\id JON - Aruamu drafted by Steven Dazim April 06; exeg ck by Marsha and Steven June 06; village check with Siria, Berama, Simon, and Asefi July 06; consultant check with Dave Robinson, Steven Dazim, John, Siria, Paius, Patsi Suari, Chris Urton (mentor) in September 2006. \ide UTF-8 \h Jona \toc3 JNA \toc2 Jona \toc1 Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim Jonan Eghaghanim \mt Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim // Jonan Eghaghanim \mt2 O \mt1 Jona \imt Akar faragha zuim \ip Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim Jonan Eghaghanim, a Godɨn akam inigha izir gumazir igharazibar eghaghanibar mɨn garir puvatɨ. Akɨnafarir kam, Jona amizir bizibara gun mɨgei. Egha uaghan, Jona amizir arazir maba mong derazir puvatɨ. \ip God Niniven nguibar ekiamɨn gumazamizir God gɨfozir puvatɨziba bagh akam akunasa Jona mɨkeme. Ezɨ Jona aghuagha, faragha Godɨn arɨ mangasa. Ezɨ God uam a inigha ize, egha dughiar kamɨn Jona Niniven ghugha Godɨn akam otivizir akabar gun me mɨgei. Egha a gari, me navibagh irazɨ, a kamaghɨn fo God me gasɨghasighan kogham, ezɨ an navim ikuvigha iti. Kamaghɨn amizɨ, God Jona arazir apangkuvim bagha bar deraghavɨra an sure gami. \ip Judan gumazamizir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, God merara ifonge, egha gumazamizir igharaz darazigh ifongezir puvatɨ. Akɨnafarir kam deraghvɨra kamaghɨn e mɨkɨmasa, God nguazimɨn gumazamiziba bar moghɨra me gifonge. Ezɨ ingangarir God Israelia ganɨngizir mam, a kamakɨn, me gumazamizir igharazibar aku a bagh izam. \c 1 \ms Jona arɨ mangasa amima // God uam a inigha ize \mr (Sapta 1--2) \s Jona Godɨn dɨmdiamɨn ari \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt 2 Atriviba 14:25\xt*\x*Dughiar mam Ekiam akam isa Amitain otarim Jona ganɨga ghaze, \v 2 “Niniven nguibar bar ekiam, an arazir kuram nan damazimɨn otogha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, nɨ datɨrɨghɨra mangɨ, akam akunɨva a gasɨva a mɨkɨm.” \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Josua 19:46; 2 Eghaghaniba 2:16; Onger Akaba 139:7-10; Jona 4:2; Aposel 9:36\xt*\x*Ezɨ puvatɨ Jona Ikiavɨra Itir Godɨn arɨ, nguibar ekiam Tarsisɨn mangasa nɨghnɨsi. Egha Jopan nguibar ekiamɨn uaghira kuriba itir danganimɨn gari, ezɨ Tarsisɨn mangamin kurir mam iti. Ezɨ a uan kurir ivezim akɨrigha gɨvagha kurimɨn ingarir gumaziba ko kurimɨn bɨragha Ekiamɨn arava Tarsisɨn zui. \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Onger Akaba 107:25\xt*\x*Ezɨ Ekiam amɨnir bar dafam amadazɨma an ongarim gisɨn ivai, ezɨ osɨmtɨzir dafam ongarim batozɨma kurim bighɨrɨghasava ami. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Aposel 27:18-19; 27:38\xt*\x*Ezɨ kurimɨn suighava an ingarir gumaziba atiatia aguava, vaghvagha akurvazim bagha uan asebar diava arai.\f + \fr 1:5 \fr*\ft Kurimɨn ingarir gumazibar aseba, mati en marvir guaba ko asɨzir nedaziba ko aser avɨrir maba uakan.\ft*\f* Egha me kurim mɨghɨvghighasa, kurimɨn itir bizir maba isa ongarimɨn ada akuri. Dughiar kamnaghɨn, Jona kurimɨn dɨkɨnim giraghu, egha akuava ongani. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Onger Akaba 107:28\xt*\x*Ezɨ kurimɨn suizir gumazir ekiam a bagha ghuava a mɨgɨa ghaze, “Nɨ manmaghsuava akui? Nɨ osegh dɨkavigh uan asemɨn dɨm! Eghtɨ aser kam ti en apangkuvigh en akuraghtɨ e ovengan kogham.” \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Josua 7:14-16; 1 Samuel 10:20-21; Aposel 1:26\xt*\x*Ezɨ kurimɨn ingarir gumaziba uariv gɨa ghaze, “Ia izɨ e arazitam damigh fogham, tinara amizɨma osɨmtɨzir kam e bato.” Egha me foghasa uan nguibamɨn arazir mam gikarara zuima Jonan ziam oto. \p \v 8 Ezɨ me an azara, “Nɨ, osɨmtɨzir e bativir kaba inigha izir gumazim, nɨ dar gun e mɨkemegh. Nɨ tizim kagh a gami? Nɨ ten gumazim, egha managhɨra ikegha izi? Nɨ nguibar manam ko, ikɨzir manamra gumazim?” \p \v 9 Ezɨ a men akam ikaragha ghaze, “Kɨ Hibruian gumazir mam, egha kɨ Godɨn ziam fer gumazim. A Godɨn uan Nguibamɨn itim, an ongarim ko nguazimɨn ingari.” \p \v 10 Ezɨ Jona me geghanizɨ me kamaghɨn fo, a Ikiavɨra Itir Godɨn ari. Ezɨ me bar atiatigha aguava an azara, “Nɨ manmaghɨram ami?” \p \v 11 Dughiar kamnaghɨra ongarim bar moghɨra ikuva zui. Ezɨ me an azara, “E manmaghɨra nɨ damightɨma, ongarim e bagh amɨragh magɨram?” \p \v 12 Ezɨ a ghaze, “Nan suiragh na isɨ ongarir torimɨn na akunigh, eghtɨ ongarim amɨragh magɨram. Kɨ fo, na bangɨn amɨnim ko ongarim osɨmtɨzir ekiam ia ganɨngi.” \v 13 Ezɨ puvatɨ, kurimɨn ingarir gumaziba kurim inigha azenan nguazimɨn mangasava pul gami. Datɨrɨghɨn ongarim bua bar ekevegha ghuanabogha, faragha ingarizɨ moghɨn bar a gafira. Kamaghɨn me ghuava avenge. \p \v 14 Egha me Ikiavɨra Itir God diava arai, “O Jonan Ekiam, e nɨn dei! E gumazir kam ongarim mɨkɨnightɨ, nɨ an ovevem ikaraghtɨ e ovengan kogham. Nɨ gumazir osɨmtɨziba puvatɨzir kamɨn ovevem e gasan markɨ. O Ikiavɨra Itir God, nɨ uabɨ ifongezɨ bizir kaba otifi, nɨ uabɨ dar amu.” \v 15 Egha me Jona inigha anekunizɨ, a iraghuzɨ, ongarir mɨghɨgha ingarir kam maghɨra amɨragha uaghiri. \v 16 Bizir kamɨn kurimɨn ingarir gumaziba bar Ikiavɨra Itir Godɨn atiatigha, gɨn an ofa gamua akam akɨrigha, an ziam fe. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Matyu 12:40\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God osirir dafar mam amadazɨ, a iza Jona tuizɨ, an an navir averiam giraghu. Jona osirir kamɨn navir averiam aruer 3pla ko dɨmagarir 3plan an aven iti. \c 2 \s Jona osirimɨn aven ikia egha God ko mɨgei \p \v 1 Egha Jona osirimɨn navimɨn aven ikia uan Ikiavɨra Itir God ko mɨgei. \b \q1 \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt 1 Samuel 30:6; Onger Akaba 18:4-6; 22:24\xt*\x*A ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, kɨ osɨmtɨzim ikia nɨn dei, \q2 ezɨ nɨ nan akuragh, nan dɨmdiam barakigh. \q1 Kɨ Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibar kuramɨn ikia, nɨn diava arai. \q2 Ezɨ nɨ nan ararem baraki. \q1 \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Onger Akaba 42:7; 88:6\xt*\x*Nɨ na akunizɨ kɨ ongarir dɨkɨnim giraghu. \q2 Kɨ guizbangɨra bar ongarir dɨkɨnimɨn iti. \q1 Ezɨ ongarim bar na avara. \q2 Ongarim na gisɨn dɨpɨraghira zui. \q1 \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt 1 Atriviba 8:38; Onger Akaba 31:22\xt*\x*Kɨ kamaghɨn mɨgɨa ghaze, \q2 ‘Nɨ na batoghezɨ, kɨ nɨ ko ikian kogham. \q3 Kɨ ti ua nɨn Dɨpenimɨn ganan kogham.’ \q1 \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Onger Akaba 69:1; Azir Akam 3:54\xt*\x*Kɨ ongarimɨn aven iraghu, egha kɨ avɨghazi. \q2 Ezɨ ongarim bar na avara. \q1 Ongarimɨn aghuir tevseviba \q2 bar nan dapanim agɨragɨri. \q1 \v 6 Kɨ ongarimɨn itir mɨghsɨaba bar dar apengan iraghu. \q2 Danganir kurar kam bar nan suiragha bar na ikiagharɨki. \q1 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, nɨ nan God, nɨ uam na ini. \q2 Ezɨ kɨ danganir kuram ategha angamɨra nɨ ko iti. \q1 \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Onger Akaba 18:6\xt*\x*Ekiam, kɨ ovengamin moghɨn uabɨ gɨnɨghnɨgha, \q2 egha nɨ gɨnɨghnɨsi. \q1 Kɨ nɨ ko mɨgeir mɨgɨrɨgɨar kam nɨn Dɨpenir ekiar zuezimɨn nɨ batozɨ, \q2 nɨ na baraki. \q1 \v 8 Gumazir maba gavgaviba puvatɨzir marvir guabar ziaba fe. \q2 Gumazir kaba arazir nɨn gɨn zuim ataki. \q1 \v 9 Ezɨ kɨ uabɨ, ighiam bangɨva nɨn ziam fɨva \q2 asɨzitam mɨsuegh ofa isɨ nɨ danɨngasa. \q1 Bizir kɨ nɨ ko akam akɨrigha gɨvaziba, kɨ dar amuam. \q2 O Ikiavɨra Itir God, nɨ uabɨra en akurvazima, \q3 e angamɨra nɨ ko iti.” \b \p \v 10 Ezɨ Ikiavɨra Itir God osirim mɨkemezɨma, a ghua dadarimɨn Jonan miki. \c 3 \ms Jona Godɨn akam Niniven anekuri \mr (Sapta 3--4) \s Jona Niniven zui \p \v 1 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, uam akam Jona ganɨga ghaze, \v 2 “Nɨ dɨkavigh, Niniven nguibar bar ekiamɨn mangɨ. Akar kɨ nɨ ganɨdim, nɨ a isɨ gumazamizir nguibar kamɨn itiba, an gun me mɨkɨm.” \p \v 3 Ezɨ Jona Ikiavɨra Itir Godɨn akam baregha, dɨkavigha Niniven zui. Ninive a nguibar bar ekiam. Nɨ nguibar kam fagh vongɨn otivsɨ, aruer 3plan anebigh mangam. \v 4 \x - \xo 3:4-5 \xo*\xt Matyu 12:41; Luk 11:32\xt*\x*Ezɨ Jona dɨkavigha nguibar ekiar kamɨn averiamɨn ghuava, aruer vamɨran darorim gamua, kamaghɨn pamtemɨn gumazamizibar dɨa ghaze, “40plan dughiaba gɨvaghtɨma, Ninive bar moghɨra ikuvigham.” \p \v 5 Ezɨ Niniven gumazamiziba Godɨn akar kam nɨghnɨzir gavgavim an ikia, egha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E dagheba ategham. E bar moghɨra, gumazir dapaniba ko gumazir kɨniba uaghara, e azir korotiabar aghuigh, egh uan azirakar kam akaghtɨ, God fogh suam, e guizbangɨra navibagh iragha gɨfa.” Egha me mɨkemezɨ moghɨn, ami. \v 6 Ezɨ mɨgɨrɨgɨar kam Niniven atrivim batozɨ, an oregha uan Atrivir dabirabim ataki. Egha a uan atrivimɨn korotiar aghuiba suegha, ada arigha azirakar korotiaba aghui, egha averenim gisɨn aperaghav iti, egha kamaghɨn uabɨ Godɨn akagha ghaze, a uan navim gɨra. \p \v 7 Egha atrivim Niniven gumazamiziba bar me bagha akaba amangi. Egha kamaghɨn mɨgei, “Kar kɨ, uan gumazir dapaniba ko en akam. Ia bar moghɨra dagheba atakigh. Ia gumazamiziba, ko, uan bulmakauba ko, sipsipba ko, ia dɨpatam ko, daghetam aman bar markɨ. \v 8 Ia bar moghɨra azirakar korotiabar aghuigh, egh uan bulmakauba ko sipsipba azirakar korotiaba uaghan me gikegh. Egh ia mɨghɨghvɨra God ko mɨkɨm, egh ia amir arazir bar kuraba ko pura uariv sogha ariaghirir arazim, ia bar moghɨra da atakigh. \v 9 E kamaghɨn damightɨma, God ti ua uan nɨghnɨzim giragh, egh uam ataran koghtɨ, e ovengan kogham.” \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Ua Me Ini 32:14; 1 Atriviba 21:27-29; Jeremaia 18:8; Amos 7:3; 7:6\xt*\x*Egha me uan arazir kuraba ataki, ezɨ God me amizir arazir kamɨn gani. Egha uan nɨghnɨzim giragha, bizir kurar a Niniven gumazamizibar amuasa mɨkemezim, an a gamizir puvatɨ. \c 4 \s God apangkuvim iti, ezɨ Jona Godɨn atari \p \v 1 Jona, Ikiavɨra Itir God, Niniven gumazamizibar apangkuvizir arazir kamɨn osemegha, navim an ikufi. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Ua Me Ini 34:6-7; Joel 2:13\xt*\x*Egha a kamaghɨn Ikiavɨra Itir God ko mɨgɨa ghaze, “Ekiam, nɨ nan akam barakigh. Kɨ tɨghar nguibam ataghɨraghamin dughiamɨn, kɨ fo, arazir nɨ amizir kam nɨ a damuam. Kamaghɨn amizɨ, kɨ arɨ mangasa, egha ara Tarsisɨn zui. Kɨ fo, nɨ gumazamiziba bar me gifongegha, bar men apangkufi. Egha nɨ zuamɨrama atarir pu. Puvatɨ. Nɨn apangkuvim bar moghɨram en ekefe. Egha nɨ zurara uan nɨghnɨzim gɨghasa ifongeghavɨra ikia, egha gumazamizibar arazir kuraba ikarvazir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt 1 Atriviba 19:4\xt*\x*Aria, Ikiavɨra Itir God, nɨ ikɨrɨmɨrir kɨ datɨrɨghɨn itim agɨfagh. Kɨ oveghtɨ, kamaghɨn deragham. Kɨ oveghan koghtɨ, kamaghɨn ti deraghan kogham.” \p \v 4 Ezɨ Ikiavɨra Itir God an akam kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Jona, adarir arazir nɨ amir kam a deras, o? Bar puvatɨ!” \p \v 5 Ezɨ Jona nguibar ekiam ategha ghua aruem anadi naghɨn apera. Egha a purirpenir mamɨn ingarigha an aven aperaghav iti. Egh an an ikɨ nguibar ekiamɨn ganasa, bizir tizimram a bativam. \v 6 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim, kamaghɨn Jona gɨnɨghnɨsi, aruem an mɨkarzim dapongan koghtɨma a deravɨra ikiam. Kamaghɨn, a ruarimɨn ikarɨzir mam gamizɨma an aghua, Jonan purirpenimɨn ava Jona avara. Ezɨ Jona ikarɨzir kam bagha bar akonge. \v 7 Ezɨ amɨnim tirazɨ amɨmzaraghan mɨzaraghara, God apizir kurar mam amadazɨma, a ikarɨzir kam bagha izegha anemezɨ, ikarɨzim mɨsɨngi. \v 8 Ezɨ gɨn aruem anadima, God amɨnir bar puvɨra feim amadazɨma, an aruem anadi naghɨn izi. Ezɨ aruem Jonan dapanim gaboi, an damaziba an sɨrima a irasava ami. \p Ezɨ Jona kamaghɨn nɨghnɨgha God mɨgei, “Kɨ aremeka. Kɨ aremeghtɨ, kamaghɨn deragham. Kɨ aremeghan koghtɨ, kamaghɨn deraghan kogham.” \p \v 9 Ezɨ God kamaghɨn Jona mɨgei, “Ikarɨzir kam mɨsigha gɨvazɨma, nɨ atari. Nɨn adarim ti arazir aghuim, o? Bar puvatɨ.” \p Kamaghɨn amizɨ, Jona bar God basemegha ghaze, “Guizbangɨra, nan adarim arazir aghuim. Nan adarim bar ekefe, a na damightɨ, kɨ aremeghtɨ deragham.” \p \v 10 Ezɨ Ekiam kamaghɨn a mɨgei, “Ikarɨzir kam dɨmagarir vamɨran aghuava ekefe, egha dɨmagarir igharazimɨn a mɨsɨngi. Nɨ tong an ingarizir puvatɨ, egha nɨ a gamizɨ an ekevezir puvatɨ. Egha bar bizir muziarir kam, nɨ an apangkufi. \v 11 Kɨ uaghan apangkuvir ekiam Niniven nguibar bar ekiamɨn iti. An aven, arazir kuratam gamizir puvatɨzir borir avɨriba iti, men dɨbobonim 120 tausen gafira. Egha uaghan bulmakaun bar avɨriba iti.”