨrɨghɨn ati darasi, ia gɨn arangɨva temeribagh ruam, \q2 kamaghɨn ia ikuvigham. \q1 \v 26 \x - \xo 6:26 \xo*\xt Jon 15:19; 1 Jon 4:5\xt*\x*Gumazamiziba mɨgɨrɨgɨar aghuibar ia damutɨ, \q2 ia bar ikuvigham. \q1 Fomɨra men inaziba akam inigha izir gumazir ifariba mɨgɨrɨgɨar aghuiba me gami. \q2 Kamaghɨra, gumazamiziba me bar mɨgɨrɨgɨar aghuiba ia damutɨ, \q3 ia bar ikuvigham.” \s Arazir apanibagh ifongeziba \r (Matyu 5:38-48) \p \v 27 \x - \xo 6:27 \xo*\xt Ua Me Ini 23:4; Aghuzir Akaba 25:21; Matyu 5:44; Rom 12:20\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia na barazi darasi, kɨ kamaghɨn ia mɨgei, ia uan apanibagh ifongegh, egh ia gifongezir puvatɨziba, ia arazir aghuibar me damu, \v 28 \x - \xo 6:28 \xo*\xt Luk 23:34; Aposel 7:60\xt*\x*egh mɨgɨrɨgɨar kurabar ia gamir darasi, ia mɨgɨrɨgɨar aghuibar me damu, egh paza ia gamir darasi, ia me bagh afeziam ko mɨkɨm. \v 29 \x - \xo 6:29 \xo*\xt Matyu 5:39; 1 Korin 6:7\xt*\x*Eghtɨ tav ian koviatam apezeghtɨ, ia koviar vuem sara a danɨngigh. Eghtɨ tav ian korotiar azenan azuim inightɨ, nɨ uaghan aven itir korotiam sara an takigh. \v 30 \x - \xo 6:30 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:7-10; Aghuzir Akaba 21:26; Matyu 5:42\xt*\x*Egh tav biziba bagh ian azangsɨghtɨ, ia a danɨngigh. Egh te ian biziba ini, ia ua da bagh mɨkɨmɨva me dama da inian markɨ. \v 31 \x - \xo 6:31 \xo*\xt Matyu 7:12\xt*\x*Ia arazir aghuir me ia damuamin ia ifongeziba, ia arazir kabara me damu. \p \v 32 \x - \xo 6:32 \xo*\xt Matyu 5:46\xt*\x*“Egh ia gumazir ia gifongezibara ifueghɨva ia ivezir manatam iniam? Puvatɨ. Arazir kurabagh amiba uaghan kamaghɨram ami. Me, me gifongezir daraziragh ifonge. \v 33 Ia deraghvɨra deragha ia gamir darazigh ami, kamaghɨn amizɨ ia arazir aghuir manam gami? Gumazamizir arazir kurabagh amiba uaghan kamaghɨram ami. \v 34 \x - \xo 6:34 \xo*\xt Matyu 5:42\xt*\x*Ia pura uan biziba me danɨng, egh nɨghnɨgh suam, me ti da ikarvagham, egh ia manmaghɨn arazir aghuitam damigham? Gumazamizir arazir kurabagh amiba me uaghan ghaze, kɨ gumazir kurar igharazim uan biziba a danɨngtɨ, a gɨn ua da ikarvagham. \v 35 \x - \xo 6:35 \xo*\xt Ofa Gami 25:35-36; Onger Akaba 37:26; Matyu 5:45\xt*\x*Ia uan apanibagh ifuegh deravɨra me damu, biziba pura me danɨngɨva, uamategh da ikarvaziba inisɨ nɨghnɨghan markɨ. God arazir aghuiba gumazir arazir kurabagh amiba ko gumazir a mɨnabir puvatɨzibagh ami. Kamaghɨn amizɨ, gɨn ian ivezim bar ekeveghtɨ, ia Godɨn Bar Pɨn Itimɨn boribar mɨn ikiam. \v 36 Afeziamɨn apangkuvimɨn mɨrara, ia apangkuvim ikɨ.” \s Igharaz darazir araziba // tuisɨghan markɨ \r (Matyu 7:1-5) \p \v 37 \x - \xo 6:37 \xo*\xt Matyu 6:14; 7:1\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “God ia tuisɨgh ian ikuraghan koghsɨ, ia munen araziba tuisɨghan markɨ, egh suam men araziba ikufi. Ivezir kuram anɨngan markɨ, eghtɨ God ivezir kuram ia danighan kogham. Ia men arazir kuraba gɨn amadaghtɨ, God ian arazir kuraba gɨn amadagham. \v 38 \x - \xo 6:38 \xo*\xt Aghuzir Akaba 19:17; Matyu 7:2; Mak 4:24; Jems 2:13\xt*\x*Ia bizibar anɨngtɨ, God ia danɨngam. Nɨn mɨnem bar deravɨra izɨvaghtɨma, a biziba isɨ mɨkebabar amangɨva, dagh asavkon, eghtɨ da irɨ magɨrɨ ian apozibar inibagh iram. God bizir izɨvɨrɨziba, ia ganɨdi moghɨn ia igharaz darazir anɨng.” \p \v 39 \x - \xo 6:39 \xo*\xt Matyu 15:14\xt*\x*Iesus uaghan akar isɨn zuir mam sara me mɨkeme, “Gumazir damazir kuram damazir kurar igharazitamɨn suiragh mangam, o? Aning vɨrara mozimɨn magɨrɨgham. \v 40 \x - \xo 6:40 \xo*\xt Matyu 10:24-25; Jon 13:16; 15:20\xt*\x*Suren gumazim, uan tisa gafirazir puvatɨ. Ezɨ suren gumazir bar deravɨra uan sure agɨvazim, a uan tisan mɨrara ghu. \v 41 \x - \xo 6:41 \xo*\xt Matyu 7:3\xt*\x*Tizim bagha, mɨnezir bar muziarim nɨn aveghbuamɨn damazimɨn itima, nɨ an gara egha temer ararir ekiar nɨn damazimɨn itimɨn garir puvatɨ? \v 42 Ter ararir ekiam nɨn damazimɨn ikɨtɨ, nɨ manmaghɨn uan aveghbuam mɨkɨm suam, ‘Aveghbuam, kɨ nɨn damazimɨn itir mɨnezim batuegham?’ Nɨ bar ifari! Nɨ faraghɨvɨra ter ararir nɨn damazimɨn itim asigh, egh deragh ganɨva mɨnezir nɨn aveghbuamɨn damazimɨn itim asigh.” \s Temem ko an ovɨzim \r (Matyu 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 \x - \xo 6:43 \xo*\xt Matyu 7:16-17\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Temer aghuitam ovɨzir kuratam batezir puvatɨ, kamaghɨra temer kuratam ovɨzir aghuitam batezir puvatɨ. \v 44 \x - \xo 6:44 \xo*\xt Matyu 12:33\xt*\x*Gumazamiziba temer ovɨzibar gara fogha ghaze, temer aghuim o temer kuram. Me fighɨn ovɨziba temer ataghatarimɨn da kuari puvatɨ. Egha me wainɨn ovɨziba temer ataghatarir muziarir kuramɨn da isir puvatɨ. \v 45 \x - \xo 6:45 \xo*\xt Matyu 12:34\xt*\x*Gumazimɨn navir averiamɨn ikezir biziba, an akatorim dav gei. Kamaghɨn amizɨ gumazir aghuim bizir aghuiba an navir averiamɨn ikegha otivaghiri. Ezɨ gumazir kuram bizir kuraba an navir averiamɨn ikegha otivaghiri.” \s Dɨpenimɨn ingarir gumazir dɨkɨriam // ko onganim \r (Matyu 7:24-27) \p \v 46 \x - \xo 6:46 \xo*\xt Malakai 1:6; Matyu 7:21; 25:11; Luk 13:25\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia tizim bagha ‘Ekiam’ na garɨsi, egha kɨ mɨgeir biziba ia dagh amir puvatɨ? \v 47 Tina na bagha iza nan mɨgɨrɨgɨaba baragha dagh ami, kɨ an araziba ian akagham. \v 48 \x - \xo 6:48 \xo*\xt Matyu 7:24\xt*\x*A mati gumazim dɨpenimɨn ingara, an okora bar vɨn ghuaghira dagɨam gisɨn ter akɨniba kuni. Dɨpenir kam me bar deravɨram an ingari. Kamaghɨn amizɨma aperiamɨn dughiam, dɨpam dɨpenir kamɨn aven ghuzɨma a nuighnuizir puvatɨ. \v 49 Ezɨ gumazir nan mɨgɨrɨgɨaba baragha dar gɨn zui puvatɨzim, a mati gumazim uan dɨpenim nguazir kɨnim ko bizitam gisɨn an ingarizir puvatɨ. Eghtɨ dughiar aperiam otoghamim dɨpenir kam bɨraghtɨma, a irɨgh bar ikuvigham.” \c 7 \s Mɨdorozir gumazir dapanimɨn nɨghnɨzir gavgavim \r (Matyu 8:5-13) \p \v 1 Iesus bizir kabar gumazamizibav kemegha gɨvagha, Kaperneamɨn aven zui. \v 2 Ezɨ 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanir mam iti. An ingangarir gumazir a bar ifongezim, arɨava aremeghasava ami. \v 3 Ezɨ mɨdorozir gumazir dapanir kam Iesus amizir biziba baregha, Judabar gumazir aruar maba Iesus bagha me amangi. \v 4-5 Ezɨ me Iesus bagha izegha a gaghora kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir kam en gumazamiziba bar me gifonge. Egha e bagha God ko mɨgeir dɨpenimɨn ingari. Kamaghɨn amizɨ gumazir kam akurvazim baghava ami, nɨ an akuragh.” \v 6 Ezɨ Iesus tagha me ko zui. A ghua dɨpenimɨn boroghɨn otozɨ, mɨdorozir gumazir dapanim uan namakaba amangizɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, kɨ gumazir aghuir manam, nɨ nan dɨpenimɨn aven izam? Nɨ nan dɨpenimɨn aven izan markɨ. Nɨ pazɨ uabɨ damuan markɨ. \v 7-8 Kamaghɨn amizɨ kɨ uabɨ nɨ bagh mɨgɨrɨgɨam inigh izan kogham. Kɨ uabɨ mɨdorozir gumazir mabar apengan iti, egha uabɨ mabar garima, me nan apengan iti. Egh kɨ me mɨkɨm suam, ‘Ia mangɨ,’ eghtɨ me mangam. O, kɨ me mɨkɨm suam, ‘Ia izɨ.’ Eghtɨ me izam. Egh kɨ uan ingangarir gumazitam mɨkɨm suam, nɨ ingangarir kam damu, eghtɨ an a damuam. Egha kɨ fo, nɨ mɨkɨmtɨ, nan ingangarir gumazim ua deragham.” \v 9 Ezɨ Iesus kamaghɨn oregha, dɨgavir kuram gamigha, raghɨrɨgha gumazamizir a gɨn zuibav gei, “Kɨ ia mɨgei, kɨ Israelɨn aven kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim itir gumazitamɨn ganizir puvatɨ.” \v 10 Ezɨ gumazir amadaziba uamategha dɨpenimɨn ghua ingangarir gumazimɨn garima a dera. \s Amuir odiarimɨn otarim ua dɨkafi \p \v 11 Egha gɨn Iesus nguibar ziam Nainɨn zui. Ezɨ an suren gumaziba ko gumazir avɨrim an gɨn zui. \v 12 Egha a nguibar kamɨn tiar akar ekiar kamɨn boroghɨn ghua garima, gumazir maba gumazir kuam gisaghpugha nguibar ekiamɨn ikegha azenan izi. Gumazir aremezir kamnagh, an amizir pam aremezimɨn otarir vamɨra. Ezɨ nguibar ekiar kamɨn itir gumazir avɨrim amuir odiarir kam ko iti. \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Luk 8:52\xt*\x*Ezɨ Iesus an gara bar an apangkuvigha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ arangan markɨ.” \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Luk 8:54; Jon 11:43; Aposel 9:40; Rom 4:17\xt*\x*Egha Iesus roghɨra ghua gumaziba isaghpughav itir boksiamɨn suira. Ezɨ a gisaghpughav itir gumaziba voroghɨra mɨtivighav iti. Ezɨ a kamaghɨn gumazir igiamɨn mɨgei, “Gumazir igiam, kɨ nɨ mɨgei, nɨ dɨkafigh.” \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt 1 Atriviba 17:23; 2 Atriviba 4:36\xt*\x*Ezɨ gumazir aremezim dɨkavigha maghɨra mɨgeima, Iesus uam a isa an amebam ganɨngi. \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Luk 1:68; 19:44; 24:19; Jon 4:19\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn ganigha bar dɨgavir kuram gamigha, Godɨn ziam fa ghaze, “Godɨn akam inigha izir gumazir ekiar mam en tongɨn oto.” Egha me ghaze, “God uan gumazamizibar akurvaghasa ize.” \v 17 Ezɨ Iesus amizir bizir kamɨn eghaghanim bar Judian Distrik ko an boroghɨn itir nguibaba sara ghu. \s Gumazamiziba Ruer Gumazim Jon, // a Iesus bagha azangsɨsi \r (Matyu 11:2-19) \p \v 18 Ezɨ Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, an suren gumaziba, bizir kabar gun bar a mɨkeme. Ezɨ a uan suren gumazir pumuningɨn diagha, \v 19 \x - \xo 7:19-20 \xo*\xt Onger Akaba 40:7; Malakai 3:1; Matyu 11:3; Akar Mogomem 1:8\xt*\x*Ekiam Iesusɨn azangsɨghasa aning amada, “Ti nɨrara, gumazir God faragha amangasa mɨkemezim? O, e ti ua gumazir igharazitam mɨzuamam?” \v 20 Ezɨ gumazimning Iesus bagha izegha, kamaghɨn a mɨgei, “Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim nɨn azangsɨghasa ga amada, ‘Ti nɨrara, gumazir God faragha amangasa mɨkemezim? O, e ti ua gumazir igharazitam mɨzuamam?’ ” \v 21 Ezɨ dughiar kamnaghɨra Iesus gumazamizir arɨmariaba itiba gamuavɨra itima, me ghuamazi. Egha duar kuraba batogha gumazir damazir kurar avɨribagh amima, me ua gari. \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Aisaia 35:5-6; 61:1; Matyu 11:4-5; Luk 4:18\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Iesus Jonɨn suren gumazimningɨn akam ikaragha ghaze, “Gua uamategh mangɨ bizir gua ganigha oraghizibar gun Jon mɨkemegh, ‘Gumazamizir damazir okavɨrɨziba ua gari, ezɨ gumazamizir suer amɨriziba uam arui. Ezɨ gumazamizir lepa itiba ua zuegha dera, ezɨ gumazamizir kuarir orazir puvatɨziba uam orasi. Ezɨ ovengezir gumazamiziba ua dɨkavima, gumazamizir onganarazibagh amiba Akar Aghuim barasi.’\f + \fr 7:22 \fr*\ft Nɨ Matyu 11:5ɨn itir akamɨn gan.\ft*\f* \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Aisaia 61:1; Luk 4:18\xt*\x*Gumazir nan ganigha nɨghnɨzir gavgavim nan itiba, men nɨghnɨzir gavgavim ikɨvɨra ikɨ, eghtɨ men navir averiaba deraghtɨ me bar akuegham!” \p \v 24 \x - \xo 7:24 \xo*\xt Matyu 11:7\xt*\x*Ezɨ Jonɨn suren gumazimning uamategha ghuzɨma, Iesus maghɨra Jonɨn gun gumazamizibav gɨa ghaze, “Ia tizimɨn ganasa gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghue? Ia ti ighurunir amɨnim ivaimɨn ganasa ghue? Puvatɨ. \v 25 Ia tizimra ganasa ghue? Ia ti gumazir korotiar aghuiba aghuizitamɨn ganasa ghue? Puvatɨ. Gumazir korotiar aghuiba azuiba atrivibar dɨpenibar iti. \v 26 \x - \xo 7:26 \xo*\xt Matyu 11:9; Luk 1:76\xt*\x*Ezɨ ia tizimɨn ganasa ghue? Ia Godɨn akam inigha izir gumazitamɨn ganasa ghue? Bar guizbangɨra! Kɨ ia mɨgei, Godɨn akam inigha izir gumazir kam, a Godɨn akam inigha izir gumazir igharaziba, bar me gafira. \v 27 \x - \xo 7:27 \xo*\xt Malakai 3:1\xt*\x*Gumazir kam baghavɨra, Godɨn Akɨnafarim mɨgɨa ghaze, ‘Ia oragh. Kɨ uan abuir gumazim amadaghtɨma, a faragh mangɨva nɨ bagh tuavim akɨram.’ \v 28 Kɨ ia mɨgei, Jon nguazimɨn itir gumazamiziba bar me gafira, ezɨ tina borimɨn mɨn God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven iti, a bar Jon gafira.” \v 29 \x - \xo 7:29-30 \xo*\xt Matyu 21:32; Luk 3:12\xt*\x*(Jon gumazamizir avɨriba ruava, egha maghɨra dagɨaba isir gumaziba sara rue. Kamaghɨn amizɨ me Iesusɨn akam baregha fo, Godɨn arazim a bar guizbangɨra. \v 30 Ezɨ Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me Jonɨn rurim inizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ me akɨrim ragha God men akazir tuavir aghuim gasara.) \p \v 31 \x - \xo 7:31-32 \xo*\xt Matyu 11:16-17\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ gumazamizir datɨrɨghɨn itibar arazibav kɨmsɨ akar isɨn zuir manam mɨkɨmam? Me manmaghɨra gari? \v 32 Me boribar mɨn gara biziba amadir danganibar apiav ikia uarir dei: \b \q1 “ ‘E ia bagha marvibagh ivima, \q2 ia ighian aghua. \q1 Ezɨ e ongerakar amɨrizibagh amima, \q2 ia azir puvatɨ.’ \b \m \v 33 \x - \xo 7:33 \xo*\xt Matyu 3:4; 11:18; Mak 1:6\xt*\x*“Ezɨ Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim iza dagheba ko wainɨn dɨpaba apir puvatɨzɨ, ia ghaze, ‘Duar kuraba a gapasa.’ \v 34 \x - \xo 7:34 \xo*\xt Matyu 11:19; Luk 15:2\xt*\x*Ezɨ Gumazamizibar Otarim izava dagheba ko wainɨn dɨpaba api. Ezɨ ia ghaze, ‘Ia gan, a gumazir puv daghem ko wainɨn dɨpam apim. Egha a dagɨaba isir gumaziba ko gumazir arazir kurabagh amiba, a men roroabagh amua me ko iti.’ \v 35 Ezɨ gumazamizir Godɨn fofozim iniziba, me gara fo, Godɨn fofozim a guizbangɨra bizim.” \s Amizir arazir kurabagh amir mam Iesusɨn dagarimning rue \p \v 36 \x - \xo 7:36 \xo*\xt Matyu 26:6; Mak 14:3; Luk 11:37\xt*\x*Ezɨ Farisin gumazir mam uabɨ ko damasava Iesus bagha mɨkeme. Kamaghɨn amizɨ an a ko daperagh damasa an dɨpenimɨn ghu. \v 37 \x - \xo 7:37-38 \xo*\xt Matyu 26:7; Mak 14:3; Jon 12:3\xt*\x*Ezɨ amizir arazir kurabagh amua nguibar kamɨn itim orazi, Iesus Farisin dɨpenimɨn ikiava api. Ezɨ amizir kam borer mughuriar aghuim zuim itir alabastan ingarizir mɨsevim inigha izi. \v 38 Egha a Iesusɨn gɨrakɨrangɨn an dagarimningɨn boroghɨn tughav ikia azima, an teriba Iesusɨn dagarimning giri. Ezɨ a uan dapanir arɨzimɨn an dagarimning adizava, an dagarimningɨn tora borem an dagarimning ginge. \v 39 Ezɨ Farisin an diazim bizir kamɨn ganigha uabɨra uabɨ mɨgei, “Gumazir kam guizbangɨra Godɨn akam inigha izir gumazim a fogh suam, kar amizir manam an suisi, kar amizir arazir kurabagh amim.” \p \v 40 Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Saimon kɨ nɨ mɨkɨmamin bizir mam iti.” \p Ezɨ Saimon ghaze, “Tisa, nɨ na mɨkemegh.” \p \v 41 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir pumuning gumazir mam da dagɨaba pura da ini, egh aning gɨn a da ikarvagham. Ezɨ mav a da 500ɨn dagɨaba ini, ezɨ mav a da 50plan dagɨaba ini. \v 42 Ezɨ aning uaghara an dagɨaba ikarvaghan ibura. Ezɨ a aning ikarvaghamin dagɨar kaba gɨn amada. Ezɨ nɨ nɨghnɨgh, aningɨn tina gumazir kam bar a gifuegham?” \p \v 43 Ezɨ Saimon an akam ikaragha ghaze, “Kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, gumazir dagɨar avɨriba inigha ua da ikarvaghan iburazim.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ deragha mɨgei.” \p \v 44 \x - \xo 7:44 \xo*\xt Jenesis 18:4\xt*\x*Egha a ragha amizimɨn gara kamaghɨn Saimon mɨgei, “Nɨ amizir kamɨn gari? Kɨ nɨn dɨpenimɨn izezɨma, nɨ nan dagarimning ruasa dɨpatam na ganɨngizir puvatɨ. Ezɨ amizim uan temeribar nan dagarimining ruegha, uan dapanir arɨzimɨn da dɨsi. \v 45 Ezɨ nɨ nan torezir puvatɨ. Ezɨ amizir kam dughiar kɨ aven izezimɨn a nan dagarimningɨn tora mamaghɨra ikia iza datɨrɨkɨn. \v 46 \x - \xo 7:46 \xo*\xt Onger Akaba 23:5\xt*\x*Ezɨ nɨ borem nan dapanim gingezir puvatɨ. Ezɨ amizir kam a borer mughuriar aghuim inigha nan dagarimning ginge. \v 47 A bar na gifonge, kamaghɨn amizɨ, God an arazir kurar avɨriba bar da gɨn amada. Kɨ ia mɨgei, tina God an arazir kurar muziarim gɨn amadaghtɨ, kamaghɨn a God gifongezir arazir muziarim ikiam.” \p \v 48 \x - \xo 7:48 \xo*\xt Matyu 9:2; Mak 2:5; Luk 5:20-21\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn amizimɨn mɨgei, “Nɨn arazir kuraba, kɨ da gɨn amada.” \p \v 49 \x - \xo 7:49 \xo*\xt Matyu 9:3; Mak 2:7\xt*\x*Ezɨ gumazir a ko ikiava apiba kamaghɨn oregha, maghɨra uarira uariv gei, “Kar gumazir manam uaghan arazir kuraba gɨn amadi?” \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xo*\xt Matyu 9:22; Mak 5:34; 10:52; Luk 8:48; 17:19; 18:42\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn amizim mɨgei, “Nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨn akura, kamaghɨn amizɨ nɨ navir amɨrizimɨn mangɨ.” \c 8 \s Amizir maba Iesusɨn gɨn arui \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Luk 4:43\xt*\x*Bizir kabar gɨn, Iesus, nguibar ekiaba ko nguibar dozibagh arui, egha God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam akuri. Ezɨ an suren gumazir 12pla uaghan an gɨn arui. \v 2 \x - \xo 8:2-3 \xo*\xt Matyu 27:55-56; Mak 15:40-41; 16:9; Luk 23:49\xt*\x*Ezɨ amizir maba uaghan, me fomɨra Iesus men arɨmariaba ko duar kuraba batoke: Maria, me Makdalan nguibamɨn amizim a garɨsi, Iesus fomɨra a gamizɨma, 7plan duar kuraba anetegha azenimɨn ize, \v 3 Joana ko Susana ko amizir avɨrir igharaziba uaghan a koma arui. (Joana, a Kusan amuim, a Herotɨn dɨpenir averiamɨn garir gumazir dapanim.) Amizir kaba uan bizibar Iesus ko an suren gumazibar akurvasi. \s Witɨn ovɨziba akurir akar isɨn zuim \r (Matyu 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Gumazamizir avɨrim uan nguibaba ategha Iesus bagha iza uari akuvazɨma, an akar isɨn zuir kamɨn me mɨgei: \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Matyu 13:3; Mak 4:3\xt*\x*“Azenibar ingarir gumazir mam ghuava raizɨn mɨn garir daghem wit, an ovɨziba inigha uan azenimɨn da akuri. An ada akura zuima, maba tuavim gɨra ghuzɨma gumazamiziba da dɨke. Ezɨ kuarazir pɨn itiba izaghira bar da ame. \v 6 Ezɨ maba dagɨaba itir danganibagh iregha afuangi. Ezɨ dɨpaba nguazimɨn puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, witɨn kaba ua mɨsɨngigha ariaghire. \v 7 Ezɨ witɨn ovɨzir mabanang benir ataghataribar torim gire, egha benir ataghatariba sara aghuima da da ikiagharɨki. \v 8 Ezɨ mabanang nguazir aghuim giregha, aghua dagher bar avɨriba iti, kamaghɨn amizɨ da vaghvagha 100pla bar mɨsevegha iti.” \p An akar isɨn zuir kam me mɨkemegha, a pamtem kamaghɨn me mɨgei, “Tina kuarimning iti, an oragh.” \s Iesus manmaghsua // akar isɨn zuibagh ami \r (Matyu 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba akar isɨn zuir kamɨn mɨngarim baghava an azara. \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Mak 4:12\xt*\x*Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “God fofozim ia ganɨngizɨma, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akar mogomebagh fo. Ezɨ igharaz darazi kɨ akar isɨn zuibara me mɨgei, eghtɨ me zurara ganɨva, egh deragh bizitamɨn ganighan kogham. Egh uaghan zurara oraghɨva, egh me deragh bizitamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham.” \s Witɨn akar isɨn zuimɨn mɨngarim \r (Matyu 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Hibru 4:12; 1 Pita 1:23\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kar akar isɨn zuir kamɨn mɨngarim. Witɨn ovɨzim a Godɨn akam. \v 12 Ezɨ witɨn ovɨzir tuavim gireziba mati gumazamizir Godɨn akam baraghiziba, me a baraghizɨ Satan iza men navir averiabar Godɨn akam batoke, eghtɨ me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikian koghtɨ God ua me inighan kogham. \v 13 Ezɨ dagɨaba itir danganibagh irezir witɨn ovɨziba mati, gumazamizir akam baregha bar akongeziba, ezɨ men biba nguazim giraghuezir puvatɨ. Me dughiar otevimɨn nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, ezɨ osɨmtɨzibar dughiam me God ataki. \v 14 Ezɨ witɨn ovɨzir benir ataghataribar tongɨn ireziba mati gumazamizir akam baraghizibar mɨn iti. Me deragha tuavimɨn zuima inivafɨzibar agoroger osɨmtɨziba, ko dagɨar nɨghnɨzir osɨmtɨziba, koma nguazir kamɨn bizir ganganir agorogem me isima, me dar aven ikia egha mɨsevir puvatɨ. \v 15 Ezɨ witɨn ovɨzir nguazir aghuim gireziba mati, gumazamizir Akar Aghuim baraghiziba, me a inigha uan navir averiabagh atɨgha dar suiragha gavgavigha ikia, dagher aghuiba otifi.” \s Gumazitam lam gaborogha mɨnemɨn aven anevarazir puvatɨ \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt Matyu 5:15; Luk 11:33\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam lam gaborogha mɨnemɨn aven a modogha a isa dakozimɨn apengan anefazir puvatɨ. An a inigh dakozim gisɨn anefagham, eghtɨ tina aven izɨva angazangarimɨn ganam. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Matyu 10:26; Luk 12:2\xt*\x*Kamaghɨra mogomer biziba da gɨn azenan otivigham. Eghtɨ bizir amigha aveziba da uaghan gɨn azenan otivigham. \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Matyu 13:12; 25:29; Luk 19:26\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ ia deraghvɨra akar kam baragh. Gumazitam o amizitam Godɨn akabagh foghtɨ, God uan akabar fofozir igharaziba a danɨngam, eghtɨ a Godɨn akar avɨribagh fogham. Eghtɨ Godɨn akabagh foghan aghuazir gumazim o amizim, an fofozir muziarim God a dam a inigham.” \s Tinara a Iesusɨn amebam ko doziba? \r (Matyu 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Ezɨ Iesusɨn amebam ko doziba an ganasa izi. Ezɨ gumazamiziba bar anekufa, kamaghɨn amizɨ, me an boroghɨra mangan ibura. \v 20 Ezɨ mav Iesus mɨgɨa ghaze, “Nɨn amebam ko doziba muna azenan tuivighav ikia nɨn ganasa.” \p \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt Luk 6:47; 11:28; Jon 14:21\xt*\x*Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Tina Godɨn akam baragha an gɨn zui, me nan amebam ko doziba.” \s Iesus mɨgeima amɨnir ekiam areme \r (Matyu 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Dughiar mamɨn, Iesus uan suren gumazibav gɨa ghaze, “E dɨpar kam abigh vongɨn mangam.” Egha me botɨn ghuavanega vongɨn zui. \v 23 \x - \xo 8:23 \xo*\xt Matyu 8:24; Mak 4:37\xt*\x*Me ghuava, Iesus pariam an azima an akui. Ezɨ amɨnir ekiam amozim sara dɨpamɨn oto, ezɨ dɨpam men bot bar a gizɨfa. Kamaghɨn amizɨ me osɨmtɨzir ekiamɨn aven iti. \p \v 24 \x - \xo 8:24 \xo*\xt Matyu 8:25; Mak 4:38\xt*\x*Ezɨ suren gumaziba ghuava a gaghuragha a mɨgɨa ghaze, “Gumazir Ekiam, nɨ dɨkafigh! E ovengam!” Ezɨ a dɨkavigha amɨnim ko dɨpar puvɨra ingarim akar gavgavimɨn aning mɨgei. Ezɨma amɨnim ko dɨpam aremegha amɨragha iti. \p \v 25 Ezɨ a kamaghɨn uan suren gumazibar azara, “Ian nɨghnɨzir gavgavim managh iti?” \p Ezɨ me atiatia, nɨghnɨzir avɨribagh amuava, uarira uarir azangsɨsi, “Kar gumazir manmaghɨn amizim? A mɨgeima, amɨnim ko dɨpam an akam barasi!” \s Iesus gumazir mamɨn // duar kuraba batoke \r (Matyu 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Iesus uan suren gumaziba ko botɨn ghuava Gerasan Distrighɨn otifi, a Galilin Dɨpar Akaremɨn vongɨn iti. \v 27 Egha Iesus bot ategha azenan izima, nguibar ekiar kamɨn itir gumazir duar kuraba apazazim a bato. A fomɨra iniba itir puvatɨgha dɨpenibar aven itir puvatɨ, a gumazir ovengezibar dagɨar mozir toribar aven iti. \v 28-29 Egha duar kurar kam dughiar avɨribar an suigha anekurima a daghiri. Egha uaghan an dafariba ko sueba me senbar da ike, ezɨ an garir gumaziba an boroghɨra ikiava an gari, ezɨ duar kurar kam a gamima a uan senba aghorava, ara ghua gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn iti. Ezɨ Iesus duar kuram batogha ghaze, nɨ gumazim ategh azenan izɨ. Ezɨ a Iesusɨn apigha, arava Iesusɨn dagaribar apengan irɨgha pamtem dɨa mɨgei, “Nɨ tizim na damuasa, Iesus, Godɨn Bar Pɨn Itimɨn Otarim? Kɨ nɨn azangsɨsi nɨ arazir kuratam na damuam markɨ!” \p \v 30 Ezɨ Iesus an azara, “Nɨn ziam tina?” \p Duar kurar avɨriba an aven iti. Kamaghɨn amizɨ, a kamaghɨn mɨgei, “Avɨriba.” \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xo*\xt Akar Mogomem 9:11\xt*\x*Ezɨ duar kuraba kamaghɨn Iesus gaghoravɨra iti, “Nɨ e batuegh e amadaghtɨma e torir mɨngariba puvatɨzir kamɨn mangan markɨ.” \p \v 32 \x - \xo 8:32 \xo*\xt Matyu 8:30; Mak 5:11\xt*\x*Dughiar kamɨn, dar bɨzir ekiar maba mɨghsɨar mɨriamɨn roghɨra ikiava api. Ezɨ duar kuraba Iesus gakaghora ghaze, “Nɨ en amamangatɨghtɨ e mangɨ dar munabar aven mangeka.” Ezɨ a men amamangatɨzɨ me zui. \v 33 Ezɨ duar kuraba gumazim ategha azenan iza dabar aven ghue. Ezɨ dar bɨzir kam ara ghua davarir kuram giraghuegha dɨpam amegha ariaghire. \v 34 Ezɨ dabar garir gumaziba garima bizir kaba otivizɨ, me ara ghua nguibar ekiamɨn bizir kabar gun mɨgeima, nguibar azenan roghɨra itiba saram orasi. \v 35 Ezɨ gumazamiziba ganasa izi, bizir tizimram oto? Egha me Iesus bagha iza garima, gumazir duar kuraba ategha azenan izezim, a Iesusɨn dagarimɨn mɨn aperaghav iti. A korotiaba aghuizɨ an nɨghnɨzim ua dera. Kamaghɨn amizɨ me atiatingi. \v 36 Ezɨ ikia bizir kamɨn ganizir darazi gumazamizibagh eghara ghaze, Iesus duar kuraba apazazir gumazim gamizɨ a ua dera. \p \v 37 Ezɨ gumazamizir Gerasan Distrighɨn itiba puvɨra atiatia, egha Iesusɨn azangsɨsi, “Nɨ e ategh danganir igharazitamɨn mangɨ.” Ezɨ a botɨn ghuavanabogha uamategha ghu. \p \v 38 Ezɨ duar kuraba ataghizir gumazir kam Iesusɨn azangsɨgha uaghan an gɨn mangasa, ezɨ Iesus anemadagha, a mɨgɨa ghaze, \v 39 “Nɨ uamategh uan nguibamɨn mangɨ, egh God nɨ gamizir biziba bar me mɨkɨm.” Ezɨ gumazim uamategha ghua nguibam garuava Iesus a gamizir biziba bar dar gun mɨgei. \s Iesus aremezir guivir mam gamizɨ a ua dɨkafi, egha amizir an korotiamɨn suirazim gamizɨma a ua dera \r (Matyu 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Iesus uamategha Galilin Dɨpar Akaremɨn vongɨn izezɨma, gumazamiziba a izɨ me bativasa me a bagha oragha a mɨzua iti. \v 41-42 \x - \xo 8:41-42 \xo*\xt Matyu 9:18; Mak 5:22\xt*\x*Ezɨ gumazir mam, an ziam Jairus, a God ko mɨgeir dɨpenimɨn gumazir dapanim. An guivir vamɨra an azenir 12plan boroghɨra ghugha, aremeghasava ami. Kamaghɨn amizɨ a iza Iesusɨn dagarimningɨn boroghɨn irɨ. Egha uan dɨpenimɨn mangasa Iesus gakaghori. Ezɨ Iesus ghuavɨra itima maburan avɨrim bar an okarigha kaghɨra uari dɨkabɨri.\f + \fr 8:41-42 \fr*\ft An guivir vamɨra, a 12plan azenibar boroghɨra ghu, kamaghɨn amizɨ, e ghaze, an azenir 12plan boroghɨra ghu.\ft*\f* \v 43 Ezɨ amizir 12plan azenibar ghuzim batir arɨmariam itir mam, gumazitam an akuraghtɨ a deraghan kogham. \v 44 \x - \xo 8:44 \xo*\xt Matyu 9:20; Mak 5:28\xt*\x*A Iesusɨn gɨn izava an korotiar avɨzimɨn suirazɨ, an ghuzir arɨmariam zuamɨra dutugha ghu. \v 45 Ezɨ Iesus azara, “Tina nan suira?” \p Ezɨ me bar uarir tiragha, ezɨ Pita ghaze, “Gumazir Ekiam, gumazamiziba bar nɨ akuvagha nɨ adughadusi.” \p \v 46 \x - \xo 8:46 \xo*\xt Mak 5:30; Luk 6:19\xt*\x*Ezɨ Iesus ghaze, “Kɨ kamaghɨn fo, gumazim nan suirazɨma gavgavim na ategha azenan ghu.” \p \v 47 Ezɨma amizim uabɨra uabɨn gara fo, a modoghan kogham. Egha atiatim sara iza Iesusɨn guamɨn degiaghirɨgha, gumazamizibar damazibar mɨgɨa ghaze, nan arɨmariam gɨvaghasa, kɨ Iesusɨn korotiamɨn suira, ezɨ nan arɨmariam zuamɨra gɨfa. \v 48 \x - \xo 8:48 \xo*\xt Luk 7:50\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nan guivim, nɨ navim bar amɨragh ikɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan iti. Kamaghɨn amizɨ, nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨ gamizɨma nɨ dera. Nɨ navir amɨrizim sara mangɨ.” \p \v 49 Iesus mɨgɨavɨra itima, gumazir mam God ko mɨgeir dɨpenimɨn garir gumazir dapanim Jairusɨn dɨpenimɨn ikegha, Jairus bagha izi. Egha kamaghɨn Jairus mɨgei, “Nɨn guivim areme. Ezɨ nɨ ua ingangarim tisa danɨngan markɨ.” \p \v 50 Ezɨ Iesus kamaghɨn oregha, Jairus mɨgɨa ghaze, “Nɨ atiatingan markɨ. Pura nɨghnɨzir gavgavim ikɨ, eghtɨ nɨn guivim ua deragham.” \v 51 Egha a Jairusɨn dɨpenimɨn otogha, ua tavɨn amamangatɨghtɨma an an gɨn aven mangan an aghua, egha a Pita, ko Jon, ko Jems ko guivimɨn amebam koma afeziam, a merara inigha dɨpenimɨn aven ghue. \v 52 \x - \xo 8:52 \xo*\xt Luk 7:13; Jon 11:11-13\xt*\x*Dughiar kamɨn gumazamiziba bar, me uan evaribav sogha azia iti. \p Ezɨ Iesus me mɨgɨa ghaze, “Azir akam atakigh. Guivim aremezir puvatɨ. An akui.” \v 53 Me fo, guivim areme, kamaghɨn amizɨ me an ingaravati. \v 54 \x - \xo 8:54 \xo*\xt Luk 7:14; Jon 11:43\xt*\x*Ezɨ Iesus guivimɨn dafarimɨn suiragha a mɨgɨa ghaze, “Nan borim, nɨ dɨkafigh!” \v 55 Ezɨ an duam uamategha izezɨma, a zuamɨra dɨkavigha tu. \p Ezɨ Iesus me mɨgɨa ghaze, “Ia daghetam a danɨngigh.” \v 56 \x - \xo 8:56 \xo*\xt Mak 7:36; Luk 5:14\xt*\x*Ezɨ an amebam ko afeziam bar aguaghfa. Ezɨ a kamaghɨn mɨgɨa aning abɨra, gua otozir bizir kamɨn gun gumazitam mɨkɨman markɨ. \c 9 \s Iesus 12pla gumaziba amangi \r (Matyu 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xo*\xt Matyu 10:1; Mak 3:13-15\xt*\x*Iesus uan suren gumazir 12plan diazɨma, me a bagha izezɨ, a duar kuraba batoghamin gavgavim ko gumazamiziba itir arɨmariaba akɨramin gavgavim sara me ganɨngi. \v 2 Egha me amaga ghaze, ia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam akun, egh gumazamizibar arɨmariaba akɨrmɨghtɨ me ua deragham. \v 3 \x - \xo 9:3-5 \xo*\xt Luk 10:4-11\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨsɨva bizitam inian markɨ, mɨtariba, dagheba, dagɨaba, ko siotɨn ia gɨn daghuamin tam inian markɨ. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Matyu 10:11; Mak 6:10\xt*\x*Ia kamaghɨn damigh, dɨpenir ia aven zuir manam, ia dɨpenir kamra ikɨ, mangɨ dughiar ia nguibar kam ataghɨraghamim. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Matyu 10:14; Mak 6:11; Aposel 13:51\xt*\x*Eghtɨ gumazamiziba ia gifueghan koghtɨ, dughiar ia men nguibam ataghɨraghamim, ia uan dagaribar mɨneziba apɨsigh, eghtɨ me fogh suam, arazir me amizir kam, a derazir puvatɨ.”\f + \fr 9:5 \fr*\ft Judabar arazim kara, nɨ me baraghan koghtɨma, me nɨn sagh, uan dagarir asuaba mɨneziba apɨzighɨva nɨ ategh igharagh mangam. Ezɨ en arazim kamakɨn, kɨ nɨ mɨkɨmtɨ nɨ na baraghan koghtɨ, kɨ apem apɨrigh uan tuavim gighuvagh, suam, kɨ nɨn sagham.\ft*\f* \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Mak 6:12\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba nguibabar ghuava, Akar Aghuim akura egha arɨmariar gumazamizibagh amima me ghuamazi. \s Herot foghasa, Iesus a tinara \r (Matyu 14:1-2; Mak 6:14-16) \p \v 7-8 \x - \xo 9:7-8 \xo*\xt Matyu 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\xt*\x*Ezɨ Herot, gavmanɨn dapanim, a bizir Iesus amiba baraghizɨma da ghuavɨra iti. A fo, marazi ghaze, Jon aremegha ua dɨkafi, ezɨ marazi ghaze, Elaija oto, ezɨ marazi ghaze, Godɨn akam inigha izir gumazir mam fomɨra ikegha aremegha ua dɨkafi. Kamaghɨn amizɨma, Herot bar nɨghnɨzir avɨribagh ami. \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Luk 23:8\xt*\x*Egha Herot kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Jonɨn fɨrim atu. Ezɨ tina bizir kabagh amima me dar gun mɨgei?” Egha a Iesusɨn ganasa. \s Iesus dagheba 5,000ɨn gumazibagh anɨdi \r (Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-13) \p \v 10 Ezɨ Iesusɨn aposelba uamategha izegha, bizir me amizibar gun a mɨgei. Ezɨ a me inigha me uarira nguibar mam an ziam Betsaidan ghue. \v 11 Ezɨ gumazir bɨzir avɨrim a gɨfoghava an gɨn zui. Ezɨ Iesus me gifuegha, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn gun me mɨgɨava, gumazamizibar arɨmariaba akɨri. \v 12 \x - \xo 9:12 \xo*\xt Matyu 14:15; Mak 6:35-36; Jon 6:5\xt*\x*Bar guaratɨzimɨn Iesusɨn 12plan aposelba a bagha izegha kamaghɨn a mɨgei, “E gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn iti. Nɨ gumazamiziba amadaghtɨ, me danganir kamɨn itir nguibaba ko nguibar roghɨra itibar mangɨva, uari bagh dagheba ko dakuamin danganiba buri.” \p \v 13 Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Ia uari daghetaba me danɨng.” \p Ezɨ me kamaghɨn mɨgei, “E bar bretɨn rubuzir 5pla ko osirir pumuningra iti. Egh e mangɨ gumazir avɨrir kaba bagh dagher tabagh ivezeghan koghtɨ, dagheba bar otevegham.” \v 14 (Dughiar kam gumazibar dɨbobonim, 5,000 boroghɨn ghu.) \p Ezɨ Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Ia me mɨkɨmtɨ me 5pla ten, 5pla tenɨn okoruabar dapighirɨ.” \v 15 Ezɨ suren gumaziba kamaghɨram amizɨma, gumazamiziba bar apia. \v 16 Ezɨ Iesus bretɨn rubuzir 5pla ko osirir pumuning inigha kogha overiamɨn gara Afeziar Ekiam mɨnabagha, bretba ko osirimning apɨrigha gumazamizibar anɨngasa uan suren gumazibagh anɨngizɨ me me ganɨdi. \v 17 Ezɨ gumazamizir kaba bar amegha, naviba bar izɨfa. Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba, dagher nar me ataghiziba, me da inigha 12plan akɨrabagh aghuizɨma da bar izefe. \s Pita Iesusɨn gun mɨgɨa ghaze, a tina \r (Matyu 16:13-19; Mak 8:27-29) \p \v 18 \x - \xo 9:18 \xo*\xt Matyu 16:13; Mak 8:27\xt*\x*Dughiar mamɨn Iesus uabɨra Afeziam ko mɨgeima, an suren gumaziba a ko itima, a men azara, “Gumazamiziba tina na garɨsi?” \p \v 19 \x - \xo 9:19 \xo*\xt Matyu 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Marazi ghaze, nɨ Jon, Gumazamiziba Ruer Gumazim, ezɨ marazi ghaze, nɨ Elaija, ezɨ marazi ghaze, Godɨn akam inigha izir gumazir fomɨra itir mam aremegha ua dɨkafi.” \p \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Matyu 16:15-16; Mak 8:29; Jon 6:68-69\xt*\x*Ezɨ Iesus men azara, “Ezɨ ia? Ia uari ghaze kɨ tina?” \p Ezɨ Pita an akam ikaragha ghaze, “Nɨ Godɨn izezir Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.” \s Iesus ghaze, an aremegh // ua dɨkavigham \r (Matyu 16:20-28; Mak 8:30--9:1) \p \v 21 Iesus mɨgɨrɨgɨar gavgavim uan suren gumazibagh anɨga ghaze, ia nan gun tavɨn mɨkɨman markɨ. \v 22 \x - \xo 9:22 \xo*\xt Matyu 16:21; 17:22; Mak 8:31; 9:31; Luk 9:44; 18:32-33\xt*\x*Egha a kamaghɨn mɨgei, “Gumazamizibar Otarim bar mɨzazir ekiaba ko osɨmtɨziba iniam. Eghtɨ Judabar gumazir aruaba koma ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me an aghuaghɨva a mɨsueghtɨ an aremegham. Egh dughiar mɨkezimɨn a ua dɨkavigham.” \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Matyu 10:38; 16:24; Mak 8:34; Luk 14:27\xt*\x*Egha a bar moghɨra me mɨgɨa ghaze, “Gumazitam o amizitam nan gɨn izɨsɨ, a ifongezir biziba gɨn amadagh uan ter ighuvim zurara a gisaghpugh nan gɨn izɨ. \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Matyu 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\xt*\x*Gumazamizir manam uan ikɨrɨmɨrim suiraghsɨ nɨghnɨghtɨ, an ikɨrɨmɨrim gɨvagham. Eghtɨ gumazamizir manam na bagh uan ikɨrɨmɨrim ateghɨva, uan ikɨrɨmɨrim iniam. \v 25 \x - \xo 9:25 \xo*\xt Matyu 16:26; Mak 8:36\xt*\x*Gumazim o amizim nguazimɨn itir biziba bar da inigh, a gɨn oveghtɨ, bizir kaba manmaghɨn an akuragham? Bar puvatɨ. \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt Matyu 10:33; Mak 8:38; Luk 12:9; 2 Timoti 2:12\xt*\x*Tina nan ziam ko nan Akar Aghuimɨn gun mɨkɨman aghumsɨghtɨ, gɨn Gumazamizibar Otarim uan afeziamɨn boroghɨn ikeghɨva Godɨn damazimɨn zuezir enselba ko Godɨn angazangarim sara izighirɨva, uaghan men aghumsɨgham. \v 27 Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia kagh tuivighav itir darasi, ian tarazi oveghan kogham. Ia ikɨvɨra ikɨ gantɨma, God Bizibagh Ativamin Dughiam otogham.” \s Iesusɨn mɨkarzim igharagha gari \r (Matyu 17:1-13; Mak 9:2-13) \p \v 28 \x - \xo 9:28-35 \xo*\xt 2 Pita 1:17-18\xt*\x*Iesus bizir kabav kemezɨ, 8plan dughiaba gɨvazɨma, a gɨn Pita, ko Jon, ko Jems inigha me God ko mɨkɨmasa mɨghsɨar ekiar mamɨn ghuavanabo. \v 29 Egha a God ko mɨgeima, an guamɨn ganganim ragha igharagha oto. Ezɨ an korotiaba bar ghurghurigha onɨmarimɨn mɨn taghtasi. \v 30 Gumazir pumuning, Moses ko Elaija, \v 31 \x - \xo 9:31 \xo*\xt Matyu 17:3; 17:9; Mak 9:4; 9:9; Luk 9:22; 13:33\xt*\x*aning Afeziar Ekiamɨn angazangarimɨn aven ikia, egha Iesus ko uariv gei. Me Iesus nguazir kam ataghɨragham koma bizir a Jerusalemɨn damuamin bizibav gei. \v 32 \x - \xo 9:32 \xo*\xt Matyu 17:2-3; Mak 9:2-4; Jon 1:14; 2 Pita 1:16-18\xt*\x*Pita uan namakamning ko pariam men azima me akui, me osegha Iesusɨn angazangarir gavgavimɨn ganigha uaghan gumazir pumuningɨn gari, aning a ko tughav iti.\f + \fr 9:32 \fr*\ft Bizir otozir kam ti dɨmagarimɨn oto.\ft*\f* \v 33 Ezɨ gumazimning an ataghɨrazima Pita kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, bar deragha e kagh iti! E purirpenir pumuning ko mɨkezimɨn ingaram. Nɨ bagh tam, Moses bagh tam, egh Elaija bagh tam.” (Pita akar kam mɨgɨa, egha uabɨ mɨgɨrɨgɨar a mɨkemezir kam gɨfozir puvatɨ.) \p \v 34 A mɨgɨavɨra itima, ghuariar mam otogha me avara, ezɨ me ghuariamɨn aven ghua bar atiatingi. \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Aisaia 42:1; Matyu 3:17; 12:18; 17:5; Mak 1:11; 9:7; Luk 3:22\xt*\x*Ezɨ tiarir mam ghuariamɨn tongɨn otogha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kar nan Otarim, kɨ a ginaba. Ia anarɨram oragh!” \v 36 Tiarir kam mɨkemegha gɨvazɨma, me Iesusɨn garima a uabɨra iti. Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba bizir me ganizimɨn gun gumazitam mɨkemezir puvatɨ. \s Otarir mam, duar kuram a gapazazɨma Iesus a batoke \r (Matyu 17:14-23; Mak 9:14-32) \p \v 37 Egha me amɨmzaraghan mɨghsɨam ategha izaghirima, gumazamizir avɨrim iza tuavimɨn a bato. \v 38 Ezɨ gumazir mam men torimɨn ikia dei, “Tisa, kɨ nɨ gakaghori, nan otarir bar vamɨra iti, kamaghɨn amizɨ nɨ an ganigh. \v 39 Duar kuram an aven ikia a gamima a zuamɨra ara dei. Egha anekurima a nguazim gɨra puv nɨsi. Ezɨma pupuviba an akamɨn otifi. Duar kurar kam dughiar mabar an ikia bar pazava a gamuava, anetaghɨrazir puvatɨ. \v 40 Kɨ a batoghasa nɨn suren gumazibagh aghori. Ezɨ me a damuan ibura.” \p \v 41 Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Oio, kɨ bar amɨra, ia dughiar kamɨn itir gumazamiziba, ia nɨghnɨzir gavgaviba puvatɨ, ian araziba ko nɨghnɨziba bar derazir puvatɨ. Dughiabar manmaghɨn, kɨ ia ko ikɨ egh ian osɨmtɨziba ateram? Nɨ uan otarim inigh kagh izɨ.” \v 42 Ezɨ otarim izavɨra itima, duar kuram an ekunizɨma a nguazim girɨgha uam aguava egha puv nɨsi. Ezɨ Iesus duar kuram batoghezɨma, a borim ataghizɨ a dera. Ezɨ Iesus a inigha uam an afeziam ganɨngi. \v 43 Ezɨ gumazamiziba bar Godɨn gavgavimɨn ganigha dɨgavir kuram gami. \p Me bar puv Iesus amizir bizibagh nɨghnɨzima, a uan suren gumazibav gei, \v 44 \x - \xo 9:44 \xo*\xt Matyu 16:21; 17:22; Mak 8:31; 9:31; Luk 9:22; 18:32-33\xt*\x*“Ia deraghvɨra na baraghtɨ, kɨ bizitam ia mɨkɨmasa. Me Gumazamizibar Otarim isɨ gumazir kurabar dafarim darɨgham.” \v 45 \x - \xo 9:45 \xo*\xt Mak 9:32; Luk 2:50; 18:34\xt*\x*Ezɨ me mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ. A men modo, kamaghɨn amizɨ me a gɨfozir puvatɨgha an azangsɨghan atiatingi. \s Tina ziar ekiam iniam \r (Matyu 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 \x - \xo 9:46 \xo*\xt Luk 22:24\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba uarira uari adoghodogha ghaze, tina men dapanimɨn ikiam. \v 47 Me mɨgeima, Iesus men nɨghnɨzibagh fogha borim inizɨ, borim an mɨn tughav iti. \v 48 \x - \xo 9:48 \xo*\xt Matyu 10:40; 23:11-12; Mak 9:37; Luk 10:16; Jon 12:44; 13:20\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Gumazitam o amizitam na gɨnɨghnɨgh egh borir dozir kamagh garitam inigh an akuragham, kamaghɨn a na inigha nan akurvasi. Egha tina nan akurvasi, a nan Afeziar na amadazimɨn akurvasi. Kamaghɨn amizɨ, tina ian tongɨn ziam puvatɨ, a ziar ekiam iniam.” \s Tina ian apanim gamir puvatɨ, a ian anav \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 \x - \xo 9:49 \xo*\xt Dɨboboniba 11:28; Mak 9:38\xt*\x*Ezɨ Jon Iesus mɨgei, “Tisa, e garima gumazir mam nɨn ziamɨn duar kuraba batosi. E fo, a en mav puvatɨ, ezɨ e an anogoroke.” \p \v 50 \x - \xo 9:50 \xo*\xt Matyu 12:30; Luk 11:23\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Tina ian apanim gamir puvatɨ, a ian anav. Eghtɨ, ia an anogoroghan markɨ.” \ms Iesus uan suren gumaziba ko Jerusalemɨn zui \mr (Sapta 9:51--19:28) \s Samarian gumazamiziba Iesus men nguibamɨn izan me an aghua \p \v 51 \x - \xo 9:51 \xo*\xt Mak 10:32; 16:19\xt*\x*God Iesus inigh uan Nguibamɨn ghuavanangamin dughiam roghɨra izezɨma, Iesus Jerusalemɨn mangasa nɨghnɨzim gamigha iti. \v 52 Egha uan mɨgɨrɨgɨar gumazir maba amangizɨma, me akam inigha faragha ghue. Me Samarian nguibar mamɨn a bagha bizibar akɨrasa ghue. \v 53 \x - \xo 9:53 \xo*\xt Jon 4:9\xt*\x*Ezɨ gumazamizir nguibar kamɨn itiba fo, Iesus Jerusalemɨn zui, kamaghɨn amizɨma me Iesus inian aghua.\f + \fr 9:53 \fr*\ft Samarian gumazamiziba, me Gerasen Mɨghsɨamɨn uari akuva God bagha ofa gamua Godɨn ziam fe. Ezɨ Judaba Jerusalemɨn nguibamɨn ghuava ofa gamua Godɨn ziam fe. Nɨ Jon 4:20ɨn gan. Samarian gumazamiziba ghaze, Judaba deravɨra Ekiamɨn ziam fer arazimɨn gɨn zuir puvatɨ. Kamaghɨn, me dughiar kam Iesusɨn akurvaghan aghua.\ft*\f* \v 54 \x - \xo 9:54 \xo*\xt 2 Atriviba 1:9-16\xt*\x*Ezɨ suren gumazimning, Jems ko Jon bizir kabar ganigha an azara, “Ekiam, nɨ ifueghtɨma e Godɨn Nguibamɨn itir avim bagh diaghtɨma a izighirɨva gumazamizibar isigham.” \v 55 Ezɨ Iesus raghava aningɨn atari. \v 56 Egha me nguibar igharazimɨn ghue. \s Iesusɨn gɨn mangamin ivezim \r (Matyu 8:19-22) \p \v 57 Iesus uan suren gumaziba ko tuavimɨn zuima, gumazir mam Iesus mɨgei, “Nɨ danganir manamɨn mangam, kɨ uaghan nɨ ko mangam.” \p \v 58 Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Afiar atiaba nguazir toribar itima, kuaraziba mɨkonibar iti, ezɨ Gumazamizibar Otarim dakuamin danganiba puvatɨ.” \p \v 59 Egha Iesus gumazir igharazim mɨgei, “Nan gɨn izɨ.” \p Ezɨ gumazim an akam ikaragha ghaze, “Ekiam, nɨ faragh nan amamangatɨghtɨ, kɨ mangɨ uan afeziam mozim dafaka.” \p \v 60 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Markɨ. Gumazir ovengeziba uari uan gumazir kuaba afɨ. Nɨ mangɨva God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam akunam.” \p \v 61 \x - \xo 9:61 \xo*\xt 1 Atriviba 19:20\xt*\x*Ezɨ gumazir mam ua Iesus mɨgɨa ghaze, “Ekiam, kɨ nɨn gɨn mangam. Nɨ faragh nan amamangatɨghtɨ, kɨ mangɨ uan adarazir ganika.” \p \v 62 Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Tav itazim kuazagh egh raghɨrɨgh gɨn ganam, a God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ingaran kogham.” \c 10 \s Iesus 72plan gumaziba amangizɨ me ghua an ingangarim gami \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xo*\xt Matyu 10:1; Mak 6:7\xt*\x*Egha bizir kabar gɨn Ekiam 72plan gumazir igharaziba mɨsevegha pumuning pumuning faragh nguibar ekiaba ko danganir a mangasa nɨghnɨzibar me amadi.\f + \fr 10:1 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba kamaghɨn nɨghnɨsi, gumazir Iesus amadazibar dɨbobonim, a 72 puvatɨ. Me ghaze, men dɨbobonim 70ra. Eghtɨ namba 70, a Luk 10:1ɨn ikɨtɨ, eghtɨ Luk 10:17 uaghan, namba 70 an ikɨ.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 10:2 \xo*\xt Matyu 9:37-38; Jon 4:35; 2 Tesalonika 3:1\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Dagher bar avɨrim anigha gɨvagha azenimɨn iti. Ezɨ ingangarir gumazamizir da iniamin avɨriba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia azenir kamɨn ghuavimɨn azangsɨghtɨ, a ingangarir gumazamizibar amangɨtɨ, me an azenimɨn mangɨ dagheba iniam. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Matyu 10:16\xt*\x*Ia mangɨ! Kɨ sipsipɨn nguziba afiar atiabar torimɨn iti moghɨn ia amadazɨ ia zui. \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt 2 Atriviba 4:29\xt*\x*\x - \xo 10:4-11 \xo*\xt Matyu 10:7-14; Mak 6:8-11; Luk 9:3-5\xt*\x*Egh dagɨaba azuir mɨtarim ko beghiam ko dagarir asuaba inian markɨ. Eghtɨ gumazitam tuavimɨn ia batoghɨva dughiam ia danɨngtɨ, ia a ikaraghan markɨ. \p \v 5 “Egh ia dɨpenitamɨn aven mangɨ egh faragh kamaghɨn mɨkɨm suam, navir amɨrizim ia ko iti. \v 6 Eghtɨ gumazir navir amɨrizim kagh ikɨtɨ, ia navir amɨrizim an ikɨ. Puvatɨghtɨ, ian navir amɨrizim ua ia bagh izegham. \v 7 \x - \xo 10:7 \xo*\xt Matyu 10:10-11; 1 Korin 9:14; 10:27; 1 Timoti 5:18\xt*\x*Guizbangɨra, ingangarir gumazamiziba uan ivezim isi. Kamaghɨn amizɨ ia dɨpenir kamɨn aven ikɨ, dagheba ko dɨpar tizir me ia ganɨdiba, ia dar amɨ. Egh dɨpenir mamɨn ikegh mamɨn mangan markɨ. \p \v 8 \x - \xo 10:8 \xo*\xt 1 Korin 10:27\xt*\x*“Egh ia nguibar ekiamɨn aven mangɨghtɨma, me ia inigh tizim ia danɨngtɨ, ia puram anemɨ. \v 9 Egh ia arɨmariaba itir darazir amightɨ me ghuamagheghtɨ, ia kamaghɨn me mɨkɨm, God Bizibagh Ativamin Dughiam roghɨra ize. \v 10-11 \x - \xo 10:10-11 \xo*\xt Matyu 10:14; Luk 9:5; Aposel 13:51; 18:6\xt*\x*Egh ia nguibar ekiatamɨn aven mangɨtɨma, me ia inighan koghtɨma, ia tuavir dozibar aven mangɨ mɨkɨm suam, ‘Ian nguibar ekiamɨn nguaziba en dagaribar poghezɨ, e da dɨsi, eghtɨ ia kamaghɨn ganigh fogh suam, ia amizir arazir kam, a derazir puvatɨ. Egh ia fogh suam, God Bizibagh Ativamin Dughiam roghɨra ize.’ \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Jenesis 19:24-28; Matyu 10:15; 11:24\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, osɨmtɨzir nguibar kam iniamim, an osɨmtɨzir Sodom inizim gafiragham.” \s Gumazamizir navim gɨrazir puvatɨziba bar ikuvigham \r (Matyu 11:20-24) \p \v 13 \x - \xo 10:13 \xo*\xt Aisaia 23:1-18; Esekiel 26:1--28:26; Joel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sekaraia 9:2-4; Matyu 11:21-23\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn uan 72plan gumazibav gei, “Ia Korasinɨn nguibamɨn itir gumazamiziba, iavzika! Ia kuram iniam. Ia Betsaidan nguibamɨn itir adarasi, Iavzika! Ia bar ikuvigham. Gumazitam Tairɨn nguibam ko Saidonɨn nguibamɨn ghua, mirakelɨn kɨ amiziba men tongɨn dagh amighai, Tair ko Saidonɨn itir darazi ti fomɨra navibagh iragha, azir adiariba aghuigha, averenim gapiava a gurua, egha uan arazir kamɨn uari akakagha ghaze, me uan arazir kuraba ataki. \v 14 Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, osɨmtɨzir ia iniamim, an osɨmtɨzir Tair ko Saidon iniamim gafiragham. \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Aisaia 14:13-15\xt*\x*Ezɨ ia Kaperneamɨn nguibamɨn itir darasi, ia ghaze, ia uari fegh Godɨn Nguibamɨn ikiam, a? Bar puvatɨ, God ia akunightɨ ia Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram. \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Matyu 10:40; Mak 9:37; Luk 9:48; Jon 5:23; 13:20\xt*\x*“Tina ia barasi a uaghan na barasi, tina ia barazir puvatɨ a uaghan na barazir puvatɨ. Egha tina na barazir puvatɨ, a nan Afeziar na amadazim uaghan a barazir puvatɨ.” \s 72plan gumaziba uamatenge \p \v 17 Ezɨ 72plan gumaziba ua iza bar akuegha kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, e nɨn ziam dɨborima duar kuraba en akabar mɨrara zui.” \p \v 18 \x - \xo 10:18 \xo*\xt Jon 12:31; 16:11; Akar Mogomem 9:1; 12:8-9\xt*\x*Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “Kɨ Satanɨn garima a ira onɨmarimɨn mɨn Godɨn Nguibamɨn tagha gɨfa. \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Onger Akaba 91:13; Mak 16:18; Aposel 28:5\xt*\x*Ezɨ kɨ gavgavim ia ganigha gɨfa, eghtɨ ia kuruziba ko tuighakabagh isɨn daruva da dɨkɨva, egh uan apanibar gavgavim a gɨvagham. Eghtɨ me bizir kuratam ia damuan iburagham. \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Ua Me Ini 32:32; Aisaia 4:3; Daniel 12:1; Matyu 7:22; Filipai 4:3; Hibru 12:23; Akar Mogomem 3:5; 21:27\xt*\x*Eghtɨ duar kuraba ian akam mɨrara ghuzir bizim bagh akongan markɨ. God uan Nguibamɨn ian ziaba osirizir bizim baghɨva ia akong.” \s Iesus bar akuegha uan Afeziam mɨnabi \r (Matyu 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ezɨ dughiar kamra, Godɨn Duam Iesus gamima a bar akongegha kamaghɨn mɨgei, “Afeziam, nɨ nguazim ko overiam gativazir Ekiam! Nɨ fofozim ko nɨghnɨzir aghuiba itir gumazamiziba bizir kaba men modo, egha boribar mɨn itir gumazamizibar aka. Kamaghɨn amizɨ kɨ nɨ mɨnaba. Guizbangɨra Afeziam, nɨ uan ifongiamɨn kamaghɨn ami.” \p \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Matyu 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nan Afeziam biziba bar da isa nan dafarim gatɨ. Ezɨ gumazitam Otarim gɨfozir puvatɨ. Afeziam uabɨra a gɨfo. Egha tav Afeziam gɨfozir puvatɨ. Otarim uabɨra, ko gumazir Otarim ifuegha Afeziam isa men akaziba, merara Afeziam gɨfo.” \v 23-24 \x - \xo 10:23-24 \xo*\xt Matyu 13:16-17; 1 Pita 1:10\xt*\x*Egha a ragha uan suren gumazibar gara kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazir avɨriba ko gumazamizir aghuir avɨriba, me ia datɨrɨghɨn garir bizibar ganamin ifongiar bar ekiam ikia, me dar ganizir puvatɨ. Egha ia datɨrɨghɨn orazir akar kaba, me da baraghan ifongiar bar ekiam ikia, me tam baraghizir puvatɨ. Ezɨ ia, ian damaziba bizibar gari, kamaghɨn amizɨ ia bar akongegh!” \s Samarian gumazim Judan mavɨn akurazir eghaghanim, Iesus a gami \p \v 25 \x - \xo 10:25 \xo*\xt Matyu 19:16; Luk 18:18\xt*\x*\x - \xo 10:25-28 \xo*\xt Matyu 22:35-40; Mak 12:28-34\xt*\x*Ezɨ dughiar mamɨn, Judan Arazibagh fozir gumazir mam dɨkavigha Iesus gifarasa purama an azara, “Tisa, kɨ manmaghɨn damighɨva zurazurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam?” \p \v 26 Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Akar Gavgavir manam Moses Osirizir Arazibar akamɨn aven iti? Nɨ manmaghɨn an gari?” \p \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Godɨn Araziba 6:5\xt*\x*Ezɨ an a ikaragha ghaze, “Nɨ uan Ekiam, a nɨn God, nɨ bar uan navir averiam ko uan duam ko uan nɨghnɨzim ko uan gavgavim sara bar a gifongegh. Egh uaghan, nɨ uabɨra uabɨ gifongezɨ moghɨn, uan namakabagh ifongegh.” \p \v 28 \x - \xo 10:28 \xo*\xt Ofa Gami 18:5; Nehemia 9:29; Esekiel 20:11-13; Rom 10:5; Galesia 3:12\xt*\x*Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Nɨ bar deragha mɨgei. Nɨ mamaghɨra damigh zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam.” \p \v 29 \x - \xo 10:29 \xo*\xt Luk 16:15\xt*\x*Ezɨ a gumazamizibar damazimɨn deraghasa, kamaghɨn a Iesusɨn azara, “Ezɨ tina nan namakaba?” \p \v 30 Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Gumazim Jerusalem ateghava Jerikon uaghira, egha gumazir kuraba batozɨma, me an korotiaba suegha, puvɨram a mɨsueghava are, egha anetaghizɨma a mɨkɨrɨgha irɨghav iti. \v 31 Ezɨ ofa gamir gumazim tuavir kamra uaghira egha an gara a gitagha zui. \p \v 32 “Kamaghɨra Livain gumazim uaghan iza danganir kamnaghɨra an gara a gitagha zui. \p \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt Jon 4:9\xt*\x*\x - \xo 10:33-34 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 28:15\xt*\x*“Ezɨma Samarian gumazir mam iza danganir gumazir kam itimra izava, an apighava bar an apangkufi. \v 34 Egha a bagha ghua wain ko borem an duaba ruegha da nomke. Egha a gumazim isa uan donki gisɨn anefagha, a inigha ghua daguir dɨpenir mamɨn aven ghugha, deravɨram a gami. \v 35 Egha amɨmzaraghan a dagɨar pumuning dɨpenir ghuavim ganigha ghaze, ‘Nɨ deragh an gan, eghtɨ dughiar kɨ uamategh izamim, kɨ izɨ bizir tizir nɨ uam a gamiziba, kɨ da ikaragham.’ \p \v 36 “Ezɨ nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi, gumazir pumuning ko mɨkezir kabar manam gumazir kuraba mɨsoghezir gumazimɨn namakam?” \p \v 37 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazim a ikaragha ghaze, “Gumazir an apangkuvizim.” \p Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨva kamaghɨra damu.” \s Iesus Maria ko Martan dɨpenimɨn iti \p \v 38 \x - \xo 10:38-39 \xo*\xt Jon 11:1\xt*\x*Iesus uan suren gumaziba ko tuavimɨn ghua nguibamɨn oto. Ezɨ amizir mam, an ziam Marta, a Iesus inigha uan dɨpenimɨn ghu. \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt Jon 12:2-3\xt*\x*Ezɨ an afumimɨn ziam Maria. A Iesusɨn dagarimɨn boroghɨra aperaghav ikiava a barazima a mɨgei. \v 40 Ezɨ Marta ingangarir avɨrim an nɨghnɨzimɨn izi, ezɨ an osɨmtɨzim sara dagher me damamibagh ami. Egha a Iesus bagha iza an azara, “Ekiam, nan afumim na ataghizɨma kɨ uabɨra ingangaribagh ami, ezɨ nɨ na gɨnɨghnɨsi, o? A mɨkemeghtɨma a nan akuragh!” \p \v 41 Ezɨ Ekiam a ikaragha ghaze, “Marta, Marta, nɨ bizir avɨribagh nɨghnɨgha da bagha muriam nɨ dɨghori. \v 42 \x - \xo 10:42 \xo*\xt Onger Akaba 27:4; Matyu 6:33\xt*\x*Nɨ bizir vamɨra bagh nɨghnɨgh. Maria a bizir aghuimra mɨsefe. Ezɨ bizir kam, gumazitam a dama a inighan kogham.” \c 11 \s Iesus God ko mɨgeir arazibar // men sure gami \r (Matyu 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Luk 5:33\xt*\x*Iesus danganir mamɨn ikia God ko mɨkemegha gɨvazɨma, an suren gumazir mam a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, nɨ God ko mɨgeir arazibar en sure damu, mati Jon uan suren gumazibar sure gamizɨ mokɨn.” \p \v 2 \x - \xo 11:2-4 \xo*\xt Matyu 6:9-13\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia God ko mɨkɨmamin dughiamɨn, ia kamaghɨn mɨkɨm: \b \q1 “ ‘En Afeziam, nɨn ziam bar zue, ezɨ arazir kuraba an saghon iti. \q2 Dughiar Nɨ Bizibagh Ativamim, a izɨ. \q1 \v 3 E datɨrɨghɨn damamin dagheba, \q2 nɨ datɨrɨghɨn da isɨ e danɨng. \q1 \v 4 Egh me e gamir arazir kuraba e da gɨn amadi moghɨn, \q2 nɨ en arazir kuraba gɨn amang. \q1 Egh e ateghtɨ, \q2 e osɨmtɨzibar aven ikɨtɨ \q3 bizitam en navim bɨraghtɨ, \q4 e arazir kuratam damuan kogham.’ ” \b \p \v 5-6 Ezɨ Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Ian tongɨn gumazitam namakatam ikɨva, egha dɨmagarir arɨzimɨn a bagh mangɨva kamaghɨn a mɨkɨmam, ‘Namakam, nɨ daghetaba nan akuragh. Nan akar gumazim tuavimɨn iza na batozɨ, kɨ a danɨngamin dagheba puvatɨ.’ \p \v 7 “Eghtɨ, gumazir dɨpenimɨn aven itim kamaghɨn an akam ikaragham, ‘Nɨ ingangarim na danɨngan markɨ. Kɨ tiar akam asaragha gɨfa, egha uan boriba koma akui. Kamaghɨn kɨ dɨkavighɨva bizitam nɨ danɨngan kogham.’ \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Luk 18:1; 18:5\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨgei, dɨpenir ghuavim dɨkavighɨva uan namakam puvatɨzir biziba bar a danɨngam. A bizir kaba uan namakam danɨngan ifongezir puvatɨ, egha an a ganɨngi. An namakam a dɨmvɨra ikian an aghuagha, dɨkavigha iza bizir a bar ifongeziba a ganɨngi.” \p \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Matyu 7:7; Mak 11:24; Jon 15:7; 1 Jon 3:22\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia God ko mɨkɨm, egh biziba bagh an azangtɨ, a da isɨ ia danɨngam. Egh ia biziba bagh ruiva, ia da bativam. Egh ia tiam gafughafughtɨ, God ia bagh tiam kuigham. \v 10 Gumazir Godɨn azaiba, me biziba isi. Ezɨ gumazir biziba bagha ruim da batifi. Eghtɨ gumazir itiam gafughafuzim, God a bagh tiam kuigham. \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xo*\xt Matyu 7:9-10\xt*\x*“Ian boritam uan afeziam, osiriba bagh an azangsɨghtɨma, a ti kuruzitam a danigham? Bar puvatɨ. \v 12 Egh borim tuarir aroriam bagh uan afeziamɨn azangsɨghtɨma, a ti tuighakam a danigham, o? \v 13 Ia afeziar arazir kurabagh amiba, egha ia zurara bizir bar aghuiba uan boribagh anɨdi. Ia deraghvɨra kamaghɨn fogh, guizbangɨra ian Afeziar uan Nguibamɨn itim bar akueghvɨra uan Duam isɨ gumazir a ko mɨgeibar anɨngam.” \s Me ghaze, Iesus duar kuram ko ingari \r (Matyu 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14 Egha Iesus duar kurar gumazim gamima a mɨgeir puvatɨzim batoke. Ezɨ duar kuram anetaghizɨ, gumazir mɨgeir puvatɨzim datɨrɨghɨn mɨgei. Ezɨ gumazamiziba dɨgavir kuram gami. \v 15 \x - \xo 11:15 \xo*\xt Matyu 9:34; 10:25; 12:24\xt*\x*Ezɨ marazi ghaze, “A Belsebulɨn gavgavimɨn duar kuraba batosi, a duar kurabar gumazir dapanim.”\f + \fr 11:15 \fr*\ft Satanɨn ziar mamra kara, Belsebul.\ft*\f* \p \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Matyu 12:38; 16:1; Mak 8:11\xt*\x*Ezɨ marazi Iesus basamasa ghaze, “Nɨ Godɨn gavgavimɨn mirakelɨn arazitam damightɨ, an overiamɨn ikegh izighirɨtɨ, e an ganigh fogham.” \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Matyu 12:25; Mak 3:24; Jon 2:25\xt*\x*Ezɨ Iesus men nɨghnɨzibagh fogha, kamaghɨn me mɨgei, “Kantrin tamɨn gumazamiziba uari tuiragh uarira uariv soghtɨ, men dabirabim ikuvigham. Eghtɨ dɨpenir vamɨran itir darazi uariv sogh, egh uari abigh egh men dabirabim ikuvigham. \v 18 Ia ghaze, kɨ ti Satanɨn gavgavimɨn duar kuraba batosi. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ian azai, Satan uan adarazi ko uari abigh uariv sogh, egh me manmaghɨn tugh gavgavigh bizibar ganamin gavgavim ikiam? Bar puvatɨgham. \v 19 Ia ghaze, kɨ Belsebul da gavgavim isa duar kuraba batosi. Ezɨ tinara ian adarazir akurvazima, me duar kuraba batosi? Ian adarazi amir araziba, darara ian akagha ghaze, ia paza na mɨgei. \v 20 \x - \xo 11:20 \xo*\xt Ua Me Ini 8:19\xt*\x*Eghtɨ kɨ Godɨn Duamɨn gavgavimɨn duar kuraba batoghtɨ, ia kamaghɨn fogh suam, God Bizibagh Ativamin Dughiam ia batogha gɨfa. \v 21 Gumazir gavgavitam mɨdorozir biziba bar da inigh, egh uan dɨpenim bagh gantɨ an biziba bar deraghvɨra ikiam. \v 22 \x - \xo 11:22 \xo*\xt Kolosi 2:15\xt*\x*Eghtɨ gumazitam bar gavgavigh a ko mɨsogh, anebɨragh, an mɨdorozir bizir a gamima a gavgavim ikia mɨsoziba inigh mangɨ, da tuiragh da isɨ gumazir igharazibar anɨngam. \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Matyu 12:30; Mak 9:40; Luk 9:50\xt*\x*Tina nan namakam puvatɨ, a nan apanim. Ezɨ gumazim nan akuragha gumazamiziba akumakuir puvatɨ, gumazir kam men gɨntɨzima me tintinibar zui.” \s Duar kuram uamategha ize \r (Matyu 12:43-45) \p \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Matyu 12:43\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Duar kuram gumazir mam ategha dɨpaba puvatɨzir danganibar arua ikiamin danganiba buri, egha a tam batozir puvatɨgha, egha uabɨ mɨgɨa ghaze, ‘Kɨ uamategh faragha ikezir dɨpenimɨn mangam.’ Egha a uamategha ghua garima, me dɨpenim avizɨ, a bar zuezɨma an itir biziba bar deragha ikia pura iti. \v 25 Egha a uamategha ghua garima, me dɨpenim avizɨ, a bar zuezɨma an itir biziba bar deragha iti. \v 26 \x - \xo 11:26 \xo*\xt Matyu 12:45; Jon 5:14; Hibru 6:4; 2 Pita 2:20\xt*\x*Egh duar kurar kam mangɨ, 7plan duar kurar a gafiragha arazir kurabagh amiba, men aku izam. Egh me mangɨ, dɨpenir kamɨn ikiam. Gumazir kam faragha paza ike, egh a datɨrɨghɨn bar pazavɨra ikiam, eghtɨ an dabirabim, dabirabir a faragha ikezim bar a gafiragh bar ikuvigham.” \s Gumazir manaba bar akuegham? \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Luk 1:28; 1:42; 1:48\xt*\x*Ezɨ Iesus bizir kabav gɨavɨra itima, amizir mam gumazamizibar tongɨn ikia kamaghɨn dɨa mɨgei, “Amizir nɨ bategha oteba nɨ ganɨngizim, a bar akongegh.” \p \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Matyu 7:21; Luk 8:15; 8:21; Jems 1:25\xt*\x*Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Te nan Afeziamɨn akam baragha an gɨn zui, me bar akongegh.” \s Mirakelɨn azangsɨzim \r (Matyu 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Matyu 16:4; Mak 8:12\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba otiva izavɨra itima, Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Datɨrɨghɨn itir gumazamiziba bar ikufi. Me mirakelɨn arazir kɨ damightɨ me ganigh foghamim bagha azangsɨsi. Eghtɨ kɨ arazitam men akakaghsɨ me danighan kogham. God Jona gamizir arazimɨn mɨn, me arazir kamɨn ganam. \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt Jona 1:17; 2:10; 3:4\xt*\x*Fomɨra Jona batozir arazim Niniven nguibar ekiamɨn gumazamizibar aka. Kamaghɨra, Gumazamizibar Otarim datɨrɨghɨn itir gumazamiziba arazitam men akagham. \v 31 \x - \xo 11:31 \xo*\xt 1 Atriviba 10:1-10; 2 Eghaghaniba 9:1-12\xt*\x*Fomɨra Seban Atrivir Amizim nguazir kamɨn saghon ikegha Solomonɨn fofozir aghuimɨn akaba baraghasa ize. Ezɨ gumazir mam bar Solomon gafiragha ian tongɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, Gumazamiziba Godɨn Kotiamɨn Tuivamin Dughiamɨn, Seban Atrivir Amizim tugh datɨrɨghɨn itir gumazamizibar arazir kurabar gun mɨkɨmam. \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Jona 3:5\xt*\x*Eghtɨ Godɨn Kotɨn Dughiamɨn, Niniven gumazamiziba dɨkavigh ian arazir kurabar gun mɨkɨmam. Ia fo, Niniven adarazi Jona akunizir akam baregha navibagh ira. Ezɨ Gumazir datɨrɨghɨn ian tongɨn itir mam, a bar Jona gafira!” \s Nɨn damazimning mɨkarzimɨn angazangarim \r (Matyu 5:15; 6:22-23) \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xo*\xt Matyu 5:15; Mak 4:21; Luk 8:16\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam lam gaborogha danganir mogometamɨn a modozir puvatɨ, o a inigha itarir ekiamɨn aven amadazir pu. Puvatɨ, an a isɨ an danganimram anefagham. Eghtɨ tina aven izɨ, an angazangarimɨn ganam. \v 34 \x - \xo 11:34 \xo*\xt Matyu 6:22\xt*\x*Damaziba, da lamɨn mɨn namnamɨn angazangarimɨn mɨn iti. Damazim derazɨ, angazangarim bar nɨn namnam gizɨvagham. Eghtɨ nɨn damazim ikuvightɨ, mɨtatem nɨn namnam, avaragham.\f + \fr 11:34 \fr*\ft Israelia kamaghɨn nɨghnɨsi, nɨn damazimning angazangarim puvatɨghtɨ, me suam nɨ akurvazir puvatɨ.\ft*\f* \v 35 Kamaghɨn amizɨ, nɨ ua bagh deravɨra gan, puvatɨghtɨ, angazangarir nɨn itim, mɨtarmem an epazagham. \v 36 Kamaghɨn amizɨ, angazangarim bar nɨn mɨkarzim gizɨvaghtɨ, mɨtarmem tong an epazaghan koghtɨ, nɨn mɨkarzim bar angazangarimɨn ikiam, mati lamɨn angazangarim nɨ gisirazɨ mokɨn.” \s Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, arazir kurabagh ami \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 37 \x - \xo 11:37 \xo*\xt Luk 7:36; 14:1\xt*\x*Iesus mɨkemegha gɨvazɨma, Farisin mam Iesus ko damasa an gighamizɨ, Iesus an dɨpenimɨn aven ghugha dagher dakozim gapera. \v 38 \x - \xo 11:38 \xo*\xt Matyu 15:2; Mak 7:3\xt*\x*Ezɨ Farisin kam garima, Iesus ruezir puvatɨgha a koma api. Ezɨ a kamaghɨn ganigha aguaghfa. \p \v 39 \x - \xo 11:39 \xo*\xt Matyu 23:25; Mak 7:4; Taitus 1:15\xt*\x*Ezɨ Ekiam kamaghɨn a mɨgei, “Ia Farisiba, Ia bar deraghavɨra kapba ko itaribar azeniba rue, ezɨ ian navir averiabar aven bar ikuvigha mɨze. Ia okɨmakɨam koma arazir kurabagh ami. \v 40 Ia bar gumazir onganiba! God azenan ingarizir biziba, a uaghan aven dar ingari? \v 41 \x - \xo 11:41 \xo*\xt Aisaia 58:7; Daniel 4:27\xt*\x*Eghtɨ ia bizir itaribar averiabar itiba isɨva gumazir onganarazibar anɨng, eghtɨ ian biziba bar zuegham. \p \v 42 \x - \xo 11:42 \xo*\xt Ofa Gami 27:30; Matyu 23:23\xt*\x*“Ia Farisiba, ia ghaze, ia isɨngtɨzim daghebagh anɨdir zuravarir 10plan pozibar da arɨgha, egha pozir vamɨra God ganɨdi. Egha ia Godɨn guizɨn arazim ko a gifongezir arazim ataghɨrasi. Ia faragh arazir ekiar kabar gɨn mangɨ dar amu, egh uaghan arazir dozir ia amiba sara, uaghan dar amu. Kamaghɨn amizɨ, iavzika, ia bar ikuvigham! \p \v 43 \x - \xo 11:43 \xo*\xt Matyu 23:6-7; Mak 12:38-39\xt*\x*“Ia zurara God ko mɨgeir dɨpenibar aven dabirabir aghuariba iniasa bar ifonge. Egha uaghan maketɨn danganiba me dughiaba ia danɨngasa, ia bar ifonge. Kamaghɨn amizɨ, iavzika, ia bar ikuvigham. \p \v 44 \x - \xo 11:44 \xo*\xt Onger Akaba 5:9; Matyu 23:27\xt*\x*“Ia mati matmatiar me gan foghan koghamibar mɨn iti. Ezɨ gumazamiziba dagh fozir puvatɨgha dagh isɨn arui. Egha Godɨn damazimɨn zuezir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, iavzika, ia bar ikuvigham!” \p \v 45 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir mam a ikaragha ghaze, “Tisa, nɨ bizir kabav gɨa, uaghan e gasɨghasɨsi.” \p \v 46 \x - \xo 11:46 \xo*\xt Matyu 23:4\xt*\x*Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba, ia osɨmtɨziba gumazamizibagh arɨzima me da ateran ibura. Ezɨ ia uari uan dafar puzitamɨn men akuragha bizitam aterir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, iavzika, ia bar ikuvigham! \v 47 \x - \xo 11:47 \xo*\xt Matyu 23:29-31\xt*\x*Ian inazir afeziaba Godɨn akam inigha izir gumazibav soghezɨma me ariaghire. Ezɨ ia me bagha dagɨar mozir aghuiba okoregha men aghariba mozibagh arɨki. Kamaghɨn amizɨ, iavzika, ia bar ikuvigham! \v 48 Ia arazir kam gumazamizibar akakagha ghaze, ian inazir afeziaba amir arazir kam dera. Ezɨ me Godɨn akam inigha izir gumazibav soghezɨ me ariaghire, ezɨ ia me bagha mozibagh ami. \p \v 49 “Bizir kam bagha, Godɨn fofozir aghuim kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ me bagh nan akam inigha izir gumaziba koma aposelba amangam, eghtɨ men tarazi, me me mɨsoghtɨma, me arɨghiram. Eghtɨ igharaziba, me arazir kurabar me damuam!’ \v 50 Fomɨra nguazir kam otozir dughiam, Godɨn akam inigha izir gumaziba, me me mɨsoghezɨ me ariaghire, ezɨ arazir kam iza datɨrɨghɨn tu. Kamaghɨn amizɨma ia datɨrɨghɨn iti darazi men ivezim iniam. \v 51 \x - \xo 11:51 \xo*\xt Jenesis 4:8; 2 Eghaghaniba 24:20-21\xt*\x*Ezɨ modorozir arazir kam, an Abelɨn dughiamɨn ikegha iza Sekaraian dughiamɨn tu. Gumazir kam, Sekaraia, me ofa gamir dakozim ko Godɨn Dɨpenimɨn tɨzimɨn a mɨsoghezɨma an areme. Ezɨ kɨ ia mɨgei, arazir kurar kabar ivezim gumazir datɨrɨghɨn itiba bativam. \p \v 52 \x - \xo 11:52 \xo*\xt Matyu 23:13\xt*\x*“Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba, ia Godɨn fofozimɨn tiar akamɨn kiba inigha ghue. Ia uari aven ghuezir puvatɨgha, aven mangamin gumazamizibar tiar akam apɨri.” \p \v 53 Egha Iesus danganir kam ataghɨrazima, Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba, me akar kurabar a mɨgei. Egha azangsɨzir avɨribar a gami. \v 54 \x - \xo 11:54 \xo*\xt Luk 20:20\xt*\x*Egha me an gari, a bizitam pazɨva a mɨkemeghtɨma, me an suigham. \c 12 \s Farisibar arazir ifavariba bagh gan \r (Matyu 10:26-27) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Matyu 16:6; 16:12; Mak 8:15\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn gumazamizir bar avɨrim uari akuvaghav ikia uari dɨkabɨri. Ezɨ Iesus maghɨra uan suren gumaziba faragha dav gɨa ghaze, “Ia uari bagh gan. Farisiba mati, yis bretɨn aven ghugha a gamizɨma a bar buizɨ moghɨn ian aven mangɨ ia gasɨghasɨgham. Kamaghɨra ifavarir araziba uaghan bar ia gasɨghasigham. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Matyu 10:26; Mak 4:22; Luk 8:17\xt*\x*Moegha itir biziba, da azenim giregham. Akar aven itiba, gumazamiziba dagh fogham. \v 3 Ezɨ bizir ia mɨtatemɨn mɨkemeziba, me aruer angazangarimɨn da baragham. Ezɨ bizir tizir ia sighsirir akabar uan kuaribagh arɨgha dɨpenir averiabar uariv kemeziba, me mangɨ dɨpenir nogoribar tuiv dar gun mɨkɨmam.” \s Gumazim Godram atiating \r (Matyu 10:28-31) \p \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Aisaia 51:7; Jeremaia 1:8; Matyu 10:28; Jon 15:14-15\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nan namakaba, kɨ ia mɨgei, ia gumazir namnar kɨnibav sozibar atiatingan markɨ. Me gɨn ua bizitam damighan kogham. \v 5 Ezɨ, ia tinarama atiatingam, kɨ ian akagham. Ia Godɨn atiating, a ian namnam gasɨghasighɨva, gɨn ia inigh helɨn avim mɨkɨnamin gavgavim iti. Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia Godɨn atiating. \v 6 Ia fo, gumazamiziba kuarazir dozir 5pla wan toian vaghvagh dagh ivezegham. Ezɨ God dar tam bakɨnɨghnighan kogham. \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Luk 12:24; 21:18\xt*\x*God uaghan ian dapanir arɨziba menge, egha a bar deraghavɨra ia gɨfo. Kamaghɨn amizɨma, ia atiatingan markɨ. Ia kuarazir dozir kabar mɨn itir puvatɨ. Ia Godɨn damazimɨn bar ekevegha dagh afira.” \s E Iesusɨn ziamɨn aghumsɨghan kogham \r (Matyu 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 \x - \xo 12:8 \xo*\xt Luk 15:10\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ia mɨgei, Gumazir manam gumazamizibar damazimɨn ghaze, a nan anam, eghtɨ Gumazamizibar Otarim uaghan Godɨn enselbar damazibar mɨkɨm suam, gumazir kam a nan anam. \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2 Timoti 2:12; 1 Jon 2:23\xt*\x*Eghtɨ tina gumazamizibar damazimɨn mɨkɨm suam, a nan adarazir mav puvatɨ, eghtɨ kɨ uaghan Godɨn enselbar damazibar mɨkɨm suam, gumazir kam nan anav puvatɨ. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Matyu 12:31-32; Mak 3:28-29; 1 Jon 5:16\xt*\x*Eghtɨ gumazitam akar kuratam Gumazamizibar Otarim mɨkemeghtɨ, God an arazir kurar kam gɨn amadagham. Eghtɨ gumazitam akar kuratam Godɨn Duam mɨkemeghtɨma, God an arazir kurar kam gɨn amadaghan kogham. \v 11 \x - \xo 12:11-12 \xo*\xt Matyu 10:19-20; Mak 13:11; Luk 21:14-15\xt*\x*Me ia inigh God ko mɨgeir dɨpenibar mangam. Egha gavmanɨn gumazir ekiaba ko gumazir ziaba itibar damazibar mangɨtɨma, ia atiatingan markɨ. Egh suam, kɨ manmaghɨn ua bagh ganam, o manmaghɨn mɨkɨmam? \v 12 Dughiar kamra, Godɨn Duam nɨ mɨkemeghtɨma nɨ me mɨkɨmam.” \s Gumazir dagɨaba bar avɨrasemezir onganimɨn akar isɨn zuim \p \v 13 Ezɨ gumazir mam gumazamizibar torimɨn ikia kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, nan aveghbuam mɨkemeghtɨma, a gan afeziam ga bagha taghizir bizitaba na bagh taba tuiragh.” \p \v 14 Ezɨ Iesus a ikaragha ghaze, “Tinara guan osɨmtɨzibar kɨr guan biziba tuiraghasa na mɨsefe?” \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt 1 Timoti 6:7-10\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Ia uari bagh ganigh. Biziba bar dagh ifongezir arazir kaba bagh, uari bagh ganigh! Gumazimɨn dabirabim a bizir avɨrir a itir kaba saram otozir puvatɨ.” \p \v 16 Egha an akar isɨn zuir kamɨn me mɨgei, “Gumazir dagɨaba bar avɨrasemezir mam iti. Egha uan nguazimɨn dagher aghuir avɨriba isi. \v 17 Egha a kamaghɨn uabɨ gɨnɨghnɨsi, ‘Kɨ manmaghɨn damuam? Kɨ uan daghebar arɨghamin danganiba puvatɨ.’ \p \v 18 “Egha a ghaze, ‘Kɨ kamaghɨn damuam. Kɨ uan dagher dɨpeniba kuarighɨva, dɨpenir ekiabara ingarigham. Egh dɨpenir ekiaba, kɨ uan maziaba ko dagheba ko biziba bar dar arɨgham. \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Fofozir Gumazim 11:9; 1 Korin 15:32; Jems 5:5\xt*\x*Egh kɨ uabɨra uabɨ mɨkɨmam, “Nɨ dughiar avɨriba bagha ua bagha bizir aghuir avɨrim arɨki. Egh nɨ damɨva, wainɨn dɨpabar amɨva, egh dughiar aghuarim iniva, egh bar akuegh ikiam.” ’ \p \v 20 \x - \xo 12:20 \xo*\xt Onger Akaba 39:6; 52:7; Jeremaia 17:11; Jems 4:14\xt*\x*“Ezɨ God a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ gumazir onganim. Dɨmagarir kamra kɨ nɨn ikɨrɨmɨrim inightɨ, nɨ aremegham. Eghtɨ nɨ ua bagha arɨghizir biziba, tina da iniam?’ \p \v 21 \x - \xo 12:21 \xo*\xt Matyu 6:19-20; 1 Timoti 6:18-19; Jems 2:5\xt*\x*“Kamaghɨra, tina ua bagh biziba puv dar pozim mɨkɨnɨva, egh a Godɨn damazimɨn onganarazibar amuam, eghtɨ bizir kam a bativam.” \s Nɨghnɨzir avɨribar amuan markɨ \r (Matyu 6:25-34) \p \v 22 Egha Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨgei, ia pamten uan ikɨrɨmɨrim gɨnɨghnɨghɨva, kamaghɨn azangan markɨ, e dagher manatamra damam? Egh ia pamten uan inivafɨzibagh nɨghnɨgh mɨkɨman markɨ, e inir manatam uan mɨkarziba avam? \v 23 Gumazimɨn ikɨrɨmɨrim ti daghebagh afira, ezɨ gumazimɨn mɨkarzim ti inibagh afira. \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt Jop 38:41; Onger Akaba 147:9; Luk 12:7\xt*\x*Ia kuarazibar gan. Da dagheba opari puvatɨgha dagh eghuvir puvatɨ, da dagheba arɨzir dɨpeniba puvatɨ. Ezɨ God dagheba dagh anɨdi! Ezɨ ian ikɨrɨmɨrim bar kuarazibagh afira. \v 25 Egh ian tav deraghvɨra ikɨsɨ nɨghnigh, kamaghɨn a ti uan ikɨrɨmɨrim damutɨ a tong ruaragham? Bar puvatɨ. \v 26 Nɨ bizir muziarir kam damuan iburagh, nɨ tizim bagha biziba bar a dagh nɨghnɨgha nɨghnɨzir avɨribagh ami? \p \v 27 \x - \xo 12:27 \xo*\xt 1 Atriviba 10:4-8; 2 Eghaghaniba 9:3-6\xt*\x*“Ia akɨmarir aghuaribagh nɨghnɨgh. Da manmaghɨn otifi? Da ingangarir ekiatam gamir puvatɨ. Egha da korotiatam isamizir puvatɨ. Ezɨ kɨ ia mɨgei, fomɨra Atrivim Solomon bizir bar avɨriba ikia an azuir adiariba bar dera, egha an korotiatam akɨmarir kabar mɨn otozir puvatɨ. \v 28 E fo, graziba pura biziba, da iti, gurumɨn gumazitam da akoreghɨva da inigh avitam mɨkɨnigham. Grazir kɨnir kaba, God adiariba dagh azui. Ia bizir kam gɨfogh, God uaghan adiariba ia danɨngam. Ia gumazamizir nɨghnɨzir gavgavir muziarim itiba! \v 29 Ian nɨghnɨzim dagheba ko dɨpabara ikian markɨ. Egh ia pamtem dagh nɨghnɨghan markɨ. \v 30 Nguazir kamɨn gumazamiziba pamten bizir kabagh nɨghnɨsi. Ezɨ ian Afeziam fo, ia da iniam. \v 31 \x - \xo 12:31 \xo*\xt Matyu 6:33\xt*\x*Ezɨ bizir ia bar faragh damuamimra kara: Ia faragh God atɨghtɨ, a ian Atrivimɨn ikɨtɨ, ia an gɨn mangɨtɨ, a bizir kaba ia danɨngam.” \s Bizir aghuiba akumakuir arazim \r (Matyu 6:19-21) \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Matyu 25:34; Luk 22:29; Akar Mogomem 1:6\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia sipsipɨn bɨzir muziarim, ian Afeziam ia damightɨ, ia Atrivimɨn otivasa a bar akonge. Kamaghɨn ia atiatingan markɨ. \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt Matyu 19:21; Luk 18:22; Aposel 2:45; 4:34\xt*\x*Ia uan biziba amangɨva dagɨaba inigh, egh gumazamizir onganarazibar anɨng. Egh uari bagh dagɨaba azuir mɨtariba inigh dar arightɨma da dɨghoran kogham. Ian bizir aghuir Godɨn Nguibamɨn itiba, da gɨvaghan kogham. Godɨn nguibamɨn okɨmakɨar gumaziba roghɨra izan kogham, eghtɨ barareba dagh asɨghasɨghan kogham. \v 34 Nɨn bizir aghuiba itir danganim, nɨn navir averiamɨn itir ifongiam uaghan danganir kamra ikiam.” \s Dakuan markɨ, ia uari bagh gan \r (Matyu 24:42-44) \p \v 35 \x - \xo 12:35 \xo*\xt Matyu 25:1-13; 1 Pita 1:13\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia ingaramin korotiabar aghuighɨva otivamin bizim bagh ganɨva uan lamba ateghtɨma da isi mamaghɨra ikɨ. \v 36 \x - \xo 12:36 \xo*\xt Mak 13:34-36; 1 Pita 1:13\xt*\x*Egh mati gumazim uan gumazir aruamɨn amuir ikɨzir isam bagha ghugha uamategh izasa, me a mɨzuai. Eghtɨ a uamategh izɨ tiam gafughafughtɨ, me zuamɨram a bagh tiam kuigham. \v 37 \x - \xo 12:37 \xo*\xt Jon 13:4\xt*\x*Ingarir gumazir kabar gumazir aruam uamategh izɨ men gantɨ, me a mɨzua gari. Kamaghɨn me bar akuegham. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, a dagheba me danɨngɨsɨ uabɨn kurukegham. Egh me mɨkemeghtɨ, me dakozim dapiaghtɨ a izɨ dagheba me danɨngam. \v 38 Egh men gumazir aruam dɨmagarir arɨzim, o amɨnim titɨ a uamategh izɨ men gantɨ me a bagh gan mɨzuam ikɨtɨ, kamaghɨn me bar akuegham. \v 39 \x - \xo 12:39 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:2; 2 Pita 3:10\xt*\x*\x - \xo 12:39-40 \xo*\xt Matyu 24:43-44\xt*\x*Ia arazir kam gɨnɨghnɨgh. Gumazir manam, okɨmakɨar gumaziba dɨmagarimɨn izava an dɨpenim akarasava amima, a men dughiam gɨfogha, men arafa. Egha me ataghizɨ me an dɨpenim akarizir puvatɨ. \v 40 \x - \xo 12:40 \xo*\xt Mak 13:33; 1 Tesalonika 5:6; 2 Pita 3:12\xt*\x*Kamaghɨra, ia uaghan aravagh ikɨ gan. Guizbangɨra, dughiar ia Gumazamizibar Otarim mɨzuaman koghamim, a dughiar kamram otogham.” \s Ingangarir gumazir aghuim ko kuramɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 24:45-51) \p \v 41 Ezɨ Pita Iesusɨn azara, “Ekiam, nɨ akar isɨn zuir kamɨn erara mɨgei, o e bar moghɨra?” \p \v 42 Ezɨ Ekiam an akam ikaragha ghaze, “Ingangarir gumazir manamra nɨghnɨzir aghuiba ikia deravɨra uan ingangarim gami? An gumazir ekiam a damutɨ, a ingangarir gumazir igharazibar ganam. Egh dughiar an gumazir ekiam ifongezimɨn, a dagheba isɨ ingangarir gumazibar anɨngam. \v 43 Ingangarir gumazir kam ingara itima, an gumazir ekiam iza a batogha an ingangarir kamɨn garima, gumazir kamɨn navir averiam bar an dera. \v 44 \x - \xo 12:44 \xo*\xt Matyu 25:21-23\xt*\x*Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ingangarir gumazir kamɨn gumazir aruam a damightɨma, an an ingangarir gumazir mabar ekiamɨn ikɨva an biziba bar dar ganam. \v 45 Egh ingangarir gumazibar dapanim uabɨra uabɨ kamaghɨn nɨghnɨgham, ‘Nan gumazir ekiam zuamɨra izeghan kogham.’ Egh a dɨkavigh ingangarir gumaziba ko ingangarir amizibav soghɨva, damɨva, wainɨn dɨpabar amɨva dapanim onganigham. \v 46 Eghtɨ an gumazir ekiam, dughiar an ingangarir gumazim a bagha garir puvatɨzimɨn, an otogham. A dughiar a fozir puvatɨzimɨn uamategham. Eghtɨ an gumazir ekiam bar anerghorarighɨva a inighɨva gumazir God gɨfozir puvatɨziba ko anetɨgham. \p \v 47 \x - \xo 12:47 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:2; Aposel 17:30; Jems 4:17\xt*\x*“Ingangarir gumazibar dapanim fo, an gumazir ekiam bizir tizim damuasava a mɨkeme, ezɨ an a gamizir puvatɨ. Eghtɨ an gumazir ekiam dughiar avɨribar a ifozoregham. \v 48 \x - \xo 12:48 \xo*\xt Ofa Gami 5:17; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Eghtɨ ingangarir gumazim an gumazir ekiam ifongezir arazibagh fozir puvatɨghɨva, egh a uabɨ mɨsoghamin arazibar amutɨ, an gumazir ekiam dughiar avɨribar a ifozoreghan kogham. Tina bar bizir avɨriba ini, a ua bizir avɨriba God danɨngam. Ezɨ tina God bizir avɨriba an dafarim garɨki, God uam a dam avɨriba inisɨva an azangsɨgham.” \s Iesus gumazamiziba abɨghasa ize \r (Matyu 10:34-36) \p \v 49 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ nguazim avim a darɨghasa izi. Ezɨ avim datɨrɨghɨra isiasa kɨ ifonge. \v 50 \x - \xo 12:50 \xo*\xt Matyu 20:22; 26:38; Mak 10:38-39; Jon 12:27\xt*\x*Kɨ tɨghar rurir mam iniam. A mati dɨpam gumazim avarazɨ moghɨn, osɨmtɨziba na bativam. Ezɨ kɨ a inizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ kɨ bar osemegh mangɨ dughiar kam otogham! \v 51 \x - \xo 12:51 \xo*\xt Matyu 10:34\xt*\x*Nɨ ti ghaze, kɨ navir vamɨran arazim inigha, nguazir kamɨn ize? Puvatɨ, kɨ ia mɨgei, kɨ gumazamiziba abɨghasa ize. \v 52 Datɨrɨghɨn tugh mangɨ 5plan amuiroghboriba dɨpenir tamɨn ikɨ uari tuiragham, 3pla pumuningɨn apanimɨn ikiam, eghtɨ, pumuning 3plan apanimɨn ikiam. \v 53 \x - \xo 12:53 \xo*\xt Maika 7:6\xt*\x*Me uari tuiragham, afeziam uan otarimɨn apanimɨn ikiam, eghtɨ otarim uan afeziamɨn apanimɨn ikiam. Eghtɨ guivim uan amebamɨn apanimɨn ikɨtɨ, amebam uan guivim apanimɨn ikiam. Eghtɨ paba itir amiziba, uan ivozir amebaba ko akabar uari adoghtɨ, otarimɨn amebam uan otarimɨn amuimɨn apanimɨn ikiam.” \s Iesus dughiar otivamibar gun mɨgei \r (Matyu 16:2-3) \p \v 54 Egha Iesus gumazamizir avɨribav gei, “Ia gantɨ, ghuariam aruem magɨramin amadagham anangtɨma, ia zuamɨra suam, ‘Amozim izam,’ eghtɨ a izam. \v 55 Egh Sainain amɨnim vangtɨ, ia suam, aruem gan bar puvɨra isiam. Eghtɨ an otogham. \v 56 Ia ifavarir gumazamiziba! Ia guizbangɨra, overiamɨn otivir biziba deravɨra dagh fo. Egha ia dughiar kamɨn otivir arazibar gara da abɨzir puvatɨ.” \s Nɨ gumazir nɨ isɨ kot daraghasa mɨgeim ko akabar kɨrigh \r (Matyu 5:25-26) \p \v 57 Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ezɨ ia uari uarir azangsɨghan aghua, bizir tizim a dera. \v 58 \x - \xo 12:58 \xo*\xt Aghuzir Akaba 25:8; Matyu 5:25\xt*\x*Egh nɨn apanim nɨ inigh mejistretbar damazimɨn mangɨtɨma, nɨ a ko osɨmtɨzir kam akɨrsɨ tuavimɨn a mɨkɨm ganigh. Puvatɨghtɨma, a nɨ inigh jasɨn damazimɨn mangam. Eghtɨ jas nɨ inigh polisɨn dafarim datɨghtɨ polis nɨ isɨ kalabuziam datɨgham. \v 59 Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, nɨ azenim giran kogham, egh ikɨ mangɨ nɨ ivezim bar anekɨrighamin dughiamɨn gɨn, azenim giram.” \c 13 \s Gumazamiziba navibagh iraghan kogh arɨmɨghiregham \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn gumazir maba ikia Galilin gumazibar gun Iesus mɨgei, ezɨ Pailatɨn mɨdorozir gumaziba me mɨsoghezɨma men ghuziba God bagha tuer asɨzibar ghuziba sara verevere. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Jon 9:2-3\xt*\x*Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Galilin gumazir kaba kamaghɨn ariaghire. Kamaghɨn amizɨma ia ghaze men arazir kuraba Galilin gumazir igharaziba bar men arazir kurabagh afira? \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt Onger Akaba 7:12\xt*\x*Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, bar puvatɨ! Ia navibagh iraghan koghɨva, ia uaghan bar arɨmɨghiregham. \v 4 Egh ia uaghan bizir kam gɨnɨghnɨgh, 18plan gumazir Siloamɨn dagɨar dɨpenim dɨpɨrigha me mɨsoghezɨma me ariaghire. Ezɨ ia ghaze, men arazir kuraba bar Jerusalem itir gumazamiziba men arazir kurabagh afira? \v 5 Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, bar puvatɨ. Ia navibagh iraghan koghɨva, ia uaghan bar arɨmɨghiregham.” \s Temer ber puvatɨzimɨn akar isɨn zuim \p \v 6 \x - \xo 13:6 \xo*\xt Aisaia 5:2; Matyu 21:19\xt*\x*Iesus akar isɨn zuir kamɨn me mɨgei, “Gumazir mam temer figh uan wainɨn azenimɨn anekara, egha a ghua ovɨziba bagha an gara tamɨn apizir puvatɨ. \v 7 \x - \xo 13:7 \xo*\xt Luk 3:9\xt*\x*Egha a wainɨn azenimɨn garir gumazim kamaghɨn a mɨgei, ‘Kɨ 3plan azenibar arua izava, fighɨn ovɨziba bagha garava avenge, da bar puvatɨ. An okegh! Manmaghsua a puram aghui?’ \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt 2 Pita 3:9; 3:15\xt*\x*“Ezɨ ingangarir gumazim kamaghɨn a mɨgei, ‘Ekiam, aneteghtɨma, an azenir tam uam an ikɨtɨma, kɨ nguaziba an povim darɨghtɨma a dagher aghuiba iniam. \v 9 An azenir munamɨn beghtɨ, deragham. Puvatɨghtɨma, nɨ na mɨkemeghtɨma kɨ an okegham.’ ” \s Iesus amizir akɨrir kuram akɨrizɨ, a ua dera \p \v 10 Egha Iesus Sabatɨn dughiamɨn God ko mɨgeir dɨpenir mamɨn aven gumazamizibar sure gami. \v 11 Ezɨ amizir mam 18plan azenibar duar kuram an akɨragharim gamizɨ an aviraghavɨra ikiava bar uabɨ amɨnava avenge. \p \v 12 Ezɨ Iesus an apigha an diazɨ an ada zuima, a kamaghɨn a mɨgei, “Amizim, nɨn arɨmariam nɨ ataki.” \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Mak 16:18; Aposel 9:17\xt*\x*Egha uan dafarimning a gisɨn atɨzɨma, a zuamɨra uabɨ amɨnegha tugha, Godɨn ziam fe. \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Ua Me Ini 20:9-10; Godɨn Araziba 5:13-14; Matyu 12:10; Mak 3:2; Luk 6:7; Jon 5:16\xt*\x*Iesus Sabatɨn dughiamɨn amizim akɨrizɨma a dera, ezɨ bizir kam bagha God ko mɨgeir dɨpenimɨn garir gumazim atara kamaghɨn gumazamizibav gei, “Ingangarir dughiar 6pla iti, ia dughiar kabar izɨtɨma, a ian arɨmariaba akɨram. Egh ia Sabatɨn dughiamɨn izan markɨ.” \p \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt Luk 14:5\xt*\x*Ezɨ Ekiam an akam ikaragha ghaze, “Ia uarira uari gifarir gumaziba! Ian tav Sabatɨn dughiamɨn uan bulmakau o donki fɨrigha a inigha ghua dɨpatam a ganɨdir puvatɨ? \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Luk 19:9\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, amizir kam an Abrahamɨn ovavim, Satan 18plan azenir kabar a ike. Kamaghɨn amizɨma kɨ Sabatɨn dughiamɨn a fɨrightɨ a deragham.” \p \v 17 A kamaghɨn mɨkemezɨma, an apaniba bar moghɨra aghumsɨki. Ezɨ gumazamiziba an amizir bizir aghuibar gara bar akonge. \s Mastetɨn ovɨzir akar isɨn zuim \r (Matyu 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Egha Iesus gumazamizibar azara, “God Bizibagh Ativamin Dughiam manmaghɨn gari? Ezɨ kɨ akar isɨn zuir manamɨn a mɨkɨmam? \v 19 A mastetɨn ovɨzim mɨngari. Ezɨ gumazim a inigha uan azenimɨn an ekarazɨma, an aghua ghuava temem gava. Ezɨ kuaraziba an aguabar mɨkonibagh ami.” \s Yisɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 13:33) \p \v 20 Egha Iesus ua gumazamizibar azara, “Kɨ bizir manatamɨn God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akar isɨn zuim mɨkɨmam? \v 21 A yisɨn mɨn ami. Amizir mam yisɨn muziarir mam inigha, plauan dramɨn ekiamɨn itim inigha, aning verevere. Ezɨ plauan kam gɨn bar bui.” \s Tiar akar asuvɨrɨzim \r (Matyu 7:13-14; 7:21-23) \p \v 22 Egha Iesus Jerusalemɨn ghuava nguibar ekiaba ko doziba bar dar itir gumazamizibar sure gamua zui. \v 23 Ezɨ mav an azara, “Ekiam, God gumazamizir vabara ua me iniam, o?” \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Matyu 7:13; Rom 9:31; Filipai 3:12\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ ia mɨgei, gumazamizir avɨriba tiar akar asuvazimɨn aven mangɨva avegham. Kamaghɨn amizɨma ia gavgavigh tiar akar asuvɨrɨzir kamɨn dɨrighɨva aven mangɨ. \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt Aisaia 55:6; Matyu 7:23; 25:10-12; Luk 6:46\xt*\x*Eghtɨ dɨpenimɨn ghuavim dɨkavigh tiam asaragham. Eghtɨ ia azenan ikɨva tiam mɨsogh dɨmɨva avegh suam, ‘Ekiam, e bagh tiam kuigh.’ Eghtɨ a kamaghɨn ian akam ikaragham, ‘Kɨ ia gɨfozir puvatɨ. Ia managh izava otifi?’ \p \v 26 “Eghtɨ ia kamaghɨn mɨkɨmam, ‘E nɨ ko dagheba ko dɨpaba ame. Ezɨ nɨ tuavibar en sure gami.’ \p \v 27 \x - \xo 13:27 \xo*\xt Onger Akaba 6:8; Matyu 7:23; 25:41\xt*\x*“Eghtɨ a kamaghɨn ian akam ikaragham, ‘Kɨ ia gɨfozir puvatɨ. Ia managh izava otifi. Na gitagh, ia arazir kurabagh amiba!’ \p \v 28 \x - \xo 13:28 \xo*\xt Matyu 13:42; 22:13; 24:51; 25:30\xt*\x*\x - \xo 13:28-29 \xo*\xt Matyu 8:11-12\xt*\x*“Egh ia Abraham ko Aisak ko Jekop ko Godɨn akam inigha izir gumaziba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikɨtɨma ia men gan ikiam. Egh ia azenan ikɨva bizir kam bagh tuangɨva arang atariba kuskugh danganir kamɨn ikiam. \v 29 \x - \xo 13:29 \xo*\xt Onger Akaba 107:3; Luk 14:15\xt*\x*Egh gumazamizir avɨriba nguazimɨn mɨkebaba bar dar ikegh izɨva God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn isam bagh uan danganiba iniam. \v 30 \x - \xo 13:30 \xo*\xt Matyu 19:30; 20:16; Mak 10:31\xt*\x*Ia oragh, gumazir gɨn izeziba faragh ikiam, eghtɨ faragha itiba me gɨn mangam.” \s Iesus Jerusalemɨn apangkufi \r (Matyu 23:37-39) \p \v 31 Ezɨ dughiar kamra Farisin maba Iesus bagha iza kamaghɨn a mɨgei, “Herot nɨ mɨsoghasa. Kamaghɨn amizɨ nɨ nguibar kam ategh igharagh mangɨ.” \p \v 32 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ia mangɨ afiar atiar mam mɨkemegh, ‘Nɨ oragh, kɨ datɨrɨghɨn ko gurumzaraghan duar kuraba batoghɨva, gumazamizibar arɨmariaba akɨram. Egh kɨ zuerimɨn uan ingangarim agɨvam.’ \v 33 Ezɨ kɨ ia mɨgei, Godɨn akam inigha izir gumazitam Jerusalemɨn azenan aremeghan kogham. Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn ko gurumzaraghan ko zuerimɨn mangɨvɨra ikiam.” \p \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Matyu 23:37\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Oio, ia Jerusalemɨn adarasi, kɨ ian apangkufi! Ia Godɨn akam inigha izir gumazibav sozi me ariaghiri, egha God ia bagha amadir gumaziba, ia dagɨaba isa me ginivi me ariaghiri. Dughiar avɨribar kɨ ian boriba akuv me mughasa, mati tuarir amebam uan avɨzimingɨn nguziba avarazɨ moghɨn, kɨ ia damuasa ifonge. Ezɨ ia na bagh izan aghua. \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Onger Akaba 118:26; Aisaia 1:7; Jeremaia 22:5; Maika 3:12; Matyu 21:9; Mak 11:9-10; Jon 12:13\xt*\x*Ia oragh! Ian nguibam, God anetaki, ezɨ a nguibar soriam gava. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia ua nan ganan kogh, kamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar ia suam, ‘Gumazir, Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, God deragh a damu!’ ” \c 14 \s Iesus mɨkarzim buizir gumazim gamizɨ a ua dera \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Luk 11:37\xt*\x*Sabatɨn dughiar mam Iesus ghua Farisibar gumazir ekiamɨn dɨpenimɨn api. Ezɨ dughiar kam gumazamiziba bar deravɨram an gari. \v 2 Ezɨ an guamɨn gumazir mɨkarzim buizir mam iti. \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Matyu 12:10; Luk 6:9\xt*\x*Ezɨ Iesus Farisiba ko Judan Arazibagh fozir gumazibar azara, “Moses Osirizir Araziba, da Sabatɨn gumazamizibar arɨmariaba ghuamaghasa amamangatɨz, o puvatɨ?” \v 4 Ezɨ me nɨmɨra itima a gumazimɨn suiragha a gamizɨma a dera. Egha anemadazɨ a ghu. \p \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Ua Me Ini 23:5; Godɨn Araziba 22:4; Matyu 12:11; Luk 13:15\xt*\x*Egha a men azara, “Ian tavɨn otaritam o bulmakaun tam Sabatɨn dughiamɨn mozirpamɨn magɨrɨghtɨma, ia ti mangɨ uam a gekuigham, o?” \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt Matyu 22:46\xt*\x*Ezɨ me mɨkɨmamin akabagh asa. \s Iesus ghaze, ia uarira uari fan markɨ \p \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt Matyu 23:6\xt*\x*Dughiar kam Iesus gari, gumazir gighamiziba me dabirabir danganir ekiaba dagher dakozimɨn da isi. Ezɨ Iesus akar isɨn zuir kamɨn me mɨgei, \v 8 \x - \xo 14:8-10 \xo*\xt Aghuzir Akaba 25:6-7\xt*\x*“Gumazitam amuir ikɨzimɨn isam bagh diaghtɨ, nɨ mangɨ dabirabir danganir ekiar faragha itim dapian markɨ. Me, gumazir ziar ekiar nɨn ziam gafirazim, a bagha a ginaba. \v 9 Eghtɨ, isar ghuavir vɨrara guan diazim izɨ kamaghɨn nɨ mɨkɨmam, ‘Nɨ uan mɨsiam gumazir kam danɨngigh.’ Eghtɨ nɨ bar aghumsɨghɨva, danganir bar gɨn itim inigham. \v 10 Kamaghɨn amizɨ dughiar me nɨn diazim, nɨ danganir apengan itim inigh, eghtɨ isar ghuavim izɨ suam, ‘Roroam, nɨ danganir aghuir pɨn itimɨn mangɨ.’ Eghtɨ nɨ ziar aghuarim nɨ ko itir darazir tongɨn a iniam. \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Aghuzir Akaba 29:23; Matyu 23:12; Luk 18:14; Jems 4:6; 1 Pita 5:5\xt*\x*Gumazamizir uan ziaba feba, God me abɨnam. Eghtɨ gumazamizir uari abɨriba, God me feghtɨ me ziar ekiam iniam.” \s Godɨn ikarvazim, // o gumazibar ikarvazim? \p \v 12 Egha Iesus ua isar ghuavim mɨgei, “Nɨ isam damuva, uan roroaba ko aveghbuaba, o anababa, o nɨn namakar biziba bar avɨrasemeziba, nɨ men dɨman markɨ. Nɨ men diaghtɨ, me uamategh nɨn diaghtɨ, nɨ kamaghɨn uan ikarvazim uamategh a inigham. \v 13 \x - \xo 14:13 \xo*\xt Godɨn Araziba 14:29; Nehemia 8:10-12\xt*\x*Ezɨ nɨ isam damuamin dughiam, nɨ onganarazibagh amiba, soroghafariba ikuviziba, suer kurar aruir puvatɨziba, ko damazir kurabar diagh. \v 14 \x - \xo 14:14 \xo*\xt Jon 5:29\xt*\x*Eghtɨ God arazir aghuimɨn nɨ damuam. Gumazir kaba nɨn dagheba ikaraghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ uan ikarvazim dughiar gumazir Godɨn damazimɨn deraziba ua dɨkavamimɨn a iniam.” \s Isar ekiamɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 22:1-10) \p \v 15 \x - \xo 14:15 \xo*\xt Luk 13:29; Akar Mogomem 19:9\xt*\x*Egha Iesus ko dakozimɨn itir gumazibar mav Iesusɨn akaba baregha, kamaghɨn Iesus mɨgei, “Gumazir God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn isar ekiam amamim, a bar akongegham.” \p \v 16 Ezɨ Iesus kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Dughiar mam gumazir mam isar ekiam bagha biziba akɨrava gumazamizir avɨrimɨn dia. \v 17 \x - \xo 14:17 \xo*\xt Aghuzir Akaba 9:2; 9:5\xt*\x*Isam azuir dughiamɨn, isar ghuavim a gighamiziba bagha uan ingangarir gumazim me mɨkɨmasa anemaga ghaze, ‘E biziba bar ada akɨrigha gɨfa, kamaghɨn amizɨ ia izɨ.’ \p \v 18 “Ezɨ me bar moghɨra mangan aghuagha uan dɨmdiam avaghboava mɨgɨrɨgɨar ifavaribagh ami. Egha men mav faragha kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ datɨrɨghɨra nguazim givese, egh mangɨva an ganasa. Noka, kɨ izan kogham.’ \v 19 Ezɨ igharazim ghaze, ‘Kɨ 10plan bulmakaubagh ivese, egha kɨ da ingangarim gatɨgha dar ganasa zui. Noka, kɨ izan kogham. Ga uaning, nɨ nan gun isar ghuavim mɨkemegh.’ \v 20 \x - \xo 14:20 \xo*\xt 1 Korin 7:33\xt*\x*Ezɨ gumazir mɨkezim kamaghɨra a mɨgei, ‘Kɨ amuim ini, kamaghɨn amizɨ, kɨ izan kogham.’ \p \v 21 “Ezɨ ingangarir gumazim uamategha izava akar kabar gun uan ekiam mɨkeme. Ezɨ isar ghuavim atara kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ zuamɨra azenan mangɨva nguibar ekiamɨn itir tuavir ekiaba ko afeghtiabar mangɨva onganarazibagh amiba, ko soroghafariba ikuviziba, ko damazir kuraba, ko suer kurar aruir puvatɨziba, me inigh izɨ.’ \v 22 Ezɨ ingangarir gumazim kamaghɨn a mɨgei, ‘Ekiam, nɨ mɨkemezɨ moghɨn kɨ amigha gɨfa, ezɨ danganir maba ikiavɨra iti.’ \v 23 Ezɨ isar ghuavim uan ingangarir gumazim kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ mangɨ tuavir ekiaba ko tuavir dozibar itiba bar me mɨkɨmtɨ, me izɨ, eghtɨ nan dɨpenim izɨvaka. \v 24 \x - \xo 14:24 \xo*\xt Matyu 21:43; 22:8; Aposel 13:46\xt*\x*Ezɨ, kɨ nɨ mɨgei, gumazir kɨ faragha diaziba men tav isar kamɨn daghetam ameghan kogham.’ ” \s Ia faragh deravɨra nɨghnighɨva // Iesusɨn gɨn mangɨ \r (Matyu 10:37-38) \p \v 25 Ezɨ gumazamizir bɨzir dafam Iesus koma arui. Ezɨ a ragha men gara kamaghɨn mɨgei, \v 26 \x - \xo 14:26 \xo*\xt Godɨn Araziba 33:9; Matyu 10:37; Luk 18:29; Jon 12:25; Akar Mogomem 12:11\xt*\x*“Tina na bagh izɨva, egha uan afeziam ko amebam, o amuim ko boriba, o aveghbuaba, o amezamebaba ko buaramiziba bar men aghuaghɨva, egha uaghan uan ikɨrɨmɨrim ateghan koghɨva, egh nan suren gumazim o amizimɨn otoghan kogham. \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Matyu 10:38; 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23; 2 Timoti 3:12\xt*\x*Egh tina uan ter ighuvir an ovengamim a gupugh, egh nan gɨn izan koghɨva, nan suren gumazim o amizimɨn otoghan kogham.\f + \fr 14:27 \fr*\ft Nɨ akar Matyu 10:38ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \p \v 28 “Ian tina dɨpenir ekiamɨn ingarasa, a ti faragh daperagh nɨghnighɨva, egh suam, kɨ dagɨaba manmaghɨra dɨpenir kam agɨvagham? \v 29-30 Egh ian tina dɨpenir ekiamɨn ingarsɨ, a faragh daperagh nɨghnɨgh suam, ‘Kɨ dagɨaba manmaghɨra dɨpenir kam a gɨvagham?’ Puvatɨghtɨma, a ghuriamra damighɨva, egh anegɨvaghan koghtɨma, me bar an ganɨva dɨbovir mɨgɨrɨgɨabar a damu, suam, ‘Gumazir kam dɨpenimɨn ingara bar anegɨvazir puvatɨ.’ \p \v 31 “O, kɨ kamaghɨn mɨkɨm suam, atrivir mam atrivir igharazim ko mɨdorozir ekiam damuasa. A ti faragh daperagh uabɨra uabɨn azangsɨgh suam, ‘Kɨ ti 10 tausenɨn mɨdorozir gumaziba ko mangɨ, na bagha izir atrivimɨn 20 tausenɨn mɨdorozir gumazibagh afiragham, o puvatɨgham?’ \v 32 A mɨsoghan iburaghɨva, egh atrivim saghuiamra ikɨtɨma, an abuir gumaziba mangɨ suam, mɨdorozim markɨ. \v 33 \x - \xo 14:33 \xo*\xt Filipai 3:7-8\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra, ian tina bizir a itiba bar moghɨra a da ateghan koghɨva, egh nan suren gumazim o amizimɨn otoghan kogham.” \s Amangsɨzir kuramɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 \x - \xo 14:34 \xo*\xt Matyu 5:13; Mak 9:50\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Amangsɨzim a dera, egh a uan isɨngtɨzim ateghtɨ, ia manmaghɨn a damightɨ a ua sɨngigham? \v 35 An obarir nguazim ko bulmakaubar buariba uaghan dar akuraghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, me a makuni. Tina kuarimning iti, an oragh.” \c 15 \s Sipsipɨn ovengezimɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 18:12-14) \p \v 1 \x - \xo 15:1-2 \xo*\xt Luk 5:29-30\xt*\x*Ezɨ arazir kurabagh amir gumaziba ko dagɨaba isir gumaziba, me Iesus baraghasa anekuvagha iti. \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Aposel 11:3; Galesia 2:12\xt*\x*Ezɨ Farisiba ko Judan Arazibagh fofozir gumaziba an atara a mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam gumazir arazir kurabagh amiba ko mɨgɨa me koma api.” \p \v 3 Ezɨ Iesus akar isɨn zuir kamɨn me mɨgei, \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Esekiel 34:11; 34:16; Matyu 18:12; Luk 19:10\xt*\x*“Ian tav 100pla sipsipba ikɨtɨ tam oveghtɨma, a 99pla ateghtɨ da puram azenan ikɨ damɨtɨ, eghtɨ a mangɨ ovengezim buri mangɨ, an apighvɨra gɨvagham, o? \v 5-6 \x - \xo 15:5-6 \xo*\xt 1 Pita 2:10; 2:25\xt*\x*Egh an an apighɨva bar akuegh a isi uan dɨpɨzim datɨgh a gisaghpugh ngun mangam. Egh a uan namakaba ko an boroghɨn itir darazir diagh me akuvagh, egh kamaghɨn mɨkɨmam, ‘Kɨ uan sipsipɨn ovengezim uam an api! Ia izɨ. E a givarvaram.’ \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Luk 5:32\xt*\x*Kɨ ia mɨgei, kamaghɨra enselba gumazir kuram bagha agoir agorogem bar 99plan derazir gumazamizir kabagh afiragham. Gumazir kuram a navim gɨra. Ezɨ 99pla gumazamiziba me ghaze me dera egha navibagh irazir puvatɨ.” \s Dagɨar ovengezimɨn akar isɨn zuim \p \v 8 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Amizitam 10pla wan kina ikɨtɨ, tam oveghtɨma, a manmaghɨn damuam? A lam daborogh, egh dɨpenim aviva a buri mangɨ, an apighvɨra gɨvagham. \v 9 Egh an apigh, uan namakaba ko an boroghɨn itir darazir diagh me akuvagh kamaghɨn me mɨkɨmam, ‘Kɨ uan ovengezir wan kina batogha gɨfa. Ia na ko e a givarvaram.’ ” \p \v 10 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ia mɨgei, gumazir arazir kurabagh amitam navim giraghtɨ, ia nguazimɨn a givarvara akongezɨ moghɨn Godɨn enselba Godɨn Nguibamɨn a givarvaram.” \s Afeziar otarir pumuning itimɨn akar isɨn zuim \p \v 11 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazir mam otarir pumuning iti. \v 12 Ezɨ dozim kamaghɨn uan afeziam mɨgɨa a gaghora ghaze, ‘Afeziam, nɨ ga bagh biziba tuiragh nananaba na danɨngigh.’ Ezɨ aningɨn afeziam uan biziba aning bagha da tuira. \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Aghuzir Akaba 29:3\xt*\x*“Ezɨ dughiar otevimɨn gɨn, otarir dozim uan biziba akuvagha da inigha saghon itir nguibar mamɨn ghu. Egha nguibar kamɨn ikiava pura tintinimɨn arazir kurabagh amima, an dagɨaba bar gɨfa. \v 14 Ezɨ an dagɨaba bar gɨvazɨma, nguibar a itir kam dagheba puvatɨzir dughiam oto. Ezɨ a ua bizitam itir puvatɨ. \v 15 Kamaghɨn amizɨ, a ghua nguibar kamɨn itir gumazir mamɨn ingarasa a bato. Ezɨ a anemadazɨ a ghua an dabar gara dar akuaghapi. \v 16 \x - \xo 15:16 \xo*\xt Aghuzir Akaba 23:21\xt*\x*Ezɨ gumazitam daghetam a ganɨngizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, a dabar gari da nguezibar mɨseviba api. Ezɨ a uaghan tabar amasa bar ifonge. \p \v 17 “Ezɨ datɨrɨghɨn nɨghnɨzir aghuarim an izima, a kamaghɨn mɨgei, ‘Nan afeziamɨn ingangarir gumazamiziba dagher avɨriba iti. Ezɨ kɨ kagh ikɨ mɨtiriam bangɨn aremegham. \v 18 \x - \xo 15:18 \xo*\xt Onger Akaba 51:4; Jeremaia 3:12-13\xt*\x*Kɨ ti uamategh uan afeziam bagh mangɨ kamaghɨn a mɨkɨmam, “Afeziam, kɨ arazir kuramɨn God ko nɨ gami. \v 19 Kɨ datɨrɨghɨn gumazir aghuim puvatɨ. Eghtɨ nɨ borim na darɨghan markɨ. Nɨ na ateghtɨ kɨ pura nɨn ingangarir gumazimɨn mɨn ikiam.” ’ \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Aposel 2:39; Efesus 2:13; 2:17\xt*\x*Egha a dɨkavigha uan afeziam bagha zui. \p “A saghon izavɨra itima, an afeziam an apigha bar an apangkufi. Egha an a bagha ivegha ghua uan dafarimningɨn a muigha an tori. \p \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Onger Akaba 51:4\xt*\x*“Ezɨ an otarim kamaghɨn a mɨgei, ‘Kɨ arazir kuram God ko nɨ gami. Kɨ ua gumazir aghuim puvatɨ, nɨ borim na darɨghan markɨ.’ \p \v 22 “Ezɨ an afeziam kamaghɨn uan ingangarir gumazibav gei, ‘Ia zuamɨra! Korotiar bar aghuir ruarim inigh izɨva a darugh. Egh ring an dafarim darugh, dagarir asuaba a daghuigh! \v 23-24 \x - \xo 15:23-24 \xo*\xt Luk 15:32; Efesus 2:1; 2:5; 5:14; Akar Mogomem 3:1\xt*\x*Nan borim aremegha ua angamɨra iti. An ovengezɨ e uam an api. Kamaghɨn amizɨ, ia mangɨ bulmakaun nguzir mɨkarzim sara itim a inigh izɨva a mɨsuegh e anemɨva a givarvaram.’ Egha me a givarvara isam gami. \p \v 25 “Ezɨ dughiar kamɨn otarir ekiam azenibar ikegha izi. A dɨpenimɨn boroghɨn iza orazi, me ongava ighiam gizi. \v 26 Ezɨ a uan afeziamɨn ingangarir gumazir mamɨn diagha an azara, ‘Marazi tizim gami?’ \p \v 27 \x - \xo 15:27 \xo*\xt Luk 15:2\xt*\x*“Ezɨ a an akam ikaragha ghaze, ‘Nɨn dozim uamategha ize. An aremezir puvatɨgha deravɨra ikia uamatenge. Kamaghɨn amizɨ, nɨn afeziam a bagha bulmakaun nguzir mɨkarzim sara itim mɨsoke.’ \p \v 28 “Ezɨ an otarir ekiam atara dɨpenimɨn aven mangan aghua. Ezɨ an afeziam azenan ghua aven mangasa a gakaghoravɨra iti. \v 29 Ezɨ a kamaghɨn uan afeziamɨn akam ikaragha ghaze, ‘Nɨ gan! Kɨ azenir kabar kɨ pura ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn ikia pura nɨn ingara, nɨn akaba batozir puvatɨ. Ezɨ nɨ bar dughiatamɨn kɨ uan namakaba ko ikɨ bar akueghasa nɨ memen nguzitam na ganɨngizir puvatɨ. \v 30 Ezɨ nɨn otarir kam arazir kurabagh amua amiziba ko ikia uan dagɨaba agɨvagha izezɨ, nɨ bulmakaun nguzir mɨkarzim sara itim a bagha a mɨsoke!’ \p \v 31 “Ezɨ afeziam kamaghɨn a mɨgei, ‘Nan otarim, nɨ zurara na ko iti. Ezɨ nan biziba da nɨn biziba. \v 32 Nɨn dozim aremegha ua dɨkafi. Egha an ovengezɨ e uam an api. Kamaghɨn amizɨ, e a bagh isam gamua ivarvari.’ ” \c 16 \s Gumazir fofozir aghuim ikiava nɨghnɨzir aghuaribagh amimɨn akar isɨn zuim \p \v 1 Egha Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Dughiar mamɨn dagɨaba bar avɨrasemezir gumazir mam, an ingangarir gumazibar dapanim iti. Ezɨ an ingangarir gumaziba a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨn gumazir dapanim nɨn dagɨaba pura da makuri.’ \v 2 Ezɨ an an diazɨ an aven ghuzɨma an an azangsɨsi, ‘Nɨ bizir tizim gamizɨ kɨ nɨ baraki? Nɨ uan ingangarimɨn aven nɨ amizir bizibar gun mɨgeir akɨnafarim na danɨngigh. Ezɨ bizir kam bagh nɨ ua gumazir dapanimɨn ikian kogham.’ \p \v 3 “Ezɨ gumazibar dapanim uabɨra uabɨ mɨgei, ‘Nan gumazir ekiam, nan ingangarimɨn na gɨvazɨma, kɨ manmaghɨn damuam? Egha kɨ nguazim gɨkuamin gavgaviba puvatɨgha, biziba bagh azangsɨghan aghumsɨki. \v 4 Ezɨ kɨ fo, kɨ manmaghɨn damuam, nan gumazir ekiam ingangarimɨn na gɨvaghtɨma, gumazamiziba na mɨkɨmtɨma kɨ men dɨpenibar mangam.’ \p \v 5 “A fo, gumazamizir maba pura gumazir ekiamɨn biziba ini, me tɨghar an biziba ua da ikarvagham. Ezɨ a gumazamizir kaba vaghvagha men deima me aven zui. Ezɨ a faragha zuimɨn azara, ‘Nɨ manmaghɨn nan gumazir ekiam da biziba ini?’ \v 6 Ezɨ a kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Kɨ 800pla dram wel ini.’ Ezɨ gumazir dapanim kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ uan akɨnafarim inigh zuamɨra daperagh 400 osirigh.’ \v 7 Egha a ua mavɨn azara, ‘Nɨ manmaghɨn nan gumazir ekiam da biziba ini?’ Ezɨ a ghaze, ‘100 bek plaua.’ Ezɨ a kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ uan akɨnafarim inighɨva 80 osirigh.’ \p \v 8 \x - \xo 16:8 \xo*\xt Jon 12:36; Efesus 5:8; 1 Tesalonika 5:5\xt*\x*“Nguazir kamɨn gumazamiziba me amir ingangariba me bar dagh fo. Egha angazangarimɨn itir gumazamiziba bar me gafira. Ezɨ kamaghɨn gumazir ekiam gumazir dapanim amizir arazim gɨfogha, gumazir dapanir kurar kamɨn ziam fe. A gumazir nɨghnɨzir aghuim itimɨn arazim gami. \p \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Daniel 4:27; Matyu 6:19-20; Luk 14:14; 1 Timoti 6:17-19\xt*\x*“Kɨ ia mɨgei, ia nguazir kamɨn dagɨar kuram, gumazamizibar akurvagh me ko namakabar amu. Eghtɨ dughiar da gɨvamim otoghtɨ, God nɨ inightɨ nɨ mangɨ ikɨ mamaghɨra ikiamin nguibamɨn mangam. \p \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt Matyu 25:21; Luk 19:17-26\xt*\x*“Egh tina bizir doziba deraghavɨra dar gari, a uaghan bizir ekiaba deraghvɨra dar ganam. Egha tina deraghavɨra bizir dozibar garir puvatɨ, a uaghan bizir ekiaba deraghavɨra dar ganan kogham. \v 11 Egh ia nguazir kamɨn dagɨar kuram deragh an ganan koghtɨma, tina guizbangɨn biziba ia danɨngtɨ ia dar ganam? \v 12 Egh ia gumazir igharazimɨn biziba deraghvɨra dar ganan koghtɨma, tina ian biziba ia danɨngam? \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt Matyu 6:24\xt*\x*“Ingangarir gumazitam o amizitam, gumazir ekiar pumuning bagh ingaran kogham. A tavɨn aghuagh, tav gifuegham. O, a tav baghvɨra ikɨ, tav akɨrim a gasaragham. Ia God ko dagɨaba bagh uaghara ingaran kogham.” \s Farisin dagɨaba bagha bar ifongeziba \r (Matyu 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12) \p \v 14 Farisin dagɨaba bagha bar ikuviziba bizir kaba baregha Iesusɨn garav mɨnbaba sighsiravɨra iti. \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt 1 Samuel 16:7; Onger Akaba 7:9; Aghuzir Akaba 6:16-17; Matyu 23:28; Luk 10:29; 18:9-14\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia gumazamizibar damazibar bizibagh amua ghaze ia dera. Ezɨ God ian nɨghnɨzibagh fo. Ezɨ bizir gumazamiziba gari men damazibar bar deraziba, da Godɨn damazimɨn bar ikufi.” \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Matyu 4:17; 11:12-13; Luk 7:29\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Moses Osirizir Araziba ko Godɨn akam inigha izir gumaziba akam akura mamaghɨra ikia, ghua Jonɨn dughiamɨn tu. Ezɨ dughiar kamɨn, Jon God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn Akar Aghuim akuri. Ezɨ gumazamiziba bar moghɨra dughiar kamɨn aven mangasa uari ghasaghasagha uari munakuri. \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Onger Akaba 102:26-27; Aisaia 40:8; Matyu 5:18; 1 Pita 1:25\xt*\x*Nguazim ko overiam gɨvagham. Eghtɨ God Osizirir Arazibar akar otevitam, mɨseveghɨrɨghan kogham. \s Iesus poroghamiba uari ataghɨrazir arazim mɨgei \r (Matyu 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12) \p \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Matyu 5:32; Mak 10:11; 1 Korin 7:10-11\xt*\x*“Ezɨ nɨ gumazir manam uan amuim ategha amizir igharazimɨn ikɨ mati, nɨ amizir munamɨn mɨkarzim okeme. Ezɨ nɨ gumazir manam nɨ amizir me ikegha taghizimɨn iti, nɨ uaghan amizimɨn mɨkarzim okeme.” \s Gumazir dagɨaba avɨrasemezim ko Lasarus \p \v 19 Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Dughiar mamɨn, gumazir dagɨaba avɨrasemezir mam iti. Egha a korotiar bar aghuir aghevim arugha dagher aghuiba ikia zurara isabagh amua da apa mamaghɨra iti. \v 20 \x - \xo 16:20-21 \xo*\xt Matyu 15:27\xt*\x*Ezɨ an tiar akamɨn, gumazir puv biziba bagha azangsɨzir mam, duaba bar a gizɨvazɨma a irɨghav iti, an ziam Lasarus. \v 21 Egha a gumazir dagɨaba avɨrasemezir kamɨn dagher otevir dakozimɨn apengan suaghiriba, a dar amasa gara iti. Ezɨ afiaba uaghan izava an duaba ozɨsi. \p \v 22 “Ezɨ gumazir puv biziba bagha azangsɨzim aremeghamin dughiam otozɨma, an areme. Ezɨ enselba a inigha ghua Abrahamɨn mɨn anetɨ. Ezɨ gumazir dagɨaba avɨrasemezim uaghan aremezɨ me anefa. \v 23 Ezɨ a Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn ikia mɨzazir kuram isi. Egha a kogha pɨn garava Abrahamɨn garima, a bar saghon itima Lasarus an mɨn iti. \v 24 \x - \xo 16:24 \xo*\xt Aisaia 66:24; Sekaraia 14:12; Mak 9:43\xt*\x*Egha an Abrahamɨn dei, ‘Afeziam Abraham, nan apangkufigh. Kɨ mɨzazim isava avimɨn iti. Ezɨ nɨ bizir kam bagh Lasarus amadaghtɨma, a uan dafarir puzim dɨpam darugh nan mɨzem orangigh.’ \p \v 25 \x - \xo 16:25 \xo*\xt Jop 21:13; Luk 6:24\xt*\x*“Ezɨ Abraham an dɨmdiam ikaragha ghaze, ‘Otarim, nɨ bizir kam uam a ginɨrɨgh, nɨ angamɨra itir dughiamɨn, nɨ bizir aghuiba iti. Ezɨ Lasarus bizir kuraba iti. Ezɨ a datɨrɨghɨn kagh deraghavɨra itima nɨ mɨzazir kuram isi. \v 26 Ezɨ ua bizir mam, ga ko no en tɨzimɨn, ruzir konim e abɨki. Ezɨ te kagh ikegh nɨ bagh mangɨsɨ iburagham, o tina magh ikegh kagh izɨsɨ iburagham.’ \p \v 27-28 “Ezɨ dagɨaba avɨrasemezir gumazim Abrahamɨn akam pamtemɨn a ikaragha ghaze, ‘Kɨ aveghbuar 5pla iti. Kamaghɨn amizɨ, Afeziam, kɨ pamtemɨn nɨn azangsɨsi, Lasarus amadaghtɨma a nan afeziamɨn dɨpenimɨn mangɨ. Egh me mɨkemeghtɨ, me kɨ itir nguibar mɨzaziba isir kamɨn izan markɨ.’ \p \v 29 \x - \xo 16:29 \xo*\xt Aisaia 8:20; Jon 5:39; 5:45; Aposel 15:21\xt*\x*“Ezɨ Abraham an akam ikaragha ghaze, ‘Moses ko Godɨn akam inigha izir gumazibar osiziriba iti. Eghtɨ me men akaba baragh.’ \p \v 30 “Ezɨ a kamaghɨn Abraham mɨgei, ‘Puvatɨ, Afeziam. Gumazir ovengezitam ua dɨkavigh me bagh mangɨtɨma, me navibagh iragham.’ \p \v 31 \x - \xo 16:31 \xo*\xt Jon 11:44-48; 12:10-11\xt*\x*“Ezɨ Abraham kamaghɨn a mɨgei, ‘Me Moses ko Godɨn akam inigha izir gumazibar akaba baraghan koghtɨma, tav aremegh ua dɨkavigh izɨ me mɨkɨmtɨma, me uaghan nɨghnɨzir gavgavim an akabar ikian kogham.’ ” \c 17 \s Arazir kuraba, nɨghnɨzir gavgavim gasɨghasɨsi \r (Matyu 18:6-7; 18:21-22; Mak 9:42) \p \v 1 \x - \xo 17:1 \xo*\xt Matyu 18:6-7; Mak 9:42\xt*\x*Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Gumazir nguazimɨn ikiava igharaz darazigh amima me arazir kurabagh amiba, mevzika! Me kuram iniam! Arazir kuraba guizbangɨra otifi, ezɨ arazir kurabagh amima da otivir gumazim, kɨ ghaze, Noka! Nɨ kuram iniam! \v 2 A ikɨva borir katam arazir kuratam an akagham, kamaghɨn ia a inighɨva dagɨam an fɨrim ikeghɨva a isɨ ongarim mɨkɨnightɨ, an aremeghtɨ deragham. \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Ofa Gami 19:17; Aghuzir Akaba 17:10; Matyu 18:15; Jems 5:19\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ ia deravɨra uari bagh gan. \p “Egh nɨn aveghbuam arazir kuratam damightɨma, nɨ pamtem a mɨkɨm suam, nɨ da atakigh. Egh a navim giraghtɨma, nɨ an arazir kuraba gɨn amada. \v 4 Egh a 7plan dughiabar arazir kurabar nɨ damighɨva, egh a 7plan dughiabar uamategh nɨ bagh izɨ kamaghɨn mɨkɨmam, ‘Kɨ navim gɨra,’ eghtɨ nɨ an arazir kuraba gɨn amadagh.” \s Iesus nɨghnɨzir gavgavimɨn arazim mɨgei \p \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt Mak 9:24\xt*\x*Ezɨ aposelba kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ en nɨghnɨzir gavgavim damightɨ an ekefegh!” \p \v 6 \x - \xo 17:6 \xo*\xt Matyu 17:20; 21:21; Mak 9:23; 11:23\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ian nɨghnɨzir gavgavim suvigh zuravarim mastetɨn ovɨzitamɨn mɨn ikɨtɨma, ia temer kam mɨkɨm suam, ‘Nɨ uabɨ asigh egh biba sara mangɨva ongarimɨn uabɨ ekaragh,’ eghtɨ a ian akam baragham.”\f + \fr 17:6 \fr*\ft Mastetɨn ovɨzim, a bar sufi.\ft*\f* \s Iesus ingangarir gumazimɨn arazim mɨgei \p \v 7 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ian tav ingangarir gumazitam an azenimɨn ingari o sipsipbar gari. Ingangarir gumazim azenibar ikegh izɨtɨma, eghtɨ a suam, nɨ izɨ daperagh damɨ? Puvatɨ. Ia kamaghɨn mɨgeir puvatɨ. \v 8 \x - \xo 17:8 \xo*\xt Luk 12:37\xt*\x*Gumazir dapanim kamaghɨn mɨkɨmam, nɨ na bagh dagheba isamigh uan inim kegh da tuigh faragh na danightɨ kɨ dar amam, eghtɨ nɨ gɨn damɨ. \v 9 A ingangarir gumazim amizir bizir kaba bagha a mɨnabagham, o puvatɨgham? Puvatɨ. \v 10 \x - \xo 17:10 \xo*\xt Matyu 25:30; Rom 3:12; 1 Korin 9:16-17; Filemon 1:11\xt*\x*Ezɨ ia uaghan God damuasa ia mɨkemezir biziba ia bar dagh ami, egh ia suam, E pura ingangarir gumazir kuraba, ingangarir Ekiam e ganɨngiziba e pura dagh ami.” \s Iesus 10plan gumazir lepa itiba akɨrizɨ me ua dera \p \v 11 \x - \xo 17:11 \xo*\xt Luk 9:51-52; 13:22; Jon 4:4\xt*\x*Iesus Jerusalemɨn ghuava, Samaria ko Galilin Distrighɨn tɨzimɨn zui. \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Ofa Gami 13:46\xt*\x*Egha a nguibar mamɨn aven zuima, 10pla lepa itir gumaziba a bato. Me mong saghon tuivighav ikia,\f + \fr 17:12 \fr*\ft Lepan arɨmariar fomɨra Baibelɨn dughiamɨn ikezim ighara. Ezɨ datɨrɨghɨn itir lepan arɨmariam a igharaghav ami. Fomɨra ikezim, pura mɨkarzir ghurghurim gumazir namnabar otifi. Egha uaghan bizir igharaziba sara posi.\ft*\f* \v 13 \x - \xo 17:13 \xo*\xt Ofa Gami 13:45-46\xt*\x*tiarim akara an dei, “Iesus, Gumazir Ekiam, en apangkufigh.” \p \v 14 \x - \xo 17:14 \xo*\xt Ofa Gami 13:2; 14:1-32; Matyu 8:4; Luk 5:14\xt*\x*Ezɨ a men apigha kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨva, uari isɨva Godɨn ofa gamir gumazibar akagh.” Ezɨ me me bagha ghua tuavir arɨzimɨn men mɨkarziba zuegha dera. \p \v 15 Ezɨ men mav, uabɨn garima an arɨmariam gɨvazɨma a uamategha izava pamtemɨn Godɨn dia egha an ziam fe. \v 16 Egha Iesusɨn suemningɨn boroghɨn nguazim girɨgha fuagha, Iesus a gamizir bizim bagha a mɨnaba. A Samarian gumazimra. \p \v 17 Ezɨ Iesus kamaghɨn azara, “Ezɨ kɨ ti 10plan gumazir kaba akɨris, o puvatɨ? Ezɨ 9pla managh iti? \v 18 Ezɨ Judan gumazitam ua iza, Godɨn ziam fe, o puvatɨ? Gumazir saghuiamɨn izezim uabɨra izava Godɨn ziam fe.” \p \v 19 \x - \xo 17:19 \xo*\xt Matyu 9:22; Mak 5:34; Luk 7:50\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ dɨkavigh mangɨ. Nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨ gamizɨ, nɨ dera.” \s God Bizibagh Ativamin Dughiam izam \r (Matyu 24:23-28; 24:37-41) \p \v 20 \x - \xo 17:20 \xo*\xt Jon 3:3; 18:36\xt*\x*Dughiar mamɨn Farisin gumaziba Iesusɨn azara, “God Bizibagh Ativamin Dughiam manadɨzoghɨn izam?” \p Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Ia oragh, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn arazaraziba ia uan damazibar dar ganighan kogham. \v 21 \x - \xo 17:21 \xo*\xt Mak 13:21; Luk 17:23; Rom 14:17\xt*\x*Eghtɨ gumazitam kamaghɨn mɨkɨman kogham, ‘A kara,’ o ‘A muna.’ Ezɨ God Bizibagh Ativamin Dughiam, a ian navir averiamɨn aven iti.”\f + \fr 17:21 \fr*\ft Gumazir maba kamaghɨn akar otevir kam giragha ghaze, “Ia oragh. God Bizibagh Ativamin Dughiam, ian aven iti.”\ft*\f* \p \v 22 \x - \xo 17:22 \xo*\xt Jon 17:12\xt*\x*Egha Iesus uan suren gumazibav gei, “Dughiam izɨtɨma, ia Gumazamizibar Otarim izamin dughiam bagh gansɨ damuva avegham. \v 23-24 \x - \xo 17:23-24 \xo*\xt Matyu 24:23-27; Mak 13:21; Luk 17:21; 21:8\xt*\x*Gumazamiziba ia mɨkɨmam, ‘Ara muna!’ o ‘Ara kara!’ Ezɨ ia fo, Gumazamizibar Otarim izamin dughiam an onɨmarimɨn mɨn taghtagham. Eghtɨma an angazangarim bar overiamɨn ruaghatevimning uagharam aningɨn tagham. Eghtɨ ia ivemar men akaba gɨn mangan markɨ. \v 25 \x - \xo 17:25 \xo*\xt Mak 8:31; 9:31; Luk 9:22\xt*\x*A faragh bizir avɨriba bagh mɨzazim inigham. Eghtɨ datɨrɨghɨn dughiar kamɨn itir gumazamiziba an aghuagham. \p \v 26 \x - \xo 17:26 \xo*\xt Jenesis 6:5-8; 7:1-24; Matyu 24:37\xt*\x*“Ezɨ bizir Noan dughiamɨn otiviziba, da uaghan Gumazamizibar Otarim izamin dughiamɨn otivam. \v 27 \x - \xo 17:27 \xo*\xt Jenesis 7:6-24\xt*\x*Gumazamiziba dagheba ko dɨpaba apava, uarir ikiava mamaghɨra ikia ghua, Noa uan kurimɨn ghuavanabozir dughiamɨn, aperiam iza bar me kuavareme. \p \v 28 \x - \xo 17:28-29 \xo*\xt Jenesis 18:20--19:25\xt*\x*“Ezɨ Lotɨn dughiamɨn kamaghɨra, gumazamiziba dagheba ko dɨpaba apava, dagɨaba bagha biziba amagava, dagh ivezava, dagheba oparava dɨpenibar ingari. \v 29 Ezɨ Lot Sodom ataghizir dughiamɨn, avim ko dagɨar isiba amozimɨn mɨn overiamɨn ikegha sua izaghira bar moghɨra me kuavareme. \p \v 30 \x - \xo 17:30 \xo*\xt 2 Tesalonika 1:7\xt*\x*“Gumazamizibar Otarim azenara izighiramin dughiamɨn, biziba uaghan kamaghɨram otivam. \v 31 \x - \xo 17:31 \xo*\xt Jenesis 19:17; 19:26; Matyu 24:17-18; Mak 13:15-16\xt*\x*Eghtɨ dughiar kamɨn nɨ tina uan dɨpenimɨn pɨn itir avughsazir danganimɨn ikeghɨva, egha uan biziba ataghizɨ da aven iti, nɨ da bagh magɨrɨ da inian markɨ. Kamaghɨra, tina azenibar iti, a bizitam bagh nguibamɨn mangan markɨ. \v 32 \x - \xo 17:32 \xo*\xt Jenesis 19:26\xt*\x*Nɨ Lotɨn amuim gɨnɨghnɨgh! \v 33 \x - \xo 17:33 \xo*\xt Matyu 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; Jon 12:25\xt*\x*Gumazamizir manam na bagh uan ikɨrɨmɨrim ateghɨva, uan ikɨrɨmɨrim iniam. \v 34 \x - \xo 17:34 \xo*\xt Matyu 24:40-41; 1 Tesalonika 4:17\xt*\x*Kɨ ia mɨgei, dɨmagarir kamɨn taning uaning inigh mɨsiar vamɨra dakutɨ, God tav inighɨva tav ategham. \v 35-36 Eghtɨ amizir pumuning uaning inigh maziaba rɨghɨrɨghtɨma, God tav inighɨva tav ategham.”\f + \fr 17:35-36 \fr*\ft Baibelɨn fofozir gumazir maba ghaze akar otevir mam uaghan kagh iti. Akar otevir kam kamakɨn, “Gumazir pumuning azenimɨn ikɨtɨ, God aningɨn tav inigh egha tav ategham.” Nɨ deragh foghsɨ, Matyu 24:40ɨn gan.\ft*\f* \p \v 37 \x - \xo 17:37 \xo*\xt Jop 39:30; Matyu 24:28\xt*\x*Ezɨ me an azara, “Ekiam managhɨra?” \p Ezɨ a men akam ikaragha ghaze, “Gumazir kuaba managh iti naghɨn, taragiaba uari akuvagham.” \c 18 \s Zurara God ko mɨgeir arazimɨn akar isɨn zuim \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xo*\xt Rom 12:12; Efesus 6:18; Kolosi 4:2; 1 Tesalonika 5:17\xt*\x*Egha Iesus akar isɨn zuir mamɨn uan suren gumazibav gei, egh men akaghtɨ, me zurara God ko mɨkɨm mamaghɨra ikiam. Egh amɨrvaghan kogham. \v 2 Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Nguibar ekiar mamɨn aven jasɨn mam iti, a Godɨn atiatir puvatɨ. Egha gumazamizibagh nɨghnɨzir puvatɨ. \v 3 Ezɨ amuir odiarir mam uaghan nguibar ekiar kamɨn iti. Ezɨ gumazir mam pazava a gamua osɨmtɨziba a garɨsi. Ezɨ a jas bagha zurara izava a mɨgei, ‘Nɨ kotiamɨn nan akuragh.’ \p \v 4 “Ezɨ dughiar avɨrir maba a bizitam gamizir puvatɨ. Egha abuan a uabɨra uabɨ mɨgei, ‘Kɨ Godɨn atiatir puvatɨ. Egha kɨ gumazamizibagh nɨghnɨzir puvatɨ. \v 5 \x - \xo 18:5 \xo*\xt Luk 11:7-8\xt*\x*Ezɨ amuir odiarir kam dughiar avɨribar na bagha izi. Kɨ bar amɨra. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ua bagh zuamɨra an osɨmtɨzim akɨrigham, eghtɨ a ua izɨ na damutɨma kɨ bar amɨraghan kogham!’ ” \p \v 6 Egha Iesus ua mɨgɨa ghaze, “Ia jasɨn kuramɨn mɨgɨrɨgɨam baragh. \v 7 \x - \xo 18:7 \xo*\xt Akar Mogomem 6:10\xt*\x*God inabazir gumazamiziba, me dɨmagariba ko aruebar a bagha araima, a men osɨmtɨziba bagh izɨ da akɨram, o puvatɨgham? A me ataghɨraghtɨ me pura mangam? Bar puvatɨ. \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt Hibru 10:37; 2 Pita 3:8-9\xt*\x*Kɨ ia mɨgei, a men osɨmtɨzibar ganɨva, zuamɨra men akuragham. Kamaghɨn amizɨma, Gumazamizibar Otarim uamateghamin dughiamɨn, a gantɨ, nguazimɨn itir gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim an ikiam, o puvatɨgham?” \s Gumazir pumuning God ko mɨgeir akar isɨn zuim \p \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Luk 10:29; 16:15\xt*\x*Gumazamizir mabara uarira uan ziaba fa, egha igharaz daraziv gɨa ghaze, me derazir puvatɨ. Ezɨ Iesus kamaghɨn amir gumazamiziba bagha akar isɨn zuir kam gami, \v 10 “Gumazir pumuning God ko mɨkɨmasa Godɨn Dɨpenimɨn ghu, aningɨn mav Farisi, ezɨ mav dagɨaba isir gumazim. \v 11 \x - \xo 18:11 \xo*\xt Onger Akaba 135:2; Aisaia 1:15; 58:2; Luk 16:15; Akar Mogomem 3:17\xt*\x*Ezɨ Farisin gumazim tugha ua bagha kamaghɨn God mɨgei, ‘Kɨ nɨ mɨnaba, kɨ gumazir mabar mɨn amir puvatɨ. Me biziba okɨava, arazir kurabagh amuava egha amizir paba itiba okɨa me koma akui. Egha kɨ uaghan dagɨaba isir gumazir kamɨn mɨn amir puvatɨ. \v 12 \x - \xo 18:12 \xo*\xt Jenesis 14:20; Aisaia 58:2-3; Matyu 23:23\xt*\x*Kɨ wighɨn vamɨran dughiar pumuningɨn nɨ ko mɨkɨmasa dagheba ataghɨrasi. Egha bizir kɨ isiba, kɨ 10plan pozibar da arɨgha, dar pozir vamɨra uaghan nɨ ganɨdi.’ \v 13 \x - \xo 18:13 \xo*\xt Onger Akaba 51:1\xt*\x*Ezɨ dagɨaba isir gumazim mong munamaghɨn tu. Egha a kogha overiamɨn gari puvatɨgha uan evarim mɨsogha kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ gumazir kuram, God nɨ nan apangkufigh!’ \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Jop 22:29; Matyu 23:12; Luk 14:11; Jems 4:6; 1 Pita 5:5-6\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazir dagɨaba isir kam, a Godɨn damazimɨn dera, egha dɨpenimɨn ghu. Ezɨ igharazim puvatɨ. Gumazamizir uan ziaba feba, God me abɨnam. Eghtɨ gumazamizir uari abɨriba, God me feghtɨ me ziar ekiaba iniam.” \s Iesus ghaze, borir doziba na bagh izɨ \r (Matyu 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Matyu 19:13; Mak 10:13\xt*\x*Ezɨ Iesus dafarimning borir dozibar arɨghasa, gumazamiziba me inigha izi. Ezɨ an suren gumaziba kamaghɨn ganigha men atara men anogorosi. \v 16 \x - \xo 18:16 \xo*\xt Matyu 19:14; Mak 10:14; 1 Korin 14:20; 1 Pita 2:2\xt*\x*Ezɨ Iesus borir dozibar diazɨ me a bagha zuima, a kamaghɨn me mɨgei, “Tina God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikɨsɨ, a borir dozir kabar mɨn ikɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia borir doziba ateghtɨ me na bagh izɨ, egh men anogoroghan markɨ. \v 17 \x - \xo 18:17 \xo*\xt Matyu 18:3; Mak 10:15\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazitam borir dozir kabar mɨn God Bizibagh Ativamin Dughiam inighan koghɨva, egh an aven mangan bar iburagham.” \s Gumazir dapanir biziba avɨrasemezim, Iesus ko mɨgei \r (Matyu 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xo*\xt Matyu 19:16; Mak 10:17; Luk 10:25\xt*\x*Ezɨ Judabar gumazir dapanir mam Iesusɨn azara, “Tisan Aghuim, kɨ manmaghɨn damigh zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam?” \p \v 19 Ezɨ Iesus an akam ikaragha ghaze, “Nɨ manmaghsua gumazir aghuim na garɨsi? Gumazir aghuitam itir puvatɨ. God uabɨra gumazir aghuim. \v 20 \x - \xo 18:20 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12-16; Godɨn Araziba 5:16-20; Rom 13:9; Efesus 6:2; Kolosi 3:20\xt*\x*Nɨ God Moses ganɨngizir arazim gɨfo, ‘Nɨ gumazim mɨsueghtɨ an aremeghan markɨ, nɨ poroghamiba uari bakeir arazim damuam markɨ, nɨ gumazamizir igharazimɨn biziba okɨman markɨ, nɨ bizibagh ifaran markɨ, nɨ ua bagh biziba inisɨ gumazamizibagh ifaran markɨ, nɨ uan afeziam ko amebamɨn apengan ikɨ aningɨn akaba baragh.’ ” \p \v 21 Ezɨ a kamaghɨn Iesus mɨgei, “Kɨ fomɨram aghɨrimra ikia, arazir kabagh amua iza datɨrɨghɨn ikia kati.” \p \v 22 \x - \xo 18:22 \xo*\xt Matyu 6:19-20; 19:21; 1 Timoti 6:19\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn oregha a ikaragha ghaze, “Nɨ bizir vamɨra nɨ tɨghar a damuam. Bizir nɨ itiba bar, nɨ da amangighɨva dagɨaba inigh, egh gumazamizir biziba puvatɨzibar anɨngigh. Egh nɨ Godɨn Nguibamɨn bizir aghuariba iniam. Egh nan gɨn izɨ.” \v 23 Gumazir kam, biziba bar avɨriba iti, kamaghɨn amizɨma, a Iesusɨn akam baregha bar oseme. \p \v 24 \x - \xo 18:24 \xo*\xt Aghuzir Akaba 11:28; Matyu 19:23; Mak 10:23\xt*\x*Ezɨ Iesus an gara egha a mɨgɨa ghaze, “Gumazamizir bizir bar avɨriba itiba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn mangɨsɨ bar iburagham! \v 25 Kamelɨn tam iniba isair dɨkonir torimɨn aven mangɨsɨ ingangarir dafam damigh aven mangam. Eghtɨ gumazamizir biziba avɨrasemeziba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn mangɨsɨ guizbangɨra bar iburagham!” \p \v 26 Ezɨ marazi kamaghɨn oregha an azara, “Kamaghɨn damightɨma, tinara zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuir kam iniam?” \p \v 27 \x - \xo 18:27 \xo*\xt Jeremaia 32:17; Sekaraia 8:6; Matyu 19:26; Mak 14:36\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Bizir kaba gumazimɨn bar osemegham. Bizir kaba Godɨn osemezir puvatɨ. A biziba bar dagh ami.” \p \v 28 \x - \xo 18:28 \xo*\xt Matyu 4:19-20; 19:27; Mak 10:28\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ge, e uan biziba bar da ategha, nɨn gɨn ize.” \p \v 29 \x - \xo 18:29 \xo*\xt Godɨn Araziba 33:9; Matyu 19:29; Mak 10:29-30\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazitam God Bizibagh Ativamin Dughiam bagha uan dɨpenim, o uan amuim, o aveghbuaba, o ameboghfeziaba, o boriba ataki, \v 30 \x - \xo 18:30 \xo*\xt Matyu 19:29; Mak 10:30\xt*\x*egh datɨrɨghɨn itir dughiar kamɨn, God bizir avɨrir me faragha inizir bizibagh afiragh me danɨngam. Egh dughiar gɨn otivamim me zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam.” \s Dughiar mɨkezim Iesus ua mɨgɨa ghaze, an aremegh ua dɨkavigham \r (Matyu 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 \x - \xo 18:31 \xo*\xt Onger Akaba 22:1-31; Aisaia 53:1-12; Matyu 16:21; Mak 10:32; Luk 24:44\xt*\x*Egha Iesus 12plan suren gumaziba inigha me uarira ikiava, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia oragh! E nguibar ekiam Jerusalemɨn ghuavanadi. Eghtɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba, Gumazamizibar Otarimɨn gun mɨkemezir osizirir biziba bar, guizbangɨra otogham. \v 32 \x - \xo 18:32 \xo*\xt Matyu 27:2; Luk 9:22; 9:44; 23:1; Jon 18:28; Aposel 3:13\xt*\x*Eghtɨ me a isɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar dafaribar arɨgham. Eghtɨ me a dɨpova a mɨkɨmam. Egh aghumsɨzir arazibar a damuam. Egh a giparɨva, a ifozoregh a mɨsueghtɨ an aremegham. \v 33 Eghtɨ dughiar mɨkezimɨn a ua dɨkavigham.” \v 34 \x - \xo 18:34 \xo*\xt Mak 9:32; Luk 9:45; Jon 10:6; 12:16\xt*\x*Ezɨ an suren gumaziba bizir katam gɨfozir puvatɨ, a bizir tizim mɨgei. Dar mɨngariba men monge, ezɨ me bar fozir puvatɨ. \s Iesus gumazir damazir kuram gamizɨ a gari \r (Matyu 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 35 Iesus Jerikon boroghɨra izima, gumazir damazir kurar mam tuavir mɨriamɨn aperaghav ikia biziba bagha azangsɨsi. \v 36 Egha an orazima gumazamizir avɨrim iza zuima, a men azara, kar tizim. \v 37 Ezɨ me a mɨgɨa ghaze, “Nasaretɨn gumazim Iesus iza zui.” \p \v 38 \x - \xo 18:38 \xo*\xt Matyu 15:22\xt*\x*Ezɨ a dɨa mɨgei, “Iesus, Devitɨn Otarim, nɨ nan apangkufigh!” \v 39 Ezɨ gumazir faragha zuiba me an atara a mɨgɨa ghaze, nɨ nɨmɨra ikɨ. \p Ezɨ a bar pamtem dɨa mɨgei, “Devitɨn Otarim, nɨ nan apangkufigh!” \p \v 40 Ezɨ Iesus tugha akar gavgavim gumazibav gɨa ghaze, “Ia gumazir munam inigh na bagh izɨ.” \p Ezɨ a roghɨra izima, Iesus an azara, \v 41 “Kɨ tizim nɨ bagh a damuasa, nɨ ifonge?” \p Ezɨ an a ikaragha ghaze, “Ekiam, kɨ ganasa ifonge.” \p \v 42 \x - \xo 18:42 \xo*\xt Luk 7:50; 17:19\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ gan. Nɨn nɨghnɨzir gavgavim nɨn akurazɨ nɨ dera.” \v 43 Ezɨ a zuamɨra gari. Egha Iesusɨn gɨn ghua Godɨn ziam fe. Ezɨ gumazamiziba an ganigha, uaghan Godɨn ziam fe. \c 19 \s Iesus Sakiusɨn dɨpenimɨn ghu \p \v 1 Iesus Jerikon nguibar ekiam abigha zui. \v 2 Ezɨ gumazir mam nguibar kamɨn iti, an ziam Sakius. A dagɨaba isir gumazibar gumazir dapanim, a dagɨaba bar avɨraseme. \v 3 A Iesusɨn ganasa, a manmaghɨra garir gumazim. Sakius bar gumazir otevim, egha gumazamizir avɨrimɨn tongɨn iti. Kamaghɨn amizɨ a Iesusɨn garir puvatɨ. \v 4 A fo, Iesus tuavir kamra izam. Kamaghɨn amizɨ, a ivegha faragha ghua, Iesusɨn ganasa temer fighɨn ghuavanabo. \p \v 5 Ezɨ Iesus danganir kamɨn oto. Egha kogha temer kam gisɨn gara, kamaghɨn Sakius mɨgei, “Sakius nɨ zuamɨra izighirɨ. Datɨrɨghɨn kɨ nɨn dɨpenimɨn ikiam.” \v 6 Ezɨ a zuamɨra izaghirɨgha bar akonge. Egha Iesus inigha uan dɨpenimɨn zui. \p \v 7 \x - \xo 19:7 \xo*\xt Matyu 9:11; Luk 5:30; 15:2\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba bar an ganigha, kamaghɨn mɨgɨa ngavamadi, “A ghua gumazir kuramɨn dɨpenimɨn iti.” \p \v 8 \x - \xo 19:8 \xo*\xt Ua Me Ini 22:1; Dɨboboniba 5:6-7; 1 Samuel 12:3; 2 Samuel 12:6\xt*\x*Me dɨpenimɨn ikia, Sakius tugha, kamaghɨn Ekiam mɨgei, “Ekiam, Nɨ oragh! Datɨrɨghɨn kɨ uan biziba bar da tuiragham. Egh kɨ taba isɨ gumazir biziba puvatɨzibar anɨngam. Egh kɨ gumazitam gifaragh an bizitam okemeghɨva, kɨ datɨrɨghɨn uamategh bizir pumuning ko pumuning a danɨngam.” \p \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Luk 13:16; Aposel 16:31; Rom 4:11-13; Galesia 3:7\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir kam a uaghan Abrahamɨn ovavim. Kamaghɨn amizɨ, datɨrɨghɨn God dɨpenir kamɨn gumazamiziba bar men akura. \v 10 \x - \xo 19:10 \xo*\xt Matyu 10:6; Luk 15:4; Jon 3:17; 1 Timoti 1:15\xt*\x*Gumazamizibar Otarim, gumazamizir ovengeziba bagha ruiava men akurvaghasa ize.” \s Dagɨaba inizir ingangarir gumazir 10plan akar isɨn zuim \r (Matyu 25:14-30) \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xo*\xt Matyu 25:14-30; Aposel 1:6\xt*\x*Gumazamiziba ikia Iesus barazima, a mɨgei. A Jerusalemɨn boroghɨn itima, me ghaze, datɨrɨghɨra God Bizibagh Ativamin Dughiam otogham. Kamaghɨn amizɨ, an akar isɨn zuir mam me mɨgei. \v 12 A kamaghɨn me mɨgei, “Gumazir aruar mam nguibar saghuiamɨn mangasa, eghtɨ me a damightɨ an atrivimɨn ikiam. A gɨn uamategh uan nguibamɨn izegh men ganam. \v 13 A mangasa uan ingangarir gumazir 10plan diagha, 20 kina, 20 kina bar moghɨra me rome. Egha kamaghɨn me mɨgei, ‘Ia dagɨar kaba inighɨva uari bagh dagɨar ingangaribar amu ikɨtɨ, kɨ uamategham.’ \p \v 14 \x - \xo 19:14 \xo*\xt Jon 1:11\xt*\x*“An apengan itir gumaziba me bar navir kuram an iti. Kamaghɨn amizɨ, me akam inigha zuir gumaziba amadazɨma me nguibar gumazir aruam ghuzimɨn ghu. Me kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazir kam en atrivimɨn otivan e aghua.’ \v 15 Ezɨ gumazir igharaziba gumazir aruar kam gamizɨ an atrivimɨn otogha, gɨn uamatenge. A uamategha izegha kamaghɨn me mɨgei, ‘Gumazir kɨ fomɨra dagɨaba anɨngiziba, men diagh. Kɨ foghasa me manmaghɨn nan dagɨabagh isɨn dagɨaba ini.’ \p \v 16 “Ezɨ gumazir faragha zuim iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, kɨ nɨn 20 kinan kamɨn dagɨar ingangarim gamighava, a gisɨn 200 kina ini.’ \v 17 \x - \xo 19:17 \xo*\xt Matyu 25:21; Luk 16:10\xt*\x*Ezɨ atrivim kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ nan ingangarir gumazir aghuim, nɨ ingangarir bar aghuim gami. Nɨ bar deraghvɨra bizir muziarim gami, kamaghɨn kɨ datɨrɨghɨn bizir ekiam nɨ danightɨma, nɨ nguibar ekiar 10plan ganam.’ \p \v 18 “Ezɨ ingangarir gumazir igharazim iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, kɨ nɨn 20 kinan kamɨn dagɨar ingangarim gamigha datɨrɨghɨn a gisɨn 100 kina ini.’ \v 19 Ezɨ atrivim a mɨgei, ‘Kɨ nɨ atɨghtɨ nɨ nguibar ekiar 5plan ganam.’ \p \v 20 “Ezɨ ingangarir gumazir mɨkezim iza kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam nɨn 20 kina ikia kati. Kɨ inir avɨzimɨn a nomkezɨma, a kati. \v 21 \x - \xo 19:21 \xo*\xt Matyu 25:24\xt*\x*Kɨ nɨ gɨfo, nɨ gumazir apangkuviba puvatɨzim. Gumazir igharaziba amir biziba, nɨ pura da isi. Egha dagher me opariziba, nɨ uaghan pura da isi. Kamaghɨn amizɨ kɨ nɨn atiati.’ \p \v 22 \x - \xo 19:22 \xo*\xt 2 Samuel 1:16; Jop 15:6; Matyu 12:37; 25:26\xt*\x*“Ezɨ atrivim kamaghɨn ingangarir gumazim mɨgei, ‘Nɨ ingangarir gumazir kuram! Nɨn akamra kɨ nɨ tuisɨgham. Nɨ kamaghɨn na gɨnɨghnɨsi, kɨ ti gumazir apangkuviba puvatɨzim. Egha kɨ gumazir igharaziba amir biziba, kɨ ti pura da isi. Egha dagher me opariba, kɨ ti uaghan pura da isi? \v 23 Manmaghɨn amizɨ, nɨ nan dagɨaba isa, dagɨar dɨpenim gatɨzir puvatɨ, eghtɨ kɨ uamategh izɨva da iniva dagɨataba dagh isɨn ua da iniam?’ \v 24 Egha a kamaghɨn an boroghɨn tuivighav itir gumazibav gei, ‘Ia ada 20 kina inighɨva gumazir 200 kina itim danɨngigh.’ \v 25 Me kamaghɨn a mɨgei, ‘Ekiam, a 200 kina inigha gɨfa.’ \p \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Matyu 13:12; 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18\xt*\x*“Ezɨ a ghaze, ‘Kɨ ia mɨgei! Gumazim o amizim Godɨn akabagh foghtɨ, God uan akabar fofozir igharaziba ia danɨngam, eghtɨ a Godɨn akar avɨribagh fogham. Eghtɨ Godɨn akabagh foghan aghuazir tav, an fofozir muziarim God a dam a inigham. \v 27 Nan apaniba, kɨ men atrivimɨn ikian me aghua, ia me inigh kagh izɨva, nan damazimɨn me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregh.’ ” \p \v 28 Iesus akar isɨn zuim gamigha gɨvagha, uan darorim gamua tuavir Jerusalemɨn zuimɨn ghuavanadi. \ms Iesus Jerusalemɨn otogha Godɨn Dɨpenimɨn gumaziba ko amizibar sure gami \mr (Sapta 19:29--21:38) \s Iesus atrivimɨn mɨn // Jerusalemɨn aven zui \r (Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 29 Iesus Betfage ko Betanin boroghɨn oto, nguibar kamning Olivɨn Mɨghsɨam gisɨn iti. Egha a uan suren gumazir pumuning amaga, \v 30 \x - \xo 19:30-31 \xo*\xt Matyu 21:2-3; Mak 11:2-3\xt*\x*kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nguibar munagh itimɨn mangɨ. Gua nguibar kamɨn mangɨ gantɨma donkin igiar mam me a ikezɨma, a iti. Gumazitam dughiatamɨn a gaperagha aruizir puvatɨ. Gua an benim fɨrighɨva donki inigh kagh izɨ. \v 31 Eghtɨ tav kamaghɨn guan azaragham, ‘Gua tizim bagha donkin kam fɨri?’ eghtɨ gua a mɨkɨm suam, ‘Ekiam ingangarim an iti.’ ” \p \v 32 \x - \xo 19:32 \xo*\xt Luk 22:13\xt*\x*Egha Iesus aning amadazɨ aning ghua garima, biziba bar moghɨra Iesus mɨkemezɨ moghɨn iti. \v 33 Ezɨ aning donkin benim fɨrima, an ghuaviba aningɨn azara, “Gua tizim bagha donkin benim fɨri?” \p \v 34 Ezɨ aning kamaghɨn me mɨgei, “Ekiam ingangarim an iti.” \p \v 35 \x - \xo 19:35 \xo*\xt 2 Atriviba 9:13; Matyu 21:7; Mak 11:7; Jon 12:14\xt*\x*Egha aning donki inigha Iesus bagha izi. Egha aning uan azenan azuir korotiar ruariba donki gisɨn da ghuani. Egha aning Iesusɨn akurazɨma a donki gisɨn apera. \v 36 \x - \xo 19:36 \xo*\xt 2 Atriviba 9:13; Matyu 21:8\xt*\x*A donki gaperagha zuima, gumazamiziba uan korotiar ruariba suava tuavimɨn da mɨghuari. \v 37 A iza danganir tuavir Olivɨn Mɨghsɨamɨn ghuaghirimɨn boroghɨn izima, an gɨn aruir darazi, me God amizir mirakelbar ganighava da bagha bar akongegha pamtem Godɨn ziam fe. \v 38 \x - \xo 19:38 \xo*\xt Onger Akaba 118:26; Luk 2:14; 13:35; Efesus 2:14\xt*\x*Me araghasa kamaghɨn mɨgei, “Gumazir Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, God deragh a damu! Navir amɨrizim Godɨn Nguibamɨn iti. Nguibar bar pɨn itimɨn itir Godɨn ziam fɨ!” \p \v 39 Ezɨ Farisin marazi gumazamizir kabar tongɨn ikia, kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, nɨ uan suren gumazibav kɨmtɨma, me nɨmɨra ikɨ! Me kamaghɨn mɨkɨman markɨ!” \p \v 40 \x - \xo 19:40 \xo*\xt Habakuk 2:11\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ ia mɨgei, me nɨmɨra ikɨtɨ dagɨaba uari araghasam!” \s Iesus Jerusalem bagha azi \p \v 41 \x - \xo 19:41 \xo*\xt Jon 11:35\xt*\x*Iesus Jerusalemɨn boroghɨra iza, egha an gara a bagha azi. \v 42 \x - \xo 19:42 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Matyu 13:14; Rom 11:8\xt*\x*Egha a kamaghɨn mɨgei, “Jerusalem, kɨ kamaghsua, nɨ amua datɨrɨghɨn navir amɨrizimɨn bizibagh foghai. Kamaghɨn amizɨ, da datɨrɨghɨn nɨn modo. \v 43 \x - \xo 19:43 \xo*\xt Aisaia 29:3-4; Jeremaia 6:3; 6:6; Luk 21:20\xt*\x*Dughiam izɨtɨ, nɨn apaniba izɨ nguibam avɨnizir dɨvazimɨn boroghɨn nguazir pozir ekiabav kɨnɨva nɨ ekɨarughtɨ, nɨ arɨmangɨghan kogham. \v 44 \x - \xo 19:44 \xo*\xt Daniel 9:24; Maika 3:12; Matyu 24:2; Mak 13:2; Luk 1:68; 21:6\xt*\x*Nɨ Jerusalem, me nɨn borir nɨn aven itiba sarama asɨghasigham. Nɨ Godɨn dughiar nɨn akuraghasa izezim, nɨ a gɨfozir puvatɨ. Bizir kam bagh me dɨpenimɨn ingarizir dagɨatam, ateghtɨ, tam tam gisɨn ikeghan kogham.” \s Ivezir gumazamiziba ko biziba amadir gumazamiziba Iesus Godɨn Dɨpenimɨn me batosi \r (Matyu 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 \x - \xo 19:45 \xo*\xt Matyu 21:12; Mak 11:11; 11:15; Jon 2:14-15\xt*\x*Egha a Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghua, biziba amadir gumaziba batosi. \v 46 \x - \xo 19:46 \xo*\xt Aisaia 56:7; Jeremaia 7:11\xt*\x*Egha kamaghɨn me mɨgei, “Godɨn Akɨnafarimɨn aven, osizirim kamaghɨn iti, ‘Nan Dɨpenim, God ko mɨgeir Dɨpenimra. Ezɨ ia a gamizɨ, an okɨmakɨar gumazibar mogomer danganimɨn mɨn oto.’ ” \p \v 47 \x - \xo 19:47 \xo*\xt Luk 21:37; 22:53; Jon 7:19; 8:37; 18:20\xt*\x*A zurara Godɨn Dɨpenimɨn aven men sure gami. Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba ko gumazir dapaniba, me a mɨsueghtɨ an aremeghasa. \v 48 \x - \xo 19:48 \xo*\xt Matyu 21:46; Mak 14:1-2; Luk 20:19\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba a baraghasa bar ifongegha, bar an boroghɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, an apaniba a mɨsoghan ibura. \c 20 \s Me Iesusɨn gavgavim bagha an azara \r (Matyu 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Dughiar mamɨn Iesus Godɨn Dɨpenir avɨzimɨn aven ikia, gumazamizibar sure gamuava Akar Aghuim akuri. Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, ko Judabar gumazir aruaba, me iza anekufa. \v 2 \x - \xo 20:2 \xo*\xt Aposel 4:7; 7:27\xt*\x*Egha me kamaghɨn a mɨgei, “E mɨkemegh, nɨ gavgavir manamɨn bizir kabagh ami? Tina gavgavir kam nɨ ganɨngi?” \p \v 3-4 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ uaghan azangsɨzitam ia damuasa. Ia na mɨkɨm, Jonɨn rurim, a Godɨn ize o gumazamizibar ize?” \p \v 5 Ezɨ me uarira uariv gei, “E suam, ‘An rurim Godɨn ize,’ eghtɨ, a kamaghɨn mɨkɨm suam, ‘Ia manmaghɨn amigha ia nɨghnɨzir gavgavim Jonɨn ikian aghua?’ \v 6 \x - \xo 20:6 \xo*\xt Matyu 14:5; 21:26; Luk 7:29\xt*\x*Egh e suam, ‘An rurim gumazamizibar ize,’ eghtɨ gumazamiziba dagɨabar e ginivightɨ, e arɨghiregham. Me kamaghɨn fo Jon a Godɨn akam inigha izir gumazim.” \p \v 7 Egha me Iesus ikaragha ghaze, “E fozir puvatɨ, Jonɨn rurim manmaghɨn ize.” \p \v 8 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨra, kɨ uan gavgavim inizir tuavimɨn gun ia mɨkemeghan kogham.” \s Wainɨn azenir gumazibar // akar isɨn zuim \r (Matyu 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 \x - \xo 20:9 \xo*\xt Aisaia 5:1\xt*\x*Egha Iesus mɨgɨa ghua ua akar isɨn zuir kamɨn gumazamizibav gei, “Gumazir mam wainɨn azenim oparigha, egha azenimɨn garir gumazir mabar dafarim garɨgha ghaze, me gɨn a givezam. Egha a ghua dughiar ruarimɨn saghon iti. \v 10 \x - \xo 20:10 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 36:15-16\xt*\x*Egha wainɨn ovɨziba kuarir dughiamɨn, a ingangarir gumazir mam amadagha ghaze, me wainɨn ovɨzir taba a danɨngam. Ezɨ azenimɨn garir gumaziba a mɨsuegha anemadazɨma, a dafarir kɨnibar uamatenge. \v 11 Ezɨ a ingangarir gumazir igharazim amada, ezɨ me uaghan a mɨsuegha aghumsɨzir arazibar a gamigha, anemadazɨ a dafaribara uamatenge. \v 12 Ezɨ a ua mɨkezim amadazɨ, me bar puv a mɨsuegha a isa azenim mɨkɨni. \p \v 13 “Ezɨ wainɨn azenir ghuavim uabɨra uabɨ mɨgei, ‘Kɨ manmaghɨn damuam? Kɨ uan otarir ifongezim amangam. Eghtɨ me ti a baregh deragh a damuam.’ \v 14 Ezɨ wainɨn azenimɨn garir gumaziba otarir kamɨn ganigha, kamaghɨn uariv gɨa ghaze, ‘Kar otarir gɨn azenir kam iniamim. E a mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, e uari bagh wainɨn azenir kam iniam.’ \v 15 Egha me a isa azenim mɨkɨnigha a mɨsoghezɨma an areme.” \p Egha Iesus ua kamaghɨn gumazamizibav gei, “Wainɨn azenir ghuavim manmaghɨra azenimɨn garir gumazir kabar amuam? \v 16 A izɨva azenimɨn garir gumazir kabav soghtɨ, me arɨmɨghiram. Eghtɨ a wainɨn azenim inigh gumazir igharazibar anigam.” \p Ezɨ gumazamiziba bizir kam baregha mɨgɨa ghaze, “Bar puvatɨgham!” \p \v 17 \x - \xo 20:17 \xo*\xt Onger Akaba 118:22; Matyu 21:42\xt*\x*Ezɨ Iesus merara gara, egha men azara, “Ezɨ Godɨn Akɨnafarimɨn mɨgɨrɨgɨar otevir kam, an mɨngarim manmakɨn? \b \q1 “ ‘Kar dɨpenir akɨnir ingangarir gumaziba aghuazim, \q2 a datɨrɨghɨn dɨpenim aterir guarim gava?’ \b \m \v 18 \x - \xo 20:18 \xo*\xt Aisaia 8:14-15; Daniel 2:34-35; Matyu 21:44\xt*\x*“Nɨ tina temer guarir kam gisɨn irɨghɨva dɨpɨrigh irɨgham, eghtɨ a tina gisɨn irɨghtɨma gumazir kam bar mɨsarighiregham.” \p \v 19 \x - \xo 20:19 \xo*\xt Matyu 21:46; Mak 14:1-2; Luk 19:47-48\xt*\x*Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba, ko ofa gamir gumazir ekiaba, me bar kaghɨra Iesusɨn suighasa tuaviba buri. Me fo, an akar isɨn zuir kam me gasara, ezɨ me an suighan gumazamizibar atiati. \s Dagɨaba Sisar ganɨdi \r (Matyu 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 \x - \xo 20:20 \xo*\xt Luk 11:54\xt*\x*Egha me bar deravɨra a bagha gara, egha moga garir gumaziba amadazɨ, me ifara mati me guizɨn mɨgei. Me kamaghsua, me Iesusɨn mɨgɨrɨgɨar otevitamɨn suiraghɨva, egh a isɨ Romɨn gavmanɨn gumazir ekiam danigham. \v 21 Ezɨ moga garir gumazir kaba an azangsɨsi, “Tisa, e fo nɨ guizbangɨra bizibav geir gumazim. Nɨ Godɨn Arazibar gumazamizibar sure gamuava guizbangɨra me mɨgei. Nɨ tavɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zuir puvatɨ. Akar vamɨra nɨ gumazamizir ziaba itiba, ko gumazamizir kɨniba uaghara, me mɨgei. \v 22 Nɨ e mɨkɨm, Judan Araziba manmaghɨn mɨgei? E dagɨaba isɨva Atrivim Sisar danɨngtɨma, arazir kam Godɨn damazimɨn dera, o puvatɨ?” \p \v 23-24 Ezɨ a men nɨghnɨzir ifavaribagh fogha kamaghɨn me mɨgei, “Dagɨatam nan akagh. Tinan nedazim ko ziam an iti?” \p \v 25 \x - \xo 20:25 \xo*\xt Matyu 22:21; Mak 12:17\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn mɨgei, “Sisarɨn ziam koma nedazim an iti.” \p Ezɨ a me mɨgei, “Kamaghɨra, ia Sisarɨn biziba isɨ Sisar danɨng, egh Godɨn biziba isɨ God danɨng.” \v 26 Ezɨ me gumazamizibar tongɨn, a mɨkemezir mɨgɨrɨgɨaba bagha an suighan ibura. Egha me pura an mɨgɨrɨgɨabagh nɨghnɨgha nɨmɨra iti. \s Aremezir gumazamiziba ua dɨkavigham \r (Matyu 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 \x - \xo 20:27 \xo*\xt Matyu 22:23; Mak 12:18; Aposel 23:8\xt*\x*Sadyusin maba azangsɨzir mam sara Iesus bagha ize. (Me kamaghɨn nɨghnɨsi, aremeziba ua dɨkavan kogham.) \v 28 \x - \xo 20:28 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:5\xt*\x*Egha me kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, Moses e bagha akɨnafarim osira ghaze, gumazitamɨn aveghbuam amuimɨn ikɨva boriba puvatɨgh aremeghtɨ, anarɨra irir aveghbuam an amuir odiarimɨn ikɨva a bagh boriba iniam. \v 29 Ezɨ 7plan aveghbuaba iti. Egha men mav faragha amuimɨn ikia boriba puvatɨgha areme. \v 30-31 Ezɨ anarɨra irim an ikia kamaghɨra, ezɨ mɨkezim kamaghɨra ghu. Kamaghɨra, 7plan aveghbuaba bar ariaghiregha boriba puvatɨ. \v 32 Ezɨ amizir kam gɨn uaghan areme. \v 33 Fomɨra me bar amizir kamɨn ike. Kamaghɨn amizɨ gumazamiziba ua dɨkavamin dughiamɨn, amizir kam tinan amuimra?” \p \v 34 Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Dughiar kamɨn itir gumazamiziba, me poroghamibagh ami. \v 35 Eghtɨ gɨn gumazamizir God inabaziba, me uaghan dughiar izamim ko ua dɨkavamin dughiamɨn, me poroghamibar amuan kogham. \v 36 \x - \xo 20:36 \xo*\xt Rom 8:23; 1 Korin 15:42; 15:49; 15:52; 1 Jon 3:1-2\xt*\x*God me damightɨma, me ua dɨkavigham. Me ua dɨkavightɨ e fogh suam me Godɨn boribara, egh me enselbar mɨn ikiam. Kamaghɨn amizɨ me uam arɨmɨghiran koghɨva, egh poroghamibar amuan kogham. \v 37 \x - \xo 20:37 \xo*\xt Ua Me Ini 3:6\xt*\x*Ezɨ Moses uabɨ temer avimɨn eghaghanimɨn aven en aka, aremeziba ua dɨkavam. A kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam, Nɨ Abraham ko Aisak ko Jekopɨn God.’ \v 38 \x - \xo 20:38 \xo*\xt Rom 6:10-11; 14:8-9\xt*\x*Kamaghɨn e fo, God gumazir ariaghirezibar God puvatɨ, a gumazir angamɨra itibar God. Ezɨ an damazimɨn an boriba bar angamɨra iti.” \p \v 39 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumazir maba kamaghɨn mɨgei, “Mar mɨgɨrɨgɨar aghuim, Tisa.” \v 40 Egha me uam an azangan atiati. \s Iesus a tina? \r (Matyu 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Ezɨ Iesus kamaghɨn gumazamizibav gei, “Manmaghɨn amizɨ gumazamiziba ghaze, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim Krais, a Devitɨn ovavim? \v 42 \x - \xo 20:42-43 \xo*\xt Onger Akaba 110:1\xt*\x*Ezɨ Devit uabɨ Onger Akabar Akɨnafarimɨn aven kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Ekiam, nan Ekiam mɨgɨa ghaze, \q2 “Nɨ nan agharir guvimɨn daperagh ikɨ mangɨtɨ,\f + \fr 20:42 \fr*\ft Ekiam Iesus, God ko biziba bar dar ganam.\ft*\f* \q1 \v 43 kɨ nɨn apaniba dɨkabɨragh me isɨ nɨn dafarim datɨghtɨ, \q2 me nɨn dagarimningɨn apengan ikiam.” ’ \b \m \v 44 “Egha Devit ‘Ekiam’ a gatɨ. Manmaghɨn amizɨ, a Devitɨn Ovavim?” \s Judan Arazibagh fozir gumaziba // arazir kurabagh ami \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Ezɨ gumazamiziba orazima a kamaghɨn uan suren gumazibav gei, \v 46 \x - \xo 20:46 \xo*\xt Matyu 23:5; Luk 11:43\xt*\x*“Ia Judan Arazibagh fozir gumaziba bagh gan. Me uari fava korotiar ruarir kaba aghuraruasa ifonge. Ezɨ gumazamiziba maketɨn danganibar men ziaba fasa me bar akonge. Egha God ko mɨgeir dɨpenibar aven dabirabir aghuariba iniva, egha isar ekiabar dughiabar me danganir ziaba itiba iniasa bar ifonge. \v 47 Me amuir odiaribagh ifara, men dɨpeniba okɨa ghaze e dera. Egha gumazamiziba men ziaba fasa, me God ko mɨgɨa mɨgɨrɨgɨar ruaribagh ami. Kamaghɨn amir gumaziba, men ivezir kuram gumazamizir arazir kurabagh amibar ivezim bar a gafiragham.” \c 21 \s Amuir odiarim dagɨamning God ganɨngi \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 \x - \xo 21:1 \xo*\xt Mak 12:41\xt*\x*Iesus kogha garima, dagɨaba itir gumazamiziba uan dagɨaba isa Godɨn Dɨpenimɨn dagɨaba arɨzir danganim garɨsi. \v 2 Ezɨ a garima biziba puvatɨzir amuir odiarir mam uaghan uan dagɨar muziarimning atɨ. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt 2 Korin 8:12\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, biziba puvatɨzir amuir odiarir kam dagɨar muziarir pumuning dagɨaba arɨzir danganim gatɨ, ezɨ an dagɨar pumuning gumazamizir igharaziba arɨghizir dagɨabagh afira. \v 4 Me uan dagɨar avɨribar amodoghɨn dagɨar muziariba anɨngi. Ezɨ a uan dabirabir onganarazimɨn mɨrara dagɨar muziarir abuananamning atɨ.” \s Iesus ghaze, Godɨn Dɨpenim ikuvigham \r (Matyu 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Ezɨ an suren gumazir maba Godɨn Dɨpenimɨn garava kamaghɨn mɨgei, “Me dagɨar bar aghuibar an ingarighava, Afeziar Ekiam danɨngamin bizir aghuir maba an kuruke.” \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Matyu 24:2; Mak 13:2; Luk 19:44\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia datɨrɨghɨn garir bizir kabanagh, dughiam izɨtɨma dagɨar kaba, gumaziba bar da pueghtɨ da bar moghɨra dagh iregham. Eghtɨ tam tam gisɨn ikeghan kogham.” \s Iesus ghaze, osɨmtɨziba gɨn otivam \r (Matyu 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Ezɨ me an azara, “Tisa, bizir kaba manadɨzoghɨn otivam? Arazir manam faragh otoghtɨ, e fogh suam, dughiar kam roghɨra ize?” \v 8 \x - \xo 21:8 \xo*\xt Matyu 24:4-5; Mak 13:5-6; Efesus 5:6; 2 Tesalonika 2:3\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia uari bagh deraghvɨra gan, ia men ifavariba baraghan markɨ. Gumazir avɨriba nan ziamɨn izɨ suam, ‘Kar kɨrara!’ Eghtɨ tarazi suam, ‘Dughiam roghɨra ize!’ Eghtɨ ia men gɨn mangan markɨ. \v 9 Egh ia inogoviba ko adoghodozir mɨdorozir akaba baraghɨva, atiatingan markɨ. Bizir kabanagh faragh otivigham, eghtɨ nguazir kam gɨvamin dughiam datɨrɨghɨra otoghan kogham.” \p \v 10 \x - \xo 21:10-11 \xo*\xt Matyu 24:6-7; Mak 13:7-8\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Kantrin mamɨn itir darazi dɨkavigh kantrin igharazimɨn itir darazi ko mɨsogham. Eghtɨ atrivir mamɨn adarazi dɨkavigh atrivir igharazimɨn adarazi ko mɨsogham. \v 11 Eghtɨ danganir maba mɨkɨmkɨzir gavgaviba, ko dagheba otevir dughiaba koma arɨmariar gavgaviba otivtɨ, atiatingamin biziba ko overiamɨn pɨn arazarazir ekiaba otivam. \p \v 12 \x - \xo 21:12 \xo*\xt Matyu 24:9; Mak 13:9\xt*\x*“Bizir kaba gɨn otivam, me faragh ian suiraghɨva arazir kurabar ia damuam. Me ia kotiam darɨghsɨ ia inighɨva God ko mɨgeir dɨpeniba koma kalabuziabar aven mangam. Eghtɨ ia nan gɨn zuir gumazamiziba me bizir kam bangɨn ia inighɨva atriviba ko gavmanɨn gumazir ekiabar damazimɨn mangam. \v 13 Eghtɨ kar dughiar aghuir ia nan akam me mɨkɨnamim. \v 14 \x - \xo 21:14 \xo*\xt Matyu 10:19; Mak 13:11\xt*\x*\x - \xo 21:14-15 \xo*\xt Luk 12:11-12\xt*\x*Eghtɨ ia deraghvɨra nɨghnɨgh. Ia faragh me mɨkɨmsɨ akabagh nɨghnɨghan markɨ. \v 15 \x - \xo 21:15 \xo*\xt Aposel 6:10\xt*\x*Eghtɨ kɨ nɨghnɨzir aghuiba ko mɨgɨrɨgɨar aghuiba ia danɨngtɨma, ia mɨgɨrɨgɨar aghuibara damutɨ, ian apanitam ian akaba batoghɨva ia adoghan kogham. \p \v 16 \x - \xo 21:16 \xo*\xt Maika 7:6; Matyu 10:21-22; Mak 13:12; Aposel 7:59; 12:2\xt*\x*“Eghtɨ ian ameboghfeziaba, ko aveghbuaba, ko anababa, ko namakaba, merara ia inighɨva gumazir kurabar dafaribar atɨghtɨ, me ian taraziv soghtɨ ia arɨmɨghiregham. \v 17 \x - \xo 21:17 \xo*\xt Matyu 10:22\xt*\x*Eghtɨ gumazamiziba bar nan ziam bangɨn ian aghuagham. \v 18 \x - \xo 21:18 \xo*\xt Matyu 10:30; Luk 12:7\xt*\x*Egh me bar tong arazitam ia damuan kogham. Kamaghɨn ian dapanarɨzitam asighiran kogham. \v 19 \x - \xo 21:19 \xo*\xt Matyu 10:22; 24:13; Hibru 10:36\xt*\x*Ia tugh gavgavighvɨra ikɨva, dabirabir bar aghuim iniam.” \s Iesus ghaze Jerusalem ikuvigham \r (Matyu 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xo*\xt Matyu 24:15; Mak 13:14\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Jerusalemɨn nguibamɨn gantɨ mɨdorozir gumaziba izɨ a kontɨma, nɨ fogh suam, a gasɨghasɨghamin dughiam roghɨra ize. \v 21 Egh gumazir Judian itiba arɨ mɨghsɨabar mangɨtɨ, Jerusalemɨn nguibamɨn itiba azenan mangɨtɨma, Jerusalemɨn azenan itir gumazamiziba uam an aven mangan markiam. \v 22 \x - \xo 21:22 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:35; Jeremaia 5:29; 46:10; Daniel 9:26-27; Hosea 9:7\xt*\x*Kar osɨmtɨzibar dughiam, God da isɨ Israelia danɨngɨva, men arazir kuraba ikarvagham. A fomɨra osirizɨ moghɨn otogham. \v 23 \x - \xo 21:23 \xo*\xt Matyu 24:19; Mak 13:17; 1 Korin 7:26\xt*\x*Naviba adair amiziba ko boriba oteba apir amebaba, mevzika; dughiar izamin kaba bar men ikuvigham! Eghtɨ God gumazir kabar atartɨma, osɨmtɨzir ekiam nguazir kam bativam. \v 24 \x - \xo 21:24 \xo*\xt Esra 9:7; Onger Akaba 79:1; Aisaia 63:18; Akar Mogomem 11:2\xt*\x*Eghtɨ mɨdorozir gumaziba mɨsozir sababar tarazigh inivtɨ me arɨghirɨtɨ, me tarazi suighɨva, me amangɨtɨma me nguibar Israelɨn azenan itibar mangam. Eghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar pazɨva Jerusalem damu mangɨ dughiar me Jerusalemɨn ganamin dughiam gɨvagham.” \s Gumazamizibar Otarim gɨn izam \r (Matyu 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Onger Akaba 46:2-3; 65:7-8; Aisaia 13:10; Esekiel 32:7; Joel 2:31; Matyu 24:29; 2 Pita 3:10-12; Akar Mogomem 6:12-13\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Eghtɨ arazaraziba aruem ko iakɨnim ko mɨkoveziba bativam. Eghtɨ ongarim dɨpɨr tɨngaghɨvɨra ikɨtɨma, nguazimɨn gumazamiziba bar atiatigh okam nɨghnɨgham. \v 26 Eghtɨ overiamɨn biziba bar nɨgham, kamaghɨn amizɨ gumazamiziba atiatingɨva damaziba men isirtɨma, me daighirɨva otivamin biziba bagh mɨzuamɨva nɨghnɨgham. \v 27 \x - \xo 21:27 \xo*\xt Daniel 7:13; Matyu 24:30; 26:64; Akar Mogomem 1:7; 14:14\xt*\x*Egh me dughiar kamɨn Gumazamizibar Otarimɨn gantɨ, a ghuariamɨn tongɨn gavgavir ekiam ko angazangarir ekiam sara izam. \v 28 \x - \xo 21:28 \xo*\xt Rom 8:19; 8:23; 13:11\xt*\x*Eghtɨ bizir kabanagh otivighɨrɨtɨma ia dɨkavigh, uan dapaniba fegh gan! God ua ia iniamin dughiam roghɨra ize!” \s Temer fighɨn akar isɨn zuim \r (Matyu 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29 Egha Iesus kamaghɨn akar isɨn zuimɨn me mɨgei, “Ia temer fighɨn ganɨva temer maba sara gan. \v 30 Temebar dafariba asighɨrɨtɨ ia fogh suam, aruem ganamin dughiam roghɨra ize. \v 31 Kamaghɨra, ia bizir kabar gan fogh suam, God Bizibagh Ativamin Dughiam roghɨra ize. \p \v 32 “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, dughiar kamɨn itir gumazamizir kaba ikɨvɨra ikɨtɨ bizir kaba bar otivam. \v 33 \x - \xo 21:33 \xo*\xt Onger Akaba 102:26-27; Aisaia 40:8; Luk 16:17; 1 Pita 1:25\xt*\x*Overiam ko nguazim gɨvagham, eghtɨ nan mɨgɨrɨgɨaba gɨvaghan kogham.” \s Iesusɨn suren gumaziba uari bagh deraghvɨra gan \p \v 34 \x - \xo 21:34 \xo*\xt Matyu 24:48-50; Mak 4:19; Luk 17:27; Rom 13:13; 1 Tesalonika 5:3; 5:6; 1 Pita 4:7\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia uari bagh ganigh! Isaba ko, dɨpar onganiba ko nguazir kamɨn biziba, ia puv dagh nɨghnɨghtɨ, da ia dɨkabɨntɨ, dughiar otivamin kam puram otoghɨva, asɨzibar suizir azuazimɨn mɨn ian suigham. \v 35 \x - \xo 21:35 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:2; 2 Pita 3:10; Akar Mogomem 3:3; 16:15\xt*\x*Dughiar kam, nguibaba ko nguazir kamɨn gumazamiziba bar me bativam. \v 36 \x - \xo 21:36 \xo*\xt Matyu 24:42; Mak 13:33; Luk 18:1; Efesus 6:13; Akar Mogomem 6:17\xt*\x*Ia zurara uari bagh gan Afeziam ko mɨkɨmvɨra ikɨtɨ, a gavgavim ia danɨngtɨma ia bizir otivamin kabagh itavɨragham. Egh ia Gumazamizibar Otarimɨn damazimɨn tuivam.” \p \v 37 \x - \xo 21:37 \xo*\xt Luk 19:47\xt*\x*Dughiabar zurara, Iesus Godɨn Dɨpenimɨn aven men sure gamuava, guaratɨzibar Olivɨn Mɨghsɨamɨn ghuava dɨmagaribar an iti. \v 38 Ezɨ gumazamiziba bar Iesus baraghasa, mɨzarazibar Godɨn Dɨpenimɨn arui. \c 22 \ms Iesus mɨzazim inigha // aremegha ua dɨkafi \mr (Sapta 22--24) \s Judas Iesus isa gumazir kurabar dafaribagh atɨ \r (Matyu 26:1-5; 26:14-16; Mak 14:1-2; 14:10-11; Jon 11:45-53) \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27\xt*\x*Datɨrɨghɨn Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiam roghɨra izi. An ziam, God Israelia Gitazir Dughiam. \v 2 \x - \xo 22:2 \xo*\xt Onger Akaba 2:2; Luk 20:19; Aposel 4:27\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me gumazamizibar atiati, kamaghɨn amizɨ me Iesus mɨsoghasa tuaviba buri. \v 3-4 \x - \xo 22:3-4 \xo*\xt Matyu 26:14; Mak 14:10; Luk 4:13; Jon 13:2; 13:27\xt*\x*Iesusɨn 12plan suren gumazir mam Judas, an ziar mam Iskariot. Satan an navir averiamɨn ghu. Ezɨ a Iesus isava Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazir ekiaba, ko ofa gamir gumazir ekiabar dafaribar arɨghasa ghua me koma mɨgɨrɨgɨabagh ami. \v 5 \x - \xo 22:5 \xo*\xt Sekaraia 11:12\xt*\x*Ezɨ me an mɨgɨrɨgɨam gifuegha ivezim a danɨngasa akabar kɨri. \v 6 Ezɨ Judas ivezim inian ifuegha Iesusɨn suiragh men dafaribar arɨghasa tuaviba buri. A ghaze, Iesus uabɨra ikɨtɨ, an an suiragh men dafarim darɨgham. \s Suren gumazimning daghebar kɨri \r (Matyu 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 \x - \xo 22:7 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27\xt*\x*Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiam datɨrɨghɨn oto. Ezɨ dughiar kamɨn me God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam bagha sipsipɨn nguzim mɨsuegh anemɨ ikɨva, a gɨnɨghnɨghasa.\f + \fr 22:7 \fr*\ft Nɨ, God Israelia Gitazir Dughiam koma Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiamɨn mɨngariba gɨfoghsɨ, nɨ akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan.\ft*\f* \v 8 Ezɨ Iesus Jon ko Pita amadagha kamaghɨn aning mɨgɨa ghaze, “Gua mangɨva, e God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam amamin daghebar kɨr.” \p \v 9 Ezɨ aning an azara, “Ga managh a bagh danganim akɨram?” \p \v 10 Ezɨ a kamaghɨn aning mɨgei, “Gua nguibar ekiamɨn aven mangɨtɨ, gumazitam mɨner dɨpam ater izɨ gua batoghtɨma, gua an gɨn a zuir dɨpenimɨn mangɨ. \v 11 Egh dɨpenimɨn ghuavim mɨkɨm suam, ‘Tisa kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Nan danganir kɨ uan suren gumaziba ko God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam amamim mana?” ’ \v 12 Eghtɨ a ghuriamɨn aven danganir bar ekiatam guan akagham, dakoziba ko dapiagh damamin dabirabiba ko biziba bar ikɨtɨ, gua magh bizibar kɨr.” \p \v 13 \x - \xo 22:13 \xo*\xt Luk 19:32\xt*\x*Ezɨ aning ghua garima, biziba bar Iesus mɨkemezɨ moghɨrama otifi. Ezɨ aning God Israelia Gitazir Dughiam bagha dagheba ko bizibar kɨri. \s Iesus bret ko wain uan aposelbagh anɨdi \r (Matyu 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Korin 11:23-25) \p \v 14 Ezɨ damamin dughiam otozɨ, Iesus uan aposelba ko me dagher dakozimɨn mɨn apiaghav iti. \v 15-16 \x - \xo 22:15-16 \xo*\xt Luk 13:29; 14:15; Aposel 10:41; Akar Mogomem 19:9\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, kɨ ua God Israelia Gitazir Dughiamɨn isamɨn dagher katam ameghan kogh, kamaghɨra ikɨ mangɨ, God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn otogham. Kamaghɨn amizɨma, kɨ ia ko isar kam amasa bar ifonge. Egh kɨ gɨn mɨzazim iniam.” \p \v 17-18 Egha Iesus wain apir kap inigha Ekiam mɨnabagha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ia mɨgei, kɨ uam wainɨn ovɨzimɨn dɨpar katam aman kogh, kamaghɨra ikɨtɨ God Bizibagh Ativamin Dughiam otogham. Kamaghɨn amizɨ, ia a inigh ia uari danɨng.” \p \v 19 \x - \xo 22:19 \xo*\xt Matyu 26:26; Mak 14:22; Luk 24:30; 1 Korin 11:24\xt*\x*Egha a bret inigha, Ekiam mɨnabagha anebigha me ganɨga kamaghɨn me mɨgei, “Kar nan inivafɨzim, kɨ ia bagha anenɨngi. Ia anemɨ na gɨnɨghnɨgh.” \p \v 20 \x - \xo 22:20 \xo*\xt Jeremaia 31:31-34; 1 Korin 10:16\xt*\x*Me amegha gɨvazɨma, arazir kamra a wain apir kap inigha kamaghɨn mɨgei, “Kavɨn aven itir wainɨn kam, an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam, kɨ uan ghuzimɨn a gamizɨma, a ia bagha iri.\f + \fr 22:19-20 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, vezɨn kamɨn itir akaba, Luk uabɨ da osirizir puvatɨ. Gumazir igharazim gɨn a da osiri.\ft*\f* \v 21 \x - \xo 22:21 \xo*\xt Onger Akaba 41:9; Matyu 26:21-23; Mak 14:18; Jon 13:21-22; 13:26\xt*\x*Eghtɨ ia gan, gumazir na inighɨva gumazir kurabar dafarim darɨghamim, a kara na ko dakozim gaperaghav iti. \v 22 \x - \xo 22:22 \xo*\xt Matyu 26:24; Aposel 2:23; 4:28\xt*\x*Eghtɨ Gumazamizibar Otarim tuavir Afeziam faragha a bagh atɨzimɨn gɨn mangam. Ezɨ gumazir a inigha gumazir kurabar dafarim gatɨzim, gumaka, a bar ikuvigham.” \p \v 23 \x - \xo 22:23 \xo*\xt Matyu 26:22; Jon 13:22; 13:25\xt*\x*Ezɨ me akar kam baregha uarira uarir azangsɨsi, “Tina bizir kam damuam?” \s Iesusɨn aposelba uari adogha mɨgei, tina faragham? \p \v 24 \x - \xo 22:24 \xo*\xt Matyu 18:1; Mak 9:34; Luk 9:46\xt*\x*Egha aposelba uari adogha ghaze, tinara en faragham? \v 25 \x - \xo 22:25 \xo*\xt Mak 10:42-45\xt*\x*\x - \xo 22:25-26 \xo*\xt Matyu 20:25-27; Mak 10:42-44\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kantrin Igharazir Gumazamizibar atriviba, me uan gavgaviba ko ziaba fava, arazir kurabar gumazamizibagh amua kamaghɨn mɨgei ‘E gumazamizibar akurvasi.’ \v 26 \x - \xo 22:26 \xo*\xt Matyu 23:11; Mak 9:35; Luk 9:48; 1 Pita 5:3\xt*\x*Ia kamaghɨn damuan markɨ. Gumazir ian torimɨn ikia ian faragha zuim, a uabɨ apengan ikɨva, borimɨn mɨn uabɨ arɨgh. Ezɨ gumazir ian faragha zuim, ian ingangarir gumazimɨn mɨn ikɨ. \v 27 \x - \xo 22:27 \xo*\xt Matyu 20:28; Luk 12:37; Jon 13:12-15; Filipai 2:7\xt*\x*Tinara ekefe, gumazir pura dagher dakozimɨn aperaghav itim o gumazir dagheba anɨdim? Gumazir pura dagher dakozimɨn aperaghav itim. Ezɨ kɨ ian torimɨn ikia mati ian ingangarir gumazim. \p \v 28 \x - \xo 22:28 \xo*\xt 2 Korin 1:7; 2 Timoti 2:12; Hibru 4:15\xt*\x*“Kɨ osɨmtɨziba aterima ia na ko iti. \v 29 \x - \xo 22:29 \xo*\xt Luk 12:32\xt*\x*Kamaghɨra, nan afeziam Atrivimɨn mɨn na atɨzɨma, kɨ uaghan atrivibar mɨn ia arɨghasa. \v 30 \x - \xo 22:30 \xo*\xt Onger Akaba 49:14; Matyu 19:28; 1 Korin 6:2; Akar Mogomem 3:21\xt*\x*Eghtɨ nan atrivir dughiamɨn aven ia na ko atrivimɨn dabirabir aghuaribar apiaghɨva Israelian anabar 12plan ganam.” \s Iesus kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Pita akɨrim ragh a gasaragham \r (Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 \x - \xo 22:31 \xo*\xt Amos 9:9; 2 Korin 2:11; 1 Pita 5:8\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn mɨgei, “Saimon, Saimon, Satan nɨn nɨghnɨzir gavgavim tuisɨgh a gɨfoghasa Godɨn azara. \v 32 \x - \xo 22:32 \xo*\xt Onger Akaba 51:13; Jon 17:9-11; 17:15; 17:20; 21:15-17\xt*\x*Ezɨ kɨ nɨ bagha Afeziar Ekiam ko mɨkemegha gɨfa, nɨn nɨghnɨzir gavgavim irɨghan kogham. Egh nɨ uamategh na bagh izɨ, egh gavgavim uan aveghbuabar anɨng.” \v 33 \x - \xo 22:33 \xo*\xt Luk 22:54\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, kɨ nɨ ko kalabusɨn mangam o aremeghasa ifuegha iti.” \p \v 34 \x - \xo 22:34 \xo*\xt Matyu 26:34; Mak 14:30; Jon 13:38\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn Pitan akam ikaragha ghaze, “Kɨ nɨ mɨgei, nɨ datɨrɨghɨn dughiar pumuning ko mɨkezimɨn mɨkɨm suam, nɨ na gɨfozir puvatɨ, eghtɨ tuarim maghɨrama akam.” \s Iesus ghaze, suren gumaziba uan dagɨar mɨtariba ko ruagha aruir mɨtariba ko mɨdorozir sababa ini \p \v 35 \x - \xo 22:35 \xo*\xt Matyu 10:9-10; Mak 6:8-9; Luk 9:3; 10:4\xt*\x*Egha Iesus men azara, “Kɨ dughiar kamɨn ia amadagha bizir kataba sara ia amadazir puvatɨ, dagɨaba azuir mɨtariba ko ruagha aruir mɨtariba koma dagarir asuaba. Ezɨ ia bizitamɨn otevez, o puvatɨ?” \p Ezɨ me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Puvatɨ.” \p \v 36 \x - \xo 22:36 \xo*\xt Luk 22:49\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Eghtɨ datɨrɨghɨn, gumaziba dagɨaba itir mɨtarir muziariba ikɨ da inigh, egh gumaziba ruagha aruir mɨtariba ikɨ, uaghan da inigh. Eghtɨ gumazir mɨdorozir sababa puvatɨziba, ia uan initam amadaghɨva tam givesegh. \v 37 \x - \xo 22:37 \xo*\xt Aisaia 53:12; Luk 22:52\xt*\x*Guizbangɨra Godɨn Akɨnafarim ghaze, ‘Gumazamiziba an gari, a mati gumazir kuram.’ Kɨ ia mɨgei, bizir kaba na bativam. Are, Afeziar Ekiamɨn Akɨnafarim osirizɨ moghɨn biziba na bativavɨra iti.” \p \v 38 Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, nɨ gan. E mɨdorozir sabar pumuning kati.” \p Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “A gɨfa.” \s Iesus Olivɨn Mɨghsɨamɨn God ko mɨgei \r (Matyu 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 \x - \xo 22:39 \xo*\xt Luk 21:37; Jon 18:1\xt*\x*Egha Iesus nguibar ekiam, Jerusalem ategha, Olivɨn Mɨghsɨam bagha zui. A zurara ami mokɨn. Ezɨ an suren gumaziba an gɨn zui. \v 40 \x - \xo 22:40 \xo*\xt Matyu 6:13; 26:41; Mak 14:38; Luk 22:46\xt*\x*Me danganir kamɨn otivigha a kamaghɨn me mɨgei, “Ia uari bagh God ko mɨkɨm. Eghtɨ osɨmtɨzir ekiar kam ia damutɨ, ia ireghan kogham.” \p \v 41 Egha a me ategha, mati gumazim dagɨam akunizir tɨzimɨn ababanimɨn mɨn, mong saghon ghugha, tevimning apɨrigha kamaghɨn God ko mɨgei, \v 42 \x - \xo 22:42 \xo*\xt Matyu 6:10; Jon 5:30; 6:38\xt*\x*“Afeziam, nɨ ifueghava na da osɨmtɨzir kam inigh. Egh nɨ nan ifongiamɨn gɨn mangan markɨ. Nɨ uan ifongiamɨn gɨn mangɨ.” \p \v 43 Ezɨ ensel mam Godɨn Nguibamɨn ikegha iza gavgavim a ganɨdi. \v 44 \x - \xo 22:44 \xo*\xt Jon 12:27; Hibru 5:7\xt*\x*Ezɨ Iesus nɨghnɨgha bar oseme, egha a pamtem Afeziam ko mɨgei. Ezɨ an doriba otivaghira mati ghuzim nguazim giri.\f + \fr 22:43-44 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, vezɨn kamɨn itir akaba, Luk uabɨ da osirizir puvatɨ. Gumazir igharazim gɨn a da osiri.\ft*\f* \v 45 An Afeziam ko mɨkemegha, dɨkavighava uamategha uan suren gumaziba bagha zui. Egha a men garima, me bar osemegha akuavɨra iti. \v 46 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha akui? Ia dɨkavighɨva Afeziam ko mɨkɨm. Eghtɨ osɨmtɨzir ekiam ia damutɨ, ia ireghan kogham.” \s Judas Iesus isava, gumazir kurabar dafarim gatɨ \r (Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11) \p \v 47 \x - \xo 22:47 \xo*\xt Matyu 26:47; Mak 14:43; Jon 18:3\xt*\x*Egha Iesus mɨgɨavɨra itima maburan gumazir bɨzim oto. An 12plan suren gumazir mam Judas, a men faragha iza tuavim men aka. A Iesusɨn boroghɨra izegha an torasava ami. \v 48 Ezɨ Iesus kamaghɨn an azara, “Judas, kar nɨ Gumazamizibar Otarimɨn toreghɨva, a inigh gumazir kurabar dafarim darɨghasa?” \p \v 49 \x - \xo 22:49 \xo*\xt Luk 22:36\xt*\x*Ezɨ suren gumaziba Iesus ko ikia garima arazim otivasava amima, me kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, e uan mɨdorozir sababar me mɨsogham o?” \v 50 Ezɨ men mav mɨdorozir sabam inigha, ofa gamir gumazibar ekiamɨn ingangarir gumazir mam mɨsogha, bar an kuarim anetuzɨ a irɨ. \p \v 51 Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Arazir kam atakigh!” Egha Iesus an kuarimɨn suirazɨ, a ua dera. \p \v 52 \x - \xo 22:52 \xo*\xt Luk 22:37; Jon 7:30; 8:20\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar ekiaba, ko Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazir ekiaba, ko Judabar gumazir aruaba, me iza Iesusɨn suighasava amima, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia mɨdorozir sababa ko asianiba inigha iza mati, ia okɨmakɨar gumazim o mɨdorozir gumazim buri? \v 53 \x - \xo 22:53 \xo*\xt Luk 19:47; 21:37; Jon 12:27; Kolosi 1:13\xt*\x*Kɨ zurara ia ko Godɨn Dɨpenimɨn aven itima, ia dafarim na garɨzir puvatɨ. Ezɨ datɨrɨghɨn ian dughiam. Datɨrɨghɨn mɨtarmemɨn gavgavim oto.” \s Pita ghaze, a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 26:57-58; 26:69-75; Mak 14:53-54; 14:66-72; Jon 18:12-18; 18:25-27) \p \v 54 \x - \xo 22:54 \xo*\xt Onger Akaba 31:11; Luk 22:33\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn apaniba an suigha a inigha ofa gamir gumazibar dapanimɨn dɨpenimɨn zui. Ezɨ Pita men gɨn ghua mong gɨrara iti. \v 55 Ezɨ me dɨpenimɨn dɨvazimɨn aven avim atɨgha apiaghav itima, Pita uaghan me koma aperaghav iti. \v 56 \x - \xo 22:56 \xo*\xt Aposel 4:13\xt*\x*Ezɨ ingangarir guivir mam avir angazangarimɨn an garima, a me koma aperaghav iti, ezɨ a mɨghɨgha an garava kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir kam a ko ike.” \p \v 57 Ezɨ Pita kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Puvatɨ! Amizim, kɨ a gɨfozir puvatɨ.” \p \v 58 A mong ikezɨma, mav ua gɨn iza an apigha kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ uaghan men mav.” \p Ezɨ Pita kamaghɨn mɨgei, “Ai! Kɨ an suren gumazim puvatɨ!” \p \v 59 Dughiam mong ghugha gɨvazɨma, gumazir igharazim izava pamtem ghaze, “Guizbangɨra kav, a Galilin gumazimra. Kamaghɨn e guizbangɨra fo, a uaghan a ko ike.” \p \v 60 Ezɨ Pita kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Aiee! Nɨ tizim mɨgei? Kɨ bar fozir puvatɨ!” Egha a mɨgɨavɨra itima, tuarim ake. \p \v 61 \x - \xo 22:61 \xo*\xt Luk 22:34\xt*\x*Ezɨ Ekiam raghɨrɨgha mɨghɨgha Pitan garima, a mɨkemezir akabagh inɨrɨ, “Nɨ datɨrɨghɨn dughiar pumuning ko mɨkezimɨn mɨkɨm suam, Nɨ na gɨfozir puvatɨ, eghtɨ tuarim maghɨrama akegham.” \v 62 Egha Pita inɨrɨghava, azenan ghugha bar puvɨrama azi. \s Me Iesus mɨsoghava a dɨpofi \r (Matyu 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Ezɨ gumazir Iesusɨn suighiziba dɨbovir akabar a mɨgɨava a mɨsosi. \v 64 Egha me inir avɨzimɨn an damazimning ikegha kamaghɨn a mɨgei, “Godɨn akam inigha izir gumazim, nɨ e mɨkɨm! Tina nɨ mɨsoke?” \v 65 Egha me akar kurar avɨrir maba saram a mɨkeme. \s Iesus gumazir apanibar damazimɨn tughav iti \r (Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Ezɨ amɨnim tirazɨma, Judan kotɨn aven itir gumazir aruaba (ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba) me bar iza uari akuvaghav itima, me Iesus inigha men damazimɨn zui. \v 67 \x - \xo 22:67 \xo*\xt Jon 3:12; 8:45; 10:24\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn mɨgei, “Nɨ e mɨkɨm, kar nɨ Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, o ti puvatɨ?” \p Ezɨ a kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Kɨ ia mɨkemeghtɨma, ia nɨghnɨzir gavgavim nan ikian kogham. \v 68 Eghtɨ kɨ ian azaraghtɨma, ia na mɨkemeghan kogham. \v 69 \x - \xo 22:69 \xo*\xt Aposel 7:56; Hibru 1:3; 8:1\xt*\x*Eghtɨ datɨrɨghɨn ko gɨn izamin dughiaba, Gumazamizibar Otarim gavgaviba bar itir Godɨn agharir guvimɨn daperaghɨv ikiam.” \p \v 70 \x - \xo 22:70 \xo*\xt Luk 4:3; 4:9\xt*\x*Ezɨ me bar an azara, “Kar nɨ Godɨn Otarim?” \p Ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “Ia guizbangɨra mɨgei, kɨ an Otarimra.” \p \v 71 Egha me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E tizim bagh uamategh gumaziba inightɨ me gumazir kamɨn arazibar gun e mɨkɨmam? A uabɨ bizir kam mɨkemezɨma, e an akatorim baregha gɨfa.” \c 23 \s Me Iesus inigha Pailatɨn damazimɨn zuima a mɨtɨghav iti \r (Matyu 27:1-2; 27:11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Egha gumazir bɨzim bar dɨkavigha Iesus inigha Pailat bagha zui. \v 2 \x - \xo 23:2 \xo*\xt Matyu 17:27; Luk 20:25; Jon 19:12; Aposel 17:7\xt*\x*Egha me dɨkavigha a gifara, kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “E gumazir kamɨn garima an en gavmanɨn ikura. Egha a dagɨaba Sisar danɨngan bar en anogoregha, kamaghɨn mɨgɨa ghaze, a uabɨ atrivim ko God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Krais.” \p \v 3 \x - \xo 23:3 \xo*\xt Matyu 27:11; 1 Timoti 6:13\xt*\x*Ezɨ Pailat Iesusɨn azai, “Nɨ Judabar atrivim, o?” \p Ezɨ Iesus ghaze, “Are, nɨ mɨkemezɨ moghɨra.” \p \v 4 \x - \xo 23:4 \xo*\xt 1 Pita 2:22\xt*\x*Ezɨ Pailat kamaghɨn ofa gamir gumazir ekiaba koma gumazamizibav gɨa ghaze, “Kɨ gumazir kamɨn arazir kuratamɨn apizir puvatɨ.” \p \v 5 Ezɨ me bar gavgavigha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “A Galilin Distrighɨn ikegha nguibabagh aruava men sure gamua men navibagh inivava da fe. Egha datɨrɨghɨn a Judian Provinsɨn izegha kagh otogha kamaghɨn amuavɨra iti.” \s Me Iesus inighava Herotɨn damazimɨn zui \p \v 6 Ezɨ Pailat mɨgɨrɨgɨar kam baregha kamaghɨn men azara, “Kar Galilin gumazim?” \v 7 \x - \xo 23:7 \xo*\xt Luk 3:1\xt*\x*Iesus, Herot garir Provinsɨn ikezɨma, Pailat kamaghɨn fogha anemadazɨ, a Herot bagha ghu. Dughiar kamɨn Herot uaghan Jerusalemɨn iti. \v 8 \x - \xo 23:8 \xo*\xt Matyu 14:1; Mak 6:14; Luk 9:9\xt*\x*Herot fomɨra Iesusɨn ganasa ifuegha, an ganizir puvatɨgha dughiar kamɨn an an ganigha, bar akonge. Egha Iesusɨn akaba baregha an mirakelɨn tamɨn ganasa. \p \v 9 Egha Herot azangsɨzir avɨravɨribar Iesus gamima, a bar an azangsɨzitam ikarazir puvatɨ. \v 10 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba, ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me roghɨra tuivighav ikia an atara akaba pamtem a gasi. \v 11 \x - \xo 23:11 \xo*\xt Aisaia 53:3\xt*\x*Ezɨ Herot uan mɨdorozir gumaziba ko an atarava dɨbovir akar kurabar a mɨgei. Egha me atrivimɨn inir aghuir mam inigha a gikegha, uam anemadazɨ, a Pailat bagha zui. \v 12 \x - \xo 23:12 \xo*\xt Aposel 4:27\xt*\x*Fomɨra Herot Pailatɨn apanim, egha dughiar kamɨn, aning roroamning. \s Me Iesus isɨ temem gafughasa, Pailat mɨgei \r (Matyu 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:38--19:16) \p \v 13 Ezɨ Pailat, ofa gamir gumazir ekiaba ko gumazir aruaba ko gumazamiziba, men deima me bar uari akuvagha iti. \v 14 Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Ia gumazir kam inigha na bagha ize. Egha ia kamaghɨn mɨgei, ‘A gumazamizibav geima me gavmanɨn ikura.’ Ezɨ kɨ ian damazimɨn arazir kabanagh bagha an azangsɨki. Ia oragh! Kɨ gumazir kamɨn arazitam batozir puvatɨ. Ia purama a gifari. \v 15 Ezɨ Herot uaghan nɨghnɨzir kam ikia, gumazir kam e bagha uam anemada. Ia oragh! An arazir kuratam damighɨva, an ovengam. Gumazir kam arazir kuratam gamizir puvatɨ, an ovengan kogham. \v 16-17 \x - \xo 23:16-17 \xo*\xt Matyu 27:15; Jon 18:39\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ pura a fozoregh, an ateghtɨ a mangam.”\f + \fr 23:16-17 \fr*\ft Fofozir gumazir maba mɨgɨa ghaze, akar igharazir mam uaghan vezɨn kam iti. A kamakɨn, “Me arazir kam iti, me azeniba bar, Isar Ekiamɨn Dughiar kamɨn itima, Pailat kalabusɨn gumazir mam ataghizɨ a me bagha zui.” Nɨ Mak 15:6ɨn gan.\ft*\f* \p \v 18 Ezɨ gumazamiziba bar moghɨra tuai, “Gumazir mamɨn mɨsokegh! Egh Barabas ateghtɨ an e bagh izɨ!” \v 19 (Barabas a fomɨra Romɨn gavmanɨn ikuragha Jerusalemɨn nguibamɨn aven mɨdorozim fore. Ezɨ gumazir maba ariaghire. Ezɨ me a isa kalabus gatɨ.) \v 20 Ezɨ Pailat Iesus ateghtɨ a mangasa ua me mɨgei. \p \v 21 Ezɨ me kamaghɨn tuai, “A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh! E a isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \p \v 22 Ezɨ dughiar mɨkezim a kamaghɨn mɨgei, “Manmagh su? An arazir kurar manam gami? Kɨ an arazir kuratamɨn apizir puvatɨ. An arazir kuratam damighɨva an ovengam. Gumazir kam arazir kuratam gamizir puvatɨ. Kɨ puram a fozoreghɨva aneteghtɨ, a mangam.” \p \v 23 Ezɨ me bar moghɨra gavgavigha dei, “Iesus isɨva ter ighuvimɨn a gafugh!” Ezɨ men dɨmdiaba bar Pailatɨn akam gafira. \v 24 Ezɨ Pailat men akamɨn gɨn ghugha, Iesus mɨgɨa ghaze, an ovengam. \v 25 Gumazamiziba me Pailatɨn deima a Barabas ataki. Gumazir kam a gavman ikuragha mɨdorozim forezɨma, gumazir maba ariaghire. Ezɨ me a isa kalabus gatɨ. Ezɨ Pailat gumazamizibar nɨghnɨzimɨn gɨn ghuava, Iesus isa mɨdorozir gumazibar dafarim gatɨ. \s Me Iesus isa ter ighuvimɨn a gafu \r (Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 \x - \xo 23:26 \xo*\xt Matyu 27:32; Mak 15:21\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesus inigha zuima, Sairinin gumazir mam an ziam Saimon, a Jerusalemɨn mangasa iza me gitavɨrazɨma, me an suira. Egha me ter ighuvim an dɨpɨzim gatɨgha a mɨgeima, a Iesusɨn gɨn zui. \p \v 27 Ezɨ gumazir avɨrim an gɨn ghua, amiziba a bagha aziava azirakar ighiar amɨrizibagh ami. \v 28 Ezɨ Iesus raghɨrɨgha kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Ia Jerusalemɨn amiziba, ia na bagh arangan markɨ. Ia uari ko uan boriba bagh arang! \v 29 \x - \xo 23:29 \xo*\xt Matyu 24:19; Luk 21:23\xt*\x*Gɨn dughiatam otoghtɨma, me kamaghɨn mɨkɨm suam, ‘Amizir furabaghatiba ko amizir tɨghar boriba batamiba ko, amizir oteba boribagh anɨngizir puvatɨziba, me bar akuegham.’ \b \q1 \v 30 \x - \xo 23:30 \xo*\xt Aisaia 2:19; Hosea 10:8; Akar Mogomem 6:16\xt*\x*“ ‘Egh me dughiar kamɨn kamaghɨn mɨghsɨabav kɨmam, \q2 “Ia e gisɨn irɨghɨva, e mongegh!” ’ \b \m \v 31 \x - \xo 23:31 \xo*\xt Jeremaia 25:29; Esekiel 20:47; 1 Pita 4:17\xt*\x*“Me datɨrɨghɨn arazir kamɨn temer angamtɨzim damighɨva arazir manatamɨn temer mɨdiarim damuam?” \p \v 32 Ezɨ mɨdorozir gumaziba gumazir kurar pumuning Iesus ko aning mɨsueghtɨma, me aremeghasa aning inigha izi. \v 33 \x - \xo 23:33 \xo*\xt Matyu 27:33; Mak 15:22; Jon 19:17-18\xt*\x*Egha me ghua danganir mamɨn oto, an ziam Dapanir Agharim. Egha me danganir kam Iesus isa ter ighuvimɨn anegura. Me uaghan gumazir kuramning agurazɨma, mam an agharir guvimɨn itima, mam an agharir kɨriamɨn iti. \v 34 \x - \xo 23:34 \xo*\xt Onger Akaba 22:18; Aisaia 53:12; Matyu 5:44; Aposel 3:17; 7:60\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Afeziam, me amir biziba, me dagh fozir puvatɨ. Nɨ men arazir kuraba gɨn amadagh.” Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesusɨn korotiaba iniasa satu gikararai. \p \v 35 \x - \xo 23:35 \xo*\xt Onger Akaba 22:7; Matyu 27:39; Mak 15:29\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba an gara tuivighav itima, gumazir dapaniba uaghan an gara mɨnbaba sighsirava kamaghɨn a mɨgei, “A gumazir mabar akurvakis. Egh a guizbangɨra God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, gumazir God inabazim, a uabɨ uabɨn akuragh.” \p \v 36-37 \x - \xo 23:36-37 \xo*\xt Onger Akaba 69:21\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumaziba iza uaghan a dɨpovava, egha wainɨn dɨpar mɨsozim a ganɨga kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ guizbangɨra Judabar atrivir gumazim, nɨ uabɨ uabɨn akuragh!” \p \v 38 Egha mɨdorozir gumaziba osizirir mam Iesusɨn dapanim gisɨn anegura. An osiziriba kamaghɨn mɨgei, “Gumazir kam Judabar Atrivim.” \p \v 39 Ezɨ gumazir kurar mam ter ighuvimɨn guraghav ikia, atara kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ guizbangɨra God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, nɨ uabɨn akurvaghɨva ga sarama akuragh!” \p \v 40 Ezɨ gumazir kurar igharazim atarava kamaghɨn mɨgei, “Nɨ ovengasava amuava, Godɨn atiati, o puvatɨ? \v 41 Me deragha ga gami, ga uan arazir kurabagh ipuri. Ezɨ gumazir kam arazir kuratam gamizir puvatɨ.” \p \v 42 \x - \xo 23:42 \xo*\xt Matyu 16:27-28\xt*\x*Egha gumazir kam kamaghɨn Iesus mɨgei, “Iesus, nɨ gɨn atrivimɨn ikiamin dughiam, nɨ na ginɨrɨgh.” \p \v 43 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, nɨ datɨrɨghɨn na ko Godɨn Nguibar Aghuarimɨn ikiam.” \s Iesus areme \r (Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44-45 \x - \xo 23:44-45 \xo*\xt Ua Me Ini 26:31-33; 36:35; Amos 8:9\xt*\x*Ezɨ aruem dughiar kamɨn garir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, mɨtatem 12 kloghɨn nguazim bar anevaragha ghua 3 kloghɨn tu. Ezɨ Godɨn Dɨpenimɨn itir inir ekiam tongɨra bɨki. \p \v 46 \x - \xo 23:46 \xo*\xt Onger Akaba 31:5; Aposel 7:59\xt*\x*Ezɨ Iesus pamtem kamaghɨn dei, “Afeziam, kɨ uan duam nɨn dafarim garɨsi.” A kamaghɨn mɨkemegha, uan duam sue. \p \v 47 Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim kamaghɨn ganighava Godɨn ziam fe. Egha kamaghɨn mɨgei, “Guizbangɨra, kar gumazir aghuim, a bizitam pazava a gamizir puvatɨ.” \v 48 \x - \xo 23:48 \xo*\xt Luk 18:13\xt*\x*Ezɨ gumazamizir iza itiba bizir kabanangɨn gari da otivima, me azia, uan afarɨzibav sogha, uan dɨpenibar zui. \p \v 49 \x - \xo 23:49 \xo*\xt Onger Akaba 38:11; Luk 8:2-3\xt*\x*Ezɨ Iesus gɨfozir gumaziba, ko amizir an gɨn Galilin Distrighɨn izeziba, me mong saghon tuivigha ikia, bizir kabar gari da otifi. \s Me Iesusɨn kuam dagɨar torim garɨsi \r (Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50-51 \x - \xo 23:50-51 \xo*\xt Luk 2:25; 2:38\xt*\x*Ezɨ gumazir mam, an ziam Josep, a Judian Provinsɨn nguibam Arimatean ikegha ize. A gumazir aghuim, a Godɨn damazimɨn arazir aghuibagh amir gumazim, egha a Judan kotɨn aven itir gumazir aruabar gumazir mam. Egha a men nɨghnɨziba ko arazibar gɨn mangan aghua. A God Bizibagh Ativamin Dughiam baghavɨra mɨzua iti. \v 52 Egha Josep Iesusɨn kuam iniasa ghua Pailatɨn azarazɨma, Pailat an amamangatɨ. \v 53 Ezɨ a Iesusɨn kuam ter ighuvimɨn anedegha, inir ghurghurimɨn a righa, a inigha ghua dagɨar torir me fomɨra gumazir kuatam atɨzir puvatɨzim gatɨ. \v 54 Kar dughiar bizibar kɨrim, ezɨ Sabatɨn dughiam roghɨra ize. \p \v 55 \x - \xo 23:55 \xo*\xt Luk 23:49\xt*\x*Ezɨ amizir Iesusɨn gɨn Galilin Distrighɨn izeziba, me Josepɨn gɨn ghua dagɨar torimɨn gari. Egha me uaghan garima, Josep manmaghɨn Iesusɨn kuam atɨ. \v 56 \x - \xo 23:56 \xo*\xt Ua Me Ini 20:10; Godɨn Araziba 5:14\xt*\x*Egha me ganigha gɨvaghava, uamategha uan dɨpenibar ghua bizir mughuriaba itiba ko boreba isa da arɨsi. Egha Godɨn osizirim mɨkemezɨ moghɨn, me Sabatɨn dughiamɨn avughsi. \c 24 \s Iesus ua dɨkafi \r (Matyu 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Ezɨ Sanden bar mɨzaraghara, amiziba borer mughuriar aghuir me arɨghiziba, inigha dagɨar torimɨn zui.\f + \fr 24:1 \fr*\ft Wikbar faraghavɨra zuir aruem, a Sandera.\ft*\f* \v 2 Egha me gari, torim avarazir dagɨam, me a puegha ghu. \v 3 Egha me aven ghua Iesusɨn kuam bagha garava avenge. \v 4 \x - \xo 24:4 \xo*\xt Aposel 1:10\xt*\x*Egha me kamaghɨn ganigha nɨghnɨzir avɨribagh amua tuivighav itima, gumazir pumuning zuamɨra aningɨn korotiaba onɨmarimɨn mɨn taghtagha men mɨn tughav iti. \v 5 \x - \xo 24:5 \xo*\xt Luk 2:9\xt*\x*Ezɨ amiziba bar atiatigha avigha nguazimɨn gari, ezɨ gumazimning kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha gumazir angamɨra itim, gumazir ovengezibar danganimɨn a buri? \v 6 \x - \xo 24:6-7 \xo*\xt Matyu 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Mak 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33\xt*\x*A kagh itir puvatɨ; a ua dɨkafi! A ia ko Galilin ikia mɨkemezir bizim, ia a gɨnɨghnɨgh, \v 7 ‘Gumazamizibar Otarim, me a isɨ gumazir arazir kurabagh amibar dafarim datɨghtɨ, me a isɨ ter ighuvimɨn a guragham. Eghtɨ a dughiar mɨkezimɨn ua dɨkavigham.’ ” \v 8 Ezɨ a mɨkemezir akaba, me dagh inɨrɨ. \p \v 9 \x - \xo 24:9 \xo*\xt Mak 16:10\xt*\x*Egha me mozim ategha uamategha ghua bizir kabar gun Iesusɨn suren gumazir 11plan mɨgɨava igharaz darazi sara mɨkeme. \v 10 \x - \xo 24:10 \xo*\xt Luk 8:3\xt*\x*Amizir bizir kabar gun Iesusɨn 11plan aposelba ko igharaz daraziv kemeziba. Makdalan nguibamɨn amizim Maria, ko Joana, ko Maria a Jemsɨn amebam, ko amizir igharazir maba uaghan me ko ikia bizir kabar gun aposelbav gei. \v 11 \x - \xo 24:11 \xo*\xt Mak 16:11; Luk 24:25\xt*\x*Ezɨ me amizibav gɨa ghaze, me ti onganighama, kamaghɨn amizɨ me nɨghnɨzir gavgavim men akabar itir puvatɨ. \v 12 Pita kamaghɨn oregha dɨkavigha ivegha mozimɨn ghu. Egha an aviragha, mozimɨn aven gara bizitamɨn apizir puvatɨgha inir ghurghuribara gari da ireghav iti. Egha a uamategha ghua nɨghnɨzir avɨribagh amua ghaze, kar manmaghɨn amizir bizim.\f + \fr 24:12 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, vezɨn kamɨn akaba, Luk uabɨ da osirizir puvatɨ. Gumazir igharazir mam gɨn da osiri.\ft*\f* \s Gumazir pumuning Emeusɨn tuavimɨn Iesus bato \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ezɨ dughiar kamra gumazir pumuning Emeusɨn nguibamɨn zui, Emeusɨn nguibamɨn ikegha Jerusalemɨn zuir tuavimɨn ruarim, a 11 kilomita. \v 14 Ezɨ aning bizir otivizir kabar gun uaningra uaning mɨgei. \v 15 \x - \xo 24:15 \xo*\xt Matyu 18:20; Luk 24:36\xt*\x*Egha aning bizir kabav gɨa uaningɨn azangsɨzima, Iesus uabɨ otogha aning ko me zui. \v 16 \x - \xo 24:16 \xo*\xt Jon 20:14; 21:4\xt*\x*Ezɨ aning an garava, deragha a gɨfozir puvatɨ. \p \v 17 Ezɨ an aningɨn azara, “Gua tizibar uaning mɨgɨa tuavimɨn zui?” \p Ezɨ aning tugha an garava bar osemegha aziasava ami. \v 18 \x - \xo 24:18 \xo*\xt Jon 19:25\xt*\x*Ezɨ aningɨn mav, an ziam Kliopas, an azara, “Jerusalemɨn izezir gumazamiziba bar bizir kam gɨfo. Ezɨ nɨ ti uabɨra dughiar gɨvazibar Jerusalemɨn bizir kabagh fozir puvatɨ?” \p \v 19 \x - \xo 24:19 \xo*\xt Matyu 21:11; Jon 6:14; Aposel 2:22\xt*\x*Ezɨ Iesus aningɨn azara, “Bizir tiziba?” \p Ezɨ aning a ikaragha ghaze, “Ga Nasaretɨn Iesus bativizir bizibav gei. A Godɨn akam inigha izir gumazir mam, ezɨ an akaba ko ingangariba God ko gumazamizibar damazimɨn bar gavgafi. \v 20 \x - \xo 24:20 \xo*\xt Luk 23:1; Aposel 13:27-28\xt*\x*Ezɨ en ofa gamir gumazir ekiaba ko en gumazir aruaba a isa gavmanɨn dafarim gatɨzɨ, me a mɨsoghezɨ an areme, ezɨ me ter ighuvimɨn anegura. \v 21 \x - \xo 24:21 \xo*\xt Luk 1:68; 2:38; 19:11; Aposel 1:6\xt*\x*Ezɨ e faragha nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn an iti, a God Ua Israelia Iniasa Mɨsevezir Gumazim. \p “Ezɨ mɨgɨrɨgɨar mam ua iti, bizir kaba otivigha gɨvazɨ, ezɨ datɨrɨghɨn an aremezir dughiar mɨkezim oto. \v 22-23 \x - \xo 24:22-23 \xo*\xt Matyu 28:8; Mak 16:10; Luk 24:1-11; Jon 20:18\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn en amizir maba mɨzaraghara mozimɨn ghuegha an kuamɨn apizir puvatɨ. Egha me iza e mɨkemezɨ, e bar aguaghfa. Me ghaze, e irebamɨn mɨn enselbar garima, me kamaghɨn e mɨgɨa ghaze, a ua dɨkafi. \v 24 \x - \xo 24:24 \xo*\xt Jon 20:3-10\xt*\x*Ezɨ en marazi mozimɨn ghuegha amiziba mɨkemezɨ moghɨn bizibar gari da iti, ezɨ me an apizir puvatɨ.” \p \v 25 Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgei, “Gua gumazir onganimning! Gua Godɨn akam inigha izir gumazimɨn akaba nɨghnɨzir gavgavim ko navim zuamɨrama dar itir puvatɨ. \v 26 \x - \xo 24:26 \xo*\xt Luk 9:22; 24:44; Aposel 17:3; 1 Pita 1:11\xt*\x*Ezɨ gua ti fozir puvatɨ? God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim, faragh mɨzaziba inigh egh gɨn Godɨn damazimɨn ziar ekiam iniam.” \v 27 \x - \xo 24:27 \xo*\xt Jenesis 3:15; Dɨboboniba 21:9; Godɨn Araziba 18:15; Onger Akaba 22:1-21; Aisaia 7:14; 53:7; Daniel 9:24; Malakai 3:1\xt*\x*Egha Iesus aning geghari. A faragha Moses osirizir akabav gɨa, ghua, Godɨn akam inigha izir gumazibar akaba bar aning mɨgei. A Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar an gun mɨkemeziba, dar mɨngariba bar aningɨn sure gami. \p \v 28 Egha me nguibar me ikiamimɨn boroghɨra ghuava, Iesus aning bada ghuavɨra itima, \v 29 aning a mɨgɨa ghaze, “Aruem bar gɨvazɨma amɨnim pɨri. Nɨ ga ko dakuam.” Ezɨ a ghuava aning koma akui. \v 30 \x - \xo 24:30 \xo*\xt Matyu 14:19; Luk 22:19\xt*\x*Egha Iesus damasa aning koma aperaghav ikia, bret inigha Afeziar Ekiam mɨnabagha, bret abigha aning ganɨdi. \p \v 31 Ezɨ aning datɨrɨghɨn an gara a gɨfofozima, a pura puvatɨ. \v 32 Ezɨ aning maghɨra uaning mɨgei, “A tuavimɨn ga batogha Godɨn Akɨnafarimɨn akabar ga mɨgeima, gan navimning dɨkafi.” \p \v 33 Egha aning dɨkavigha zuamɨra uamategha Jerusalemɨn ghua garima, Iesusɨn 11pla suren gumaziba, me marazi ko uari akuvagha iti. \v 34 \x - \xo 24:34 \xo*\xt 1 Korin 15:4-5\xt*\x*Egha me kamaghɨn aning mɨgei, “Bar guizbangɨra! Iesus aremegha dɨkavigha ghua Saimon bato!” \v 35 Ezɨ aning maghɨra tuavimɨn otivizir bizibar gun me mɨgɨa ghaze, a bret abɨghizɨma ga an ganighava a gɨfo. \s Iesus uan suren gumaziba bato \r (Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 \x - \xo 24:36 \xo*\xt 1 Korin 15:5\xt*\x*Iesusɨn suren gumazir 11pla ko marasi, bizir kabar gun uariv geima, Iesus pura men tongɨn tughav ikia, kamaghɨn me mɨgei, “Navir amɨrizim ia ko ikɨ.”\f + \fr 24:36 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, vezɨn kamɨn mɨgɨrɨgɨar otevir abuananam, Luk uabɨ an osirizir puvatɨ. Gumazir igharazir mam gɨn da osiri.\ft*\f* \v 37 \x - \xo 24:37 \xo*\xt Matyu 14:26\xt*\x*Ezɨ me bar atiatigha ghaze, me duamɨn gari. \p \v 38 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia tizim bagha atiatia nɨghnɨzir avɨribagh ami? \v 39 Ia kagh nan dafariba ko dagaribar gan. Egh ia fogh suam, kar kɨ Iesus uabɨ. Egh ia nan suigh ia fogham. Duaba aghariba ko inivafɨziba puvatɨ. Ezɨ ia nan gari, kɨ aghariba ko inivafɨzim iti.” \v 40 A kamaghɨn mɨkemegha uan duar torir dafarimningɨn itimning ko duar torir dagarimning itimning, men aka.\f + \fr 24:40 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, vezɨn kamɨn itir akaba, Luk uabɨ da osirizir puvatɨ. Gumazir igharazir mam gɨn da osiri.\ft*\f* \v 41 \x - \xo 24:41 \xo*\xt Jon 21:5\xt*\x*Ezɨ me bar akuegha tintinibar nɨghnɨgha, nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. \p Ezɨ a men azara, “Ia damamin daghetam iti?” \v 42 Ezɨ me tuazir osirir akuam a ganɨngizɨma, \v 43 a men damazibar a inighava anepi. \p \v 44 \x - \xo 24:44 \xo*\xt Matyu 16:21; 20:18; Mak 8:31; Luk 9:22\xt*\x*Egha a kamaghɨn me mɨgei, “Fomɨra Moses Osirizir Araziba, ko Godɨn akam inigha izir gumazibar osiziriba, ko Onger Akabar Akɨnafarim, da nan gun mɨkemezir biziba, da bar moghɨra guizɨn otivam. Kar bizir kɨ ia ko ikia ia mɨkemeziba.” \v 45 \x - \xo 24:45 \xo*\xt Luk 24:27; Aposel 16:14\xt*\x*Egha a nɨghnɨzir aghuiba me ganɨngizɨma me Afeziar Ekiamɨn Akɨnafarimɨn akabar mɨngaribagh fo. \p \v 46 \x - \xo 24:46 \xo*\xt Onger Akaba 22:1-31; Aisaia 50:6; 52:14--53:12; Hosea 6:2; Luk 24:26; Aposel 17:3\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Afeziar Ekiamɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Krais, an aremegh dughiar pumuning ko mɨkezimɨn ikegh uamategh mozimɨn dɨkavigham. \v 47 \x - \xo 24:47 \xo*\xt Aisaia 49:6; 49:22; Jeremaia 31:34; Maika 4:2; Malakai 1:11; Matyu 28:19; 1 Timoti 3:16\xt*\x*Eghtɨ nan ziamɨn, ia nan akam inigh mangam. Ia Jerusalem ikegh nan akam inigh nguazimɨn mɨkebaba bar dar mangɨ. Ia ikɨziba bar dar gumazamizibav kɨmtɨ, me navibagh iraghtɨ kɨ men arazir kuraba gɨn amangam. \v 48 \x - \xo 24:48 \xo*\xt Jon 15:27; Aposel 1:8; 1:22; 2:32\xt*\x*Ia uari uan damazibar bizir kabar ganizɨ moghɨn dar gun mɨkɨm. \v 49 \x - \xo 24:49 \xo*\xt Aisaia 44:3; Joel 2:28; Jon 14:16; 14:26; 15:26; 16:7; Aposel 1:4\xt*\x*Ia oragh. Afeziam faragha akam akɨra ghaze, a uan Duam isɨ ia danɨngam. Ezɨ kɨ a mɨkemezɨ moghɨn, ia bagh anemangam. Kamaghɨn ia nguibar ekiamɨn ikɨ. Egh mamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar God ko itir gavgavim izighirɨtɨma, ia a iniam.” \s God Iesus inigha uamategha // uan Nguibamɨn ghuavanabo \r (Mak 16:19-20; Aposel 1:9-12) \p \v 50 Egha Iesus uan suren gumaziba inigha ghuava Betanin boroghɨn itir danganimɨn tu. Egha a uan agharim ghufegha arazir aghuim me damuasava Godɨn azai. \v 51 \x - \xo 24:51 \xo*\xt Jon 20:17; Efesus 4:8\xt*\x*An arazir aghuim me damuasa Godɨn azavɨra itima, God a inigha uan Nguibamɨn ghuavanadi. \v 52 \x - \xo 24:52 \xo*\xt Jon 14:28; 16:22\xt*\x*Ezɨ me an ziam fa bar akuegha uamategha Jerusalemɨn zui. \v 53 \x - \xo 24:53 \xo*\xt Aposel 2:46; 5:42\xt*\x*Egha me Godɨn Dɨpenimɨn aven ikiava an ziam fa mamaghɨra iti.