\id EPH s- drafted Jan-Feb 2001 by Obnadum and Francis; exegetical ck July 2002 by Berama, Siria and Marsha; comprehension ck.03 in the village with big group; consultant ck Nov 03 by Mike Sweeney with Steven, John O, John Stanley, Pais Asefi, Martin, John R and Marsha; ready for publication. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Efesus \toc3 EF \toc2 Efesus \toc1 Akɨnafarir Pol Efesusɨn Nguibamɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt Akɨnafarir Pol Efesusɨn Nguibamɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt2 O \mt1 Efesus \imt Akar faragha zuim \ip Akɨnafarir kamɨn akar mɨngarim a kamakɨn, God kamaghɨn nɨghnɨsi, a uan Nguibam ko nguazir kamɨn ingarizir biziba bar, dar amu da isɨ Kraisɨn apengan dar arɨgham. Eghtɨ Krais biziba bar dar dapanimɨn ikiam (1:10). Ezɨ God kamaghɨn ifonge, a uan gumazamiziba gaghuvkɨntɨ, me bar Krais ko poroghɨv ikɨva navir vamɨra ikiam. \ip Ezɨ akɨnafarimɨn aven faragha itir akaba, Pol Godɨn apangkuvimɨn mɨgɨrɨgɨar avɨribagh ami. A ghaze, God gumazamizibagh amima, me bar nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikiava uari akuvagha, ikɨzir vamɨran gumazamizibar otifi. Iesusɨn ingangarimɨn, God ua gumazamiziba inigha, Godɨn Duam me ganɨngi. Ezɨ tuavir kamɨn me bar fo, me Godɨn akar dɨkɨrɨzimɨn bizir mɨkemeziba, me bar da iniam (1:14). \ip Egha akɨnafarimɨn itir namba 2ɨn akar otevimɨn, Pol kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Kraisɨn adarasi me Krais ko poroghav iti. Kamaghɨn amizɨ, me bar navir vamɨra ikɨva, Godɨn Arazibar gɨn mangɨ. \ip Ezɨ akɨnafarir kamɨn Pol akar isɨn zuibav gɨa, kamaghɨn men akakaghtɨ me fogh suam, me Krais ko poroghav ikia egha ikɨzir vamɨran gumazamizibar oto. A kamaghɨn mɨkeme, Godɨn gumazamiziba, me inivafɨzir vamɨran mɨn oto, ezɨ Krais mati inivafɨzir vamɨran kamɨn dapanim. (4:1-16). Ezɨ uaghan, Godɨn gumazamiziba mati dɨpenir mam, ezɨ Krais, a mati dɨpenir kamɨn guarir akɨnim (2:19-22). Egha Godɨn gumazamiziba mati amizir mam, ezɨ Krais mati amizir kamɨn pam (5:22-32). Ezɨ akɨnafarir kamɨn aven e bar deravɨra bizir aghuir God uan gumazamizibar amuamibar gari. \c 1 \ms E Kraisɨn poroghav itima, God e gamizɨ e gumazamizir igiabar otifi \mr (Sapta 1--3) \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Aposel 18:19-21; 19:1; Rom 1:1; 1:7; 1 Korin 1:1; Kolosi 1:1\xt*\x*Kɨ Pol, God uan ifongiamɨn gɨn ghua Krais Iesusɨn aposelɨn ikiasa na mɨsefe. Ia, Efesusɨn itir Kraisɨn adarasi, ia Krais ko poroghav ikia deraghavɨra an gɨn zui. Kɨ ia bagha akɨnafarir kam osirigha anemadi. \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt 2 Korin 1:2; Galesia 1:3; Kolosi 1:2; Taitus 1:4\xt*\x*Kɨ kamaghsua, God en Afeziam ko Ekiam Krais Iesus, aning apangkuvim ko navir amɨrizim ia danɨngam. \s E Krais Iesusɨn poroghav itima, God uan Nguibamɨn itir bizir aghuiba bar da isava e ganɨdi \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Efesus 2:6\xt*\x*E Krais Iesusɨn poroghav iti, ezɨ tuavir kamɨn God deravɨra e gamua en duabar akurvaghasa uan Nguibamɨn otivir bizir aghuiba e ganɨdi. Kamaghɨn, e God mɨnamam, a en Ekiam Krais Iesusɨn Afeziam ko an God. \v 4-5 \x - \xo 1:4-5 \xo*\xt Jon 1:12; 15:16; 17:24; Rom 8:28-30; 2 Korin 6:18; Galesia 4:5; Efesus 5:27; Kolosi 1:22; 2 Tesalonika 2:13; 2 Timoti 1:9; Jems 2:5; 1 Pita 1:2\xt*\x*Dughiar God tɨghar nguazir kamɨn ingaramim, a kamaghɨn ifonge, e a baghvɨra itir gumazamizibar ikɨva, an damazimɨn arazir kuratam ikian kogham, egha a fomɨra e ginaba. Egha ghaze, e Krais ko poroghɨv ikɨ, egh tuavir kamɨn e an gumazamizibar mɨn otogham. A fomɨra bar e gifongegha e ginabagha ghaze, a Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn e damightɨ, e an boribar otivigham. God uan bar akongezir arazim ko uan ifongiamɨn gɨn ghua bizir kam gami. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Matyu 3:17; Jon 3:35; Rom 3:24; 5:15; Kolosi 1:13\xt*\x*A ifongezir Otarimɨn ziamɨn, a bar pura bizir aghuimɨn mɨn uan apangkuvim isa e ganɨngi. Kamaghɨn e apangkuvir bar ekiar kam gɨnɨghnɨghɨva, Godɨn ziam fam. \p \v 7-8 \x - \xo 1:7-8 \xo*\xt Aposel 20:28; Efesus 2:7; Kolosi 1:14; 1:20; Hibru 9:12; 1 Pita 1:18-19\xt*\x*E fo, Kraisɨn ovevemɨn God uam e inigha en arazir kuraba gɨn amada. Godɨn apangkuvim guizbangɨra bar ekevegha izɨfa. Kamaghɨn a uan apangkuvim e gufusfuzima an e girava, fofozir aghuim ko nɨghnɨzir aghuim e ganɨdi. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Rom 16:25; Efesus 3:4; 3:9-11; Kolosi 1:26; 2 Timoti 1:9\xt*\x*God fomɨra uan ifongiamɨn gɨn ghua, Kraisɨn ingangarimɨn tuavimɨn uan nɨghnɨzir mogomem azenim darɨghasa nɨghnɨki. Ezɨ datɨrɨghɨn an nɨghnɨzir mogomer kam a en akazɨ an azenan oto. \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt 1 Korin 3:22-23; Galesia 4:4; Filipai 2:9-10; Kolosi 1:16; 1:20; Hibru 1:2; 1 Pita 1:20\xt*\x*Godɨn nɨghnɨzir kam a kamakɨn, a ingarizir biziba bar dar amutɨ da mangɨva dughiar a inabazimra a da isɨ Kraisɨn apengan dar arɨgham. Overiamɨn itir biziba ko nguazimɨn itir biziba sara bar. Eghtɨ Krais biziba bar dar dapanimɨn ikiam. \p \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Rom 8:17; 8:28-29; Kolosi 1:12; Taitus 3:7; Jems 2:5; 1 Pita 1:4\xt*\x*God uan ifongiam ko nɨghnɨzimɨn gɨn ghua, bizibagh amima da otifi. A faraghavɨra uan nɨghnɨzimɨn gɨn ghua, e Krais ko porogh an gumazamizibar mɨn ikiasa, an e amɨsefe. \v 12 E Judaba, e faraghavɨra Krais mɨzuava an gɨn zuir gumazamiziba, e Godɨn ziar ekiam bar a pɨrafam. \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt 2 Korin 1:22; 6:7; Efesus 4:30; Kolosi 1:4-6\xt*\x*Ezɨ ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan, ia guizɨn akam baraghizɨma God ia gamizɨ ia an gumazamizibar otifi. Akar aghuir kamra kara: God ian akurvasi. Ia nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itima God uan Duam ia gatɨ. Kamaghɨn me fogh suam, ia an gumazamizibara. Kar Godɨn Duar a fomɨra akar dɨkɨrigha amizim. \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Luk 21:28; Rom 8:23; 2 Korin 1:22; 1 Pita 2:9\xt*\x*E Godɨn Duam inigha gɨfa, kamaghɨn e bar fo, e bizir God akar dɨkɨrɨzimɨn uan gumazamizibav kemeziba, e bar da iniam. Bizir kamɨn e fo, God uan gumazamizibar amightɨ me guizbangɨra fɨrighɨregham. Kamaghɨn e Godɨn ziar ekiam bar a pɨrafam. \s Pol God ko mɨgɨa ghaze, God fofozim Efesusɨn sios danɨngam \p \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Kolosi 1:4\xt*\x*Kɨ fo, God bizir kabanang gami, ezɨ kɨ orazi, ia nɨghnɨzir gavgavim Ekiam Iesusɨn ikiava, Godɨn gumazamiziba bar me gifonge, \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Filipai 1:3-4; Kolosi 1:3; 1 Tesalonika 1:2\xt*\x*kamaghɨn amizɨ, kɨ zurara ia gɨnɨghnɨgha God ko mɨgɨa ia bagha God mɨnabavɨra iti. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Kolosi 1:9\xt*\x*Egha kɨ Godɨn azangsɨsi, en Ekiam Krais Iesusɨn God, Afeziar ziar ekiam itim, kɨ an azangsɨgha ghaze, a uan Duam ia danightɨ a ia damutɨ, ia fofozir aghuim iniam. Eghtɨ Godɨn Duam uan guizɨn akam ian akaghtɨ, ia deragh Godra fogham. \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Aposel 26:18; Efesus 2:12; 4:4; Kolosi 1:12\xt*\x*Kɨ kamaghɨn Godɨn azangsɨsi, ian nɨghnɨzim kuighirɨghtɨ ia Godɨn angazangarimɨn ganam. Egh ia kamaghɨn fogham, God ian diazɨma bizir aghuir ia fogha iniamiba bagha mɨzuai iti. Egh kamaghɨn fogham, bizir aghuir God uan gumazamizibar anɨngamiba, da bar ekevegha pɨn ko. \v 19-20 \x - \xo 1:19-20 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; 2 Korin 13:4; Efesus 3:7; Kolosi 1:11-16; 1:29; 2:10-12; 3:1; Hibru 1:3\xt*\x*Egh ia kamaghɨn fogham, e nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir darasi, an gavgavim zurara en navibar aven ikia ingara en akurvasi. Gavgavir kam, guizbangɨra bar ekevezɨ, e guizbangɨra an gavgavim tuisɨghɨva avegham. Gavgavir en aven ingarir kamra, dughiar Krais ovengezimɨn, God gavgavir kamɨn Krais gamizɨ, a ua dɨkafi. Egha a inigha uan Nguibamɨn ghua a isa uan agharir guvimɨn amadaghan anefa. \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Rom 8:38; Filipai 2:9-10; Kolosi 2:10; 2:15; Hibru 1:4\xt*\x*Kamaghɨn Krais Godɨn Nguibamɨn ikia egha duar gavgaviba itiba bar, ko gumazir dapaniba, ko gavmanɨn gumaziba, ko atriviba, a bar men gavgavibagh afiragha me gatifa. Egha Ziar Krais uan ingangarim bagha inizim a ziar manaba, manaba bar dagh afira, dughiar kamɨn ziaba ko dughiar tɨghar izamimɨn ziaba bar. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Onger Akaba 8:6; Matyu 28:18; Kolosi 1:18; Hibru 2:7\xt*\x*\x - \xo 1:22-23 \xo*\xt Kolosi 1:18\xt*\x*God biziba bar dagh amizɨma da Kraisɨn apengan iti. Egha a gamizɨ, a sios bagha biziba bar dar dapanimɨn oto. \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Rom 12:5; Efesus 4:10; 4:15; Kolosi 2:9; 3:11\xt*\x*Sios mati Kraisɨn namnam. Ezɨ Krais biziba bar dar aven ikia bar dagh izɨfa. Egha Krais uan siosɨn aven ikia bar a gizɨfa. \c 2 \s E gumazamizir ariaghireziba, God e gamizɨ e Krais ko angamɨra iti \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Efesus 4:18; Kolosi 1:21\xt*\x*\x - \xo 2:1-5 \xo*\xt Kolosi 2:13\xt*\x*Ia fomɨra Godɨn akam barazi puvatɨgha arazir kurabagh amuava, kamaghɨn ian duaba guizbangɨra aremezɨ moghɨn iti, mati gumazamizir ariaghireziba. \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt Jon 12:31; Efesus 5:6; 6:12; Kolosi 1:21; 3:6-7; Taitus 3:3\xt*\x*Faragha zuir dughiamɨn, ia nguazir kamɨn arazir kurabar gɨn zui. Egha ia duar kurar overiamɨn itibar atrivim, ia an akam baregha an gɨn zui. Duar kurar kam, gumazamizir Godɨn akam barazi puvatɨzibar navir averiabar aven ingari. \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Rom 5:12; Galesia 5:16; Kolosi 3:6; Taitus 3:3; 1 Pita 4:3\xt*\x*Fomɨra e bar moghɨra men mɨn ami, egha uan navir ghurimɨn ifongiamɨn gɨn zui. E uan inivafɨzir agorogem ko uan nɨghnɨzir kurabar gɨn zui. Dughiar kamɨn e nguazimɨn itir gumazamizibar mɨn amima, kamaghɨn God bar en arazir kuraba bagh ivezir kuram e danɨngasa nɨghnɨzim gami. \v 4-5 \x - \xo 2:4-5 \xo*\xt Luk 15:24; 15:32; Aposel 15:11; Rom 5:6-10; 10:12; Efesus 1:7; 2:7\xt*\x*Guizbangɨra, en arazir kuraba e gamizɨ en duaba guizbangɨra aremezɨ moghɨn iti, mati gumazamizir ariaghireziba. Ezɨ God bar e gifongezɨ, an apangkuvir dafam bar e avara. Kamaghɨn an e gamizɨ e Krais ko angamɨra iti. Ezɨ God uan apangkuvimɨn tuavimra, a en akura. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Efesus 1:20; Kolosi 2:12\xt*\x*A kamaghsua, e Krais Iesus ko Godɨn Nguibamɨn atrivimɨn ikiam. Kamaghɨn an e gamizɨ e Krais ko poroghav ikia, a ko ua dɨkafi. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Efesus 1:7\xt*\x*A kamaghsua, a uan apangkuvir bar dafam, tɨghar izamin dughiabar gumazamiziba bar men akaghasa. Eghtɨ me fogh suam, a Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn a bar me gifonge. Kamaghɨn an arazir aghuir kamɨn e gami. \v 8-9 \x - \xo 2:8-9 \xo*\xt Jon 4:10; Rom 3:20; 3:27; 4:2; 4:16; 10:14-17; 1 Korin 1:29-31; Filipai 1:29; 2 Timoti 1:9; Hibru 6:4\xt*\x*Ia nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itima, a uan apangkuvimɨn tuavimra ian akurvasi. Kar ia uari amizir puvatɨzir bizim. Puvatɨ. God pura ia ganɨngi. Kar ian ingarimɨn ivezim puvatɨ. Kamaghɨn bizir kam bagh gumazitam uabɨ uan ziam fan markɨ. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt 1 Korin 3:9; 2 Korin 5:5; 5:17; Efesus 4:24; Taitus 2:14\xt*\x*God fomɨra e bagha, ingangarir aghuir e gɨn damuamiba, a dagh nɨghnɨgha da atɨ. A kamaghsua, e ingangarir kabar amuasa, egha kamaghɨn an e gamizɨ, e Krais Iesus ko poroghav ikia datɨrɨghɨn gumazamizir igiabar otifi. \s Krais apanim gamir arazim a gɨvazɨ, Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ikɨzir vamɨran iti \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Rom 2:28-29; 1 Korin 12:2; Efesus 5:8; Kolosi 1:21\xt*\x*Ia Kantrin Igharazibar otivir gumaziba, ia kamaghɨn fo, Judaba, uan gumazibar mɨkarzir mogomebar iniba aghori. Egha me kamaghɨn ia dɨbori, ia gumazir mɨkarzir mogomebar iniba aghorir puvatɨziba. Arazir kam kamakɨn, gumaziba uari uan mɨkarzir mogomebar iniba aghori. Eghtɨ ia deravɨra nɨghnɨgh, ia fomɨra Kantrin Igharazibar Gumazamizibar mɨn ike. \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Rom 9:4; 9:8; Galesia 4:8; Efesus 4:18; Kolosi 1:21; 1 Tesalonika 4:5; 4:13\xt*\x*Egha dughiar kam ia Kraisɨn saghon iti. Ia Israelɨn gumazamizibar azenan iti, kamaghɨn ia nguibar igharazibar gumazamizibar mɨn iti. God uan adarazi ko akam akɨrigha, uan gumazamiziba Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim me ganɨngi. Ezɨ ia Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn aven itir puvatɨ. Ia nguazir kamɨn ikiava God gɨfozir puvatɨ, egha bizir aghuir mɨzuai iti tam itir puvatɨ. \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Galesia 3:28; Efesus 2:17; Kolosi 1:20\xt*\x*Ia faragha saghon iti, ezɨ datɨrɨghɨn Kraisɨn ghuzim ia ruegha ian akua izezɨ, ia Krais Iesus ko poroghav ikia, Godɨn boroghɨn iti. \p \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Aisaia 9:6; Maika 5:5; Jon 16:33; Aposel 10:36; 1 Korin 12:13; Kolosi 1:20; 3:15\xt*\x*Krais uabɨ e gamizɨ e navir amɨrizim ikiava deravɨra uari inigha iti. Fomɨra Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uarir apanim gami. Ezɨ arazir kam a dɨvazimɨn mɨn men tongɨn ikia me abɨki. Ezɨ Krais uan ovevemɨn tuavimɨn dɨvazir kam anekariaghatɨgha egha apanir arazir kam agɨfa. Ezɨ Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ikɨzir vamɨram oto. \v 15 \x - \xo 2:15 \xo*\xt 2 Korin 5:17; Galesia 6:15; Efesus 4:24; Kolosi 1:20-22; 2:14\xt*\x*Krais, Moses Osirizir Araziba, ko Akar Gavgaviba, ko bizir a damuasa e mɨkemeziba sara, bar da gɨfa. A ghaze, a kamaghɨn damigh, ikɨzir pumuning damutɨ, aning a ko porogh ikɨva ikɨzir igiar vamɨran otogham. A tuavir kamɨn an e gamizɨ e navir vamɨra iti. \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Kolosi 1:20; 1:22; 2:14\xt*\x*Krais ter ighuvimɨn aremegha tuavir kamɨn ikɨzir pumuning gamizɨ aning ikɨzir vamɨran oto. Egha uam aning inigha God bagha ize. Egha an ovever tuavir kamra me uarir apanim gamir arazim anegɨfa. \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Aisaia 57:19; Sekaraia 9:10; Aposel 2:39; Rom 5:1\xt*\x*Kamaghɨn Krais izeghava Akar Aghuim gumazamiziba bar me mɨkɨra ghaze, ia navir vamɨra ikɨ. A, gumazamizir Godɨn saghon itiba ko gumazamizir Godɨn boroghɨn itiba bar, Akar Aghuim me mɨkɨri. \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Rom 5:2; 1 Korin 12:13; Efesus 3:12; Hibru 4:16; 1 Pita 3:18\xt*\x*Kamaghɨn Kraisɨn ingangarimɨn tuavimra e bar, Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, Godɨn Duam en akurvazima e uari akuvagha Afeziamɨn boroghɨn izi. \s E Kraisɨn adarasi, e mati Godɨn Dɨpenimra \p \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Efesus 3:6; Filipai 3:20\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, datɨrɨghɨn ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, ia ua kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ suam, ia nguibar igharazibar gumazamiziba o nguibaba puvatɨzir gumazamiziba. Puvatɨ. Ia Godɨn adarazi ko uaghara ghu, egha uaghan Godɨn gumazamizibar tongɨn itir marasi. \v 20 \x - \xo 2:20 \xo*\xt Matyu 16:18; 1 Korin 3:9-11; Galesia 2:9; Akar Mogomem 21:14\xt*\x*Ia uaghan mati God ingarizir dɨpenimɨn mɨn iti. Gumazim dɨpenim ingarasa ter akɨniba kuazizɨ moghɨn, God aposelba ko uan akam inigha izir gumazibav sevezɨ me tuivigha ingangarim gami. Ezɨ Krais Iesus, a uabɨ dɨpenir guarimɨn mɨn iti. \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt 1 Korin 3:16-17; 2 Korin 6:16; Efesus 4:15-16; Kolosi 2:19\xt*\x*Dɨpenir guarim a dɨpenir agharim bar a gupuzɨ moghɨn, Krais bar e isafuragha e gamima e aghua, ghuava God baghavɨra itir dɨpenimɨn oto. \v 22 \x - \xo 2:22 \xo*\xt 1 Pita 2:5\xt*\x*Ia uaghan Krais ko poroghav iti, ezɨ God igharaz darazi ko ia isafuragha ia gamizɨ, ia guizɨn Godɨn Dɨpenimɨn mɨn oto. Ezɨ Godɨn Duam dɨpenir kamɨn aven iti. \c 3 \s Pol Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn Akar Aghuim akunamin ingangarim gami \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Efesus 4:1; Filipai 1:7; 1:13; Filemon 1:1; 1:9\xt*\x*God guizbangɨra deravɨra ia gami. Ezɨ bizir kam bagha kɨ Pol, kɨ Krais Iesusɨn ingangarim gamua egha ia Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ian akurvagha, kamaghɨn kɨ kalabusɨn iti. Egha kɨ ia bagha God ko mɨgei. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Kolosi 1:25\xt*\x*Ia ti oreghama, God apangkuvim ikia ia bagha ingangarir kam na ganɨngi. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Efesus 1:9-10; Kolosi 1:26\xt*\x*Egha God uan nɨghnɨzir mogomem azenan anekagha na gamizɨ, kɨ a gɨfo. Kɨ mong an gun osiri, \v 4 \x - \xo 3:4-6 \xo*\xt Kolosi 1:26-27\xt*\x*eghtɨ ia mɨgɨrɨgɨar kɨ osirizibar gan fogh suam, Krais amizir ingangarimɨn nɨghnɨzir mogomem, kɨ bar a gɨfo. \v 5 Faragha zuir dughiaba, God gumazamiziba nɨghnɨzir mogomer kamɨn me mɨkemezir puvatɨ. Ezɨ datɨrɨghɨn God uan Duamɨn tuavimɨn uan aposelɨn a baghavɨra itiba ko an akam inigha izir gumazibar akazɨ an azenim girɨ. \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Galesia 3:14; 3:28-29; Efesus 2:13-19\xt*\x*Nɨghnɨzir mogomer kam a kamakɨn: Akar Aghuimɨn aven Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ko Judaba uaghara, God uan bizir aghuiba isa bar moghɨra me ganɨdi. Me uari ko ikia mati inivafɨzir vamɨran aven iti. Me bar moghɨra, Krais Iesusɨn ingangarimɨn tuavimɨn, bizir God e bagha akam akɨriziba e da iniam. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Kolosi 1:23-25\xt*\x*Godɨn apangkuvimɨn tuavimɨn, a bizir aghuir kam pura na ganɨngi, egha a na gamizɨ an gavgavim nan aven ingari, ezɨ kɨ Akar Aghuimɨn ingangarir gumazimɨn oto. \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt 1 Korin 15:9-10; Galesia 1:16; Efesus 1:7; Kolosi 1:27; 1 Timoti 1:13-15\xt*\x*Kɨ, Godɨn gumazamizibar abuan itir gumazim, kɨ bar men gɨn iti. Ezɨ God bar nan deragha Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Akar Aghuim akunasa ingangarir ekiar kam na ganɨngi. Akar Aghuir kam, a Kraisɨn bizir aghuibar gun mɨgei. Bizir aghuir kaba, gumazamiziba dagh nɨghnɨgh da tuisɨghɨva avegham. \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Rom 16:25; 1 Korin 2:7; Efesus 1:9; Kolosi 1:16; 1:20; Hibru 1:2\xt*\x*God biziba bar dar ingari, egha faragha zuir dughiaba uan nɨghnɨzir mogomem men ghuara. Egha iza datɨrɨghɨn a uan nɨghnɨzir mogomem aghurasa, ingangarir kam na ganɨngi, eghtɨ kɨ gumazamiziba bar me damutɨ me God damuamin araziba bar dagh fogham. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Rom 8:38; 11:33; Efesus 1:21; 1 Pita 1:12\xt*\x*God kamaghsua, datɨrɨghɨn dughiar kam a uan sios damutɨ, sios, enselba ko duar gavgavir overiamɨn itibar amutɨ, da an fofozir aghuimɨn tuavir avɨribagh fogham. \v 11 God fomɨra bizir kam damuasa nɨghnigha datɨrɨghɨn en Ekiam Krais Iesusɨn ingangarimɨn an a gamizɨ an oto. \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Jon 14:6; Rom 5:2; Efesus 2:18; Hibru 4:16\xt*\x*E Krais ko poroghav ikia nɨghnɨzir gavgavim an ikia, tuavir kamɨn e Godɨn boroghɨn mangasa gavgavigha, atiatir puvatɨ. \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Kolosi 1:24\xt*\x*Kɨ pamtem ia gakaghori, ia osɨmtɨzir kɨ ia bagha aterir kam, ia a gɨnɨghnɨgh osɨman markɨ. Guizbangɨra kɨ ian dabirabir aghuarim bagha osɨmtɨzir kam ateri. \s Pol Efesusɨn nguibamɨn itir sios bagha God ko mɨgei \p \v 14 Kɨ bizir Afeziam amizir kabagh nɨghnɨgha, an damazimɨn uan tevimning apɨri. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Efesus 1:10; Filipai 2:9-11\xt*\x*A uan Nguibamɨn itir ikɨziba ko nguazimɨn itir ikɨziba bar, a bar men Afeziam. Egha vaghvagha ziaba me garɨki. \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Rom 9:23; 2 Korin 4:16; Filipai 4:19; Kolosi 1:11; 1:27\xt*\x*Ezɨ kɨ bizir kam bagha Godɨn azangsɨgha ghaze, God bizir aghuir an Nguibamɨn otivi taba ia danɨng, eghtɨ an Duam gavgavim ia danɨngtɨ, ian navir averiaba gavgavigham. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Jon 14:23; Efesus 2:22; Kolosi 1:23; 2:7\xt*\x*Kɨ kamaghɨn Godɨn azangsɨsi, ian nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimɨn Krais zurara ian navir averiabar ikiam. Eghtɨ igharaz darazigh ifongezir arazim, a ian navir averiabar aven ikɨ gavgavigh ia damutɨ, ia tuivigh gavgavigh, mati nguazim temer bibar suirazɨ temem tugha gavgavigha aghui. \v 18 \x - \xo 3:18-19 \xo*\xt Jon 1:16; Efesus 1:18; 1:23; Kolosi 2:2; 2:9-10\xt*\x*Egh ia Godɨn gumazamizir igharaziba ko, gavgavim iniva deravɨra fogham, Krais gumazamizibagh ifongezir arazim bar ekevegha, bar pɨn ghuavanaga, bar ruarvagha, bar vɨn uaghiri. \v 19 Guizbangɨra Krais gumazamizibagh ifongezir arazim a gumazamizibar fofozim bar a gafira. Eghtɨ ia guizbangɨra arazir kam gɨfogham. Eghtɨ bizir aghuir God gizɨvaziba, uaghan bar ia gizɨvagham. \p \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Rom 16:25; 1 Korin 2:9; Kolosi 1:29\xt*\x*Godɨn gavgavim en navir averiabar ingari, ezɨ gavgavir kam bar en nɨghnɨzibagh afira. Bizir God damuasa e an azangsɨziba, o bizir God damuasa e nɨghnɨziba, da mati pura biziba, an gavgavim bar dagh afira. \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Rom 11:36; 16:27; Hibru 13:21\xt*\x*Kamaghɨn dughiaba bar, e siosɨn aven itir gumazamiziba Krais Iesus ko poroghɨv ikɨ, zurazurara ziar ekiam a danɨng mamaghɨra ikiam! Bar guizbangɨra. \c 4 \ms E mati Kraisɨn inivafɨzimɨn mɨn iti, // kamaghɨn e Godɨn Arazibar gɨn mangam \mr (Sapta 4--6) \s E Kraisɨn adarasi, e Kraisɨn inivafɨzimɨn mɨn iti \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Efesus 3:1; Filipai 1:27; Kolosi 1:10; 1 Tesalonika 2:12; Filemon 1:1; 1:9\xt*\x*Kɨ Pol, kɨ Ekiamɨn ingarim gamua, kamaghɨn kɨ kalabuziamɨn iti. Kɨ fo, God ian dɨagha ghaze, ia an arazir bar pɨn itibar gɨn mangɨ. Kamaghɨn, kɨ mɨghɨghavɨra ia mɨgɨa ghaze, ia bar deraghvɨra Godɨn arazir kabar gɨrara mangɨ. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Galesia 5:22-23; Kolosi 3:12-13\xt*\x*Ia igharaz darazir apengan ikɨ, men asughasugh, egh dughorir amɨrazimɨn ikɨ, osɨmtɨzir me ia garɨziba da aterɨva, tuavir kamɨn bar me gifongegh. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Kolosi 3:14-15\xt*\x*Godɨn Duam e gamima e navir amɨrizim iti. Egha tuavir kamɨn an arazir navir vamɨran ikiamim e ganɨngi. Ezɨ arazir kam benimɨn mɨn e ikegha gavgavizɨ e ikɨzir vamɨran iti. Kamaghɨn amizɨ, ia arazir kamɨn suiragh gavgafigh. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Rom 12:5; 1 Korin 12:4; 12:11-12; Efesus 1:18; 2:16-18\xt*\x*E fo, e uari inigha inivafɨzir vamɨran mɨn iti. Ezɨ Godɨn Duar vamɨra iti. Ezɨ kamaghɨra, God ian diagha ghaze, bizir vamɨra ia a danɨngam, eghtɨ ia a baghvɨra mɨzuamam. \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Jon 10:16; 1 Korin 1:13; 2 Korin 11:4; Galesia 3:27-28\xt*\x*En Ekiar vamɨra iti. Ezɨ nɨghnɨzir gavgavir arazir vamɨra iti. Ezɨ rurir arazir vamɨra iti. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Rom 11:36; 1 Korin 12:6\xt*\x*Ezɨma Godɨn vamɨra iti. A bar moghɨram en Afeziam. A gumazamiziba bar me gativagha men tongɨn ingara egha men aven iti. \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Rom 12:3; 12:6; 1 Korin 12:11\xt*\x*E fo, Krais vaghvagha bar en apangkufi. Egha kamaghɨra uan apangkuvir ekiamɨn abaragha an mɨrara, a bizir bar aghuim vaghvagha e ganɨngi. \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Onger Akaba 68:18; Kolosi 2:15\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “A bar pɨn ghuavanabogha, \q2 kalabuziar gumazir avɨrim inizɨ, \q3 me a ko ghue. \q1 Egha bizir bar aghuiba \q2 pura gumazamizibagh anɨngi.” \b \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt Jon 3:13\xt*\x*Akar kam, “A ghuavanabo,” a kamaghɨn en akazɨ e fo, Krais a faragha nguazir bar vɨn mar itim giraghu.\f + \fr 4:9 \fr*\ft Fofozir gumazir maba, akar kam giragha ghaze, “A faragha nguazir kam bar an vɨn izaghirɨ.”\ft*\f* \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Hibru 4:14; 9:24\xt*\x*Egha gumazir faragha iraghuzir kam, a uaghan pɨn ghuavanaga, uabɨ isɨ biziba bar dagh izɨvaghasa, kamaghɨn an overiar bar pɨn itimɨn ghuavanabo. \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Rom 12:7; 1 Korin 12:28; 2 Timoti 4:5\xt*\x*Gumazir kamra a “bizir bar aghuiba pura gumazamizibagh anɨngi.” A bizir aghuir kaba me ganɨngi, marazi an aposelɨn ingangarim me ganɨngi. Marazi, a Godɨn akam inigha izir gumazimɨn ingangarim me ganɨngi. Marazi, a Godɨn Akar Aghuim akunamin ingangarim me ganɨngi, marasi, a Godɨn gumazamizibar ganamin ingangarim me ganɨngi, egha marasi, gumazamiziba God ifongezir arazibar men sure damuamin ingangarim me ganɨngi. \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt 1 Korin 12:7; Efesus 1:23; 2 Timoti 3:17\xt*\x*Krais kamaghɨn ifonge, e Godɨn gumazamiziba a en akuraghtɨ e a bagh ingangarir aghuibar amuam. Eghtɨ kamaghɨn e Kraisɨn inivafɨzimɨn otogh gavgavigh deravɨra ikiam. Kamaghɨn a bizir aghuir kaba e ganɨngi. \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt 1 Korin 14:20; Kolosi 1:28; 2:2\xt*\x*Eghtɨ ingangarir kam mamaghɨra ikɨ mangɨtɨ en nɨghnɨzir gavgavim bar gavgavightɨ bizir kam e damutɨ e bar moghɨra navir vamɨra ikiamin arazim inigh, egh Godɨn Otarim guizbangɨra bar a gɨfogham. Kamaghɨn damightɨ e Kraisɨn gɨn zuir darorir kamɨn aven, e tugh gavgavigh aghung mangɨ, gumazir aruabar avaghɨva e guizbangɨra Kraisɨn mɨn otogham. \p \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Aisaia 28:9; 1 Korin 14:20; 2 Korin 2:17; Hibru 13:9\xt*\x*E ua boribar mɨn ikian kogham. Ia fo, gumazir ifavariba, me gumazamizibagh ifara me gamima me tuavir kurabar zui. Eghtɨ men mɨgɨrɨgɨar ifavariba uaghan ia munamangan kogham, mati ongarim ko amɨnim kurim givai. \v 15 \x - \xo 4:15 \xo*\xt Efesus 1:22; 4:25; Kolosi 1:18; 1 Jon 3:18\xt*\x*E men mɨgɨrɨgɨar ifavariba baraghan kogham. E igharaz darazigh ifongezir arazim damuva guizɨn akabar me mɨkɨmam. Egh e Kraisɨn mɨrara aghungɨva a ko poroghɨv ikɨtɨ a en dapanimɨn ikiam. \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Kolosi 2:19\xt*\x*A en dapanimɨn itima en soroghafariba ko damaziba ko inivafɨzimɨn bizir maba sara dar mɨn iti. Egha an e gamima e inivafɨzimɨn aven bar uari isavsuira. Ezɨ mati inivafɨzimɨn aven itir tevir agɨriba ko aghariba uari isavsuighizɨ moghɨn, an e gamima e uari isavsuiki, egha bar uarigh ifongezir arazim gami. E vaghvagha uan ingangarir aghuim gamua, kamaghɨn inivafɨzir kam uabɨ aghua ghua gavgafi. \s Kraisɨn adarazi arazir igiabar gɨntɨgh \p \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Rom 1:21; 1 Pita 1:14\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ekiamɨn ziamɨn akar mam pamtem kamaghɨn ia mɨkɨmasa. Ia uam gumazir Ekiam gɨfozir puvatɨzibar arazibar gɨntɨghan markɨ. Men nɨghnɨziba, mɨngariba puvatɨ. \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt Aposel 26:18; Galesia 4:8; Efesus 2:12; 1 Tesalonika 4:5\xt*\x*Egha men nɨghnɨziba mati me mɨtatemɨn iti. Egha me fofoziba bar puvatɨgha men naviba bar gavgafi, kamaghɨn me Godɨn ikɨrɨmɨrimɨn azenan iti. \v 19 \x - \xo 4:19 \xo*\xt Kolosi 3:5\xt*\x*Me arazir kurabagh amuavɨra ikiava datɨrɨghɨn uam aghumsɨziba puvatɨ. Me bar uari isa arazir kurabagh anigh arazir mɨzɨrɨzir avɨrir igharazibar amusɨ bizitam men suiraghan kogham. \p \v 20 Ezɨ kɨ ghaze, ia Kraisɨn guizɨn akam baraghizir dughiamɨn, me bizir kurar kabar ian sure gamizir puvatɨ. \v 21 Ia guizbangɨra Kraisɨn akam baregha gɨfa. Ezɨ ia an gɨn zuir darasi, me guizɨn akamɨn ian sure gamigha gɨfa. Guizɨn akar kam, a Iesusɨn aven iti. \p \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt Rom 6:6; 8:13; Efesus 2:2-3; 4:17; Kolosi 3:9; Hibru 12:1; 1 Pita 4:3\xt*\x*Ia fomɨra uan navir ghuribar arazibar gɨn zuima da ia gamima ia arazir ifavariba ko arazir kurabar amuasa navim dɨkavava, ia gasɨghasɨsi. Ezɨ datɨrɨghɨn ia navir ghurim ateghɨva mati gumazim korotiar ghurim sue. \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Rom 12:2; Kolosi 3:10\xt*\x*Ian nɨghnɨziba ko navibagh ighɨghiregh bar igiabar otifigh. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Jenesis 1:26; Rom 6:4; Efesus 2:10; Kolosi 3:10\xt*\x*Ia navir igiaba inigh mati gumazim korotiar igiam aru. God uabɨ navir igiar ian aven itibagh amizɨ ia an mɨn otifi. Eghtɨ gumazamiziba bar ian gan fogham, ia Godɨn damazimɨn deragha a baghavɨra iti. \p \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Sekaraia 8:16; Rom 12:5; Kolosi 3:8-9\xt*\x*Kamaghɨn ia ifavarir arazim atakigh. E bar moghɨra Kraisɨn inivafɨzimɨn soroghafariba ko an bizibar mɨn iti. Kamaghɨn amizɨma, ia bar moghɨrama guizɨn akabar gumazamizir igharazibav kɨm. \p \v 26 \x - \xo 4:26 \xo*\xt Onger Akaba 4:4; Jems 1:19-20\xt*\x*Ia atarɨva, uari bagh gan egh arazir kuratam damighan kogham. Ian adarim ikɨvɨra ikɨtɨ amɨnim pɨran markɨ. \v 27 \x - \xo 4:27 \xo*\xt 2 Korin 2:10-11; Jems 4:7; 1 Pita 5:9\xt*\x*Ian adarim zuamɨra gɨvaghan koghtɨ, kamaghɨn ia Satan bagh tiam kuightɨ a ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨgham. Ia kamaghɨn damuan markɨ. \p \v 28 \x - \xo 4:28 \xo*\xt 1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:8; 3:11-12\xt*\x*Okɨmakɨar gumaziba uam okɨman markɨ. Me uari uan dafaribar ingangarir aghuibar amu. Egh uaghan gumazamizir onganarazibar akurvaghsɨ, ingarɨva bizitaba inigh me danɨng. \p \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Efesus 5:4; Kolosi 3:8; 3:16; 4:6; 1 Tesalonika 5:11\xt*\x*Eghtɨ akar mɨzɨrɨzir kuraba ian akabar otivan markɨ. Ia gumazamizibar akurvaghamin akabara mɨkɨm. Akar aghuir igharaz darazi gavgavim me danɨngamibara, da ian akabar otiv. Egh akar ia mɨgeir kaba, da gumazamizir ia barazibar akurvagham. \p \v 30 \x - \xo 4:30 \xo*\xt Aisaia 63:10; Rom 8:23; Efesus 1:13-14; 1 Tesalonika 5:19\xt*\x*Eghtɨ ia Godɨn Duam osɨmtɨzim a danɨngan markɨ. Ia fo, God ia an gumazamizibar otivasa, a uan Duam ia ganɨngi. Eghtɨ a ian akaghtɨ ia fogh suam, ia guizbangɨra an gumazamizibara, egh dughiar a uam ia iniamimɨn a ia damightɨ ia bar fɨrighɨregham. \v 31 \x - \xo 4:31 \xo*\xt Kolosi 3:8; 3:18-19; Taitus 3:2-3; 1 Pita 2:1\xt*\x*Ia arazir kurar kaba atakigh: navir kurar igharazi tavɨn itir arazim, ko anɨngagharim, ko adarir arazim, ko pamtem dagarvagha uari adoghodozir arazim, ko akar kuraba uari gasir arazim, ko igharaz darazir aghuaghuazir arazir maba sara. \v 32 \x - \xo 4:32 \xo*\xt Matyu 6:14; 18:22-35; Mak 11:25; 2 Korin 2:10; Kolosi 3:13\xt*\x*Egh ia arazir aghuibar Kraisɨn adarazi me damu, men apangkuv. Egh uaghan uari uan arazir kuraba gɨn amang, mati God Kraisɨn ingangarimɨn tuavimɨn, ian arazir kuraba gɨn amadi. \c 5 \s E angazangarimɨn aven daruam \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xo*\xt Matyu 5:48; Luk 6:36\xt*\x*Ia God bar ifongezir boriba, kamaghɨn ia an amir arazibar gɨn mangɨ. \v 2 \x - \xo 5:2 \xo*\xt Ua Me Ini 29:18; Ofa Gami 1:9; Onger Akaba 40:6; Jon 13:34; Rom 14:15; 2 Korin 2:15; Galesia 2:20; Hibru 7:27; 10:10; 1 Jon 3:11; 3:23\xt*\x*Ian arazir ia amiba, arazir gumazamizibagh ifongezir arazim gisɨn tugh, mati Krais bar e gifuegha e bagha uabɨ anigha areme. Kamaghɨn an ovevem mati ofan mughuriar aghuir God ifongezim. \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Rom 6:13; 1 Korin 5:1; 2 Korin 12:21; Kolosi 3:5; 1 Tesalonika 4:3\xt*\x*Ia Godɨn gumazamizibara. Kamaghɨn ia, gumazamiziba tintiniba uari bakɨa uari isava akuir arazim, ko arazir mɨzɨrɨziba, ko igharaz darazir bizibar ganɨva da ifongamin araziba, ia arazir kabar amuan markɨ. Egh uaghan arazir kabar mɨgɨrɨgɨaba tong ian tongɨn otivan markɨ. \v 4 \x - \xo 5:4 \xo*\xt Matyu 12:35; Rom 1:28; Efesus 4:29\xt*\x*Egh ia akar mɨzɨrɨziba ko akar onganiba ko asuir mɨgɨrɨgɨar kurabar amuan markɨ. Kar uaghan ia damuamin araziba puvatɨ. Arazir ia damuamimra kara, ia God mɨnabɨ. \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt 1 Korin 6:9-10; Galesia 5:19-21; Kolosi 3:5\xt*\x*Ia kamaghɨn fogh, gumazamizir tintiniba uari isava akuir arazim gamiba, ko gumazamizir arazir mɨzɨrɨzibagh amiba, ko gumazamizir marazir bizibar gara ifuer arazim gamiba, (arazir kam mati ia uari isa God ganɨdi moghɨn ia uari isa bizir ifongezibagh anɨdi), ezɨ gumazamizir kamaghɨn amiba, me God ko Krais Ativir Gumazamizibar tongɨn ikian kogham. \p \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Rom 1:18; Kolosi 2:4; 2:8; 2 Tesalonika 2:3\xt*\x*Ia tav ateghtɨ a ia gifar ia damutɨ, ia akar ifavaribar gɨn mangan markɨ. Arazir kurar kaba bagh Godɨn anɨngagharim gumazamizir an akamɨn gɨn zuir puvatɨziba me bativam. \v 7 Kamaghɨn, ia ifavarir gumazir kaba tong men poghan markɨ. \p \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Jon 12:36; Aposel 26:18; Rom 1:21; 2 Korin 3:18; Efesus 2:11-13; Kolosi 1:13; 1 Pita 2:9; 1 Jon 2:9\xt*\x*Ia faragha mɨtatemɨn aven ike, egha datɨrɨghɨn ia Ekiamɨn gumazamizibar otivigha, angazangarimɨn aven iti. Kamaghɨn ia gumazamizir angazangarimɨn aven itibar mɨn daru. \v 9 \x - \xo 5:9 \xo*\xt Galesia 5:22\xt*\x*(Angazangarim arazir aghuiba ko Godɨn damazimɨn derazir araziba ko guizɨn akamɨn arazibagh ami, da otifi.) \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Rom 12:2; Filipai 1:10; 1 Tesalonika 5:21; 1 Timoti 2:3\xt*\x*Ia, arazir God damutɨ a bar akongeghamiba, ia da buri dagh fogh dar amu. \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Rom 6:21; 1 Korin 5:9-11; Galesia 6:8; 2 Tesalonika 3:6; 3:14; 2 Jon 1:10-11\xt*\x*Ia arazir mɨtatemɨn itibagh amir gumazamizibar poghan markɨ. Men arazir kɨnir kaba, da gumazamizibar akurvazir puvatɨ. Ia men arazibar amutɨ, da azenan otogh, mati angazangarim dagh isirazɨ moghɨn, eghtɨ me fogh suam, arazir me amiba, da ikufi. \v 12 Me amir arazir mogomeba, kɨ dar gun mɨkɨman kogham. Kɨ dav mɨkɨman bar aghumsɨki. \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt Jon 3:20-21; Hibru 4:13\xt*\x*Angazangarim bizibagh isiraghtɨ, da azenim girɨghtɨ, gumazamiziba fogh suam, bizir kabar mɨngariba kamakɨn. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Aisaia 26:19; 60:1; Rom 13:11\xt*\x*Bizitam bar azenim girɨgh egh a guizbangɨra angazangarimɨn mɨn otogham. Kamaghɨn, marazi ghaze: \b \q1 “Nɨ aremezir gumazim, \q2 nɨ ua dɨkavigh, \q3 mozim ategh uam azenan izɨ. \q1 Eghtɨ Kraisɨn angazangarim \q2 nɨ gisiragham.” \b \p \v 15 Kamaghɨn, ia uan daroriba deravɨra dar gan. Ia gumazamizir onganibar mɨn daruan markɨ. Ia fofoziba itir gumazamizibar mɨn daru. \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Galesia 6:10; Kolosi 4:5\xt*\x*Datɨrɨghɨn ia Godɨn Arazibar amuamin dughiam iti. Ezɨ e datɨrɨghɨn itir dughiam, a gumazamiziba arazir kurabagh amir dughiam, a dughiar kuram. Kamaghɨn amizɨ, ia deravɨra gan, dughiar kam pura mangɨ gɨvaghan kogham. Dughiaba vaghvagh ia arazir aghuibar amu. \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt Rom 12:2; Kolosi 1:9; 1 Tesalonika 4:3; 5:18\xt*\x*Kamaghɨn ia arazir onganibar amuan markɨ. Egh arazir God damutɨ a bar akongeghamiba, ia da buri dagh fogh dar amu. \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Aghuzir Akaba 20:1; Aisaia 5:11; 5:22; Luk 21:34\xt*\x*Ia wainɨn dɨpar avɨrim amɨva onganan markɨ, arazir kam ia gasɨghasigham. Ia Godɨn Duam ateghtɨ a ia gizɨfagh. \p \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Onger Akaba 33:2-3; Aposel 16:25; 1 Korin 14:26\xt*\x*\x - \xo 5:19-20 \xo*\xt Kolosi 3:16-17\xt*\x*Egh ia uariv kɨmsɨ, Onger Akabar Akɨnafarimɨn aven itir ighiaba ko, Godɨn ziam fer ighiaba ko, Godɨn Duam ian navir averiabagh atɨzir ighiaba, ia uariv kɨm. Egh ia ighiabar amuva, Ekiamɨn ziam fɨva, uan navir averiabar aven, ziar ekiam a danɨng. \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Onger Akaba 34:1; Aisaia 63:7; Hibru 13:15; 1 Pita 2:5\xt*\x*Egh ia zurara, en Ekiam Krais Iesusɨn ziamɨn, bizir otiviba bar, da bagh God Afeziam mɨnabɨ. \s Pol poroghamibav gei \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Filipai 2:3; 1 Pita 5:5\xt*\x*Ia Kraisɨn apengan ikia an ziam fe, kamaghɨn ia uarira uarir apengan ikɨva uari baghɨvɨra ikɨ. \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt Jenesis 3:16; Efesus 6:5; Kolosi 3:18; 1 Pita 3:1\xt*\x*Ia amizir paba itiba, ia Ekiamɨn apengan ikia a baghavɨra iti moghɨn, ia uan pabar apengan ikɨ me baghɨvɨra ikɨ. \v 23 \x - \xo 5:23 \xo*\xt 1 Korin 11:3; Efesus 1:22-23; Kolosi 1:18\xt*\x*E fo, Krais uan siosɨn dapanimɨn iti moghɨn, paba uan amuibar dapanibar iti. Ezɨ Krais uabɨ siosɨn Akurvazir Gumazim, ezɨ sios Kraisɨn inivafɨzimɨn mɨn iti. \v 24 Sios Kraisɨn apengan ikia a baghavɨra iti moghɨn, ia amuiba uaghan uan pabar apengan ikɨ me baghɨvɨra ikɨ. \p \v 25 \x - \xo 5:25 \xo*\xt Galesia 1:4; Kolosi 3:19; 1 Pita 3:7\xt*\x*Paba, ia uan amuiba bar me gifongegh, mati Krais uan sios gifongegha a bagha uabɨ isava a ganigha a bagha areme. \v 26 \x - \xo 5:26 \xo*\xt Jon 15:3; Taitus 3:5; Hibru 10:10; 10:22; 1 Jon 5:6\xt*\x*Krais kamaghɨn ifonge, an akamɨn tuavimɨn, a uan sios dɨpamɨn a rueghtɨ a Godɨn damazimɨn zuegham. \v 27 \x - \xo 5:27 \xo*\xt 2 Korin 11:2; Efesus 1:4; Kolosi 1:22\xt*\x*A kamaghsua, a sios damightɨ an an damazimɨn bar aghungigh, egh bar zueghɨva, arazir kuratam puvatɨgh, duar kuriba ko seghsariba puvatɨghɨva, bizir kurar maba sara uaghan puvatɨgham. Kamaghɨn Krais a bagha uabɨ isa a ganɨngi. \v 28 Ezɨ kamaghɨra ia gumaziba uan inivafɨzibagh ifongezɨ moghɨn, ia uan amuibagh ifongegh. Gumazir uan amuim gifongezim mati a uabɨ gifonge. \p \v 29 E fo, tav uabɨ uan inivafɨzimɨn apanim gamir pu. Puvatɨ, a dagheba a ganɨgava an akurvasi, mati Krais siosɨn akurvasi. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Rom 12:5; 1 Korin 6:15; 12:27; Efesus 1:22-23\xt*\x*E fo, erara, e Kraisɨn inivafɨzimɨn aven itir soroghafariba ko bizibar mɨn iti. \v 31 \x - \xo 5:31 \xo*\xt Jenesis 2:24; Matyu 19:5; Mak 10:7-8; 1 Korin 6:16\xt*\x*Godɨn Akɨnafarimɨn aven itir osizirim kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “Kamaghɨn amizɨ, gumazim uan ameboghfeziaba ategh mangɨ, \q2 uan amuim ko aning uaningɨn porogham. \q3 Egh aning inivafɨzir vamɨram otogham.” \b \m \v 32 \x - \xo 5:32-33 \xo*\xt Kolosi 3:19; Akar Mogomem 19:7\xt*\x*Akar mogomer kam, a mɨngarir ekiam iti. Ezɨ kɨ uabɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, a Krais uan sios ko aning geghari. \v 33 Ezɨ akar kam a uaghan ia mɨgɨa ghaze, ia gumaziba vaghvagh uarigh ifongezɨ moghɨn uan amuibagh ifongegh. Eghtɨ ia amuiba vaghvagh uan paba baghɨvɨra ikɨ. \c 6 \s Pol boriba ko ameboghfeziabav gei \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Aghuzir Akaba 23:22; Kolosi 3:20\xt*\x*Ia boriba, arazir aghuir ia damuamimra kara, ia Ekiam ko porogh uan ameboghfeziabar akaba baragh. \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Matyu 15:4\xt*\x*\x - \xo 6:2-3 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12; Godɨn Araziba 5:16\xt*\x*Godɨn Akɨnafarim ghaze, “Ia uan ameboghfeziabar apengan ikɨva men akabar gɨn mangɨ.” Akar Gavgavir kam, an Akar Gavgavibar tongɨn ikia, egha dar faraghavɨra akar dɨkɨrɨzim sara iti. \v 3 Akar dɨkɨrɨzir kam kamakɨn, “Ia kamaghɨn damutɨ, ian dabirabim bar deraghtɨ ia nguazir kam dughiar ruarimɨn an ikiam.” \p \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:9; 6:7; 6:20-25; Onger Akaba 78:4; Aghuzir Akaba 19:18; 22:6; Kolosi 3:21\xt*\x*Ia afeziaba, ia uan boribar nɨghnɨzibagh asɨghasɨgh me damutɨ, me ataran markɨ. Egh ia deravɨra men ganɨva Ekiamɨn damazimɨn men kuariba iniva men araziba akɨrɨva, Ekiamɨn arazibar men sure damu. \s Pol ingangarir gumazamizir kɨniba ko men gumazir ekiar men garibav gei \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt 2 Korin 7:15; Filipai 2:12; Taitus 2:9-10; 1 Pita 2:18\xt*\x*\x - \xo 6:5-8 \xo*\xt Kolosi 3:22-25\xt*\x*Ia ingangarir gumazamizir kɨniba, ia uan gumazir ekiar ian garibar men atiatingɨva, men akaba baraghɨva men apengan ikɨ. Egh ia ifaran kogh, navir zuruzimɨn ingangarim damu, mati ia Kraisɨn akam baragha an ingangarim gami. \v 6 Ia fo, ian gumazir ekiar ian gariba ian gan suam, ia ingangarim deravɨram a gamizɨ me ia gifonge. Egh ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, me ian garir dughiabara, ia ingangarir aghuim damuam. Puvatɨ. Ia Kraisɨn ingangarir gumazir kɨnibara, kamaghɨn ia God ifongezɨ moghɨn ia uan nɨghnɨziba bar da isɨ ingangarim danɨngɨva a damu. \v 7 Kamaghɨn ia ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn ingangarim damuva, ian naviba bar akongegh suam, e uan gumazir ekiar en gariba me baghavɨra ingangarim gamir puvatɨ, e Ekiam bagha ingangarim gami. \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt 2 Korin 5:10; Galesia 3:28; Kolosi 3:11\xt*\x*Ia ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn iti, o ia tavɨn apengan ingangarim gamir puvatɨziba, ia kamaghɨn fogh, gumazamizir ingangarir aghuibagh amiba, Ekiam da bagh ivezir aghuiba bar vaghvagh me danɨngam. \p \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; Rom 2:11; Kolosi 3:25; 4:1\xt*\x*Kamaghɨra ia, men garir gumazir ekiaba, ia uaghan arazir aghuiba uan ingangarir gumazamizir kɨnibar amu. Ia atiatir araziba me damuan markɨ. Ia zurara bizir kam gɨnɨghnɨgh, ia ko ian ingangarir gumazir kɨniba, ia bar Gumazir Ekiar Ian Garir vamɨra iti, egha a uan Nguibamɨn pɨn iti. An arazir vamɨra gisɨn tugha gumazamiziba bar me tuisɨsi. \s Kraisɨn adarazi mati mɨdorozir gumaziba \p \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt 1 Korin 16:13; Efesus 1:19; 3:16; Kolosi 1:11\xt*\x*Nan mɨgɨrɨgɨar abuananaba, ezɨ kɨ kamaghɨn mɨkɨmasa, ia Ekiamɨn poroghtɨ an gavgavir ekiam ia damutɨ ia tuivigh gavgavigham. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Rom 13:12; 2 Korin 6:7; 10:4; Efesus 4:14; 1 Tesalonika 5:8\xt*\x*God ia ganɨdir mɨdorozir biziba, ia bar dar aghuigh dar suikigh. Kamaghɨn ia tugh gavgavigh Satanɨn ifavarir nɨghnɨzir kuraba da munamangam. \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt Jon 12:31; 14:30; Rom 8:38; 1 Korin 15:50; Kolosi 2:15; 1 Pita 5:8-9\xt*\x*Ia deravɨra nɨghnɨgh, e gumazamizir igharaziba ko uariv sozir puvatɨ. E duar kurar overiamɨn itiba ko uariv sosi. Duar gavgavir gumazamizibagh ativiba, ko aser gavgaviba itiba, ko nguazir kamɨn garir adariaba, duar kurar kaba dughiar mɨtater kamɨn aven ingarima e da ko uariv sosi. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt 2 Korin 10:4; Efesus 5:16\xt*\x*Kamaghɨn ia God ia ganɨngizir mɨdorozir bizibar suigh dar aghuigh. Egh arazir kuraba otivamin dughiam, ia tugh gavgavigh uan apanim munasɨ, mangɨ mɨdorozim gɨvaghamin dughiam, ia tugh gavgavigh mamaghɨra ikiam. \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Aisaia 11:5; 59:17; 2 Korin 6:7; 1 Tesalonika 5:8\xt*\x*Ia tugh gavgavighsɨ, Godɨn guizɨn akam letiamɨn mɨn uan ivariam gikegh. Egh arazir aghuir ia zuraram amiba evarimɨn pɨzir korotiamɨn mɨn anerugh. \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Aisaia 40:9; 52:7; Nahum 1:15; Rom 10:15\xt*\x*Egh ia Akar Aghuim anekunsɨ zurara bar ifongegh, arazir kam mati ia dagarir asuabar mɨn da zui. Akar Aghuir kam kamakɨn, God e ko navir vamɨra ikiasa. \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt 1 Jon 5:4\xt*\x*Egh dughiaba bar ia oramɨn mɨn nɨghnɨzir gavgavim uaghan an suiragh, eghtɨ gumazir kuram, Satan, a barir avim itiba ia gasavamangɨtɨ, ia orar kamɨn amodoghɨn barir avir kaba mungam. \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt Aisaia 49:2; 59:17; 1 Tesalonika 5:8; Hibru 4:12; Akar Mogomem 19:15\xt*\x*Ia God ian akurazir arazim gɨnɨghnɨgh, egh nɨghnɨzir kam, dapanir asuar gavgavimɨn mɨn anerughtɨ a ian dapaniba avɨ. Egh Godɨn akam, an Duam ia ganɨngizir mɨdorozir sabamɨn mɨn ia an suiragh. \v 18 \x - \xo 6:18 \xo*\xt Matyu 26:41; Luk 18:1; Rom 12:12; Kolosi 4:2; 1 Tesalonika 5:17; 1 Timoti 2:1\xt*\x*Ia bizir kabar amuva, egh God ko mɨkɨm. Egh a ian akurvaghsɨ ia an azangsɨgh. Ia zurara, Godɨn Duam ian navibagh inivtɨ, ia God ko mɨkɨm. Egh angamɨra ikɨ gan, egh dughiatam God ko mɨgeir arazim ataghɨraghan markɨ, egh zurara Godɨn gumazamiziba bar me bagh a ko mɨkɨm. \p \v 19 \x - \xo 6:19 \xo*\xt Aposel 4:29; 2 Korin 3:12; Kolosi 4:3-4; 2 Tesalonika 3:1\xt*\x*Egh ia uaghan na bagh God ko mɨkɨm suam, God uan akam na danightɨ, kɨ anekunsɨ, kɨ atiatingan koghɨva, bighɨvɨra mɨkɨmam. Egh Akar Aghuimɨn nɨghnɨzir mogomem aghuram. \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt 2 Korin 5:20; Filipai 1:20; Filemon 1:9-10\xt*\x*Kɨ Akar Aghuim gumazamizir igharazibav kɨmasa, egha Krais Iesusɨn abuir gumazimɨn ikia, kamaghɨn kɨ datɨrɨghɨn kalabusɨn iti. Eghtɨ ia God ko mɨkɨm suam, kɨ an Akar Aghuimɨn gun mɨkɨmsɨ, a gavgavim na danightɨ, kɨ atiatingan koghɨva bighɨvɨra Akar Aghuim mɨkɨmam. \s God deravɨra Efesusɨn itir Kraisɨn adarazir amuasa, Pol an azangsɨsi \p \v 21 \x - \xo 6:21 \xo*\xt Aposel 20:4; Kolosi 4:7-8; 2 Timoti 4:12; Taitus 3:12\xt*\x*\x - \xo 6:21-22 \xo*\xt Kolosi 4:7-8\xt*\x*Tikikus, a mati en aveghbuar e bar ifongezim, a Ekiam baghavɨra ikiava an ingangarim gami. A na bativir bizibar gun ia mɨkɨmam. Eghtɨ ia fogham, kɨ manmaghɨn iti. \v 22 Ezɨ bizir kam bagha, kɨ ia bagha anemada. Kɨ ghaze, ia fogham, e manmaghɨn iti, eghtɨ akar kam gavgavim ian navibar amutɨ ia ua bar akuegham. Kamaghsua, kɨ Tikikus amadazɨ, a ia bagha zui. \v 23 Kɨ ia bagha God ko mɨgɨa ghaze, God en Afeziam ko en Ekiam Krais Iesus, aning navir amɨrizim ko igharaz darazigh ifongezir arazim, ko nɨghnɨzir gavgavim sara, Kraisɨn adarazi me danɨng. \v 24 \x - \xo 6:24 \xo*\xt 1 Pita 1:8\xt*\x*Eghtɨ, gumazamizir en Ekiam Krais Iesus gifuegha mamaghɨra itiba, Godɨn apangkuvim bar me ko ikɨ.