\id HEB - draft by Siria and Arnold and Steven Oct 2000; exeg ck by Marsha and Steven and Gabby May 2001; comprehension ck June 2002 by John Relyea and a large group; consultant ck Jan 03 with Mike Sweeney and a group; revisions by Francis and Marsha Aug 03; ready for publication. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Hibru \toc3 HI \toc2 Hibru \toc1 Akɨnafarir Hibrun Gumazamiziba Bagha Zuim \mt Akɨnafarir Hibrun Gumazamiziba Bagha Zuim \mt2 O \mt1 Hibru \imt Akar faragha zuim \ip Judabar marazi faragha uan navibagh iragha Kraisɨn gɨn zui, egha datɨrɨghɨn uan nɨghnɨzir gavgavim ataghɨraghasava ami. Kamaghɨn, akɨnafarir kam gumazir mam o amizir mam me bagha an osiri. E fozir pu, tinaram an osiri, akɨnafarimɨn aven gumazim o amizim uan ziam dɨborozir puvatɨ. Marazi ghaze, Pol, o Barnabas, o Apolos, o Prisila, men tav ti an osiri. \ip Gumazir maba Kraisɨn gɨn zuir gumazamiziba dɨkabɨra egha osɨmtɨziba me ganɨdi. Akɨnafarir kam men nɨghnɨzir gavgaviba gavgavim dar anɨngasa, kamaghɨn amizɨ, a ingangarir ekiar God Krais Iesusɨn aven amizim, gun me mɨgei. Kraisra guizbangɨn Godɨn arazim en akakasi. \ip Ezɨ akɨnafarir kam bizir ekiar pumuning ko mɨkezim mɨgei. 1. Iesus a guizbangɨra Godɨn Otarim. Dughiar Iesus nguazimɨn itim, an osɨmtɨzir avɨriba ko mɨzaziba ini. Ezɨ arazir kamɨn God Iesus gamizɨ, a gumazamizibar akurvaghamin faragha zuir gumazimɨn oto. (2:10) Egha Iesus akam inigha izir gumazir fomɨra itiba ko enselba ko Moses gafira. 2. God uabɨ Iesus amɨsevezɨ a ofa gamir gumazimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam, egha a Judabar ofa gamir gumazibagh afira. 3. Iesus a Godɨn Nguibamɨn Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn iti. Egh gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, a ua me iniam. Moses Osirizir Araziba, God bagha ofa gamir arazibar gun mɨgei, da pura Iesus amizir ingangarir ekiar kamɨn nedaziba. \ip Akɨnafarir kam gumazamizibar nɨghnɨzir gavgavim, gavgavim dar anɨngasa. Kamaghɨn amizɨ, a Israelian gumazamizir fomɨra itibar nɨghnɨzir bar gavgavimɨn akaba iti (sapta 11). A ghaze, markɨ, osɨmtɨzir manam me bato, me uan nɨghnɨzir gavgavimɨn suiraghvɨra ikɨ mangɨva ovengegh. Me Iesusɨn gan an arazibar gɨn mangɨ, egh osɨmtɨziba ko mɨzazir me isiba batogh. \c 1 \ms Iesus, a enselbagh afira \mr (Sapta 1--2) \s God e mɨkɨmasa uan akam isa uan Otarim ganɨngi \p \v 1 Fomɨra God dughiar avɨriba ko tuavir avɨribar uan akam isa an akam inigha izir gumazibagh anɨngizɨ, me en inazir afeziabav keme. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Onger Akaba 2:8; Jon 1:3; Efesus 1:10\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn dughiar kam, kar dughiar abuananaba, God e mɨkɨmasa uan akam isa uan Otarim ganɨngi. God biziba bar da iniasava Otarir kam amɨsefe. Otarir kamɨn agharimɨn, God fomɨra overiam ko nguazimɨn ingari. \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Aposel 2:33-34; 2 Korin 4:4; Kolosi 1:15-17; 1:20; Hibru 8:1; Akar Mogomem 4:11\xt*\x*Ezɨ Otarir kamra Godɨn angazangarim en akagha ghaze, God a bar dera. Egha uaghan a Godɨn mɨrara gari. An akam bar gavgafi, egha akar kamra a bar bizibagh amima, da gavgavighavɨra iti. Egha an arazir kuraba gɨn amadir ingangarim agɨvagha, gumazamizibagh amima me zuegha iti. Egha a gɨn Godɨn Nguibamɨn ghuavanabogha Pɨn Tir Atrivir Ekiamɨn agharir guvimɨn boroghɨn apera. \s Godɨn Otarim enselbagh afira \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Efesus 1:21; Filipai 2:9-10\xt*\x*Afeziam ziam uan Otarim ganɨngi. Ezɨ ziar kam a bar dera, egha enselbar ziabagh afira. Kamaghɨn amizɨ, an Otarim gamizɨma a enselbar ekiamɨn oto, ezɨ me an apengan iti. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt 2 Samuel 7:14; 1 Eghaghaniba 17:13; Onger Akaba 2:7; 89:26-27; Aposel 13:33; Hibru 5:5\xt*\x*Egha God dughiatam uan enselɨn tam kamaghɨn a mɨkemezir puvatɨ, “Nɨ nan Otarim, ezɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨn Afeziamɨn oto.” O a kamaghɨn enselɨn tam mɨkemezir puvatɨ, “Kɨ uabɨ ia inigh, egh ian Afeziamɨn mɨn ikɨtɨ, ia nan Otarimɨn mɨn ikiam.” Bar puvatɨ. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:43; Rom 8:29; Kolosi 1:18; 1 Pita 3:22; Akar Mogomem 1:5\xt*\x*Egha dughiar God ua uan Otarir ivariam nguazir kamɨn anemangasa uaghan ghaze: \b \q1 “Godɨn enselba bar an apengan ikɨva \q2 an ziam fam.” \b \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Onger Akaba 104:4\xt*\x*God enselbagh nɨghnɨgha kamaghɨn mɨgei, “A uan enselbagh amima da amɨnimɨn mɨn otifi, egha uan ingangarir gumazibagh amima me avir mɨzariabar mɨn otifi.” \p \v 8 \x - \xo 1:8-9 \xo*\xt Onger Akaba 45:6-7\xt*\x*Egha Otarim gɨnɨghnɨgha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Nɨn atrivir dabirabir God nɨ ganɨngizim, \q2 a zurara ikɨ mamaghɨra ikiam. \q1 Eghtɨ nɨ guizɨn arazimɨn \q2 uan gumazamizibagh ativagh men ganam. \q1 \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Aisaia 61:1; Aposel 4:27; 10:38\xt*\x*Nɨ arazir aghuibara ifuegha, egha arazir kuraba bar dar aghua. \q1 Kamagh amizɨ, God nɨ amɨsevegha, \q2 nɨ ziar ekiam ikiasa \q3 a borem nɨn dapanim ginge. \q1 A kamaghɨn nɨ gamizɨ \q2 nɨ bar akonge, \q1 ezɨ nɨ bar akongezir bizir kam, \q2 atrivir igharaziba bar me gafira.” \b \p \v 10 \x - \xo 1:10-12 \xo*\xt Onger Akaba 102:25-27\xt*\x*Egha God uan Otarim kamaghɨn a mɨgei: \b \q1 “Ekiam, nɨ fomɨra nguazir kamɨn ingari. \q2 Guizbangɨra, nɨ uabɨ uan dafaribar overiam ko bizir pɨn itibar ingari. \q1 \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Aisaia 34:4; 2 Pita 3:7; 3:10\xt*\x*Bizir kaba bar gɨvagham, \q2 eghtɨ nɨ ikɨvɨra ikiam. \q1 Overiam ko nguazim, aning bar ikuvigham, \q2 mati inim ghurigha bar bɨaghire. \q1 \v 12 Nɨ aning righam, \q2 mati gumazim atuim rɨki. \q1 Nɨ aning damightɨ aning igharagh otogham, \q2 mati gumazim korotiar ghuriba suagharɨsi. \q1 Ezɨ nɨ, kamaghɨra iti, nɨ igharagha garir puvatɨ. \q2 Nɨn dughiam gɨvaghan kogham.” \b \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Matyu 22:44; Mak 12:36; Luk 20:42\xt*\x*Fomɨra God kamaghɨn uan Otarimra kamaghɨn a mɨkeme, “Nɨ nan agharir guvimɨn daperagh ikɨ mangɨtɨ, kɨ nɨn apaniba dɨkabɨragh me isɨ nɨn dafarim datɨghtɨ me nɨn dagarimningɨn apengan ikiam.” Egha God dughiatamɨn akar katam enselɨn tam mɨkemezir puvatɨ. Bar puvatɨ. \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Onger Akaba 34:7; 91:11; Matyu 18:10; Aposel 12:7; Jems 2:5\xt*\x*Guizbangɨra enselba me duaba, egha me Godɨn ingangarim gami. Ezɨ God gumazamizir a ua iniamibar akurvaghasa me amadi, me arui. \c 2 \s God en akurazir arazim, // a bizir bar ekiam \p \v 1 Godɨn Otarim ziar ekiam isi, kamaghɨn amizɨ, akar e oraghizir kamnagh, e bar mɨghvɨram an suiragham. E ireghan koghsɨ, e akar kam deraghvɨra an suiragh gavgavigh ikiam. \v 2 Fomɨra God en inazir afeziabav kɨmasa, uan akam isa enselbagh anɨngi, egha kamaghɨra tuavir kamɨn a kamaghɨn men aka, akar kam a guizbangɨra. Ezɨ gumazamiziba akar kamɨn gɨn zuir puvatɨgha a batoke, me ivezir kuram iniam. Men arazir kurar me amizibar mɨrara, me uan ivezir kuram inis.\f + \fr 2:2 \fr*\ft Me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir God Moses ganɨngizim mɨgei. Nɨ Ua Me Ini 19-20ɨn gan. Ua Me Iniamin Akɨnafarimɨn akam, enselɨn mɨgɨrɨgɨaba puvatɨ, ezɨ Judaba kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, God Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim enselbar dafarimɨn Moses ganɨngi. Ia Aposel 7:38 ko 7:53, ko Galesia 3:19ɨn gan.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Matyu 4:17; Mak 1:14; Luk 1:2; Hibru 10:28-29; 12:25\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn, God en akurazir arazim, a bizir bar ekiam. E akɨrim ragh Godɨn akurvazir arazim gasaraghɨva, e manmaghɨn arazir kuramɨn ivezim gitagham. Bar puvatɨgham. Ekiam uabɨ faragha en akurvaghasa mɨkeme, ezɨ gumazamiziba an akam baraki. Ezɨ me kamaghɨn mɨgɨa en aka, akar kamnagh a guizbangɨra. \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Mak 16:20; Aposel 2:22; 14:3; 1 Korin 2:4; 12:4; 12:7; 12:11; Efesus 1:5; 1:9\xt*\x*Dughiar kamɨn, God mirakelɨn igharagha gariba ko dɨgavir kuram gamir arazibagh amua uan ifongiamɨn gɨn ghua Godɨn Duamɨn bizir aghuiba tuiragha gumazamizibagh anɨdi. Ezɨ arazir kamɨn a kamaghɨn en aka, an Otarimɨn akar kam a bar guizbangɨra ghu. \s Iesus, a uabɨ en Akurvazir Gumazim \p \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Hibru 6:5; 2 Pita 3:13\xt*\x*E nguazir igiar God gɨn damightɨ otivamim gɨnɨghnɨgh fogham, God nguazir igiar kam gativasa, enselbav kemezir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Jop 7:17; Onger Akaba 144:3\xt*\x*\x - \xo 2:6-8 \xo*\xt Onger Akaba 8:4-6\xt*\x*Ezɨ Godɨn Akɨnafarimɨn aven akar mam kamaghɨn iti: \b \q1 “O God! E gumazamiziba ti manmaghɨram amizir biziba, ezɨ nɨ mɨghɨgha e gɨnɨghnɨsi? \q2 E pura biziba. Manmaghɨram amizɨ, nɨ bar puvɨram e gɨnɨghnɨsi? \q1 \v 7 Nɨ uabɨ en ingarigha, e isa enselbar apengan e atɨ. \q2 Nɨ gavgavim ko ziar ekiam isa e ganɨga e afazɨ, bizir nɨ ingariziba bar en apengan iti. \q1 \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Matyu 28:18; 1 Korin 15:25-27; Efesus 1:22\xt*\x*Biziba bar moghɨra nɨ da isa e gumazamiziba en suemningɨn apengan da arɨki. \q2 Eghtɨ e bar dagh ativagham.” \b \m Godɨn akar kam ghaze, God gumazamizibagh amizɨ, biziba bar men apengan ikɨtɨ me dagh ativagham. Akar kamɨn mɨngarim a kamakɨn, God bizir a ingariziba bar da isa en apengan da arɨki. Ezɨ e fo, datɨrɨghɨn e garima, biziba bar en apengan itir puvatɨ.\f + \fr 2:8 \fr*\ft Akar Onger Akabar Akɨnafarimɨn aven itim, a gumazamiziba bar me mɨgei. Ezɨ gumazir Hibrun Akɨnafarimɨn Osirizim, a Iesus gɨnɨghnɨgha ghaze, a gumazimɨn mɨn otogha gumazamiziba bar men danganim ini. Ezɨ kamaghɨn Onger Akabar Akɨnafarimɨn, a bizir guizɨn Iesus batozibav gei.\ft*\f* \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Jon 3:16; Rom 5:18; Filipai 2:7-9; 1 Timoti 2:6; 1 Jon 2:2; Akar Mogomem 5:9\xt*\x*Ezɨ e Iesus gɨfo, a ziar ekiam ini. God kamaghsua, a bar en apangkuvightɨ, tuavir kamɨn Iesus gumazamiziba bagh aremegham. Egha kamaghɨn bar dughiar otevimɨn an enselbar apengan ike. Egha mɨzazir dafam inigha areme, ezɨ bizir kam bagha God ziar ekiam a ganɨga a ghufe. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Luk 24:46; Aposel 3:15; Rom 8:29; 11:36; Hibru 5:9; 10:10\xt*\x*E fo, God a biziba bar dar mɨngarim, egha a biziba bar dar ingari. Egha kamaghɨn ifonge, Iesus uan borir avɨriba inigh men aku Godɨn Nguibamɨn mangam, eghtɨ me Iesus ko ziar ekiam iniam. God kamaghɨn ifonge, Iesus gumazamizibar akurvaghamin ingangarim damuam, kamaghɨn amizɨ, a Iesus ataghizɨma a mɨzazim isi. Ezɨ mɨzazir kam Iesus gamima a gumazamizibar akurvaghamin gumazir bar faragha zuimɨn otogha, tuavim men aka. Arazir God a gamir kam, a bar dera. \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Matyu 25:40; Mak 3:35; Jon 20:17; Aposel 17:26; Rom 8:29\xt*\x*E fo, gumazir kam Iesus, a gumazamizibagh amizɨ me Godɨn gumazamizibar mɨn ikia egha me bar zue. A me ko afeziar vamɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, an aghumsɨzir puvatɨgha me dɨbora ghaze, “Nan aveghbuaba ko buaramiziba.” \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Onger Akaba 22:22\xt*\x*Egha a kamaghɨn God mɨgei: \b \q1 “Kɨ uan adarazir tongɨn ikɨ \q2 nɨn ziamɨn gun me mɨkɨmam. \q1 Kɨ gumazamiziba uari akuvamin danganimɨn ikɨ \q2 men tongɨn nɨn ziam fam.” \b \m \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Onger Akaba 18:2; Jon 17:6; 17:9-12\xt*\x*Egha a ua ghaze, “Kɨ datɨrɨghɨn, God damuasa mɨkemezir biziba, kɨ puram a mɨzuam da bagh gan ikɨtɨ God damuasa amir biziba, a mɨkemezɨ moghɨn dar amuam.” Egha ua ghaze, “Ia gan, kɨ borir God na ganɨngiziba me ko iti.”\f + \fr 2:13 \fr*\ft Iesusɨn akar kam, a Aisaia 8:17-18ɨn ize. Gumazim o amizir Hibrun Akɨnafarim Osirizim, en akaghtɨ e fogham, Iesus gumazamizir igharaziba ko magh gari, me an aveghbuaba ko an boriba. Ezɨ gumazamiziba God mɨzuaima a bizibagh ami, ezɨ Iesus uaghan orarti.\ft*\f* \s Iesus en akuraghasa gumazimɨn mɨn oto \p \v 14-15 \x - \xo 2:14-15 \xo*\xt Jon 1:14; 12:31; Rom 8:3; 8:15; Filipai 2:7; Kolosi 2:15; 2 Timoti 1:7; 1 Jon 3:8; Akar Mogomem 12:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, borir kaba, me guizbangɨra inivafɨziba ko ghuziba iti. Kamaghɨra Iesus uaghan men mɨn ikia guizɨn gumazimɨn oto. A kamaghsua, an aremegh egh arazir kamɨn a Satan bar a gasɨghasigham, a gumazir gumazamizibagh amima me ariaghirir gavgavim itim. Gumazamiziba nguazir kamɨn ikiava ovevemɨn atiati. Ezɨ men atiatir kam me ikiagharɨsi. Kamaghɨn amizɨ, Iesus me fɨrasa, bizir kam bagha, a gumazimɨn mɨn otogha egha areme. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Aisaia 41:8-9\xt*\x*Guizbangɨra, Iesus ingangarir kam enselbar akurvaghasa a gamizir pu. Puvatɨ. An Abrahamɨn boriba akurvaghasa a gami. \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Filipai 2:7; Hibru 2:14; 4:15; 5:1-2; 1 Jon 2:2; 4:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, a uan doziba ko buaramizibar mɨraram oto. A kamaghsua, a men Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn ikɨ, egh Godɨn akamɨn gɨn mangɨ apangkuvim gumazamizibar ikɨva Godɨn ingangarim damu, egh ingangarir kamɨn gumazamizibar arazir kuraba gɨn amangam. Kamaghɨn a gumazamizibar mɨn oto. \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Hibru 4:15-16; 5:2; 7:25\xt*\x*Ezɨ Satan a gifarasa arazir kuraba bagha a gakaghori, ezɨ an osɨmtɨziba ateri. Kamaghɨn amizɨ, Satan gumazamizibagh ifaramin dughiabar, Iesus men akurvaghamin fofozim iti. \c 3 \ms Iesusɨn ziar ekiam, a bar Mosesɨn ziar ekiam gafira \mr (Sapta 3:1--4:13) \s Iesusɨn ziar ekiam, a Mosesɨn ziar ekiam gafira \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Efesus 4:1; Filipai 3:14; Hibru 4:14; 5:5; 6:20; 7:26; 8:1; 9:11; 2 Pita 1:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Kraisɨn adarasi, God uaghan Uan Nguibamɨn mangasa, a ian dia. Ia deravɨra Iesus gɨnɨghnɨgh, e nɨghnɨzir gavgavim an ikia, egha an ziamɨn gun mɨgɨa ghaze, a God mɨsevegha amadazir abuir gumazim, egha uaghan Ofa Gamir Gumazibar Dapanim. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Dɨboboniba 12:7\xt*\x*God anemɨsevegha ingangarir kam a ganɨngizɨ, a Godɨn gumazamiziba bagha ingari. Moses fomɨra Godɨn gumazamiziba bagha deravɨra ingarizɨ moghɨra, a ingari. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Sekaraia 6:12; Matyu 16:18\xt*\x*E fo, gumazir dɨpenimɨn ingarim, a ziar ekiam isi, ezɨ an ziar ekiam, an dɨpenimɨn ziar ekiam gafira. Ezɨ kamaghɨra God ziar ekiam Iesus ganɨngi, ezɨ an ziar ekiam, Mosesɨn ziar ekiam gafira. \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Efesus 2:10; 3:9; Hibru 1:2\xt*\x*Ezɨ dɨpeniba bar, gumaziba dar ingari. Ezɨ Godra, a biziba bar dar ingari. \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Dɨboboniba 12:7\xt*\x*Moses a Godɨn ingangarir gumazimɨn iti, egha Godɨn akamɨn gɨn ghua Godɨn gumazamiziba bagha deravɨra ingari. A bizibar gun mɨkɨmamin ingangarim iti, akar God gɨn a mɨkɨmamiba. \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Rom 5:2; Efesus 2:21-22; Kolosi 1:23; 1 Timoti 3:15; Hibru 3:14; 6:11; 1 Pita 2:5\xt*\x*Ezɨ Krais a Godɨn Otarim, a Godɨn gumazamizibagh ativagh men ganam. Egha guizbangɨra Godɨn akamɨn gɨn ghua ingangarir kam deravɨra a gami. Eghtɨ e atiatingan koghɨva, nɨghnɨzir gavgavim ikɨva egh bizir aghuir e iniamiba e dav zuamam, egh kamaghɨn damuva, e uaghan Godɨn Dɨpenimɨn mɨn ikiam. \s Gumazir akaba batoziba, me aghuvsazim inian kogham \p \v 7-8 \x - \xo 3:7-11 \xo*\xt Onger Akaba 95:7-11\xt*\x*\x - \xo 3:7-8 \xo*\xt Ua Me Ini 17:7; Dɨboboniba 20:2-5\xt*\x*E Godɨn gumazamiziba, egha uaghan an dɨpenimɨn mɨn iti, kamaghɨn amizɨ, e Godɨn Duamɨn akam baragham. A kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Ia datɨrɨghɨn Godɨn tiarim baraghɨva, \q2 egh ia uan navibar kuman markɨ, \q3 mati ian inazir afeziaba fomɨra an akaba batogha \q4 orazir puvatɨ. \q1 Me gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia God damutɨ a irasa an akam batosi. \q1 \v 9 God ghaze, \q2 Me danganir kamɨn ikia nɨghnɨzir gavgavim nan itir puvatɨgha, \q3 nan gavgavim tuisɨgh fofoghasa nan azai. \q1 Me garima, \q2 kɨ 40plan azenibar arazir aghuiba me bagha dagh ami. \q1 \v 10 Kamaghɨn amizɨ, kɨ bar gumazamizir kabar anɨngaghegha ghaze, \q2 ‘Gumazamizir kabar naviba bar saghon ikia nan gɨn zuir puvatɨ. \q3 Me zurara tuavir kɨ me bagh atɨzim gitavɨrasi.’ \q1 \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Dɨboboniba 14:21-23\xt*\x*Kɨ men anɨngaghegha bar guizbangɨra akar gavgavim gamua ghaze, \q2 ‘Me nan aghuvsazir danganimɨn aven mangɨghan kogham. \q3 Bar puvatɨ!’ ” \b \p \v 12 Kraisɨn adarasi, ia uari bagh deravɨra gan, ian tongɨn tav nɨghnɨzir kuratam an navir averiamɨn ikɨtɨ a nɨghnɨzir gavgavim ategh, akɨrim ragh Angamɨra Itir God gasan markɨ. \v 13 Ezɨ ia kamaghɨn damuan markɨ, ia kamaghɨn damu, ia zurara dughiabar ia vaghvagh Godɨn gumazamizir igharaziba ko ia, akar aghuim uari danɨng uarir akurvagh egh uan naviba gavgavim dar anɨng. Kamaghɨn arazir kuram tav gifaraghtɨ, a Godɨn gɨn zuir tuavim ateghan kogham. Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Datɨrɨghɨn,” e fo, e datɨrɨghɨn ingangarir kam damuam. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Hibru 3:6\xt*\x*Ia fo, dughiar e faragha nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itim, en nɨghnɨzir gavgavim bar gavgafi. Egh e uan nɨghnɨzir gavgavibar amutɨ da gavgavigh ikɨ maghɨra mangɨ dughiar e ovengamimɨn otogham. E kamaghɨn damuva, e bar Krais ko poroghɨv ikɨ a ko ingar ikiam. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Onger Akaba 95:7-8; Hibru 3:7-8\xt*\x*E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Datɨrɨghɨn ia Godɨn tiarim baraghɨva, \q2 egh ia an akamɨn aghuaghan markɨ, \q1 mati ian inazir afeziaba fomɨra an akaba batogha \q2 egha orazir puvatɨ.” \b \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Godɨn Araziba 1:25-38\xt*\x*\x - \xo 3:16-18 \xo*\xt Dɨboboniba 14:1-35\xt*\x*Fomɨra te Godɨn tiarim baregha, an gɨn zuir puvatɨ, egha an akam batosi? Kar gumazamizir Moses inigha Isipɨn ghueziba, meraram arazir kam gami. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Onger Akaba 106:26; 1 Korin 10:10; Jut 1:5\xt*\x*Ezɨ God 40plan azenibar ten anɨngaghe? A gumazamizir arazir kurabagh amiziba, me gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ariaghirezir gumaziba, merara, a men anɨngaghe. \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Godɨn Araziba 1:34-35; Hibru 3:11\xt*\x*God fomɨra guizbangɨra akar gavgavim akɨra ghaze, “Me nan aghuvsazir danganimɨn aven mangan kogham.” Akar kam, a te ganɨngi? Kar gumazamizir an akam barazir puvatɨziba. A me baghvɨra mɨgei. \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Hibru 4:6\xt*\x*Kamaghɨn e fo, gumazir kaba me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikian aghua. Ezɨ bizir kam bagha me Godɨn aghuvsazir danganimɨn aven mangan ibura. \c 4 \s Godɨn gumazamiziba aghuvsazim iniam \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Hibru 12:15\xt*\x*Datɨrɨghɨn, God uaghan e inigh aghuvsazir danganimɨn aven mangasa akam akɨri. Ezɨ kamaghɨn ia uari bagh deravɨra gan, ian tav atam akuigh egh danganir kamɨn aven mangɨghan kogham. \v 2 E Akar Aghuim baraki, mati fomɨra Israelia a baraki. Egha Israelia me puram akam a baraki, egha nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. Ezɨ bizir kam bagha Akar Aghuir me oraghizir kam, a men akurazir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Onger Akaba 95:11; Hibru 3:11\xt*\x*Ezɨ e gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itiba, an e ateghtɨma e an aghuvsazir danganimɨn mangam. A fomɨra nguibar kam gɨnɨghnɨgha egha a mɨkemezir moghɨra: \b \q1 “Kɨ anɨngaghegha akar gavgavim akɨra ghaze, \q2 ‘Me nan aghuvsazir danganimɨn aven mangɨghan kogham. \q3 Bar puvatɨ!’ ” \b \m Guizbangɨra, God Mosesɨn dughiamɨn akar kam mɨgei, ezɨ e fo, bar fomɨra dughiar a nguazir kamɨn ingarizim, a nguazir kamɨn ingarasa nɨghnɨziba a dagh amigha gɨfa.\f + \fr 4:3 \fr*\ft Israelia Isip ataghizir dughiam, God Moses ko Josua me inigh Kenanɨn Nguazimɨn mangasa a ifonge, eghtɨ nguazir kam me dapiagh avughsamin danganimɨn otogham. Ezɨ gumazir Hibrun Akɨnafarim osirizim kamaghɨn en aka, God avughsɨzir danganir igharazim iti, kar Godɨn Nguibam, guizbangɨram an avughsazir danganim, eghtɨ gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itibarama Nguibar kamɨn aven mangan.\ft*\f* \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Jenesis 2:2; Ua Me Ini 20:11; 31:17\xt*\x*Godɨn Akɨnafarimɨn aven akar otevir mam iti, a namba 7ɨn dughiam mɨgei, “Aruer namba 7ɨn, God garima an ingangariba bar gɨfa, ezɨ a dughiar kamɨn avughse.” \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Onger Akaba 95:11\xt*\x*Ezɨ mɨgɨrɨgɨar otevir kamra e faragha a baraki, a ua mɨgɨa ghaze, “Me nan aghuvsazir danganimɨn aven mangɨghan kogham. Bar puvatɨ!” \v 6 E kamaghɨn bizir kam gɨfo, Godɨn aghuvsazir danganir kam a ikiavɨra iti, ezɨ gumazamizitaba an aven mangam. Ezɨ gumazamizir faragha Akar Aghuim baraghiziba, me nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, me aven ghuezir puvatɨ. \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Onger Akaba 95:7-8\xt*\x*Ezɨ gumazamizir kabar gɨn, azenir avɨriba ghua gɨfa, ezɨ God uan akam isa Devit ganɨngi, kɨ Godɨn Akɨnafarimɨn aven itir akar kamɨn gun mɨkemegha gɨfa. A ghaze: \b \q1 “Datɨrɨghɨn ia Godɨn tiarim baraghɨva, \q2 egh ia an akamɨn aghuaghan markɨ.” \b \m Devitɨn dughiamɨn, God ghaze, “Datɨrɨghɨn,” egha kamaghɨn en aka, a dughiar igharazim ginaba. Dughiar a inabazir kam, gumazamiziba an aghuvsazir danganir kamɨn aven mangam. \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Godɨn Araziba 31:7; Josua 22:4\xt*\x*Josua ti fomɨra aghuvsazim gumazamizibagh anɨngizɨ, ezɨ God gɨn dughiar igharazitam ginabaghan koghai. \v 9 Kamaghɨn amizɨ, e fo, Godɨn gumazamizibar aghuvsazim a ikɨvɨra ikiam, a mati Sabatɨn aghuvsazir dughiam. \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Jenesis 2:2; Hibru 4:4\xt*\x*E fo, gumazim Godɨn aghuvsazir danganimɨn aven ghua, a uan ingangarim agɨvagha aghuvsi, mati fomɨra God uan ingangarim agɨvaghava aghuvsi. \p \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Hibru 3:12; 3:18-19\xt*\x*E kamaghɨn aghua, me fomɨra amizɨ moghɨn, gumazitam o amizitam uan akaba batozir arazimɨn gɨn mangɨ, aremegh uan aghuvsazir danganimɨn aven mangɨghan kogham. Kamaghɨn e aghuvsazir danganimɨn aven mangɨsɨ pamtemɨn ingaram. \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Aisaia 49:2; Jeremaia 23:29; Jon 12:48; Efesus 6:17; Akar Mogomem 1:16; 19:15\xt*\x*Godɨn Akam an angamɨra ikia, egha pamtemɨn ingara iti. A bar ghumigha, mɨdorozir sabar ghumtɨzir pumuning itim gafira. Ezɨ akar kam, sabar ghumtɨzimɨn mɨn, a bar gumazimɨn namnam okoregha bar aven ghua, duam ko navir averiam uaning bativi naghɨn oto, egha uaghan aghariba uari isasuirazir naghɨn, ko agharibar aven itir ovim, aning uaning bativi naghɨn oto. Egha a bar en nɨghnɨziba ko en navir averiabar aven itir ifongiabagh fogha da tuisɨsi. \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Jop 26:6; Onger Akaba 33:13-14; 90:8; Aghuzir Akaba 15:11\xt*\x*Ezɨ bizir God ingariziba, tam Godɨn damazimɨn modoghan kogham. Bar puvatɨ. Ezɨ biziba bar kuiaghiregha Godɨn damazimɨn bar azenara ikiam. Eghtɨ Godra arazir e amiba tuisɨghtɨma e dar a geghanam. \ms Iesus Godɨn Nguibamɨn ikia, en Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn mɨn ikia, egha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiamɨn abuir gumazimɨn mɨn iti \mr (Sapta 4:14--10:39) \s Iesus Ofa Gamir Gumazibar Dapanim \p \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Hibru 3:1; 7:26; 10:23\xt*\x*Ezɨ e Ofa Gamir Gumazibar Dapanir mam iti, ezɨ a bar Godɨn Nguibamɨn aven ghu. A Iesus, Godɨn Otarim. Kamaghɨn amizɨ, e nɨghnɨzir gavgavir e gun mɨgeir kamɨn suiragh gavgavigham. \v 15 \x - \xo 4:15 \xo*\xt 2 Korin 5:21; Hibru 2:17; 7:26; 1 Pita 2:22; 1 Jon 3:5\xt*\x*E uari arazir kuraba dɨkabɨnamin gavgaviba puvatɨ. Egh e kamaghɨn nɨghnɨghan kogham, Ofa Gamir Gumazibar Dapanir kam, en nɨghnɨzibagh fogh en kuarkuvighan kogham. Puvatɨ. Satanɨn ifavarir arazir e bativiziba, da uaghan bar a bativigha gɨfa. Ezɨ an arazir kuratam gamizir puvatɨ. \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Efesus 2:18; 3:12; Hibru 10:19-22\xt*\x*Kamaghɨn amizɨma, e atiatingan koghɨva Godɨn atrivir dabirabimɨn boroghɨn mangam, Godɨn apangkuvim a gizɨfa. E a bagh mangɨtɨma God en kuarkuvigh en apangkuvigham. Egh e osɨmtɨzitam ikɨtɨ an apangkuvim en akuragham. \c 5 \s Iesus, en Ofa Gamir Gumazibar Dapanim, an en akura \p \v 1 Ia nɨghnɨgh. Ofa gamir gumazibar dapaniba bar, God vaghvagha men adarazir tongɨn me amɨsefe. God men mav amɨsevezɨma, a gumazamiziba bagha Godɨn ofa gami. Egha uaghan bizir aghuiba isa God ganɨdi. Egha arazir kuraba bagha ofa gamima God arazir kuraba gɨn amadi. \v 2 \x - \xo 5:2 \xo*\xt Hibru 2:18; 4:15\xt*\x*Egha a uabɨ a Godɨn damazimɨn bizibar amuamin gavgaviba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazir fofoziba puvatɨgha pazav amiba, a men asughasusi. \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Ofa Gami 9:7; 16:6; Hibru 7:27\xt*\x*Egha a uabɨ a bizibar amuamin gavgaviba puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, a gumazamizibar arazir kuraba ko a uan arazir kuraba sara gɨn amangɨsɨ ofabar amu. \p \v 4 \x - \xo 5:4 \xo*\xt Ua Me Ini 28:1\xt*\x*Ezɨ gumazitam ofa gamir gumazibar dapanimɨn ikiasa uabɨ uabɨ amɨsevegha ziar ekiam inizir pu. Puvatɨ. God uabɨ an diazɨma a ingangarir kam ini. Mati God fomɨra Aronɨn diazɨ mokɨn. \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Onger Akaba 2:7; Jon 8:54; Hibru 1:5; 1:8\xt*\x*Ezɨ kamaghɨn, Krais uaghan kamaghɨram ami. A uabɨ uan ziam fer puvatɨ, egha Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn otozir pu. Puvatɨ, God uabɨ ingangarir kam damuasa anemɨsefe. Egha God kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ nan Otarim, ezɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨn Afeziamɨn oto.” \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Onger Akaba 110:4; Hibru 6:20; 7:1; 7:17; 7:21\xt*\x*Egha uan Akɨnafarimɨn aven itir akar igharazir mam, a ghaze, “Nɨ ofa gamir gumazim, Melkisedekɨn mɨn ikɨ mamaghɨra ikiam.” \v 7 \x - \xo 5:7 \xo*\xt Jon 12:27; 17:1\xt*\x*Ezɨ dughiar Iesus nguazimɨn itim, a pamtemɨn God ko mɨgɨa egha diav azi. A fo, an ovengan koghsɨ, God an akuraghamin gavgavim iti. Kamaghɨn amizɨ, a uabɨ uan ifongiam dɨkabɨragha Godɨn apengan ikia, an akam barasi. Ezɨ God an dɨmdiam barasi.\f + \fr 5:7 \fr*\ft Iesus Getsemanin Azenimɨn ikia, egha osɨmtɨzir a bativamim batoghasa God ko mɨgei. Nɨ Matyu 26:36-46 ko Mak 14:32-42 ko Luk 22:39-46ɨn gan. Mɨgɨrɨgɨar kabar God Iesus a ko mɨgeir mɨgɨrɨgɨaba baraki. Guizbangɨra God Iesus ataghizɨ an areme, egha God ovevem ataghizɨ an an suirazir puvatɨ. God a gamizɨ ua mozimɨn dɨkavizɨ, a ziar ekiam a ganigha a gamizɨ an Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn oto. Nɨ uaghan Aposel 2:24 ko Hibru 2:29 ko Filipai 2:6-11ɨn gan.\ft*\f* \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Filipai 2:8; Hibru 3:6\xt*\x*Guizbangɨra Iesus a Godɨn Otarim, egha a mɨzazim ini. Ezɨ tuavir kamra a Godɨn akamɨn gɨn zuir arazim an a gɨfo. \v 9-10 \x - \xo 5:9-10 \xo*\xt Hibru 2:10; 5:6; 11:40\xt*\x*Egha a uan ingangarir a damuamiba, a bar da gɨfa. Ezɨ God anemɨsevegha ghaze, “Nɨ Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn ikiam, egh Melkisedekɨn mɨn ikiam.” Ezɨ a gumazamizir an akam baragha an gɨn zuiba, a men Akurvazir Gumazimɨn oto. Egh a men akurvaghtɨ me deravɨra ikɨ mamaghɨra ikiam. \s E borir aghɨribar mɨn ikian kogham \p \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Matyu 13:15; Jon 16:12; 2 Pita 3:16\xt*\x*E fo, Iesus Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn oto, ezɨ e mɨgɨrɨgɨar avɨriba akar kamɨn iti, e dar gun ia mɨkɨmasa. Ezɨ ia oraghan aghua. Kamaghɨn amizɨma, e akar kamɨn mɨngarim ia mɨkɨman ibura.\f + \fr 5:11 \fr*\ft Nɨ Hibru sapta 7ɨn gan.\ft*\f* \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt 1 Korin 3:1-3; Hibru 6:1\xt*\x*\x - \xo 5:12-13 \xo*\xt 1 Korin 3:2\xt*\x*Ia fomɨra Kraisɨn adarazir otivigha gɨfa, ezɨ kamaghɨn ia gumazamizibar Godɨn akam men sure gamighai. Puvatɨ, ian nɨghnɨziba oteveghavɨra iti, kamaghɨn gumazir igharaziba, Godɨn akar faraghavɨra ian sure gamiziba, me ua ian sure damuam. Ia dagher gavgaviba inian fɨrɨn, ia otem apavɨra iti. \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt 1 Korin 13:11; Efesus 4:14; 1 Pita 2:2\xt*\x*Ezɨ tina otem apavɨra iti, an aghɨrimra iti. Egha an arazir aghuimɨn akar mɨngarim gɨfozir puvatɨ. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Aisaia 7:15; Rom 16:19; 1 Korin 2:14-15; Filipai 1:10\xt*\x*Ezɨ dagher gavgaviba, da gumazir aruabar daghem. Ezɨ gumazir kaba, me dughiar avɨribar araziba tuisɨsi, arazir manam dera ezɨ arazir manam ikufi. Egha datɨrɨghɨn me deravɨra fofoghava egha me nɨghnɨzir dɨkɨriaba iti. \c 6 \s E deraghvɨra tuivigh gavgavigh God mɨzuamtɨ, a deravɨram e damuam \p \v 1-2 \x - \xo 6:1-2 \xo*\xt Aposel 8:14-17; 17:31-32; 19:4-5; Rom 2:16; Filipai 3:12-14; Hibru 5:12; 9:14\xt*\x*E datɨrɨghɨn Kraisɨn adarazir mɨgɨrɨgɨar faragha iniziba ataghɨragham, mɨgɨrɨgɨar kaba: navibagh ighegh akɨrim ragh ovever arazibagh asaraghamin mɨgɨrɨgɨaba ko, nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikiamin mɨgɨrɨgɨaba ko, rurir arazimɨn mɨgɨrɨgɨaba ko, dafariba gumazibagh isɨn arɨzir arazimɨn mɨgɨrɨgɨaba ko, gumazamizir ovegha ua dɨkavibar mɨgɨrɨgɨaba ko, God gumazamizibar araziba tuisɨghtɨ me mɨzaziba iniam, o zurara ikɨvɨra ikiamin mɨgɨrɨgɨaba, e mɨgɨrɨgɨar kaba ateghtɨ, da zurara en nɨghnɨzibar ikian kogham. E kamaghɨn nɨghnɨghvɨra ikɨva, mati e dɨpenir akɨniba dughiar avɨribar da akuravɨra iti, egh dɨpenim asaraghan kogham. E gumazir aruabar mɨn akaba baragh egh dar gɨn mangam.\f + \fr 6:1-2 \fr*\ft Rurir guar avɨribagh isir arazimɨn akar kam, a Grighɨn akamɨn deragha otozir puvatɨ. Gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, akar kam Kraisɨn adarazir rurim mɨgeir puvatɨ. A Judabar arazir me gɨn ghua rua Godɨn damazimɨn zuer akam mɨgei.\ft*\f* \v 3 God en amamangatɨghtɨma, e kamaghɨn damuam. \p \v 4-6 \x - \xo 6:4-6 \xo*\xt Matyu 12:31; Galesia 3:2; Efesus 2:8; Hibru 10:26-27; 10:29; 10:32; 1 Pita 2:3; 2 Pita 2:20-21; 1 Jon 5:16\xt*\x*Gumazir maba, Godɨn angazangarimɨn aven ikegha, akurvazir aghuir Godɨn Nguibamɨn izezim inigha ghaze, a bar dera, egha igharaz darazi ko, Godɨn Duam inis. Egha Godɨn akam baregha fo, a bar dera. Me Godɨn gavgavimɨn aven ghua deragha an gani, gavgavir kam, a gɨn izamim dughiamɨn mɨseveghɨrɨgh azenimɨn otogham. Kamaghɨn amizɨ, gumazim akɨrim ragh God gasaragh tuavir manatamɨn izɨ ua navim giragham? Bar puvatɨ. A kamaghɨn amua, mati, a uan navir averiamɨn aven Godɨn Otarim uam a isa ter ighuvim gafugha, a gurazɨ gumaziba ua dɨbovir akabar a mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, gumazir uan nɨghnɨzir gavgaviba ataghizir kaba, me ua navibagh iraghamin tuaviba puvatɨ. \p \v 7 Amozim dughiar avɨribar izava nguazimɨn aven zui. Eghtɨ nguazim daghebar amutɨ dagher aghuiba otivam, egh gumazir me me bagha da oparizibar akurvagham. Eghtɨ God nguazir kam deragh a damuam. \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Jenesis 3:17-18\xt*\x*Eghtɨ benir ataghatariba ko benir kuraba an ikɨtɨ, kamaghɨn nguazim ikuvigham. A dughiar ruarim ikeghan kogham, eghtɨ God suam, nɨ ikufi, nɨ bar isigham. \p \v 9 Namakar aghuiba, e mɨgɨrɨgɨar gavgavir kabar ia gami. Egha e ia gɨnɨghnɨgha kamaghɨn fo, ia tuavir aghuimɨn gɨn mangam, a tuavir God ian akurazim. \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Rom 15:25; 2 Korin 8:4; 1 Tesalonika 1:3; 2 Timoti 1:18; Hibru 10:32-34\xt*\x*God a gumazir kuram puvatɨ, a ingangarir aghuir ia amizibagh fo, ia God gifongezir arazimra Godɨn gumazamizibar akagha men akurvasi, egha ia kamaghɨn amuavɨra iti. Egh a bizir kaba bakɨnɨghnighan kogham. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Kolosi 2:2; Hibru 3:6; 3:14\xt*\x*E kamaghɨn bar ifonge, ia bizir aghuir ia fogha iniamibav zuam ikɨ, kamaghɨn ia God gifongezir arazimɨn gɨn zui moghɨn, ia bar moghɨra tuivigh gavgavighvɨra ikɨ, mangɨtɨ ikɨrɨmɨrir kam gɨvagham. \v 12 Ia amɨrvaghan markɨ. Ia gumazir nɨghnɨzir gavgavim ikia egha zuamɨram amɨrvazir puvatɨzibar mɨn ikɨ. Egh bizir God fomɨra uan boribar anɨngasa akam akɨriziba, ia da iniam. \s E nɨghnɨzir gavgavim Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn iti \p \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Jenesis 22:16-17\xt*\x*God fomɨra akar dɨkɨrɨzim Abraham danɨngasa, a fo, gumazitam ekevegha a gafirazir puvatɨ, egha a uabɨ uan ziam dɨbora ghaze, bar guizbangɨra. \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Jenesis 22:16-17\xt*\x*Egha ghaze, “Kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, kɨ deragh nɨ damuva, egh nɨn ovavir boribar amightɨ me bar avɨrasemegham.” \v 15 Abraham a mɨzua zuamɨram amɨrvazir puvatɨ, ezɨ God, gɨn bizir an akar dɨkɨrɨzimɨn mɨrara Abraham danɨngasa mɨkemeziba, a ganɨngi. \p \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Ua Me Ini 22:10-11\xt*\x*Gumazim gavgavim uan akam danɨngɨsɨ, a gumazir a gafirazimɨn ziam dɨbora ghaze, bar guizbangɨra. A kamaghɨn damightɨ, gumazitam anedueghan kogham. \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt Rom 11:29; Hibru 11:9\xt*\x*God fomɨra, gumazamiziba uan akar dɨkɨrɨzim me ganɨngizɨ, me fo, me gɨn an akam akɨrizir biziba iniam. Dughiar kam a deraghvɨra kamaghɨn men akaghasa ifongegha ghaze, nɨghnɨzir kam uam an otevkɨnighan kogham. Kamaghɨn amizɨ, a gavgavim uan akar dɨkɨrɨzim ganɨga uan ziam dɨbora ghaze, bar guizbangɨra. \v 18 \x - \xo 6:18 \xo*\xt Dɨboboniba 23:19; 1 Samuel 15:29\xt*\x*Egha datɨrɨghɨn akar pumuning iti, kar Godɨn akar dɨkɨrɨzim, ko Godɨn arazir uan ziam dɨborim, aning otevkɨnighan kogham. God uabɨ ifarir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, e gumazamizir ara ghua Godɨn boroghɨn mongeziba, e Godɨn akar dɨkɨrɨzim gɨnɨghnɨgh egh e uan naviba gavgavim dar anɨng, egh bizir aghuir e fogha iniamiba mɨzuamvɨra ikiam. \v 19 \x - \xo 6:19 \xo*\xt Ofa Gami 16:2-3; 16:12; 16:15; Hibru 9:7\xt*\x*Egha e bizir aghuir e fogha iniamiba bagha mɨzuair arazir kam, a en akuragha en ikɨrɨmɨrimɨn suiragha gavgavim e ganɨdi, mati angka kurimɨn suirazɨ a gavgavigha danganir vamɨran iti. E Iesus mɨzuaima, an aven ghua inir ekiar me Godɨn Dɨpenimɨn gurazimɨn gɨrakɨrangɨn Bar Anogoroghezir Danganimɨn oto. \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt Ofa Gami 16:2-3; 16:12-15; Onger Akaba 110:4; Hibru 3:1; 5:6; 5:10; 7:17; 8:1; 9:24\xt*\x*Iesusra e bagha faraghavɨra aven ghugha Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn oto. Egha a Melkisedeghɨn mɨn Ofa Gamir Gumazimɨn oto, egh a zurara ikɨvɨra ikiam.\f + \fr 6:20 \fr*\ft Azeniba bar aruer vamɨran dughiar vamɨran Israelian ofa gamir gumazibar dapanim ingangarir ekiar mam iti. An asɨzibar ghuzim inigh, egh arazir kuraba gɨn amangɨsɨ Godɨn Purirpenimɨn Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven mangam. Danganir kam, God uabɨ an aven iti. Nɨ Ofa Gamir Akɨnafarim sapta 16, ko Hibrun Akɨnafarim 9:1-7ɨn gan. E fo, datɨrɨghɨn Iesus guizɨn Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn oto. Egha Godɨn Dɨpenir an Nguibamɨn itimɨn a gumazamizibar arazir kuraba a gɨvasa ingangarim gami. Nɨ Hibru 4:14 ko 8:2ɨn gan.\ft*\f* \c 7 \s Melkisedek a ziar bar ekiam iti \p \v 1 \x - \xo 7:1-2 \xo*\xt Jenesis 14:17-20\xt*\x*Ia fo, Melkisedeghɨn kam, a Salemɨn nguibamɨn atrivim, egha a Godɨn Bar Pɨn Itimɨn ofa gamir gumazim. Ezɨ dughiar mam Abraham atrivir 4pla mɨsogha me abɨni. Egha a uamategha izima, Melkisedek tuavimɨn a batogha a bagha God ko mɨgɨa ghaze, God bizir aghuiba a bagh dar amuam. \v 2 Ezɨ Abraham bizir a mɨdorozimɨn iniziba, a bar a da tuirazɨ, da 10plan pozibar otifi, ezɨ a pozir mam isa Melkisedek ganɨngi. (Ia nɨghnɨgh, Melkisedeghɨn ziamɨn mɨngarim a kamakɨn, Arazir Aghuibar Atrivim. Egha a uaghan Salemɨn atrivim, ezɨ an ziar kamɨn mɨngarim kamakɨn, Navir Amɨrizimɨn Atrivim.) \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Onger Akaba 110:4\xt*\x*Ezɨ Godɨn Akɨnafarimɨn aven, me Melkisedeghɨn ameboghfeziabar ziaba osirizir puvatɨ, egha an ovavitamɨn ziam osirizir puvatɨ. Egha uaghan amebam a batezir dughiam ko an ovever dughiam me da osirizir puvatɨ. A Godɨn Otarimɨn mɨn ikia Ofa Gamir Gumazimɨn ikia mamaghɨra iti.\f + \fr 7:3 \fr*\ft Melkisedek ameboghfeziaba puvatɨzir akamɨn mɨngarim kamakɨn, Godɨn Akɨnafarimɨn an ameboghfeziabar mɨgɨrɨgɨatam itir puvatɨ. Ezɨ an amebam a batezir dughiam ko an aremezir dughiam, Godɨn Akɨnafarimɨn aven mɨgɨrɨgɨatam itir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazir Hibrun Akɨnafarim osirizim ghaze, Iesus ofa gamir gumazimɨn ikia zurara mamaghɨra iti, ezɨ Melkisedek purama an ababanim gami.\ft*\f* \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xo*\xt Jenesis 14:20\xt*\x*Ia Melkisedeghɨn kam gɨnɨghnɨgh, a ziar bar ekiam iti! En inazir afeziar faragha zuim Abraham bizir a mɨdorozimɨn iniziba, a bar a da tuirazɨ, da 10plan pozibar otifi, ezɨ a pozir mam isa Melkisedek ganɨngi. \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Dɨboboniba 18:21\xt*\x*E fo, Livain ovaviba me Godɨn ofa gamir gumazibar otifi. Ezɨ Moses Osirizir Araziba ghaze, Israelian gumaziba, me uan biziba 10plan pozibar da tuiraghtɨ, Livain gumaziba me da pozitam iniam. Livaiba me uaghan Israelian marasi. Egha me uaghan Abrahamɨn ovaviba. Ezɨ Israelia uan biziba tuiragha maba isa uan marazigh anɨngizɨ me da ini. \v 6 Melkisedek a Livain adarazir ovavimɨn otozir puvatɨ. Ezɨ Abraham uan biziba tuirazɨ, da 10plan pozibar otozɨ, Melkisedek a da pozir mam ini. Egha Melkisedek, bagha God ko mɨgɨa ghaze, God bizir aghuiba a bagh dar amuam. Gumazir kam Abraham, a Godɨn akar dɨkɨrɨzim ini. \v 7 E kamaghɨn fo, gumazim God ko mɨgɨa ghaze, God bizir aghuiba gumazir igharazim damuam, a gumazir bar ekiam. Ezɨ bizir aghuiba iniamin gumazim, an an apengan iti. \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Hibru 5:6; 6:20\xt*\x*Ezɨ Livaiba me Israelian 10plan pozibar arɨzir bizibar akuar maba isi, kar gumazir ovengamiba. Ezɨ Melkisedekra, gumazir Abrahamɨn bizir akuaba inizim, Godɨn Akɨnafarim ghaze, an ovever akatam itir puvatɨ, a ikɨvɨra ikiam. \v 9 E kamaghɨn mɨkɨm suam, Livai uabɨ, gumazir Israelian 10plan pozibar arɨghizir bizir akuaba inizim, a uaghan Abrahamɨn ovavimɨn ikia, egha a tuavir kamɨn uan bizir akuaba isa Melkisedek ganɨngi. \v 10 Guizbangɨra, Livai tɨghar otivamin dughiamɨn, a uan ovavim Abrahamɨn mɨkarzimɨn aven iti. Ezɨ Melkisedek tuavimɨn Abraham batozɨ Abraham bizir kaba isa Melkisedek ganɨngi. Kamaghɨra e mɨkɨm suam, Livai uaghan uan biziba isa Melkisedek ganɨngi. \s Ofa Gamir Gumazibar Dapanir igiam, a fomɨra itir Godɨn ofa gamir gumazibagh afira \p \v 11 Fomɨra Israelian gumazamiziba, Moses Osirizir Araziba ini, ezɨ arazir kam kamaghɨn mɨgei, Livain gumaziba Godɨn ofa gamir ingangarim damu. Eghtɨ Livain gumazibar ofa gamir ingangarim, a gumazamizibar amutɨ me bar deraghvɨra ikɨtɨ, manmaghsua God ghaze, ofa gamir gumazir igharazim gɨn otivam? A Melkisedeghɨn mɨn ikɨva, Aronɨn mɨn ikian kogham. \v 12 Eghtɨ Godɨn ofa gamir gumazibar araziba iragh igharagh otivtɨma, eghtɨ Moses Osirizir Araziba uaghan iragh igharagh otivam. \v 13 Ezɨ en Ekiam, gumazir Godɨn Akɨnafarim gun mɨkemezim, an anabar igharazimɨn gumazim. Ezɨ an anabamɨn adarazir tav dughiatamɨn Godɨn ofa gamir ingangarim gamizir puvatɨ. \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Jenesis 49:10; Aisaia 11:1; Matyu 2:6; Akar Mogomem 5:5\xt*\x*Ezɨ e bar fo, en Ekiam a Judan anabamɨn adarazir aven oto. Ezɨ Moses ofa gamir gumazibar ingangarim mɨgɨa, anabar kamɨn adaraziv kemezir puvatɨ. \p \v 15 Ezɨ ofa gamir gumazir igharazim otozɨ e an gari, a Melkisedeghɨn mɨraram oto. Egh e kamaghɨn deraghvɨra fogham, a Livain ofa gamir gumaziba bar me gafira. \v 16 Gumazir kam ofa gamir gumazimɨn oto, me nguazir kamɨn arazibar gɨn ghua an anabam gɨnɨghnɨgha ingangarir kam a ganɨngizir pu. Puvatɨ. An ikɨrɨmɨrir aghuimɨn gavgavim zurara ikɨtɨ bizitam a gasɨghasɨghan kogham. Gavgavir kam a gamizɨma a ofa gamir gumazimɨn oto. \v 17 \x - \xo 7:17 \xo*\xt Onger Akaba 110:4; Hibru 5:6\xt*\x*E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgɨa ghaze: \b \q1 “Nɨ ofa gamir gumazimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam. \q2 Nɨ Melkisedeghɨn mɨn ofa gamir gumazimɨn ikiam.” \b \p \v 18-19 \x - \xo 7:18-19 \xo*\xt Rom 8:3; Galesia 2:16; 4:9; Efesus 2:18; Hibru 9:9\xt*\x*Kamaghɨn e fo, arazir ghurir kam, gavgaviba puvatɨgha egha a deragha en akurvazir puvatɨ. Egha a bizitam gamima a derazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, God anegɨfa. Egha God datɨrɨghɨn tuavir bar aghuir mam kui. Tuavir kamra kara, e bizir aghuir e fogha iniamiba bagha mɨzuai. Ezɨ tuavir kam Moses Osirizir Arazibagh afira. E tuavir kamɨn mangɨ Godɨn boroghɨra mangam. \p \v 20 Ezɨ uaghan, dughiar God gumazir kam amɨsevezɨ an ofa gamir gumazimɨn otozim, a pura anemɨsevezir puvatɨ. A uabɨ uan ziam dɨbora ghaze, bar guizbangɨra, egha anemɨsefe. Ezɨ me ofa gamir gumazir igharaziba amɨsɨvasa, gumazitam uan akam gavgavim ganɨga Godɨn ziam dɨborozir puvatɨ. \v 21 \x - \xo 7:21 \xo*\xt Onger Akaba 110:4; Hibru 5:6\xt*\x*God uabɨ guizbangɨra mɨkemezɨ, tuavir kamɨn Iesus ofa gamir gumazimɨn oto. God kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Ekiam bar guizbangɨra mɨkemegha \q2 akar dɨkɨrɨzim gamua ghaze, \q1 ‘Nɨ ofa gamir gumazimɨn ikɨ \q2 mamaghɨra ikiam,’ \q3 egh uan nɨghnɨzim giraghan kogham.” \b \m \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Hibru 8:6; 12:24\xt*\x*Godɨn akar dɨkɨrɨzir kam kamaghɨn en akazɨ e fo, Iesus Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam deragh an ganɨva a damightɨ, a guizbangɨram otogham. E fo, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam a bar deragha, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ghurim gafira. \p \v 23 Fomɨra, gumazir avɨrim Godɨn ofa gamir gumazibar otifi. Egha me ariaghira, egha uan ingangarim gamir puvatɨ. Bizir kam bagha, gumazir avɨriba ofa gamir gumazibar otifi. \v 24 Ezɨ Iesus angamɨra ikia mamaghɨra ikiavɨra iti. Kamaghɨn a Godɨn ofa gamir ingangarim gamua mamaghɨra ikiavɨra iti. Eghtɨ tav an mɨn ofa gamir gumazimɨn otoghan kogham. \v 25 \x - \xo 7:25 \xo*\xt Rom 8:34; 1 Timoti 2:5; Hibru 9:24; 1 Jon 2:1\xt*\x*An angamɨra ikia mamaghɨra ikia egha gumazamiziba bagha Godɨn azangsɨsi. An ingangarimɨn tuavimɨn a me inigha Godɨn boroghɨra zui. Kamaghɨn, datɨrɨghɨn ko zurara, a men akurvagham. \p \v 26 \x - \xo 7:26 \xo*\xt Efesus 1:20; Hibru 3:1; 4:15; 8:1\xt*\x*Guizbangɨra, Ofa Gamir Gumazibar Dapanir kam e bagha ingara bar deravɨra en akurvasi. A God ifongezir arazibara, dar gɨn zui. Egha arazir kuratam an itir puvatɨ. A Godɨn damazimɨn bar zue. Ezɨ God a isa uan Nguibam bar pɨn anetɨ, ezɨ an arazir kurabagh amir gumazamizibar saghon iti. \v 27 \x - \xo 7:27 \xo*\xt Ofa Gami 9:7; Rom 6:10; Hibru 5:3; 9:12\xt*\x*Fomɨra ofa gamir gumazibar dapanir igharaziba, me dughiabar zurara ofabagh ami. Me faragha uan arazir kuraba gɨn amangasa ofabagh ami. Egha gɨn me gumazamizibar arazir kuraba gɨn amangasa ofabagh ami. Ezɨ Iesus kamaghɨn amir pu. Bar puvatɨ. A dughiar bar vamɨran, e bagha uan mɨkarzim isa ofan mɨn God ganigha egha aremegha gɨfa. \v 28 \x - \xo 7:28 \xo*\xt Hibru 5:1-2; 5:9\xt*\x*E fo, me Moses Osirizir Arazibar gɨn ghua, gumazir gavgaviba puvatɨziba amɨsevima me ofa gamir gumazibar dapanibar otifi. Ezɨ God akar dɨkɨrɨzim gamua uan ziam dɨbora ghaze, bar guizbangɨra, egha uan Otarim amɨsefe. Akar dɨkɨrɨzir kam, a Moses Osirizir Arazibar dughiamɨn gɨn otogha dagh afira. Ezɨ Ofa Gamir Gumazibar Dapanir kam, a gumazir bar aghuim. Egha an en akurvaghamin gumazir bar faraghavɨra zuimɨn oto. Egh a ikɨ mamaghɨra ikiam. \c 8 \s Iesus, en Ofa Gamir Gumazibar Dapanim, a Godɨn Nguibamɨn iti \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Efesus 1:20; Kolosi 3:1; Hibru 1:3; 3:1; 10:12; 12:2\xt*\x*Ezɨ mɨgɨrɨgɨar e amizir kam, an mɨngarim kamakɨn, e Ofa Gamir Gumazibar Dapanir mam iti, a Godɨn Nguibamɨn ikia Godɨn atrivir dabirabimɨn agharir guvim gaperaghav iti. \v 2 Egha an Anogoroghezir Danganimɨn ikia Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn ingangarim gami, danganir kam a guizbangɨra Godɨn Purirpenim, dɨpenir gumaziba ingarizir puvatɨzim, Ekiam uabɨ an ingari. \p \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Efesus 5:2; Hibru 5:1; 9:14\xt*\x*E fo, ofa gamir gumazibar dapaniba bar, me asɨziba ko biziba isɨ ofa damuasa me amɨsefe. Kamaghɨn amizɨ, en Ofa Gamir Gumazibar Dapanir kam, a uaghan bizitam isɨ ofan mɨn God danɨngam. \v 4 Nguazir kamɨn ofa gamir gumaziba, me Moses Osirizir Arazibar gɨn ghua biziba isava ofan mɨn God ganɨdi. Kamaghɨn amizɨ, Iesus ti nguazimɨn ikiai, an ofa gamir gumazimɨn ikian koghai. Ezɨ puvatɨ, a Godɨn Nguibamɨn iti. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Ua Me Ini 25:40; Dɨboboniba 8:4; Aposel 7:44; Kolosi 2:17; Hibru 9:23\xt*\x*Ezɨ me nguazimɨn ikia ofa gamir ingangarim gamima ingangarir kam guizbangɨra Godɨn Nguibamɨn itir ingangarimɨn nedazim ko ababanim gami. Arazir kam uaghan Moses bato. A Godɨn Purirpenimɨn ingarasava amima, God kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Purirpenimɨn ingarsɨ, nɨ mɨghsɨamɨn ikia ganizir ababanimra, an gɨn mangɨ deragh an ingar.” \v 6 \x - \xo 8:6 \xo*\xt 2 Korin 3:6-9; Hibru 7:22; 9:15\xt*\x*Ezɨ Iesus ofa gamir ingangarim inizɨma, an ingangarim nguazimɨn itir ofa gamir gumazibar ingangaribagh afira. God, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha zuim, Israelia ganigha akar mabar kɨri. Egha gɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir igharazim gamua egha akar bar aghuibar kɨri, ezɨ akar dɨkɨrɨzir kam, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha zuim bar a gafira. Kamaghɨn amizɨ, Iesus God ko gumazamizibar abuir gumazimɨn ikiava Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam gavgavim a ganɨngi. Ezɨ an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ghurim gafira. \s Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ghurim bar a gafira \p \v 7 \x - \xo 8:7 \xo*\xt Hibru 7:11; 7:18\xt*\x*Ezɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha zuim, a ti derazɨ God Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam gamighan koghai. \p \v 8 \x - \xo 8:8-12 \xo*\xt Jeremaia 31:31-34\xt*\x*Egha God uan gumazamizibar arazir kuraba aghurigha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kɨ ian Ekiam, \q2 egha kɨ kamaghɨn ia mɨgei. \q1 Dughiam a izɨtɨ, \q2 kɨ Israelia ko Judaba, me ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam damuam. \q1 \v 9 Eghtɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam, \q2 kɨ fomɨra men ovavir afeziaba ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim, \q3 an an mɨn mangan kogham. \q1 Fomɨra itir dughiam, \q2 kɨ uan dafarimɨn men suigha me inigha Isipɨn kantri ategha azenan ize, \q3 egha kɨ men pamɨn mɨn itima \q4 me nan amuimɨn mɨn iti. \q2 Egha me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ghurir kam abɨki. \q1 \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Sekaraia 8:8; Hibru 10:16\xt*\x*Kɨ ian Ekiam, egha kɨ kamaghɨn ia mɨgei, \q2 gɨn izamin dughiam otoghtɨ, \q3 kɨ Israel ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim damightɨ, \q4 eghtɨ a kamaghɨn mangam: \q1 Kɨ uan araziba men nɨghnɨzibar arɨgh, \q2 egh da isɨ men navir averiabar da osiram. \q1 Egh kɨ men Godɨn ikɨtɨma \q2 me nan gumazamizibar ikiam. \q1 \v 11 \x - \xo 8:11 \xo*\xt Aisaia 54:13; Jon 6:45; 1 Jon 2:27\xt*\x*Dughiar kamɨn gumazamiziba vaghvagh uan namakaba ko uan adarazir sure damuan kogh suam, \q2 ‘Ia Ekiam gɨfogh.’ \q3 Puvatɨ. \q1 Me bar moghɨra na gɨfogham, \q2 gumazamizir kɨniba ko ziaba itir gumazamiziba. \q1 \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Rom 11:27; Hibru 10:17\xt*\x*Eghtɨ kɨ men apangkuvigh \q2 men arazir kuraba gɨn amangɨva, \q3 egh ua dagh nɨghnɨghan kogham.” \b \p \v 13 Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiar kam, God an gun mɨgɨa egha maghɨra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha zuim gamizɨma a ghurigha bar gɨfa. E fo, bizitam ghurighɨva a bar dughiar otevimɨn ikegh bar gɨvagham. \c 9 \s Ofa gamir gumazibar dapaniba fomɨra asɨzibar ghuzibar ofabagh ami \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xo*\xt Ua Me Ini 26:1-30\xt*\x*E fo, God Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha itim, Israelia ganɨga Godɨn ziam fer araziba sara me ganɨngi. Egha ghaze, me Godɨn Dɨpenir gumaziba ingarizimɨn aven an ziam fam. \v 2 \x - \xo 9:2 \xo*\xt Ua Me Ini 25:23-40; 26:1-30\xt*\x*Me Godɨn Purirpenir mamɨn ingarizɨ danganir pumuning an iti. Purirpenir kamɨn aven itir danganir me faragha aven mangamim, a lamɨn aghorim ko bret itir dakozir Godɨn damazimɨn itimɨn iti. Danganir kam me kamagh a dɨbori, “Anogoroghezir Danganim.” \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Ua Me Ini 26:31-33\xt*\x*Egha me inir bar ekiam, bɨrimɨn mɨn Anogoroghezir Danganimɨn gɨrakɨrangɨn anegura. Ezɨ inir kamɨn gɨrakɨrangɨn danganir igharazir mam uaghan iti, me kamagh a dɨbori, “Bar Anogoroghezir Danganim.” \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Ua Me Ini 16:33; 25:10-16; 30:1-6; Dɨboboniba 17:8-10; Godɨn Araziba 10:3-5\xt*\x*Ezɨ danganir kamɨn aven bizir kaba iti: Pauran mughuriar aghuim tuamin ofa gamir dakozim, me gol an pogha a noke, ko Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn Boksiam. Boksiar kam me gol an poghava a noke. Egha Boksiamɨn aven me golɨn mɨner manan daghem itim a gatɨ. Egha me Aron fomɨra suirazir asadivir aghorim a gatɨ, asadivir aghorir kam ghuziba an oto. Egha me Dagɨar Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn Osizirim itimning, me uaghan aning Boksiar kam gatɨ.\f + \fr 9:4 \fr*\ft Daghem mana, kar God fomɨra Israelian gumazamizir nguazir kɨnimɨn aruizibagh anɨngizir daghem. Nɨ Ua Me Ini sapta 16 ko Onger Akaba sapta 78:24ɨn gan.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Ua Me Ini 25:17-18\xt*\x*Ezɨ Boksiar kamɨn asuam, a danganir gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadim. Ezɨ enselɨn mɨn garir bizimning Boksiam gisɨn ikia, egha aningɨn avɨziba an asuam avara. Bizir kamning Godɨn danganimɨn ababanim gamua ghaze, God gumazamiziba ko iti. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ bizir kabar mɨngariba bar dar gun mɨkemeghan kogham. \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Dɨboboniba 18:2-6\xt*\x*Me kamagh bizibar ingarigha egha dughiaba bar ofa gamir gumaziba Godɨn Purirpenimɨn azenan itir danganimɨn aven ghua uan ingangaribagh ami. \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Ua Me Ini 30:10; Ofa Gami 16:2-34; Hibru 5:3; 7:27\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim uabɨra Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven zui. Azeniba vaghvagha, a dughiar vamɨran aven zui. Egha a purama aven zuir puvatɨ. An asɨzibar ghuziba inigha aven zui. Egha ghuzir kamɨn a uan arazir kuraba gɨn amangasa ofa gamua, egha gumazamizir deragha nɨghnɨzir puvatɨzibar arazir kuraba, da gɨn amangasa ofabagh ami. \v 8 \x - \xo 9:8 \xo*\xt Jon 14:6; Hibru 10:19-20\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam arazir kamɨn bizir mam en aka, Godɨn Purirpenimɨn azenan itir danganim ikiavɨra itima, ezɨ tuavir e Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven mangamim an en pɨri.\f + \fr 9:8 \fr*\ft Grighɨn akam deragha akar kaba abɨgha dar gun mɨkemezir puvatɨ.\ft*\f* \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Hibru 7:18-19; 10:1-2\xt*\x*Godɨn Purirpenimɨn eghaghanir kam, a bizir datɨrɨghɨn e bativamibar ababanim gami. Purirpenir kamɨn aven, me asɨziba ko bizir guar bar avɨrir aghuiba ofabar mɨn God ganɨga egha an ziam fe. Ezɨ bizir kaba bar gumazir Godɨn ziam febar navir averiatam akɨrighan kogham, eghtɨ me kamaghɨn fogh suam, me arazir kuraba pu. Bar puvatɨ. \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt Ofa Gami 11:2; 11:25; 15:18; Dɨboboniba 19:7; 19:11-13; Efesus 2:15; Kolosi 2:16; 2:20\xt*\x*Bizir Godɨn ofa gamir kaba, da dagheba apir arazim ko dɨpaba apir arazim ko arazir avɨrir gumazibar amutɨ me zueghamin arazimra. Da inivafɨzimɨn bizibara. God ofa gamir arazir kaba gumazibagh anɨngizɨ, me dar gɨn zui, eghtɨ God gɨn bar moghɨra bizibar kɨrightɨ bizir igiaba otivam. \s Krais uabɨ uan ghuzim isava ofa gami \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Hibru 3:1; 8:2; 10:1\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn Krais otogha gɨfa, egha bizir aghuir otivigha gɨvazibar Ofa Gamir Gumazibar Dapanimɨn iti. A Purirpenir aghuir kamɨn aven ghua e bagha ingari. Purirpenir kam Purirpenir faragha ikezim bar a gafira. Gumazitam dɨpenir kam uan dafarimningɨn an ingarizir puvatɨ. Bar guizbangɨra kar nguazir kamɨn bizim puvatɨ. \v 12 \x - \xo 9:12 \xo*\xt Hibru 9:26; 10:4; 1 Pita 1:19\xt*\x*Ezɨ Krais bulmakaun apurim ko memen ghuzitam inigha egha Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven ghuzir pu. Puvatɨ. A uabɨ uan ghuzim isa ofa gamigha dughiar vamɨran danganir kamɨn aven ghu. Egha en akurazɨ, e ikɨrɨmɨrir aghuarir zurara itim ini. \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Ofa Gami 16:3; 16:14-16; Dɨboboniba 19:9; 19:17-19; Hibru 10:4\xt*\x*E fo, gumazamiziba Godɨn damazimɨn mɨzeghtɨma, ofa gamir gumaziba memen ghuzim ko bulmakaun apurimɨn ghuzim ko bulmakaun nguzir aborozir bar isizimɨn sirim inigh, gumazamizibagh isɨn a kavkɨnam. Me kamaghɨn damightɨ, arazir kam Godɨn damazimɨn mɨzezir araziba batueghtɨ gumazamiziba ua zuegham. \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt Rom 6:13; 6:22; Efesus 5:2; Taitus 2:14; Hibru 6:1; 1 Pita 1:18-19; 1 Jon 1:7\xt*\x*Ezɨ Kraisɨn ghuzim asɨzibar ghuzim bar a gafira! Krais arazir kuratamɨn osɨmtɨzitam an itir pu. Bar puvatɨ. Godɨn Duar zurara itimɨn gavgavimɨn, a ofan mɨn uabɨ isa God ganɨngi. Kamaghɨn amizɨ, an ghuzim en inivafɨzibarama amizɨ da zuezir pu. Puvatɨ. A en navir averiamɨn aven itir arazir kuraba agɨvazɨ, e kamaghɨn fo, e Godɨn damazimɨn bar zuegha iti. Kamaghɨn amizɨ, e ua arazir ghurir angamɨra itir puvatɨzir kabar gɨn mangan kogham, egh e Godɨn zurara angamɨra itimɨn ingangarim damuam. \s Kraisɨn ghuzim, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam gavgavim a ganɨngi \p \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Rom 5:6; 1 Timoti 2:5; Hibru 3:1; 7:22; 8:6; 1 Pita 3:18\xt*\x*Kraisɨn ghuzim e gamizɨma e Godɨn damazimɨn bar zue. Egha an aremegha gumazamizibagh ivezegha men arazir kurar me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha ikezimɨn dughiamɨn amiziba, da gɨn amada. Kamaghɨn, Iesus Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiar kam gavgavim a ganɨga egha an abuir gumazimɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, gumazamizir Godɨn dɨmdiam baregha an gɨn zuiba, me God fomɨra uan boribar anɨngasa mɨkemezir ikɨrɨmɨrir kam iniam. God kamaghɨn akam akɨra ghaze, me zurazurara ikɨvɨra ikiam. \p \v 16 Gumazim nɨghnɨgh suam, a gɨn aremegham, egh suam gumazir manam an biziba iniam, egh an akɨnafarim osirigham. Kar mati an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim. Eghtɨ borim Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gɨn mangɨ, egh afeziam a ginabazir biziba iniam. Eghtɨ gumaziba deragh fogh suam, afeziam aremegha gɨfa, egh me biziba bar an borimɨn tegham. \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt Galesia 3:15\xt*\x*E fo, gumazir akam akɨrizir kam angamɨra ikɨvɨra ikɨtɨ, an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim pura ikɨ ingangariba puvatɨgham. Eghtɨ gumazir kam aremegham, eghtɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gavgavim ikɨ daghem otogham. \v 18 \x - \xo 9:18 \xo*\xt Ua Me Ini 24:6\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra, me asɨzim mɨsoghezɨ an aremezɨ, me an ghuzim inge, egha tuavir kamra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir faragha ikezim gamizɨma, a gavgafi. \v 19 \x - \xo 9:19 \xo*\xt Ua Me Ini 24:3-8; Ofa Gami 14:4-7; 16:14-15\xt*\x*\x - \xo 9:19-20 \xo*\xt Ua Me Ini 24:6-8\xt*\x*Dughiar kamɨn, Moses faragha Godɨn Akar Gavgaviba, bar dar gun gumazamizibav keme. Akar kaba, da Moses Osirizir Arazibar aven iti. Egha a gɨn bulmakaun apuribar ghuzim ko memebar ghuzim inigha dɨpam sara da vere. Egha a, isopɨn temer agharir me benir aghevimɨn ikezim, benir kam me sipsipɨn arɨzibar an ingari, Moses a inigha ghuzim gatɨ. Egha an anesigha temer agharir kamɨn ghuzir muziarim inigha Akar Gavgavimɨn itir Akɨnafarim ko gumazamiziba bar me gisɨn a kavamadi. \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Ua Me Ini 24:8; Matyu 26:28\xt*\x*Egha a kamaghɨn mɨgei, “Kar ghuzir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gavgavim a danɨngamim. God Akar Gavgavim ia ganɨga ghaze, ia Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gɨn mangɨ.” \v 21 \x - \xo 9:21 \xo*\xt Ua Me Ini 29:12; 29:36; Ofa Gami 8:15; 8:19\xt*\x*Kamaghɨra Moses ghuzir muziarim inigha Godɨn Purirpenim ko Godɨn ziam fer bizibagh isɨn a kavamadi. \v 22 \x - \xo 9:22 \xo*\xt Ofa Gami 17:11; Efesus 1:7\xt*\x*Guizbangɨra, e ti kamagh mɨkɨm suam, Moses Osirizir Araziba ghaze, ghuzimra bizibar amightɨ, da Godɨn damazimɨn bar zuegham. Eghtɨ me bizitam mɨsuegh an ghuzim inigh a ingeghan koghtɨ, God gumazamizibar arazir kuraba gɨn amadaghan kogham. \s Krais arazir kuraba gɨn amangasa, uabɨra uabɨn ofa gami \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Hibru 8:5; 10:1\xt*\x*Ezɨ bizir Godɨn Purirpenimɨn itir kaba, da pura Godɨn Nguibamɨn itir bizibar ababaniba. Ezɨ me asɨzir ghuziba isa a dagh amima da zuegha Godɨn damazimɨn zue. Eghtɨ Godɨn Nguibamɨn itir bizibar amightɨ da guizɨn zueghsɨ, ofan bar aghuim ikɨ, asɨzibar ofabagh afiragham. \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Rom 8:34; Hibru 6:20; 8:2; 1 Jon 2:1\xt*\x*E fo, Krais gumaziba uan dafaribar ingarizir Anogoroghezir Danganimɨn aven ghuzir pu, danganir kam, a pura guizɨn Godɨn Dɨpenimɨn ababanim. Puvatɨ. A guizbangɨra Godɨn Nguibamɨn aven ghu. Egha datɨrɨghɨn an e bagha God ko mɨkɨmasa, Godɨn damazimɨn tughav ikia en akurvasi. \v 25 E fo, azeniba bar, Ofa Gamir Gumazibar Dapanim asɨzibar ghuziba isa egha Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven zui. Ezɨ Iesus kamagh amizir puvatɨ, a Godɨn Nguibamɨn ghugha ofan mɨn uabɨ uabɨ isa God ganɨngi. Egha a dughiar avɨribar a gamizir puvatɨ. \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt 1 Korin 10:11; Galesia 4:4; Hibru 7:27; 9:12; 1 Pita 3:18\xt*\x*A dughiar avɨribar kamaghɨn damuvɨra ikɨ, egh a dughiar avɨribar mɨzaziba ini mamaghɨra ikiam, dughiar God nguazir kamɨn ingarizimɨn ikegha iza datɨrɨkɨn. Ezɨ puvatɨ. Datɨrɨghɨn dughiar abuananamɨn Krais dughiar bar vamɨran nguazimɨn ize, egha gumazamizibar arazir kuraba gɨn amangasa ofan mɨn uabɨra uabɨ isa God ganɨngi. \p \v 27 \x - \xo 9:27 \xo*\xt Jenesis 3:19; Fofozir Gumazim 3:20; Aisaia 53:12; 2 Korin 5:10; Filipai 3:20; 2 Timoti 4:8; Akar Mogomem 20:12-13\xt*\x*Gumaziba bar dughiar vamɨran ovegh egh gɨn Godɨn kotiamɨn otivam. \v 28 \x - \xo 9:28 \xo*\xt Aisaia 53:12; Rom 6:10; Taitus 2:13; 1 Pita 2:24; 2 Pita 3:12; 1 Jon 3:5\xt*\x*Kamaghɨra, Krais gumazir avɨribar arazir kurabar osɨmtɨziba aterasa, dughiar vamɨran ofan mɨn uabɨ isa God ganigha areme. Egh gɨn a dughiar namba 2ɨn ua izam, egh dughiar kamɨn an arazir kuraba gɨn amangɨsɨ izan kogham. Puvatɨ. A gumazir a mɨzua itiba guizbangɨra men akurvagh me iniam. \c 10 \s Ofan me fomɨra amiba, da arazir kuraba gɨn amadir puvatɨ \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xo*\xt Kolosi 2:17; Hibru 8:5; 9:9-11; 9:23; 10:4\xt*\x*Moses Osirizir Arazibar aven, e pura guizɨn bizir gɨn otivamibar ababaniba ko nedazibar gari. Ezɨ a guizbangɨn deravɨra bizir kabar en akazir puvatɨ. Moses Osirizir Araziba ghaze, me ofan kamaghɨn garibara, zurara azeniba bar dar amu. Kamaghɨn amizɨ, e fo, gumazamizir Godɨn boroghɨn zuiba, Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨ ofan kabar amightɨ, ofan kaba me akɨrightɨ, me deraghvɨram otoghan kogham. Puvatɨ. \v 2 Ezɨ ofan kamaghɨn garim gumazamizibagh amizɨ me bar zuegha, uam ofabagh amuan koghai. Egha asɨzibar ofan vamɨrama, God bagha ingarir gumazibagh amizɨ me zuegha, uan navir averiabar aven ua kamaghɨn nɨghnɨghan koghai, e arazir kuraba iti. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Ofa Gami 16:21; Hibru 9:7\xt*\x*Ezɨ puvatɨ. Azenibar zurara, asɨzibar ofan kaba me gamima me ua uan arazir kurabagh nɨghnɨsi. \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Maika 6:6-7; Hibru 9:13; 10:11\xt*\x*Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn: bulmakaun apuriba ko memen ghuziba, da arazir kuraba gɨn amadaghan kogham. Bar puvatɨ. \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xo*\xt Aisaia 1:11; Amos 5:21-22\xt*\x*\x - \xo 10:5-7 \xo*\xt Onger Akaba 40:6-8\xt*\x*Ezɨ bizir kam bagha, Krais nguazir kamɨn izasava amir dughiamɨn a kamaghɨn God mɨgɨa ghaze: \b \q1 “Nɨ guizbangɨra, asɨzibar ghuziba ko bizir ofan mɨn me nɨ ganɨdiba, \q2 nɨ bizir kabagh ifongezir puvatɨgha \q3 da inian aghua. \q2 Kamaghɨn nɨ mɨkarzir mam na danɨngasa an ingari. \q1 \v 6 Ofan bar isia mɨghɨriba ko, \q2 arazir kuraba gɨn amadir ofaba, \q2 da nɨ gamima nɨ dar agorogem itir puvatɨ. \q1 \v 7 Ezɨ kɨ kamaghɨn mɨgei, \q2 ‘God, kɨra kara. \q3 Moses fomɨra nan gun Akɨnafarir rɨghizimɨn aven osirizɨ moghɨn. \q1 Datɨrɨghɨn kɨ izegha gɨfa, \q2 egha nɨn ifongiamɨn gɨn mangasava ami.’ ” \b \p \v 8 A faragha ofabav gei, ofan kaba, Moses Osirizir Arazibar amuasa mɨkeme. A kamaghɨn mɨgei, “Nɨ asɨzibar ghuziba ko, bizir me ofan mɨn nɨ ganɨdiba ko, ofan bar isia mɨghɨriba ko, arazir kuraba gɨn amadir ofaba, nɨ bar dagh ifongezir puvatɨgha da inian aghua.” \v 9 Egha a gɨn kamaghɨn mɨgei, “God, kɨra kara. Datɨrɨghɨn kɨ izegha gɨfa, egha nɨn ifongiamɨn gɨn mangasava ami.” Kamaghɨn amizɨ God ghaze, ofa gamir arazir ghuriba, da gavgaviba puvatɨgha, gɨfa. Ezɨ ofa gamir arazir igiam, an danganim inigha gavgavim ikia ingari. \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt Jon 17:19; Hibru 9:12; 9:28; 13:12\xt*\x*Krais Iesus a Godɨn ifongiamɨn gɨn ghua, egha dughiar bar vamɨra uabɨ uan mɨkarzim isa ofan mɨn en arazir kuraba bagha God ganɨngi. Ezɨ arazir kamɨn an e gamizɨ, e Godɨn damazimɨn zuegha an gumazamizibar otifi. \s Kraisɨn ofa, a guizbangɨra arazir kuraba gɨn amangam \p \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Ua Me Ini 29:38; Dɨboboniba 28:3; Hibru 7:27; 10:4\xt*\x*Godɨn ofa gamir gumaziba bar, me zurara tuivava ofabagh ami. Egha me ofan magh gariba, dughiar avɨribar dagh ami. Ezɨ ofan kaba, da arazir kuratam gɨn amadaghan kogham. \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Kolosi 3:1; Hibru 1:3\xt*\x*\x - \xo 10:12-13 \xo*\xt Onger Akaba 110:1\xt*\x*Ezɨ Krais arazir kuraba gɨn amangasa uabɨ uan mɨkarzim dughiar vamɨran a isa ofan mɨn God ganɨngi. An ofan kamɨn gavgavim ikɨvɨra ikɨ ingar mangɨvɨra ikiam. A kamaghɨn amigha gɨvagha, Godɨn agharir guvimɨn amadaghan aperaghav ikia mamaghɨra iti. \v 13 \x - \xo 10:13 \xo*\xt Aposel 2:35; 1 Korin 15:25\xt*\x*Egha a, God an apaniba isɨ an apengan darɨghamin dughiam bagha mɨzua iti. \v 14 A ofan vamɨra gamua egha tuavir kamɨn gumazamizir Godɨn damazimɨn zueziba, a me akɨrizɨ me bar deravɨram oto, egh ikɨ mamaghɨra ikiam. \p \v 15 Ezɨ Godɨn Duam uaghan bizir kamɨn gun e mɨkeme: \b \q1 \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Jeremaia 31:33; Hibru 8:10\xt*\x*“Ekiam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, \q2 ‘Gɨn izamin dughiam otoghtɨ, \q2 kɨ Israelia ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim damightɨ, \q3 eghtɨ a kamaghɨn mangam: \q1 Kɨ uan araziba men nɨghnɨzibar arɨgh, \q2 egh da isɨ men navir averiabar da osiram. \q1 Egh kɨ men Godɨn ikɨtɨma \q2 me nan gumazamizibar ikiam.’ ” \b \m \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt Jeremaia 31:34; Hibru 8:12\xt*\x*Egha gɨn a ua ghaze: \b \q1 “Kɨ men arazir kuraba gɨn amadagh \q2 ua dagh nɨghnɨghan kogham.” \b \p \v 18 E kamaghɨn ganigha fo, God arazir kuraba gɨn amadazɨ, kamaghɨn uam arazir kuraba gɨn amangamin ofaba, da ua ingangariba puvatɨ. \s E guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim ikɨva egh Godɨn boroghɨra mangam \p \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Rom 5:2; Efesus 2:18; 3:12; Hibru 4:16; 9:8\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, nan adarasi, Iesusɨn ghuzim en arazir kuraba gɨn amadagha gɨfa. Egh tuavir kamɨn e Bar Anogoroghezir Danganimɨn aven mangɨ egh atiatingan kogham. \v 20 \x - \xo 10:20 \xo*\xt Matyu 27:51; Jon 10:9; 14:6; Hibru 9:3; 9:8\xt*\x*Iesus aremegha ua angamɨra iti, an e bagha tuavir igiar kam kui, tuavir ikia mamaghɨra itim. A tuavir kamɨn inir ekiar kamɨn gɨrakɨrangɨn ghua danganir kamɨn aven ghu, inir kam a danganir kamɨn tiar akamɨn mɨn guraghav iti. Ezɨ inir kam, a mati an mɨkarzimɨn ovevemra. Eghtɨ e tuavir kamɨn danganir kamɨn aven mangam.\f + \fr 10:20 \fr*\ft Bar Anogoroghezir Danganir kam, kar God uabɨ itir danganim. Fomɨra ofa gamir gumazibar dapanimra danganir kamɨn an an aven zui. Ezɨ datɨrɨghɨn Iesus amizir ingangarimɨn, e bar moghɨra Godɨn boroghɨn mangam. Kamaghɨn amizɨ, me Iesusɨn mɨkarzim abɨghizɨ a ter ighuvimɨn ovengezɨ, inir ekiar Bar Anogoroghezir Danganimɨn itiar akam itim tongɨra bighiaghirɨgha akuar pumuning oto. Nɨ Mak 15:38ɨn gan.\ft*\f* \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xo*\xt Hibru 4:14\xt*\x*E Ofa Gamir Gumazibar Dapanim iti, ezɨ a Godɨn gumazamiziba bar men gara me gatifa. \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Ofa Gami 8:30; Esekiel 36:25; Efesus 3:12; 5:26; Hibru 9:14; Jems 1:6; 1 Jon 3:21\xt*\x*A uan ghuzim isa en navir averiaba dav kɨnizɨ an e akɨrizɨ, e kamaghɨn fo, e arazir kuraba puvatɨgha Godɨn damazimɨn bar zue. Egha a dɨpar bar dɨkɨriamɨn en mɨkarziba rue. Kamaghɨn amizɨ, ifavarir arazir en navir averiabar itiba, e bar ada ateghɨva, okam nɨghnɨghan kogh nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ, egh an boroghɨn mangam. \v 23 \x - \xo 10:23 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:24; 2 Tesalonika 3:3; Hibru 4:14; 11:11\xt*\x*E fo, bizir God ingarasa akam akɨriziba, a bar guizbangɨra dar ingaram. Kamaghɨn amizɨ, e uan nɨghnɨzir gavgavibar gun mɨgɨa ghaze, bizir aghuir e fogha iniamiba bagha mɨzua iti. Egh e uan nɨghnɨzir gavgavimɨn suiragh bar gavgavigham. \v 24 E vaghvagh Godɨn gumazamizir igharazibagh nɨghnɨghɨva, me damutɨ men naviba dɨkavtɨ, me igharaz darazigh ifuegh, arazir aghuibar me damuam. \v 25 \x - \xo 10:25 \xo*\xt Rom 13:11; Filipai 4:5; Hibru 3:13; 2 Pita 3:9-11; 3:14\xt*\x*Ezɨ e Godɨn gumazamiziba, e uari akuvir arazim ataghɨraghan kogham, mati gumazamizir maba ami mokɨn. Kamaghɨn markɨ. E fo, Dughiar Ekiam Gumazamiziba Tuisɨghamim, a roghɨra izi. Kamaghɨn amizɨ, e vaghvagh pamtem ingarɨva, igharaz darazir akurvagh egh gavgavim me danɨngam. \s E Godɨn Otarim akɨrim ragh a gasan kogham \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xo*\xt Dɨboboniba 15:30; Hibru 6:4-8; 2 Pita 2:20-21\xt*\x*Ia oragh. E guizɨn akam gɨfogh a inigh, egh gɨn mɨkɨm suam, markɨ, egh uan ifongiabar gɨn mangɨ arazir kurabar amuvɨra ikiam, eghtɨ kamaghɨn ua ofa damuamin tuavir igharaziba puvatɨgham. \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Aisaia 26:11; Hibru 12:29\xt*\x*Ezɨ bizir e damuamin mam kamaghɨn iti: E atiatir kuram damuva Godɨn Kotiamɨn Dughiam ko, avir bar puvɨra isim mɨzuamam. Avir kam Godɨn apanibar isi me gasɨghasɨgham. \v 28 \x - \xo 10:28 \xo*\xt Godɨn Araziba 17:6; 19:15; Jon 8:17; 2 Korin 13:1\xt*\x*E fo, gumazitam Moses Osirizir Arazitam baraghan aghuagham, eghtɨ gumazir pumuning o pumuning ko mɨkezim ganigh egh an gun mɨkemegham, eghtɨ me an apangkuvan markɨ, me a mɨsueghtɨ an aremegh. \v 29 \x - \xo 10:29 \xo*\xt Ua Me Ini 24:8; 1 Korin 11:29; Efesus 4:30; Hibru 12:25\xt*\x*Ia manmaghɨn gumazir akɨrim ragha Godɨn Otarim gasarazim gɨnɨghnɨsi? Gumazir kam a bar osɨmtɨzir ekiam iniam. Egh an ivezir kuram, gumazir Moses Osirizir Araziba batoghezimɨn ivezir kuram, bar a gafiragham. Kraisɨn ghuzim Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam gamima a gavgafi. Ezɨ ghuzir kam gumazir kam gamizɨma a zuegha Godɨn gumazimɨn oto. Egha datɨrɨghɨn gumazir kam a Kraisɨn ghuzim mɨgɨa ghaze, a pura bizim. Egha a, Godɨn Duar apangkuvim en itim, an tiragha akaba a gasi. \v 30 \x - \xo 10:30 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:35-36; Onger Akaba 50:4; 135:14; Rom 12:19\xt*\x*Ezɨ e fo, God kamaghɨn mɨkeme, “Arazir kuraba ikarvaghamin ingangarim, ka nan bizim. Kɨ uabɨ men arazir kuraba ikarvagh egh ivezir kuraba me danɨngam.” Egha ua kamaghɨn mɨgei, “Ekiam uabɨ uan gumazamizibar araziba tuisɨgham.” \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Luk 12:5\xt*\x*Kamaghɨn, Godɨn ikia mamaghɨra itim, a tavɨn suiragh ivezir kuram a danɨngam, eghtɨ gumazir kam guizbangɨram atiatingam. \s E nɨghnɨzir gavgavimɨn suiragh gavgavigham \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xo*\xt Galesia 3:4; Filipai 1:29-30; Kolosi 2:1; Hibru 6:4\xt*\x*Ia dughiar faragha ghuzim uam a gɨnɨghnɨgh, dughiar ia Akar Aghuimɨn angazangarim inigha nɨghnɨzir gavgavimɨn an itim. Dughiar kamɨn me osɨmtɨzir ekiaba ia garɨzima, ezɨ ia mɨzazir avɨriba ini. Egha ia tuivigha gavgavizɨ osɨmtɨzir kaba ia dɨkabɨrazir puvatɨ. \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt 1 Korin 4:9; Filipai 1:7; 4:14; 1 Tesalonika 2:14\xt*\x*Ezɨ dughiar maba me gumazamizibar damazibar ia afima ia tuivav iti, ezɨ me dɨbovir akabar ia mɨgɨa egha paza ia gami. Egha dughiar mabar osɨmtɨzir kamagh gariba aterir gumaziba, ia men puegha me ko iti. \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Matyu 6:20; 19:21; 19:29; Luk 12:38; Aposel 5:41; Filipai 1:7; Jems 1:2\xt*\x*Egha dughiar me ian marazi isa kalabus gatɨzim, ia men kuarkuva deravɨra me gami. Ezɨ dughiar me ian biziba suiragha inigha ghuziba, pura men gara bar akuegha iti. Ia kamaghɨn guizbangɨra fo, ian bizir ia gɨn iniamiba Godɨn Nguibamɨn ia mɨzua ikia mamaghɨra iti. \p \v 35 \x - \xo 10:35 \xo*\xt Matyu 5:12; 10:32\xt*\x*Kamaghɨn, ia arazir aghuir ia faragha amizibagh nɨghnigh, uan nɨghnɨzir gavgavir kam deragh an suiragh, egh bizir kɨnimɨn mɨn puram a makunan markɨ. Egh ia kamaghɨn damuva ivezir aghuir ekiam iniam. \v 36 \x - \xo 10:36 \xo*\xt Luk 21:19; Galesia 6:9; Kolosi 3:24; Hibru 9:15; 12:1\xt*\x*Ia Godɨn ifongiamɨn gɨn mangɨva, egh bizir aghuir a fomɨra ia danɨngasa akam akɨriziba, ia da inisɨ, tuivigh gavgavigh ikɨ. \v 37 \x - \xo 10:37 \xo*\xt 2 Pita 3:9\xt*\x*\x - \xo 10:37-38 \xo*\xt Habakuk 2:3-4\xt*\x*Guizbangɨra, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Dughiar bar ovezimɨn \q2 gumazir izamim, \q3 a izam. \q2 A bar zuamɨra izegham. \q1 \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Rom 1:17; Galesia 3:11\xt*\x*Ezɨ nan damazimɨn derazir gumaziba, \q2 me nɨghnɨzir gavgavim nan ikɨ, \q3 kamaghɨn me angamɨra ikɨvɨra ikiam. \q1 Eghtɨ men tav uan nɨghnɨzir gavgavim ategh \q2 akɨrim ragh na gasaraghtɨ, \q3 kɨ a gakueghan kogham.” \b \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:9; 2 Tesalonika 2:14; 2 Pita 2:20-21\xt*\x*Ezɨ eia, e gumazamizir akɨrim ragh God gasaragh ovengamiba pu. Bar puvatɨ. E nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ ikɨrɨmɨrir aghuarir zurara itim iniamiba. \c 11 \ms E nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨva tugh gavgavigham \mr (Sapta 11--13) \s Nɨghnɨzir gavgavimɨn mɨngarim \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Rom 8:24-25; 2 Korin 4:18; 5:7\xt*\x*Nɨghnɨzir gavgavimɨn arazim a kamakɨn. E guizbangɨra kamaghɨn fo, bizir aghuir God e danɨngasa mɨkemezɨ e zuai itiba, e guizbangɨra da iniam. Egha e bar fo, bizir en damaziba ganizir puvatɨziba, da guizbangɨra gɨn otivam. \v 2 Gumazir fomɨra itiba, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, ezɨ God me gakuegha, gumazir aghuiba me garɨsi. \p \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt Jenesis 1:1; Onger Akaba 33:6; 33:9; Jon 1:3; 2 Pita 3:5\xt*\x*E nɨghnɨzir gavgavim ikia, egha e fo, God uan akamɨn overiam ko nguazim ingarizɨ da otifi. Ezɨ kamaghɨn, e garir biziba, God bizir e ganighan koghamiba, bar dar ingari. \s Abel ko Enok ko Noa, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti \p \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt Jenesis 4:3-10; Hibru 12:24; 1 Jon 3:12\xt*\x*Abel nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha bizir kam bagha Godɨn ofa gami. An ofa Godɨn damazim bar deragha, Keinɨn ofa gafira. Abel nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, ezɨ bizir kam bagha God Abelɨn bizir aghuir an a ganɨdim bagha ifonge. Ezɨ bizir kam kamaghɨn en aka, God a mɨgɨa ghaze, a gumazir aghuim. Abel an aremegha gɨfa. Ezɨ an nɨghnɨzir gavgavir kam, datɨrɨghɨn an akamɨn gun e mɨgɨavɨra iti. \p \v 5 \x - \xo 11:5 \xo*\xt Jenesis 5:21-24\xt*\x*Ezɨ Enok uaghan nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Ezɨ bizir kam bagha God a inigha uan Nguibamɨn ghuavanabozɨ an aremezir puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba a buria, an apizir Puvatɨ, God a inigha ghuavanabo. Godɨn Akɨnafarim ghaze, God tɨghar Enok iniamin dughiamɨn, an araziba bar Godɨn damazimɨn derazɨ an a bagha bar akonge. \v 6 Ezɨ gumazir nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir puvatɨzim, a Godɨn ifongiamɨn gɨn mangan koghtɨ an a bagh bar akongeghan kogham. Guizbangɨra, gumazir Godɨn boroghɨra mangasava amim, a nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn ikɨ, God a iti. Egh a nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn ikɨ, God deravɨra gumazamizir a buribagh ami. \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xo*\xt Jenesis 6:13-22; 7:1; Rom 3:22; 4:13; 1 Pita 3:20\xt*\x*Ezɨ Noa uaghan kamaghɨra nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Ezɨ God bizir gɨn otivamibar gun a mɨkeme. Kar bizir Noa tɨghar ganamiba. Egha a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn akamɨn ikia, egha bizir kam bagha a kurir mamɨn ingari. Egha uan amuiroghboriba ko, me kurimɨn aven ghuezɨ, bizitam me gasɨghasɨzir puvatɨzɨ, me deravɨra iti. Ezɨ Noan nɨghnɨzir gavgavir kam, a nguazimɨn itir gumazamizir igharaziba bar, men arazir kuraba da aghurigha azenim gatɨ. Noa nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, God bizir kamɨn a mɨgɨa ghaze, a nan damazimɨn bar gumazir aghuim. Ezɨ God bar gumazir nɨghnɨzir gavgavim an itiba, a bar kamaghɨra me gami. \s Abraham ko Sara nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Jenesis 12:1-5; Aposel 7:2-4\xt*\x*Ezɨ uaghan Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Egha bizir kam bagha God an diazir dughiamɨn, Abraham Godɨn akamɨn gɨn ghua, egha uan nguibam ataki. Egha a nguibar God a danɨngasa akam akɨrizimɨn ghu, kar guizɨn an nguibamra. Ezɨ Abraham fozir puvatɨ, a managh mangam. Egha a nɨghnɨzir gavgavim ikia egha a zui. \v 9 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Jenesis 12:8; 13:3; 13:18; 18:1; 18:9; 26:3; 35:12; 35:27; Hibru 6:17\xt*\x*A nɨghnɨzir gavgavim ikia ghua nguazir kamɨn apera, nguazir God fomɨra a danɨngasa akam akɨrizim. Egha a nguazir kam gaperagha mati nguibar igharazimɨn gumazim. A Purirpenim gaperaghav iti, moghɨn Aisak ko Jekop uaghan uan purirpenibagh apiaghav iti, gumazir kamning God nguazir kam gɨnɨghnɨgha egha uaghan akar kam aning bagha anekɨri. \v 10 \x - \xo 11:10 \xo*\xt Hibru 3:4; 13:14; Akar Mogomem 21:2; 21:10\xt*\x*Abraham zurara nɨghnɨzir gavgavim ikia nguibar ekiar gavgavigha itir kamɨn ganasa mɨzua iti. Nguibar ekiar kam, God uabɨra tuavir an ingaramibagh nɨghnigha, egha uabɨ an ingari.\f + \fr 11:10 \fr*\ft Nguibar ekiar kam Jerusalem, a Godɨn Nguibamɨn iti. Nɨ Hibru 12:2ɨn gan egh fogh.\ft*\f* \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xo*\xt Jenesis 17:19; 18:11-14; 21:2; Rom 4:21; Hibru 10:23\xt*\x*Ezɨ Sara uaghan nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. A guizbangɨn bar ghurigha boritam batan kogham. Egha a nɨghnɨzir gavgavim iti. Egha borim batamin gavgavim ini. Sara kamaghɨn nɨghnɨsi, “God na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ boritam batam,’ egha akam kɨri. Kɨ fo, God guizbangɨra mɨkeme.” \v 12 \x - \xo 11:12 \xo*\xt Jenesis 15:5; 22:17; 32:12; Godɨn Araziba 10:22; Rom 4:18-19\xt*\x*Kamaghɨn, gumazir kam Abraham a ghurigha egha aremeghasava ami, egha an ovavir borir avɨribar afeziamɨn oto. Ezɨ an ovaviba otiva bar avɨraseme, mati overiamɨn mɨkoveziba, o ongarimɨn dadarimɨn gigiba. Gumazitam da mengɨva avegham. \p \v 13 \x - \xo 11:13 \xo*\xt Jenesis 23:4; 1 Eghaghaniba 29:15; Onger Akaba 39:12; 1 Pita 2:11\xt*\x*Ezɨ gumazir kaba me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia ghua me ovengezir dughiamɨn tu. Ezɨ dughiar me nguazimɨn itim, me bizir aghuir God me danɨngasa akam akɨriziba, da inizir pu. Puvatɨ. Egha me tuivigha, mati bizir men saghuiamɨn itibar gari, egha bar akuegha dar gari. Egha aghumsɨzir puvatɨgha kamaghɨn mɨgei, “E nguazir kamɨn ikia, mati kantrin igharazimɨn gumazamiziba, egha iza dughiar otevimɨn nguazir kamɨn iti.” \p \v 14 E fo, gumazamizir kamaghɨn mɨgeiba, me guizbangɨra kamaghɨn mɨgɨa ghaze, me uari bagh nguibatam buriam. \v 15 Egha me nguazir tegha izezir kamra bagha nɨghnɨghavɨra ikia, egha me uam an ghueghai. \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Ua Me Ini 3:6; 3:15; Mak 12:26; Aposel 7:32; Filipai 3:20; Hibru 13:14\xt*\x*Egha me uan nguazir ghurim gɨnɨghnɨzir pu. Puvatɨ. Me nguazir igharazir iniasava amim, a bar deragha nguazir me ataghizim bar a gafira. A Godɨn Nguibamra. God me bagha nguibar kam akɨrizɨ a iti, eghtɨ me an ikiam. Egha gumazir kaba kamaghɨn God mɨgɨa ghaze, “Nɨ en God.” Ezɨ, God men akar mɨkemezir kamɨn aghumsɨghizir puvatɨ. \p \v 17-18 \x - \xo 11:17-18 \xo*\xt Jenesis 21:12; 22:1-14; Rom 9:7; Jems 2:21-22\xt*\x*Ezɨ God kamaghɨn Abraham ko akam akɨra ghaze, “Aisakrama nɨn ovavir boriba otivam.” Egha dughiar God Abrahamɨn nɨghnɨzir gavgavim tuisɨghamimɨn, a kamaghɨn Abraham mɨgei, “Nɨ uan otarir vamɨra mɨsueghɨva egh ofan mɨn a isɨ God danɨngigh.” Ezɨ Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha Aisak isa God danɨngasava ami. \v 19 Abraham kamaghɨn nɨghnɨsi, “Aisak aremeghtɨ, God uam a damightɨ a ua dɨkavigham.” Ezɨ bar guizbangɨra, e bizir otozir kam, akar isɨn zuimɨn kamaghɨn a mɨkɨmam, Abraham Aisak ua mozimɨn a inis. \s Aisak ko Jekop ko Josep nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti \p \v 20 \x - \xo 11:20 \xo*\xt Jenesis 27:27-29; 27:39-40\xt*\x*Kamaghɨra Aisak nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia egha Jekop ko Iso gɨnɨghnɨgha akam akɨra ghaze, God gɨn izamin dughiabar, deravɨra gua damuam. \p \v 21 Ezɨ kamaghɨra Jekop a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha an aremeghasava amir dughiamɨn, a Josepɨn otarimning mɨgɨa ghaze, God deravɨra gua damu. Egha a uan fidizir zurara suiagha aruim gisɨn aviragha Godɨn ziam fe. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xo*\xt Jenesis 50:24-25; Ua Me Ini 13:19\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra Josep nɨghnɨzir gavgavim God ikia, egha dughiar an ovengamimɨn a kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Israelia gɨn kantri Isip ategh mangam. Egha me mɨgɨa ghaze, me manmaghɨn an kuam damuam. \s Moses nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Ua Me Ini 1:22; 2:2; Aposel 7:20\xt*\x*Ezɨ Mosesɨn afeziam ko amebam aning nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha dughiar amebam Moses batezimɨn, aning an garima a borir bar dirim. Aning atrivimɨn akam batoghan atiatingizir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, aning iakɨnir 3plan a modo. \p \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Ua Me Ini 2:10-12\xt*\x*Ezɨ kamaghɨra Moses nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha dughiar a gumazimɨn otozimɨn, me kamaghɨn a dɨponan an aghua, Isipɨn Atrivimɨn guivimɨn borim. Puvatɨ. \v 25 A kamaghɨn nɨghnɨsi, a dughiar otevimɨn agorogem bagh arazir kurabar arazimɨn gɨn mangan aghua. Egha a Godɨn gumazamiziba ko, osɨmtɨziba ko mɨzaziba iniasa ifonge. \v 26 \x - \xo 11:26 \xo*\xt Hibru 10:34-35; 13:13\xt*\x*A ghaze, a Krais, God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazimɨn ziam bangɨn, me paza a damutɨ an aghumsɨzim iniam. Bizir kam a bar bizir ekiam, egha a Isipɨn dagɨaba ko kurukaziba ko biziba bar dagh afira. Egha a ivezir aghuir God gɨn a danɨngamim gɨnɨghnɨghavɨra ikia, egha a tugha gavgafi.\f + \fr 11:26 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam, “Krais,” an mɨngarim kamakɨn, “Gumazir God Ua E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.” Ezɨ gumazir Hibrun Akɨnafarim osirizim a nɨghnɨzir pumuning ikia ofa an osiri. An nɨghnɨzir farazim kamakɨn, Israelɨn gumazamiziba bar God uabɨ ua bagha me ginaba. A ghaze, Moses aghumsɨzim ini, egha Godɨn ingangarim damu, egh Israelian akurvagham, God gumazamizir kaba me amɨsevezɨ, me Kraisɨn mɨn iti. Ezɨ an nɨghnɨzir mam ua kamakɨn, Guizbangɨra Mosesɨn dughiamɨn, Krais Iesus otozir puvatɨ. Ezɨ Moses amizir ingangarir kam, mati a Kraisɨn ziamrama aghumsɨzim ini.\ft*\f* \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Ua Me Ini 2:15; 10:28-29; 12:37; 12:51; 14:13; Rom 1:20; 1 Timoti 1:17; Hibru 11:1\xt*\x*Egha Moses nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia egha a dɨkavigha Isip ataki. Isipɨn atrivim an anɨngaghe, ezɨ an atrivir kamɨn atiatir puvatɨ. Guizbangɨra, e gumazamiziba uan damazibar Godɨn garir puvatɨ. Ezɨ arazir kamra Moses a gami, mati a uan damazimningɨn Godɨn gani, egha a bar gavgavigha iti. \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Ua Me Ini 12:21-30\xt*\x*Ezɨ Enselɨn Ovevem Inigha Izim, otarir ivariabav soghasava ami, ezɨ Moses Enselɨn arazir kam apɨrasa, Israelia akam me ganɨga ghaze, me sipsipɨn ghuzim isɨ uan tiar akaba bar ada aghefegh. Dughiar kamɨn Moses nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha arazir kam me ganɨngi, ezɨ tuavir kamɨn God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isar Ekiam gamizɨ, an oto. \s Israelɨn avɨriba, me pamten nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Ua Me Ini 14:21-31\xt*\x*Ezɨ Israelia me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha me Ongarir Aghevim abigha a giregha mati me nguazir mɨsɨngizimɨn zui. Ezɨ Isipba men gɨn zuima dɨpam me avarazɨ me dɨpam amegha ariaghire. \p \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt Josua 6:12-21\xt*\x*Ezɨ Israelia me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikiava, egha me 7plan aruebar Jerikon nguibamɨn dagɨar dɨvazir ekiamɨn azenan a gighuagha arui. Ezɨ dɨvazim bar akaraghire. \p \v 31 \x - \xo 11:31 \xo*\xt Josua 2:1-21; 6:22-25; Jems 2:25\xt*\x*Ezɨ gumaziba isava akuir amizir mam, an ziam Rahap, a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha gumazir moga garir pumuningɨn akuragha aning inigha uan dɨpenimɨn ghu. Kamaghɨn amizɨ, God gumazamizir an akam batogheziba me soghezɨ, a me ko aremezir puvatɨ. \p \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 4:6--5:31; Gumazir Dapaniba 6:11--8:32; Gumazir Dapaniba 11:1--12:7; Gumazir Dapaniba 13:2--16:31; 1 Samuel 1:1--31:13\xt*\x*Kɨ nɨghnɨzir gavgavimɨn eghaghanir avɨriba ia mɨkemegha gɨfa, egh datɨrɨghɨn akar manam uam an gun ia mɨkɨmam? Kɨ ti Gideon, Barak, Samson, Jepta, Devit, Samuel ko Godɨn akam nɨgha izir gumazibar eghaghanibar amuamin dughiaba puvatɨ. \v 33 \x - \xo 11:33 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 14:5-6; 1 Samuel 17:34-35; 2 Samuel 7:11; Daniel 6:1-27\xt*\x*Gumazir kaba me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia, egha me Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ko mɨsogha bar men mɨdorozir gumaziba dɨkabɨni. Me arazir aghuim gamua, egha me bizir God me danɨngasa akam akɨriziba ini. Egha me laionbar akaba dukumi. \v 34 \x - \xo 11:34 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 15:8; 15:15; 1 Atriviba 19:3; 2 Atriviba 20:7; Daniel 3:1-30\xt*\x*Egha me avir dafabagh amizɨ da mungue. Ezɨ mɨdorozir sababa itir gumaziba me mɨsoghasava amima, me men are. Egha me gavgavir ekiaba puvatɨgha, gɨn me gavgavim ini. Egha me mɨdorozir gumazir gavgavibar otivigha, igharaz darazir modorozir gumazibar agɨntɨgha me mɨsogha me abɨni. \v 35 \x - \xo 11:35 \xo*\xt 1 Atriviba 17:17-24; 2 Atriviba 4:25-37\xt*\x*Ezɨ gumazir ariaghirezir maba, me ua dɨkafi, ezɨ men amiziba ua me ini. Ezɨ apaniba gumazir maba kalabus gatɨgha, men mɨkarzibagh asɨghasɨgha ghuav iti, me ariaghire. Men apaniba ghaze, me akɨrim ragh God gasaragham, eghtɨ me me ateghtɨ me mangam. Ezɨ me uan apanibar akaba batoke. Me ghaze, me aremegh, ua mozimɨn dɨkavigh ikɨrɨmɨrir aghuim iniam. Eghtɨ ikɨrɨmɨrir igiar kam bar deragh nguazir kamɨn ikɨrɨmɨrim bar a gafiragham. Kamaghɨn amizɨ, apaniba me mɨsoghezɨ, me ariaghire. \v 36 \x - \xo 11:36 \xo*\xt 1 Atriviba 22:26-27; 2 Eghaghaniba 18:25-26; Jeremaia 20:2; 37:15; 38:6\xt*\x*Ezɨ apaniba marazi osɨmtɨziba me garɨgha dɨbovir akabar me mɨgɨa, me fozorogha senbar me ikia, me isa kalabusɨn me arɨki. \v 37 \x - \xo 11:37 \xo*\xt 1 Atriviba 21:13; 2 Atriviba 1:8; 2 Eghaghaniba 24:21; Aposel 7:58; 14:19\xt*\x*Apaniba dagɨabar marazigh inifi. Ezɨ marasi, apaniba soba inigha men namnaba abɨzi me akuabagh iri. Marazi, apaniba mɨdorozir sababar me mɨsozima me ariaghiri. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir gavgavim itir maba, me sipsipɨn iniba ko memen iniba, me inibar mɨn da ikegha zui. Egha me onganarazibagh amua ikia biziba bar puvatɨ. Ezɨ gumaziba osɨmtɨziba ko mɨzaziba me ganɨga paza me gami. \v 38 \x - \xo 11:38 \xo*\xt 1 Atriviba 18:4; 19:9\xt*\x*Nɨghnɨzir gavgavimɨn itir gumazir kaba, men araziba bar dera, ezɨ nguazir kamɨn gumaziba arazir aghuibar me damuan fɨrɨn, me men ikufi. Kamaghɨn amizɨ, me tintinibar ghua, gumazamiziba puvatɨzir danganiba ko mɨghsɨabar puram arua, egha dagɨar toriba ko nguazimɨn aven itir mozibar aven iti. \p \v 39 Gumazamizir kaba bar, nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti, egha ziar aghuiba Godɨn damazimɨn da ini. Egha me nguazimɨn itir dughiamɨn, me bizir aghuir God me danɨngasa akam akɨriziba me da inizir puvatɨ. \v 40 \x - \xo 11:40 \xo*\xt Hibru 5:9; 7:22; 8:6; Akar Mogomem 6:11\xt*\x*Me tizim bagha da inizir puvatɨ? God fomɨra bizir bar aghuim e bagha anekɨrizɨ a ikia bizir faragha itiba bar dagh afira. God kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, gumazamizir faragha itir kaba deragh otogh en faragh mangan an aghua. Puvatɨ. E me ko uari inigh deravɨra ikiasa, a ifonge. \c 12 \s E Iesusɨn ganɨva, egh nɨghnɨzir gavgavimɨn an ikiam \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Rom 7:21; 12:12; 1 Korin 9:24-25; Filipai 3:13-14; Hibru 10:36; 1 Pita 2:1\xt*\x*Ezɨ gumazamizir fomɨra itiba, me ghuariamɨn mɨn e okarigha tuivaghav ikia, egha nɨghnɨzir gavgavimɨn arazim en akakasi. Kamaghɨn amizɨ, bizir en tuaviba pɨrima e uan ivemarim deragha a gamir puvatɨziba, ko arazir kurar en suiziba, e bar ada ataghɨragham. Egh e naviba gavgavigh egh e ivemarir ekiar God e bagha atɨzir kamɨn ivemaram. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Filipai 2:8; Hibru 1:3; 1:13; 1 Pita 1:11; 3:22\xt*\x*E Iesusra ganam, an en nɨghnɨzir gavgavimɨn mɨngarim, egh an en nɨghnɨzir gavgavim damightɨ, a gɨn deraghvɨram otogham. Iesus fo, a bar deravɨra Godɨn akamɨn gɨn mangɨ egh a gɨn bar deravɨra ikɨva bar akuegh mamaghɨra ikiam. Egha a bizir kam gɨnɨghnɨgha gavgavigha ikia osɨmtɨziba atera ter ighuvimɨn ovenge. Gumazamiziba kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, gumazir ter ighuvimɨn ovengezim, a bar gumazir arazir kurabagh amim, egha aghumsɨzir ekiam isi. Ezɨ Iesus aghumsɨzim gɨnɨghnɨzir puvatɨgha, egha areme. Egha datɨrɨghɨn a Godɨn agharir guvimɨn atrivir dabirabimɨn aperaghav iti. \s God e akɨrmɨghasa osɨmtɨziba e ganɨdi \p \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Jon 15:20; Galesia 6:9\xt*\x*Ia bar deraghvɨra Iesus gɨnɨghnɨgh. Gumazir arazir kurabagh amiba fomɨra bar puvɨra Iesusɨn apanim gami. Ezɨ a bar tugha gavgafi. Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh egh tugh gavgavighsɨ amɨrvaghan markɨ, egh uan nɨghnɨzir gavgavim ataghɨraghan markɨ. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt 1 Korin 10:13\xt*\x*Guizbangɨra, ia arazir kuram abɨnasa mɨdorozim gami, ezɨ mɨdorozir kamɨn ian tav ovegha ghuzitam irezir puvatɨ. \v 5-6 \x - \xo 12:5-6 \xo*\xt Jop 5:17; Onger Akaba 94:12; Aghuzir Akaba 3:11-12; Jems 1:12; Akar Mogomem 3:19\xt*\x*God gavgavim ian navibar anɨngasa, ia ganɨngizir mɨgɨrɨgɨaba, ia ti da bakɨnɨghnɨghiz, o? A ia dɨbora ghaze, ia an boribara, egha ghaze: \b \q1 “Nan boriba, ia fo, \q2 gumazamizir Ekiam ifongeziba \q3 a me akɨrmɨsi. \q2 A gumazitam inigh uan borimɨn mɨn a dɨponɨva, \q3 egh uaghan a fozorogham. \q1 Kamaghɨn amizɨ, Ekiam nɨ akɨrsɨ bizitam nɨ damightɨ, \q2 nɨ kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, \q3 kar pura bizim. \q4 Egh nɨ uaghan osɨman markɨ.” \b \m \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Godɨn Araziba 8:5; 2 Samuel 7:14; Aghuzir Akaba 13:24; 23:13\xt*\x*Ia tuivigh gavgavigh, egh Godɨn amamangatɨghtɨ a ia akɨrmɨgh. Osɨmtɨzim ia batoghtɨ ia kamaghɨn fogh, mati afeziam uan boribagh amir arazimra, God uaghan ia gami. Borir manatam itima an afeziam ti anekɨrɨmɨzir pu? Puvatɨ. \v 8 God uan boriba bar da akɨrmɨsi. A ia akɨrmɨghan koghtɨ, ia fogh, ia guizbangɨrama an boriba puvatɨ. Ia pura tuavimɨn otivizir boriba. \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Fofozir Gumazim 12:7; Aisaia 42:5\xt*\x*Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh, en afeziar nguazimɨn itiba, e akɨrmɨzima e men ziaba fe. Kamaghɨn amizɨ, en duabar Afeziam, e bar guizbangɨra an apengan ikɨva egh angamɨra ikɨvɨra ikiam. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Ofa Gami 11:44; 1 Pita 1:15-16\xt*\x*En afeziar nguazimɨn itiba, dughiar bar otevibar me ifongezɨ moghɨn en araziba akɨrmɨsi. Ezɨ God kamaghɨn nɨghnɨsi, e guizɨn an damazimɨn zueghavɨra itir arazimra inigh an mɨraram otogham. Kamaghɨn amizɨ, an en akurvaghasa e akɨrmɨsi. \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Jems 3:17-18\xt*\x*Afeziam e akɨrmɨghasa osɨmtɨzim e ganɨngizɨ, e ghaze, osɨmtɨzir kam bar e itarazɨma e ikia bar akongezir puvatɨ. Egha en navir averiaba bar oseme. Eghtɨ an e akɨrigh gɨvaghtɨ, dagher aghuir en otivamibara kara: e Godɨn damazimɨn arazir aghuibara damuam, eghtɨ en navir averiaba amɨragh ikiam. \s E tuivigh gavgavighsɨ aghariba kɨnkɨnam \p \v 12 Eghtɨ ian aghariba gavgaviba puvatɨgh egh amɨragh ikɨtɨ, ia da fegh ingangarim damu. Eghtɨ ian sueba aremegh pura ikɨtɨ, \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Aghuzir Akaba 4:26; Galesia 6:1\xt*\x*ia da inigh tuavir aghuimɨn daruvɨra ikɨ. Ia kamaghɨn damutɨ ian sueba bar ikuvighan kogham. Puvatɨ, da ua deragham. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xo*\xt Onger Akaba 34:14; Rom 12:18; 2 Korin 7:1; Efesus 5:5; 2 Timoti 2:22\xt*\x*Ia, gumazamiziba bar me ko, dabirabir aghuim damuva, navir amɨrizimɨn arazim baghɨva mɨghɨghvɨra ingar aghariba kɨnkɨn. Egh ia uari isɨ God danɨngɨsɨ, Godɨn damazimɨn zuezir arazim bagh mɨghɨghvɨra ingar. Gumazir Godɨn damazimɨn zuezir araziba puvatɨzim, an Ekiamɨn ganan kogham. \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Godɨn Araziba 29:18; Aposel 8:23; 2 Korin 6:1; Galesia 5:4; Hibru 3:12\xt*\x*Ia bar deraghvɨra uari bagh gan, ian tav irɨgh egh ua Godɨn apangkuvir kam ataghɨraghan markɨ. Eghtɨ ian tav ua temer ovɨzir mɨsozimɨn mɨn otogh osɨmtɨziba Kraisɨn adarazir anɨngan markɨ. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Jenesis 25:29-34\xt*\x*Egh ian tav poroghamiba uari bakɨa uari ko akuir arazim damuan markɨ. Egh tav Iso fomɨra amizɨ moghɨn, akɨrim ragh God gasan markɨ. An Aisakɨn otarir ivariam, egh bizir aghuir avɨriba iniam fɨrɨn, a dagher otevir vamɨra bagha pura uan bizir aghuiba bar da isa uan dozimɨn agharim gatɨ. \v 17 \x - \xo 12:17 \xo*\xt Jenesis 27:30-40\xt*\x*Ia fo, a gɨn uamategha uan afeziamɨn bizir aghuir kaba iniasa mɨgei. Ezɨ God ghaze, puvatɨ. Iso bizir aghuiba iniasa zurarama aziava, egha a navim gɨghan tuaviba puvatɨ. \s E Godɨn Nguibamɨn itir Jerusalemɨn otogha gɨfa \p \v 18 \x - \xo 12:18-19 \xo*\xt Ua Me Ini 19:16-22; 20:18-21; Godɨn Araziba 4:11-12; 5:22-27\xt*\x*Ia uan dafaribar suighamin biziba ia da bativizir puvatɨ, mati Israelia fomɨrama ami. Me iza Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn ikia, egha maburan avim ko mɨtarmer bar pɨzimɨn gara amɨnir bar gavgavim ko, \v 19 sɨghamɨn ararem baragha gumazir mamɨn tiarim barasi. Gumazamiziba tiarir kam baragha bar atiatigha kamaghɨn Moses mɨgei, “E uam oraghan aghua.” \v 20 \x - \xo 12:20 \xo*\xt Ua Me Ini 19:12-13\xt*\x*Ia fo, God Akar Gavgavim me ganɨngizɨ, me bar an atiatigha a baraghan aghua. Akar kam kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam o asɨzitam mɨghsɨar kamɨn mangɨ puram an suiragham, eghtɨ ia dagɨaba isɨ a ginivightɨma an aremegh.” \v 21 \x - \xo 12:21 \xo*\xt Ua Me Ini 19:16; Godɨn Araziba 9:19\xt*\x*Ezɨ bizir me ganizir kam me bar an atiatingi, ezɨ Moses uaghan atiatigha ghaze, “Kɨ uaghan bar atiatigha egha puvɨra nɨsi.” \p \v 22 \x - \xo 12:22 \xo*\xt Onger Akaba 68:17; Galesia 4:26; Filipai 3:20; Akar Mogomem 5:11; 21:2; 21:10\xt*\x*Ia bizir kamaghɨn garitam batozir pu. Puvatɨ. Ia Saionɨn Mɨghsɨam ko Godɨn zurara itimɨn nguibar ekiamɨn otogha gɨfa, kar Jerusalemɨn nguibar Godɨn Nguibamɨn itim. Egha ia tausen tausenpla enselba batifi, me uari akuvagha bar akuegha iti. \v 23 \x - \xo 12:23 \xo*\xt Luk 10:20; Filipai 4:3; Hibru 11:40; Akar Mogomem 13:8; 14:4\xt*\x*Ia Godɨn borir ivariabar ivɨriar ekiam batogha gɨfa, kar Godɨn Nguibamɨn itir Akɨnafarimɨn ziaba osirigha gɨvazir darasi. Ia Godɨn kam batogha gɨfa, a gumazamiziba bar men araziba tuisɨghamin Jas. Ia, gumazir fomɨra Godɨn damazimɨn bar deragha egha aremegha, deravɨram otiviziba, ia men duaba batifi.\f + \fr 12:23 \fr*\ft E fo, Iesus, a Godɨn borir ivariam. Nɨ Hibru 1:6ɨn gan. Gumazir Hibrun akɨnafarim osirizim, dughiar avɨribar kamaghɨn mɨgɨa ghaze, God bizir aghuiba uan borir ivariabar anɨngasa. Nɨ Hibru 6:12 ko 9:15ɨn gan. Judabar arazim kamakɨn, borir ivariabara uan afeziamɨn bizir avɨriba isi. Nɨ Hibru 12:16ɨn gan. Akɨnafarir kam osirizir gumazim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, God bizir aghuiba uan gumazamizibar anɨngasa egha me dɨbora ghaze, “Me Godɨn borir ivariaba.”\ft*\f* \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt Jenesis 4:10; Hibru 8:6; 10:22; 11:4; 1 Pita 1:2\xt*\x*Ia Iesusra bato, an abuir gumazir God ko en tighɨn itim, egha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiam gami. Egha ia Iesusɨn ghuzimɨn otifi, a fomɨra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Igiar kam gavgavim a danɨngasa a kavkɨni. Ezɨ ghuzir kamra akar aghuim e mɨkɨri, fomɨra Abelɨn ghuzim akam akunizɨ moghɨn an amir Puvatɨ. Iesusɨn ghuzim akar bar aghuim akuri, ezɨ akar kam Abelɨn ghuzimɨn akam gafira. \s E deraghvɨra uari bagh ganam \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Ua Me Ini 20:22; Hibru 2:1-3; 3:17; 10:26-29\xt*\x*Ia deraghvɨra gan, egh ia uan kuaribav kumigh Gumazir Mɨgeimɨn akam baraghan aghuaghan markɨ. Fomɨra nguazir kamɨn God Akar Gavgavim gumazamizibagh anɨngi. Ezɨ me an akam baraghan aghua, egha gɨn me uan arazir kurabar ivezir kuram gitazir puvatɨ. God datɨrɨghɨn uan Nguibamɨn ikia egha akar bar gavgavim e ganɨngi. E akɨrim ragh a gasaragh egh e uan arazir kuramɨn ivezir kuram gitavɨragham, o? Bar puvatɨ. \v 26 \x - \xo 12:26 \xo*\xt Ua Me Ini 19:18; Onger Akaba 68:8; Hagai 2:6\xt*\x*Fomɨra itir dughiamɨn, Godɨn akam nguazim gamizɨ mɨkɨmkɨzim an oto. Ezɨ datɨrɨghɨn a kamaghɨn akar dɨkɨrɨzim e ganigha ghaze, “Kɨ ua nguazim damightɨ mɨkɨmkɨzim an otogham, eghtɨ nguazimra puvatɨ, kɨ nguazim ko overiam uaghara kamaghɨram aning damigham.” \v 27 \x - \xo 12:27 \xo*\xt Onger Akaba 102:26; Matyu 24:35; 2 Pita 3:10; Akar Mogomem 21:1\xt*\x*God dughiatam uam a damuasa mɨkeme, kamaghɨn e fo, God nguazim ko overiam gɨnobaghtɨ mɨkɨmkɨzim aning batoghtɨma, bizir a ingariziba ua ikian kogham. Eghtɨ bizir akongan koghamiba, darara ikɨvɨra ikiam. \p \v 28-29 \x - \xo 12:28-29 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:24; 9:3; Onger Akaba 50:3; Aisaia 33:14; Hibru 10:27\xt*\x*Bizibagh Ativamin Danganir e inizir kam, an akongan kogham. Kamaghɨn amizɨ, e danganir kam bagh a mɨnabagham. E fo, en God mati avir puvɨra bizibagh asɨghasɨzim. Kamaghɨn amizɨ, e an atiatingɨva an apengan ikɨ, egh a mɨnabɨva a uabɨ ifongezir arazimɨn gɨn mangɨ an ziam fam. \c 13 \s E vaghvagh igharaz darazigh ifuegham \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xo*\xt Jon 13:34; 1 Tesalonika 4:9; 1 Pita 1:22; 2 Pita 1:7; 1 Jon 3:11; 4:7; 4:20\xt*\x*Ia Kraisɨn adarasi, ia vaghvagh uarigh ifongegh mamaghɨra ikɨ, mati ia uan adarazigh ifongezɨ mokɨn. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Jenesis 18:1-8; 19:1-3; Matyu 25:35; Rom 12:13; 1 Timoti 3:2; 1 Pita 4:9\xt*\x*Nguibar igharazibar gumaziba ian bighan izamin dughiabar, ia me inigh uan dɨpenibar mangɨsɨ okɨnɨghnɨghan markɨ. Ia fo, fomɨra gumazamizir maba ghaze, me gumazir kɨniba isa uan dɨpenibar ghua egha men gari. Ezɨ gumazir me inigha izir kaba, me enselba. Me ghaze, me guizɨn gumazibar gari, ezɨ puvatɨ, me enselbara gari. \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt Matyu 25:36; Rom 12:15; 1 Korin 12:26; Kolosi 4:18; Hibru 10:34; 1 Pita 3:8\xt*\x*Ia Godɨn gumazamizir kalabusɨn itibagh nɨghnɨgh, mati ia me ko kalabusɨn iti. Egh ia uaghan gumazir men apaniba paza me gamizibagh nɨghnɨgh. Ia fo, ia nguazir kamɨn ikiavɨra iti, ezɨ apaniba uaghan ti arazir kamra ia damuam. \p \v 4 \x - \xo 13:4 \xo*\xt 1 Korin 6:9; Galesia 5:19-21; Efesus 5:5; Kolosi 3:5-6; Akar Mogomem 22:15\xt*\x*Ia bar kamaghɨn fogh, gumazim ko amizim uaningɨn ikia poroghamimningɨn otozir arazim, a bizir bar aghuim, egha Godɨn damazimɨn dera. Ezɨ ia poroghamiba bar deravɨra uan arazibar gan. Eghtɨ God gɨn ivezir kuram isɨ, gumazamizir uari bakɨava akuiba ko afiar arazibagh amir gumazamizibar anɨngam. \p \v 5 \x - \xo 13:5 \xo*\xt Godɨn Araziba 31:6-8; Josua 1:5; Matyu 6:25; 6:34; Filipai 4:11-12; 1 Timoti 6:8\xt*\x*Ia dagɨar avɨriba ikɨsɨ ifueghan markɨ. Ia kamaghɨn nɨghnɨgh, bizir ia itiba, da ian tughatɨzir puvatɨ. Ia fo, God kamaghɨn e mɨkemegha gɨfa: \b \q1 “Kɨ ia ateghtɨ \q2 bizitam paza ia damuan kogham. \q3 Bar puvatɨ. \q2 Guizbangɨra, kɨ ia ateghan kogham.” \b \m \v 6 \x - \xo 13:6 \xo*\xt Onger Akaba 118:6\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e gavgavim uan navibar anɨng egh mɨkɨm suam: \b \q1 “Ekiam nan Akurvazir Gumazim, \q2 na ko itima \q3 kɨ atiatir puvatɨ. \q1 Kɨ fo, \q2 gumazamiziba arazitamɨn na damighan kogham.” \s E Iesusɨn gɨn mangɨsɨ aghumsɨghan kogham \p \v 7 \x - \xo 13:7 \xo*\xt 1 Korin 4:16; Hibru 6:12\xt*\x*Ia uan siosɨn gumazamizir dapanibagh nɨghnɨgh, me fomɨra Godɨn akamɨn gun ia mɨkeme. Ia men arazir aghuiba ko men ovevem gɨnɨghnɨgh. Egh men nɨghnɨzir gavgavimɨn arazim, ia uaghan an gɨn mangɨ. \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt Jon 8:58; Efesus 4:14; Hibru 1:12; Akar Mogomem 1:4\xt*\x*Krais Iesusɨn arazim, a fomɨra kamaghɨra ikia datɨrɨghɨn ikia, egh a gɨn zurara kamaghɨra ikiam. \v 9 \x - \xo 13:9 \xo*\xt Rom 14:17; Efesus 4:14; Kolosi 2:8; 2:16; 1 Timoti 4:3\xt*\x*Ia Akar Aghuimɨn mɨn zuir puvatɨzir akar igharaziba ateghtɨ, da ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨghtɨ, ia Godɨn gɨn zuir tuavir aghuim ataghɨraghan markɨ. Kamaghɨn amizɨ, e Godɨn apangkuvim amamangatɨghtɨ a gavgavim en navir averiabar anɨngam. Dagheba apir arazim gavgavim en navir averiabar anɨngan kogham. Arazir kam, gumazamizibar darorimɨn akurvazir puvatɨ. \p \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt 1 Korin 9:13; 10:18\xt*\x*Ezɨ e Godɨn ofa gamir dakozir mam iti. Ezɨ Judabar Purirpenimɨn aven ofa gamizir gumaziba, God men anogoroghezɨma, me ofa gamir dakozir kamɨn daghebar aman kogham. \v 11 \x - \xo 13:11 \xo*\xt Ua Me Ini 29:14; Ofa Gami 6:30; 16:27; Dɨboboniba 19:3\xt*\x*Ofa gamir gumazibar dapanim, an asɨzibar ghuziba inigha Bar Anogoroghezir Danganir kamɨn aven ghugha, arazir kuraba gɨn amangasa ofa gami. Egha asɨzir kabar kuaba inigha gumazamiziba iti naghɨn azenan ghua saghon da tuema, da isia mɨghɨri. \v 12 \x - \xo 13:12 \xo*\xt Matyu 21:39; Jon 19:17-18; Aposel 7:58\xt*\x*Kamaghɨra, Iesus uaghan nguibar ekiamɨn azenan mɨzazim ini. A ghaze, a uan ghuzimɨn gumazamizibar amightɨ me Godɨn damazimɨn zuegh egh Godɨn gumazamizibar otivigham, kamaghɨn an areme.\f + \fr 13:12 \fr*\ft Moses Osirizir Araziba ghaze, gumazamiziba Godɨn ofa damuasa inigha izir asɨziba, ofa gamir gumaziba da api. Me asɨzir gumazamizibar arazir kuraba gɨn amangɨsɨ, dughiar ekiabar ofa gamiba, me dar aman kogham. Nɨ Ofa Gami 6:24 ko 24:30 ko 16:27ɨn gan. Datɨrɨghɨn, ofan dughiar ekiar kam, Iesus amizir ofan kam an danganim ini. Nɨ Hibru 9:7 ko 14ɨn gan.\ft*\f* \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Hibru 11:26; 12:2; 1 Pita 4:14\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e uaghan a bagh nguibamɨn azenan mangɨva, egh a inizir aghumsɨzim e uaghan a iniam.\f + \fr 13:13 \fr*\ft Gumazir maba ti, Kraisɨn gɨn zuir darazir amightɨ, me Moses Osirizir Arazibar aven itir dagheba apir arazimɨn gɨn mangasa. (Nɨ ves 9ɨn gan.) Ezɨ gumazir Hibrun akɨnafarim osirizim ghaze, Kraisɨn gɨn zuir darasi, Judaba itir nguibabar ikian markiam. Me kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, Moses Osirizir Araziba me damutɨ, me Godɨn damazimɨn zuegham. Puvatɨ. Iesusɨn ingangarimrama me zuegha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, me a ko ikɨsɨ aghumsɨghan kogh, anarɨra gɨn mangam.\ft*\f* \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Filipai 3:20; Hibru 11:10; 11:16; 12:22\xt*\x*E fo, nguazir kamɨn e zurara ikiamin nguibar ekiatam itir puvatɨ. Egha e nguibar gɨn izamim bagha mɨzua iti. \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 29:31; Onger Akaba 50:14; 50:23; 69:30-31; Hosea 14:2; 1 Pita 2:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn, e zurara ziar ekiam isɨ ofan mɨn God danɨng mamaghɨra ikiam. Eghtɨ en akatoriba zurara an ziam fɨ suam, a en Ekiam. \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Rom 12:13; Filipai 4:18; Hibru 6:10\xt*\x*Egh ia arazir aghuibar gumazamizibar amu. Me bizitabar oteveghtɨ, ia men akurvaghsɨ bizitaba me danɨng. Ofan kamaghɨn gariba, God bar dagh ifonge. Kamaghɨn amizɨ, ia arazir kabar amusɨ okɨnɨghnɨghan markɨ. \s God e damutɨ e deravɨra ikiam \p \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Esekiel 3:17; 1 Tesalonika 5:12; 1 Timoti 5:17\xt*\x*Ian gumazir dapaniba ian akurvaghasa zurara ian gari. Egh me gɨn ingangarir me amizibar gun God ko mɨkɨmam. Kamaghɨn amizɨ, ia men akaba baragh egh men apengan ikɨ. Ia kamaghɨn damutɨ, me bar akuegh uan ingangarim damuam. Ia kamaghɨn damuan koghtɨ, me osɨmtɨzim sara ian ganam, eghtɨ bizir kam ian akuraghan kogham. \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Aposel 23:1; 24:16; Rom 15:30; 2 Korin 1:12; Kolosi 4:3\xt*\x*Ia e bagh God ko mɨkɨmvɨra ikɨ. E kamaghɨn bar fo, e dughiabar zurara arazir aghuibara amuasa bar ifonge. E uan araziba bar deravɨra da tuisɨgha arazir aghuibar gɨn ghua egha en navir averiaba osɨmtɨziba Godɨn damazimɨn puvatɨ. \v 19 Kɨ mɨghɨra ia gakaghori, ia na bagh God ko mɨkɨm suam, a nan akuragh na amadaghtɨ kɨ zuamɨra ia bagh izam. \p \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt Aisaia 55:3; Jeremaia 32:40; Esekiel 37:26; Sekaraia 9:11; Rom 15:33; 1 Korin 6:14; 1 Pita 2:25\xt*\x*Kɨ ia bagha God ko mɨgei, Godɨn Navir Amɨrizimɨn Mɨngarim, a en Ekiam Iesus ovevemɨn a gamizɨ a ua dɨkafi. Iesus, Sipsipbar Garir Gumazir Gavgavim Itim, a uabɨ ofan mɨn aremegha uan ghuzimɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam, gavgavim a ganɨngi, eghtɨ a ikɨ mamaghɨra ikiam. \v 21 \x - \xo 13:21 \xo*\xt Galesia 1:5; Filipai 2:13; 2 Tesalonika 2:17; 1 Pita 5:10\xt*\x*Ezɨ kɨ ia bagha Godɨn kam ko mɨgɨa kamaghɨn an azangsɨsi, eghtɨ a ian akuragh gavgavim ia danɨngtɨ, ia arazir aghuibar amu, egh an ifongiamɨn gɨn mangam. Eghtɨ Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn, an en navir averiabar aven ingartɨ, e a ifongezir arazibar amuam. Egh e zurazurara ziar ekiam a danɨng mamaghɨra ikiam. Bar guizbangɨra. \s Akar abuananaba \p \v 22 Nan adarasi, akar kɨ ia bagha osirizir kam, a ruarazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia nɨmɨra ikɨ, egh akar kɨ gavgavim ian navibar anɨngasa osirizir kam, ia deravɨram a baragh. \v 23 Kɨ kamaghɨn ia mɨkɨmasa ifonge, me kalabusɨn en aveghbuam Timoti fɨrizɨ, a ua kalabusɨn itir puvatɨ. A zuamɨra na bagh izeghɨva, ga uaghara mangɨ ian ganam. \p \v 24 Ia uan gumazir dapaniba ko Godɨn gumazamiziba bar me mɨkɨm suam, kɨ ghaze, God deraghvɨra me damu. Ezɨ Kantri Italin itir Kraisɨn adarazi uaghan ia bagha akam amaga ghaze, God deraghvɨra ia damu. \p \v 25 Kɨ kamaghɨn God ko mɨgɨa ghaze, Godɨn apangkuvim a bar moghɨra ia ko ikɨ.