\id JHN - drafted by Siria, exeg ck Aug 2000, Vil ck Dec2000;cons ck Feb 2001 by Mike Sweeney; approved for publication. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Jon \toc3 JO \toc2 Jon \toc1 Jon Osirizir Akar Aghuim \mt Jon Osirizir Akar Aghuim \mt2 O \mt1 Jon \imt Akar faragha zuim \ip Jon Osirizir Akar Aghuimɨn akɨnafarim, a kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Iesus a “Godɨn Akam uabɨ gumazimɨn mɨn oto. God anemadazɨma an en tongɨn iti.” Jon kamaghɨn ifonge, gumazamiziba bar nɨghnɨzir gavgavim Godɨn Otarim Iesusɨn ikiam. Egh me kamaghɨn fogh suam, Iesus a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim. Jon kamaghɨn fo, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba, me ikɨrɨmɨrir aghuarir zurara itim iniam. Kamaghɨn an akɨnafarir kam osiri. (Nɨ Jon 20:31ɨn gan.) \ip Jon faragha e mɨkeme, Akar fomɨra God ko itir kam, kar Iesusra. Egha gɨn Jon Iesusɨn mirakelbar eghaghanibar gun mɨgei. Eghtɨ e dar gan fogh suam, Iesus a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, a Godɨn Otarim. Jon uaghan Iesus amizir mirakelbar akar mɨngaribar e mɨkeme. Ezɨ e gumazamizir mabar gari, me nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiava an gɨn zui. Ezɨ marazi nɨghnɨzir gavgavim an ikian aghua. \ip Akar sapta \xt 13--17ɨn\xt* itiba, Iesusɨn apaniba dɨmagarimɨn an suirazimɨn dughiamɨn otivizir araziba, Jon a dagh eghari. Dɨmagarir kam, Iesus uan suren gumaziba ko ikia mɨgɨrɨgɨar aghuir avɨriba me ganɨngi. Ezɨ gɨn apaniba Iesusɨn suiragha a kot gatɨgha, a isa ter ighuvimɨn a gafu. Akar abuananam, Iesus mozimɨn ua dɨkavizɨ, an suren gumaziba an gani. \ip Bizir e dughiar avɨribar Jonɨn akɨnafarimɨn garir mam, a kamakɨn, Iesus nguazimɨn itir gumazamizibar dabirabimɨn bizibar gara da isa akar isɨn zuimɨn dav gei. Ezɨ amɨnimɨn akam, ko dɨpamɨn akam, ko bretɨn akam, ko angazangarimɨn akam, ko wainɨn ikarɨzimɨn akam, ko sipsipbar garir gumazimɨn akam, dɨpenimɨn tiar akamɨn akam, bizir kaba Jonɨn akɨnafarimɨn aven iti. \c 1 \ms Akam gumazimɨn mɨn otogha iza gumazamizibar tongɨn iti \mr (Sapta 1) \s Akar Ikɨrɨmɨrir Zurara Itim Anɨdim, a gumazimɨn mɨn oto \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Aghuzir Akaba 8:22; 8:30; Jon 17:5; Filipai 2:6; Kolosi 1:17; 1 Jon 1:1-2; Akar Mogomem 1:2; 19:13\xt*\x*Bar fomɨra fomɨra, biziba bar tɨghar otivamin dughiam, Akam iti. Akar kam God ko iti, egha a uabɨ God. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Jenesis 1:1\xt*\x*Bar fomɨra fomɨra Akam God ko iti. \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Jon 1:10; 1 Korin 8:6; Efesus 3:9; Kolosi 1:16-17; Hibru 1:2\xt*\x*Ezɨ Akar kamɨn, God biziba bar dar ingarizɨma, da otifi. Ezɨ bizitam tuavir igharazitamɨn otozir puvatɨ. Akam uabɨ bizibagh amizɨma, da otifi. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Jon 5:26; 8:12; 9:5; 1 Jon 5:11\xt*\x*Egha Akar kamra, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarimɨn mɨngarim. Ezɨ ikɨrɨmɨrir aghuarir kam, a uaghan gumazamiziba angazangarim me ganɨdi. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Jon 3:19\xt*\x*Ezɨ angazangarir kam a mɨtatemɨn isima, mɨtatem anevaraghava anemungezir puvatɨ. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Matyu 3:1; Mak 1:4; Luk 1:13-17; 1:76; 3:1-2; Jon 1:33\xt*\x*Ezɨ God gumazir mam amada, an ziam Jon. \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Aposel 19:4\xt*\x*An akam akunasa ize. An angazangarir kamɨn akamɨn gun mɨkɨmtɨma, gumazamiziba bar moghɨra a baraghɨva nɨghnɨzir gavgavim an ikiam. A ingangarir kam damuasa ize. \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Jon 1:20\xt*\x*Egha Jon uabɨ angazangarir kam puvatɨ. An angazangarir kamɨn akamɨn gun mɨkɨmasa ize. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Aisaia 49:6; Jon 1:4; 8:12; 1 Jon 2:8\xt*\x*Ezɨ angazangarir kam guizbangɨn angazangarim. Egha nguazir kamɨn izegha gumazamiziba bar angazangarim me ganɨdi. \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Jon 1:3; 17:25; Hibru 1:2; 11:3\xt*\x*Akam nguazir kamɨn iti. An gavgavimɨn, God nguazir kamɨn ingari, ezɨ nguazimɨn itir gumazamiziba a gɨfozir puvatɨ. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Luk 19:14; Aposel 3:26; 13:46\xt*\x*A uan nguibamra ghuzɨma an anababa an aghuagha a inizir puvatɨ. \v 12 \x - \xo 1:12 \xo*\xt Rom 8:15; Galesia 3:26; 2 Pita 1:4; 1 Jon 3:1\xt*\x*Ezɨ gumazamizir maba a ini, egha nɨghnɨzir gavgavim an ziamɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, a me gamizɨma me Godɨn boribar mɨn otifi. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Jon 3:3-6; Jems 1:18; 1 Pita 1:23\xt*\x*Me amebaba ko afeziabar ghuzibar otifi, o mɨkarzibar ifongiamɨn, o gumazimɨn ifongiamɨn Godɨn boribar otivizir pu. Bar puvatɨ. God uabɨ me gamizɨma me an boribar otifi. \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Aisaia 60:1-2; Matyu 1:16; 1:20; Luk 9:32; Jon 2:11; Rom 1:3-4; Galesia 4:4; Filipai 2:7; Kolosi 1:19; 1 Timoti 3:16; Hibru 2:11-16\xt*\x*Akam uabɨ gumazimɨn mɨn oto. A bar Godɨn Otarir vamɨra, ezɨ God a gamizɨ a Godɨn gavgavim ko angazangarim ini. Ezɨ God anemadazɨma an en tongɨn iti. Ezɨ e an gavgavim ko angazangarimɨn gani. Ezɨ apangkuvim ko guizɨn akam bar a gizɨfa. \p \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Matyu 3:11; Luk 3:16; Jon 1:27-32; 8:58; Kolosi 1:17\xt*\x*Ezɨ Jon gumazir kamɨn gun me mɨgei. Egha pamten dɨa ghaze, “A gumazir kam, kɨ faragha an gun ia mɨkemegha gɨfa. Kɨ kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazir nan gɨn izim, a bar fomɨra iti, ezɨ nan amebam gɨn na bate. Kamaghɨn amizɨ, an gavgavim bar nan gavgavim gafira.’ ” \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Jon 3:34; Efesus 1:6-8; Kolosi 1:19; 2:9-10\xt*\x*Ezɨ apangkuvim bar a gizɨfa, ezɨ a uan apangkuvimɨn a dughiar avɨribar bar deravɨra e gami. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Ua Me Ini 34:28; Godɨn Araziba 4:44; Jon 8:32; Rom 3:24; 6:14; 10:4\xt*\x*Guizbangɨra, Moses Osirizir Araziba, God e bagha da isa Moses ganɨngizɨ, Moses e ganɨngi. Ezɨ God, Krais Iesusɨn aven apangkuvim ko guizbangɨn arazim en aka. \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Ua Me Ini 33:20; Matyu 11:27; Luk 10:22; Jon 6:46; 1 Timoti 1:17; 6:16; 1 Jon 4:9; 4:12; 4:20\xt*\x*Gumazitam bar Godɨn ganizir puvatɨ. Ezɨ kar Godɨn Otarir vamɨra, a uabɨ God, egha a bar Godɨn boroghɨra iti. A uabɨra God en aka. \s Jon Gumazamiziba Ruer Gumazim, // an akam akuri \r (Matyu 3:1-12; Mak 1:7-8; Luk 3:15-17) \p \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Jon 5:33\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir aruaba, me ofa gamir gumazir maba ko Livain gumazir maba amadazɨ, me Jerusalem ategha Jon bagha iza kamaghɨn an azara, “Nɨ tinara?” \p \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Luk 3:15-16; Jon 3:28; Aposel 13:25\xt*\x*Ezɨ Jon bighavɨra mɨgɨa akam modir puvatɨ. A kamaghɨn mɨgei, “Kɨ God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim puvatɨ.”\f + \fr 1:20 \fr*\ft Grighɨn akamɨn, God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezir Gumazim, me a dɨbora ghaze, “Krais.”\ft*\f* \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15-18; Malakai 4:5; Matyu 11:14; 17:10-13; Jon 6:14; 7:40\xt*\x*Ezɨ me an azara, “Nɨ tinara? Nɨ ti Elaija, o?” \p Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ.” \p Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ti Godɨn akam inigha izir gumazir kamra, e nɨ mɨzuai.” \p Ezɨ a men akam ikaragha ghaze, “Puvatɨ.” \p \v 22 Kamaghɨn amizɨma, me uam an azara, “Nɨ bar tinara? E ikarvazir aghuitam inigh mangɨva gumazir e amadazibav kɨmam. Nɨ manmaghɨra uabɨ mɨgei?” \p \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Aisaia 40:3; Matyu 3:3; Mak 1:3; Luk 3:4\xt*\x*Ezɨ Jon kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kɨ gumazir kamɨn tiarim, \q2 kɨ gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia egha kamaghɨn dɨa mɨgei, \q1 ‘Ia Ekiam baghɨva \q2 tuaviba azenɨva, dar kɨr.’ ” \b \m (Kar akar Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia fomɨra osirizim.) \p \v 24 Gumazir kaba, Farisiba me amangizɨ me ize. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Matyu 21:25; Jon 1:33\xt*\x*Egha me kamaghɨn Jonɨn azara, “Nɨ Gumazir God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezim puvatɨgh, egh nɨ Elaija puvatɨgh, nɨ Godɨn akam inigha izir gumazir kam puvatɨ, egha nɨ tizimsua gumazamiziba rue?” \p \v 26 Ezɨ Jon kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ dɨpamɨn me rue. Ezɨ gumazir mam ian tongɨn iti, ia a gɨfozir puvatɨ. \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Jon 1:15; 1:30; Aposel 13:25; 19:4\xt*\x*A gumazir kam, a nan gɨn izi. Kɨ an dagarir asuabar beniba fɨran ibura.” \v 28 \x - \xo 1:28 \xo*\xt Matyu 3:6; Jon 10:40\xt*\x*Jon Betanin nguibamɨn ikia akar kam me mɨkeme, nguibar kam Jordanɨn Fanemɨn vongɨn iti. Danganir kamɨn Jon gumazamiziba rue. \s Iesus a Godɨn Sipsipɨn Nguzim \p \v 29 \x - \xo 1:29 \xo*\xt Ua Me Ini 12:3; Aisaia 53:6-7; 53:11; Jon 1:36; Aposel 8:32; 1 Korin 15:3; 1 Pita 1:19\xt*\x*Ezɨ amɨmzaraghan Jon Iesusɨn garima an a bagha izi. Ezɨ Jon kamaghɨn mɨgei, “Ia munagh gan! Munar Godɨn Sipsipɨn Nguzim. A nguazimɨn itir gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadi! \v 30 \x - \xo 1:30 \xo*\xt Jon 1:15; 1:27\xt*\x*A gumazir kam, kɨ fomɨra kamaghɨn an gun mɨkeme, ‘Gumazir nan gɨn izim, a bar fomɨra iti, ezɨ nan amebam gɨn na bate. Kamaghɨn amizɨ, an gavgavim bar nan gavgavim gafira.’ \v 31 Kɨ uabɨ a gɨfozir puvatɨ, a tina. Kɨ gumazir kam aghurightɨma, Israelɨn gumazamiziba a gɨfoghasa, kamaghɨn kɨ iza dɨpamɨn gumazamiziba rue.” \p \v 32 \x - \xo 1:32 \xo*\xt Matyu 3:16; Mak 1:10; Luk 3:22\xt*\x*Egha Jon ua kamaghɨn an gun mɨgei, “Kɨ garima Godɨn Duam kuarazir bunbamɨn mɨn Godɨn Nguibam ategha mɨghegha izaghira gumazir kam gisɨn iti. \v 33 \x - \xo 1:33 \xo*\xt Matyu 3:11; Luk 3:2-3; Aposel 1:5; 2:4; 19:6\xt*\x*Kɨ uabɨ a gɨfozir puvatɨ. God dɨpamɨn gumazamiziba ruasa na amadazɨ kɨ ize. A faragha kamaghɨn na mɨkeme, ‘Nɨ gantɨma, Godɨn Duam izighirɨghɨva, gumazitam gisɨn ikiam, a gumazir kamra, a Godɨn Duamɨn gumazamiziba ruam.’ \v 34 \x - \xo 1:34 \xo*\xt Matyu 3:17; 17:5; 27:54\xt*\x*Kɨ uabɨ bizir kamɨn ganigha egha an gun kamaghɨn ia mɨgei, gumazir kamra, a Godɨn Otarim.” \s 4plan gumaziba Iesusɨn suren gumazibar otifi \p \v 35 Egha amɨmzaraghan Jon uan suren gumazir mamning ko ua danganir kamɨn tuivighav iti. \v 36 \x - \xo 1:36 \xo*\xt Jon 1:29\xt*\x*Egha a garima Iesus a gitavɨrazɨma, Jon aning mɨgei, “Gua gan! Kar Godɨn Sipsipɨn Nguzim!” \v 37 Ezɨ suren gumazir kamning a barazima a kamaghɨn akar kam mɨkemezɨma, aning ghua Iesusɨn gɨn zui. \p \v 38 Ezɨ Iesus ikɨgha gara aningɨn azara, “Gua tizim buri?” \p Ezɨ aning an azara, “Rabi, nɨ dɨpenir manamɨn iti?” (Ziar kam “Rabi,” an mɨngarim kamakɨn, “Tisa.”) \p \v 39 Ezɨ Iesus kamaghɨn aning mɨgei, “Gua izɨ ganigh.” Ezɨ aning ghua dɨpenir a itimɨn gari. Dughiam, 4 kloghɨn guaratɨzim. Ezɨ dughiar kamɨn aning a ko iti. \p \v 40 \x - \xo 1:40 \xo*\xt Matyu 4:18-20\xt*\x*Egha Andru, a Iesusɨn gɨn zuir gumazir kamningɨn mav. A Saimon Pitan aveghbuam. \v 41 \x - \xo 1:41 \xo*\xt 1 Samuel 2:10; Onger Akaba 2:2; Jon 4:25\xt*\x*Egha Andru Iesus ategha maghɨra ghua uan aveghbuam Saimon batogha, kamaghɨn a mɨgei, “E Mesaian gani.” (Ziar kam “Mesaia,” a kamakɨn, “Gumazir God Ua E Iniasa Mɨsevezim.”) \p \v 42 \x - \xo 1:42 \xo*\xt Matyu 16:18; Mak 3:16\xt*\x*Egha Andru Saimon inigha Iesus bagha ghu. Ezɨ Iesus an gara kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Saimon, Jonɨn Otarim. Eghtɨ me gɨn ziam ‘Sifas’ nɨ darɨgh nɨ dɨponam.” (Ziar kam “Sifas,” a ziar kam “Pitan,” mɨrara ghu. An mɨngarim kamakɨn, “Dagɨam.”)\f + \fr 1:42 \fr*\ft Ziar kam Sifas, an Aramɨn akam ize. Dughiar kamɨn a Judabar akam. Ezɨ ziar kam Pita, a Grighɨn akamɨn ize.\ft*\f* \s Iesus Filip ko Natanielɨn dia \p \v 43 \x - \xo 1:43 \xo*\xt Matyu 8:22; Mak 2:14\xt*\x*Egha amɨmzaraghan, Iesus Galilin Distrighɨn mangasa. Egha a ghua Filip batogha, kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nan gɨn izɨ!” \v 44 (Filip a Betsaidan nguibamɨn gumazir mam. Andru ko Pitan nguibam, Betsaida.) \p \v 45 \x - \xo 1:45 \xo*\xt Jenesis 3:15; 49:10; Godɨn Araziba 18:18; Aisaia 7:14; 9:6; Jeremaia 23:5; Esekiel 34:23; Sekaraia 6:12; Matyu 2:23\xt*\x*Ezɨ Filip ghua Nataniel batogha kamaghɨn a mɨgei, “E gumazir kamɨn ganigha gɨfa, Moses fomɨra Judan Arazibar Akɨnafarim osira gumazir kamɨn gun osiri. Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba uaghan gumazir kamɨn gun osiri. A Nasaretɨn nguibamɨn gumazim Iesus, a Josepɨn otarim.” \p \v 46 \x - \xo 1:46 \xo*\xt Jon 7:41; 7:52\xt*\x*Ezɨ Nataniel kamaghɨn an azara, “Akurvazir bizir aghuitam Nasaretɨn nguibamɨn otivam? Ti puvatɨgham!” \p Ezɨ Filip kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ izɨ ganigh.” \p \v 47 \x - \xo 1:47 \xo*\xt Onger Akaba 32:2; Jon 8:39; Rom 2:28; 9:6\xt*\x*Ezɨ Iesus garima Nataniel a bagha izi. Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Ia ganigh. Gumazir izir kam, a guizbangɨra Israelɨn gumazim. Ezɨ ifavarir akatam ko ifavarir arazir tam an itir puvatɨ.” \p \v 48 Ezɨ Nataniel kamaghɨn Iesusɨn azara, “Nɨ manmaghɨn na gɨfo?” Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Filip tɨghar nɨn dɨmamin dughiamɨn, nɨ temer fighɨn povimɨn itima, kɨ nɨn gani.” \p \v 49 \x - \xo 1:49 \xo*\xt Matyu 14:33; 16:16; 27:42; Mak 3:11; Jon 12:13\xt*\x*Ezɨ Nataniel akar kam baregha kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Tisa, nɨ Godɨn Otarim! Nɨ Israelian Atrivim!” \p \v 50 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ kamaghɨn nɨ mɨgei, nɨ temer fighɨn povimɨn itima, kɨ nɨn gani. Ezɨ bizir muziarir kamɨn, nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan iti. Nɨ gɨn bizir ekiabar gantɨ da bizir kam bar a gafiragham.” \p \v 51 \x - \xo 1:51 \xo*\xt Jenesis 28:12; Matyu 4:11; Luk 2:9; 2:13\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia gɨn Godɨn Nguibamɨn gantɨ a kuighirɨghtɨ, ia Godɨn enselbar gantɨ da Gumazamizibar Otarim bagh ghuavanang, ua izighiram.” \c 2 \ms Iesus uan gavgavir bar ekiam akakagha mirakelɨn arazibagh ami \mr (Sapta 2--4) \s Iesus dɨpam gɨrazɨma a wainɨn dɨpamɨn oto \p \v 1 Dughiar pumuning gɨvazɨma, gumazir mam Kanan nguibamɨn ikia amizimɨn ikiasa, ezɨ amuimɨn ikiamin isam oto. Kanan nguibam a Galilin Distrighɨn aven iti. Dughiar kam Iesusɨn amebam uaghan iti.\f + \fr 2:1 \fr*\ft Iesus amizir mirakelɨn avɨribar akaba, da Jonɨn akɨnafarimɨn aven iti. Arazir kabar, an akagha ghaze, a guizbangɨra Godra. Nɨ vezɨn kabar gan: Luk 2:11, 2:18-19, 2:23, 3:2, 4:54, 6:2, 6:14, 6:26, 9:16, 11:45, 12:18, ko 12:37.\ft*\f* \v 2 Ezɨ me uaghan Iesus uan suren gumaziba ko men diazɨma me uaghan amuimɨn ikiamin isar kamɨn ghuegha iti. \p \v 3 Ezɨ wainɨn dɨpam gɨvazɨma, Iesusɨn amebam kamaghɨn a mɨgei, “Me ua wainɨn dɨpaba puvatɨ.” \p \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Matyu 12:48; Jon 7:6; 7:30; 8:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Amebam, kar nɨn bizim, nan bizim puvatɨ. Nan dughiam a tɨghar izam.” \p \v 5 Ezɨ an amebam ingangarir gumazibav gei, “A bizitam damusɨ ia mɨkɨmtɨ, ia a damu.” \p \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Mak 7:3-4\xt*\x*Ezɨ dɨpenir kamɨn 6plan dagɨar mɨner ekiaba iti, da ekevegha egha vaghvagha 100 litan dɨpaba dar iti. Judaba uan rurir arazibar gɨn ghua dɨpar kabagh rue. \p \v 7 Ezɨ Iesus kamaghɨn ingangarir gumazibav gei, “Ia mɨner kabar dɨpaba tuigh.” Ezɨ me da tuizɨma da bar izevegha akabagh imara. \p \v 8 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia datɨrɨghɨn mɨner dozitam inigh dɨpatam tuighɨva a inigh gumazir isamɨn faragha zuim bagh mangɨ.” Ezɨ ingangarir gumaziba maba inigha zui. \v 9 Ezɨ dɨpar kam wainɨn dɨpamɨn otogha gɨfa, ezɨ gumazir isamɨn faragha zuim anepava a barasi, egha a fozir puvatɨ, me managh wainɨn dɨpar kam ini. Ezɨ ingangarir gumazir dɨpam tuiziba, merara fo. \p Kamaghɨn amizɨ, isamɨn faragha zuir gumazim a gumazir amuimɨn ikiasava amim, an diagha, \v 10 kamaghɨn a mɨgei, “Gumazamiziba bar wainɨn dɨpar aghuim faragha me ganɨdi. Ezɨ gumazamiziba wainɨn avɨrim amegha gɨvazɨma, me gɨn wainɨn dɨpar mong afangizim anɨdi. Ezɨ no, nɨ wainɨn dɨpar aghuimɨn anogoregha, egha datɨrɨghɨra nɨ a inigha izi!” \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Luk 9:32; Jon 1:14; 4:54; 11:40\xt*\x*Kar mirakelɨn arazir Iesus faragham amizim. A Galilin Distrighɨn aven itir nguibam Kanan, mirakelɨn arazir kam gami. Ezɨ mirakelɨn kamɨn, Iesus bar uan gavgavir ekiam aka. Ezɨ an suren gumaziba an ganigha egha nɨghnɨzir gavgavim an iti. \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Matyu 4:13\xt*\x*Ezɨ bizir kabar gɨn, Iesus uan amebam ko aveghbuaba ko an suren gumaziba, me Kanan ategha Kaperneamɨn nguibamɨn ghuaghiri. Egha me dughiar mabar nguibar kamɨn iti. \s Iesus Godɨn Dɨpenimɨn aven dagɨaba bagha ingarir gumazamiziba batosi \r (Matyu 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46) \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27; Jon 6:4; 11:55\xt*\x*Ezɨ God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isam otivasa roghɨra izima, bizir kam bagha, Iesus Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn ghu. \v 14 Egha a Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghua bizibar garima, gumazamiziba dagɨaba iniasa bulmakauba ko sipsipba ko kuaraziba amadi. Ezɨ a garima dagɨaba uari ikarvazir gumazamiziba apiaghav iti. \v 15 Ezɨ Iesus beniba inigha bɨzimɨn mɨn a da ike. Egha a gumazamiziba ko men sipsipba ko bulmakauba bar me batoke, ezɨ me Godɨn Dɨpenimɨn avɨzim ategha zui. Ezɨ a dagɨaba uari ikarvazir gumazamizibar dakoziba akuri da ira dagɨaba akɨzɨrɨgha tintinibar zui. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Luk 2:49\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn gumazir dagɨaba bagha kuaraziba amadiba pamten me mɨgei, “Ia kuaraziba inigh mangɨ! Ia nan Afeziamɨn Dɨpenim biziba amadir danganimɨn mɨn a damuan markɨ.” \p \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Onger Akaba 69:9\xt*\x*Ezɨ an suren gumaziba an amizir arazir kamɨn ganigha, egha me Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar mam ginɨrɨ. Akar kam a kamakɨn, “Nan navir averiam bar nɨn Dɨpenim gifuegha egha a baghavɨra iti.” \p \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Matyu 12:38; 21:23; Jon 6:30\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir aruaba Iesus amizir arazir kamɨn ganigha, kamaghɨn an azara, “Nɨ mirakelɨn arazir manam damigh en akagh suam, nɨ gavgavim ikia datɨrɨghɨn arazir kam gami?” \p \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Matyu 26:61; 27:40; Mak 14:58; 15:29; Aposel 6:14\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ia Godɨn Dɨpenir kam apɨrightɨ, eghtɨ kɨ dughiar pumuning ko mɨkezimɨn uam an ingarightɨma a tugham.” \p \v 20 Ezɨ Judaba kamaghɨn mɨgei, “Me 46plan azenibar Godɨn Dɨpenir kamɨn ingari. Eghtɨ nɨ ti dughiar pumuning ko mɨkezimɨn a ingarightɨ a tugham, o?” \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt 2 Korin 6:16; Kolosi 2:9\xt*\x*Ezɨ Iesus mɨgeir Godɨn Dɨpenir kam, an mɨkarzimra. \v 22 \x - \xo 2:22 \xo*\xt Luk 24:6-8; Jon 12:16; 14:26\xt*\x*Ezɨ God gɨn mozimɨn a gamizɨma a ua dɨkafi, ezɨ an suren gumaziba ua akar a fomɨra mɨkemezir kam ginɨrɨ. Egha akar Godɨn Akɨnafarimɨn itim ko akar Iesus mɨkemezir kam nɨghnɨzir gavgavim dar iti. \s Iesus gumazamizibar araziba bar dagh fo \p \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Jon 2:11; 7:31\xt*\x*Ezɨ Iesus, God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isamɨn Jerusalemɨn itima, gumazamizir avɨrim mirakelɨn arazarazir Iesus amizibar gani. Kamaghɨn amizɨma me nɨghnɨzir gavgavim an iti. \v 24 Ezɨ Iesus, a bar men araziba ko nɨghnɨzibagh fo. Kamaghɨn, a nɨghnɨzir gavgavim men itir puvatɨ. \v 25 \x - \xo 2:25 \xo*\xt Matyu 9:4; Mak 2:8; Jon 6:64; Aposel 1:24; Akar Mogomem 2:23\xt*\x*A uabɨ gumazamizibar navir averiabar aven itir nɨghnɨzibagh fogha gɨfa. A fofozitamɨn otevezir puvatɨ, gumazitam gumazamizibar arazibar gun a mɨkɨman kogham. \c 3 \s Iesus Nikodemus ko mɨgei \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Jon 7:50; 19:39\xt*\x*Gumazir mam iti, an ziam Nikodemus, a Farisin mam, egha a Judabar gumazir aruar mam. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Matyu 22:16; Jon 9:16; 9:33; Aposel 2:22; 10:38\xt*\x*Dɨmagarir mam gumazir kam Iesus bagha izegha kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, e fo, God tisan mɨn nɨ amadazɨma nɨ ize. E fo, God gumazitam ko ikian koghtɨma, gumazir kam mirakelɨn nɨ amir kaba, a tam damuva avegham.” \p \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Matyu 18:3; Galesia 6:15; Taitus 3:5; Jems 1:18; 1 Pita 1:23; 1 Jon 3:9\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ bar guizbangɨra nɨ mɨgei. Gumazitam ua gumazir igiamɨn otoghan koghɨva, a God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikian kogham.” \p \v 4 Ezɨ Nikodemus an azara, “Gumazim ghurigh gɨvagh manmaghɨn ua igiam gavagham? A ti uamategh uan amebamɨn navir averiamɨn mangɨtɨ an amebam uam a bategham?” \p \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Esekiel 36:25-27; Mak 16:16; Aposel 2:38; Taitus 3:5\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, gumazitam dɨpam ko Godɨn Duamɨn ua gumazir igiamɨn otoghan kogh, egh a God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven ikian kogham. \v 6 \x - \xo 3:6-7 \xo*\xt Onger Akaba 51:5; Jon 1:13\xt*\x*Nguazir kamɨn itir amiziba boriba batima, borir igiaba otifi. Ezɨ Godɨn Duam gumazimɨn duam gamima, a gumazir igiamɨn oto. \v 7 Nɨ akar kɨ nɨ mɨkemezimɨn dɨgavir kuram damuan markɨ, ‘Ia ua igiabar otifigh.’ \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Fofozir Gumazim 11:5; 1 Korin 2:11\xt*\x*Amɨnim a uan ifongiamɨn gɨntɨgha egha pura tintinibar vua zui. Nɨ an nɨgɨnim barasi, egha nɨ fozir puvatɨ, a managh iza egha ua managh zui. Kamaghɨra, Godɨn Duam gumazamiziba bar me gamima me igiabar otifi.” \p \v 9 Ezɨ Nikodemus kamaghɨn an azara, “Bizir nɨ mɨgeir kam, a manmaghɨn otogham?” \p \v 10 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Manmaghɨn ami? Nɨ Israelian tongɨn itir tisan ekiam, egha nɨ ti bizir kabagh fozir puvatɨ, o? \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Matyu 11:27; Jon 3:32; 7:16; 8:26\xt*\x*Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, e fozir bizim e a mɨgei. Egha e bizir e ganizimɨn gun mɨgei. Ezɨ ia, e mɨkemezir akam akɨrim ragha a gasara. \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Luk 22:67\xt*\x*Kɨ nguazir kamɨn bizibar ia mɨkeme, ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim dar itir puvatɨ. Eghtɨ kamaghɨn kɨ Godɨn Nguibamɨn bizibar ia mɨkɨmtɨ, ia manmaghɨn nɨghnɨzir gavgavim dar ikiam? \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Aghuzir Akaba 30:4; Jon 3:6; 6:33; 6:38; Aposel 2:34; Rom 10:6; 1 Korin 15:47; Efesus 4:9-10\xt*\x*Gumazir igharazitam Godɨn Nguibamɨn ghuavanabozir pu. Puvatɨ. Gumazamizibar Otarim uabɨra Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ. \p \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Dɨboboniba 21:9; Jon 8:28; 12:32\xt*\x*“Fomɨra Moses gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia kuruzimɨn nedazir aghorimɨn itim a ghufe, eghtɨ kamaghɨra me Gumazamizibar Otarim ghufam. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Jon 3:36; 6:47; 20:31\xt*\x*God kamaghsua, gumazir nɨghnɨzir gavgavim Gumazamizibar Otarimɨn itiba, me bar zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Bizir kam bagh me Gumazamizibar Otarim ghufam. \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Jon 3:36; 10:28; Rom 5:8; 8:32; 1 Jon 4:9-10\xt*\x*“God Otarir bar vamɨra iti. Egha God nguazimɨn itir gumazamiziba, bar me gifonge. A kamaghsua, gumazamiziba bar nɨghnɨzir gavgavim an Otarimɨn ikɨva ovengan kogh, zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Bizir kam bagha an Otarir bar vamɨran kam me ganɨngi. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Luk 19:10; Jon 5:22; 5:45; 12:47; Aposel 17:31; 1 Jon 4:14\xt*\x*God uan Otarim nguazimɨn gumazamizibar jasɨn mɨn me tuisɨghasa anemadazir puvatɨ. A men akurvaghasa anemada. \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Jon 3:36; 5:24; 6:40; 6:47; 20:31\xt*\x*Gumazim nɨghnɨzir gavgavim Otarimɨn iti, a kotiaba puvatɨ. Ezɨ gumazim nɨghnɨzir gavgavim an ikian aghua, a kotɨn ikia bar ovegha gɨfa. A nɨghnɨzir gavgavim Godɨn Otarir vamɨran kamɨn itir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, an ovegha gɨfa. \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Jon 1:4-5; 1:8-12; 8:12\xt*\x*Ezɨ Godɨn kotiamɨn mɨngarimɨn arazim kamakɨn, Godɨn angazangarim nguazimɨn izegha gɨfa. Ezɨ gumazamiziba, me amir araziba bar ikufi, kamaghɨn amizɨ, me mɨtatem bagha bar ifonge, me angazangarimɨn aghua. \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Jop 24:13-17; Efesus 5:11-13\xt*\x*Gumazamizir arazir kurabagh amiba bar, angazangarimɨn apaniba. Men arazir kuraba azenim giran me aghua, kamaghɨn amizɨ, me angazangarimɨn izir puvatɨ. \v 21 Ezɨ gumazir guizbangɨn arazim gamim, a Godɨn angazangarimɨn izi. A kamaghɨn ifonge, Godɨn angazangarim deravɨra kamaghɨn gumazamizir igharazibar akagham, a Godɨn gavgavimɨn uan ingangarim gami. Ezɨ kamaghɨn gumazir kam Godɨn angazangarimɨn aven izi.” \s Jon Gumazamiziba Ruer Gumazim, deraghavɨra bighatɨgha ghaze, Iesus a tina \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Jon 4:1-2\xt*\x*Ezɨ bizir kabar gɨn Iesus uan suren gumaziba ko me Judian Distrighɨn zui. A me ko danganir kamɨn ikia gumazamiziba rue. \v 23 Jon, Salimɨn nguibamɨn boroghɨn itir nguibam Ainonɨn ikia gumazamiziba rue. Danganir kam dɨpar avɨriba iti, ezɨ gumazamizir avɨrim rurim iniasa izi. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Matyu 4:12; 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20\xt*\x*(Dughiar kamɨn, Herot tɨghar Jon isɨ kalabus darɨgham.) \p \v 25 Ezɨ akavdorozir mam Jonɨn suren gumaziba ko Judan gumazir mamɨn tongɨn oto. Me uari adogha ghaze, e rurir arazir manamɨn gɨn mangɨ, Godɨn damazim zuegham? \v 26 \x - \xo 3:26 \xo*\xt Jon 1:26-34\xt*\x*Egha suren gumaziba Jon bagha ghuegha kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, gumazir kam fomɨra nɨ ko Jordanɨn Fanemɨn vongɨn ike, ezɨ nɨ an gun mɨkeme, gumazir kam datɨrɨghɨn gumazamiziba ruema, gumazamiziba bar a bagha zui.” \p \v 27 \x - \xo 3:27 \xo*\xt Jon 19:11; 1 Korin 4:7; Hibru 5:4; Jems 1:17\xt*\x*Ezɨ Jon kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Godɨn uan Nguibamɨn itim, bizitam gumazim danighan koghtɨ, an a inighan kogham. \v 28 \x - \xo 3:28 \xo*\xt Malakai 3:1; Matyu 11:10; Mak 1:2; Luk 1:17; Jon 1:20; 1:23; 1:27\xt*\x*Kɨ fomɨra akar kam ia mɨkeme, ezɨ ia uari a baraki, ‘Kɨ God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim puvatɨ. God na amadazɨma kɨ an faragha ize.’ \v 29 \x - \xo 3:29 \xo*\xt Matyu 9:15\xt*\x*Gumazitam amizitamɨn ikiam, eghtɨ amizir kam a gumazir kamɨn amuim. Ezɨ gumazir kamɨn namakam, a tugha gumazir amuimɨn itimɨn akam baraghasa bar akonge. Ezɨ kamaghɨra agorogem nan navir averiam bar a gizɨfa. \v 30 An ziam bar ekevegh mamaghɨra ikɨtɨ, nan ziam bar magɨrɨgh. \p \v 31 \x - \xo 3:31 \xo*\xt Matyu 28:18; Jon 8:23; Rom 9:5; 1 Korin 15:47; Efesus 1:21; Filipai 2:9; 1 Jon 4:5-6\xt*\x*“Gumazir Godɨn Nguibamɨn pɨn ikegha izezim, a bar bizibagh isɨn iti. Ezɨ nguazir kamɨn gumazim, a nguazir kamɨn bizibagh amua egha nguazir kamɨn bizibav gei. Ezɨ gumazir Godɨn Nguibamɨn izezim a biziba bar dagh isɨn iti. \v 32 \x - \xo 3:32 \xo*\xt Jon 3:11; 8:26; 15:15\xt*\x*A bizir a ganiziba ko oraghizibar gun mɨgei. Ezɨ gumazitam a mɨkemezir akar katam inigha nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. \v 33 \x - \xo 3:33 \xo*\xt Rom 3:4; 1 Jon 5:10\xt*\x*Ezɨ gumazim an akam inigha nɨghnɨzir gavgavim an ikia, egha tuavir kamɨn kamaghɨn men aka, God a guizɨn akam mɨgei. \v 34 \x - \xo 3:34 \xo*\xt Aisaia 42:1; Jon 1:16; 7:16\xt*\x*Gumazir God amadazir kam, God uan Duam isa bar a ganɨngi. Kamaghɨn amizɨ, a Godɨn akam akuri. \p \v 35 \x - \xo 3:35 \xo*\xt Matyu 11:27; Luk 10:22; Jon 5:20; 10:17; Hibru 2:8\xt*\x*“Afeziam uan Otarim bar a gifongegha biziba bar an agharim gatɨzɨ a bar dagh atifa. \v 36 \x - \xo 3:36 \xo*\xt Luk 3:7; Jon 1:12; 3:16-18; 6:47; Rom 1:17; 1 Jon 5:10-12\xt*\x*Gumazim nɨghnɨzir gavgavim Otarimɨn iti, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iti. Ezɨ gumazim Otarimɨn akamɨn gɨn zuir puvatɨ, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim inian kogham, Godɨn anɨngagharim an ikɨvɨra ikiam.” \c 4 \s Iesus Samarian amizim ko mɨgei \p \v 1 \x - \xo 4:1-3 \xo*\xt Jon 3:22; 3:26\xt*\x*Ezɨ Farisiba kamaghɨn oraki, Iesus gumazamizir avɨriba ruezɨ, gumazamizir kaba an suren gumazibar otifi. Ezɨ men dɨbobonim Jonɨn suren gumazibar dɨbobonim gafira. \v 2 (Guizbangɨra, Iesus uabɨ gumazamiziba ruer puvatɨ. An suren gumaziba me rue.) \v 3 Iesus kamaghɨn fo, Farisiba orazima gumazamizir avɨriba an suren gumazamizibar otifi, kamaghɨn a Judian Distrik ategha uamategha Galilin Distrighɨn ghu. \v 4 Ezɨ tuavir a zuir kam, a Samarian Distrik abigha ghu. \p \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Jenesis 33:19; Josua 24:32\xt*\x*Egha a ghua Samarian Distrighɨn aven itir nguibar mamɨn oto, an ziam Sikar. Ezɨ Sikarɨn nguibam, a nguazir Jekop uan otarim Josep ganɨngizimɨn boroghɨra iti. \v 6 Jekop fomɨra kuizir mozir dɨpam iti, a nguibar kamɨn ti. Ezɨ Iesus iza ghua bar amɨra. Egha a mozir dɨpar kamɨn boroghɨn apera. Ezɨ dughiam aruer arɨzimɨn tu. \p \v 7 Ezɨ Samarian amizir mam, a dɨpam tuasa izi, ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ dɨpatam na danɨngam, o?” \v 8 (Dughiar kamɨn Iesusɨn suren gumaziba daghebagh ivezasa nguibamɨn ghu.) \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt 2 Atriviba 17:24; Esra 4:1-5; 9:1--10:44; Nehemia 4:1-2; Luk 9:52-53; Aposel 10:28\xt*\x*Ezɨ Samarian amizim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Judan gumazim ezɨ kɨ Samarian amizim. Manmaghsua, nɨ dɨpam amasa na mɨgei?” (Amizir kam fo, Judaba me Samarian gumazamiziba ko itir puvatɨ, kamaghɨn an akar kam Iesus mɨgei.) \p \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Aisaia 12:3; Jeremaia 2:13; Sekaraia 13:1; 14:8; Jon 4:26\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn amizim ikaragha ghaze, “Nɨ, God gumazamizibagh anɨngizir bizir aghuim gɨfoghɨva, gumazir dɨpam bagha nɨ mɨgeir kam gɨfogham, egh nɨ an azaraghtɨ, a dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim nɨ danigham.” \p \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Jon 7:37-38; Akar Mogomem 21:6\xt*\x*Ezɨ amizim a mɨgei ghaze, “Gumazir ekiam, nɨ mɨneba pu. Mozir dɨpar kam bar kone. Eghtɨ dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim, nɨ managh a inigham? \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Jon 8:53\xt*\x*En ovavim Jekop mozir dɨpar kam e ganɨngi. Egha a uabɨ uan boriba ko bulmakauba ko an asɨziba, me bar mozir dɨpar kam ame. Ezɨ nɨ ghaze, nɨ ti Jekop gafiraz, o?” \p \v 13 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Gumazamiziba bar dɨpar kam amegh, men kuariba ua men pɨram. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Jon 6:35; 6:58; 7:38\xt*\x*Eghtɨ gumazim o amizir kɨ danɨngamin dɨpar kam amegham, an kuarim dughiatamɨn uam an pɨran kogham. Puvatɨ. Dɨpar kɨ danɨngamin kam, a dɨpam nguazir averiamɨn ikiava otivi moghɨn, an navir averiamɨn otivam. Egh dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdir kam otiv mamaghɨra ikɨva, zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim a danɨngam.” \p \v 15 Ezɨ amizim kamaghɨn Iesus mɨgei, “Gumazir ekiam, dɨpar kam na danɨngigh. Eghtɨ nan kuarim gɨn ua nan pɨran koghtɨ kɨ ua kagh izɨ dɨpam tuan kogham.” \p \v 16 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ uan pamɨn diagh, egh gua kagh izɨ.” \p \v 17 Ezɨ amizim kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Kɨ paba puvatɨ.” \p Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Are, nɨ deragha mɨgei, nɨ paba puvatɨ. \v 18 Guizbangɨra, nɨ faragha 5pla paba iti. Ezɨ gumazir nɨ datɨrɨghɨn itim, a guizbangɨra nɨn pam puvatɨ. Nɨn akar kam a bar guizbangɨra.” \p \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Luk 7:16; Jon 6:14; 7:40; 9:17; 1 Korin 14:24-25\xt*\x*Ezɨ amizim a mɨgei, “Gumazir Ekiam, kɨ datɨrɨghɨn fo, nɨ Godɨn akam inigha izir gumazir mam. \v 20 \x - \xo 4:20 \xo*\xt Godɨn Araziba 12:5; 12:11-14; 1 Atriviba 9:3; Onger Akaba 122:1-5\xt*\x*En ovaviba me mɨghsɨar kamɨn uari akuvava, Godɨn ziam fe. Ezɨ ia Judaba ghaze, danganir gumazamiziba mangɨva Godɨn ziam fam, a Jerusalemɨn iti.”\f + \fr 4:20 \fr*\ft Mɨghsɨar amizir kam an gun mɨgeim, a Gerazimɨn Mɨghsɨam, a Samarian Distrighɨn iti. Samarian gumazamiziba mɨghsɨar kamra ghuava Godɨn ziam fe. Nɨ deragh foghsɨ, Luk 9:53ɨn vezɨn itir akamɨn gan.\ft*\f* \p \v 21 \x - \xo 4:21 \xo*\xt Malakai 1:11; 1 Timoti 2:8\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Amizim, nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ. Dughiatam otoghtɨma ia mɨghsɨar kamɨn Afeziamɨn ziam fan kogh, egh uaghan Jerusalemɨn nguibamɨn an ziam fan kogham. \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt 2 Atriviba 17:29-41; Aisaia 2:3; Luk 24:47; Rom 9:4-5\xt*\x*Ia Samariaba, ia fozir puvatɨzir God, ia an ziam fe. Ezɨ e Judaba e fozir God, e an ziam fe. E fo, Godɨn gumazamizibar akurvazir ingangarim, a faragh Judabar agharimɨn ikegh egh gɨn gumazamizir igharaziba bagh mangam. \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Jon 1:17; Filipai 3:3\xt*\x*Ezɨ dughiar otivamim, an otogha gɨfa, ezɨ gumazamiziba bar guizbangɨra Afeziamɨn ziam fasa, me an Duamɨn gavgavim ko guizbangɨn arazimɨn an ziam fam. Ezɨ Afeziam, gumazamizir kamaghɨn amiba, me an ziam fasa a bar ifonge. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Rom 12:1; 2 Korin 3:17; Filipai 3:3\xt*\x*God, a Duam. Ezɨ gumazir an ziam feba, me Godɨn Duamɨn gavgavim ko guizbangɨn arazimɨn an ziam fe.”\f + \fr 4:23-24 \fr*\ft Gumazir maba akar kam “Godɨn Duamɨn gavgavimɨn,” me a giragha ghaze, “me uari uan duabar gavgavimɨn.”\ft*\f* \p \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Jon 1:41\xt*\x*Ezɨ amizim kamaghɨn Iesus mɨgei, “Kɨ fo, Mesaia a izam. A God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim. A izamin dughiam, a biziba bar e mɨkɨmam.” \p \v 26 \x - \xo 4:26 \xo*\xt Matyu 26:63-64; Mak 14:61-62; Jon 9:37\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kar kɨrara, datɨrɨghɨn nɨ ko mɨgei.” \p \v 27 Iesus kamaghɨn a mɨgeima, dughiar kamɨn an suren gumaziba uamategha izi. Egha me an garima an amizir kam ko uaning mɨgeima, me okam nɨghnɨsi. Egha tav kamaghɨn amizimɨn azarazir puvatɨ, “Nɨ tizim iniasa?” \p Egha tav Iesusɨn azarazir puvatɨ, “Nɨ tizimsua amizir kam ko mɨgei?” \p \v 28 Ezɨ amizir kam uan mɨnem ategha, uamategha nguibamɨn ghu. Egha a kamaghɨn gumazamizibav gei, \v 29 “Ia izɨ gumazir kamɨn ganigh. Kɨ fomɨra amizir araziba, a bar dar na mɨkeme. Ka ti gumazir kamra, God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim?” \v 30 Egha me nguibam ategha, Iesus bagha izi. \p \v 31 Ezɨ dughiar kamɨn, Iesusɨn suren gumaziba a gakaghora kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, nɨ damɨ.” \p \v 32 Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Dagher kɨ damamim, ia a gɨfozir puvatɨ.” \p \v 33 Ezɨ an suren gumaziba uarira kamaghɨn uariv gei, “Gumazitam ti a bagha dagheba inigha iza a ganɨngi?” \p \v 34 \x - \xo 4:34 \xo*\xt Jon 6:38; 17:4; 19:30\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Nan daghemra kara, kɨ Godɨn ifongiamɨn gɨn zui, a gumazir na amadazɨ kɨ izezim. Ezɨ a na ganɨngizir ingangarim, kɨ anegɨvagham. \v 35 \x - \xo 4:35 \xo*\xt Matyu 9:37; Luk 10:2; Akar Mogomem 14:15\xt*\x*Ia kamaghɨn mɨgei, ‘4plan iakɨniba gɨvaghtɨ, e dar gɨn azeniba aghoram.’ Ezɨ kɨ ia mɨgei, ia tintinibar ganɨva egh deravɨra azenibar gan. Dagheba aghuigha gɨfa, ezɨ azeniba aghoramin dughiam otogha gɨfa! \v 36 \x - \xo 4:36 \xo*\xt Onger Akaba 126:5-6; Daniel 12:3\xt*\x*Gumazir dagheba isim, a datɨrɨghɨn uan ivezim isi, egha zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim bagha dagheba akufi. Kamaghɨn amizɨ, gumazir dagheba oparim ko gumazir dagheba isim aning vɨrara bar akuegham. \v 37 Akar kam a guizbangɨra, ‘Gumazir mam azenim opari, ezɨ gumazir igharazim an dagheba isi.’ \v 38 Kɨ, ia faragha ingarizir puvatɨzir azenimɨn dagheba iniasa, kɨ ia amada. Gumazir igharaziba azenir kamɨn ingari, ezɨ ia ghua me uan gavgavimɨn oparizir dagheba isi.” \p \v 39 Amizir kam faragha ghaze, “Gumazir kam, kɨ fomɨra amizir araziba, a bar dar na mɨkeme.” Ezɨ nguibar kamɨn itir Samarian gumazamizir avɨriba, me amizimɨn akar kam baregha, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti. \v 40 Egha Samariaba a bagha ize, egha me uarir gan ikiasa a gakaghoravɨra iti. Ezɨ a dughiar pumuningɨn me ko iti. \v 41 Ezɨ gumazamizir igharazir avɨrir maba, me uaghan Iesusɨn akam baregha nɨghnɨzir gavgavim an iti. \p \v 42 \x - \xo 4:42 \xo*\xt Jon 17:8; 1 Jon 4:14\xt*\x*Egha me kamaghɨn amizim mɨgei, “E nɨn akamra baregha nɨghnɨzir gavgavim gumazir kamɨn itir pu. Puvatɨ. E uari an akam baraki, egha e fo, gumazir kamra, a guizbangɨra nguazir kamɨn itir gumazamizibar Akurvazir Gumazim. Kamaghɨn e nɨghnɨzir gavgavim an iti.” \s Iesus atrivimɨn ingangarir gumazimɨn borim gamizɨma, a ua dera \p \v 43 \x - \xo 4:43 \xo*\xt Jon 4:40\xt*\x*Ezɨ Iesus dughiar pumuningɨn Samarian adarazi ko ikegha gɨvagha, nguibar kam ategha Galilin Distrighɨn ghu. \v 44 \x - \xo 4:44 \xo*\xt Matyu 13:57; Mak 6:4; Luk 4:24\xt*\x*Iesus uabɨ mɨgɨrɨgɨar kam gami, “Godɨn akam inigha izir gumazim, a uan nguibamra ziaba puvatɨ.” \v 45 \x - \xo 4:45 \xo*\xt Jon 2:23\xt*\x*Galilin Distrighɨn itir gumazamiziba, me uaghan Israel bagh Itazir Dughiamɨn Isam bagha Jerusalemɨn nguibamɨn ghue, ezɨ Iesus dughiar kamɨn mirakelɨn avɨribagh amizɨma me dar gani. Kamaghɨn amizɨ, Iesus datɨrɨghɨn uamategha ghua Galilin Distrighɨn otozɨ, Galilin gumazamiziba bar akuegha a ini. \p \v 46 \x - \xo 4:46 \xo*\xt Jon 2:1-11\xt*\x*Ezɨ Iesus ua Kanan nguibamɨn ghu, a Galilin Distrighɨn aven itir nguibam. A faragha nguibar kamɨn dɨpam gɨrazɨma a wainɨn dɨpamɨn oto. Ezɨ dughiar kamɨn atrivimɨn ingangarir gumazir mam, a Kanan nguibamɨn iti. Ezɨ an otarim arɨa, Kaperneamɨn nguibamɨn iti. \v 47 \x - \xo 4:47 \xo*\xt Matyu 8:5-6; Luk 7:1-10\xt*\x*Ezɨ gumazir kam kamaghɨn oraki, Iesus Judian Distrik ategha uamategha Galilin Distrighɨn ize. Ezɨma a Iesus bagha ghua a gakaghora ghaze, “Nɨ Kaperneamɨn nguibamɨn magɨrɨ, nan otarim damightɨ, a ua deraka. Nan otarim bar ovengasava ami.” \p \v 48 \x - \xo 4:48 \xo*\xt Jon 2:18; 20:29; 1 Korin 1:22\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Ia mirakelba ko dɨgavir kuram gamir arazibar ganan koghɨva, ia nɨghnɨzir gavgavim nan ikian kogham.” \p \v 49 Ezɨ ingangarir gumazir kam kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir Ekiam, nɨ zuamɨra izighirɨ. Puvatɨghtɨma, nan otarim aremegham.” \p \v 50 \x - \xo 4:50 \xo*\xt Matyu 8:13; Mak 7:29\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨ, nɨn otarim angamɨra ikiam.” Ezɨ gumazir kam nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn akamɨn ikia, egha ghu. \p \v 51 Egha gumazir kam tuavimɨn ghuavɨra itima, an ingangarir gumaziba iza tuavimɨn a bato, egha me kamaghɨn a mɨgei, “Nɨn otarim an angamɨra iti!” \p \v 52 Ezɨ a men azara, dughiar manamra borim mong dera. Ezɨ me ghaze, “Boghɨnaron 1 kloghɨn aruer arɨzimɨn, an arɨmariam gɨvazɨ mɨkarzim orangi.” \p \v 53 \x - \xo 4:53 \xo*\xt Aposel 16:14-15; 16:31\xt*\x*Ezɨ afeziam fo, boghɨnaron dughiar kamran Iesus a mɨkeme, “Nɨn otarim an angamɨra ikiam.” Kamaghɨn amizɨ, a nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itima, an adarazi uaghan nɨghnɨzir gavgavim iti. \v 54 \x - \xo 4:54 \xo*\xt Jon 2:11; 2:23\xt*\x*Kar dughiar namba 2, Iesus Judian Distrik ategha ua iza Galilin Distrighɨn ikiava mirakelɨn mam uam a gami. \c 5 \ms Iesus uan ingangarim gamua // egha Sabatɨn dughiabar // gumazamizibar sure gami \mr (Sapta 5--10) \s Iesus Betesdan mozir dɨpamɨn gumazir mam gamizɨ a ua dera \p \v 1 Dughiar maba gɨvazɨ, Judabar isar ekiam otozɨ, Iesus isam bagha Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn ghu.\f + \fr 5:1 \fr*\ft Jonɨn akɨnafarimɨn aven itir saptan 5, 6, 7, 8, 9, ko 10, Iesus Sabatɨn dughiaba ko Judabar Isar Ekiamɨn dughiabar, ingangarir avɨribar akaba iti. Nɨ Luk 5:1, 5:9, 6:4, 7:2, ko 10:22ɨn gan. Fofozir gumazir avɨriba kamaghɨn nɨghnɨsi, Jon kamaghɨn en akaghasa, Iesus a Judabar Dughiar Ekiaba, a uabɨ dar mɨngarim. Nɨ Luk 2:13 ko 2:23 ko 11:55ɨn gan.\ft*\f* \v 2 Ezɨ Jerusalemɨn mozir dɨpar ekiar mam iti, ezɨ Hibrun akam me Betesda, a garɨsi. A Sipsipba Aven Zuir Tiar Akar Ekiamɨn boroghɨra iti. Ezɨ mozir dɨpar kamɨn mɨriam azuarir 5pla iti.\f + \fr 5:2 \fr*\ft Dughiar kam Jerusalem nguibamɨn dɨvazir bar ekiam iti. Ezɨ tiar akar avɨriba an iti. Ezɨ tiar akar kabar mam, an ziam Sipsipba Aven Zuir Tiar Akam. Betesdan mozir dɨpar ekiam, a tiar akar kam boroghɨra iti.\ft*\f* \v 3-4 Ezɨ azuarir kaba arɨmariar gumazamizir avɨrim dar iti, damazir okavɨrɨziba ko suer kuraba, ko soroghafariba amɨraziba.\f + \fr 5:3-4 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, akar igharazir mam uaghan vezɨn kam iti. Akar kam kamakɨn: “Me dɨpar kam siravamangasa, me a mɨzuai. Dughiar maba Ekiamɨn enselɨn mam ghuaghirigha dɨpam gamima a siravamadi. Dɨpam siravamangigha gɨvazɨ, gumazir arɨmariar manam itim, a dɨpamɨn aven magɨrɨgh, egh ua deragham.”\ft*\f* \p \v 5 Gumazir mam an azuarir mamɨn iti, an suemning bar amɨrazɨma a 38plan azenibar arɨmariar kam iti. \v 6 Ezɨ Iesus gumazir kamɨn garima a irɨghav iti, ezɨ a fo, a fomɨram arɨa iti. Ezɨ Iesus an azara, “Nɨ ua deraghasa ifonge?” \p \v 7 Ezɨ arɨmariar gumazim kamaghɨn Iesusɨn akam ikaragha ghaze, “Gumazir ekiam, kɨ akurvazir gumaziba puvatɨ. Dɨpam sɨrvamadir dughiamɨn, gumazitam na inigha ghua mozir dɨpamɨn averiam gatɨzir puvatɨ. Kɨ uabɨ mangasa ifonge, ezɨ gumazamizir igharaziba na gafigha faragha ghuaghiri.” \p \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Matyu 9:6\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ dɨkavigh uan akuriam inigh, daru mangɨ.” \v 9 Ezɨ gumazir kamɨn suemning zuamɨra ua dera. Ezɨ a uan daguivsiaba inigha zui. \p Ezɨ aruer kamɨn kar Sabatɨn dughiam, \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Ua Me Ini 20:10; Nehemia 13:19; Jeremaia 17:21; Matyu 12:2; Mak 2:24; Luk 13:14; Jon 9:14\xt*\x*ezɨ Judaba gumazir kamɨn ganigha kamaghɨn a mɨgei, “Datɨrɨghɨn Sabatɨn dughiam. Moses Osirizir Araziba ghaze, nɨ Sabatɨn dughiamɨn uan daguivsiaba ater daruan kogham.” \p \v 11 Ezɨ a kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Gumazir na gamizɨ kɨ derazim, a kamaghɨn na mɨgei, ‘Nɨ dɨkavighɨva uan daguivsiaba inigh, daru mangɨ.’ ” \p \v 12 Ezɨ me an azara, “Gumazir manamra nɨ mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ dɨkavighɨva uan daguivsiaba inigh, daru mangɨ.’ ” \v 13 Ezɨ gumazir ua derazir kam a fozir puvatɨ, tinara a mɨkeme. Dughiar kam gumazamizir avɨrim nguibar kamɨn iti, ezɨ Iesus men tongɨn suiaghɨrɨgha ghu. Kamaghɨn amizɨ, gumazir kam fozir puvatɨ, tina an akura. \p \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Jon 8:11\xt*\x*Ezɨ gɨn Iesus Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghua an garima a iti. Ezɨ Iesus a mɨgei, “Nɨ oragh. Nɨ datɨrɨghɨn ua dera. Nɨ uam arazir kuratam damuan markɨ. Nɨ oraghan koghtɨ, osɨmtɨzir bar ekiatam nɨ batogham.” \p \v 15 Ezɨ gumazir kam ghua kamaghɨn Judabav gei, “Gumazir na gamizɨ kɨ derazim, a Iesusra.” \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Matyu 12:14\xt*\x*Iesus Sabatɨn dughiamɨn bizir kabagh ami, bizir kam bagha Judaba osɨmtɨziba Iesus garɨgha ghaze, an en apanim. \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt Jon 9:4; 14:10\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Nan Afeziam a zurara ingara iza datɨrɨkɨn. Ezɨ kɨ uaghan kɨ ingari.” \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Matyu 26:4; Jon 7:1; 7:19; 7:30; 10:30; 10:33; Filipai 2:6\xt*\x*Ezɨ Judaba me akar kam baregha me fo, Iesus Sabatɨn dughiamɨn Arazimɨn gɨn zuir puvatɨ, egha a uaghan ghaze, God guizbangɨra nan Afeziamra. Akar kamɨn, a uabɨ uabɨ gamigha egha Godɨn mɨn oto. Kamaghɨn amizɨ, Judaba Iesus mɨsueghtɨ an aremeghasa me bar ifonge. \s Godɨn Otarim a ingangarim damuamin gavgavim iti \p \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Jon 5:30; 8:28-29; 12:49; 14:10\xt*\x*Ezɨ Iesus Judabar akam ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Otarim bizitam uan nɨghnɨzimɨn a damighan kogham. Puvatɨ. An Afeziamɨn gari, an amir biziba darara a dagh ami. Egha bizir Afeziam amiba, Otarim uaghan dagh ami. \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Matyu 3:17; Jon 3:35; 2 Pita 1:17\xt*\x*Afeziam bar Otarim gifonge, egha bizir a uabɨ amiba, a bar ada isa uan Otarimɨn aka. Afeziam kamaghsua, a ia damutɨ ia dɨgavir kuram damuam, kamaghɨn a ingangarir ekiar igharaziba sara uaghan uan Otarimɨn akagham, da ingangarir an amigha gɨvazibagh afiragham. \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:39; 1 Samuel 2:6; 2 Atriviba 5:7; Luk 7:14; 8:54; Jon 11:25; 11:43; Rom 4:17; Efesus 2:5\xt*\x*Afeziam gumazir ariaghirezibagh amima me ua dɨkavima an angamɨra itir ikɨrɨmɨrim me ganɨdi. Ezɨ kamaghɨra Otarim uaghan gumazir a mɨseveziba angamɨra itir ikɨrɨmɨrim me ganɨdi. \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt Matyu 11:27; Jon 3:17; 5:27; 9:39; Aposel 10:42; 17:31; 1 Pita 4:5\xt*\x*Afeziam kotɨn gumazitamɨn araziba tuisɨzir puvatɨ. Egha gumazamizibar araziba tuisɨghamin ingangarim, an a isa Otarim ganɨngi. \v 23 \x - \xo 5:23 \xo*\xt Filipai 2:10-11; 1 Jon 2:23\xt*\x*Afeziam kamaghsua, gumazamiziba bar Afeziamɨn ziam fe moghɨn, me Otarimɨn ziam fam, kamaghɨn a gumazamiziba tuisɨghamin ingangarim isa Otarim ganɨngi. Gumazim Otarimɨn ziam fer puvatɨ, an Afeziar Otarim amadazimɨn ziam fer puvatɨ. \p \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Jon 3:15-18; 6:40; 8:51; 1 Jon 3:14\xt*\x*“Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazim nan akam baragha, egha nɨghnɨzir gavgavim Afeziar na amadazimɨn ikiava, egha a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iti. A kotiaba puvatɨ. An ovevem ategha, datɨrɨghɨn an angamɨra iti. \p \v 25 \x - \xo 5:25 \xo*\xt Jon 5:28; Efesus 2:1; 2:5-6; Kolosi 2:13\xt*\x*“Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, dughiar otivamim, a datɨrɨghɨn otogha gɨfa. Ezɨ gumazamizir ariaghireziba me Godɨn Otarimɨn akam baragham. Gumazamizir a baraghiziba, me angamɨra ikiam. \v 26 Afeziam, a uabɨ ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨngamin gavgavim iti. Kamaghɨra a uan Otarim gamizɨ, a uaghan ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨngamin gavgavim iti. \v 27 \x - \xo 5:27 \xo*\xt Daniel 7:13-14; 7:22; Jon 5:22; Aposel 10:42; 17:31\xt*\x*A Gumazamizibar Otarim, kamaghɨn amizɨ Afeziam gumazamizibar araziba tuisɨghamin gavgavim a ganɨngi. \v 28 Ia nan akar kam inigh egh dɨgavir kuram damuan markɨ. Dughiam otivasava amima gumazamizir ariaghireziba, me bar Otarimɨn akam baragham. \v 29 \x - \xo 5:29 \xo*\xt Aisaia 26:19; Daniel 12:2; Matyu 16:27; Jon 6:40; Aposel 24:15; 1 Korin 15:52; 1 Tesalonika 4:16\xt*\x*Egh me bar moziba ategh azenimɨn izam. Gumazamizir arazir aghuibagh amiziba, me ua dɨkavigh egh zurara angamɨra ikiam. Eghtɨ gumazamizir arazir kurabagh amiziba, me ua dɨkavighɨva kotiamɨn ikiam, eghtɨ kɨ kamaghɨn me mɨkɨmam, me bar helɨn mangɨva ivezir kuram iniam.” \s Marazi uaghan ghaze, Iesus a tina \p \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Matyu 26:39; Jon 4:34; 5:19; 6:38\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uabɨ uan nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨ bizitam damighan kogham. Kɨ akar Afeziam da inizibar gɨn ghua, egha gumazamizibar araziba tuisɨsi. Kɨ uabɨ uan ifongiamɨn gɨn zuir puvatɨ. Kɨ Afeziamɨn ifongiamɨn gɨn zuima, a na amadazɨma kɨ ize. Kamaghɨn amizɨ, kɨ gumazamizibar araziba deravɨra da tuisɨsi, ezɨ nan kotiam a bar guizbangɨra ghua egha bar dera. \p \v 31 \x - \xo 5:31 \xo*\xt Jon 8:13-14; Akar Mogomem 3:14\xt*\x*“Eghtɨ kɨ uabɨ ua bagh uan ingangariba ko arazibar gun mɨkɨmtɨma, gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim kɨ mɨgeir akar kabar ikian markɨ.\f + \fr 5:31 \fr*\ft Nɨ Godɨn Araziba 19:15ɨn gan.\ft*\f* \v 32 \x - \xo 5:32 \xo*\xt Matyu 3:17; Jon 5:36-37; 8:18; 1 Jon 5:6-9\xt*\x*Ezɨ igharazitav a iti, egha a uaghan nan araziba ko nan ingangaribar gun mɨgei. Ezɨ kɨ fo, a nan gun mɨgeir akaba guizbangɨra.\f + \fr 5:32 \fr*\ft Iesus “igharazitav,” mɨgɨa, a uan Afeziam God mɨgei.\ft*\f* \p \v 33 \x - \xo 5:33-34 \xo*\xt Jon 1:19-34; 3:27-30; Efesus 2:8; Taitus 3:5\xt*\x*“Iarara fomɨra gumazir maba amangizɨ me Jon bagha ghuezɨ a nan gun mɨkeme, ezɨ an akam guizbangɨra. \v 34 Kɨ uabɨ, kɨ gavgavim gumazitamɨn akam danɨngasa nɨghnɨzir puvatɨ. Kɨ God ian akurvaghasa, kɨ ifonge. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Jonɨn akamɨn gun ia mɨgei. \v 35 \x - \xo 5:35 \xo*\xt Matyu 13:20-21; Mak 6:20; 2 Pita 1:19\xt*\x*Jon a lamɨn mɨn ikia isia angazangarim gumazamizibagh anɨdi. Ezɨ dughiar otevimɨn ia an akam iniasa ifonge, ezɨ Jonɨn angazangarim ia gisiragha ia gamima ia bar akonge. \p \v 36 \x - \xo 5:36 \xo*\xt Jon 3:2; 10:25; 10:38; 14:11; 1 Jon 5:9\xt*\x*“Ezɨ nan gun mɨgeir akar mam iti, a Jonɨn akam gafira, akar kam datɨrɨghɨn nan gun ia mɨgei. Afeziam, kɨ ingangarir kam damuva anegɨvasa, a na ganɨngi. Ezɨ ingangarir kɨ amir kaba, da bar deraghavɨra nan gun gumazamizibav gei, Afeziam na amadazɨ kɨ ize. \v 37 \x - \xo 5:37 \xo*\xt Matyu 3:17; 17:5; Mak 1:11; Luk 3:22; Jon 5:32; 6:27; 8:18; 1 Timoti 1:17; 1 Jon 4:12\xt*\x*Ezɨ Afeziar na amadazɨ kɨ izezim, a uabɨ nan gun mɨgei. Ezɨ ia tong an akam barazir puvatɨ. Egha ia dughiatam an guamɨn ganizir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 38 Ia Afeziam amadazir gumazir kamɨn akam nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. Ian arazir kaba ian gun mɨgei, Afeziamɨn akam uaghan ian navir averiabar itir puvatɨ.\f + \fr 5:38 \fr*\ft Gumazir Afeziam amadazir kam, a Iesus uabɨ.\ft*\f* \p \v 39 \x - \xo 5:39 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15-18; Luk 16:29; 24:27; 24:44; Jon 5:46; Aposel 13:27; 17:11; 2 Timoti 3:15; 1 Pita 1:10-11\xt*\x*“Ia ghaze, akar Godɨn Akɨnafarimɨn itim, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim ia ganɨdi. Kamaghɨn amizɨma ia akar Godɨn Akɨnafarimɨn itibar gara da tuisɨsi. Ezɨ Godɨn Akɨnafarim uaghan nan gun mɨgei! \v 40 \x - \xo 5:40 \xo*\xt Jon 1:11; 3:19\xt*\x*Ezɨ ia na bagh izɨ zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim inian aghua. \p \v 41 \x - \xo 5:41 \xo*\xt Jon 5:34; 1 Tesalonika 2:6\xt*\x*“Kɨ gumazamiziba da ziar ekiam iniasa, mɨgɨrɨgɨar kabagh amir puvatɨ. \v 42 Kɨ ia gɨfo. Ian navir averiabar, ia guizbangɨra God gifongezir puvatɨ.\f + \fr 5:42 \fr*\ft Gumazir maba akar kam giragha ghaze, “Godɨn apangkuvim ian navibar itir puvatɨ.”\ft*\f* \v 43 \x - \xo 5:43 \xo*\xt Matyu 24:5; 24:24\xt*\x*Kɨ uan Afeziamɨn ziamɨn ize, ezɨ ia nan akam baraghan aghua. Eghtɨ gumazitam uabɨ uan ziamɨn izeghtɨ, ia an akam zuamɨram a baregham. \v 44 \x - \xo 5:44 \xo*\xt Jon 12:43; Rom 2:29\xt*\x*Ia uan adarazira me da ziar ekiaba isi. Ezɨ God uabɨra ziar ekiam anɨdima, ia a inian aghua. Ia arazir kabar amu, egh ia manmaghɨn nɨghnɨzir gavgavim nan ikiam? Bar puvatɨgham! \p \v 45 \x - \xo 5:45 \xo*\xt Godɨn Araziba 31:26-27; Rom 2:12\xt*\x*“Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, kɨ Afeziamɨn damazimɨn akam ia gasam. Puvatɨ. Gumazir akam ia gasamim, a Moses uabɨ, a gumazir kam ia ghaze, a ian akuragham. \v 46 \x - \xo 5:46 \xo*\xt Jenesis 3:15; Godɨn Araziba 18:15-18; Jon 1:45; Aposel 3:22; 26:22\xt*\x*Ezɨ akar Moses osiriziba, da nan gun mɨgei. Kamaghɨn, ia nɨghnɨzir gavgavim Mosesɨn akabar ikɨva, egh ia uaghan nɨghnɨzir gavgavim nan akabar ikiam. Kamaghɨn amizɨ, ia guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Mosesɨn akaba ko nan akabar itir puvatɨ. \v 47 \x - \xo 5:47 \xo*\xt Luk 16:31\xt*\x*Ezɨ kamaghɨn, ia nɨghnɨzir gavgavim Moses osirizir akabar itir puvatɨ, egh ia manmaghɨn nɨghnɨzir gavgavim na akabar ikiam?” \c 6 \s Iesus dagheba isa 5,000plan gumazibagh anɨdi \r (Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Ezɨ bizir kabar gɨn Iesus Galilin Dɨpar Akaremɨn dadarir vuemɨn ghu, dɨpar kamɨn ziar mam Taiberias. \v 2 Gumazamizir avɨrim faraghavɨra an garima a mirakelɨn arazir avɨribar arɨmariar gumazamizibagh amizɨ me ua dera. Kamaghɨn amizɨ, me datɨrɨghɨn an gɨn zui. \v 3 Ezɨ Iesus mɨghsɨamɨn ghuavanabogha, uan suren gumaziba ko aperaghav iti. \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Jon 2:13\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isam otivasa roghɨra izi. \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Matyu 14:14; Mak 6:34; Luk 9:12\xt*\x*Ezɨ Iesus kogha garima, gumazamizir avɨrir ekiam a bagha izi. Ezɨ a kamaghɨn Filipɨn azara, “E managh gumazamizir kaba bagh daghebagh ivezegh me danɨngam?” \v 6 (Ezɨ Iesus Filipɨn nɨghnɨzir gavgavim, gavgavim a danɨngasava, akar kam puram a gami. Iesus uabɨ bizir a damuamim gɨfo.) \p \v 7 Ezɨ Filip a ikaragha ghaze, “E 200 kina inigh bret givezeghtɨ, da bar gumazamizibar tughatɨghan kogham, me vaghvagh bretɨn akuar muziariba ini dar amam.” \p \v 8 Ezɨ Iesusɨn suren gumazibar mav, an ziam Andru, a Saimon Pitan aveghbuam, a kamaghɨn mɨgei, \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt 2 Atriviba 4:43\xt*\x*“Otarir mam a kagh iti, a bretɨn me balin daghemɨn ingarizir 5pla, ko osirir pumuningra iti. Ezɨ gumazamizir avɨrir ekiam iti. Kamaghɨn bretɨn kam ko osirir kamning, da manmaghɨn en akuragham?” \p \v 10 Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Ia gumazamizibav kɨmtɨma me dapiagh.” (Grazir avɨrim danganir kamɨn iti.) Ezɨ gumazamiziba apia. Egha men tongɨn, 5,000ɨn gumaziba iti. \v 11 Me apiaghav itima, Iesus bretɨn kaba inigha God mɨnabagha gumazamizibagh anɨdi. A uaghan osirir pumuning kamaghɨra aning gami. A me ganɨdima, me uan ifongiabar amegha tughatɨ. \p \v 12 Me amegha naviba bar izɨvazɨma Iesus kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Ia dagher nar ikiavɨra itiba bar da akumakumigh. Taba pura ikian markɨ.” \v 13 Gumazamiziba, 5plan bretɨn me balin daghem ingariziba amegha gɨvazɨma, bretɨn naba iti. Ezɨ suren gumaziba bretɨn nar muziarir itiba akumakumigha 12plan akɨrabagh aghuizɨ da izɨfa. \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Jenesis 49:10; Godɨn Araziba 18:15-18; Matyu 11:3; Jon 1:21; 2:11; 4:19; 4:25; 5:46\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba mirakelɨn arazir Iesus amizir kamɨn ganigha, kamaghɨn mɨgei, “Bar guizbangɨra, kar Godɨn akam inigha izir gumazim, God nguazir kamɨn anemangasa mɨkeme!” \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Matyu 14:23; Jon 18:36\xt*\x*Ezɨ Iesus akar kam baregha fo, me izɨva an suiragh a damightɨ, a men atrivimɨn ikiam. Kamaghɨn amizɨ, a danganir kam ategha uabɨra uamategha mɨghsɨamɨn ghu. \s Iesus Galilin Dɨpar Akarem gisɨn arua zui \r (Matyu 14:22-33; Mak 6:45-52) \p \v 16 Ezɨ guaratɨzir kamɨn Iesusɨn suren gumaziba dɨpamɨn ghuaghiri. \v 17 Egha me botɨn mam inigha dɨpam abigha Kaperneamɨn nguibam bagha zui. Iesus tɨghar me bativam, ezɨ amɨnim pɨrigha gɨfa. \v 18 Ezɨ amɨnir dafam otogha, ongarim givaima an ekiabar dɨkafi. \v 19 Ezɨ me 5 o 6 kilomitan pul gamua ghua garima, Iesus dɨpam gisɨn arua botɨn boroghɨn izi. Ezɨ me bar atiatingi. \v 20 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei “Kar kɨrara izi. Ia atiatingan markɨ.” \v 21 Ezɨ me a inigh botɨn aven izasa bar ifonge, ezɨ bot bar zuamɨra danganir me zuimɨn oto. \s Gumazamiziba Iesus buri \p \v 22 Amɨmzaraghan, gumazamizir dɨpamɨn vongɨn ikiavɨra ikeziba, me fo, botɨn vamɨra boghɨnaron ike, ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko botɨn kamɨn ghuzir puvatɨ. Suren gumazibara botɨn kamɨn ghue. \v 23 \x - \xo 6:23 \xo*\xt Jon 6:11\xt*\x*Ezɨ Taiberiasɨn botɨn maba, danganir kamɨn boroghɨra izi, danganir kam, Ekiam Iesus, God mɨnabagha bret gumazir avɨribagh anɨngizɨ me amezim. \v 24 Ezɨ gumazamiziba kamaghɨn ganigha fo, Iesus itir puvatɨzɨma, an suren gumaziba uaghan itir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, me botɨn kabar ghuavanega, Iesus buriasa Kaperneamɨn nguibamɨn zui. \s Iesus, a dagher ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim \p \v 25 Ezɨ gumazamiziba dɨpamɨn vongɨn Iesus batogha gɨvagha, kamaghɨn a mɨgei, “Tisa, nɨ manadɨzoghɨn kagh ize?” \p \v 26 \x - \xo 6:26 \xo*\xt Jon 6:11-12\xt*\x*Ezɨ Iesus men akam ikaragha ghaze, “Bar guizbangɨra kɨ ia mɨgei, ia mirakelɨn arazarazir ia ganiziba dagh nɨghnɨgha iza na buri, o? Puvatɨ. Kɨ ghaze, ia dagher kɨ ia ganɨngizir kam amegha ian naviba bar izefe, ezɨ bizir kam bagha ia na buri. \v 27 \x - \xo 6:27 \xo*\xt Matyu 3:17; Luk 3:22; Jon 1:33; 4:14; 6:48-58; Aposel 2:22; 2 Pita 1:17\xt*\x*Ia dagher kuraghɨriba bagh ingar da inian markɨ. Ia dagher zurara ikia mamaghɨra itim bagh ingarɨva a inigh, kar dagher zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim anɨdim. Afeziam God kamaghɨn ian aka, Gumazamizibar Otarim, a uabɨn torogha gavgavim a ganɨngi. Kamaghɨn amizɨ, dagher kam, Gumazamizibar Otarim ia danɨngam.” \p \v 28 Ezɨ me an azara, “E manmaghɨn damighɨva egh e Godɨn ingangarim damuam?” \p \v 29 \x - \xo 6:29 \xo*\xt 1 Jon 3:23\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Godɨn ingangarim kamakɨn. Ia gumazir God amadazir kam, ia nɨghnɨzir gavgavim an ikɨ.” \p \v 30 \x - \xo 6:30-31 \xo*\xt Ua Me Ini 16:4; 16:15; Dɨboboniba 11:7-9; Nehemia 9:15; Onger Akaba 78:24; Matyu 12:38; 16:1; Mak 8:11; Jon 2:18; 1 Korin 1:22; 10:3\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn an azara, “Nɨ mirakelɨn arazir manam damightɨ e an ganighɨva, nɨghnɨzir gavgavim nɨn ikiam? Nɨ tizim damigham? \v 31 En ovaviba dagher mam an ziam mana, me gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia aneme. Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam mɨkemezɨ moghɨn, ‘A Godɨn Nguibamɨn manan daghem me ganɨngizɨma me aneme.’ ” \p \v 32 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Moses Godɨn Nguibamɨn daghem ia ganɨngizir pu. Puvatɨ. Kar nan Afeziam Uan Nguibamɨn itir guizɨn daghem ia ganɨngi. \v 33 Dagher God e ganɨngizir kam, a Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ, a nguazir kamɨn itir gumazamizibagh amima me ikɨrɨmɨrir aghuarim iti.” \p \v 34 \x - \xo 6:34 \xo*\xt Jon 4:14-15; 6:48-58; 7:37\xt*\x*Ezɨ me an azara, “Ekiam, nɨ dagher kam zurara e danɨngvɨra ikɨ.” \p \v 35 \x - \xo 6:35 \xo*\xt Jon 4:14; 6:48-58\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ uabɨ, dagher ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim. Gumazir na bagha izim, mɨtiriam uam an aghan kogham. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itim, kuarim uam an pɨran kogham. \v 36 \x - \xo 6:36 \xo*\xt Jon 6:26; 6:64; 20:29\xt*\x*Kɨ ia mɨkeme, ia nan ganigha gɨfa, egha ia nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨ. \v 37 \x - \xo 6:37 \xo*\xt Matyu 11:28; Jon 10:28-29; 17:6-8; 2 Timoti 2:19; 1 Jon 2:19\xt*\x*Ezɨ gumazamizir Afeziam na ganɨngiziba, me bar na bagh izam. Egh gumazir na bagh izamim, kɨ a batueghan kogham. \v 38 \x - \xo 6:38 \xo*\xt Matyu 26:39; Jon 4:34; 5:30\xt*\x*Kɨ uan ifongiamɨn gɨn mangasa Godɨn Nguibam ategha izaghirɨzir puvatɨ. Kɨ Afeziar na amadazimɨn ifongiamɨn gɨn mangasa kɨ izaghirɨ. \v 39 \x - \xo 6:39 \xo*\xt Jon 10:28-29; 17:12; 18:9\xt*\x*Ezɨ Afeziar na amadazimɨn ifongiam, a kamakɨn, kɨ gumazamizir a na ganɨngizitam ateghan kogham. Puvatɨ. Kɨ Godɨn Kotɨn Dughiamɨn me damightɨ me bar ua dɨkavigham. \v 40 \x - \xo 6:40 \xo*\xt Jon 3:15; 6:27; 6:47; 6:54; 11:24\xt*\x*Nan Afeziamɨn ifongiam kamakɨn, gumazamiziba bar Otarimɨn ganighɨva egh nɨghnɨzir gavgavim an ikɨva, me zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Eghtɨ Godɨn Kotɨn Dughiam otoghtɨ kɨ me damightɨ me ua dɨkavigham.” \p \v 41 Ezɨ Judaba akar kam baraki, “Kɨ uabɨ kɨ dagher kam, Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ,” egha me an atarava a gimobi. \p \v 42 \x - \xo 6:42 \xo*\xt Matyu 13:55; Mak 6:3; Luk 4:22\xt*\x*Me ghaze, “Gumazir kam a Iesus, Josepɨn otarim. E an afeziam ko amebam gɨfo. Ezɨ manmaghsua a ghaze, ‘Kɨ Godɨn Nguibam ategha, egha izaghirɨ?’ ” \p \v 43 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ia atara egha uarigh imobir arazir kam atakigh. \v 44 \x - \xo 6:44 \xo*\xt Jon 6:65\xt*\x*Gumazitam uabɨ uan ifongiamɨn na bagh izeghan kogham. Puvatɨ. Afeziar na amadazim, an nɨghnɨzim feghɨva a inigh na bagh izam. Eghtɨ Godɨn Kotɨn Dughiam kɨ mozimɨn a damightɨ a ua dɨkavighɨva angamɨra ikiam. \v 45 \x - \xo 6:45 \xo*\xt Aisaia 54:13; Jeremaia 31:34; Maika 4:2; Hibru 8:10\xt*\x*Akar kam kamaghɨn Godɨn akam inigha izir gumazibar Akɨnafarimɨn iti, ‘God bar gumazamizibar sure damuam.’ Ezɨ kamaghɨn gumazamiziba Afeziamɨn akam baregha, Afeziam da fofozim isa na bagha izi. \p \v 46 \x - \xo 6:46 \xo*\xt Matyu 11:27; Luk 10:22; Jon 1:18\xt*\x*“Gumazitam Afeziamɨn ganizir puvatɨ. Gumazir Afeziam ko ikegha izezir kam, a uabɨra Afeziamɨn gani. \v 47 \x - \xo 6:47 \xo*\xt Jon 3:15-18; 3:36; 6:40\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itim, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iti. \v 48 \x - \xo 6:48 \xo*\xt Jon 6:31-35; 6:58\xt*\x*Kɨ uabɨ, kɨ dagher ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim. \v 49 Ian ovavir kaba me, dagher ziam mana, me gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia aneme, egha ariaghire. \v 50 Ezɨ dagher kam Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ, gumazamiziba anemɨva, egh me aremeghan kogham. \v 51 \x - \xo 6:51 \xo*\xt Jon 3:13; Hibru 10:5; 10:10\xt*\x*Kɨ uabɨ dagher kam, ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim, Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ. Eghtɨ gumazitam dagher kam ameghɨva, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Dagher kɨ a danɨngamim, a nan inivafɨzim. Kɨ kamaghsua, nguazimɨn gumazamiziba me angamɨra ikiam, kamaghɨn kɨ me bagh uan inivafɨzim anenigham.” \p \v 52 Ezɨ Judaba akar kam baregha egha uari tongɨn uarir atara ghaze, “Gumazir kam manmaghɨn uan inivafɨzim e danightɨ e anemam?” \p \v 53 \x - \xo 6:53 \xo*\xt Matyu 26:26-28\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia Gumazamizibar Otarimɨn inivafɨzim ameghan koghɨva, egh an ghuzim ameghan koghɨva, egh ia angamɨra itir ikɨrɨmɨrim ian ikian kogham. \v 54-55 \x - \xo 6:54-55 \xo*\xt Jon 4:14; 6:27; 6:40; 6:63\xt*\x*Nan inivafɨzim a guizɨn daghem, ezɨ nan ghuzim a guizɨn apir bizim. Kamaghɨn amizɨ, gumazim nan inivafɨzim apava egha nan ghuzim api, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iti. Eghtɨ Godɨn Kotɨn Dughiamɨn kɨ a damightɨ a ua mozimɨn dɨkavigham. \v 56 \x - \xo 6:56 \xo*\xt 1 Jon 3:24; 4:15-16\xt*\x*Ezɨ gumazim nan inivafɨzim apava egha nan ghuzim api, a nan poroghav iti, ezɨ kɨ an poroghav iti. \v 57 \x - \xo 6:57 \xo*\xt Jon 15:4-5; 1 Jon 3:24\xt*\x*Afeziar ikɨrɨmɨrir angamɨra itim anɨdim, a na amadazɨma kɨ ize, ezɨ kɨ Afeziamɨn gavgavimɨn angamɨra iti. Ezɨ kamaghɨra gumazim nan inivafɨzim api, a nan gavgavimɨn ikɨrɨmɨrir angamɨra itim iniam. \v 58 Dagher kamra, a Godɨn Nguibam ategha izaghirɨ. Egha dagher kam, a dagher ian ovaviba fomɨram anemegha gɨn ariaghirezimɨn mɨn garir pu. Puvatɨ. Gumazir dagher kam apim, a zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam.” \v 59 Iesus Kaperneamɨn nguibamɨn itir God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ikia, egha gumazamizibar sure gamua akar kamɨn me mɨkeme. \s Iesusɨn akaba, da zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim anɨdi \p \v 60 Ezɨ suren gumaziba Iesusɨn akar kam baregha, men avɨrim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Akar kam e gamima e nɨghnɨzir avɨribagh ami. Tina akar kam baragham?” \v 61 Ezɨ Iesus uan navir averiamɨn aven kamaghɨn fo, an suren gumaziba puvɨra akar a mɨkemezim mɨgɨa imobi. \p Ezɨ a men azara, “Akar kam ti ian nɨghnɨzir gavgaviba gasɨghasɨsi, o? \v 62 \x - \xo 6:62 \xo*\xt Mak 16:19; Jon 3:13; Aposel 1:9-11; Efesus 4:8\xt*\x*Egh ia Gumazamizibar Otarimɨn ganightɨ, a nguibar a fomɨra ikezimɨn ua ghuavanaboghtɨ, ia manmaghɨn nɨghnɨgham? \v 63 \x - \xo 6:63 \xo*\xt 2 Korin 3:6\xt*\x*Godɨn Duam uabɨ, angamɨra itir ikɨrɨmɨrim gumazamizibagh anɨdi. Gumazimɨn gavgavim tong ian akuraghan kogham. Akar kɨ ia mɨkemezir kaba, da Godɨn Duamɨn bizim, da angamɨra itir ikɨrɨmɨrim ia ganɨdi. \v 64 \x - \xo 6:64 \xo*\xt Jon 6:36; 13:11\xt*\x*Ezɨ gumazir ian tongɨn itir maba, me nɨghnɨzir gavgaviba nan itir puvatɨ.” (Iesus fomɨra iza datɨrɨghɨn, a nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨzir gumazamizibagh fo. Egha a gumazir a isɨ apanibar dafarim darɨghamin kam gɨfo.) \p \v 65 \x - \xo 6:65 \xo*\xt Jon 6:44-45\xt*\x*Egha Iesus ua me mɨgei, “Me nɨghnɨzir gavgavim nan itir puvatɨ, ezɨ bizir kam bagha, kɨ ia mɨkeme, ‘Afeziam gavgavim gumazitam danighan koghtɨ, kamaghɨn gumazir kam na bagh izeghan kogham.’ ” \p \v 66 Iesus akar kamɨn gun mɨkemegha gɨvazɨma, an suren gumazir avɨrim anetegha ua ghue, egha uam a ko aruir puvatɨ. \v 67 Ezɨ Iesus kamaghɨn 12plan suren gumazibar azara, “Ezɨ ia? Ia ti uaghan na ategh mangasa?” \p \v 68 \x - \xo 6:68-69 \xo*\xt Matyu 16:16; Mak 8:29; Luk 9:20\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita an akam ikaragha ghaze, “Ekiam, e tina bagh mangam? Nɨn akabara, da zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim anɨdi. \v 69 \x - \xo 6:69 \xo*\xt Matyu 14:33; Mak 1:24; Jon 1:49\xt*\x*Ezɨ e nɨghnɨzir gavgavim ikiava, egha deravɨra kamaghɨn fo, nɨ gumazir Godɨn damazimɨn bar zuegha arazir kuraba nɨn puvatɨzim, God ua bagha nɨ ginaba.” \p \v 70 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Manmaghɨn ami? Kɨ uabɨ ia 12plan suren gumaziba mɨsefe. Ezɨ ian tongɨn itir mav, a duar kuram.” \v 71 A Judasɨn mɨgei, a Saimon Iskariotɨn otarim, a 12plan suren gumazibar mav. Iesus fo, Judas gɨn a isɨ apanibar dafarim datɨghtɨ me a mɨsueghtɨ, an aremegham. \c 7 \s Judabar Averpenibar Aven Ikiamin Isar Ekiam otozɨ, Iesus an ganasa zui \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xo*\xt Jon 5:18\xt*\x*Dughiar maba gɨvazɨma, Iesus Galilin Distrighɨn aven arui. A fo, Judaba a mɨsueghtɨma an aremeghasa a bagha mɨzuai. Kamaghɨn amizɨma, a ua Judian Distrighɨn mangan aghua. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Ofa Gami 23:34; Godɨn Araziba 16:13\xt*\x*Ezɨ Judabar Averpenibar Ikiamin Dughiar Ekiam otivasa roghɨra izi. \v 3 Ezɨ an doziba kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ danganir kam ateghɨva Judian Distrighɨn mangɨ. Eghtɨ nɨn suren gumaziba ingangarir nɨ amibar ganam. \v 4 Egh gumazitam gumazamiziba bar a gɨfoghsɨ, a modogh ingangarim damuan kogham. Nɨ bizir kabar amuava, kamaghɨn nɨ uabɨ isɨ gumazamiziba bar men akagham.” \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Matyu 13:55; Mak 3:21; Aposel 1:14\xt*\x*(An doziba uaghan nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ, egha akar kam mɨkeme.) \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xo*\xt Jon 2:4; 7:8; 7:30; 8:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Nan dughiam a tɨghar izam. Ezɨ dughiaba bar, ian dughiar aghuiba. \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Jon 3:19; 15:18-19\xt*\x*Ezɨ nguazir kamɨn itir gumazamiziba me ian apanim damuan kogham. Ezɨ kɨ men arazir kurar me amibar gun mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, me nan apanim gami. \v 8 Ia uarira isamɨn dughiar kam bagh Jerusalemɨn mangɨ. Nan dughiam tɨghar izam, kamaghɨn amizɨ, kɨ isam bagh mangɨghan kogham.” \v 9 A kamaghɨn me mɨkemegha, Galilin Distrighɨn ikiavɨra iti. \p \v 10 Ezɨ an doziba ghuegha gɨvazɨma, Iesus uaghan men gɨn zui. An azenara zuir puvatɨ, a mogomebar zui, ezɨ gumazamiziba a gɨfozir puvatɨ. \p \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt Jon 11:56\xt*\x*Ezɨ isar ekiamɨn dughiamɨn, Judabar gumazir ekiaba a bagha garagharua mɨgei, “Gumazir kam managh iti?” \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Matyu 21:46; Luk 7:16; Jon 10:19\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba uarir tongɨn a bagha sighsirir akabar uariv gei. Marazi ghaze, “A gumazir bar aghuim.” \p Ezɨ marazi ghaze, “Puvatɨ, a gumazamizibagh ifari.” \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Jon 9:22; 12:42; 19:38; 20:19\xt*\x*Egha me Judabar gumazir ekiabar atiati. Kamaghɨn amizɨ, tav an araziba azenara dav geir puvatɨ. \p \v 14 Ezɨ isamɨn dughiar kamɨn tongɨn, Iesus Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghugha gumazamizibar sure gami. \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Matyu 13:54; Luk 2:47\xt*\x*Judaba an akar kam barasi, egha me nɨghnɨzir avɨribagh amua kamaghɨn mɨgei, “Manmagh amizɨ gumazir kam fofozir kaba iti? A suren ghuzir puvatɨ.” \p \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Jon 3:11; 8:28; 12:49; 14:10\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ ia ganɨngizir akar kam, kar nan akam puvatɨ, kar Godɨn akam, a na amadazɨma kɨ ize. \v 17 \x - \xo 7:17 \xo*\xt Jon 8:43\xt*\x*Ezɨ gumazitam Godɨn akam bar an gɨn mangasa ifonge, an akar kɨ mɨkemezir kamɨn mɨngarim bar a gɨfogham. Egh a fogham, akar kam Godɨn ize, o a pura nan nɨghnɨzimɨn ize. \v 18 \x - \xo 7:18 \xo*\xt Jon 5:41; 5:44; 8:50\xt*\x*Gumazir pura uan nɨghnɨzimɨn mɨgeim, a uabɨ uan ziam fasa ifonge. Ezɨ gumazim a gumazir anemadazimɨn ziam fasa ifonge, gumazir kam a guizɨn akabara mɨgei, egha a bizitam gifarir puvatɨ. \p \v 19 \x - \xo 7:19 \xo*\xt Ua Me Ini 24:3; Godɨn Araziba 33:4; Matyu 12:14; Mak 3:6; Aposel 7:38; 7:53; Rom 2:21-24\xt*\x*“Fomɨra Moses Godɨn Araziba osirigha ia ganɨngi. Ezɨ gumazitam ian tongɨn ikia Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨ. Ia tizim bagh na mɨsueghtɨ kɨ aremegham?” \p \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Jon 8:48; 8:52; 10:20\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Ti duar kuratam nɨ gapasa! Gumazir manamra nɨ mɨsueghtɨ na aremegham?” \p \v 21 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ mirakelɨn ingangarir vamɨra a gami, ezɨ ia bar nɨghnɨzir avɨribagh ami.\f + \fr 7:21 \fr*\ft Iesus faragha Betesdan mozir dɨpamɨn boroghɨn ikia mirakelɨn kam gamigha, egha datɨrɨghɨn a mɨgei. Nɨ Jon 5:1-18 ko, Ua Me Ini 31:14-15ɨn gan.\ft*\f* \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Jenesis 17:9-13; Ofa Gami 12:3\xt*\x*Ezɨ ia nɨghnɨgh, Moses mɨkarzir mogomebar iniba aghorir arazim ia ganɨngi, ezɨ ia Sabatɨn dughiabar uaghan otaribar mɨkarzir mogomebar inibar ghori. (Guizbangɨra, Moses uabɨ arazir kam atɨzir puvatɨ. Arazir kam ian ovavibar oto.) \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Jon 5:8-10; 5:16\xt*\x*Ia Moses Osirizir Araziba deragh a dar gɨn mangɨsɨ, egh ia Sabatɨn dughiamɨn otaribar mɨkarzir mogomebar inibar ghoram. Ezɨ kɨ gumazir mam Sabatɨn dughiamɨn a gamizɨma a ua bar dera, ezɨ manmaghsua ia nan anɨngaghe?\f + \fr 7:23 \fr*\ft Moses Osirizir Araziba kamaghɨn mɨgei, amizitam otaritam batezɨmrama, me an gɨrara dughiabar bora, egha dughiar namba 8ɨn me otarimɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghori. Nɨ Ofa Gami 12:3ɨn gan. Iesusɨn dughiamɨn, me Sabatɨn dughiamɨn ingangaribar anogoroke. Eghtɨ otaritamɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghoramin dughiam Sabatɨn dughiatamɨn otogham, me ingangarir kam damuam. Me ghaze, mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir arazim uaghan ingangarir mam, egha me guizbangɨra ingangarir kam Sabatɨn dughiam uaghan a gami.\ft*\f* \v 24 \x - \xo 7:24 \xo*\xt Ofa Gami 19:15; Godɨn Araziba 1:16-17; Aisaia 11:3-4; Jon 8:15; Jems 2:1\xt*\x*Ia pura damazir kɨnibar bizibar ganɨva, da tuisɨghan markɨ. Ia guizɨn arazimɨn araziba deravɨra da tuisɨgh.” \s Gumazamiziba foghasa, Iesus a tinara \p \v 25 \x - \xo 7:25 \xo*\xt Jon 5:18\xt*\x*Ezɨ Jerusalemɨn gumazamizir maba, me Iesus amizir bizibar ganigha kamaghɨn mɨgei, “Manmaghɨn ami? Kar gumazir kamra, en gumazir ekiaba a mɨsueghtɨma an aremeghasa, me ifonge. \v 26 A kara, an azenara mɨgei, ezɨ me mɨgɨrɨgɨatam a gamir puvatɨ. Me ti fo, a gumazir kam, God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim? \v 27 \x - \xo 7:27 \xo*\xt Matyu 13:55; Mak 6:3; Luk 4:22; Jon 7:41; 9:29\xt*\x*Ezɨ e gumazir kamɨn nguibam gɨfo. Eghtɨ God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim otoghtɨ, gumazitam an nguibam gɨfoghan kogham.” \p \v 28 \x - \xo 7:28 \xo*\xt Matyu 11:27; Jon 5:32; 5:43; 8:14; 8:26; 8:55\xt*\x*Ezɨ Iesus Godɨn Dɨpenimɨn ikia egha akam gumazamizibav kɨri. Egha a kamaghɨn dei, “Ia ghaze, ia bar na gɨfo, egha ia ti nan nguibar kɨ izezim gɨfoz, o? Kɨ uabɨ uan ifongiamɨn izezir puvatɨ. Afeziar na amadazim, an akam bar guizbangɨra. Ezɨ ia a gɨfozir puvatɨ. \v 29 \x - \xo 7:29 \xo*\xt Matyu 11:27; Jon 10:15\xt*\x*Ezɨ kɨ a gɨfo. Kɨ a ko itima, a na amadazɨ kɨ ize.” \p \v 30 \x - \xo 7:30 \xo*\xt Mak 11:18; Luk 19:47; Jon 7:44; 8:20; 8:37; 13:1\xt*\x*Me akar kam baregha a isɨ kalabus darɨghasa. Ezɨ an dughiam tɨgharɨ, kamaghɨn amizɨ, gumazitam an suirazir puvatɨ. \v 31 \x - \xo 7:31 \xo*\xt Jon 2:23; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11; 12:42\xt*\x*Gumazamizir avɨrim nɨghnɨzir gavgavim an ikia, egha me kamaghɨn mɨgei, “Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim otoghɨva, a mirakelɨn avɨribar amutɨ da mirakelɨn gumazir kam amibagh afiragham ti?” \s Me Godɨn Dɨpenimɨn garir polisba amangizɨ me Iesus kalabus darɨghasa izi \p \v 32 Ezɨ Farisiba gumazamiziba barazima, me sighsirir akabar Iesus amizir bizibav gei. Kamaghɨn amizɨ, me ko, Godɨn ofa gamir gumazir dapaniba, me polisɨn gumaziba amadazɨ me Iesusɨn suighasa izi. \p \v 33 \x - \xo 7:33 \xo*\xt Jon 13:33; 16:16\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Dughiar bar ovezimɨn kɨ ia ko ikegh, egh kɨ uamategh Afeziar na amadazim bagh mangam. \v 34 \x - \xo 7:34 \xo*\xt Hosea 5:6; Jon 8:21; 13:33; 13:36; 17:24\xt*\x*Eghtɨ ia na buriva, nan apighan kogham. Egh nguibar kɨ mangɨ ikiamim, ia an mangɨghan kogham.” \p \v 35 Ezɨ Judaba uarir tongɨn uarira uariv gɨa ghaze, “A managh mangɨghtɨ, e an ganighan kogham? A ti en gumazamizir kantri Grighɨn itiba bagh mangɨgham, egh Grighɨn gumazamizibar sure damuam, o? \v 36 A manmaghɨn nɨghnɨgha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Ia na buriva, egh ia nan apighan kogham.’ Egha ghaze, ‘Ia nguibar kɨ ikiamim ia an mangɨghan kogham.’ Ezɨ akar kamɨn mɨngarim manmakɨn?” \s Iesus, dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdimɨn gun mɨgei \p \v 37 \x - \xo 7:37 \xo*\xt Ofa Gami 23:36; Aisaia 55:1; Jon 4:10; 4:14; 6:35; Akar Mogomem 22:17\xt*\x*Ezɨ isar ekiamɨn dughiar abuananam, a dughiar bar ekiam. Ezɨ dughiar kamɨn Iesus tugha egha pamten diagha kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam o amizitam kuarim an pɨrtɨ, a na bagh izɨ egh dɨpam amam. \v 38 \x - \xo 7:38 \xo*\xt Aisaia 12:3; 58:11; Esekiel 47:1; Sekaraia 14:8\xt*\x*Akar Godɨn Akɨnafarimɨn itim kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itim, a dɨpar ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim, an navir averiam gizɨvagh, fasfagh iram.’ ”\f + \fr 7:38 \fr*\ft Godɨn Akɨnafarimɨn aven, akar otevir mam, akar Iesus vezɨn kamɨn mɨkemezɨ moghɨn, akar kam ko, aning magh ghuzir puvatɨ. Nɨ Aisaia 44:3 ko Aghuzir Akaba 18:4ɨn gan.\ft*\f* \v 39 \x - \xo 7:39 \xo*\xt Aisaia 44:3; Joel 2:28; Jon 12:16; 16:7; 20:22; Aposel 2:4; 2:17; 2:33\xt*\x*Iesus Godɨn Duam gɨnɨghnɨgha mɨgei, gumazir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, me a iniam. Dughiar kamɨn Iesus tɨghar ziar ekiam iniam, ezɨ kamakɨn Godɨn Duam tɨghar izam. \s Gumazamiziba uari abɨki \p \v 40 \x - \xo 7:40 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15-18; Jon 1:21; 2:11; 6:14\xt*\x*Ezɨ gumazamizir maba akar a mɨkemeziba baregha, kamaghɨn mɨgei, “Bar guizbangɨra, gumazir kam a Godɨn akam inigha izir gumazim, God nguazimɨn anemangasa mɨkeme.” \p \v 41 \x - \xo 7:41 \xo*\xt Jon 1:46; 4:29\xt*\x*Ezɨ marazi ghaze, “A Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim.” \p Ezɨ marazi ghaze, “Puvatɨ, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezir kam, a Galilin Distrighɨn otoghan kogham. Puvatɨ. \v 42 \x - \xo 7:42 \xo*\xt 2 Samuel 7:12; Onger Akaba 89:3-4; 132:11; Jeremaia 23:5; Maika 5:2; Matyu 2:5-6; Luk 2:4\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezir kam Atrivim Devitɨn anabamɨn otogham, eghtɨ an amebam Betlehemɨn nguibamɨn a bategham, nguibar kam Atrivim Devit fomɨra an ike.” \v 43 \x - \xo 7:43 \xo*\xt Jon 9:16\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba nɨghnɨzir avɨriba Iesusɨn ikia, egha uarira uari abɨki. \v 44 \x - \xo 7:44 \xo*\xt Jon 7:30\xt*\x*Marazi a isɨ kalabus darɨghasa ifonge, ezɨ gumazitam an suirazir puvatɨ. \s Judabar gumazir dapaniba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikian aghua \p \v 45 \x - \xo 7:45 \xo*\xt Jon 7:32\xt*\x*Ezɨ Godɨn Dɨpenimɨn garir polisba uamategha Godɨn ofa gamir gumazir dapaniba ko Farisiba bagha ghu. Ezɨ me kamaghɨn men azara, “Manmaghɨn amizɨ, ia Iesusɨn akua izir puvatɨ?” \p \v 46 \x - \xo 7:46 \xo*\xt Matyu 7:29; Mak 1:22\xt*\x*Ezɨ polisɨn gumaziba kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Gumazitam faragha gumazir kam mɨkemezɨ moghɨn mɨgeir puvatɨ.” \p \v 47 Ezɨ Farisiba kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “A ti uaghan ia gifara? \v 48 \x - \xo 7:48 \xo*\xt Jon 12:42\xt*\x*E gumazir dapaniba ko Farisiba, ia ti en tongɨn gumazitamɨn garima a nɨghnɨzir gavgavim an iti, o? Bar puvatɨ. \v 49 Nɨghnɨzir gavgavim an itir darasi, kar Moses Osirizir Arazibagh fozir puvatɨzir gumazamiziba. God ghaze, me ovengam.” \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xo*\xt Jon 3:1-2\xt*\x*Nikodemus, a faragha Iesus bagha ghuzir gumazim, a Farisibar mav, a kamaghɨn me mɨgei, \v 51 \x - \xo 7:51 \xo*\xt Godɨn Araziba 1:16-17; 19:15\xt*\x*“En Arazir Moses Osiriziba ti ghaze, e pura gumazitam kotɨn aven a mɨkɨm suam, nɨ aremegham? Puvatɨ. E faragh an akam baregham, egh an amizir bizim deravɨra a gɨfogham.” \p \v 52 \x - \xo 7:52 \xo*\xt Jon 7:41-42\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ ti uaghan Galilin gumazitam, o? Nɨ Godɨn Akɨnafarimɨn itir akaba nɨ bar deravɨra dar gan, egh nɨ uaghan kamaghɨn fogham, Godɨn akam inigha izir gumazitam Galilin Distrighɨn otoghan kogham.” \s Me amizir arazir kuram gamizim inigha Iesus bagha izi \p \v 53 Ezɨ gumazamiziba bar uan dɨpenibar ghue. \c 8 \nb \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Luk 21:37\xt*\x*Ezɨ Iesus Olivɨn Mɨghsɨamɨn ghu. \p \v 2 Ezɨ amɨnim tirazɨ, bar mɨzaraghara a ua Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghu. Ezɨ gumazamiziba bar a bagha izi. Ezɨ an aperaghav ikia men sure gami. \v 3 Ezɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba ko Farisiba me pam itir amizir mamɨn, garima a gumazir igharazir mam ko akuizɨ me an akua ghua a gamizɨma, a gumazamizibar damazimɨn tughav iti. \v 4 Egha me kamaghɨn Iesus mɨgei, “Tisa, pam itir amizir kam, a gumazir igharazim ko akuizɨ, me an gani. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Ofa Gami 20:10; Godɨn Araziba 22:22-24\xt*\x*Ezɨ Moses Osirizir Araziba kamaghɨn mɨgei, e dagɨaba fɨva kamaghɨn amir amizim mɨkɨntɨma an aremegham. Ezɨ nɨ manmaghɨn mɨkɨmam.” \v 6 \x - \xo 8:6 \xo*\xt Matyu 22:15\xt*\x*Me ghaze, an akatam mɨkemeghtɨ, me akar kam bagh akam a gasam. Egha me a gifarasa mɨgɨrɨgɨar kam gami. Ezɨ Iesus aviragha uan dafar puzimɨn nguazim osiri. \p \v 7 \x - \xo 8:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 17:7; Rom 2:1\xt*\x*Ezɨ me an azangsɨghavɨra iti, ezɨ Iesus tugha kamaghɨn me mɨgei, “Gumazir manam ian tongɨn arazir kuratam gamizir puvatɨ, a faragh dagɨam amizir kam mɨkɨnigh.” \v 8 Egha a uam aviragha nguazimɨn osiri. \v 9 \x - \xo 8:9 \xo*\xt Matyu 22:22\xt*\x*Me akar kam baregha, me bar vaghvagha danganir kam ataghɨragha zui. Gumazir ghuriba me faragha zui, ezɨ marazi men gɨn zui. Ezɨ Iesus uabɨram aviraghavɨra iti, ezɨ amizim an damazimɨn tughav iti. \p \v 10 Ezɨ Iesus dɨkavigha tugha kamaghɨn amizimɨn azai, “Amizim, gumazir kaba managh ghue? Gumazir akam nɨ gasamiba ti puvatɨ?” \p \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Jon 3:17; 5:14\xt*\x*Ezɨ amizim kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, ua gumaziba puvatɨ.” \p Ezɨ Iesus a mɨgei, “Kɨ uaghan akam nɨ gasir puvatɨ. Nɨ mangɨ, egh gɨn uam arazir kuratam damuan markɨ.”\f + \fr 8:11 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, Jon 7:53--8:11, Jon uabɨ an osirizir puvatɨ. Gumazir igharazim gɨn an osiri. Nɨ Jon 8:13 ko Godɨn Araziba 19:15ɨn gan.\ft*\f* \s Iesus, a gumazir angazangarim nguazimɨn itir gumazamizibagh anɨdim \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Aisaia 49:6; Matyu 5:14; Jon 1:4-9; 3:19; 9:5; 12:46\xt*\x*Egha Iesus ua gumazamizibav gɨa ghaze, “Kɨ uabɨ, kɨ gumazir angazangarim nguazir kamɨn itir gumazamizibagh anɨdim. Gumazim nan gɨn izɨ, a mɨtatemɨn daruan kogham. Puvatɨ. An angazangarir gumazamizibagh amima me angamɨra itim, an an aven ikiam.” \p \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt Jon 5:31\xt*\x*Farisiba akar kam baregha kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ uabɨ uan ingangariba ko arazibar gun mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba nɨn akar nɨ mɨkemezim nɨghnɨzir gavgavim an ikian kogham. Nɨn akam, a pura bizim.” \p \v 14 \x - \xo 8:14 \xo*\xt Jon 5:31-32; 7:28-29; 9:29\xt*\x*Ezɨ Iesus men akam kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Guizbangɨra, kɨ uabɨ uan arazibar gun mɨgei. Ezɨ nguibar kɨ dɨkavigha izezim, kɨ a gɨfo, egha danganir kɨ uamategh mangamim, kɨ a gɨfo. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba nan akam nɨghnɨzir gavgavim an ikɨ. Ia nan Nguibam gɨfozir puvatɨ. Egha danganir kɨ gɨn mangamim, ia uaghan a gɨfozir puvatɨ. \v 15 \x - \xo 8:15 \xo*\xt Jon 7:24; 12:47\xt*\x*Ia nguazir kamɨn arazibar gɨn ghua, gumazamizibar inivafɨzibar gara me tuisɨsi. Kɨ gumazitamɨn araziba tuisɨzir puvatɨ. \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt Jon 5:30; 8:29\xt*\x*Egh kɨ gumazamizibar araziba tuisɨghtɨ, gumazamiziba nan akar kɨ mɨkemezim nɨghnɨzir gavgavim an ikiam. Kɨ uabɨra a tuisɨzir puvatɨ. Afeziar na amadazim, a na ko ingari, ezɨ kamaghɨn nan tuisɨzir arazim bar guizbangɨra. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Godɨn Araziba 17:6; 19:15; Matyu 18:16; 2 Korin 13:1; Hibru 10:28\xt*\x*Ian Arazir Moses Osiriziba, akam kamaghɨn iti, gumazir pumuning akar otevir vamɨra mɨkɨmam, eghtɨ aningɨn akam a guizbangɨra. \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt 1 Jon 5:9\xt*\x*Kɨ uabɨ kɨ uan araziba ko ingangaribar gun mɨgei, ezɨ Afeziar na amadazim, a uaghan nan ingangariba ko arazibar gun mɨgei.” \p \v 19 \x - \xo 8:19 \xo*\xt Jon 8:55; 14:7; 16:3\xt*\x*Ezɨ Farisiba kamaghɨn an azara, “Nɨn Afeziar nɨ mɨgeir kam, a managh iti?” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Ia guizbangɨra na gɨfozir puvatɨ. Egha ia nan Afeziam gɨfozir puvatɨ. Ia na gɨfoghɨva egh uaghan nan Afeziam gɨfogham.” \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt Jon 7:30\xt*\x*Iesus Godɨn Dɨpenimɨn ikia dagɨaba arɨzir danganimɨn boroghɨra gumazamizibar sure gami. Ezɨ an dughiam tɨghar otivam, kamaghɨn amizɨ, gumazitam an suirazir puvatɨ. \s Iesus ghaze, kɨ mangamin danganim gumazamiziba an mangan kogham \p \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt Jon 7:34-36; 8:24; 13:33\xt*\x*Egha Iesus ua gumazamizibav gɨa ghaze, “Kɨ zui. Ia na buriva nan apighan kogham. Ian arazir kuraba ikɨvɨra ikɨtɨ ia ovengam. Egh kɨ mangamin danganim, ia an mangɨghan kogham.” \p \v 22 \x - \xo 8:22 \xo*\xt Jon 7:35\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir aruaba akar kam baregha me uarira kamaghɨn uariv gei, “Manmaghsua a ghaze, ‘Ia danganir kɨ zuimɨn mangan kogham?’ A ti uabɨra uabɨ mɨsueghɨva aremegham?” \p \v 23 \x - \xo 8:23 \xo*\xt Jon 3:31\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia nguazimɨn vɨn itir darasi. Ezɨ ko, kɨ pɨn iti tav. Ia nguazir kamɨn adarasi. Ezɨ kɨ nguazir kamɨn gumazim puvatɨ. \v 24 Kamaghɨn amizɨ, kɨ ia mɨkemegha gɨfa, ian arazir kuraba ikɨvɨra ikiam, eghtɨ ia aremegham. Ia kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim nan ikian kogh egh mɨkɨm suam, Kɨ Uabɨ Kɨ Kamaghɨn Iti, eghtɨ ian arazir kuraba ikɨvɨra ikɨtɨ ia arɨmɨghiram.”\f + \fr 8:24 \fr*\ft Ua Me Ini 3:14, God Moses ko uaning mɨgɨa, egha a uabɨ uan ziam dɨbora ghaze, “Kɨ Uabɨ Kɨ Kamaghɨn Iti.” Ezɨ Iesus uaghan kamaghɨra uabɨ dɨbori. Ezɨ gumazamiziba a mɨgeir akar kam deragha a gɨfozir puvatɨ. Nɨ Jon 8:28 ko 8:58 ko 13:19ɨn gan.\ft*\f* \p \v 25 Ezɨ me kamaghɨn an azara, “Nɨ tina?” \p Ezɨ Iesus me ikaragha ghaze, “Kɨ tina, kɨ faraghavɨra ia mɨkemegha gɨfa. \v 26 \x - \xo 8:26 \xo*\xt Jon 7:28; 12:49\xt*\x*Kɨ ian araziba bagha akar avɨriba ia mɨkɨmasa. Egh uaghan kɨ ian arazir kuraba jasɨn mɨn da tuisɨghasa. Ezɨ Afeziar na amadazim, an araziba bar guizbangɨra. Ezɨ akar a na mɨkemezɨ kɨ oraghiziba, kɨ bar dar gun nguazimɨn gumazamizibav gei.” \p \v 27 Me kamaghɨn fozir puvatɨ, Iesus uan Afeziamɨn gun me mɨgei. \v 28 \x - \xo 8:28 \xo*\xt Jon 3:11; 3:14; 5:19; 5:30; 12:32; Rom 1:4\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia Gumazamizibar Otarim fɨva ter ighuvimɨn aneguragh, egh ia kamaghɨn fogh, Kɨ Uabɨ Kɨ Kamaghɨn Iti. Egh kamaghɨn fogh, kɨ uabɨ uan nɨghnɨzimɨn gɨn ghua bizitam gamir pu. Puvatɨ. Afeziam na mɨkemezir akabara, kɨ darara gun mɨgei. \v 29 \x - \xo 8:29 \xo*\xt Jon 8:16; 16:32\xt*\x*Afeziar na amadazɨ kɨ izezim, a na ko ikiavɨra iti. Bizir a ifongeziba kɨ zurara dagh ami, kamaghɨn amizɨ, a na ataghɨrazi kɨ uabɨra itir puvatɨ.” \p \v 30 \x - \xo 8:30 \xo*\xt Jon 7:31\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba orazima Iesus akar kam mɨkeme, ezɨ men avɨrim nɨghnɨzir gavgavim an iti. \s Guizɨn akam gumazamizibar amutɨ me fɨrighɨrɨgham \p \v 31 Ezɨ Iesus kamaghɨn Judan nɨghnɨzir gavgavim an itibav gɨa ghaze, “Ia nan akamɨn suiragh gavgavigh ia guizbangɨra nan suren gumazibar otogham. \v 32 \x - \xo 8:32 \xo*\xt Rom 6:14; 6:18; 6:22; 8:2; Jems 1:25\xt*\x*Egh ia guizɨn akam gɨfoghtɨ, guizɨn akam ia damutɨ ia fɨrighɨrɨgham.” \p \v 33 \x - \xo 8:33 \xo*\xt Matyu 3:9; Luk 3:8\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E Abrahamɨn ovaviba. E dughiatamɨn pura gumazitamɨn ingangarir gumazir kɨnibar ikezir puvatɨ. Ezɨ manmaghsua nɨ ghaze, ‘Ia fɨrighɨrɨgham?’ ” \p \v 34 \x - \xo 8:34 \xo*\xt Rom 6:16; 6:20; 2 Pita 2:19\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Bar guizbangɨra kɨ ia mɨgei, gumazir arazir kurabagh amiba, me bar arazir kuramɨn ingangarir gumazir kɨnibar mɨn iti. \v 35 Ingangarir gumazir kɨniba me zurara uan anababa ko itir Puvatɨ. Ezɨ otarim zurara anababa ko iti. \v 36 \x - \xo 8:36 \xo*\xt Rom 8:2; Galesia 5:1\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Otarim ia damutɨ, ia fɨrighɨrɨghɨva, ia guizbangɨra fɨrighɨrɨgham. \v 37 \x - \xo 8:37 \xo*\xt Jon 5:38; 7:19; 8:40\xt*\x*Kɨ fo, ia Abrahamɨn ovaviba. Egha ia nan akam baraghan aghua, kamaghɨn amizɨ, ia na mɨsoghasava ami. \v 38 \x - \xo 8:38 \xo*\xt Jon 3:32; 5:19; 5:30\xt*\x*Nan Afeziam nan akazir akaba, kɨ dar gun mɨgei. Ezɨ ia uan afeziam da inizir araziba, ia dagh ami.”\f + \fr 8:38 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, e akar kam ti kamaghɨn a giragham, “Ia bizir ian Afeziam mɨkemezibara, ia dar amu.”\ft*\f* \p \v 39 \x - \xo 8:39 \xo*\xt Matyu 3:9; Rom 2:28; Galesia 3:7; 3:29\xt*\x*Ezɨ Judaba Iesusɨn akam baregha a ikaragha ghaze, “Abraham, en afeziam.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Ia guizɨn Abrahamɨn boriba kamaghɨn, ia an mɨrara arazir an amizibar amuam. \v 40 \x - \xo 8:40 \xo*\xt Jon 8:26; 8:37\xt*\x*Guizɨn akar God nan sure gamiziba, kɨ dar gun ia mɨgei. Ezɨ ia datɨrɨghɨn na mɨsoghasa. Kar Abrahamɨn arazim puvatɨ! \v 41 \x - \xo 8:41 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:6; Aisaia 63:16; 64:8\xt*\x*Ia uan afeziamɨn arazim gami.” \p Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “En amebaba pura ikia e batezir pu. Puvatɨ. E afeziar vamɨra iti, a God.” \p \v 42 \x - \xo 8:42 \xo*\xt Jon 16:28; 1 Jon 5:1\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ God ko ikegha ize. Kɨ uabɨ uan ifongiamɨn izezir pu. Puvatɨ. God na amadazɨ kɨ ize. Kamaghɨn God guizbangɨra ian Afeziamra, eghtɨ ia na gifuegham. \v 43 \x - \xo 8:43 \xo*\xt Jon 7:17; Rom 8:7\xt*\x*Ezɨ manmaghɨn amizɨ ia deravɨra nan akam gɨfozir puvatɨ? Ia nan akam baraghan aghua, egha bizir kam bangɨn ia deravɨra nan akam gɨfozir puvatɨ. \v 44 \x - \xo 8:44 \xo*\xt Matyu 13:38; 1 Jon 3:8; Jut 1:6\xt*\x*Ia uan afeziam Satanɨn boriba. Egha ia uan afeziamɨn ifongiamɨn gɨn mangasa bar gavgafi. A fomɨra ikia gumazamizibav sozima me ariaghiri. Ezɨ guizbangɨn arazim an itir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, a guizbangɨn arazibar gɨn zuir puvatɨ. An akar ifavaribagh ami, kar an akamra. An akar ifavaribagh amir gumazim, egha guizbangɨra akar ifavaribar afeziam. \v 45 Ezɨ ko, kɨ guizɨn akam akuri, ezɨ ia nan akam nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. \v 46 \x - \xo 8:46 \xo*\xt 2 Korin 5:21; 1 Pita 2:22; 1 Jon 3:5\xt*\x*Ia ghaze, kɨ ti arazir kuram gami? Ia kamaghɨn nɨghnɨghɨva, nan arazir kuram azenim datɨgh. Ezɨ kɨ guizɨn akam akuri, ezɨ ia manmaghsua nɨghnɨzir gavgavim nan akabar itir puvatɨ? \v 47 \x - \xo 8:47 \xo*\xt Jon 10:26-27; 18:37; 1 Jon 4:6\xt*\x*Godɨn boriba Godɨn akaba bar da barasi. Ezɨ ia Godɨn boriba puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, ia an akaba barazir puvatɨ.” \s Iesus ghaze, kɨ fomɨra iti, ezɨ Abraham gɨn oto \p \v 48 \x - \xo 8:48 \xo*\xt Mak 3:21-22; Jon 7:20\xt*\x*Ezɨ Judaba an akam ikaragha ghaze, “E ghaze, nɨ Samarian gumazir mam, ezɨ duar kuram nɨ gapasa. Ezɨ e nɨn azai, bizir kam ti guizbangɨra, o?” \p \v 49 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Duar kuram na gapazazir pu. Puvatɨ. Kɨ uan Afeziamɨn ziamra fe, ezɨ ia nan ziam dɨkabɨri. \v 50 \x - \xo 8:50 \xo*\xt Jon 5:41; 7:18\xt*\x*Kɨ uabɨ uan ziam fer puvatɨ. Ezɨ gumazir mam nan ziam fasa iti, egha a jas. \v 51 \x - \xo 8:51 \xo*\xt Jon 5:24; 6:40; 6:47; 11:26\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazir nan akamɨn gɨn zuim, an aremeghan kogham. Bar puvatɨ.” \p \v 52 \x - \xo 8:52 \xo*\xt Sekaraia 1:5; Hibru 11:13\xt*\x*Ezɨ Judaba kamaghɨn Iesus mɨgei, “E datɨrɨghɨn fo, duar kuram nɨ gapasa. Abraham aremegha gɨfa, ezɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba uaghan ariaghiregha gɨfa. Ezɨ nɨ ghaze, gumazir nan akamɨn gɨn zuim, an aremeghan kogham? \v 53 \x - \xo 8:53 \xo*\xt Jon 4:12\xt*\x*Nɨ manmaghɨn nɨghnigha kamaghɨn mɨgei? En ovavim Abraham aremegha gɨfa! Nɨ ti Abraham gafiraz, o? Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba uaghan ariaghire. Ezɨ nɨ manmaghɨn uabɨn gun mɨkɨmam, nɨ bar tinara?” \p \v 54 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ uabɨ uan ziam fɨtɨ, nan ziam pura bizim. Ezɨ nan Afeziam, a nan ziam fe. Ezɨ ia kamaghɨn mɨgei, a ian God. \v 55 \x - \xo 8:55 \xo*\xt Jon 7:28-29\xt*\x*Ia a gɨfozir puvatɨ. Ezɨ kɨ a gɨfo. Egh kɨ suam, ‘Kɨ a gɨfozir puvatɨ,’ kamaghɨn, kɨ ian mɨn ifavarir gumazimɨn otogham. Kɨ a gɨfogha gɨvagha, egha deravɨra an akamɨn gɨn zui. \p \v 56 \x - \xo 8:56 \xo*\xt Luk 10:24; Hibru 11:13\xt*\x*“Ian afeziam Abraham, a nan dughiar kɨ izamimɨn ganasa, a bar akonge. Ezɨ an an ganigha gɨvagha, egha an navim bar dera.” \p \v 57 Ezɨ Judaba akar kam baregha egha kamaghɨn Iesus mɨgei, “Nɨ tɨghar 50plan azeniba ikiam. Egha nɨ ti Abrahamɨn ganis, o?” \p \v 58 \x - \xo 8:58 \xo*\xt Aisaia 43:13; Jon 1:1; Kolosi 1:17; Akar Mogomem 1:8\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, Abraham tɨghar otivam, Kɨ Fomɨra Iti.”\f + \fr 8:58 \fr*\ft Nɨ akar Jon 8:24ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 59 \x - \xo 8:59 \xo*\xt Jon 10:31\xt*\x*Ezɨ me a ginivasa dagɨaba isi. Ezɨ Iesus uabɨ modogha egha Godɨn Dɨpenimɨn mɨriam ategha azenan ghu. \c 9 \s Gumazir damazir okavɨrɨzimɨn eghaghanim \p \v 1 Egha Iesus ghuavigha gumazir damazir okavɨzir mamɨn api. An damazimning okavizɨ amebam a bate. \v 2 \x - \xo 9:2 \xo*\xt Ua Me Ini 20:5; Esekiel 18:20; Luk 13:2-4\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn suren gumaziba an azara, “Tisa, tina arazir kuram gami, gumazir kam o an amebam ko afeziam, ezɨ an damazimning okavizɨ amebam a bate?” \p \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Jon 11:4\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Gumazir kam arazir kuram gamizir puvatɨ, ezɨ an amebam ko afeziam uaghan arazir kuratam gamizir puvatɨ. God kamaghsua, bizir gumazir kamɨn otozim, gumazamiziba an ganigh fogham, Godɨn ingangarim azenim girɨ. Kamaghsua an damaziba okavizɨ amebam a bate. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Jon 4:34; 5:17; 5:20; 11:9; 12:35; 17:4\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn aruem ikiavɨra itima, e gumazir na amadazɨ kɨ izezim an ingangarim damuam. Amɨnim pɨrasa roghɨra izi, ezɨ gumazamiziba ingangaritam damighan kogham. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Matyu 5:14; Jon 1:5; 1:9; 3:19; 8:12; 12:35\xt*\x*Dughiar kɨ nguazir kamɨn itim, kɨ gumazir angazangarim nguazimɨn itir gumazamizibagh anɨdim.” \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Mak 7:33; 8:23\xt*\x*Iesus kamaghɨn mɨkemegha nguazim giparigha nguazim sara uan ipazariba veregha, gumazimɨn damazimning gaghui. \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt 2 Atriviba 5:10\xt*\x*Egha Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨva Siloamɨn mozir dɨpam guruegh.” (Ziar kam Siloam, an mɨngarim kamaghɨn ghu, “Amada.”) Ezɨ gumazir damazir okavɨrɨzim ghua rue. Egha uamategha iza, biziba bar deravɨra dar gari. \p \v 8 Gumazir kam faragha dagɨaba uabɨ danɨngasa gumazamizibagh inge, ezɨ gumazamizir avɨriba an gani. Datɨrɨghɨn men marazi ko an boroghɨn itir darasi, me ghaze, “Gumazir kamra, a faragha apiav ikia dagɨaba bagha gumazamizibagh inge?” \p \v 9 Ezɨ marazi ghaze, “Are, gumazir kamra.” \p Ezɨ marazi ghaze, “Puvatɨ. A gumazir kamɨn mɨrara gara, a gumazir igharazim.” \p Ezɨ gumazir kam uabɨ ghaze, “Kar kɨrara.” \p \v 10 Ezɨ me an azara, “Manmaghɨn amizɨma nɨn damazimning dera?” \p \v 11 Ezɨ a kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Gumazir kam an ziam Iesus, a nguazim giparigha uan ipazarim sara veregha nan damazimning gatɨ. Egha na mɨgei, ‘Nɨ Siloamɨn mozir dɨpamɨn mangɨgh egh ruegh.’ Ezɨ kɨ ghua ruezɨma nan damazimning dera, ezɨ kɨ deravɨra bizibar gari.” \p \v 12 Ezɨ me an azara, “Gumazir kam managh iti?” Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Kɨ fozir puvatɨ.” \p \v 13 Egha me gumazir faragha damaziba okavɨzir kam inigha Farisiba bagha zui. \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt Luk 13:14\xt*\x*Ezɨ dughiar Iesus nguazir beghneazimɨn ingarigha gumazimɨn damazimning gamizɨ a garim, kar Sabatɨn dughiam. \v 15 Kamaghɨn amizɨ, Farisiba uam an azai, “Nɨn damazimning, manmaghɨn amigha dera?” \p Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “A nguazir beghneazim isa nan damazimning gaghuizɨ, kɨ ghua ruegha datɨrɨghɨn deravɨra bizibar gari.” \p \v 16 \x - \xo 9:16 \xo*\xt Jon 3:2; 7:12; 7:43; 9:23; 9:31-33; 10:19\xt*\x*Ezɨ Farisin maba ghaze, “Gumazir kam a Sabatɨn dughiamɨn arazibar gɨn zuir puvatɨ. Kamaghɨn e fo, God gumazir kam amadazir puvatɨ.” \p Ezɨ marazi ghaze, “Manmagh amizɨ gumazir arazir kuram itim mirakelɨn kabar amigham.” Egha me uari abɨki. \p \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt Jon 4:19\xt*\x*Egha Farisiba ua faragha gumazir damaziba okavɨzir kamɨn azangsɨsi, “Nɨ ghaze, gumazir kam nɨn damazimning akɨri, ezɨ nɨ manmaghɨn nɨghnɨsi, a gumazir manmaghɨra garim?” \p Ezɨ gumazir kam men akam ikaragha ghaze, “A Godɨn akam inigha izir gumazir mam.” \p \v 18 Bar guizbangɨra, faragha gumazir kamɨn damazimning okafi, egha datɨrɨghɨn an damazimning kuiaghirɨ. Ezɨ Judan gumazir aruaba nɨghnɨzir gavgavim bizir kamɨn ikian aghua. Egha kamaghɨn me gumazir kamɨn amebam ko afeziamɨn diagha ghaze, gua izɨ. \v 19 Ezɨ aning izima me kamaghɨn aningɨn azai, “Ka ti guan borimra, o? Gua ghaze amebam a batezir dughiamɨn, an damazimning okavigha iti, Ezɨ manmagh amizɨ a datɨrɨghɨn gari?” \p \v 20 Ezɨ an amebam ko afeziam kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ga fo, kar gan borim. Ezɨ dughiar amebam a batezim, an damazimning okavigha iti, ga uaghan a gɨfo. \v 21 Ezɨ datɨrɨghɨn an damazimning manmaghɨn kuiaghirɨ, ga uaghan fozir puvatɨ. Ezɨ tina an damazimning kui, ga uaghan fozir puvatɨ. Ia an azaragh. An asegha gɨfa. A uabɨ ua bagh mɨkɨmam.” \v 22 \x - \xo 9:22 \xo*\xt Jon 7:13; 16:2; 19:38; Aposel 5:13\xt*\x*An amebam ko afeziam Judabar atiatigha, egha kamaghɨn mɨgɨrɨgɨar kam gami. \p Me fo, Judaba faragha kamaghɨn akam mɨsoke, gumazitam kamaghɨn mɨkɨm suam, “Iesus a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim,” eghtɨ me an anogoreghtɨ a ua God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ikian kogham. \p \v 23 Kamaghɨn amizɨ, gumazir kamɨn amebam ko afeziam ghaze, “An asegha gɨfa. Ia an azangsɨgh.” \p \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Josua 7:19; 1 Samuel 6:5\xt*\x*Egha gɨn me ua gumazir faragha damazimning okavizimɨn diagha a mɨgɨa ghaze, “Nɨ Godɨn damazimɨn guizɨn akam mɨkɨmsɨ egh akar dɨkɨrɨzim damigh. E fo, gumazir nɨ mɨgeir kam, an arazir kurabagh amir gumazim.” \p \v 25 Ezɨ a kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “An arazir kurabagh amir gumazim o puvatɨ, kɨ kamaghɨn fozir puvatɨ. Egha bizir vamɨra, kɨ a gɨfo, kɨ faragha damazimning okafi, egha datɨrɨghɨn nan damazimning kuiaghirɨ.” \p \v 26 Ezɨ me uam an azara, “A manmaghɨn nɨ gami? A manmaghɨn nɨn damazimning akɨri?” \p \v 27 Ezɨ a kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ ia mɨkemegha gɨfa, ezɨ ia oraghan aghua. Ia manmaghsua dughiar avɨribar oraghasa? Ia ti uaghan an suren gumazibar otivasa, o?” \p \v 28 Ezɨ Farisiba dɨbovibar kamaghɨn gumazir kam mɨgei, “Nɨrara an suren gumazim. E Mosesɨn suren gumaziba. \v 29 \x - \xo 9:29 \xo*\xt Jon 8:14\xt*\x*E kamaghɨn fo, God akam Moses ganɨngi. Ezɨ gumazir kam, e fozir puvatɨ, a nguibar manamɨn gumazim.” \p \v 30 Ezɨ gumazir faragha damazimning okavɨzir kam, a kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ia akar bar igharazim mɨgeima, kɨ dɨgavir kuram gami! Gumazir nan damazimning akɨrizir kam, ia ghaze ia a gɨfozir puvatɨ, a nguibar manamɨn gumazim. \v 31 \x - \xo 9:31 \xo*\xt Jop 35:12; Onger Akaba 34:15; 66:18; Aghuzir Akaba 15:29; Aisaia 1:15; Jeremaia 11:11; Maika 3:4; Sekaraia 7:13\xt*\x*E fo, God gumazir arazir kurabagh amiba barazir puvatɨ. Gumazitam Godɨn ziam fɨva egh an ifongiamɨn gɨn mangɨtɨ, eghtɨ God a baragham. \v 32 Bar fomɨra iza datɨrɨkɨn, e eghaghanir katam baraghizir puvatɨ, gumazitamɨn damazimning okavizɨ amebam a batezɨ, gɨn gumazir mam an damazimning akɨri. \v 33 \x - \xo 9:33 \xo*\xt Jon 9:16\xt*\x*God gumazir kam amadaghan koghtɨ, a bizitam damighan kogham.” \p \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Onger Akaba 51:5; Jon 9:2\xt*\x*Farisiba me akar kam baregha kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Manmagh ami? Arazir kuram bar nɨ avara, dughiar nɨn amebam nɨ batezimɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, ezɨ nɨ ti en sure damuasa, o?” Egha me a batoghezɨma an azenan ghu. \s Gumazir nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨziba, me mati men damaziba okafi \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Matyu 14:33; 16:16; Mak 1:1; 1 Jon 5:13\xt*\x*Iesus orazima me gumazir kam batoke, ezɨ a ghua a buri. Egha a batogha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Gumazamizibar Otarim nɨghnɨzir gavgavim an iti, o puvatɨ?” \p \v 36 Ezɨ a kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Gumazir Ekiam, Gumazamizibar Otarir kam a tina? Kɨ nɨghnɨzir gavgavim an ikɨsɨ, kamaghɨn nɨ na mɨkɨm, a tina.” \p \v 37 \x - \xo 9:37 \xo*\xt Jon 4:26\xt*\x*Ezɨ Iesus a mɨgɨa ghaze, “Nɨ an ganigha gɨfa. A gumazir datɨrɨghɨn nɨ ko mɨgeim.” \p \v 38 Ezɨ gumazir kam kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, kɨ nɨghnɨzir gavgavim iti.” Egha Iesusɨn guamɨn tevimning apɨrigha an ziam fe. \p \v 39 \x - \xo 9:39 \xo*\xt Matyu 13:11-15; Jon 3:17; 5:22; 8:15-16; 12:47\xt*\x*Ezɨ Iesus ghaze, “Kɨ gumazamizibar araziba tuisɨghasa kɨ ize. Kɨ kamaghsua, gumazir damazir okavɨrɨziba me ganam, eghtɨ gumazir gariba, men damaziba okavigham. Bizir kam bagha, kɨ nguazir kamɨn ize.” \p \v 40 \x - \xo 9:40 \xo*\xt Matyu 15:14; 23:26; Rom 2:19\xt*\x*Farisin maba Iesusɨn boroghɨra ikia akar kam baraki. Egha me an azara, “Nɨ ghaze, e ti uaghan damaziba okafi, o?” \p \v 41 \x - \xo 9:41 \xo*\xt Jon 15:22-24\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ian damaziba okavizɨ, ia arazir kurabar osɨmtɨziba puvatɨghai. Egha ia ghaze, ‘En damaziba gari.’ Kamaghɨn amizɨ ian arazir kurabar osɨmtɨzim ikiavɨra iti.” \c 10 \s Iesus, a sipsipbagh eghuvir gumazir aghuim \p \v 1 Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, gumazim sipsipbar dɨvazimɨn tiar akamɨn aven zuir puvatɨgha, tuavir igharazimɨn dɨvazimɨn ikiavkɨnigha aven ghu, a mati okɨmakɨar gumazim, egha gumazir igharazibar biziba okei. \v 2 Ezɨ gumazir tiar akamɨn aven zuim, a sipsipbagh eghuvir gumazim. \v 3 Tiar akamɨn garir gumazim a gumazir kam bagha tiam kui. Ezɨ sipsipba an tiarim barasi. Ezɨ a uabɨ uan sipsipbar ziaba vaghvagha dar diava, egha men akua azenan zui. \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Jon 10:27\xt*\x*A uan sipsipbar akua azenan ghugha, egha uabɨ men faragha zui. Ezɨ sipsipba an tiarim baragha an gɨn zui. \v 5 Me gumazir igharazibar gɨn zuir puvatɨ. Me gumazir igharazibar tiaribagh fozir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazir igharazim men dɨmtɨ, sipsipba an aregham.” \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Jon 16:25\xt*\x*Iesus akar isɨn zuimɨn me mɨkeme, ezɨ me akar kamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ. \p \v 7 Kamaghɨn amizɨ, Iesus ua kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, kɨ uabɨ, kɨ sipsipba aven zuir tiar akam. \v 8 \x - \xo 10:8 \xo*\xt Jeremaia 23:1-2; Esekiel 34:2-3\xt*\x*Gumazir nan faragha izeziba, me bar okɨmakɨar gumaziba egha gumazamizibar biziba isir gumaziba. Ezɨ sipsipba me barazir puvatɨ. \v 9 \x - \xo 10:9 \xo*\xt Onger Akaba 118:20; Jon 14:6; Efesus 2:18\xt*\x*Kɨ uabɨ kɨ tiar akam. Ezɨ gumazitam na bagh izɨ dɨvazimɨn aven mangɨghtɨ, God an akurvagham. Eghtɨ an aven mangɨghɨva egh azenan izam, egh daruva dagheba iniam. \p \v 10 “Okɨmakɨar gumazim, a sipsipba okɨmɨva me mɨsoghtɨma me arɨmɨghiram, egh me gasɨghasɨghasa izi. A bizir igharazitam damuasa izir puvatɨ. Ezɨ ko, kɨ ia angamɨra itir ikɨrɨmɨrim iniasa, kɨ ize, eghtɨ ikɨrɨmɨrir aghuarim guizbangɨra ia gizɨvagham. \p \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Onger Akaba 23:1; Aisaia 40:11; Esekiel 34:11-23; Jon 15:13; Hibru 13:20; 1 Pita 2:25; Akar Mogomem 7:17\xt*\x*“Kɨ uabɨ kɨ sipsipbagh eghuvir gumazir aghuim. Sipsipbagh eghuvir gumazir aghuim, a uan sipsipbar akurvaghsɨ me bagh aremegham. \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Sekaraia 11:16-17; Aposel 20:29\xt*\x*Ezɨ gumazir dagɨar ingangarimra amim, a guizbangɨra sipsipbagh eghuvir gumazim puvatɨ, a sipsipbar ghuavim puvatɨ. Egh a sipsipbar gantɨ afiar atiatam izɨtɨ, a sipsipba ategh arɨmangɨgham. Eghtɨ afiar atiam sipsipbar amɨsɨ dar agɨntɨghtɨ, da tintinibar mangegham. \v 13 Gumazir kam uan ivezim iniasavɨra ingara iti. A guizbangɨra sipsipbagh nɨghnɨzir puvatɨ. Kamaghɨn, a sipsipba ategh arɨmangɨgham. \p \v 14-15 \x - \xo 10:14-15 \xo*\xt Matyu 11:27; Luk 10:22; Jon 10:27; Jon 15:13; 2 Timoti 2:19; 1 Jon 3:16\xt*\x*“Kɨ uabɨ kɨ sipsipbagh eghuvir gumazir aghuim. Afeziam na gɨfozɨma, kɨ Afeziam gɨfozɨ moghɨra kɨ uan sipsipbagh fo, ezɨ nan sipsipba na gɨfo. Ezɨ kɨ sipsipbar akurvaghsɨ, me bagh aremegham. \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Aisaia 56:8; Esekiel 34:23; 37:22-24; Jon 11:52; Efesus 2:14; 1 Pita 2:25\xt*\x*Kɨ sipsipɨn maba uaghan iti, da dɨvazir kamɨn sipsipba puvatɨ. Ezɨ kɨ sipsipɨn kaba uaghan men aku izam, eghtɨ me nan tiarim baragham. Eghɨva me bar sipsipɨn okoruar vamɨra ikɨtɨ, sipsipbagh eghuvir gumazir vamɨra bar me geghuvam. \p \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt Aisaia 53:7-8; 53:12; Filipai 2:8-9; Hibru 2:9\xt*\x*“Kɨ kamaghsua, kɨ ua dɨkavigh angamɨra ikiam, kamaghɨn kɨ aremeghasa ifonge. Kamaghɨn amizɨ, Afeziam bar na gifonge. \v 18 \x - \xo 10:18 \xo*\xt Jon 2:19; 5:26; 6:38; 14:31; 19:11; Aposel 2:24; 2:32\xt*\x*Gumazitam na mɨsueghtɨ kɨ aremeghan kogham. Puvatɨ. Kɨ uabɨ nan ifongiamɨn kɨ aremegham. Kɨ oveghamin gavgavim ikia, egha uaghan ua dɨkavamin gavgavim iti. Nan Afeziam kamaghɨn damuasa na mɨkeme.” \p \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Jon 7:43\xt*\x*Judaba akar kam baregha ua uari tuiragha okoruar pumuning iti. \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Jon 7:20; 8:48; 8:52\xt*\x*Egha gumazir avɨriba ghaze, “Duar kuram a gapasa, ezɨ an ongani. Manmaghsua ia an akam barasi?” \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Onger Akaba 94:9; 146:8; Jon 9:6-7; 9:32-33\xt*\x*Ezɨ marazi ghaze, “Akar kam, a duar kuram gapazazir gumazimɨn akam puvatɨ. Eghtɨ duar kuram manmaghɨn gumazir damazim okavɨzim akɨrigham?” \s Judaba me Iesusɨn apanimɨn iti \p \v 22 Ezɨ dughiar kamɨn, isar ekiamɨn dughiam Jerusalemɨn oto. Kar dughiar me fomɨra Godɨn Dɨpenim gɨnɨghnɨgha ghaze, Dɨpenir kam a God baghavɨra itir Dɨpenim. Ezɨ datɨrɨghɨn me dughiar kam gɨnɨghnɨsi. An orangtɨzimɨn dughiamɨn oto. \v 23 \x - \xo 10:23 \xo*\xt Aposel 3:11; 5:12\xt*\x*Ezɨ Iesus Godɨn Dɨpenimɨn ikia Solomonɨn Azuarimɨn aven arui. \v 24 \x - \xo 10:24 \xo*\xt Luk 22:67\xt*\x*Ezɨ Judaba iza an okarigha kamaghɨn an azara, “Dughiar manamra nɨ deravɨra e mɨkɨmam, nɨ bar tinara? Nɨ gumazir kamra, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, egh nɨ deravɨra e mɨkɨm.” \p \v 25 \x - \xo 10:25 \xo*\xt Jon 3:2; 4:26; 5:36; 10:38\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ ia mɨkemegha gɨfa, ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim nan ikian aghua. Kɨ ingangariba bar uan Afeziamɨn ziamɨn dagh ami, ezɨ ingangarir kaba nan gun mɨgɨa ian akakasi, kɨ tinara. \v 26 \x - \xo 10:26 \xo*\xt Jon 6:64; 8:45-47; 1 Jon 4:6\xt*\x*Egha ia nan sipsipba puvatɨ, kamaghɨn amizɨma ia nɨghnɨzir gavgavim nan itir puvatɨ. \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Jon 8:47; 10:3-4; 10:14\xt*\x*Nan sipsipba nan tiarim barasi, ezɨ kɨ me gɨfozɨ, me nan gɨn izi. \v 28 \x - \xo 10:28 \xo*\xt Jon 3:16; 6:37-39; 17:11-12; 18:9\xt*\x*Kɨ zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim me ganɨdi, eghtɨ me ovengan kogham. Bar puvatɨ. Eghtɨ gumazitam nan dafarimɨn me batueghan kogham. \v 29 \x - \xo 10:29 \xo*\xt Jon 14:28; 17:2; 17:6\xt*\x*Nan Afeziam me isa na ganɨngi. Egha an gavgavim bar ekevegha, bizir igharazibar gavgaviba, bar dagh afira. Kamaghɨn amizɨ, gumazitam an dafarimɨn me batueghan kogham. \v 30 \x - \xo 10:30 \xo*\xt Jon 17:11; 17:22\xt*\x*Ezɨ kɨ uan Afeziam ko, ga gumazir vamɨran mɨn iti.” \p \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Jon 8:59\xt*\x*Judaba akar kam baregha me ua a ginivasa dagɨaba isi. \v 32 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Nan Afeziam na mɨkemezɨ, kɨ ingangarir aghuir avɨribagh amizɨ, ia dar gani. Egha, ia ingangarir kabar manamra gɨnɨghnɨgha egha dagɨabar na ginivasa?” \p \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt Ofa Gami 24:16; Matyu 26:65; Jon 5:18\xt*\x*Ezɨ Judaba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E ingangarir aghuitam gɨnɨghnɨgha dagɨaba fɨ nɨ mɨkɨnasa, puvatɨ. Nɨ Godɨn danganim iniasa, kamaghɨn amizɨ, e dagɨaba nɨ mɨkɨnasa. Nɨ pura gumazir kɨnim, egha nɨ kamaghɨn mɨgɨa ghaze, nɨ uabɨ nɨ God.” \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Onger Akaba 82:6\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ian Arazir Moses Osirizimɨn aven, akar kam iti, ‘God ghaze, “Iarara godba.” ’ \v 35 \x - \xo 10:35 \xo*\xt Matyu 5:18\xt*\x*Fomɨra God akar kamɨn gun gumazamizibav keme, egha me mɨgɨa ghaze, me godba. Ezɨ e fo, Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam zurara ikɨva, egh ragh igharagh otoghan kogham. \v 36 \x - \xo 10:36 \xo*\xt Jon 3:17; 5:17-18; 6:27; 9:35-37\xt*\x*Ezɨ ko, Afeziam uabɨ na mɨsefe, egha na amadazɨma kɨ nguazimɨn ize. Egha kɨ ghaze, ‘Kɨ Godɨn Otarim,’ ezɨ manmaghsua ia ghaze, ‘Nɨ Godɨn danganim iniasa?’ \p \v 37 “Kɨ uan Afeziamɨn ingangarim damuan koghtɨ, ia nɨghnɨzir gavgavim nan akamɨn ikian markɨ. \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Jon 14:10-11\xt*\x*Ezɨ kɨ an ingangarim gami. Ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim nan akamɨn ikian aghuaghɨva, ia nɨghnɨzir gavgavim nan ingangarir kɨ amizibar ikɨ. Egh ia deravɨra fofoziba ko nɨghnɨziba kamaghɨn da ini, Afeziam nan aven iti, ezɨ kɨ Afeziamɨn aven iti.” \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt Luk 4:30; Jon 8:59\xt*\x*Egha me uam an suighasava amima, a men tongɨn suiaghɨrɨgha ghu. \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xo*\xt Jon 1:28\xt*\x*Egha Iesus uamategha ghua Jordanɨn Fanem abigha vongɨn ghu. Egha ghua danganir Jon fomɨra gumazamiziba ruezimɨn oto, egha a danganir kamɨn iti. \v 41 Ezɨ gumazamizir avɨriba a bagha iza kamaghɨn a mɨgei, “Guizbangɨra, Jon gavgavim uan akam danɨngasa mirakelɨn arazitam gamizir puvatɨ. Jon gumazir kamɨn gun mɨkemezir akaba, da bar guizbangɨra.” \v 42 \x - \xo 10:42 \xo*\xt Jon 7:31\xt*\x*Iesus danganir kamɨn itir dughiamɨn, gumazamizir avɨrim nɨghnɨzir gavgavim an iti. \c 11 \ms Iesus Judian Distrik ko Jerusalemɨn nguibamɨn ghuzɨma, gumazir aruaba a mɨsueghtɨ an aremeghasa \mr (Sapta 11--12) \s Lasarus aremegha gɨfa \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Luk 10:38-39\xt*\x*Gumazir mam Lasarus, an arei. A Betanin nguibamɨn gumazim. Betanin nguibam, Maria uan avenamebam Marta ko aning itir nguibam.\f + \fr 11:1 \fr*\ft Maria ko Marta, aning Lasarusɨn amizimning.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Matyu 26:7; Mak 14:3; Jon 12:3\xt*\x*(Marian kamra, a mughuriar aghuim zuir borem isa Ekiamɨn dagarimning ginge, egha uan dapanir arɨzibar anedɨsi. Datɨrɨghɨn an dozim Lasarus arei.) \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt Jon 11:36\xt*\x*Ezɨ an amizimning Iesus bagha akam amada, “Ekiam, gumazir nɨ bar ifongezim, an arei.” \p \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt Jon 9:3; 11:40\xt*\x*Ezɨ Iesus oregha, kamaghɨn aning mɨgei, “Kar gumazim aremegh bar gɨvaghamin arɨmariam puvatɨ. Kar gumazamizibar amutɨ, me Godɨn gavgavimɨn ganɨva egh ziar ekiam a danɨngamin arɨmariam. Ezɨ tuavir kamra, Godɨn Otarim uaghan ziar ekiam iniam.” \v 5 Iesus bar Marta ko an afumim ko Lasarus, me gifonge. \v 6 Ezɨ a Lasarusɨn arɨmariamɨn akam baregha, ua dughiar pumuningɨn nguibar a itir kamɨn ikiavɨra iti. \p \v 7 Egha a gɨn suren gumazibav gɨa ghaze, “E uamategh Judian Distrighɨn mangam.” \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Jon 8:59\xt*\x*Ezɨ suren gumaziba a mɨgɨa ghaze, “Tisa, boghɨmra Judian Distrighɨn itir gumaziba, me dagɨabar nɨ ginivasava ami. Ezɨ nɨ uamategh Judian Distrighɨn mangasa, a?” \p \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Jon 9:4-5\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Dughiar vamɨra aruem ti 12plan auan gari, o? Gumazim aruemɨn aruava, angazangarimɨn gara, kamaghɨn an asaghpora irir puvatɨ. \v 10 \x - \xo 11:10 \xo*\xt Jon 12:35; 1 Jon 2:11\xt*\x*Ezɨ gumazim dɨmagarimɨn aruava, a ganamin angazangariba puvatɨ, kamaghɨn an asaghpor iram.” \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xo*\xt Matyu 9:24\xt*\x*Iesus mɨkemegha gɨvagha, gɨn ua kamaghɨn me mɨgei, “En roroam Lasarus an akui. Eghtɨ kɨ mangɨva a gaghuraghtɨ a ua dɨkavigham.” \p \v 12 Ezɨ suren gumaziba an akar kam baregha kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, a dakuigh arɨmariam gɨvagham.” \v 13 Suren gumaziba me kamaghɨn fozir puvatɨ, Iesus ghaze, Lasarus aremegha gɨfa. Me ghaze, Iesus Lasarusɨn mɨgɨa ghaze, a puram akui. \p \v 14 Ezɨ datɨrɨghɨn Iesus deravɨra kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Lasarus an aremegha gɨfa. \v 15 Ezɨ kɨ ia gɨnɨghnɨsi, egha kɨ fo, bizir kam ia damutɨ, ia nɨghnɨzir gavgavim ikiam. Kamaghɨn, kɨ a ko dughiar kamɨn ikezir puvatɨgha, kɨ bar akonge. Ezɨ datɨrɨghɨn e a bagh mangam.” \p \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Mak 14:31\xt*\x*Iesus mɨkemegha gɨvazɨma, Tomas an ziar mam Fufuzim, a kamaghɨn suren gumazir igharazibav gei, “E uaghan uan Tisa ko mangɨva, a ko ovengam.” \s Iesus ghaze, Kɨ uabɨ, kɨ gumazir gumazamizibagh amima me ua dɨkavim, egha kɨ uabɨ, kɨ gumazir ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim \p \v 17 Ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko ghuava Betanin nguibamɨn boroghɨn zui, egha kamaghɨn oraki, Lasarus 4plan aruebar mozimɨn ike. \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Matyu 21:17\xt*\x*Betanin nguibam a Jerusalemɨn boroghɨn iti, tuavimɨn ruarim a 3 kilomitan tu. \v 19 Ezɨ Judian gumazamizir avɨriba iza Marta ko Marian gara iti. Aningɨn dozimɨn ovevem bagha, me aningɨn akurvaghamin mɨgɨrɨgɨar tabav kɨmtɨ aningɨn navimning deraghasa, me ize. \v 20 Ezɨ Marta orazima, Iesus izima, a Maria ataghizɨ a dɨpenimɨn itima a ghua tuavimɨn Iesus bato. \p \v 21 \x - \xo 11:21 \xo*\xt Jon 11:32\xt*\x*Egha Marta kamaghɨn Iesus mɨgei, “Ekiam, nɨ kagh ikezɨ, nan dozim aremeghan koghai! \v 22 \x - \xo 11:22 \xo*\xt Jon 9:31\xt*\x*Ezɨ kɨ uaghan fo, nɨ datɨrɨghɨn bizitam bagh Godɨn azaraghtɨ a nɨ danigham.” \p \v 23 Ezɨ Iesus a mɨgei, “Nɨn dozim ua dɨkavigham.” \p \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Luk 14:14; Jon 5:29\xt*\x*Ezɨ Marta a mɨgei, “Kɨ fo, a nguazim gɨvaghamin dughiamɨn dɨkavigham, dughiar gumazamiziba bar dɨkavamim.” \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xo*\xt Jon 6:35; Kolosi 3:4; 1 Jon 1:1-2; 5:10\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ uabɨ, kɨ gumazir gumazamizibagh amima me ua dɨkavim, egha kɨ uabɨ, kɨ gumazir ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim. Gumazitam, nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨva aremegh, an angamɨra ikɨvɨra ikiam. \v 26 \x - \xo 11:26 \xo*\xt Jon 8:51\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba bar angamɨra ikia egha nɨghnɨzir gavgavim nan iti, me aremeghan kogham. Puvatɨ. Me angamɨra ikɨ mamaghɨra ikiam. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim akar kabar iti, o puvatɨ?” \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Matyu 16:16; Jon 4:42; 6:14; 6:69\xt*\x*Ezɨ Marta kamaghɨn Iesus mɨgei, “Are, Ekiam! Kɨ nɨghnɨzir gavgavim ikia fo, nɨ Godɨn Otarim. Nɨ gumazir kam God nguazimɨn nɨ amangasa mɨkeme, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim.” \s Iesus Lasarusɨn apangkuvigha azi \p \v 28 Marta kamaghɨn mɨkemegha, ghua uan afumim Marian dia. Egha nɨmɨra Marian kuarim gatɨgha kamaghɨn a mɨgei, “Tisa ize, egha nɨ bagha azai.” \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Jon 11:20\xt*\x*Ezɨ Maria kamaghɨn oregha, zuamɨra dɨkavigha Iesus bagha ghu. \v 30 (Iesus tɨghar nguibamɨn otivam. A danganir Marta faragha a batozɨ naghɨra iti.) \v 31 Ezɨ Judaba Marian apangkuvigha a ko dɨpenimɨn iti, egha an garima, a zuamɨra dɨkavigha azenan ghu. Ezɨ me an gɨn zui. Me ghaze, a ti aziasa mozimɨn zui. \p \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Jon 11:21\xt*\x*Ezɨ Maria ghua Iesus itir danganir kamɨn otogha Iesus bato. Egha a Iesusɨn suemningɨn boroghɨra tevimning apɨrigha, kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, nɨ ti kagh ikezɨ, nan dozim aremeghan koghai.” \p \v 33 Ezɨ Iesus Marian garima, an azi. Egha a Judan Marian gɨn izezibar garima, me uaghan azi. Ezɨ a bar men apangkuvigha uaghan aziasava ami. \v 34 Egha a kamaghɨn men azara, “Ia managh anefa?” \p Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, nɨ izɨ ganigh.” \p \v 35 \x - \xo 11:35 \xo*\xt Luk 19:41\xt*\x*Ezɨ Iesus azia teriba iri. \v 36 Ezɨ Judaba an ganigha kamaghɨn uariv gei, “Ia munagh gan. A gumazir kam bar a gifonge.” \p \v 37 \x - \xo 11:37 \xo*\xt Jon 9:6\xt*\x*Ezɨ marazi ghaze, “A gumazir damaziba okaviziba akɨrizɨma, me ua gari. Egha a gumazir kamɨn akurazɨ, an aremeghan koghai. A ti manmaghsua an akuraghan aghua?” \s Iesus Lasarus gamizɨma, a ua dɨkafi \p \v 38 \x - \xo 11:38 \xo*\xt Matyu 27:60\xt*\x*Ezɨ Iesus ua bar osemegha, ghua mozimɨn oto. Mozir kam a dagɨar mozim, me mɨghsɨamɨn an ingari. Ezɨ dagɨar ekiar mam an tiar akam avara. \v 39 Ezɨ Iesus ghaze, “Ia dagɨam puegh munagh amadagh.” \p Ezɨ gumazir aremezimɨn amizim Marta, a kamaghɨn Iesus mɨgei, “Ekiam, an kuam 4plan aruebar mozimɨn ike. An kuamɨn mughuriar kuram otivam.” \p \v 40 \x - \xo 11:40 \xo*\xt Jon 11:4; 11:23-26\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ faragha nɨ mɨkemegha gɨfa, nɨ nɨghnɨzir gavgavim ikɨva, egh nɨ Godɨn gavgavir ekiamɨn ganam.” \p \v 41 Egha me dagɨam puegha munagh amadazɨ, Iesus kogha overiamɨn gara kamaghɨn mɨgei, “Afeziam, nɨ na barasi, kamaghɨn amizɨ kɨ nɨ mɨnaba. \v 42 \x - \xo 11:42 \xo*\xt Jon 12:30\xt*\x*Kɨ fo, nɨ zurara na barasi. Ezɨ kɨ gumazir kagh tuivighav itibagh nɨghnɨgha, kamaghɨn ifonge, me kamaghɨn fogh suam, nɨ na amadazɨ kɨ ize. Kamaghɨn kɨ akar kam gami.” \p \v 43 Iesus mɨkemegha gɨvagha, a pamtem dɨa ghaze, “Lasarus, nɨ azenan izɨ.” \v 44 Ezɨ Lasarus ua dɨkavigha azenan ize. An sueba ko aghariba ko guam, me inimɨn da nomke. \p Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia inim adegh, egh aneteghtɨ, a daru.” \s Gumazir dapaniba Iesus mɨsueghtɨ // an aremeghasa akam mɨsoke \r (Matyu 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 \x - \xo 11:45 \xo*\xt Jon 4:48; 7:31\xt*\x*Ezɨ Judan gumazamizir iza Maria ko itiba, men avɨrim Iesus amizir bizir kamɨn ganigha kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim an iti. \v 46 \x - \xo 11:46 \xo*\xt Luk 16:31\xt*\x*Ezɨ men marazi Farisiba bagha ghuegha bizir Iesus amizir kamɨn gun me mɨgei. \p \v 47 Kamaghɨn amizɨ, ofa gamir gumazir ekiaba ko Farisiba, me Judan kotɨn aven itir gumaziba bar men diagha me akuvagha kamaghɨn me mɨgei, “E manmaghɨn damuam? Gumazir kam mirakelɨn avɨrim gami! \v 48 E aneteghtɨ an arazir kam damuvɨra ikɨtɨ, kamaghɨn gumazamiziba bar nɨghnɨzir gavgavim an ikiam. Eghtɨ Romɨn gumazir ekiaba izɨva en Godɨn Dɨpenim ko en adarazi saram asɨghasigham.” \p \v 49 Ezɨ men tongɨn gumazir mam, an ziam Kaiafas, an azenir kamɨn ofa gamir gumazibar dapanim. A kamaghɨn me mɨgei, “Ia fofoziba bar puvatɨ. \v 50 \x - \xo 11:50 \xo*\xt Jon 18:14\xt*\x*Ia ti arazitam gɨfozir puvatɨ, a ian akurvagham. Kamaghɨn a dera, gumazir vamɨra gumazamizibar danganim inigh egh aremegham. Puvatɨghtɨma, en adarazi bar ovegham.” \p \v 51 \x - \xo 11:51 \xo*\xt Jenesis 50:20\xt*\x*Kaiafas uabɨ uan nɨghnɨzimɨn akar kam mɨkemezir puvatɨ. A azenir kamɨn ofa gamir gumazibar dapanimɨn iti. Egha an arazir Godɨn akam inigha izimɨn mɨrara mɨgɨa ghaze, Iesus a Judabar akurvaghsɨ aremegham. \v 52 \x - \xo 11:52 \xo*\xt Aisaia 49:6; Jon 10:16; 17:21; Efesus 2:14-17; 1 Jon 2:2\xt*\x*Ezɨ Iesus Judabar akurvaghsɨvɨra aremeghan kogham. Puvatɨ. A Godɨn borir tintinibar itiba bagh aremegh me akuvaghtɨ me vamɨran otogham. \v 53 \x - \xo 11:53 \xo*\xt Jon 5:18\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn ikegha ghua, gumazir aruaba Iesus mɨsueghtɨma an aremeghasa tuaviba buria egha akabar kɨri. \p \v 54 \x - \xo 11:54 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 13:19; Jon 4:1-4; 7:1\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Iesus Judabar tongɨn uabɨ azenim gatɨgha aruir puvatɨ. Egha a nguibar kam ategha ghua, gumazamiziba puvatɨzir danganim boroghɨn itir nguibar mamɨn iti. Nguibar kam, an ziam Efraim. A uan suren gumaziba ko, me nguibar kamɨn iti. \p \v 55 \x - \xo 11:55 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 30:17; Jon 2:13; 5:1; 6:4; Aposel 21:26\xt*\x*Ezɨ God Israelia Gitazir Dughiamɨn isar ekiam roghɨra ize. Kamaghɨn tintinimɨn nguibabar gumazamiziba, Godɨn damazimɨn uari zuasa Jerusalemɨn ghue. \v 56 \x - \xo 11:56 \xo*\xt Jon 7:11\xt*\x*Egha me Iesus bagha ruiavɨra iti. Me Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven tuivighav ikia, egha me uarir tongɨn kamaghɨn uarir azangsɨsi, “Ia manmaghɨn nɨghnɨsi? A ti izɨ isar ekiamɨn dughiamɨn ganam, o puvatɨgham?” \v 57 Ezɨ gumazir aruaba ko Farisiba me gumazamizibav kemegha gɨfa, gumazitam danganir Iesus itim gɨfogh, egh me mɨkemegh. Eghtɨ me an suiragh kalabus darɨghasa. \c 12 \s Maria mughuriar aghuim zuir borem Iesusɨn dagarimning ginge \r (Matyu 26:6-13; Mak 14:3-9) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Jon 11:1; 11:43\xt*\x*Ezɨ 6plan dughiaba ikiavɨra itima, God Israelia Gitazir Dughiamɨn isar ekiam otivasa. Ezɨ dughiar kamɨn Iesus Betanin nguibamɨn ghu. Betani a Lasarusɨn nguibam, a gumazir Iesus mozimɨn a gamizɨma a ua dɨkavizim. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Luk 10:40\xt*\x*Ezɨ me nguibar kamɨn Iesusɨn ziam fasa dagheba isai. Ezɨ Marta dagheba tui. Ezɨ Lasarus, a gumazir Iesus ko dakozimɨn apiaghav ikia apibar mav. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Luk 7:37-38; 10:38-39; Jon 11:2\xt*\x*Ezɨ Maria, mughuriar aghuim zuir borer ivezim bar pɨn kozim inigha iza Iesusɨn dagarimning ginge, egha uan dapanir arɨzimɨn an dagarimning adɨsi. Ezɨ borer kamɨn mughuriar aghuim dɨpenim bar a koro. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Jon 18:3\xt*\x*Ezɨ an suren gumazir mam, Judas Iskariot, a gumazir gɨn Iesus isa apanibar agharim gatɨzim, a kamaghɨn mɨgei, \v 5 \x - \xo 12:5 \xo*\xt Matyu 19:21\xt*\x*“Manmaghsua kav borer kam 300 silvan dagɨaba bagh anemangan aghua, eghtɨ e an dagɨaba inighɨva gumazamizir onganarazibar anɨngam?” \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt Jon 13:29\xt*\x*Judas onganarazir gumazamizibagh nɨghnɨzir puvatɨ, egha a kamaghɨn mɨgei. Puvatɨ. An okɨmakɨar gumazim. Iesusɨn adarazir dagɨabar mɨtarim an gara iti, ezɨ a dughiar mabar da okei. \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Jon 19:40\xt*\x*Ezɨ Iesus akar kam baregha kamaghɨn me mɨgei, “Amizir kam atakigh! Eghtɨ bizir an amizir kamɨn nɨghnɨzim ikɨvɨra ikɨ mangɨ dughiar kɨ aremeghtɨ me na mozim datɨgham. \v 8 \x - \xo 12:8 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:11; Matyu 26:11; Mak 14:7\xt*\x*Gumazir onganaraziba ia ko ikɨvɨra ikiam. Ezɨ kɨ ia ko zurara ikɨvɨra ikian kogham.” \s Ofa gamir gumazir ekiaba Lasarus mɨsueghtɨ an aremeghasa, akam mɨsosi \p \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Jon 11:43-44\xt*\x*Ezɨ Judan avɨrir ekiam oregha me fo, Iesus Betanin nguibamɨn iti. Ezɨ me a bagha izi. Me Iesusɨn ganasavɨra izir puvatɨ. Me fo, Iesus faragha Lasarus mozimɨn a gamizɨma a ua dɨkafi. Ezɨ me uaghan Lasarusɨn ganasa. \v 10 Kamaghɨn amizɨ, ofa gamir gumazir ekiaba uaghan Lasarus mɨsueghtɨ an aremeghasa akam mɨsosi. \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Jon 11:45; 12:18\xt*\x*Me fo, Judan avɨriba Iesus Lasarus gamizir bizim gɨnɨghnɨsi, egha me ofa gamir gumazir ekiaba ategha akɨrim ragha me gasara, egha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, me uaghan Lasarus mɨsoghasava ami. \s Iesus atrivimɨn mɨn // Jerusalemɨn aven zui \r (Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40) \p \v 12 Ezɨ gumazamizir avɨriba God Israelia Gitazir Dughiamɨn isar ekiamɨn ganasa iza Jerusalemɨn iti. Boghɨnaronra Iesus Lasarusɨn dɨpenimɨn ame. Ezɨ datɨrɨghɨn gumazamiziba kamaghɨn oraki, Iesus roghɨra iza Jerusalemɨn otivasa. \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Onger Akaba 118:25-26; Matyu 27:42; Jon 1:49\xt*\x*Ezɨ me uan dafaribar okavir aghuabar suigha ghua tuavimɨn Iesus batogha me kamaghɨn dei: \b \q1 “Hosana! \q2 Ia Godɨn ziam fɨ! \q1 Gumazir Ekiamɨn ziam ko gavgavimɨn izim, \q2 God deragh a damu! \q3 A Israelian Atrivim!” \b \m \v 14 Ezɨ Iesus donkin mam inigha a gaperagha zui, mati Godɨn Akɨnafarim mɨkemezɨ moghɨn: \b \q1 \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Sekaraia 9:9\xt*\x*“Ia Saionɨn nguibar ekiamɨn itir gumazamiziba, ia atiatingan markɨ. \q2 Ia gan, ian atrivimra mara, ia bagha izi! \q3 A donkin nguzim gaperagha izi.” \b \p \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Luk 18:34; Jon 2:22; 7:39; 14:26\xt*\x*Dughiar kamɨn an suren gumaziba akar kabar mɨngaribagh fozir puvatɨ. Egha gɨn God ziar ekiam isa Iesus ganigha gɨvazɨma, me akar Godɨn Akɨnafarimɨn itim ginɨrɨgha me fo, a Iesusra mɨgei. Egha me ua bizir gumazamiziba Iesus gamizim gɨnɨghnɨsi. \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xo*\xt Jon 11:43-44\xt*\x*Lasarus aremegha mozimɨn itir dughiam, gumazamizir avɨrim Iesus ko ikia egha Iesusɨn garima, a Lasarus mozimɨn an diagha a gamizɨma a ua dɨkafi. Ezɨ datɨrɨghɨn gumazamizir kaba, Iesus amizir bizir kamɨn gun mɨgɨavɨra iti. \v 18 Ezɨ gumazamiziba orazi a mirakelɨn kam gamizɨ, me a bagha ghua tuavimɨn a bato. \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Jon 11:48\xt*\x*Ezɨ Farisiba ganigha, me uarir tongɨn kamaghɨn uariv gei, “Ia an gan! Bizir e damuamin kam, a datɨrɨghɨn otoghan kogham. Gumazamiziba bar an gɨn zui.” \s Grighɨn marazi Iesusɨn ganasa \p \v 20 Ezɨ dughiar kamɨn, gumazamiziba isar ekiamɨn Godɨn ziam fasa Jerusalemɨn ghuavanabo, ezɨ men tongɨn, Grighɨn marazi uaghan iti. \v 21 \x - \xo 12:21 \xo*\xt Luk 19:3; 23:8; Jon 1:44\xt*\x*Egha Grighɨn gumazir kaba Filip bagha ize. (Filip a Betsaidan nguibamɨn gumazim, a Galilin Distrighɨn iti.) Egha me kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ekiam, e Iesusɨn ganasa ifonge.” \v 22 Ezɨ Filip ghua Andru mɨkemegha aning uaghara ghua Iesus mɨgei. \p \v 23 \x - \xo 12:23 \xo*\xt Jon 13:31-32; 17:1\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn aningɨn akam ikaragha ghaze, “Dughiar Gumazamizibar Otarim ziar ekiam iniamim, an otogha gɨfa. \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt 1 Korin 15:36\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, witɨn ovɨzitam nguazim girɨgh egh aremeghan koghɨva, a uabɨra ikiam. An aremegh, uam aghungɨva witɨn ovɨzir avɨriba mɨsɨvam. \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Matyu 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33\xt*\x*Gumazamizir uabɨra uan ikɨrɨmɨrim gifongeziba, me aremegham. Ezɨ gumazamizir nguazir kamɨn ikia uabɨ uan ikɨrɨmɨrimɨn aghuaziba, me angamɨra itir ikɨrɨmɨrimɨn suiragh mangɨ zurara ikɨvɨra ikiam. \v 26 \x - \xo 12:26 \xo*\xt Jon 14:3; 17:24; 1 Tesalonika 4:17\xt*\x*Ezɨ gumazir nan ingangarim damuasa ifongeziba, me nan gɨn izɨ. Egh nguibar kɨ itim, nan ingangarir gumazamiziba uaghan na ko ikiam. Eghtɨ gumazamizir nan ingangarim gamiba, Afeziam ziar ekiam me danɨngam.” \s Iesus uan ovevem mɨgei \p \v 27 \x - \xo 12:27 \xo*\xt Onger Akaba 6:3; 42:5; Matyu 26:38; Luk 12:50; 22:53; Jon 18:37\xt*\x*Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Datɨrɨghɨn nan navim bar osemegha nɨghnɨzir avɨriba iti. Eghtɨ kɨ manmagh mɨkɨmam, ‘Afeziam, datɨrɨghɨn na bativamin bizir kam, nɨ a batokegh?’ Ezɨ puvatɨ. Kɨ kamaghɨn mɨkɨman kogham. Osɨmtɨzir dughiar kamɨn otivim a mar otiv. Bizir kam bagha kɨ ize. \v 28 \x - \xo 12:28 \xo*\xt Matyu 3:17\xt*\x*Afeziam nɨ uan ziam damutɨ, an ekefegh!” \p Iesus mɨkemegha gɨvazɨma, tiarir mam Godɨn Nguibamɨn izaghira ghaze, “Kɨ uan ziam gamizɨma an ekevegha gɨfa, eghtɨ kɨ ua kamaghɨn damuam.” \p \v 29 \x - \xo 12:29 \xo*\xt Aposel 23:9\xt*\x*Ezɨ gumazamizir roghɨra tughav itiba, me tiarir kam baraki, egha me kamaghɨn mɨgei, “Ararim dagara!” \p Ezɨ marazi ghaze, “Enselɨn mam a mɨgei!” \p \v 30 \x - \xo 12:30 \xo*\xt Jon 11:42\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn akam ikaragha ghaze, “Akar ia datɨrɨghɨn oraghazir kam, a nan akurvaghasa izezir puvatɨ. A ian akurvaghasa ize. \v 31 \x - \xo 12:31 \xo*\xt Matyu 12:29; Luk 10:18; Jon 9:39; 14:30; 16:11; Aposel 26:18; Efesus 2:2\xt*\x*Datɨrɨghɨn God nguazir kamɨn gumazamizibar araziba tuisɨgham. Egh nguazir kam gativazir gumazir dapanim Satan a batuegham. \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Jon 3:14; 8:28; Rom 5:18; Hibru 2:9\xt*\x*Datɨrɨghɨn kɨ nguazimɨn iti, ezɨ gɨn me ter ighuvimɨn na guragham, eghtɨ dughiar kamɨn kɨ gumazamiziba bar me damutɨ me na bagh izam.”\f + \fr 12:32 \fr*\ft Iesus ghaze, “Gumaziba na fegh ter ighuvimɨn na aguragham.” Tuavir kamra, God a feghtɨ an an Nguibamɨn mangɨ, egh bar pɨn ikiam. Nɨ Filipai 2:9-11ɨn gan.\ft*\f* \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt Jon 18:32\xt*\x*(Iesus mɨgɨrɨgɨar kam gamua a uan ovengamimɨn arazimɨn gun mɨgei.) \p \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Onger Akaba 89:4; 89:36; 110:4; Aisaia 9:7; 53:8; Esekiel 37:25; Daniel 2:44; 7:14; Maika 4:7\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E kamaghɨn Moses Osirizir Arazibar akam baraki, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim otogh, egh ikɨ mamaghɨra ikiam. Egha manmaghsua nɨ ghaze, ‘Me Gumazamizibar Otarim fegh ter ighuvimɨn aneguragham?’ Gumazamizibar Otarir kam, a bar tinara?” \p \v 35 \x - \xo 12:35 \xo*\xt Jeremaia 13:16; Jon 1:9; 7:33; 8:12; 11:10; Efesus 5:8; 1 Jon 2:10-11\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Dughiar ovezimɨn angazangarim ian tongɨn ikiam. Datɨrɨghɨn angazangarim ian ikiavɨra iti, ezɨ ia angazangarimɨn aven daru. Puvatɨghtɨ, mɨtatem ia avaragham. E fo, gumazim mɨtatemɨn arui, a fozir puvatɨ, a managh zui. \v 36 \x - \xo 12:36 \xo*\xt Efesus 5:8\xt*\x*Angazangarim datɨrɨghɨn ia ko ikiavɨra iti, eghtɨ ia nɨghnɨzir gavgavim angazangarimɨn ikɨ. Kamaghɨn ia angazangarimɨn gumazamizibar mɨn otivigham.” \s Judan gumazir avɨrim nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir puvatɨ \p Iesus gumazamiziba ko mɨkemegha gɨvagha, me ategha ghua men modo. \v 37 \x - \xo 12:37 \xo*\xt Jon 2:11\xt*\x*Me an garima a mirakelɨn avɨrim gami. Ezɨ me nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. \v 38 \x - \xo 12:38 \xo*\xt Aisaia 53:1; Rom 10:16\xt*\x*God kamaghsua, an akam inigha izir gumazim Aisaian akam guizbangɨra otogham. Aisaia kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Ekiam, tina en akam nɨghnɨzir gavgavim an iti? \q2 Terara, Ekiam, uan ingangarir gavgaviba isa men akazɨ, \q3 me dar gani?” \b \p \v 39 Me nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨzir bizimɨn mɨngarim, Aisaia uaghan akar igharazir mamɨn an osiri. A kamaghɨn mɨgei: \b \q1 \v 40 \x - \xo 12:40 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Matyu 13:15\xt*\x*“God kamaghsua, me bizitamɨn ganan koghɨva, \q2 egh me naviba akamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham. \q1 Egh me navibagh iragh ua na bagh izɨtɨ, \q2 kɨ me damightɨ me ua deraghan kogham. \q1 Kamaghɨn God men damazibagh amizɨ da okafi, \q2 ezɨ me gari puvatɨ. \q1 Egha men nɨghnɨzibagh amizɨ \q2 me ongani.” \b \p \v 41 \x - \xo 12:41 \xo*\xt Aisaia 6:1\xt*\x*Aisaia Iesusɨn angazangarim ko gavgavimɨn ganigha, kamaghɨn an an gurara mɨgei. \v 42 \x - \xo 12:42 \xo*\xt Jon 7:48; 9:22\xt*\x*Guizbangɨra, gumazir dapanir avɨrim uaghan nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti. Egha me Farisibar atiatigha, uan nɨghnɨzir gavgavimɨn gun mɨgeir puvatɨ. Me atiatigha ghaze, Farisiba men anogoreghtɨ me ua God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ikian kogham. \v 43 \x - \xo 12:43 \xo*\xt Jon 5:44\xt*\x*Gumazamiziba men ziaba fasa me bar ifonge, egha God men ziaba fasa me ifongezir puvatɨ. \s Akar Iesus mɨkemezim, a gumazamizibar araziba tuisɨgham \p \v 44 \x - \xo 12:44 \xo*\xt Matyu 10:40; Mak 9:37\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn diagha ghaze, “Gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itim, a nɨghnɨzir gavgavim narara itir puvatɨ. A nɨghnɨzir gavgavim Afeziar na amadazɨ kɨ izezim uaghan an iti. \v 45 \x - \xo 12:45 \xo*\xt Jon 14:9\xt*\x*Ezɨ gumazir nan garim, a uaghan Afeziar na amadazɨ kɨ izezimɨn gari. \v 46 \x - \xo 12:46 \xo*\xt Jon 3:19; 8:12; 9:5; 9:39; 12:35\xt*\x*Kɨ kamaghsua, gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itiba, me bar mɨtatemɨn ikian kogham. Bizir kam bagha kɨ angazangarimɨn mɨn nguazir kamɨn ize. \p \v 47 \x - \xo 12:47 \xo*\xt Jon 3:17; 5:45; 8:15; 8:26\xt*\x*“Gumazitam nan akam baregha nan gɨn zuir puvatɨ, kɨ jasɨn mɨn a tuisɨghan kogham. Kɨ nguazimɨn gumazamizibar jasɨn ikiasa izezir puvatɨ. Kɨ men akurvaghasa ize. \v 48 \x - \xo 12:48 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:19; Mak 16:16; Luk 10:16; Hibru 4:12\xt*\x*Ezɨ gumazim akɨrim na gasara egha nan akam inizir puvatɨ, a kot iti, eghtɨ jas a tuisɨgham. Akar kɨ mɨkemezim, a nguazim gɨvaghamin dughiamɨn an an araziba tuisɨgham. \v 49 \x - \xo 12:49 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:18; Jon 8:38; 14:10\xt*\x*Kɨ uabɨ uan nɨghnɨzimɨn mɨgeir puvatɨ. Afeziam na amadazɨ kɨ ize. A uabɨ akaba bar na mɨkeme, ezɨ kɨ dar gun mɨgei. \v 50 \x - \xo 12:50 \xo*\xt Jon 8:26-28\xt*\x*Ezɨ kɨ fo, Afeziamɨn akam gumazamizibar amutɨ, me zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Kamaghɨn amizɨ, akar kɨ mɨkemezir kaba bar, Afeziam na mɨkemezɨ moghɨn kɨ dar gun mɨgei.” \c 13 \ms Iesus kamaghɨn suren gumazibav gɨa ghaze, a me ategh ua Afeziam bagh mangam \mr (Sapta 13--17) \s Iesus uan suren gumazibar dagariba rue \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xo*\xt Matyu 26:2; Jon 7:30; 12:23; 15:13; 17:1; 17:11; Filipai 2:8; 1 Jon 3:16\xt*\x*Dughiar kam, God Israelia Gitazir Dughiam a gurumzaraghan otivam. Ezɨ Iesus fo, a mangamin dughiam otozɨ, a nguazir kam ategh uan Afeziam bagh mangasava ami. A uan gumazamizir nguazir kamɨn itiba a fomɨra bar me gifonge, egha me gifueghavɨra ikia ghua an areme. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Luk 22:3; Jon 13:27\xt*\x*Ezɨ guaratɨzir kamɨn me apa iti. Satan faragha nɨghnɨzir Iesus isɨ apanibar dafarim darɨghamim isa Judasɨn navim gatɨgha gɨfa. Judas, a Saimon Iskariotɨn otarim. \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt Matyu 28:18; Jon 3:35; 16:28; Aposel 2:36; 1 Korin 15:27; Hibru 2:8\xt*\x*Iesus kamaghɨn fo, Afeziam bizibar amuamin gavgavim bar a isa a ganɨngi. A uaghan kamaghɨn fo, God anemadazɨ a ize, egh a ua God bagh mangam. \v 4 \x - \xo 13:4 \xo*\xt Luk 22:27; Filipai 2:7-8\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Iesus dagher dakozim ategha dɨkavigha uan korotiar ruarim suegha, taulɨn mam inigha uan ivariam gike. \v 5 Egha dɨpam itarir mam gingegha maghɨra uan suren gumazibar dagariba ruegha, taulɨn uan ivariam amɨghɨrɨzimɨn men dagariba adɨsi. \v 6 \x - \xo 13:6 \xo*\xt Matyu 3:14\xt*\x*Egha a Saimon Pita bagha izezɨ Pita an azara, “Ekiam, nɨ ti nan dagariba ruam, o?” \p \v 7 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Bizir kɨ datɨrɨghɨn amim, nɨ a gɨfozir puvatɨ, nɨ gɨn a gɨfogham.” \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt 1 Korin 6:11; Efesus 5:26; Taitus 3:5; Hibru 10:22\xt*\x*Ezɨ Pita a mɨgɨa ghaze, “Nɨ nan dagariba ruan markɨ. Bar markɨ!” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ nɨn dagariba rueghan koghtɨ, nɨ na ko ikian kogham.” \p \v 9 Ezɨ Saimon Pita a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, mamaghɨn nɨ nan dagaribara ruan markɨ. Nɨ nan dagariba ko dafariba ko dapanim sara, bar da ruegh!” \p \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt Jon 6:64; 6:70-71; 15:3\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ruegha gɨvazim, zuegha gɨfa, a ua ruan markɨ. A pura dagaribara ruegh bar zuegham. Ezɨ ia bar moghɨra zuegha gɨvagha iti. Ezɨ ian gumazir vamɨra, a zuezir puvatɨ.” \v 11 (Iesus gumazir a isɨ apanibar dafaribar arɨghamim, an a gɨfogha gɨfa. Egha kamaghɨn mɨgei, “Ia bar moghɨra zuezɨ, ian vavɨra zuezir puvatɨ.”) \p \v 12 \x - \xo 13:12-15 \xo*\xt Luk 22:27\xt*\x*Iesus men dagariba ruegha gɨvagha, uan korotiar ruarim uam anerugha, ghua uan danganim gapera. Egha kamaghɨn men azai, “Kɨ ia bagha amizir bizir kamɨn mɨngarim, ia a gɨfoz, o? \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Matyu 23:8-10; Luk 6:46; 1 Korin 8:6; 12:3; Filipai 2:11\xt*\x*Ia ‘Tisa’ na garɨgha ‘Ekiam’ na garɨsi. Guizbangɨra, kɨ Tisa egha kɨ ian Ekiam. Egha bar deragha ia kamaghɨn mɨgei. \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Matyu 20:28; Luk 22:27; Rom 12:10; Galesia 6:1-2; 1 Pita 5:5\xt*\x*Kɨ, ian Ekiam ko ian Tisa, egha kɨ ian dagariba rues. Ezɨ ia uaghan uarira uarir dagariba ruegh. \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt Matyu 11:29; Filipai 2:5; Kolosi 3:13; 1 Pita 2:21; 1 Jon 2:6\xt*\x*Kɨ arazim ian aka, ezɨ ia uaghan arazir kɨ datɨrɨghɨn ia gamizir kamra damu. \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Matyu 10:24; Luk 6:40; Jon 15:20\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ingangarir gumazamizir kɨnitam uan ekiam gafirazir puvatɨ. Ezɨ akam inigha izir gumazim o amizim, a gumazir anemadazir a ghuzim gafirazir puvatɨ. \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Matyu 7:24; Jems 1:25\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn ia arazir kɨ amizir kamɨn mɨngarim gɨfogha gɨfa, kamaghɨn ia deraghvɨra an gɨn mangɨva, egh ia bar akuegham. \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Onger Akaba 41:9\xt*\x*“Kɨ bar ia mɨgeir puvatɨ. Kɨ gumazir kɨ ua bagha mɨsevezibagh fo. Egha kɨ kamaghɨn fo, akar Godɨn Akɨnafarimɨn itim, a guizbangɨram otivam. Akar kam kamakɨn ‘Gumazir na ko dagheba apim, nan apanimɨn oto.’ \v 19 \x - \xo 13:19 \xo*\xt Jon 14:29; 16:4\xt*\x*Bizir kam tɨghar otivam, ezɨ kɨ datɨrɨghɨn ia mɨkemegha gɨfa. Eghtɨ kamaghɨn a gɨn otoghamin dughiam, ia kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim ikɨ fogh, Kɨ Uabɨ Kɨ Kamaghɨn Iti.\f + \fr 13:19 \fr*\ft Nɨ akar Jon 8:24ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt Matyu 10:40; 25:40; Mak 9:37; Luk 9:48; 10:16\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, gumazir manam ingangarir gumazir kɨ amadazim inigha deravɨra a gami, gumazir kam na inigha deravɨra na gami. Gumazamizir na iniziba, me Godɨn na amadazɨ kɨ izezim ini.” \s Judas Iesus isɨ // apanibar dafaribar arɨgham \r (Matyu 26:20-25; Mak 14:17-21; Luk 22:21-23) \p \v 21 \x - \xo 13:21 \xo*\xt Matyu 26:21; Mak 14:18; Luk 22:21; Jon 12:27; Aposel 1:17; 1 Jon 2:19\xt*\x*Iesus bizir kabav kemegha gɨvagha, an navim bar a baseme. Egha a bighavɨra kamaghɨn mɨgei, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ian tav na isɨva gumazir nan apanim gamibar agharim darɨgham.” \p \v 22 A kamaghɨn mɨkemezɨ, an suren gumaziba vaghvagha uari uarir gari. Me fozir puvatɨ, Iesus tina mɨgei. \v 23 \x - \xo 13:23 \xo*\xt Jon 19:26; 20:2; 21:7; 21:20; 21:24\xt*\x*Egha suren gumazibar mav, gumazir Iesus bar ifongezim, a bar Iesusɨn boroghɨra iti. \v 24 Ezɨ Saimon Pita benim akuigha a mɨgei, “Nɨ an azaragh, a tina mɨgei?” \p \v 25 Ezɨ suren gumazir kam uan dapanim isa Iesusɨn afarɨzim boroghɨram atɨgha, kamaghɨn an azara, “Ekiam, nɨ tina mɨgei?” \p \v 26 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ dagher otevir kam inigh itarim darugh uam a inigh, egh gumazitam danɨngam. A gumazir kamra, kɨ a mɨgei.” Egha a dagher otevim isa itarim garugha uam a inigha Judas ganɨngi, a Saimon Iskariotɨn otarim. \v 27 \x - \xo 13:27 \xo*\xt Luk 22:3; Jon 6:70; 13:2\xt*\x*Ezɨ Judas dagher kam inigha gɨvazɨ, dughiar kamra Satan an navir averiamɨn aven ghua a gapasa. Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Bizir nɨ damuasa ifongezim, nɨ zuamɨra a damigh!” \v 28 Gumazir dakozimɨn apiaghav itiba, me bar akar Iesus Judas mɨkemezir kam baregha, me akamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ. \v 29 \x - \xo 13:29 \xo*\xt Jon 12:6\xt*\x*Judas dagɨabar mɨtarimɨn gari. Ezɨ marazi ghaze, Iesus ti isar ekiam bagha bizibagh ivezasa a mɨkeme, o a mangɨ biziba gumazir onganarazibar anɨngam. \v 30 Ezɨ Judas dagher otevir kam inigha gɨvagha, zuamɨra azenan ghu. Ezɨ amɨnim bar pɨri. \s Iesus Akar Gavgavir Igiam suren gumazibagh anɨdi \p \v 31 \x - \xo 13:31 \xo*\xt Jon 12:23; 14:13; 1 Pita 4:11\xt*\x*Judas azenan ghugha gɨvazɨma, ezɨ Iesus kamaghɨn mɨgei, “Datɨrɨghɨn Gumazamizibar Otarimɨn ziar ekiam azenan oto. God uan Otarim isa gumazamizibar akazɨ Otarim me damutɨ me fogham, God ziar bar ekiam iti. \v 32 \x - \xo 13:32 \xo*\xt Jon 17:5\xt*\x*God uan ziar ekiam pɨrafɨ, uan Otarim isɨ gumazamizibar akaghtɨ me fogham, Gumazamizibar Otarim ziar ekiam iti. Egh God zuamɨra a pɨrafagh ziar ekiam a danɨngam. \v 33 \x - \xo 13:33 \xo*\xt Jon 7:34\xt*\x*Nan boriba, dughiar otevimra kɨ ia ko ikiam. Eghtɨ ia na buriam. Kɨ Judabav kemezɨ moghɨn, akar kamra kɨ ua ia mɨgei, ia danganir kɨ mangamim, ia an mangan kogham. \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Jon 15:12; 15:17; 1 Pita 1:22; 1 Jon 2:7-8; 3:23; 4:21; 2 Jon 1:5\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ Akar Gavgavir Igiam ia ganɨdi, a kamakɨn, ia uari uarigh ifongegh. Kɨ bar ia gifonge, ezɨ kamaghɨra ia uari uarigh ifongegh. \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt 1 Jon 2:5; 4:20\xt*\x*Ia uari uarigh ifongeghtɨ, gumazamiziba bar arazir kamɨn ganigh fogh suam, ia nan suren gumaziba.” \s Iesus ghaze, Pita akɨrim ragh // a gasaragham \r (Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34) \p \v 36 \x - \xo 13:36 \xo*\xt Jon 7:34; 21:18-19; 2 Pita 1:14\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita kamaghɨn Iesusɨn azara, “Ekiam, nɨ managh mangam?” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nguibar kɨ mangamim, nɨ datɨrɨghɨn nan gɨn an mangɨghan kogham. Nɨ gɨn nan gɨn izam.” \p \v 37 \x - \xo 13:37 \xo*\xt Matyu 26:33-35; Mak 14:29-31; Luk 22:33-34\xt*\x*Ezɨ Pita an azara, “Ekiam, manmagh amizɨma kɨ datɨrɨghɨn nɨn gɨn mangɨghan kogham? Kɨ nɨ bagh aremeghasa ifonge.” \p \v 38 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ ghaze, nɨ ti na bagh aremegham? Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, tuarim tɨghar akam, eghtɨ nɨ dughiar pumuning ko mɨkezimɨn kamaghɨn mɨkɨm suam, nɨ na gɨfozir puvatɨ.” \c 14 \s Iesus, an Afeziam bagha zuir tuavim \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Jon 14:27; 16:33\xt*\x*Ezɨ Iesus ua kamaghɨn uan suren gumazibav gei, “Ia nɨghnɨzir avɨribar amuva osɨman markɨ. Ia nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ, egh uaghan nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ. \v 2 \x - \xo 14:2 \xo*\xt Jon 13:33; 13:36\xt*\x*Nan Afeziamɨn dɨpenimɨn danganir avɨriba iti, ezɨ kɨ mangɨva ia bagh danganibar kɨram. Bizir kam guizbangɨra puvatɨzɨ, kɨ ia mɨkemeghan koghai. \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Jon 12:26; 17:24; Aposel 1:11; 1 Tesalonika 4:17\xt*\x*Kɨ mangɨ ia bagh danganim akɨrigh, ua izɨ ia inigh mangɨtɨ ia na ko ikiam. Egh nguibar kɨ ikiamim, ia uaghan na ko an ikiam. \v 4 Ezɨ nguibar kɨ zuim, ia an tuavim gɨfogha gɨfa.” \p \v 5 Ezɨ Tomas a mɨgɨa ghaze, “Ekiam, e fozir pu, nɨ managh zui, kamaghɨn e manmaghɨn tuavir nɨ zuim gɨfogham?” \p \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt Jon 1:4; 1:17; 8:19; 8:32; 10:9; 11:25; Rom 5:1-2; Hibru 9:8; 10:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ uabɨ kɨ tuavim, egha kɨ guizɨn akamɨn mɨngarim, egha kɨ ikɨrɨmɨrir aghuimɨn mɨngarim. Ezɨ gumazitam tuavir igharazimɨn Afeziam bagh mangɨghan kogham. Puvatɨ. Kɨrara kɨ Afeziam bagha zuir tuavim. \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt Jon 8:19\xt*\x*Eghtɨ ia na gɨfoghɨva, egh uaghan nan Afeziam gɨfogham. Ezɨ datɨrɨghɨn ikegha zui, ia nan Afeziam gɨfofogha, an gari.” \p \v 8 Ezɨ Filip ghaze, “Ekiam, nɨ Afeziam en akagh, eghtɨ e uan damazibar an ganigh, ua nɨn azangan kogham.” \p \v 9 \x - \xo 14:9 \xo*\xt Jon 12:45; Kolosi 1:15; Hibru 1:3\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Filip, dughiar ruarimɨn kɨ ia ko iti, ezɨ ia ti na gɨfozir puvatɨ? Gumazim nan gari, an Afeziamɨn gari. Ezɨ manmaghsua nɨ ghaze, ‘Nɨ Afeziam en akagh?’ \v 10 \x - \xo 14:10 \xo*\xt Jon 7:16; 8:28; 10:38; 12:49; 14:24; 17:21-23\xt*\x*Filip, nɨ ti kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim itir puvatɨ, kɨ Afeziamɨn aven itima, Afeziam nan aven iti? Akar kɨ ia mɨgeiba, kɨ uan nɨghnɨzimɨn dav geir puvatɨ. Afeziar nan aven itim, a uabɨ uan ingangarim gami. \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Jon 5:36; 10:38; 14:20\xt*\x*Ia nɨghnɨzir gavgavim akar kamɨn ikɨ, kɨ Afeziamɨn aven iti, ezɨ Afeziam nan aven iti. Puvatɨghtɨ, ia nan ingangarir kɨ amibagh nɨghnɨghtɨ, ingangarir kaba ian nɨghnɨzir gavgavibar amutɨ da gavgavigham. \v 12 \x - \xo 14:12 \xo*\xt Matyu 21:21; Mak 16:16-20; Luk 10:17\xt*\x*Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, gumazir nɨghnɨzir gavgavim nan itim, a uaghan kɨ amir ingangarir kabar amuam. Kɨ uan Afeziam bagh mangam, kamaghɨn amizɨ, ingangarir ekiar gumazir kam damuamiba, da ingangarir kɨ amibagh afiragham. \v 13 \x - \xo 14:13 \xo*\xt Matyu 7:7; Luk 11:9; Jon 15:7; 15:16; Jems 1:5; 1 Jon 3:22\xt*\x*Kɨ kamaghsua, Afeziam ziar ekiam uan Otarimɨn ingangarimɨn a iniam. Kamaghɨn, ia nan ziamɨn biziba bagh azangsɨghtɨ, kɨ dar amuam. \v 14 Ia nan ziamɨn bizitam bagh nan azaraghtɨ, kɨ a damuam.” \s Iesus ghaze, a Godɨn Duam amadaghtɨ a izam \p \v 15 \x - \xo 14:15 \xo*\xt Jon 14:21-23; 15:10; 15:14; 1 Jon 5:3\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Ia bar na gifueghɨva, egh ia deravɨra nan akaba baragh dar gɨn mangam. \v 16 \x - \xo 14:16 \xo*\xt Jon 14:26; 15:26; 16:7; Rom 8:15; 8:26\xt*\x*Eghtɨ kɨ Afeziamɨn azangsɨghtɨ, a gavgavim ia danɨngamin Akurvazir mam ia bagh anemangam. Eghtɨ a ia ko ikɨ mamaghɨra ikiam. \v 17 \x - \xo 14:17 \xo*\xt Matyu 10:20; Jon 16:13; Rom 8:26; 1 Korin 2:14; 1 Jon 2:27; 4:6\xt*\x*Ezɨ Akurvazir kam a Godɨn Duam, a guizɨn akabav geir Duam. Ezɨ nguazir kamɨn gumazamiziba me an ganighan koghɨva, egh a gɨfoghan kogham, kamaghɨn me a inighan kogham. Ezɨ iarara, a ia ko iti, egh a ian navir averiabar aven ikiam. Kamaghɨn ia a gɨfo. \p \v 18 \x - \xo 14:18 \xo*\xt Matyu 28:20; Jon 14:3; 14:28\xt*\x*“Kɨ ia ateghtɨ, ia mati borir ameboghfeziaba puvatɨzibar mɨn uarira ikian kogham. Puvatɨ. Kɨ ua ia bagh izam. \v 19 \x - \xo 14:19 \xo*\xt Jon 16:16; 1 Korin 15:20\xt*\x*Dughiar ovezimɨn nguazimɨn gumazamiziba ua nan ganan kogham. Eghtɨ ia nan ganam. Kɨ angamɨra iti, eghtɨ kamaghɨn ia uaghan angamɨra ikiam. \v 20 \x - \xo 14:20 \xo*\xt Jon 10:38; 14:10; 17:21-26\xt*\x*Dughiar kamɨn ia kamaghɨn fogham, kɨ uan Afeziamɨn aven iti moghɨn, ia nan aven iti, ezɨ kɨ ian aven iti. \v 21 \x - \xo 14:21 \xo*\xt Jon 14:15; 14:23; 15:10; 16:27; 1 Jon 2:5; 5:3\xt*\x*Ezɨ tina nan Akar Gavgaviba baragha dar gɨn zui, gumazir kam a bar na gifonge. Egha gumazir na gifongezim, nan Afeziam a gifuegham. Eghtɨ kɨ uaghan a gifuegham, egh kɨ uabɨ isɨva an akagham.” \p \v 22 \x - \xo 14:22 \xo*\xt Aposel 10:41-42\xt*\x*Iesus kamaghɨn mɨkemezɨ, Judasɨn igharazim (a Judas Iskariot puvatɨ) a kamaghɨn Iesusɨn azara, “Ekiam, manmagh su nɨ uabɨ isɨva en akaghasa, egha nɨ uabɨ isɨva nguazimɨn gumazamizibar akaghan aghua?” \p \v 23 \x - \xo 14:23 \xo*\xt Matyu 18:20; Jon 14:15; 2 Korin 6:16; Efesus 3:17; 1 Jon 2:24; Akar Mogomem 3:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Gumazitam na gifueghɨva, deraghvɨra nan akamɨn gɨn mangam. Eghtɨ nan Afeziam bar gumazir kam gifuegham. Eghtɨ ga izɨva a ko ikɨ mamaghɨra ikiam. \v 24 \x - \xo 14:24 \xo*\xt Jon 5:19; 5:38; 7:16; 12:49\xt*\x*Gumazir na gifongezir puvatɨzim, a deravɨra nan akabar gɨn zuir puvatɨ. Ezɨ akar ia oraghizir kam, kar nan akam puvatɨ. Kar Afeziar na amadazimɨn akam. \p \v 25 “Dughiar kɨ ia ko ikiavɨra itim, kɨ bizir kabar gun ia mɨkeme. \v 26 \x - \xo 14:26 \xo*\xt Luk 24:49; Jon 14:16; 15:26; 16:13; 1 Jon 2:20; 2:27\xt*\x*Ezɨ Gavgavim ia Danɨngamin Akurvazir Gumazim, a Godɨn Duam. Ezɨ nan ziamɨn, Afeziam anemadaghtɨ a izam. A biziba bar ian sure damuam. Eghtɨ akar kɨ ia mɨkemeziba, a ian sure damutɨ ia uam a dagh nɨghnɨgham. \p \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Jon 14:1; 16:33; Filipai 4:7; Kolosi 3:15\xt*\x*“Kɨ ia ataghɨraghasa, egha kɨ navir amɨrizim ia ganɨdi. Ezɨ nan navir amɨrizir kɨ ia ganɨdim, a nguazimɨn gumazamiziba anɨdi moghɨn puvatɨ. Kamaghɨn amizɨma, ia nɨghnɨzir avɨribar amuva egh osɨman markɨ, egh atiatingan markɨ. \v 28 \x - \xo 14:28 \xo*\xt Luk 24:51; Jon 14:3; 14:12; 14:18; 16:28; 20:17; Filipai 2:6\xt*\x*Ezɨ ia akar kɨ ia ganɨngizir kam baregha gɨfa, ‘Kɨ ia ategha zui, egh kɨ ua ia bagh izam.’ Egh ia bar na gifueghtɨ, akar kam ia damutɨ ia bar akuegham. Afeziamɨn gavgavim bar ekevegha nan gavgavim gafira, kamaghɨn, kɨ uan Afeziam bagha zui. \v 29 \x - \xo 14:29 \xo*\xt Jon 13:19; 16:4\xt*\x*Kɨ kamaghsua, bizir kam gɨn otoghtɨ, ia an ganigh nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ. Kamaghɨn kɨ datɨrɨghɨn bizir kam tɨghar otivamin dughiamɨn, kɨ an gun ia mɨgei. \p \v 30 \x - \xo 14:30 \xo*\xt Jon 12:31; 16:11; Efesus 2:2\xt*\x*“Nguazir kam gativazir gumazir dapanim, a na gativamin gavgaviba puvatɨ. Egha a datɨrɨghɨn izi. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ua mɨgɨrɨgɨar avɨriba ia mɨkɨman kogham. \v 31 \x - \xo 14:31 \xo*\xt Matyu 26:46; Jon 10:18; 12:49; Filipai 2:8; Hibru 5:8\xt*\x*Kɨ kamaghsua, nguazimɨn gumazamiziba kamaghɨn fogh, kɨ bar Afeziam gifonge, ezɨ bizir Afeziam na mɨkemezibara kɨ dagh ami. Ia dɨkavigh danganir kam ategh, e mangam.” \c 15 \s Iesus a guizbangɨra wainɨn ikarɨzimɨn mɨn iti \p \v 1 Ezɨ Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uabɨ kɨ guizbangɨra wainɨn ikarɨzimɨn mɨn iti. Ezɨ nan Afeziam a wainɨn azenimɨn ghuavim. \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Matyu 3:10; 15:13\xt*\x*Ezɨ nan agharir ber puvatɨziba, Afeziam vaghavagha dar ghora da makuri. Egha agharir ovɨziba itiba, Afeziam vaghavagha a dar ghora da otefi. A ghaze, da zuegh ikɨ, egh gɨn bɨva ovɨzir avɨriba ikiam, kamaghɨn an adar ghori. \v 3 \x - \xo 15:3 \xo*\xt Jon 13:10; 17:17; Efesus 5:26; 1 Pita 1:22\xt*\x*Ia zuegha gɨfa. Akar kam kɨ ia ganɨdi, a ia gamima ia zue. \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Jon 6:56; Kolosi 1:23; 1 Jon 2:6\xt*\x*Ia nan porogh, eghtɨ kɨ ian porogham. Ezɨ wainɨn ikarɨzimɨn agharim, a ikarɨzimɨn poroghan koghɨva, egh a ban kogham. Kamaghɨra, ia nan poroghan kogh, ia uaghan ban kogham. \p \v 5 \x - \xo 15:5 \xo*\xt Hosea 14:8; Jon 15:16; 2 Korin 3:5; Filipai 1:11; 4:13\xt*\x*“Kɨ uabɨ kɨ wainɨn ikarɨzim, ezɨ ia wainɨn aghariba. Ezɨ gumazim nan porozɨ ezɨ kɨ an poro, a zurara bava ovɨzir avɨriba iti. Ezɨ ia na ategh, ia bizitam damighan kogham. \v 6 \x - \xo 15:6 \xo*\xt Matyu 3:10; 7:19; 13:42\xt*\x*Eghtɨ gumazitam nan poroghan kogh, egh a mati wainɨn ikarɨzimɨn agharim me a makunizɨ a mɨsɨngi. Egha me agharir kaba akuva da isava avim mɨkɨra egha dagh aboi. \p \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Matyu 7:7; Jon 14:13-14; 15:16; 16:23\xt*\x*“Ia nan porogh ikɨtɨ, nan akam ian aven ikiam, eghtɨ ia uan ifongiamɨn bizitam bagh azangam, eghtɨ biziba ia mɨkemezɨ moghɨn otivam. \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Matyu 5:16; Jon 8:31; Filipai 1:11\xt*\x*Egh ia bɨva ovɨzir avɨriba ikɨ, egh kamaghɨn ia nan suren gumazibar mɨn ikiam. Eghtɨ tuavir kamɨn nan Afeziam ziar ekiam iniam. \p \v 9 “Afeziam bar na gifonge, ezɨ arazir kamra kɨ ia gifonge. Egh ia nan poroghtɨ kɨ ia gifuegh mamaghɨra ikiam. \v 10 \x - \xo 15:10 \xo*\xt Jon 14:15; 14:21-23; 1 Jon 2:5\xt*\x*Kɨ uan Afeziamɨn Akar Gavgavibar gɨn zui, egha an porozɨ a na gifongezɨ moghɨn, ia uaghan nan Akar Gavgavibar gɨn mangɨva nan poroghtɨ, kɨ ia gifuegh mamaghɨra ikiam. \p \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Jon 16:24; 17:13; 1 Jon 1:4\xt*\x*“Nan navir agorogem ian ikiasa kɨ ifonge. Ezɨ agoroger kam bar ian navir averiabagh izɨvagham. Kamaghɨn amizɨ, kɨ akar kabar ia mɨkeme. \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Jon 13:34; 15:17; 1 Tesalonika 4:9; 1 Pita 4:8; 1 Jon 3:11; 3:23; 4:21; 2 Jon 1:5\xt*\x*Kɨ ia mɨkemezir Akar Gavgavimra kara: kɨ bar ia gifongezɨ moghɨn, arazir kamra ia uari uarigh ifongegh. \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Jon 10:11; Rom 5:7-8; Efesus 5:2; 1 Jon 3:16\xt*\x*Gumazitam uan namakar aghuim gifuegh a bagh aremegham, ezɨ an arazir uarira uari ifongezim, a gumazamizir igharazibagh ifongezir araziba bar dagh afira. \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt Matyu 12:50; Jon 14:15; 14:23\xt*\x*Ezɨ kɨ ia mɨkemezɨ moghɨn ia ami, egha ia nan namakar aghuibar iti. \v 15 \x - \xo 15:15 \xo*\xt Jon 17:26; Aposel 20:27\xt*\x*E fo, ingangarir gumazim bizir an gumazir ekiam amiba, an adagh fozir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ua ‘ingangarir gumaziba’ ia dɨborir puvatɨ. Akaba bar kɨ uan Afeziam da, da baregha kɨ ia mɨkemegha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ ‘namakar aghuiba’ ia garɨsi. \p \v 16 \x - \xo 15:16 \xo*\xt Matyu 28:19; Mak 16:15; Jon 6:70; 14:13; 1 Jon 4:10; 4:19\xt*\x*“Ia uari ko ikiasa na mɨsevezir pu. Puvatɨ. Ia nan adarazir ikiasa kɨ ia mɨsefe. Egha kɨ ingangarim ia ganɨdi, ia mangɨ bɨva dagher avɨriba ikɨ, eghtɨ ian dagheba ikɨvɨra ikiam. Kamaghɨn ia bizitam uari danɨngɨsɨ nan ziamɨn Afeziamɨn azaraghtɨ, a ia danɨngam. \v 17 \x - \xo 15:17 \xo*\xt Jon 13:34\xt*\x*Kar nan Akar Gavgavim, kɨ ia ganɨdi: Ia uari uarigh ifongegh.” \s Nguazimɨn gumazamiziba suren gumazibar apanim damuam \p \v 18 \x - \xo 15:18 \xo*\xt Matyu 10:22; 1 Jon 3:1; 3:13\xt*\x*Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Nguazimɨn gumazamiziba ian apanim damutɨ, ia okɨnɨghnɨghan markɨ, me faragha uaghan nan apanimɨn ike. \v 19 \x - \xo 15:19 \xo*\xt Jon 17:14; 1 Jon 4:5\xt*\x*Ia nguazir kamɨn gumazamizibar mɨn ikɨtɨ, nguazimɨn gumazamiziba uan adarazigh ifongezɨ moghɨn, ia gifongegham. Ezɨ ia nguazir kamɨn gumazamiziba puvatɨ. Kɨ ia mɨsevegha gɨfa, ezɨ ia nguazir kamɨn araziba ataki. Kamaghɨn amizɨ, nguazimɨn gumazamiziba ian aghuagha ian apanim gami. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Esekiel 3:7; Matyu 10:24; Luk 6:40; Jon 13:16\xt*\x*Ia akar kɨ ia mɨkemeziba deraghvɨra da gɨnɨghnɨgh, ingangarir gumaziba uan gumazir ekiam gafirazir puvatɨ. Kamaghɨra me paza na gamizɨ moghɨn, me uaghan pazɨ ia damuam. Egh me ti nan akam bareghai, me uaghan ian akam baragham. \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Matyu 5:11; 10:22; 24:9; Mak 13:13; Jon 16:3\xt*\x*Egha me Afeziam gɨfozir puvatɨ, a na amadazɨ kɨ izes. Ezɨ ia nan adarasi, kamaghɨn, me arazir kurar kaba bar dar ia damuam. \v 22 \x - \xo 15:22 \xo*\xt Jon 9:41; Rom 1:20; Jems 4:17\xt*\x*Ezɨ kɨ ti izeghan kogha akam me ganɨngizir puvatɨzɨ, ezɨ ia arazir kurabar osɨmtɨziba puvatɨghai. Ezɨ datɨrɨghɨn me uan arazir kurabar mongan tuaviba puvatɨ. \v 23 \x - \xo 15:23 \xo*\xt Luk 10:16; 1 Jon 2:23\xt*\x*Gumazir nan aghuagha nan apanim gamim, a uaghan nan Afeziamɨn aghuagha an apanim gami. \v 24 \x - \xo 15:24 \xo*\xt Jon 3:2; 7:31; 9:32; 9:41; 14:11\xt*\x*Kɨ men tongɨn ikia mirakelbagh ami, da gumazir igharazitam faragha amizir puvatɨzir ingangariba. Ezɨ kɨ men tongɨn mirakelɨn kabagh amizir puvatɨzɨ, me arazir kurabar osɨmtɨziba puvatɨghai. Ezɨ datɨrɨghɨn me mirakelɨn kɨ amizibar ganigha gɨfa, egha me na ko Afeziam sara, gan aghuagha gan apanim gami. \v 25 \x - \xo 15:25 \xo*\xt Onger Akaba 35:19; 69:4\xt*\x*Osizirir mam, Judan Arazibar aven iti, a kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazamiziba pura nan apanim gami.’ Ezɨ akar kam guizbangɨra otivasa, kamaghɨn me nan apanim gami. \p \v 26 \x - \xo 15:26 \xo*\xt Luk 24:49; Jon 14:26; 16:7; 16:13; Aposel 2:33; 1 Jon 5:6\xt*\x*“Godɨn Duar Gavgavim ia Danɨngamim, an Afeziam ko iti. A guizbangɨra mɨgeir Duam, an Afeziam ko ikegh izam. A izɨva deravɨra nan araziba ko ingangaribar gun mɨkɨmam. \v 27 \x - \xo 15:27 \xo*\xt Luk 1:2; 24:48; Aposel 1:8; 1:21-22; 1 Pita 5:1; 2 Pita 1:16\xt*\x*Kɨ faragh ingangarim gamima, ia na ko ikia iza datɨrɨghɨn. Kamaghɨn, ia uaghan nan gun mɨkɨmam. \c 16 \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xo*\xt Matyu 11:6; 24:10; 26:31\xt*\x*“Ezɨ kɨ kamaghsua, ia uan nɨghnɨzir gavgavim ataghɨraghan markɨ, kamaghɨn amizɨ, kɨ bizir kamɨn ia mɨkeme. \v 2 \x - \xo 16:2 \xo*\xt Matyu 24:9; Luk 6:22; Jon 9:22; Aposel 8:1; 26:9-11\xt*\x*Me ian anogoreghtɨ ia ua God ko mɨgeir dɨpenibar aven ikian kogham. Eghtɨ gɨn dughiam izɨtɨ, gumaziba ia mɨsoghtɨ ia arɨmɨghiram, egh me suam, me Godɨn ingangarir aghuim gami. \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Jon 15:21; Rom 10:2; 1 Korin 2:8; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Me Afeziam gɨfozir puvatɨgha, uaghan na gɨfozir puvatɨ. Kamaghɨn me arazir kabar amuam. \v 4 \x - \xo 16:4 \xo*\xt Jon 13:19; 14:29\xt*\x*Kɨ kamaghsua, gumaziba gɨn arazir kabar ia damutɨ, eghtɨ ia akar kɨ ia mɨkemezir kam gɨnɨghnɨgham. Kamaghɨn amizɨ, bizir otivamin kaba, kɨ datɨrɨghɨn dar gun ia mɨkemegha gɨfa.” \s Iesus Godɨn Duamɨn ingangarim mɨgei \p Egha Iesus kamaghɨn mɨgei, “Kɨ faragha uabɨ ia ko iti, kamaghɨn kɨ bizir kabar gun ia mɨkemezir puvatɨ. \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt Jon 7:33; 13:3; 13:36; 14:28; 16:10; 16:16\xt*\x*Egha datɨrɨghɨn Afeziar na amadazɨ kɨ izezim, kɨ a bagha zui. Ezɨ ian tav nan azarazir puvatɨ, ‘Nɨ managh zui?’ \v 6 \x - \xo 16:6 \xo*\xt Jon 14:1; 16:22\xt*\x*Kɨ akar kamɨn ia mɨkemezɨ, ian naviba datɨrɨghɨn bar oseme. \v 7 \x - \xo 16:7 \xo*\xt Jon 14:16; 14:26; 15:26; Aposel 2:33; Efesus 4:8\xt*\x*Ezɨ kɨ guizbangɨra ia mɨgei, kɨ ian akurvaghasa ia ategha zui. Kɨ fo, kɨ mangɨghan koghtɨ, Godɨn Duar Gavgavim ia Danɨngamim, a ia bagh izeghan kogham. Kɨ mangɨgh ia bagh anemangam. \v 8 Eghtɨ a izɨva nguazir kamɨn gumazamizibar amutɨ me arazir kuramɨn mɨngarim ko arazir aghuimɨn mɨngarim ko Godɨn kotiamɨn mɨngarim gɨfogham. \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Jon 3:18; 15:22; Aposel 2:22-37\xt*\x*Arazir kuramɨn mɨngarim, a kamakɨn, me nɨghnɨzir gavgavim nan itir puvatɨ. \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt Jon 3:14; Aposel 2:32; 5:31; Rom 4:25\xt*\x*Arazir aghuimɨn mɨngarim, a kamakɨn, kɨ Afeziam bagh mangɨghtɨ, ia ua nan ganighan kogham.\f + \fr 16:10 \fr*\ft Nguazir kamɨn gumazamiziba Iesus isa kot gatɨgha ghaze, an arazir kuram gami, egh an ovengam. Ezɨ God Iesus gamizɨ a ua dɨkavizɨ anenigha ghuzɨ, an a ko iti. Arazir kamra, God gumazamizibar akagha ghaze, Iesus arazir aghuimram ami.\ft*\f* \v 11 \x - \xo 16:11 \xo*\xt Jon 12:31; Aposel 26:18; Efesus 2:2; Kolosi 2:15; Hibru 2:14\xt*\x*Godɨn kotiamɨn mɨngarim, a kamakɨn, nguazir kam gativazir gumazir dapanim, God kotiamɨn aven a tuisigha gɨvagha ghaze, a ivezir kuram inigh aremegham. \p \v 12 \x - \xo 16:12 \xo*\xt Mak 4:33; 1 Korin 3:1-2; Hibru 5:12\xt*\x*“Kɨ ia mɨkɨmamin akar avɨriba iti, ezɨ datɨrɨghɨn ian nɨghnɨziba bar izɨfa, eghtɨ ia bar da bareghan kogham. \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt Jon 14:17; 14:26; 15:26; 1 Jon 2:20; 2:27\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam, a guizɨn akam mɨgeir Duam, a izɨva, ian nɨghnɨzibar amutɨ ia guizɨn akaba bar dagh fogham. A uabɨ uan nɨghnɨzimɨn akatam mɨkemeghan kogham. Puvatɨ. Akar an oraghizim, akar kamra an an gun mɨkɨmam. Egh a bizir gɨn otivamibar gun ia mɨkɨmam. \v 14 A nan akam inighɨva an gun ia mɨkɨmam. Egh arazir kamɨn a nan ziar ekiam ko nan gavgavim, ian akagham. \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Matyu 11:27; Jon 3:35; 17:10\xt*\x*Afeziamɨn biziba da bar nan biziba. Kamaghɨn amizɨ, kɨ kamaghɨn ia mɨkeme, an Duam nan akam inighɨva an gun ia mɨkɨmam.” \s Bar akongezir arazim, a navir osɨmtɨzimɨn danganim inigham \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Jon 7:33; 14:19; 16:10\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Dughiar bar ovezimɨn ia ua nan ganighan kogham. Egh dughiar bar otevimɨn gɨn ia ua nan ganam.” \v 17 Ezɨ suren gumazir maba uarira uarir tongɨn uariv gei, “Akar a mɨgeir kamɨn mɨngarim manmaghɨn ghu? A ghaze, ‘Dughiar bar ovezimɨn ia nan ganighan kogham. Egha uaghan ghaze, dughiar otevimɨn gɨn ia ua nan ganam.’ Egha uaghan ghaze, ‘Bizir kamɨn mɨngarim, a kamakɨn, kɨ Afeziam bagha zui.’ ” \p \v 18 Egha me mɨgɨa ghuavɨra iti, “Dughiar ovezir a mɨkemezir kam, a bizir tizim? E akar a mɨkemezir kamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ.” \p \v 19 Ezɨ Iesus fo, me an azangsɨghasa, ezɨ a me mɨgɨa ghaze, “Ia ti tintinibar akar kɨ mɨkemezir kamɨn mɨngarim bagha azangsɨsi? Kɨ kamaghɨn mɨgei, ‘Dughiar ovezimɨn ia nan ganighan kogham. Egh gɨn dughiar otevimɨn ia uan nan ganam.’ Ia ti bizir kam bagha azai, o? \v 20 Kɨ bar guizbangɨra ia mɨgei, ia puvɨram aziva arangam. Eghtɨ nguazimɨn gumazamiziba bar akuegham. Ian naviba osemegham. Eghtɨ ian navir osɨmtɨzir kam raghɨrɨghtɨ, navir agorogem otogham. \v 21 \x - \xo 16:21 \xo*\xt Aisaia 26:17\xt*\x*Amizim borim batasava amuava, a fo, a mɨzazim iniamin dughiam otogha gɨfa. Kamaghɨn an oseme. Egha an otegha gɨvagha, a ua mɨzazir kam gɨnɨghnɨzir puvatɨ. An borim nguazimɨn otogha gɨfa, kamaghɨn amizɨ, a bar akonge. \v 22 \x - \xo 16:22 \xo*\xt Aisaia 66:14; Luk 24:41; 24:52; Jon 14:1; Aposel 2:46; 1 Pita 1:8\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra, ia datɨrɨghɨn naviba oseme. Eghtɨ kɨ ua ian gantɨ, ian naviba bar akuegham. Eghtɨ tav ian agoroger kam batueghan kogham. \v 23 \x - \xo 16:23 \xo*\xt Matyu 7:7; Jon 14:13; 15:16\xt*\x*Eghtɨ dughiar kamɨn ia ua bizitam bagh nan azaraghan kogham. Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia bizitam bagh nan ziamɨn Afeziamɨn azaraghtɨ, a ia danɨngam. \v 24 \x - \xo 16:24 \xo*\xt Jon 15:11\xt*\x*Ia fomɨra ikegha iza datɨrɨghɨn, ia nan ziamɨn bizitam iniasa azarazir puvatɨ. Ia azangsɨgh biziba iniam, eghtɨ agorogem bar ian navibagh izɨvagham.” \s Iesus nguazir kamɨn gavgavim dɨkabɨrazɨ a iraghu \p \v 25 \x - \xo 16:25 \xo*\xt Jon 10:6\xt*\x*Egha Iesus ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ akar isɨn zuimɨn akar kabar ia gami. Kɨ gɨn ua akar isɨn zuitam ia mɨkemeghan kogham. Puvatɨ. Kɨ bighɨvɨra ia mɨkɨmɨva, egh Afeziamɨn gun ia mɨkɨmam. \v 26 Ia dughiar kamɨn nan ziamɨn azangsɨgham. Kɨ kamaghɨn mɨgeir puvatɨ, kɨ ia bagh Afeziamɨn ko mɨkɨmam. Puvatɨ. \v 27 \x - \xo 16:27 \xo*\xt Jon 14:21-23\xt*\x*Afeziam a uabɨ ia gifonge. Ia a gifongegha ia nɨghnɨzir gavgavim nan ikia egha fo, kɨ Afeziam ko ikegha ize. Kamaghɨn a ia gifonge. \v 28 Guizbangɨra, kɨ fomɨra Afeziam ko ikegha nguazimɨn ize. Egh datɨrɨghɨn kɨ ua nguazim ategh uam Afeziam bagh mangam.” \p \v 29 Ezɨ an suren gumaziba kamaghɨn mɨgei, “Are, nɨ datɨrɨghɨn bighavɨra mɨgei, egh akar isɨn zuibav geir puvatɨ. \v 30 \x - \xo 16:30 \xo*\xt Jon 2:25; 16:27; 17:8; 21:17\xt*\x*Ezɨ e datɨrɨghɨn fo, nɨ biziba bar dagh fo. Gumazitam bizitam bagh nɨn azangasa nɨghnɨsi, nɨ an nɨghnɨzim gɨfogha gɨfa. Nɨ an azangsɨzim bagha mɨzuai puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, e nɨghnɨzir gavgavim ikia ghaze, nɨ God ko ikegha ize.” \p \v 31 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ia datɨrɨghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, o? \v 32 \x - \xo 16:32 \xo*\xt Matyu 26:31; 26:56; Mak 14:27; Jon 8:29; 20:10\xt*\x*Ia oragh. Dughiam a roghɨra izi, egha a izegha gɨfa, eghtɨ me vaghvagh ian agɨntɨghtɨ ia tintinibar uan nguibabar mangam. Egh ia na ateghtɨ kɨ uabɨra ikiam. Ezɨ Afeziam na ko iti, kamaghɨn kɨ bar uabɨra ikeghan kogham. \v 33 \x - \xo 16:33 \xo*\xt Jon 14:27; Rom 5:1; 8:37; Efesus 2:14; 2 Timoti 3:12; 1 Jon 4:4; 5:4\xt*\x*Ia nan poroghɨv ikɨva egh ia navir amɨrizim ikiasa kɨ ifonge. Kamaghsua kɨ akar kam ia mɨkeme. Eghtɨ ia nguazir kamɨn ikɨtɨ, osɨmtɨziba ia bativam. Eghtɨ ian naviba gavgavigh ikɨ! Kɨ nguazir kamɨn gavgavim dɨkabɨragha anegɨfa!” \c 17 \s Iesus suren gumaziba bagha God ko mɨgei \p \v 1 \x - \xo 17:1 \xo*\xt Jon 11:41; 12:23; 13:32\xt*\x*Egha Iesus suren gumazibav kemegha gɨvagha, kogha overiamɨn gara, kamaghɨn mɨgei, “Afeziam, dughiam izegha gɨfa. Eghtɨ nɨn Otarim ziar ekiam nɨ danɨngɨsɨ, kamaghɨn nɨ datɨrɨghɨn ziar ekiam uan Otarim danɨngigh. \v 2 \x - \xo 17:2 \xo*\xt Daniel 7:14; Matyu 11:27; Jon 6:37; 1 Korin 15:25-27; Filipai 2:10; Hibru 2:8\xt*\x*Kamaghɨn ami, nɨ gavgavim a ganigha gɨfa. Nɨ kamaghɨn ifonge, a ikɨrɨmɨrir aghuim gumazamizir nɨ a ganɨngiziba, bar me danɨngam. Kar zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim. Bizir kam bagha, nɨ gumazamiziba bar men dapanimɨn ikiasa anemɨsefe. \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Aisaia 53:11; Jon 5:36-37; 1 Korin 8:4; 1 Tesalonika 1:9; 1 Jon 5:20\xt*\x*Ezɨ zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim, a kamakɨn: Gumazamizir ikɨrɨmɨrir aghuarir kam iniziba, me nɨ gɨfo, nɨ uabɨra nɨ guizbangɨn God. Egha me Krais Iesus gɨfo, nɨ anemadazɨ a ize. \p \v 4 \x - \xo 17:4 \xo*\xt Jon 4:34; 13:31; 14:13; 14:31\xt*\x*“Kɨ nɨn ziar ekiam ko gavgavim nguazir kamɨn gumazamizibar akagha gɨfa. Egha kɨ, ingangarir kɨ damuasa nɨ na ganɨngizir kam, kɨ a gamigha gɨfa. \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt Jon 1:1-2; 17:24; Filipai 2:6; Kolosi 1:15-17; Hibru 1:3; 1:10\xt*\x*Afeziam, fomɨra nguazim tɨghar otivam, kɨ nɨ ko ikia nan ziam ekefe. Ezɨ datɨrɨghɨn nɨ uan damazimɨn, nɨ ua ziar ekiam na danɨngasa, kɨ ifonge. \p \v 6 \x - \xo 17:6 \xo*\xt Onger Akaba 22:22; Jon 6:37-39; 10:29\xt*\x*“Kɨ nɨn ziar ekiam isa nguazir kamɨn gumazir nɨ na ganɨngizibar aka. Me nɨn gumazamiziba, ezɨ nɨ me na ganigha gɨfa. Ezɨ me deravɨra nɨn akam baragha an gɨn zui. \v 7 Egha me datɨrɨghɨn fo, bizir nɨ na ganɨngiziba, da bar nɨn ize. \v 8 \x - \xo 17:8 \xo*\xt Jon 8:28; 12:49; 14:10; 16:27; 16:30\xt*\x*Ezɨ akar nɨ na ganɨngiziba, kɨ bar da isa me ganɨngi. Ezɨ me da ini, egha me guizbangɨra kamaghɨn fo, kɨ fomɨra nɨ ko ikegha, egha kɨ ize. Egha me nɨghnɨzir gavgavim ikia kamaghɨn fo, nɨ na amadazɨ kɨ ize. \p \v 9 \x - \xo 17:9 \xo*\xt Jon 6:37; 6:44; 1 Jon 5:19\xt*\x*“Kɨ me bagha nɨ ko mɨgei. Kɨ bar nguazimɨn gumazamiziba bagha nɨ ko mɨgeir pu. Kɨ fo, gumazamizir nɨ na ganɨngizir kaba, me nɨn adarasi. Kamaghɨn amizɨ, kɨ me bagha nɨ ko mɨgei. \v 10 \x - \xo 17:10 \xo*\xt Jon 16:15\xt*\x*Ezɨ nan gumazamiziba, me nɨn adarasi. Ezɨ nɨn gumazamiziba, me nan adarasi. Ezɨ gumazamiziba nan gumazamizir kabar gari, me nan ziar ekiam gɨfo. \p \v 11 \x - \xo 17:11 \xo*\xt Jon 10:30; 13:1; 17:21; 1 Pita 1:5; Jut 1:1\xt*\x*“Kɨ datɨrɨghɨn nɨ bagh izam, egh kɨ ua nguazimɨn ikian kogham. Ezɨ me nguazimɨn ikiavɨra iti. Ezɨ Afeziam, nɨ bar zue ezɨ tav nɨn mɨn itir puvatɨ! Kɨ kamaghsua, me uari inigh navir vamɨra ikɨ, mati nɨ na ko, ga uaning inigha iti mokɨn. Bizir kam bagha, nɨ uan ziamɨn gavgavimɨn deravɨra men gan. Kar ziar nɨ na ganɨngizim. \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Onger Akaba 41:9; 109:8; Jon 6:39; 13:18; 18:9; Aposel 1:20; Hibru 2:13; 1 Jon 2:19\xt*\x*Ezɨ dughiar kɨ me ko itiba, kɨ nɨn ziamɨn gavgavimɨn men gari. Kar ziar nɨ na ganɨngizim. Kɨ bar deravɨra men garima men tav ovengezir puvatɨ. Ezɨ gumazir ovengamim, a uabɨram ovengam. Kɨ kamaghsua, nɨn Akɨnafarimɨn itir akam guizbangɨra otivam, kamaghɨn gumazir kam ovengam. \p \v 13 \x - \xo 17:13 \xo*\xt Jon 15:11\xt*\x*“Kɨ datɨrɨghɨn nɨ bagha izi. Kɨ kamaghɨn ifonge, nan agorogem men navibagh izɨvagh ikiam. Kamaghɨn, dughiar kɨ nguazimɨn itim, kɨ akar kabav keme. \p \v 14 \x - \xo 17:14 \xo*\xt Jon 8:23; 15:18-19; 17:16; 1 Jon 3:13\xt*\x*“Nɨn akam, kɨ me ganigha gɨfa. Kɨ nguazir kamɨn gumazim puvatɨ. Ezɨ kamaghɨra, nan gumazamiziba me nguazir kamɨn gumazamiziba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨma, nguazir kamɨn gumazamiziba men aghuagha men apanim gami. \v 15 \x - \xo 17:15 \xo*\xt Matyu 6:13; Galesia 1:4; 2 Tesalonika 3:3; 1 Jon 5:18\xt*\x*Kɨ, nɨ nguazir kamɨn me inigh azenan mangasa nɨn azangsɨzir pu. Puvatɨ. Kɨ, nɨ men ganasa, kɨ nɨn azai, eghtɨ Gumazir Kuram pazɨ me damuan kogham. \v 16 Kɨ uabɨ kɨ nguazir kamɨn gumazim puvatɨ. Ezɨ kamaghɨra, me nguazir kamɨn gumazamiziba puvatɨ. \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt Onger Akaba 119:142\xt*\x*Ezɨ nɨn akam a bar guizbangɨra, ezɨ nɨ uan akam damutɨ a men navir averiabar ingarasa, kɨ ifonge. Eghtɨ nɨ me damutɨ me uari isɨ nɨ danɨngam. \v 18 \x - \xo 17:18 \xo*\xt Jon 20:21\xt*\x*Nɨ fomɨra na amadazɨ ezɨ kɨ izegha nguazir kamɨn gumazamizibar tongɨn iti. Ezɨ kamaghɨra nɨ gumazir na ganɨngiziba, kɨ me amadagha ghaze, me nguazir kamɨn gumazamizibar tongɨn ikiam. \v 19 \x - \xo 17:19 \xo*\xt 1 Korin 1:2; 1:30; 1 Tesalonika 4:7; Hibru 10:10\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ifonge, me bar guizbangɨra uari isɨ nɨ danɨngam. Bizir kam bagha kɨ men akurvaghasa, kɨ bar uabɨ isa nɨ ganɨngi. \p \v 20 “Kɨ gumazir kabara bagha God ko mɨgeir puvatɨ. Kɨ, gumazamizir men akam baragh nɨghnɨzir gavgavim nan ikiamiba, kɨ uaghan me bagha God ko mɨgei. \v 21 \x - \xo 17:21 \xo*\xt Jon 10:16; 10:38; 17:11; Rom 12:5; Galesia 3:28\xt*\x*Egha gumazir kaba bar navir vamɨra ikiasa kɨ ifonge. Afeziam, nɨ nan aven itima kɨ nɨn aven iti, ezɨ kamaghɨra me gan aven ikiasa kɨ ifonge. Eghtɨ nguazimɨn gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim ikɨ egh fogh suam, nɨ na amadazɨ kɨ ize. Kamaghɨn kɨ ghaze, me bar navir vamɨra ikɨ. \v 22 \x - \xo 17:22 \xo*\xt Jon 14:20; Aposel 4:32; 1 Jon 1:3; 3:24\xt*\x*Kɨ ghaze, nɨ na ko, ga navir vamɨra iti moghɨn, kamaghɨra me navir vamɨra ikiam. Bizir kam bagha, ziar ekiar na ganɨngizim, kɨ ziar ekiar kamra isa me ganɨngi. \v 23 \x - \xo 17:23 \xo*\xt Kolosi 3:14\xt*\x*Kɨ kamaghsua, nguazimɨn gumazamiziba fogh suam, nɨ na amadazɨ kɨ ize. Egh fogh suam, nɨ na gifongezɨ moghɨra nɨ nan adarazigh ifonge. Kamaghɨn kɨ men aven iti, ezɨ nɨ nan aven iti, ezɨ arazir kamɨn me guizbangɨra navir vamɨra ikiasa kɨ ifonge. \p \v 24 \x - \xo 17:24 \xo*\xt Jon 12:26; 17:5; 1 Tesalonika 4:17\xt*\x*“Afeziam, gumazamizir nɨ na ganɨngiziba, me na ko nguibar kɨ itimɨn ikiasa kɨ ifonge. Me nan angazangarir ekiam ko nan gavgavimɨn ganasa kɨ ifonge. Dughiar nguazim tɨghar otivam, nɨ na gifonge, egha nɨ angazangarir kam ko gavgavim na ganɨngi. \p \v 25 \x - \xo 17:25 \xo*\xt Jon 8:55; 15:21; 16:3; 16:27\xt*\x*“Nɨ Arazir Aghuibaram Amir Afeziam, nguazimɨn gumazamiziba nɨ gɨfozir puvatɨ. Ezɨ kɨ nɨ gɨfo. Ezɨ nan adarasi, me fo, nɨ na amadazɨ kɨ ize. \v 26 \x - \xo 17:26 \xo*\xt Jon 15:9; 15:15; 17:6\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ifonge, me igharaz darazigh ifongezir arazim inigham, mati nɨ na gifongezɨ mokɨn. Eghtɨ kɨ uaghan men aven ikiam. Kamaghɨn kɨ nɨ isa men aka, egh kɨ kamaghɨn damu mamaghɨra ikiam.” \c 18 \ms Iesus mɨzazim inigha // aremegha ua dɨkafi \mr (Sapta 18--20) \s Judas Iesus isa apanibar agharim gatɨ \r (Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xo*\xt 2 Samuel 15:23; Matyu 26:36; Mak 14:32; Luk 22:39\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn God ko mɨkemegha gɨvagha, egha uan suren gumaziba ko me ghua Kidronɨn Zarim girɨgha vongɨn ghue. Ezɨ dɨpar kamɨn vongɨn azenir mam iti, ezɨ Iesus uan suren gumaziba ko me azenir kamɨn aven ghue. \v 2 \x - \xo 18:2 \xo*\xt Luk 21:37; 22:39\xt*\x*Dughiar avɨribar Iesus uan suren gumaziba azenir kamɨn me batifi. Kamaghɨn Judas, a Iesus isɨ gumazir apanibar agharim darɨghamim, a uaghan azenir kam gɨfo. \v 3 \x - \xo 18:3 \xo*\xt Matyu 26:47; Mak 14:43; Luk 22:47; Jon 7:45; Aposel 1:16\xt*\x*Egha a Romɨn mɨdorozir gumaziba ko, ofa gamir gumazir ekiaba ko Farisiba amadazir polisɨn maba inigha me danganir kamɨn ghue. Egha me adenir aviba ko lamba ko mɨdorozir biziba sara suigha zui. \v 4 Ezɨ Iesus bizir a bativamiba a bar dagh fo. Egha a sɨvagha men boroghɨra ghua kamaghɨn men azara, “Ia tina buri?” \p \v 5 Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E Nasaretɨn gumazim Iesus buriasa izi.” \p Ezɨ Iesus me mɨgɨa ghaze, “Kar kɨrara.” Dughiar kam Judas, a gumazir Iesus isa me ganɨdim, a me ko tughav iti. \p \v 6 Me Iesus barazi a kamaghɨn mɨgei, “Kar kɨrara,” ezɨ me ua ekuigha ghua nguazim gire. \p \v 7 Ezɨ Iesus ua men azara, “Ia tina buri?” \p Ezɨ me ghaze, “Nasaretɨn gumazim Iesus.” \v 8 Ezɨ Iesus kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ ia mɨkemegha gɨfa, kar kɨrara. Kamaghɨn ia na buriva, gumazir kaba ateghtɨ me mangɨ.” \p \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Jon 17:12\xt*\x*A kamaghsua an akar fomɨra mɨkemezim, an daghem otogham, “Ezɨ gumazir nɨ na ganɨngiziba, men tav ovengezir puvatɨ.” Kamaghɨn an arazir kam gami. \p \v 10 \x - \xo 18:10 \xo*\xt Matyu 26:51; Mak 14:47; Luk 22:38; 22:49-50\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita mɨdorozir sabar mam inigha ize, egha uan sabam a mɨkɨrɨgha ofa gamir gumazibar dapanimɨn ingangarir gumazim mɨsogha, an kuarir guvimɨn itim atuzɨ, a irɨ. Ingangarir gumazir kamɨn ziam, Malkus. \v 11 \x - \xo 18:11 \xo*\xt Matyu 20:22; 26:39; 26:42; Mak 14:36; Luk 22:42\xt*\x*Ezɨ Iesus Pita mɨgei, “Nɨ sabam inigh ua an nodozim darugh. Manmagh ami? Nɨ ghaze, kɨ ti Afeziam na ganɨngizir osɨmtɨzir kam inian kogham, o?” \s Me Iesus inigha Anas bagha zui \p \v 12 Ezɨ Romɨn mɨdorozir gumaziba ko men gumazir ekiam, ko Judan polisɨn gumaziba, me Iesusɨn suighava benimɨn a ike. \v 13 \x - \xo 18:13 \xo*\xt Matyu 26:57; Luk 3:2\xt*\x*Egha faraghava a inigha Anas bagha ghu. Anas a Kaiafasɨn ivozir afeziam. Kaiafas a azenir kamɨn ofa gamir gumazibar dapanim. \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Jon 11:49-50\xt*\x*Egha Kaiafas, Judaba kamaghɨn me mɨkemezir gumazim, “Kamaghɨn a dera, gumazir vamɨra gumazamizibar danganim inigh aremegham.” \s Pita ghaze, a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Matyu 26:58; Mak 14:54; Luk 22:54; Jon 20:3; 21:20; Aposel 3:1\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita ko suren gumazir igharazir mam, aning Iesusɨn gɨn zui. Ofa gamir gumazibar dapanim, a suren gumazir kam gɨfo, kamaghɨn amizɨ, a Iesusɨn gɨn ghua ofa gamir gumazibar dapanimɨn dɨpenimɨn dɨvazimɨn aven ghu. \v 16 \x - \xo 18:16 \xo*\xt Matyu 26:69; Mak 14:66; Luk 22:54\xt*\x*Ezɨ Pita azenan ikia tiar akamɨn boroghɨra tughav iti. Ezɨ suren gumazir igharazim, a ghua amizir tiar akamɨn garim mɨkemegha, Pita inigha aven zui. \v 17 Ezɨ amizir tiar akamɨn garim a kamaghɨn Pitan azara, “Nɨ ti uaghan gumazir kamɨn suren gumazim?” \p Ezɨ Pita ghaze, “Puvatɨ. Kɨ an suren gumazim puvatɨ.” \v 18 Ezɨ danganim bar orangi. Kamaghɨn amizɨ, ingangarir gumaziba ko polisɨn gumaziba me avir mam atɨ. Egha me avimɨn fɨava an mɨn tuivighav iti. Ezɨ Pita uaghan me ko tughav ikia egha avimɨn fɨa iti. \s Ofa gamir gumazibar dapanim // Iesusɨn kotim gami \r (Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71) \p \v 19 Ezɨ dughiar kamɨn ofa gamir gumazibar dapanim, a Iesusɨn suren gumaziba ko akar a men sure gamizim bagha, a Iesusɨn azangsɨsi. \v 20 \x - \xo 18:20 \xo*\xt Matyu 26:55; Luk 4:15; Jon 7:14; 7:26-28\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ gumazamiziba azenara me mɨkeme. Egha kɨ zurara God ko mɨgeir dɨpeniba ko Godɨn Dɨpenimɨn aven gumazamizibar sure gami. Kar danganir Judaba bar uari akuviba. Kɨ modogha akatam mɨkemezir puvatɨ. \v 21 Ezɨ manmagh amizɨ nɨ nan azangsɨsi? Nɨ gumazamizir akar kam baraghizibar azangsɨgh. Me kɨ mɨkemezir akam gɨfo.” \p \v 22 \x - \xo 18:22 \xo*\xt Jeremaia 20:2; Aposel 23:2\xt*\x*Iesus kamaghɨn mɨgeima ezɨ polisɨn gumazir mam tughav ikia, egha an an guam a mɨsuegha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ kamaghɨn ofa gamir gumazibar dapanimɨn akam ikaragha ghaze, kar ti arazir aghuim, o?” \p \v 23 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ akar kuratam mɨkemeghtɨ, nɨ deravɨra akar kɨ mɨkemezimɨn gun mɨkɨm. Eghtɨ kɨ mɨgɨrɨgɨar aghuim damightɨ, ezɨ nɨ tizim bagha na apese?” \v 24 Ezɨ Anas Iesus isa ofa gamir gumazibar dapanim Kaiafas bagha anemada. Egha me Iesus ikezir benim fɨrizir puvatɨ. \s Pita ua ghaze, a Iesus gɨfozir puvatɨ \r (Matyu 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62) \p \v 25 \x - \xo 18:25 \xo*\xt Matyu 26:69-71; Mak 14:69; Luk 22:58\xt*\x*Saimon Pita tughav ikia egha avimɨn fɨi. Ezɨ me kamaghɨn an azara, “Nɨ ti uaghan an suren gumazir mam?” \p Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ. Kɨ an suren gumazim puvatɨ.” \v 26 \x - \xo 18:26 \xo*\xt Jon 18:10\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanimɨn ingangarir gumazir mam iti, a Pita kuarim atuzir gumazimɨn adarazir mav. \p A ghaze, “Kɨ ti nɨn gani, nɨ Iesus ko azenimɨn aven ikes?” \p \v 27 \x - \xo 18:27 \xo*\xt Matyu 26:74; Mak 14:72; Luk 22:60; Jon 13:38\xt*\x*Ezɨ Pita ua kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ.” Ezɨ dughiar kamra tuarim ake. \s Me Iesus inigha Pailat bagha zui \r (Matyu 27:1-2; 27:11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5) \p \v 28 \x - \xo 18:28 \xo*\xt Matyu 27:2; Mak 15:1; Luk 23:1; Aposel 3:13; 10:28\xt*\x*Egha Judaba Iesus inigha Kaiafasɨn dɨpenim ategha an akua gavmanɨn dapanir ekiamɨn dɨpenimɨn zui. Ka bar mɨzaraghara. Egha me ghaze, “E Godɨn damazimɨn mɨzeghɨva, egh e God Israelia Gitazir Dughiamɨn isar ekiamɨn asɨzim ameghan kogham.” Kamaghɨn amizɨ, me uari gavman dapanir ekiamɨn dɨpenimɨn aven ghuzir puvatɨ.\f + \fr 18:28 \fr*\ft Gavmanɨn faragha zuir gumaziba, Pailat ko an adarasi, me bar Romɨn gumaziba. Egha Judan Arazibar gɨn zuir puvatɨ. Me Godɨn damazimɨn zuegh ikiamin nɨghnɨziba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Judaba kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, me Romɨn gumaziba ko poroghɨva Godɨn damazimɨn ti mɨzegham.\ft*\f* \p \v 29 Me azenan iti, ezɨ Pailat me bagha izegha kamaghɨn men azara, “Ia akar manam gumazir kam gasarazɨ, a kotɨn iti?” \p \v 30 Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “An arazir kuram gamir puvatɨzɨ, e nɨ bagha a inigha izeghan koghai.” \p \v 31 \x - \xo 18:31 \xo*\xt Jon 19:6-7; Aposel 18:15\xt*\x*Ezɨ Pailat kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨn, ia a inigh mangɨva uan Arazibagh isɨn a tuisɨgh.” \p Ezɨ Judaba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E gumazitam puram a mɨsueghtɨ an aremeghan kogham.”\f + \fr 18:31 \fr*\ft Romɨn gavman Judabar Nguazim gatifa. Egha me amamangatɨzɨ, Judaba uari uan kotɨn aven bizitabar akɨram. Egha me Judabar kotiabar kamaghɨn anogoroke, me gumazitam bagh mɨkɨmtɨ, an aremeghan markiam. Arazir gumazim ter ighuvim gafuzɨ an aremeghamim, kar Rombar arazimra.\ft*\f* \v 32 \x - \xo 18:32 \xo*\xt Matyu 20:19; Jon 3:14; 12:32-33\xt*\x*(Iesus fomɨra uan ovengamin arazim mɨgei. A kamaghsua, an akar kam guizbangɨra otivam, ezɨ kamaghɨn Pailat ko Judaba kamaghɨn uariv gei, ezɨ bizir kam oto.) \p \v 33 \x - \xo 18:33 \xo*\xt Matyu 27:11\xt*\x*Ezɨ Pailat uamategha gavmanɨn dɨpenimɨn aven ghua, Iesusɨn diazɨma a izi. Ezɨ a kamaghɨn an azara, “Nɨ Judabar Atrivim, o?” \p \v 34 Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ uabɨ nɨghnɨgha akar kam gami, o gumazir igharazitam nan gun nɨ mɨkeme?” \p \v 35 \x - \xo 18:35 \xo*\xt Jon 1:11\xt*\x*Ezɨ Pailat kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Manmaghɨn ami? Nɨ ghaze, kɨ ti Judabar mav o? Nɨn adarazi ko ofa gamir gumazir ekiaba, me nɨn akua na bagha ize. Nɨ bizir tizim gami?” \p \v 36 \x - \xo 18:36 \xo*\xt Daniel 2:44; 7:14; 1 Timoti 6:13\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ nguazir kamɨn atrivim puvatɨ. Kɨ nguazir kamɨn atrivimɨn ikiai, kamaghɨn nan ingangarir gumaziba na bagha mɨsoghai, egha tav na isa Judabar agharim gatɨghan koghai. Ezɨ kɨ nguazir kamɨn atrivibar mɨn ingarir puvatɨ.” \p \v 37 \x - \xo 18:37 \xo*\xt Jon 8:47; 1 Timoti 6:13; 1 Jon 3:19; 4:6\xt*\x*Ezɨ Pailat an azara, “Ezɨ nɨ guizbangɨra atrivir mam, o?” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Atrivimɨn mɨgɨrɨgɨar kam, kar nɨn akamra. Amebam na batezɨ kɨ nguazir kamɨn ingangarir vamɨra damuasa ize. Ingangarir kam kamakɨn: kɨ guizɨn akam akunam. Ezɨ gumazamizir guizɨn akamɨn gɨn mangamiba, me nan akam barasi.” \p \v 38 \x - \xo 18:38 \xo*\xt Matyu 27:24; Luk 23:4\xt*\x*Ezɨ Pailat an azara, “Guizɨn akam, a bar bizir tizimra?” \s Pailat ter ighuvimɨn // Iesus gafughasa mɨgei \r (Matyu 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:13-25) \p Pailat mɨkemegha gɨvagha ua Judaba bagha azenan ghu. Egha kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ an arazir kuratam batozir puvatɨ. \v 39 \x - \xo 18:39 \xo*\xt Matyu 27:15; Mak 15:6; Luk 23:17\xt*\x*Egha, arazir kɨ gɨn zuir kam, ia a gɨfo. Azeniba bar, God Israelia Gitazir Dughiabar, kɨ ian arazimɨn gɨn ghua gumazir vamɨra kalabusɨn a isa azenim garɨsi. Ia ifueghtɨ kɨ Judabar atrivir kam fɨrigh ia bagh anemangam, o?” \p \v 40 \x - \xo 18:40 \xo*\xt Luk 23:19; Aposel 3:14\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn dɨa ghaze, “Mam puvatɨ! Nɨ Barabasra fɨrigh!” (Barabas, a gumazir okeim egha uaghan mɨsosi.)\f + \fr 18:40 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba kamaghɨn nɨghnɨsi, Barabas, a gumazir Judan nguazim bagha Romɨn gavman ko mɨsozir mav.\ft*\f* \c 19 \nb \v 1 \x - \xo 19:1 \xo*\xt Matyu 20:19; Mak 15:15; Luk 18:33\xt*\x*Ezɨ Pailat me mɨkemezɨ me Iesus inigha a ifozorosi. \v 2 \x - \xo 19:2 \xo*\xt Luk 23:11\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumaziba dɨkoniba itir beniba inigha atrivimɨn dapanir asuamɨn mɨn an ingarigha, an dapanim garu. Egha me korotiar aghevir mam a garu. \v 3 \x - \xo 19:3 \xo*\xt Jon 18:22\xt*\x*Egha me an boroghɨra izegha a mɨgei, “Judabar Atrivim, nɨrara atrivir ekiam!” Egha me kamaghɨn mɨgɨava an guam apezavɨra iti. \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Jon 18:38; 19:6\xt*\x*Ezɨ Pailat ua azenan ghugha kamaghɨn gumazamizibav gei, “Ia oragh. Kɨ a inigh ia bagh azenan izam, eghtɨ ia fogham, kɨ an arazir kuratamɨn apizir puvatɨ.” \p \v 5 Ezɨ Iesus azenan zui. Ezɨ dapanir asuar me benir dɨkoniba itimɨn ingarizim, an an dapanimɨn ikiavɨra iti. Ezɨ korotiar aghevir kam, a uaghan an ikiavɨra iti. Ezɨ Pailat me mɨgei, “Ia gan, gumazir kam a kara.” \p \v 6 \x - \xo 19:6 \xo*\xt Jon 18:31; Aposel 3:13\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba ko polisɨn gumaziba an ganigha kamaghɨn dei, “A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh! A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \p Ezɨ Pailat kamaghɨn me mɨgei, “Ia uari a inighɨva egh ter ighuvimɨn a gafugh. Kɨ uabɨ, kɨ an arazir kuratamɨn apizir puvatɨ.” \p \v 7 \x - \xo 19:7 \xo*\xt Ofa Gami 24:16; Matyu 26:65; Jon 5:18\xt*\x*Ezɨ Judaba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “A uabɨ ghaze ‘Kɨ Godɨn Otarim.’ Ezɨ en Arazibar Osizirir mam iti, ezɨ arazir kam kamaghɨn mɨgei, gumazir kamaghɨn mɨgeim, an aremegham.” \p \v 8 Ezɨ Pailat akar kam baregha bar atiatingi. \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Aisaia 53:7; Matyu 26:62-63; 27:12-14; Luk 23:9\xt*\x*Egha a ua ghua gavmanɨn dɨpenimɨn aven ghugha, kamaghɨn Iesusɨn azai, “Nɨ nguibar manamɨn ikegha ize?” Ezɨ Iesus an akar kam ikarazir puvatɨ. \p \v 10 Ezɨ Pailat a mɨgei, “Manmaghɨn amizɨ nɨ nan akam ikarvaghan aghua? Kɨ nɨ fɨrighamin gavgavim iti, egha uaghan nɨ isɨ ter ighuvim gafughamin gavgavim iti. Ezɨ nɨ ti bizir kam gɨfozir puvatɨ?” \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xo*\xt Luk 22:53; Jon 7:30; 10:18; Aposel 2:23; Rom 13:1\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Godɨn pɨn itim, a gavgavim nɨ ganɨngizir puvatɨzɨ, nɨ na dɨkabɨnamin gavgaviba puvatɨghai. Ezɨ gumazir na isa nɨn agharim gatɨzim, an arazir kuramɨn osɨmtɨzim, a nɨn arazir kuramɨn osɨmtɨzim, bar a gafira.” \p \v 12 \x - \xo 19:12 \xo*\xt Luk 23:2; Aposel 17:7\xt*\x*Pailat akar kam baregha Iesus ateghtɨ a mangasa tuaviba buri. Ezɨ Judaba kamaghɨn dei, “Nɨ gumazir kam ateghtɨ a mangɨtɨ, nɨ Sisarɨn namakam puvatɨ. Guizbangɨra, gumazim uabɨra uabɨ mɨgɨa ghaze, an atrivim, a Sisarɨn apanim.” \p \v 13 Pailat akar kam baregha, Iesusɨn akua azenan ghu. Egha a jasɨn dabirabim gaperaghav iti, danganir kam, me “Dagɨar Azuarim,” a garɨsi. (Hibrun akam me ghaze, “Gabata.”) \p \v 14 \x - \xo 19:14 \xo*\xt Matyu 27:62\xt*\x*Ezɨ dughiar kam a dughiar me God Israelia Gitazir Dughiamɨn isam bagh daghebar amu bizibar kɨramim. Kar aruer arɨzim. Ezɨ Pailat Judabav gei, “Ia ganigh! Ian Atrivim kara.” \p \v 15 Ezɨ me kamaghɨn dei, “A batokegh! A batueghtɨ a mangɨ! A isɨ ter ighuvimɨn a gafugh!” \p Ezɨ Pailat men azara, “Ia ifonge, kɨ ian Atrivim isɨ ter ighuvimɨn a gafugham?” \p Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E atrivir igharaziba puvatɨ. Sisar bar uabɨra!” \v 16 \x - \xo 19:16 \xo*\xt Matyu 27:26; 27:31; Mak 15:15; Luk 23:24\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Pailat Iesus isa, me ter ighuvimɨn a gafughasa, a men agharim gatɨ. \s Me Iesus isa ter ighuvimɨn a gafu \r (Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43) \p Ezɨ me Iesus inigha zui. \v 17 \x - \xo 19:17 \xo*\xt Matyu 27:31-33; Mak 15:21-22; Luk 23:26; 23:33\xt*\x*Ezɨ a uabɨ uan ter ighuvim gupugha, nguibar ekiam ategha danganir mamɨn zui, an ziam “Dapanir Agharir Danganim.” (Hibrun akam me ghaze, “Golgota.”) \v 18 Ezɨ danganir kamɨn me a isa ter ighuvimɨn anegura. Egha me gumazir igharazir pumuning a ko, aning agura, mam vongɨn itima, mam vongɨn iti. Ezɨ Iesus aningɨn torimɨn iti. \p \v 19 \x - \xo 19:19 \xo*\xt Matyu 27:37; Mak 15:26; Luk 23:38\xt*\x*Ezɨ Pailat uaghan me mɨgeima me ziar mam osirigha ter ighuvim gatɨ. Ziar kam a kamakɨn, “Nasaretɨn Gumazim Iesus, Judabar Atrivim.” \v 20 Me ziar kam, Hibrun akam ko Romɨn akam ko Grighɨn akamɨn, men akabar an osiri. Danganir me Iesus ter ighuvimɨn anegurazim, a nguibar ekiam boroghɨra iti, kamaghɨn amizɨ, Judan avɨrim izava osizirir kamɨn gara egha a dɨbori. \p \v 21 Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba kamaghɨn Pailat mɨgei, “Nɨ kamaghɨn osiran markɨ, ‘Judan Atrivim.’ Bar markɨ. Nɨ kamaghɨn osirigh, ‘Gumazir kam ghaze, kɨ Judabar Atrivim.’ ” \p \v 22 Ezɨ Pailat kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Markɨ. Akar kɨ osirigha gɨvazim, a kamaghɨra ikɨ.” \p \v 23 \x - \xo 19:23 \xo*\xt Matyu 27:35; Mak 15:24; Luk 23:34\xt*\x*Mɨdorozir gumaziba ter ighuvimɨn Iesus gafugha gɨvagha, gɨn me an korotiaba inigha 4plan akuabar uari rome. Egha me akuar vamɨra vamɨra isi. Egha me uaghan an korotiar ruarim sara ini, egha mɨdorozir gumaziba kamaghɨn gari, me inir akuar avɨriba inigha korotiar ruarir kam isamizir pu. Puvatɨ. Me inir vamɨram an ingarigha, isamizir puvatɨ. \v 24 \x - \xo 19:24 \xo*\xt Onger Akaba 22:18\xt*\x*Egha mɨdorozir gumaziba kamaghɨn uarira uariv gei, “E korotiar ruarir kam abɨghan kogham. Puvatɨ. E satu gikararang fogham tina a iniam.” \p Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar mam kamaghɨn mɨgei, “Me nan korotiaba tuiragh uarira uari danɨngam. Egh me satu gikararangɨva gumazim amɨseveghtɨ a nan korotiar ruarim iniam.” Ezɨ akar kam guizbangɨra otoghasa, kamaghɨn arazir kamra mɨdorozir gumaziba a gami. \p \v 25 \x - \xo 19:25 \xo*\xt Matyu 27:55-56; Mak 15:40; Luk 23:49; 24:18\xt*\x*Ezɨ Iesusɨn amebam ko, an amebamɨn afumim ko, Klopasɨn amuim Maria ko, Makdalan nguibamɨn amizim Maria, me bar an ter ighuvimɨn boroghɨra tuivighav iti. \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Jon 2:4; 13:23; 21:7; 21:20\xt*\x*Ezɨ Iesus garima an amebam ko suren gumazir a bar ifongezim, aning roghɨra tughav iti. Ezɨ a kamaghɨn uan amebam mɨgei, “Amizim, gumazir kam datɨrɨghɨn, a nɨn otarim.” \p \v 27 Egha a kamaghɨn suren gumazir kam mɨgei, “Amizir kam, a datɨrɨghɨn nɨn amebam.” Ezɨ dughiar kamɨn ghua, suren gumazir kam Maria inigha uan dɨpenimɨn ghugha an gara uan amebamɨn mɨn a gami. \s Iesus areme \r (Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xo*\xt Onger Akaba 22:15; 69:21\xt*\x*Ezɨ Iesus fo, an ingangariba datɨrɨghɨn bar gɨfa. Egha a kamaghɨn mɨgei, “Nan kuarim nan pɨri.” Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar mam guizbangɨra otivasa, kamaghɨn an akar kam gami. \v 29 \x - \xo 19:29 \xo*\xt Matyu 27:48\xt*\x*Ezɨ mɨner mam wainɨn afangtɨzim an ikia roghɨra iti. Ezɨ me dɨpamɨn suizir bizim inigha wainɨn dɨpam garu. Ezɨ wain a gizɨvazɨma, me a isa hisopɨn aghorim gikegha a isa Iesusɨn akam darɨghasa an amadi. \v 30 \x - \xo 19:30 \xo*\xt Jon 17:4\xt*\x*Ezɨ Iesus wainɨn kam amegha gɨvagha, kamaghɨn mɨgei, “A datɨrɨghɨn gɨfa.” Egha a dapanim aviragha uan duam sue. \s Mɨdorozir gumazir mam Iesusɨn ivim bɨra \p \v 31 \x - \xo 19:31 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:22-23; Mak 15:42; Jon 19:42\xt*\x*Kar dughiar me Sabat bagha bizibar kɨrim. Sabatɨn dughiar kam, a dughiar bar ekiam. Kamaghɨn amizɨ, Judaba gumazir kuaba dughiar kamɨn ter ighuvibar ikian me aghua. Egha me kamaghɨn Pailatɨn azangsɨgha ghaze, a men amamangatɨghtɨ me ter ighuvibar itir gumazibar suer agharibav sogh da apɨrightɨ, me zuamɨram aremeghtɨ me men kuaba adegh izighiram. \v 32 Ezɨ mɨdorozir gumaziba ghua gumazir Iesus ko guraghav itir mamɨn suer agharimning mɨsogha aning apɨrigha, egha ghua gumazir igharazim uaghan an suer agharimning mɨsogha aning apɨri. \v 33 Egha me iza Iesusɨn garima an aremegha gɨfa. Kamaghɨn amizɨma me an suer agharimning apɨrizir puvatɨ. \v 34 \x - \xo 19:34 \xo*\xt 1 Jon 5:6-8\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumazir mam afuzim inigha Iesusɨn ivim bɨra. Ezɨ ghuzim ko dɨpam zuamɨra ire. \v 35 \x - \xo 19:35 \xo*\xt Jon 21:24\xt*\x*(Kɨ, Jon, kɨ gumazir bizir kamɨn ganizim, kɨ kamaghɨn ifonge, ia bizir kam gɨfoghɨva nɨghnɨzir gavgavim an ikiam. Kamaghɨn kɨ an gun ia mɨgei. Akar kɨ gun mɨgeir kam, a guizbangɨra. Kɨ uabɨ fo, kɨ guizbangɨra mɨgei.) \v 36 \x - \xo 19:36 \xo*\xt Ua Me Ini 12:46; Dɨboboniba 9:12; Onger Akaba 34:20\xt*\x*Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar mam, a kamakɨn, “Me an agharitam apɨrighan kogham.” God kamaghsua, akar kam guizbangɨram otogham, ezɨ kamaghɨn bizir kam oto. \p \v 37 \x - \xo 19:37 \xo*\xt Onger Akaba 22:16-17; Sekaraia 12:10; Akar Mogomem 1:7\xt*\x*Ezɨ akar igharazir mam Godɨn Akɨnafarimɨn iti, a kamakɨn, “Gumazir me afuzimɨn ruazim, me an ganam.” \s Me Iesusɨn kuam isa // mozir igiar mam gatɨ \r (Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 \x - \xo 19:38 \xo*\xt Matyu 27:57; Mak 15:42; Luk 23:50; Jon 7:13; 9:22\xt*\x*Ezɨ gɨn Arimatean nguibamɨn gumazim Josep ghua Iesusɨn kuam iniasa Pailatɨn azangsɨsi. Josep a Iesusɨn suren gumazir mam, egha a Judabar atiatigha, uan nɨghnɨzir gavgavim modo. Ezɨ Pailat an amamangatɨzɨ, a ghua Iesusɨn kuam ini. \v 39 \x - \xo 19:39 \xo*\xt Jon 3:1-2; 7:50\xt*\x*Ezɨ Nikodemus, gumazir faragha dɨmagarimɨn Iesusɨn ganizim, a uaghan ize. Egha borer mughuriar aghuir maba inigha ize, me temer pumuningɨn borem inigha aning veregha, borer kam gami. Ezɨ borer kamɨn osɨmtɨzim 30 kilogremɨn ghu. \v 40 \x - \xo 19:40 \xo*\xt Aposel 5:6\xt*\x*Ezɨ Josep ko Nikodemus aning Iesusɨn kuam inigha borer kam an kuam gaghui. Egha inir aghuimɨn an mɨkarzim nomke, Judaba uan gumazir oveaghuezibagh ami mokɨn. \v 41 Ezɨ mɨdorozir gumaziba Iesus ter ighuvimɨn anegurazir danganir kamɨn boroghɨra, azenir mam iti. Egha azenir kamɨn mozir igiar mam iti, me dagɨar mozir kamɨn, faragha gumazitamɨn kuatam afazir puvatɨ. \v 42 \x - \xo 19:42 \xo*\xt Aisaia 53:9; Jon 19:31\xt*\x*Kar dughiar Judaba Sabatɨn dughiam bagh bizibar kɨramim, ezɨ mozir kam, a Iesus aremezir danganimɨn boroghɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, aning Iesusɨn kuam inigha ghua mozir kamɨn anetɨ. \c 20 \s Iesus ua dɨkafi \r (Matyu 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12) \p \v 1 \x - \xo 20:1 \xo*\xt Matyu 28:1; Mak 16:1; Luk 24:1\xt*\x*Ezɨ Sanden bar mɨzaraghara, amɨnim mɨtateghavɨra iti, ezɨ Makdalan nguibamɨn amizim Maria, a mozimɨn ghu. Egha a garima mozimɨn tiar akam gasarazir dagɨam ua itir puvatɨ.\f + \fr 20:1 \fr*\ft Wikbar faraghavɨra zuir aruem, a Sandera.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 20:2 \xo*\xt Jon 13:23; 19:26; 21:7; 21:20; 21:24\xt*\x*Ezɨ a, Saimon Pita ko suren gumazir igharazir Iesus bar ifongezim bagha ivegha ghua kamaghɨn aning mɨgei, “Me Ekiamɨn kuam mozimɨn a inigha ghu, ezɨ e fozir puvatɨ, me managh anetɨ.” \p \v 3 Ezɨ Pita ko suren gumazir igharazir kam, aning nguibam ategha mozimɨn zui. \v 4 Aning vɨrara ivegha ghua, suren gumazir igharazir kam Pita gafiragha, faragha mozimɨn oto. \v 5 \x - \xo 20:5 \xo*\xt Jon 19:40\xt*\x*Egha an aviragha mozimɨn aven inir aghuir me Iesusɨn kuam avarazir kabar gara, egha aven ghuzir puvatɨ. \p \v 6 Ezɨ Saimon Pita an gɨn ghua, mozimɨn averiamɨn ghu. Egha a inir aghuir kabar garima da iti. \v 7 \x - \xo 20:7 \xo*\xt Jon 11:44\xt*\x*Egha a inir igharazir mamɨn garima a uaghan iti, kar inir me Iesusɨn dapanimɨn ikezim. Inir kam a inir igharaziba ko itir puvatɨ. Saimon ghaze, me ti a righa igharagha anetɨ. \v 8 Ezɨ suren gumazir igharazir faragha mozimɨn otozim, a uaghan aven ghu. Egha a bizir kabar ganigha nɨghnɨzir gavgavim iti. \v 9 \x - \xo 20:9 \xo*\xt Onger Akaba 16:10; Aposel 2:25-31; 13:34-35\xt*\x*(Guizbangɨra, Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam ghaze, Iesus mozimɨn ua dɨkavigham. Ezɨ dughiar kamɨn aning akar kam tɨghar deraghvɨra a gɨfogham.) \v 10 Egha suren gumazimning uamategha dɨpenimɨn ghu. \s Makdalan nguibamɨn amizim Maria Iesusɨn gani \r (Matyu 28:9-10; Mak 16:9-11) \p \v 11 \x - \xo 20:11 \xo*\xt Mak 16:5\xt*\x*Ezɨ Maria mozimɨn azenan tughav ikia azi. Egha aziavɨra ikia aviragha mozimɨn averiamɨn gari. \v 12 Egha a enselɨn pumuningɨn garima, aning korotiar ghurghurimning aru. Egha aning danganir Iesusɨn kuam faragha ikezimɨn aperaghav iti. Egha mam an dapanim ikezir naghɨn aperazɨ, mam an suemning ikezir naghɨn apera. \v 13 Egha aning kamaghɨn Marian azai, “Amizim, nɨ manmaghsuava azi?” \p Ezɨ a kamaghɨn aning mɨgei, “Me nan Ekiamɨn kuam inigha ghu, ezɨ kɨ fozir puvatɨ, me managh anetɨ.” \v 14 \x - \xo 20:14 \xo*\xt Matyu 28:9; Mak 16:9; Luk 24:16; 24:31; Jon 21:4\xt*\x*A kamaghɨn mɨkemegha, ragha garima, Iesus tughav iti. Ezɨ Maria fozir puvatɨ, kar Iesus. \p \v 15 Ezɨ Iesus kamaghɨn an azara, “Amizim, nɨ manmaghsuava azi? Nɨ tina buri?” \p Ezɨ Maria ghaze, kar ti azenimɨn garir gumazim, egha a kamaghɨn Iesus mɨgei, “Gumazir aruam, nɨ an kuam inigh mangɨghɨva, egh danganir nɨ an atɨzimɨn gun na mɨkemegh. Eghtɨ kɨ mangɨva a iniam.” \p \v 16 Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Maria!” \p Ezɨ Maria ragha kamaghɨn Hibrun akamɨn a mɨgei, “Rabonai.” Akar kamɨn mɨngarim a kamakɨn, “Tisa.” \p \v 17 \x - \xo 20:17 \xo*\xt Onger Akaba 22:22; Matyu 28:10; Rom 8:29; Efesus 1:17; Hibru 2:11-12\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ tɨghar uan Afeziam bagh mavanangam, kamaghɨn nɨ nan suiraghɨv ikian markɨ. Nɨ nan aveghbuaba bagh mangɨva kamaghɨn me mɨkɨm, kɨ e uan Afeziam bagha uamategha ghuavanadi. A nan God, ko uaghan ian God.” \p \v 18 Ezɨ Makdalan Maria ghua suren gumaziba kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ Ekiamɨn ganigha gɨfa.” Egha an akar Iesus a mɨkemezimɨn gun me mɨgei. \s Suren gumaziba Iesusɨn gani \r (Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 \x - \xo 20:19 \xo*\xt Mak 16:14; Luk 24:36; Jon 19:38; 1 Korin 15:5\xt*\x*Sanden guaratɨzimɨn amɨnim pɨrigha gɨvazɨ, suren gumaziba Judabar atiatigha dɨpenir me itim, me pamten an tiar akaba ase. Ezɨ Iesus iza pura suren gumazibar tongɨn tugha, kamaghɨn me mɨgei, “Ian naviba amɨragh ikɨ.” \v 20 \x - \xo 20:20 \xo*\xt Jon 16:22; 19:34; 1 Jon 1:1\xt*\x*A kamaghɨn mɨgɨa, uan duar torir dafarimningɨn itimning ko duar ivir vuemɨn itim, men aka. Ezɨ suren gumaziba Ekiamɨn ganigha me bar akonge. \p \v 21 \x - \xo 20:21 \xo*\xt Matyu 28:18-19; Jon 17:18; 2 Timoti 2:2; Hibru 3:1\xt*\x*Ezɨ Iesus ua me mɨgei, “Ian naviba amɨragh ikɨ. Afeziam na amadazɨ ezɨ kɨ ize. Ezɨ kamaghɨra kɨ ia amadima ia zui.” \p \v 22 A kamaghɨn mɨgɨa, egha uan amɨnim men a giveragha, men amada, egha kamaghɨn me mɨgei, “Ia Godɨn Duam uan navir averiabar a inigh. \v 23 \x - \xo 20:23 \xo*\xt Matyu 16:19; 18:18\xt*\x*Egh ia gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadagham, eghtɨ God uaghan men arazir kuraba gɨn amadaghtɨ, da puvatɨgham. Eghtɨ ia men arazir kuraba gɨn amadaghan koghtɨ, men arazir kuraba ikɨvɨra ikiam.” \s Tomas Iesusɨn gani \p \v 24 \x - \xo 20:24 \xo*\xt Jon 11:16; 14:5; 21:2\xt*\x*Dughiar Iesus uan suren gumaziba batozim, men 12plan suren gumazibar mav, a me ko itir puvatɨ. Kar Tomas, an ziar mam Fufuzim. \v 25 Ezɨ suren gumazir igharaziba kamaghɨn Tomas mɨgei, “E Ekiamɨn ganigha gɨfa.” \p Ezɨ Tomas kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ an duar torir me an dafarimning gafuzimingɨn ganighan koghɨva, egh kɨ uan dafar puzim an duar torimning datɨghan kogh, egh uan dafarim an ivir vuemɨn itir duam datɨghan koghɨva, kɨ nɨghnɨzir gavgavim ikian kogham. Bar puvatɨgham.” \p \v 26 Ezɨ 7plan dughiaba gɨvazɨma, suren gumaziba ua dɨpenimɨn aven iti, ezɨ Tomas me ko aven iti. Me tiar akaba bar pamten da asegha gɨfa. Ezɨ Iesus iza men tongɨn tughav iti. Egha me mɨgei, “Ian naviba amɨragh ikɨ.” \p \v 27 \x - \xo 20:27 \xo*\xt 1 Jon 1:1\xt*\x*Egha a kamaghɨn Tomas mɨgei, “Nɨ uan dafar puzimɨn kagh suiragh, egh nan dafarimningɨn ganigh. Egh nɨ uan agharim amadagh uan dafarim nan ivir vuemɨn itir duam datɨgh. Nɨ nɨghnɨzir pumuning ikian markɨ. Nɨ nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ.” \p \v 28 Ezɨ Tomas kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ nan Ekiam. Nɨ nan God.” \p \v 29 \x - \xo 20:29 \xo*\xt 2 Korin 5:7; 1 Pita 1:8\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nan ganigha gɨvagha, nɨghnɨzir gavgavim nan iti, a? Gumazir nan ganizir puvatɨziba, egha nɨghnɨzir gavgavim nan iti, gumazir kaba bar akongegh.” \s Akɨnafarir kamɨn mɨngarim \p \v 30 \x - \xo 20:30 \xo*\xt Jon 21:25\xt*\x*Iesus mirakelɨn avɨrir maba uaghan suren gumazibar damazimɨn dagh ami. Ezɨ kɨ bar Akɨnafarir kamɨn da osirizir puvatɨ. \v 31 \x - \xo 20:31 \xo*\xt Luk 1:4; Jon 3:15-16; 5:24; Rom 1:17; 1 Pita 1:8-9; 1 Jon 5:13\xt*\x*Ezɨ akar kɨ osirizir kam, kɨ kamaghsua, ia nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiasa, kɨ an osiri. A Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, a Godɨn Otarim. Eghtɨ ia nɨghnɨzir gavgavim an ikɨva, egh ia an ziamɨn zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuarim iniam. Kɨ kamaghsua, akɨnafarir kam an osiri. \c 21 \ms Iesus ua uabɨ isa uan suren gumazibar aka \mr (Sapta 21) \s 7plan suren gumaziba Iesusɨn gani \p \v 1 Dughiar maba gɨvazɨma, Iesus Galilin Dɨpar Akaremɨn boroghɨn, uabɨ isa ua uan suren gumazibar aka. Galilin Dɨpar Akaremɨn ziar mam Taiberiasɨn dɨpam. Bizir kam kamaghɨn oto. \v 2 \x - \xo 21:2 \xo*\xt Matyu 4:21; Jon 1:45-51; 20:24\xt*\x*Dughiar kam Saimon Pita ko Tomas (an ziar mam Fufuzim) ko Nataniel (an nguibam, Kanan nguibar Galilin Distrighɨn aven itim) ko Sebedin otarir pumuning, ko Iesusɨn suren gumazir igharazir pumuning, me bar uari inigha iti. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Luk 5:5\xt*\x*Egha Saimon Pita kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ osiriba burisɨ mangam.” \p Ezɨ me ghaze, “E nɨ ko mangam.” Egha me dɨkavigha botɨn mamɨn ghuavanabogha me zui. Ezɨ dɨmagarir kamɨn me osirir taba inizir puvatɨ. \v 4 \x - \xo 21:4 \xo*\xt Jon 20:14\xt*\x*Ezɨ bar mɨzaraghara, aruem ovɨrima, me gumazir mamɨn garima a dɨpamɨn dadarimɨn tughav iti. Ezɨ suren gumaziba kamaghɨn fozir pu, kar Iesus. \p \v 5 \x - \xo 21:5 \xo*\xt Luk 24:41\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn men azara, “Otariba, ia osiritaba iniz, o?” \p Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Bar puvatɨ.” \p \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Luk 5:4-7\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia ivem inigh, botɨn agharir guvimɨn amadaghan anekunigh, egh ia osiritaba iniam.” Ezɨ me ivem akunizɨ, osirir bar avɨrim ivem gizɨvazɨ, me a gekuigh anangan ibura. \p \v 7 \x - \xo 21:7 \xo*\xt Matyu 14:29; Jon 13:23; 20:2\xt*\x*Ezɨ suren gumazir Iesus bar ifongezim, a kamaghɨn Pita mɨgei, “Kar Ekiamra.” Pita faragha ingarasava uan korotiar aruzim sue. \p Egha a kamaghɨn oraki, “Kar Ekiamra,” egha korotiam uam anerugha uabɨ ikegha, dɨpam uabɨ akunigha egha dɨpamɨn ghua dadarimɨn oto. \v 8 Ezɨ suren gumazir igharaziba botɨn mam inigha ghua, osiriba sara ivem amɨkɨrɨgha dadarimɨn zui. Me saghon itir puvatɨ, me 100 mitan dɨpar dadarimɨn boroghɨra iti. \v 9 Ezɨ me iza dadarimɨn otogha gɨvagha, me avir mamɨn garima osiri maba avim gisɨn iti. Ezɨ bretɨn maba sara iti. \p \v 10 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Osirir ia datɨrɨghɨn iniziba, ia taba inigh izɨ.” \v 11 \x - \xo 21:11 \xo*\xt Luk 5:6\xt*\x*Ezɨ Saimon Pita botɨn ghuavanabogha, egha ivem a mɨkɨrɨgha dɨpar dadarimɨn ghu. Ezɨ osirir ekiabara ivem gizɨfa, da bar moghɨra, 153plan osiriba. Osiriba bar avɨrasemezɨ ivem akariaghɨrɨzir puvatɨ. \p \v 12 Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Ia izɨ damɨ.” \p Ezɨ suren gumaziba atiatigha men tav an azarazir puvatɨ, “Nɨ tina?” Me fo, kar Ekiamra. \v 13 \x - \xo 21:13 \xo*\xt Jon 6:11; Aposel 10:41\xt*\x*Ezɨ Iesus avimɨn boroghɨra ghua bret inigha me ganɨdi. Egha osiriba sara inigha uaghan me ganɨdi. \v 14 \x - \xo 21:14 \xo*\xt Jon 20:19; 20:26\xt*\x*Dughiar Iesus mozimɨn dɨkavizimɨn gɨn, kar an namba 3ɨn dughiam a uabɨ isa uan suren gumazibar aka. \s Iesus Pita mɨgɨa ghaze, nɨ nan sipsipba deraghvɨra men gan men akurvagh \p \v 15 \x - \xo 21:15 \xo*\xt Matyu 26:33; Jon 1:42\xt*\x*Iesus uan suren gumaziba ko amegha gɨvagha, Iesus kamaghɨn Saimon Pitan azai, “Saimon, Jonɨn otarim, nɨ ti bar na gifonge, egha nɨ na gifongezir arazir kam, a gumazir kaba na gifongezir arazibagh afira?” \p Ezɨ Pita ghaze, “Are, Ekiam, nɨ fo, kɨ nɨ gifonge.” \p Ezɨ Iesus a mɨgei, “Nɨ nan gumazamiziba sipsipɨn nguzibar mɨn men akurvagh deraghvɨra men gan.”\f + \fr 21:15 \fr*\ft Gumazir maba Iesusɨn akar kam kamagh a giragha ghaze, “Nɨ ti bar na gifuegha, egha bizir igharazibagh ifongezir puvatɨ?” Kamaghɨra gumazir maba uaghan Pitan akar kam giragha ghaze, “Ekiam, guizbangɨra, nɨ fo, kɨ nɨn roroam.”\ft*\f* \p \v 16 \x - \xo 21:16 \xo*\xt Aposel 20:28; Hibru 13:20; 1 Pita 2:25\xt*\x*Ezɨ Iesus uam an azara, “Saimon, Jonɨn otarim, nɨ ti na gifonge?” \p Ezɨ Pita a ikara, “Are, Ekiam, nɨ fo, kɨ nɨ gifonge.” \p Ezɨ Iesus a mɨgei, “Nɨ nan gumazamiziba sipsipbar mɨn men akurvagh deraghvɨra men gan.”\f + \fr 21:16 \fr*\ft Gumazir maba Pitan akar kam kamaghɨn a giragha ghaze, “Ekiam, guizbangɨra, nɨ fo, kɨ nɨn roroam.”\ft*\f* \p \v 17 \x - \xo 21:17 \xo*\xt Jon 13:38; 16:30\xt*\x*Egha dughiar mɨkezimɨn uam an azara, “Saimon, Jonɨn otarim, nɨ ti na gifonge?” \p Ezɨ Pita Iesus baseme, a dughiar mɨkezim uam an azaragha ghaze, nɨ ti na gifonge? Ezɨ a kamaghɨn Iesus mɨgei, “Ekiam, nɨ bar bizibagh fo. Nɨ fo, kɨ nɨ gifonge.” \p Ezɨ Iesus kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nan gumazamiziba sipsipbar mɨn men akurvagh deraghvɨra men gan.\f + \fr 21:17 \fr*\ft Gumazir maba Iesusɨn akar kam kamagh a giragha ghaze, “Nɨ nan roroam?” Egha Pitan akar kam giragha ghaze, “Nɨ fo, kɨ nɨn roroam.”\ft*\f* \v 18 \x - \xo 21:18 \xo*\xt Jon 13:36; Aposel 12:3-4\xt*\x*Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, nɨ fomɨra igiamra ikia, nɨ uabɨ letiam uan ivariam ikegha danganir nɨ mangasa ifongezibagh arui. Egh nɨ ghurighamin dughiam, nɨ uan agharimning feghtɨ, gumazir igharazim nɨ gikegh nɨ inigh danganir nɨ mangasa ifongezir puvatɨzimɨn mangam.” \p \v 19 \x - \xo 21:19 \xo*\xt Matyu 16:24-25; Mak 1:17; Jon 13:36; 2 Pita 1:14\xt*\x*(Iesus mɨgɨrɨgɨar kam mɨgɨa kamaghɨn Pitan aka, a tuavir manamɨn aremegh ziar ekiam God danɨngam.) Egha a kamaghɨn Pita mɨgei, “Nɨ nan gɨn izɨ.” \s Suren gumazir Iesus bar ifongezir kamɨn akam \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xo*\xt Jon 13:23-25; 20:2\xt*\x*Ezɨ Pita ragha suren gumazir Iesus bar ifongezir kamɨn garima, an aningɨn gɨn izi. Suren gumaziba faragha Iesus koma apava, gumazir kam uan dapanim isa Iesusɨn afarɨzim boroghɨra anetɨgha, kamaghɨn an azai, Ekiam, tina nɨ isɨ apanibar agharim darɨgham? \v 21 Ezɨ Pita an ganigha kamaghɨn Iesus azara, “Ekiam, gumazir kam, bizir tizim a batogham?” \p \v 22 \x - \xo 21:22 \xo*\xt Matyu 16:27-28; 25:31; 1 Korin 4:5; Akar Mogomem 22:7; 22:20\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ ifueghtɨ a ikɨvɨra ikɨ mangɨ dughiar kɨ uamategh izamim otogham, kar nɨn bizim puvatɨ. Nɨ nan gɨn izɨ.” \p \v 23 Kamaghɨn amizɨ, akar kam tintinibar arui, ezɨ gumazamiziba kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, “Suren gumazir kam an aremeghan kogham.” \p Ezɨ Iesus guizbangɨra kamaghɨn mɨkemezir puvatɨ, an aremeghan kogham. Puvatɨ. A ghaze, “Kɨ ifueghtɨ a ikɨvɨra ikɨ mangɨ dughiar kɨ uamategh izamim otogham, kar nɨn bizim puvatɨ.” \v 24 \x - \xo 21:24 \xo*\xt Jon 19:35; 3 Jon 1:12\xt*\x*Kar suren gumazir kamra, a datɨrɨghɨn bizir kabar gun mɨkemegha, an akar kaba osiri. E datɨrɨghɨn fo, akar a gun mɨkemezir kaba, da guizbangɨra. \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Jon 20:30\xt*\x*Ezɨ bizir avɨrir igharazir maba Iesus uaghan dagh amizɨ, da iti. Ezɨ me ti vaghvagha bizir kabar akɨnafariba osirighai, nguazir kamɨn akɨnafarir kabar arɨghamin danganiba bar puvatɨgham.