\id GAL - Drafted 1995; revised during workshop with Mike Sweeney; checked with John/Marsha Relyea and 3 Aruamu groups; consultant check with Mike Sweeney. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Galesia \toc3 GAL \toc2 Galesia \toc1 Akɨnafarir Pol Galesian Provinsɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt Akɨnafarir Pol Galesian Provinsɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt2 O \mt1 Galesia \imt Akar faragha zuim \ip Gumazamizir faragha Iesusɨn gɨn zuiba, me Judan gumazamizibara. Ezɨ gɨn Iesus Pol amadazɨma, a ghua Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan Akar Aghuim me mɨkɨri. Ezɨ gumazamizir kaba Iesusɨn gɨn zuima, osɨmtɨzir mam oto. Fomɨra gumazamizir kaba Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨ, mati Judaba ami mokɨn. Egha me Kraisɨn gɨn zuima, azangsɨzir ekiam kamaghɨn iti: me uaghan Moses Osirizir Arazibar gɨn mangam, o puvatɨgham? \ip Gumazir maba kamaghɨn ifonge, me gumazir kabar amutɨ me Judabar arazimɨn gɨn mangɨ uan mɨkarzir mogomebar iniba aghoregh Moses Osirizir Arazir igharazibar gɨn mangam. Ezɨ Pol ghaze, puvatɨ. A ghaze, e nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn iti, ezɨ bizir kamra e gamima, e Godɨn damazimɨn gumazamizir aghuibar otivigha ikɨrɨmɨrir igiam ini. \ip Judan gumazir kabar maba ti faragha Galesian Provinsɨn ghuegha Kraisɨn adarazigh amima, me Moses Osirizir Arazibar gɨn mangasava ami. Pol bizir otozir kam baregha, ua Galesiabar nɨghnɨzir gavgaviba ko arazibar kɨrasa, akɨnafarir kam me bagha an osiri. \ip Pol akɨnafarir kamɨn faragha kamaghɨn mɨgei, God uabɨ Aposelɨn ingangarim damuasava anemɨsefe. A uabɨ uan ifongiamɨn gɨn zuir puvatɨgha, gumazitamɨn akamɨn gɨn zuir puvatɨ. God an diagha egha Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Akar Aghuim akunamin ingangarim a ganɨngi. Akɨnafarir kamɨn, Pol ua kamaghɨn mɨgei, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itiba, merara Godɨn damazimɨn deragha iti. Akɨnafarir kamɨn akar abuananaba kamakɨn, Krais e fɨrizima, Godɨn Duam tuavim en akazɨma, e arazir aghuibar igharaz darazigh ami. \c 1 \ms God aposelɨn ingangarim damuasa Pol amɨsefe \mr (Sapta 1:1--2:14) \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Galesia 1:11-12\xt*\x*Kɨ Pol. Nguazir kamɨn gumazitam o amizitam aposelɨn ikiasa na mɨsevegha ingangarir kam na ganɨngizir puvatɨ. God, en Afeziar Iesus gamizɨ a ua dɨkavizim, a ko Ekiam Krais Iesus, aning aposelɨn ikiasa na mɨsefe. \v 2 Kɨ, na ko itir darazi ko, e Galesian Provinsɨn itir Kraisɨn adarazi bagha akɨnafarir kam amadi. \p \v 3-5 \x - \xo 1:3-5 \xo*\xt Rom 1:7; Filipai 1:2; Rom 4:25; Galesia 2:20; 1 Timoti 2:6; Taitus 2:14; 1 Jon 5:19\xt*\x*Datɨrɨghɨn e nguazir kamɨn itima, arazir kuraba bar e ikiava e adafi. Ezɨ God en Afeziam en akurvaghasa ifonge. Ezɨ kamaghɨn Ekiam Krais Iesus en arazir kuraba batoghɨva, en akurvaghasava areme. En Afeziam God ko Ekiam Krais Iesus, aning apangkuvim ko navir amɨrizim ian ikia, egha kamaghɨn ami. Eghtɨ gumazamiziba zurazurara ziar ekiam God danɨng mamaghɨra ikiam. Bar guizbangɨra. \s Kɨ gari, ia God ataghɨrazima, kamaghɨn kɨ dɨgavir kuram gami \p \v 6 Kɨ faragha Kraisɨn Akar Aghuimɨn ia mɨkemezɨ, ia fo, Kraisɨn apangkuvim ian iti. Ia fozɨ, kamaghɨn God ian dɨa ghaze, ia izɨ. Ezɨ ia zuamɨra Godɨn ian diazim ataki. Egha ia akar aghuir igharazimɨn gɨn zui. Ezɨ kamaghɨn kɨ ian arazir kamɨn dɨgavir kuram gami. \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Aposel 15:1; 15:24; 2 Korin 2:17; 11:4; 11:13\xt*\x*Ia ghaze, ia akar aghuir igharazimɨn gɨn zui. Bar puvatɨ, akar aghuir igharazitam ua itir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir maba Kraisɨn Akar Aghuim giraghava akar ifavaribar amuasa. Egha ia gamizɨ, ia okam nɨghnɨsi. \v 8 Eghtɨ e uari, o Godɨn Nguibamɨn enselɨn tam Akar Aghuir e faragha ia mɨkɨnizim ia mɨkɨnighan kogh, egh akar igharazitam ia mɨkɨnigham, egh gumazamizir kaba, helɨn mangɨ zurara ikɨ. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:2; Aghuzir Akaba 30:6; Akar Mogomem 22:18-19\xt*\x*E faragha ia mɨkemezɨ moghɨn, kɨ datɨrɨghɨn ua ia mɨgei. Gumazamizitaba akar igharazitam ia mɨkɨnightɨ, an Akar Aghuir ia faragha gɨn zuimɨn mɨn mangan koghtɨ, gumazamizir kaba helɨn mangɨva zurara ikɨ! \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt 1 Tesalonika 2:4\xt*\x*Ia manmaghɨn nɨghnɨsi? Kɨ ian navibar amutɨ da deraghasa, kɨ ti mɨgɨrɨgɨar kam gamiz? O kɨ Godɨn navim damutɨ a deraghasa, kɨ ti mɨgɨrɨgɨar kam gami? Kɨ gumazamizibar damazimɨn ziam iniasa, mɨgɨrɨgɨar kam gami, o? Bar puvatɨ. Kɨ ingangarir kam damu, gumazamizibar damazimɨn ziam iniva, egh kamaghɨn kɨ Kraisɨn ingangarir gumazimɨn ikian kogham. \s Nguazimɨn gumazamizitaba akar kɨ ia mɨkɨrir kam na ganɨngizir puvatɨ \p \v 11-12 \x - \xo 1:11-12 \xo*\xt Matyu 16:17; 1 Korin 15:1-3; Galesia 1:1; Efesus 3:3\xt*\x*Nan adarasi, kɨ guizbangɨra ia mɨgei. Kɨ ti pura gumazitam o amizitamɨn akam ia mɨkɨnizɨ ia anetegha akar igharazimɨn gɨn zuima, kɨ ti dɨgavir kuram gamighan koghai. Ezɨ gumazamiziba Akar Aghuir kam na ganɨngizir puvatɨ. Egha gumazamiziba akar kam nan sure gamizir puvatɨ. Krais Iesus uabɨ Akar Aghuir kam nan akazɨ kɨ a gɨfo. Kamaghɨn ia foghasa, kɨ ia mɨgei, Akar Aghuir kɨ ia mɨkɨnizim, kar puram akar gumazamizitabar akamɨn otozir puvatɨzim. \p \v 13-14 \x - \xo 1:13-14 \xo*\xt Aposel 8:3; 9:1; 22:3-5; 26:9-11; Filipai 3:6; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Kɨ eghaghanitam ia damutɨ ia fogh suam, bizir kɨ mɨgeir kaba da guizbangɨra. Nan Judan ovavibar araziba ikɨvɨra ikiasa, kamaghɨn kɨ pamtem dar gɨn zui. Kɨ Judan Araziba bar dar gɨn ghua, kamaghɨn kɨ Judan igiar na ko aghungizibagh afira. Kamaghɨn kɨ Kraisɨn adarazigh asɨghasɨghasa osɨmtɨziba me garɨsi. Kɨ Judan Arazibar gɨn ghua arazir kam gamizɨ, ia a baraki. (Ia fo, dughiar kam kɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn Akar Aghuimɨn itir puvatɨgha, arazir kabagh ami.) \v 15-17 \x - \xo 1:15-17 \xo*\xt Aisaia 49:1; Jeremaia 1:5; Aposel 9:3-6; 9:15; 22:6-10; 26:13-18; Rom 1:1; 11:13; Galesia 2:7\xt*\x*Nan amebam tɨghar na batamin dughiamɨn God aposelɨn ikiasa na ginaba. Egha gɨn a nan apangkuvigha ingangarir kam damuasa nan dia. Egha kamaghɨn mɨgɨa ghaze, nɨ nan otarimɨn Akar Aghuimɨn gun Kantrin Igharazibar Gumazamizibav kɨnasa, kɨ ifonge. Bizir kam bagha a uan otarim nan akaghasa ifonge. Ezɨ kɨ maghɨra Akar Aghuim gumazamizibav kɨnasa ua tavɨn azarazir puvatɨ. Dughiar kam kɨ aposelɨn faragha ingariba bagha Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn ghuavanabozir puvatɨ. Kɨ maghɨra Arebian kantrin ghugha gɨn uamategha Damaskusɨn nguibar ekiamɨn ghu. \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Aposel 9:26-30\xt*\x*Egha gɨn azenir pumuning ko mɨkezim gɨvazɨma, kɨ Pita gɨfoghɨva a ko mɨkɨmasa Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn ghuavanabo. Kɨ ghugha 15plan dughiabar a ko ike. \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Matyu 13:55\xt*\x*Dughiar kam kɨ Ekiamɨn dozim, Jemsra gani. Egha kɨ aposelɨn igharazitam uam an ganizir puvatɨ. \v 20 Ia oregh fogh suam nguazimɨn gumazamiziba Akar Aghuir kɨ ia mɨkɨnizir kam na mɨkemezir puvatɨ. Kamaghɨn ia fogh suam, eghaghanir kɨ eghara akɨnafarimɨn osirir kamnagh, a guizbangɨra. God fo. \v 21-23 \x - \xo 1:21-23 \xo*\xt Aposel 9:30\xt*\x*Egha kɨ gɨn Jerusalem ategha ghua Sirian Provins ko Silisian Provins bar aningɨn aven arui. Kɨ kamaghɨn amima, Judian Distrighɨn aven itir Kraisɨn adarazi me tong nan guamɨn ganizir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir maba ghaze, Pol fomɨra en nɨghnɨzir gavgavir Godɨn itim gasɨghasɨghasa osɨmtɨziba e garɨsi. Egha datɨrɨghɨn gumazir kamra Godɨn Akar Aghuim gumazamizibav kɨra ghaze, ia nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikɨ. \v 24 Judian Distrighɨn itir gumazamiziba orazi, God nan nɨghnɨzibagh irazɨma, me bizir kam bagha Godɨn ziam fe. \c 2 \s Aposelɨn igharaziba, Pol ko uari inigha navir vamɨra iti \p \v 1-3 \x - \xo 2:1-3 \xo*\xt Aposel 11:30; 15:2; 16:3\xt*\x*Kɨ kamaghɨn atiati, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba gɨn Judan Araziba me ikɨrarigham. Kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, gumazamizir kaba Judan Arazibar gɨn mangɨtɨ, ingangarir kɨ fomɨram amizim ko ingangarir datɨrɨghɨn amim aning pura ingangarir kɨnim gavagham. Kɨ kamaghɨn nɨghnɨzima, God bizir kam nan akagha ghaze, nɨ Jerusalemɨn mangasa kɨ ifonge. Kɨ fomɨra Jerusalemɨn ghuavanabozɨ, 14pla azeniba datɨrɨghɨn gɨvazɨ, kɨ datɨrɨghɨn God nan akazir bizimɨn mɨrara kɨ uamategha Jerusalemɨn ghuavanabo. Kɨ ghua Barnabas ko ghua, egha Taitus uaghan a inigha ghu. E ghuegha, kɨ Kraisɨn adarazir ziaba itir gumazir dapanibara, me akuvaghava, Akar Aghuir kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibav kemezimra, kɨ me mɨgei. Taitus, na ko ghuzir gumazim, a Grighɨn gumazimra. Kɨ Akar Aghuir Kantrin Igharazibar Gumazamizibav geir kamra gumazir dapanibav geima, me oregha Taitusɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghorasa a gaghorir puvatɨ. \p \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Aposel 15:1; 15:24; 2 Korin 11:20; 11:26; Galesia 1:7; 5:1; 5:13\xt*\x*Taitusɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir mɨgɨrɨgɨamɨn mɨngarim kamaghɨn oto. Gumazir ifavarir maba mogomemɨn en tongɨn ize. Me e gifara mati me guizbangɨra en marasi. Me orazi, e fomɨra Judan Arazibar apengan itima, da e ikiagharɨki, ezɨ Iesus e gamizɨma, e datɨrɨghɨn fɨriaghɨrɨ. Ezɨ gumazir kaba Krais e fɨrizir arazibar ganasa iza ifarava en tongɨn iti. Gumazir kaba e damutɨ e ua Judan Arazibar apengan ikɨtɨ da uam e ikɨrarɨghasa, me ifonge. Egha me Taitusɨn mɨkarzir mogomemɨn inim aghorasa, e mɨgei. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Galesia 3:1\xt*\x*Ezɨ e ghaze, Akar Aghuim a guizbangɨra mɨgɨrɨgɨam, ezɨ a ia ko ikɨvɨra ikiasa, e ifonge. Kamaghɨn e me baragha tong men akabar gɨn zuir puvatɨ. \p \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; Aposel 10:34; Rom 2:11; 2 Korin 12:11; Galesia 6:3\xt*\x*Ezɨ Jerusalemɨn itir gumazir dapaniba, me akar otevir igharazitam nan mɨgɨrɨgɨam isafurazir puvatɨ. Gumazir kaba me gumazir dapaniba, a dera. God gumazir ziaba itibar garir puvatɨ. Kamaghɨn, tina ziam iti, o tina ziam pu, nan nɨghnɨzim, ziar ekiam pura bizim. Kɨ mɨgeima gumazir dapaniba oraghava kamaghɨn mɨgeir puvatɨ, “Nɨ paza bizir mabav gei.” Egha me bar akar otevir igharazitam nan mɨgɨrɨgɨam isafurazir puvatɨ. \v 7-9 \x - \xo 2:7-9 \xo*\xt Aposel 22:21; Rom 1:5; Efesus 3:8\xt*\x*God faragha Judan gumazamizibar tongɨn aposelɨn ingangarim damuasa, Pita ginaba. Egha ingangarim damuasa gavgavim a ganɨngi. Egha Akar Aghuim Judan gumazamizibav kɨnasa Pita mɨkeme. Kamaghɨra God Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn aposelɨn ingangarim damuasa, kɨ Pol na ginaba, egha God uabɨ gavgavim na ganɨngi. Egha ghaze, nɨ Pol nɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Akar Aghuim me mɨkɨn. Kraisɨn adarazir gumazir dapanir pumuning ko mɨkezim, Jems, Pita ko Jon, me nan mɨgɨrɨgɨaba baregha, fo, God uabɨ ingangarir kam na ganɨngi. Me fo, Godɨn apangkuvim na ko itima, a ingangarir kam na ganɨngi. Me kamaghɨn fogha, bar akar otevir vamɨra na ko Barnabas ganɨngi, “E Judan gumazamizibar tongɨn ingartɨ, nɨ ko Barnabas Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn ingar. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Aposel 11:29-30\xt*\x*Gua me ko ingarɨva gumazamizir onganarazir Jerusalemɨn itiba, gua men akurvaghamin nɨghnɨzim gɨnamangan markɨ.” Kɨ fomɨra akurvazir kam gamua iza datɨrɨghɨn a damuasa ifongegha nan nɨghnɨzim a bagha bar gavgafi. Egha e ingangarim kamaghɨn anebɨgha uari ganigha, egh nɨghnɨzir vamɨra ikiasa uan agharibar suisi. \s Kɨ gari, Pita arazir kuram gamima kɨ an anogoroke \p \v 11-13 \x - \xo 2:11-13 \xo*\xt Aposel 11:3\xt*\x*Dughiar mam Pita Antioghɨn nguibar ekiamɨn izegha, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba koma api. Ezɨ gɨn nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir Judan marazi me Jems ko ikegha uaghan Antioghɨn ize. Me izezɨ, Pita kamaghɨn nɨghnɨsi, kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ko ikɨ damɨtɨ, Judaba me mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir darasi, me nan ataram. A kamaghɨn atiatigha, Judan izezir darazigh ifara, egha Kantrin Igharazibar Gumazamiziba me ategha saghon ikiasa. Egha a Kantrin Igharazibar Gumazamiziba koma uam apir puvatɨ. Egha Judabar gumaziba me koma api. An arazir kam gamizɨ, Judan Antioghɨn itir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darasi, me uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ko ikɨ daman aghua. Me ifavarir arazir kam gamima, Barnabas uaghan men mɨn ami. Ezɨ gumazir kaba Pitan arazir ifavarimɨn gɨn zui. Ezɨ an arazir kurar kam azenim girɨzɨ me bar fo, an arazir kuram gami. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Pitan arazir kurar kam bagha an guam gatɨgha an atari. \p \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt 1 Timoti 5:20\xt*\x*Me Akar Aghuimɨn guizbangɨra mɨgɨrɨgɨaba deravɨra dar gɨn zui puvatɨ. Ezɨ kɨ kamaghɨn men arazir kurabar ganigha, Pita men damazimɨn kamaghɨn a mɨgei, “Pita, nɨ Judabar gumazir mam, egha nɨ nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn iti, egha nɨ Judan Araziba ategha, Kantrin Igharazibar Gumazamizibar arazir mabagh ami. Gumazir maba Jems ko ikegha izezɨma, nɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar araziba ategha, manmaghsua ua Judan Arazibagh ami? Nɨ kamaghɨn amuava, manmaghsua Judan Arazibar gɨn mangasa Kantrin Igharazibar Gumazamizibav gɨa, me abɨri?” \ms Gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba, merara // Godɨn damazimɨn dera \mr (Sapta 2:15--4:31) \s Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghara, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, // God suam, ia nan damazimɨn dera \p \v 15 Egha Pol mɨgɨa ghua kamaghɨn Pita mɨgei, “Guizbangɨra, e Judan gumazamizibara, egha ghaze, e ti bar dera. Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibara, arazir kurabagh ami. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Onger Akaba 143:2; Aposel 13:38-39; 15:10-11; Rom 1:17; 3:20-28; 4:5; 11:6; Galesia 3:11; Hibru 7:18-19\xt*\x*Ezɨ e fo, gumazamiziba Moses Osizirir Arazibar gɨn zuima, God kamaghɨn me mɨgeir puvatɨ, ia nan damazimɨn dera. Bar puvatɨ. Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨtɨ, merara God kamaghɨn me mɨgei, ia nan damazimɨn dera. Kamaghɨn amizɨ e Krais Iesus nɨghnɨzir gavgavim an iti. E fo, gumazamiziba Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨtɨ, God kamaghɨn me mɨkemeghan kogh suam, ia nan damazimɨn dera. Nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir tuavimra God suam, ia nan damazimɨn dera. Ezɨ Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir tuavim puvatɨ. God kamaghɨn e mɨkɨm suam, ia nan damazimɨn dera, kamaghsua, e nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti. \p \v 17-20 \x - \xo 2:17-20 \xo*\xt Jon 13:1; Rom 6:11; 6:14; 7:6; 2 Korin 5:15; Galesia 1:4; Efesus 5:2; 1 Tesalonika 5:10; Taitus 2:14; Hibru 9:14; 1 Pita 4:2; 1 Jon 3:8-9\xt*\x*“E nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikɨtɨ, God tuavir kamɨn suam, e an damazimɨn dera. Tuavir kamɨn e fo, e Judaba uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamizibar mɨn arazir kurabagh ami. Egh e ti kamaghɨn mɨkɨmam, Krais uabɨ arazir kurabar amuasa, gumazamiziba abɨri. Bar puvatɨ. E, Moses Osirizir Araziba ateghɨva, kamaghɨn e arazir kurabagh amir puvatɨ. Kɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn Otarimɨn iti. A bar na gifuegha nan akurvaghasa uan mɨkarzim gasɨghasɨki. Ezɨ ikɨrɨmɨrir kɨ datɨrɨghɨn nguazir kamɨn amim, kɨ nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimɨn gɨn ghuava, ikɨrɨmɨrir kam gami. Kɨ Krais ko ter ighuvimɨn aremegha, ikɨrɨmɨrir igiam ini. Ezɨ ikɨrɨmɨrir kam a nan ikɨrɨmɨrimra puvatɨ. Krais angamɨra nan aven iti. Kɨ ikɨva Godɨn ingangarim damuasa, kamaghɨn Moses Osirizir Araziba na gamizɨ kɨ aremegha ua Moses Osirizir Arazibar gavgavimɨn apengan itir puvatɨ. Bizir kɨ Mosesɨn Osirizir Arazibar apengan ikiava amiziba, kɨ da agɨfa. Egh gɨn ua dar amuva, kamaghɨn mati kɨ arazir kurabagh amir gumazim.\f + \fr 2:17-20 \fr*\ft Grighɨn akam, vezɨn kamɨn deragha bigha mɨkemezir puvatɨ. Pol ti kamaghɨn mɨkɨmasa, gumazamiziba Kraisɨn gɨn mangɨ, egh ua Moses Osirizir Arazibar apengan ikian kogham. Kraisɨn gɨn zuir marazi, Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨsɨ gavgavigh, egh me uaghan arazir kurabagh amibar otivigham, mati gumazamizir bar Moses Osirizir Arazibar apengan itibar mɨn iti. Nɨ Rom 7:4-6ɨn gan.\ft*\f* \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Galesia 3:21; Hibru 7:11\xt*\x*Egh kɨ Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨ Godɨn damazimɨn deraghtɨ, Kraisɨn ovevem mati pura bizim. Ezɨ God uan arazir Moses ganɨngizibar gɨn mangan gumazamizibar anogoroke. Me dar gɨn mangɨva Godɨn damazimɨn deraghan kogham. Kamaghɨn kɨ Godɨn apangkuvim damightɨ a pura bizir kɨnimɨn mɨn otivan, kɨ aghua.” \c 3 \s Ia Galesian onganiba, tinara ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨki? \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Galesia 2:13-14; 5:7\xt*\x*O Galesiaba, ia bar ongani. E Krais Iesusɨn gun bar deravɨra ia mɨkeme. Ezɨ mati ia uari an garima, a ter ighuvimɨn areme. Ezɨ tinara ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨki. \v 2-4 \x - \xo 3:2-4 \xo*\xt Aposel 10:47; 15:8; Rom 10:16-17; Galesia 4:9; Hibru 6:4; 9:10; 10:35-36; 2 Jon 1:8\xt*\x*Kɨ bizir vamɨra gɨfoghasa ian azai. Ia, Moses Osirizir Arazibar gɨn ghua, Godɨn Duam iniz, o ia Akar Aghuim baregha nɨghnɨzir gavgavim an ikia, Godɨn Duam ini? Ia faragha Godɨn Duamɨn gavgavimɨn amodoghɨn ghuava, datɨrɨghɨn ia Godɨn Duam ategha uan gavgavibar darorim agɨvasa. Ia ti bar onganighama? Bizir faragha ia bativiziba, ia pura a da isi, o? Nan nɨghnɨzimɨn, ia pura da inizir puvatɨ.\f + \fr 3:2-4 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba vezɨn kam giragha ghaze, “Godɨn Duam ian tongɨn amizir bizir aghuiba, ia ti da gɨn amadas, o? Kɨ ghaze, ia ti dagh nɨghnɨghavɨra iti.”\ft*\f* \s God gari, ia nɨghnɨzir gavgavim an itima a ian akurvasi \p \v 5 God gari, ia Moses Osirizir Arazibar gɨn zuima, a uan Duam ia ganigha, ian tongɨn mirakelbagh ami? O a gari, ia nɨghnɨzir gavgavim an Akar Aghuimɨn itima, a uan Duam ia ganigha ian tongɨn mirakelbagh ami? \v 6-9 \x - \xo 3:6-9 \xo*\xt Jenesis 12:3; 15:6; 18:18; 22:18; Jon 8:39; Aposel 3:25; Rom 4:3; 4:11-16; 9:17; Jems 2:23\xt*\x*Ia Abrahamɨn eghaghanim gɨnɨghnɨgh. God fomɨra kamaghɨn fo, gɨn Kantrin Igharazibar Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Akar Aghuimɨn ikɨtɨ, a kamaghɨn me mɨkɨm suam, ia nan damazimɨn dera. Ezɨ Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, God fomɨra Akar Aghuim Abraham ganigha kamaghɨn mɨgei, “Nɨ bangɨn, kɨ nguazir kamɨn itir kantriba bar deravɨra me damuam.” Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Abraham nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, ezɨ God kamaghɨn a mɨgɨa ghaze, nɨ nan damazimɨn dera.” Kamaghɨn, ia fogh suam, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itiba, me uaghan Abrahamɨn ovavir boriba. Abraham nɨghnɨzir gavgavim itima, God deravɨra a gami. Kamaghɨra gumazamiziba bar nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨtɨ, a uaghan deravɨra me damuam. \p \v 10-12 \x - \xo 3:10-12 \xo*\xt Ofa Gami 18:5; Godɨn Araziba 27:26; Nehemia 9:29; Jeremaia 11:3; Habakuk 2:4; Rom 1:17; 10:5; 11:6; Galesia 2:16; Hibru 10:38\xt*\x*Moses Osirizir Arazibar mɨngarim, a nɨghnɨzir gavgavimɨn bizim puvatɨ, a bizir igharazim. Ezɨ Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Gumazamiziba Moses Osirizir Araziba mɨgei moghɨn damu egh dughiaba zurara dar amutɨ, arazir kaba me damutɨ, me ikɨvɨra ikiam.”\f + \fr 3:10-12 \fr*\ft Gumazitam Moses Osirizir Araziba zurara bar deravɨra tamɨn gɨn zuir puvatɨ.\ft*\f* Egha Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam o amizitam nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨtɨ, God suam, nɨ nan damazimɨn dera, gumazir kamra zurara deravɨra ikɨvɨra ikiam.” Kamaghɨn, e bar fo, gumazitam o amizitam Moses Osirizir Arazibar gɨn ghua, Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ. Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam o amizitam akɨnafarimɨn aven itir araziba deravɨra dar gɨn mangan koghtɨ, God gumazir kam gasɨghasigham.” Eghtɨ kamaghɨn tina suam, e Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨva Godɨn damazimɨn deragham, kamaghɨn amir gumazamiziba, God me gasɨghasɨgham. \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:23; Rom 8:3; 2 Korin 5:21; Galesia 4:5\xt*\x*Moses Osirizir Araziba kamaghɨn mɨkeme, e gumazamiziba bar Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨva, egh ikuvigham. Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, “Gumazir ter ighuvimɨn duiba God ghaze, me gumazir kuraba.” Ezɨ kamaghɨn Krais en akurvaghasa ziar kam ini, “gumazir kuram.” Egha ziar kam bangɨn a uam e ini. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Joel 2:28-29; Sekaraia 12:10; Aposel 2:33\xt*\x*God Abraham deravɨra a gamigha ghaze, kɨ Abraham gamizɨ moghɨra, kɨ Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn Kantrin Igharazibar Gumazamiziba deravɨra me damuam. Egha God kamaghɨn ifonge, e nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn ikɨva, an Duam iniam. Egha kamaghɨn a uam e ini. \s Moses Osirizir Araziba ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn mɨgɨrɨgɨaba \p \v 15-18 \x - \xo 3:15-18 \xo*\xt Jenesis 12:3; 12:7; Ua Me Ini 12:40; Aposel 7:5; Rom 4:13-14; 8:17; 11:6; 1 Korin 12:12; Galesia 3:21\xt*\x*Fomɨra God bizir aghuir gɨn otivam an gun mɨkeme. God Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam Abraham uan ovavim ko aning ganɨngi. Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkemezir puvatɨ, “Nɨn ovavir boriba.” An ovavir avɨribav geir puvatɨ. An ovavir vamɨra mɨgɨa ghaze, “Nɨn ovavir borim.” Kar a Krais mɨgei. God e bagha inabazir biziba inisɨva e Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨ, egh akar dɨkɨrɨzimɨn tuavimɨn da inighan kogham. E fo, God fomɨra akar dɨkɨrɨzimɨn mɨn bizir kaba Abraham ganɨngi. Nan adarasi, datɨrɨghɨn kɨ e gumazamiziba zurara amir arazim mɨkɨmasa. Gumazitam aremeghsɨ, egh uan biziba tuiragh uan boribar anɨngsɨ, mɨgɨrɨgɨar tam osirightɨ, an mɨgɨrɨgɨar kam mati Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim. Eghtɨ gumazitam uam akar igharazitam akar dɨkɨrɨzir kam gifuraghan kogham. Egha kamaghɨn mɨgeir puvatɨ, “E akar dɨkɨrɨzir kamɨn gɨn mangan kogham.” Nan mɨgɨrɨgɨar mɨngarim kamakɨn: Faraghavɨra God, Abraham ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami. Ezɨ 430pla azeniba gɨvazɨ gɨn God uan arazir osiriziba Moses ganɨngi. Moses Osirizir Arazir kaba bar gɨn otifi. Egh da Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn mɨgɨrɨgɨam batueghan kogham. Egh Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam angarighan kogham. \p \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 5:5; 5:22-27; Jon 1:17; Aposel 7:38; 7:53; Rom 5:20; Hibru 2:2\xt*\x*Ezɨ kamaghɨn manmaghsua God uan osirizir araziba Moses ganɨngi? God gumazamizibar amutɨ, me arazir kurabar mɨngarim gɨfoghasa, uan osirizir araziba anɨngi. God faragha akar dɨkɨrɨzim Abraham ganigha ghaze, nɨn ovavim gumazamiziba bar men akurvagham. Ezɨ gumazir kam zuamɨra izezir puvatɨ. Ezɨ arazir kurar kaba bagha, God gɨn uan osirizir araziba anɨngi. A kamaghɨn ifonge, an osirizir araziba ikɨ mangɨ, ovavim otoghamin dughiamɨn tugham. God uan osirizir arazir kaba isa enselbar dafarim gatɨzɨ, me da isa abuir gumazim Moses ganɨngizɨ, abuir gumazim e ganɨngi. \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Rom 3:29-30\xt*\x*Egh gumazitam ingangaritam damusɨ gumazir igharazitam ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim akɨrsɨ, an a isɨva abuir gumazimɨn dafarim datɨghtɨma, abuir gumazim a isɨva gumazir igharazim danɨngan kogham. Ezɨ God uabɨra, a uabɨ uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim Abraham ganɨngi, egha enselɨn tam ganɨngizir puvatɨ, o abuir gumazitam ganɨngizir puvatɨ. \s Datɨrɨghɨn Godɨn Duam zurara en akurvasi \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Rom 8:2-4\xt*\x*Kɨ kamaghɨn mɨkɨmam, Moses Osirizir Araziba Godɨn akar fomɨra dɨkɨrɨzimɨn apanim gami, o? Bar puvatɨ. Osirizir arazitam ikɨrɨmɨrir aghuim e ganɨdir puvatɨ. Osirizir arazitam ikɨrɨmɨrir aghuim e danightɨ, e ti fomɨra Moses Osirizir Arazibar gɨn zuima, da e gamizɨ e Godɨn damazimɨn deraghai. Moses Osirizir Araziba ikɨrɨmɨrir aghuim anɨdi puvatɨ. \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Rom 3:9-19; 3:23; 4:11-12; 4:16; 11:32\xt*\x*Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn mɨrara e gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itir darasi, God bizir kaba e danɨngasa ifonge. Kamaghɨn amizɨ, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, nguazir kamɨn gumazamiziba, arazir kurabar gavgavim bar me ikiagharɨki. \v 23 Faraghavɨra nɨghnɨzir gavgavir kam izezir puvatɨzɨ, arazir kurabar gavgavim e ikiagharɨghizɨ, e Moses Osirizir Arazibar apengan iti. Egh mangɨ God nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavim en akaghamin dughiam otogham. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Aposel 13:39; Rom 10:4; Galesia 2:16; Kolosi 2:17; Hibru 9:9-10\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, e nɨghnɨzir gavgavim Akar Aghuimɨn ikɨtɨ, a suam, ia nan damazimɨn dera. Egha, a uaghan kamaghɨn ifonge, Moses Osirizir Araziba e inigh Krais bagh mangam. Egha kamaghɨn a Moses Osirizir Arazibagh amizɨ, da e gativagha en garir gumazimɨn mɨn oto. \v 25 Ezɨ datɨrɨghɨn nɨghnɨzir gavgavim azenimɨn otozɨ, e ua Moses Osirizir Arazibar apengan itir puvatɨzɨ da ua e gativagha en gari puvatɨ. \p \v 26-28 \x - \xo 3:26-28 \xo*\xt Jon 1:12; 10:16; Rom 6:3; 8:14-16; 10:12-13; 13:14; 1 Korin 12:13; Efesus 2:14; Kolosi 3:11; 1 Jon 3:1-2\xt*\x*Ia gumazamizir dɨpamɨn rueziba, ia Kraisɨn puegha, Kraisɨn mɨn otifi. Egha datɨrɨghɨn Krais Iesusɨn aven ia ikɨzir vamɨra. Bar guizbangɨra, ia datɨrɨghɨn Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamizibar mɨn itir pu. Ia ingangarir gumazamizir kɨniba ko gumazamizir fɨriaghɨrezibar mɨn itir pu. Ia gumaziba ko amizibar mɨn itir pu. Bar puvatɨ. Ia nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn ikia, ia bar moghɨra Godɨn boriba. Kamaghɨn, e ua Moses Osirizir Arazibar apengan itir puvatɨzɨ, da ua e gativagha en garir puvatɨ. \s Datɨrɨghɨn ia Godɨn boriba, ezɨ Moses Osirizir Araziba ia ikiagharɨzir puvatɨ \p \v 29 \x - \xo 3:29 \xo*\xt Rom 4:13; 9:7; Galesia 4:7; 4:28; Efesus 3:6; Hibru 11:18\xt*\x*Krais an Abrahamɨn ovavim. Ezɨ ia Kraisɨn ikɨzimɨn ikɨva, egh ia uaghan Abrahamɨn ovaviba. Ia Kraisɨn ikɨzir kam, iarara God fomɨra Abrahamɨn ovaviba bizir aghuir kaba me danɨngasa Abraham ko akam akɨri. Kar iarara, God ia mɨgei. \c 4 \p \v 1 Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ akar isɨn zuimɨn bizir kam deravɨra ia mɨkɨmam. Afeziatam borir aghɨritam ikɨva, egh gɨn a uan biziba bar da isɨva borir kam danɨngam. Bizir kaba borim bagha fomɨra iti. Ezɨ borim tɨghar aghuir dughiam, a pura mati a uan afeziamɨn ingangarir gumazir kɨnir mam. Bizir kaba, an biziba. \v 2 Egha a suvighavɨra itima, gumazir an gariba ko an bizibar gariba, an garava an biziba sara gari. Egha ghua dughiar an afeziam biziba an agharim darɨghamim oto. Egha dughiar kamɨn, a uabɨ uan biziba inigha dar gari. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Galesia 2:4; Kolosi 2:20\xt*\x*Ezɨ e uaghan kamaghɨn ami, e borir aghɨribar mɨn itir dughiam, e nguazim ko overiamɨn bizibagh ativagha dar garir duar kuraba ko bizir nedaziba, e dar ingangarir gumazamizir kɨnibagh ava. \v 4-5 \x - \xo 4:4-5 \xo*\xt Jenesis 3:15; Matyu 5:17; 20:18; Luk 1:31; Jon 1:12-14; Rom 1:3; 8:15-17; Galesia 3:13; Efesus 1:5-10; 1 Pita 1:18-19\xt*\x*Ezɨ God kamaghɨn ifonge, e an boribar otivasa, egha Moses Osirizir Arazibar apengan itir gumazamiziba, a uam e givezasa. God fomɨra e givezasa dughiam ginaba. Ezɨ dughiar a fomɨra inabazim datɨrɨghɨn otozɨ, a uan otarim amadazɨma a ize. Ezɨ amizim a bate. Ezɨ a gumazir Moses Osirizir Arazibar apengan itimɨn mɨn oto. Egha e Moses Osirizir Arazibar apengan itir gumazamiziba, a ua e ini. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Rom 5:5\xt*\x*Ezɨ ia datɨrɨghɨn Godɨn boribagh ava. Ezɨma God uan Otarimɨn Duam amadazɨma an en navir averiabar iti. Ezɨ Duar kam en aven kamaghɨn dei, “O Ame! Nan afeziam.” \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Galesia 3:29\xt*\x*Kamaghɨn, nɨ ua pura ingangarir gumazamizir kɨnimɨn itir puvatɨ. God nɨ gamizɨ nɨ an borim gava. Egh nɨ fogh, nɨ an bizir aghuir inabaziba iniam. \s Tizim bagha nguazir kamɨn biziba ua ia ikiagharɨsi? \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Rom 1:25; 1 Korin 8:4-6; 12:2; Efesus 2:11-12; 1 Tesalonika 4:5\xt*\x*Fomɨra ia God gɨfozir puvatɨgha, bizir guizbangɨra God puvatɨzibagh amuava, dar ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn iti. \v 9-10 \x - \xo 4:9-10 \xo*\xt Rom 8:3; 14:15; 1 Korin 8:3; Kolosi 2:16-20; Hibru 7:18\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn ia Godɨn boroghɨn zui. O kɨ kamaghɨn mɨkɨmam, God ian boroghɨn zui. Ia kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, ia zurara Moses Osirizir Arazibar dughiar ekiaba ko iakɨnir igiabar dughiaba ko azenir igiabar dughiaba ko dagheba otir dughiabar gɨn mangam. Manmaghsua ia ua nguazim ko overiamɨn bizibagh ativagha dar garir pura duar kurabar gɨn zui? Da gavgaviba puvatɨ. Ia ti uamategh dar ingangarir gumazir kɨnibar ikiasa? \v 11 Kɨ ian arazir kam gɨnɨghnɨgha, kamaghɨn atiati, ingangarir kɨ ian tongɨn amizim an daghem puvatɨgham. \s Ia nan arazibar gɨn izɨ \p \v 12-15 \x - \xo 4:12-15 \xo*\xt 1 Korin 2:3; 2 Korin 11:30; 12:7-9\xt*\x*Nan adarasi, kɨ uabɨ Moses Osirizir Araziba ategha ian mɨn iti. Ezɨ ia nan mɨn ikiasa kɨ ia gakaghori. Ia fo, fomɨra kɨ Galesian Provinsɨn izeghava, nguibar igharazitamɨn mangasava amuava arɨmariam ini. Egha dughiar kamra Akar Aghuim faragha ia mɨkɨni. Nan mɨkarzim gavgavim puvatɨgha osɨmtɨzir ekiam ia ganɨngi. Ezɨ ia akɨrim ragha na gasarazir puvatɨ, egha na ko ikian aghuazir puvatɨ. Enselɨn tam, o Krais Iesus uabɨ izɨva ia ko ikɨtɨ, ia aning inigh bar deravɨra aning damuam. Ezɨ kɨ areir dughiamɨn, ia na inighava arazir kamra na gami. Ia na inizɨ kɨ ian gara itima, ia arazir kuratam na gamizir puvatɨ. Kɨ guizbangɨra kamaghɨn mɨkɨmam, dughiar kamɨn ia nan akurvaghasa bar ifonge. Egha ia uan damaziba na bagha da asiasa ifuegha da asigha na ganighai. Ia faragha na gifuegha na bagha bar akonge. Ezɨ ia na gifongezir navir kam datɨrɨghɨn managh iti? \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Amos 5:10; Galesia 2:14\xt*\x*Manmaghɨn ami? Kɨ guizbangɨra akam ia mɨkɨni, egha kamaghɨn kɨ ti ian apanim gava? \p \v 17 Ifavarir gumazir kaba kamaghɨn ifonge, ia me baghavɨra ikiasa, me pura ian kuariba isava, egha guizbangɨra ian akurvaghamin nɨghnɨziba puvatɨ. Ia men nɨghnɨzibar gɨn mangɨva egh ia en saghon ikiasa, me ifonge. \v 18 Tina gumazamizir igharaziba baghvɨra ikɨ, egh men akurvaghamin nɨghnɨzir aghuim ikɨtɨ, kamaghɨn dera. Ia zurara arazir kam damuvɨra ikɨ. Egh kɨ ia ko ikiamin dughiabara puvatɨ.\f + \fr 4:18 \fr*\ft Grighɨn akam vezɨn kamɨn deragha bigha mɨkemezir puvatɨ.\ft*\f* \v 19-20 Kɨ orazi, ia arazir kam gamima, kɨ ia bagha okam nɨghnɨgha ghaze, kɨ manmaghɨn ian akurvagham. Kɨ ia ko itir puvatɨ, Iavzika. Kɨ ia ko ikia, ti tong akar aghuitam ia mɨkemeghai. Nan boriba, ia guizbangɨra Godɨn boribagh avaghɨva Kraisɨn mɨn ikiasa, kamaghɨn kɨ ia bagha ua mɨzazir kam barasi. Mati amizim borim batasa isir mɨzazim. \s Hagar ko Sara \p \v 21-23 \x - \xo 4:21-23 \xo*\xt Jenesis 16:15; 21:2\xt*\x*\x - \xo 4:21-23 \xo*\xt Jenesis 18:10-14; Rom 9:7-9; Hibru 11:11\xt*\x*Ia gumazamizir Moses Osirizir Arazibar apengan ikiasa ifongeziba ia na mɨkɨm. Ia ti Moses Osirizir Araziba mɨkemezɨ moghɨn fozir puvatɨ? Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme, Abraham otarir pumuning iti. Ingangarir amizir kɨnim, Hagar, mam bate. Ezɨ guizbangɨra an amuim, Sara, mam bate. Ingangarir amizir kɨnimɨn borim nguazimɨn amiziba boriba isi moghɨn oto. Ezɨ guizbangɨra an amuimɨn borim, an akar dɨkɨrɨzimɨn tuavimɨn oto. \v 24-25 \x - \xo 4:24-25 \xo*\xt Rom 8:15; Galesia 5:1\xt*\x*Amizir kamning Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir pumuningɨn mɨn iti. Eghaghanir kamnagh akar isɨn zuim an iti. Hagar, a Sainain Mɨghsɨamɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn mɨn iti. Sainain Mɨghsɨam, a kantri Arebian iti. Hagar ingangarir amizir kɨnir mam. Ezɨ an boriba uaghan ingangarir gumazir kɨniba. Hagar uan boriba ko me ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ti. Ezɨ Jerusalemɨn datɨrɨghɨn itim, an Hagarɨn mɨn iti. Datɨrɨghɨn itir Jerusalem uan boriba ko, me Moses Osirizir Arazibar apengan ikia ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn ami. \v 26-27 \x - \xo 4:26-27 \xo*\xt Aisaia 54:1; Hibru 12:22; Akar Mogomem 3:12; 21:2; 21:10\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “Amizir boriba puvatɨzir kam, nɨn boriba gɨn bar avɨrasemegham. \q2 Nɨ mati amizir nɨn pam nɨ ataghizim. \q1 Egh nɨ gɨn borir bar avɨriba inightɨ, \q2 nɨn boribar dɨbobonim, \q3 amizir uan pam ko itimɨn boribar, dɨbobonim gafiragham. \q1 Kamaghɨn nɨ amizir boriba isir puvatɨzim, nɨ bar akongegh. \q2 Nɨ amizir otɨrɨmɨrir mɨzazibagh fozir puvatɨzim, \q3 nɨn navim deragh, nɨ bar akuegh, \q4 pamtem dɨmɨva araghasɨ.” \b \m Ezɨ kamaghɨn Jerusalemɨn igharazim a Godɨn Nguibamɨn iti, Moses Osirizir Araziba a ikiagharɨghɨzir puvatɨzɨma, a datɨrɨghɨn fɨriaghɨrɨ. Ezɨ an en amebamɨn mɨn iti.\f + \fr 4:26-27 \fr*\ft Ves 22ɨn aven, Pol Sara dɨbora ghaze, “Guizbangɨra Abrahamɨn amuim, Sara.” Kar akar isɨn zuir mam, Sara Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn mɨn iti. Saran otarim Aisak, a Kraisɨn gɨn zuir darazir mɨn iti. Nɨ Galesia 4:28ɨn gan.\ft*\f* \v 28 \x - \xo 4:28 \xo*\xt Aposel 3:25; Rom 9:7-8; Galesia 3:29\xt*\x*Ezɨ nan adarasi, ia Aisakɨn mɨn ami. Godɨn akar dɨkɨrɨzim mɨrara, ia an boriba. \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Jenesis 21:9; Galesia 5:11; 6:12\xt*\x*Nguazimɨn amiziba boriba isi moghɨn otozir otarim, a Godɨn Duamɨn gavgavimɨn otozir otarim pazava a gami. Kamaghɨra, datɨrɨghɨn Moses Osirizir Arazibar apengan itir gumazamiziba, e tina Godɨn Duamɨn apengan iti, me en aghuagha osɨmtɨziba e garɨsi. \v 30 \x - \xo 4:30 \xo*\xt Jenesis 21:10; Jon 8:35\xt*\x*Ezɨ Godɨn Akɨnafarim manmaghɨn mɨkeme? A kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ingangarir amizir kɨnimɨn borim, a guizbangɨra Abrahamɨn amuimɨn borim ko afeziamɨn bizir aghuiba da inian kogham. Kamaghɨn, nɨ ingangarir amizir kɨnim uan otarim ko aning batokegh.” \p \v 31 \x - \xo 4:31 \xo*\xt Jon 8:36; Galesia 3:29; 5:1; 5:13\xt*\x*Nan adarasi, e ingangarir amizir kɨnimɨn boriba puvatɨ, e guizbangɨra Abrahamɨn amuimɨn boriba. \c 5 \ms Godɨn gumazamiziba fɨriaghɨre \mr (Sapta 5--6) \s Ia uari bagh ganigh, Moses Osirizir Araziba ua ia ikɨrarighan kogham \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xo*\xt Jon 8:32; 8:36; Aposel 15:10; Rom 6:18; Galesia 2:4; 5:13; 1 Pita 2:16\xt*\x*Krais, e Moses Osirizir Arazibar apengan ikian aghuaghava, kamaghɨn an e gamizɨ, e fɨriaghɨrɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia tuivigh gavgafigh. Ia gumazamizitabar gantɨ, me ua ia damutɨ, ia ua ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn ikian markɨ. \p \v 2 Ia na baragh. Kɨ Pol, kɨ ia mɨgei, ia men gantɨma me ian mɨkarzir mogomebar iniba aghoreghtɨma, Kraisɨn ingangarim tong bar ian akuraghan kogham. Bar puvatɨ. \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Galesia 3:10\xt*\x*Kɨ datɨrɨghɨn ua deravɨra kamaghɨn ia mɨkɨmasa, nɨ tina gumazitamɨn gantɨ, a nɨn mɨkarzir mogomemɨn inim atughtɨ, kamaghɨn nɨ uaghan Moses Osirizir Araziba bar dar gɨn mangam. \v 4 \x - \xo 5:4 \xo*\xt Rom 9:31-32; Hibru 12:15\xt*\x*Ia gumazamizir Moses Osirizir Arazibar gɨn mangasava amiba, ezɨ tuavir kamɨn ia ghaze, e Godɨn damazimɨn dera, ia kamaghɨn Krais ategha gɨfa. Ia Godɨn apangkuvimɨn tuavim ategha gɨfa. \v 5-6 \x - \xo 5:5-6 \xo*\xt Rom 8:24-25; 1 Korin 7:19; Galesia 6:15; Kolosi 3:11; 2 Timoti 4:8; Jems 2:18-22\xt*\x*Egh gumazim Krais Iesus ko ikɨtɨ, gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba aghorir arazim, a pura bizim, egh gumazibar mɨkarzir mogomebar inibar aghorir puvatɨzir arazim, a uaghan pura bizim. Ezɨma gumazir nɨghnɨzir gavgavim itim, an nɨghnɨzir gavgavim a gamima, a bar gumazir igharazibagh ifonge, kar guizbangɨn bizim. Godɨn Duamɨn gavgavimɨn, e nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Egha e, dughiar God suam, ia nan damazimɨn derazim, mɨzuai. \p \v 7 \x - \xo 5:7 \xo*\xt 1 Korin 9:24; Galesia 1:6; 3:1\xt*\x*Ia fomɨra deraghavɨra Kraisɨn tuavimɨn zui. Ezɨ tina tuavim apɨrizɨma ia ua guizbangɨn akamɨn gɨn zuir puvatɨ? \v 8 Nɨghnɨzir ia datɨrɨghɨn gɨntɨzim, a Godɨn ian diazimɨn izezir puvatɨ. \v 9 \x - \xo 5:9 \xo*\xt 1 Korin 5:6; 15:33\xt*\x*Yisɨn muziarim, a bret bar a damightɨ, a buigham. \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt 2 Korin 2:3; 10:6; 11:15; Galesia 1:7\xt*\x*Kɨ kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, Ekiam ian akuragham. Egh ia nan nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨva, nɨghnɨzir igharazim atakigh. Kɨ fozir pu, tina ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨsi. Gumazamizir kaba arazir kurar ia gamizim bagh ivezir kuram iniam. \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt 1 Korin 1:23; 15:30; Galesia 6:12; 6:17\xt*\x*Nan adarasi, ia orakigh, gumazir maba ghaze, Pol gumaziba uan mɨkarzir mogomebar iniba aghorir akam dughiabar anekuravɨra iti. Egh me guizbangɨra kamaghɨn nɨghnigh, me tizim bagha osɨmtɨzim na garɨsi? Kar guizbangɨra nɨghnɨzim puvatɨ. Ezɨ kɨ ter ighuvimɨn akam akurima, akar kam gumazamizibar nɨghnɨzibagh asɨghasɨsi. Egh kɨ mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir akam akunɨva, ter ighuvimɨn akam akunan koghtɨ, ter ighuvimɨn akar gumazibar nɨghnɨzibagh asɨghɨsɨzim, a pura akar amɨrizimɨn mɨn otogh, ua gumazibar nɨghnɨzibagh asɨghasɨghan kogham. \v 12 Gumazir ian navibagh inivir kaba, me mɨkarzir mogomebar iniba aghoramin arazim bagha bar gavgafi. Kamaghɨn me uarira uan inibar ghor, magh suegh bar dar ghoregh. \p \v 13-15 \x - \xo 5:13-15 \xo*\xt Ofa Gami 19:18; Matyu 5:43; 7:12; Rom 13:8-9; 1 Korin 8:9; 9:19; 1 Pita 2:16; 2 Pita 2:16-19; Jems 2:8\xt*\x*Nan adarasi, ia fɨrighɨrasa God ifonge, egha kamaghɨn a ian dia. Eghtɨ ia ua Moses Osirizir Arazibar apengan ikian kogh kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ suam, “Moses Osirizir Araziba e ikiagharɨghizɨ, e arazir kaba ategha fɨriaghɨre. Egh e navir ghurimɨn arazibar amuam.” Moses Osirizir Arazibar mɨgɨrɨgɨaba, da bar uari inigha akar vamɨran iti, “Nɨ uabɨra uabɨ gifongezɨ moghɨn, gumazamizir igharazibagh ifongegh.” Ia bar Godɨn gumazamizibar ingangarir gumazamizibar mɨn ikɨ, uarira uarigh ifongegh. Egh ia uarir atar pura tintinibar uariv sogh, egh deravɨra nɨghnɨgh. Ia uarigh asɨghasɨgham. \s Godɨn Duam nɨn sure gamir arazir aghuibar gɨn mangɨ \p \v 16-18 \x - \xo 5:16-18 \xo*\xt Rom 6:12-14; 7:15-23; 8:2-7; 8:14; 13:14; Galesia 5:25; 1 Pita 2:11\xt*\x*Godɨn Duam koma nɨn navir ghurim, bizir kamning uaningɨn apanimning gami. Godɨn Duam ghaze, nɨ Godɨn arazir aghuibara damu. Ezɨ kamaghɨn nɨ dar amuasa. Kamaghɨn amizɨma, nɨ arazir aghuibar gɨn mangɨsɨ damutɨ, nɨn navir ghurimɨn araziba suam, markɨ. Nɨn navir ghurim suam, “Arazir kuratam damu.” Eghtɨ nɨ tam damuam. Kamaghɨn nɨ arazir kurabar gɨn mangɨtɨ, Godɨn Duam suam, markiam. E fo, navir ghurimɨn araziba Godɨn Duam dɨkabɨnasa. Ezɨ Godɨn Duam navir ghurimɨn araziba dɨkabɨnasa. Aning uaning adosi. Ezɨ bizir ia damuasa ifongezim, ia a damighan kogham. Ia Godɨn Duamɨn gɨn mangɨva, Moses Osirizir Arazibar apengan ikian kogham. Egh, ia navir ghurimɨn arazibar gɨn mangan kogham. Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, ia navir ghurimɨn araziba ateghtɨma, Godɨn Duamra ian faraghtɨma, ia an gɨn mangɨ. \p \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt 1 Korin 3:3; 6:9-10; Efesus 5:3; Kolosi 3:5; Jems 3:14-15\xt*\x*Ia navir ghurimɨn arazibagh fogha gɨfa. Arazir kaba, gumazamiziba tintinibar uari koma akua arazir mɨzɨrɨzibagh amuava, afiar arazibagh ami. \v 20 Egha nguazir kamɨn biziba e God gami moghɨn e uari isa dagh anɨdi, imezibagh amir arazibagh amuava, munavɨn biziba bagha navim ikuvigha da iniasa navim isi. Egha atara bizibagh asɨghasɨsi, uarir apanibagh ami, gumazamizir igharazibar aghuagha, uabɨra uabɨ gɨnɨghnɨsi, biziba bagha uari batogha uari abɨsi. \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt 1 Korin 6:9; Efesus 5:5; Kolosi 3:6; Akar Mogomem 22:15\xt*\x*Egha dɨpar onganiba apava onganigha, pura gumazamiziba isa pamtemɨn diava ighiar kurabar arazibagh ami. Egha arazir kurar maba uaghan kamaghɨn iti. Kɨ fomɨra ia mɨkemegha gɨfa. Egha kɨ datɨrɨghɨn akar kamra ua ia mɨgei. Gumazamizir arazir kabagh amiba, me God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn aven mangan kogham. \p \v 22-23 \x - \xo 5:22-23 \xo*\xt 1 Korin 13:7; Efesus 5:9; Kolosi 3:12; 1 Timoti 1:9; Jems 3:17\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam arazir aghuir kabar amuasava en naviba fe: arazir bar igharaz darazigh ifongezim, bar akongezim, navir amɨrizim, dughorir amɨrazim, gumazibar akurvagha arazir aghuibar me gami. Egha guizbangɨra mɨgɨa deravɨra bizibagh amua, gumazibar asughasusi, egha navir ghurimɨn araziba dɨkabɨri. Moses Osirizir Arazitam arazir kabar anogoroghezir puvatɨ. \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Rom 6:6; Kolosi 3:5; 1 Pita 2:11\xt*\x*Gumazamizir Krais Iesusɨn gɨn zuiba, me navir ghurimɨn araziba ko biziba bagha bar ifongezir arazir kuraba inigha, ter ighuvimɨn da gura. Egha dagh afuzɨma, da aremegha gɨfa. \v 25 \x - \xo 5:25 \xo*\xt Rom 8:4-5; Galesia 5:16\xt*\x*Godɨn Duam ikɨrɨmɨrir aghuim e ganɨngi. Kamaghɨn, anarɨra e ko daruva en akurvagham. \v 26 \x - \xo 5:26 \xo*\xt Filipai 2:3\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, e pura uarira uan ziaba fan kogham. Egh e igharaz darazir navibagh inivtɨ, me uarir ataran kogham. Egh e men biziba bagh naviba isian kogham. \c 6 \s Bizir manam nɨ uan navir averiamɨn an opari, bizir kamnaghɨra, an otogham \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Matyu 18:15; 1 Korin 2:15; 4:21; 2 Timoti 2:25; Hibru 12:13; Jems 5:19\xt*\x*Nan adarasi, ian tav arazir kuratam damightɨ, ia gumazir Godɨn Duamɨn gɨn zuiba, ia navir amɨrizimɨn arazibar a damuva, an akuraghtɨ, a uan arazir kuraba ategham. Kamaghɨn ia deravɨra uari bagh gan, Satan ia gifaraghtɨma, ia uaghan arazir kuratam damigham. \v 2-3 \x - \xo 6:2-3 \xo*\xt Jon 13:14-15; Rom 12:3; 15:1; 1 Korin 8:2; 2 Korin 3:5; 1 Tesalonika 5:14; 1 Jon 4:21\xt*\x*Eghtɨ gumazitam suam, a ziar ekiam iti, puvatɨ, a ziam pu, egha kamaghɨn gumazir kam uabɨra uabɨ gifari. Ia igharaz darazir akuragh men osɨmtɨziba ater. Egh ia kamaghɨn damuva, guizbangɨra Kraisɨn arazibar gɨn mangam. \v 4-5 \x - \xo 6:4-5 \xo*\xt Rom 2:6; 14:12; 1 Korin 3:8; 11:28; 2 Korin 13:5\xt*\x*Gumazamiziba bar, me uari uan arazir me amibar osɨmtɨziba ateram. Gumazamiziba uari uan ingangaribar gan, da deras ti puvatɨ. Gumazamiziba kamaghɨn damuva, me uari uan arazibar gan dagh ifongegh. Egh me uan arazibar gan, egh gumazir igharazimɨn arazibara gan dav kɨman markɨ. \p \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Rom 15:27; 1 Korin 9:11; 9:14\xt*\x*Gumazir Godɨn akam barazim, a uan bizir aghuitaba an sure gamir gumazim danɨng. \p \v 7-8 \x - \xo 6:7-8 \xo*\xt Jop 13:9; Hosea 8:7; Luk 16:25; Jon 3:6; 6:63; Rom 2:6; 8:13; 1 Korin 6:9; 10:12; Jems 3:18\xt*\x*Bizir manam nɨ uan navir averiamɨn anekara, bizir kamnaghɨra, an otogham. Gumazitam o amizitam uan navir ghurimɨn arazibar gɨn mangɨtɨma, an navir ghurir kamɨn dagher kuraba otivtɨma a bar ikuvigham. Egh gumazitam o amizitam Godɨn Duamɨn gɨn mangɨtɨ, Godɨn Duam a damutɨ, dagher aghuiba otivtɨma, a ikɨrɨmɨrir aghuir zurara itim iniam. Egh ia suam, ia God gifari, bar puvatɨ. Ia uarira uarigh ifarɨva, kamaghɨn damuan markɨ. \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt 1 Korin 15:58; 2 Tesalonika 3:13; Hibru 3:6; 3:14; Akar Mogomem 2:10\xt*\x*Egh e ingangarim damusɨ amɨrvaghan kogh, dagheba iniamin dughiamɨn, e dagher bar aghuiba iniam. Kamaghɨn e arazir aghuibar amusɨ amɨrvaghan kogham. \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:15; 1 Timoti 6:18\xt*\x*Kamaghɨn amizɨma, datɨrɨghɨn dughiam ikiavɨra iti, e arazir aghuibar gumazamizir igharaziba bar deravɨra me damuam. Egh bizir ekiam, e deravɨra gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn itibar amuam. \s Polɨn mɨgɨrɨgɨar abuananaba \p \v 11 Kɨ osirizir osizirir ekiar kaba, ia dar gari, kar kɨ uabɨ uan dafarimɨn osirizir akaba.\f + \fr 6:11 \fr*\ft Nɨ akar 1 Korin 16:21ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \p \v 12-13 \x - \xo 6:12-13 \xo*\xt Galesia 2:3; 2:14; 5:11; Filipai 3:18\xt*\x*Ifavarir gumaziba atiatia kamaghɨn nɨghnɨsi, “Gumazir igharaziba kamaghɨn fogh suam, e nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ter ighuvimɨn iti, egh me pazɨ e damuam.” Kamaghɨn me ian mɨkarzir mogomebar iniba aghorasa bar gavgafi. Me ghaze, me ian mɨkarzir mogomebar iniba aghoreghtɨ, gumaziba bizir kam bagh men ziaba fam. Ezɨ gumazir uan mɨkarzibar iniba aghorezir kabanagh, uaghan deravɨra Moses Osirizir Arazibar gɨn zuir puvatɨ. Ia oragh. Gumazir kaba ian mɨkarzir mogomebar iniba aghorasa bar gavgafi. Me kamaghsua, me kamaghɨn ia damigh gumazir igharazibar damazimɨn ziar ekiaba iniasa. \v 14-15 \x - \xo 6:14-15 \xo*\xt Rom 2:29; 6:6; 1 Korin 1:31; 2:2; 2 Korin 5:17; Galesia 5:6; Filipai 3:3; Kolosi 3:11\xt*\x*Ezɨ mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir arazim, a pura bizim. Egha mɨkarzir mogomemɨn inim aghorir puvatɨzir arazim, a uaghan pura bizim. God e gamizɨma e gumazamizir igiabar otifi, kar bizir ekiam. En Ekiam Krais Iesus ter ighuvimɨn areme. Ezɨ kɨ bizir kam bagha uan ziam o gumazir igharazitamɨn ziam fer puvatɨ. Kɨ Godɨn ziamra fe. Iesus ter ighuvimɨn areme, ezɨ tuavir kamɨn nguazir kamɨn araziba nan nɨghnɨzimɨn aremegha gɨfa. Egha mati kɨ uabɨ ter ighuvimɨn areme. Egh kɨ uam nguazir kamɨn arazibar gɨn mangan kogham. \v 16 Nɨghnɨzir kamɨn suiragha an gɨntɨziba, Godɨn apangkuvim men ikiam. Egh a men navibar amutɨma me nɨmɨra ikiam. Eghtɨ gumazamizir kaba, me guizbangɨra Godɨn Israelia. \p \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt 2 Korin 1:5; 4:10; 11:23; Galesia 5:11; Kolosi 1:24\xt*\x*Gumaziba na mɨsoghezɨ, men duar kuriba nan mɨkarzimɨn iti. Ia bizir kabar gan suam, kɨ guizbangɨn Iesusɨn ingangarir gumazim. Eghtɨ gumazitam uam osɨmtɨzitam na darɨghan kɨ aghua. \v 18 Nan adarasi, en Ekiam Krais Iesusɨn apangkuvim ian duaba ko ikɨ. Guizbangɨra.