\id GEN - Chapters 1-12 & 31-36 drafted by Steven Dazim; Ch 37-50 drafted by Siria; Chap 13-25 by Anna; Chap 26-30 by Mamis; Chap 31-50 by Steven Dazim. July 09 Exeg ck in Madang by Marsha, Steven, Siria, Martin, Petchie, Pais Ureka, Sabra; Comprehension ck and Reviewers: consultant check by Martha Wade and Francis Dagonop, Pais Asefi, Steven Dazim and Pais Asuari (Gen 1-15 Oct 2009; Gen 16-31:21 Feb 2011; Gen 31-50 Jan-Feb 2012); changes reviewed by Marsha, Steven, Mamis, Oct 2012. \ide UTF-8 \rem final consultant check completed Jan 2012 - Fransis Daghonov -Martin Ases- Michael Saghumai- Jesse Muriki- Ransford Siria. \h Jenesis \toc3 JEN \toc2 Jenesis \toc1 Bar Faraghavɨram Otivizir Bizibar Eghaghanim \mt Bar Faraghavɨram Otivizir Bizibar Eghaghanim \mt2 O \mt1 Jenesis \imt Akar faragha zuim \ip Akɨnafarir kam bar faraghavɨram otivizir bizibar mɨngaribagh eghari. An overiam ko nguazimɨn mɨngarim geghara, egha uaghan gumazamizibar mɨngarim geghara, egha arazir kuraba ko osɨmtɨziba ko mɨzazir nguazir kamɨn itibagh eghari. A God uabɨ nguazir kamɨn gumazamiziba ko ingarasa tuavim amɨsevegha a geghari. \ip E akɨnafarir kam tuiragha an akuar pumuning gami. \ip 1. Sapta 1--11. Akɨnafarir akuar kam, God overiam ko nguazimɨn ingari, egha a uaghan bar faraghavɨram otivizir bizibagh eghari, dughiar gumazamiziba otivizim. Adam ko Iv, ko Kein ko Abelɨn eghaghanim uaghan iti. Egha akɨnafarir akuar kam uaghan Noa ko aperiar nguazir kamɨn otozim ko Babelɨn taua geghari. \ip 2. Sapta 12--50. Akɨnafarir akuar kam, a Israelian ovavibagh eghari. \ip Faragha itir ovavim, Abraham. Abraham bar Godɨn ifongiamɨn apengan iti, egha a gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itibar nedazimɨn ababanim gami. Akɨnafarir akuar kam uaghan Aisak ko an borim Jekop, ko an 12plan otaribagh eghari. Ezɨ gumazir kam Jekop, an ziar mam Israel, egha an 12plan otarir kaba me Israelɨn 12plan anababagh amizɨ da otifi. Ezɨ akɨnafarir akuar kamɨn saptan avɨriba, da Josep geghari, a Jekopɨn otarir mam. Bizir otivizir kaba Israelia gamizɨ, me ghua Isipɨn kantrin iti. Akɨnafarir kam deravɨra dar gun mɨgei. \ip Ezɨ gumazamizibar eghaghanir avɨrim akɨnafarir kamɨn aven iti. Ezɨ bizir ekiar bar faragha itim, akɨnafarir kam a mɨgei, kar God uabɨ amizir biziba. God uabɨ faragha biziba bar dar ingari, egha gɨn gumazamiziba arazir kurabagh amima God fofozim me ganɨga bar me gasɨghasɨki. Egha Noan adarazi ataghizɨ me iti. Egha ua gɨn, God Abraham amɨsevegha, Abraham ko an ovavir boriba deragh me damuasa akar dɨkɨrɨzim gami. \ip Akɨnafarir kam a God gegharavɨra iti. A gumazamizibar afeziamra, a men araziba tuisɨgha, gumazamizir arazir kurabagh amibagh asɨghasɨsi. Egha a deraghavɨra gumazamizir bar an apengan itiba, me gativagha men gari. Akɨnafarir kam a gumazamizir fomɨra itibar nɨghnɨzir gavgavim geghari, eghtɨ gɨn izi darasi, me uaghan an osiziribar ponɨva nɨghnɨzir gavgavim ikiam. \rem previous-fig Eve being tempted|Adam & Eve 06.JPG|span|Use this picture for front cover|GloryStory|No caption; use as front cover|Jenesis 1 end-fig \c 1 \ms God bizibagh amizɨ da bar otifi \mr (Sapta 1--2) \s God bizibagh amizɨ da bar otivizir eghaghanim \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Aisaia 44:24; Jon 1:1; 1:3; Hibru 1:10\xt*\x*Bar faraghavɨra God overiam ko nguazimɨn ingarigha aningɨn itir biziba bar dagh amizɨma, da otifi. \v 2 Faragha zuir dughiar kam, nguazim e datɨrɨghɨn iti moghɨn garir pu. Puvatɨ. A bar pura ikia egha an ganganim ighara. Mɨtater dafam ongarir ekiaba avarazɨma, Godɨn Duam pura dɨpam gisɨn arui. \rem previous-fig Creation - sun, etc.|Adam & Eve 01.JPG|span|Gen 1:1-25||Bar faraghavɨra God overiam ko nguazimɨn ingarigha aning itir biziba bar dagh amizɨma, da otifi.|1:1 end-fig \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt 2 Korin 4:6\xt*\x*Ezɨ God kamaghɨn mɨgei, “Angazangarim otogh.” Ezɨ angazangarim oto. \v 4 Ezɨ God angazangarimɨn gari, a derazɨma, a bar akonge. Egha mɨtatem ko angazangarim tuira. \v 5 Egha angazangarim ziar kam, “Aruem,” a gatɨ. Egha mɨtatem ziar kam, “Dɨmagarim,” a gatɨ. Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma, kar dughiar bar faraghavɨra zuim. \p \v 6-7 \x - \xo 1:6-8 \xo*\xt 2 Pita 3:5\xt*\x*Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Avavetam otogh dɨpam avɨnightɨ, dɨpam akuar pumuningɨn ikɨ.” Ezɨ avaver kam oto. God avaver kam gamizɨma, a dɨpar pɨn itim ko apengan itim abɨki. \v 8 Egha God avaver kamɨn ziam, “Overiam,” a gatɨ. Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma, kar dughiar namba 2. \p \v 9 Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Dɨpar overiamɨn apengan itim sɨvagh mangɨ danganir vamɨran uabɨ akuvaghtɨ, nguazir mɨsɨngizim otogh.” Ezɨ nguazir mɨsɨngizim oto. \v 10 Ezɨ God nguazir mɨsɨngizir kam ziam, “Nguazim,” a gatɨ. Egha dɨpar danganir igharazimɨn uari akuvaziba, a ziam, “Ongariba,” dagh atɨ. Egha God bizir kabar gari da bar derazɨma, a bar akonge. \v 11 Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Nguazim, temer guar avɨriba ko nguazimɨn aver beniba ko dagheba a gisɨn aghung.” Ezɨ bizir kaba otifi. \v 12 Ezɨ temer ber guar avɨriba ko benir nguazimɨn aveba ko dagher apiba bar nguazimɨn vaghvagha aghui moghɨn aghua, egha da be moghɨn be. Ezɨ God bizir kabar garima da derazɨma, a bar akonge. \v 13 Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma, kar dughiar namba 3. \p \v 14 Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Angazangariba overiamɨn otifigh, aruem ko dɨmagarim abɨkigh. Eghtɨ dughiaba ko azeniba ikɨtɨ, me angazangarir kabar ganɨva dughiabagh fogham. \v 15 Eghtɨ angazangarir kaba otivigh angazangarim nguazim danɨngam.” Ezɨ angazangariba otifi. \v 16 Egha God angazangarir ekiar pumuning gamizɨma aning oto. Angazangarir ekiam, an aruem, egha isiragha gara aruemɨn angazangarim anɨdi. Ezɨ dozim, a iakɨnim, a isiragha dɨmagarimɨn angazangarim anɨdi. Egha God mɨkovezibagh amizɨ da otifi. \v 17 Egha God nguazim angazangarim a danɨngasa, angazangarir kaba overiamɨn da arɨki. \v 18 Egha aruem isiragh ganamin dughiam atɨgha, uaghan dɨmagarim otivamin dughiam atɨ, eghtɨ aruem ko dɨmagarim deravɨra uaning abɨgham. Ezɨ God bizir kabar gari da derazɨma, a bar akonge. \v 19 Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma, kar dughiar namba 4. \p \v 20 Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Ongarimɨn aven, bizir angamɨra itir avɨriba an ikɨva a gizɨvagham. Eghtɨ kuaraziba otivigh overiamɨn pɨn tintinibar mɨghɨ.” \v 21 Ezɨ God ongarimɨn osirir dafaba ko kuruzir dafabar ingarizɨ da otifi, ongarimɨn itir bizir guar avɨriba, ko kuarazir guar avɨriba uaghan, vaghvagha gari moghɨra gari. Ezɨ God bizir kabar gari da derazɨma, a bar akonge. \v 22 Egha bizir kaba deraghasa, God mɨgɨrɨgɨar aghuir kam dagh ami, “Ia ongarimɨn itir bizir guar avɨriba, ia avɨrasemegh, ongarim bar a gizɨfagh. Eghtɨ ia kuaraziba, ia nguazimɨn bar avɨrasemegh.” \v 23 Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma kar dughiar namba 5. \p \v 24 Egha gɨn God kamaghɨn mɨgei, “Nguazim bizir angamɨra itir guar avɨribar amutɨ da vaghvagha gari moghɨram an otiv. Egh nguibamɨn itir asɨziba ko, ruarimɨn itir asɨzir ekiaba ko doziba sara damutɨ da otiv.” Ezɨ asɨziba otifi. \v 25 God nguibamɨn asɨzir guar avɨriba ko ruarimɨn asɨzir ekiaba ko dozibar ingarizɨ, da vaghvagha gari moghɨra otifi. Ezɨ God bizir kabar gari da derazɨma, a bar akonge. \p \v 26 \x - \xo 1:26 \xo*\xt Jenesis 5:1; 9:6; Onger Akaba 100:3; 1 Korin 11:7; Efesus 4:24\xt*\x*Egha God kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Datɨrɨghɨn e gumaziba ko amizibar ingarightɨ me en mɨrara ganam. Egh e me atɨghtɨ, me en mɨn ikɨ, ongarimɨn itir osiriba ko, overiamɨn itir kuaraziba ko, asɨzir guar avɨriba ko nguazimɨn itir biziba bar, me dar gan dagh ativagham.” \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Matyu 19:4; Mak 10:6\xt*\x*\x - \xo 1:27-28 \xo*\xt Jenesis 5:1-2\xt*\x*Egha God gumazamizibar ingarizɨ, me Godɨn mɨrara gari. God me gamizɨma, me an nedazimɨn mɨn oto. A me gamizɨma, men marazi gumazibar mɨn otivizɨ, marazi amizibar mɨn otifi. \p \v 28 Ezɨ God me deraghasa, mɨgɨrɨgɨar aghuim me gamua kamaghɨn mɨgei, “Ia avɨrasemegh mangɨ nguazir oteviba bar dar apiagh egh bizir nguazimɨn itiba bar dar gan. Kɨ osiriba ko, kuaraziba ko, nguazimɨn itir asɨzir guar avɨriba ian dafarim darɨgham.” \p \v 29 Egha God mɨgɨa ghaze, “Kɨ nguazir kamɨn itir dagheba batamin temeba, ko nguazimɨn aven otivir dagher avɨriba, kɨ bar da ia ganɨdi. Eghtɨ ia bizir kabar dagheba iniam. \v 30 Egha ter afarir gariba kɨ daghebar mɨn, da isa angamɨra itir asɨziba bar, dagh anɨdi, eghtɨ da dar amam. Kar, nguibamɨn itir asɨziba ko ruarimɨn itir asɨzir ekiaba ko doziba ko, overiamɨn itir kuaraziba bar.” Ezɨ bizir kaba God mɨkemezɨ moghɨrama otifi. \v 31 Ezɨ God bizir kaba bar dar gari da bar derazɨma, a bar akonge. Ezɨ amɨnim pɨrigha ua tirazɨma, kar dughiar namba 6. \rem previous-fig Creation of man|Adam & Eve 02.jpg|span|Gen 1:26-31||God gumazamiziba ingarizɨ, me Godɨn mɨrara gari.|1:27 end-fig \rem to set screen res to match projector: R click on desktop, go to properties, settings, set screen res to 1280 x 800, click yes. \rem how to save to USB key; in target machine, insert USB key; "Would you like to share changes?" click ok; if this is the first time on this machine, click Add project; it will give 2 choices; choose USB key (if project is NOT already on this computer) or My Paratext projects (if the project is already on this computer); choose USB key, and click on Send/Receive button; after the first time the project will be in the list, and you can just click send/receive; on the net book, be sure to click drive G (not Dr F, which cannot be written to); \c 2 \p \v 1 Ezɨ arazir kamra, God overiam ko nguazim ko aningɨn itir bizir avɨribar ingari. \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt Hibru 4:4; 4:10\xt*\x*\x - \xo 2:2-3 \xo*\xt Ua Me Ini 20:11\xt*\x*Ezɨ aruer namba 7ɨn, God garima an ingangariba bar gɨvazɨ, a dughiar kamɨn avughse. \v 3 Ezɨ God dughiar namba 7 gɨnɨghnɨgha deragh a damuasa ghaze, kar an dughiamra. Egha akar gavgavim arɨgha dughiar namba 7ɨn anogorogha ghaze, a biziba bar dar ingari, egha dughiar kamɨn avughse, ezɨ kamaghɨn wighɨn vamɨran vaghvagha dar namba 7ɨn dughiaba, kar an dughiar ekiaba. \v 4 Ezɨ arazir God overiam ko nguazim ko biziba bar dagh amizɨ da otivizir eghaghanir kam, a kamaghɨra ghu. \s Ikiavɨra Itir God // Idenɨn Azenimɨn ingari \p Dughiar kam, Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim overiam ko nguazim gamizɨma aning otozɨma, \v 5 an amozim amadazɨma a izir puvatɨ. Ezɨ nguazimɨn azenimɨn ingaramin gumazamiziba puvatɨ. Kamaghɨn, graziba ko temeba tɨghar nguazimɨn otivam. \v 6 Ezɨ guizbangɨra amozim izir puvatɨzɨ, dɨpam nguazimɨn averiamɨn ikiava otiva iza nguazim bar a gizɨfa. \p \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Jenesis 3:19; Jop 33:4; Onger Akaba 103:14; Fofozir Gumazim 12:7; Aisaia 64:8; 1 Korin 15:45\xt*\x*Egha gɨn Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim nguazim inigha gumazir mamɨn ingari. Egha uan ikɨrɨmɨrir angamɨra itim anɨdir amɨnim isa, gumazimɨn atinimɨn a giverezɨma, an an aven ghu, ezɨ gumazim angamɨra iti. \v 8 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim azenir mam aruem anadi naghɨn an ingarizɨ a Idenɨn nguazimɨn iti. Egha azenir kamɨn gumazir kam atɨzɨma, a iti. \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Akar Mogomem 2:7; 22:2; 22:14\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim temer guar avɨribagha amizɨ da nguazimɨn otivigha, dar ovɨziba daghemɨn bar dera. Temer kabar ganganim bar moghɨra dera. Azenir kamɨn torimra temer mam iti, a ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdir temem. Ezɨ temer igharazir mam uaghan iti, kar temer nɨghnɨzir aghuim anɨngtɨ gumazamiziba arazir aghuim ko arazir kuram gɨfoghamim. \p \v 10 Ezɨ faner mam dɨpam Idenɨn Azenim danɨngasava oto. Dɨpar kam 4plan aguabar bɨaghire. \v 11-12 Ezɨ faner faragha zuimɨn ziam Pison, a kantri Havilan aven dɨpɨragharui. Kantri Havila golɨn bar aghuim iti. Egha temer borer mughuriar aghuim zuir mam iti. Egha a dagɨar aghuir mam itima, an ivezim bar pɨn iti. Me kamagh a dɨbori, kanilian. \v 13 Ezɨ faner namba 2ɨn ziam Gihon, a kantri Kusɨn ghua an aven dɨpɨragharui. \v 14 Ezɨ namba 3ɨn fanemɨn ziam Taigris, an aruem anadi naghɨn kantri Asirian aven iti. Ezɨ namba 4ɨn fanemɨn ziam a Yufretis. \p \v 15 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim kamaghɨn ifonge, gumazir a ingarizir kam Idenɨn Azenimɨn ikɨ an ingar an ganam. Kamaghɨn, ana isa azenir kamɨn anetɨ. \v 16 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim kamaghɨn gumazim mɨgɨa ghaze, “Nɨ azenir kamɨn itir temeba bar dar ovɨzibar amɨ. \v 17 Egh nɨ, temer fofozir arazir aghuim ko arazir kuram anɨdim, an ovɨzim aman bar markɨ. Nɨ anemegh, zuamɨram ovegham.” \p \v 18 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam uabɨra iti, kamaghɨn derazir puvatɨ. Kɨ a bagh roroatamɨn ingarightɨ an an mɨn ikɨ an akurvagham.” \v 19-20 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim nguazim inigha, ruarimɨn itir asɨziba ko overiamɨn itir kuaraziba bar dar ingari. Egha kamaghɨn foghasa, gumazir kam ziar manaba asɨziba ko kuaraziba vaghvagh dar arɨgham. Kamaghɨn, an asɨziba ko kuaraziba gumazim bagha da inigha zui. Ezɨ gumazim ziaba isa asɨziba ko kuaraziba vaghvagha me garɨghizɨ, dar ziaba kamaghɨra iti. Gumazim asɨzir nguibamɨn itiba ko, ruarimɨn itiba ko, kuarazir overiamɨn itiba, ziaba vaghvagha dagh arɨsi. Ezɨ guizbangɨra asɨzir kabar tongɨn, tam Adamɨn akuraghamin roroatam bar itir puvatɨ.\f + \fr 2:19-20 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam “Adam,” an mɨngarimra kara, “Gumazim.”\ft*\f* \rem previous-fig Adam naming animals|Adam & Eve 03.JPG|span|Gen 2:1-20||Gumazim ziaba isa asɨziba ko kuaraziba vaghvagha me garɨsi.|2:19-20 end-fig \p \v 21 Kamaghɨn Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim gumazim gamizɨ, an akuava ongani. Egha gumazim akuavɨra itima, a gumazimɨn ivir agharir mam inigha an danganimɨn uam an inim a dukua. \v 22 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim agharir a gumazimɨn inizimɨn amizir mamɨn ingari, egha gɨn amizim inigha gumazim bagha zui. \v 23 Ezɨ gumazim amizimɨn ganigha mɨgɨa ghaze: \b \q1 “Ame! Datɨrɨghɨn, kar guizbangɨra nan roroam. \q2 An agharim, kar nan agharim, \q3 ezɨ an tuzim, kar nan tuzim. \q1 Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim nan agharimɨn an ingarizɨ, \q2 kɨ datɨrɨghɨn kamagh a dɨponam, \q3 ‘Amizim.’ ”\f + \fr 2:23 \fr*\ft Adam garima, Iv an mɨrara gari, ezɨ a ziam, “amizim,” a gatɨ. Hibrun akam akar kam, “amizim,” “gumazim,” ko aning magh ghu.\ft*\f* \b \p \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Matyu 19:5; Mak 10:7-8; 1 Korin 6:16; Efesus 5:31\xt*\x*Kamaghɨn, gumazim uan ameboghfeziaba ategh mangɨ, uan amuim ko aning uaningɨn porogham. Egh aning inivafɨzir vamɨram otogham. \rem previous-fig Adam and Eve in the garden of Eden|Adam & Eve 04.jpg|span|Gen 2:21-25||Adam ko Iv, Idenɨn Azenimɨn iti.|2:24 end-fig \p \v 25 Ezɨ gumazim uan amuim ko, aning bibiamra ikia, egha aghumsɨzir puvatɨ. \c 3 \ms Adam ko Iv ko // aningɨn adarazir eghaghanim \mr (Sapta 3--5) \s Gumazim ko amizim Godɨn akam batoke \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Akar Mogomem 12:9; 20:2\xt*\x*Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim asɨziba bar adar ingari, ezɨ kuruzimra, an akar asuiba ko akar ifavaribagh amuava, arazir kamɨn asɨzir igharaziba bar dagh afira. Egha kuruzim kamaghɨn amizimɨn azara, “God ti azenir kamɨn itir iter ovɨziba bar dar aman guan anogoroke?” \rem previous-fig Adam and Iv, pointing to forbidden tree|Adam & Eve 05.jpg|span|Gen 3:1||God akar gavgavim Adam ko Iv ganɨga ghaze, aning iter azenimɨn torimɨn tughav itir mam, an ovɨzitam raman kogham.|3:1 end-fig \p \v 2 Ezɨ amizim kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Ga azenir kamɨn itir ter ovɨzibar amam. \v 3 Ezɨ iter bar vamɨran azenimɨn torimɨn tughav itimra, Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim, an ovɨzitam aman bar gan anogoroke. A kamaghɨn ga mɨgɨa ghaze, ‘Gua bar iter kamɨn ovɨzitam aman markɨ, egh uaghan an suighan markɨ. Gua kamagh damigh ovegham.’ ” \p \v 4 Ezɨ kuruzim kamaghɨn amizim mɨgei, “Puvatɨ. Gua oveghan kogham. \v 5 Gua iter kamɨn ovɨzim amegh, guan damaziba kuighirɨghtɨma gua arazir aghuiba ko arazir kurabagh foghfogh, egh Godɨn mɨraram otogham. God bizir kam gɨfogha iter kamɨn ovɨzim aman guan anogoroke.” \rem previous-fig Eve tempted by serpent|Adam & Eve 06.JPG|span|Gen 3:3-5||Kuruzim ifara amizim ghaze, “Gua oveghan kogham. Gua iter kamɨn ovɨzim amegh, egh Godɨn mɨraram otogham.”|3:4 end-fig \p \v 6 Ezɨ amizim iter kamɨn ovɨzimɨn gari, an ganganim bar deragha damamin dagher aghuiba an iti. Ezɨ amizim kamaghɨn nɨghnɨsi, “Kamaghɨn deragham, kɨ iter kamɨn ovɨzim amegh egh fofozir aghuir kaba iniam.” Kamaghɨn, amizim iter kamɨn ovɨzir mam inigha aneme. Dughiar kam an pam a ko iti, ezɨ amizim temer ovɨzir maba isa uan pam ganɨngizɨ, an pam uaghan da ame. \v 7 Ezɨ aningɨn damazimning kuaghirezɨma aning uaningɨn gari, aning bibiamra iti. Kamaghɨn aning fighɨn iter afariba isa inibar mɨn da isamigha, uan mɨkarzimning avara. \rem previous-fig Eve giving fruit to Adam|Adam & Eve 07.jpg|span|Gen 3:6-7||Amizim ovɨzir mam ame, egha ovɨzir maba isa uan pam ganɨngizɨ, a uaghan ada ame.|3:6 end-fig \p \v 8 Ezɨ guaratɨzir orangtɨzimɨn, aning orazima Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim, an azenir kamɨn arua izi, ezɨ aning temebar tongɨn modo. \v 9 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim gumazimɨn dɨa ghaze, “Nɨ managh iti?” \p \v 10 Ezɨ gumazim an akam ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ bibiamra iti. Kɨ nɨ barazi, nɨ azenir kamɨn arua izi, kamaghɨn kɨ atiatigha modo.” \p \v 11 Ezɨ God an azara, “Nɨ manmaghɨra fo, nɨ bibiamra iti? Tina nɨ mɨkeme? Nɨ, iter ovɨzir kɨ gua daman anogoroghezir kam, nɨ ti an ovɨzitam anemeghama?” \rem previous-fig Adam and Eve - the curse|Adam & Eve 08.JPG|span|Gen 3:11-21||Adam ko Iv arazir kuram gamizɨ, God akar gavgavim aning ganɨngi.|3:11 end-fig \p \v 12 Ezɨ gumazim a ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Amizir nan roroamɨn mɨn ikiamin nɨ na ganɨngizim, anarɨra iter kamɨn ovɨzir mam na ganɨngizɨ, kɨ aneme.” \p \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt 2 Korin 11:3; 1 Timoti 2:14\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim kamagh amizimɨn azara, “Nɨ manmaghsuavɨra bizir kam gami?” \p Ezɨ amizim an akam ikaragha ghaze, “Kuruzim na gifarazɨ, kɨ iter kamɨn ovɨzir kam ame.” \s God akar gavgavim gumazim ko amizim ko kuruzim ganɨngi \p \v 14 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim kamaghɨn kuruzim mɨgei, “Nɨ arazir kurar kam a gamizɨ, kɨ datɨrɨghɨn nɨ abɨnamin akar gavgavim iti. Nɨ osɨmtɨzir bar ekiam ikiam. Osɨmtɨzir nɨ iniamim, an osɨmtɨzir asɨzir igharaziba iniamim gafiragham. Egh nɨ zurara uan navimɨn nguazimɨn davarva, nguazimɨn mɨnezibar amɨ ikiam. \v 15 Egh kɨ nɨ damightɨ nɨ amizimɨn apanimɨn ikɨtɨ, amizim nɨ apanimɨn ikiam. Eghtɨ kɨ nɨn ovavir boribar amightɨ, me amizimɨn ovavir boribar apanimɨn ikiam. Egh an ovavir borir mam nɨn dapanim dɨkaragham, eghtɨ nɨ an dagarir gɨnkevim giviam.”\f + \fr 3:15 \fr*\ft Fofozir gumazir maba ghaze, Krais a Satanɨn gavgavim abɨnam, eghtɨ Satan an adarazi ko apanim damuam. Kar an akar isɨn zuim. Nɨ Akar Mogomem 12:17ɨn gan.\ft*\f* \p \v 16 Ezɨ God kamaghɨn amizim mɨgei, “Nɨ navim asangamin dughiamɨn, kɨ osɨmtɨzim nɨ danɨngam. Egh nɨ borim batamin dughiam, nɨ mɨzazir dafamra iniam. Egh nɨ uan pam gifueghɨvɨra ikɨtɨ, a nɨ gativagh nɨn ganvɨra ikiam.” \p \v 17 \x - \xo 3:17-19 \xo*\xt Hibru 6:8\xt*\x*Egha God kamaghɨn Adam mɨgei, “Nɨ uan amuimɨn akam baregha, temer ovɨzir nɨ daman kɨ nɨn anogoroghezim ame. Kamaghɨn nɨ amizir arazir kam bangɨn, kɨ datɨrɨghɨn nguazim gasɨghasightɨ, dagheba deragh an otivan kogham. Egh nɨ zurara nguazir kamɨn ikiamin dughiamɨn, nɨ dagheba deragh otivsɨ, ingangarir dafabara nguazimɨn dar amuam. \v 18-19 Eghtɨ benir ataghatariba ko benir kuraba otiv, nɨn azenimɨn aghung anevaragham. Egh nɨ dagheba inisɨ, ingangarir ekiabar amutɨ, doriba nɨn agham. Egh nɨ zurara kamaghɨra puvɨra ingar mangɨ, ovegh uamategh nguazimɨn mangam. Guizbangɨra, kɨ nguazimɨn nɨn ingari, ezɨ nɨ uamategh nguazimɨn mangam.” \p \v 20 Ezɨ gumazim kamaghɨn nɨghnɨsi, an amuim, gumazamiziba bar men ovavir amizimɨn otogham. Kamaghɨn, a ziam, “Iv,” a gatɨ.\f + \fr 3:20 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Iv,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “Gumazamiziba ko bizir angamɨra itibar amebam.”\ft*\f* \v 21 Ezɨ gɨn Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim asɨzimɨn inim inigha korotiamningɨn ingari, egha Adam uan amuim ko aning ganɨngizɨ, aning da aghui. \s God Adam ko Iv Idenɨn Azenimɨn aning batoke \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Akar Mogomem 22:14\xt*\x*Egha gɨn Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim ghaze, “Gumazim arazir aghuim ko arazir kuramɨn fofozim ikia, en mɨraram oto. Egh e aneteghtɨ a temer ikɨrɨmɨrir zurara itim anɨdim boroghɨn mangan kogham. E fo, a temer kamɨn ovɨzitam ramegh ikɨrɨmɨrir zurara itir kam ikiam.” \v 23 Kamaghɨn Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim, gumazim Idenɨn Azenimɨn a batoke. Egha God nguazir an ingarizimra anemadazɨma, an azenimɨn ingarasa zui. \v 24 Egha God gumazim ko amizim batuegha, enselɨn bar gavgaviba amɨsefe, eghtɨ me Idenɨn Azenimɨn aruem anadi naghɨn tuivigh an ganam. Egha uaghan mɨdorozir sabam atɨ. Sabar kam, angazangarim ikia avir mɨzariar gavgavimɨn mɨn pamtem isia, danganibar bar uabɨ gɨghavkɨra gari. Dughiabar zurara enselɨn kaba ko mɨdorozir sabar kam azenir kamɨn gara iti, eghtɨ gumazitam temer ikɨrɨmɨrir angamɨra itim anɨdir kamɨn boroghɨn mangan kogham. \rem previous-fig Adam and Eve, in animal skins leaving garden|Adam & Eve 09.jpg|span|Gen 21-24||God, Adam ko Iv Idenɨn Azenimɨn aning batoke.|3:22 end-fig \c 4 \s Kein ko Abel Ikiavɨra Itir God // bagha ofa gami \p \v 1 Ezɨ Adam uan amuim Iv ko akuizɨma, amizim navim asangi. Egha amizim otarir mam bategha ghaze, “Ikiavɨra Itir God nan akurazɨma, kɨ otarir kam ini.” Kamaghɨn an otarir kam ziam, “Kein,” a gatɨ.\f + \fr 4:1 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Kein,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “inigh.”\ft*\f* \v 2 Egha gɨn a Keinɨn dozim Abel bate. Ezɨ aning ekevegha Abel sipsipbar garir gumazim, ezɨ Kein azenibar ingarir gumazim. \rem previous-fig Cain and Abel|Adam & Eve 12.jpg|span|Gen 4:1-2||Iv otarir pumuning bate, aningɨn ziamning, Kein ko Abel.|4:1 end-fig \p \v 3 Egha gɨn Kein uan azenimɨn dagheba asigha, maba inigha Ikiavɨra Itir Godɨn ofa damuasa zui. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Hibru 11:4\xt*\x*Ezɨ Abel sipsipɨn nguzir mɨkarzim sara itir aghuir mam ini. Sipsipɨn nguzir kam, kar amebam faraghavɨrama otezir sipsipɨn nguzim. Ezɨ Abel a mɨsuegha Ikiavɨra Itir Godɨn ofa gami. Ezɨ Ikiavɨra Itir God Abel ko an ofa bagha bar ifonge, \v 5 egha Kein ko an ofa gifongezir puvatɨ. Ezɨ Kein puv atarava an guam ikuvigha igharagha gari. \rem previous-fig Cain and Abel offering sacrifices|Adam & Eve 17.jpg|span|Gen 4:2-5||God Abel ko an ofa bagha bar ifonge, egha Kein ko an ofan aghua.|4:4 end-fig \p \v 6 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamagh Kein mɨgei, “Nɨ tizim bagha atari? Egha manmaghsua nɨ puv atarava guam ikuvigha igharagha gari? \v 7 Nɨ arazir aghuim damightɨ, kɨ nɨn ofa gifongeghtɨ, nɨ bar akuegham. Egh nɨ arazir kuram damightɨ, arazir kuram nɨ gasɨghasɨghasa, nɨ mɨzuai. Egha arazir kuram nɨ abɨnasa bar ifonge. Kamaghɨra nɨ uaghan gavgavigh anebɨn.” \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Matyu 23:35; Luk 11:51; 1 Jon 3:12\xt*\x*Egha gɨn Kein uan dozim Abel mɨkemezɨma, an a ko aning tuzim itir danganimɨn zui. Egha aning ghua tuzim itir danganimɨn ikiava, Kein uan dozim mɨsoghezɨma, an areme. \rem previous-fig Cain kills Abel|Adam & Eve 21.jpg|span|Gen 4:5-8||Kein atarava uan dozim mɨsoghezɨma, an areme.|4:8 end-fig \p \v 9 Ezɨ gɨn Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Keinɨn azara, “Nɨn dozim Abel mana?” \p Ezɨ Kein ghaze, “Kɨ fozir puvatɨ. Kɨ uan dozim geghuva an garir gumazim puvatɨ.” \p \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Hibru 12:24\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Kein mɨgei, “Manmaghɨn amizɨ nɨ arazir kurar kam gami? Nɨn dozimɨn ghuzim nguazim giregha gɨfa, ezɨ kɨ ghuzir kamɨn ararem barazi, a uan osɨmtɨzim ikarvaghasava nan arai. \v 11 Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn nɨ abɨnamin akar gavgavir mam kamaghɨn nɨn iti. Nɨ uan dozim mɨsoghezɨ, an areme. Ezɨ arazir kamɨn nɨ nguazim gamizɨma, an an ghuzim ame. Kamaghɨn kɨ datɨrɨghɨn nguazim nɨn anogoroke eghtɨ nɨ uam azenibar ingaran koghtɨ, dagheba nɨ bagh an otivan kogham. \v 12 Egh nɨ otuegh azenibar ingarvɨra ikɨtɨ, nguazim uan ovimɨn suiraghtɨ nɨn dagheba deragh aghungan kogham. Egh nɨ uabɨ, nguibaba nɨn puvatɨghtɨma, nɨ gumazir guraghav itimɨn mɨn pura ituramɨ nguazir kamɨn danganiba bar dar aruam.” \rem previous-fig Cain, punished by God|Adam & Eve 25.jpg|span|Gen 4:9-16||God ivezir kuram Kein ganɨga ghaze, a gumazir guraghav itimɨn mɨn nguazimɨn danganiba bar dar aruam.|4:12 end-fig \p \v 13 Ezɨ Kein mɨgɨrɨgɨar kam baregha kamagh Ikiavɨra Itir God mɨgei, “Osɨmtɨzir nɨ na ganɨdir kam a bar ekefe, kɨ manmaghɨn aneteram? \v 14 Nɨ na mɨgɨa ghaze, kɨ bar azenitamɨn ingaran kogh, egh nɨn guamɨn bar saghon ikiam. Egh gumazir guraghav itimɨn mɨn nguazir kamɨn danganiba bar dar aruam. Kamaghɨn kɨ atiati, tarazi ua na batogh na mɨsueghtɨ, kɨ aremegham.” \p \v 15 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Kein mɨgei, “Bizitam kamaghɨn otoghan kogham. Gumazitam nɨ mɨsueghtɨ na aremeghtɨ, kɨ 7plan gumazibar nɨn ovevem ikaragham.” Egha Ikiavɨra Itir God ababanir mam Kein gatɨ, eghtɨ gumazitam a batogh ababanir kamɨn apigh, a mɨsueghtɨ an oveghan kogham. \p \v 16 Ezɨ Kein Ikiavɨra Itir God ategha, ghua nguazir otevir me kamagh dɨborim, “Aruavɨra Iti,” an an iti. Nguazir kam Idenɨn Azenimɨn aruem anadi naghɨn iti. \s Keinɨn ovavir boribar ziaba \p \v 17 Ezɨ Kein uan amuim ko akuizɨ, amizim navim asegha borir mam bate, an ziam Enok. Egha gɨn Kein nguibar ekiar mamɨn ingarigha, uan borimɨn ziam Enok isa nguibar ekiar kam gatɨ. \v 18 Egha gɨn Enok otarir mam iti, an ziam Irat. Ezɨ Irat otarir mam iti, an ziam Mehujael. Ezɨ Mehujael otarir mam iti, an ziam Metusael. Ezɨ Metusael otarir mam iti, an ziam Lamek. \p \v 19 Ezɨ Lamek amuir pumuningɨn iti. Mavɨn ziam Ada, ezɨ mavɨn ziam Sila. \v 20 Ezɨ Ada Jabal bate, ezɨ Jabal a gumazir purirpenibar ikia bulmakaubar garir gumazibar ovavim. \v 21 Ezɨ Jabal dozir mam iti, an ziam Jubal. Jubal, a gitabav sogha marvibagh ivir gumazibar ovavim. \p \v 22 Ezɨ gɨn Sila Tubalkein bate. Ezɨ Tubalkein bras ko ainɨn bizir guar avɨribar ingarir gumazim. Ezɨ Tubalkein buaramizir mam iti, an ziam Nama. \p \v 23 Egha dughiar mam Lamek kamaghɨn uan amuimning mɨgei: \b \q1 “Ada ko Sila, \q2 gua nan akam baragh. \q1 Kɨ Lamek, gua nan amuimning, \q2 gua deravɨra nan akam baragh. \q1 Gumazir mam na mɨsozima, \q2 kɨ a mɨsoghezɨma an areme. \q1 Ezɨ gumazir igiar mam na guam apezezɨ, \q2 kɨ a mɨsoghezɨma an areme. \q1 \v 24 Gumazitam Kein mɨsueghtɨ an aremegham, \q2 God 7plan gumaziba an ovevem ikarvagh me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregham. \q1 Eghtɨ gumazitam na mɨsueghtɨ kɨ aremeghtɨ, \q2 77plan gumaziba ovegh na ikaragham.” \s Iv otarir igharazim bate \p \v 25 Egha Adam uan amuim uam a koma akuizɨ, an otarim bate. Ezɨ amizim ghaze, “Kein Abel mɨsoghezɨ an areme. Kamaghɨn God Abelɨn danganim iniasa borir igharazim na ganɨngi.” Kamaghɨn a borir kam ziam, “Set,” a gatɨ.\f + \fr 4:25 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Set,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “Danɨng.”\ft*\f* \v 26 Ezɨ gɨn Set otarir mam ikia, ziam, “Enos,” a gatɨ. Dughiar kamra gumazamiziba Ikiavɨra Itir Godɨn ziam dɨbora, egha an ziam fa ghuavɨra iti. \rem previous-fig |Adam & Eve 30.jpg|span|Gen 4:25-26||Iv ua otarim batezɨ, an ziam, Set.|4:25 |end-fig \c 5 \s Adamɨn ovavir boribar ziaba, // kar men eghaghanim \r (1 Eghaghaniba 1:1-4) \p \v 1-2 \x - \xo 5:1-2 \xo*\xt Jenesis 1:27-28; Matyu 19:4; Mak 10:6\xt*\x*Adamɨn eghaghanim kamaghɨra ghu. \p God gumazamizibar ingarizɨma me an mɨrara gari. A me gamizɨma, men marazi gumazibar mɨn otivizɨ, marazi amizibar mɨn otifi. A men ingarigha gɨvagha, deravɨra me damuamin akar aghuim me ganɨngi. Egha ziam me gatɨgha ghaze, “Gumazamiziba.” \p Ezɨ Adamɨn ovavir boribar ziaba kamaghɨn zui. \p \v 3 Adam 130plan azeniba iti, ezɨ an otarim otogha, bar uan afeziam mɨrara gari. Ezɨ a ziam, “Set,” a gatɨ. \v 4 Set otogha gɨvazɨma, Adam uam 800plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 5 Ezɨ 930plan azeniba gɨvazɨma, Adam areme. \p \v 6 Ezɨ Set 105plan azeniba itima, an otarim Enos oto. \v 7 Enos otogha gɨvazɨma, Set uam 807plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 8 Ezɨ 912plan azeniba gɨvazɨma, Set areme. \p \v 9 Ezɨ Enos 90plan azeniba itima, an otarim Kenan oto. \v 10 Kenan otozɨma, Enos uam 815plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 11 Ezɨ 905plan azeniba gɨvazɨma, Enos areme. \p \v 12 Egha Kenan azenir 70pla itima, an otarim Mahalalel oto. \v 13 Mahalalel otogha gɨvazɨma, Kenan uam 840plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 14 Ezɨ 910plan azeniba gɨvazɨma, Kenan areme. \p \v 15 Ezɨ Mahalalel 65plan azeniba itima, an otarim Jaret oto. \v 16 Jaret otozɨma, Mahalalel uam 830plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 17 Ezɨ 895plan azeniba gɨvazɨma, Mahalalel areme. \p \v 18 Ezɨ Jaret 162plan azeniba itima, an otarim Enok oto. \v 19 Enok otozɨma, Jaret uam 800plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba ini. \v 20 Ezɨ 962plan azeniba gɨvazɨma, Jaret areme. \p \v 21 Ezɨ Enok 65plan azeniba itima, an otarim Metusela oto. \v 22 Metusela otogha gɨvazɨma, Enok uam 300plan azenibar ikia, dar aven dughiaba bar Godɨn boroghɨra ikia a ko roroam gamigha, otariba ko guivir igharaziba ini. \v 23 Enok 365plan azeniba bar adar ike. \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Hibru 11:5; Jut 1:14\xt*\x*Enok Godɨn boroghɨn ikia, egha a ko roroam gami. Ezɨ God a inigha uan Nguibam ghuavanabozɨ an aremezir puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba a buriava, an apizir puvatɨ. \p \v 25 Ezɨ Metusela 187plan azeniba itima, an otarim Lamek oto. \v 26 Lamek otogha gɨvazɨma, Metusela ua 782plan azenibar ikia, egha otariba ko guivir igharaziba ini. \v 27 Ezɨ 969plan azeniba gɨvazɨma, Metusela areme. \p \v 28 Ezɨ Lamek 182plan azeniba itima, an otarim oto. \v 29 Ezɨ Lamek ghaze, “Fomɨra Ikiavɨra Itir God nguazir kam gasɨghasɨgha ghaze, dagheba deragh an otivan kogham. Eghtɨ kamaghɨn e ingangarir dafabar amutɨ, dagheba deragh otivam. Eghtɨ otarir kam nguazim damutɨ dagheba deragh otivtɨ e tong avughsɨ, egh puvɨra ingaran kogham.” Kamaghɨn, Lamek ziam Noa, uan otarim gatɨ.\f + \fr 5:29 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Noa,” mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨn ghu, “avughsi.” Nɨ Jenesis 9:20ɨn gan.\ft*\f* \v 30 Noa otogha gɨvazɨma, Lamek ua 595plan azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir maba ini. \v 31 Ezɨ 777plan azeniba gɨvazɨma, Lamek areme. \p \v 32 Ezɨ Noa 500plan azeniba itima, an otarir 3pla oto, men ziaba, Siem, Ham, ko Jafet. \c 6 \ms Noa ko an adarazir eghaghanim \mr (Sapta 6--11) \s Gumazamizibar arazir kuraba \p \v 1 Ezɨ datɨrɨghɨn gumazamizir avɨriba otiva nguazim gizɨvagha, guiviba bate. \v 2 Ezɨ Godɨn otariba\f + \fr 6:2 \fr*\ft Marazi kamaghɨn mɨgei, mɨgɨrɨgɨar otevir kam “Godɨn otariba,” kar me enselbav gei.\ft*\f* gari, gumazamizibar guivir igiaba, men mɨkarzibar ganganiba bar men dera. Ezɨ me uan ifongiamɨn gɨn ghua, me isa men iti. \v 3 Ezɨ God ghaze, “Gumazamiziba angamɨra ikiasa kɨ uan Duam me gatɨ. Ezɨ men mɨkarziba nguazir kamɨn biziba, kamaghɨn kɨ uan Duamɨn amamangatɨghtɨ, a me ko dughiar ruarimɨn ikian kogham.\f + \fr 6:3 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Datɨrɨghɨn me 120plan azenibara ikegh egh ovengam.” \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Dɨboboniba 13:33\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn ikegha gɨn zuir dughiamɨn, gumazir bar dafar maba nguazimɨn ike. Gumazir kaba, kar gumazamizibar guivir igiaba Godɨn otariba ko akuizɨ otivizir boriba. Me ingangarir igharagha garibar amuamin gavgavim ikia egha dughiar kamɨn ziar ekiaba iti. \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Jenesis 8:21; Aghuzir Akaba 6:18; Matyu 15:19\xt*\x*\x - \xo 6:5-8 \xo*\xt Matyu 24:37; Luk 17:26; 1 Pita 3:20\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God, nguazim bar an itir gumazamizibar gari, men arazir kuraba bar ikufi. Gumazamiziba dughiaba bar, uan navir averiamɨn aven arazir kuraba baghavɨra nɨghnɨgha dagh ifongeghavɨra iti. \v 6 Ezɨ Ikiavɨra Itir God men arazir kurabagh nɨghnɨgha bar osemegha ikia navim bighiaghirɨgha, ghaze, mevzika, kɨ ti nguazimɨn itir gumazamizibar ingarizir puvatɨzɨ deraghai. \p \v 7 Egha Ikiavɨra Itir God ghaze, “Kɨ ingarizir bizir kaba bagha osemegha nan navim bɨki. Kamaghɨn, kɨ guizbangɨra gumazamizir kɨ ingarizibagh asɨghasɨghtɨ, men tav ua nguazimɨn ikian kogham. Eghtɨ kɨ asɨzir nguibamɨn itiba ko ruarimɨn itiba, ko kuaraziba bar, kɨ uaghan dagh asɨghasigham.” \v 8 Ezɨ Noa uabɨra, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn deravɨrama oto, ezɨ a bar a gifonge. \p \v 9-10 \x - \xo 6:9-10 \xo*\xt Jenesis 7:1; Esekiel 14:14; 2 Pita 2:5\xt*\x*Eghaghanir kam, a Noan eghaghanim. An otarir 3pla iti, men ziabar kara: Siem, Ham ko Jafet. Noa Godɨn damazimɨn bar gumazir aghuim, egha gumazamizibar damazibar dera. Egha a dughiaba bar Godɨn boroghɨn ikiava a ko roroam gami. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Esekiel 8:17\xt*\x*Ezɨ God gumazamizir igharazibar gari, men araziba bar ikufi. Nguazir oteviba bar, mɨdorozir arazim ko orazir puvatɨzir arazim ghuavɨra iti. \v 12 God garima arazir kuram bar nguazim avara. Ezɨ a gari gumazamizir aghuaritam itir pu. Puvatɨ. Gumazamiziba bar arazir kurabaram amua iti. \s God kurimɨn ingarasa Noa mɨgei \p \v 13 Kamaghɨn, God kamaghɨn Noa mɨgɨa ghaze, “Gumazamiziba bar uariv soghava orazir puvatɨzir arazim gami, ezɨ nguazir kam arazir kuram bar a gizɨfa. Kamaghɨn, kɨ nguazir kam sara, me gasɨghasɨghasa. Kɨ gumazamiziba bar me agɨvaghtɨ, me ua ikian kogham. \v 14 Kamaghɨn, nɨ temer aghuiba abighɨva ua bagh kurir tamɨn ingarigh. Egh an averimɨn danganitabar ingarighva koltan an averiam ko azenim aghefegh. \v 15 Nɨ kurir kam kamaghɨn an ingar: An ruarim 130 mitan tughtɨ, an baravim 22 mitan tugh, eghtɨ an siriam 13 mitan tugh. \v 16 Egh nɨ an siriamɨn ingartɨ, an siriam bar izighirɨ an mɨriam avan markɨ. Nɨ kurir siriam ko mɨriamɨn tongɨra toritam ateghtɨ, aruer angazangarim kurimɨn aven mangɨ.\f + \fr 6:16 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Egh nɨ ghuriar 3pla kurimɨn aven dar ingarigh, tam vazimɨn, tam arɨghara, egh tam pɨn. Egh tiar akam an mɨriamɨn an ingarigh. \p \v 17 “Nɨ oragh! Kɨ aperiar ekiam damightɨ a nguazimɨn otogh, nguazimɨn itir bizir angamɨra itiba bar dar amightɨ da bar moghɨrama ovengam. \v 18 Eghtɨ kɨ nɨ ko, uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim akɨrightɨ, nɨ deragh ikiam. Nɨ uan amuim ko, uan otariba ko men amuiba, ia kurir kamɨn aven mangɨ. \v 19 Egh nɨ asɨziba vaghvagh pumuning pumuningɨn me ini, amebar mam ko apurir mam. Egh me ovengan koghsɨ da inigh kurimɨn aven mangɨ. \v 20 Nɨ kuarazir igharagha gariba vaghvagh, dar pumuning pumuning, ko asɨzir muziariba ko ekiar igharagha gariba vaghvagh, dar pumuning pumuning inigh. Egh da ovengan koghsɨ, nɨ da inigh kurimɨn aven mangɨ. \v 21 Egh nɨ uan amuiroghboriba ko asɨzibagh nɨghnigh, dagher guar avɨriba bar da isɨ kurim darɨkigh.” \p \v 22 \x - \xo 6:22 \xo*\xt Hibru 11:7\xt*\x*Ezɨ Noa God a mɨkemezɨ moghɨra bizir kaba bar dagh ami. \c 7 \s Aperiar ekiam oto \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xo*\xt Jenesis 6:8; Esekiel 14:14; 2 Pita 2:5\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Noa mɨgei, “Kɨ nɨn gari, nɨrara nguazimɨn gumazamizibar tongɨn nan damazimɨn dera. Kamaghɨn, nɨ uan amuim ko, nɨn otariba uan amuiba ko, ia bar kurimɨn aven mangɨ. \v 2 Egh nɨ asɨzir nan damazimɨn zuezir igharagha gariba vaghvagh, 7plan amebaba ko 7plan apuriba inigh. Egh asɨzir nan damazimɨn zuezir puvatɨzir igharagha gariba, nɨ vaghvagh amebam ko apurimra inigh, kurimɨn aven mangɨ. \v 3 Kamaghɨra nɨ kuarazir igharagha garibar 7plan amebaba ko apuriba ini. Nɨ kamaghɨn damightɨ da arɨmɨghireghan koghtɨ, dar nguziba gɨn nguazimɨn otivigh bar avɨrasemegham. \v 4 Eghtɨ dughiar 7pla gɨvaghtɨ, kɨ amozim nguazimɨn anemadaghtɨ, a 40plan arueba ko dɨmagaribar arigh mamaghɨra ikiam. Eghtɨ bizir kɨ ingarizɨ angamɨra itiba, kɨ dagh asɨghasɨghtɨ, da bar arɨmɨghiregham.” \p \v 5 Ezɨ Noa God a mɨkemezɨ moghɨra, biziba bar dagh ami. \p \v 6 Noa 600plan azeniba itima, aperiar kam oto. \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Matyu 24:38-39; Luk 17:27\xt*\x*Dughiar kam, Noa uan amuim ko, an otariba uan amuiba ko, aperiam otogh me gasɨghasɨghan koghasa, me kurimɨn aven ghue. \v 8-9 Ezɨ God Noa mɨkemezɨ moghɨra, asɨzir Godɨn damazimɨn zueziba ko, asɨzir mɨzɨrɨziba ko, kuaraziba ko, asɨzir muziariba, asɨzir igharagha gariba bar, da vaghvagha apurir mam ko amebar mam, pumuning pumuningɨn Noa bagha iza, ghua kurimɨn ghuavanangi. \v 10 Dughiar 7pla gɨvazɨma, aperiar ekiam otogha nguazim gizefi. \p \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt 2 Pita 3:6\xt*\x*Dughiar kam Noa 600plan azeniba iti, ezɨ azenir kamɨn iakɨnir namba 2ɨn, dughiar namba 17ɨn, nguazim akam akarizɨma, dɨpar nguazimɨn averiamɨn itir ekiam akariaghɨrɨgha zuamɨram anabo. Ezɨ amozim izaghira mati me dɨpam fusfusi. \v 12 Ezɨ amozir ekiam 40plan arueba ko dɨmagaribar izaghira mamaghɨra iti. \p \v 13 Ezɨ Amozim arɨghizir dughiamra, Noa, uan amuim ko, an otarir 3pla, Siem, Ham, Jafet, uan amuiba ko, me kurimɨn aven ghue. \v 14 Ezɨ nguibamɨn asɨzir guar avɨriba bar, ko ruarimɨn asɨzir ekiaba ko dozir guar avɨriba, ko kuaraziba bar vaghvagha Noan adarazi ko kurimɨn aven ghue. \v 15-16 Ezɨ God mɨkemezɨ moghɨn, bizir angamɨra itiba, da vaghvagha apurir mam ko amebar mam, pumuning pumuningɨn Noa bagha iza, a ko kurimɨn aven zui. Noa aven ghugha gɨvazɨma, Ikiavɨra Itir God tiam asara. \v 17 Ezɨ 40plan aruebar dɨpam izɨvavɨra ikia, kurim asirafa. Ezɨ kurim nguazim ategha pɨn iti. \v 18 Ezɨ dɨpam nguazim gisɨn sɨvaghsɨvagha ghuavanadima kurim a gisɨn deravɨra iti. \v 19 Ezɨ nguazim gisɨn dɨpam sɨvaghsɨvagha ghuavanagavɨra ikia mɨghsɨar overiamɨn apengan itiba bar ada ave. \v 20 Egha abuan dɨpam nguazim bar anevaragha, sɨvagha pɨn ghua overiamɨn apengan itir mɨghsɨar ekiaba bar dagh afiragha 7 mitan tu. \v 21 Ezɨ nguazimɨn angamɨra itir bizir kaba, kuaraziba ko, nguibamɨn asɨziba, ruarimɨn asɨzir ekiaba ko doziba ko gumazamiziba, me bar ariaghire. \v 22 Ezɨ nguazimɨn itir bizir angamɨra itiba bar ariaghire. \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt 1 Pita 3:20; 2 Pita 2:5; 3:6\xt*\x*Ezɨ nguazimɨn itir bizir kaba bar, gumazamiziba, nguibamɨn itir asɨziba, ruarimɨn itir asɨziba, ko kuaraziba, Ikiavɨra Itir God bar me kuavareme. Ezɨ Noa ko bizir kurimɨn aven itiba merara angamɨra iti. \p \v 24 Ezɨ dɨpam bar ekevegha nguazim bar anevaragha ghua 150plan dughiabar ike. \c 8 \s Aperiam gɨfa \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn God Noa ko asɨzir a ko kurimɨn itiba gɨn amadazir puvatɨ, a me gɨnɨghnɨghavɨra ikiava amɨnim amadazɨ a dɨpam gisɨn ivaima dɨpam sɨvagha uaghiri. \v 2 Ezɨ dɨpar nguazimɨn averiamɨn izim uam anadir puvatɨ. Ezɨ overiamɨn amozim izir tuaviba pɨrizɨ, amozim ua izaghirir puvatɨ. \v 3 Ezɨ dɨpam ghuaghira ghua, 150plan dughiaba gɨvazɨma dɨpam daka uaghiravɨra iti. \v 4 Ezɨ iakɨnir namba 7ɨn dughiar namba 17ɨn kurim Araratɨn Mɨghsɨabar itir danganimɨn mɨghsɨar mamɨn apera. \v 5 Ezɨ dɨpam, daka uaghiravɨra ikia ghua iakɨnir namba 10ɨn dughiar namba 1ɨn tuzɨ, dughiar kamra mɨghsɨabar ghuaba otifi. \v 6-7 Ezɨ 40plan dughiaba gɨvazɨma, Noa kurimɨn windua kuigha, kuarazir ziam kotkot amadazɨma, a ghugha ua izezir puvatɨ. A mɨgha aruavɨra ikiav itima dɨpam dakezɨ nguazim mɨsɨngi. \v 8 Ezɨ Noa foghasa, nguazim mɨsɨngis, o puvatɨ. Egha kamaghɨn, kuarazir ziam bunbam amadazɨma, a zui. \v 9 Ezɨ dɨpam nguazim avaragha ikiavɨra itima, kuarazir bunbam dapian danganibagh asa, kamakɨn dɨpam mong pɨn ikiavɨra iti. Ezɨ a uamategha kurimɨn ghuzɨ, Noa dafarim amadagha uam a inigha aven ghu. \p \v 10 Ezɨ 7plan dughiaba gɨvazɨma, Noa ua kuarazir bunbam amada. \v 11 Ezɨ dughiar kamɨn bar guaratɨzimɨn kuarazir bunbam uamategha a bagha izi. Egha uan akamɨn olivɨn temer dafarir igiar mam iviragha izi. Ezɨ Noa kamaghɨn fo, dɨpam dakegha gɨfa. \v 12 Egha a 7plan dughiabar uam orarkegha kuarazir bunbam uam anemada. Ezɨ kuarazir bunbam ua izezir puvatɨ. \p \v 13 Ezɨ Noa dughiar kamɨn 601plan azeniba iti, ezɨ iakɨnir namba 1, an dughiar namba 1 otozɨ dɨpam mɨdɨi. Ezɨ a kurimɨn siriam mɨkɨnizir avavem asigha azenan danganiba bar deravɨra dar gari, nguazim mɨsɨngi. \v 14 Egha ghua iakɨnir namba 2ɨn, namba 27ɨn dughiam otozɨ, nguazim bar mɨsɨngi. \p \v 15 Ezɨ God Noa mɨgɨa ghaze, \v 16 “Nɨ, uan amuim ko, nɨn otariba uan amuiba ko, ia kurim ategh magɨrɨ. \v 17 Egh angamɨra itir asɨziba bar, kuaraziba ko asɨzir ruarim ko nguibamɨn itiba, nɨ bar moghɨra da inigh magɨrɨ. Eghtɨ da bar otɨv arogh avɨrasemeghɨva nguazir kam bar an angɨ.” \v 18 Ezɨ Noa uan amuim ko an otariba, uan amuiba ko uaghiri. \v 19 Ezɨ kuaraziba ko asɨzir avɨrir guar magh gariba vaghvagha uari uari abɨgha uari akuva egha azenan izi. \s Noa ofa isa Ikiavɨra Itir God ganɨdi \p \v 20 Egha Noa Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fasa ofa damuamin danganir mamɨn ingari. Egha Godɨn damazimɨn zuezir asɨzir guar avɨriba, dar vamɨra vamɨra inigha, kuarazir Godɨn damazimɨn zueziba dar vamɨra vamɨra inigha dav suegha God bagha ofa gami. Egha da tuezɨ da bar isigha mɨghɨri. \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt Jenesis 6:5; Jeremaia 17:9; 2 Korin 2:15; Efesus 5:2\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God Noa amizir mughuriar aghuim zuir ofa bagha bar ifuegha ghaze, “Kɨ ua gumazamizibar arazir kuraba bagh nguazim gasɨghasɨghan kogham. Guizbangɨra, gumazamiziba boribar mɨn ikia ghua asangizir dughiamɨn, me bar arazir kuram damuamin nɨghnɨziba iti. Ezɨ bizir kam bagha, kɨ biziba bar dagh asɨghasɨki. Egh kɨ dughiar kamɨn amizir arazir kamɨn mɨrara, uamategh angamɨra itir biziba bar dagh asɨghasɨghan kogham. \v 22 Eghtɨ nguazim ikɨvɨra ikɨtɨ dughiar kaba uaghan otivɨra ikiam, dughiar dagheba opariba ko dagheba iniamba, dughiar orangtɨziba ko fefeba, dughiar amoziba iziba ko arueba gariba ko dɨmagariba ko arueba. Dughiar kaba gɨvaghan kogh mangɨ nguazim gɨvamin dughiam otogham.” \c 9 \s God Noa ko // Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xo*\xt Jenesis 1:28\xt*\x*Dughiar kamɨn, God arazir aghuim Noa uan otariba ko, me damuasa kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Ia borir avɨriba batɨtɨ, ian adarazi nguazir kam bar a gizɨvaka. \v 2 Eghtɨ ruarimɨn itir asɨzir muziariba ko ekiaba, ko kuaraziba, ko osiriba bar moghɨra ian atiatightɨ, ia me gativagh men ganam. \v 3 Kɨ faragha ia damasa zuravaribara daghebar mɨn ia ganɨngi. Egha datɨrɨghɨn nguibamɨn asɨziba, ko ruarimɨn itir asɨziba, ko zuravariba sara bar da isa ia ganɨngi eghtɨ, ia bar dar amam. \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Ofa Gami 7:26-27; 17:10-14; 19:26; Godɨn Araziba 12:15-23\xt*\x*Guizbangɨra, ghuzim ivemara ikɨrɨmɨrir angamɨra itim anɨdi. Kamaghɨn, ia ghuziba ikiavɨra itir asɨzitam aman markɨ. Ia asɨzim mɨsueghtɨ, an ghuzim faragh bar iregh gɨvaghtɨma, ia gɨn anemɨ. \v 5 Eghtɨ tina gumazimɨn ghuzim damutɨ, a ireghtɨ an aremegham, eghtɨ kɨ gumazir kamɨn arazir kuram ikarvagham. Guizbangɨra, asɨzitam o gumazitam gumazir mam mɨsueghtɨ an aremegham, kɨ uaghan osɨmtɨzir kuram a danightɨ an aremegham. \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt Jenesis 1:26; Ua Me Ini 20:13\xt*\x*Kɨ God, kɨ uabɨ gumazimɨn ingarizɨma a nan mɨrara gari. Kamaghɨn gumazir manam igharazitav mɨsoghezɨ an areme, egh a uabɨ gumazibar dafaribar ovengam.” \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Jenesis 1:28\xt*\x*Egha God ua kamaghɨn mɨgei, “Eghtɨ iarara, ia borir avɨriba batɨtɨ, ian boriba bar avɨrasemegh nguazimɨn otɨvarogham.” \p \v 8 Egha God Noa ko an otaribav gɨa ghaze, \v 9 “Ia oragh! Kɨ datɨrɨghɨn ia ko, ian borir gɨn otivamiba ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami. \v 10 Egha uaghan bizir angamɨra ia ko kurimɨn ikezir kaba, kuaraziba, nguibamɨn asɨziba ko, ruarimɨn asɨzir ia ko itiba, da bar, kɨ me ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gami. \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Jenesis 8:21; 9:15; Aisaia 54:9\xt*\x*Kɨ datɨrɨghɨn ia koma Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gamigha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Guizbangɨra, kɨ datɨrɨghɨn uam aperiar ekiatam damightɨ a izɨ bizir angamɨra itibagh asɨghasighan kogham. Eghtɨ aperiar ekiatam nguazir kam ua bar gasɨghasɨghan kogham.” \p \v 12 Egha God ghaze, “Kɨ arazir kam akaghtɨ, ia ganigh fogh suam, kɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim ia ko, bizir angamɨra ia ko itiba, ko ian gɨn otivamin boriba, kɨ ia bagha bar a gamigha gɨfa. \v 13 Ezɨ arazir kam kamakɨn, kɨ ababanim ian akagha, overiamɨn pɨn ekianim atɨ. Kar nan ababanim, a ghaze, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kɨ nguazimɨn itir biziba bagha amizim, a ikɨvɨra ikiam. \v 14 Eghtɨ kɨ amozim amadaghtɨ a izeghtɨ an gɨn ghuariar ekiaba ikɨvɨra ikɨtɨ, dughiar kamɨn ekianim overiamɨn otogham. \v 15 Eghtɨ kɨ an ganigh uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir, bizir angamɨra itiba ko ia bagha amizim a gɨnɨghnɨghvɨra ikiam. Eghtɨ bizitam ua kamaghɨn otivan kogham, aperiatam uam nguazimɨn angamɨra itir bizibagh asɨghasighan kogham. \v 16 Egh kɨ pɨn ekianimɨn ganɨva, nguazimɨn angamɨra itir biziba ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gɨnɨghnɨghvɨra ikɨtɨ, a ikɨ mamaghɨra ikiam.” \p \v 17 Egha God Noa mɨgei, “Ekianir kam, kar nan ababanim, kɨ nguazimɨn angamɨra itir biziba bagha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gamigha aneka.” \s Noa uan otarim Hamɨn atari \p \v 18 Kar Noan otarir 3plan a ko kurimɨn ikegha azenan izezibar ziaba: Siem, Ham ko, Jafet. Ezɨ Hamɨn otarimɨn ziam, Kenan. \v 19 Ezɨ Noan otarir 3plan kabanang, me datɨrɨghɨn nguazim gizɨvazir gumazamiziba bar men ovaviba. \p \v 20 Ezɨ aperiar ekiamɨn gɨn Noa azenim oparir gumazimɨn mɨn otogha faraghavɨra wainɨn azenir mam opari. \v 21 Egha dughiar mamɨn a wainɨn dɨpar onganir maba amegha ongani. Ezɨ an iniba paghirezɨma a bibiamra uan purirpenim girɨghav iti. \v 22 Ezɨ Kenanɨn afeziam Ham, ghua uan bibiamra itir afeziamɨn ganigha uam azenan ghua uan aveghbuamning mɨkeme. \v 23 Ezɨ Siem ko Jafet inir mam inigha an onegha uan dɨpɨzimning gatɨ. Egha aning purirpenim akɨrim ragha a gasaragha nɨmɨra itimra ghua uan afeziamɨn mɨkarzim avara. Aning uan guamning igharagha mɨsuegha uan afeziamɨn mɨkarzim avara. Egha uan afeziamɨn mɨkarzir mogomemɨn ganizir puvatɨ. \p \v 24 Ezɨ Noan nɨghnɨzim derazɨ a ua dɨkavigha an otarir abuananam Ham, an mɨkarzir mogomemɨn ganizir bizim baraki. \v 25 Egha a ghaze, “Osɨmtɨzir ekiam Kenan ko ikɨtɨ, a uan aveghbuabar ingangarir gumazimɨn bar men apengan ikiam.” \v 26 Egha Noa ua kamaghɨn mɨgei, “E Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fam, a Siemɨn God. Egha kɨ kamaghɨn Godɨn azai, Kenan pura Siemɨn ingangarir gumazimɨn ikiam. \v 27 Eghtɨ God Jafetɨn adarazir amightɨ me avɨrasemegh, Siemɨn adarazi ko deragh dapiam. Eghtɨ Kenan pura Jafetɨn ingangarir gumazimɨn ikiam.” \p \v 28 Aperiar ekiam gɨvazɨma, Noa uam 350plan azenibar ike. \v 29 Egha 950pla azeniba ikiava areme. \c 10 \s Kar Noan ovavir boribar ziabar eghaghanim \p \v 1 Kar Noan otaribar eghaghanim. Men ziabar kara: Siem, Ham, ko Jafet. Ezɨ aperiar ekiamɨn gɨn men ovavir borir avɨribar otifi. Ezɨ Noan ovavir boribar ziaba kamaghɨn zui. \p \v 2 Kar Jafetɨn otaribar ziabar kara: Gomer, Magok, Madai, Javan, Tubal, Mesek, ko Tiras. \v 3 Ezɨ Gomerɨn otaribar ziabar kara: Askenas, Rifat, ko Togarma. \v 4 Ezɨ Javanɨn otaribar ziabar kara: Elisa, Tarsis, ko Saiprusɨn gumaziba, ko Dodania. \v 5 Ezɨ gumazir kaba, gɨn ongarir mɨriam ko arighatɨzibagh apiazir darazir ovaviba. Kar Jafetɨn ovavir boriba. Egha me uan dakozibar vaghvagha uan nguazibarama apiagha, uari uan ikɨzibara akabav gei. \p \v 6 Ezɨ Hamɨn otaribar ziabar kara: Kus, Isip, Libia ko Kenan.\f + \fr 10:6 \fr*\ft Hibrun akam, ziar kam “Kus,” kar kantri Sudan, o kantri Itiopian ziam.\ft*\f* \v 7 Ezɨ Kusɨn otaribar ziabar kara: Seba, Havila, Sapta, Rama ko Sapteka. Ezɨ Rama otarir pumuningra iti: Seba ko Dedan. \v 8 Ezɨ Kus otarir mam iti, an ziam Nimrot. Nimrot a nguazir kamɨn bar faraghavɨra otozir gumazir bar gavgavim. \v 9 Ezɨ Ikiavɨra Itir God gavgavim isa Nimrot ganɨngizɨma an asɨziba burir fofozir ekiam iti. Kamaghɨn gumazamiziba ziar ekiam munav danɨngasa, kamaghɨn mɨgei, “Gumazir kam a Nimrotɨn mɨraram ami. Ikiavɨra Itir God gavgavim Nimrot ganɨngizɨma, ana asɨziba buriamin fofozir ekiar aghuim iti.” \v 10 Ezɨ Nimrot nguibar ekiar 3plan gari, Babel, Erek, ko Akat. Nguibar ekiar 3plan kaba Babilonian nguazimɨn iti.\f + \fr 10:10 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba ghaze, nguibar ekiar igharazir mamɨn ziam iti, an ziam Kalne.\ft*\f* \v 11 Egha Nimrot Babilon ategha Asirian amadaghan ghua nguibar ekiar kabar ingari, Ninive, Rehobotir, Kala, \v 12 ko Resen. Resen, a Ninive ko Kalan nguibamningɨn tizimɨn iti. Ezɨ Kalan nguibam a nguibar bar ekiam. \p \v 13 Isip a ikɨzir kabar ovavim: Lidia, Anam, Lehap, Naptu, \v 14 ko Patrus, Kaslu, ko Krit. Ezɨ Filistian ikɨzimɨn adarasi, me Kritɨn Arighatɨzimɨn itir darazir aven otifi. \p \v 15 Ezɨ Saidon a Kenanɨn otarir ivariam. Ezɨ igharaz darazi uaghan Kenanɨn ovavir boriba, ezɨ men adarazir kara: Hitia, \v 16 Jebusia, Amoria, Girgasia ko, \v 17 Hivia, Arkaia, Sinia, \v 18 Arvatia, Semaria ko Hamatia. Gɨn Kenanɨn adarazir danganiba bar a dar ghuava tintinibar apia. \v 19 Egha Kenania inigha apiazir nguazir kam Saidonɨn nguibamɨn ikegha ghua Gerarɨn nguibamɨn tu, kar Gasan nguibamɨn amadakan. Ezɨ men mɨtaghniam ghua aruem anadi naghɨn nguibar kabar tu, Sodom ko Gomora ko Atma ko Seboim, kar Lasan nguibamɨn amadakan. \v 20 Gumazamizir kaba bar, me Hamɨn ovavir boriba. Egha me uan dakozibar vaghvagha uan nguazibarama apiagha, uari uan nguibabara akabav gei. \p \v 21 Ezɨ Siem a Jafetɨn avebam. Egha uaghan boriba iti, egha Siem a Eberɨn boribar ovavir afeziam. \v 22 Siemɨn otaribar ziabar kara: Elam, Asur, Arpaksat, Lidia ko Aram. \v 23 Ezɨ Aramɨn otaribar ziabar kara: Us, Hul, Geter ko Mas. \v 24 Ezɨ Arpaksat, a Selan afeziam, ezɨ Sela, a Eberɨn afeziamɨn oto. \v 25 Ezɨ Eber an otarir pumuning iti. Mamɨn ziam Pelek. Pelek itir dughiamɨn nguazimɨn itir gumazamiziba tintinimɨn bɨaghire. Kamaghɨn me ziar kam, “Pelek,” a gatɨ. Ziar kamɨn mɨngarim kamakɨn, “Bar bɨaghire.” Ezɨ Pelekɨn dozimɨn ziam Joktan. \p \v 26 Ezɨ Joktanɨn otaribar ziabar kara: Almodat, Selep, Hasarmavet, Jera ko, \v 27 Hadoram, Usal, Dikla ko, \v 28 Obal, Abimael, Seba ko, \v 29 Ofir, Havila, ko Jobap. Gumazir kaba bar, me Joktanɨn otariba. \v 30 Ezɨ Joktanɨn boriba Mesan nguibamɨn ikegha ghua aruem anadi naghɨn Sefarɨn nguibar mɨghsɨabar tu. \v 31 Kar Siemɨn ovavir boriba. Egha me uan dakozibar vaghvagha uan nguazibarama apiagha, uari uan ikɨzibar akabav gei. \v 32 Gumazir ziaba itir kaba, kar Noan otariba ko an otaribar otariba ko men ovavir boriba. Aperiar ekiamɨn gɨn, gumazamizir kabar ikɨziba nguazim gizɨvagha aneroke. \c 11 \s Ikiavɨra Itir God gumazamizibar akar me mɨgeiba abɨagharɨki \p \v 1 Fomɨra nguazimɨn gumazamiziba bar akar vamɨra ikia, egha mɨgɨrɨgɨar otevir vabaram ami. \v 2 Egha me aruem anadi naghɨn ikegha, puram arua ghua iza Babilonɨn nguazir zarimɨn apia. \p \v 3 Egha me uarira uariv gei, “Aria, ia izɨ, e bar moghɨra nguazitaba inigh da tueghtɨ da brighbar mɨn otivika.” Egha me dɨpenibar ingaramin brighbagh ami. Egha me brighɨn kabagh amizɨ da uarir isavsuighamin koltaba uaghan iti. \p \v 4 Egha me ghaze, “E datɨrɨghɨn uari uari bagh nguibar ekiatamɨn ingaram, egh an aven tauan bar ruaritam asaraghtɨ, an ruarim mangɨ overiamɨn suiragham. Egh kamagh, e uari abɨgh mangɨ tintinibar nguazimɨn nguibar igharazibar ikian kogham. E kamaghɨn damutɨ, gumazamiziba bar ziar bar ekiam e danɨngam.” \p \v 5 \x - \xo 11:5 \xo*\xt Jenesis 18:21\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God, nguibar ekiar kam ko tauan gumazamiziba an aven ingarizimɨn ganasa izaghiri. \v 6 Egha uan Nguibamɨn ikia ghaze, “Gumazamizir kaba me akar vamɨram mɨgɨa egha uari inigha nɨghnɨzir vamɨra iti. Egha nguibar dafar kamɨn ingari. Me kamaghɨn uan nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨ, bizir avɨribar amuam. \v 7 Kamagh, e ua magɨrɨ akar me mɨgeim abɨghɨrarightɨ, me uan akar mɨngaribagh foghan koghɨva uariv kɨman kogham.” \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xo*\xt Luk 1:51\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God me gamizɨ, me tintinibar nguaziba bar adar ghue. Egha nguibar ekiar kam uam a ingari puvatɨ. \v 9 Dughiar kam, Ikiavɨra Itir God gumazamizir kabar akar me mɨgeiba abɨagharɨghizɨ, me tintinibar nguazimɨn danganiba bar adar ghue. Kamaghɨn me nguibar ekiar kam dɨbora ghaze, “Babel.”\f + \fr 11:9 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Babel,” a mong kamaghɨn ghu, “abɨagharɨki.”\ft*\f* \s Siemɨn ovavir boribar ziaba \p \v 10 Kar Siemɨn ovavir boribar ziaba. Aperiar ekiam otozɨ azenir pumuningɨn gɨn, me Siemɨn azeniba medi da 100ɨn oto. Ezɨ an Arpaksatɨn afeziamɨn oto. \v 11 Egha gɨn Siem 500plan azeniba ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inigha areme. \p \v 12 Ezɨ Arpaksat 35pla azeniba ikiava Selan afeziamɨn oto. \v 13 Egha gɨn Arpaksat 403plan azeniba ikia dar aven, otariba ko guivir igharaziba inigha areme. \p \v 14 Ezɨ Sela 30pla azeniba ikiava Eberɨn afeziamɨn oto. \v 15 Egha gɨn Sela 403pla azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \p \v 16 Ezɨ Eber 34pla azeniba ikiava Pelekɨn afeziamɨn oto. \v 17 Egha gɨn Eber 430pla azenibar ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \p \v 18 Ezɨ Pelek 30pla azeniba ikiava Reun afeziamɨn oto. \v 19 Egha gɨn Pelek 209pla azeniba ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \p \v 20 Ezɨ Reu 32pla azeniba ikiava Serukɨn afeziamɨn oto. \v 21 Egha gɨn Reu 207pla azeniba ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \p \v 22 Ezɨ Seruk 30pla azeniba ikia Nahorɨn afeziamɨn oto. \v 23 Egha gɨn Seruk 200pla azeniba ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \p \v 24 Ezɨ Nahor 29pla azeniba ikia Teran afeziamɨn oto. \v 25 Egha gɨn Nahor 119pla azeniba ikia, dar aven otariba ko guivir igharaziba inighava areme. \s Teran ovavir boribar ziaba \p \v 26 Ezɨ Tera 70pla azeniba ikiava Abram, Nahor ko Haranɨn afeziamɨn oto. \v 27 Ezɨ kar Teran ovavir boribar ziaba. Tera a Abram, Nahor ko Haranɨn afeziam. Ezɨ Haran a Lotɨn afeziam. \v 28 Ezɨ Haran uan nguibam Urɨn ikiava areme. Ur a Kaldiabar nguazir asɨzimɨn iti. Ezɨ dughiar kam, an afeziam Tera angamɨra ikiavɨra iti. \v 29 Ezɨ Abram Sarain iti, ezɨ Nahor Haranɨn guivim Milkan iti. Egha uaghan Haran Iskan afeziam. \v 30 Ezɨ Sarai boriba batir puvatɨgha, boritam itir puvatɨ. \p \v 31 Ezɨ Tera uan adarazi inigha, Kaldiabar nguazimɨn itir nguibam Ur, an ategha Kenanɨn nguazimɨn zui. Teran gɨn zuir adarazir ziabar kara: an otarim Abram, ko an asamim Sarai, ko an igiam Lot, ezɨ Haran a Lotɨn afeziam. Me ghua Haranɨn nguibamɨn otivigha egha nguibar kamɨn apera. \v 32 Egha Tera 205pla azeniba ikiava nguibar kamɨn areme. \c 12 \ms Abramɨn eghaghanim \mr (Sapta 12:1--25:18) \s Ikiavɨra Itir God Abramɨn dia \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Aposel 7:2-3; Hibru 11:8\xt*\x*Dughiar mam, Ikiavɨra Itir God Abram mɨgɨa ghaze, “Nɨ uan nguazim, ko uan adarasi, ko uan afeziamɨn ikɨzim ategh nguazir kɨ nɨn akaghamimɨn mangɨ. \b \q1 \v 2 “Eghtɨ kɨ nɨn ovavir boribar amightɨ, me bar avɨrasemegh, \q2 mangɨva gɨn ikɨzir gavgavir mam otogham. \q1 Egh kɨ deravɨra nɨ damu nɨ damightɨ nɨn ziam bar ekevegham. \q2 Eghtɨ nɨ bangɨn kɨ gumazamiziba deravɨra me damuamin tuavim ikiam. \q1 \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Galesia 3:8\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir deravɨra nɨ gamiba, kɨ deravɨra me damuam. \q2 Eghtɨ nɨ gasɨghasɨzir gumazamiziba kɨ uabɨ me gasɨghasigham. \q1 Nɨ bangɨn kɨ nguazir kamɨn itir ikɨziba bar dar gumazamiziba \q2 bar deragh me damuam.” \b \p \v 4 Ezɨ Abram Haranɨn nguibam ategha Ikiavɨra Itir God a mɨkemezɨ moghɨn, a zui. Ezɨ Lot a ko uaghan zui. Dughiar kamɨn Abram 75plan azeniba iti. \v 5 Abram uan amuim Sarai, ko uan dozimɨn otarim Lot inigha, me uaghara zui. Abram faragha Haranɨn nguibamɨn ikia egha bizir avɨriba ko ingangarir gumaziba ko amizir avɨriba ini. Egha a Kenanɨn zuir dughiamɨn a bizir kaba bar da inigha zui. Egha me Kenanɨn otivigha gɨvagha, \v 6 Abram uan adarazi ko nguazir kamɨn ghua Sekemɨn nguibamɨn oto. Nguibar kamɨn temer ekiar mam ikia Moren danganimɨn amadaghan iti. Ezɨ dughiar kamɨn Kenania Kenanɨn nguazimɨn ikiavɨra iti. \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Aposel 7:5; Galesia 3:16\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God Abram batogha a mɨgei, “Kɨ nguazir kam nɨn ovavir boribar anɨngam.” Kamaghɨn Abram Ikiavɨra Itir God a batozɨ naghɨra, an ziam fasa ofa gamir dakozimɨn ingari. \p \v 8 Egha gɨn Abram dɨkavigha ghua, aruem anadi naghɨn itir mɨghsɨar Betelɨn boroghɨn itimɨn ghu. Mɨghsɨar kam Betelɨn nguibam ko Ain nguibamɨn tizimɨn iti. Ezɨ Betel an aruem uaghiri naghɨn itima, Ai an aruem anadi naghɨn iti. Ezɨ danganir kamɨn Abram uan purirpenibar ingarigha, Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fasa, ofa gamir dakozimɨn ingarigha, an ziam dɨbora a fe. \p \v 9 Egha gɨn Abram uan adarazi ko danganir kam ategha sautɨn amadaghan zui. Egha me purirpenibar ingara ghua Negevɨn danganimɨn oto, a gumazamiziba puvatɨzir danganim. \s Abram ghua Isipɨn kantrin iti \p \v 10 Dughiar mam mɨtiriar ekiam otozɨ, danganir kam dagheba bar puvatɨ. Kamaghɨn, Abram uan adarazi ko me ghua nguibar igharazibar gumazamizibar mɨn pura ikia, kantri Isipɨn iti. \v 11 Egha me kantri Isipɨn boroghɨra iza, Abram uan amuim Sarai mɨgɨa ghaze, “Nɨ orakigh. Kɨ fo, nɨ amizir dirir bar deragha ganganir aghuim gamim. \v 12 Isipɨn gumaziba nɨn ganigh, ti nɨ gakuegham. Egh me kamaghɨn fogham, nɨ nan amuim, egh me na mɨsueghtɨ kɨ aremeghtɨ, nɨ ikiam. \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Jenesis 20:2; 26:7\xt*\x*Nɨ kamaghɨn mɨkɨmtɨ deragham, nɨ nan amizim. Egh nɨ kamaghɨn damightɨ, me arazir aghuimɨn na damu, na mɨsueghtɨ kɨ aremeghan kogham.” \p \v 14 Ezɨ Abram kantri Isipɨn otozɨ, Isipɨn gumaziba a mɨkemezɨ moghɨra, an amuimɨn garima an ganganim bar dera. \v 15 Ezɨ atrivimɨn ingangarir gumaziba Sarain gari, a bar derazɨ, me ghua atrivim kamaghɨn a mɨgei, “Amizir bar dirir mam izegha iti.” Egha me ghua Sarai inigha atrivimɨn dɨpenimɨn ize. \v 16 Ezɨ atrivim Sarain ganigha mɨghɨgha a gakongegha, kamaghɨn bar deravɨram Abram gami. Egha sipsipba, memeba, bulmakauba, donkin apuriba, donkin amebaba, kamelba, ingangarir gumaziba ko ingangarir amizir bar avɨriba, isa Abram ganɨngi. \p \v 17 Egha atrivim Abramɨn amuim Sarai inigha ua bagha an amuim gami, kamaghɨn Ikiavɨra Itir God Isipɨn atrivim ko an dɨpenimɨn itir darazi bagha arɨmariar guar avɨriba amangi. \v 18 Ezɨ atrivim Abramɨn diazɨma a izima a kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ manmaghsua arazir kam na gami? Egha kamaghɨn na mɨkemezɨ puvatɨ, Sarai nɨn amuim. \v 19 Nɨ na mɨgɨa ghaze nɨn amizim, ezɨ kamaghɨn kɨ uan amuimɨn mɨn a ini. Nɨ manmaghsuavɨra arazir kam gami? Kamaghɨn nɨ uan amuim inigh, gua mangɨ!” \v 20 Ezɨ atrivim uan ingangarir gumazibav mɨkemezɨ, me Abram uan amuim ko, an biziba sara Isipɨn bar me batoke. \c 13 \s Lot Abram ataki \p \v 1-2 Dughiar kamɨn Abram bizir bar avɨriba iti. A sipsipba, memeba, bulmakauba, gol ko silva bar avɨraseme. Egha a kantri Isip ategha Negevɨn danganimɨn amadaghan zui. A uan amuim ko uan biziba bar da inizɨ, Lot uaghan a ko zui. \p \v 3-4 Egha gɨn Abram uan adarazi ko Negev ategha Notɨn amadaghan zui. Egha me purirpenibar ingara ghua Betelɨn nguibamɨn oto. Danganir kamra Abraham fomɨram purirpenibar ingara ofa gamir dakozimɨn ingari. A Betel ko Ain nguibamningɨn tizimɨn iti. A danganir kamɨn otogha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam dɨbora a fe. \p \v 5 Ezɨ Lot uaghan Abram koma arua, sipsipba, memeba, bulmakauba ikia, uaghan ingangarir gumazamizir avɨriba a ko ikia purirpenibar iti. \v 6 Abram ko Lot uaghara bizir avɨriba iti, ezɨ kamaghɨn nguazim aningɨn sufi. Ezɨ aning uaning ko ikiava avenge. \v 7 Ezɨ adarim Abram ko Lotɨn sipsipba ko memebar garir ingangarir gumazibar tongɨn oto. Dughiar kam Kenanɨn adarazi ko Peresɨn adarazi danganir kamɨn iti. \p \v 8 Ezɨ Abram Lot mɨgei, “Ga ikɨzir vamɨra. Ga uaningɨn atari derazir puvatɨ, ezɨ gan ingangarir gumaziba uaghan uarir atari derazir puvatɨ. \v 9 Guizbangɨra, nguazir ekiam rughara iti. Ga uaning abɨgham. Egh nɨ uabɨ ua bagh danganitam ginabagh, na ategh an angɨ. Nɨ agharir guvimɨn mangɨtɨ, kɨ kɨriamɨn mangam. Maghsuegh nɨ agharir kɨriamɨn mangɨtɨ, kɨ guvimɨn mangam.” \p \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt Jenesis 2:10\xt*\x*Ezɨ Lot tugha gari. Egha Jordanɨn Faner zarimɨn itir danganiba bar dar gara ghua Soarɨn nguibamɨn tu. Nguazir otevir kam dɨpar avɨriba ikia bar dera. Egha mati Ikiavɨra Itir Godɨn azenir bar aghuimɨn mɨn garava, uaghan kantri Isipɨn mɨn gari. Dughiar kam, Ikiavɨra Itir God tɨghar Sodomɨn nguibam ko Gomoran nguibam gasɨghasɨgham. \v 11 Ezɨ Lot nguazir otevir Jordanɨn Faner zarimɨn itiba bar ada iniasa mɨgei. Egha Abram ataghizɨma an aruem anadi naghɨn ghu. Egha aning uam uaning ko itir puvatɨ. \p \v 12 Egha Abram Kenanɨn nguazimɨn apera. Ezɨ Lot ghua nguibar ekiar Jordanɨn Faner zarimɨn itibar tongɨn apera. Egha Sodomɨn nguibar ekiam boroghɨn purirpenibar ingari. \p \v 13 Ezɨ nguibar ekiar kam Sodom, an gumazamiziba, men araziba bar ikufi. Ezɨ me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir bar kurabagh ami. \s Abram Hebronɨn nguibamɨn ghu \p \v 14 Ezɨ Lot ghuzɨma, Ikiavɨra Itir God Abram mɨgɨa ghaze, “Nɨ kagh tugh egh danganir kaba bar dar gan. Nɨ aruem anadi naghɨn ganɨva aruem uaghiri naghɨn ganɨva, not ko saut vɨraram aningɨn gan. \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt Aposel 7:5\xt*\x*Nguazir nɨ datɨrɨghɨn garir kaba bar, kɨ da isɨ nɨ ko nɨn ovavir boribar anɨngam. Eghtɨ nguazir kaba ia dar afeziaba ikegh mamaghɨra ikiam. \v 16 Eghtɨ kɨ nɨn boribar amightɨ me nguazir mɨnemniamɨn mɨn bar avɨrasemegham. Eghtɨ gumazitam nguazir mɨnemniaba mengeghɨva nɨn ovavir boriba mengam. \v 17 Kɨ nguazir kaba bar da isa nɨ ganɨdi. Kamaghɨn, nɨ datɨrɨghɨn dɨkavigh mangɨ nguazir kaba bar dar ganigh.” \p \v 18 Kamaghɨn, Abram danganir kam ategha ghua Hebronɨn nguibam boroghɨn oto. Egha a Mamren temer ekiabar boroghɨn, purirpenibar ingarigha, me kagh apia. Egha Ikiavɨra Itir God bagha ofa gamir dakozim, danganir kamɨn an ingari. \c 14 \s Mɨdorozir ekiam atrivibar tongɨn oto \p \v 1-9 Dughiar kamɨn, Kedorlaomer Elamɨn nguibamɨn atrivimɨn ikia egha uaghan nguibar kaba ko dar atrivibar gari. Bera a Sodomɨn nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti, Birsa a Gomoran nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti, Sinap an Atman nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti, Semeber an Seboimɨn nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti, ezɨ Belan nguibam uaghan an apengan iti. Ezɨ Belan ziar mam Soar. \p A 12plan azenibar me gativagha men gari, ezɨ namba 13ɨn azenimɨn me Kedorlaomerɨn akam batoke. Ezɨ namba 14ɨn azenimɨn Kedorlaomer uan namakar 3plan dia: Amrafel a Babilonɨn kantrin atrivim, Ariok a Elasarɨn kantrin atrivim, Tidal a Goimɨn adarazir atrivim. Egha me 4plan atrivir kaba, uan mɨdorozir gumaziba ko ghua Asterot Karnaimɨn nguibamɨn otogha, Refaimɨn adarazi ko uariv sogha me abɨra. Egha me Hamɨn nguibar ekiamɨn otogha Susia ko mɨsogha me abɨra. Egha me Kiriataimɨn boroghɨn danganir zarimɨn otogha Emia ko mɨsogha me abɨra. Egha me ghua Seirɨn Mɨghsɨabar otogha, Horia ko mɨsogha men agɨntɨgha ghua El Paranɨn nguibar mɨriamɨn gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn me ataki. Egha gɨn uamategha iza Kadesɨn nguibar ekiamɨn otifi. Kadesɨn ziar ghurim, En Mispat. Me Amalekian nguazim gisɨn me ko mɨsogha me abɨni. Egha me Hasason Tamarɨn nguibar ekiamɨn otivigha Amoria, ko mɨsogha me abɨni. \p Egha me mɨdorozir kam gamigha me abɨnigha gɨvagha, Kedorlaomer uan namakar 3pla ko ghua 5plan nguibar kabar atriviba ko mɨsosi, Sodom, Gomora, Atma, Seboim ko Bela. Ezɨ 5plan atrivir kaba, uan mɨdorozir gumaziba ko me Sidimɨn danganir zarimɨn uari akuvagha iti. Egha me Kedorlaomer ko an namakar 3pla ko mɨsoghasa uari akɨri. Ezɨ 5plan atrivir kabanangɨn mɨdorozir gumaziba 4plan atrivibar mɨdorozir gumaziba ko uariv sosi. \p \v 10 Ezɨ Sidimɨn danganir zarim koltaba iniamin torir avɨriba iti. Ezɨ Sodomɨn atrivim ko Gomoran atrivim mɨdorozimɨn arasava amua puvatɨ, aning koltan torimning giraghu. Ezɨ atrivir 3plan igharaziba ara ghua mɨghsɨabar ghue. \v 11 Ezɨ Kedorlaomer mɨdorozim gamua me abɨra. Egha me Sodom ko Gomoran itir biziba bar ada inigha egha men dagheba sara inigha ghue. \p \v 12 Ezɨ Lot, Abramɨn dozimɨn otarim, a Sodomɨn itima, me uaghan a inigha an biziba sara inigha ghue. \p \v 13 Ezɨ gumazir mam mɨdorozimɨn ara ghua Hibrun gumazim Abram batogha mɨdorozimɨn otivizir biziba bar a geghani. Dughiar kam, Abram Mamren temer ekiabar boroghɨn ikiavɨra iti. Mamre, a Amorian adarazir gumazir mam, a dozir pumuning iti, Eskol ko Aner. Gumazir 3plan kaba, kar Abramɨn namakaba. \p \v 14 Ezɨ Abram orazi, apaniba an dozimɨn otarim Lot inigha ghu. Ezɨ kamaghɨn a ko iti darasi, a men mɨdorozir gumazir bar gavgavibar dia, ezɨ men dɨbobonim 318ɨn tu. Ezɨ me 4plan atrivir kabar gɨn ghua Danɨn nguibar ekiamɨn tu. \v 15 Egha danganir kamɨn Abram uan mɨdorozir gumaziba tuira. Egha 4plan atrivir kaba ko dɨmagarimɨn mɨsogha me abɨni. Egha notɨn amadaghan Damaskusɨn nguibar ekiamɨn men agɨragha ghua, Hoban nguibar ekiamɨn tu. \v 16 Egha atrivir kaba inigha ghuezir biziba ua bar ada ini. Egha Abram uan dozimɨn otarim Lot uam a inigha, bar an biziba ko amiziba ko gumazamizir igharaziba inigha uamategha ize. \s Melkisedek deragha Abram gami \p \v 17 Ezɨ Abram, Kedorlaomer uan namakaba ko, me mɨsogha me abɨni. Egha a uamategha izima, Sodomɨn atrivim ghua danganir zarir me kamagh dɨborim, “Save,” an a bato. Ezɨ an ziar mam kamakɨn: Atrivibar Danganir Zarimra. \v 18 \x - \xo 14:18-20 \xo*\xt Hibru 7:1-10\xt*\x*Ezɨ Melkisedek, a Salemɨn nguibamɨn atrivim, a Godɨn Bar Pɨn Itimɨn Ofa Gamir Gumazim, a bret ko wain inigha Abram bagha izi. \v 19 Egha bizir bar aghuimɨn Abram gamua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Godɨn Bar Pɨn Itim overiam ko nguazimɨn ingari, a bar deragh nɨ damu. \v 20 Guizbangɨra, nɨ apaniba ko uariv sozi, Godɨn Bar Pɨn Itim nɨn akurazɨ, nɨ me abɨni, kamaghɨn, e an ziam fam.” Ezɨ bizir Abram iniziba bar, a 10plan akuabar da abigha 10ɨn vamɨra isa Melkisedek ganɨngi. \p \v 21 Ezɨ gɨn Sodomɨn atrivim kamagh Abram mɨgei, “Nɨ mɨdorozimɨn inizir biziba nɨ bar adar suikigh. Egh nan gumazamizibara ua me ateghtɨ, me na bagh izɨ.” \p \v 22 Ezɨ Abram ghaze, “Ikiavɨra Itir God, Godɨn Bar Pɨn Itim, overiam ko nguazimɨn ingarizim, kɨ an ziamɨn pamten kamagh mɨkɨmasa, \v 23 kɨ tong bar nɨn bizir muziaritam inighan kogham, iniba isair tretba o dagarir asuabar beniba. Eghtɨ nɨ kamaghɨn mɨkɨman kogham, ‘Kɨ uabɨ Abram gamizɨ a bizir bar avɨrim iti.’ \v 24 Kɨ uabɨ kɨ bizitam inian kogham. Bizir nan mɨdorozir gumaziba ameziba kɨ darara iniam. Eghtɨ nan namakar 3pla, Aner, Eskol ko Mamre, me uari bagh naba iniam.” \c 15 \s God Abram koma // Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami \p \v 1 Ezɨ bizir kabar gɨn, Ikiavɨra Itir God irebamɨn mɨn bizimɨn aven akam isa Abram ganɨga egha ghaze: \b \q1 “Abram nɨ atiatingan markɨ. \q2 Kɨ nɨn oramɨn mɨn ikiam, \q3 eghtɨ nɨ nan apazangɨn deravɨra ikiam. \q2 Eghtɨ kɨ nɨ damightɨ \q3 nɨn ziam bar pɨn ikiam.” \b \p \v 2 Ezɨ Abram an akam ikaragha ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, nan Ekiam, kɨ uabɨ boriba puvatɨ, nɨ manmaghɨn na damightɨ kɨ ziar ekiam iniam? Kɨ oveghtɨ nan biziba iniamin gumazim an ziam Elieser, a Damaskusian gumazim. \v 3 Nɨ boritam na ganɨngizir puvatɨ, ezɨ nan dɨpenimɨn otozir ingangarir gumazir kam, a nan danganim inigh nan biziba iniam.” \p \v 4 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Abram kamagh a mɨgɨa ghaze, “Ingangarir gumazir kam nɨn biziba inian kogham. Nɨn borir nɨn otoghamɨra nɨn danganim inigh, egh nɨn biziba iniam.” \p \v 5 \x - \xo 15:5 \xo*\xt Rom 4:18; Hibru 11:12\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God Abram inigha azenan ghua a mɨgɨa ghaze, “Nɨ kogh overiamɨn mɨkovezibar gan. Nɨ bar da mengam? Ti puvatɨ. Guizbangɨra, nɨn ovavir boriba bar avɨrasemegh mɨkovezibar dɨbobonimɨn mɨn mangam.” \p \v 6 \x - \xo 15:6 \xo*\xt Rom 4:3; Galesia 3:6; Jems 2:23\xt*\x*Ezɨ Abram nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn itima an a dɨbora ghaze, a nan damazimɨn dera. \p \v 7 Egha ana mɨgɨa ghaze, “Kɨrara kɨ Ikiavɨra Itir God. Nɨ Kaldian danganimɨn itir nguibam Urɨn itima, kɨ nɨn diagha nɨ inigha iza nguazir kam nɨ ganɨngi, eghtɨ nɨ an afeziamɨn ikegham.” \p \v 8 Ezɨ Abram ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, nan Ekiam, kɨ manmagh fogh suam, kɨ nguazir kam guizbangɨra a iniam?” \p \v 9 Ezɨ Ikiavɨra Itir God ghaze, “Nɨ bizir kaba inigh izɨ na danɨngigh: bulmakaun amebar azenir 3pla itim ko, memen amebar azenir 3pla itim ko, sipsipɨn apurir vamɨran azenir 3pla itim ko, kuarazir muziarir me bunbam arɨzir pumuning, nɨ bar da inigh na bagh izɨ.” \p \v 10 Ezɨ Abram bizir kaba bar ada inigha Ikiavɨra Itir God bagha izi. Egha asɨzir kaba vaghvagha da abɨagharɨgha akuar pumuningɨn dagh ami, egha dar akuabar bɨzir pumuningɨn dar bora da arɨki. Egha kuarazimning rughɨrama aning atɨ. \v 11 Ezɨ kuarazir isar maba izaghira asɨzir kabar amasava amima, Abram men agɨra. \p \v 12 Ezɨ aruem bar uaghirima Abram bar akuava ongani. Egha garima mɨtater ekiam anevarazɨma a bar atiatingi. \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Ua Me Ini 1:1-14; Aposel 7:6\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamagh Abram mɨgɨa ghaze, “Nɨ bizir kam gɨfogh, nɨn ovavir boriba mangɨ kantrin igharazimɨn aven nguibar igharazimɨn gumazamizibar mɨn ikiam. Egh pura men ingangarir gumazibar mɨn ikiam. Eghtɨ kantrin kamɨn gumazamiziba 400plan azenibar pazɨ me damuam. \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt Ua Me Ini 12:40-41; Aposel 7:7\xt*\x*Eghtɨ kɨ osɨmtɨzir ekiam isɨ kamagh pazɨ me damuamin gumazibar anɨngam. Eghtɨ nɨn ovavir boriba bizir bar avɨrim inigh egh kantrin kam ategh azenan izam. \v 15 Eghtɨ nɨ uabɨ bar navir amɨrizimɨn ikɨ mangɨ aseghɨva aremegham, eghtɨ me nɨ afagham. \v 16 Eghtɨ nɨn ovavir boriba ua zuamɨra nguazir kamɨn izeghan kogham. Nɨn adarazi mangɨ namba 4ɨn ovavir boriba otivigh egh uamategh nguazir kamɨn izam. Ezɨ Amorɨn iti darazi datɨrɨghɨn arazir kurar avɨritabagh amir puvatɨ. Me gɨn arazir kuratabar amutɨ, kɨ mɨzazim me gasegh egh nguazir kamɨn me batuegham. Eghtɨ nɨn ovavir boriba uamategh izam.” \p \v 17 Ezɨ aruem uaghirima mɨtatem otogha gɨfa, ezɨ bizir pumuning oto: nguazir mɨner avim isim ko adenir avim. Ezɨ avivgharim mɨner kamɨn anagava otifi. Ezɨ bizir kamning, asɨzir Abram akuar pumuningɨn bɨagharigha bɨzimɨn arɨghizir kabar tongɨn zui. \v 18 \x - \xo 15:18 \xo*\xt Aposel 7:5\xt*\x*Ezɨ dughiar kamra Ikiavɨra Itir God Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim Abram koma a gamua ghaze, “Kɨ nguazir kaba isɨ nɨn ovavir boribar anɨngam. Eghtɨ men nguazimɨn mɨtaghniam Isipɨn kantrin dɨpar mɨriamɨn ikegh mangɨ Yufretisɨn Faner ekiamɨn tugham. \v 19 Eghtɨ me Kinian nguazim, Kenasian nguazim, Katmonian nguazim ko, \v 20 Hitian nguazim, Peresian nguazim Refaimian nguazim ko, \v 21 Amorian nguazim, Kenanian nguazim, Girgasian nguazim ko, Jebusian nguazim, me bar men nguazir kaba iniam.” \c 16 \s Hagar Abramɨn amuimɨn mɨn oto \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn Abramɨn amuim Sarai, a boriba puvatɨ. Ezɨ Isipɨn kantrin amizir mam a ko iti. A Sarain ingangarir amizim, an ziam Hagar. \v 2 Ezɨ Sarai Abram mɨgɨa ghaze, “Nɨ orakigh, Ikiavɨra Itir God boritam batan nan anogoroke, ezɨ kɨ boritam batan kogham. Ezɨ kɨ nɨn azangsɨsi nɨ mangɨ nan ingangarir amizim ko dakuightɨ, a ti na bagh boritam batam.” Ezɨ Abram Sarain nɨghnɨzim mɨrara ghu. \v 3 Ezɨ Sarai uan ingangarir amizim Hagar isa Abramɨn amuimɨn mɨn a ganɨngi. Dughiar kamɨn Abram Kenanɨn nguazimɨn itima 10plan azeniba gɨfa. \v 4 Ezɨ Abram Hagar koma akuizɨ, Hagar navim asangi. Dughiar kamɨn Hagar uabɨra uabɨ gɨfo a navim asangi, egha uabɨ pɨrafa Sarain akaba barazir puvatɨ. \p \v 5 Ezɨ Sarai kamagh Abram mɨgei, “Hagar nan akaba barazir puvatɨ, kar nɨn osɨmtɨzimra. Guizbangɨra kɨ uabɨ a isa nɨn amuimɨn mɨn nɨ ganɨngi. Ezɨ datɨrɨghɨn a uabɨ gɨfo a navim asangi, egha uabɨ pɨrafa, egha nan akaba barazir puvatɨ. Ezɨ Ikiavɨra Itir God uabɨ nɨ Abram, ko nan mɨgɨrɨgɨaba tuisɨghasa kɨ ifonge.” \p \v 6 Ezɨ Abram kamaghɨn Sarain akam ikaragha ghaze, “Nɨ oragh Hagar pura nɨn ingangarir amizir kɨnim. Nɨ a gativazɨ, a pura nɨn apengan iti. Nɨghnɨzir manam nɨ a damusɨ, puram a damu.” Ezɨ Sarai Hagarɨn apanimɨn ikia arazir kurabar a gami, ezɨ Hagar arav ghu. \p \v 7 Egha a gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghua, egha Surɨn nguibamɨn zuir tuavimɨn itir dɨpar atuimɨn otogha avughsi, ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn enselɨn mam a bato. \v 8 Egha ensel kamaghɨn a mɨgei, “Hagar, Sarain ingangarir amizim. Nɨ managh ikegha izi, egha managhɨra zui?” \p Ezɨ Hagar a ikaragha ghaze, “Kɨ Sarai ategha an ari.” \p \v 9 Ezɨ ensel a mɨgɨa ghaze, “Nɨ uamategh Sarai bagh mangɨ egh an akaba baragh.” \p \v 10 Egha ensel ua kamagh a mɨgɨa ghaze, “Kɨ nɨn ovavir boribar amightɨ me bar avɨrasemegham, eghtɨ gumazitam men dɨbobonim mengɨva avegham.” \p \v 11 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn ensel ua mɨgei: \b \q1 “Nɨ orakigh. Nɨ borim batamin dughiam, a roghɨra izi. \q2 Guizbangɨra, nɨ osɨmtɨzim iti, ezɨ Ikiavɨra Itir God nɨn osɨmtɨzim baraki. \q2 Kamaghɨn, nɨ otarim bategh ziam Ismael a datɨgh.\f + \fr 16:11 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Ismael,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “God orasi.”\ft*\f* \q1 \v 12 Eghtɨ nɨn otarim, donkin atiamɨn mɨn ikiam. \q2 A gumazamiziba bar, me ko mɨsoghtɨ me an apanim damuam. \q2 Egh a uan adarazi ko deragh daperaghan kogham.” \b \p \v 13 Ezɨ gɨn Hagar kamaghɨn nɨghnɨsi, “Ame! Guizbangɨra, kar Ikiavɨra Itir God, a uan akam na ganɨngi. Ezɨ Godɨn nan garim, kɨ uabɨ an ganigha egha angamɨra ikiavɨra iti!” Kamaghɨn a ziar kam Ikiavɨra Itir God ganɨngi, “Biziba Bar Dar Garir God.”\f + \fr 16:13 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 14 Ezɨ bizir kam bagha gumazamiziba mozir dɨpar kam dɨbora ghaze, “Godɨn Zurara Ikia Nan Garim.” Mozir dɨpar kam Kadesɨn nguibam ko Beretɨn nguibamɨn tizimɨn ikiavɨra iti. \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Galesia 4:22\xt*\x*Ezɨ Hagar Abramɨn otarim batezɨ, Abram ziam, “Ismael,” a gatɨ. \v 16 Ezɨ Hagar Ismael batamin dughiam, Abram 86plan azeniba iti. \c 17 \s Abram ziar igiam ini \p \v 1 Ezɨ Abram gɨn azenir 99pla anetuzɨma, Ikiavɨra Itir God a batogha a mɨgɨa ghaze, “Kɨ Gavgaviba Bar Itir God. Nɨ zurara nan akam baragh, nan apengan ikɨva nan damazimɨn deragh arazir aghuibar amu. \v 2 Kɨ uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim nɨ koma a damu, egh ovavir borir bar avɨrim nɨ danɨngam, eghtɨ me bar avɨrasemegham.” \p \v 3 Ezɨ Abram ua tevimning apɨrigha guam nguazim girɨzɨ, God a mɨgɨa ghaze, \v 4 “Nɨ oragh. Kɨ nɨ ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gamigha kamaghɨn mɨgei. Nɨ kantrin bar avɨrimɨn gumazamizibar ovavimɨn otogham. \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt Rom 4:17\xt*\x*Eghtɨ nɨn ziam datɨrɨghɨn uam Abram puvatɨgham. Guizbangɨra, kɨ nɨ damightɨ, nɨ kantrin avɨribar gumazamizibar ovavimɨn otogham. Ezɨ kamaghɨn, datɨrɨghɨn nɨn ziam, Abraham.\f + \fr 17:5 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Abraham,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “Kantrin avɨribar gumazamizibar afeziam.”\ft*\f* \v 6 Eghtɨ kɨ nɨn ovavir boribar amightɨ me bar avɨrasemegh mangɨ kantrin gavgavitabar otivam. Egh men tarazi atrivibar otivam. \v 7 \x - \xo 17:7 \xo*\xt Luk 1:55\xt*\x*Egh kɨ nɨ ko nɨn ovavir borir gɨn otivamiba ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim akɨram. Eghtɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gavgavigh mamaghɨra ikiam. Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam kamakɨn, kɨ nɨn God, egha nɨn ovavir boriba uaghan, kɨ men God. \v 8 \x - \xo 17:8 \xo*\xt Aposel 7:5\xt*\x*Ezɨ Kenanɨn nguazir nɨ datɨrɨghɨn puram aperaghav itir kam, kar igharaz darazir nguazim. Eghtɨ kɨ nɨ ko nɨn ovavir borir gɨn otivamiba, kɨ Kenanɨn nguaziba bar da isɨ, ia danɨngam. Eghtɨ nguazir kam, a ian nguazimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam. Eghtɨ kɨ nɨn ovavir boribar Godɨn ikiam.” \s God me mɨgɨa ghaze, me gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba aghoregh \p \v 9 Ezɨ God Abraham mɨgɨa ghaze, “Nɨ ko nɨn ovavir borir gɨn izamiba, ia bar nan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn gɨn mangɨ. \v 10 \x - \xo 17:10 \xo*\xt Aposel 7:8; Rom 4:11\xt*\x*Egh ia nan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn gɨn mangɨsɨ arazir kam damu. Ia uan adarazir tongɨn uan gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba bar dar ghoregh. \v 11-12 Ian otarir iririviba 8plan dughiaba otoghtɨ ia dughiar kamra me mɨkarzir mogomebar iniba aghoregh. Egh ia uan ingangarir gumazibar mɨkarzir mogomeba uaghan dar ghoregh, egh ian ingangarir amiziba otezir otariba, ko ia igharaz darazi da ivezezir ingarir gumaziba ia uaghan dar aghoregh. Ian gumaziba ko otariba bar kamaghɨn damuvɨra ikiam. Eghtɨ arazir kam, a nan ababanimɨn mɨn ikiam, egh a ian akagh suam, kɨ ia ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gami. \v 13 Ia uan gumazibar mɨkarzir mogomeba bar dar ghoregh. Eghtɨ dɨghorezir arazir kamɨn duar kurim ian mɨkarzibar ikɨtɨ, gumazamiziba bar fogh suam, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kɨ ia ko amizir kam a zurara ikɨvɨra ikiam. \v 14 Egh me tavɨn mɨkarzir mogomemɨn inim atughan koghtɨ, gumazir kam kɨ ia koma amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam abɨki. Eghtɨ me a batueghtɨ, a uan adarazir aven ikian kogham.” \p \v 15 Egha God Abraham mɨgɨa ghaze, “Datɨrɨghɨn ikegh mangɨ nɨ uam uan amuim ziam Sarai, a darɨghan markɨ. Datɨrɨkɨn, an ziam Sara. \v 16 Kɨ deragh Sara damutɨ, a nɨ bagh otarim batam. Kɨ Sara deragh a damutɨ, a kantrin avɨribar gumazamizibar inaghamimɨn otivam, eghtɨ men tarazi atrivibar ikiam.” \p \v 17 Ezɨ Abraham tevimning apɨrigha guam nguazim girɨ. Egha averara uan nɨghnɨzimɨn kamagh aka ghaze, “Gumazir azenir 100pla itim ti boritam afangam? Ezɨ Sara azenir 90pla iti, a ti boritam batam?” \p \v 18 Egha Abraham God mɨgɨa ghaze, “Kamaghɨn deragham, nɨ Ismaelrama eghuva deragh an gan.” \p \v 19 Ezɨ God ghaze, “Nɨ mamagh mɨkɨman markɨ. Nɨn amuim Sara navim asegh egh otaritam bateghtɨ, nɨ ziam Aisak a datɨgh. Eghtɨ kɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim a ko an ovavir borir gɨn otivamiba koma a damuam. Eghtɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam zurara ikɨ mamaghɨra ikiam. \v 20 Ezɨ kɨ Ismael deragh an ganasa nɨ nan azangsɨsi. Kɨ deragh a damu, egh borir avɨriba a danɨngam, egh an boribar amightɨ me bar avɨrasemegham. Egh a 12plan gumazir dapanir kabar afeziamɨn otogham. Eghtɨ kɨ an adarazir amightɨ me ikɨzir gavgavimɨn otogham. \v 21 Eghtɨ kɨ uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim Aisak ko a damuam, borir Sara dughiar kamran azenir munamɨn otamim.” \p \v 22 Egha God akar kam gamigha gɨvagha Abraham ategha ghu. \p \v 23 Ezɨ dughiar kamra, Abraham Godɨn akamɨn gɨn ghua, uan adarazir gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba bar ada aghore. Egha uan otarim Ismaelɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghora, egha ingangarir gumazir kɨnir men amebaba Abrahamɨn dɨpenimɨn otezibar mɨkarzir mogomebar inibar aghora, egha ingangarir gumazir a igharaz darazi dam ivesezibar mɨkarzir mogomebar inibar aghore. \v 24-25 Dughiar kam Abraham uabɨ 99pla azeniba gɨfa, ezɨ an otarim Ismael 13pla azeniba itima, me aningɨn mɨkarzir mogomemning inimning atu. \v 26 Dughiar God akam Abraham ganɨngizimra, Abraham uan otarim Ismael ko, me aningɨn mɨkarzir mogomemningɨn inimning atu. \v 27 Egha uaghan Abrahamɨn dɨpenimɨn aven itir gumaziba bar, ingangarir gumaziba ko, gumazir me Kantrin Igharazibar Gumazamiziba da ivezeziba sara, me bar men mɨkarzir mogomebar iniba aghore. \c 18 \s Ikiavɨra Itir God ghaze, Sara otaritam batam \p \v 1 Egha gɨn Ikiavɨra Itir God Mamren nguibamɨn temer ekiabar apengan Abraham bato. Aruer mamɨn aruem bar puvɨra isima, Abraham uan purirpenimɨn tiar akamɨn aperaghav iti. \v 2 \x - \xo 18:2 \xo*\xt Hibru 13:2\xt*\x*Egha a kogha gumazir 3plan gari me tuivighav iti. A men ganigha uan purirpenim ategha zuamɨra ivegha me bagha ghu. Egha tevimning apɨrigha aviragha guam nguazim girɨ. \p \v 3 Egha kamaghɨn mɨgei, “O nan gumazir ekiam, kɨ ian ingangarir gumazim. Ia nan dɨpenimɨn izasa kɨ bar ifonge. Ia nan dɨpenim gitagh pura mangan markɨ. \v 4 Kɨ tav mɨkemeghtɨ a dɨpatam inigh izɨtɨ, ia uan dagariba ruegham. Eghtɨ ia temer ekiar kamɨn povimɨn avughsam. \v 5 Eghtɨ kɨ dagheba ia danightɨ ia gavgavim uari danigh egh ua mangɨ. Kɨrara, ian ingangarir gumazim, ia nan dɨpenimɨn izezɨ, kɨ ian akurvaghasa.” \p Ezɨ me kamaghɨn mɨgei, “A dera, nɨ mɨgei moghɨn damu.” \p \v 6 Ezɨ Abraham zuamɨra purirpenimɨn aven ghua kamagh Sara mɨgei, “Nɨ plauan beghɨn ekiar aghuitam inigh egh zuamɨram a giragh bretba tuegh.” \v 7 Egha Abraham uan bulmakauba bagha ivegha ghua mɨkarzim sara itir mam inigha ize. Egha a isa uan ingangarir gumazim ganɨngizɨ a zuamɨrama a mɨsuegha aneghoregha a isami. \v 8 Ezɨ asɨzim isigha gɨvazɨma, Abraham asɨzir kam ko, bulmakaun otereborɨm ko, bulmakaun otereborɨmɨn ingarizir sis sara inigha ghua gumazir 3plan kabar afa. A me ganɨngizɨ me da apima, a men boroghɨn tememɨn apengan tughav iti. \p \v 9 Egha me amegha gɨvagha, Abrahamɨn azara, “Nɨn amuim Sara, a managh iti?” \p Ezɨ Abraham ghaze, “A purirpenimɨn aven iti.” \p \v 10 \x - \xo 18:10 \xo*\xt Rom 9:9\xt*\x*Ezɨ men mav, a uabɨ Ikiavɨra Itir God, a kamaghɨn mɨgei, “Azenir gɨrakɨrangɨn itimɨn iakɨnir kamran kɨ uamategham, eghtɨ nɨn amuim Sara otaritam ikiam.” \p Ezɨ Sara purirpenimɨn tiar akamra ikia gumazir kamɨn akɨrangɨn, ikia akar kam baraki. \v 11 Dughiar kam Abraham ko Sara vɨrara ghurigha gɨfa. Ezɨ Saran dughiar a boritam batamim, a gɨfa. \p \v 12 \x - \xo 18:12 \xo*\xt 1 Pita 3:6\xt*\x*Egha a uabɨra uabɨn ingarava ati. Egha uabɨra uabɨ mɨgɨa ghaze, “Kɨ ghurigha gɨfa, ezɨ nan mɨkarzim apunapuni. Ezɨ nan gumazir ekiam uaghan ghuri. Kɨ manmaghɨn boritam iniamin agoroger kam ikiam?” \p \v 13 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Abrahamɨn azara, “Sara manmaghsua aka ghaze, kɨ ghurigha gɨfa, egh ua boritam batamin tuaviba puvatɨ? \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Luk 1:37\xt*\x*Abraham, nɨ orakigh, Ikiavɨra Itir God bizitam damusɨ iburaghan kogham. Azenir munamɨn iakɨnir kamran, dughiar kɨ dɨborozimɨn kɨ uamategham. Eghtɨ dughiar kamra Sara otarim ikiam.” \p \v 15 Ezɨ Sara atiatigha ifara ghaze, “Kɨ akezir puvatɨ.” \p Ezɨ a ghaze, “Nɨ guizbangɨram ake.” \p \v 16 Ezɨ gumazir kaba dɨkavigha zui. Ezɨ Abraham dɨkavigha mangamin tuavimɨn men akaghasa. Egha me ghua danganir mamɨn tuivigha, gara uaghira Sodomɨn nguibamɨn gari. \p \v 17 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn nɨghnɨsi, “Bizir kɨ damuamin kam, kɨ Abrahamɨn ghuangsɨghan aghua. \v 18 Guizbangɨra, an ovavir boriba bar avɨrasemegh kantrin gavgavimɨn otogham. Eghtɨ Abraham bangɨn kɨ nguazir kamɨn itir ikɨziba bar dar gumazamiziba bar deragh me damuam. \v 19 Kɨ kamaghɨn ifonge, Abraham uan boriba ko uan ovavir boribar sure damightɨ me Ikiavɨra Itir Godɨn akamɨn gɨn mangam. Egh me arazir aghuiba ko arazir nan damazimɨn derazibara darara gɨn mangam. Kamaghɨn, kɨ ua bagha Abraham ginaba. Egh gɨn kɨ uan akar dɨkɨrɨzimɨn gɨn mangɨ, Abraham deravɨram a damuam.” \p \v 20 Egha Ikiavɨra Itir God Abraham mɨgɨa ghaze, “Arazir bar kurar Sodom ko Gomoran otivibar eghaghanir bar avɨriba otifi. \v 21 Kamaghɨn kɨ magɨrɨ gumazir arazir kabagh amibar ganigham. Egh kɨ fogham, eghaghanir kɨ oregha fogha gɨvazir kaba, da ti guizbangɨra, o puvatɨ.” \p \v 22 Egha gɨn gumazir pumuning dɨkavigha Sodomɨn ghu. Ezɨ Ikiavɨra Itir God Abraham ko tughav iti. \p \v 23 Ezɨ Abraham sɨvagha an boroghɨn ghua an azara, “Nɨ ti gumazir aghuiba ko kuraba sarama asɨghasɨgham? \v 24 Ti 50pla gumazir aghuiba nguibar kamɨn ikɨtɨ, nɨ igharaziba sara me gasɨghasɨgham? Nɨ ti 50plan gumazir aghuir kabagh nɨghnigh nguibar kam ateghtɨ a ikɨtɨ, nɨ a gasɨghasɨghan kogham? \v 25 Nɨ gumazir aghuiba ko kuraba sarama asɨghasɨgham, kar arazir aghuim puvatɨ. Nɨ gumazir aghuiba ko kuraba, arazir vamɨran me damuan markɨ. Nɨ nguaziba bar dar garir Jas, egh nɨ arazir aghuibara damuam.” \p \v 26 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ Sodomɨn nguibamɨn itir gumazir aghuir 50plan gantɨ me ikɨtɨ, kɨ gumazamiziba bar me ateghtɨ me ikiam. Eghtɨ gumazir aghuir kaba, me ovengan kogham.” \p \v 27 Ezɨ Abraham ua kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, kɨ bizir avɨribav kɨmtɨ, nɨ nan ataran markɨ. Kɨ pura gumazir kɨnim, egh bizitam mɨkɨman kogham. \v 28 Eghtɨ gumazir aghuir 50pla puvatɨghtɨ, 45plara ikɨtɨ, nɨ nguibam bar a gasɨghasɨgham, o puvatɨgham?” \p Ezɨ Ekiam ghaze, “Kɨ 45plan gumazir aghuibar ganigh egh nguibam gasɨghasɨghan kogham.” \p \v 29 Ezɨ Abraham ua mɨgei, “Eghtɨ gumazir aghuir 40pla ikɨtɨ manmaghɨn damuam?” \p Ezɨ Ekiam ghaze, “Kɨ gumazir aghuir 40plan ganigh egh nguibam gasɨghasighan kogham, eghtɨ gumazir aghuir kaba ovengan kogham.” \p \v 30 Ezɨ Abraham kamaghɨn mɨgei, “Ekiam, kɨ ua bizitam mɨkɨmasa. Nɨ ataran markɨ. Eghtɨ 30pla ikɨtɨ manmakɨn?” \p Ezɨ Ekiam kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ 30plan gumazir aghuibar ganigh egh nguibam gasɨghasighan kogham.” \p \v 31 Ezɨ Abraham ua ghaze, “Ekiam, nɨ nan mɨgɨrɨgɨar avɨrir kaba bagh nan ataran markɨ. Eghtɨ gumazir aghuir 20pla ikɨtɨ manmakɨn?” \p Ezɨ Ekiam ghaze, “Kɨ gumazir aghuir 20plan ganigh, egh kɨ nguibam gasɨghasighan kogham.” \p \v 32 Ezɨ Abraham ua ghaze, “Ekiam, kɨ akatam ua nɨ mɨkɨmasa. Nɨ nan ataran markɨ. Eghtɨ gumazir aghuir 10pla ikɨtɨ, manmakɨn?” \p Ezɨ Ekiam ghaze, “Kɨ gumazir aghuir 10plan ganigh egh nguibam gasɨghasighan kogham. Eghtɨ gumazir aghuir kaba ovengan kogham.” \p \v 33 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Abraham ko uaning mɨkemegha gɨvagha ghu. Ezɨ Abraham uamategha uan dɨpenimɨn ghu. \c 19 \s Sodomia arazir kuram gami \p \v 1 Ezɨ Lot guaratɨghɨn Sodomɨn nguibamɨn uari akuvir tiar akamɨn aperaghav iti. Ezɨ enselɨn Ikiavɨra Itir God ko ghua Abrahamɨn ganizimning, datɨrɨghɨn iza Sodomɨn nguibam oto. Ezɨ Lot aningɨn garima aning izima a dɨkavigha aning bagha zui. Egha tevimning apɨrigha aviragha guam nguazim girɨ. \v 2 Egha ghaze, “Gumazir Ekiamning, kɨ guan ingangarir gumazim, ezɨ gua nan dɨpenimɨn izi. Gua uan dagariba faragh da ruegh, egh dɨmangan nan dɨpenim daku. Egh amɨnim tiraghtɨ gua dɨkavigh mangɨ.” \p Ezɨ aning an akam ikaragha ghaze, “Puvatɨ. Ga me uari akuvir danganir kam dakuam.” \p \v 3 Ezɨ Lot mɨghɨghavɨra aning mɨgeima, aning gɨn a ko dɨpenimɨn ghu. Ezɨ Lot uan ingangarir gumazibav kemezɨma me bretɨn yis puvatɨziba tuegha aning bagha dagher aghuibagh ami. Ezɨ aning api. \p \v 4 Ezɨ aning tɨghar mɨsiabar mangasava amima, Sodomɨn gumaziba iza dɨpenim avɨni. Nguibamɨn itir gumazir igiaba ko ghuriba bar moghɨra izi. \v 5 \x - \xo 19:5-8 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 19:22-24\xt*\x*Egha me Lotɨn dɨa ghaze, “Gumazir iza nɨn dɨpenim gakuimning mana? Aning amadaghtɨ aning azenan izɨtɨ, e poroghamiba uari ko akuava amir arazir kurabar aning damuasa.” \p \v 6 Ezɨ Lot azenan ghua tiam deragha anesara. \v 7 Egha me mɨgɨa ghaze, “Nan aveghbuaba, ia oragh. Ia arazir kurar kam damuan markɨ! \v 8 Kɨ guivir pumuning iti, aning gumazitam koma akuizir puvatɨ. Kɨ aning inigh egh ia bagh azenan izam, eghtɨ ia uan ifongiam aningɨn anegɨfagh. Eghtɨ gumazir nan dɨpenim gakuimning kɨ deragh aningɨn ganam. Kamaghɨn ia arazir kuratam bar aning damuan markɨ.” \p \v 9 Ezɨ Sodomia mɨgɨrɨgɨar kam baregha ghaze, “Gumazir kam, a nguibar igharazimɨn gumazim, egha a en araziba tuisɨghasava ami. Nɨ e gitagh. Nɨ e gitaghan koghtɨ, e arazir kurabar aning damuam. Egh e uaghan mɨzazitam nɨ gaseghtɨ nɨ fogham, nɨn mɨzazim, aningɨn mɨzazim gafiragham.” Egha me ua Lotɨn suiragha a munasaragha egha tiam akarasa. \p \v 10 Ezɨ gumazir dɨpenimɨn aven itimning dafarim azenan anemadagha Lotɨn suiragha, uam a inigha aven izegha tiam asara. \v 11 \x - \xo 19:11 \xo*\xt 2 Atriviba 6:18\xt*\x*Egha aning azenan itir gumazibagh amizɨ, men damaziba pɨrizɨma, me ua dɨpenimɨn tiar akamɨn garir puvatɨ. \s Lot Sodom ataki \p \v 12 Ezɨ gumazir kamning kamagh Lotɨn azara, “Nɨn tarazi uam nguibar kamɨn aven iti? Nɨ uan boriba ko uan amereba ko nɨn adarazi kagh iti, nɨ bar me inigh egh nguibar kam atakigh. \v 13 Ga nguibar kam gasɨghasigham. Nguibar kamɨn aven, bar eghaghanir bar kurar igharagha gariba otivizɨ, Ikiavɨra Itir God da baregha gɨfa. Kamaghɨn, a ga amadazɨma ga nguibar kam gasɨghasɨghasa izi.” \p \v 14 Ezɨ Lot gumazir an guivimningɨn ikiasa me inabazimning bagha ghu. Egha aning mɨgɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God nguibar kam kuvarɨmasa, kamaghɨn gua dɨkavigh nguibar kam bemɨram anetakigh.” Ezɨ aning ghaze, a ti pura ikarara mɨgei. \p \v 15 Ezɨ amɨnim tiragha gɨvazɨ enselning Lotɨn avɨgha ghaze, “Atamra. Nɨ uan amuim ko guivimning inigh, egh nguibar kam atakigh. Nɨ suighsuigh gumazamizir kaba sara ovegham.” \p \v 16 \x - \xo 19:16 \xo*\xt 2 Pita 2:7\xt*\x*Ezɨ Lot nɨghnɨzir avɨribagh ami. Ezɨ guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God Lotɨn apangkufi. Kamaghɨn amizɨ, enselning a ko, an amuim ko guivimning dafaribar suigha egha nguibar kam ategha azenan ghu. \v 17 Egha aning me inigha azenan ghugha gɨvagha, kamaghɨn me mɨgei, “Ia zuamɨram arɨmangegh, puvatɨghtɨ ia uaghan ovegham. Ia uamategh ragh gɨn ganan markɨ. Egh ia danganir zarir munamɨn dapiagh avughsan markɨ. Ia ovengan aghuaghsɨ, egh arɨ mɨghsɨabar ghuavanang.” \p \v 18 Ezɨ Lot ghaze, “Ekiam, kɨ nɨ na mɨgei moghɨn damuva avegham. \v 19 Nɨ na barakigh. Nɨ bar nan apangkuvigha ingangarir aghuim nan akurvaghasava a gami. Ezɨ mɨghsɨaba bar saghon mar iti, ezɨ kɨ zuamɨra da bagh mangɨva avegham. Kɨ mangɨvɨra ikɨtɨ, nguibam ikuvightɨ kɨ uaghan mɨzazim inigh ovegham. \v 20 Nɨ nguibar muziarir munamɨn gari a munagh iti. A roghɨra iti, ezɨ kɨ zuamɨra an angɨgham. A nguibar dozim. Nɨ na ateghtɨ kɨ nguibar kamɨn manɨgh egh osɨmtɨzir kam gitagham.” \p \v 21 Ezɨ ensel ghaze, “A dera. Kɨ nguibar nɨ mangasa mɨgeir mam gasɨghasɨghan kogham. \v 22 Aria, nɨ atamra mangɨ. Kɨ bizitam damuan kogh mangɨ, dughiar ia mangɨ nguibar kamɨn otoghamim.” Ezɨ Lot ghaze, nguibar kam bar sufi, ezɨ me gɨn nguibar kam, Soar a garɨsi.\f + \fr 19:22 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Soar,” an mɨngarim mong kamaghɨn ghu, “Sufi.”\ft*\f* \s Ikiavɨra Itir God Sodom ko Gomora gasɨghasɨki \p \v 23 Ezɨ aruem tɨghar maghɨn anagavɨra itima, Lot Soarɨn nguibamɨn otogha gɨfa. \v 24 \x - \xo 19:24-25 \xo*\xt Matyu 10:15; 11:23-24; Luk 10:12; 17:29; 2 Pita 2:6; Jut 1:7\xt*\x*Ezɨ bar zuamɨra Ikiavɨra Itir God dagɨar isiba ko avim amadazɨ, da amozimɨn mɨn overiamɨn ikia Sodom ko Gomora giri. \v 25 Egha a nguibamning vɨraram aning gasɨghasɨgha danganir zarir aning itim sarama asɨghasɨki. Egha gumazamizir nguibar kamningɨn itibagh asɨghasɨgha egha nguazir kamɨn itir aghuir biziba sara bar dagh asɨghasɨki. \p \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Luk 17:32\xt*\x*Ezɨ Lotɨn amuim an gɨn iza, egha ua ragha gɨn gara, egha maghɨra solɨn mɨn otogha dɨpenir akɨnimɨn mɨn asaraghav iti. \p \v 27 Ezɨ amɨmzaraghan bar mɨzaraghara Abraham ghua danganir a faragha Ikiavɨra Itir God ko tughav ikia mɨkemezimɨn ghu. \v 28 Egha a Sodom ko Gomora, ko danganir zarir aning itir kam bagha gari, egha gari avir ekiamɨn mɨgharim nguazimɨn ikegha overiamɨn ghuavanadi. \p \v 29 God nguibar nguazir zarir kamɨn itiba bar adagh asɨghasɨki. Egha an Abraham gɨnɨghnɨgha, nguibar Lot itim gasɨghasɨgha, Lot gamizɨ an osɨmtɨzir kam gita. \s Moapia ko Amonian adarasi \p \v 30 Ezɨ Lot Soarɨn nguibamɨn ikian atiatigha uan guivimning inigha mɨghsɨabar ghuavanabo. Egha me dagɨar torir mamɨn aven iti. \v 31 Egha an guivir ekiam kamagh uan afumim mɨgei, “Gan afeziam ghurigha gɨfa. Ezɨ nguazir kamɨn danganiba bar gumaziba puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba faragha uarir iti moghɨn tina gan ikiam. \v 32 Aria, ga uan afeziam wain taba a danightɨ an onganightɨ, ga a ko dakuightɨ, a boriba ga danɨngam. Eghtɨ gan afeziamɨn adarazi ikɨvɨra ikiam.” \p \v 33 Egha dɨmangan aning wain isa uan afeziam ganɨngizɨ an ongani. Ezɨ guivir ekiam a koma akui. Aningɨn afeziam wain amegha bar onganigha fozir puvatɨzɨ guivim a koma akui. \v 34 Egha amɨmzaraghan guivir ekiam uan afumim mɨgɨa ghaze, “Kɨ bogɨran dɨmangan afeziam koma akuigha gɨfa. Ga datɨrɨghɨn dɨmangan afeziam wainɨn taba uam a danɨngam. Eghtɨ nɨ kɨ amizɨ moghɨn nɨ a ko daku, eghtɨ a boritaba ga danightɨ gan afeziamɨn adarazi ikɨ mangɨvɨra ikiam.” \v 35 Egha dɨmagarir kamɨn aning uan afeziam wain a ganɨngizɨ a uam ongani, ezɨ guivir dozim a koma akui. Afeziam faragha wain amegha onganigha fozir puvatɨzɨ moghɨra guivir dozim a koma akui. \p \v 36 Egha tuavir kamɨn Lotɨn guivimning afeziam dam boriba ini. \v 37 Ezɨ guivir ekiam otarir mam bategha ziam, “Moap,” a gatɨ, ezɨ gɨn a Moapian ovavimɨn oto.\f + \fr 19:37 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Moap,” a mong akar kam ko magh ghu, “A nan afeziam bagha ize.”\ft*\f* \v 38 Ezɨ guivir dozim uaghan otarim bategha ziam, “Benami,” a gatɨ, ezɨ gɨn an Amonian ovavimɨn oto.\f + \fr 19:38 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Benami,” a mong akar kam ko magh ghu, “Nan anabamɨn borim.”\ft*\f* \c 20 \s Abraham ko Abimelek \p \v 1-2 \x - \xo 20:1-2 \xo*\xt Jenesis 12:13; 26:7\xt*\x*Dughiar kamɨn Abraham Mamren nguibam ategha ghua Negevɨn danganimɨn amadaghan, Kades ko Surɨn nguibar tɨzimningɨn apera. Egha gɨn a uan amuim Sara ko ghua Gerarɨn nguibar ekiamɨn apera. Egha Gerarɨn gumazamizibav gɨa ghaze, “Sara nan amizim.” Ezɨ Gerarɨn atrivim Abimelek, uan ingangarir gumaziba amangizɨ me ghua Sara inigha a bagha izi. \p \v 3 Ezɨ dɨmangan God Abimelek irebamɨn a mɨgɨa ghaze, “Nɨ tizim bagha pam itir amizim ini. Kamagh amizɨ nɨ ovengam.” \p \v 4 Dughiar kam Abimelek tɨghar maghɨn Sara ko dakuam, egha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ekiam, gumazitam osɨmtɨzitam damighan koghtɨ, nɨ an ikɨzim ko me gasɨghasigham? \v 5 Abraham uabɨ na mɨgɨa ghaze, Sara nan amizim. Ezɨ Sara ghaze, Abraham nan tuebam. Ezɨ kɨ amizir kam inigha ghaze, kɨ arazir aghuimɨn a ini. Egha kɨ osɨmtɨziba puvatɨ.” \p \v 6 Ezɨ God irebamɨn a ikaragha ghaze, “Are, kɨ fo, nɨ nɨghnɨzir aghuarim ikia kamagh ami. Ezɨ kɨ uabɨ nɨn amamangatɨzir puvatɨzɨ, nɨ a koma akuizir puvatɨgha nan damazimɨn arazir kuram gamizir puvatɨ. \v 7 Gumazir kam, nan akam inigha izir gumazim, ezɨ nɨ datɨrɨghɨn amizim amadaghtɨ, a ua uan pam bagh mangɨ. Eghtɨ a nɨ bagh na ko mɨkɨmtɨ, nɨ oveghan kogham. Egh nɨ amizim amadaghtɨ a ua mangɨghan koghtɨ, nɨ uan gumazamiziba ko bar arɨmɨghiregham.” \p \v 8 Ezɨ amɨmzaraghan Abimelek uan ingangaribar garir gumazibar diagha, bizir Ekiam a mɨkemeziba bar me mɨkeme. Ezɨ me bar atiatingi. \v 9 Ezɨ Abimelek Abrahamɨn diagha an azara, “Nɨ bar arazir manmaghɨram amizimɨn e gami? Kɨ arazir kurar manamra nɨ gamizɨ, nɨ na ko kɨ ativagha garir darasi, e gamizɨ osɨmtɨzir arazir kam e bato? Arazir nɨ e gamizir kam, a bar derazir puvatɨ.” \p \v 10 Egha Abimelek ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Nɨ nɨghnɨzir manamra ikia egha kamagh ami?” \p \v 11 Ezɨ Abraham a ikaragha ghaze, “Nan nɨghnɨzimra kara, kɨ ghaze nguibar kamɨn gumaziba Godɨn atiatir puvatɨ. Me ti nan amuim inisɨ na mɨsueghtɨ kɨ aremegham. \v 12 Egha kɨ ghaze, guizbangɨra Sara nan amizim. Ga afeziar vamɨra ikia, egha amebamning ighara. Egha gɨn a nan amuimɨn oto. \v 13 Kɨ uan afeziamɨn dɨpenimɨn ikiavɨra iti, God nguazir igharazibar mangasa nan deir dughiamɨn, kɨ Sara mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ arazir aghuimɨn na damusɨ, egh ga danganir manabar mangɨ, nɨ gumazamiziba kamagh me mɨkɨm suam, Abraham nan tuebam.’ ” \p \v 14 Ezɨ Abimelek ua Sara isa Abraham ganɨngi. Egha puram sipsipba, bulmakauba, ingangarir gumaziba ko amiziba Abraham ganɨngi. \v 15 Egha Abraham mɨgɨa ghaze, “Nɨ gan, nguazir kabanang da bar nana. Nɨ tam dapisɨ ifuegh egh tam daperagh.” \p \v 16 Egha kamagh Sara mɨgei, “Kɨ 1,000 silvan dagɨar kaba isa osɨmtɨzir nɨ batozim akɨrasa, nɨn tuebam ganɨdi. Eghtɨ nɨ ko iti darazi kamaghɨn fogh suam, nɨ osɨmtɨzitam gamizir puvatɨ.” \p \v 17-18 Ezɨ Abimelek Abrahamɨn amuim Sara gamizir arazir kam bangɨn, God an adarazir amizibar naviba apuizɨ, me boriba batir puvatɨ. Ezɨ Abraham God ko mɨgeima, God Abimelek gamizɨ, a ua dera. Ezɨ Abimelekɨn amuim ko puram an ingangarir amiziba ua boriba bati. \c 21 \s Sara Aisak bate \p \v 1 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Sara mɨkemezɨ moghɨn deragha a gami. \v 2 \x - \xo 21:2 \xo*\xt Hibru 11:11\xt*\x*Ezɨ Abraham bar ghurizir dughiamɨn, Sara otarim bate. A God inabazir dughiamrama, otarim bate. \v 3 Ezɨ Abraham kamaghɨn uan otarim ziam, “Aisak,” a gatɨ. \v 4 \x - \xo 21:4 \xo*\xt Jenesis 17:12; Aposel 7:8\xt*\x*Sara Aisak batezɨ, 8plan dughiam otozɨ, Abraham Godɨn mɨgɨrɨgɨamɨn gɨn ghua borimɨn mɨkarzir mogomemɨn inim atu. \v 5 Ezɨ Abraham 100plan azenibar otozɨma, Sara Aisak bate. \p \v 6 Egha Sara kamaghɨn mɨgei, “God arazir aghuim na gamizɨ kɨ bar akuegha ati. Eghtɨ gumazamiziba gɨn bizir kam baregh, na ko bar akuegh akam.” \v 7 Ezɨ Sara ua ghaze, “Gumazitam ti faragha Abraham kamaghɨn a mɨkemeghai, ‘Nɨn amuim Sara navim asegh boritam bategh, egh oteba a danɨngam?’ Ezɨ a ghurigha gɨvazɨ kɨ an otarim bate.” \v 8 Ezɨ borim ekevegha gɨvagha otem ataghizɨ dughiar kamɨn, Abraham maburan isam gami. \s Abraham Hagar ko Ismael batoke \p \v 9 Hagar, Isipian amizim, a faragha Abrahamɨn ikia otarir mam bate. Ezɨ dughiar mamɨn Sarai otarir igharazir kamɨn gari, a Aisak ko ikararagha arui. \v 10 \x - \xo 21:10 \xo*\xt Galesia 4:29-30\xt*\x*Ezɨ an Abraham mɨgɨa ghaze, “Nɨ ingangarir amizir kɨnim uan otarim ko aning batokegh. Ingangarir amizimɨn borim nɨn bizitaba inian kogham. Bizir kaba da bar nan borim Aisakɨn biziba.” \p \v 11 Ezɨ Ismael uaghan Abrahamɨn borim, ezɨ mɨgɨrɨgɨar otevir kam Abraham gamizɨ a bar oseme. \p \v 12 \x - \xo 21:12 \xo*\xt Rom 9:7; Hibru 11:18\xt*\x*Ezɨ God Abraham mɨgɨa ghaze, “Nɨ ingangarir amizim Hagar uan borim ko aning bagh osɨman markɨ. Nɨ Saran akam baragh, an gɨn mangɨ. Aisakrama nɨn ovavir boriba otivam. \v 13 Eghtɨ ingangarir amizimɨn borim, a uaghan nɨn borim. Kamaghɨn, kɨ uaghan an ovavir boribar amightɨ me avɨrasemegh kantrin gavgavimɨn otogham.” \p \v 14 Ezɨ amɨmzaraghan bar mɨzaraghara, Abraham dagheba inigha egha memen inir me dɨpam tuasa isamizim ini. Egha an dɨpam tuigha, da isa Hagarɨn dɨpɨzim gatɨ. Egha a borim isa a ganigha aning amadazɨ aning zui. Ezɨ Hagar Berseban nguibamɨn amadaghan gumazamiziba puvatɨzir danganim bar a garui.\f + \fr 21:14 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 15 Ezɨ dɨpam gɨvazɨma Hagar uan borim isa tevsevimɨn apengan anetɨ. \v 16 Egha a borimɨn gantɨ an ovengan aghuagha ghua mong saghon aperaghav iti. Egha azia iti. \p \v 17 Ezɨ God borimɨn ararem baraki, ezɨ an ensel Godɨn nguibamɨn ikia Hagarɨn diagha a mɨgɨa ghaze, “Hagar, manmaghɨn ami? Nɨ atiatingan markɨ. God nɨn borimɨn ararem baregha gɨfa. \v 18 Nɨ dɨkavigh mangɨ borimɨn agharimɨn suiragh a fegh, egh a inigh. Kɨ an ovavir boribar amightɨ, me bar avɨrasemegh ikɨzir gavgavimɨn otogham.” \v 19 Ezɨ God Hagarɨn damaziba kuizɨ, a mozir par mamɨn api. Ezɨ a ghua memen inimɨn dɨpam tui. Egha dɨpam isa borim ganɨngizɨ an anepi. \v 20 Ezɨ God borim ko itima an ekefe. A gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikiava ekevegha, barir pimɨn asir fofozir bar ekiam iti. \v 21 Egha gɨn a Paranɨn gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itima, an amebam a bagha Isipian amizir mam ini. \s Abraham Abimelek ko akam akɨri \p \v 22 \x - \xo 21:22 \xo*\xt Jenesis 26:26\xt*\x*Dughiar kamɨn Abimelek ko an mɨdorozir gumazibar faragha zuir gumazim Fikol, Abraham bagha ghua Abimelek kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ gari, bizir nɨ amiba, God nɨ ko ikia deraghavɨra nɨ gami. \v 23 Egh nɨ Godɨn damazimɨn na ko akam akɨrigh, egh nɨ ifavarir arazim na ko, nan boriba, ko nan ovavir boribar amuan markɨ, kɨ arazir aghuimra nɨ gami. Kamaghɨra nɨ arazir aghuimɨn na damu egh kantrin nɨ datɨrɨghɨn itir kam saram uaghan a damu.” \p \v 24 Ezɨ Abraham ghaze, “Kɨ nɨ mɨkemezir moghɨn kɨ akam akɨri.” \p \v 25 Ezɨ Abraham uan mozir dɨpar Abimelekɨn ingangarir gumaziba inizim bagha, Abimelek ko mɨgɨrɨgɨam iti. \v 26 Ezɨ Abimelek ghaze, “Kɨ mamaghɨn fozir puvatɨ. Nɨ fomɨra na mɨkemezir puvatɨ. Kɨ datɨrɨghɨra mamagh orasi.” \p \v 27 Ezɨ Abraham sipsipba, memeba, ko bulmakauba Abimelek ganigha aning akar dɨkɨrɨzir gavgavim gami. \v 28 Egha Abraham uan sipsipbar tongɨn sipsipɨn nguzir amebar igiar 7pla inigha munagh ada arɨki. \v 29 Ezɨ Abimelek an azara, “Nɨ tizim bagha mamagh ami?” \p \v 30 Ezɨ Abraham ghaze, “Nɨ na dam, sipsipɨn nguzir amebar 7pla inigh. Egh arazir kamɨn kamagh akagham, kar kɨ uabɨ kuizir mozir pam.” \p \v 31 Egha aning danganir kamɨn akam akɨri. Ezɨ danganir kam, me ziam, “Berseba,” a gatɨ.\f + \fr 21:31 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Berseba,” mong akar otevir kamɨn mɨrara ghu, “Akar dɨkɨrɨzir gavgavimɨn mozir pam.”\ft*\f* \p \v 32 Egha aning Berseban akar gavgavim akɨrigha gɨvagha, Abimelek ko an mɨdorozir gumazibar faragha zuir gumazim Fikol uamategha Filistian danganimɨn ghu. \v 33 Ezɨ Abraham Berseban temer mam akara, egha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe, a Godɨn zurazurara ikiavɨra itim. \v 34 Egha Abraham dughiar bar ruarimɨn, kantrin igharazimɨn gumazimɨn mɨn Filistiabar nguazimɨn ike. \c 22 \s God Abraham mɨgɨa ghaze, // an Aisak isɨ an ofa damuam \p \v 1 \x - \xo 22:1-13 \xo*\xt Hibru 11:17-19\xt*\x*Egha gɨn dughiar mam God Abrahamɨn nɨghnɨzir gavgavim gɨfoghasa a guizbangɨra gavgaviz, ti puvatɨ? Kamaghɨn an an dɨa ghaze, “Abraham!” \p Ezɨ Abraham ghaze, “Kɨ kati.” \p \v 2 \x - \xo 22:2 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 3:1\xt*\x*Ezɨ God a mɨgɨa ghaze, “Nɨ otarir vamɨra iti Aisak, ezɨ nɨ bar a gifonge. Nɨ borir kam inigh egh Morian nguazimɨn anɨngtɨ kɨ mɨghsɨatam nɨn akagham. Egh mɨghsɨar kamɨn nɨ Aisak isɨ ofan bar isi mɨghɨramimɨn mɨn na danɨngigh.” \p \v 3 Egha bar mɨzaraghara Abraham donki inigha Aisak ko uan ingangarir gumazir pumuning ini. Egha ofan bar isia mɨghɨrizim damuasa dazibar kuegha danganir God a mɨkemezimɨn zui. \v 4 Egha namba 3ɨn aruemɨn Abraham danganir kamɨn gari a saghon ikiavɨra iti. \v 5 Ezɨ a kamagh ingangarir gumazimning mɨgei, “Gua donki ko kagh ikɨ. Kɨ borim ko mangɨ ga munagh Godɨn ziam fam. Egh ga gɨn gua bagh uamategham.” \p \v 6 Egha Abraham dazir ofan bar isi mɨghɨramim damuamiba Aisak ganɨngizɨ, ana dagh isaghpu. Ezɨ Abraham sabam ko avim suiragha, aning zui. \v 7 Aning tɨghar maghɨn ghua Aisak kamaghɨn an azara, “Afeziam.” \p Ezɨ Abraham ghaze, “Nan borim, manmaghɨn ami?” \p Ezɨ Aisak an azara, “Afeziam, kɨ gari daziba ko avir ofan bar isi mɨghɨramim damuamim iti, ezɨ sipsipɨn ofa damuamim mana?” \p \v 8 Ezɨ Abraham a ikaragha ghaze, “Nan borim, God uabɨ ofan bar isi mɨghɨramim damuamin sipsipɨn nguzim, ga danɨngam.” Egha aning zui. \p \v 9 \x - \xo 22:9 \xo*\xt Jems 2:21\xt*\x*Egha aning danganir God mɨkemezimɨn otogha gɨvagha, Abraham ofa gamir dakozimɨn ingarigha daziba a gisɨn da arɨki. Egha uan otarim Aisak benimɨn a ike. Egha a isa ofa gamir dakozimɨn dazibagh isɨn anetɨ. \v 10 Egha Abraham afuam inigha borim bɨraghtɨ an aremeghasava ami. \p \v 11 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ensel, a Godɨn Nguibamɨn ikia dɨa ghaze, “Abraham! Abraham!” \p Ezɨ Abraham a ikaragha ghaze, “Kɨ kati.” \p \v 12 Ezɨ ensel a mɨgɨa ghaze, “Nɨ uan borim mɨsueghtɨ an aremeghan markɨ. Egh arazitamɨn a damuan markɨ. Nɨ bar borir vamɨra ikia egha an anogoroghezir puvatɨ. Nɨ a isɨ God danɨngasavɨram ami. Kamaghɨn kɨ fo, nɨ gumazir Godɨn atiatiava an apengan itim.” \p \v 13 Ezɨ Abraham kogha sipsipɨn apurir mamɨn gari, an kom tevsevir mamɨn suirazɨma a iti. Ezɨ a ghua sipsipɨn kam inigha, a mɨsuegha a isa ofan bar isi mɨghɨramim damuasa a gaboro. Sipsipɨn apurir kam Aisakɨn danganim inizɨ Aisak iti. \v 14 Ezɨ Abraham danganir kam ziar kam a gatɨ, “Ikiavɨra Itir God Anɨngi.” Ezɨ iza datɨrɨghɨn gumaziba ghaze, “Ikiavɨra Itir Godɨn uan mɨghsɨam gisɨn biziba e danɨngam.” \p \v 15 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ensel Abraham uam an dɨa ghaze, \v 16 \x - \xo 22:16-17 \xo*\xt Hibru 6:13-14\xt*\x*“Kɨ Ikiavɨra Itir God, guizbangɨra uabɨ uan ziam dɨbora ghaze, nɨ bar borir kamra ikia, egha an anogoroghezir puvatɨ. \v 17 \x - \xo 22:17 \xo*\xt Hibru 11:12\xt*\x*Kamaghɨn kɨ guizbangɨra nɨ mɨgei, kɨ deragh nɨ damuva, nɨn ovavir boribar amightɨ me bar avɨrasemegham. Eghtɨ men dɨbobonim, mɨkoveziba ko gigimɨn dɨbobonimɨn mɨn otivigham. Eghtɨ nɨn ovavir boriba uan apaniba abɨnigh, egh men nguibaba iniam. \v 18 \x - \xo 22:18 \xo*\xt Aposel 3:25\xt*\x*Guizbangɨra, nɨ nan akam baregha an gɨn ghu, kamaghɨn amizɨ, nɨn ovavir boriba bangɨn kɨ nguazir kamɨn itir ikɨzibar gumazamiziba, bar deravɨra me damuam.” \p \v 19 Ezɨ Abraham Aisak inigha uamategha uan ingangarir gumazimning bagha ghu. Egha me ua Berseban ghugha Abraham bar moghɨra Berseban apera. \s Nahorɨn adarazir ziaba \p \v 20 Egha gɨn Abraham kamagh oraki, Milka otarir maba bate. Ezɨ Abramɨn dozim Nahor an amuim Milka. \v 21 Otarir kabar ziabar kara: Us, an otarir ivariam, ko Bus, ko Kemuel (Kemuel gɨn Aramɨn afeziamɨn oto) ko, \v 22 Keset, Haso, Pildas, Jitlap ko Betuel. \v 23 Ezɨ Betuel a Rebekan afeziam. Milka Nahorɨn dughiamɨn otarir 8pla bate, ezɨ Nahor, an Abrahamɨn dozim. \v 24 Ezɨ Nahorɨn amuir dozim, an ziam Reuma, a Teba, Gaham, Tahas ko Maka bate. \c 23 \s Sara aremezɨ, Abraham a mozim darɨghasa nguazir mam givese \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn Sara 127plan azeniba iti. \v 2 Egha nguibar ziam Kiriat Arban ikiava areme, nguibar kam an ziar mam Hebron, a Kenanɨn nguazimɨn iti. Ezɨ Abraham bar an apangkuvigha a baghava azi. \p \v 3 \x - \xo 23:3-16 \xo*\xt Aposel 7:16\xt*\x*Egha a Saran kuam ataghizɨ a itima, a ghua Hitian adaraziv gɨa ghaze, \v 4 \x - \xo 23:4 \xo*\xt Hibru 11:9; 11:13\xt*\x*“Kɨ kantrin igharazimɨn gumazim, egha iza ian tongɨn apera. Nan amuim aremegha gɨvazɨma kɨ ia dam nguazir asɨzitam givezegh egh a mozim darɨghasa.” \p \v 5 Ezɨ Hitian gumaziba kamaghɨn mɨgei, \v 6 “Gumazir ekiam, nɨ orakigh. Nɨ gumazir dapanir bar aghuim. Nɨ uan amuim en dagɨar mozir aghuitamɨn anefɨ. En gumazitam nɨn anogoroghan kogham. Nɨ uabɨ danganir aghuitam ginabaghtɨ, nguazimɨn afeziam pura nɨ danɨngam.” \p \v 7 Ezɨ Abraham dɨkavigha tugha uan guam Hitian gumazamizibav suegha dapanim aviragha, \v 8 egha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uan amuimɨn kuam isɨ nguibar kamɨn a mozim darɨghsɨ ia nan amamangatɨgh, egh ia na bagh Soharɨn otarim Efronɨn azaragh, \v 9 eghtɨ a dagɨar torir me kamagh dɨborim, Makpela na danɨngam. An Efronɨn nguazir mɨriamɨn ti. Ia a mɨkemeghtɨ a dagɨar torir kam na danɨngightɨ, ian damazibar kɨ ivezim bar a danɨngam, eghtɨ dagɨar torir kam, kɨ an ghuavim ikegham, eghtɨ a kɨ uan adarazir kuabar afamin danganimɨn mɨn ikiam.” \p \v 10 Ezɨ Efron uabɨ nguibar ekiamɨn danganir uari akuvimɨn, Hitian tongɨn aperaghav iti. Ezɨ Hitian gumaziba ikia orazi, Efron kamaghɨn Abrahamɨn akam ikaragha ghaze, \v 11 “Puvatɨ, gumazir ekiam. Nɨ nan akam barakigh. Nɨ torir kam givezan kogham. Kɨ nguazir dagɨar torim itir kam, a isɨ pura nɨ danɨngam. Nan adarazir damazimɨn kɨ datɨrɨghɨn nguazim nɨ danightɨ, nɨ uan amuim afam.” \p \v 12 Ezɨ Abraham ua gumazibar damazimɨn guam avira. \v 13 Egha men damazimɨn a Efron mɨgɨa ghaze, “Efron, kɨ kamaghsua nɨ deravɨra kuarim atɨgh nan mɨgɨrɨgɨam baragh. Kɨ datɨrɨghɨn nɨn nguazir otevir kam givezam. Nɨ nan dagɨaba initɨ, kɨ uan amuim nguazir kamɨn a mozim darɨgham.” \p \v 14 Ezɨ Efron Abrahamɨn akam ikaragha ghaze, \v 15 “Gumazir ekiam, nɨ oragh. Nguazir kamɨn ivezim a 400 silvan dagɨabara. Ezɨ markɨ, kar gan bizim, a pura bizim. Nɨ pura nguazim inigh uan amuimɨn kuam afɨ.” \p \v 16 Ezɨ Abraham akar kam gifongegha, gumazir biziba amaga dagh ivezibar mɨrara, deragha 400plan silvan dagɨaba mengegha, nguazimɨn ivezir kamra isa, Hitian gumazibar damazimɨn nguazim giveza Efron ganɨngi. \p \v 17 Egha arazir kamɨn Abraham Efronɨn nguazir Makpelan itim ini, a Mamren nguibamɨn boroghɨn iti. A nguazim ko, dagɨar torim ko, temer nguazir kamɨn itiba a bar moghɨra da ini. \v 18 Ezɨ Hitian gumazir mɨgɨrɨgɨar kam baragha itiba, me bar kamagh fo, nguazir kam Abraham a ini. \v 19 Egha a nguazim inigha gɨvagha, uan amuim Sara, an kuam isa dagɨar mozir Makpelan nguazimɨn itimɨn a mozim gatɨ. Makpela a Mamren nguibamɨn boroghɨn iti. Egha Kenanɨn nguazimɨn iti. Mamren ziar igharazim, a Hebron. \v 20 Ezɨ Hitian nguazir otevir kamɨn itir dagɨar mozim, an Abrahamɨn adarazir kuabar afamin danganimɨn mɨn oto. \c 24 \s Abraham Aisak bagha amuim buri \p \v 1 Abraham datɨrɨghɨn ghurigha gɨfa. Ezɨ Abraham amir biziba, Ikiavɨra Itir God a uabɨ dagh ami, da bar deraghavɨram otifi. \v 2 Dughiar mam, Abraham uan ingangarir gumazimɨn diazɨ a izi. Ingangarir gumazir kam fomɨram a ko ikia an biziba datɨrɨghɨn bar dar gari. Ezɨ Abraham a mɨgɨa ghaze, “Nɨ uan dafarim nan buarakɨrimɨn apengan amadagh egh akar gavgavim na koma anekɨrigh. \v 3 Nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn guizbangɨra mɨkɨm, a Godɨn Uan Nguibam ko nguazim gativazim. Egh nɨ Kenanɨn aven nguazir kɨ itir kamɨn, nan otarim bagh guivitam ginaman markɨ. \v 4 Puvatɨ, nɨ nan bighara mangɨ egh nan adarazir tongɨn a bagh amizitam batogh, eghtɨ amizim izɨ nan otarim, Aisakɨn ikiam.” \p \v 5 Ezɨ ingangarir gumazim kamaghɨn mɨgei, “Eghtɨ amizir kam uan nguibam ataghɨraghan aghuaghtɨ, kɨ manmaghɨra damuam? Egh kɨ ti nɨn otarim inigh ua nɨn adarazir bighan mangɨgham?” \p \v 6 Ezɨ Abraham a ikaragha ghaze, “Bar puvatɨ! Nɨ nan otarim inigh uamategh nan bighan mangan kogham. \v 7 Kɨ fomɨra uan adarazir nguazimɨn ikia uan afeziamɨn dɨpenimɨn iti, ezɨ Ikiavɨra Itir God, a Godɨn Uan Nguibam gativazim, a na inigha kagh ize. Egha an akar dɨkɨrɨzir gavgavim na koma a gamua ghaze, a nguazir kam nan ovavir boribar anɨngam. Ezɨ kɨ fo, a uan ensel amadaghtɨ a nɨn faragh nan adarazi bagh mangɨ, nɨn akurvaghtɨ, nɨ nan otarim bagh amizitam iniam. \v 8 Eghtɨ amizim nɨ ko izan aghuagham, eghtɨ akar ga dɨkɨrɨzir kam ua nɨn suighan kogham. Eghtɨ nɨ nan otarim inigh nan nguibamɨn mangan bar markiam.” \v 9 Ezɨ ingangarir gumazim uan gumazir ekiam Abraham a mɨkemezir biziba bar dar amuasa, uan dafarim isa an buarakɨrimɨn apengan anemadagha, akar dɨkɨrɨzir gavgavim a koma a gami. \p \v 10 Ezɨ ingangarir gumazim Abrahamɨn 10plan kamelba ko bizir aghuir avɨriba ini. Egha biziba bar da inigha egha Aramɨn nguazimɨn ghua Nahorɨn nguibamɨn zui. \p \v 11 An otogha gɨvagha kamelbagh amizɨ me mozir dɨpamɨn nguibamɨn azenan teviba apɨrigha apiaghav iti. Kar guaratɨzim, kar amiziba iza dɨpaba tuir dughiam. \p \v 12 Ezɨ a kamagh God ko mɨgɨa ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, nɨ nan gumazir ekiam Abrahamɨn God. Nɨ nan gumazir ekiamɨn apangkuvigh, egh datɨrɨghɨn nan ingangarim damightɨ, a guizbangɨram otogh. \v 13 Kɨ mozir par kamɨn boroghɨn tughav iti, ezɨ amizir igiaba dɨpaba tusɨ izam. \v 14 Ezɨ kɨ kamaghɨn nɨn azai, kɨ amizir igiatam mɨkɨm suam, ‘Ai, kɨ dɨpatam amasa, nɨ ti nan akuragh uan dɨpɨzimɨn mɨner dɨpam asigh a inigh izighirɨ.’ Eghtɨ a suam, ‘Are, nɨ damɨ, eghtɨ kɨ dɨpam uaghan nɨn kamelbar anɨngam.’ Eghtɨ, tuavir kamra, kɨ fogham, amizir kamra nɨ uan ingangarir gumazim Aisak bagha a ginaba. Eghtɨ bizir kaba otivightɨ kɨ fogham, nɨ nan gumazir ekiam Abraham bar an apangkufi.” \p \v 15 Ezɨ ingangarir gumazim God ko mɨgɨavɨra itima, Rebeka izava oto. A mɨner dɨpam uan dɨpɨzim dafa. Rebeka a Betuelɨn guivim. Ezɨ Betuel a Nahor ko Milkan otarim. Ezɨ Nahor ana Abrahamɨn dozim. \v 16 Amizir igiam Rebeka, an ganganiba bar deragha tɨghar gumazitam ko dakuam. Egha mozir pam giraghugha uan mɨner pam tuigha uamategha anadi. \p \v 17 Ezɨ ingangarir gumazim a bagha ivegha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Ai, nɨ nan akuragh uan mɨnemɨn dɨpar muziaritam na danɨngam?” \p \v 18 Ezɨ Rebeka ghaze, “Gumazir ekiam, nɨ dɨpam ramɨ.” Egha a zuamɨra mɨner dɨpam uan agharimɨn an suiragha izaghira an taghizɨ a dɨpam api. \p \v 19 Egha an amegha bar izɨvazɨma Rebeka a mɨgɨa ghaze, “Kɨ nɨn kamelba dɨpam uaghan me danightɨ me damɨ izɨvagham.” \v 20 Egha a zuamɨra mɨner pam, asɨziba dɨpam apir dagɨar danganimɨn a inge. Egha a ivegha uamategha dɨpam tuasa ghu. A kamaghɨram amua ghuavti kamelba bar dɨpam ame. \v 21 Ezɨ ingangarir gumazim mɨgeir puvatɨ. A pura damazibar an gari. Egha foghasa, Ikiavɨra Itir God uan ingangarim damightɨ a guizbangɨram otivasa, o ti puvatɨgham. \p \v 22 Ezɨ kamelba dɨpam amegha gɨvazɨ, ingangarir gumazim ghua ring golɨn atinibagh azuim isa Rebekan atinim garu. Egha daveriar golɨn pumuning Rebekan agharimning garu. Ringɨn kamɨn osɨmtɨzim a 5 gremɨn tu, ezɨ daveriar kamningɨn osɨmtɨzim 100 gremɨn tu. \v 23 Egha ingangarir gumazim ghaze, “Nɨ na mɨkɨm, nɨ tinan guivim? Egha nɨ manmagh nɨghnɨsi, nɨn adarazir dɨpenim danganitam ikɨtɨ, kɨ uan adarazi ko datɨrɨghɨn dɨmangan an dakuam?” \p \v 24 Ezɨ Rebeka a ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Betuelɨn guivim, ezɨ Betuel a Nahor ko Milkan otarim. \v 25 Are, e kamelba damamin dagher avɨriba iti. Egha dɨpenimɨn danganir mam iti. Ia izɨ mangɨ a daku.” \p \v 26 Ezɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim teviba apɨrigha guam aviragha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe. \v 27 Egha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uan gumazir ekiam Abraham, an Godɨn ziam fasa, a Ikiavɨra Itir God. A nan gumazir ekiamɨn apangkuvigha egha a mɨkemezɨ moghɨra deraghavɨrama a gami. Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God na inigha iza nan gumazir ekiamran adarazir dɨpenim gatɨ.” \p \v 28 Ezɨ amizir igiam ivegha ghua uan amebamɨn dɨpenimɨn itir darazi bizir otivir kabar gun bar me mɨkeme. \v 29-30 Ezɨ Rebekan tuebam Laban, ring golɨn an atinimɨn itim ko, daveriar an agharimningɨn itimning dar gari. Egha an orazi, Rebeka gumazir kam mɨkemezir biziba bar dagh eghari. Kamaghɨn a ivegha azenan ghua Abrahamɨn ingangarir gumazim bagha ivegha zui. Egha gumazir kamɨn gari a mozir dɨpamɨn boroghɨn uan kamelba ko tughav iti. \v 31 Ezɨ Laban kamaghɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, Ikiavɨra Itir God bar deragha nɨ gamigha gɨfa. Nɨ izɨ e dɨpenimɨn mangam. Nɨ kagh ikian markɨ. Kɨ nɨn mɨsiam akɨrigha gɨfa, egha uaghan nɨn kamelba bagha danganim akɨri.” \p \v 32 Ezɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim dɨpenimɨn aven ghu. Ezɨ Laban uan ingangarir gumazibav kemezɨ, me kamelba atera izezir bizibagh eghuvigha egha dadaba ko dagheba kamelbagh anɨdi. Egha a me mɨkemezɨ me dɨpam tuigha iza Abrahamɨn ingangarir gumazim uan adarazi ko me ganɨngizɨ me uan dagariba rue. \v 33 Ezɨ me gɨn dagheba inigha izi, ezɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim kamaghɨn mɨgei, “Kɨ zuamɨra dameghan kogham. Kɨ faragh uan mɨgɨrɨgɨabar amigham.” \p Ezɨ Laban ghaze, “A dera. Nɨ mɨkɨm.” \p \v 34 Ezɨ ingangarir gumazim ghaze, “Kɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim. \v 35 Ikiavɨra Itir God nan gumazir ekiam bar deragha a gamizɨ, a biziba bar avɨraseme. A bizir bar avɨrir kaba Abraham ganɨngi, sipsipba, memeba, bulmakauba, silva ko gol, ko ingangarir amiziba ko gumaziba, kamelba ko donkiba. \v 36 Ezɨ an amuim Sara bar ghurigha egha otarim bate. Ezɨ nan gumazir ekiam biziba bar ada isa otarir kam ganɨngi. \v 37-38 Egha pamten na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ nan otarim bagh Kenanɨn, nguazir kɨ itir kamɨn nan otarim bagh guivitam ginaman markɨ. Markiam, nɨ nan afeziamɨn adarazir bighan mangɨ egh nan otarim bagh amizitam ginabagh.’ Nan gumazir ekiam mɨgɨrɨgɨar kam gamua, egha na gamizɨ kɨ an mɨgɨrɨgɨar kamɨn gɨn mangasa a ko akam akɨrigha gɨfa. \p \v 39 “Ezɨ kɨ uan gumazir ekiam mɨgei, ‘Eghtɨ amizir kam na ko izan aghuaghtɨ, kɨ manmaghɨn damuam?’ \p \v 40 “Ezɨ a ghaze, ‘Kɨ gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn akabar gɨn zuim, eghtɨ a uan ensel nɨn faragh anemadaghtɨ a mangɨ ingangariba bar dar amightɨ da bar nɨn deragham. Eghtɨ nɨ nan otarimɨn amuim nan afeziamɨn adarazir bighan a inigh izam. \v 41 Eghtɨ tuavir vamɨra otoghtɨ, kamaghɨn akar ga dɨkɨrɨzir kam ua nɨn suighan kogham. Nɨ men bighan mangɨtɨ, nan afeziamɨn adarazi kamagh mɨkɨm suam, amizim nɨ ko izan kogham, egh me an anogoregham, me kamaghɨn damutɨ, akar nɨ na ko dɨkɨrɨzir kam, osɨmtɨzim nɨ danɨngan kogham.’ \p \v 42 “Ezɨ datɨrɨghɨn guaratɨghɨn, kɨ iza mozir pamɨn otogha kamagh God ko mɨgei, ‘O Ikiavɨra Itir God, nan gumazir ekiamɨn God, nɨ datɨrɨghɨn na bagh ingangarir kam damightɨ a guizɨn otogh. \v 43 Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn mozir pamɨn boroghɨn iti. Eghtɨ amizir igiatam dɨpam tuigh izɨtɨ, kɨ a mɨkɨm suam, “Ai, nɨ uan mɨnemɨn dɨpar muziaritam na danightɨ, kɨ anemeka.” \v 44 Eghtɨ a kamagh mɨkɨmam, “Nɨ dameghtɨ, kɨ dɨpam isɨ uaghan nɨn kamelbar anɨngam,” eghtɨ nan ifongiam kar ti amizir kamra nɨ nan gumazir ekiamɨn otarim bagha a ginaba.’ \p \v 45 “Kɨ God ko mɨgɨavɨra itima Rebeka izava oto. A mɨnem uan dɨpɨzim dafagha dɨpam tuasa mozir pamɨn uaghiri. A izima, kɨ a mɨgɨa ghaze, ‘Ai, nɨ dɨpar muziaritam na danɨngigh.’ \p \v 46 “Ezɨ a zuamɨra mɨner pam dafarimɨn an suiragha izaghirɨgha ghaze, ‘Gumazir ekiam, nɨ dɨpam amɨ. Eghtɨ kɨ dɨpam uaghan a isɨ nɨn kamelbar anɨngam.’ Ezɨ kɨ dɨpam amegha gɨvazɨma, a dɨpam isa nan kamelbagh anɨdi. \p \v 47 “Ezɨ kɨ an azara, ‘Nɨ tinan guivim?’ \p “Ezɨ a ghaze, ‘Kɨ Betuelɨn guivim, Betuel a Nahor ko Milkan otarim.’ Ezɨ kɨ ring an atinim gatɨgha egha daveriaba an agharimning garu. \p \v 48 “Egha kɨ tevimning apɨrigha guam aviragha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe, a nan gumazir ekiam Abrahamɨn God. A na inigha iza nan gumazir ekiam Abrahamɨn aveghbuamɨn dɨpenimrama oto. Eghtɨ kɨ guizbangɨra an igiar guivim inightɨ a mangɨ nan gumazir ekiamɨn otarimɨn ikiam. \v 49 Egha kɨ ian azai, ia bizir aghuitam ko arazir aghuimɨn nan gumazir ekiam damusɨ, egh guizbangɨra deragh na mɨkɨm? Egh ia aghuagh, egh uaghan na mɨkɨmtɨ, kɨ bizitam damusɨ ua nɨghnɨgham.” \p \v 50 Ezɨ Laban ko Betuel kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Ikiavɨra Itir God uabɨ bizir kam gamizɨ, ezɨ e mɨgɨrɨgɨaba puvatɨ. \v 51 Rebeka iti. Nɨ a inigh egh gua mangɨ. Ikiavɨra Itir God nɨ mɨkemezɨ moghɨn, Rebeka nɨn gumazir ekiamɨn otarimɨn ikɨ.” \p \v 52 Ezɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim men akam baregha gɨfa, egha Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn tevimning apɨrigha, aviragha guam nguazim girɨgha an ziam fe. \v 53 Egha bizir gol ko silvan ingarizir dɨgɨrir igharagha gariba inigha da isa Rebeka ganɨdi. Egha bizir aghuir iveziba bar pɨn kozir avɨriba isa, an tuebam ko amebam ganɨdi. \p \v 54 Ezɨ mɨgɨrɨgɨaba gɨvazɨma, Abrahamɨn ingangarir gumazim uan adarazi ko dagheba ko dɨpaba amegha, me akui. Egha mɨzaraghara me dɨkavigha Abrahamɨn ingangarir gumazim kamaghɨn mɨgei, “Ia na amadaghtɨ, kɨ uamategh uan gumazir ekiam bagh mangasa.” \p \v 55 Ezɨ Rebekan amebam ko an tuebam kamaghɨn mɨgei, “Nɨ amizir igiam amamangatɨghtɨ a tong e ko aruer 10plan ikegh, gɨn mangɨ.” \p \v 56 Ezɨ Abrahamɨn ingangarir gumazim kamaghɨn mɨgei, “Ia nan anogoroghan markɨ. Ikiavɨra Itir God na bagha ingangarim gamizɨ, a deragha otogha gɨfa. Kamaghɨn, ia na amadaghtɨ, kɨ uamategh uan gumazir ekiam bagh mangam.” \p \v 57 Ezɨ me ghaze, “E amizir igiamɨn diagh egh an azaragh, an ifongiam gɨfoka.” \p \v 58 Egha me Rebekan diazɨ a izima, me an azara, “Nɨ gumazir kam ko mangasa ifonge?” \p Ezɨ a ghaze, “Are, kɨ mangam.” \v 59 Ezɨ me Rebeka ko amizir a ko ikia an garim amadazɨ aning Abrahamɨn ingangarir gumazim, ko izezir darasi, me ko zui. \p \v 60 Ezɨ me Rebeka akar bar aghuimɨn a mɨgɨa ghaze: \b \q1 “En buaramizim, \q2 nɨ gumazamizir bar avɨravɨrimɨn amebamɨn otivam. \q1 Eghtɨ nɨn ovavir boriba uan apaniba abɨnigh, \q2 men nguibaba iniam.” \b \p \v 61 Ezɨ Rebeka uan ingangarir amiziba ko dɨkavigha kamelbagh apiagha Abrahamɨn ingangarir gumazimɨn gɨn zui. Egha me maghɨra zui. \p \v 62 Aisak faragha mozir pamɨn boroghɨn iti, mozir par me kamagh dɨborim, “Godɨn Zurara Ikia Nan Garim.” Egha dughiar kam a mozir pam ategha iza Negevɨn danganimɨn iti. \v 63 Egha guaratɨzir kamɨn a bizibagh nɨghnɨghasa, tuzimɨn arua ghua, kogha kamelbar gari da saghon izi. \v 64 Ezɨ Rebeka Aisakɨn apigha kamel ategha izaghiri. \v 65 Egha kamagh Abrahamɨn ingangarir gumazimɨn azara, “Munar gumazitam e bagha izi, a tina?” \p Ezɨ ingangarir gumazim ghaze, “Mar nan gumazir ekiam.” Ezɨ Rebeka uan dapanimɨn inim inigha izaghira uan guam avara. \v 66 Ezɨ ingangarir gumazim bizir an amizibar gun bar Aisak geghari. \v 67 Ezɨ Aisak Rebeka inigha uan amebam Saran purirpenimɨn ghu, egha Rebekan ti. Egha Aisak Rebeka bar a gifonge. A faragha uan amebamɨn ovevem bagha bar osemegha iti. Ezɨ datɨrɨghɨn an navir averiam uamategha dera. \c 25 \s Abrahamɨn ovavir borir igharaziba \p \v 1 Ezɨ Abraham amuir dozimɨn iti, an ziam Ketura. \v 2 Ezɨ amizir kam, Simran, Joksan, Midian, Isbak ko Sua bate. \v 3 Ezɨ Joksan, a Seba ko Dedanɨn afeziamɨn oto. Ezɨ Dedan, a Asuria, Letusia ko, Leumian ovavir inazimɨn oto. \v 4 Ezɨ Midianɨn otaribar ziabar kara: Efa, Efer, Hanok, Abida ko Elda. Ka bar Keturan igiavotariba. \p \v 5 Ezɨ Abraham uabɨ bar uan biziba isa Aisak ganɨngi. \v 6 Egha an angamɨra ikiavɨra itir dughiamɨn, a bizir aghuiba isa uan amuir dozimningɨn boribagh anɨngi. Egha me amadazɨ, me an otarim Aisak ategha saghon ghua aruem anadi naghɨn ghue. \s Abraham aremezɨ me a mozim gatɨ \p \v 7 Dughiar kamɨn Abraham 175plan azeniba iti. \v 8 A bar ghurigha, uan nguazimɨn ikɨrɨmɨrim bar a gakuegha ovengezɨ, an duam ghua an adarazir duaba ghua itir nguibamɨn me ko iti. \v 9 Ezɨ an otarimning, Aisak ko Ismael iza Mamren nguibamɨn boroghɨn dagɨar mozir me Makpela arɨzimɨn anefa. Nguazir kam, a Hitian gumazim Soharɨn otarim Efronɨn nguazim. \v 10 \x - \xo 25:10 \xo*\xt Jenesis 23:3-16\xt*\x*Abraham faragha Hitian adarazir gumazim dam nguazir otevir kam givese. Nguazir kamɨn Abraham faragha uan amuim Sara mozim gatɨ. Ezɨ datɨrɨghɨn Aisak ko Ismael, Abraham isa nguazir kamran a mozim gatɨ. \p \v 11 Ezɨ Abrahamɨn ovevemɨn gɨn, God bar deraghvɨra an otarim Aisak gami. Dughiar kam, Aisak mozirpar mamɨn boroghɨn iti, mozirpar me kamagh dɨborim, “Godɨn Zurara Ikia Nan Garim.” \p \v 12 Ezɨ kar Ismaelɨn ovavir boribar ziaba. Ismael a Abrahamɨn otarim, Hagar a bate. Ezɨ Hagar Isipian amizim, a Saran ingangarir amizim. \p \v 13 Ismaelɨn otariba, men faragha otozimɨn ghua abuananamɨn ziaba: Ismaelɨn otarir ivariamɨn ziam Nebaiot, ezɨ an gɨrara iriba, Kedar, Atbel, ko Mipsam, \v 14 ko Misma, Duma, ko Masa, \v 15 ko Hadat, Tema, Jetur, Nafis, ko Kedema. \v 16 Kar Ismaelɨn otaribar ziaba. Ezɨ me ziar kabara inigha me itir nguibaba ko nguazir otevir me itibar ziaba dagh arɨki. Eghtɨ gɨn 12plan gumazir kaba, 12plan anababar otivam. \p \v 17 Ezɨ Ismael 137plan azeniba ikia egha aremezɨ, an duam ghua an adarazir duaba ghua itir nguibamɨn me ko iti. \v 18 Ezɨ Ismaelɨn ovavir boriba Havilan nguazim ko Surɨn nguibamɨn tizimɨn itir nguazir otevimɨn apia. Sur a Asirian zuir tuavimɨn iti, Isipɨn boroghɨn. Ezɨ me deragha Abrahamɨn ovavir igharaziba ko deragha apiazir puvatɨgha, me ko apanim gami.\f + \fr 25:18 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \ms Aisakɨn eghaghanim \mr (Sapta 25:19--26:35) \s Rebeka Iso ko Jekop bate \p \v 19 Kar Abrahamɨn otarim Aisakɨn eghaghanim. \v 20 Ezɨ Aisak 40plan azeniba ikia egha Rebekan iti. Ezɨ Rebeka a Betuelɨn guivim, Betuel a Mesopotemian amadaghan Aramian adarazir gumazir mam. Rebeka ana Aramian adarazir gumazim Labanɨn buaramizim. \p \v 21 Ezɨ Aisakɨn amuim boriba puvatɨ, ezɨ Aisak Ikiavɨra Itir God ko mɨgɨa ghaze, nɨ na baregh nan amuimɨn akuraghtɨ a boritam iniam. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, Aisakɨn mɨgɨrɨgɨam baraghizɨ, Rebeka navim adai. \v 22 Ezɨ otarir fufuzimning Rebekan navir averiamɨn ikia uaning adosi. Ezɨ Rebeka ghaze, “Tizim baghavɨra bizir kam na bato?” A bizir kamɨn mɨngarim gɨfoghasa, egha Ikiavɨra Itir God ko mɨgei. \p \v 23 \x - \xo 25:23 \xo*\xt Rom 9:12\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God Rebeka mɨgɨa ghaze, “Kantrin pumuningɨn gumazamiziba nɨn navimɨn aven ti. Ezɨ otarir nɨ otamin kamning, aning uaning batogh mangɨ tavɨn gavgavim tav gafiragham. Eghtɨ otarir faragha irɨzim, otarir gɨn irɨzimɨn ingangarir gumazimɨn mɨn ikiam.” \p \v 24 Ezɨ dughiar Rebeka otamim otozɨ, ana otarir fufuzimning bate. \v 25 Ezɨ faragha irɨzimɨn mɨkarzim aghevegha arɨzɨvatari. Ezɨ me ziam, “Iso,” a gatɨ.\f + \fr 25:25 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam “Iso,” an mɨngarim kamaghɨn ghu, “arɨzɨvatari.”\ft*\f* \v 26 Ezɨ Ison amebam a batir dughiamɨn an dozim an dagarir gɨnkevimɨn suiragha azenan ize. Kamaghɨn amizɨ me ziam, “Jekop,” a gatɨ.\f + \fr 25:26 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Jekop,” an mɨngarim kamaghɨn ghu, “dagarir gɨnkevim.”\ft*\f* Dughiar kam Aisak 60plan azeniba itima aningɨn amebam aning bate. \s Iso otarir ivariamɨn mɨn itir danganim ataki \p \v 27 Egha otarir kamning ekevegha Iso asɨziba burir fofozir ekiam iti. Egha ruaribar aruasa bar ifonge. Ezɨ Jekop gumazir nɨmɨra itim, egha nguibamra ti. \v 28 Ezɨ Iso asɨzibav sogha da inigha iza Aisak ganɨdima an ada apava, bar Iso gifonge. Ezɨ Rebeka Jekop gifonge. \p \v 29 Ezɨ dughiar mamɨn Jekop nguezibar dɨparsɨzim isai. Ezɨ Iso ruarimɨn ikegha ngun izi. \v 30 Egha mɨtiriam puv ana aghezɨma a kamagh Jekop mɨgei, “Mɨtiriam puv nan azi. Nɨ dɨparsɨzir aghevir nɨ isamizir matam na danɨngigh.” Kamaghɨn me gɨn “Iso,” ziar igharazim, “Idom,” a gatɨ.\f + \fr 25:30 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam “Idom,” an mɨngarim kamaghɨn ghu, “aghevim.”\ft*\f* \p \v 31 Ezɨ Jekop an akam ikaragha ghaze, “Nɨ faragh nɨ otarir ivariamɨn mɨn itir danganir kam, na danɨngightɨ, kɨ gɨn dɨparsɨzir kam nɨ danɨngam.” \p \v 32 Ezɨ Iso ghaze, “A dera. Kɨ ovengamin dughiam roghɨra ize, ezɨ kɨ otarir ivariamɨn itir danganim a manmaghɨn nan akurvagham?” \p \v 33 \x - \xo 25:33 \xo*\xt Hibru 12:16\xt*\x*Ezɨ Jekop ghaze, “Nɨ faragh Godɨn akakagh guizbangɨra na mɨkɨm suam, nɨ uan danganim na danɨngam.” Ezɨ Iso guizbangɨra mɨgɨa, egha uan danganir an otarir ivariamɨn itim isa Jekop ganɨngi. \v 34 Ezɨ Jekop bret ko nguezibar dɨparsɨzir a isamizim isa a ganɨngi. Ezɨ Iso anemegha gɨvagha pura dɨkavigha ghu. \p Ezɨ arazir kam kamagh an aka, an otarir ivariamɨn itir danganim pura bizimɨn mɨn oto. \c 26 \s Aisak Gerarɨn nguibamɨn iti \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn Kenanɨn nguazimɨn mɨtiriar ekiam otozɨ dagheba bar otefe, ezɨ mɨtiriar kam mɨtiriar faragha Abrahamɨn dughiamɨn otozim ko magh ghu. Ezɨ Aisak dɨkavigha Gerarɨn atrivim Abimelek bagha ghu, a Gerarɨn nguibar ekiamɨn ikia Filistiabar atrivimɨn iti. \v 2 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Aisak batogha a mɨgɨa ghaze, “Nɨ Isipɨn mangan markɨ. Nɨ kaghɨra ikɨtɨ, kɨ danganir nɨ ikiamimɨn gun nɨ mɨkɨmam. \v 3 \x - \xo 26:3-4 \xo*\xt Jenesis 22:16-18\xt*\x*Nɨ nguazir kam pura guraghav itir gumazimɨn mɨn a daperaghtɨ, kɨ nɨ ko ikɨ egh deragh nɨ damuam. Egh kɨ nguazir kaba bar nɨ ko nɨn ovavir boribar anɨngam, eghtɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavir kɨ nɨn afeziam Abraham koma amizim, a guizbangɨn otivam. \v 4 Egh kɨ nɨn ovavir boribar amightɨ, me bar avɨrasemegh men avɨrim mɨkovezibar mɨn ganam. Eghtɨ kɨ nguazir kaba bar me danɨngam. Kamaghɨn amizɨ, nɨn ovavir boriba bangɨn kɨ nguazir kamɨn itir nguibabar gumazamiziba bar deravɨra me damuam. \v 5 Guizbangɨra, Abraham nan akam baregha, uaghan nan Akar Gavgaviba ko arazir kɨ ifongeziba ko nan Arazir a ganɨngizir maba sara gɨn ghuzir bizir kam bagh, kɨ deravɨra me damuam.” \v 6 Ezɨ Aisak Gerarɨn nguibamɨn ti. \p \v 7 \x - \xo 26:7 \xo*\xt Jenesis 12:13; 20:2\xt*\x*Ezɨ nguibar kamɨn gumaziba an amuim bagha an azai, ezɨ a ghaze, “Kar nan amizim.” An atiatigha, kamaghɨn mɨgeir puvatɨ, “Kar nan amuim.” An nɨghnɨzim kamaghɨn iti, “Rebekan ganganiba bar derazɨ, gumazir kaba a inisɨ nɨghnɨgh, egh a bagh na mɨsueghtɨ kɨ aremegham.” \p \v 8 Egha Aisak mong dughiar ruarimɨn ike, ezɨ dughiar mamɨn Abimelek, Filistiabar atrivim uan dɨpenimɨn winduan gari, Aisak uan amuim Rebeka gifongegha a muigha a ko ikararai. \v 9 Ezɨ Abimelek Aisakɨn diagha a mɨgɨa ghaze, “Kar ti nɨn amuim! Ezɨ nɨ manmaghsuavɨra ghaze, ‘Kar nan amizim?’ ” \p Ezɨ Aisak a ikaragha ghaze, “Kɨ nɨghnɨzir kam iti, kɨ suam, a nan amuim, eghtɨ gumaziba a bagh na mɨsueghtɨ kɨ aremegham.” \p \v 10 Ezɨ Abimelek ua ghaze, “Nɨ arazir manamrama e gami? En gumazitam nɨn amuim ko akuizɨ, e osɨmtɨzir ekiamɨn ikeghai! Guizbangɨra an a ko dakuightɨ, osɨmtɨzir kamɨn mɨngarim a nɨn ikiam.” \p \v 11 Egha gɨn Abimelek akar gavgavim gumazamizibav gɨa ghaze, “Gumazitam gumazir kam o an amuim arazir kuratamɨn a damigh, egh ovengam.” \p \v 12 Ezɨ Aisak azenir ekiamɨn ingarigha dagheba opari. Ezɨ Ikiavɨra Itir God an akuragha deragha a gami. Kamaghɨn an azenimɨn dagheba bar avɨraseme. \v 13 A bizir avɨrim ikia egha gumazir ekiam gava. \v 14 A sipsipba, bulmakauba ko ingangarir gumazir avɨriba iti, ezɨ Filistiaba naviba an ikufi. \v 15 Egha me nguaziba inigha Abrahamɨn ingangarir gumaziba fomɨra kuizir mozir paba apeme. \p \v 16 Ezɨ gɨn Abimelek Aisak mɨgɨa ghaze, “Nɨ en kantri ategh mangɨ. Nɨ datɨrɨghɨn gavgavir ekiam iti, ezɨ e nɨn apengan iti.” \v 17 Kamaghɨn amizɨ, Aisak nguibar kam ategha ghua Gerarɨn danganir zarimɨn apera. \v 18 Abraham faragha mozir paba danganir kamɨn dagh kui. Ezɨ an aremezɨ dughiamɨn gɨn Filistian gumaziba mozir par kaba apeme. Ezɨ datɨrɨghɨn Aisak mozir par kaba uam adagh kuigha, ziar an afeziam faragha dagh anɨngiziba ua dagh arɨki. \p \v 19 Ezɨ dughiar mamɨn Aisakɨn ingangarir gumaziba, danganir zarir kamɨn mozir par mam gɨkuizɨ dɨpar aghuim oto. \v 20 Ezɨ Gerarɨn bulmakaubar garir gumaziba, Aisakɨn bulmakaubar garir gumaziba adogha ghaze, “Kar en mozir pam.” \p Ezɨ Aisak nɨghnɨgha ghaze, gumazir kaba a ko uari adoghodoke, kamaghɨn a mozir par kam dɨbora ghaze, “Uari Adoghodosi.” \v 21 Ezɨ Aisakɨn ingangarir gumaziba mozir par igharazim gɨkui, ezɨ me mozir par kam bagha uaghan uari adosi. Ezɨ Aisak mozir par kam ziam, “Apanim gamir arazim,” a gatɨ. \p \v 22 Egha gɨn Aisak danganir kam ategha egha mozir par igharazim gɨkui. Ezɨ dughiar kamɨn gumaziba uam a bagha uari adozir puvatɨ. Ezɨ Aisak ghaze, “Ikiavɨra Itir God deragha e gami, eghtɨ e datɨrɨghɨn nguazir kamɨn deragh daperagh egh bizir avɨriba kagh ikiam.” Egha a mozir pam ziar kam a gatɨ, “Dabirabim derazir danganim.” \p \v 23 Egha gɨn Aisak nguibar kam ategha ghua Berseban nguibamɨn oto. \v 24 Ezɨ dɨmagarir kamɨn Ikiavɨra Itir God a batogha ghaze, “Kɨ nɨn afeziam Abrahamɨn God. Kɨ nɨ ko iti, kamaghɨn nɨ atiatingan markɨ. Kɨ uan ingangarir gumazim Abraham, bar a gifonge, kamaghɨn kɨ deragh nɨ damu, egh nɨn ovavir boribar amutɨ me bar avɨrasemegham.” \p \v 25 Ezɨ Aisak ofa gamir dakozim, danganir kamɨn an ingarigha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe. Egha gɨn a danganir kamɨn uan purirpenibar nguibam aghuizɨ an ingangarir gumaziba mozir par mam gɨkui. \s Aisak ko Abimelek // uaning ko akam akɨri \p \v 26 \x - \xo 26:26 \xo*\xt Jenesis 21:22\xt*\x*Ezɨ dughiar kam Abimelek Gerarɨn nguibam ategha Aisak bagha ize. Ezɨ Ahusat, a gumazir nɨghnɨziba Abimelek ganɨdim, ko Fikol Abimelekɨn mɨdorozir gumazibar faragha zuir gumazim, aning a ko ize. \v 27 Ezɨ Aisak men azara, “Ia manmaghsua na bagha izi? Ia fomɨra nan atarigha uan nguazimɨn na batoke?” \p \v 28 Ezɨ me a ikaragha ghaze, “E datɨrɨghɨn kamagh fogha gɨfa, Ikiavɨra Itir God nɨ ko ti. Egha en ifongiam, e bar moghɨra pɨn akagh guizbangɨra mɨkɨm egh akam akɨram. Eghtɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavir kamɨn aven mɨgɨrɨgɨar kam ikiam, \v 29 nɨ pazɨ e damuan markɨ. Nɨ fo, e fomɨra arazir kuratam nɨ gamizir puvatɨ. E arazir aghuibara nɨ gami. Nɨ en nguazim ataghɨrazir dughiam, e nɨn amamangatɨzɨ, nɨ navir amɨrizim sara ghu. E datɨrɨghɨn gari, Ikiavɨra Itir God bar deravɨra nɨ gami.” \p \v 30 Ezɨ Aisak me bagha isar ekiam gamizɨ, me dagheba apa egha dɨpaba api. \v 31 Egha amɨmzaraghan me dɨkavigha akar gavgavim akɨra ghaze, men dabirabim Aisak ko deragham. Ezɨ Aisak ghaze, “Ia navir amɨrizim sara mangɨ.” Ezɨ me anetegha zui. \p \v 32 Ezɨ dughiar kamra Aisakɨn ingangarir gumaziba iza kamaghɨn a mɨgei, “E mozir par mam gɨkuizɨ dɨpam a gizɨvagha gɨfa.” \p \v 33 Ezɨ Aisak mozir par kam ziam, “Siba,” a gatɨ. Egha iza datɨrɨghɨn me nguibar kam Berseba a garɨsi. \s Ison amuibar ziaba \p \v 34 Ezɨ Iso 40plan azeniba ikia Juditɨn iti. An afeziam, Beri, a Hitian gumazir mam. Egha Iso uaghan Basematɨn iti. An afeziam Elon, a Hitian gumazir mam. \v 35 Ezɨ amizir kamning amir araziba, Rebeka ko Aisak gamizɨ, aningɨn navimning ikuvigha bar oseme. \c 27 \ms Jekopɨn eghaghanim \mr (Sapta 27--35) \s Jekop uan afeziam gifaragha Ison bizir aghuiba ini \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn Aisak ghurigha an damaziba ikufi. Ezɨ a uan otarir ekiam Ison diazɨ a izima an a mɨgɨa ghaze, “Nan otarim.” \p Ezɨ Iso a ikaragha ghaze, “Kɨ kati.” \p \v 2 Ezɨ Aisak ghaze, “Nɨ nan gan, kɨ bar ghurigha ovengamin dughiam bar roghɨra ize. \v 3 Kamaghɨn nɨ uan asɨziba burir barir pim ko bariba inigh ruarimɨn mangɨ, egh na bagh asɨzitam batogh a mɨsokegh. \v 4 Egh na bagh asɨzim isamigh dagher aghuir kɨ ifongezim inigh na bagh izɨ. Eghtɨ kɨ anemegh deravɨra nɨ damigh egh gɨn ovengam.” \p \v 5 Ezɨ dughiar kamɨn Aisak Iso mɨgeima Rebeka oraki. Ezɨ Iso asɨzibar amuasa ghuzɨ, \v 6 Rebeka kamagh Jekop mɨgei, “Kɨ datɨrɨghɨrama orazi, nɨn afeziam kamagh Iso mɨgei, \v 7 nɨ na bagh asɨzitam inigh izɨ na bagh a isamigh. Eghtɨ kɨ aneremeghɨva, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn deragh nɨ damighvɨrama, egh gɨn ovengam.” \p \v 8 Egha Rebeka maghɨra kamaghɨn mɨgei, “Nan otarim, nɨ na baregh egh bizir kɨ nɨ mɨkɨmamim na damu. \v 9 Nɨ mangɨ memen igiar pumuning inigh izɨ, eghtɨ kɨ aning isamighɨva nɨn afeziam bar ifongezɨ moghɨn a bagh dagher aghuiba isamam. \v 10 Eghtɨ nɨ a inigh uan afeziam bagh mangɨtɨ an anemam, egh deragh nɨ damighvɨrama, gɨn ovengam.” \p \v 11 Ezɨ Jekop kamagh uan amebam mɨgei, “Nɨ kamagh fo Iso a gumazir arɨzɨvatarim, ezɨ nan mɨkarzim arɨzɨvatarizir pu. \v 12 Nan afeziam nan suighsuigh egh fogham, kɨ a gifari, egh a deravɨra na damuan fɨrɨn, a ua na gasɨghasigham.” \p \v 13 Ezɨ an amebam ghaze, “Nan otarim, nɨ, kɨ nɨ mɨgei moghɨn damu. Egh mangɨ na bagh memening inigh. Bizir nɨ gasɨghasɨghamba, da nɨ giran kogham, da na giram, nɨ puvatɨ.” \p \v 14 Ezɨ a ghua aning inigha egha iza uan amebam ganɨngi, ezɨ Rebeka an afeziam damasa bar ifongezɨ moghɨrama a dagheba isai. \v 15 Rebekan otarir ekiam Iso, a faragha uan korotiar aghuiba isa amebamɨn purirpenim gatɨzɨ da iti. Ezɨ datɨrɨghɨn Rebeka da inigha uan otarir dozim Jekop gaghui. \v 16 Egha a memen igiabar arɨziba an agharibagh arigha, an tuemɨn danganir arɨziba puvatɨzibagh aghui. \v 17 Egha Rebeka dagher isɨngtɨzir kaba ko bretɨn tueziba isa Jekop ganɨngi. \p \v 18 Ezɨ Jekop uan afeziam bagha ghuava an dɨa ghaze, “Afeziam!” \p Ezɨ an a ikaragha ghaze, “Nɨ otarim manam, Iso o Jekop?” \p \v 19 Jekop a ikaragha ghaze, “Kɨ nɨn otarir ivariam Iso. Kɨ nɨ mɨkemezɨ moghɨrama amigha gɨfa. Ezɨ nɨ dɨkavigh kɨ nɨ bagha inigha izezir asɨzim amegh egh deragh na damu.” \p \v 20 Ezɨ Aisak ghaze, “Nan otarim, nɨ manmaghɨra zuamɨra asɨzir kam bato?” \p Ezɨ Jekop ghaze, “Ikiavɨra Itir God, nɨn God nan akurazɨ kɨ a bato.” \p \v 21 Ezɨ Aisak a mɨgɨa ghaze, “Nɨ nan boroghɨn izɨtɨ, kɨ nɨn suighsuigh foka, nɨ guizbangɨra Iso, o puvatɨ?” \p \v 22 Ezɨ Jekop sɨvagha uan afeziamɨn boroghɨn ghu, ezɨ an an suigha ghaze, “Nɨn tiarim a Jekopɨn tiarimɨn mɨrara mɨgei, ezɨ nɨn aghariba kɨ dar suigha dar barazi, da mati Ison aghariba.” \p \v 23 Ezɨ an aghariba Ison agharibar mɨn arɨzɨvatari, ezɨ Aisak kamaghɨn fozir pu, kar Jekop. Kamaghɨn amizɨ a deragha a damuasa, \v 24 egha uam an azara, “Nɨ guizbangɨra Iso, o puvatɨ?” \p Ezɨ Jekop a ikaragha ghaze, “Are, kɨrara.” \p \v 25 Ezɨ Aisak ghaze, “Nɨ na bagh asɨzitaba inigh izɨ. Kɨ damegh gɨvagh egh arazir aghuimɨn nɨ damuam.” \p Ezɨ Jekop asɨziba a ganigha egha wainɨn dɨpar maba sarama a ganɨngizɨ an api. \p \v 26 Ezɨ an afeziam a mɨgɨa ghaze, “Nan otarim, nɨ nan boroghɨn izɨ nan toregh.” \p \v 27 \x - \xo 27:27-29 \xo*\xt Hibru 11:20\xt*\x*Ezɨ an an torima Aisak an korotiabar mughuriam baregha deravɨrama a gami. Egha ghaze: \b \q1 “Aia, nan otarimɨn mughuriam \q2 mati dagher azenimɨn mughuriam! \q1 Azenir kam deraghasa \q2 Ikiavɨra Itir God deraghavɨram a gami. \q1 \v 28 Kɨ Godɨn azai, a dɨmagaribar ghuariabar dɨpabar amutɨ \q2 da izighirɨ nɨn azenibagh izɨtɨ da aghung dagher avɨriba ikɨ. \q2 Kɨ an azai, a wit ko wainɨn avɨriba nɨ danɨng. \q1 \v 29 \x - \xo 27:29 \xo*\xt Jenesis 12:3\xt*\x*Kɨ kamaghɨn Godɨn azai, nguazimɨn itir gumazamiziba \q2 nɨn ingangarir gumazibar mɨn ikiam, \q2 eghtɨ kantrin mabar gumazamiziba nɨn apengan ikiam. \q1 Eghtɨ nɨ uan aveghbuaba me gativagh men ganam. \q2 Eghtɨ nɨn amebamɨn ovavir boriba nɨn apengan ikiam. \q1 Eghtɨ gumazir paza nɨ damuasa Godɨn azangsɨziba, \q2 kɨ kamaghɨn Godɨn azai, eghtɨ a me gasɨghasigham. \q1 Eghtɨ gumazir deragh nɨ damusɨ nɨ bagha Godɨn azangsɨziba, \q2 kɨ kamaghɨn Godɨn azai, a uaghan deraghvɨram me damuam.” \b \p \v 30 Ezɨ Aisak deragha Jekop gamizɨ, a zuima, dughiar kamra an avebam Iso asɨzibagh amigha uamategha izi. \v 31 Egha a uaghan dagher isɨngtɨzir mabagh amigha uan afeziam bagha da inigha izi. Egha ghaze, “Afeziam, nɨ dɨkavigh daperagh asɨzir kɨ nɨ bagha inigha izir katabar ameghɨva, deraghvɨra na damu.” \p \v 32 Ezɨ Aisak an azara, “Nɨ tina?” Ezɨ a ghaze, “Kɨ nɨn otarir ivariam Iso.” \p \v 33 Ezɨ Aisak dɨgavir kuram gamigha an mɨkarzim nɨgha, an azara, “Ezɨ kar ti tinara faragha asɨzir mam mɨsuegha na bagha a inigha ize? Ezɨ kɨ anemegha gɨvazɨ nɨ oto. Ezɨ kɨ deragha a gamigha gɨfa, eghtɨ da a ko ikɨ mamaghɨra ikiam!” \p \v 34 Ezɨ Iso kamaghɨn oregha, a bar puvɨram azia ghaze, “Afeziam, uaghan deragh na damigh!” \p \v 35 Ezɨ Aisak a ikaragha ghaze, “Nɨn dozim iza na gifarazɨ kɨ deraghavɨram a gami.” \p \v 36 \x - \xo 27:36 \xo*\xt Jenesis 25:29-34\xt*\x*Ezɨ Iso ghaze, “A faragha na gifaragha, datɨrɨghɨn ua na gifara. Ezɨ an ziam Jekop.\f + \fr 27:36 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam Jekop, mong akar kamɨn mɨrara ghu, “An danganim ini.”\ft*\f* Ziar kam Jekop an amir arazibar mɨrara ghu. A faragha kɨ otarir ivariamɨn mɨn itir danganim na dama a ini, egha datɨrɨghɨn nɨ gifarazɨ nɨ deragha a gami. Ezɨ Afeziam, manmaghɨn ami, nɨ deraghvɨra na damuamin bizitam ua ikɨtɨ, nɨ a inigh na danɨngigh?” \p \v 37 Ezɨ Aisak a ikaragha ghaze, “A nɨ gativaghamin gavgavim kɨ a ganigha gɨfa, egha kɨ ghaze, nɨn adarazi bar an ingangarir gumazibar ikiam. Egha kɨ witɨn avɨriba ko wainɨn avɨriba a ganigha gɨfa. Ezɨ nan otarim, kɨ datɨrɨghɨn nɨ bagh damuamin biziba bar puvatɨ.” \p \v 38 \x - \xo 27:38 \xo*\xt Hibru 12:17\xt*\x*Ezɨ Iso uan afeziam mɨgɨavɨra ikia ghaze, “Nɨ ti bizir aghuir vamɨra iti? Nɨ God ko mɨkɨmtɨ, a uaghan deragh na damigh.” A kamagh mɨgɨa egha bar puvɨrama azi. \p \v 39 \x - \xo 27:39-40 \xo*\xt Hibru 11:20\xt*\x*Ezɨ Aisak a mɨgɨa ghaze: \b \q1 “Nɨn nguibam, \q2 nguazir dagher aghuiba itibar saghon ikiam. \q1 Eghtɨ dɨmagaribar ghuariar dɨpaba \q2 nɨn azenibagh iran kogham.\f + \fr 27:39 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \q1 \v 40 \x - \xo 27:40 \xo*\xt Jenesis 36:8; 2 Atriviba 8:20\xt*\x*Egh nɨ uan mɨdorozir sabamɨn amodoghɨn mɨsogh daghebar amɨ, \q2 egh dabirabir aghuim buriam. \q1 Egh nɨ uan dozimɨn apebamɨn ikiam. \q2 Egh gɨn nɨ uabɨ abigh egh an apengan ikian kogham.” \b \p \v 41 Iso fo, Jekop ifarazɨ, Aisak deragha a gami. Ezɨ bizir kamɨn Iso osemegha Jekopɨn apanimɨn iti. Egha nɨmɨra ghaze, “Nan afeziam ovengamin dughiam roghɨra izi. An oveghtɨ e anefaghɨva, an ikegh gɨvaghɨva, kɨ Jekop mɨsueghtɨ an aremegham.” \p \v 42 Ezɨ Rebeka Ison mɨgɨrɨgɨar kam baregha, Jekop bagha akam amadagha ghaze, “Nɨ orakigh, nɨn avebam Iso bar nɨn osemegha ikarvagham tuavim buria, nɨ mɨsueghtɨ nɨ aremeghasa nɨghnɨsi. \v 43 Kamagh amizɨ, nan otarim, nɨ kɨ nɨ mɨgei moghɨra nɨ bizibar amu. Nɨ zuamɨra dɨkavigh nan tuebam Labanɨn bighan Haranɨn nguibamɨn mangɨ, \v 44 egh a ko ikɨ mangɨtɨ nɨn avebamɨn navim mar amɨragh. \v 45 Eghtɨ a nɨ a gamizir bizir kam gɨn amadaka. Eghtɨ gɨn kɨ gumazitam amadaghtɨ a nɨ bagh izɨ ua nɨ inigh izam. Guizbangɨra, nan otarimning dughiar vamɨran ovengan kɨ aghua.” \s Aisak Laban bagh mangasa Jekop amada \p \v 46 Ezɨ Rebeka Aisak mɨgɨa ghaze, “Kɨ Hitian amizir Ison itir kamningɨn aghua. Egh kɨ ti oveghtɨ Jekop uaghan Hitian amizir roghɨra itir katamɨn ikɨtɨ deragham.” \c 28 \p \v 1 Ezɨ Aisak Jekopɨn diagha ghaze, “God nɨ ko mangɨ deragh nɨ damu.” \p Egha Aisak akar gavgavim a ganɨga ghaze, “Nɨ Kenanian amizitamɨn ikian kogham. \v 2 Nɨ datɨrɨghɨra dɨkavigh Mesopotemian nguazimɨn mangɨ, kar nɨn amebamɨn afeziam Betuelɨn nguibam. Egh uan amebamɨn tuebam Labanɨn guivitamɨn ikɨ. \v 3 Eghtɨ Gavgaviba Bar Itir God deraghvɨra nɨ damu, egh borir avɨriba nɨ danɨngtɨ, nɨ kantrin avɨribar gumazamizibar inazir afeziamɨn otogham. \v 4 \x - \xo 28:4 \xo*\xt Jenesis 17:4-8\xt*\x*Eghtɨ God deravɨra nɨ ko nɨn ovavir boribar amu, mati a faragha Abraham gamizɨ mokɨn. Nɨ fo, nguazir nɨ aperaghav itir kam, nɨ mati nguibar igharazimɨn gumazimɨn mɨn an ikia an apera. Nguazir kam God fomɨra Abraham ganɨngi. Egh God uabɨ gɨn a isɨ nɨ danightɨ, nɨ a iniam.” \p \v 5 Egha Aisak kamagh mɨgɨa, Jekop amadazɨma a Laban bagha Mesopotemian ghu. Laban an Aramian gumazim, a Betuelɨn otarim. Ezɨ Laban Rebekan tuebam, Rebeka a Iso ko Jekopɨn amebam. \s Iso uam amuir igharazir mam iti \p \v 6 Ezɨ Iso kamaghɨn fo, Aisak Jekop deravɨrama a gamigha egha anemadazɨma a Mesopotemian amizitamɨn ikiasa zui. A uaghan kamagh oraki, Aisak deravɨrama a gamua a mɨgɨa ghaze, a Kenanian amizitamɨn ikian kogham. \v 7 Egha a uaghan kamaghɨn fo, Jekop uan afeziam ko amebamɨn akaba baregha dar gɨn ghua Mesopotemian ghu. \v 8 Egha Iso uaghan kamaghɨn fo, an afeziam Kenanian amizibar gari, me bar an damazimɨn derazir puvatɨ. \v 9 Ezɨ Iso, Abrahamɨn otarim Ismael bagha ghua an guivim Mahalat inigha an iti. Ezɨ Mahalat ana Nebaiotɨn buaramizim, egha a Ison amuir mɨkezimɨn oto. \s Jekop irebamɨn gari \p \v 10 Ezɨ dughiar kamɨn Jekop Berseban nguibam ategha egha Haranɨn nguibamɨn zui. \v 11 A zuima amɨnim pɨrizɨma a danganir mam gakui. Egha dagɨar mam inigha uan dapanimɨn aghoroghava akui. \v 12 \x - \xo 28:12 \xo*\xt Jon 1:51\xt*\x*Egha an akua irebamɨn adidiar mamɨn gari. An otevir mam nguazimɨn itima an otevir mam overiamɨn iti. Ezɨ Godɨn enselba an ghuavanaga izaghiri. \v 13 \x - \xo 28:13 \xo*\xt Jenesis 13:14-15\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God an boroghɨn tughav iti. Egha a kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn inazir afeziam Abraham ko Aisakɨn God. Kɨ nguazir nɨ irɨghav itir kam nɨ ko nɨn ovavir boribar anɨngam. \v 14 \x - \xo 28:14 \xo*\xt Jenesis 12:3; 22:18\xt*\x*Eghtɨ nɨn ovavir boriba nguazir mɨnemniabar mɨn bar avɨrasemegham. Egh men nguazir, aruem anadi naghɨn ko, aruem uaghiri naghɨn ko, not ko, sautɨn itiba, me bar adagh isɨvagham. Eghtɨ nɨ ko nɨn ovavir boriba bangɨn, kɨ nguazimɨn itir kantribar gumazamiziba, bar deraghvɨra me damuam. \v 15 Nɨ oragh, kɨ nɨ ko ikiam, eghtɨ nɨ managh mangam, kɨ nɨ geghuv, egh ua nɨ inigh nguazir kamɨn izam. Kɨ nɨ ateghan kogham, egh mangɨ bizir kɨ nɨ mɨkemeziba kɨ bar dar amigham.” \p \v 16 Ezɨ Jekop osegha dɨkavigha ghaze, “Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God danganir kamɨn iti, ezɨ kɨ bizir kam gɨfozir puvatɨ!” \p \v 17 Egha an atiatigha ghaze, “Kɨ danganir kam bar an atiatingi. Kar Godɨn Dɨpenim. Kar Godɨn Nguibamɨn tiar akam!” \p \v 18 Egha a bar mɨzaraghara dɨkavigha dagɨar a dapanimɨn aghorogha akuizim inigha anesara. Eghtɨ an ababanimɨn mɨn ikɨtɨ, gɨn a zurara an gan egh inɨrɨgham. Egha olivɨn borem a gingegha a isa God ganɨngi. \v 19 Egha danganir kam ziam, “Betel,” a gatɨ.\f + \fr 28:19 \fr*\ft Fomɨra Hibrun akam me danganir kam, “Lus,” a garɨsi, datɨrɨghɨn me ghaze, “Betel.” Ziar kamɨn mɨngarimra kara: “Godɨn Dɨpenim.”\ft*\f* (Me faragha danganir kamɨn itir nguibam dɨborogha ghaze, Lus.) \p \v 20 Ezɨ Jekop bar guizbangɨra mɨgɨa, God ko akar gavgavim akɨra ghaze, “Nɨ na ko ikɨ egh tuavir ruarir kɨ mangamin kamɨn na geghuv, egh dagheba ko korotiaba na danɨng, \v 21 egh nɨ deragh na geghuvtɨ kɨ uamategh uan afeziamɨn nguibamɨn mangɨ deragh otogham, eghtɨ nɨ Ikiavɨra Itir God, nɨ guizbangɨra nan God. \v 22 Eghtɨ danganir kɨ dagɨam asarazir kam, a danganir e Godɨn ziam famin dɨpenimɨn mɨn ikiam, eghtɨ bizir kɨ itiba bar, kɨ 10plan akuabar da abigh egh 10ɨn vamɨra isɨ nɨ danɨngam.” \c 29 \s Jekop Labanɨn nguibamɨn oto \p \v 1 Ezɨ Jekop ghuavɨra ikia ghua aruem anadi naghɨn itir gumazamizibar nguazimɨn oto. \v 2 Egha a tugha pura tintinibar gara ghua gari, sipsipɨn okoruar 3pla mozir par mamɨn mɨriamɨn ireghav iti. Ezɨ mozir par kam, sipsipɨn kaba anepi. Ezɨ dagɨar baravir mam mozir par kamɨn akam dukuaghav iti. \v 3 Eghtɨ sipsipba bar mozir par kamɨn izeghtɨ, dar garir gumaziba dagɨar kam poegh dɨpam me danigh gɨvagh, dagɨam uam a puegh izɨ uam a dukuagham. \p \v 4 Ezɨ Jekop sipsipbar garir gumazibar azara, “Namakaba, ia nguibar manamɨn gumaziba?” \p Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “E Haranɨn nguibamɨn gumaziba.” \p \v 5 Ezɨ a men azara, “Nahorɨn igiar borim, an ziam Laban, ia a gɨfo?” \p Ezɨ me ghaze, “Are, e a gɨfo.” \p \v 6 Ezɨ a men azara, “A deragha iti?” \p Ezɨ me ghaze, “A deragha iti. Nɨ gan, an guivim Resel uan sipsipba ko izi.” \p \v 7 Ezɨ Jekop ghaze, “Aruer ekiam ikiavɨra iti, ezɨ sipsipba inigh aven mangamin dughiam tɨgharɨ. Kamaghɨn ti deragham? Ia sipsipba dɨpam dar anigh egh da amadaghtɨ da mangɨ ua grazibar amɨ.” \p \v 8 Ezɨ me ghaze, “E kamaghɨn damuan kogham, e ikɨ sipsipɨn okoruaba bagh mɨzuamtɨ da bar izeghtɨ, e dagɨam poeghtɨ, mozir pamɨn akam kuighirɨghtɨ, e dɨpam sipsipbar anɨngam.” \p \v 9 Ezɨ Jekop me ko mɨgɨavɨra itima, Resel uan afeziamɨn sipsipba ko izava oto. Resel, a sipsipbagh eghuvir amizim. \v 10 Ezɨ Jekop Reselɨn gari. An an amebamɨn tuebamɨn guivim, egha a Labanɨn sipsipbar ganigha, mozir pamɨn ghugha dagɨam poegha mozir pamɨn akam kui. Egha dɨpam uan amebamɨn tuebamɨn sipsipbagh anɨdi. \v 11 Egha Jekop Reselɨn toregha, maghɨram azi. \v 12 Egha a mɨgɨa ghaze, “Kɨ nɨn afeziamɨn buaramizim Rebekan otarim.” Ezɨ Resel uan afeziam bagha ivegha ghua bizir kabar gun a mɨkeme. \p \v 13 Ezɨ Laban orazi an buaramizimɨn otarim Jekop izima, a ivegha ghua a muigha, an toregha a inigha dɨpenimɨn ghu. Ezɨ Jekop bizir otiviziba bar dar gun Laban mɨkeme. \p \v 14 Ezɨ Laban ghaze, “Bar guizbangɨra, ga anabar vamɨra.” Ezɨ Jekop a ko iakɨnir vamɨran bar an ike. \s Jekop Labanɨn // ingangarir gumazimɨn iti \p \v 15 Ezɨ Laban Jekop mɨgɨa ghaze, “Nɨ guizbangɨra nan adarazir mav, ezɨ nɨ pura nan ingaran kɨ aghua. Nɨ manmaghɨn dagɨabagh ifonge?” \p \v 16 Laban guivir pumuning iti, guivir ekiamɨn ziam Lea, ezɨ dozimɨn ziam Resel. \v 17 Lea damazir aghuiba iti,\f + \fr 29:17 \fr*\ft Hibrun akam kagh deragha bigha mɨkemezir puvatɨ. Gumazir maba akar kam giragha ghaze, “Lean damazimning derazir puvatɨ.”\ft*\f* ezɨ Resel Lea gafiragha an ganganiba bar dera. \v 18 Ezɨ Jekop Resel bar a gifuegha ghaze, “Kɨ 7plan azenibar nɨn ingarightɨ, nɨ Resel na danightɨ kɨ an ikiam.” \p \v 19 Ezɨ Laban ghaze, “Kamaghɨn deragham, kɨ a isɨ nɨ danɨngam eghtɨ gumazir igharazitam a inian kogham. Eghtɨ nɨ na ko ikiam.” \p \v 20 Ezɨ Jekop Resel iniasa 7plan azenibar ingari. A Resel bar a gifonge, kamaghɨn amizɨ, a 7plan azenir kabagh nɨghnɨzi da pura bizim. \p \v 21 Ezɨ 7plan azenir kaba gɨvazɨma Jekop kamagh Laban mɨgei, “Dughiam oto, nɨ uan guivim na danightɨ kɨ an ikiam.” \p \v 22 Ezɨ Laban amuir ikɨzimɨn isar ekiam gamigha, gumazamizir avɨribar diazɨ me ize. \v 23 Ezɨ dɨmagarir kamɨn, Laban Lea inigha Reselɨn danganim isa, Jekop bagha ghuzɨ, a dɨmangan poroghamiba uari koma akua amir arazimɨn a gami. \v 24 Ezɨ Laban ingangarir amizir mam an ziam, Silpa isa Lea ganɨngi. \p \v 25 Ezɨ amɨnim dutuzɨ, Jekop a koma akuir amizir kamɨn gari, a Resel puvatɨ, kar Lea. Ezɨ a ghua Laban mɨgɨa ghaze, “Nɨ manmaghsua kamagh na gami? Kɨ Resel iniasa nɨn ingari. Ezɨ nɨ manmaghsua na gifara?” \p \v 26 Ezɨ Laban ghaze, “En arazim kamaghɨn iti, guivir ekiam faragh pamɨn ikɨtɨ, gɨn guivir dozim pamɨn ikiam. \v 27 Nɨ orarkɨtɨ amuir ikɨzimɨn isamɨn wigh mangɨ gɨvaghtɨ, kɨ Resel uaghan nɨ danɨngam. Eghtɨ nɨ 7plan azenir igharazibar ua ingarigham.” \p \v 28 Ezɨ Jekop an akam gifuegha, amuimɨn ikɨzir isamɨn dughiam ghua gɨvazɨ, Laban uan guivim Resel isa a ganɨngizɨ an an amuimɨn oto. \v 29 Egha Laban uan ingangarir amizir igharazir mam Bilha, isa uan guivim Resel ganɨngi. \v 30 Ezɨ Jekop Resel koma akua, egha bar moghɨrama a gifonge, egha mong deragha Lea gifongezir puvatɨ. Egha Jekop, Laban ko 7plan azenir igharazibar ua ingari. \s Jekopɨn boribar ziaba \p \v 31 Ezɨ Ikiavɨra Itir God gari, Jekop deragha Lea gifongezir puvatɨ. Ezɨ a Lean akurazɨma a navim adai, ezɨ Resel navim adair puvatɨ. \v 32 Ezɨ Lea navim asegha otarir mam bate. Egha a ghaze, “Ikiavɨra Itir God nan osɨmtɨzim gɨfogha gɨfa, ezɨ datɨrɨghɨn nan pam na gifuegham.” Egha otarim ziam “Ruben,” a gatɨ.\f + \fr 29:32 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam “Ruben,” an mɨngarim kamakɨn, “Gari.”\ft*\f* \p \v 33 Egha gɨn a ua navim asegha otarir igharazim bate. Egha ghaze, “Ikiavɨra Itir God orasi, Jekop deragha na gifongezir pu, kamaghɨn, an otarir igharazim na ganɨngi.” Egha otarim ziam “Simeon,” a gatɨ.\f + \fr 29:33 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam “Simeon,” an mɨngarim kamakɨn, “Orasi.”\ft*\f* \p \v 34 Egha Lea ua navim asegha otarir mam bate. Egha ghaze, “Kɨ uan pam bagha otarir 3pla bategha gɨfa, kamaghɨn amizɨ, a datɨrɨghɨn bar moghɨra na gifuegh, na ko porogh egh zurara na ko ikiam.” Egha otarir kam ziam, “Livai,” a gatɨ.\f + \fr 29:34 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam “Livai,” an mɨngarim kamakɨn, “Zurara na ko iti.”\ft*\f* \p \v 35 Egha Lea ua navim asegha otarir igharazir mam uam a bate. Egha ghaze, “Kɨ dughiar kamɨn Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fam.” Egha Lea otarim ziam, “Juda,” a gatɨ.\f + \fr 29:35 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Juda,” an mɨngarim kamakɨn, “Godɨn ziam fe.”\ft*\f* Egha Lea dughiar kamɨn ua boritam batir puvatɨ. \c 30 \p \v 1 Ezɨ Resel uabɨn gari, a boriba batir puvatɨ, egha uan avenamebamɨn gari a boriba batima, an navim ikufi. Ezɨ a Jekop mɨgɨa ghaze, “Nɨ boriba na danɨng. Puvatɨghtɨ, kɨ aremegham.” \p \v 2 Ezɨ Jekop Reselɨn atara ghaze, “God uabɨ nɨ navim asangan nɨn anogoroghezɨ, nɨ boriba isir puvatɨ. Kɨ Godɨn danganim inigh boriba nɨ danɨngan kogham.” \p \v 3 Ezɨ Resel ghaze, “Nan ingangarir amizim Bilha kara. Nɨ a ko dakuightɨ a boritam na bagh a inika. Eghtɨ tuavir kamɨn kɨ an apengan boribar amebamɨn ikiam.” \p \v 4 Egha Resel ingangarir amizim Bilha, inigha uan pam Jekop, an amuimɨn mɨn a ganɨngizɨ, an a koma akui, \v 5 ezɨ Bilha navim asegha Jekop bagha otarir mam bate. \v 6 Ezɨ Resel kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “God nan nɨghnɨziba tuisigha gɨvagha egha nan arazim gifonge. Egha nan azangsɨzim baregha otarir mam na ganɨngi.” Egha Resel otarim ziam, “Dan,” a gatɨ.\f + \fr 30:6 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Dan,” an mɨngarim kamakɨn, “God na tuisɨghizɨ kɨ dera.”\ft*\f* \p \v 7 Ezɨ Bilha ua navim asegha Jekop bagha otarir mam uam a bate. \v 8 Ezɨ Resel ghaze, “Kɨ uan avenamebam ko mɨgɨrɨgɨaba uaning adogha ghua kɨ datɨrɨghɨn a gafiragha gɨfa.” Egha borim ziam, “Naptali,” a gatɨ.\f + \fr 30:8 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Naptali,” an mɨngarim kamakɨn, “Ga uaning adogha ghua kɨ a gafira.”\ft*\f* \p \v 9 Ezɨ Lea uabɨn gari, a ua boritaba inian kogham, egha uan ingangarir amizim Silpa inigha, a isa uan pam Jekop an amuimɨn mɨn a ganɨngi. \v 10 Ezɨ Silpa Jekop bagha otarir mam bate. \v 11 Ezɨ Lea ghaze, “Kɨ bar angavsɨghɨn kamaghɨn amigha egha dera.” Egha ziam, “Gat,” a gatɨ.\f + \fr 30:11 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Gat,” an mɨngarim kamakɨn, “Kɨ bar angavsɨkɨn.”\ft*\f* \p \v 12 Ezɨ Silpa Jekop bagha borir igharazir mam uam a bate. \v 13 Ezɨ Lea ghaze, “Kɨ bar akonge, eghtɨ amiziba bar na mɨkɨm suam, kɨ bar akongezir amizim.” Egha otarir kam ziam, “Aser,” a gatɨ.\f + \fr 30:13 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziam, “Aser,” an mɨngarim kamakɨn, “Bar akonge.”\ft*\f* \p \v 14 Ezɨ wit aghoramin dughiam otozɨ, Ruben witɨn azenimɨn ghua gari, tevsevir mam iti. Ezɨ amiziba an ovɨziba isa akavsiar arazim gamua da api, ezɨ an gavgavim men akurvazi, me boriba bati. Ezɨ Ruben dar ovɨziba inigha ghua uan amebam Lea ganɨngi. Ezɨ Resel Lea mɨgɨa ghaze, “Kɨ gari nɨn otarim tevsevir ovɨzir kaba inigha ize. Nɨ taba na danɨngigh?” \p \v 15 Ezɨ Lea a ikaragha ghaze, “Nɨ nan pam inigha gɨvagha, datɨrɨghɨn nan otarim inigha izezir tevsevir ovɨziba iniasa.” \p Ezɨ Resel ghaze, “Nɨ tevsevir ovɨzitaba na danigh, datɨrɨghɨn dɨmangan Jekop ko dakuam.” \p \v 16 Ezɨ guaratɨzimɨn, Jekop azenibar ikegha izima, Lea ghua tuavimɨn a batogha egha ghaze, “Kɨ tevsevir ovɨzir nan otarim inigha izeziba isa nɨ givezegha gɨfa. Kamaghɨn, nɨ dɨmangan na ko dakuam.” Ezɨ Jekop dɨmangan Lea koma akui. \p \v 17 Ezɨ God Lean azangsɨzim baraki, ezɨ a navim asegha otarir namba 5 Jekop bagha a bate. \v 18 Ezɨ Lea ghaze, “Kɨ uan ingangarir amizim uan pam ganɨngizɨ, God ivezir aghuimɨn na gami.” Egha borir kam ziam, “Isakar,” a gatɨ.\f + \fr 30:18 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Isakar,” an mɨngarim kamakɨn, “Ivezir aghuim.”\ft*\f* \p \v 19 Ezɨ Lea ua navim asegha Jekop bagha otarir namba 6 bate. \v 20 Egha a ghaze, “God bizir bar aghuim na ganɨngi. Kɨ uan pam bagha borir 6pla bategha gɨfa, eghtɨ datɨrɨghɨn a ziar ekiam na danɨngam.” Egha borim ziam, “Sebulun,” a gatɨ.\f + \fr 30:20 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Sebulun,” an mɨngarim kamakɨn, “Ziar ekiam.”\ft*\f* \p \v 21 Egha gɨn Lea guivir mam bategha ziam, “Daina,” a gatɨ. \p \v 22 Ezɨ God Resel gɨnɨghnɨsi. Egha Reselɨn azangsɨzim baregha an navir averiam akɨri, eghtɨ a boritam batam. \v 23 Ezɨ Resel navim asegha otarir mam bate. Egha ghaze, “God nan osɨmtɨzim akɨrizɨma kɨ uam aghumsɨghan kogham. \v 24 Ezɨ nan ifongiam Ikiavɨra Itir God ua otaritam na danɨngam.” Egha borir kam ziam, “Josep,” a gatɨ.\f + \fr 30:24 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Josep,” an mɨngarim kamakɨn, “Ua tam iniam.”\ft*\f* \s Jekop dagɨar ingangaribar amuasa Laban ko akam akɨri \p \v 25-26 Resel Josep bategha gɨvazɨ Jekop kamagh Laban mɨgei, “Kɨ amizir kaba ko boribagh ivezasa ingangarir ekiabagh amigha gɨfa. Nɨ na ateghtɨ, kɨ ua uan nguibamɨn mangam. Nɨ fo, nɨn ingangariba kɨ bar deraghavɨram a dagh amigha gɨfa.” \p \v 27 Ezɨ Laban a mɨgɨa ghaze, “Ga uaning inigha iti. Egh nɨ teghtɨ kɨ nɨ mɨkemeka, kɨ kamaghɨn uan aseba ko ingara egha men azaragha fo, nɨ na ko itir bizimɨn, Ikiavɨra Itir God bar deravɨra na gami.” \p \v 28 Egha Laban ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ manmaghɨn ivezim inisɨ deragh na mɨkɨmtɨ kɨ nɨ givezam.” \p \v 29 Ezɨ Jekop ghaze, “Nɨ uabɨ kɨ amizir ingangaribagh fo. Nɨ uabɨ fo, kɨ nɨn sipsipba ko asɨzir igharaziba sara eghuvi da bar avɨraseme. \v 30 Nɨ fomɨra sipsipɨn avɨriba itir puvatɨ. Da bar avɨrasemezir puvatɨ. Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn nɨ ko iti, nɨn sipsipba bar avɨraseme. Ezɨ Ikiavɨra Itir God na ko ikia, nan ingangaribar nan akurvagha nɨn ingangariba deragha dagh ami. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ kamaghsua, nan biziba igharagham.” \p \v 31 Ezɨ Laban kamaghɨn Jekopɨn azara, “Kɨ bizir tizim nɨn ingangarimɨn ivezimɨn mɨn nɨ danɨngam?” \p Ezɨ Jekop ghaze, “Kɨ dagɨaba inian aghua. Nɨ nan nɨghnɨzim gifueghtɨ kɨ nɨn sipsipbagh eghuvɨra ikiam. \v 32 Egh kɨ datɨrɨghɨn mangɨ deragh nɨn sipsipba ko memebar ganigham. Egh kɨ sipsipɨn nguzir pɨziba ko, sipsipɨn ekiar mɨkarzir dighdiriba itiba ko, memen mɨkarzir dighdiriba, kɨ uan ivezim bagh ada iniam. \v 33 Egh nɨ gɨn uabɨ ifongegh dughiatamɨn izɨ, nan memeba ko sipsipbar gan, dar taba pighan kogham o dighdiriba dar ikian koghtɨ, nɨ fogh suam, kɨ uan akamɨn gɨn ghuzir puvatɨgha ada okeme.” \p \v 34 Ezɨ Laban ghaze, “A ti deragham, e nɨ mɨgei moghɨra damuam.” \p \v 35 Egha dughiar kamra, Laban memen dighdiriba ko, sipsipɨn nguzir pɨziba bar da ini. Egha uan otaribav kemezɨ, me da inigha ghua danganir igharazimɨn da arɨki. \v 36 Ezɨ Laban uaghan me ko zui. Me aruer 3plan memen kaba ko, sipsipba ko, saghon ghua danganir mamɨn iti. Ezɨ Jekop Labanɨn sipsipba ko memen mabagh eghufi. \p \v 37 Egha gɨn Jekop temebar aguaba inigha, vaghvagha dar inir maba afoghafogha da afɨrizɨ, da ghurghuri. Ezɨ maba iniba sara iti. \v 38 Egha a temer aguar kaba isa asɨziba dɨpaba apir itarir ekiamɨn boroghɨn ada arɨsi. Eghtɨ memeba ko sipsipɨn amebaba dɨpamɨn izɨ dɨpam amɨva dar ganam. A fo, memeba ko sipsipba zurara iza dɨpam apa egha dar apuriba amebabagh azɨghazɨsi. \v 39 Egha dar apuriba dar amebaba temer aguar kabar boroghɨn me gazɨghazɨsi, ezɨ gɨn amebaba nguzir mɨkarzir dighdiriba itiba bati. \v 40 Ezɨ gɨn Jekop uan sipsipɨn nguziba isa danganir igharazim garɨki. Egha Labanɨn sipsipba ko memebagh amizɨ, da an sipsipba ko memen dighdiribar itir danganimɨn gari. Egha tuavir kamɨn, a ua bagha sipsip ko memen nguzir dighdirir avɨriba isi. Egha dagh amizɨ da Labanɨn sipsipba ko memeba ko itir puvatɨ. \v 41 Ezɨ sipsipba ko memen aghuir gavgaviba uari gazɨghazɨghasava ami, a temer aguar kaba isa me dɨpaba apir itarir ekiamɨn boroghɨn da arɨsi. Ezɨ me ter aguar kabar gara egha uari gazɨghazɨsi. \v 42 Ezɨ sipsip ko memen gavgaviba puvatɨziba uari gazɨghazɨzima a temer aguaba arɨzir puvatɨ. A kamagh ami sipsipba ko memen amɨraghmɨraziba, da Labanɨn naba. Ezɨ sipsipba ko memen gavgaviba, da Jekopɨn naba. \v 43 Jekop kamagh amigha bizir bar avɨrim iti. A sipsipɨn avɨriba, memeba, ingangarir gumaziba, ingangarir amiziba, donkiba ko kamelɨn avɨriba iti. \c 31 \s Jekop Labanɨn ari \p \v 1 Egha Jekop orazi, Labanɨn otariba kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Jekop en afeziamɨn biziba bar ada inigha, gumazir bizir avɨriba itimɨn mɨn iti.” \v 2 Ezɨ Jekop gari, Laban fomɨra a gifongezɨ moghɨn datɨrɨghɨn amir puvatɨ, egha uan arazibagh ira. \p \v 3 Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Jekop mɨgei, “Nɨ uamategh uan afeziam ko nɨn adarazir nguibamɨn mangɨ. Eghtɨ kɨ nɨ ko ikiam.” \p \v 4 Ezɨ Jekop Resel ko Lea bagha akam amada, eghtɨ aning izɨ danganir an sipsipba itimɨn an ganam. \v 5 Ezɨ aning izezɨ Jekop kamagh aning mɨgei, “Kɨ gari guan afeziam fomɨra na gifongezir moghɨn ua na gami puvatɨ. Ezɨ nan afeziamɨn God a na ko iti. \v 6 Gua vɨrara fo, kɨ guan afeziam bagha uan gavgaviba sara ingari, \v 7 ezɨ a dughiar avɨribar na gifara nan ivezim giraghɨrasi. Ezɨ God na gasɨghasɨghasa an amamangatɨzir puvatɨ. \v 8 Laban faragha na mɨgɨa ghaze, kɨ sipsipba ko memen dighdiriba, bar uan ivezimɨn mɨn da iniam. Ezɨ memeba ko sipsipɨn kaba bar, nguzir dighdiribarama ote. Ezɨ a gɨn ghaze, kɨ meme ko sipsipɨn dighdirir ruariba itibara uan ivezimɨn mɨn da iniam. Ezɨ memeba ko sipsipba bar nguzir dighdirir ruaribarama ote. \v 9 Kamaghɨn, guan afeziamɨn memeba ko sipsipba, God ada isa na ganɨngi. \p \v 10 “Ezɨ memeba uari gazɨghazir dughiamɨn, kɨ irebamɨn gari, memen apurir dighdirir igharagha gariba, darara memen amebabagh azɨghazɨsi. \v 11 Ezɨ Godɨn ensel irebamɨn nan dɨa ghaze, ‘Jekop.’ Ezɨ kɨ ghaze, ‘Kɨ kati.’ \v 12 Ezɨ a ghaze, ‘Nɨ gan. Memen apurir dighdirir igharagha gariba, darara memen amebabagh azɨghazɨsi. Kɨ Laban nɨ gamizir bizibar ganigha gɨvagha, egha bizir kam kamagh a gami. \v 13 \x - \xo 31:13 \xo*\xt Jenesis 28:18-22\xt*\x*Kɨrara, kɨ Godɨn kamnang Betelɨn nguibamɨn nɨ bato, danganir kamɨn, nɨ nan ziam fasa dagɨam asaragha borem a ginge. Egha guizbangɨra mɨgɨa na ko akar gavgavim akɨri. Ezɨ nɨ datɨrɨghɨra dɨkavigh uan biziba akɨrigh, egh nguibar kam ategh uamategh uan nguibamɨn mangɨ.’ ” \p \v 14 Ezɨ Resel ko Lea akar kam baregha kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Gan afeziam ga danɨngamin bizitam ua itir puvatɨ. \v 15 Gan afeziam kantrin igharazibar amizibar mɨn ga gami. A ga amadagha gan ivezim inigha, dagɨar kaba bar ada makuni. \v 16 Ezɨ bizir avɨrir God gan afeziam da inigha nɨ ganɨngiziba, mar ga ko gan boribar biziba. Egh God nɨ mɨkemezɨ moghɨra nɨ damu.” \p \v 17 Ezɨ Jekop dɨkavigha uan amuiroghboriba inigha kamelbagh afe. \v 18 Egha uan sipsipba ko, memeba ko bizir igharazir a Mesopotemian iniziba sara me amangizɨma da men faragha ghue. Egha me bar Haranɨn nguibam ategha uamategha an afeziam, Aisak bagha Kenanɨn nguazimɨn zui. \p \v 19 Me mangasava amir dughiamɨn, Laban uan sipsipɨn arɨzibagh isasa ghu. Ezɨ Resel modogha uan afeziamɨn dɨpenimɨn garir asebar marvir guaba okeme. \v 20 Jekop arɨ mangasa, ifara deragha Aramian gumazim Laban mɨkemezir pu. Puvatɨ. \v 21 A modogha uan biziba bar da inigha zui. A Labanɨn nguibam ategha Yufretisɨn Fanem atugha, Gileatɨn mɨghsɨaba itir danganimɨn zui. \s Laban Jekopɨn gɨn zui \p \v 22 Ezɨ dughiar pumuning gɨvazɨ dughiar mɨkezimɨn, gumaziba Laban mɨgɨa ghaze, Jekop arav ghugha gɨfa. \v 23 Ezɨ Laban uan adarazi inigha men gɨn zui. Egha 7plan aruebar ghuavɨra ikia Gileatɨn mɨghsɨabar itir danganimɨn Jekop bato. \v 24 Ezɨ dɨmangan God irebamɨn otogha Aramian gumazim Laban mɨgɨa ghaze, “Nɨ Jekop, mɨgɨrɨgɨar kuratam o aghuitamɨn bar a damuan markɨ.” \p \v 25 Dughiar kam Jekop Gileatɨn mɨghsɨamɨn danganim uan purirpenibar ingarigha dar iti, ezɨ Laban uan adarazi ko kagh otogha uaghan Gileatɨn mɨghsɨamɨn danganim uan purirpenibar ingarigha dar iti. \p \v 26 Egha Laban Jekop bagha ghua a mɨgɨa ghaze, “Nɨ manmaghsua nan guivimning, kalabuziar amizimningɨn mɨn aning inigha zui? \v 27 Nɨ manmaghsuavɨra na mɨkɨman aghuagha modogha nɨmɨram arav ghu? Nɨ izasa na mɨkemezɨ, kɨ uan adaraziv kemezɨ me ia bagha buaba ko gitabav soghezɨ ia bar akueghavɨra izeghai. \v 28 Egha nɨ na ataghizɨ kɨ uan guivimning ko uan igiabar toregha dafarim me mɨkɨnizir puvatɨ. Kar nɨ bar arazir kuram na gami. \v 29 Kɨ arazir kuratam nɨ damuamin gavgavim iti, ezɨ nɨn afeziamɨn God dɨmangan nan anogorogha ghaze, ‘Nɨ Jekop mɨgɨrɨgɨar kuratam o aghuitamɨn a damuan bar markɨ.’ \v 30 Kɨ fo, nɨ uan nguibamɨn mangasa bar ifuegha na ataki. Egha nɨ tizim bagha nan dɨpenimɨn garir asebar marvir guaba okeme?” \p \v 31 Ezɨ Jekop a ikaragha ghaze, “Nɨ ua na dam uan guivimning inian kɨ atiatigha, kamaghɨn kɨ modogha arav ghu. \v 32 Nɨ uabɨ e getiva en gan, en tina nɨn marvir guaba inigha ara ize, nɨ a mɨsueghtɨ an aremegh. Kagh en adarazir damazibar nɨ biziba bar da buriva dar gan, egh bizir tizim a nɨn nanam, nɨ uamategh a inigh.” Jekop kamaghɨn fozir puvatɨ, Resel uan afeziamɨn asebar marvir guaba okeme. \p \v 33 Ezɨ Laban Jekopɨn purirpenimɨn aven ghugha biziba ghavkɨra dar gari. Egha gɨn Lean purirpenimɨn ghugha da buri. Egha a ingangarir amizimningɨn purirpenimningɨn aven ghugha marvir guaba bagha garava avenge. Egha men purirpeniba ategha Reselɨn purirpenimɨn aven ghu. \v 34 Resel faraghavɨra uan afeziamɨn marvir guaba inigha, pilon a kamel gisɨn arɨgha apiaghirimɨn aven amadagha, pilon kam gisɨn apera. Ezɨ Laban purirpenimɨn aven ruiavɨra ikia ghua, egha uan marvir guabar apizir puvatɨ. \p \v 35 Ezɨ Resel uan afeziam mɨgɨa ghaze, “Nan ekiam, kɨ, amiziba e uan arɨmariam gami, egha dɨkavan ibura, ezɨ nɨ nan apangkuvigh nan ataran markɨ.” Ezɨ a ruia ghua marvir guabar apizir puvatɨ. \p \v 36 Ezɨ Jekopɨn muriam bar ikuvizɨ a Labanɨn atara ghaze, “Ai, kɨ nɨn bizir tizimra pazava a gamizɨ nɨ osemegha nan agɨragha izi? Kɨ arazir kurar manatam nɨ gami? \v 37 Nan biziba, nɨ bar da ghavkɨnigha dar ganigha gɨfa, egha nɨ uan bizir manamra gari a iti? Nɨ uan bizitamɨn gantɨ a ikɨtɨ, nɨ uan adarazi ko nan adarazir damazibar azenim datɨghtɨ, me vɨrara gan mɨgɨrɨgɨaba tuisɨgham. Egh fogh suam, tina guizɨn mɨgei, ezɨ tina ifari. \p \v 38 “Kɨ 20plan azenibar nɨ ko iti. Ezɨ nɨn sipsipɨn amebaba ko memen amebaba deravɨram oti. Ezɨ kɨ nɨn sipsipɨn apurir tam amezir puvatɨ. \v 39 Ezɨ asɨzir atiaba nɨn sipsipba ko memebav sozi da ariaghiri, ezɨ kɨ tam inigha ghua nɨn akazir puvatɨ. Kɨ uabɨ sipsipba ko memen ariaghɨriba ikarvasi. Egha nɨ zurara uan bizir ovengeziba ikarvaghasa mɨgei. Egha uaghan arueba ko dɨmagaribar gumaziba okɨava atera zuir sipsipba ko memeba, nɨ uaghan da ikarvaghasa na mɨgei. \v 40 Dughiar avɨriba aruem na mɨkarzim gaboi. Ezɨ dɨmagaribar ghuariaba na giri, ezɨ kɨ arugharugha egha deravɨram akuir puvatɨ. \v 41 Kɨ 14plan azenibar nɨn guivimning inigh aningɨn ikiasa ingari, egha kɨ 6plan azenibar nɨn sipsipba ko memen taba iniasa ingari. Kɨ 20plan azeniba bar, nɨ ko ikia egha nɨn ingari. Ezɨ nɨ nan ivezim dughiar avɨribar a giraghɨragha na ganɨdi. \v 42 Eghtɨ nan inazim Abrahamɨn God, a Godɨn nan afeziam Aisak an ziam fem. A na ko ikian koghtɨ, nɨ ti pura na amadazɨ kɨ uamategha ghughai. Ezɨ puvatɨ, God nan itir osɨmtɨzim ko kɨ amir ingangaribar gani, egha kamaghɨn a dɨmangan akar gavgavim nɨ ganɨngi.” \s Jekop ko Laban akam akɨri \p \v 43 Ezɨ Laban a ikaragha ghaze, “Amizir kamning, kar nan guivimning, ezɨ aningɨn boriba uaghan nana. Ezɨ sipsipba ko memeba, da uaghan nana. Ezɨ bizir kagh itiba bar nananabara. Ezɨ kɨ bizir tizim damighvɨra uan guivimning ko, aningɨn boriba ko men anogorogham? \v 44 Kamaghɨn ga datɨrɨghɨn akar dɨkɨrɨzir gavgavim damuam. Egh bizitam atɨgh an gan akar ga dɨkɨrɨzir kam gɨnɨghnɨghvɨra ikiam.”\f + \fr 31:44 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 45 Egha Jekop dagɨar ruarir mam inigha ababanimɨn mɨn anesara. \v 46 Egha uan adaraziv kemezɨ me dagɨar maba inigha an boroghɨn deravɨra dar pozim mɨkɨni. Egha Laban ko Jekop aning uan adarazi ko, me dagɨar pozir kamɨn boroghɨn dagheba api. \v 47 Egha Laban dagɨar pozir kam, ziam “Jegar Sahaduta,” a gatɨ, ezɨ Jekop ziam, “Galet,” a gatɨ.\f + \fr 31:47 \fr*\ft Ziar kamning mɨngarim kamakɨn, “Dagɨar pozir kam an akar dɨkɨrɨzir gavgavimɨn ababanimɨn mɨn iti.” Jegar Sahaduta an Aramian akar otevir mam, ezɨ Galet ana Hibrun akar otevir mam.\ft*\f* \p \v 48 Egha Laban Jekop mɨgɨa ghaze, “Dagɨar pozir kam, gan akar dɨkɨrɨzir gavgavir kamɨn ababanimɨn mɨn ikiam.” Ezɨ kamaghɨn danganir dagɨar pozim itir kam, an ziam Galet. \p \v 49 Egha Laban uaghan ghaze, “Dughiar ga ua uaning inigh ikian koghamim, Ikiavɨra Itir God gan araziba deraghvɨra dar ganam.” Kamaghɨn danganir kam, me ziar igharazir mam uaghan a dɨbora ghaze Mispa.\f + \fr 31:49 \fr*\ft Ziar kam, “Mispa,” mong akar otevir kamɨn mɨn ghu, “Danganir ikɨ ganamim.”\ft*\f* \v 50 Egha Laban ua ghaze, “Nɨ nan guivimning pazɨ aning damu, o amizir igharazibar ikiam, egh nɨ deraghvɨra nɨghnigh, gumazitam gan gari, o gan gari puvatɨ, God bar uabɨra ga amir arazibagh fo.” \p \v 51 Egha Laban ua Jekop mɨgɨa ghaze, “Nɨ dagɨar pozir kam ko dagɨar ruarir ababanimɨn mɨn kɨ asarazir kamɨn gan, aning gan tɨzimɨn iti. \v 52 Dagɨar pozir kam ko dagɨar ruarir kam, aning gan akar dɨkɨrɨzimɨn ababanimɨn mɨn ikɨ nɨghnɨzim ga danɨngam. Eghtɨ nɨ a gitagh nan bighan izɨ na mɨsoghan kogham, eghtɨ kɨ a gitagh nɨn bighan mangɨ nɨ mɨsoghan kogham.” \p \v 53 Egha Laban me uan inazibar Godɨn ziam dɨborogha kamaghɨn mɨgei, “Abraham ko Nahorɨn God uabɨ, ga tuisɨgham.”\f + \fr 31:53 \fr*\ft Labanɨn inazim Nahor, an Abrahamɨn avebam.\ft*\f* \p Ezɨ Jekop, uan afeziam Aisak fer Godɨn ziam dɨbora, guizbangɨra mɨgɨa ghaze, an akar dɨkɨrɨzir gavgavir kamɨn gɨn mangam. \v 54 Egha Jekop mɨghsɨar kamɨn asɨzir mam mɨsuegha an ofa gamigha gɨvagha uan adarazir diazɨma me iza an ofa gamizir asɨzir kamɨn tuziba ko dagheba saram api. Me amegha gɨvagha, dɨmangan mɨghsɨamram akui. \p \v 55 Egha bar mɨzaraghara Laban uan guivimning ko uan igiar boribar toregha me ataghɨraghamin akar aghuiba me mɨgei. Egha me ategha uamategha uan nguibamɨn ghu. \c 32 \s Jekop Ison ganasa biziba akɨri \p \v 1 Ezɨ Jekop uan adarazi ko dɨkavigha zuima, Godɨn enselɨn maba me bato. \v 2 A men ganigha ghaze, “Ame. Danganir kam kar Godɨn danganim!” Egha danganir kam ziam, “Mahanaim,” a gatɨ.\f + \fr 32:2 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Mahanaim,” a an ararem, “Danganim,” an mɨrara ghu.\ft*\f* \p \v 3 Egha Jekop gumazir maba amadazɨ, me Iso mɨkɨmasa zui. Iso faragha Seirɨn nguazimɨn ghua apera, an ziar mam Idom. \v 4 Egha mɨgɨrɨgɨar otevir kam damuasa me mɨkeme, “Gumazir ekiam Iso, kɨ nɨn ingangarir gumazim Jekop, nɨ bagha kamagh akam amadagha ghaze, kɨ bar dughiar ruarimɨn Laban ko ikegha gɨvagha egha datɨrɨghɨn uamateghasa. \v 5 Kɨ bulmakauba, donkiba, sipsipba, memeba, pura ingangarir gumaziba ko amiziba iti. Ezɨ nan gumazir ekiam, kɨ nɨn azai, nɨ navim na danɨngigh.” \p \v 6 Ezɨ gumazir akam inigha ghuezir kaba uamategha izegha, Jekop mɨgɨa ghaze, “E nɨn mɨgɨrɨgɨaba inigha nɨn avebam Iso, bagha ghu, ezɨ a tuavimɨn nɨ bativasa izi. Ezɨ 400plan gumaziba a ko izi.” \p \v 7 Ezɨ Jekop mɨgɨrɨgɨar kam baregha puvɨram atiatigha nɨghnɨzir avɨribagh ami. Egha uan gumazamiziba, sipsipba, memeba, bulmakauba, ko kamelba isa okoruar pumuningɨn me abɨki, egha danganir pumuningɨn me arɨki. \v 8 A kamaghɨn nɨghnɨsi, “Iso izɨ faragha itir darazigh asɨghasɨghtɨ, igharaz darazi aregham.” \p \v 9 Egha Jekop kamaghɨn God mɨgei, “Nɨ nan inazim Abrahamɨn God, nɨ nan afeziam Aisakɨn God, O Ikiavɨra Itir God, nɨ nan azangsɨzim baragh. Nɨ faragha na mɨgɨa ghaze, kɨ uamategh uan nguibamɨn mangɨghtɨ nɨ deravɨra na damuam. \v 10 Guizbangɨra, kɨ nɨn ingangarir gumazim, kɨ gumazir aghuim puvatɨ, ezɨ nɨ nan apangkuvigha egha nɨ mɨkemezɨ moghɨra deragha na gami. Kɨ Laban ko ikɨsɨ mangasa Jordanɨn Fanem atugha bizitam suiragha ghuzir puvatɨ, kɨ pura fidizir kɨnim suiragha ghu. Egha datɨrɨghɨn kɨ gumazamizir okoruar pumuning ko izi. \v 11 Kɨ kamaghsua nɨn azangsɨsi, nɨ deragh nan akuragh nan gantɨ, nan avebam Iso izɨ na ko mɨsoghan kogham. Kɨ kamaghɨn atiatigha ghaze, Iso ti izɨ e ko en amuiroghboriba sara mɨsogh bar e kuavaremegham. \v 12 \x - \xo 32:12 \xo*\xt Jenesis 22:17; 28:13-15\xt*\x*Nɨ faragha na mɨgɨa ghaze, kɨ bar deravɨra nɨ damu ovavir borir avɨriba nɨ danɨngam. Eghtɨ men dɨbobonim ongarimɨn gigimɨn mɨn bar avɨrasemeghtɨ gumazitam da mengɨva avegham.” \p \v 13 Egha Jekop dɨmangan akuima amɨnim tirazɨma, an asɨzir maba isa bizir aghuibar mɨn uan avebam Iso danɨngasa da amɨsefe. \v 14 A 200plan memen amebaba ko 20plan apuriba, sipsipɨn amebar 200pla ko 20plan apuriba, \v 15 30plan kamelɨn amebar nguziba itiba, 40plan bulmakaun amebaba ko apurir 10pla, 20plan donkin amebaba ko apurir 10pla amɨsefe. \v 16 Egha a vaghvagha asɨzir okoruar kabar ganasa ingangarir gumaziba amɨsevegha me mɨgɨa ghaze, “Ia nan faraghɨvɨra mangɨ. Egh ia asɨzir okoruar kabar gantɨ da mangɨva uarir boroghɨra mangan markɨ, danganir tizitaba, dar okoruabar tizibar arɨgh mangɨ.” \p \v 17 Egha a faragha zuir ingangarir gumazim mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨtɨ, nan avebam Iso, tuavimɨn nɨn apigh kamagh nɨn azaragham, ‘Nɨ tinan ingangarir gumazim? Egha nɨ managh zui? Ezɨ asɨzir kaba, kar tinan naba?’ \v 18 Eghtɨ nɨ kamaghɨn an akam ikaragh, ‘Asɨzir kaba, kar nɨn ingangarir gumazim, Jekopɨn naba. Nɨ Jekopɨn gumazir ekiamɨn mɨn itima, a bizir kaba bizir aghuibar mɨn nɨ bagha da amadazɨ da izi. Ezɨ Jekop uabɨ gɨn izi.’ ” \p \v 19 Egha Jekop mɨgɨrɨgɨar otevir kamra isa ingangarir gumazir namba 2, ko namba 3, ko ingangarir gumazir asɨziba bar adar gariba, vɨrara me mɨkeme. A ghaze, “Ia mangɨ Iso batogh, egh akar kamram a mɨkɨm. \v 20 Egh ua kamagh deragh a mɨkɨm suam, ‘Nɨn ingangarir gumazim Jekop, en gɨrara izi.’ ” \p Jekop kamagh nɨghnɨsi, “Kɨ ti arazir kamɨn uan avebamɨn nɨghnɨzim giraghtɨ a na koma ataran kogham. Eghtɨ kɨ mangɨ a bativamin dughiamɨn a na ko navir aghuim ikiam.” \v 21 Egha a bizir aghuiba amangizɨ da faragha ghue, ezɨ a uabɨ dɨmagarimɨn danganir me itimɨn iti. \s Jekop God ko uaning mɨsosi \p \v 22 Ezɨ dɨmagarir arɨzir kamra Jekop dɨkavigha, egh uan amuir pumuning ko, uan amuir dozir pumuning ko, 11plan boriba inigha Jabokɨn dɨpam atugha zui. \v 23 A me inigha dɨpamɨn vongɨn ghua, egha uamategha ghugha uan ingangarir gumazibav kemezɨ, me an biziba inigha zui. \v 24 \x - \xo 32:24-26 \xo*\xt Hosea 12:3-4\xt*\x*Ezɨ a uabɨra iti. Ezɨ gumazir mam dɨmangan otogha a ko, aning uaning mɨsoghav ikia ghuav itima amɨnim tira. \v 25 Aning uaning mɨsogha ghua gumazir kam gari, Jekop anebɨra. Ezɨ gumazim Jekopɨn ruriar agharim mɨsoghezɨ, an ruriar agharim asiaghirɨzɨ, an suem an amɨra. \p \v 26 Aning uaning mɨsogha ikia gumazir kam Jekop mɨgɨa ghaze, “Amɨnim tiasa bar gefi. Eghtɨ nɨ na ateghtɨ kɨ mangam.” \p Ezɨ Jekop an akam ikaragha ghaze, “Nɨ faragh God mɨkɨmtɨ a deragh na damutɨ, kɨ gɨn nɨ ateghtɨ nɨ mangam.” \p \v 27 Ezɨ gumazir kam kamagh Jekopɨn azara, “Nɨn ziam tina?” \p Ezɨ Jekop a ikaragha ghaze, “Nan ziam Jekop.” \p \v 28 \x - \xo 32:28 \xo*\xt Jenesis 35:10\xt*\x*Ezɨ gumazir kam ghaze, “Datɨrɨghɨn nɨn ziam ua Jekop puvatɨ. Nɨ God ko gumaziba, me mɨsogha me abɨni. Kamaghɨn nɨn ziar igiam Israel.”\f + \fr 32:28 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam Israel, an ararem akar kam, “A God ko mɨsosi,” an mɨrara ghu.\ft*\f* \p \v 29 \x - \xo 32:29 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 13:17-18\xt*\x*Ezɨ Jekop a mɨgɨa ghaze, “Nɨ datɨrɨghɨn uan ziamɨn gun na mɨkɨm.” \p Ezɨ an akam ikaragha ghaze, “Nɨ tizimsua, nan ziam bagha nan azangsɨsi?” Egha a God mɨkeme, eghtɨ a deragh Jekop damuam. \p \v 30 Ezɨ gɨn Jekop kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ Godɨn guamɨn ganigha gɨfa, egha aremezir puvatɨ.” Egha danganir kam ziam, “Peniel,” a gatɨ.\f + \fr 32:30 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Peniel,” an ararem akar kam, “Godɨn guam,” an mɨrara ghu.\ft*\f* \v 31 Ezɨ aruem anabogha gɨvazɨma Jekop Peniel ataki. Egha an ruriar agharir asiaghirɨzir kam bangɨn an daroriba an ikufi. \v 32 Israelia bar fo, fomɨra gumazir kam Jekopɨn ruriar agharim mɨsoke. Kamaghɨn me bar fomɨra iza datɨrɨghɨn, me asɨzibar ruriar agharibar itir asɨzir tuziba apir puvatɨ. \c 33 \s Jekop Iso bato \p \v 1 Dughiar kamɨn Jekop kogha Ison gari, a uan gumazir 400pla ko izi. Ezɨ a uan boriba bar me mɨgɨa ghaze, ia mangɨ uan amebaba ko tuifigh. \v 2 Egha a faragh mangasa amuir dozimning uan boriba ko me mɨkeme. Eghtɨ Lea uan boriba ko men gɨrara mangam. Ezɨ a Resel ko Josep mɨkemezɨ aning men gɨn ti. \v 3 Ezɨ Jekop uabɨ men faraghavɨra ikia zui. Egha Ison boroghɨn mangasava amua 7plan dughiabar tevimning apɨra guam nguazim girava egha dɨkava an boroghɨn ghu. \p \v 4 Ezɨ Iso dɨkavigha ivegha iza uan dozimɨn suiragha a muiaghɨrɨgha an tori. Egha aning uagharama azi. \p \v 5 Egha Iso amiziba ko boribar gara egha Jekopɨn azara, “Kar te nɨ ko iti?” \p Ezɨ Jekop an akam ikaragha ghaze, “Kɨ nɨn ingangarir gumazim. Kar God deragha na gamigha egha borir kaba na ganɨngi.” \p \v 6 Ezɨ an amuir dozimning uan boriba ko iza Ison damazimɨn uan teviba apɨrigha avigha iraghu. \v 7 Ezɨ Lea uan boriba ko uaghan iza teviba apɨrigha avigha iraghu. Ezɨ Josep Resel ko abuan iza teviba apɨrigha avigha iraghu. \p \v 8 Ezɨ Iso ghaze, “Gumazir sipsipba ko asɨzir maba sara inigha faragha zuiba kɨ me bato. Ezɨ kar, nɨ bizir mɨngarir tizim gata da amada?” \p Ezɨ Jekop a ikaragha ghaze, “O gumazir ekiam, mar nɨ bizir mabar gan na gifueghasa, kɨ da amada.” \p \v 9 Ezɨ Iso ghaze, “Nan dozim, kɨ biziba bar avɨraseme. Nɨ uan biziba ua da inigh.” \p \v 10 Ezɨ Jekop ghaze, “Puvatɨ, nɨ uan navir averiamɨn na gifuegh egh nan bizibar suiragh. Nɨ na gifonge, ezɨ kamaghɨn, kɨ nɨn guamɨn gara mati kɨ Godɨn guamɨn gari. \v 11 Kɨ kamaghɨn ifonge, bizir aghuir kɨ nɨ ganɨdir kaba, nɨ na dama da ini. Guizbangɨra God nan apangkuva arazir bar aghuimɨn na gamigha egha bizir bar avɨrim na gamizɨ, kɨ biziba bar avɨraseme.” Egha a bizir kaba iniasa bar a gakaghonezɨma, Iso a dama da ini. \p \v 12 Egha Iso ghaze, “Ia dɨkav e mangam. Kɨ ia ko, e uaghara mangam.” \p \v 13 Ezɨ Jekop a mɨgɨa ghaze, “Nan ekiam, nɨ gan boriba gavgavizir puvatɨ. Ezɨ kɨ sipsipba ko bulmakauba ko asɨzir igharaziba uan nguziba ko otem apavɨra itibagh nɨghnɨsi. E aruer vamɨran bar me inigh mangɨvɨra ikɨtɨ me bar arɨmɨghiregham. \v 14 Nan ekiam, nɨ mar en faragh mangɨtɨ, kɨ aghumra asɨziba ko uan boriba inigh nɨn gɨn izam. Egh gɨn Idomɨn nguazimɨn nɨ bativam.” \p \v 15 Ezɨ Iso ghaze, “Kamaghɨn kɨ uan ingangarir gumazitaba nɨ bagh me ategham.” \p Ezɨ Jekop ghaze, “Nan ekiam, nɨ bar na gifonge. Ezɨ markɨ, nan ingangarir gumaziba iti, me e ko e mangam.” \p \v 16 Ezɨ dughiar kamran Iso uamategha Idomɨn ghu. \v 17 Ezɨ Jekop ghua Sukotɨn nguibamɨn ghu. Egha ua bagha dɨpenimɨn ingarigha egha asɨziba bagha purirpenibar ingari. Kamaghɨn a nguibar kam ziam, “Sukot,”\f + \fr 33:17 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Sukot,” an ararem, “Dɨpenir muziarim,” an mɨrara ghu.\ft*\f* a gatɨ. \p \v 18 Egha Jekop Mesopotemian nguazim ategha, uamategh Kenanɨn nguazimɨn ize, egha Sekemɨn nguibam deragha an ghughava, Sekemɨn nguibar ekiamɨn boroghɨn purirpenibar ingari. \v 19 \x - \xo 33:19 \xo*\xt Josua 24:32; Jon 4:5\xt*\x*Hamor a Sekemɨn afeziam, Jekop an adarazi dama nguazim givese, nguazir kamɨn a uan purirpenibar ingari. Nguazir otevir kamɨn ivezim a 100 silvan dagɨaba. \v 20 Egha Jekop ofa gamir dakozir mam danganir kamɨn an ingarigha, ofa gamir dakozir kam dɨbora ghaze, “El, a Israelɨn God.”\f + \fr 33:20 \fr*\ft “El,” kar Godɨn ziar mam.\ft*\f* \c 34 \s Sekem arazir kuramɨn Daina gami \p \v 1 Dughiar mam Daina, Jekop ko Lean guivim Sekemɨn nguibamɨn itir amizibar ganasa zui. \v 2 Ezɨ Hamor, a Hivian adarazir gumazim, a Kenanɨn nguazimɨn itir gumazir dapanim. Ezɨ an otarim Sekem, Dainan ganigha an suiragha arazir kurabar a gami. \v 3 Sekem, a Jekopɨn guivim Dainan gari, an ganganiba bar an derazɨma, a bar a gifuegha anepezepera mɨgɨrɨgɨar otevir bar isɨngtɨzibar a gamuavɨra iti. \v 4 Egha gɨn uan afeziam mɨgɨa ghaze, “Afeziam, nɨ na bagh amizir kam inightɨ, kɨ an ikiasa.” \p \v 5 Ezɨ Jekop kamaghɨn oraki, Sekem arazir kuramɨn an guivim Daina a gami. Dughiar kamɨn an otariba bar saghon ghuegha dadaba itir danganimɨn ikia sipsipba ko asɨzibar gara iti. Kamaghɨn a bizitam damuan iburagha pura me mɨzua iti. \p \v 6 Ezɨ Sekemɨn afeziam Hamor Jekop ko mɨkɨmasa ize. \v 7 Egha aning uaning mɨgɨavɨra itima, Jekopɨn otariba uamategha ize. Me kamaghɨn oregha gɨfa, Sekem men buaramizim arazir kurabar a gami, ezɨ men naviba ikuvizɨ me puvɨram atari. Arazir Sekem Jekopɨn guivim gamizir kam, Israelian damazimɨn bar arazir kuram. Guizbangɨra, Israelian nɨghnɨzimɨn nɨ arazir katam damuan bar markiam. \p \v 8 Ezɨ Hamor kamaghɨn Jekop mɨgei, “Nan otarim bar moghɨram nɨn guivim gifonge, ezɨ kɨ nɨn azai, an an ikiami, o? \v 9 Kɨ ghaze, e uari ko deragh dapiagh egh e ian guivibar ikɨtɨ, ia en guivibar ikiam. \v 10 Egh ia e ko kantrin kamɨn ikiam. Egh nguazir asɨzir manam gifuegh ian ikɨ, egh dagɨar ingangaribar amu nguazim givezeghtɨ a iana.” \p \v 11 Ezɨ Sekem uan afeziam ko izegha, kamaghɨn Dainan afeziam ko an tuebabav gei, “Ia nan azangsɨzimɨn amamangatɨgham, eghtɨ bizir ia ifongeziba kɨ da ia danɨngam. \v 12 Egh ia amizir kamɨn ivezim dɨborogh na mɨkɨm, egh bizir aghuir manmagh gariba uari danɨngɨsɨ na mɨkemegh. Egh ia ivezim manmaghɨrama anetɨgham, kɨ a isɨ ia danɨngam. Nan nɨghnɨzir ekiam, ia amizim na danightɨ kɨ an ikiam.” \p \v 13 Ezɨ Jekopɨn otariba arazir kurar Sekem men buaramizim Daina gamizim ginɨrɨ. Egha me Sekem uan afeziam Hamor ko, aning gifarasa, \v 14 egha me a mɨgɨa ghaze, “E uan buaramizimɨn amamangatɨghtɨ a gumazir me an mɨkarzir mogomemɨn inim atuzir puvatɨzitamɨn ikian kogham. E kamaghɨn damigh, aghumsɨzir ekiam inigham. \v 15 Kamaghɨn amizɨ ia faragh bizir kam damigh. Ia uan gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba vaghvagh bar adar ghoregh, egh ia en mɨn ikiam. Egh gɨn, nɨ en buaramizimɨn ikiam. \v 16 Egh ia kamagh damightɨ, e uan guiviba ian taghɨraghtɨ ia men ikɨtɨ e uaghan ian guivibar ikiam. Eghtɨ e ia ko ikɨ egh gumazamizir vabara ikiam. \v 17 Egh ia e bareghan kogh uan mɨkarzir mogomebar iniba aghoreghan koghtɨ, e uan buaramizim inigh egh nguibar kam ataghɨragham.” \p \v 18 Ezɨ Hamor uan otarim Sekem ko men mɨgɨrɨgɨar kam gifonge. \v 19 Ezɨ Sekem Jekopɨn guivim bar a gifonge, kamaghɨn a bar zuamɨra bizir me mɨkemezir kabagh ami. Sekemɨn afeziamɨn adarasi, fomɨra iza datɨrɨghɨn ziar bar ekiam Sekem ganɨga bar a gifonge. \v 20 Ezɨ Hamor uan otarim Sekem ko ghua, nguibar ekiamɨn dɨvazimɨn tiar akamɨn uari akuvir danganimɨn ghugha, nguibamɨn itir gumazir igharazibav gei. Egha ghaze, \v 21 “Gumazamizir kaba me gumazamizir bar aghuiba e ko dapiasa. E nguazir bar ekiam iti. E me ateghtɨ me en nguazimɨn ikɨ, uan ifongiamɨn dagɨar ingangaribar amuam. Egh e men guivibar ikɨtɨ me en guivibar ikiam. \v 22 Egha me arazir kam bagha gavgafi. E uan gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba aghoregh egh e men mɨn ikiam. E kamagh damightɨ, me e ko vɨrara ikɨsɨ ifuegham. \v 23 Eghtɨ men sipsip ko bulmakau ko asɨzir igharaziba, uaghan enanaba. Ezɨ bizir ekiar bar vamɨran me mɨgeir kam e damightɨ, me e ko vɨrara ikiam.” \p \v 24 Ezɨ nguibar ekiamɨn itir gumaziba bar, Hamor ko Sekemɨn akamɨn amamangatɨgha, me uan mɨkarzir mogomebar iniba aghore. \p \v 25 Ezɨ dughiar 3pla gɨvazɨ, gumaziba uari aghorezir duaba isiavɨra iti. Ezɨ Simeon ko Livai, Dainan tuebamningra mɨdorozir sababa inigha nguibar ekiamɨn aven zui. Ezɨ gumazitam aningɨn anogoroghezir puvatɨ. Ezɨ aning nguibar ekiamɨn itir gumaziba bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. \v 26 Egha aning uaghan Hamor uan otarim Sekem ko aning mɨsoghezɨ aning areme. Ezɨ aning Sekemɨn dɨpenimɨn aven ghua Daina inigha ghu. \v 27 Dughiar kamɨn Simeon ko Livai me mɨsuegha gɨvazɨma, Jekopɨn otarir igharaziba nguibar ekiamɨn aven ghua bizir aghuir avɨriba, me Daina gamizir arazim ikarvagha da okeme. \v 28 Egha me uaghan sipsipba, bulmakauba ko donkiba ini. Egha me bizir nguibamɨn aven itiba ko azenan itiba sara bar ada ini. \v 29 Egha me bizir iveziba bar pɨn koziba inigha egha kalabuziabar mɨn amiziba ko boriba bar me inigha, dɨpenibar aven itir biziba bar ada akumakumigha da inigha ghue. \p \v 30 Ezɨ gɨn Jekop, Simeon ko Livai mɨgɨa ghaze, “Gua osɨmtɨzir ekiam na gatɨ. Ikɨzir kamning, Kenania ko Peresia, aningɨn adarazi nguazir kamɨn iti, me nan gan suam kɨ gumazir bar kuram. Kɨ gumazamizir avɨriba puvatɨ. Eghtɨ ikɨzir kamningɨn gumaziba uari akuvagh na mɨsoghtɨ kɨ uan amuiroghboriba ko bar gɨvagham.” \p \v 31 Ezɨ aning kamaghɨn mɨgei, “Kamaghɨn e manmaghɨn damuam? E ti uan buaramizim pura men teghtɨ, me arazir kurabar a damightɨ, a tuavimɨn amizimɨn mɨn ikiasa, a?” \c 35 \s Jekop Betelɨn itima God // bizir bar aghuibar a gami \p \v 1 \x - \xo 35:1 \xo*\xt Jenesis 28:11-17\xt*\x*Ezɨ God Jekop mɨgɨa ghaze, “Nɨ dɨkavigh Betelɨn mangɨ egh magh ikɨ. Egh na bagh ofa damuamin danganitamɨn ingarigh. Kɨ God, nɨ uan avebam Ison arir dughiamɨn kɨ nɨ bato.” \p \v 2 Ezɨ Jekop uan amuiroghboriba ko gumazamizir a ko itibav gɨa ghaze, “Ia uan asebar marvir guaba bar da batokegh. Egh arazir Godɨn damazimɨn zuezibar amu, egh korotiar zuruzibara aghu. \v 3 Egh e nguibar kam ategh Betelɨn mangam. Eghtɨ kɨ God bagh ofa damuamin danganitamɨn ingaram. Godɨn kam, kɨ osɨmtɨzibar aven itir dughiamɨn, a nan akura. Ezɨ kɨ managh zui, a na ko zurara iti.” \p \v 4 Ezɨ me bar moghɨra uan asebar marvir guaba isa Jekop ganɨngi. Egha uaghan uan ringɨn uan kuaribagh arɨziba sarama a ganɨngi. Ezɨ Jekop Sekemɨn nguibamɨn boroghɨra temer okɨn apengan, mozim gɨkuigha egha bar ada isa mozim gaghui. \p \v 5 Egha Jekop uan adarazi ko dɨkavigha zui. Me zuima God Sekemɨn boroghɨn itir nguibabar gumazamizibagh amizɨ, me bar atiatingi. Egha Jekopɨn adarazir agɨntɨghɨzir puvatɨ. \p \v 6 Ezɨ Jekop uan adarazi ko ghua Kenanɨn nguazimɨn, Lusɨn nguibamɨn otifi. Lus, a Betelɨn nguibamɨn ziar ghurim. \v 7 \x - \xo 35:7 \xo*\xt Jenesis 28:10-19\xt*\x*Egha Jekop ofa gamir dakozir mamɨn ingarigha, danganir kam ziam a gatɨgha ghaze, “Betelɨn God.” Jekop nɨghnɨsi, danganir kamɨn a fomɨra uan avebam Ison arima God a bato. \p \v 8 Ezɨ dughiar kam Rebekan ingangarir amizim Debora areme, amizir kam fomɨra Rebeka aghɨrimra itima, an an gari. Ezɨ me dughiar kamɨn ikiava, sautɨn amadaghan Betelɨn nguibamɨn boroghɨn temer ekiamɨn apengan anefa. Egha me temer kam ziam a gatɨgha ghaze, “Azirakam Gamir Temem.” \p \v 9 Egha dughiar kamɨn Jekop Mesopotemia ategha ua Kenanɨn nguazimɨn izezɨ, God uam a batogha arazir bar aghuibar a gami. \v 10 \x - \xo 35:10 \xo*\xt Jenesis 32:28\xt*\x*Egha God a mɨgɨa ghaze, “Datɨrɨghɨn nɨn ziam Jekop. Ezɨ me ua Jekop nɨ darɨghan kogham. Puvatɨ. Me ziam Israel nɨ darɨgham.” Kamaghɨn God ziam, “Israel,” a gatɨ. \p \v 11 \x - \xo 35:11-12 \xo*\xt Jenesis 17:4-8\xt*\x*Egha God a mɨgɨa ghaze, “Kɨ Gavgaviba Bar Itir God. Nɨ bar borir avɨriba batam. Eghtɨ gɨn ikɨzir mam ko, ikɨzir igharazir avɨrir maba nɨn otivam. Eghtɨ nɨ uaghan atrivir mabar, inazir afeziamɨn otivam. \v 12 Eghtɨ kɨ nguazir faragha Abraham ko Aisak ganɨngizim, kɨ nɨ danɨngam. Egh uaghan nɨn ovavir boribar anɨngam.” \p \v 13 God mɨkemegha gɨvagha danganir a Jekop ko mɨgeir kam ategha ghuavanabo. \p \v 14 \x - \xo 35:14-15 \xo*\xt Jenesis 28:18-19\xt*\x*Ezɨ Jekop dagɨar bar ruarir mam isa danganir God a ko mɨkemezir kamɨn ababanim gamuava anesara. Egha wain ko, olivɨn borem ofan mɨn aning isa dagɨar kam ginge. \v 15 Egha God a ko mɨkemezir danganir kam a ziam, “Betel,” a gatɨ. \p \v 16 Egha Jekop uan adarazi ko Betel ategha Efratan nguibamɨn zui. Egha me ghuavɨra itima Resel otamin dughiam oto. Ezɨ a bar mɨzazir bar ekiam isi. \v 17 A bar mɨzazir ekiam isima, amizir a ko itim, kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ. Kar otarir igharazir mam.” \p \v 18 Ezɨ Resel ovengasa abuan dɨghorim ingara egha, otarim ziam, “Benoni,” a gatɨ. Ezɨ an afeziam gɨn ziam, “Benjamin,” a gatɨ.\f + \fr 35:18 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Benoni,” an mɨngarim kamakɨn, “Borir kɨ mɨzazir bar ekiamɨn tongɨn ikiava otezim.” Hibrun akamɨn, ziar kam, “Benjamin,” an mɨngarim kamakɨn, “Borim ziar ekiam iniam.”\ft*\f* \p \v 19 Ezɨ Resel aremezɨ me Efratan nguibamɨn zuir tuavir mɨriamɨn a mozim gatɨ. Kar Betlehemɨn nguibamɨn ziar ghurim. \v 20 Ezɨ Jekop danganir kamɨn dagɨam isa Reselɨn mozimɨn ababanim gamua anefa. Ezɨ dagɨar kam datɨrɨghɨn ikiavɨra iti.\f + \fr 35:20 \fr*\ft Akar otevir kam, “datɨrɨghɨn ikiavɨra iti,” a e datɨrɨghɨn itir dughiam mɨgeir puvatɨ. A gumazim akɨnafarir kam osirizir dughiam mɨgei.\ft*\f* \p \v 21 Ezɨ Israel ghuavɨra ikia Ederɨn taua ategha mong sɨvagha ghua purirpenibar ingari. \v 22a \x - \xo 35:22a \xo*\xt Jenesis 49:4\xt*\x*Israel kagh ikiavɨra itima, Ruben ghua uan afeziamɨn amuir dozim Bilha koma akui. Ezɨ Israel Ruben amizir bizir kam baraki. \s Jekopɨn otaribar ziaba \r (1 Eghaghaniba 2:1-2) \p \v 22b Jekop a 12plan otariba iti. \v 23 Kar Lean otariba, Ruben a Jekopɨn otarir ivariam, ko Simeon, Livai, Juda, Isakar ko Sebulun. \p \v 24 Ezɨ Resel otarir pumuning iti, Josep ko Benjamin. \p \v 25 Ezɨ Bilha, Reselɨn ingangarir amizim otarir pumuning iti, Dan ko Naptali. \p \v 26 Ezɨ Silpa, Lean ingangarir amizim otarir pumuning iti, Gat ko Aser. Jekop Mesopotemian ikia otarir kaba ini. \s Aisak areme \p \v 27 \x - \xo 35:27 \xo*\xt Jenesis 13:18\xt*\x*Egha Jekop uan afeziam Aisak bagha Mamren nguibamɨn ghu, Hebronɨn nguibamɨn boroghɨn an ziar mam Kiriat Arba. Kar Abraham ko Aisak faragha ikezir nguibam. \v 28 Ezɨ Aisak 180plan azeniba ikia, \v 29 bar ghurigha ovengezɨ, an duam ghua, an adarazir duaba ghua itir nguibamɨn me ko iti. Ezɨ an otarimning Iso ko Jekop an suiragha anefa. \c 36 \ms Ison ikɨzimɨn adarasi \mr (Sapta 36) \s Ison ovavir boribar ziaba \r (1 Eghaghaniba 1:34-37) \p \v 1 Kar Ison ovavir boribar ziaba, an ziar igharazim Idom: \b \pi \v 2 \x - \xo 36:2 \xo*\xt Jenesis 26:34\xt*\x*Iso a Kenanian amizibar iti. Ezɨ Hitian gumazim Elon, an guivim Ada, Ison iti. Ezɨ Anan guivim Oholibama, uaghan an iti. Anan afeziam Sibeon, a Hivian gumazir mam. \v 3 \x - \xo 36:3 \xo*\xt Jenesis 28:9\xt*\x*Egha a uaghan Ismaelɨn guivim Basematɨn iti. Ezɨ Basemat a Nebaiotɨn buaramizim. \pi \v 4 Ezɨ Ada Elifas bate, ezɨ Basemat Ruel bate. \v 5 Ezɨ Oholibama Jeus, Jalam, ko Kora bate. Dughiar kamɨn Iso Kenanɨn nguazimɨn ikiavɨra ikiava borir kaba ini. \pi \v 6 Egha gɨn Iso uan amuiba, ko otariba, ko guiviba ko, gumazamizir an adarazi ko itiba ko, asɨziba ko, an bizir Kenanɨn nguazimɨn itiba bar ada inigha, uan dozim Jekopɨn saghon ghua nguazir igharazimɨn zui. \v 7 Iso uan dozim ataghɨrazir bizim kamakɨn, nguazir aning itir kam aningɨn tughatɨghan kogham. Aningɨn asɨziba bar avɨrasemezɨ aning uaning ko ikian iburaghburaki. \v 8 Kamaghɨn, Iso ghua Seirɨn Mɨghsɨabar nguibamɨn apera. Idom, kar Ison ziar igharazim. \b \p \v 9 Ezɨ Ison boribar ziabar kara: \b \li Iso uabɨ, a Idomian afeziam, \li2 me Seirɨn Mɨghsɨabar iti. \li \v 10 Iso uabɨ an otariba, \li2 Elifas a Adan otarim, ezɨ Ruel a Basematɨn otarim. \li \v 11 Ezɨ Elifasɨn otariba, \li2 Teman, Omar, Sefo, Gatam, ko Kenas. \li \v 12 Ezɨ Ison otarim Elifas, an amuir dozim Timna, an Amalek bate. \li2 Kar Ison amuim Adan ovavir boriba. \li \v 13 Ezɨ Ruelɨn otariba, \li2 Nahat, Sera, Sama ko Misa. Kar Ison amuir mam Basematɨn otariba. \li \v 14 Ezɨ Ison amuir igharazim Oholibama, \li2 a Jeus, Jalam ko Kora bate. \li2 Oholibaman amebam Ana, ezɨ Sibeon Anan afeziam. \b \p \v 15-16 Ezɨ Ison otarir uan adarazir gumazir dapanibar itibar ziabar kara: \b \li Elifas a Ison otarir ivariam, an otaribar kara, \li2 Teman, Omar, Sefo, Kenas, Kora, Gatam, ko Amalek, me gumazir dapanibar otivigha uan adarazi Idomɨn nguazimɨn men gari. Kar Ison amuim Ada, an ovavir boribar otariba. \li \v 17 Ezɨ Ruelɨn adarasi, \li2 Nahat, Sera, Sama ko Misa, me uan adarazir gumazir dapanibar otivigha Idomɨn nguazimɨn men gari. \li2 Kar Ison amuim Basemat, an ovavir boriba. \li \v 18 Ezɨ Ison amuim Oholibaman adarasi, \li2 Jeus, Jalam ko Kora, me gumazir dapanibar iti. \li2 Ezɨ Anan guivim Oholibama gumazir dapanir kaba bate. \b \p \v 19 Ezɨ gumazir kaba me Ison ovavir boriba, Ison ziar mam Idom. Me uan dakozibar gumazir dapanibar iti. \s Seirɨn adarazir ziaba \r (1 Eghaghaniba 1:38-42) \p \v 20 Seir, a Horian gumazir mam, a Idomɨn nguazimɨn iti. Kar Seirɨn otaribar ziaba: \b \li Ezɨ an otariba, Lotan, Sobal, Sibeon, Ana, \v 21 Dison, Eser ko Disan. Ezɨ kar Seirɨn otariba, \li2 me uan adarazir dakozibar dapanibar ikia Idomɨn nguazimɨn iti. \li \v 22 Ezɨ Lotanɨn otarimning, \li2 Hori ko Heman. Ezɨ Lotanɨn buaramizim, a Timna. \li \v 23 Ezɨ Sobalɨn otariba, \li2 Alvan, Manahat, Ebal, Sefo, ko Onam. \li \v 24 Ezɨ Sibeonɨn otarimning, \li2 Aia ko Ana. \li2 Anan kamra, a faragha uan afeziam Sibeonɨn donkiba gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn dar gara, egha dɨpar atuir bar puvɨra feibar gani. \li \v 25 Ezɨ Anan borimning, \li2 Dison ko Oholibama. Ezɨ Oholibama Anan guivim. \li \v 26 Ezɨ Disonɨn\f + \fr 36:26 \fr*\ft Hibrun akamɨn ziar kam, “Disan,” vezɨn kamɨn iti, ezɨ me ti paza an osiri. Guizbangɨra, ziam, “Dison,” kagh ikɨ. Nɨ sapta 36:21 ko 28ɨn gan.\ft*\f* otariba, \li2 Hemdan, Esban, Itran, ko Keran. \li \v 27 Ezɨ Eserɨn otariba, \li2 Bilhan, Savan, ko Akan. \li \v 28 Ezɨ Disanɨn otarimning, \li2 Us ko Aran. \li \v 29-30 Ezɨ Idomɨn nguazimɨn aven, Horɨn adarazir dakozibar gumazir dapanibar ziaba, \li2 Lotan, Sobal, Sibeon, Ana, Dison, Eser ko Disan. \s Idomɨn atrivibar ziaba \r (1 Eghaghaniba 1:43-45) \p \v 31 Dughiar kamɨn Israelia atriviba puvatɨzɨ, gumazir kaba Idomɨn kantrin atrivibar ike: \b \li \v 32 Ezɨ Beorɨn otarim Bela, Idomɨn kantrin faraghavɨram atrivimɨn iti. \li2 A Dinhaban nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti. \li \v 33 Egha Bela aremezɨ, Seran otarim Jobap an danganim inigha atrivimɨn iti. \li2 Sera, a Bosran nguibamɨn gumazim. \li \v 34 Egha Jobap aremezɨ, Temanian nguazimɨn gumazim Husam, \li2 an danganim inigha atrivimɨn iti. \li \v 35 Egha Husam aremezɨ, Bedatɨn otarim Hadat an danganim inigha atrivimɨn iti. \li2 Egha Hadat Moapɨn nguazimɨn ghua Midianɨn gumaziba ko mɨsogha mɨdorozimɨn me abɨra. \li2 Egha Hadat Avitɨn nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti. \li \v 36 Egha Hadat aremezɨ, Masrekan nguibamɨn gumazim, \li2 an ziam Samla, an danganim inigha atrivimɨn oto. \li \v 37 Egha Samla aremezɨ, Saul an danganim inigha atrivimɨn oto. \li2 Saul, a Rehobotian gumazir mam. \li2 Rehobot, a Yufretisɨn Fanemɨn mɨriamɨn itir nguibam. \li \v 38 Ezɨ Saul aremezɨ, \li2 Akborɨn otarim Balhanan an danganim inigha atrivimɨn oto. \li \v 39 Egha Balhanan aremezɨ, Hadar an danganim inigha atrivimɨn oto. \li2 Egha Paun nguibamɨn atrivimɨn iti. \li2 Ezɨ an amuim Mehetabel, a Matretɨn guivim. \li2 Ezɨ Mehetabelɨn inazim Mesahap. \b \p \v 40-43 Ezɨ Idomian anababar gumazir dapanibar ziabar kara: \b \li Timna, Alva, Jetet, Oholibama, Ela, Pinon, Kenas, Teman, Mipsar, Makdiel, ko Iram. \li2 Gumazir kaba me Idomian gumazir dapaniba. \b \p Ezɨ Idom kar Ison ziar igharazim, ezɨ Iso Idomian inazir afeziam. Ezɨ gumazir dapanir kaba vaghvagha uan nguibabar ikia, egha uan adarazir gativa men gari. \c 37 \ms Josepɨn Eghaghanim \mr (Sapta 37--45) \s Josepɨn aveghbuaba a baseme \p \v 1 Jekop Kenanɨn nguazimɨn iti, kar nguazir an afeziam Aisak fomɨra ikezim. \v 2 Ezɨ Jekop ko an ovavir boribar eghaghanimra kara. Josep a gumazir bar igiam, egha 17pla azeniba iti. Egha a sipsipba ko memeba uan aveghbuaba ko dar gari. Kar Bilha ko Silpan otariba, aning an afeziamɨn amuimning. Ezɨ Josepɨn aveghbuaba amir arazir kuraba a zurara dar gun uan afeziam mɨgei. \v 3 Ezɨ Jekop, an ziar mam Israel. Israel bar ghurizir dughiam an amuim Josep bate. Ezɨ bizir kam bagha, a uan otarir igharazibar tongɨn Josep bar a gifonge. Egha dughiar mam Jekop, Josep bagha korotiar agharir ruarir dirir mamɨn ingarigha a ganɨngi. \v 4 Ezɨ aveghbuaba gari afeziam bar Josep gifuegha, deragha me gifongezir puvatɨ. Kamaghɨn, aveghbuaba Josep bar a baseme, egha bar an aghuagha, mɨgɨrɨgɨar aghuibar a gamir puvatɨ. \v 5 Egha dughiar mamɨn Josep irebamɨn ganigha, aveghbuabagh eghari. Ezɨ me a baregha men naviba bar moghɨra an ikufi. \p \v 6 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Ia nan irebam baragh. \v 7 E bar moghɨra dagher azenimɨn aven ikia, egha witɨn ikɨziba ikia da arɨsi. Ezɨ nan witɨn ikɨzim voroghɨra tughav iti. Ezɨ ian witɨn ikɨziba nan witɨn ikɨzim gighuigha tuivighav ikia, dar dapaniba avigha ghuaghira nan witɨn ikɨzim mɨtifi.” \p \v 8 \x - \xo 37:8-10 \xo*\xt Jenesis 42:6; 50:18\xt*\x*Ezɨ an aveghbuaba oregha kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨ ghaze, nɨ en atrivimɨn otogh egh e gativagham?” Egha kamaghɨn, Josep zurara uan irebabagh egharima, an aveghbuabar naviba an derazir puvatɨ. \p \v 9 Egha gɨn Josep ua irebar mamɨn ganigha uan aveghbuabagh eghari. Egha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ua irebar mamɨn gani. Egha nan irebamɨn aven, kɨ aruem ko iakɨnim ko mɨkovezir 11plan garima, da nan guamɨn uan dapaniba avingi.” \p \v 10 A irebar kamɨn uan afeziam ko uan aveghbuabagh eghanigha gɨvazɨ, an afeziam an atara kamaghɨn a mɨgei, “Kar irebar manmagh amizim? Nɨ ti ghaze, kɨ ko nɨn amebam ko nɨn aveghbuaba, e bar izɨ nɨn guamɨn tevibar pɨrigh dapaniba avigham?” \v 11 \x - \xo 37:11 \xo*\xt Aposel 7:9\xt*\x*Ezɨ Josepɨn aveghbuaba naviba bar a baseme, ezɨ afeziam Josepɨn irebamning puvɨram aning gɨnɨghnɨsi. \s Ismaelian gumaziba Josep inigha Isipɨn kantrin ghu \p \v 12 Ezɨ dughiar mamɨn Josepɨn aveghbuaba uan afeziamɨn sipsipbar ganasa Sekemɨn nguibamɨn ghue. \v 13 Ezɨ Israel kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨn aveghbuaba sipsipbar gara Sekemɨn nguibamɨn iti. Ezɨ nɨ mangɨ men ganasa kɨ ifonge.” \p Ezɨ Josep kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Are, Afeziam. Kɨ mangam.” \p \v 14 Ezɨ afeziam kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ uan aveghbuabar ganigh fogh suam, me deraghavɨra ti, o puvatɨ? Egh uaghan sipsipbar ganigh fogh, da dera, o puvatɨ? Nɨ men ganigh, egh uamategh izɨ na mɨkemegh.” Ezɨ dughiar kamɨn Israelɨn adarasi, Hebronɨn danganir zarimɨn iti. Ezɨ Josep Sekemɨn nguibamɨn otogha gɨfa. \v 15 Egha danganir kam garua uan aveghbuaba bagha rui. Ezɨ gumazir mam an ganigha kamaghɨn an azara, “Nɨ bizir tizim buri?” \p \v 16 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uan aveghbuaba bagha rui. Nɨ danganir me ikia uan sipsipbar garim, an gun na mɨkɨmam o?” \p \v 17 Ezɨ gumazir kam a mɨgɨa ghaze, “Me danganir kam ataki. Egha kɨ orazi, me Dotan nguibamɨn mangasa mɨkeme.” Ezɨ Josep uan aveghbuabar gɨn ghua Dotan nguibamɨn me bato. \p \v 18 Egha a saghon ghuavɨra itima, an aveghbuaba an apigha, a mɨsueghtɨ an aremeghasa akam mɨsosi. \p \v 19 Egha me uarir tongɨn uarira kamaghɨn uariv gɨa ghaze, “Ia munagh gan, gumazir irebabar garim izi. \v 20 Aria, e a mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, e an kuam inigh mozir kabar tam mɨkɨnika. Egh e gɨn suam, ‘Asɨzir atiar mam a mɨsoghezɨ an areme.’ Egh e ganam, an irebamning manmaghɨn otivam!” \p \v 21 Ezɨ Ruben me barasi, me mɨgɨrɨgɨar kam gamizɨ, a Josepɨn akurvaghasa. Egha ghaze, “E a mɨsueghtɨ an aremeghan markiam. \v 22 E uari an ikɨrɨmɨrim agɨvaghan kogham. A inigh gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itir mozir kam mɨkɨnigh.” Guizbangɨra Ruben kamaghɨn nɨghnɨsi, a Josep uam a inigh an aku uam afeziam bagh mangasa, akar kam mɨkeme. \p \v 23 Ezɨ Josep uan aveghbuaba batozɨma, me pamten an suiragha, a gekuava an korotiar agharir ruarir dirir an afeziam a ganɨngizim sue. \v 24 Egha me a inigha ghua mozir dɨpar mɨsɨngizir mam mɨkɨni. \p \v 25 Egha gɨn me apiaghava api. Me apa ikia garima, Ismaelian gumaziba uan kamelba ko izi. Gumazir kaba, Gileatɨn nguazimɨn ikegha iza, Isipɨn kantrin zui. Egh me mangɨ bizir bar pɨn koziba dagɨaba bagh da mangasa, bizir kabanang, temebar eboriba, ko mɨkarzibagh azuir bizir guar avɨriba, ko mughuriar aghuim zuir boreba. \p \v 26 Ezɨ Juda kamaghɨn uan aveghbuabav gɨa ghaze, “E uan aveghbuam mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, bizir e amizir kam modoghtɨ, arazir kam manmaghɨn en akuragham? \v 27 Kamaghɨn e ti Ismaelɨn adarazi bagh anemadaghtɨ, me pura ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn a givezegham. Guizbangɨra, an en aveghbuamra egha ghuzir vamɨra, kamaghɨn e uari a gasɨghasɨghan kogham.” Ezɨ an aveghbuaba akar kam gifonge. \p \v 28 \x - \xo 37:28 \xo*\xt Aposel 7:9\xt*\x*Egha an aveghbuaba mɨgɨavɨra itima, Midian gumazir dagɨaba bagha ingarir maba iza Josepɨn garima, a mozimɨn iti. Ezɨ aveghbuaba a gekuizɨ an anabozɨ, me pura ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn Ismaelian gumazibar anemada. Ezɨ Ismaelian gumaziba 20 silvan dagɨaba Midianian gumazibagh anigha, Josep inigha Isipɨn kantrin zui. \p \v 29 Ezɨ gɨn Ruben ua ghua mozimɨn garima, Josep mozimɨn itir puvatɨ. Ezɨ a dɨgavir kuram gamigha nɨghnɨgha avegha uan korotiam abɨki, \v 30 egha uamategha uan aveghbuaba bagha ghua kamaghɨn me mɨgei, “Josep mozimɨn itir puvatɨ. Ezɨ kɨ manmaghɨn damuam?” \p \v 31 Ezɨ an aveghbuaba memen mam mɨsuegha, me Josepɨn korotiar agharir ruarir dirim isa an ghuzim garugha uam a ini. \v 32 Egha me an korotiar dirim inigha afeziam bagha ghugha, an akaghava a mɨgei, “Nɨ kagh ganigh, korotiar dirir kam a danganir mamɨn iti e an api. Ka ti nɨn borir tamɨn korotiam, o puvatɨ?” \p \v 33 Ezɨ afeziam korotiar dirir kamɨn ganigha fogha kamaghɨn mɨgei, “Are, kar Josepɨn korotiam. Laionɨn tam ti nan otarim mɨsoghezɨ an aremezɨ, a ti bar anemeghama.” \v 34 Ezɨ Jekop uan borim bar an apangkuvigha, uan korotiam abigha, azir korotiar mam aru. Egha dughiar ruarimɨn uan borim bagha azia iti. \p \v 35 Ezɨ an otariba ko guiviba, iza an navim damutɨ a ua deraghasa mɨgɨrɨgɨabar a mɨgei. Ezɨ a bar aghuagha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ a bagh arang mamaghɨra ikɨ mangɨ, Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨrɨgh a batogham.” Egha Jekop aziavɨra iti. \v 36 Ezɨ Midianian gumazir kaba\f + \fr 37:36 \fr*\ft E garima, ves 37:28 ko 39:1 kamaghɨn mɨgei, Ismaelɨn adarazi Josep inigha Isipɨn ghu. Ezɨ ves 36 kamaghɨn mɨgei, Midianian gumaziba a inigha ghu. E fozir puvatɨ, akar manam guizbangɨra.\ft*\f* Josep inigha ghua Isipɨn kantrin otogha, pura ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn a isa dagɨaba bagha Potifan anemada. A Isipɨn atrivimɨn ingangarir gumazir mam. Potifar, a Isipɨn atrivimɨn dɨpenir ekiamɨn garava, mɨdorozir gumazibar faragha zuir gumazim. \c 38 \s Tamar Juda gifari \p \v 1 Ezɨ dughiar kamɨn Juda uan aveghbuaba ategha ghua Adulamɨn nguibamɨn gumazim, an ziam Hira, a ko iti. \v 2 Egha Kenanɨn nguazimɨn gumazim, an ziam Sua, an an guivimɨn gani. Egha an amizir kamɨn ikia egha aning iti. \v 3 Ezɨ amizim navim asegha otarir mam batezɨ, Juda ziam, “Er,” a gatɨ. \v 4 Egha gɨn amizim navim asegha uam otarir mam bategha uabɨ ziam, “Onan,” a gatɨ. \v 5 Ezɨ amizim ua navim asegha uam otarir mam bategha ziam, “Sela,” a gatɨ. Dughiar kam Juda Kesipɨn nguibamɨn itima an amuim Sela bate. \v 6 Ezɨ boriba aghua ghua bar ekevezɨma, Juda uan otarir ivariam Er bagha amizir mam ini. Ezɨ amizir kamɨn ziam Tamar. \v 7 Ezɨ Erɨn araziba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn bar derazir puvatɨ, kamaghɨn God a mɨsoghezɨ an areme. \p \v 8 Ezɨ Juda kamagh Onan mɨgei, “Nɨ uan avebamɨn amuim ko daku. Nɨn avebam ovegha boriba puvatɨ. En arazim kamakɨn, nɨ uan avebamɨn amuim inighɨva an ikɨ, egh a bagh boriba iniam.” \v 9 Ezɨ Onan pura borir igharaziba batɨtɨ, me an avebamɨn ziamɨn ikɨ bizibar amuan an aghua. Egha amizir kam koma akua, uan dɨpam pura nguazim ginge. A kamaghɨn nɨghnɨsi, a kamaghɨn damu uan avebam bagh boritam inighan kogham. \v 10 Ezɨ Onan amir arazir kam, a Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn bar ikufi. Kamaghɨn, God uaghan a mɨsoghezɨ an areme. \p \v 11 Ezɨ gɨn Juda uan ivozir amizim Tamar mɨgɨa ghaze, “Nɨn pam areme. Kamaghɨn, nɨ uamategh uan afeziamɨn dɨpenimɨn mangɨ, egh magh ikɨtɨ nan otarim Sela an ekeveka.” Juda kamagh nɨghnɨgha atiatigha mɨgɨrɨgɨar kam gami, Sela uan avebamningɨn mɨn ovegham. Ezɨ Tamar ua uan afeziamɨn dɨpenimɨn ghugha iti. \p \v 12 Ezɨ dughiar ruarim ghua gɨvazɨma, Judan amuim a Suan guivim, a uaghan ovenge. Juda uan amuimɨn buabem agɨvagha, gumazir an sipsipbar arɨziba ghoribar ganasa Timnan nguibamɨn ghu. Ezɨ an namakam, Adulamɨn nguibamɨn gumazim Hira, a ko ghu. \v 13 Ezɨ gumazir mam kamagh Tamar mɨgei, “Nɨn ivozir afeziam sipsipbar arɨziba aghorasa Timnan nguibamɨn ghu.” \v 14 Ezɨ Tamar kamaghɨn fo, Sela ekevegha gɨfa, ezɨ aning uaningɨn ikiamin mɨgɨrɨgɨaba me dar kɨrɨzir puvatɨ. Kamaghɨn a korotiar uan pam guba ikia aruzim sue. Egha inir avɨzir mam inigha uan guam avaragha, ghua Enaimɨn nguibamɨn zuir tuavir akamɨn aperaghav iti, nguibar kam Timnan nguibamɨn zuir tuavimɨn iti. \p \v 15 Ezɨ amizir kam inir avɨzim uan guam dukuagha aperaghav itima, Juda iza an gara kamaghɨn nɨghnɨsi, kar ti gumaziba isa me koma akuir amizim. \v 16 Egha a tuavir mɨriamɨn an boroghɨn ghua a mɨgɨa ghaze, “Aria, kɨ nɨ ko dakuasa.” Dughiar kam, Juda kamaghɨn fozir puvatɨ, kar an ivozir amizim. \p Ezɨ amizim ghaze, “Bizir tizim nɨ na danɨngam?” \p \v 17 Ezɨ Juda ghaze, “Nan memeba iti. Kɨ memen igiatam nɨ bagh anemadaghtɨ a izam.” \p Ezɨ amizim ghaze, “A dera, nɨ faragh na ko dɨkɨrɨzir akam bagh, ababanimɨn mɨn bizitam na danɨngigh, egh gɨn meme na danightɨ kɨ nɨn bizim isɨ uam nɨ danɨngam.” \p \v 18 Ezɨ Juda kamaghɨn mɨgei, “Kɨ bizir tizim, akar dɨkɨrɨzimɨn ababanim damu, nɨ danɨngam?” \p Ezɨ amizim ghaze, “Bizir kamning na danɨngigh, ringɨn nɨn ziamɨn ababanim itim, ko an benir nɨ uan fɨrim gikezir kam sara. Egh uan darorir fidizir nɨ suirazɨ kam saram na danɨngigh.” Ezɨ Juda bizir kaba bar da isa amizim ganigha, a koma akui. Egha navim a ganɨngi. \v 19 Egha aning akuigha gɨvagha Tamar dɨkavigha ghu. Egha uan guam avarazir inir kam adegha, ua buaber korotiam arugha ua uan pam gubai. \p \v 20 Egha gɨn Juda memen igiar mam isa Hira ganigha anemadagha ghaze, a mangɨ meme a danɨngigh, a da biziba ua da iniam. Ezɨ a ghua amizir kam buria egha an apizir puvatɨ. \v 21 Kamaghɨn a danganir kamɨn itir gumazibar azangsɨsi, “Enaimɨn tuavimɨn apiaghirir amizir gumaziba isa me koma akuim, a managh iti?” \p Ezɨ me ghaze, “Amizir gumaziba koma akuitam kagh itir puvatɨ.” \p \v 22 Ezɨ Hira uamategha Juda bagha ghugha ghaze, “Kɨ an apizir puvatɨ. Ezɨ nguibamɨn gumaziba ghaze, Amizir gumaziba isa akuitam munagh itir puvatɨ.” \p \v 23 Ezɨ Juda kamaghɨn mɨgei, “Markɨ, aneteghtɨ a bizir kabar suiragh. Nɨ uam amizir kam burian markɨ, kamaghɨn, gumazamiziba gan ingarvakegham. Guizbangɨra, kɨ uan akar dɨkɨrɨzimɨn gɨn ghua a bagha memen igiar kam amada, ezɨ nɨ an apizir puvatɨ.” \p \v 24 Ezɨ iakɨnir 3pla ghua gɨvazɨma me iza kamaghɨn Juda mɨgei, “Nɨn ivozir amizim Tamar gumaziba isa me koma akuir arazim gamigha, datɨrɨghɨn navim asangi.” \p Ezɨ Juda kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia a inigh mangɨ avimɨn a tuaghtɨ a isiva aremegh!” \p \v 25 Egha me a inigha zuir dughiam, Tamar bizir Juda a ganɨngiziba isa da amaga, egh akar kam sarama a bagha anemada, “Bizir kabar afeziam, a na koma akuizɨ, kɨ navim asangi. Nɨ kagh bizir kaba deragh adar ganigh. Benim ko, ziar an ababanim itir ring ko, darorir fidizim. Kar tinan biziba?” \p \v 26 Ezɨ Juda ganigha fogha kamaghɨn mɨgei, “Guizbangɨra, amizir kam nan otarim Selan ikiam. Ezɨ puvatɨ, kɨ aning uaningɨn ikiamin bizim akɨrizir puvatɨ. Kamaghɨn, kɨrara, kɨ arazir kuram gami, ezɨ amizir kam puvatɨ.” Egha Juda uam a koma akuir puvatɨ. \p \v 27 Ezɨ Tamar borim batamin dughiam me kamagh an gari, borir fufuzimning an navimɨn iti. \v 28 Ezɨ Tamar otamin dughiam, borir mamɨn agharim faragha oto. Ezɨ amizir Tamarɨn akuraghtɨ an otamin kam, a borimɨn agharimɨn suiragha benir aghevir mam an agharim ike. Egha ghaze, “Borir kam faragha ize.” \v 29 Ezɨ borim ua uan agharim gekuigha aven ghu, ezɨ an dozim faragha oto. \p Ezɨ amizir kam ghaze, “Manmaghɨn ami? Nɨ avebam gitagha faragha ize?” Ezɨ me ziam, “Peres,” a gatɨ.\f + \fr 38:29 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Peres,” an ararem “Uari abɨsi,” ko magh ghu.\ft*\f* \v 30 Ezɨ gɨn an avebar benir aghevim itim oto. Ezɨ me ziam, “Sera,” a gatɨ. \c 39 \s Josep Potifarɨn dɨpenimɨn iti \p \v 1 Ezɨ Ismaelɨn adarazi Josep inigha Isipɨn kantrin ghuzɨ, Potifar ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn a givese. Potifar a Isipɨn gumazir mam. Atrivimɨn ingangaribar faragha zuir ingangarir gumaziba, a men mav. A uaghan atrivimɨn dɨpenimɨn garir mɨdorozir gumaziba, a men faragha zuir gumazim. \v 2 \x - \xo 39:2 \xo*\xt Jenesis 39:3; 39:21-23; Aposel 7:9\xt*\x*Ezɨ Josep, gumazir ekiam Potifarɨn dɨpenimɨn aven iti. Ezɨ Ikiavɨra Itir God Josep ko iti, ezɨ an amir biziba bar, deravɨram otifi. \v 3 Ezɨ Potifar gari, Ikiavɨra Itir God Josep ko itima an amir biziba, da deragha otifi. \v 4 Ezɨ a Josep bagha bar ifuegha a gamizɨma an an ingangarir gumazimɨn oto. Ezɨ a uan dɨpenim ko biziba bar dar ganamin ingangarim a ganɨngi. \v 5 Ezɨ Josep Potifarɨn dɨpenimɨn gara itir dughiar kamɨn, Ikiavɨra Itir God bar deragha Potifarɨn adarazigh ami. Egha Josep bangɨn, Ikiavɨra Itir God Potifarɨn dɨpenimɨn aven itir biziba ko dagher azeniba bar deragha dagh ami. \v 6 Kamaghɨn Potifar Josep atɨzɨ, an an biziba bar dar gari. Egha a uabɨ bizir avɨribagh nɨghnɨzir puvatɨ, a uabɨ dagher manabara a dar amasa dagh nɨghnɨsi. Dughiar kamɨn Josep mɨkarzim sarama aghuigha gavgavigha ganganiba bar dera. \v 7 Ezɨ dughiar ruarim puvatɨzɨ, Potifarɨn amuim an ganigha a gifuegha a mɨgɨa ghaze, “Nɨ izɨ, na ko daku.” \p \v 8 Ezɨ Josep aghuagha kamaghɨn a mɨgei, “Nan gumazir aruam, dɨpenir kamɨn biziba bar dar ganasa na mɨsevegha, bizitam bagha ua nɨghnɨzir puvatɨ. \v 9 Ezɨ dɨpenir kamɨn aven a na ko gan gavgaviba magh ghue, ingangarir gumazir igharazitam na gafirazir puvatɨ. A dɨpenir kamɨn aven bizitam damuasa nan anogoroghezir puvatɨ. Nɨ an amuim, a nɨ ko dakuasa na mɨkemezir puvatɨ. Kɨ bar manamaghsu arazir bar kurar kam damuam? Egh kɨ kamagh damigh, Godɨn damazimɨn bar ikuvigham.” \v 10 Egha dughiabar zurara amizim Josep ko dakuasa an azangsɨghavɨra iti. Ezɨ Josep an akam barazi puvatɨgha, a koma akuizir puvatɨgha an boroghɨn ghuzir puvatɨ. \p \v 11 Egha dughiar mamɨn Josep dɨpenimɨn aven ghugha, ingangarim damuasava ami. Ezɨ ingangarir gumazitam itir puvatɨ. \v 12 Ezɨ Potifarɨn amuim Josepɨn saketɨn suira, egha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ izɨ na ko daku.” Ezɨ Josep uan saket ategha arava azenan ghu. \p \v 13 Ezɨ amizim Josepɨn gari, a saket ategha arav ghu, \v 14 ezɨ a ingangarir gumazibar diagha ghaze, “Ia gan. Nan pam Hibruian gumazir kam inigha en dɨpenimɨn izezɨ, a datɨrɨghɨn aghumsɨzir dafam e danɨngasa. A kɨ akuir danganimɨn aven izegha na ko dakuasa nan azangsɨgha pamtem na gakaghori. Ezɨ kamaghɨn kɨ pamten dei. \v 15 Ezɨ an orazi kɨ deima, a uan saket nan mɨriamɨn anetegha zuamɨrama arava azenan ghu.” \p \v 16 Egha Potifarɨn amuim Josepɨn saketɨn suira. A ikɨtɨ an pam izɨ dɨpenimɨn otoghtɨ, an an akagham. \v 17 Ezɨ an pam otozɨ, an eghaghanir kamrama a geghara ghaze, “Hibruian ingangarir gumazir kɨnir kam, nɨ a inigha gan dɨpenimɨn izezɨ, a iza kɨ akui naghɨn iza, na ko daku arazir kuramɨn na damigh aghumsɨzir dafam na danɨngasa, na gaghori. \v 18 Ezɨ kɨ bar pamten diazɨ, a uan saket nan tegha arava azenan ghu.” \p \v 19 Ezɨ Potifar uan amuimɨn eghaghanir kaba baregha bar puvɨrama atari. \v 20 Egha mɨdorozir gumazibav kemezɨ me Josepɨn suiragha a isa kalabus gatɨ. Kar atrivimɨn kalabuziaba itir dɨpenim. \v 21 \x - \xo 39:21 \xo*\xt Aposel 7:9\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God Josep ko ikiavɨra ikia, bar an apangkuvighavɨra iti. Egha a gumazir kalabusɨn dɨpenimɨn garim gamizɨ, a uaghan Josep gifonge. \v 22 Egha gumazir kam kalabuziar gumazibar ganasa Josep amɨsefe. Ezɨ Josep kalabusɨn dɨpenimɨn itir ingangariba bar dar gari. \v 23 Egha Ikiavɨra Itir God Josep ko ikia an akurvasi, ezɨ bizir an amiba, da bar deravɨra zui. Ezɨ gumazir kalabuziar dɨpenimɨn garim, ingangarir a damuasa Josep mɨkemeziba, a da bagha ua nɨghnɨzir puvatɨ. \c 40 \s Josep irebamningɨn mɨngarim abɨki \p \v 1 Egha mong dughiar ruarimɨn ikegha, gumazir atrivimɨn dɨpenimɨn wainɨn garim, ko atrivimɨn bretɨn ingarir gumazir dapanim, aning Isipɨn atrivim bar ifongezir puvatɨzir arazir kuram gami. \v 2 Ezɨ Isipɨn atrivim uan ingangarir gumazir kamning adarim aningɨn iti, \v 3 egha aning isa kalabus gatɨ. Kalabusɨn dɨpenir kam, kar atrivimɨn mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanimɨn dɨpenim. Ezɨ kalabusɨn dɨpenir kamra me faragha Josep isava a gatɨ. \v 4 Ezɨ mɨdorozir gumazibar dapanim aningɨn akurvaghasa Josep ginaba. Ezɨ aning bar dughiar ruarimɨn kalabusɨn iti. \p \v 5 Egha dɨmagarir mam, gumazir atrivimɨn wain ko bretɨn garimning, aning irebamningɨn gani. Ezɨ irebamning uaghara ghuzir puvatɨgha, magh garir puvatɨ. \v 6 Ezɨ mɨzarazimɨn Josep ghua aningɨn garima, aning bar oseme. \v 7 Ezɨ a kamagh aningɨn azara, “Bizir tizim gua gamima, guan navimning bar oseme?” \p \v 8 Ezɨ aning kamaghɨn Josepɨn akam ikaragha ghaze, “Ga irebamningɨn gani. Ezɨ gumazir gan irebamningɨn mɨngarim abɨghamba puvatɨ.” \p Ezɨ Josep kamaghɨn aning mɨgei, “God uabɨra a irebabar mɨngaribar en akakasi. Ezɨ gua uan irebamningɨn gun na mɨkɨm.” \p \v 9 Ezɨ atrivimɨn wainɨn garir gumazim uan irebamɨn gun Josep mɨgɨa ghaze, “Nan irebamɨn, kɨ wainɨn ikarɨzimɨn gani. \v 10 Ezɨ ikarɨzir kam agharir 3pla iti. Ezɨ an dafariba zuamɨra murima, an akɨmariba zuamɨrama otifi, ezɨ wainɨn ovɨziba otivigha bar moghɨrama ani. \v 11 Kɨ Isipɨn atrivimɨn kavɨn suiraghav ikia, wainɨn ovɨzir kaba inigha uan dafarir mamɨn da munubi, ezɨ dar dɨpam kap giraghuezɨ, kɨ a isa atrivim ganɨngi.” \p \v 12 Ezɨ Josep ghaze, “Nɨn irebamɨn mɨngarim kamakɨn. Ikarɨzir agharir 3pla, da dughiar 3plan ababanim. \v 13 Dughiar 3pla gɨvaghtɨ atrivim ua nɨ inigh mangam. Egh ua nɨ isɨ nɨn ingangarim darɨgham. Eghtɨ nɨ fomɨra wainɨn kap a ganɨga ingarizɨ moghɨn, nɨ uam a danɨngam. \v 14 Egh nɨ mangɨ nɨn dabirabim deraghtɨ, nɨ na ginɨrɨgh. Kɨ nɨn azai, nɨ nan apangkuvigh nan akuragh nan ziamɨn gun atrivim mɨkɨmtɨ, kɨ kalabus ateka. \v 15 Guizbangɨra, bar faraghɨvɨra gumazir maba Hibruian nguazimɨn na okemegha na inigha kagh ize. Ezɨ kɨ Isipɨn kagh ikia, bizitam pazava a gamizir puvatɨ. Ezɨ me pura na isa kalabus gatɨ.” \p \v 16 Ezɨ gumazir bretɨn ingarim, a wainɨn garir gumazimɨn irebamɨn mɨngarim barasi. Ezɨ a derazɨma, a kamaghɨn Josep mɨgei, “Kɨ uaghan irebar mamɨn gani. Nan irebam kamakɨn. Kɨ akɨrar 3pla uan dapanim dafagha zui. Ezɨ bretba akɨrar kabagh izɨfa. \v 17 Ezɨ akɨrar pɨn itim atrivim ifongezir bretba ko bisketba ko bizir igharagha gariba a gizɨfa. Ezɨ kuaraziba iza bizir kaba api.” \p \v 18 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Irebar kamɨn mɨngarim kamaghɨn ghu, akɨrar 3plan da dughiar 3plan ababanim. \v 19 Eghtɨ dughiar 3pla tɨghar gɨvtɨ, atrivim kalabusɨn nɨ inigh azenan mangɨ, egh mɨdorozir gumazibav kemeghtɨ, me nɨn fɨrim atugham. Egh me nɨ isɨ ter akɨnitamɨn nɨn kuam aguraghtɨ, kuaraziba izɨ nɨn namnamra amam.” \v 20 Ezɨ namba 3ɨn dughiam Isipɨn atrivim uan ingangarir gumaziba bagha isar ekiam gami, me isar kamɨn ikɨ amebam a batezir dughiam gɨnɨghnɨgham. Ezɨ a gumazir wainɨn ingarim ko bretɨn ingarim inigha uan ingangarir gumazibar guamɨn aning asara. \v 21 Egha wainɨn garir gumazim mɨkemezɨ a ua uan ingangarim bagha zui. \v 22 Egh atrivim mɨdorozir gumazibav kemezɨ, me gumazir bretɨn ingarim isa temer akɨnimɨn anegura. Ezɨ guizbangɨra Josep aningɨn irebabar gun mɨkemezɨ moghɨra bizir kaba otifi. \v 23 Ezɨ gumazir atrivimɨn wainɨn garir kam ua Josep gɨnɨghnɨzir puvatɨ. \c 41 \s Josep Isipɨn atrivimɨn irebamɨn mɨngarim abɨki \p \v 1 Ezɨ azenir pumuning ghua gɨvazɨma, Isipɨn atrivim irebamɨn gani. A irebamɨn uabɨn gari, a Nailɨn Fanem boroghɨn tughav iti. \v 2 A garima, 7plan bulmakaun mɨkarziba sara itir ekiaba dɨpamɨn anagava otifi. Egha graziba dɨpar mɨriamɨn da api. \v 3 Ezɨ gɨn 7plan igharaziba dɨpamɨn ikegha anagava otifi. Egha me bar aghariba gunigha mɨkarziba eromotuegha men ganganiba bar ikufi. Ezɨ bulmakaun aghariba guizir kaba mɨkarziba sara itir kabar boroghɨn tuivighav iti. \v 4 Ezɨ aghariba guizir bulmakaun kaba, mɨkarziba sara itiba apava da tuizɨ da iraghue. Egha atrivim irebar kamɨn ganigha gɨvagha ose. \v 5 Egha a uam akua irebar mamɨn gani. Ezɨ irebar a ua ganizir kam, a gari 7plan raizɨn dapaniba raizɨn agharir vamɨra gata mɨsefe. Ezɨ dapanir kaba ekevegha raizɨn ovɨzir bar avɨriba dar ikia, anizɨ dar aghoramin dughiam roghɨra ize. \v 6 Ezɨ gɨn 7plan raizɨn dapanir igharaziba otifi. Amɨnir mam danganir mɨsɨngizimɨn otogha iza dagh apongezɨ da isigha bar sufi. \v 7 Egha raizɨn dapanir suvizir kuraba, da raizɨn dapanir ekiar aghuiba apa da tuavaremezɨ da bar iraghue. Ezɨ atrivim uam osegha dɨkavigha fo, kar pura irebamra. \v 8 \x - \xo 41:8 \xo*\xt Daniel 2:2\xt*\x*Egha mɨzaraghara a nɨghnɨzir avɨribagh amua, egha Isipɨn fofozir gumaziba ko kukunir gumaziba, men diazɨ me izima, a uan irebar pumuningɨn me mɨgeima, irebar kamningɨn mɨngarimning abɨghamin gumaziba puvatɨ. \v 9 Ezɨ gɨn gumazir atrivimɨn dɨpenimɨn wainɨn garim kamaghɨn a mɨgei, “Datɨrɨghɨn kɨ uan arazir kurar amizir mamɨn gun mɨkɨmam. \v 10 Nɨ fomɨra uan ingangarir gumazimning ko adarim ikia, egha kɨ ko nɨn bretɨn ingarir gumazibar dapanim, ga amadazɨ, ga ghua kalabusɨn ikia, nɨn mɨdorozir gumazibar dapanimɨn dɨpenimɨn ike. \v 11 Egha dɨmagarir mamɨn ga uaghara irebamningɨn gani. Ezɨ gan irebamningɨn mɨngarimning, uaning oghara. \v 12 Ezɨ Hibruian gumazir igiar mam uaghan ga ko iti. A mɨdorozir gumazir kabar dapanimɨn ingangarir gumazir kɨnim. Ezɨ ga uan irebamningɨn gun a mɨkeme. Ezɨ a gan irebamningɨn mɨngariba abigha ga mɨkeme. \v 13 Ezɨ biziba da guizɨn a mɨkemezɨ moghɨrama otifi. Ezɨ kɨ uamategha uan ingangarim ini. Ezɨ gumazir bretɨn ingarim, me tememɨn anegura.” \p \v 14 Ezɨ Isipɨn atrivim akar kam baregha uan ingangarir gumazibav keme, eghtɨ me mangɨ Josep inigh izam. Ezɨ me zuamɨra kalabusɨn dɨpenimɨn ghugha a inigha ize. Ezɨ Josep uan ghuamasɨzim gisegha korotiar aghuiba aghuizɨ, me a inigha atrivim bagha ghu. \v 15 Ezɨ atrivim kamagh Josep mɨgei, “Kɨ irebamɨn gani, ezɨ gumazir an mɨngarim abɨghamba puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba ghaze, nɨ a baregh an mɨngarim abɨghamin fofozim iti.” \p \v 16 \x - \xo 41:16 \xo*\xt Daniel 2:30\xt*\x*Ezɨ Josep kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ uabɨ fofoziba puvatɨ, ezɨ Godra nɨn irebamɨn mɨngarim deragh anebightɨ, nɨ a baragh bar akuegham.” \p \v 17 Egha atrivim ghaze, “Kɨ kamaghɨn irebamɨn gani. Kɨ Nailɨn faner mɨriamɨn tughav iti, \v 18 egha gari bulmakaun 7plan mɨkarziba sara itiba dɨpamɨn ikegha anagav otifi. Egha dɨpar mɨriamɨn graziba api. \v 19 Ezɨ gɨn bulmakaun 7plan igharaziba anagav otifi. Egha me aghariba gunigha, mɨkarziba eromotuegha ganganiba bar ikufi. Kɨ Isipɨn aven bar bulmakaun kamaghɨn garitamɨn ganizir puvatɨ. \v 20 Ezɨ bulmakaun agharir kaba, bulmakaun mɨkarziba sara itir kaba apa da tuavaremezɨ da bar iraghue. \v 21 Me amegha gɨvagha egha men ganganim mati me amezir puvatɨ. Ezɨ kɨ maghɨra osegha dɨkafi. \v 22 Egha gɨn kɨ uam akua ua irebar mamɨn gari. Kɨ gari, 7plan raizɨn dapaniba raizɨn agharir vamɨra gata mɨsefe. Ezɨ dapanir kaba ekevegha raizɨn ovɨzir bar avɨriba ikia egha anizɨ, dughiar dar aghoramim roghɨra ize. \v 23 Ezɨ gɨn 7plan raizɨn dapanir igharaziba otifi. Amɨnir mam danganir mɨsɨngizimɨn otogha iza dagh apongezɨ da isigha, bar sufi. \v 24 Egha raizɨn dapanir suvizir kuraba, raizɨn dapanir ekiar aghuiba apa da tuavaremezɨ da bar iraghue. Ezɨ kɨ osegha dɨkavigha, kukunir gumazir bizibar gariba kɨ uan irebamɨn gun me mɨgei, ezɨ nan irebar kɨ ganizir kamningɨn mɨngarim abɨghamin gumaziba puvatɨ.” \p \v 25 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Nɨn irebamningɨn mɨngarimning uaghara ghu. God damuamin bizim, a nɨn akakasi. \v 26 Guizbangɨra, 7plan bulmakaun mɨkarziba sara itir kaba, da 7plan azenibar ababanim gami. Ezɨ 7plan raizɨn dapanir aghuiba, da uaghan 7plan azeniba. Egha da bizir vamɨram akakasi. \v 27 Ezɨ gɨn otivizir 7plan bulmakaun aghariba guniziba, ko raizɨn dapanir 7plan kaba, amɨnir puvɨra feim iza dagh apongezɨ, dar dagheba gɨn otivizir puvatɨ, da 7plan azenibar dagheba puvatɨghamin ababanim aka. \v 28 Kɨ faragha nɨ mɨkemegha gɨfa, God damuasava amir bizim, a nɨ mɨkeme. \v 29 Guizbangɨra, 7plan azeniba Isipɨn kantrin aven dagheba bar izɨvagham. \v 30 Eghtɨ gɨn 7plan azenibar dagheba puvatɨzir dughiam otoghtɨ, Isipia ua dagheba avɨrasamezir dughiabagh nɨghnɨghan kogham. Eghtɨ mɨtiriam aghamin dughiar bar ekiam, kantrin kamɨn otogham. \v 31 Eghtɨ mɨtiriam aghamin dughiar gɨn izamin kam bar ikuvigham, kamaghɨn gumazamiziba dughiar me dagheba avɨrasemezir kam bar a gɨn amadagham. \v 32 Ezɨ God bizir kam damuasa nɨghnɨzim akɨrigha gɨfa. Kamaghɨn a mɨngarir vamɨra itir irebar kamning nɨn aka. A uaghan kamaghɨn nɨn akagha ghaze, bizir a damuamin kam, a zuamɨram otogham. \p \v 33 “Eghtɨ nɨ datɨrɨghɨn Isipɨn kantrin ganamin fofozim ko nɨghnɨzir aghuim itir gumazitam atɨghtɨ, a Isipɨn kantrin aven ingangariba bar dagh ativagh dar ganam. \v 34 Egh nɨ gumazir dapanir taba uaghan, me amɨsefegh. Eghtɨ gumazir dapanir kaba, 7plan azenibar vaghvagh dagheba izɨvazir dughiam, me gumazamizibav kɨmtɨ, me uan azenibar dagheba isɨ 5plan pozibar arigh, dar pozitam takisɨn mɨn a inigh gavman bagh anenɨngigh. \v 35 Eghtɨ gumazir dapaniba azenir aghuir kabar, dagher kaba inigh da akufagh. Egh me nɨn ziam ko gavgavimɨn apengan ingarɨva raizɨbagh eghuvagh, da isɨ dagher dɨpenir ekiar nguibar ekiabar itibar amangigh deraghvɨra dar gan. \v 36 Eghtɨ gɨn dagheba puvatɨzir 7plan azeniba Isipɨn kantrin otoghtɨ, gumazamiziba dagher gumazir dapaniba pozibav kɨnizir kaba iniam. Tuavir kamɨn gumazamiziba dagheba oteveghamin dughiamɨn, me ovengan kogham.” \s Atrivim Isipɨn gavmanɨn faragh mangasa Josep amɨsefe \p \v 37 Ezɨ Isipɨn atrivim uan ingangarir gumaziba ko Josepɨn akam baregha bar an gakonge. \v 38 Egha atrivim uan gumazir dapaniba kamaghɨn me mɨgei, “Godɨn Duam gumazir kamɨn aven iti. Ezɨ ingangarir kam damuamin gumazitam an mɨn itir puvatɨ.” \p \v 39 Egha atrivim kamaghɨn Josep mɨgei, “God uabɨ bizir kaba aka, ezɨ ua gumazitam nɨn mɨn nɨghnɨzir aghuitam ko fofozir aghuitam itir puvatɨ. \v 40 \x - \xo 41:40 \xo*\xt Onger Akaba 105:21-22; Aposel 7:10\xt*\x*Ezɨ kɨ uan kantri bagh nɨ amɨseveghtɨ, nɨ nan kantrin gumazir dapanimɨn ikiam. Eghtɨ nan gumazamiziba nɨn akam baragham. Kɨ uabɨ atrivimra, egh nan ziam uabɨra nɨn ziam gafiragham.” \p \v 41 Egha atrivim kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨ oragh, kɨ datɨrɨghɨn Isip bar an ganamin gumazir dapanimɨn ikiasa nɨ amɨsefe.” \v 42 \x - \xo 41:42 \xo*\xt Daniel 5:29\xt*\x*Egha atrivim uan dafarimɨn ring suegha Josep garu. Ezɨ ringɨn kam atrivimɨn ababanim an iti. Egha atrivim uaghan korotiar aghuir mam a garugha gol sen an fɨrimɨn da. \p \v 43 Egha Josep ataghizɨ an atrivimɨn karisɨn namba 2ɨn arui. Ezɨ ingangarir gumaziba an faragha ghua kamaghɨn dɨa ghaze, “Gumazir ekiam izi! Tuavim gitagh!” Egha kamaghɨn atrivim Josep gamizɨ a Isipɨn kantrin nguibaba bar dar gumazir dapanimɨn oto. \p \v 44 Ezɨ atrivim kamaghɨn Josep mɨgei, “Kɨ atrivim. Egha kɨ mɨgei, Isipɨn gumazitam uan ifongiamɨn gɨn mangɨ bizitam puram a damighan kogham. Bar puvatɨgham. A faragh nɨn azaragham.” \v 45 Egha atrivim ziam Safenat Panea Josep gatɨ. Egha amuir mam a ganɨngi. Ezɨ amizir kamɨn ziam Asenat, a Potiferan guivim, Potifera a Heliopolisɨn nguibamɨn itir Isipɨn aseba bagha ofa gamir gumazir mam. Egha Josep Isipɨn kantrin aven itir nguibaba bar dagh aruigha dar gani. \p \v 46 Josep 30plan azeniba ikia Isipɨn atrivimɨn ingangarim gami. Egha Josep atrivim ategha Isipɨn kantrin itir nguibaba bar dagh arui. \v 47 Ezɨ 7plan azenir aghuibar, Isipɨn aven dagher bar avɨriba otifi. \v 48 Ezɨ 7plan azenir kabar, Josep dagher avɨribagh kuva da arɨsi. Nguibar ekiaba vaghvagha, a men azenibar dagheba isa, dagher dɨpenibar da akuva da arɨsi. \v 49 Egha raiziaba, a da isa dagher dɨpenir bar ekiar avɨribar da arɨzi, da ongarimɨn gigimɨn mɨn ghuzɨ, Josep datɨrɨghɨn ua mengan iburagha uaghan da osirizir puvatɨ. \v 50 Ezɨ dagheba tɨghar oteveghamin dughiamɨn, Josepɨn amuim Asenat, an otarir pumuning bate. Asenat a Potiferan guivim. Potifera, a Heliopolisɨn nguibamɨn itir ofa gamir gumazim. \p \v 51 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “God nan akurazɨ kɨ uan afeziamɨn adarazi gɨn amadagha, uaghan uan osɨmtɨziba gɨn amada.” Egha kamaghɨn a uan otarir ivariam, ziam “Manase,” a gatɨ.\f + \fr 41:51 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Manase,” an mɨngarim kamakɨn, “Okɨnɨghnɨki.”\ft*\f* \p \v 52 Egha a uaghan ghaze, “God borim danganir kɨ osɨmtɨziba itimɨn na ganɨngi.” Egha uan otarir dozim, ziam “Efraim,” a gatɨ.\f + \fr 41:52 \fr*\ft Hibrun akam, ziar kam, “Efraim,” an mɨngarim kamakɨn, “Borim anɨngi.”\ft*\f* \p \v 53 Ezɨ Isipɨn kantrin aven 7plan azenir aghuir kaba gɨvazɨ, \v 54 \x - \xo 41:54 \xo*\xt Aposel 7:11\xt*\x*Josep mɨkemezɨ moghɨn, azenir dagheba puvatɨzir kaba otifi. Dughiar kamɨn mɨtiriar ekiar kam kantrin igharaziba uaghan me batifi. Ezɨ Isipɨn kantrin aven dagheba bar nguibabar iti. \v 55 \x - \xo 41:55 \xo*\xt Jon 2:5\xt*\x*Ezɨ gɨn, dagheba otevezir arazir kam bar Isipɨn nguibabar otivima, gumazamiziba atrivim mɨgɨava arai, eghtɨ a dagheba me danɨngam. Ezɨ atrivim Isipɨn gumazamizibav gɨa ghaze, “Ia mangɨ Josep batoghtɨ, a mɨkemezɨ moghɨn damu.” \v 56 Ezɨ Isipɨn aven mɨtiriam bar ekevezɨ, Josep dagher dɨpenir ekiaba kuizɨ, Isipɨn gumazamiziba iza daghebagh ivesi. \v 57 Ezɨ mɨtiriar bar ekiam kantriba bar paza me gami. Ezɨ kamaghɨn kantriba bar dar gumazamiziba Josep bagha iza a da daghebagh ivesi. \c 42 \s Josepɨn aveghbuaba iza Isipɨn witbagh ivesi \p \v 1 Ezɨ Jekop kamaghɨn orazi, Isipɨn witba iti, ezɨ a uan otaribav gɨa ghaze, “Manmaghɨn amizɨ ia pura onganir ganganibagh amua purama apiaghav iti? \v 2 \x - \xo 42:2 \xo*\xt Aposel 7:12\xt*\x*Kɨ akar mam kamaghɨn a baraki, Isipɨn kantrin aven me witba iti. Ia mangɨ e uari bagh tabagh ivesegh, puvatɨghtɨ e daghem bagh arɨmɨghiregham.” \p \v 3 Ezɨ Josepɨn aveghbuar 10pla Kenanɨn nguazim ategha witbagh ivezasa Isipɨn zui. \v 4 Ezɨ Jekop Josepɨn dozimra Benjamin amadazɨ a men gɨn ghuzir puvatɨ. Jekop kamaghɨn atiatingi, a mangɨ tuavimɨn osɨmtɨzitam batogham. \v 5 Mɨtiriar ekiar kam uaghan Kenanɨn nguazimɨn oto, kamaghɨn Kenanɨn gumaziba witbagh ivezasa Isipɨn zui, ezɨ Jekopɨn otariba uaghan me ko tuavimɨn zui. \v 6 \x - \xo 42:6 \xo*\xt Jenesis 37:8-10; 41:41-43; 41:55; 50:18\xt*\x*Dughiar kamɨn Josep a Isipɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn iti, ezɨ danganiba bar dar gumaziba ghua ada witbagh ivesi. Ezɨ Josepɨn aveghbuaba ghua a batogha, an suebar boroghɨn teviba apɨrigha guaba nguazim gire. \v 7 Ezɨ Josep uan aveghbuabar ganigha me gɨfogha, mati me gɨfozir puvatɨzɨ moghɨn me mɨgei. Egha a pamten me mɨgɨa ghaze, “Ia managh ikegha ize?” \p Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “E Kenanɨn nguazimɨn ikegha izegha, daghebagh ivezasa.” \p \v 8 Ezɨ Josep uan aveghbuabar gara me gɨfozɨ me a gɨfozir puvatɨ. \v 9 \x - \xo 42:9 \xo*\xt Jenesis 37:5-10\xt*\x*Egha a fomɨra irebamɨn gari an aveghbuaba a bagha teviba apɨrizir bizir kam uam a gɨnɨghnɨgha kamaghɨn mɨgei, “Ia moga garir gumazibar mɨn en ganasa ize. Ia izɨ kamaghɨn gan foghasa, en kantrin danganir manabara gavgavizir puvatɨ.” \p \v 10 Ezɨ me an akam kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Puvatɨ, gumazir ekiam. E nɨn ingangarir gumaziba, e nɨ da daghebagh ivezasa ize. \v 11 E bar moghɨra gumazir mamɨn boriba. E moga garir gumaziba puvatɨ. E gumazir guizbangɨra mɨgeiba.” \p \v 12 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ. Ia izɨ ganigh foghfoghasa, nan kantrin danganir manaba gavgavizir puvatɨ.” \p \v 13 Ezɨ me ghaze, “Gumazir ekiam, e 12plan aveghdiariba. E Kenanɨn nguazimɨn gumazir vamɨran boriba. Ezɨ en dozir bar abuananam, datɨrɨghɨn uan afeziam ko iti. Ezɨ en aveghbuar mam, an ovenge.” \p \v 14 Ezɨ Josep ua kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ ia mɨkemegha gɨfa, ia moga garir gumaziba. \v 15 Kɨ ifavarir arazim gɨfoghasa, egha Isipɨn atrivimɨn ziamɨn gavgavimɨn guizbangɨra kamaghɨn ia mɨgei, ian dozir bar abuananam izɨ nan guamɨn tughan koghtɨ, ia ua uan nguibamɨn mangan kogham. \v 16 Egh ia uan tav amadaghtɨ a mangɨ ian dozim inigh izɨ. Eghtɨ ian tarazi kalabusra ikɨ mangɨtɨ e deragh fogham, ian akam a guizbangɨra o puvatɨ. Puvatɨghtɨma kɨ Isipɨn atrivimɨn ziamɨn guizbangɨra kamagh mɨkɨmasa, ia moga garir gumaziba.” \v 17 Egha Josep mɨkemegha gɨvagha 3plan dughiabar me isa kalabus gatɨ. \p \v 18 Egha dughiar namba 3ɨn Josep kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ Godɨn apengan itir gumazim, ia nan akam baregh an gɨn mangɨ egh ia deragham. \v 19 Egh ia guizbangɨra mɨgeir gumaziba ikɨva, tav uabɨra kalabusɨn dɨpenir ia ikezimɨn ikɨ. Eghtɨ ia igharaz darazi witɨn ivezeziba inigh uan bighan mangɨ uan adarazir anɨng, mɨtiriam men azi. \v 20 Egh ia uan dozir abuananam inigh na bagh izɨtɨ kɨ fogham, ia guizbangɨra mɨgei. Ia kamaghɨn damigh egh ovengan kogham.” Ezɨ me Josepɨn mɨgɨrɨgɨam gakuegha ghaze, Are. \p \v 21 Egha Josepɨn aveghbuaba a ko ikiavɨra ikia, uarira uariv gɨa ghaze, “Bar guizbangɨra, e uan aveghbuam pazava a gamigha egha osɨmtɨzir kam iti. E an gari an en diava arava uabɨn akurvaghasa en gari, ezɨ e an akam baraghizir puvatɨ. Kamaghɨn osɨmtɨzir datɨrɨghɨn e batozir kam, en arazir kurar kam ikara.” \p \v 22 \x - \xo 42:22 \xo*\xt Jenesis 37:21-22\xt*\x*Ezɨ Ruben kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ia mɨkemegha gɨfa, ia arazir kuratamɨn otarir kam pazɨva a damuan markɨ, ezɨ ia nan akam baraghizir puvatɨ. Ezɨ osɨmtɨzir datɨrɨghɨn e batozir kam, kar an ovevemɨn ikarvazim.” \p \v 23 Ezɨ Josepɨn aveghbuaba Hibrun akam mɨgɨa mɨgɨrɨgɨar kabagh amua ghaze Josep men mɨgɨrɨgɨar kaba baraghizir puvatɨ. Guizbangɨra, a faragha zurara me ko mɨgɨa Isipian akamɨn me mɨgeima, gumazir igharazim an akam gɨgha Hibrun akam an aveghbuabav gei. \v 24 Egha Josep datɨrɨghɨn men akaba baregha me ategha ghuava azi. Ana azigha gɨvagha uamategha iza me ko mɨgei. Egha a Simeonɨn suighasa ingangarir gumazibav kemezɨ, me an suira. Egha benir gavgavim inigha an aveghbuabar damazimɨn a ike. \s Josepɨn aveghbuaba uamategha Kenanɨn ghue \p \v 25 Egha gɨn Josep ingangarir gumazibav kemezɨ, me witba isa vaghvagha men mɨtaribagh aghuigha, uaghan men dagɨaba vaghvagha men mɨtaribagh aghui. Egha uaghan, ingangarir gumaziba me tuavimɨn damamin dagheba uaghan me ganɨngi. Egha Josep mɨkemezɨ moghɨra ingangarir gumaziba ami. \v 26 Ezɨ an aveghbuaba witɨn mɨtariba isa donkibar afegha me zui. \v 27 Egha danganir mamɨn otivigha dɨmangan dakuasava anekɨra, men mav uan donki dagheba a danɨngasa uan mɨtarim fɨri. Egha uan dagɨabar gari, da mɨtarir akamra iti. \v 28 Egha kamaghɨn a uan aveghbuabar dia, “Ia gan! Dagɨar kɨ me ganɨngiziba, me uam nan dagɨaba na ganɨngi. Me da na mɨtarim garu.” \p Ezɨ men dɨghoriba me ginivima me agoa bar atiatigha, uarira uarir azangsɨgha ghaze, “God man arazimrama e gami?” \p \v 29 Egha aveghbuaba Kenanɨn nguazimɨn otogha, uan afeziam Jekop, bizir me bativizibar gun bar a mɨkeme. \v 30 Me kamaghɨn mɨgei, “Isipɨn ingangaribar garir gumazir ekiam, pamten e mɨgɨa akam e gasa ghaze, e gumazir moga gariba. \v 31 Ezɨ e an akam ikaragha ghaze, ‘E guizbangɨra mɨgeir gumaziba. E gumazir moga gariba puvatɨ. \v 32 E 12plan aveghbuaba. E gumazir vamɨran otariba. Ezɨ aveghbuar mam ovengezɨ, bar en dozim afeziam ko Kenanɨn nguazimɨn iti.’ \v 33 Egha gavmanɨn ingangaribar garir gumazir ekiam ua kamaghɨn e mɨgɨa ghaze, ‘Kɨ deragh fogh suam ia guizbangɨra mɨgei. Eghtɨ kɨ kamaghɨn damuam, ian tav na ko ikɨtɨ, igharaz darazi witba inigh uan adarazi bagh mangɨ, uan adarazir akuragh, me mɨtiriamra iti. \v 34 Egh ia uan dozir bar igiamɨn aku na bagh izɨ. Eghtɨ kɨ fogh suam ia moga garir gumaziba puvatɨ, ia gumazir guizbangɨra mɨgeiba. Eghtɨ kɨ ian aveghbuam ia danightɨ, ia uan ifongiamɨn kantrin kamɨn mangɨ izegh damu dagɨar ingangaribar amu.’ ” \p \v 35 Egha gɨn aveghbuaba uan witɨn mɨtariba ingegha gari, men dagɨar mɨtariba vaghvagha men mɨtaribar iti. Ezɨ afeziam uaghan ganigha, me dɨgavir kuram gamigha atiatigha bar oseme. \v 36 Ezɨ Jekop kamaghɨn me mɨgei, “Iarara kam gamima, nan otarir pumuning ovenge. Faragha Josep ovengezɨ datɨrɨghɨn Simeon ovenge. Egha datɨrɨghɨn ia uaghan Benjamin inigh nan saghon mangasa?” \p \v 37 Ezɨ Ruben afeziam mɨgɨa ghaze, “Kɨ Benjamin inigh izeghan koghtɨ, nɨ nan otarir pumuning mɨsueghtɨ aning aremegh. Nɨ nan amamangatɨghtɨ, a nan dafarimɨn ikeghtɨ, kɨ uam an aku izam.” \p \v 38 Ezɨ Jekop kamaghɨn mɨgei, “Nan otarir kam ia ko mangan kogham. An avebam ovengezɨ, a uabɨra iti. Kɨ ghurigha gɨfa. A mangɨ tuavimɨn osɨmtɨzitam batoghtɨ, ia na damightɨ nan nɨghnɨziba ikuvigham, eghtɨ kɨ aremegh Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram.” \c 43 \s Josepɨn aveghbuaba Benjamin inigha Isipɨn zui \p \v 1 Dughiar kamɨn Kenanɨn nguazimɨn aven mɨtiriar aghazir kam ghua bar ekefe. \v 2 Ezɨ Jekopɨn adarasi, an ziar mam Israel, me dagher faragha Isipɨn iniziba da gɨfa, ezɨ Israel kamaghɨn uan boribav gei, “Ia uamategh Isipɨn mangɨ e uari bagh daghebagh ives.” \p \v 3 Ezɨ Juda kamaghɨn afeziam mɨgei, “Afeziam, e nɨ mɨkemegha gɨfa. Isipɨn gavmanɨn garir gumazim, akar gavgavim e ganɨngi. A kamaghɨn e mɨkemegha gɨfa, en dozim e ko mangan koghtɨ, a uam en ganan aghuagham. \v 4 Egh nɨ en dozimɨn amamangatɨghtɨ, an e ko mangɨtɨ, e mangɨ nɨ bagh daghebagh ivezam. \v 5 Isipɨn gavmanɨn garir gumazir ekiam mɨkemegha gɨfa, en dozim uaghan e ko mangɨghan koghtɨ, a uam en ganan aghuagham. Eghtɨ nɨ en gɨn anemangan aghuaghtɨ e mangan kogham.” \p \v 6 Ezɨ afeziam Israel kamaghɨn mɨgei, “Ia manmaghsuavɨra Isipɨn gavmanɨn garir gumazim mɨgɨa ghaze, ia dozir mam iti? Ia bar osɨmtɨzir ekiam na ganɨdi.” \p \v 7 Ezɨ me a ikaragha ghaze, “Gumazim uaghan azangsɨzir avɨribar e gami. An en adarazi bagha en azangsɨsi. Egha ghaze, ‘Ian afeziam ikiavɨra iti, o an areme? Ia aveghbuatam ua iti, o puvatɨ?’ A kamaghɨn azangsɨzima e a mɨkeme. Egha e kamaghɨn fozir pu, an en dozim e a inigh mangasa an en azangsɨsi.” \p \v 8 Ezɨ Juda uan afeziam Israel kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Benjamin ateghtɨ, a na ko izɨ, e mangam. Eghtɨ nɨ ko en boriba uaghara, e bar moghɨra daghem bagh ovengan kogham. \v 9 Kɨ uabɨ, kɨ a geghuva an ganam. Egh kɨ uamategh nɨ bagh a inigh izeghan koghtɨ, osɨmtɨzir ekiar kam nan ikɨtɨ, nan arazir kurar kam na ko ikɨ mamaghɨra ikiam. \v 10 Guizbangɨra, nɨ en anogoroghezir puvatɨzɨ, e ti dughiar pumuningɨn ghuegha izeghai.” \p \v 11 Ezɨ Israel kamaghɨn me mɨgei, “Tuaviba ua puvatɨghtɨ, ia kamaghɨn damu. Ia nguazir kamɨn bizir aghuiba inigh uan akɨrabar aghuighɨva, da inigh mangɨ Isipɨn gavmanɨn garir gumazir dapanim bizir aghuibar mɨn a danɨngigh. Bizir aghuir kaba ia da ini, hani, mɨkarzibagh azuir bizir guar avɨriba, mughuriar aghuim zuir boreba, temebar eboriba, ko temer iamorir ovɨzibar mɨn gari, me pistasio ko amonɨn dar bori. \v 12 Ia ua dagɨar me isa ian mɨtaribagh aghuiziba inigh mangɨ. Egh ia dagɨar ia faragha inigha ghueziba, ia dagh isɨn dagɨataba ua dar arɨkigh. Me ti okɨnɨghnigha da aghui. \v 13 Egh ia uan dozim inigh dɨkavigh egh zuamɨra gumazir kam bagh mangɨ. \v 14 Kɨ God ko mɨkɨmamin mɨgɨrɨgɨam kara, Gavgaviba Bar Itir God, gumazir kamɨn nɨghnɨzimɨn akuraghtɨ a ian apangkufigh. Egh a ian aveghbuar igharazim ko Benjamin amadaghtɨ aning na bagh izɨ. God ifongeghtɨ nan boriba bar ovengeghtɨ, a dera kɨ pura ikiam.” \p \v 15 Ezɨ aveghbuaba bizir aghuiba inigha, dagɨar igharaziba inigha, me faragha inigha ghueziba isafuragha bar moghɨra da inigha zui. Egha me uaghan Benjamin inigha zui. Me ghua Isipɨn otogha ghua Josepɨn gari. \p \v 16 Ezɨ Josep gari, Benjamin uaghan me ko izima, a uan dɨpenimɨn garir gumazim mɨgɨa ghaze, “Nɨ gumazir kaba inigh nan dɨpenimɨn mangɨ. Egh bulmakaun tam mɨsuegh a isam. Gumazir kaba aruer arɨzimɨn na ko damam.” \v 17 Ezɨ ingangarir gumazim Josep mɨkemezɨ moghɨn amigha, me inigha Josepɨn dɨpenimɨn ghu. \p \v 18 Ezɨ aveghbuaba dɨpenimɨn ghuava, atiatigha ghaze, “Me dagɨar faragha en mɨtaribagh aghuizɨ e inigha izeziba, me ti dagh nɨghnɨghama. Egha bizir mɨngarir kam bagha e inigha dɨpenimɨn zui. Me ti en suigh e damightɨ e pura men ingangarir gumazibar otivigham. Egh me uaghan en donkiba inigham.” \p \v 19 Egha me Josepɨn dɨpenimɨn ingarir gumazimɨn gari, a dɨpenimɨn tiar akamɨn tughav itima, me ghua kamaghɨn a mɨgei, \v 20 “Gumazir ekiam, nɨ orakigh. Dughiar faragha ghuzim, e kagh izegha daghebagh ivese. \v 21 Egha e ia ategha ghua tuavimɨn danganir mam akɨrigha dɨmagarimɨn dakuasava an iti. Egha bar moghɨra uan mɨtariba kuigha dar gari, daghebagh ivezezɨ dagɨaba, uam en mɨtarir akabar iti. Ezɨ e datɨrɨghɨn ua dagɨar kabar akua izi. \v 22 Egha e dagɨar igharazir maba daghebagh ivezasa uaghan da inigha izi. E fozir pu, tinara dagɨar kaba en mɨtaribagh aghui.” \p \v 23 Ezɨ ingangarir gumazim men akam baregha kamaghɨn me mɨgei, “Ia atiating nɨghnɨzir avɨribar amuan markɨ. Ian God, a uaghan ian afeziamɨn God, a uabɨ ian dagɨaba isa ian mɨtaribagh aghui. Ezɨ kɨ uabɨ, dagɨar ia daghebagh ivezeziba, kɨ da inigha gɨfa.” Egha a ghua Simeon inigha iza me ganɨngi. \v 24 Egha gɨn ingangarir gumazim me inigha Josepɨn dɨpenimɨn aven ghu. Egha dɨpar me uan dagariba ruamim, me ganigha, dagheba isa men donkibagh anɨdi. \v 25 Egha aveghbuaba orazi, Josep izɨ me ko dughiar arɨzimɨn damam, ezɨ me uan bizir aghuir a danɨngamba akɨrmɨsi. \p \v 26 Ezɨ Josep dɨpenimɨn izezɨ, me bizir aghuir kaba inigha ghuava a ganɨdi. Egha teviba apɨrigha Josepɨn guamɨn avigha guaba isa nguazimɨn bɨri. \p \v 27 Ezɨ Josep dughiam me ganɨga ghaze, “Dughiar aghuim, ia deravɨra iti?” Egha gɨn kamagh men azara, “Ian afeziar ghurir ia faragha na mɨkemezim, a manmaghɨram amua iti? A deraghavɨra iti o?” \p \v 28 Ezɨ me a ikaragha ghaze, “Gumazir ekiam, en afeziam nɨn ingangarir gumazim, a deraghvɨra iti.” Egha me uam an ziam fasa an guamɨn dapaniba avingi. \p \v 29 Ezɨ Josep garima, an dozimra, Benjamin itima, a kamaghɨn mɨgei, “Ia faragha uan dozir bar abuananamɨn gun na mɨkeme, ezɨ gumazir kam kar ian dozimra, o?” \p Egha a kamagh Benjamin mɨgei, “Nan gumazir igiam, God deravɨra nɨ damu nɨn apangkufigh.” \p \v 30 Egha Josep uan dozim bar an apangkuvigha, bar aziasava ami. Egha zuamɨra dɨkavigha akuir danganimɨn aven ghughava, azi. \v 31 Egha gɨn a uan guam rue. Egha a gavgavim inigha uamategha me bagha iza ingangarir gumazim mɨgɨa ghaze, nɨ mangɨ dagheba tuigh dagher dakozim dafegh. \v 32 Egha me Josep baghavɨra dagheba dagher dakozir igharazim dafegha, an aveghbuaba bagha igharazim dafe. Isipia Hibrun adarazi koma apir puvatɨ. Arazir kam men damazibar bar derazir puvatɨ, kamaghɨn, Isipian Josep ko itiba, me dagher dakozir igharazim gapera. \v 33 Ezɨ Josep uan ingangarir gumazibav gɨa ghaze, aveghbuaba vaghvagh, dabirabibar dapighirɨ. An ifongiam, aveghbuaba uan otɨrmɨrimɨn azenibar gɨn mangɨ dapighiram, otarir ivariamɨn ikegh mangɨ bar dozimɨn tugh. Ezɨ aveghbuaba iza uan dabirabir kabar apiagha gara, dɨgavir kuram gamigha pura uarir gari. \v 34 Ezɨ ingangarir gumaziba aveghbuaba bagha Josepɨn dagher dakozimɨn dagheba tuigha me ganɨngi. Egha Benjamin bagha bar dagher ekiam tui, mati 5plan gumaziba damamin dagheba isa a ganɨngi. Ezɨ me Josep ko amegha wainɨn dɨpar onganiba apa egha bar akuegha egha ongani. \c 44 \s Josepɨn kap ovenge \p \v 1 Egha me amegha gɨvazɨma Josep uan dɨpenimɨn garir gumazim mɨgɨa ghaze, “Nɨ gumazir kabar mɨtariba dagheba dar aghutɨ da mangɨ bar izefegh. Egh men dagɨaba men mɨtariba vaghvagh dar akabar aven dar aghuigh. \v 2 Egh nan silvan kap isɨ, gumazir bar igiar munamɨn mɨtarim darugh, egh dagɨar a witbagh ivezasa inigha izeziba sara an mɨtarim darugh.” Ezɨ ingangarir gumazim Josep mɨkemezɨ moghɨrama ami. \v 3 Ezɨ bar mɨzaraghara Josepɨn ingangarir gumazim, aveghbuaba uan donkiba ko me amadazɨ, me zui. \p \v 4 Ezɨ aveghbuaba nguibar ekiam ategha, tɨghar saghon mangam, ezɨ Josep uan ingangarir gumazir an dɨpenimɨn garim mɨgɨa ghaze, “Nɨ dɨkavigh gumazir kabar gɨn mangɨ, me batogh, kamaghɨn men azaragh, ‘E arazir aghuimɨn ia gami. Ezɨ manmaghɨn amizɨ ia arazir kuramɨn e gami? \v 5 Kavɨn ia inizir kam, kar nan gumazir ekiam dɨpaba apir kap. Egha uaghan, a bizir mogomeba bagha asebar azangsɨgha, kavɨn kamra a kukunir gumazibar mɨn, bizir mogomebagh fofosi. Ia bar arazir kuram gami.’ ” \p \v 6 Ezɨ Josepɨn ingangarir gumazim aveghbuabar gɨn ghua, me batogha Josepɨn akabar gun me mɨgei. \v 7 Ezɨ me an akam ikaragha ghaze, “Gumazir ekiam, nɨ manmaghsuavɨra akar kamaghɨn amizimɨn e mɨgei? E nɨ mɨgeir arazir matam bar a damighan kogham. \v 8 Nɨ fo, e faragha Kenanɨn nguazim ategha izegha datɨrɨghɨn uamategha iza ian gari. E dagɨar en mɨtarir akabar itiba ua da inigha ize. Ezɨ manmaghsua nɨ ghaze, e nɨn gumazir ekiamɨn dɨpenimɨn an silva ko golba okɨmam? \v 9 Gumazir ekiam, nɨ gan en tav kavɨn kamɨn suiraghtɨ, nɨ a mɨsueghtɨ an aremegh. Eghtɨ e pura nɨn ingangarir gumazir kɨnibar ikiam.” \p \v 10 Ezɨ ingangarir gumazim me ikaragha ghaze, “Ian akam, a guizbangɨra. Eghtɨ kɨ gumazir kavɨn suirazir kamɨn apightɨ, anarɨra nan ingangarir gumazir kɨnimɨn ikiam. Eghtɨ ia tarazi mangam.” \p \v 11 Ezɨ me vaghvagha zuamɨra uan mɨtariba isa nguazim dafegha da kui. \v 12 Ezɨ Josepɨn ingangarir gumazim men mɨtaribar averiabar gari, egha men avebamɨn mɨtarim faragha an gara, ghua bar men dozimɨn tu. Egha Benjaminɨn mɨtarimɨn kavɨn kamɨn api. \v 13 Ezɨ aveghbuaba gari, kavɨn kam Benjaminɨn mɨtarimɨn itima, me atiatighava uan osɨmtɨzim akakagha uan korotiaba abɨsi. Egha uan mɨtariba donkibagh afegha uamategha nguibar ekiamɨn zui. \p \v 14 Ezɨ Juda uan aveghbuaba ko ua Josepɨn dɨpenimɨn otogha an gari, a ikiavɨra iti. Ezɨ me bar atiatigha pura Josepɨn damazimɨn nguazim gire. \v 15 Ezɨ Josep kamaghɨn me mɨgei, “Ia arazir manmaghɨrama amizim gami? Ia ti kamaghɨn fozir puvatɨ, kɨ aseba ko ingara bizir mogomebagh fofozir fofozim iti?” \p \v 16 Ezɨ Juda kamaghɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, e nɨ mɨkɨmamin mɨgɨrɨgɨaba puvatɨ. E kamaghɨn mɨkɨman kogham, e bizitam pazava a gamizir puvatɨ. God en arazir kuram akagha gɨfa. Ezɨ gumazir ekiam, gumazir nɨn kap inizir kam, a uabɨra nɨn ingangarir gumazir kɨnimɨn ikian kogham. Bar puvatɨ. E bar moghɨra.” \p \v 17 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Bar puvatɨ. Kɨ ia ateghtɨ ia mamaghɨn damuan kogham. Gumazir nan kap okemezir kamra, a uabɨra nan ingangarir gumazir kɨnimɨn ikiam. Ia igharaziba navir amɨrizim inigh egh uamategh afeziam bagh mangɨ. Kɨ mɨgɨrɨgɨaba ian puvatɨ.” \s Juda Benjaminɨn danganim iniasa \p \v 18 Ezɨ Juda Josepɨn boroghɨn ghua kamaghɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, nɨ uan ingangarir gumazimɨn akam barakigh. Kɨ gumazir kɨnim, ezɨ nɨ gumazir bar ekiam, egha Isipɨn atrivimɨn mɨn iti. Egh nɨ nan apangkuvigh nan ataran markɨ. \v 19 Gumazir ekiam, nɨ faragha kamaghɨn en azara, ‘Ia afeziam ko dozitam iti, o puvatɨ?’ \v 20 Ezɨ e ghaze, ‘Are, gumazir ekiam, e afeziam iti, a bar ghuri. Ezɨ en dozir bar vamɨra uaghan iti. En afeziam ghurigha gɨvazɨma, an amebam a bate. Amebar kam otarir pumuningrama ote, ezɨ guizɨn otarir kamɨn avebam areme. Ezɨ a bar uabɨra iti, kamaghɨn en afeziam bar a gifonge.’ \v 21 Ezɨ gumazir ekiam, nɨ kamaghɨn e mɨkeme, ‘Ian dozim Benjamin izɨtɨ, kɨ an ganika.’ \v 22 Ezɨ gumazir ekiam, e kamaghɨn nɨn akam ikaragha ghaze, ‘Borir kam afeziam ateghan kogham. An afeziam ateghtɨ, afeziam aremegham.’ \v 23 Egha nɨ gɨn uaghan kamaghɨn uan ingangarir gumazibav gei, ‘Ian aveghbuar dozim ian gɨn izeghan koghtɨma, ia ua nan damazim izan markɨ.’ \p \v 24 “Ezɨ gumazir ekiam, e uamategha afeziam bagha ghugha, nɨn akar kamɨn gun a mɨkeme. \v 25 Ezɨ gɨn afeziam ghaze, ‘Ia uamategh mangɨ, e uari bagh daghebagh ivesegh.’ \v 26 Ezɨ e ghaze, ‘E mangɨghan kogham. Aveghbuar dozim e ko mangɨghan koghtɨma, gumazir ekiar kam guizbangɨra bar uam en ganan aghuagham. Eghtɨ en dozim e ko izɨtɨ, e mangam.’ \v 27 Ezɨ en afeziam kamaghɨn e mɨkeme, ‘Ia fo, nan amuir kam otarir pumuning bate. \v 28 Ezɨ mam ovengezɨ kɨ uam an garir puvatɨ. Kɨ ghaze, asɨzir laionɨn tam ti a mɨsuegha aneghoraghsuezɨ, an areme. \v 29 Kɨ ghurigha gɨfa, ezɨ ia datɨrɨghɨn uaghan otarir kam inigh nan saghon mangasa. Kamaghɨn osɨmtɨzitam tuavimɨn a batoghtɨ, ia osɨmtɨzir dafam na danightɨ, kɨ aremegh Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram.’ \p \v 30-31 “Gumazir ekiam, en afeziam nɨn ingangarir gumazim, kamaghɨn e ua uan afeziam bagh mangɨtɨ, afeziam gantɨ otarir kam e ko mangan koghtɨ, an nɨghnɨziba ikuvightɨ an aremegh Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn magɨram. Guizbangɨra, otarir kam bar afeziamɨn dɨghorim. Ezɨ en afeziam a bar ghuri. Ezɨ otarir kam e ko uamategh mangɨghan koghtɨ, kamaghɨn e osɨmtɨzir ekiam afeziam danightɨ, an aremegham. \v 32 Egha uaghan, kɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavim afeziam kamaghɨn a ganɨga ghaze, kɨ otarir kamɨn aku uam a bagh mangan koghɨva, kamaghɨn kɨ arazir kuram damigham, eghtɨ osɨmtɨzir kam an damazimɨn nan ikɨ kamaghɨra ikɨ mangɨ, kɨ aremeghamin dughiam otogham. \v 33 Kamaghɨn, gumazir ekiam, ga uaning, nɨ nan amamangatɨghtɨ, kɨ otarir kamɨn danganim inigh kagh ikɨ, egh pura nɨn ingangarir gumazir kɨnimɨn ikiam. Ga uaning, nɨ aneteghtɨ, a uan aveghbuaba ko mangɨ. \v 34 Guizbangɨra, otarir kam na ko mangɨghan koghtɨ, kɨ uamategh afeziam bagh mangɨghan kogham. Eghtɨ osɨmtɨzir nan afeziam bativamin kam, kɨ an ganan bar aghua.” \c 45 \s Josep uan aveghbuabav gɨa // ghaze, a tinara \p \v 1 \x - \xo 45:1 \xo*\xt Aposel 7:13\xt*\x*Ezɨ Josep oregha bar apangkuvir ekiam ikia, egha kamaghɨn an aziasava ami. Kamaghɨn, a uan ingangarir gumazibar diagha ghaze, “Ia bar moghɨra azenimɨn mangɨ.” \p Eghtɨ a uabɨra uan aveghbuaba ko ikiam. Egha a kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Kɨ Josep. Kɨ ian aveghbuam.” \v 2 Egha Josep pamtemɨn azi, ezɨ Isipia a baraki. Egha ghua atrivimɨn dɨpenimɨn itir darazi bizir kamɨn gun me mɨkeme. \v 3 Ezɨ Josep kamaghɨn uan aveghbuabav gei, “Kɨ Josep. Nan afeziam deraghavɨra iti, o?” Ezɨ an aveghbuaba bar dɨgavir kuram gamua bar atiatigha egha mɨgɨrɨgɨatam damuan asa. \p \v 4 Egha Josep ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ kamaghɨn ian azai, ia bar nan boroghɨra izɨ.” \p Ezɨ me an boroghɨra ghuezɨ, a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ Josep. Kɨ ian aveghbuam. Ia fomɨra na ataghizɨma dagɨar gumaziba na isa ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn na givezegha, na inigha Isipɨn ize. \v 5 \x - \xo 45:5 \xo*\xt Jenesis 45:7-8; 50:20\xt*\x*Ezɨ ia datɨrɨghɨn uari basɨman markɨ, egh ia na gamizir arazir kurar kam bagh naviba uarir ikuvan bar markɨ. Guizbangɨra, God uabɨ ian akurvaghasa, faragha na amadazɨ kɨ ian faragha ize, eghtɨ ia aremeghan kogham. \v 6 Ezɨ datɨrɨghɨn nguazir kamɨn dagheba otevir azenir pumuning otogha gɨfa. Eghtɨ 5plan azeniba ikɨvɨra ikɨtɨ gumaziba azenibar ingaran koghɨva dagheba inian kogham. \v 7 God arazir aghuir bar igharazir kamɨn ua ia iniasava amigha ian akurvaghasa ifonge, eghtɨ ia ikɨvɨra ikɨtɨ, ian ovavir boriba otivigh nguazir kamɨn ikiam. Ezɨ kamaghsua, a ian faragha na amada. \v 8 Bar guizbangɨra, ia na amadazɨ kɨ nguibar kamɨn izezir puvatɨ. Bar puvatɨ. God uabɨ na amadazɨ, kɨ ize. Egha a na gamizɨ, kɨ mati Isipɨn kantrin atrivimɨn afeziamɨn oto. Kɨ an dɨpenimɨn gumazamiziba bar a dagh ativagha dar gara, egha Isipɨn kantrin nguaziba bar dagh ativazir gumazir dapanim. \p \v 9 \x - \xo 45:9-11 \xo*\xt Aposel 7:14\xt*\x*“Datɨrɨghɨn ia zuamɨra uamategh nan afeziam bagh mangɨgh kamaghɨn a mɨkɨm, ‘Kɨ Josep, nɨn borim, kɨ akar kam nɨ ganɨdi. God na gamizɨma, kɨ Isipɨn kantrin nguaziba bar, dar gumazir dapanimɨn oto. Kamaghɨn, nɨ suighsuighan markɨ, nɨ zuamɨra na bagh izɨ. \v 10 Egh nɨ nan boroghɨra Gosenɨn Distrighɨn nguibam daperagham. Nɨ ko nɨn boriba, ko nɨn ovavir boriba bar, ian sipsipba, memeba, bulmakauba, ko ian biziba bar, ia bar Gosenɨn Distrighɨn daperagh. \v 11 Mɨtiriar ekiar kam, a tong uam 5plan azenibar ua ikegham, eghtɨ nɨ uan amuiroghboriba ko, asɨziba, mɨtiriaba sara ikian kɨ aghua. Kamaghɨn nɨ izɨ Gosenɨn Distrighɨn daperaghtɨ, kɨ nɨ gativagh nɨn ganam.’ ” \p \v 12 Ezɨ Josep kamaghɨn aveghbuabav gei, “Ia bar moghɨra na gɨfogh. Kɨ gumazir igharazim ia mɨgeir pu. Bar puvatɨ. Kar kɨ Josepra. Benjamin, nɨ bar nan dozimra, nɨ uaghan na gɨfogh. \v 13 Egh ia uamategh mangɨva nan afeziam kamaghɨram a mɨkɨm, kɨ datɨrɨghɨn Isipɨn kantrin aven ziar ekiam iti. Egh uaghan bizir ia bar ganiziba sara a mɨkɨm. Egh ia zuamɨra mangɨgh an aku izɨ.” \p \v 14 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨkemegha gɨvagha, uan dozim Benjamin muigha an suiragha azi. Ezɨ Benjamin uaghan a muigha an suiraghava azi. \v 15 Egha Josep bar vaghvagha uan aveghbuaba suigha azia egha men tori. Ezɨ datɨrɨghɨn aveghbuaba Josep ko mɨkɨmamin nɨghnɨzim inigha a ko mɨgei. \p \v 16 Ezɨ Isipɨn atrivim kamaghɨn akam baregha fo, Josepɨn aveghbuaba iza an gara iti. Ezɨ atrivim uan gumazir ekiaba ko me bar akonge. \v 17 Egha atrivim kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨ uan aveghbuabav kemegh, me uan biziba isɨ donkibagh isɨn dafegh, egh uamategh Kenanɨn nguazimɨn mangɨ. \v 18 Egh me uan afeziam ko uan amuiroghboriba inigh uamategh na bagh izɨ. Eghtɨ kɨ me bagh Isipɨn nguazir bar aghuitam ginabagh me danɨngam. Eghtɨ nguazir kam dagher avɨriba an otivtɨ, me dar amam. \v 19 Egh nɨ uaghan me mɨkɨmtɨ, me Isipɨn kantrin karisbara inigh mangɨgh uan amuiroghboriba inigh izam. Egh nɨ me mɨkemeghtɨ, me uan afeziam inightɨ a uaghan me ko izɨ. \v 20 Egh me Kenanɨn nguazimɨn taghizir bizibagh nɨghnɨghan markɨ. Guizbangɨra, kɨ Isipɨn kantrin bizir bar aghuir avɨriba me danɨngam.” \p \v 21 Ezɨ Jekopɨn otariba atrivim mɨkemezɨ moghɨn ami. Ezɨ Josep atrivimɨn akamɨn gɨn ghua karisɨn maba isa me ganɨngi. Egha uaghan dagher me tuavimɨn damamiba isa me ganɨngi. \v 22 Egha a korotiaba isa vaghvagha bar aveghbuabagh anɨngi. Egha Benjaminra, a 5plan korotiaba ko 300 silvan dagɨaba isa a ganɨngi. \v 23 Ezɨ Josep Isipɨn kantrin bizir aghuir avɨriba inigha, donkin apurir 10pla garɨgha me amadazɨ, me an afeziam bagha zui. Egha a witba ko bretba ko dagher maba sara inigha 10plan donkin amebabagh arɨgha me amadazɨ, me uan afeziam tuavimɨn an akuraghasa a bagha zui. \v 24 Egha Josep uan aveghbuaba amaga kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨ tuavir arɨzimɨn uarira uarir ataran markɨ.” \p \v 25 Ezɨ aveghbuaba Isipɨn kantri ategha ghua Kenanɨn nguazimɨn uan afeziam Jekop bato. \v 26 Egha me kamaghɨn uan afeziam mɨgei, “Josep aremezir pu. Puvatɨ. A ikiavɨra ikia datɨrɨghɨn bar Isipɨn kantrin nguazibagh ativagha dar gari.” Ezɨ Jekop akar kam baregha dɨgavir kuram gamigha, nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ. \v 27 Ezɨ me bizir Josep mɨkemeziba bar dar gun a mɨkeme. Ezɨ Jekop karisɨn Josep amadazibar gari, da Jekop inigh Isipɨn kantrin mangam. Ezɨ an nɨghnɨziba ua dera. \p \v 28 Ezɨ Jekop kamaghɨn mɨgei, “Bar guizbangɨra, kɨ datɨrɨghɨn fo, nan otarim Josep angamɨra ikiavɨra iti. Ezɨ kɨ zuamɨra dɨkavigh Isipɨn mangɨgh an ganigh egh gɨn ovengam.” \c 46 \ms Israelia Isipɨn kantrin zui \mr (Sapta 46--50) \s Jekop uan adarazi ko Isipɨn kantrin zui \p \v 1 Ezɨ Jekop uan biziba bar da akuvagha dɨkavigha uan adarazi ko, me tuavimɨn ghua Isipɨn kantrin zui. Egha me iza Berseban nguibamɨn otivigha, Jekop uan afeziam Aisakɨn God bagha ofabagh ami. \v 2 Ezɨ dɨmagarimɨn God irebamɨn mɨn bizimɨn aven Jekop batogha, kamaghɨn an diagha ghaze, “Jekop! Jekop!” \p Ezɨ Jekop kamaghɨn mɨgei, “Are, kɨ kati.” \p \v 3 Ezɨ God kamaghɨn mɨgei, “Kɨ God. Kɨ nɨn afeziamɨn God. Nɨ Isipɨn kantrin mangɨsɨva atiatingan markɨ. Eghtɨ kɨ nɨn ovavir boribar amutɨ da bar avɨrasemegh, ikɨzir gavgavimɨn otogham. \v 4 Egh kɨ nɨ ko Isipɨn mangɨva, gɨn ua nɨn ovavir boribar aku izam. Eghtɨ dughiar nɨ ovengamim, Josep uabɨ nɨ isɨ mozim darɨgham.” \p \v 5 Ezɨ Jekop Berseba ataki. An otariba uan afeziam, ko men amuiroghboriba isa, Isipɨn atrivim me inigh mangasava amadazir karisbagh atɨ. \v 6 \x - \xo 46:6 \xo*\xt Aposel 7:15\xt*\x*Egha me uaghan bulmakauba ko bizir me Kenanɨn nguazimɨn inizir maba sara inigha zui, egha Jekop uan adarazi ko, me bar Isipɨn kantrin zui. \v 7 Ezɨ Jekopɨn otariba ko guiviba ko an igiaba, me bar Jekop ko zui. \p \v 8 Ezɨ Jekopɨn adarazi a ko Isipɨn kantrin ghueziba, men ziabar kara: Ruben, kar Jekopɨn otarir ivariam. \v 9 Ezɨ Rubenɨn otaribar kara, Hanok, Palu, Hesron ko Karmi. \v 10 Ezɨ Simeonɨn otariba kara, Jemuel, Jamin, Ohat, Jakin, Sohar ko Saul. Ezɨ Saulɨn amebam, a Kenanian amizim. \v 11 Ezɨ Livain otaribar kara: Gerson, Kohat, ko Merari. \v 12 Ezɨ Judan otaribar kara: Er, Onan, Sela, Peres, ko Sera. Egha Er ko Onan, aning Kenanɨn nguazimɨn ikiavɨra itir dughiamɨn ovenge. Ezɨ Peresɨn otaribar kara: Hesron ko Hamul. \v 13 Ezɨ Isakarɨn otaribar kara: Tola, Puva, Iop, Simron. \v 14 Ezɨ Sebulunɨn otaribar kara: Seret, Elon, ko Jalel. \v 15 Ezɨ Ruben, Simeon, Livai, Juda, Isakar ko Sebulun, kar Jekopɨn amuim Lean otariba. Lea, me Mesopotemian nguazimɨn ikiavɨra ikia, borir kaba bate. Egha Lea uaghan guivir mam bate, an ziam Daina. Ezɨ Lean boriba ko an ovavir boribar dɨbobonim, a 33ɨn tu. \p \v 16 Ezɨ Gatɨn otaribar kara: Sifion, Hagi, Suni, Esbon, Eri, Arodi, ko Areli. \v 17 Ezɨ Aserɨn otaribar kara: Imna, Isva, Isvi, Beria. Ezɨ men amizim, Sera. Ezɨ Berian otarimning kara: Heber ko Malkiel. \v 18 Ezɨ gumazamizir kaba, me Jekop ko Silpan boriba ko ovaviba. Labanɨn ingangarir amizim Silpa, ana isa uan guivim Lea ganɨngi. Ezɨ men dɨbobonim 16ɨn tu. \p \v 19 Ezɨ Jekopɨn amuim Resel, an otarimningɨn ziamning kara: Josep ko Benjamin. \v 20 \x - \xo 46:20 \xo*\xt Jenesis 41:50-52\xt*\x*Ezɨ Josep Isipɨn kantrin ikiava Asenat inigha an iti, a Potiferan guivim. Potifera, a Heliopolisɨn nguibamɨn ikia, egha asebar ofa gamir gumazir mam. Ezɨ Asenat, Josep bagha otarir pumuning bate, ezɨ aningɨn ziamning kara: Manase ko Efraim. \v 21 Ezɨ Benjaminɨn otaribar kara: Bela, Beker, Asbel, Gera, Naman, Ehi, Ros, Mupim, Hupim ko Art. \v 22 Ezɨ gumazir kaba, me Jekop ko Reselɨn boriba ko ovavir boriba. Egha men dɨbobonim, me 14plara. \p \v 23 Ezɨ Danɨn borimra kara, an ziam Husim. \v 24 Ezɨ Naptalin otariba kara: Jasel, Guni, Jeser, ko Silem. \v 25 Ezɨ gumazamizir kaba, kar Jekop ko Bilhan boriba ko ovavir boriba. Ezɨ Bilha, a ingangarir amizim. Laban a isa uan guivim Resel ganɨngi. Ezɨ men dɨbobonim, me 7plara. \p \v 26 Ezɨ Jekopɨn boriba ko an igiar boribar me Isipɨn ghue, men dɨbobonim, me 66pla. Egha dɨbobonir kam Jekopɨn otaribar amuiba sara inizir puvatɨ. \v 27 \x - \xo 46:27 \xo*\xt Aposel 7:14\xt*\x*Ezɨ Josepɨn amuim Isipɨn kantrin otarir pumuning bate. Kamaghɨn, dughiar Jekopɨn adarazi ghua Isipɨn itim, men dɨbobonim bar moghɨra ghua, 70plan tu.\f + \fr 46:27 \fr*\ft Namba 70ɨn kam, a uaghan Jekop ko Josep vɨrara aning mega egha uaghan Josepɨn otarimning sara menge.\ft*\f* \s Jekop uan adarazi ko me Isipɨn iti \p \v 28 Ezɨ Jekop Josep bagha Juda amada, a faragh mangɨva Josep inigh izam, egh Gosenɨn Distrighɨn afeziam bativam. Ezɨ Jekopɨn adarazi Gosenɨn Distrighɨn otivizɨma, \v 29 Josep uan ingangarir gumazibav geima, me an karis akɨrizɨ, a uan afeziam bativasa Gosenɨn Distrighɨn ghu. Egha an afeziamɨn apigha ghua a muigha an suiragha bar dughiar ruarimɨn azi. \v 30 Egha Jekop kamaghɨn Josep mɨgei, “Kɨ nɨn ganigha gɨvagha fo, nɨ ikiavɨra iti. Kamaghɨn, kɨ datɨrɨghɨn aremeghasa ifonge.” \p \v 31 Egha Josep uan aveghbuaba ko an afeziamɨn adarazi kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ datɨrɨghɨn mangɨ kamaghɨn atrivim mɨkɨmam, ‘Nan aveghbuaba ko nan afeziamɨn adarasi, me Kenanɨn nguazim ategha izava otivigha gɨfa. \v 32 Egha gumazir kaba, me sipsipbar garir gumaziba. Egha me uan sipsipba, bulmakauba ko uan biziba sara inigha ize.’ \v 33 Kɨ kamaghɨn atrivim mɨkemeghtɨma, gɨn atrivim ian diagh ia amir ingangarim bagh ian azangam. \v 34 Eghtɨ ia kamaghɨn an akam ikaragh, ‘Gumazir ekiam, e gumazir sipsipba ko bulmakaubar gariba. Egha e fomɨra aghɨribar mɨn ikia ingangarir kam gamua iza datɨrɨkɨn, en afeziaba fomɨra uaghan kamaghɨram ami.’ Egh ia kamaghɨn atrivim mɨkemeghtɨ, a ia ateghtɨ ia Gosenɨn Distrighɨn dapiagham. Guizbangɨra, Isipia me sipsipbar garir gumaziba bar me gifongezir puvatɨ.”\f + \fr 46:34 \fr*\ft Dughiar kam gumazitam ti Gosenɨn Distrighɨn itir puvatɨ, ezɨ Josep ghaze, an atrivim azaraghtɨ, a Jekopɨn adarazir amamangatɨghtɨ, me nguazir kam dapiagham. Isipɨn gumazamiziba, sipsipbagh eghuvir gumazamizibar boroghɨn ikian me aghua. Kamaghɨn amizɨ, Josep fo, atrivim kamaghɨn oragham, an adarasi, me sipsipbagh eghuvir gumaziba, eghtɨ a men amamangatɨghtɨ me Gosenɨn Distrighɨn ikiam.\ft*\f* \c 47 \p \v 1 Ezɨ Josep ghua atrivim kamaghɨn a mɨgei, “Nan afeziam ko nan aveghbuaba Kenanɨn nguazim ategha izava otivigha gɨfa. Me uan sipsipba, bulmakauba, ko men biziba, me bar da inigha ize. Egha me datɨrɨghɨn Gosenɨn Distrighɨn iti.” \p \v 2 Ezɨ Josep uan aveghbuar 5plan diazɨ me iza atrivimɨn guamɨn tuifi. \v 3 Ezɨ atrivim kamaghɨn men azai, “Ia ingangarir manabagh ami?” \p Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Gumazir ekiam, e sipsipbar gari, en afeziaba fomɨra amizɨ mokɨn. \v 4 Ezɨ mɨtiriar ekiam azir dughiam Kenanɨn nguazimɨn otozɨ, en sipsipba apir graziba puvatɨ. Kamaghɨn, e dughiar otevimɨn kantrin kamɨn ikiam. Egha e nɨn ingangarir gumaziba, e kamaghɨn nɨn azai, nɨ en amamangatɨghtɨ, e Gosenɨn Distrighɨn dapiagh ikiam.” \p \v 5 Ezɨ atrivim kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨn afeziam ko aveghbuaba nɨ ko ikiasava otivigha gɨfa. \v 6 Kamaghɨn, nɨ Isipɨn kantrin aven, nguazir oteviba bar dar tongɨn, nguazir otevir bar aghuitam gɨnɨghnɨghɨva me mɨkemeghtɨ, me a dapiagh. Nɨ ifueghtɨ, me Gosenɨn Distrighɨn ikiam. Egh uaghan, nɨ men tongɨn, gumazir bulmakaubar ganamin fofozim iti tabagh fogh, egh ingangarim me danightɨ me nan bulmakaubar ganam.” \p \v 7 Ezɨ Josep uan afeziam inigha atrivim bagha zui. Ezɨ Jekop deraghavɨra dughiar aghuim atrivim ganɨngi. \v 8 Ezɨ atrivim kamaghɨn an azara, “Nɨn azeniba datɨrɨghɨn manmaghɨra?” \p \v 9 Ezɨ Jekop an azangsɨzim ikaragha ghaze, “Kɨ nguazir kamɨn aruava 130plan azenibar an ikia iza datɨrɨkɨn. A dughiar bar ruarim puvatɨ, egha kɨ uaghan osɨmtɨzir avɨriba batifi. Nan inaziba dughiar ruarimɨn nguazir kamɨn ike, ezɨ men azeniba nan azenibagh afira.” \v 10 Ezɨ Jekop deraghavɨra dughiar aghuim atrivim ganigha, egha ghu. \p \v 11 Ezɨ gɨn Josep atrivim mɨkemezɨ moghɨram amigha, uan afeziam ko uan aveghbuabar akurazɨma, me Isipɨn kantrin apia. A Ramesesɨn nguibar ekiamɨn\f + \fr 47:11 \fr*\ft Rameses, a distrighɨn igharazim, an ziam Gosen. Ziar kam Josepɨn gɨn azenir 100plan avɨribar otivavɨra iti. Rameses, a nguibar ekiar Isipia Israelia gamizɨ me ingarizim.\ft*\f* boroghɨn nguazim isa me ganɨngi. Nguazir otevir kam, a Isipɨn kantrin nguazir igharaziba bar dagh afira. \v 12 Egha Josep dagheba isa uan afeziam ko, an aveghbuabar amuiroghboribagh anɨdi. Egha vaghvagha men boribar dɨbobonimɨn mɨrara ghua dagheba me ganɨdi. \s Mɨtiriar ekiam Isipia gasɨghasɨsi \p \v 13 Dughiar kamɨn mɨtiriar bar ekiam otozɨ, dagheba bar nguazir otevibar puvatɨ. Ezɨ dughiar mɨtiriam azir kam Isipɨn kantri ko Kenanɨn nguazim bar aning gasɨghasɨzima, gumazamiziba bar osɨmtɨzim isi. \v 14 Ezɨ Isipian gumazamiziba ko Kenanian gumazamiziba, Josep faragha atɨzir witbagh iveza, ghuavti men dagɨaba bar gɨfa. Ezɨ Josep dagɨar kaba inigha da isa atrivimɨn dagɨar dɨpenim gatɨ. \v 15 Ezɨ Isipɨn kantrin dagɨaba ko Kenanɨn adarazir dagɨaba gɨvazɨma, Isipia bar Josep bagha ghuegha, kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ dagheba e danɨng! Puvatɨghtɨ, mɨtiriam bar e akuatɨghtɨ, en nɨn damazimɨn ireghɨva arɨmɨghiregham. En dagɨaba bar gɨfa, kamaghɨn nɨ en akuragh.” \p \v 16 Ezɨ Josep kamaghɨn mɨgei, “Ian dagɨaba bar gɨvaghtɨma, ia uan asɨziba inigh izɨ na danɨngtɨ, kɨ ivezimɨn mɨn da inigh, dagheba ia danɨngam.” \v 17 Ezɨ me hoziaba, sipsipba, memeba, bulmakauba, ko donkiba, da inigha Josep bagha zui. Ezɨ a dagher me ganɨngiziba, dar ivezimɨn mɨn bizir kaba isi. Me kamaghɨram amua ghuavɨra iti azenir kam gɨfa. \p \v 18 Egha azenir gɨn izimɨn, me ua Josep bagha ghua egha kamaghɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, e uan osɨmtɨziba nɨn mongan kogham. Nɨ en dagɨaba ko asɨziba sara bar da inigha gɨfa. Ezɨ e ua nɨ danɨngamin biziba puvatɨ. E ko en nguaziba, darara ikiavɨra iti. \v 19 Nɨ e ateghtɨ, e nɨn damazimɨn mɨtiriamɨn aremeghan kogham. Eghtɨ en nguazim pura ikɨ ikuvighan kogham. Kamaghɨn, atrivim dagheba e danɨngtɨ, e an ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn ikiam. Eghtɨ atrivim uaghan en nguazim iniam. Kamaghɨn, e uari, nɨ oparir dagher ovɨziba e danɨng, eghtɨ e deragh ikɨva ovengan koghtɨ, en nguazim ikuvighan kogham.” \v 20 Mɨtiriar ekiam azir dughiar kam, bar ikuvigha ghuavɨra itima, Isipia bar uan nguaziba isa Josep ganɨngizɨ, an atrivim bagha dagh ivese. Ezɨ Isipɨn kantrin nguaziba, atrivim bar da ini. \v 21 Ezɨ Josep gumazamizibagh amima, me Isipɨn kantrin aven vong ko vong sara ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn iti.\f + \fr 47:21 \fr*\ft Gumaziba fomɨra akar kam, Grikɨn akamɨn a gɨgha ghaze, gumazir kaba ti kamaghɨn mɨgei, “Josep Isipɨn danganiba bar dar gumazamizibagh amizɨ, me atrivimɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar ike.”\ft*\f* \v 22 Ezɨ asebar ofa gamir gumazibar nguazibara, Josep dagh ivezezir puvatɨ. Atrivim zurara dagɨabar me givesi. Kamaghɨn, me uan nguaziba amangizir puvatɨ. \p \v 23 Ezɨ Josep kamaghɨn gumazamizibav gei, “Ia oragh. Kɨ datɨrɨghɨn ia ko ian nguaziba sara ia givezegha gɨfa, ezɨ ia atrivimɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn iti. Ezɨ ian nguaziba, da bar atrivimɨn nguaziba. Ezɨ kar ia oparamin dagher ovɨziba. Ezɨ ia da inigh mangɨ dagher azenibar da oparigh. \v 24 Eghtɨ gɨn azenibar dagheba asiamin dughiam otoghtɨ, ia da isɨ, 5plan pozibav kɨnigh. Egh ia pozitam atrivim danɨngigh, eghtɨ 4plan poziba iana. Egh ia taba oparɨsɨ dar arigh, taba ia uan amuiroghboriba ko, dar amɨ.” \p \v 25 Ezɨ gumazamiziba kamaghɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, nɨ bar en akurazɨ, kamaghɨn e deraghvɨra ikiam. E bar nɨ mɨnaba, nɨ e ataghizɨ, e atrivimɨn ingangarir gumazir kɨnibar mɨn iti.” \p \v 26 Ezɨ Josep Isipɨn kantrin mɨgɨrɨgɨar gavgavim kamaghɨn anetɨgha ghaze, “Dagher azenibar itiba, ia da iniamin dughiamɨn, da bigh 5plan pozibav kɨnigh, egh pozir tam atrivim danɨngigh.” Arazir kam a kamaghɨra ikia iza datɨrɨghɨn iti.\f + \fr 47:26 \fr*\ft Akar kam, “ikia iza datɨrɨghɨn iti,” an en dughiamɨn mɨgeir puvatɨ. A gumazir akɨnafarir kam osirizimɨn dughiamɨn mɨgei.\ft*\f* Ezɨ asebar ofa gamir gumazibar nguaziba, darara atrivimɨn nguazibar mɨn itir puvatɨ. \s Josep Kenanɨn nguazimɨn Jekop afasa akar dɨkɨrɨzim gami \p \v 27 Ezɨ Israelia Isipɨn kantrin aven, Gosenɨn Distrighɨn apiagha, danganir kamɨn nguazim ini. Egha me borir avɨrim batava bar avɨraseme. \v 28 Ezɨ Jekop uabɨ 17plan azenibar Isipɨn kantrin apera, egha a 147plan azeniba ikiava areme. \v 29 \x - \xo 47:29-30 \xo*\xt Jenesis 49:29-32; 50:6\xt*\x*A fo, a gurumram ovengam, egha a uan otarim Josepɨn diazɨ, a ize. Ezɨ a kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ guizbangɨra bar na gifuegh, uan dafarim isɨ nan buarakɨrimɨn apengan amadagh, akar dɨkɨrɨzir gavgavim damigh suam, nɨ bar arazir aghuimɨn na damuam. Nɨ Isipɨn kantrin narafan kogham. \v 30 Eghtɨ kɨ aremeghtɨ nɨ nan kuam inigh Isipɨn kantri ategh mangɨ, nan inazir afeziabar kuabar afezir danganimɨn narafagh.” \p Ezɨ Josep kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ nɨ mɨkemezɨ moghɨn damuam.” \p \v 31 Ezɨ Jekop ua kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Godɨn akagh bar guizbangɨra mɨkɨm suam, nɨ guizbangɨra bizir kam damuam.” Ezɨ Josep Godɨn akagha ghaze, kɨ guizbangɨra bizir kam damuam. Ezɨ Jekop, Josep bagha bar akongegha, aviragha ghuaghira uan dapanim isa dakozim gatɨ. \c 48 \s Jekop deragha Efraim ko Manase damuasa, akar aghuim aning ganɨngi \p \v 1 Ezɨ gɨn me kamaghɨn Josep mɨgɨa ghaze, “Nɨn afeziam arei.” Ezɨ Josep dɨkavigha uan otarir pumuning Manase ko Efraim, aning inigha uan afeziam Jekopɨn ganasa zui. \p \v 2 Ezɨ gumaziba kamaghɨn Jekop mɨgei, “Nɨn otarim Josep nɨn ganasa izegha gɨfa.” Ezɨ Jekop mong gavgavigha dakozimɨn dɨkavigha apera. \p \v 3 \x - \xo 48:3-4 \xo*\xt Jenesis 28:13-14\xt*\x*Egha Jekop kamaghɨn Josep mɨgei, “Gavgaviba Bar Itir God, Lusɨn nguibamɨn, na bato, a Kenanɨn nguazimɨn itir nguibam. Egha a deraghvɨra na damuasa akar aghuim na mɨkeme. \v 4 Egha a kamaghɨn mɨkeme, ‘Kɨ borir avɨriba nɨ danɨngam, eghtɨ nɨn ovavir boriba bar avɨrasemeghtɨ, nɨ kantrin avɨribar gumazamizibar inazir afeziamɨn otogham. Eghtɨ kɨ nguazir kam isɨ, nɨn ovavir boribar anɨngtɨ, a men nguazimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam.’ ” \p \v 5 Egha Jekop ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ tɨghar Isipɨn kantrin nɨ bativamin dughiam, nɨn amuim otarir pumuning bate. Ezɨ borir kamning, bar nan borimningra ikiam. Efraim ko Manase bar nan borimningɨn mɨn ikiam, mati Ruben ko Simeonɨn mɨn. \v 6 Eghtɨ nɨn borir, Efraim ko Manasen gɨn otivighamba, me bar nɨna. Eghtɨ gɨn me nguazim tuiragh vaghvagh me danɨngamin dughiamɨn, borir kaba me Efraim ko Manasen adarazir aven ikiam, kar men aveghbuar ekiamning. \v 7 \x - \xo 48:7 \xo*\xt Jenesis 35:16-19\xt*\x*Kɨ fomɨra Mesopotemian nguazim ategha uamategha Kenanɨn nguazimɨn izima, nɨn amebam Resel areme. An aremezir dughiamɨn, e mong Efratan nguibamɨn saghon iti. Egha kɨ Efratan zuir tuavimɨn mɨriamɨn anefa. Efrata, kar Betlehemɨn ziar ghurim. Ezɨ kɨ Resel bar an apangkuvigha bar oseme. Kamaghɨn, kɨ nɨn otarimning bagha akar aghuir kam mɨgei.” \p \v 8 Ezɨ Jekop Josepɨn borimning ganigha kamaghɨn aning bagha azara, “Kar tinan borimning?” \p \v 9 Ezɨ Josep ghaze, “Kar nan otarimning, kɨ Isipɨn kantrin itir dughiamɨn, God aning na ganɨngi.” \p Ezɨ Jekop ghaze, “Nɨ aning inigh nan boroghɨn izɨtɨ, kɨ bizir aghuiba aning danɨngam, egh God ko mɨkɨmtɨ a deraghvɨram aning damuam.” \v 10 Dughiar kamɨn Jekop bar ghuri, ezɨ an damaziba deragha bizibar garir puvatɨ. Kamaghɨn, Josep borimningɨn akua iza Jekopɨn boroghɨra tuzɨ, Jekop aningɨn toregha aning muki. \p \v 11 Egha Jekop kamaghɨn Josep mɨgei, “Kɨ fomɨra ghaze, kɨ nɨn guamɨn ganighan kogham. Ezɨ datɨrɨghɨn God na ataghizɨ kɨ nɨ ko nɨn borimning sara, bar moghɨra ian gari.” \v 12 Ezɨ Josep borimning Jekopɨn apozimɨn aning ini. Egha gɨn Josep ziar ekiam Jekop danɨngasa, aviragha ghuaghira guam Jekopɨn boroghɨra nguazim girɨ. \p \v 13 Egha Josep kamaghɨn ifonge, Manase Jekopɨn agharir guvimɨn tughɨv ikiam, eghtɨ Efraim Jekopɨn agharir ikiriam tughɨv ikiam. Kamaghɨn a Manase agharir ikiriamɨn an suiragha, Efraim agharir guvimɨn an suira, egha aning inigha Jekopɨn boroghɨn ghu. \v 14 Jekop fo, Manase, an otarir ivariam. Ezɨ puvatɨ, a uan agharimning ighuvagha, agharir guvim isa otarir dozim Efraimɨn dapanim gatɨ. Egha agharir ikiriam isa otarir ivariam Manasen dapanim gatɨ. \v 15 Ezɨ Jekop deraghvɨra Josep damuasa kamaghɨn Godɨn azaragha ghaze, “God, nan inazim Abraham ko nan afeziam Aisak, aning bar nɨn apengan ike. Ezɨ nɨ bar deravɨra nan gari, dughiar amebam na batezimɨn iza datɨrɨkɨn. \v 16 Egha nɨ enselɨn mamɨn mɨn na bato, egha kɨ ikuvasava amima, nɨ nan akura. Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn nɨn azai, nɨ deravɨra borir kamning damu. Egh nɨ aningɨn ovavir boribar amutɨ, me nguazir kamɨn bar avɨrasemegham. Eghtɨ aning bangɨn, gumazamiziba nan ziam ko, Abraham ko Aisakɨn ziamning sara okɨnɨghnɨghan kogham.” \p \v 17 Josep uan afeziamɨn garima, an agharir guvim isa Efraimɨn dapanim gisɨn arɨzima, a kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, arazir kam derazir puvatɨ. Kamaghɨn, a uan afeziamɨn agharir guvimɨn suiragha, Manasen dapanim gisɨn darɨghasava ami. \v 18 Egha a kamaghɨn afeziam mɨgei, “Afeziam, nɨ kamaghɨn damuan markɨ. Otarir kam, an otarir ivariam. Ezɨ nɨ uan agharir guvim an dapanim gisɨn datɨgh.” \p \v 19 Ezɨ afeziam aghuagha, kamaghɨn Josep mɨgei, “Nan otarim, kɨ fo. Manasen adarazi uaghan bar avɨrasemegham. Eghtɨ an dozimɨn adarazi bar moghɨra bar avɨrasemegh, egh Manasen adarazigh afiragham. Egh me kantrin avɨribar gumazamizibar mɨn bar avɨrasemegham.” \p \v 20 \x - \xo 48:20 \xo*\xt Hibru 11:21\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn Jekop deraghavɨra aning damuasa bizir aghuiba isa aning ganɨga, kamaghɨn Josep mɨgei, “Gɨn izamin dughiamɨn, Israelia, God deraghvɨra igharaz darazi damusɨ an azangsɨgh, nɨn borimningɨn ziamning dɨponɨva mɨkɨm suam, God deravɨra Efraim ko Manase gamizɨ moghɨn, a deravɨra ia damuam.” Ezɨ arazir kamɨn Jekop Efraim faragha anetɨgha, Manase gɨn anetɨ. \p \v 21 Egha Jekop kamaghɨn Josep mɨgei, “Nɨ oragh, kɨ ovengasava ami. Eghtɨ God ia ko ikiam, egh ua ia inigh uamategh ian inazibar nguazimɨn mangam. \v 22 Guizbangɨra, Sekemɨn nguazimɨn itir mɨghsɨar apɨrazim, a bar nguazir otevir aghuim. Ezɨ kɨ fomɨra uan mɨdorozir sabam ko pimɨn suiragha, Amoria ko mɨsuegha nguazir kam ini. Kɨ nguazir otevir kam, nɨrara danɨngam. Kɨ nɨn aveghbuabar anɨngan kogham.”\f + \fr 48:22 \fr*\ft Israelia ghua Kenanɨn nguazimɨn itir dughiamɨn, Josepɨn adarazi Sekemɨn nguibam ini. Nɨ Josua 24:32ɨn gan. Ezɨ Hibrun akamɨn, ziar kam, “Sekem,” an ararem akar kam mɨrara ghu, “asɨzir suer akuam tuzir aghuiba an iti.” Nɨ 1 Samuel 9:24ɨn gan. Kamaghɨn, dughiar kam Jekop ghaze, a Sekemɨn nguazim isɨ Josep danɨngam. Guizbangɨra, an akar isɨn zuim gamua ghaze, a nguazir otevir Josep danɨngamim, an aveghbuaba iniamin nguazim gafiragham.\ft*\f* \c 49 \s Jekop, God an boriba deragh me damuasa ifuegha, // an akar aghuiba me ganɨdi \p \v 1 Egha Jekop uan boribar diazɨ, me izima, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia nan boroghɨra izɨtɨ, kɨ bizir gɨn ia bativamibar gun ia mɨkɨmam. \v 2 Kɨ Jekop ian afeziam, nan ziar mam Israel, ia nan boriba, ia bar izɨ nan boroghɨn uari akuvagh, deraghvɨra uan kuariba arigh na baragh. \p \v 3 “Ruben, nan borir ivariam, kɨ gumazir igiamra ikia nɨ bate. Ezɨ nɨ bar ekevegha bar gavgavigha nan borir igharazibagh afira. \v 4 Egha nɨn araziba mati aperiam ivemari moghɨn bar gavgavigha ongani, ezɨ gumazitam nɨ gativaghan kogham. Nɨ uan afeziamɨn amuir dozim koma akuigha, bar arazir kuram gamigha aghumsɨzir ekiam na ganɨngi. Kamaghɨn, nɨ ua faragh ikian kogham.\f + \fr 49:4 \fr*\ft Nɨ Jenesis 35:22ɨn gan.\ft*\f* \p \v 5 “Ezɨ Simeon ko Livai, aning aveghbuamning. Aning uaning inigha mɨdorozir biziba isa igharaz darazi paza me gami. \v 6 Egha aning atarava gumazibav sozima, me ariaghiri. Egha aning pura ikia uan ifongiar kuramɨn gɨn ghua bulmakaubar suer duiar agɨribar aghori. Kamaghɨn, kɨ aning ko navir vamɨra ikian kogham. Ezɨ bizir kɨ aning damuasa nɨghnɨgha akam akɨriziba, kɨ dar gɨn mangan aghua. \v 7 Aningɨn adariba bar gavgafi, ezɨ aningɨn anɨngagharim bar kufi, kamaghɨn aningɨn anɨngagharir kam aning gasɨghasɨgham. Eghtɨ kɨ aning damightɨ, aningɨn ovavir boriba tintinibar Israelian gumazamizir igharazibar tongɨn ikiam. \p \v 8 “Juda, nɨn aveghbuaba nɨn ziam fam. Egh nɨ uan apanibar fɨribar suigh me abɨntɨ, nɨn aveghbuaba nɨn guamɨn uan dapaniba avigh, ziar ekiam nɨ danɨngam. \v 9 \x - \xo 49:9 \xo*\xt Dɨboboniba 24:9; Akar Mogomem 5:5\xt*\x*Ezɨ Juda, nan otarim, nɨ mati laionɨn igiar mam. An asɨzibav sogha da apa, ghua bar gavgafi. Egha nɨmɨra apiav ikia uabɨ akunasavɨra gara iti, ezɨ gumazamiziba a dɨpovan atiatingi. \v 10 \x - \xo 49:10 \xo*\xt Onger Akaba 60:7; 108:8\xt*\x*Egha an atrivimɨn aghorimɨn suiraghtɨ, an an gavgavir ekiam akaghtɨ, a ikɨ mamaghɨra ikiam. Egh an ovavir boribar atrivimɨn mɨn ikɨ mangɨtɨ, gumazamiziba bar a bagh bizir aghuiba inigh a bagh izamin dughiam otogham.\f + \fr 49:10 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba Hibrun akam mong a gɨghagharɨra egha kamaghɨn akar kam osiri, “A gavgavir kamɨn suiragh ikɨ mangɨ gumazir ingangarir kam iniamin gumazim otogham.”\ft*\f* Egh a kantriba bar dagh ativagham. \v 11 Egha a wainɨn ikarɨzir bar aghuir avɨriba iti. Egha a uan donkin amebamɨn nguzim ikiasa, pura wainɨn ikarɨzir kabar a iti. Egha a wainɨn ovɨziba mɨrmɨra, wainɨn dɨpar avɨribagh ami, eghtɨ gumazamiziba dar amɨ da gɨvaghan kogham. Ezɨ a wainɨn dɨpar maba isa uan korotiaba rue. \v 12 Egha a wainɨn dɨpar avɨriba apava, kamaghɨn an damazimning aghefe. Ezɨ a bulmakaun oter eborir avɨriba apava, kamaghɨn an atariba bar ghurghuri. \p \v 13 “Ezɨ Sebulun ongarimɨn boroghɨra ikiam, ezɨ an ongarir dadarim, kuriba ikiamin danganir aghuim ikiam. Eghtɨ an nguazimɨn ababanim bar mangɨ Saidonɨn nguibamɨn nguazim bɨragham. \p \v 14 “Isakar a donkin bar gavgavim. Egha a pura mɨtarir biziba ateribar tongɨn irav iti.\f + \fr 49:14 \fr*\ft Akar kam, “mɨtarir biziba ateriba,” Hibrun akamɨn deragha mɨgeir puvatɨ. Gumazir maba kamaghɨn a gɨra, “sipsipbar dɨvazim.”\ft*\f* \v 15 A uan nguazimɨn garima a ikiamin danganir bar aghuim, egha a bar pura ingari. Egha gɨn a pura ingangarir gumazir kɨnimɨn mɨn ingangarir bar ekiam gami. \p \v 16 “Ezɨ Dan,\f + \fr 49:16 \fr*\ft Hibrun akam, ziar kam, “Dan,” akar kam mong an mɨrara ghu, “Ativagh.”\ft*\f* a gumazir dapanir ekiamɨn mɨn ikɨva, uan gumazamizibagh ativagh ikɨtɨ, me Israelian anabar igharazibar mɨn otivam. \v 17 Egh Dan kuruzir kurar mamɨn mɨn tuavir mɨriabar ikɨ mɨzuamam. Eghtɨ hoziaba ivemarɨ tuavimɨn izɨtɨ, a uabɨ fegh kunigh men suebagh inivtɨ, gumazir hoziabagh apiaziba me daighiregham. \p \v 18 \x - \xo 49:18 \xo*\xt Onger Akaba 119:166; Aisaia 25:9; Maika 7:7\xt*\x*“O Ikiavɨra Itir God, nɨ nan akurvaghasa kɨ nɨ mɨzuai iti. \p \v 19 “Gat, okɨmakɨar gumaziba izɨ nɨ mɨsogham. Eghtɨ nɨ men mɨdoroziba ikarvagh me batueghtɨ me mangam. \p \v 20 “Aser, nɨn nguazim dagher avɨriba ikiam. Nɨ dagher isɨngtɨzir atrivim bar ifongeziba tuam. \p \v 21 “Naptali nɨ mati, memen atiam uan ifongiamɨn gɨn zui. Egha nguzir diriba bati. \p \v 22 “Josep nɨ mati wainɨn ikarɨzir aghuim, a dɨpar atuir mamɨn boroghɨn otogha aghua ovɨziba bati. Egha an aghariba ruarigha dɨvazim avara. \v 23 Ezɨ gumazir pibar asa mɨsoziba, me pamten a gasavɨra iti. Me a gaseghtɨ an aremeghasa me pazava a gami. \v 24 Ezɨ Josep uan pimɨn benim fɨrizir puvatɨ. Godɨn Bar Gavgavim Itim, a Jekopɨn God, a gavgavim isa Josep ganɨngi, ezɨ Josepɨn agharim amɨrazir puvatɨ. Ezɨ Godɨn kam, a Israelian Garir gumazim, egha a mati Israelia Modir Dagɨar Gavgavim. \v 25 Kar nɨn afeziamɨn God, kar Godɨn Gavgaviba Bar Itim. Egha a uabɨra deravɨra nɨ gamua, bizir aghuir avɨriba nɨ ganɨdi. Egh overiam damutɨ, amozir avɨrim nɨ gizam. Egh a dɨpar avɨrim damutɨ, da nguazimɨn otivam. Eghtɨ a nɨn adarazir amizibar amutɨ, me borir avɨriba batam. \v 26 Ezɨ kɨ nɨn afeziam, kɨ bizir aghuir avɨriba nɨ ganɨdi. Eghtɨ bizir aghuir kɨ nɨ danɨngamin kaba, nɨ da iniam, da otiv avɨrasemegh, mɨghsɨar dafaba avegham. Egh da bar nan inaziba fomɨra inizir bizir aghuibagh afiragham.\f + \fr 49:26 \fr*\ft Hibrun akam deragha mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Eghtɨ Josep, bizir kaba da bar nɨ bativam, nɨ gumazir kam, uan aveghbuabar tongɨn gumazir ekiamɨn otogham. \p \v 27 “Ezɨ Benjamin mati afiar atiar ekiar mam, an asɨzibav sozima da ariaghiri. Egha asɨzir mɨsogheziba a mɨzarazibar ada api. Egha guaratɨzibar a inizir biziba tuisɨsi.” \p \v 28 Ezɨ aveghbuar kaba, kar Israelian 12plan anababa. Ezɨ men afeziam aremeghasa amuava, vaghvagh akar aghuim me ganɨdima, akar kam men arazibar mɨrara ghu. \s Jekop aremezɨ me anefa \p \v 29 Ezɨ Jekop akar aghuiba anigha gɨvaghava, kamaghɨn uan boribav gei, “Kɨran oveghangɨn, kɨ oveaghuezibar nguibamɨn mangɨ uan inazir afeziaba ko ikiam, kar gumazir ovengezibar nguibam. Eghtɨ ia na isɨ nan inaziba ko dagɨar mozimɨn narafagh. Dagɨar mozir kam, a Efronɨn nguazimɨn iti. Efron, a Hitian gumazir mam. \v 30 \x - \xo 49:30 \xo*\xt Jenesis 23:3-20\xt*\x*Mozir kam Makpelan nguazimɨn iti, a Kenanɨn nguazimɨn ikia, Mamren nguibamɨn boroghɨra iti. Abraham Efron dam nguazir otevir kam givese, eghtɨ a uan adarazir kuabar afamin danganimɨn mɨn ikiam. \v 31 \x - \xo 49:31 \xo*\xt Jenesis 25:9-10; 35:29\xt*\x*Ezɨ mozir kamɨn, me Abraham uan amuim Sara ko aning afagha, uaghan Aisak uan amuim Rebeka ko, aning afa. Ezɨ kɨ Lea uaghan mozir kamɨn anefa. \v 32 Dagɨar mozir kam itir nguazim, Abraham Hitian adarazi dam a givese.” \p \v 33 \x - \xo 49:33 \xo*\xt Aposel 7:15\xt*\x*Egha Jekop akar kabav mɨkemegha gɨvagha, uan suemning amɨkɨrɨgha dakozim gisɨn atɨ. Egha an areme, ezɨ an duam ghua uan adarazi ko me oveaghuezibar nguibamɨn iti. \c 50 \p \v 1 Ezɨ Josep kamaghɨn uan afeziamɨn garima, an aremezɨ, a uan afeziam gisɨn irɨgha a muigha bar an apangkuvigha azia uan afeziamɨn tori. \v 2 Egha gɨn Josep doktabav geima, me marasinba ko borer igharagha gariba, an afeziamɨn mɨkarzim gaghui. Eghtɨ, an mɨkarzim ikuvighan kogham. Ezɨ doktaba Josep mɨkemezɨ moghɨram ami. \v 3 Isipian kuabagh amir arazimra kara, me marasin kuamɨn mɨkarzim daghu mangɨ 40plan dughiabar tugham. Kamaghɨn me ingangarir kam 40plan dughiabar Jekopɨn kuam gami. Ezɨ Isipia Jekop bagha azia ghua 70plan dughiabar tu. \v 4 Ezɨ aghuimazim ko azirakam gɨvazɨma, Josep atrivimɨn gumazir dapanibav gɨa ghaze, “E uari, ia na gifueghɨva, ia nan akam inigh atrivim bagh mangɨ. Akar kam kamakɨn, \v 5 \x - \xo 50:5 \xo*\xt Jenesis 47:29-31\xt*\x*‘Atrivim, nan afeziam aremeghasava amua, a na gamizɨ, kɨ akar dɨkɨrɨzim gamua ghaze, kɨ an kuam inigh mangɨva dagɨar mozir a uabɨ okorezim, a Kenanɨn nguazimɨn iti, kɨ an anefam. Kamaghɨn, nɨ nan amamangatɨghtɨ, kɨ uan afeziamɨn kuam inigh mangɨ anefagh egh gɨn kɨ ua izam.’ ” \p \v 6 Ezɨ atrivim Josepɨn akam baregha kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Nɨ uan afeziam ko akar dɨkɨrɨzir amizir kamɨn gɨn mangɨ, egh an kuam inigh mangɨva anefagh.” \p \v 7 Ezɨ Josep uan afeziam mozimɨn anefasa zui. Ezɨ atrivimɨn gumazir dapaniba, ko an dɨpenimɨn gumazir ekiaba, ko Isipian gumazir aruaba, me bar Josepɨn gɨn zui. \v 8 Ezɨ Josepɨn adarazi, ko an aveghbuaba, ko an afeziamɨn adarasi, me bar ghue. Ezɨ borir doziba ko, sipsipba, memeba ko bulmakauba, darara Gosenɨn Distrighɨn iti. \v 9 Ezɨ karisba ko gumazir hoziabagh apiaziba, me uaghan Josep ko zui. Guizbangɨra, gumazir bar avɨrim ghue. \p \v 10 Egha me ghua Atatɨn nguibamɨn otifi, Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi nakɨn. Kar me witɨn iniba kua dar dagheba isir danganim. Ezɨ Josep aghuimazir arazim gamua azia ghua 7plan dughiaba gɨfa. Dughiar kam, me bar, azirakar dafam gamua pamtemɨn azi. \v 11 Ezɨ Kenania, me Atatɨn itir gumazamizir kabar gari, me aghuimazimɨn ikiava azima, me kamaghɨn mɨgei, “Isipia aghuimazimɨn ikia azirakar ekiam gami.” Kamaghɨn me danganir kam dɨbora ghaze, “Abel Misraim.” Ezɨ danganir kam, a Jordanɨn Fanemɨn, aruem anadi naghɨn iti.\f + \fr 50:11 \fr*\ft Hibrun akamɨn, ziar kam, “Abel Misraim,” an mɨngarim kamakɨn, “Isipia aziava arai.”\ft*\f* \v 12 Ezɨ Jekopɨn boriba an akamɨn gɨn ghua a mɨkemezɨ moghɨram ami. \v 13 \x - \xo 50:13 \xo*\xt Aposel 7:16\xt*\x*Ezɨ me an kuam inigha Kenanɨn nguazimɨn ghugha, Makpelan nguazimɨn itir dagɨar mozimɨn anefa, a Mamren nguibamɨn boroghɨn iti. Abraham fomɨra Efron da nguazir kam givese, a Hitian mav, eghtɨ nguazir kam, an adarazir kuabar afamin danganimɨn mɨn ikiam. \v 14 Ezɨ Josep uan afeziam afagha gɨvagha, uan aveghbuaba ko, a ko ghuezir darasi, me uamategha Isipɨn ghue. \s Josep uan aveghbuabar arazir kuraba gɨn amada \p \v 15 Ezɨ men afeziam aremezɨ, Josepɨn aveghbuaba gɨn kamaghɨn mɨgei, “Manmaghɨn ami? Josep ti en ataravɨra ikiama, egha arazir kurar e a gamiziba ikarvaghasa?” \p \v 16 Kamaghɨn, me Josep bagha akam amada. Akar kam kamakɨn, “En afeziam tɨghar ovengamin dughiamɨn, an akar mamɨn e mɨkeme. \v 17 An akar kam nɨ danɨngasa e mɨkeme, ‘Josep, nɨn aveghbuaba arazir bar kuraba nɨ gamua, bar pazavɨra nɨ gami. Ezɨ kɨ nɨn azai, ga uaning, nɨ men arazir kurar kaba, gɨn amadagh.’ Ezɨ e datɨrɨghɨn, en afeziamɨn Godɨn ingangarir gumaziba, e nɨn azai, e uari, nɨ en arazir kurar ekiar kam, a gɨn amadagh.” Ezɨ Josep akar kam baregha azia iti. \p \v 18 Egha gɨn Josepɨn aveghbuaba ghuava an gara egha uan guaba avigha ghuaghira Josepɨn suemningɨn boroghɨn nguazim giregha, kamaghɨn a mɨgei, “E pura nɨn ingangarir gumazir kɨnibar otifi.” \p \v 19 Ezɨ Josep kamaghɨn me mɨgei, “Ia atiatingan markɨ. Kɨ Godɨn danganim inighɨva, ia kotiam darɨghan kogham. \v 20 \x - \xo 50:20 \xo*\xt Jenesis 37:26-27; 45:5-7\xt*\x*Bar guizbangɨra, ia na gasɨghasɨghasa akam mɨsoke. Ezɨ kɨ fo, God ian amamangatɨzɨ, ia arazir kam gami. Guizbangɨra, God gumazamizir avɨribar akurvaghasa ifonge, eghtɨ me ikuvighan kogham. Ezɨ ia God amizir ingangarir kam gɨfogha gɨfa. \v 21 Kamaghɨn, ia atiatingan markɨ. Kɨ ia ko ian boribar ganam.” Josep akar bar aghuir kamɨn uan aveghbuaba mɨkemegha men navibagh amima, me navir amɨrizim ini. \s Josep areme \p \v 22 Egha Josep Isipɨn kantrin uan afeziamɨn adarazi ko iti. Egha a 110plan azenibar bar moghɨra nguazir kamɨn ike. \v 23 Egha Efraimɨn boriba ko an igiabar boribar gani. Ezɨ Makirɨn boriba otivizɨ, me uaghan men akua Josep bagha ghuzɨma, a men suiragha me isa uan apozim dafa. Makir, a Manasen borim. \v 24 Egha gɨn Josep kamaghɨn uan aveghbuabav gɨa ghaze, “Kɨran oveghangɨn, kɨ aremegham. Eghtɨ God ian ganam, egh gɨn ian aku kantrin kam ategh mangam. Ia fo, a fomɨra Abraham, Aisak ko Jekop nguazir mam me danɨngasa akar dɨkɨrɨzir gavgavim gami. Egh a gɨn ia inigh nguazir kamra, an mangam.” \p \v 25 \x - \xo 50:25 \xo*\xt Ua Me Ini 13:19; Josua 24:32; Hibru 11:22\xt*\x*Ezɨ gɨn Josep kamaghɨn Israelɨn otaribav gɨa ghaze, “Ia kamaghɨn na ko akam akɨrigh, dughiar God ia bagh izamim, ia danganir kamɨn nan aghariba inigh mangɨ.” Egha Josep uan aveghbuabagh amima, me guizbangɨra pɨn akagha mɨkeme, me an akar kamɨn gɨn mangam. \v 26 Ezɨ Josep 110plan azenibar ikegha an areme. Ezɨ Isipian doktaba marasin ko borer avɨribar an mɨkarzim gaghui, eghtɨ an mɨkarzim ikuvighan kogham. Ezɨ me an kuam isa boksiar mam gatɨ, egha Isipɨn kantrin itir danganir mam gatɨ.