\id DEU - Aruamu NT (Drafted by Siria, Edited by Steven; Exeg check by Francis, Simon, Marsha; Comprehension Check by Siria, Berama, Koti, Tarago; Consultant Check by --Wes Beasley and Martin Ases with team, Nov 2018.) \ide UTF-8 \h Godɨn Araziba \toc3 GA \toc2 Godɨn Araziba \toc1 Moses Ua Godɨn Araziba Osiri \mt Moses Ua Godɨn Araziba Osiri \mt2 O \mt1 Diuteronomi \imt Akar faragha zuim \ip Akɨnafarir kamɨn aven, Israelia namba 2ɨn dughiamɨn Godɨn Araziba ini, eghtɨ da men nɨghnɨziba fɨva gavgavim men navir averiabar anɨngam. Dughiar kamɨn, Israelia Moapian nguazim gapiaghav ikia, egh Jordanɨn Fanem abigh Kenanɨn nguazim iniasava ami. Moses me ko mangɨghan kogham, kamaghɨn, a uan akar abuananam isa me ganɨngi. Moses mɨgɨrɨgɨar otevir 3pla isa Israelia ganɨngi, ezɨ akɨnafarimɨn abuan mɨgɨrɨgɨaba Mosesɨn ovevemɨn eghaghanim an iti. \ip Moses kamaghɨn akar ekiabar gun mɨgei. A God Israelian darorir kamɨn men gara me bagha amizir ingangarir ekiar avɨriba, uam a dagh nɨghnɨsi. God uabɨ uan gavgavimɨn men akura, kamaghɨn amizɨ, me an apengan ikiam. Moses ua Godɨn 10plan Akar Gavgaviba dar gun mɨgei, egha Godɨn Akar Gavgavir kabar mɨngarir maba, a Israelian ikɨrɨmɨrim bagha me geghari. A Godɨn Akar Gavgavir faragha itiba, gavgavim dagh anɨdi, egha Israelian nɨghnɨziba fe, eghtɨ God me danɨngasa mɨkemezir nguazim dapiamin dughiamɨn, me deraghvɨra Arazir kabar gɨn mangam. \ip Bizir ekiar akɨnafarir kam damuasa mɨgeim, a Israelian akuraghtɨ, me Godɨn Akar Gavgaviba deraghvɨram dar gɨn mangam. Godɨn Arazir kam, a sapta 6:4-6ɨn ikia kamaghɨn mɨgei, “Ia uan navir averiam ko uan nɨghnɨzim ko uan gavgavim sara bar Ikiavɨra Itir God, ian God, a gifongegh.” Moses Akar Gavgavir kam gavgavim a danɨngasa, tintinibar mɨghsɨabar mavanang egha asebar ziaba fan men anogoroke. Me God gɨfozir puvatɨzir arazibar amuan markɨ. Egh me danganir vamɨrara amɨsefegh, egh gumazamiziba bar an mangɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fɨ. \ip Akɨnafarir kam God Israelia ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn men nɨghnɨziba fe. God uabɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gɨn ghua iza datɨrɨghɨn, eghtɨ me uaghan deraghvɨra nɨghnigh me Kenanɨn nguazim ikiamimɨn dughiamɨn, me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gɨn mangɨsɨ bar gavgafigh. \c 1 \ms Israelia Sainain Mɨghsɨam ategha izezir eghaghanim, Moses a geghari \mr (Sapta 1--3) \p \v 1 Akɨnafarir kamɨn aven itir akaba, Moses da Israelian gumazamizibav keme. Dughiar kamɨn, me gumazamiziba puvatɨzir danganim aghuigha an iti. Kar Jordanɨn Fanemɨn boroghɨn aruem anadi naghɨn itir danganim. Danganir zarir me itir kam, Supɨn nguibamɨn boroghɨn ikia, egha bar mɨsɨngi. Ezɨ Paranɨn nguibam, vongɨn amadaghan iti, ezɨ Tofelɨn nguibam, ko Labanɨn nguibam, ko Haserotɨn nguibam, ko Disahapɨn nguibam, da vongɨn amadaghan itima, Israelia dar tongɨn iti. \v 2 Gumazitam ti Sainain Mɨghsɨamɨn ikegh Kades Barnea mangɨsɨ 11plan aruebar Idomɨn kantrin mɨghsɨaba atugh mangam. \v 3 Ezɨ Israelia fomɨra Isipɨn kantri ategha iza 40plan azeniba danganir kamɨn arui. Dughiar kam, namba 40ɨn azenim, an namba 11ɨn iakɨnimɨn, an dughiar faragha zuim otozɨ, Moses Ikiavɨra Itir God a mɨkemezir bizibar gun me mɨgei. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Dɨboboniba 21:21-35\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, Amorian Atrivim, Sihon, abɨrazir dughiamɨn gɨn, bizir kaba otifi. Atrivim Sihon Hesbonɨn nguibar ekiam gativagha an gari. Ezɨ uaghan Ikiavɨra Itir God, Basanɨn danganimɨn Atrivim Ok anebɨra. Ok, a Astarotɨn nguibam ko Edrein nguibam gativagha aningɨn gari. \v 5 Dughiar kamɨn Israelia Jordanɨn Fanemɨn, aruem anadi naghɨn, Moapian nguazimɨn itima, Moses Akar Gavgavir kabar gumazamizibav gɨa men sure gamua ghaze: \p \v 6 “E Sainain Mɨghsɨamɨn itir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir God, en God, kamaghɨn e mɨgɨa ghaze: \p “ ‘Ia dughiar bar ruarimɨn mɨghsɨar kamɨn boroghɨn iti. Ian dughiar kagh itim, a iza kamaghɨra tu. \v 7 Ia dɨkavigh danganir kam ategh, egh Amorian mɨghsɨaba itir danganim, ko an boroghɨn itir danganibar mangɨ. Kar Jordanɨn danganir zarim ko mɨghsɨaba itir danganiba, ko sautɨn amadaghan itir nguazir mɨsɨngiziba, ko Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn dadarimɨn itir nguaziba. Egh ia Kenanian nguazim ko nguazir Lebanonɨn Mɨghsɨabar vongɨn itiba sara inigh mangɨ Yufretisɨn Faner Ekiamɨn tugh. \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Jenesis 26:3; Ua Me Ini 33:1; Dɨboboniba 14:23; 32:11\xt*\x*Ia oragh! Nguazir kaba bar, kɨ ia ganɨdi. Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ ian inazir afeziaba, Abraham, Aisak, ko Jekop, ko men ovavir borir gɨn otivamiba, nguazir kaba isɨ me danɨngasa me koma akam akɨrigha gɨfa. Eghtɨ ia datɨrɨghɨn dɨkavigh mangɨ da inigh dar apiagh ikɨ.’ ” \s Moses gumazir dapaniba amɨsevezɨ me Israelian jasbar mɨn iti \r (Ua Me Ini 18:13-27) \p \v 9 Egha Moses gumazamizibav gɨa ghaze, “Kɨ faragha kamaghɨn ia mɨkeme, ‘Kɨ ia gativagh ian ganamin ingangarim, a bar ekefe. Kɨ uabɨram a damuva avegham. \v 10 Ikiavɨra Itir God, ian God, ia gamizɨ, ia borir avɨriba bategha, bar avɨrasemegha iti. Ian dɨbobonim, overiamɨn itir mɨkovezibar dɨbobonimɨn mɨn ghu. \v 11 Nan ifongiam kamakɨn. Ikiavɨra Itir God, a en inazir afeziabar God, a uan akar dɨkɨrɨzimɨn gɨn mangɨ, ia damightɨ ia guizbangɨra bar avɨrasemeghɨva ian gɨn otivamin dɨbobonim, ian dɨbobonir datɨrɨghɨn itim bar a gafiragham. Eghtɨ a uaghan ian bizibar amutɨ, da bar deragh otivam. \v 12 Eghtɨ kɨ manmaghɨra uabɨra ian osɨmtɨziba ko ian akamadariba akɨram? Kɨ uabɨra dar amuan iburagham. \v 13 Kamaghɨn amizɨ, ia fofozir gumazir aghuitaba ko, gumazir deravɨra nɨghnɨgha biziba tuisɨzitaba, me ian gumazir dapanibar ikɨsɨ me amɨsefegh. Ia uan anababar tongɨn vaghvagh me amɨseveghtɨ, kɨ me ginabaghtɨ me ia gativagh ian ganam.’ \v 14 Kɨ kamaghɨn ia mɨkemezɨ, ia na ikaragha ghaze, ia kamaghɨn damuasa ifonge. \v 15 Kamaghɨn, ia uari uan anababar tongɨn vaghvagha mɨsevezir fofozir gumaziba ko, gumazir dapanir aghuir gumazamiziba deravɨra me gɨfoziba, kɨ me ini. Kɨ me amɨsevezɨ, men marazi 1,000plan gumazamizibar garima, marazi 100plan garima, marazi 50plan garima, marazi 10plan gari. Ezɨ kɨ uaghan gumazir ekiar maba bar ian anababar tongɨn vaghvagha me amɨsefe. \p \v 16 “Egha dughiar kamɨn kɨ ian jasɨn kaba akar gavgavim me ganɨga ghaze, ‘Ia gumazamizibar akamadarir men tongɨn otiviba baraghamin dughiamɨn, ia deraghavɨra kuariba arigh da baragh. Egh akamadariba bar deraghvɨra da tuisɨgh. Kar ti, ian namakar pumuningɨn tongɨn itir akamadariba, o akamadarir ian namakaba ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ia uaghara deravɨra da baragh guizɨn arazimɨn gɨn mangɨ da tuisɨgh. \v 17 Kɨ kamaghɨn me mɨkeme: Gumazim a ziam iti o ziam puvatɨ, ia arazir vamɨran gɨn mangɨ bar men araziba tuisɨgh. God uabɨ kotɨn dughiamɨn nɨghnɨziba ia danɨngam, eghtɨ ia gumazitamɨn atiatingan markɨ. Eghtɨ osɨmtɨzim bar ekeveghtɨ, ia anekɨran iburaghɨva, a inigh na bagh izɨtɨ, kɨ a baragham.’ \v 18 Egha dughiar kamɨn bizir igharazir ia uaghan damuamiba sara kɨ ian sure gami.” \s Israelia moga gari gumaziba amangi \r (Dɨboboniba 13:1-13) \p \v 19 Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, en God, e damuasa mɨkemezɨ moghɨn, e ami. E dughiar kamɨn dɨkavigha Sainain Mɨghsɨam ategha ghua danganir bar kuramɨn zui, kar gumazamiziba puvatɨzir danganim. E ghuavɨra ikia Amorian mɨghsɨaba itir danganimɨn otivigha Kades Barnean otifi. \v 20 Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgɨa ghaze, ‘E datɨrɨghɨn Amorian mɨghsɨaba itir danganimɨn otifi. Ikiavɨra Itir God, en God, nguazir kam datɨrɨghɨn ia danɨngasava ami. \v 21 Ia gan! Ikiavɨra Itir God, ian God nguazir kam isa ia ganigha gɨfa. Ia dɨkavigh mangɨ a inigh, mati Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziabar God, a ia mɨkemezɨ moghɨra, ia a dapiagh. Egh atiatingɨva okam nɨghnɨghan markɨ.’ \p \v 22 “Ezɨ ia bar moghɨram iza na mɨgɨa ghaze, ‘E gumazitaba amangightɨ me en faragh mangɨ, mongegh nguazir kamɨn ganigham. Egh me tuavir bar aghuitam en akaghtɨ e an mangam. Me e mɨkɨm suam nguibar ekiar kaba, da manmaghɨra gari.’ \p \v 23 “Ezɨ kɨ oregha ghaze, e akar kamɨn gɨn mangɨtɨ a ti deragham. Egha uan 12plan anababar aven, kɨ vaghvagha dar aven gumazir maba amɨsefe, eghtɨ 12plan gumaziba mangam. \v 24 Egha me dɨkavigha mɨghsɨaba itir danganimɨn pɨn ghua, Eskolɨn Danganir Zarimɨn otivigha moga garagha rui. \v 25 Egha me dagher nguazir kamɨn otivir maba inigha ua iza e ganigha ghaze, ‘Nguazir Ikiavɨra Itir God, en God, datɨrɨghɨn e ganɨdir kam, a bar dera.’ \p \v 26 \x - \xo 1:26 \xo*\xt Godɨn Araziba 9:23; Hibru 3:16\xt*\x*“Me kamaghɨn mɨkemezɨ, ia ua Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn akaba batuegha kantrin kamɨn ghuavanangan aghua. \v 27 Ia uan purirpenibar ikia uarir tongɨn mɨgɨrɨgɨar avɨribagh amua uarigh imoba ghaze, ‘Ikiavɨra Itir God e gifongezir puvatɨ. Egha kamaghɨn an e isɨ Amorian dafarim datɨghtɨ me e gasɨghasɨghasa, a Isipɨn kantrin e inigha azenan ize. \v 28 E tizim bagh danganir kamɨn mangam? Gumazir e nguazir kamɨn mongɨva an ganasa amangiziba, ua izegha kamaghɨn e mɨgɨa ghaze, Gumazamizir nguazir kamɨn itiba bar gavgavigha agharapaniba bar ruari, ezɨ men dɨbobonim, en dɨbobonim bar a gafira. Ezɨ me itir nguibar ekiaba, da avɨnizir dɨvaziba bar overiamɨn ghuavanabogha bar isɨn mar iti. E uaghan men garima, gumazir dafabara men tongɨn iti. Me ti gumazir bar ruarir fomɨra itim Anak, an ovavir boribara!’ \p \v 29 “Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨgei, ‘Ia gumazamizir kabar atiatingan markɨ. \v 30 Ikiavɨra Itir God, ian God, a fomɨra Isipɨn kantrin aven ian akurazɨ ia ganizɨ moghɨn, a datɨrɨghɨn ian faragh mangɨ ia bagh apanibav sogham. \v 31 \x - \xo 1:31 \xo*\xt Aposel 13:18\xt*\x*Ia faragha gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itima, Ikiavɨra Itir God, ian God, a ian akuragha ia inigha ia atera izavɨra ikia nguazir ia datɨrɨghɨn itir kamɨn oto. Ezɨ an arazir kam, ia an ganigha gɨfa. A mati afeziam uan borim ghurafazɨ moghɨn, ia gami.’ \v 32 \x - \xo 1:32 \xo*\xt Hibru 3:19\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ia mɨgeima, ia akar kam barazir puvatɨgha, nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn itir puvatɨ. \v 33 A ian faragha ghua tuavim ian akagha danganir ia purirpeniba asamim ian aka. Egha a dɨmagaribar, avivzariar ekiamɨn aven ian faragha ghua, aruebar mati, ghuariar ruarir ekiamɨn mɨn ia gisɨn faragha zui.” \s God ivezir kuram Israelia ganɨngi \r (Dɨboboniba 14:20-45) \p \v 34 \x - \xo 1:34-35 \xo*\xt Hibru 3:18\xt*\x*Egha Moses me mɨgɨa ghaze, “Ia mɨgɨrɨgɨar avɨribagh amima, Ikiavɨra Itir God ia baragha ghua ian anɨngaghegha bar pamtemɨn mɨgɨa ghaze, \v 35 ‘Ia gumazamizir bar kuraba, ian tav nguazir aghuir kɨ ian inazir afeziabar anɨngasa me koma akam akɨrizimɨn mangan kogham. Bar puvatɨgham. \v 36 Kɨ garima, Jefunen otarim, Kalep, a bar na baghavɨra ikia nan gɨn zui. Kamaghɨn amizɨ, a uabɨra mangɨ nguazir kamɨn ikiam. Eghtɨ nguazir a ghua ganizir kam, kɨ a isɨ a ko, an ovavir boribar anɨngam.’ \p \v 37 “Ian arazir kam, Ikiavɨra Itir God gamima, a uaghan bar na basemegha kamaghɨn mɨgei, ‘Moses, nɨ uakan, nɨ nguazir kamɨn aven mangan kogham. \v 38 Eghtɨ nɨn akurvazir gumazim Josua, a Nunɨn otarim, a uabɨra mangam. Nɨ gavgavim isɨ Josuan nɨghnɨzim danightɨ, a Israelia inigh men faragh mangɨ nguazir kam inigh a dapiam.’ \p \v 39 “Egha gɨn Ikiavɨra Itir God, kamaghɨn bar e mɨgei, ‘Ian borir aghɨrir datɨrɨghɨn itiba kamaghɨn fozir puvatɨ, bizir tizim a ikufi, ezɨ bizir tizim a dera, merara nguazir kamɨn aven mangam. Borir kabara, ia me mɨgɨa ghaze, Apaniba me mɨsueghtɨ me arɨghiregham. Eghtɨ kɨ nguazir kam me danightɨ, me a inigh a dapiagh an ikiam. \v 40 Ezɨ ia gumazamizir aruaba, ia datɨrɨghɨn uamategh gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn mangɨ. Egh Ongarir Aghevim bagha zuir tuavimɨn mangɨ.’ \p \v 41 “Egha ia na mɨgɨa ghaze, ‘Moses, e Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kuram gami. Egh e datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God e mɨkemezɨ moghɨn mangɨ mɨsogham.’ Egha ia ghaze, Mɨghsɨaba itir danganimɨn itir gumaziba, da pura biziba. E me dɨkabɨnamin gavgavim iti. Egha ia vaghvagh mɨdorozimɨn biziba suigha me dɨkabɨnasava ami. \p \v 42 \x - \xo 1:42 \xo*\xt Dɨboboniba 14:41-43\xt*\x*“Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ ikiangsɨzir kam me danɨng: Me mɨdorozim bagh mangan markɨ. Kɨ me ko mangɨ men akuraghan koghtɨ, apaniba bar me abɨnigham.’ \v 43 Ezɨ kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn akar kamɨn gun ia mɨgei. Ezɨ ia an akam barazir puvatɨ. Ia an akam batuegha, uari fa ifaghata dɨkavigha apanibav soghasa mɨghsɨaba itir danganimɨn ghue. \p \v 44 “Ezɨ Amorian mɨghsɨaba itir danganir kamɨn itiba, aparir ivibar mɨn okoruabar mɨn mɨgha iza ian agɨntɨgha ghua Idomian mɨghsɨaba itir danganimɨn ghua, Hormanɨn nguibar ekiamɨn otogha bar ia dɨkabɨra. \v 45 Kamaghɨn amizɨ, ia uarir akurvaghasa Ikiavɨra Itir Godɨn diava arai. Ezɨ a tong ia baraghizir pu. Bar puvatɨ. \v 46 Ezɨ bizir kam bangɨn ia dughiar bar ruarimɨn Kadesɨn ike.” \c 2 \s Israelia ghua Idomɨn kantri ko // Moapɨn kantrin oto \r (Dɨboboniba 21:10-20) \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Dɨboboniba 21:4\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E gɨn uamategha ghua gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghua Ongarir Aghevim bagha zuir tuavimɨn zui. Egha e, Ikiavɨra Itir God e mɨkemezɨ moghɨrama ami. Egha e Idomian mɨghsɨabar itir danganimɨn, dughiar bar ruarimɨn ighuagh arui. \p \v 2 “Egha Ikiavɨra Itir God, ua na mɨgɨa ghaze, \v 3 ‘Dughiar bar ruarimɨn ia pura mɨghsɨaba itir danganir kam tintinibar a garuavti, dughiam gɨfa. Ia datɨrɨghɨn notɨn amadaghan mangɨ.’ \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Jenesis 36:8\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God, mɨgɨrɨgɨar otevir kam ia danɨngasa na mɨkeme, ‘Ia datɨrɨghɨn Idomian mɨghsɨaba itir danganimɨn torim abigh mangam. Kar Ison ovavir boribar nguazim, me ian namakaba. Me ian atiatingtɨ, ia deraghvɨra ganigh. \v 5 Ia me ko mɨsoghan markɨ. Kɨ men nguazir otevitam isɨ ia danighan kogham. Bar puvatɨ. Kɨ fomɨra Seirɨn Mɨghsɨam isa Ison ovavir boribagh anigha gɨfa. \v 6 Eghtɨ ia men kantrin aven, dagheba ko dɨpabara, ia dagh ives.’ \p \v 7 “Ia bizir kam bakɨnɨghnighan markɨ. Ikiavɨra Itir God, ian God, ia bagha biziba bar dagh amizɨ, da deraghvɨram otifi. Ia gumazamiziba puvatɨzir danganim purama a garuir dughiamɨn, a bar deraghavɨra ia geghuva ian gari. Egha faragha zuir 40plan azenibar ikegha iza datɨrɨkɨn, a ia ko ikiavɨra iti, ezɨ ia bizitamɨn otevezir puvatɨ. \p \v 8 “Ezɨ e ua dɨkavigha ghua en namakar Seirɨn Mɨghsɨabar boroghɨn itiba, Idomia, me gitaghasa, Elat ko Esiongeberɨn nguibamning bagha zuir tuavir gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itim ategha, ragha ghua Moapɨn kantrin itir gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn zuir tuavimɨn zui. \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Jenesis 19:37\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, ‘Moapia me Lotɨn ovavir boriba, ezɨ ia pazɨ me damuan markɨ. Kɨ nguibar ekiam Ar isa me ganigha gɨfa, ezɨ ia me ko mɨsoghan markɨ. Kɨ men nguazitam isɨ ia danighan kogham.’ ” \p \v 10-11 (Ikiavɨra Itir God tɨghar nguazir kam isɨ Moapia danɨngamin dughiamɨn, gumazamiziba gumazamizir bar gavgavir kaba dɨbora ghaze, “Emia.” Me fomɨra nguibar ekiar kam Ar, me an iti. Me Anakian mɨn agharir suiar ruaribar aghungi. Gumazamizir avɨriba, gumazir agharir ruaribar aghungizir kaba, Anakia ko Emia, me ziar kam Refaim me gatɨ. Ezɨ Refaimian marazi, Moapɨn kantrin itima, Moapia ziar kam Emia, me gatɨ. \v 12 Horia fomɨra Idomɨn kantrin itima, Ison ovavir boriba me gasɨghasigha, men kantri inigha a gapia. Kamaghɨra, Israelia gɨn Ikiavɨra Itir God me ganɨngizir nguazir kam, inigha a gapia.) \p \v 13 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God e mɨkemezɨ moghɨra e gɨn Seretɨn Danganir Zarim abɨgha zui. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Dɨboboniba 14:28-35\xt*\x*Dughiar e Kades Barnean ikegha iza Seretɨn Danganir Zarim abigha izezim, datɨrɨghɨn 38plan azeniba. Ezɨ Ikiavɨra Itir God mɨkemezɨ moghɨra, mɨdorozir gumazir e ko Kades Barnean ikegha izeziba, me bar moghɨram ariaghire. \v 15 Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, men apanim gamua ghua bar me agɨfa. \p \v 16 “Mɨdorozir gumaziba bar ariaghirezɨ men gɨn, \v 17 Ikiavɨra Itir God, kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, \v 18 ‘Ia datɨrɨghɨn nguibar ekiam Ar, an boroghɨn zuir tuavimɨn otogh Moapian nguazimɨn mɨtaghniam abigh an aven mangɨ. \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Jenesis 19:38\xt*\x*Egh Amonia me Lotɨn ovavir boriba, ia men nguazimɨn boroghɨra mangam. Nguazir kam kɨ a isa me ganigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ men nguazir katam isɨ ia danighan kogham. Eghtɨ ia bizitam damightɨ me atartɨ ia me mɨsoghan markɨ.’ ” \p \v 20 (Nguazir asɨzir kam, me uaghan kamaghɨn a dɨbori, “Refaimian nguazim.” Gumazamizir maba fomɨram an ike, ezɨ Amonia kamaghɨn uaghan me dɨbora ghaze, me “Samsumia.” \v 21 Egha me uaghan Anakian mɨn aghuigha ruari. Egha me bar avɨrasemegha gavgaviba men iti. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, bar moghɨra me agɨvazɨ, Amonia nguazir kam inigha a gapia. \v 22 Kamaghɨra, Ikiavɨra Itir God, Ison adarazigh amizɨ, me datɨrɨghɨn Idomɨn Mɨghsɨabagh apiagha iti. Ikiavɨra Itir God, bar Horia agɨvazɨ, Idomia men nguazim inigha a gapia. \v 23 Ezɨ Avia, men nguazim ongarir ekiamɨn ikegha ghua Gasan amadaghan sautɨn tu. Ezɨ Kritia kamaghɨrama amigha Avian nguazim inigha a gapia.) \p \v 24 Ezɨ Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E Moap gitagha izima Ikiavɨra Itir God, kamaghɨn mɨgɨa ghaze, ‘Ia datɨrɨghɨn mangɨ Arnonɨn Fanem giregh mangɨ. Eghtɨ datɨrɨghɨn Amorian gumazim Sihon, a Hesbonɨn atrivim, kɨ a ko an nguazim isɨ ian dafarim darɨgham. \v 25 Kɨ datɨrɨghɨn ikegh mangɨ kɨ nguibabar gumazamizibar amightɨ me bar ian atiatigham. Egh me ian ziam baraghɨva, egh akong bar atiatigham.’ ” \s Israelia Atrivim Sihon dɨkabɨra \r (Dɨboboniba 21:21-30) \p \v 26 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “E Kedemotɨn gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itir dughiamɨn, kɨ Hesbonɨn Atrivim Sihon, bagha navir vamɨran ikiasa akar aghuiba isa abuir gumazir mabagh anigha me amangi. \v 27 Me ghua otivigha kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ en amamangatɨghtɨ, e nɨn nguazim abigh tuavimra mangam. En gumazamiziba raghɨregh agharir guvim o agharir kɨriamɨn mangan kogham. E bighɨratɨgh mangam. \v 28 Guizbangɨra, e pura dagheba ko dɨpaba inian kogham. Bar puvatɨ. E dagh ivezam. E pura uan suebar, nɨn nguazimɨn tizimra daru, \v 29 mangɨ Jordanɨn Fanem girɨgh anebigh nguazir Ikiavɨra Itir God, en God, e danɨngasa mɨkemezimɨn otogham. Nɨ ti oraki, Ison ovavir borir Seirɨn Mɨghsɨabar itiba, ko Moapian gumazir Arɨn itiba, me kamaghɨra bar en amamangatɨzɨ, e men nguazim abigha ize.’ \p \v 30 “Ezɨ Atrivim Sihon uan kantri abigh mangan en amamangatɨzir puvatɨ. Ikiavɨra Itir God, en God, e datɨrɨghɨn apiaghav itir nguazir kam e a iniasa an Atrivim Sihon gamizɨ, an navim gavgavizɨ, a en akam baraghan aghua. \p \v 31 “Ezɨ Ikiavɨra Itir God, na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ oragh! Kɨ datɨrɨghɨn Atrivim Sihon ko an nguaziba bar da isɨ ian dafarim darɨgham. Ia pura mangɨ da inigh, egh dar apiagh.’ \v 32 Ezɨ Sihon uan mɨdorozir gumaziba ko, e mɨsoghasa Jahasɨn nguibamɨn boroghɨn otifi. \v 33 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, en God a isa e ganɨngizɨ e a dɨkabɨragha, a ko an otariba ko an adarazi sara bar me mɨsoghezɨ me bar ariaghire. \v 34 Ezɨ dughiar kamra, e an nguibaba bar da inigha, bar adagh asɨghasɨki. Egha men gumaziba ko, amiziba ko boriba sara mɨsoghezɨ me ariaghirezɨ, tav ua itir puvatɨ. \v 35 Ezɨ e uari bagha men bulmakauba ko men bizir nguibabar aven itiba bar da ini. \v 36 Ikiavɨra Itir God, en God, en amamangatɨzɨ, e Arnonɨn Danganir Zarimɨn mɨriamɨn aven itir nguibam Aroerɨn ikegha ghua Gileatɨn nguazimɨn otivigha men nguibar kaba bar dagh asɨghasɨki. E zuima, nguibar kaba avɨnizir dɨvazir tam e gamizɨ, e aven mangasa iburazir puvatɨ. \v 37 Dughiar kamɨn, e Amonian nguazim, ko Jabokɨn Fanemɨn boroghɨn itir danganiba, ko mɨghsɨaba itir danganibar aven itir nguibaba, ko danganir Ikiavɨra Itir God, en God, e mangasa en anogorogheziba, e dar boroghɨn ghuzir puvatɨ.” \c 3 \s Israelia Atrivim Ok abɨra \r (Dɨboboniba 21:31-35) \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Dɨboboniba 21:33-35\xt*\x*Egha Moses ua Israelia mɨgɨa ghaze, “Kantri Basan a notɨn amadaghan iti, ezɨ e datɨrɨghɨn an zuir tuavimɨn zuima, Basanɨn Atrivim Ok uan adarazi ko otivigha e mɨsoghasa izi. Me Edrein nguibamɨn boroghɨn kamaghɨn ami. \v 2 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ an atiatingan markɨ. A ko an gumazamiziba ko, an nguazim, kɨ bar da isa ia ganigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, ia dɨkavigh, arazir ia faragha Amorian Atrivim Sihon gamizim, ia a damu. Sihon, a faragha Hesbon gativagha an gari.’ \p \v 3 “Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, en God, Atrivim Ok ko an gumazamiziba en dafarim gatɨzɨ, e me mɨsoagharɨghizɨ me bar ariaghire. Men tav ua itir puvatɨ. \v 4 E dughiar kamɨn an nguibaba bar ada inigha, tam ataghizɨ a itir puvatɨ. Bar puvatɨ. Atrivim Ok, Basanɨn nguibar ekiamɨn ikia, egha Argopɨn danganim gatifa. Dughiar kam, e Argopɨn danganimɨn itir nguibar ekiar 60pla, e bar moghɨra ada ini. \v 5 Nguibar ekiar kaba, da avɨnizir dɨvaziba, da bar ekevegha mɨtemegha gavgafi. Ezɨ dɨvazibar tiar akaba bar gavgavizɨ, me ainɨn igugunibar da apɨri. Ezɨ nguibar dozir dɨvaziba puvatɨzir bar avɨriba, da Atrivim Okɨn nguazir asɨzibar iti. \v 6 E nguibaba bar dagh asɨghasigha, gumazamiziba ko boriba, bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. Arazir e Hesbonɨn Atrivim Sihon, gamizimra, e me gami. \v 7 Egha men bulmakauba ko, nguibabar biziba bar, e uari bagha da ini. \p \v 8 “E dughiar kamɨn, arazir kamra, e Amorian Atrivir kamning, Sihon ko Ok, e aningɨn nguaziba bar da ini. Nguazir kaba, da Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi naghɨn iti. Da sautɨn amadaghan Arnonɨn Fanemɨn ikegha ghua notɨn amadaghan Hermonɨn Mɨghsɨamɨn tu. \v 9 Ezɨ Saidonia, Hermonɨn Mɨghsɨam ziar kam a garɨsi, ‘Sirion.’ Ezɨ Amoria, ziar kam a garɨgha ghaze, ‘Senir.’ \v 10 E mɨghsɨabar orazibar itir danganir zaribar itir nguibaba bar ada isava, Gileatɨn nguaziba ko Basanɨn nguaziba isa ghua Saleka ko Edrein nguibamningɨn tu. Nguibar kaba, da bar Atrivim Okɨn nguazimɨn itima e bar moghɨram ada ini.” \p \v 11 (Atrivim Ok, a Refaimbar atrivir abuananam. An aremeghtɨ an eghuamin boksiam, me dagɨamɨn an ingari. Boksiar kamɨn ruarim, a 4 mitan tuzɨ, an arozim, 2 mitan tu. Dagɨar boksiar kam, an Amon kantrin Raban nguibamɨn ikiavɨra iti.)\f + \fr 3:11 \fr*\ft Hibrun akam vezɨn kam deragha a mɨgeir puvatɨ. Gumazir maba kamaghɨn akam giragha an osiri, “An dakozim, me ainɨn an ingari. Dakozir kamɨn ruarim, a 4 mitan ghu.” Ezɨ vezɨn kamɨn akar abuananam, akar kam, “boksiar kam ikiavɨra ikia iti,” a dughiar e datɨrɨghɨn itim mɨgeir puvatɨ. A dughiar Moses akɨnafarim kam osirizim mɨgei.\ft*\f* \s Ruben Ko Gatɨn anabamningɨn adarasi, Jordanɨn Fanemɨn // aruem anadi naghɨn apia \r (Dɨboboniba 32:1-14) \p \v 12 Moses kamaghɨn Israelia mɨgɨa ghaze, “E nguibar kaba inigha gɨvagha, kɨ nguazir kabar maba Ruben ko Gatɨn anabamningɨn adarazigh anɨngi. Men nguazim, Arnonɨn Fanemɨn boroghɨn itir nguibam Aroer, a nguazir notɨn amadaghan itim. Egha uaghan kɨ Gileatɨn itir mɨghsɨaba itir danganimɨn nguazir akuar mam ko an nguibaba me ganɨngi. \v 13 Egha kɨ Gileatɨn nguazir akuar igharazim ko Basanɨn nguazim bar a isa Manasen anabar me tuirazimningɨn mam ganɨngi. Atrivim Ok faragha Basanɨn nguazim gativagha an gari. Danganir kam, me ziam Argop a garɨsi. An aven itir nguibaba, kɨ bar da isa Manasen adarazigh anɨngi. Me fomɨra Basan mɨgɨa ghaze, a Refaimian nguazim. \p \v 14 “Ezɨ Jair, a Manasen adarazir gumazir mam. A gɨn Argopɨn danganim bar moghɨram a ini, nguazir kam me ziam Basan a garɨsi. Nguazir kam ghua Gesur ko Makan nguazimɨn mɨtaghniamɨn tu. A uabɨ uan ziam nguibar kabagh arɨki. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba nguibar kabav gɨavɨra ikia iza datɨrɨghɨn ghaze, kar Jairɨn nguibaba. \p \v 15 “Makiria, me Manasen anabamɨn marasi, ezɨ Gileatɨn nguazim, kɨ a isa me ganɨngi. \v 16 Ezɨ Ruben ko Gatɨn anabamningɨn adarasi, kɨ Gileatɨn ikegha ghua Arnonɨn Fanemɨn tuzir nguazim isa me ganɨngi. Men mɨtaghniam sautɨn ikegha ghua Arnonɨn Faner torimra tu. Ezɨ men nguazir aruem anadi naghɨn itimɨn mɨtaghniam ghua Jabokɨn Fanemɨn tu. Ezɨ Jabokɨn Fanem, an Amonɨn kantrin mɨtaghniam. \v 17 Ezɨ men mɨtaghniar aruem uaghiri naghɨn itim, a Jordanɨn Fanemɨn tu. Men mɨtaghniam notɨn amadaghan Galilin Dɨpar Akaremɨn ikegha ghua, Amangsɨzim Itir Dɨpamɨn sautɨn amadaghan tu. Kar Amangsɨzim Itir Dɨpar Akarer aruem anadi naghɨn, Pisgan Mɨghsɨamɨn boroghɨn itir nguazim. \p \v 18 \x - \xo 3:18-20 \xo*\xt Josua 1:12-15\xt*\x*“Egha kɨ dughiar kamra, kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, ‘Ikiavɨra Itir God, en God, Jordanɨn Fanemɨn itir nguazir aruem anadi naghɨn itim isa ia ganɨngi, eghtɨ ia a dapiam. Datɨrɨghɨn ian mɨdorozir gumaziba uan mɨdorozir biziba inigh. Eghtɨ ia me amadaghtɨ, me uan Israelian namakabar faragh Jordanɨn Fanem giregh anebigh mangɨ, men akuraghtɨ me nguaziba iniam. \v 19 Eghtɨ ian amuiba ko boriba nguibar ekiar kɨ ia ganɨngizimɨn ia mɨzuam ikɨ. Kɨ fo ian bulmakauba ko sipsipba bar avɨraseme, da uaghan ian nguibar ekiamɨn ia mɨzuam ikɨ. \v 20 Ia mangɨ uan namakabar akurvagh mangɨtɨ, dughiar me nguazir Ikiavɨra Itir God, en God me danɨngasa mɨkemezim iniamim otogham. Kar, aruem uaghiri naghɨn amadaghan Jordanɨn Fanemɨn itir nguazim. Ia me ataghɨraghan markɨ, egh me ko ikɨ mangɨ dughiar Ikiavɨra Itir God me damutɨ, me deravɨrama uan nguazim dapiagh an avughsam, mati ia uan nguazimɨn apiazɨ mokɨn. Egh ia gɨn, uamategh uan nguazir kɨ ia ganɨngizimɨn mangɨ.’ \p \v 21 “Egha kɨ gɨn kamaghɨn Josua mɨgɨa ghaze, ‘Ikiavɨra Itir God en God, Atrivim Ok ko Atrivim Sihon gamizir biziba nɨ dar ganigha gɨfa. God kamaghɨra atrivir igharazir ia mɨsogh men nguaziba inamibar amuam. \v 22 Ikiavɨra Itir God, en God, a uabɨ ia bagh me ko mɨsoghɨva ian akurvagham. Kamaghɨn, ia men atiatingan markɨ.’ ” \s God, kantri Kenanɨn mangasa Mosesɨn amamangatɨzir puvatɨ \p \v 23 \x - \xo 3:23-27 \xo*\xt Dɨboboniba 27:12-14; Godɨn Araziba 32:48-52\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Dughiar kamɨn kɨ Ikiavɨra Itir God, pamten a ko mɨgɨa ghaze, \v 24 ‘O Ikiavɨra Itir God, nan Ekiam, kɨ fo, nɨ bizir ekiar nɨ damuamiba, nɨ dar otevir muziariba nan akakasi, kɨ nɨn ingangarir gumazim. Ua godɨn igharazitam overiam ko nguazimɨn itir puvatɨ, egh a bizir ekiar nɨ amigha gɨvazir kabar amuan kogham. \v 25 Kɨ nɨn azai, nɨ nan amamangatɨghtɨ, kɨ mangɨ Jordanɨn Fanem girɨgh vongɨn mangɨ, egh nguazir aghuir kamɨn ganɨva mɨghsɨaba itir danganir aghuibar ganɨva, uaghan Lebanonɨn itir mɨghsɨamɨn ganam.’ \p \v 26 “Ezɨ puvatɨ. Ian osɨmtɨzim bangɨn, Ikiavɨra Itir God, nan atara egha uan kuarim dukuagha ikia ghaze, ‘Nɨ uan akam dukuagh, egh bizir kam bagh nan azangan markɨ. \v 27 Nɨ mangɨ Pisgan Mɨghsɨam bar an ghuamɨn ghuavanabogh, vongɨn notɨn amadaghan ganɨva, saut amadaghan ganɨva, aruem anadi naghɨn ganɨva, aruem ghuaghiri naghɨn gan. Nɨ Jordanɨn Fanem abigh vongɨn mangɨgh nguazir kamɨn mangɨghan kogham. Bar puvatɨgham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ deraghvɨra danganir kabar gan. \v 28 Josua uabɨ gumazamiziba inigh fanem abigh vongɨn mangam, eghtɨ me nguazir nɨ datɨrɨghɨn garir kam inigh a dapiam. Kamaghɨn amizɨ, nɨ bar deraghvɨra Josuan sure damu, egh gavgavim an nɨghnɨzim danɨngigh.’ \p \v 29 “Ezɨ dughiar kamɨn e Betpeorɨn nguibamɨn boroghɨn danganir zarimɨn iti.” \c 4 \ms Moses, Israelia mɨgɨa ghaze, // me Godɨn Arazibar gɨn mangɨ \mr (Sapta 4--11) \s Moses, Godɨn Akar Gavgavibar gɨn mangasa Israelia mɨkeme \rem DEU 4:1-2 and 6-8, and 32-34, 39-40 are lectionary verses. \p \v 1 Ezɨ Moses kamaghɨn Israelia mɨgei, “O Israelia, kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir arazir God ifongezir kaba ko bizir a damuasa ia mɨkemezir kaba, ia bar deravɨra dar gɨn mangɨ. Ikiavɨra Itir God, a ian inazir afeziabar God, a nguazir kam isa ia ganɨdi. Ia nguazir kamɨn mangɨ a dapiagh deraghvɨra ikiasa a ifonge, kamaghɨn amizɨ, ia an arazibar suigh gavgavigh dar gɨn mangɨ. \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Akar Mogomem 22:18-19\xt*\x*Kɨ ia ganɨdir Akar Gavgavir kaba, da guizbangɨra Ikiavɨra Itir God, en Godɨn Akar Gavgaviba, ezɨ ia uam akar igharazitam dagh isɨn darɨghan markɨ. Egh ia an anɨngizir akar otevitam anengaran markɨ. Ia Akar Gavgavir kaba bar dar gɨn mangɨ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Dɨboboniba 25:1-9\xt*\x*Ia uari Ikiavɨra Itir God Peorɨn Mɨghsɨamɨn amizir bizir kamɨn ganigha gɨfa. Gumazamizir avɨrim danganir kamɨn ikia asem Balɨn ziam fema, bizir kam bangɨn God ian tongɨn bar me gasɨghasɨki. \v 4 Ezɨ ia Ikiavɨra Itir God, ian God, an gɨn zuir adarazira, ia datɨrɨghɨn ikia kati. \p \v 5 “Ikiavɨra Itir God, nan God, na mɨkemezir arazir a ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba, kɨ dar ian sure gami. Ia datɨrɨghɨn mangɨ nguazir kam inigh a dapiagh, egh bar dar gɨn mangɨ. \v 6 Ia bar guizbangɨra adar gɨn mangɨtɨ, ikɨzir igharazibar gumazamiziba kamaghɨn fogh suam, ia nɨghnɨzir aghuiba ikia egha fofozir avɨriba iti. Ia nan arazir kɨ ifongezir kabav kɨmtɨ, gumazamiziba da baragh kamaghɨn mɨkɨmam, ‘Gumazamizir ikɨzir gavgavir kamɨn itiba, me fofozim ikia egha bizibagh nɨghnɨgha deragha dagh ami.’ \p \v 7 “Ia ikɨzir igharazibagh nɨghnɨgh, me purama ekevegha gavgafi, ezɨ men asetam men boroghɨra itir puvatɨ. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, en God, e an deir dughiabar, a bar en boroghɨra ikia en akurvasi. \v 8 Kɨ datɨrɨghɨn ian sure gamizir arazir kaba, da arazir God ifongeziba ko bizir a damuasa e mɨkemeziba bar deragha voroghɨra zui. Ezɨ ikɨzir igharazibar gumazamiziba, men araziba ko bizir me amiba, en Arazir aghuibar mɨn zuir puvatɨ. \v 9 Ia nguazir kamɨn itir dughiam, ia uari bagh deraghvɨra gan, egh bizir ganigha gɨvaziba ia zurara dughiabar da bakɨnɨghnɨghan markɨ. Bar markiam. Ia dar uan boriba ko ovavir boribagh eghan mangɨvɨra ikɨ. \v 10 Ia Sainain Mɨghsɨamɨn, Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn tuivigha ikezir dughiam gɨnɨghnɨgh. Dughiar kamɨn a na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ gumazamiziba bar men diaghtɨ me izɨ uari akufagh. Eghtɨ kɨ uan akamɨn men sure damutɨ, me nguazir kamɨn ikiamin dughiamɨn, me nan atiating nan apengara ikiam. Egh me uaghan uan boribar sure damutɨ, me uaghan nan apengan ikiam.’ \p \v 11 \x - \xo 4:11-12 \xo*\xt Ua Me Ini 19:16-18; Hibru 12:18-19\xt*\x*“God mɨkemegha gɨvazɨ, ia mɨghsɨamɨn boroghɨn ghuegha, an apengan zarimɨn tuivighav ikia gari, mɨghsɨam isia avivzariaba bɨgha pɨn ghuavanaga overiamɨn suighasava amima, ghuariar bar pɨzim mɨghsɨam avara. \v 12 Ezɨ Ikiavɨra Itir God avir kamɨn aven ikia ia mɨgeima, ia an akaba barasi. Egha ia gumazitamɨn nedazimɨn garir puvatɨgha pura mɨgɨrɨgɨar kɨnim barasi. \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Ua Me Ini 31:18; 34:28; Godɨn Araziba 9:10\xt*\x*A dughiar kamɨn uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavibar gun ia mɨkemegha dar gɨn mangasa ia mɨgei. Egha a dagɨar akuar pumuningɨn Akar Gavgavir kaba osiri. Kar, an Akar Gavgavir 10pla. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Ua Me Ini 21:1\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God, uaghan arazir a ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba, a ian sure damuasa Akar Gavgavimɨn na mɨkeme. Ia nguazir datɨrɨghɨn iniamin kam, ia a dapiagh egh dar gɨn mangɨ.” \s Israelia asebar gɨn mangan kogham \p \v 15 Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, Sainain Mɨghsɨamɨn avimɨn aven otogha mɨgeir dughiamɨn, ia gumazitamɨn nedazimɨn garir puvatɨ, ia pura tiarir kɨnim barasi. Kamaghɨn, ia deragh uari bagh ganɨva, \v 16-18 \x - \xo 4:16-18 \xo*\xt Ua Me Ini 20:4; Ofa Gami 26:1; Godɨn Araziba 5:8; 27:15; Rom 1:23\xt*\x*egh asetamɨn marvir guatamɨn ingaran markɨ. Ia kamaghɨn damighɨva, arazir kuratam damigham. Ia marvir guar kaba akɨran markɨ, gumazim o amizim, asɨziba, kuaraziba, kuruziba, osiriba, egh ia marvir guar kabar amightɨ da ian godbar mɨn ikiam. \v 19 Ia ti overiamɨn itir bizir kabar gari, aruem, iakɨnim ko mɨkoveziba. Ia uari bagh ganigh, bizir kaba ian navir averiabagh ekutɨ, ia teviba apɨr dar ziaba fam. Ikiavɨra Itir God, ian God, ikɨzir igharazibar amamangatɨzɨ me bizir kabar ziaba fe. Eghtɨ ia kamaghɨn damuan kogham. \v 20 \x - \xo 4:20 \xo*\xt Ua Me Ini 19:5; Godɨn Araziba 7:6; 14:2; 26:18; Taitus 2:14; 1 Pita 2:9\xt*\x*Ezɨ ian Ikiavɨra Itir God, Isipɨn kantrin ia inigha ian akua ize. Mati gumazim avir bar puvɨra isimɨn aven uan borim inizɨ moghɨn, kamaghɨra a ia inigha izegha ia gamizɨ, ia an gumazamizibaram otifi, mati ia datɨrɨghɨn iti mokɨn. \v 21 \x - \xo 4:21 \xo*\xt Dɨboboniba 20:12\xt*\x*Ia bangɨn, Ikiavɨra Itir God, a nan anɨngaghe. Egha kamaghɨn a pamten na mɨgɨa ghaze, kɨ Jordanɨn Fanem abigh mangɨ nguazir aghuir kamɨn aven mangan kogham. Nguazir kam, Ikiavɨra Itir God, ian God datɨrɨghɨn ia danɨngam. \v 22 Kɨ Jordanɨn Fanem abigh vongɨn mangɨghan kogham. Puvatɨgham. Kɨ danganir kamnaghɨra ikɨva ovegham. Eghtɨ ia fanem girɨgh vongɨn mangɨ nguazir aghuir kam iniam. \v 23 Ia deraghvɨra uari bagh gan, egh Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Ikiavɨra Itir God, ian God ia koma amizir kam bakɨnɨghnɨghan markɨ. Ia an akabar gɨn mangɨ egh uari bagh asebar marvir guabar ingaran markɨ. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Hibru 12:29\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ian God, a uabɨra guizbangɨra God. A ian amamangatɨghtɨ, ia asetamɨn ziam fan kogham. God avir bar puvɨra isimɨn mɨn iti, egh uan apanibar atar men isigham. Kamaghɨn amizɨ, ia kamaghɨn damuan markɨ. \p \v 25 “Egh ia gɨn nguazir kam dughiar ruarimɨn an ikɨvɨra ikɨ, egh boriba batɨtɨ ian ovavir borir gɨn otivamiba, bizitabar nedazibar mɨn marvir guatabar ingaran markɨ. Ia kamaghɨn damu arazir kuram damigham. Arazir kam Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ, egha a gami a bar anɨngaghe. \v 26 Ia oragh, kɨ datɨrɨghɨn overiam ko nguazimɨn diazɨ, aning orazi kɨ akar gavgavir kamɨn ia mɨgei. Ia Godɨn akam batogh egh deravɨra uari bagh gan. God bar zuamɨra nguazir kamɨn ia batuegham. Ia Jordanɨn Fanemɨn vongɨn nguazir ia datɨrɨghɨn iniamin kam, ia dughiar ruarimɨn an ikeghan kogham. Puvatɨgham. Ia bar moghɨrama arɨmɨghiregham. \v 27 \x - \xo 4:27-28 \xo*\xt Godɨn Araziba 28:36\xt*\x*Egh Ikiavɨra Itir God, ia aghamsightɨ ia tintinibar mangɨ kantrin igharazibar ikiam, egh ian gumazamizir avɨrim arɨmɨghireghtɨ vabara ikiam. \v 28 Egh ia kantrin kabar ikɨ marvir guar gumaziba temeba ko dagɨabar ingarizibar ziaba fam. Nedazir kaba, bizibar garir puvatɨgha, biziba barazir puvatɨgha, apir puvatɨgha, bizibar mughuriaba barazir puvatɨ. \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Jeremaia 29:13\xt*\x*Egh ia dughiar kamɨn ua Ikiavɨra Itir God, ian God bagh izɨsɨ navim dɨkavam. Ia uan navir averiam ko duamɨn aven a burisɨ bar gavgavigh, a batogh bar an boroghɨra izam. \v 30 Egh ia osɨmtɨzir ekiam ikɨtɨ, bizir kurar kaba ia bativtɨ, ia navibagh iragh uamategh Ikiavɨra Itir God, ian God bagh mangɨ an akamɨn gɨn mangam. \v 31 Ikiavɨra Itir God, ian God, a Godɨn apangkuvim itim. Kamaghɨn amizɨ, a pura ia ataghɨragh ia gasɨghasighan kogham. Egh an Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir a uabɨ ian inazir afeziaba ko amizir kam gɨn amadaghan kogham. \p \v 32 “Ia, dughiar fomɨra ikegha izibagh nɨghnɨgh. Bar fomɨra, amebam tɨghar ia batamin dughiam, o dughiar God faraghavɨra gumazimɨn ingarizimɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, ia faragha zuir dughiaba bar dagh nɨghnɨgh. Ia ti, nguazir kamɨn oteviba bar dar mangɨ deravɨra gan, bizir ekiar kamagh garitam otozɨ, e a baraghiz, o pu? Bar puvatɨ. \v 33 Gumazamizir igharazitaba, ti God barazi, an avimɨn aven ikia mɨkeme? Puvatɨ. Ia ikia a barazi a mɨgei, ezɨ ia ariaghirezir puvatɨ. \v 34 Ikiavɨra Itir God, ian God, Isipɨn kantrin ia inigha egha ian akua iza ia gamizɨ, ia an gumazamizibar otifi. Egha ian damazimɨn a uan gavgavir ekiamɨn ingangarir ekiar avɨribagh ami. An arɨmariar ekiar avɨribagh amizɨ, da Isipɨn kantrin otivizɨ, a puv me mɨsuagharɨki. Egha a mirakelbagh amuava, bizir igharagha garir ekiar Isipia damutɨ me bar puvɨram atiatingamin avɨribagh ami. Ti godɨn ifavarir igharazi tam, bizir an amizir kamagh garir tabar amigham, o? Bar puvatɨgham. \v 35 \x - \xo 4:35 \xo*\xt Mak 12:32\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ian God, bizir kaba ian akakasi, eghtɨ ia fogh suam, a uabɨra God. Ezɨ ua godɨn igharazitam itir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 36 God ian sure damuasa, kamaghɨn a ia gamizɨ, an akam overiamɨn ikegha izaghiri ia a baregha gɨfa. Egha nguazimɨn ia an avir angazangarir ekiamɨn gari, ezɨ an avimɨn aven ikia egha ia ko mɨgei. \v 37 A bar moghɨra ian inazir afeziabagh ifonge, egha ia ginabazɨ ia bar an gumazamizibara. Kamaghɨn amizɨ, a uan gavgavir ekiamɨn Isipɨn kantrin ia inigha ize. \v 38 A ia inigha iza ikɨzir gavgavir ekiaba itiba batoke, men gavgaviba bar ian gavgavibagh afira. A nguazir kam ia danɨngasa kamaghɨn amua ia inigha iza nguazir ia datɨrɨghɨn itir kam ia ganɨngi. \v 39 Ezɨ datɨrɨghɨn ia bizir kam gɨnɨghnɨgh mamaghɨra ikɨ. Ikiavɨra Itir God, an overiam ko nguazimɨn God. Ezɨ ua godɨn igharazitam ua itir pu. Bar puvatɨ. \v 40 Ia an arazir a ifongeziba ko an Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia mɨgeiba, ia bar dar gɨn mangɨ. Ia kamaghɨn damuva, uan ovavir boriba ko deraghvɨra ikiam. Eghtɨ a deravɨra ian akurvagh ia ko mangɨtɨ, ia nguazir Ikiavɨra Itir God, en God, datɨrɨghɨn ia ganɨdir kam, ia dughiar ruarimɨn an ikiam. Eghtɨ nguazir kam a ian nguazimɨn mɨn ikɨ kamaghɨra ikiam.” \s Moses mongamin nguibar ekiaba amɨsefe \p \v 41 \x - \xo 4:41-43 \xo*\xt Josua 20:8-9\xt*\x*Egha gɨn Moses Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi naghɨn nguibar ekiar 3pla amɨsefe. \v 42 Nguibar ekiar kaba bizir kam bagh ikiam. Gumazitam atamakuigh an apanim gamir puvatɨzir gumazim mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, gumazir kam arɨ mangɨ nguibar ekiar katamɨn mangɨtɨ, gumazitam an ovevem ikaragh a mɨsueghtɨ an aremeghan kogham. \v 43 Nguibar ekiar kabar kara: Beser, a Rubenɨn anabamɨn mogomer nguibam, a gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia danganir zarimɨn iti. Ramot, a Gatɨn anabamɨn mogomer nguibam, a Gileatɨn danganimɨn iti. Ezɨ igharazim a Golan, a Manasen anabamɨn mogomer nguibam, a Basan nguazimɨn iti. \s Israelia inizir nguazimɨn eghaghanir otevim \p \v 44 Moses Godɨn Araziba Israelia ganɨdi. \v 45-46 Me Isipɨn kantri ategha iza aruem anadi naghɨn Jordanɨn Fanemɨn, Betpeorɨn nguibamɨn boroghɨn danganir zarimɨn iti. Dughiar kamɨn, Moses, akaba ko arazir God ifongeziba ko bizir a damuasa me mɨkemeziba, me ganɨdi. Danganir kam, Amorian Atrivim Sihon, an nguazimɨn iti. A fomɨra nguibar ekiam Hesbonɨn aperagha nguazir kamɨn gari. Ezɨ dughiar Moses Israelia ko Isip ategha izimɨn, me a mɨsogha anebɨni. \v 47 Egha me an nguazim gapia, egha uaghan Basanɨn Atrivim Okɨn nguazim ini. Amorian atrivir kamning, Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi naghɨn iti. \v 48 Israelia inigha gɨvazir nguazir kamɨn mɨtaghniam, an Arnonɨn Fanemɨn boroghɨn nguibar ekiam Aroerɨn ikegha ghua Sirionɨn Mɨghsɨamɨn tu, an ziar igharazim, Hermonɨn Mɨghsɨam. \v 49 Egha me uaghan Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi naghɨn itir nguaziba bar da inigha, ghua Amangsɨzim Itir Dɨpar Akaremɨn ghua Pisgan Mɨghsɨamɨn tu. \c 5 \s Godɨn 10plan Akar Gavgaviba \r (Ua Me Ini 20:1-17) \p \v 1 Moses Israelian gumazamiziba bar men diazɨ me iza a ko uari akuvazɨ, a me mɨgɨa ghaze: \b \p O Israelia, arazir God ifongezir kɨ datɨrɨghɨn ia danɨngamiba ko bizir God damuasa ia mɨkemezir kaba, ia da baragh. Ia deragh da baregh dagh fogh, egh dar gɨn mangɨ. \v 2 Ikiavɨra Itir God, en God, a Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn e ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim akɨri. \v 3 Ikiavɨra Itir God, en inazir afeziaba, me baghavɨra nɨghnɨgha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gamizir pu. Puvatɨ, e datɨrɨghɨn itir darazi sara a bar, e bagha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gami. \v 4 Ikiavɨra Itir God uabɨ, mɨghsɨamɨn avimɨn aven ikia egha ian gara ia ko mɨgei. \v 5 (Dughiar kamɨn, ia avimɨn atiatigha mɨghsɨamɨn ghuav anangan ibura. Ezɨ kamaghɨn, kɨ ia ko Ikiavɨra Itir Godɨn tizimɨn abuir gumazimɨn mɨn ikia, an akaba baragha dar gun ia mɨgei.) A kamaghɨn ia mɨkeme: \b \li \v 6 Kɨ uabɨ, kɨ Ikiavɨra Itir God, ian God. Kɨrara Isipɨn kantrin ia inigha ian akua azenan ize. Kar danganir ia ingangarir gumazamizir kɨnibar ikezim. \b \li \v 7 Ia bar narara gɨn mangɨ nan ziamra fam. Egh ia asetamɨn gɨn mangan bar markɨ. \b \li \v 8 \x - \xo 5:8-9 \xo*\xt Ofa Gami 26:1; Godɨn Araziba 4:15-18; 27:15\xt*\x*Ia uari bagh marvir guatamɨn ingaran markɨ. Ia overiamɨn itir bizitam, ko nguazimɨn itir bizitam ko dɨpamɨn aven itir biziba, ia bizir kabar gan, dar mɨn marvir guatamɨn ingaran markɨ. \v 9 \x - \xo 5:9-10 \xo*\xt Ua Me Ini 34:6-7; Dɨboboniba 14:18; Godɨn Araziba 7:9-10\xt*\x*Ia asetam ko marvir guatam bagh iteviba apɨrɨva an ziam fan markɨ. Guizbangɨra, kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ ian God. Egh godɨn ifavaritamɨn amamangatɨghtɨ, a nan danganim inian kogham. Bar puvatɨ. Gumazamizir nan aghuaziba, me osɨmtɨzim iti, ezɨ kɨ ivezir kuram me ko men ikɨzim danɨng mangɨvɨra ikɨtɨ, men ikɨzimɨn igiar boriba ko azɨziba otivigham. \v 10 Ezɨ gumazamizir bar na gifongeziba, me nan Akar Gavgavibar gɨn zui. Kɨ bar ian ovavir boriba men apangkuvigh kamaghɨra ikɨ mangɨ, men 1,000ɨn ovavir borir gɨn izamiba otivam. \b \li \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt Ofa Gami 19:12\xt*\x*Nan ziam, Ikiavɨra Itir God, ian God, ia puram a dɨponan markɨ. Guizbangɨra, gumazamizir pura nan ziam dɨboriba, Ikiavɨra Itir God kamaghɨn me mɨkɨman kogham, pura bizim, me osɨmtɨziba pu. Bar puvatɨ, a ivezir kuram me danɨngam. \b \li \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt Ua Me Ini 16:23-30; 31:12-14\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ia mɨkemezɨ moghɨn, ia Sabatɨn dughiam deragh a gɨnɨghnɨgh mɨkɨm suam, a dughiar kɨ ua bagha inabazimra ikiam. \v 13 \x - \xo 5:13-14 \xo*\xt Ua Me Ini 23:12; 31:15; 34:21; 35:2; Ofa Gami 23:3\xt*\x*Ia wighɨn vamɨra, 6plan aruebar aven ingangariba bar dar amuam. \v 14 Ezɨ namba 7 dughiam, kar Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn dughiamra. Kar dughiar ia avughsamim. Egh Sabatɨn dughiam, ia bar ingangaribar amuan markɨ. Ia uan otariba ko, guiviba, ingangarir gumaziba, ingangarir amiziba, asɨziba, ko ikɨzir igharazibar gumazamizir iza ian nguibamɨn itiba, ia bar ingangaribar amuan kogham. Ian ingangarir gumaziba, ko amiziba, me uaghan ia ko avughsɨ. \v 15 Ia Isipɨn kantrin ingangarir gumazir kɨnibar mɨn itima, kɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, uan gavgavir ekiam akagha ia inigha azenan ize. Kamaghɨn amizɨ, avughsazir dughiar kamɨn akam, ia deravɨrama an gɨn mangasa, God an gun ia mɨgei. \b \li \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Godɨn Araziba 27:16; Matyu 15:4; 19:19; Mak 7:10; 10:19; Luk 18:20; Efesus 6:2-3\xt*\x*Egh ia vaghvagh uan afeziam ko amebamɨn apengan ikɨ, men akabar gɨn mangɨ, mati Ikiavɨra Itir God, ian God, ia mɨkemezɨ mokɨn. Ia kamaghɨn damuva, nguazir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kam, ia an ingangaribar amutɨ da bar deravɨram otivtɨ, ia dughiar ruarimɨn nguazir kamɨn ikiam, kar nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdim. \b \li \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt Jenesis 9:6; Ofa Gami 24:17; Matyu 5:21; 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Jems 2:11\xt*\x*Ia gumazamizir igharazibav soghtɨ me arɨmɨghiran markɨ. \b \li \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Ofa Gami 20:10; Matyu 5:27; 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Jems 2:11\xt*\x*Ia poroghamiba uari bakɨa uari ko akuir arazim damuan markɨ. \b \li \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Ofa Gami 19:11; Matyu 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9\xt*\x*Ia biziba okɨman markɨ. \b \li \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Ua Me Ini 23:1; Matyu 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20\xt*\x*Ia ifavarir akabav kɨmɨva gumazamizir igharazitamɨn ziam gasɨghasɨghan markɨ. \b \li \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Rom 7:7; 13:9\xt*\x*Ia gumazir igharazitamɨn amuim bagh navim dɨkavan markɨ. Egh an ingangarir gumazim, ingangarir amizim, ko dɨpenim ko nguazim, ko bulmakau, donki, ko an bizir igharaziba bar, da bagh navim dɨkavan markɨ. \b \p \v 22 \x - \xo 5:22-27 \xo*\xt Hibru 12:18-19\xt*\x*Egha Moses gumazamizibav gɨa ghaze, “Ia mɨghsɨamɨn boroghɨn uari akuvazir dughiam, Ikiavɨra Itir God, avimɨn aven ikia, egha ghuariar pɨzir ekiamɨn aven iti. A tiarir arozimɨn mɨgɨa, egha Akar kaba isa ia ganɨngi. Egha a ua dagh isɨn akar igharazitaba ia ganɨngizir puvatɨ. A gɨn Akar Gavgavir kaba isa dagɨar akuar pumuningɨn da osirigha na ganɨngi.” \s Gumazamiziba atiati \r (Ua Me Ini 20:18-21) \p \v 23 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Avim isia mɨghsɨam bar anevarazɨ, ia tiarir mam barazi a mɨtatemɨn aven ikia mɨgei. Ezɨ ian anababar gumazir dapaniba ko ian gumazir aruaba na bagha iza na mɨgei, \v 24 ‘Ikiavɨra Itir God, en God, uan gavgavir ekiam ko angazangarim en akagha avimɨn aven ikia e mɨgei. Ezɨ e datɨrɨghɨn fo, dughiar mabar God gumazim ko mɨkɨmtɨ an aremeghan kogham, an angamɨra ikɨvɨra ikiam. \v 25 E bizir tizim bagh datɨrɨghɨn ovengam? Avir ekiar kam ti e gasɨghasigham. E ti Ikiavɨra Itir God baraghtɨ an e mɨkɨmtɨ, e arɨghiregham. \v 26 Nguazir kamɨn gumazitam ti Ikiavɨra Itir Godɨn tiarim barazi an avimɨn aven ikia mɨkemezɨ, an angamɨra en mɨn ikiavɨra ikez ti? \v 27 E kamaghɨn nɨghnɨsi, Moses nɨrara ua roghɨra mangɨ, egh akar Ikiavɨra Itir God, en God, mɨkɨmamiba na da baregh ua izɨv e mɨkɨm. Eghtɨ e da baregh dar gɨn mangam.’ \p \v 28 “Ezɨ Ikiavɨra Itir God, ian akar kaba baregha kamaghɨn na mɨgei, ‘Kɨ gumazamizibar akaba barazi da dera. \v 29 Nan ifongiam, me zurara nɨghnɨzir kamra ikɨ nan apengan ikɨ zurara nan Akar Gavgavibar gɨn mangɨ. Eghtɨ men ingangariba deraghtɨ, men ovavir boriba, zurara deraghvɨra ikiam. \v 30 Kamaghɨn amizɨ, nɨ mangɨ me mɨkɨmtɨ, me uamategh uan purirpenibar mangɨ. \v 31 Eghtɨ Moses, nɨ kagh na ko ikɨtɨ, kɨ uan Akar Gavgaviba ko arazir kɨ ifongeziba ko bizir kɨ damuasa me mɨkɨmamiba isɨ, nɨ danɨngam. Eghtɨ nɨ deraghvɨra men sure damutɨ, me nguazir kɨ me danɨngamimɨn ikɨva deraghvɨra dar gɨn mangɨ.’ ” \p \v 32 Egha Moses Israelia mɨgɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God, en God, e ganɨngizir akaba ko arazir kaba, ia deravɨra uari bagh ganɨva, egh dar gɨn mangɨ. Ia ighuigh agharir guvim o agharir kɨriamɨn mangan markɨ. \v 33 Ia tuavir Ikiavɨra Itir God, ian God, ian akazir kamra bar deraghvɨra an gɨn mangɨtɨ, bizir ia amiba bar deraghvɨram otivam. Eghtɨ ia dughiar ruarimɨn nguazir ia datɨrɨghɨn iniamin kamɨn ikiam.” \c 6 \rem DEU 6:2-6 are lectionary verses. \s Godɨn Akar Gavgavir bar ekiar faraghavɨra zuim \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Kar Ikiavɨra Itir God, en God, ian sure damuasa na mɨkemezir Akar Gavgaviba, arazir God ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba. Ia mangɨ nguazir ia datɨrɨghɨn iniamim dapiagh, egh akar kaba bar dar gɨn mangɨ. \v 2 Ikiavɨra Itir God kamaghsua ifonge, ia ko ian boriba ko men borir men gɨn otivamiba, ia angamɨra itir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir Godɨn atiating, arazir a ifongeziba ko an Akar Gavgavir a ia ganɨdiba, ia dar gɨn mangɨvɨra ikɨ. Ia kamaghɨn damuva, ia dughiar ruarimɨn nguazir kamɨn ikiam. \v 3 O Israelia, ia oragh! Ia deraghvɨra ikɨsɨ, ia akar kaba baregh, egh deraghvɨra dar gɨn mangɨ. Ia kamaghɨn damu, egh ia nguazir aghuimɨn ikiam, nguazir kam a bar dera, ezɨ biziba bar an ikiava deravɨram aghui. Egh ia bar avɨrasemegh bar gavgavightɨ, ingangarir ia damuamiba, da deraghvɨram otivam, mati Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziabar God, ia mɨkemezɨ mokɨn. \p \v 4-5 \x - \xo 6:4-5 \xo*\xt Matyu 22:37; Mak 12:29; 12:30; Luk 10:27\xt*\x*“O Israelia, ia deravɨram oragh. Ikiavɨra Itir God, a bar uabɨra en God. Eghtɨ ia bar uan navir averiaba ko uan duaba ko uan gavgaviba sara bar a gifongegh. \v 6 \x - \xo 6:6-9 \xo*\xt Godɨn Araziba 11:18-20\xt*\x*Kɨ ia ganɨdir akar kaba, ia da isɨ uan navir averiabar arigh, egh dagh nɨghnɨghvɨra ikɨ. \v 7 Egh dughiar ia uan boriba ko dɨpenimɨn ikia avughsiba, ko dughiar ia me ko tuavibar zuiba, ko ia dakuasa mɨsiabar itir dughiaba, ko dughiar ia mɨsiabar dɨkaviba, ia zurara akar kaba dar men sure damuvɨra ikɨ. \v 8 Egh akar kaba akɨnafarimɨn ada osirigh, da isɨ uan agharibar arigh da uan guabagh ikegh, egh da gɨn amangan markɨ. \v 9 Egh akar kaba uan dɨpenibar tiar akabar akɨniba, ko nguibaba avɨnizir dɨvazibar tiar akabar da osirigh.” \s Israelia Godɨn akaba bar adar gɨn mangam \p \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Jenesis 12:7; 26:3; 28:13\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn mɨgei “Ikiavɨra Itir God, en God, en inazir afeziaba, Abraham, Aisak, Jekop, ko akam akɨrigha ghaze, A nguazitam isɨ ia danɨngam. Nguazir kam, nguibar ekiar aghuiba an iti. Nguibar ekiar kaba, ia uari dar ingarizir puvatɨ. \v 11 Eghtɨ bizir aghuir avɨriba ian dɨpenibagh izevegham. Bizir kaba ia fomɨra da isa uan dɨpenibagh arɨghizir puvatɨ. Eghtɨ mozir dɨpar ia fomɨra kuizir puvatɨziba ikɨtɨ, wainɨn azeniba ko olivɨn azenir ia ingarava oparizir puvatɨziba ikiam. Eghtɨ ia an aven ikɨ damasa ifongezir daghebar amɨ bar izevegham. \v 12 Egh, ia deraghvɨra uari bagh gan. Ia fo, ia Isipɨn kantrin ikia pura ingangarir gumazir kɨnibar mɨn itima, Ikiavɨra Itir God ia inigha ian akuava azenan ize. Eghtɨ ia a gɨn amangan markɨ. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Matyu 4:10; Luk 4:8\xt*\x*Ia Ikiavɨra Itir God, ian God, an atiating an apengara ikɨ an ziamra fam. Egh ia uan akaba gavgavim dar anɨngsɨ, an ziamra dɨpon akar dɨkɨrɨzim damu. \v 14 Egh ian boroghɨn itir gumazamizibar aseba, ia dar ziaba fan markɨ. \v 15 Ia kamaghɨn fogh, Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ko iti, ezɨ gumazamiziba asebar gɨn zuima, Godɨn navim me bagha bar ikufi. Eghtɨ ia asebar ziaba fɨtɨ, Ikiavɨra Itir God ian atar, mati avim bizibar isia da gevi moghɨn, ia agɨvaghtɨ, ia ua nguazir kamɨn ikian kogham. \p \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Ua Me Ini 17:1-7; Matyu 4:7; Luk 4:12\xt*\x*“Egh ia uan Ikiavɨra Itir God, en God, an araziba tuisɨgh a gɨfoghsɨ an gavgavim bagh azangan markɨ, mati ia Masan danganimɨn amizɨ mokɨn. \v 17 Ia Ikiavɨra Itir God, ian God, mɨkemezir Akar Gavgaviba, ko akar a ia ganɨngiziba, ko arazir a ifongeziba, ia dar gɨn mangasa, a ia mɨgɨa ghaze, ia guizbangɨra bar adar gɨn mangɨ. \v 18 Ia arazir aghuir Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn deraziba, ia dar amu, eghtɨ bizir ia damuamiba bar deraghvɨram otivam. Eghtɨ nguazir aghuir Ikiavɨra Itir God ia danɨngasa ian inazir afeziaba ko akam akɨrizir kam, ia an aven mangɨ a iniam. \v 19 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God ia koma akam akɨrizɨ moghɨra, ia uan apanibav sogh me batuegham. \p \v 20 “Dughiar gɨn izamimɨn, ian boriba izɨ kamaghɨn ian azangam, ‘Ikiavɨra Itir God, en God, akar ia ganɨngizir kaba, ko arazir a ifongeziba, ko bizir a damuasa ia mɨkemezir kaba, dar mɨngarim manmakɨn? Ia ti fo?’ \v 21 Eghtɨ ia kamaghɨn me mɨkɨm, ‘E Isipɨn kantrin atrivimɨn ingangarir gumazir kɨnibar itima, Ikiavɨra Itir God, uabɨ uan gavgavimɨn uam e ini. \v 22 E bar guizbangɨra, uari uan damazibar garima, a mirakelɨn igharagha gariba ko dɨgavir kuram gamir arazaraziba, Isipia ko, men atrivim ko, an gumazir ekiaba, me gami. \v 23 Egha a Isipɨn kantrin e inigha azenan ize, eghtɨ a en inazir afeziaba ko akam akɨrizir nguazim e danɨngɨsɨ, e inigh mangɨ e danɨngam. \v 24 Ikiavɨra Itir God, en God, arazir a ifongezir kabar gɨn mangasa e mɨkeme, eghtɨ e an atiating an apengara ikiam. E kamaghɨn damutɨ, a en kantrin aven deraghvɨram e geghuv en gantɨ, e deraghvɨra ikiam, mati e datɨrɨghɨn iti mokɨn. \v 25 Egh e Akar Gavgavir kaba, Ikiavɨra Itir God, en Godɨn damazimɨn dar gɨn mangɨtɨ, God, e mɨkemezɨ moghɨn, a kamaghɨn mɨkɨm suam, e an damazimɨn dera.’ ” \c 7 \rem DEU 7:6-11, and 13-14 are lectionary verses. \s Israelia, kar God ua baghavɨra mɨsevezir ikɨzim \r (Ua Me Ini 34:11-16) \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xo*\xt Aposel 13:19\xt*\x*Moses ua kamaghɨn Israelia mɨgei: \p “Ikiavɨra Itir God, en God, e inigh nguazir e ikiamin kamɨn mangɨsɨ, a nguazir kamɨn itir ikɨzir avɨriba batuegh ia inigh izam. Ia mangɨ nguazir kam inisɨ an aven mangɨtɨ, a ian faragh mangɨ, 7plan ikɨzir gavgaviba me batuegham. Men gavgaviba ko gumazamizibar dɨbobonim bar, ian gavgaviba ko dɨbobonim gafira. Ikɨzir kabar kara, Hitia, Girgasia, Amoria, Kenania, Peresia, Hivia, ko Jebusia. \v 2 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, en God, me isɨ ian dafarim datɨghtɨ, ia bar me mɨsoghtɨ me bar arɨmɨghiregh. Egh ia men apangkuv me ko akar dɨkɨrɨzir gavgavitam damuan bar markɨ. \v 3 Egh ia me ko guiviba ikarvaghsɨ akam akɨran markɨ. Ia uan guiviba isɨ men otaribar arɨghtɨ, me men ikian markɨ. Eghtɨ ia men guiviba initɨ, me ian otaribar ikian markɨ. \v 4 Kɨ fo, me men ikɨ, Ikiavɨra Itir God ategh saghon ikɨ, men asebar ziaba fam. Ian boriba kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God, ian atar, egh zuamɨra ia gasɨghasigham. \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Godɨn Araziba 12:3\xt*\x*Ia gumazamizir kaba ko poghan markɨ. Bar markɨ. Ia kamaghɨn damu. Ia me ofabar amuasa tuer biziba, ko men ofa gamir dakoziba apɨrarigh, men dagɨar guarir dɨghoriba itiba bar da mɨsararɨkigh. Egh temer guarir aser amizim Aseran nedazim itiba okɨva marvir guabar apongtɨ da isi. \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xo*\xt Ua Me Ini 19:5; Godɨn Araziba 4:20; 14:2; 26:18; Taitus 2:14; 1 Pita 2:9\xt*\x*“Ia Ikiavɨra Itir God, en God, guizbangɨra ua baghavɨra mɨsevezir gumazamiziba. Nguazimɨn gumazamiziba bar men tongɨn, a ua baghavɨra iarara amɨsefe. Ezɨ ia an gumazamizibara, a bar ia gifonge. \p \v 7 “Ia Kantrin Igharazibar Gumazamizibar mɨn avɨrasemeghtɨ, a ia gifuegh ua bagh ia amɨsɨvam. Puvatɨ, ian dɨbobonim a bar sufi. \v 8 Ikiavɨra Itir God, bar ia gifuegha, ian inazir afeziaba ko amizir akar dɨkɨrɨzim gɨnɨghnɨgha an gɨn zui. Egha bizir kam bagha a ian akuragha ua ia ini. Ia pura ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn Isipɨn kantrin atrivimɨn apengan itima, a uan gavgavir ekiamɨn ia inigha azenan ize. \v 9 \x - \xo 7:9-10 \xo*\xt Ua Me Ini 20:5-6; 34:6-7; Dɨboboniba 14:18; Godɨn Araziba 5:9-10\xt*\x*Ia deravɨra bizir kam gɨnɨghnɨgh. Ikiavɨra Itir God, a guizbangɨra God, egha zurara uan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavibar gɨn ghua bizibagh ami. Egha gumazamizir avɨrir an Akar Gavgavibar gɨn ghua a gifongeziba, a men apangkuv, kamaghɨra mangɨvɨra ikiam. \v 10 Egha a gifongezir puvatɨzir gumazamiziba, a men arazir kam ikarvagha zuamɨra ivezir kuram me ganɨga me gasɨghasɨsi. \v 11 Kamaghɨn amizɨ, Godɨn Akar Gavgavir kaba, kar arazir God ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba, kɨ datɨrɨghɨn da isa ia ganɨdi. Eghtɨ ia bar deraghvɨra dar gɨn mangɨ.” \s Gumazamizir Godɨn Akar Gavgavibar gɨn zuiba, a deraghvɨra me damuam \r (Godɨn Araziba 28:1-14) \p \v 12 \x - \xo 7:12-16 \xo*\xt Godɨn Araziba 11:13-17\xt*\x*Moses kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia bizir kɨ damuasa ia mɨkemeziba baragh deragh dar gɨn mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, en God, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir a fomɨra ian inazir afeziaba ko amizimɨn gɨn mangɨva bar ian apangkuvigham. \v 13 A bar ia gifuegh deravɨra ia damutɨ, ia borir avɨriba batɨtɨ, ian adarazi bar avɨrasemegham. Egh a ian azeniba deragh dar amightɨ, ian witba ko bali ko wainɨn ikarɨziba ko olivɨn temeba, da ovɨzir avɨriba ikiam. Egh deragh ian bulmakauba ko sipsipbar amutɨ, da nguzir avɨriba batam. Eghtɨ ia, nguazir a fomɨra ia danɨngasa ian inazir afeziaba ko akam akɨrizim, ia an aven ikɨtɨ, God deragh ia damu nguazir kamɨn itir bizir aghuiba isɨ bar ia danɨngam. \v 14 God bar deravɨra ia gami moghɨn, a nguazir kamɨn ikɨziba bar, men tongɨn ikɨzir igharazitam, ian mɨn deragha me gamizir puvatɨ. Ian amiziba, ko ian bulmakaun amebaba, tam pura ikian kogham, me bar moghɨra otam. \v 15 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, deraghvɨra ian gantɨ arɨmariar guar igharagha garitaba ia bativan kogham. Egh arɨmariar kurar ia Isipɨn ikia ganizir katam uam ia bativan kogham. Arɨmariar kaba, da ian apanibara bativam. \v 16 Eghtɨ ikɨzir Ikiavɨra Itir God, en God, ian dafarim darɨghamiba, ia bar moghɨra me agɨfagh. Egh ia me ko men asebar ziaba fan markɨ. Ia men asebar ziaba fɨ, mati ia asɨzim azuazimɨn aven ghu, egh arazir kam bangɨn ia arɨmɨghiregham. Kamaghɨn, ia tong men apangkuvan markɨ. Bar markɨ. \p \v 17 “Ia ikɨzir kabar gan kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, me bar avɨrasemegha, men gavgavim e gafira. Eghtɨ e me gasɨghasɨghsɨ iburaghburegham. \v 18 Puvatɨ, ia men atiatingan markɨ. Ia bizir Ikiavɨra Itir God, ian God, Isipɨn atrivim ko an gumazamizibagh amizibagh nɨghnɨgh. \v 19 Egh ia arɨmariar bar kurar ia Isipɨn uari uan damazibar ganizibagh nɨghnɨgh. Egh uaghan mirakelba ko dɨgavir kuram gamir arazarazir God amizibagh nɨghnɨgh. Ia bar fo, Ikiavɨra Itir God, ian God uan dafarimɨn ingangarir ekiabagh amigha Isipɨn kantrin aven ia inigha ize, ia bizir kabagh nɨghnɨgh. Eghtɨ ikɨzir ia datɨrɨghɨn atiatiba, Ikiavɨra Itir God, arazir kamaghɨra garimɨn me damu bar me gasɨghasɨgham. \v 20 Eghtɨ men tarazi ian arɨ mangɨ mueghtɨ, Ikiavɨra Itir God, apizir gumazamiziba apiba amangɨtɨ, da mangɨ atiatir ekiam me danɨngɨva me gasɨghasɨgham. \p \v 21 “Ikiavɨra Itir God, ian God, gavgavir bar ekiam ikia e ko iti. Kamaghɨn amizɨ, ia ikɨzir kabar atiatingan markɨ. A gavgavir bar ekiam iti, eghtɨ gumazamiziba bar an atiatingam. \v 22 Ikiavɨra Itir God, ian God, ian faragh mangɨ aghumra ikɨzir kaba batogh me amangɨtɨ, me arɨ mangam. Eghtɨ ia zuamɨra me gasɨghasighan kogham. Ia zuamɨra me gasɨghasightɨ, asɨzir atiaba avɨrasemegh otivigh izɨ ia mɨsoghtɨ ia arɨmɨghiregham. \v 23 Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian apanibar amightɨ me bar atiatigh ikɨvɨra ikɨ mangɨtɨ, dughiar ia bar me dɨkabɨragh me abɨnamim otogham. \v 24 God uaghan men atriviba isɨ ian dafaribar arigham. Eghtɨ ia me mɨsoghtɨ, me arɨmɨghireghtɨ, gumazamiziba me gɨn amadagham. Ia me mɨsoghamin dughiamɨn, gumazitam ian anogoreghan kogham. Ia bar me mɨsoghɨrarigham. \p \v 25 “Ia bar men asebar marvir guabar apongtɨ da isigh. Egh men silva ko golɨn me uan asebar marvir guabar kurtibagh ifongan markɨ. Ikiavɨra Itir God, ian God, a bar aser kabar marvir guabar aghua. Kamaghɨn amizɨ, ia bizir kaba inian markɨ. Ia da inightɨ da ti azuazimɨn mɨn, ian suightɨ ia arɨmɨghiregham. \v 26 Egh ia aser kabar marvir guatam inigh uan dɨpenibar aven izan markɨ. Ia tam inigh izeghtɨ, Ikiavɨra Itir God, dagh gasɨghasɨzi moghɨn ia gasɨghasɨgham. Aser kaba da bizir bar kuraba, ezɨ God bar dar aghua. Kamaghɨn amizɨ, ia dar aghuagh bar akɨriba ighegh dagh asaragh.” \c 8 \s Israelia nguazir aghuim iniam \p \v 1 Ezɨ Moses kamaghɨn Israelia mɨgei: \p “Akar gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kaba, ia bar deravɨra dar gɨn mangɨ. Ia kamaghɨn damuva, deravɨra ikɨ otɨ bar avɨrasemegham. Ia uaghan mangɨ nguazir Ikiavɨra Itir God ian inazir afeziabar anɨngasa me ko akam akɨrizimɨn aven mangɨ, a inigh an ikiam. \v 2 Ikiavɨra Itir God, en God, a 40plan azenibar ian faragha ghua ia inigha gumazamiziba puvatɨzir danganim garui. Ia bizir kam gɨnɨghnɨghvɨra ikɨ. A dughiar kamɨn ian navir averiabagh fofoghasa, ia an Akar Gavgavibagh nɨghnɨghavɨra iti, o puvatɨ. Ia uari fer arazim agɨvagh, an apengan ikiasa, an osɨmtɨzir maba ia ganɨngi. \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Ua Me Ini 16:1-35; Matyu 4:4; Luk 4:4\xt*\x*Ia uari fer arazim agɨvasa, a ia ataghizɨ, mɨtiriam ian azi. Egha a daghem mana, isa ia ganɨngizɨ ia aneme. Dagher kam, ia a gɨfozir puvatɨ, ezɨ ian inazir afeziaba uaghan fomɨra a gɨfozir puvatɨ. A ghaze, a kamaghɨn damightɨ ia fogh suam, e gumazamiziba daghebara damɨva dar gavgavimɨn ikian kogham. Puvatɨ. Me Ikiavɨra Itir God mɨgeir mɨgɨrɨgɨaba bar dar gɨn mangɨva, ikɨrɨmɨrir aghuim iniam. \v 4 Ezɨ ia 40plan azenir kabar arua izima, ian korotiaba bɨaghirezir puvatɨ. Ezɨ ian dagariba uaghan ian bezir puvatɨ. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Aghuzir Akaba 3:12; Hibru 12:6\xt*\x*Ia kamaghɨn fogh, afeziam uan borim akɨra an sure gami moghɨn, Ikiavɨra Itir God, ian God, ia akɨrmɨgha ian sure gami. \v 6 Kamaghɨn amizɨ, ia Ikiavɨra Itir God, ian God, ia mɨkemezir bizibar amu, egh an atiati an apengara ikɨ an Akar Gavgavibar gɨn mangɨ. \p \v 7 “Ikiavɨra Itir God, ian God, ian akua kantrin bar aghuir kam bagha zui. Nguazir kam, a faner ekiaba ko mozir dɨpaba itima, dɨpar maba nguazimɨn apengan ivemara, egha danganir zariba ko mɨghsɨar dozibar otiva afora dar izaghiri. \v 8 Ezɨ nguazir kam dagher avɨriba an otifi, wit ko bali, wainɨn ovɨziba, pomigranetɨn ovɨziba, fighɨn ovɨziba, olivɨn ovɨziba, ko, hanin eborim, da bar moghɨra an otifi. \v 9 Eghtɨ nguazir kamɨn, mɨtiriaba ian aghan koghtɨ, ia bizitamɨn oteveghan kogham. Ezɨ nguibar kamɨn dagɨaba, ain ko kapa dar aven iti, eghtɨ ia mɨghsɨar kabagh kuva da iniam. \v 10 Egh bizir ia damasa ifongeziba, ia bar ada iniam. Egh ia Ikiavɨra Itir God, ian God, kantrin aghuir a ia ganɨngizir kam bagh an ziam fɨ a mɨnabam.” \s Israelia, Ikiavɨra Itir God bakɨnɨghnɨghan kogham \p \v 11 \x - \xo 8:11-16 \xo*\xt Hosea 13:5-6\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn Israelia mɨgei: \p “Ia uari bagh deravɨra gan, egh Ikiavɨra Itir God, ian God bakɨnɨghnɨghan markɨ. Ia ti kamaghɨn damuva, ia Godɨn Akar Gavgaviba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba ko, arazir a ifongeziba ia da abigham, kar arazir bar kuram. \v 12 Ia gɨn dagher damamin aghuir avɨriba ikɨ, egh dɨpenir bar aghuibar ingarɨva dar aven ikiam, \v 13 egh sipsipba ko bulmakauba, gol ko silva ko, bizir aghuiba, da bar avɨrasemegham. \v 14 Ia dughiar kamɨn, uari fɨva akaba batogh Ikiavɨra Itir God, ian God, a bakɨnɨghnɨghan markɨ. Ia ingangarir gumazir kɨnibar mɨn Isipɨn kantrin itima, a ua ia inigha azenan ize. \v 15 Egh a uabɨ ian faragha ghua gumazamiziba puvatɨzir danganir kurar ekiar kamɨn ghu. Danganir kam kuruziba ko tuighakar imezir kuraba itiba an iti. Egha danganir kam a bar mɨsɨngizɨ, dɨpaba an puvatɨ. Ezɨ God dagɨar bar gavgavir mam gamizɨ, dɨpam an otogha izaghirima ia aneme. \v 16 Egha danganir kamɨn a manan daghem ia ganɨngizɨ ia aneme. Manan dagher kam, ia ko ian inazir afeziaba fomɨram anemegha a gɨfozir puvatɨ. A kamaghɨn ifonge, ia uari abɨnigh an apengara ikiam. Egh a kamaghɨn foghasa, ia ti an akabar gɨn mangɨ biziba bar dar amuam, o puvatɨgham. Kamaghɨn amizɨ, an osɨmtɨziba ia bagha da amadi. Egh a gɨn bizir bar aghuiba isɨ ia danɨngam. \v 17 Eghtɨ ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, e bizir aghuir kaba uan gavgavimɨn dagh amizɨ, da otifi. Puvatɨ. \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Aghuzir Akaba 10:22; Hosea 2:8\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, en God, a uabɨ gavgavim ia ganɨdima, ia bizir avɨriba isi. An arazir a ia gamir kabar mɨngarim kamakɨn, a ian inazir afeziaba ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gɨnɨghnɨgha kamaghɨn amua datɨrɨghɨn ghuavɨra iti. \v 19 Ikiavɨra Itir God, ian God, ia a gɨn amadagh asebar gɨn mangɨ dar ziaba fan markɨ. Kɨ ikiangsɨzir gavgavim ia ganɨga ghaze, ia akar kam baraghan aghuagh, egh kamaghɨn damuva, ia guizbangɨra arɨmɨghiregham. \v 20 Ia Ikiavɨra Itir Godɨn tiarim baraghan aghuaghtɨ, a ikɨzir igharaziba ian damazimɨn dagh asɨghasɨghizɨ moghɨn, a uaghan ia gasɨghasigham.” \c 9 \s Israelia, Godɨn akam batoke \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn Israelia mɨgei: \p “O Israelia, ia oragh! Ia bar dughiar ovezimɨn Jordanɨn Fanem girɨgh vongɨn mangam. Ia mangɨ ganigh, ikɨzir ekiaba, men gavgavim ian gavgavim gafira, ia men nguazim iniam. Me nguibar ekiar avɨriba itima, da avɨnizir dɨvaziba bar ghuavanaga overiamɨn suira. \v 2 Ezɨ Anakɨn ikɨzir ekiabar gumazamiziba bar ekevegha, gavgavigha agharapaniba sarama aghungi. Ezɨ ia men eghaghanim baregha fo, gumazitam me mɨsogh me abɨraghan kogham. \v 3 Ia datɨrɨghɨn uari uan damazibar gantɨ, Ikiavɨra Itir God, en God, avir bar puvɨra isimɨn mɨn ian faragh mangam. Ikiavɨra Itir God uabɨ, akar dɨkɨrɨzir ia bagha amizimɨn gɨn mangɨ, ian faragh mangɨ men gavgaviba bar da abɨnigham. Eghtɨ gɨn ia me mɨsogh bar zuamɨra me gasɨghasigham. \p \v 4 \x - \xo 9:4 \xo*\xt Ofa Gami 18:3; 18:24-30; Godɨn Araziba 12:31; 18:9; 18:14\xt*\x*“Ikiavɨra Itir God, ian God, me batuegh gɨvaghtɨ, ia uan navir averiabar kamaghɨn mɨkɨmam markɨ, ‘God ti en garima, e an damazimɨn bar dera, ezɨ a en arazir aghuir kam bangɨn nguazir aghuir kam isa e ganɨngi.’ Nɨghnɨzir kam a guizɨn nɨghnɨzim puvatɨ. Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, ikɨzir kabar gumazamizibar garima, me arazir kurar avɨribagh ami, kamaghɨn amizɨ, a me batueghasava ami. \v 5 Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, ia uan navir averiabar aven bar deragha, arazir Godɨn damazimɨn zuezibagh ami. Puvatɨ, ikɨzir igharazir kabar gumazamiziba, me arazir bar kurabagh ami, kamaghɨn God me batuegham. Egha uaghan, Ikiavɨra Itir God, ian God, uan akar dɨkɨrɨzir ian inazir afeziaba, Abraham, Aisak, Jekop, ko amizimɨn gɨn mangasa ifonge. Kamaghɨn, a me batueghtɨ, ia men nguazim iniam. \v 6 Ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, ia gumazamizir Godɨn damazim deraziba. Kamaghɨn amizɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, ian arazir aghuiba ikarvagha ivezir aghuimɨn mɨn nguazir aghuir kam ia ganɨdi. Bar puvatɨ. Guizbangɨra, ia gumazamizir navir bar gavgaviba itiba, egha ia an akaba baraghan aghua. \p \v 7 “Ia bizir kam ginɨrɨgh, egh deraghvɨram a gɨnɨghnɨgh: Ia gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a ian anɨngaghe. Ia fomɨra Isip ategha iza datɨrɨghɨn, ia dughiar ruarir kamɨn Ikiavɨra Itir Godɨn akam batoghavɨra iti. \v 8 Ia fomɨra, Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn ikia, Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a bar anɨngaghegha atam ia gasɨghasɨki. \v 9 \x - \xo 9:9 \xo*\xt Ua Me Ini 24:18\xt*\x*Ezɨ kɨ dagɨar akuar kamning iniasa mɨghsɨamɨn ghuavanabo. Kar, Ikiavɨra Itir God, ia koma amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn osizirim itir dagɨar akuar pumuning. Dughiar kamɨn, kɨ 40plan arueba ko dɨmagaribar mɨghsɨamɨn ikia, dɨpatam ko daghetam amezir puvatɨ. \v 10 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, dagɨar akuar kamning isa na ganɨngi. Dagɨar akuar kamning, ia mɨghsɨamɨn boroghɨn uari akuvagha itima, Ikiavɨra Itir God avimɨn aven ikia, ia mɨkemezir mɨgɨrɨgɨaba, a uabɨ aningɨn ada osiri. \p \v 11 “Kɨ 40plan arueba ko dɨmagaribar mɨghsɨamɨn pɨn iti. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn osizirim itir dagɨar akuamning isa na ganɨngi. \v 12 Egha a kamaghɨn na mɨgei, ‘Nɨn gumazamizir nɨ Isipɨn kantrin inigha azenan izeziba, me arazir kurar bar avɨrim gami. Egha me zuamɨra akɨrim ragha nan akabagh asaragha, uari bagha bulmakaun nedazir mam golɨn an ingari. Kamaghɨn amizɨ, nɨ zuamɨra dɨkavigh mɨghsɨam ategh magɨrɨ.’ \p \v 13 “Egha Ikiavɨra Itir God, ua na mɨgɨa ghaze, ‘Gumazamizir kaba kɨ men gara me gɨfo, me na baraghan aghuagha nan akam batoke. \v 14 Ezɨ kɨ bar me gasɨghasightɨ gumazitam ua me gɨnɨghnɨghan kogham. Kɨ kamaghɨn me damigh, gɨn nɨ damightɨ, nɨ ikɨzir gavgavir bar avɨrimɨn afeziamɨn otoghtɨ, ikɨzir kamɨn dɨbobonim ko gavgavim, bar gumazamizir kurar kabar dɨbobonim ko gavgavim gafiragham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ nan anogoroghan markɨ.’ \p \v 15 “Kamaghɨn, kɨ dɨkavigha dagɨar akuar Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itimning, uan dafarimningɨn aningɨn suiragha, mɨghsɨamɨn uaghiri. Ezɨ dughiar kamɨn, avir ekiam mɨghsɨamɨn dafogha isima, an mɨzariaba akɨzɨrɨgha ghuavanadi. \v 16 Kɨ izaghirɨgha gɨvagha garima, ia guizbangɨra Ikiavɨra Itir God, en God, an akaba akɨrim ragha dagh asara. Egha ia uari bagha golɨn bulmakaun igiar mamɨn nedazimɨn ingarigha gɨfa. Arazir kamɨn, ia arazir kuram gamigha zuamɨra tuavir Ikiavɨra Itir God ian akazim ataki. \v 17 Kamaghɨn amizɨ, kɨ ian damazibar, dagɨar akuar kamningɨn suiragha aning akunizɨ, aning ira bar mɨsaraghire. \v 18 Egha gɨn kɨ uamategha Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn ghua nguazimɨn fuagha, uan guam nguazim mɨtuagha irɨghav iti. Kɨ 40plan arueba ko dɨmagaribar kamaghɨra ikia, egha dɨpatam ko daghetam amezir puvatɨ. Kɨ fo, ia arazir kuram Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn a gamua, a gamizɨ, a puvɨra ian atari, ezɨ kɨ ia bagha kamaghɨn ami. \v 19 \x - \xo 9:19 \xo*\xt Hibru 12:21\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, bar ian anɨngaghegha ia gɨvasa nɨghnɨsi, kamaghɨn kɨ atiatingi. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, faragha amizɨ moghɨn, ua nan azangsɨzim baraki. \v 20 Dughiar kamɨn, Ikiavɨra Itir God, uaghan bar puvɨra Aronɨn anɨngaghegha, a mɨsueghtɨ an aremeghasava ami. Ezɨ kɨ faragha amizɨ moghɨn, Aron ko ia bagha God ko mɨgeima, a nan azangsɨzim ikara. \v 21 Ia bulmakaun kamɨn ingarigha arazir kuram gami. Ezɨ kɨ bulmakau inigha ghua a isa avim mɨkɨni. Egha kɨ bar a anemɨsaragharigha, a mɨrmɨrigha an avereniba inigha da isa, mɨghsɨamɨn ivemara uaghirir daghurir dɨpam mɨkɨni. \p \v 22 \x - \xo 9:22 \xo*\xt Ua Me Ini 17:7; Dɨboboniba 11:3; 11:34\xt*\x*“Ia Masa, ko Tabera ko Kibrot Hatavan itir dughiabar, ia Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a bar ian anɨngaghe. \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Dɨboboniba 14:1-10; Godɨn Araziba 1:21; 1:26; Hibru 3:16\xt*\x*Ia faragha ghua Kades Barnean itima, a ia mɨgɨa ghaze, Ia mangɨ nguazir a ia danɨngamin kamɨn aven mangɨ a dapiam. Ezɨ ia nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn itir puvatɨgha, an akamɨn gɨn mangan aghuagha a batoke. \v 24 Kɨ fomɨra ia ko ingara ia inigha izezir dughiamɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, kɨ bar ia gɨfo, ia gumazamizir Godɨn akaba batoziba. \p \v 25 “Ian arazir kuram bangɨn Ikiavɨra Itir God bar ia gasɨghasɨghasava amima, kɨ 40plan arueba ko dɨmagaribar Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn nguazimɨn fuagha uan guam nguazim mɨtuagha irɨghav ikia, \v 26 Ikiavɨra Itir God ko mɨgɨa ghaze, ‘O Ikiavɨra Itir God, nan Ekiam, ga uaning, nɨ uan gumazamizibagh asɨghasɨghan markɨ. Nɨ uabɨ uan gavgavimɨn gumazamizir kaba Isipɨn kantrin me inigha azenan ize. Nɨ uan gavgavir ekiamɨn men akuragha ua me inigha gɨfa. \v 27 Nɨ uan ingangarir gumaziba, Abraham, Aisak ko, Jekop, me gɨnɨghnɨgh, akaba batozir gumazamizir kabar arazir bar kurar kabagh nɨghnɨgh da ikarvaghan markɨ. \v 28 Nɨ kamaghɨn damightɨ, Isipia ti kamaghɨn mɨkɨm suam, Ikiavɨra Itir God, gumazamizir kaba inigha nguazir me danɨngasa me ko akam akɨrizim, bagh mangan iburaghburaki. Puvatɨ, God gumazamizir kabar aghuagha, aremeghasa, me inigha gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. \v 29 Mevzika, gumazamizir kaba nɨ ua baghavɨra me amɨsefe. Egha nɨ uan gavgavir ekiamɨn Isipɨn kantrin me inigha azenan ize. Kamaghɨn amizɨ, nɨ me gasɨghasɨghan markɨ.’ ” \c 10 \s Moses namba 2ɨn dughiamɨn // Akar Gavgavir 10pla ini \r (Ua Me Ini 34:1-10) \p \v 1 Egha Moses Israelia mɨgɨa ghaze, “40plan arueba ko dɨmagariba gɨvazɨma, Ikiavɨra Itir God, ua kamaghɨn na mɨgei, ‘Nɨ dagɨar akuar faragha dɨtuzir pumuningɨn mɨrara ua pumuning atugh, egh aning inigh na bagh mɨghsɨamɨn anang. Egh ter araritaba aghoregh boksiamɨn ingarigh. \v 2 Eghtɨ kɨ dagɨar akuar kamning, akar kɨ faragha dagɨar akuar nɨ inigha ghua bɨghizimningɨn osiriziba, aningɨn da osiram. Kɨ akaba osirigh gɨvaghtɨ nɨ aning isɨ boksiam darugh.’ \p \v 3 “Egha kɨ temer akasɨn boksiar mamɨn ingarigha, dagɨar faragha dutuzɨmningɨn mɨrara dagɨar akuar pumuning atugha, aning inigha ua mɨghsɨamɨn ghuavanabo. \v 4 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, dagɨar akuar kamningɨn, faragha uan akaba osirizɨ moghɨn, ua da osiri. A uan 10plan Akar Gavgaviba osiri, a faragha dughiar ia mɨghsɨamɨn apengan uari akuvagha itimɨn, an avimɨn aven ikia akar kabara ia mɨkeme, a datɨrɨghɨn uam ada osiri. Egha a dagɨar akuar kamning isa na ganɨngi. \v 5 Ikiavɨra Itir God na mɨkemezɨ moghɨn, kɨ uamategha izaghira dagɨar akuar kamning isa Boksiar kɨ ingarizimɨn aven aning atɨ. Ezɨ dagɨar akuamning Boksiamɨn aven ikia iti.” \p \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Dɨboboniba 20:28; 33:38\xt*\x*Egha gɨn Israelia Jakanian gumazamizibar mozir dɨpaba ategha, Moserɨn nguibamɨn ghue. Aron kagh aremezɨ, me an kuam isa mozim gatɨ. Ezɨ an otarim Eleasar, an danganim inigha, ofa gamir gumazibar dapanimɨn iti. \v 7 Egha me kagh dɨkavigha Gugodan danganimɨn ghuegha, gɨn ghua Jotbatan danganimɨn ghu. Kar danganir daghurir dɨpar avɨriba itim. \p \v 8 \x - \xo 10:8 \xo*\xt Dɨboboniba 3:5-8\xt*\x*Me faragha Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn itima, Ikiavɨra Itir God, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn Boksiar kamɨn ganasa, Livain anabamɨn gumazibav sefe. Gumazir kaba, me ofa gamir ingangarim damu, egh gumazamizibav kɨm suam, Ikiavɨra Itir God, bar deraghvɨra me damuam. Livaiba dughiar kamɨn ikegha ingangarir kam gamua iza datɨrɨkɨn. \v 9 Kamaghɨn amizɨ, Livain anabam, Ikiavɨra Itir God nguazir asɨzitam me ganɨngizir puvatɨ. A nguaziba Israelian anabar igharazibagh anɨngi, ezɨ Livaiba puvatɨ. Livain anabam, men bizir aghuir Ikiavɨra Itir God me ganɨngizim, a kamakɨn, me ofa gamir ingangaribar amuam, mati Ikiavɨra Itir God, ian God, faragha akam me bagh anekɨrizɨ mokɨn. \p \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt Ua Me Ini 34:28\xt*\x*Moses Israelia mɨgɨa ghaze, “Kɨ 40plan arueba ko dɨmagaribar mɨghsɨamɨn pɨn iti, mati kɨ faragha amizɨ mokɨn. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, nan azangsɨzim uam a baraki. Egha ia gasɨghasɨghizir puvatɨ. \v 11 Egha a kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ dɨkavigh gumazamizibar faragh mangɨ, nguazir kɨ me danɨngasa men inazir afeziaba koma akam akɨrizim iniam.’ ” \s Arazir God ifongeziba \p \v 12 Moses ua kamaghɨn Israelia mɨgei, “O Israelia, ia oragh. Kɨ ian azai, ia Ikiavɨra Itir God, ian God ifongezir arazir aghuir manaba ia dar amuam? Arazir kaba: Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn atiatingɨva an apengara ikɨ, egh an akaba bar dar gɨn mangɨ. Egh a gifuegh, egh bar uan navir averiaba ko duaba sara bar akongegh an ingangarim damu. \v 13 Egh an Akar Gavgaviba ko arazir Ikiavɨra Itir God ifongeziba, kɨ ian akurvaghasa datɨrɨghɨn ia mɨgei, ia bar dar gɨn mangɨ, egh deraghvɨra ikiam. \v 14 Ia oragh, overiar bar pɨn itim, a Ikiavɨra Itir God nanam. Ezɨ nguazim ko an itir biziba da uaghan an bizibara. \v 15 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziaba, uan navir averiamɨn aven bar me gifongegha, ua bagha ikɨzir igharazibar tongɨn ia amɨsevegha, uaghan ian ovavir boriba amɨsefe. A ua baghavɨra ia ginabazɨ, ia datɨrɨghɨn an gumazamizibara. \v 16 Kamaghɨn amizɨ, ia uan navir averiabar aven akaba batozir arazim atugh a batokegh, mati gumaziba mɨkarzir mogomebar inibar ghori. \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt Aposel 10:34; Rom 2:11; Galesia 2:6; Efesus 6:9; 1 Timoti 6:15; Akar Mogomem 17:14; 19:16\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ian God, godɨn ifavariba ko bizir bar gavgaviba itibagh afira. Ikiavɨra Itir God, a bar ekevegha bar gavgavizɨ, biziba bar an gavgavimɨn atiatigha an apengan iti. Gumazir ziam itim, o gumazir ziam puvatɨzim, an arazir vamɨran gɨn ghua men araziba tuisɨsi. A kotɨn aven gumazamiziba ataghɨrazi, me an nɨghnɨzim gɨghasa dagɨaba a ganɨdir puvatɨ. \v 18 Egha amizir paba ariaghireziba a deraghavɨra me gamuava, borir afeziaba ariaghireziba a uaghan deraghvɨra me gami. Egha ikɨzir igharazibar gumazamizir en tongɨn itiba, a me gifuegha dagheba ko korotiaba me ganɨdi. \v 19 Ia faragha, ikɨzir igharazibar gumazamizibar mɨn Isipɨn kantrin ike. Kamaghɨn amizɨ, ia uaghan ikɨzir igharazibar gumazamizibagh ifongegh. \v 20 Ia Ikiavɨra Itir God, en God, an atiating an apengan ikɨ, egh an ziamra fɨ. Egh an porogh gavgavigh, an ziamra dɨpon ia uan akar dɨkɨrɨzibar amu. \v 21 Anarɨra, a ian God, kamaghɨn ia an ziam fɨ. Ia uari bizir ekiar igharagha garibar gari, a ian akurvaghasa dagh ami. \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Jenesis 15:5; 22:17; 46:27\xt*\x*Ian inazir afeziar 70pla, merara Isipɨn ghue. Ezɨ datɨrɨghɨn, Ikiavɨra Itir God, en God, ia gamizɨ ia overiamɨn mɨkovezibar mɨn bar avɨraseme.” \c 11 \rem DEU 11:18, and 26-28, and 32 are lectionary verses. \s God ziar ekiam iti \p \v 1 Moses kamaghɨn Israelia mɨgei, “Ia Ikiavɨra Itir God, en God, bar a gifongegh, zurara an arazir a ia ganɨngiziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba ko, an Akar Gavgavibar gɨn mangɨ. \v 2 Ia datɨrɨghɨn bizir kabagh nɨghnɨgh. Ia Ikiavɨra Itir God ian sure damuasa amizir bizir avɨriba ia dar gani. A bizir kaba ian boribar akazir puvatɨ. Iarara, Ikiavɨra Itir Godɨn gavgavir bar ekiamɨn gani. \v 3 \x - \xo 11:3 \xo*\xt Ua Me Ini 7:8--12:13\xt*\x*Egha ia Ikiavɨra Itir Godɨn garima, a Isipɨn atrivim ko an nguazimɨn mirakelɨn igharagha gariba ko dɨgavir kuram gamir arazibagh ami. \v 4 \x - \xo 11:4 \xo*\xt Ua Me Ini 14:28\xt*\x*Ia garima, Isipia ian agɨntɨzir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir God, Ongarir Aghevim gamizɨ a iza bar Isipian mɨdorozir gumaziba ko, men hoziaba ko, men karisba avara. Egha Ikiavɨra Itir God bar me gasɨghasɨki. \v 5 Ia tɨghar izɨ danganir ia datɨrɨghɨn itir kamɨn izamin dughiamɨn, ia uari bizir kabar gani. Ikiavɨra Itir God, gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ia bagha bizir bar avɨribagh ami. \v 6 \x - \xo 11:6 \xo*\xt Dɨboboniba 16:31-32\xt*\x*Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh. Ia garima, Ikiavɨra Itir God, Rubenɨn anabamɨn mav, Eliap, an otarimning, Datan ko Abiram, God aning gamizir bizimɨn gani. Ia bar garima, Ikiavɨra Itir God, nguazim gamizɨ, an akam akarizɨ, aning uan amuiroghboriba ko, uan purirpeniba, ko bizir angamɨra itiba sara bar, nguazir torim giraghuezɨ, nguazim bar me avara. \v 7 Ikiavɨra Itir God amizir bizir ekiar kaba, ia guizbangɨra, uari uan damazibar bar adar gani.” \s God bizir aghuiba itir nguazim Israelia ganɨngi \p \v 8 Moses ua kamaghɨn Israelia mɨgei, “Ia Jordanɨn Fanem giregh vongɨn mangamin dughiam a roghɨra ize. Ezɨ ia Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kaba, ia deraghvɨra dar gɨn mangɨ, egh nguazir ia datɨrɨghɨn iniasava amir kamɨn aven mangɨ a iniam. \v 9 Egh ia dughiar bar ruarimɨn bizir bar aghuiba itir nguazir kamɨn ikiam. Nguazir kam, dagheba an ikia bar deraghavɨram aghui. Nguazir kam, Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziaba ko, men ovavir boribar anɨngasa akar dɨkɨrɨzim gami. \v 10 Nguazir ia datɨrɨghɨn iniamin kam, a Isipɨn kantrin ia faragha ikezimɨn, nguazimɨn mɨn gari puvatɨ. Ia Isipɨn ikia azeniba opara, dɨpam inigh uan azenibar izasa ingangarir dafabagh ami. \v 11 Ezɨ nguibar ia datɨrɨghɨn mangɨ iniasava amir kam, a mɨghsɨaba ko danganir zariba itima, amozim zurara an dagher azenibagh izi. \v 12 Ikiavɨra Itir God, ian God, azeniba bar, dar iakɨnibar vaghvagha nguazir kam deraghavɨram an gari. \p \v 13 \x - \xo 11:13-17 \xo*\xt Ofa Gami 26:3-5; Godɨn Araziba 7:12-16; 28:1-14\xt*\x*“Kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir Akar Gavgavir kaba, ia bar adar gɨn mangɨ. Egh Ikiavɨra Itir God, ian God ia bar a gifongegh, egh uan navir averiaba ko duaba sarama an ingangarim damu. \v 14 Egh ia kamaghɨn damutɨ, an amozim amadaghtɨ amozim izamin dughiabar a izam. Azeniba oparir dughiam ko dagheba asir dughiam sara amozim izam. Eghtɨ ia dagheba ko wain ko, olivɨn boreba izɨvagham. \v 15 Eghtɨ ia daghetamɨn oteveghan kogham. Eghtɨ ian bulmakauba damamin graziba ikiam. \p \v 16 “Ia uari bagh ganigh! Ian nɨghnɨziba ia gifaraghtɨ ia Ikiavɨra Itir God, akɨrim ragh a gasaragh, asebar ziaba fɨ dar ingangaribar amuan markɨ. \v 17 Ia kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God, ian anɨngaghegham. Egh amozimɨn tɨvaghtɨ, nguazim dɨpaba puvatɨghtɨ, dagheba ko biziba deragh aghungan kogham. Eghtɨ ia nguazir aghuir Ikiavɨra Itir God ia ganɨdir kamɨn, zuamɨram arɨghiregham. \p \v 18 \x - \xo 11:18-20 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:6-9\xt*\x*“Ia nan akaba isɨ uan nɨghnɨziba ko navir averiabar arɨkigh. Egh da osirigh uan agharibar da ikegh, egh atarir afɨvibar mɨn da uan guabagh ikeghtɨ da ikɨtɨ, ia dughiabar dagh nɨghnɨghvɨra ikɨ. \v 19 Egh ia dughiar uan boriba ko dɨpenimɨn ikia avughsiba, ko dughiar ia me ko tuavibar zuiba, ko ia dakuasa mɨsiabar itir dughiaba, ko dughiar ia mɨsiamɨn dɨkaviba, ia zurara akar kabar uan boribar sure damuvɨra ikɨ. \v 20 Egh akar kaba uan dɨpenibar tiar akabar akɨniba, ko nguibaba avɨnizir dɨvazibar tiar akabar da osirigh. \v 21 Egh ia kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God, en inazir afeziaba ko akar dɨkɨrɨzim gamizɨ moghɨn, ia damightɨ ia dughiar bar ruarimɨn nguazir kamɨn ikiam. Eghtɨ, ian ovavir boriba nguazir kamɨn ikiamin dughiam uaghan bar ruaragham. Mati overiam zurara uan danganimɨn ikiavɨra iti moghɨn, ia nguazir kam gisɨn ikɨvɨra ikiam. \p \v 22 “Kɨ ia ganɨdir Akar Gavgavir kaba, ia bar dar amu. Ia bar Ikiavɨra Itir God, ian God gifuegh, an tuavir aghuiba bar adar gɨn mangɨ, deraghvɨra bar adar suiragh. \v 23 Eghtɨ ia roghɨra mangamin dughiamɨn, Ikiavɨra Itir God ian faragh mangɨ ikɨzir igharaziba batueghtɨ, ia men nguaziba iniam. Ikɨzir kaba, men gavgaviba ko dɨbobonim, ian gavgaviba ko dɨbobonim gafira, eghtɨ ia men nguazibar apiagham. \v 24 \x - \xo 11:24-25 \xo*\xt Josua 1:3-5\xt*\x*Egh nguazir ia arua zuir manaba, ia bar moghɨra da iniam. Eghtɨ ian nguazir mɨtaghniam, a Sautɨn amadaghan gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikegh mangɨ notɨn amadaghan Lebanonɨn Mɨghsɨamɨn tugham. Egh mangɨ aruem anadi naghɨn Yufretisɨn Fanemɨn ikegh mangɨ, Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn aruem ghuaghiri naghɨn tugham. \v 25 Eghtɨ gumazitam ian tuavim apɨrighan kogham. Ikiavɨra Itir God, ian God, a faragha ia bagha akam akɨrizɨ moghɨn, a ikɨzir igharazibar gumazamizibar amutɨ, me ian ziam baraghɨva, me akong bar atiatigham. \p \v 26 “Ia oragh. Kɨ datɨrɨghɨn ia bagha tuavir pumuning atɨ, ia tuavir manamɨn gɨn mangam? Aning kamakɨn: God deragh ia damuasa, ia ifongez, o a pazɨ ia damuasa ia ifonge? \v 27 Ia Ikiavɨra Itir God, en God, an Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kabar gɨn mangɨtɨ, a deravɨra ia damuam. \v 28 Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn, Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdiba, dar gɨn mangan kogh, godɨn igharazir ia fomɨra fozir puvatɨzibar gɨn mangɨtɨ, God ia gasɨghasigham. \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Godɨn Araziba 27:11-14; Josua 8:33-35\xt*\x*Egh Ikiavɨra Itir God, ia inigh nguibar ia datɨrɨghɨn dapiamimɨn mangɨtɨ, ia bar Gerisimɨn Mɨghsɨam ko Ebalɨn Mɨghsɨamɨn mangɨ. Egh ian tarazi Gerisimɨn Mɨghsɨamɨn tugh kamaghɨn dɨm suam, God e bagh bizir aghuaribar amuam. Eghtɨ ian tarazi Ebalɨn Mɨghsɨamɨn tugha kamaghɨn dɨm suam, God e gasɨghasɨgham. \v 30 Ia fo, mɨghsɨar kamning Jordanɨn Fanemɨn aruem ghuaghiri naghɨn iti. Aning Jordanɨn danganir zarimɨn, Kenanian nguazir aruem uaghiri naghɨn itimɨn iti. Aning Moren temer ekiar anogoroghezibar boroghɨn ikia, Gilgalɨn nguibamɨn boroghɨn iti. \v 31 Ia kɨran oveghangɨn, Jordanɨn Fanem giregh mangɨ nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia danɨngamim dapiam. Egh ia a inigh a dapiaghɨva, an Araziba bar deravɨra dar gɨn mangɨ. \v 32 Ia deraghvɨra nɨghnighɨva, arazir God ifongeziba, ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba, ia deragh dar gɨn mangɨ.” \c 12 \ms Moses Ikiavɨra Itir Godɨn // Arazibar gun mɨgei \mr (Sapta 12--26) \s Godɨn ziam famin // danganir vamɨra ikiam \p \v 1 Moses ua Israelia mɨgɨa ghaze, “Ia oragh. Ia arazir God ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemezir kaba, ia nguazir kamɨn ikiamin dughiamɨn ia bar deravɨra dar gɨn mangɨ. Nguazir kam, Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziabar God, a ia ganɨngi, eghtɨ ia angamɨra itir dughiabar, ia a dapiagh ikiam. \v 2 Ia ikɨzir igharazibar nguaziba inigh men danganim inigh dar apiagh, egh danganir me uan asebar ziaba feba, kar mɨghsɨar ekiaba ko, mɨghsɨar doziba, ko temer ekiabar apengan itir danganiba, ia bar dagh asɨghasɨkigh. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Godɨn Araziba 7:5\xt*\x*Egh men ofa gamir dakoziba apɨrarigh, men dagɨar guarir dɨghoriba itiba mɨsararɨkigh, egh temer guarir aser amizim Aseran nedazim itiba avimɨn da tueghtɨ da isigh, egh sobiamɨn men marvir guaba okɨva, bar dagh asɨghasɨkigh. Eghtɨ me ua nguazir kamɨn dar ziaba fan kogham. \p \v 4 “Ia gumazamizir asebar ziaba febar mɨn, Ikiavɨra Itir God, ian God, an ziam fan markɨ. \v 5 Ikiavɨra Itir God, Israelian anababar nguazibar tongɨn, danganir vamɨran ikɨsɨ ua bagh anemɨsevegham. Eghtɨ ia danganir kamra mangɨ egh an ziam fam. \v 6 Eghtɨ ia danganir kamɨn ofan igharagha garir kabar amu. Dar kara: Ofan bar isia mɨghɨriba, ko ofan igharaziba. Egh ia uan biziba 10plan pozibar da abɨgh dar akuar vamɨra isɨ Ikiavɨra Itir God, danɨng. Egh ia uan bizir aghuiba isɨva a danɨng. Egh ofan ia Ikiavɨra Itir God ko akam akɨriziba, da isɨva a danɨng. Egh ia uan ifongiabar bizir tizim isɨ a bagh ofa damusɨ a damu. Egh uaghan, ia uan sipsip ko bulmakaun ivariaba inigh izɨ a bagh ofa damu. \v 7 Egh danganir kamra, Ikiavɨra Itir God, en Godɨn damazimɨn, ia ko ian amuiroghboriba ko ian ingangarir gumazamiziba ia bar uari akuvagh, God danɨngamin ofan daghebar amam. God deragh ia damightɨ, ian ingangariba deraghvɨra otivightɨ, ia bizir kam bagh an damazimɨn bar akuegh ikiam. \p \v 8 “Ia gɨn Godɨn ziam famin danganir vamɨran ikɨva, datɨrɨghɨn kagh ikiava ami moghɨn, ia uari uan ifongiabar an ziam fan markɨ. \v 9 Ia Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ganɨngizir nguazir kam, ia an aven ghuezir puvatɨ. Ia gɨn an aven mangeghtɨ a dabirabir aghuim ia danightɨ, ia navir amɨrizimɨn ikɨva avughsam. \v 10 Ia Jordanɨn Fanem giregh vongɨn mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, ian amamangatɨghtɨ, ia nguazir kam inigh a dapiam. Eghtɨ a deravɨra ian gantɨ, apaniba ian boroghɨra izan koghtɨ, ia navir amɨrizimɨn ikiam. \v 11 Ikiavɨra Itir God, ian God, ia an ziam fɨsɨ, a ua bagh danganir vamɨra amɨsevegh, an ikɨtɨ, ia danganir kamɨn izɨ ofan igharagha garir kabar amuam. Ofan kaba: Ofan bar isia mɨghɨriba, ko ofan igharaziba. Egh ia uan biziba 10plan pozibar da abɨgh dar akuar vamɨra isɨ Ikiavɨra Itir God danɨng. Egh ia uan bizir aghuiba isɨ a danɨng. Egh ofan Ikiavɨra Itir God ko akam akɨriziba, ia da isɨva a danɨng. \v 12 Egh ia uan otariba ko guiviba ko, ingangarir gumazamiziba ko, Livain ian nguibabar itiba ko, ia bar moghɨra Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn bar akuegh an boroghɨn ikɨ. Ia Livaibagh fo, me uari nguazitaba inizir puvatɨ. \v 13 Egh ia uari uan ifongiabar gɨn mangɨva, tintinibar danganibar ofan bar isia mɨghɨribar amuan markɨ. \v 14 Puvatɨ, ia danganir kamran uan ofabar amuam, kar Ikiavɨra Itir God, mɨsɨvamin danganim. A ian anababar nguazibar tongɨn, anabatamɨn nguazir vamɨra, amɨsevegham. Egh danganir kamra, ia ofan bar isia mɨghɨriba ko ofan igharazir kɨ ia mɨkemeziba, ia bar dar amu. \p \v 15 “Egh danganir ia itiba, ia asɨzibav sogh dar amɨ, da anogoroziba puvatɨ. Asɨzir Ikiavɨra Itir God, ia ganɨngiziba, ia dar amɨ. Ia an damazimɨn zue o zuezir puvatɨ, ia uan nguibabar aven ikɨ dar amɨ, mati ia asɨzir atiaba api mokɨn. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Jenesis 9:4; Ofa Gami 7:26-27; 17:10-14; 19:26; Godɨn Araziba 15:23\xt*\x*Egh ia asɨzir katamɨn ghuzitam bar aneman markɨ. Ia an ghuzim isɨ dɨpamɨn mɨn nguazimɨn a fugh. \v 17 Ia bizir kabar amɨ, egh nguibar ia itibar aven Ikiavɨra Itir God, ganɨdir ofan kabar aman markɨ. Dar kara: Ofan bar isia mɨghɨriba, ko ofan igharaziba. Egh ia uan azenibar witba ko wainba ko olivɨn boreba, ia 10plan pozibar da abigh, dar pozir vamɨra isɨ Ikiavɨra Itir God danɨng. Egh ia uan bizir aghuiba isɨva a danɨng. Egh ofan ia God ko akam akɨriziba, da isɨva a danɨng. Egh ia uan ifongiabar bizir tizim isɨ a bagh ofa damusɨ a damu. Egh uan sipsipba ko bulmakaun ivariaba inigh izɨ a bagh ofa damu. \v 18 Ia uan otariba ko guiviba ko, ian ingangarir gumazamiziba ko, Livain ian nguibamɨn itiba, ia bar Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn ofan kabar daghebar amɨ. Ia danganir Ikiavɨra Itir God, ian God ua bagh mɨsɨvamimra damam. God deragh ia damightɨ, ian ingangariba deraghvɨra otivtɨ, ia bizir kam bagh an damazimɨn bar akuegh ikiam. \v 19 Ia uan nguazir kamɨn ikiamin dughiamɨn, ia Livaibagh nɨghnɨgh men akurvagh. \p \v 20 “Eghtɨ gɨn Ikiavɨra Itir God, ian God akam akɨrizɨ moghɨn, ian nguazim damutɨ, an ekevegh mangam. Eghtɨ ia dughiar manamɨn asɨzibar amɨsɨ ifuegh dar amɨ. \v 21 Eghtɨ danganir ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn ziam famin kam a saghon ikɨtɨ, kɨ ia mɨkemezɨ moghɨn, ia damu. Ia Ikiavɨra Itir God ia ganɨngizir bulmakau o sipsip mɨsuegh, an tuziba uan nguibamɨn dar amɨ. Ia kamaghɨn damusɨ ifuegh, egh dughiabar kamaghɨra damu. \v 22 Ia an damazimɨn zue, o zuezir puvatɨ, ia asɨzir atiaba api moghɨn pura dar amɨ. \v 23 \x - \xo 12:23-24 \xo*\xt Ofa Gami 17:10-14\xt*\x*Ia fo, ghuzim an angamɨra itir ikɨrɨmɨrim gumazamiziba ko asɨziba bar me ganɨdi. Kamaghɨn amizɨ, asɨzitam ghuzir ikɨrɨmɨrim anɨdim an aven ikɨtɨ, ia aneman markɨ. Ia ghuzibar aman kogham. \v 24 Ia asɨzir katamɨn ghuzitam bar aneman markɨ. Ia dɨpamɨn mɨn nguazimɨn a fugh. \v 25 Ia asɨzir katamɨn ghuzim ameghan koghtɨ, Ikiavɨra Itir God, ia mɨkɨm suam, ian arazir kam an damazimɨn dera. Egh a ia ko ian ovavibar boriba deragh ia damutɨ, ian ingangariba deraghvɨram otivam. \v 26 Egh ia God danɨngamin ofaba ko ofan ia Ikiavɨra Itir God ko akam akɨriziba inigh, danganir a ua baghvɨra mɨsɨvamimɨn mangɨ. \v 27 Egh danganir kamɨn ia ofan bar isia mɨghɨribar amu. Ia asɨzir tuziba ko ghuziba isɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ofa gamir dakozimɨn da tuegh. Egh ia ofan igharazibar amuva, asɨzibar ghuziba ofa gamir dakozimɨn da ingɨ, egh asɨzir tuziba ia dar amɨ. \v 28 Ia deraghvɨra akar kɨ datɨrɨghɨn ia mɨkemezir kabar gɨn mangɨ, egh kamaghɨn ia Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir aghuiba ko arazir voroghɨra zuibar amuam. Eghtɨ biziba bar ian deraghtɨ, ia ko ian ovavir boriba, ian dabirabim deragh ikɨ mamaghɨra ikiam.” \s God, asebar ziaba fan Israelian anogoroke \p \v 29 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia mangɨ ikɨzir igharazir kabar nguazibar aven mangamin dughiam, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian faragh mangɨ bar me gasɨghasigham. Eghtɨ ia men nguazibar apiam. \v 30 Ia deravɨra uari bagh ganigh. God me gasɨghasigh gɨvaghtɨ, ia me uan asebar ziaba fer arazibar gan, men mɨn damuan markɨ. Ia men arazibar gɨn mangɨva arɨmɨghiregham. Egh ia men asebar ziaba fer araziba bagh men azangsɨghan markɨ, ‘Ikɨzir kaba, me manmaghɨn uan asebar ziaba fe? E men mɨn damuasa ifonge.’ \v 31 Me uan asebar ziaba fe moghɨn, ia Ikiavɨra Itir God, ian God, an ziam fan markɨ. Me uan asebar ziaba fer dughiaba, me uari uan boribav sogha ofa gamir dakozim gisɨn me arɨgha ofan mɨn me tue. Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God, bar men ofabar aghua. \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Godɨn Araziba 4:2; Akar Mogomem 22:18-19\xt*\x*“Egh bizir kɨ ia mɨkemezir kaba ia bar moghɨra dar amu. Egh akar igharazitam inigh uam akar kabagh isafuraghan markɨ, egh akar katam ataghɨraghan markɨ.” \c 13 \p \v 1-2 “Eghtɨ akam inigha izir gumazitam o irebabar mɨngariba abɨzir gumazitam izɨ ia geku suam, Kɨ fogha gɨfa mirakelɨn kam guizbangɨn otivam. Egh men tav, ia faragha ziaba fezir puvatɨzir asebar ziaba fɨsɨ, ia mɨkɨmam. \v 3 Eghtɨ da guizɨn otivtɨ, ia an akar kam baraghan markɨ. Ikiavɨra Itir God, ian God, ian araziba tuisɨgh foghasa, ia navir averiaba ko duabar guizbangɨra a gifongez, o puvatɨ. Egha a gumazir kaba ataghizɨ me iza ia gekuasava ami. \v 4 Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn atiating an apengan ikɨ, egh an gɨn mangɨ. Egh ia an Akar Gavgaviba baragh dar suiragh gavgavigh, dar gɨn mangɨ an ziam fɨ. \v 5 Egh ia akam inigha izir gumaziba ko, irebabar mɨngariba abɨzir gumazir kaba bar me mɨsueghtɨ, me arɨmɨghiregh. Ia fomɨra Isipɨn kantrin ikia ingangarir gumazir kɨnibar mɨn itima, Ikiavɨra Itir God, ian God ia inigha Isipɨn azenan ize. Gumazir kamagh amiba, kar gumazir kuraba. Egh ia God baghɨvɨra ikiasa, me aghua. Kamaghɨn amizɨ, me ia geku ia damightɨ, ia Ikiavɨra Itir Godɨn gɨn zuir tuavim ategh an saghon ikiam. Kamaghɨn, ia gumazir kabav sueghtɨ me arɨghireghtɨ, arazir kurar kam gɨvagham. \p \v 6 “Eghtɨ ian namakatam, o aveghbuatam, o ian otaritam o ian guivitam, o ian amuir ia bar ifongezim, o ian roroar bar aghuim, a modogh ia geku, aghumra aser ia ko ian inazir afeziaba fomɨra fezir puvatɨzibar ziaba fɨsɨ ia mɨkɨmtɨ, ia an akam baraghan markɨ. \v 7 Nguazir kamɨn gumazamizir ian boroghɨn itiba ko ian saghuiamɨn itiba, bar moghɨra aser kabar ziaba fe. \v 8 Ia gumazir kamaghɨn amibar apezeperir akaba baraghan markɨ, ia akɨrim me gasaragh. Ia men akurvaghan markɨ. Egh ia apangkuvir arazimɨn me damuan markɨ. \v 9 Gumazim o amizim kamaghɨn ia damutɨ, ia a mɨsueghtɨ, an aremegh. Nɨ faragh uan dafarimɨn dagɨabar a ginivightɨ, gɨn gumazamiziba bar dagɨabar a ginivam. \v 10 Ia fomɨra Isipɨn kantrin ikia ingangarir gumazir kɨnibar mɨn itima, Ikiavɨra Itir God, ian God ia inigha Isipɨn azenan ize. Egh me ia gekutɨ ia Godɨn akamɨn gɨn mangan kogham. Kamaghɨn amizɨ, ia dagɨabar me ginivtɨ, me arɨmɨghiregh. \v 11 Ia me mɨsueghtɨ, me arɨmɨghireghtɨ, Israelia bizir kam baregh atiatingɨva uam arazir kurar katam damuan kogham. \p \v 12-13 “Ia Ikiavɨra Itir God, en God, ia danɨngamin nguibar ekiabar ikɨv oraghtɨ, me kamaghɨn mɨkɨmam, Gumazir kurar maba nguibar ekiar kamɨn itir gumazamizibar nɨghnɨzibagh ekua ghaze, E asebar ziaba fam. Kar aser e faragha ziaba fezir puvatɨziba. \v 14 Ia kamaghɨn akar vaveba baregh, egh deraghvɨram akar kamɨn mɨngarim gɨfoghsɨ pamtemɨn ingar. Eghtɨ mɨgɨrɨgɨar bar kurar kam a guizbangɨra ikɨtɨ, \v 15 kamaghɨn, ia nguibar kamɨn itir gumazamiziba ko men bulmakauba sara mɨsoghɨrarigh, men nguibar kam ko an itir biziba bar dagh asɨghasɨkigh. \v 16 Egh ia men biziba bar ada inigh, nguibamɨn torimra da akufagh. Egh ia nguibar kam daboroghtɨ an itir biziba bar isi ofan mɨn Ikiavɨra Itir God, en God danɨng. Eghtɨ nguibar kam ikuvigh ikɨ kamaghɨra ikɨtɨ, gumazitam uam an ingar anesaraghan kogham. \v 17 Ia uari bagh nguibar kamɨn bizitam inian markɨ. Ia avim ateghtɨma a bar dar isigh. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, uan anɨngazim ategh, ian apangkuvigham. Egh a ian inazir afeziaba ko akar dɨkɨrɨzim gamizɨ moghɨn, ia damightɨ ian dɨbobonim ghuavanabogham. \v 18 Ia Ikiavɨra Itir God, ian God, an tiarim baraghɨva, an Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia mɨgeir kaba deragh dar gɨn mangɨva, an damazimɨn arazir aghuibar amutɨ, a bizir aghuir kaba ia bagh dar amuam.” \c 14 \s Israelia, ikɨzir igharazibar mɨn ariaghirir gumazamiziba bagh azian markɨ \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Ofa Gami 19:28; 21:5\xt*\x*Moses kamaghɨn Israelia mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, ian God, a ua baghavɨra ia ginabazɨ ia an boriba. Kamaghɨn amizɨ, ian gumazitam aremeghtɨ ia a bagh aziva, ikɨzir igharaziba ami moghɨn, uan mɨkarzibar ghor, egh mɨnedevir arɨzibagh isan markɨ. \v 2 \x - \xo 14:2 \xo*\xt Ua Me Ini 19:5-6; Godɨn Araziba 4:20; 7:6; 26:18; Taitus 2:14; 1 Pita 2:9\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ian God nguazir kamɨn ikɨzibar tongɨn ia inigha ua baghavɨra ia amɨsefe. Kamaghɨn amizɨ, ia an gumazamizibara.” \s Godɨn damazimɨn asɨzir // mɨzɨrɨziba ko zueziba \r (Ofa Gami 11:1-4) \p \v 3 Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, asɨzir kabav gɨa ghaze, Da ikuvizɨ an adar aghuagha, dar aman ian anogoroke. \v 4 Asɨzir kaba, ia dar amɨ: bulmakau ko sipsip, meme, \v 5 ko dia, sipsipɨn atiaba, memen atiaba, ko mɨghsɨamɨn itir asɨzir atiar igharaziba, ia dar tuzibar amɨ. \v 6 Asɨzir kabanang: Dar soroghafariba puzir pumuning ikia, aning uaning tuiragha iti, egha da bulmakaubar mɨn grazibar amɨtɨ, ia dar amɨ. \v 7 Ezɨ bulmakaubar mɨn graziba apir asɨziba, dar soroghafariba puzir pumuning ikia, aning uaning tuiragha itir puvatɨ, kamaghɨn ia bar dar aman markɨ. Asɨzir kamaghɨn gariba: kamelba, ko ivarareba, ko ighɨaba, ia dar amam markɨ. Da bulmakaubar mɨn graziba apava, soroghafarir puziba bigha pumuning itir puvatɨ. Ia kamaghɨn fogh, asɨzir kamaghɨn amiziba da Godɨn damazimɨn zuezir puvatɨ. An adar aman ian anogoroke. \v 8 Ia dabar aman markɨ. Dar soroghafariba puzir pumuning ikia, aning uaning tuiragha ikia, bulmakaubar mɨn graziba apir puvatɨ. Kamaghɨn, ia fogh, daba da nan damazimɨn mɨze. Egh ia dar gantɨ da arɨghirɨtɨ, ia dar kuabar suighan markɨ. Bar markiam. Da nan damazimɨn zuezir puvatɨ. \p \v 9 “Egh ongarimɨn osiriba ko dɨpamɨn osiribar tongɨn, osirir naziaba ko sighiaba itiba, da bizir kaba uaghara ikɨtɨ ia dar amɨ. \v 10 Egh osiriba ko bizir muziarir ongarimɨn itiba, da naziaba ko sighiaba uaghara puvatɨghtɨ, ia kamaghɨn fogh, Da Godɨn damazimɨn mɨze. \p \v 11 “Egh kuarazir Godɨn damazimɨn zueziba, ia dar amɨ. \v 12-18 Egh ia kuarazibar tongɨn kuarazir kamagh garibar aman markɨ. Kuarazir kaba, taragiaba, mɨghɨaba, isaba, kotkotba, poneba, ongarimɨn kuaraziba, beniba, dɨpamɨn mughamiziba, aghunabar ekiaba ko, kina aghunababa. \p \v 19 “Ezɨ apizir avɨziba itiba, da bar bizir mɨzɨrɨziba, kamaghɨn ia dar aman markɨ. \v 20 Apizir igharazir avɨziba ikia Godɨn damazimɨn zueziba, ia dar amɨ. \p \v 21 \x - \xo 14:21 \xo*\xt Ua Me Ini 23:19; 34:26\xt*\x*“Egh asɨzir puram ariaghɨriba, ia dar aman markɨ. Ia ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itibar anɨngtɨ me dar amɨ. Egh ia pura nguibam getiagha aruir gumazamizibar amamangatɨghtɨ, me ia da dagh ivez dar amɨ. Ia guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, ian God, a ua baghavɨra ia amɨsevezir gumazamiziba. \p “Ia memen oter eborim isɨ, mɨnem gingegh, memen amebar kamɨn nguzimɨn tuzim isɨ, mɨner kamɨn anevighan markɨ.” \s Ia 10plan bizibar tongɨn vamɨra isɨ God danɨngam \p \v 22 \x - \xo 14:22-29 \xo*\xt Ofa Gami 27:30-33; Dɨboboniba 18:21\xt*\x*Moses kamaghɨn mɨgei, “Dagher ia zurara uan azenibar isiba, ia da abɨgh 10plan pozibav kɨnigh, dar pozir vamɨra anetɨghtɨ a ikɨ. \v 23 Egh gɨn ia da inigh mangɨ danganir Ikiavɨra Itir God uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamimɨn danganimɨn dar atɨgh. Egh Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn, ia baliba ko wain, ko olivɨn temer borem, kar ia faragha inigha izezir dagher kabar naba ia dar amɨ. Egh ia danganir kamɨn uan bulmakau ko sipsipɨn nguzir ivariabav sogh, egh dar amɨ. Ia kamaghɨn damuva, zurara Ikiavɨra Itir God, ian God an atiatingɨva an apengan ikiamin arazimɨn fofozim iniam. \v 24 Ia bar saghon ikɨ, egh dagher aghuir Ikiavɨra Itir God ia ganɨngizir kaba, ia dar 10plan pozibar da tuiragh dar pozitam inigh danganir a uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin kamɨn da ater mangan iburagh, \v 25 dagher kaba amadaghtɨ gumazitam dagh ivesegh. Eghtɨ ia gɨn dagɨar kaba inigh Godɨn ziam fer danganimɨn mangɨ. \v 26 Egh dagɨar kabar ia bizir ifongezir kabagh ivez, kar bulmakaun tuziba ko sipsipɨn tuziba, wain ko wainɨn dɨpar gavgaviba. Egh ia God uan ziam fasa mɨsevezir danganir kamɨn, uan boriba ko Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn, ia dagher kabar amɨ egh bar akongegh. \p \v 27 “Ia Livaibagh fo, me uari nguazitaba inizir puvatɨ. Ian nguibabar aven itir Livaiba, ia dughiar ekiar kabar, me gɨnɨghnɨgh men akurvagh. \p \v 28 “Ia zurara, azenir mɨkezimɨn vaghvagh, uan azenibar otivir dagheba abɨgh 10plan pozibav kɨnigh, dar pozir vamɨra inigh mangɨ uan nguibar ekiamɨn aven itir dagheba arɨzir dɨpenir ekiabar dar arɨgh. \v 29 Livaiba ia me gɨfo, me uari nguazitaba inizir puvatɨ. Egha uaghan ikɨzir igharazibar gumazamiziba ko, borir afeziaba ariaghireziba, ko amizir odiarir paba ariaghireziba, me uaghan ia ko iti. Gumazamizir kaba me uaghan izɨ uan ifongiabar dagheba iniam. Ia kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, deragh ia damutɨ ian biziba bar deravɨrama otivam.” \c 15 \s Bizim inigha uam a ikarvaghamin arazim agɨvamin azenim \r (Ofa Gami 25:1-7) \p \v 1 Egha Moses ua Israelia mɨgɨa ghaze, “Namba 7ɨn azenim, kar bizibar ghuavim ikarvazim agevir azenim.\f + \fr 15:1 \fr*\ft Arazir kam kamakɨn, gumazitam nɨn dagɨaba inigha akam akɨra ghaze, a gɨn ua nɨn dagɨaba ikarvagham. Eghtɨ azenibar mangɨtɨ azenir namba 7 otoghɨva, eghtɨ nɨ a mɨkɨmtɨ an a ikarvaghan markɨ.\ft*\f* \v 2 Ia kamaghɨn damu, gumazim uan namakam da pura dagɨam inigh, eghtɨ azenir namba 7, an namakar kam a mɨkɨm suam, Nɨ uam a ikaravaghan markɨ. Ikiavɨra Itir God, uabɨ kamaghɨn e mɨgei, E dagɨabar ghuaviba, dagɨaba ikarvaghamin osɨmtɨziba, namba 7ɨn azenimɨn, e da gɨn amangam. \v 3 Eghtɨ ikɨzir igharazitamɨn gumazitam ia da pura biziba inightɨ, ia bizir kaba ikarvaghsɨ an dɨm. Egh ia uari uan namakaba inizir biziba ikarvaghsɨ men azangan markɨ. \p \v 4 “Ia oragh, ia Ikiavɨra Itir God, ian God, nguazir a datɨrɨghɨn ia ganɨdir kabar aven, a deraghvɨra ia damuam. Kamaghɨn amizɨ, ian tav, bizitamɨn oteveghan kogham. \v 5 Ia deravɨra Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdiba, dar suiragh bar dar gɨn mangɨtɨ, a deraghvɨra ia damuam. \v 6 Ikiavɨra Itir God, ian God, akam akɨrizɨ moghɨn, a bar deraghvɨra ia damuam. Eghtɨ ikɨzir avɨriba pura ia da biziba iniam, eghtɨ ia men bizitam puram a inighan kogham. Egh ia ikɨzir avɨribagh ativagh men gantɨ, me ia gativaghan kogham. \p \v 7 \x - \xo 15:7-8 \xo*\xt Ofa Gami 25:35\xt*\x*“Eghtɨ namakatam, nguazir Ikiavɨra Itir God, datɨrɨghɨn ia ganɨdir kamɨn nguibatamɨn ikɨ, bizitamɨn otevegham, ia akɨrim ragh a gasan markɨ. Egh ia uan biziba mɨghɨn dar suighan markɨ. \v 8 Ia an apangkuv, egh pura uan dafariba kuigh, bizir an oteveziba ia da isɨva a danɨng. \v 9 Ia kamaghɨn pazɨ nɨghnɨghan markɨ, biziba ikarvaghamin azenim a roghɨra izegha gɨfa, egh uan namakamɨn akurvaghsɨ uan biziba mɨghɨn dar suighan markɨ. Egh ia dagɨaba a danɨngan aghuaghtɨ, gumazir kam ian arazir kam bagh Ikiavɨra Itir God ko mɨkɨmɨva arangtɨ, ia Godɨn damazimɨn osɨmtɨzim ikiam. \v 10 A ian azangsɨzir biziba, ia bar da isɨ a danɨngightɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian ingangariba bar dar amutɨ, da deraghvɨram otivam. \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Matyu 26:11; Mak 14:7; Jon 12:8\xt*\x*E Israelia, en tarazi zurara bizibar otevegham. Ezɨ kamaghɨn kɨ ghaze, ia onganarazibagh amir gumazamizibar apangkuv men akurvagh deraghvɨra me damu.” \s Israelia ingangarir gumazir kɨnibar amuamin arazim \r (Ua Me Ini 21:1-11) \p \v 12 \x - \xo 15:12-18 \xo*\xt Ofa Gami 25:39-46\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Israelian gumazitam ingangarir gumazir kɨnitamɨn mɨn a givezeghtɨ, a ian ingangaribar amu mangɨ, 6plan azenibar tugh. Egh namba 7ɨn azenimɨn, ia aneteghtɨ a mangɨ. \v 13 Eghtɨ a ian ingangarim ateghtɨ, ia pura nguibamɨn anemangan markɨ. \v 14 Ia bizir aghuir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨngizir kaba, kar sipsipba, witba, ko wainɨn dɨpaba ia da isɨ a danightɨ a mangɨ. \v 15 Ia uaghan pura ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn Isipɨn ike. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, ua ia inizɨ, ia ua fɨriaghɨre. Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh. Kɨ bizir kam gɨnɨghnɨgha Akar Gavgavir kaba ia ganɨga ia mɨgei. \p \v 16 “Eghtɨ ingangarir gumazir kɨnim suam, ‘Kɨ bar uan gumazir dapanim gifuegha, an amuim ko boribagh ifuegha, me ataghɨraghan aghua.’ \v 17 Eghtɨ ia a inigh mangɨ uan dɨpenimɨn ter ararir tiar akamɨn mɨriamɨn itimɨn anesaragh, egh dɨkonir tam inigh, an kuarim okoreghtɨ, a ian ingangarir gumazir kɨnimra ikɨ mangɨva ovegham. Ia arazir kamra uan ingangarir amizir kɨnitam, uaghan a damigh. \p \v 18 “Ingangarir gumazir kɨnir kam 6plan azenibar ian ingarizɨ, ia an ingangarimɨn ivezir muziarim a ganigha gɨfa. Kamaghɨn, ia uan ingangarir gumazir kɨnim damightɨ a fɨrighɨrɨghsɨ, bizir kam gɨnɨghnɨgh osɨman kogham. Ia kamaghɨn damutɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian ingangaribar amightɨ da bar deravɨram otivam.” \s Sipsip ko bulmakaun nguzir ivariam \p \v 19 \x - \xo 15:19 \xo*\xt Ua Me Ini 13:12\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia uan bulmakauba ko sipsipbar nguzir apurir ivariaba, bar ada mɨsevegh, da isɨ Ikiavɨra Itir God, en God, a danɨngigh. Eghtɨ bulmakaun kaba ingangaribar amuan markɨ, egh uaghan ia sipsipɨn kabar arɨzibagh isan markɨ. \v 20 Egh ia zurara azenibar vaghvagh uan amuiroghboriba ko, asɨzir kaba inigh, Ikiavɨra Itir God uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganir kamɨn mangɨ Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn asɨzir kabar amɨ. \v 21 Eghtɨ bulmakaun kam o sipsipɨn kamɨn mɨkarzim ikuvigham, kar an dafarim o an suem ikɨragham, o an damazimning okavigham, o a arɨmariar kurar igharazim ikiam, eghtɨ ia a inigh, Ikiavɨra Itir God, ian God, bagh ofa damuan markɨ. \v 22 Ia asɨzir atiaba api moghɨn, uan nguibabara asɨzir kamagh garim amɨva anegɨfagh. Ia Godɨn damazimɨn zue o mɨze, ia asɨzir kam pura bar anemegh. \v 23 \x - \xo 15:23 \xo*\xt Jenesis 9:4; Ofa Gami 7:26-27; 17:10-14; 19:26; Godɨn Araziba 12:16; 12:23\xt*\x*Egh ia asɨzir katamɨn ghuzitam bar aneman markɨ. Ia dɨpamɨn mɨn nguazimɨn a fugh.” \c 16 \s God Israelia Gitazir Dughiam Gɨnɨghnɨghamin Isam \r (Ua Me Ini 12:1-20) \p \v 1 \x - \xo 16:1-8 \xo*\xt Ofa Gami 23:5-8; Dɨboboniba 28:16-25\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia Abipɨn iakɨnimɨn,\f + \fr 16:1 \fr*\ft Abipɨn iakɨnim, kar Israelia iakɨnir faragha zuim. Iakɨnir kam, an en iakɨnimning Mas ko Epril, aningɨn otifi. Iakɨnir kamɨn ziar igharazim, “Nisan.”\ft*\f* azenibar zurara isar kam damu. Ia fo, Ikiavɨra Itir God, ian God fomɨra Abipɨn iakɨnimɨn dɨmagarir mamɨn, Isipɨn kantrin ua ia ini. Kamaghɨn amizɨ, ia zurara God Israelia Gitazir Dughiam Gɨnɨghnɨghamin Isam damuva, bizir kam gɨnɨghnɨgh an ziam fɨ. \v 2 Ia mangɨ Ikiavɨra Itir God, uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganimɨn otivigh, uan bulmakau o sipsipɨn tam mɨsuegh Ikiavɨra Itir God, ian God bagh ofa damu. Egh ia God Israelia Gitazir Dughiam gɨnɨghnɨgh asɨzir tuzibar amɨ. \v 3 Ia isar kam damu, egh yis itir bret aman markɨ. Ia 7plan aruebara yis puvatɨzir bret amɨ. Ia fo, ia fomɨra zuamɨra Isip ataghɨraghasa amua yis puvatɨzir bret ame. Kamaghɨn amizɨ, ia bretɨn kam amɨva, dughiar ia Isipɨn osɨmtɨzimɨn ikia an ategha izezim gɨnɨghnɨgh. Ia bizir kam zuraram a gɨnɨghnɨghvɨra ikɨ mangɨtɨ ian ovever dughiam otogham. \v 4 Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiamɨn, ia yis taba ateghtɨ, da ian dɨpenibar ikian markɨ. Egh an aruer faragha zuimɨn, ia ofa damuamin asɨzibar amɨ mangɨ, dɨmagarir kamra bar ada gɨfagh. Eghtɨ dar naba ikɨ mangɨ amɨmzaraghan otivan markɨ. \p \v 5 “Ia God Israelia Gitazir Dughiam gɨnɨghnɨghamin ofa bagh asɨziba inigh nguibar Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨditamɨn aven dav soghan markɨ. \v 6 Ia Israelia Gitazir Dughiam gɨnɨghnɨghamin ofa bagh asɨziba inigh Ikiavɨra Itir God, ian God uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganir kamra adav sogh. Ia fo, aruem uaghiri dughiamɨn ia Isip ategha azenan ize. Kamaghɨra amizɨ, ia guaratɨzimɨn asɨzibav sogh dughiar kam gɨnɨghnɨgh. \v 7 Ia Ikiavɨra Itir God, ian God uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganir kamra, asɨzir kaba tu dar amɨ. Egh amɨmzaraghan ia uan purirpenibar mangɨ. \v 8 Ia 6plan aruebara yis puvatɨzir bret amɨ. Egh namba 7ɨn aruem, ia uari akuvagh Ikiavɨra Itir God, en God an ziam fɨ. Egh dughiar kamɨn ia ingangaritam bar a damuan markɨ.” \s Azenibar Dagher Igiaba Asiamin Dughiamɨn Isar Ekiam \r (Ua Me Ini 34:22; Ofa Gami 23:15-21) \p \v 9 \x - \xo 16:9-12 \xo*\xt Dɨboboniba 28:26-31\xt*\x*Egha Moses me mɨgɨa ghaze, “Ia azenibar dagher ovɨziba aghorir aruer faragha zuimɨn ikegh, ia wighba meng mangɨ namba 7 wighɨn tugham. \v 10 Egh namba 7 wighɨn aruer abuananam, kar Azenibar Dagher Igiaba Asiamin Dughiamɨn Isar Ekiam. Ia Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨngizir daghebar dɨbobonimɨn mɨrara, uan ifongiamɨn gɨn mangɨ, da tuiragh Ikiavɨra Itir God, ian God bagh ofa damuva a bagh bar akongegh. \v 11 Egh ia uan otariba ko guiviba ko, ian ingangarir amiziba ko gumaziba, ko Livaiba ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ko borir afeziaba ariaghireziba ko, amizir paba ariaghireziba, ia bar moghɨra Ikiavɨra Itir God, ian God uan ziam fɨsɨ mɨseveghamin danganimɨn mangɨ, uari akuvagh an damazimɨn a bagh bar akongegh. \v 12 Ia fomɨra pura ingangarir gumazamizir kɨnibar mɨn Isipɨn ike. Kamaghɨn amizɨ, ia bizir kam gɨnɨghnɨgh arazir God ifongeziba deraghvɨra dar amu.” \s Averpenibar Ikiamin Dughiar Ekiaba \r (Ofa Gami 23:33-34) \p \v 13 \x - \xo 16:13-15 \xo*\xt Dɨboboniba 29:12-38\xt*\x*Egha Moses ua ghaze, “Ia azeniba bar, balin afeziba amɨsɨva wainɨn ovɨziba mɨrmɨrightɨ, gɨn Averpenibar Ikiamin Dughiar Ekiam otoghtɨ, ia averpenibar aven ikɨ bar akongegh mangɨtɨ, aruer namba 7 otogham. \v 14 Dughiar kamɨn, ia bar moghɨra bar akongegham. Ia uan otariba ko guiviba ko, ian ingangarir gumazamiziba ko, Livaiba ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ko borir afeziaba ariaghireziba, ko amizir paba ariaghireziba, \v 15 ia bar moghɨra mangɨ Ikiavɨra Itir God, uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganimɨn otifigh. Egh uari akuvagh dughiar ekiar kam damu Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn ziam fɨ. God ian azeniba ko bizir maba sara, deraghvɨra dar amuam, kamaghɨn, ia bizir kam bagh bar akongegh ikɨ mangɨtɨ, namba 7 aruem otogham. \p \v 16 “Eghtɨ Ia azeniba vaghvagh dar dughiar 3plan, ian gumazibara dɨkavigh, Ikiavɨra Itir God, ian God, uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin danganimɨn izɨ, an damazimɨn otivigh an ziam fɨ. Dughiar 3plan kaba kamakɨn, Yis Puvatɨzir Bretɨn Isam Damuamin Dughiam, ko Azenibar Dagher Igiaba Asiamin Dughiamɨn Isar Ekiam, ko Averpenibar Ikiamin Dughiar Ekiam. Ia bar vaghvagh dafarir kɨnibar Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn izan markɨ. \v 17 Ikiavɨra Itir God, ian God bizir aghuir avɨriba ia ganɨngi. Ia dagh nɨghnɨgh uan biziba tuiragh a danɨng.” \s Kotiabar araziba \p \v 18 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ian anababa vaghvagh, nguibar Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdir kabar aven, jasba ko ingangarir gumazir igharazitaba amɨsefegh. Eghtɨ gumazir kaba guizɨn arazibar gɨn mangɨ, deraghvɨra gumazamizibar mɨgɨrɨgɨaba tuisɨgh. \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Ua Me Ini 23:6-8; Ofa Gami 19:15\xt*\x*E fo, dagɨar gumaziba jasba apezepera me ganɨdiba, da gumazir nɨghnɨzir aghuiba itibagh ami, me damazir okavɨrɨzibar mɨn iti. Egha arazir kam uaghan gumazir aghuarir osɨmtɨziba puvatɨzibar kotiam gasɨghasɨsi. Kamaghɨn amizɨ, gumazitam me apezeper kotiam gifarɨsɨ, dagɨaba me danɨngtɨ, me dagɨar kaba inian markɨ. Me guizɨn arazim gɨghan markɨ. Me kotiamɨn aven pazɨ gumazitamɨn akurvaghɨva, igharazitav dɨkabɨnan kogham. Me guizɨn arazimɨn gɨn mangɨ gumazamiziba bar me tuisɨgham. \v 20 Ia zurara guizɨn arazimra gɨn mangɨ, egh guizbangɨra mɨkɨm. Egh ia nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ganɨdir kamɨn dapiagh ikɨ mamaghɨra ikiam. \p \v 21 \x - \xo 16:21 \xo*\xt Ua Me Ini 34:13\xt*\x*“Egh ia Ikiavɨra Itir God, ian God bagh ofa gamir dakozimɨn ingar, egh an boroghɨn temer guarir aser amizim Aseran nedazim itim asan markɨ. \v 22 \x - \xo 16:22 \xo*\xt Ofa Gami 26:1\xt*\x*Egh ia dagɨar guarir dɨghoriba itiba asaragh asemɨn ziam fan markɨ. Bizir kamning bar ikuvizɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God bar aningɨn aghua.” \c 17 \p \v 1 Egha Moses kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia bulmakaun apuritam, o sipsipɨn duatam mɨkarzimɨn ititam inigh Ikiavɨra Itir God, en God bagh ofa damuan markɨ. Ikiavɨra Itir God arazir kam bar an aghua. \p \v 2 “Egh dughiar tabar ian nguibar Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdibar aven, ian tongɨn itir gumazitam o amizitam Ikiavɨra Itir God, en Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim abigh, kamaghɨn an an damazimɨn arazir kuram gami. \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Ua Me Ini 22:20\xt*\x*A Ikiavɨra Itir Godɨn Akar Gavgaviba abigh, egh godɨn igharazibar ziaba fam. Kar, aruem ko iakɨnim ko mɨkoveziba, a dar ziaba fɨ dar gɨn mangam. \v 4 Ia gumazim o amizir arazir kurar kam gamimɨn mɨgɨrɨgɨar kam baregh, deravɨra mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim bagh ruiva a batogh. Eghtɨ mɨgɨrɨgɨar kam a guizbangɨra, eghtɨ ia fogh suam, kar bar arazir kuram Israelian tongɨn oto, \v 5 eghtɨ ia gumazir kam o amizir kam inigh nguibamɨn azenan mangɨ, dagɨabar a ginivightɨ an aremegh. \v 6 \x - \xo 17:6 \xo*\xt Dɨboboniba 35:30; Godɨn Araziba 19:15; Matyu 18:16; 2 Korin 13:1; 1 Timoti 5:19; Hibru 10:28\xt*\x*Egh gumazamizir pumuning o 3pla an gantɨ, an arazir kuram damutɨ, me an gun mɨkeghtɨ, me dagɨabar a ginivightɨ an aremegh. \v 7 \x - \xo 17:7 \xo*\xt 1 Korin 5:13\xt*\x*Ia uarir tongɨn arazir kurar kam agɨvsɨ, gumazamizir an gari an arazir kurar kam gamiziba, me faragh dagɨaba isɨ a giniv. Eghtɨ gɨn igharaz darazi dagɨabar a ginivtɨ an aremegh. \p \v 8 “Dughiar tabar osɨmtɨzir ian nguibabar otiviba bar ekeveghtɨ jasba da tuisɨghan iburagham. Osɨmtɨzir kamaghɨn gariba, gumazir mam mamɨn apanim gamigha a mɨsoghezɨ an areme, gumaziba uan nguaziba ko dɨpeniba bagha uarir anɨngazi, o gumaziba uariv sogha, igharazibar mɨkarzibagh asɨghasɨsi. Eghtɨ jasba bizir kaba tuisɨghan iburaghtɨ, ia danganir Ikiavɨra Itir God, uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin kamra mangɨ an ziam fɨ. \v 9 Egh uan osɨmtɨziba isɨ Livain ofa gamir gumaziba ko, jasɨn datɨrɨghɨn kotiaba baraziba, me danightɨ me ian osɨmtɨziba akɨr. \v 10 Egh danganir Ikiavɨra Itir God, mɨseveghamin kamɨn me kotɨn nɨghnɨziba ia danɨngtɨ, ia me mɨkemezɨ moghɨra bizibar amu. \v 11 Ia men nɨghnɨzir me ia ganɨdir kaba inigh, egh bar adar gɨn mangɨ. \v 12 Egh gumazitam jas, o Godɨn ofa gamir gumazitam batuegham, ia gumazir kam mɨsueghtɨ an aremegh. Ia kamaghɨn damuva Israelian arazir kurar kam batuegham. \v 13 Eghtɨ gumazamiziba bar moghɨra arazir kam baregh bar atiatigham. Egh gumazitam uam arazir kamagh garitam damuan kogham.” \s Atrivimɨn arazibar mɨgɨrɨgɨam \p \v 14 \x - \xo 17:14 \xo*\xt 1 Samuel 8:5\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia nguazir Ikiavɨra Itir God, en God, ia danɨngamin kam inigh gɨvagh a dapiagh, egh ia gumazamizir igharazibar mɨn nɨghnɨgh suam, atrivitam ti e gativagh en ganam. \v 15 Egh dughiar kamɨn, ia teghtɨ Ikiavɨra Itir God, uabɨ ian tongɨn atrivimɨn ikɨsɨ ian gumazitam amɨsefegh. Ia uan ifongiamɨn gumazitam amɨsɨvan markɨ. Ia kantrin igharazitamɨn gumazitam amɨseveghtɨ, a ian atrivimɨn ikian markɨ. A uabɨ ian gumazitam amɨseveghtɨ, a ian atrivimɨn ikɨ. \v 16 \x - \xo 17:16 \xo*\xt 1 Atriviba 10:28; 2 Eghaghaniba 1:16; 9:28\xt*\x*Ikiavɨra Itir God, ghaze, an gumazamiziba ua Isipɨn mangan an aghua. Kamaghɨn, atrivim uan mɨdorozir gumaziba ameghtɨ, me uam hoziar avɨribagh ivesɨ Isipɨn mangan markɨ. \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt 1 Atriviba 10:14-22; 10:27; 11:1-8; 2 Eghaghaniba 1:15; 9:27\xt*\x*Atrivim amuir avɨribar ikɨsɨ nɨghnɨghan markɨ, egh uaghan gol ko silvan avɨribar pozim mɨkɨnan markɨ. Da a damutɨ, an akɨrim ragh Ikiavɨra Itir God, gasaragham. \v 18 An atrivimɨn otogh, egh Akɨnafarir Rɨghizir Godɨn Akar Gavgaviba ititam inigh, egh Livaibar damazimɨn an mɨrara ua bagh Akɨnafarir Rɨghizir igharazir tamɨn deragh an osirigh. \v 19 An akɨnafarir rɨghizir kam uabɨn boroghɨram anetɨgh, egh dughiabar zurara an akabar gan. Kamaghɨn, a Ikiavɨra Itir Godɨn atiating an Araziba ko, arazir a ifongezibar gɨn mangam. \v 20 Egh kamaghɨn a uabɨ uan ziam fan kogh, egh Israelian igharaz darazi abɨnan kogham. Egh a Godɨn Akar Gavgaviba ategh ighuigh agharir guvim o agharir kɨriamɨn mangan markɨ. A kamaghɨn damu azenir avɨribar atrivimɨn ikiam. Eghtɨ gɨn an ovavir boriba an danganim inigh atirivibar otiv mangɨvɨra ikiam.” \c 18 \s Ofan naba ofa gamir gumaziba dar amam \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Livain anabamɨn ofa gamir gumaziba, Israelian marazi nguaziba inizɨ moghɨn me nguazitam inian kogham. Ikiavɨra Itir God, mɨkemezɨ moghɨn gumazamiziba uan bizir aghuiba God danɨngtɨ Livaiba da iniam. \v 2 \x - \xo 18:2 \xo*\xt Dɨboboniba 18:20\xt*\x*Israelian igharaz darazi, nguaziba isi moghɨn, me nguazitam inian kogham. Livain anabam, men bizir aghuir Ikiavɨra Itir God me ganɨngizim, a kamakɨn, me ofa gamir ingangaribar amuam, mati Ikiavɨra Itir God, ian God, faragha akam me bagh anekɨrizɨ mokɨn. \p \v 3 “Eghtɨ gumazitam Godɨn ofa damusɨ bulmakaun apuritam ko sipsip mɨsuegh, egh asɨzir kabar gurir tuziba ko, koviam ko akaguar tuziba ko an navir averiamɨn aven itir bizibar tuziba isɨ, ofa gamir gumazibar anɨngigh. \v 4 Egh ia uan faragha mɨsevezir wit ko balin ovɨziba, ko wain ko olivɨn borem ko sipsipɨn arɨziba inigh ofa gamir gumazibar anɨngigh. \v 5 Ikiavɨra Itir God, ian God, ian anababar tongɨn, ofa gamir ingangarim damuasa Livain anabamɨn adarazira, me amɨsefe. Eghtɨ men ovavir boriba zurara ingangarir kam damu mangɨvɨra ikiam. \p \v 6 “Eghtɨ Livain gumazitam ifuegh, egh uan nguibar Israelɨn nguazimɨn aven itim ategh mangɨ, danganir Ikiavɨra Itir God, mɨseveghamin kamɨn mangam. \v 7 Egh a Ikiavɨra Itir God, an Godɨn ofa gamir ingangarim damu, mati ofa gamir gumazir igharaziba zurara Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn ingangarir kam gami mokɨn. \v 8 Ofa gamir gumaziba vaghvagh dagher magh ghueziba inigh. Egh bizir igharazir a dagɨaba bagh amadazimɨn dagɨaba, a uaghan ua bagh dar suiragh.” \s God aghuazir arazir bar kurar maba \p \v 9 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia nguazir Ikiavɨra Itir God, en God, ia ganɨdir kamɨn otivigh, egh ikɨzir kabar gumazamiziba amir arazir kurabar gɨn mangan markɨ. Kar arazir bar kurar God aghuaziba. \v 10-11 \x - \xo 18:10-11 \xo*\xt Ua Me Ini 22:18; Ofa Gami 19:26; 19:31\xt*\x*Ia uan otariba ko guivibav sogh ofaba tuer dakozim gisɨn avimɨn me tuan markɨ. Egh ia, ariaghirezir gumazamizibar duabar gavgavimɨn amodoghɨn gɨn otivamin bizibar gun mɨgeir arazim, ko kukunir gumaziba amir arazim, ko akar mogomebar gun mɨgeir arazim, ko akuzibagh amir arazim, ko akavsiabagh amir arazim, ko duar kuraba ko mɨgeir arazim, ko imezibagh amir arazim, ko gumazamizir ovengezibar duaba ko mɨgeir arazim, ia bar arazir kabar amuan markɨ. \v 12 Ikiavɨra Itir God, en God, a gumazamizir arazir kurar kabagh amiba, a bar men aghua. Ezɨ gumazamizir ikɨzir igharazir kabar itiba, ia men boroghɨra izamin dughiamɨn, a bizir kam bangɨn, me batuegham. \v 13 \x - \xo 18:13 \xo*\xt Matyu 5:48\xt*\x*Ia arazir kurar kaba bar ada atakigh, egh ia guizbangɨra Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn gɨn mangɨ.” \s God akam inigha izir gumaziba amangasa akam akɨri \p \v 14 Egha Moses ghaze, “Gumazamizir ia datɨrɨghɨn men nguazim iniasava amir kaba, me kukunir gumazibar akaba baragha dar gɨn ghua, duar kurabar arazibagh ami. Ezɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, arazir kabar amuan ian anogoroke. \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Aposel 3:22; 7:37\xt*\x*“Ikiavɨra Itir God, ian God, a ian tongɨn, ia bagh gumazitam amɨseveghtɨ, a nan mɨn akam inigha izir gumazimɨn otogham. Eghtɨ ia an akaba baragh dar gɨn mangam. \p \v 16 “Ia Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn uari akuvagha itir dughiamɨn, ia bar atiatigha, kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, ‘E Ikiavɨra Itir God, en God an ganigh arɨmɨghiregham. Kamaghɨn amizɨ, e ua Ikiavɨra Itir God, en God, e uam an tiarim baraghan aghua. Egha e uaghan avir ekiar God aven itir kamɨn ganan aghua.’ \v 17 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, na mɨgɨa ghaze, ‘Men mɨgɨrɨgɨam, bar guizbangɨra. \v 18 Kɨ men tongɨn men tav amɨsevegham, eghtɨ a nɨn mɨn, akam inigha izir gumazimɨn otogham. Eghtɨ kɨ uan akam isɨ a danightɨ an akar kɨ danɨngamiba bar da isɨ gumazamiziba bar me mɨkɨmam. \v 19 \x - \xo 18:19 \xo*\xt Aposel 3:23\xt*\x*Eghtɨ akam inigha izir gumazir kam nan ziamra akam akunam. Eghtɨ gumazamizir an akam batoziba, kɨ ivezir kuram me danɨngam. \v 20 Eghtɨ akam inigha izir gumazitam, nan akar kɨ a ganɨngizir puvatɨzitam akunam, o a asetamɨn ziamɨn gun mɨkɨmam, an ovengam.’ \p \v 21 “Eghtɨ ia manmagh fogh suam, ‘Akam inigha izir gumazir kamɨn akar a kurir kam, a ti Ikiavɨra Itir Godɨn izi, o puvatɨ?’ \v 22 Ia akar a kurir kam kamaghɨn a gɨfogh. Akam inigha izir gumazir kam Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn akam akuntɨ, bizir a mɨkemezim otoghan koghtɨ, akar a mɨgeir kam Ikiavɨra Itir Godɨn izezir puvatɨ. Akam inigha izir gumazir kam uan nɨghnɨzimɨn akam akuri. Kamaghɨn amizɨ, ia an atiatingan markɨ.” \c 19 \s Nguibar ekiar gumazamiziba // arɨ mangɨ mongamiba \r (Dɨboboniba 35:9-28; Josua 20:1-9) \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, ian God, nguazir ia ganɨdir kamɨn ikɨziba bar me gasɨghsigh gɨvagh, men nguibaba ko dɨpeniba bar ada inigham. Eghtɨ ia deraghvɨra dar apiagh, \v 2-3 egh nguazir kam 3plan distrighbar da bɨkigh. Egh distrighɨn kabar vaghvagh mongamin nguibar ekiatam amɨsefegh, eghtɨ nguibar ekiar kaba, da danganir gumazamiziba arɨmangɨ deravɨra ikiamba. Egh tuavibar ingarightɨ, da nguibar ekiar kabar mangɨ dar otifigh. Eghtɨ gumazamiziba tuavir kabar arɨ mangɨ nguibar ekiar kabar otivigh deravɨra ikiam. Eghtɨ gɨn gumazitam igharazitav purama a mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, a mangɨ nguibar kabar tamɨn aven mangɨ modogh ikiam. \v 4 Gumazim uan anavɨra osɨmtɨziba an puvatɨgh purama a mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, an arɨ mangɨ nguibar ekiar 3plan kabar tamɨn mangɨgh deraghvɨra ikiam. \v 5 Egha uaghan, gumazir pumuning ruarimɨn temeba oka ghua, mavɨn sobiam asiaghirɨgha an namakam mɨsoghezɨ an areme, an arɨ mangɨ mongamin nguibar ekiar katamɨn aven manɨgh deragh ikiam. \v 6 Eghtɨ mongamin nguibar ekiar vamɨra ikɨ, kamaghɨn deraghan kogham. Nguibar ekiar vamɨra ikɨ bar saghon mar ikɨtɨ, gumazim uan anavɨn ovevem ikarvaghsɨ, bar anɨngaghegh pamtem arɨmangamin gumazir kamɨn gɨntɨgh, tuavimɨn puram an suiragh a mɨsueghtɨ an aremegham. Gumazir kam, guizbangɨra, osɨmtɨziba puvatɨ. A uan anavɨn apanim gamua a mɨsoghezɨ an aremezir puvatɨ. Sobiamrama asiaghirɨgha anemɨsoghezɨ an areme. \v 7 Bizir mɨngarir kam bagha kɨ mongamin nguibar ekiar 3pla amɨsɨvasa ia mɨkeme. \p \v 8 “Ikiavɨra Itir God, ian God, a nguazir kabar mɨtaghniabagh isɨvagh, nguazir ekiaba isɨ ia danɨngam, mati a fomɨra ian inazir afeziaba ko akam akɨrizɨ mokɨn. \v 9 Eghtɨ ia dughiar kamɨn mongamin nguibar ekiar 3pla uam ada amɨsefegh. Egh Akar Gavgavir kɨ ia mɨkemeziba bar a dar amu, egh Ikiavɨra Itir God, ian God, ia bar a gifongegh, zurara an arazibar gɨn mangɨtɨ, a nguazir ekiar kaba bar ada isɨ ia danɨngtɨ, ia ua mongamin nguibar ekiar 3pla uam ada amɨsefegh. \v 10 Egh ia nguazir Ikiavɨra Itir God, ia ganɨdir kamɨn ikɨ, egh gumazir osɨmtɨziba puvatɨzir tam mɨsueghtɨ an aremeghan markɨ, egh ia osɨmtɨziba puvatɨgham. \p \v 11 “Eghtɨ gumazitam bar uan namakamɨn aghuagh, egh modogh ikɨva, egh a mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, ana arɨ mongsɨ mangɨ mongamin nguibar ekiar kabar tamɨn aven mangɨghtɨ, \v 12 an nguibamɨn gumazir dapaniba, nguibar ekiar a ghua modozimɨn gumazir dapanibar azaraghtɨ me uam anemadaghtɨ, a uan nguibamɨn izɨ. Eghtɨ me uam a isɨ gumazir aremezimɨn adarazir dafarim datɨghtɨ, me a ikaragh a mɨsueghtɨ an aremegh. \v 13 Ia an apangkuvan markɨ. Bar markɨ. Israelian aven gumazir osɨmtɨziba puvatɨziba pura me mɨsozi me ariaghirir arazim iti. Ia kamaghɨn damu egh osɨmtɨzir kam agɨvagh deravɨra ikiam.” \s Ababanir Israelia fomɨra uan nguazibar mɨtaghniabar atɨziba \p \v 14 \x - \xo 19:14 \xo*\xt Godɨn Araziba 27:17\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God ia ganɨdir nguazir kaba, me fomɨra dar mɨtaghniaba arigha dar abarazɨ da kamaghɨra iti. Eghtɨ ia uan namakabar nguazir mɨtaghniaba ua dagh isɨvagh mangan markɨ.” \s Kotiamɨn aven gumazitam osɨmtɨzim isɨ gumazir igharazim gasan markɨ \p \v 15 \x - \xo 19:15 \xo*\xt Dɨboboniba 35:30; Godɨn Araziba 17:6; Matyu 18:16; Jon 8:17; 2 Korin 13:1; 1 Timoti 5:19; Hibru 10:28\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazir vamɨra gari, gumazir igharazim arazir kuram gamizɨ, a kotiamɨn aven bizir kamɨn gun mɨgei, eghtɨ gumazir kotiam barazim, gumazir kamɨn akam baraghan markɨ. Eghtɨ gumazir arazir kuramɨn gara an gun mɨgeibar dɨbobonim, a gumazir pumuning o pumuning ko mɨkezimɨn ikɨtɨ, ia gumazir kam isɨ kot datɨghtɨ, gumazir kaba an gun kotiam mɨkɨmam. \p \v 16 “Egh gumazitam, gumazir igharazim gasɨghasɨghsɨ a gifar suam, an arazir kuram gami, \v 17 egh aning vɨrara Godɨn ziam fer danganimra mangɨgh. Eghtɨ ofa gamir gumaziba ko jasɨn datɨrɨghɨn ingangarir kam gamiba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn aningɨn akaba tuisɨgham. \v 18 Egh jasba deraghvɨram aningɨn akaba tuisɨgh. Egh me deragh fogh suam, gumazir uan namakam isa kot gatɨzim a ifara pura akam a gasi, \v 19 eghtɨ ia ivezir kuram isɨ gumazir kotiam gifara mɨgeim danɨng, mati ivezir kurar a uabɨ uan namakam danɨngasa ifongezim. Ia kamaghɨn damu, egh arazir kurar kam uarir tongɨn a batokegh. \v 20 Eghtɨ gumazamiziba bar bizir kamɨn akam bar a baregh atiatigh, egh deragh uari bagh ganam. Eghtɨ gumazitam uam arazir kamaghɨra garitam damuan kogham. \v 21 \x - \xo 19:21 \xo*\xt Ua Me Ini 21:23-25; Ofa Gami 24:19-20; Matyu 5:38\xt*\x*Ia ifavarir gumazitamɨn apangkuvan markɨ. A uan anavɨra aremeghsɨ a ifongegham, a uabɨ uaghan aremegham. Egh a uan anavɨn damazim, o atarim, o agharim o suem gasɨghasɨghsɨ ifongeghtɨ, me uaghan kamaghɨram a ikaragh.” \c 20 \s Mɨdorozibar araziba \p \v 1 Egha Moses mɨgɨa ghuavɨra ikia ghaze, “Ia uan apaniba ko mɨsogh mangɨ gantɨ men karisba ko hoziaba, ko men mɨdorozir gumaziba, ian dɨbobonim gafiraghtɨ, ia men atiatingan markɨ. Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn Isipɨn ia inigha ian akua izezim, a ia ko iti. \v 2 Ia mɨdorozim forsɨ ofa gamir gumazitam faragh izɨ mɨdorozir gumazibar guamɨn tugh kamaghɨn me mɨkɨm, \v 3 ‘O Israelia, ia oragh. Ia mɨdorozim bagh datɨrɨghɨn mangam. Egh ia mangɨ apanibar ganɨva atiating aghariba ian amɨraghtɨ ia okam nɨghnɨgh puram akongan markɨ. \v 4 Ikiavɨra Itir God, ian God, a ia ko zui. A mɨdorozir kamɨn aven ikɨ ian akuragh mɨsoghtɨ, ia uan apaniba abɨnigham. Kamaghɨn amizɨ, ia atiatingan markɨ.’ \p \v 5 \x - \xo 20:5-7 \xo*\xt Luk 14:18-20\xt*\x*“Eghtɨ mɨdorozir gumazibar dapaniba kamaghɨn me mɨkɨm suam, ‘Gumazitaba ti kagh ikia dɨpenir igiabar ingarigha, egh deragh dar amusɨ tɨghar God ko mɨkɨmam? Gumazir kamaghɨn amiba ikɨ, egh uamategh dɨpenibar mangɨ. Me mɨdorozimɨn oveghtɨ, gumazir igharaziba men dɨpenir igiaba iniam. \v 6 Ezɨ gumazitaba ti kagh ikia wainɨn azenir igiaba oparigha, egh dar wainɨn dɨpaba tɨghar da iniam? Gumazir kamaghɨn amiba ikɨ, egh uamategh uan dɨpenibar mangɨ. Me mɨdorozimɨn oveghtɨ, gumazir igharaziba men wainɨn ovɨzir igiaba iniam. \v 7 Ezɨ gumazitaba ti kagh ikia uari bagh amuibagh inamigha, egh tɨghar men ikiam? Gumazir kamaghɨn amiba ikɨ, egh uamategh uan nguibabar mangɨ. Me mɨdorozimɨn oveghtɨ, gumazir igharaziba men amuibar ikiam.’ \p \v 8 “Egh mɨdorozir gumazibar dapaniba ua kamaghɨn, uan mɨdorozir gumazibav kɨm suam, ‘Gumazitaba ti kagh ikia mɨsoghan atiatia egha agoa ikiama? Ian tina kagh ikia kamaghɨn ami, a uamategh uan nguibamɨn mangɨ. A kamaghɨn damu mɨdorozir gumazir igharazibar amutɨ, me uaghan atiatingam.’ \v 9 Egh me mɨdorozir gumazibav kemegh gɨvagh, egh me mɨdorozir gumazir okoruabar faragh mangamin gumazir dapaniba amɨsefegh. \p \v 10 “Ia dɨvazir gavgavim avɨnizir nguibar ekiatam ko mɨsoghsɨ an boroghɨra mangɨ, egh faragh nguibar kamɨn itir gumazamiziba kamagh me mɨkɨm, ‘Mɨdoroziba markiam. Ia uan nguibam isɨ puram en dafarim datɨgh.’ \p \v 11 “Eghtɨ me ian akamɨn amamangatɨgh, egh ia bagh dɨvazibar tiar akar ekiaba kuigh, egh ian apengan ikɨ kalabuziar gumazamizibar mɨn pura ingangarim damu. \v 12 Egh nguibar ekiar kamɨn gumazamiziba ian amamangatɨghan kogh, ia ko mɨsoghsɨ damutɨ, ian mɨdorozir gumaziba nguibar ekiar kam avɨnizir dɨvazir gavgavim bar anekɨarugh. \v 13 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, en God, ian amamangatɨghtɨ, ia nguibar ekiar kam iniam. Ia a inigh gɨvagh, an aven itir gumazibara, bar me mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregh. \v 14 Ikiavɨra Itir God nguibar ekiar kam ia ganigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, ia nguibar kamɨn amiziba, ko boriba ko bulmakauba ko asɨzir igharaziba, ko uan apanibar bizir igharazir nguibar kamɨn itiba sara, ia uari bagh da inigh. \v 15 Ia kamaghɨra nguibar ekiar ian nguazimɨn saghon itibar amu. Nguibar ekiar kaba, da ian boroghɨn itir ikɨzibar nguibaba puvatɨ. \p \v 16 “Egh ia nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God, ia danɨngamin kamɨn nguibatam inigh gɨvagh, egh an itir gumazamiziba ko asɨziba sara bar dav sueghtɨ da arɨmɨghiregh. \v 17 Ia Ikiavɨra Itir God, ian God ia mɨkemezɨ moghɨn, Hitia ko Amoria, Kenania, ko Peresia, Hivia ko Jebusia, ia bar me kuavaremegh. \v 18 Ia bar me mɨsueghtɨ me arɨghireghtɨ deragham. Me ikɨ uan arazir kurar uan asebar ziaba fava amir arazibar ian sure damuam. Me kamaghɨn damu ia gekutɨ, ia Ikiavɨra Itir God ategh, arazir kurar a bar aghuazibar amuam. \p \v 19 “Ia nguibatam inisɨ mɨsogh dughiar bar ruarimɨn anevɨnigh ikɨ, egh sobiabar nguibar kamɨn boroghɨn itir temer beba okan markɨ. Temeba ian apaniba puvatɨ. Ia dar ovɨzibar amam, egh dagh asɨghasɨghan markɨ. \v 20 Egh ia temer igharaziba okɨva uarir akurvagh mɨsoghamin bizibar ingarigh mɨdorozim damu apaniba abɨnigh, egh nguibar kam uari bagh a iniam.” \c 21 \s Gumazir purama ariaghɨribar osɨmtɨzim akɨramin arazim \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia gumazir kuatamɨn gantɨ a nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdimɨn danganitamɨn irɨghɨv ikɨtɨ, ia foghan kogham, tina a mɨsoghezɨ ana areme, \v 2 eghtɨ ia kamaghɨn damu. Ian gumazir dapaniba ko jasba mangɨ, nguazir gumazir kuam irɨghav itim ko nguibar an boroghɨra itibar tizimɨn ababanim damu ganigh. \v 3 Eghtɨ kuar kamɨn boroghɨra itir nguibar kamra, an gumazir dapaniba, me bulmakaun amebar igiar ingangaritam gamizir puvatɨzitam amɨsefegh. \v 4 Egh me bulmakaun kam inigh faner datir puvatɨzimɨn boroghɨra mangɨ. Egh nguazir otevir gumazitam an ingarizir puvatɨgha, bizitam akarazɨ puvatɨzimɨn, bulmakaun kamɨn tuem apɨrigh. \v 5 Livain anabamɨn ofa gamir gumaziba, Ikiavɨra Itir God, ian God, uan ingangarim damuasa me amɨsevezɨ, ingangarir kam iti, me Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn gun gumazamizibav kɨmtɨ, God deragh me damuam. Eghtɨ gumazim igharazitav mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, me an kotiam baragham. Kamaghɨn, me uaghan dɨkavigh danganir kamɨn mangɨ. \v 6 Eghtɨ gumazir kuam iti naghɨn an boroghɨra itir nguibar kamɨn gumazir dapaniba, me dɨpam inigh uan dafariba bulmakaun kuam gisɨn da ruegh. \v 7 Egh me kamaghɨn mɨkɨm suam, ‘E gumazir kam mɨsoghezɨ an aremezir puvatɨ. E an ovevemɨn ganizir puvatɨgha a mɨsoghezir gumazitam gɨfozir puvatɨ. \v 8 O Ikiavɨra Itir God, nɨ Isipɨn kantrin en akuragha uam e inigha ize, ezɨ e Israelia e nɨn gumazamizibara. Nɨ en arazir kuraba gɨn amadagh. Gumazir kam osɨmtɨziba puvatɨzɨ, me purama a mɨsoghezɨ an areme. Eghtɨ nɨ an ovever kamɨn osɨmtɨzim ateghtɨ an en tongɨn ikian markiam.’ Eghtɨ kamaghɨra God gumazir kamɨn ghuzimɨn osɨmtɨzim, agɨvagham. \v 9 Kamaghɨn, ia uarir tongɨn osɨmtɨzir kam batogh, egh Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir aghuim damightɨ, a suam, Gumazir kamɨn ovevemɨn osɨmtɨzim, a ian itir puvatɨ.” \s Israelia mɨdorozimɨn aven inizir amiziba \p \v 10 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Ia apanibav soghsɨ mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian akuraghtɨ ia mɨdorozimɨn uan apaniba abɨnigh, men tarazi isɨ ia uan ingangaribar amusɨ, kalabuziabar mɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar me atɨgh. \v 11 Eghtɨ ian tav men tongɨn amizir dirir aghuitamɨn ganigh an ikɨsɨ nɨghnɨgham. \v 12-13 Egh nɨ amizim inigh uan dɨpenimɨn mangɨ. Egh aneteghtɨ, a uan afeziam ko amebam bagh azi mangɨ bar uan dapanir arɨziba apɨrigh, uan dafarir puzibar ghoregh, egh kalabuziamɨn mɨn ingangarir amizir kɨnimɨn itir dughiamɨn aghuizir korotiaba suegh, iakɨnir vamɨra nɨn dɨpenimɨn ikɨva azi. Eghtɨ nɨ gɨn an ikɨ. \v 14 Nɨ a inigh izegh a ko dakuigh gɨvagh, egh datɨrɨghɨn nɨ kamaghɨn a gɨnɨghnɨghan kogham, a pura nan ingangarir amizir kɨnim. Egh nɨ anemadaghtɨ gumazitam a givezan kogham. Nɨ an aghuagh, egh aghumsɨzir ekiam a danɨngam. Kamaghɨn, nɨ puram anemadaghtɨ a fɨrighɨrɨgh mangɨ.” \s Afeziam aremeghtɨ otarir ivariam biziba iniam \p \v 15 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei “Gumazitam amuir pumuningɨn ikɨ, tam bar a gifuegh, igharazimɨn aghuagham. Eghtɨ amuir a bar ifongezir puvatɨzim faragh a bagh otarir ivariam bateghtɨ, gɨn amuir igharazim uaghan otarim bategham. \v 16 Eghtɨ gɨn gumazir kam uan biziba tuiragh boribar anɨngsɨ nɨghnigh, biziba isɨ amuir a bar ifongezimɨn otarir ivariam danɨngɨva, egh amuir an aghuazimɨn otarir ivariamɨn anogoroghan markɨ. Bar markiam. \v 17 Otarir ivariaba zurara biziba isi moghɨn, afeziam uan biziba abigh 3plan pozibav kɨnigh, egh pozir pumuning isɨ guizɨn otarir ivariam danɨngigh. Guizbangɨra, otarir ivariar kamɨn amebam, an pam deragha a gifongezir puvatɨ, ezɨ otarir kam, kar gumazir kamɨn faraghavɨram otozir otarim. Kamaghɨn, an otarir ivariamɨn mɨn afeziamɨn biziba iniam.” \s Borir akam batogheziba \p \v 18 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam otarir tam ikɨtɨ, otarir kam zurara akaba batogh amebam ko afeziamɨn akaba baragh dar gɨn mangan koghtɨ, me ivezir kuram a danɨngtɨ, a uaghan aning bareghan kogham. \v 19 Eghtɨ an amebam ko afeziam a inigh uan nguibar ekiamɨn gumazir dapaniba bagh mangɨtɨ, me a isɨ kot datɨgh. \v 20 Egh an amebam ko afeziam gumazir dapanibav kɨm suam, ‘Gan otarim akaba batogha gan akaba barazir puvatɨ. A zurara puvɨra apava, wainɨn dɨpaba apa onganighav arui.’ \v 21 Eghtɨ datɨrɨghɨn nguibar ekiamɨn gumaziba dagɨaba isɨva a ginivɨra ikɨtɨ an aremegh. Ia kamaghɨn damu, arazir kurar kam batueghtɨ, a ian tongɨn ikian kogham. Eghtɨ Israelian gumazamiziba bar bizir kamɨn ganigh egh atiatingam.” \s Akar Gavgavir maba \p \v 22 Egha Moses ua kamagh mɨgei, “Gumazitam arazir bar kuram damutɨ, bizir kam bagh me a mɨsueghtɨ an aremegh, eghtɨ me an kuam isɨ tememɨn aneguragham, \v 23 \x - \xo 21:23 \xo*\xt Josua 10:26-27; Jon 19:31; Galesia 3:13\xt*\x*eghtɨ me an kuam ateghtɨ, a guragh ikɨ mangɨtɨ amɨnim dutughan markɨ. Gumazir ter ighuvimɨn duiba God ghaze, me gumazir kuraba. Ia gumazir kuam an aremezir aruemram a inigh mangɨ mozim datɨgh. Puvatɨghtɨ, nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdir kam an damazimɨn bar mɨzegham.” \c 22 \p \v 1 \x - \xo 22:1-4 \xo*\xt Ua Me Ini 23:4-5\xt*\x*“Egh ia uan namakamɨn bulmakau o sipsipɨn gantɨ a dɨvazim ategh azenan pura tintinibar darutɨ, ia aneteghtɨ a kamaghɨra daruan kogham. Puvatɨ. Ia uam a inigh namakar kam bagh mangɨ. \v 2 Eghtɨ bulmakau o sipsipɨn ghuavimɨn dɨpenim bar saghon ikɨtɨ, o ia foghan kogham, kar tinan bulmakau ko sipsip, eghtɨ ia a inigh uan dɨpenimɨn mangɨ. Eghtɨ gɨn, bulmakaun o sipsipɨn kamɨn ghuavim a buri izɨtɨ, ia a danɨngigh. \v 3 Egh ia uan namakamɨn donki, o an nir avɨzim, o an bizir igharazibar apigh, arazir kamra damuva, an akurvagham. \p \v 4 “Eghtɨ ian namakamɨn donki, o bulmakaun tam tuavimɨn irɨghɨv ikɨtɨ, ia aneteghtɨ a kamaghɨra ikian markɨ. Puvatɨ. Ia uan namakamɨn akuragh uam a feghtɨ a tugh. \p \v 5 “Eghtɨ amiziba, gumazibar korotiabar aghuan markɨ. Eghtɨ gumaziba, amizibar korotiabar aghuan markɨ. Ikiavɨra Itir God, ian God, gumazamizir arazir kabagh amiba, me gifongezir puvatɨ. Bar puvatɨ. \p \v 6 “Eghtɨ ia kuarazir mɨkonitamɨn gantɨ a tememɨn ikiam, o nguazimɨn ikiam, eghtɨ kuarazir amebam aroriabagh isɨn ikiam, o nguziba ko ikɨtɨ, ia kuarazir amebar kam inian markɨ. \v 7 Ia uari bagh kuarazir nguziba iniva, kuarazir amebam ateghtɨ a mangɨ. Ia kamaghɨn damuva dughiar ruarimɨn nguazir kamɨn ikɨtɨ Ikiavɨra Itir God, bizir aghuir avɨriba ia danɨngam. \p \v 8 “Egh ia dɨpenir igiamɨn ingar, egh dɨpenimɨn pɨn itir avughsamin danganimɨn mɨriabar, bɨrir oteviba asegh. Eghtɨ gɨn gumazitam an ikɨ nguazim girɨgh aremeghan kogham, kamaghɨn ia osɨmtɨziba puvatɨgham. \p \v 9 \x - \xo 22:9-11 \xo*\xt Ofa Gami 19:19\xt*\x*“Ia wainɨn azenimɨn aven dagher igharazitaba oparan markɨ. Ia kamaghɨn damigh, wainɨn ikarɨzibar ovɨziba ko dagher igharaziba sara dar aman markɨ. Ia bar ada inigh Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn mangɨ, a danɨngigh. \p \v 10 “Ia uan azenimɨn ingarsɨ, ia bulmakau ko donki vɨrara uaning gikeghtɨ, aning nguazim abɨzir ainɨn otevim kurvaghan markɨ. \p \v 11 “Marazi tretɨn sipsipɨn arɨzibar rɨghiziba ko tretɨn bizir igharazir aghuibar rɨghiziba, vɨrara da isa iniba nuavigha korotiaba isami, ezɨ ia korotiar kabar aghuan markɨ. \p \v 12 \x - \xo 22:12 \xo*\xt Dɨboboniba 15:37-41\xt*\x*“Ia tretɨn dueviar dɨgɨrir aghuiba itiba inigh korotiar ruarimɨn 4plan mɨkebabar puegh ada isamigh.” \s Gumazamiziba Godɨn damazimɨn zuezir arazibar amu \p \v 13 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam amuimɨn ikɨva, a ko dakuigh, egh gɨn an aghuagh, \v 14 egh gɨn ifar puram akaba a gasɨ akɨrim ragh a gasaragham. Egh kamagh mɨkɨmam, ‘Kɨ amizir kamɨn ikia, egha fo, a faragha gumazir igharazim koma akui.’ \p \v 15 “Gumazir kam kamaghɨn damightɨ, guivir kamɨn amebam ko afeziam inir a gumazim koma avaragha akuizim inigh nguibar ekiamɨn tiar akamɨn mangɨ, gumazir dapanibar akagh. Eghtɨ me uari inir kamɨn ganigh fogham, a faragha gumazitam koma akuizir puvatɨ. \v 16 Eghtɨ amizimɨn afeziam kamaghɨn gumazir dapanibav kɨm, ‘Kɨ uan guivim isa gumazir kam ganɨngizɨ an an iti. Egha a datɨrɨghɨn akar ifavaribar a gamuava an aghua. \v 17 Egha gumazir kam a gifara a mɨgɨa ghaze, “Amizir kɨ itir kam kɨ kamaghɨn a gɨfo, a faragha gumazir igharazir mam koma akuava arazir mɨzɨrɨzibagh ami.” Ezɨ ia inir avagha akuir kamɨn gantɨ, a ian akagh suam, nan guivim gumazitam ko akuiz, o puvatɨ.’ Egha a inir kam gumazir dapanibar damazimɨn nguazimɨn a ghuara. \v 18 Eghtɨ gumazir dapaniba amizir kamɨn pam inigh ivezir kuramɨn mɨn benir gavgavimɨn a ifozorogh. \v 19 Gumazir kam, Israelian amizir igiar aghuir mam aghumsɨzim a ganɨngi. Kamaghɨn, gumazir kam 1,000 kina isɨva guivir kamɨn afeziam danɨngigh. Eghtɨ amizir kam gumazir kamɨn amuimra ikɨ mangɨ aremegham. Eghtɨ gumazir kam uam a batoghan markɨ. Bar markɨ. \p \v 20 “Eghtɨ inir avagha akuir guivimɨn afeziam akazir kam, guizbangɨra an arazir aghuir an amizimɨn gun mɨkɨman koghtɨ, \v 21 eghtɨ nguibamɨn gumazir dapaniba amizim inigh an afeziamɨn dɨpenimɨn tiar akamɨn azenan mangɨtɨ, an nguibamɨn gumazibara dagɨabar a giniv mangɨtɨ an aremegh. A bar aghumsɨzir arazir kuram en gumazamizibar tongɨn a gami. A poroghamim gamizir puvatɨzir dughiamɨn uan afeziamɨn dɨpenimɨn ikia tintinibar gumazir maba koma akua arazir kuram gami. Ia kamaghɨn damu egh ia arazir kurar kam agɨvagham. \p \v 22 “Egh ia gantɨ, gumazim, gumazir igharazimɨn amuim ko dakuightɨ, ia vɨraram aning mɨsueghtɨ aning aremegh. Ia kamaghɨn damu egh Israelian tongɨn arazir kurar kam agɨvagham. \p \v 23 “Egh ia gantɨ, gumazitam amizir me gumazir igharazimɨn ikiasa a bagh inabazim, nguibar ekiamɨn aven a batogh a ko arazir kuram damightɨ, \v 24 ia aning inigh nguibamɨn azenan mangɨ, dagɨabar aning ginivightɨ aning aremegh. Amizim nguibar ekiamɨn aven ikia, uabɨn akurvaghasa deir puvatɨ, kamaghɨn a uaghan aremegham. Gumazir kam amizir me pamɨn ikiasa mɨsevezim ko arazir aghumsɨzibagh ami. Kamaghɨn an aremegham. Ia kamaghɨn damu egh ian tongɨn itir arazir kurar kam agɨvagham. \p \v 25 “Eghtɨ amizir me pamɨn ikiasa inabazim, a nguibamɨn boroghɨn ikian koghtɨ, gumazitam an suiragh arazir kurabar a damightɨ, me gumazir kamra mɨsueghtɨ an aremegh. \v 26 Arazir kurar kam, a gumazim gumazir igharazim mɨsoghezɨ, an aremezir arazim ko magh ghu. Amizim uabɨ, ovevem iniamin arazir kuratam gamizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, ia bizitamɨn amizim damuan markɨ. \v 27 Gumazir kam nguibamɨn azenan arazir kuramɨn amizir kam gami. Ezɨ amizim uabɨn akurvaghasa deima, akurvaghamin gumazamizitaba ikezir puvatɨ. \p \v 28 \x - \xo 22:28-29 \xo*\xt Ua Me Ini 22:16-17\xt*\x*“Eghtɨ ia gantɨ gumazitam amizir igiar me patamɨn ikiasa inabazir puvatɨzitamɨn suiragh a ko dakuigh, \v 29 an amizir kamɨn afeziam 500 kinan a givezegh, egh amizimɨn ikiam. Gumazir kam, amizir kamɨn suiragha arazir kuram a koma a gami. Kamaghɨn, gumazim amizir kam a batueghan kogham. Amizir kam an ikɨ mangɨ, an aremeghamin dughiamɨn tugham. \p \v 30 \x - \xo 22:30 \xo*\xt Ofa Gami 18:8; 20:11; Godɨn Araziba 27:20\xt*\x*“Eghtɨ gumazim uan afeziamɨn amuimɨn ikian kogh, a ko daku arazir kuramɨn a damuan markɨ. A kamaghɨn damu, aghumsɨzir ekiam isɨ uan afeziam danɨngam.” \c 23 \s Gumazamizir taba, Godɨn gumazamizibar tongɨn ikian kogham \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazitam, me an mɨkarzir mogomem amɨsararigham, o bar anetughtɨ, a Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar tongɨn ikian kogham. \p \v 2 “Eghtɨ gumazitam, amizim ko uaningɨn itir puvatɨgha, a koma akua borim a ganɨngi, eghtɨ amizim oteghamin borir kam, a Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar tongɨn ikian kogham. Eghtɨ an ovavir borir gɨn otivamiba me uaghan zurara Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar tongɨn ikian kogham. \p \v 3 \x - \xo 23:3-5 \xo*\xt Nehemia 13:1-2\xt*\x*“Eghtɨ Amonia ko, Moapia ko, men ovavir borir gɨn otivamiba, me Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar aven ikian kogham. \v 4 \x - \xo 23:4 \xo*\xt Dɨboboniba 22:1-6\xt*\x*Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. E Isip ataghɨrazir dughiam, me daghetaba ko dɨpataba inigha iza en akurazir puvatɨ. Me Balam givese, eghtɨ a God ko mɨkɨmtɨ, an e gasɨghasɨgham. Balam a Beorɨn otarim, egha Aramɨn nguazimɨn itir nguibar ekiam Petorɨn gumazim. \v 5 \x - \xo 23:5 \xo*\xt Dɨboboniba 23:7--24:9\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, Balamɨn akam baraghizir puvatɨ. Ikiavɨra Itir God, bar ia gifonge. Kamaghɨn amizɨ, a ian akurvaghasa an akar kurar an e gamizir kam gɨrazɨ, a ghua akar aghuimɨn oto. \v 6 Kamaghɨn, ia zurara gumazamizir kaba deragh ikɨ biziba bar avɨrasemeghsɨ, ia men akurvaghan markɨ. \v 7 Eghtɨ Idomia ko Isipia, ia ko ikɨtɨ, ia pazɨ me gɨnɨghnɨghan markɨ. Guizbangɨra, Idomia ian ikɨzibar mɨn iti. Ia fomɨra, gumazamizir pura guighav itibar mɨn Isipɨn kantrin ike, kamaghɨn amizɨ, ia men aghuaghan markɨ. \v 8 Eghtɨ men gɨn otivamin azɨziba, merara Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar tongɨn ikiamin tuavim iti.” \s Mɨdorozir gumaziba itir danganim, Godɨn damazimɨn zuegh ikɨ \p \v 9 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia mɨdorozim bagh mangamin dughiam, ian mɨdorozir gumaziba arazir kuraba, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn me itir danganimɨn dar amuan markɨ. \v 10 Eghtɨ gumazitam dɨmangan daku mangɨ irebamɨn gantɨ, dɨpam an mɨkarzir mogomemɨn otoghtɨ, a danganir me itim ategh, azenan mangɨgh ikɨ. \v 11 Egh guaratɨzimɨn a mangɨ deragh ruegh, eghtɨ aruem magɨrɨghtɨ, a ua danganir me itimɨn aven izɨ. \p \v 12 “Eghtɨ mɨdorozir gumaziba mɨsɨgh daviamɨn danganim, danganir me itimɨn azenan ikɨ. \v 13 Egh mɨdorozir gumaziba davisɨ azenan mangɨ uari bagh toribagh kusɨ itaziba inigh da sara mangɨ. Egh me torim gɨkuigh, egh davigh gɨvagh ua torim apemegh. \v 14 Ikiavɨra Itir God, ian God, zurara ia ko ia itir danganimɨn ikɨ, egh ian akurvaghtɨ ia uan apaniba abɨnam. Kamaghɨn, ia itir danganim Godɨn damazimɨn zurara zuegh ikɨ. Ia Godɨn damazimɨn bizitam damightɨ a Godɨn damazimɨn mɨzeghtɨ, Ikiavɨra Itir God akɨrim ragh ia gasaragham.” \s Arazir igharazir maba \p \v 15 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ingangarir gumazir kɨnitam pura uan gumazir dapanimɨn arɨ mangɨ, izɨ uabɨn akurvaghsɨ ian azangsɨgham, eghtɨ ia uam an gumazir dapanim bagh anemangan markɨ. \v 16 Egh a mangɨ ian nguibatamɨn ikɨsɨ ifuegh, a mangɨ. Ia pazɨva a damuan markɨ. \p \v 17 \x - \xo 23:17 \xo*\xt Ofa Gami 19:29\xt*\x*“Israelian gumazamiziba, ia asebar ziaba fer dɨpenibar aven, tuavimɨn amiziba ko tuavimɨn gumazibar mɨn otivigh asebar ziam famin arazimɨn gɨn mangɨ, dagɨaba bagh tintinibar gumaziba ko amiziba ko dakuan markɨ.\f + \fr 23:17 \fr*\ft Dɨpenir Kenania uan asebar ziaba febar aven, gumazamiziba dar ghua tuavir gumaziba ko tuavir amizir aseba fer dɨpenir kabar ingariba isa me koma akui. Men nɨghnɨzir gavgavim kamakɨn, me arazir kam damu asebar ziaba fɨtɨ, aseba men azenibar amutɨ da dagher avɨriba ikɨ, egh uaghan men asɨzibar amutɨ, da nguzir avɨriba batam.\ft*\f* \v 18 Ia uaghan, tuavir amizim o tuavir gumazimɨn arazir kam damighɨva arazir kamɨn dagɨaba inigh, egh gɨn dagɨar kaba isɨ uan akar dɨkɨrɨzir Ikiavɨra Itir God ko amizim, anekɨrsɨ izɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, an Dɨpenimɨn aven mangan markɨ. Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, ian God arazir kam ko an dagɨaba, sara bar dar aghua. \p \v 19 \x - \xo 23:19-20 \xo*\xt Ua Me Ini 22:25; Ofa Gami 25:36-37; Godɨn Araziba 15:7-11\xt*\x*“Eghtɨ ia uan namakam ateghtɨ a ian dagɨaba pura da inigh, egh mɨkɨm suam, a gɨn ua da ikarvagham. Eghtɨ ia dagɨatam uam a gisɨn ua datɨgh a inian markɨ. Eghtɨ me nɨn dagheba o bizir igharazitaba pura da inigh, uam da ikarvaghsɨ mɨkɨmtɨ, ia dagh isɨn bizitaba ua da inisɨ men azangsɨghan markɨ. \v 20 Ia ikɨzir igharaziba ateghtɨ, me pura ian biziba inigham, eghtɨ ia dagh isɨn dagɨataba ua da ini. Eghtɨ ian namakaba, ia me da dagɨaba inian markɨ. Ia arazir aghuir kamɨn gɨn mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, en God, nguazir ia datɨrɨghɨn mangɨ dapiamin kamɨn aven, ian bizir ia damuamiba bar, a bizir aghuibar ia damuam. \p \v 21 \x - \xo 23:21 \xo*\xt Dɨboboniba 30:1-16; Matyu 5:33\xt*\x*“Eghtɨ ia akar dɨkɨrɨzitam Ikiavɨra Itir God, en God, ko a damigh, egh ia zuamɨra a damightɨ an otogh. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian dɨkɨrɨzir akar kam gɨn amadaghan kogham. Ia akar dɨkɨrɨzir kam damightɨ, a zuamɨram otoghan koghtɨ, ia Godɨn damazimɨn osɨmtɨzim iti. \v 22 Ia Ikiavɨra Itir God ko akar dɨkɨrɨzim damighan kogh, egh ia osɨmtɨziba puvatɨgham. \v 23 Egh ia uari uan ifongiabar gɨn mangɨ Ikiavɨra Itir God, ian God bagh akar dɨkɨrɨzim damigh, egh guizbangɨra an gɨn mangɨ. \p \v 24 “Egh ia mangɨ uan namakamɨn wainɨn azenimɨn aven mangɨ, egh ia uan ifongiabar an azenimɨn wainɨn ovɨzibar amɨ, egh ia uari bagh da isɨ akɨrabar aghuigh da inigh mangan markɨ. \v 25 Egh ia mangɨ namakamɨn witɨn azenimɨn aven mangɨ, egh dafaribar witɨn ovɨzibagh eku ada ini dar amɨ. Egh ia wit aghorir sabamɨn dar ghoran markɨ.” \c 24 \s Gumazim amuim batuegh, amuir igiam iniamin arazim \p \v 1 \x - \xo 24:1 \xo*\xt Matyu 5:31; 19:7; Mak 10:4\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Gumazitam amizitamɨn ikɨ, egh gɨn an arazir a ifongezir puvatɨzimɨn ganigh, an amɨraghɨva, egh amuir ikɨzim agɨvamin akɨnafarim osirigh, amizir kam danigh anemadaghtɨ a mangɨ. \v 2 Eghtɨ amizir kam mangɨ gumazir igharazimɨn ikɨtɨ, \v 3 gumazir kam uaghan an aghuaghɨva, uaghan amuir ikɨzim agɨvamin akɨnafarim osirigh a danigh anemadaghtɨ a mangɨ. O an par namba 2 ti areme, \v 4 eghtɨ an par faragha an ikezim uam an ikian markɨ. A kamaghɨn fogh, amizir kam an damazimɨn mɨzezɨ, an an ikian kogham. Ikiavɨra Itir God, arazir kam bar an aghua. Ia nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdir kamɨn mangɨgh, egh arazir kurar kam damuan markɨ.” \s Arazir maba \p \v 5 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Gumazim amizim inigha igiamra an ikɨtɨma, me mɨdorozir gumazibar ingangarim o gavmanɨn ingangarir ekiaba bagh anemangan markɨ. An azenir vamɨran amuim ko pura nguibamɨn ikɨ, egh uan amuimɨn navim damutɨ, a deragh. \p \v 6 “Ia gumazir igharazim amamangatɨghtɨ a pura ia da bizim inightɨ, ia an bizitamɨn suiraghtɨ a ian dafarimɨn ikɨtɨ, a fogh, bizir a ia da inizim a uam a ikarvagham. Egh ia an witɨn ovɨziba mɨrmɨrir dagɨam inian markɨ. Ia an ingangaribagh amir bizir kaba inightɨ, a ua bagh daghebar amuan kogham. \p \v 7 \x - \xo 24:7 \xo*\xt Ua Me Ini 21:16\xt*\x*“Eghtɨ gumazitam mangɨ uan Israelian tav okemegh a damightɨ, a puram an ingangarir gumazir kɨnimɨn ikiam, o anemadaghtɨ gumazir igharazim a givezeghtɨ, an an ingangarir gumazir kɨnimɨn ikɨtɨ, ia gumazir kamaghɨn amizim mɨsueghtɨ an aremegh. Ia kamaghɨn damigh, arazir kurar kam ia uan tongɨn anegɨvagham. \p \v 8 \x - \xo 24:8 \xo*\xt Ofa Gami 13:1--14:54\xt*\x*“Eghtɨ duar kurar muziarir avɨriba pura ian mɨkarzibar otivtɨ, ia deraghvɨra Livain anabamɨn ofa gamir gumaziba ia mɨkɨmamin biziba bar adar amigh. Egh akar gavgavir kɨ me ganɨngiziba, ia bar dar gɨn mangɨ. \v 9 \x - \xo 24:9 \xo*\xt Dɨboboniba 12:10\xt*\x*Ia Isip ategha azenan izir dughiamɨn Ikiavɨra Itir God, ian God, Miriam gamizir bizim gɨnɨghnɨgh. \p \v 10 \x - \xo 24:10-13 \xo*\xt Ua Me Ini 22:26-27\xt*\x*“Ia namakamɨn amamangatɨghtɨ a pura ia da dagɨaba inigh, a uan korotiam dagɨar kaba uam a da ikarvaghamin ababanimɨn mɨn anetɨgh, eghtɨ ia puram an dɨpenimɨn aven mangɨ, an korotiar kam inian markɨ. \v 11 Ia an dɨpenimɨn azenan mɨzuam ikɨ, eghtɨ gumazir kam uabɨ, dɨpenimɨn aven korotiar kam inigh azenan izam. \v 12 Egh gumazim onganarazibar amu ikɨ, uan ikarvazir ababanim bagh, uan inir ekiam ia danightɨ, ia inir kamɨn suiragh anevan markɨ. \v 13 Aruem ghuaghirir dughiamra, ia an inim inigh izɨ uam a danɨngigh, eghtɨ a dɨmangan dakusɨ uan mɨkarzim avam. Eghtɨ gumazir kam ia mɨnabaghtɨ, Ikiavɨra Itir God, ian God, ian arazibagh ifuegham. \p \v 14 \x - \xo 24:14-15 \xo*\xt Ofa Gami 19:13\xt*\x*“Eghtɨ ian ingangarir gumazim, kar ian anavɨra o ikɨzir igharazimɨn gumazir ian nguibamɨn aven itim, an onganarazibar amutɨ, ia pazɨva a damuan markɨ. \v 15 Ia guaratɨzibar zurara gumazir kam amir ingangariba bagh an ivezim a danɨng. A dagɨaba otevegha da bagha gara pura iti. Ia dagɨaba a danighan koghtɨ, a ian gun Ikiavɨra Itir Godɨn mɨkɨmɨva arangtɨ, ia Godɨn damazimɨn osɨmtɨzim ikiam. \p \v 16 \x - \xo 24:16 \xo*\xt 2 Atriviba 14:6; 2 Eghaghaniba 25:4; Esekiel 18:20\xt*\x*“Gumazitamɨn borim arazir kuratam damightɨ, ia an arazir kuram ikarvaghsɨ, an amebam ko afeziam mɨsueghtɨ, aning aremeghan markɨ. Eghtɨ kamaghɨra, amebam ko afeziam arazir kuratam damightɨ, ia aningɨn arazir kuram ikarvaghsɨ, aningɨn boribav sueghtɨ me arɨmɨghiran kogham, Gumazim arazir kuram damightɨ, ia anarɨra mɨsueghtɨ, an aremegh. \p \v 17 \x - \xo 24:17-18 \xo*\xt Ua Me Ini 23:9; Ofa Gami 19:33-34; Godɨn Araziba 27:19\xt*\x*“Ia ikɨzir igharazibar gumazamiziba, ko borir amebaba ko afeziaba ariaghireziba, pazɨ me damuva, men bizibagh eku da inian markɨ. Eghtɨ amizir pam ovengezim, pura ia da dagɨatam inightɨ, ia dagɨar kaba uam ada ikarvaghsɨ ababanim damu an korotiam inian markɨ. \v 18 Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh, ia Isipɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar itima, Ikiavɨra Itir God, ian God, ua ia inigha ia gamizɨ ia fɨriaghɨregha azenan ize. Ia fomɨra bar pazavɨra ike, kamaghɨn, kɨ Akar Gavgavir kam ia ganɨdi. \p \v 19-21 \x - \xo 24:19-21 \xo*\xt Ofa Gami 19:9-10; 23:22\xt*\x*“Ia azenibar mangɨ witba aghoregh dar ikɨziba inigh, witɨn ikɨzir taba ategh, ua mangɨ ada inian markɨ. Egh ia mangɨ olivɨn temebar ovɨziba ko wainɨn ikarɨzibar ovɨziba faragh da akuvagh, egh gɨn ua mangɨ ovɨzir ikiavɨra itiba uam ada inian markɨ. Ia witɨn ovɨziba ko oliv ko wainɨn ovɨziba ateghtɨ da ikɨ. Eghtɨ ikɨzir igharazibar gumazamiziba ko borir ameboghfeziaba ariaghireziba, ko amizir paba ariaghireziba, me da iniam. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, ian akurvaghtɨ, bizir ia amiba bar deraghvɨram otivam. \v 22 Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh, ia fomɨra Isipɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar ike. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Akar Gavgavir kaba ia ganɨdi.” \c 25 \p \v 1 “Dughiar tabar Israelɨn gumazitamning adarim uaningɨn ikɨtɨ, jas aning tuisɨgh fogh suam, aningɨn mav osɨmtɨzim iti, ezɨ mav puvatɨ. \v 2 Eghtɨ jas mɨkɨm suam, me gumazir arazir kuramɨn osɨmtɨzim itir kam ifozoreghtɨ, jas a isɨ dakozimɨn anetɨghtɨ me jasɨn damazimɨn a mɨsogh mangɨ an amizir arazir kuramɨn dɨbobonimɨn tugham. \v 3 \x - \xo 25:3 \xo*\xt 2 Korin 11:24\xt*\x*Me 40plan dɨbobonimɨn apengara a ifozoregham. Me ifozorozir bar avɨribar a damutɨ, a gumazamizibar damazimɨn aghumsɨzim inigham. \p \v 4 \x - \xo 25:4 \xo*\xt 1 Korin 9:9; 1 Timoti 5:18\xt*\x*“Bulmakau raizɨn iniba tuir dughiamɨn, ia an akam ikeghɨva damɨsɨ an anogoroghan markɨ.” \s Gumazir ovengezimɨn amuiroghboribar ganamin Araziba \p \v 5 \x - \xo 25:5-6 \xo*\xt Matyu 22:24; Mak 12:19; Luk 20:28\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Aveghbuar pumuning uaning inigh nguazir otevir mamɨn ikɨtɨ, aningɨn tav otariba puvatɨgh aremeghtɨ, an amuim igharaz darazir tavɨn ikian markɨ. Puvatɨ. Ovengezir gumazimɨn aveghbuam an amuir odiarimɨn ikɨva a bagh boriba iniam. \v 6 Eghtɨ amizim otarir ivariam bateghtɨ me a mɨkɨm suam, kar an aveghbuar aremezimɨn otarim. Eghtɨ an ziam Israelian tongɨn kuvaremeghan kogham. \v 7 \x - \xo 25:7-10 \xo*\xt Rut 4:7-8\xt*\x*Eghtɨ ovengezir gumazimɨn aveghbuam amizir kamɨn ikian aghuaghtɨ, amizim kotɨn danganimɨn mangɨ, nguibamɨn gumazir dapanibar gan, kamaghɨn me mɨkɨm, ‘Nan ivozim Godɨn Araziba e mɨkemezɨ moghɨn, a nan ikian aghua. A nan ikɨ uan aveghbuam bagh boritam inightɨ, kamaghɨn an ziam Israelian tongɨn kuvaremeghan kogham. Ezɨ a nan ikian aghua.’ \v 8 Eghtɨ nguibamɨn gumazir dapaniba gumazir kamɨn diaghtɨ a izɨtɨma me pamtemɨn a mɨkɨm. Eghtɨ a nan ikian aghuaghtɨ, \v 9 aveghbuamɨn amuir odiarim mangɨ gumazir dapanibar damazimɨn otogh, uan par ivozimɨn dagarir asuatam suegh, an guam giparigh suam, ‘Gumazim uan aveghbuamɨn akuraghtɨ, an ziam ikɨ mangɨvɨra ikian an aghuaghtɨ, e arazir kamɨn a damuam.’ \v 10 Eghtɨ ia Israelia gumazir kamɨn adarazi ziar kam me darɨgh, ‘Gumazir me dagarir asuam suezimɨn adarasi.’ ” \s Arazir igharazir pumuning \p \v 11 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Eghtɨ gumazitamning uaning mɨsogh mangɨtɨ, tavɨn amuim dɨkavigh uan pamɨn akuragh igharaztavɨn mɨkarzir mogomem gekuightɨma, \v 12 ia amizimɨn apangkuvan markɨ. Ia an dafarim atugh a makunigh. \p \v 13-14 \x - \xo 25:13-16 \xo*\xt Ofa Gami 19:35-36\xt*\x*“Gumazamiziba uan bizibagh ivesɨ, ia bagh izɨtɨ, ia dar osɨmtɨzim abɨragh ifar dar dɨbobonim otevegh me danɨngan markɨ. \v 15 Ia deragh dar osɨmtɨzibara ganɨva, guizɨn dar dɨboboniba me danɨng. Egh ia kamaghɨn damuva, Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdir nguazim dughiar ruarimɨn an ikiam. \v 16 Ikiavɨra Itir God, ian God gumazir kamaghɨn ifavaribagh amiba, a men aghua.” \s Israelia bar Amalekia mɨsueghtɨ me arɨmɨghiregh \p \v 17 \x - \xo 25:17-19 \xo*\xt Ua Me Ini 17:8-14; 1 Samuel 15:2-9\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Isip ategha izir dughiamɨn, Amalekia arazir kuram ia gamizir bizir kam gɨnɨghnɨgh. \v 18 Dughiar kamɨn ia avɨghaghegha gavgaviba ian gɨvazɨ ia aghumra izi. Ezɨ Amalekia Godɨn atiatir puvatɨgha, ian gɨn iza ian gɨrakɨrangɨn aghumra izi daraziv sozi me ariaghire. \v 19 Kamaghɨn, Ikiavɨra Itir God, ian God kantrin kam ia danɨngigh, egh deragh ia avɨnightɨ, apanir roghɨra itiba ia gasɨghasighan kogham. Eghtɨ ia bar Amalekia mɨsuegh me kuvaremeghtɨ, gumazamiziba ua me gɨnɨghnɨghan kogham. Ia bizir kam, bakɨnɨghnɨghan markɨ.” \c 26 \rem NOTE: DEU 26:4-10 are lectionary verses. \s Azenibar faragha asir daghebar ofaba \p \v 1 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia mangɨ nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ganɨdim dapiagh gɨvagh, \v 2 \x - \xo 26:2 \xo*\xt Ua Me Ini 23:19\xt*\x*egh ia nguazir kamɨn azenir dagher ia faragh asiamba, da isɨ akɨrabar aghuigh da inigh danganir Ikiavɨra Itir God, ian God uan ziam fɨsɨ mɨsɨvamin kamɨn mangɨ. \v 3 Egh mangɨ dughiar kamɨn ofa damuamin ofa gamir gumazim batogh a mɨkɨm suam, ‘Kɨ datɨrɨghɨn kamaghɨn fo, Ikiavɨra Itir God, nɨn God, uan akar dɨkɨrɨzim gamizɨ a guizbangɨram oto. Egha na inigha nguazir e danɨngasa a en inazir afeziabav kemezir kamɨn aven ize.’ \p \v 4 “Eghtɨ ofa gamir gumazim ia dam akɨrabar suiragh, da isɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn Godɨn, ofa gamir dakozimɨn boroghɨn dar afegh. \v 5 Eghtɨ ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn, damazimɨn nɨ kamaghɨn mɨkɨm, ‘Nan inazir afeziam an Aramian gumazir mam. A uan nguibam ategha tintinibar arua ghua, egha gɨn uan adarazi inigha ghua Isipɨn kantrin apia. Me avɨrasemezir puvatɨgha ghua Isipɨn apia, egha gɨn me bar avɨrasemegha bar gavgafi. \v 6 Ezɨ Isipia en apangkuvir puvatɨgha bar pazavɨra e gamua, e gamizɨ e men ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ikia bar puvɨra ingari. \v 7 Kamaghɨn amizɨ, e Ikiavɨra Itir God, en inazir afeziabar God, e uarir akurvaghasa an diava arai. Ezɨ a en ararem baregha uaghan en mɨzaziba ko ingangarir ekiar e amiba ko dughiar kurar e isir kam uaghan an gani. \v 8 Egha Ikiavɨra Itir God, guizbangɨra uan gavgavir ekiamɨn arazarazir gavgavir avɨribagh amua mirakelɨn igharagha garibagh amua, egha bizir kurar igharazibagh amima da me bativizɨ me bar an atiatingi. Kamaghɨra a ua Isipɨn kantrin e inigha azenan ize. \v 9 Egha en akua iza nguazir aghuir kam e ganɨngi. Nguazir kam a bar derazɨ, dagheba an ikia bar deraghavɨram aghui. \v 10 O Ikiavɨra Itir God, nɨ uabɨ na ganɨngizir nguazir kamɨn, kɨ datɨrɨghɨn dagher faragha otiviziba asigha da inigha izi.’ Ia mɨkemegh gɨvagh, egh datɨrɨghɨn akɨrar kam isɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn Godɨn damazimɨn ofa gamir dakozimɨn anefagh, egh tevimning apɨrigh an ziam fɨ. \p \v 11 “Ikiavɨra Itir God, nɨn God, nɨ ko nɨn amuiroghboribagh anɨngizir bizir aghuiba, nɨ da bagh bar akongegh. Eghtɨ Livaiba ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ia ko uari akuvagh uaghan bar akongegh Ikiavɨra Itir God mɨnabɨ. \p \v 12 \x - \xo 26:12 \xo*\xt Godɨn Araziba 14:28-29\xt*\x*“Egh dughiabar zurara namba 3ɨn azenibar, nɨn azenibar otivir dagheba, nɨ da abɨgh, 10plan pozibav kɨnigh. Egh pozir vamɨra isɨ Livaiba, ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ko borir afeziaba ovengeziba, ko amizir paba ovengeziba, nɨ me danɨngigh. Nɨ kamaghɨn damightɨ, nɨn nguibamɨn itir gumazamizir kaba, dagheba izɨvagham. \v 13 Eghtɨ nɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn Godɨn damazimɨn kamaghɨn mɨkɨm suam, ‘Bizir nɨ ifongeziba, kɨ da tuiragha gɨvazɨ, nɨn bizitam ua nan dɨpenimɨn itir puvatɨ. Kɨ Livaiba, ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, ko borir afeziaba ovengeziba, ko amizir paba ovengeziba, kɨ dagheba bar me ganɨngi. Kɨ Akar Gavgaviba bar dar gɨn ghua, nɨ na mɨkezir moghɨra, kɨ nɨn Akar Gavgavitam gɨn amadazir pu. Bar puvatɨ. \v 14 Gumazitam aremezɨ kɨ a bagh azia uan azirakar kam akakagha nɨn dagher 10plan pozir kabar tam inigha anemezir puvatɨ. Egha dughiar kɨ nɨn damazimɨn mɨzezimɨn, kɨ nɨn dɨpenimɨn itir dagher katam inigha azenan ghuzir puvatɨ. Egha kɨ nɨn dagher kataba inigha gumazir ovengezibar aseba bagha isatam gamizir puvatɨ. O Ikiavɨra Itir God, nan God, kɨ nɨn Akar Gavgaviba bar dar gɨn ghua, nɨ dagher kabar amuasa mɨkemezɨ moghɨn, kɨ bar dagh ami. \v 15 Nɨ uan nguibar aghuimɨn pɨn ikɨ vɨn kagh Israelia en ganɨva, deraghvɨram e damu. Egh uaghan nguazir bar aghuir kam, dagheba an ikia bar deraghavɨram aghui. Nɨ deravɨram a damu. Nguazir kam, nɨ fomɨra e danɨngasa en inazir afeziabav keme.’ ” \s Israelia guizbangɨra bar Godɨn gumazamiziba \p \v 16 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, ian God, kamaghɨn mɨgei, ia an arazir a ifongeziba ko, bizir a damuasa ia mɨkemeziba bar dar gɨn mangɨ. Egh uan navir averiam ko duamɨn aven bar dar suiragh, mɨghɨghvɨra arazir kabagh nɨghnɨgh, bar dar gɨn mangɨ. \v 17 Ia datɨrɨghɨn kamaghɨn mɨkeme, Ikiavɨra Itir God, a ian God. Egha ia akam akɨra ghaze, ia bar deraghvɨra an tuavimɨn mangam. Egh ia bar Godɨn Akar Gavgaviba ko arazir a ifongeziba ko bizir a damuasa ia mɨkemeziba, ia bar dar amuva, egh an akaba baragh. \v 18 \x - \xo 26:18 \xo*\xt Ua Me Ini 19:5; Godɨn Araziba 4:20; 7:6; 14:2; Taitus 2:14; 1 Pita 2:9\xt*\x*Ezɨ, datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, akam akɨrigha ghaze, a ia inizɨ ia bar an gumazamizibara, ezɨ a ia mɨkemezɨ moghɨn bar ia gifonge. Egha a uan Akar Gavgavibar gɨn mangasa ia mɨkeme. \v 19 A ia damightɨ ia bar avɨrasemegh egh bar gavgavigh, egh nguazir kamɨn itir ikɨzir igharazir a ingarizibagh afiragham. Eghtɨ me ian arazir aghuimɨn ganɨva, egh bar akuegh ziar ekiam Ikiavɨra Itir God, ian God danɨngam. Eghtɨ an akam akɨrizɨ moghɨn, ia an gumazamizibara ikiam.” \c 27 \ms Moses ghaze, Israelia ivezir aghuim o kuram, arazir me amiba bagh a iniam \mr (Sapta 27--30) \s Me dagɨabar Godɨn Akar Gavgaviba osiram \p \v 1 Egha Moses ko Israelian gumazir dapaniba, kamaghɨn gumazamizibav gei, “Mɨgɨrɨgɨar kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kaba ia bar adar gɨn mangɨ. \v 2 \x - \xo 27:2-8 \xo*\xt Josua 8:30-32\xt*\x*Ia Jordanɨn Fanem giregh vongɨn mangɨ nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ganɨdir kamɨn mangɨ, egh aruer kamra dagɨar ekiar taba arigh arinir ghurghurim dar aghuigh da avaragh. \v 3 Ia nguazir Ikiavɨra Itir God, ian God ia ganɨdir kamɨn otivigham, mati ian inazir afeziaba God fomɨra nguazir kam ia danɨngasa me ko akam akɨrizɨ mokɨn. Kar nguazir bar aghuim, ezɨ dagheba an ikia bar deraghavɨram aghui. Ia an otivigh, Godɨn Arazir kabar mɨgɨrɨgɨaba bar da isɨ dagɨar kabar da osirigh. \v 4 Ia Jordanɨn Fanem girɨgh vongɨn otivigh, dagɨar kaba Ebalɨn Mɨghsɨamɨn da kuazigh, kɨ ia mɨkemezɨ moghɨn, arinir ghurghurim dagɨar kabar aghuigh da avaragh. \v 5 \x - \xo 27:5-6 \xo*\xt Ua Me Ini 20:25\xt*\x*Egh ia dagɨataba isɨ dar afegh, egh Ikiavɨra Itir God, ian God bagh ofa gamir dakozimɨn ingarɨva, gumazir ofa gamir dakozimɨn ingariba, ainɨn sobiam o ainɨn haman, dagɨar kaba abɨgh da aghoran markɨ. \v 6 Ia dagɨar me dɨghorezir puvatɨziba inigh, Ikiavɨra Itir God, ian God bagh ofa gamir dakozimɨn ingarigh. Egh ia ofa gamir dakozir kamra, a bagh ofan bar isia mɨghɨriba tu. \v 7 Egh ia God, ko navir vamɨran ikiamin ofabar amu, egh danganir kamɨn ofan kamɨn asɨzir tuzim amɨ, egh Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn damazimɨn bar akongegh. \v 8 Egh dagɨar ia arinir ghurghurim aghuizir kabar, ia Godɨn Arazibar mɨgɨrɨgɨaba bar deraghvɨram ada osirigh.” \p \v 9 Egha Moses Livain anabamɨn ofa gamir gumaziba ko tuivighav ikia, kamaghɨn Israelia mɨgei, “O Israelia! Ia aghumra ikɨ deraghvɨra nan akam baragh. Ia datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn gumazamizibar otivigha gɨfa. \v 10 Kamaghɨn amizɨ, ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn akaba baragh! Ia an Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdiba ko arazir a ifongeziba, ia bar dar gɨn mangɨ.” \s God gumazamizir akaba batozibagh asɨghasɨgham \p \v 11 Egha Moses ua Israelia mɨgei, \v 12 \x - \xo 27:12 \xo*\xt Godɨn Araziba 11:29; Josua 8:33-35\xt*\x*“Ia Jordanɨn Fanem giregh vongɨn otivigh gɨvagh, aruer kamra Ikiavɨra Itir God deragh ia damuamin akaba inisɨ, ian anabataba mangɨ, Gerisimɨn Mɨghsɨamɨn tuifigh, kar Simeonɨn anabamɨn adarasi, ko Livain anabamɨn adarasi, ko Juda, ko Isakar, ko Josep ko Benjaminɨn anabamɨn adarasi. \v 13 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God gumazir kurabagh asɨghasɨghamin akaba inisɨ, ian anabar igharaziba mangɨ Ebalɨn Mɨghsɨamɨn tuifigh, kar Rubenɨn anabamɨn adarasi, ko Gatɨn anabamɨn adarasi, ko Aser, Sebulun, Dan, ko Naptalin anabamɨn adarasi. \v 14 Eghtɨ Livaiba pamten kamaghɨn Israelia mɨkɨm suam, \v 15 \x - \xo 27:15 \xo*\xt Ua Me Ini 20:4; 34:17; Ofa Gami 19:4; 26:1; Godɨn Araziba 4:15-18; 5:8\xt*\x*‘Gumazitam asetamɨn marvir guam dagɨamɨn an ingari, o temetamɨn anekɨrigham, o ainɨn an ingarigh modogh an ziam fɨtɨ, Ikiavɨra Itir God gumazir kam gasɨghasigham. Bizir kaba, kar gumaziba uari ingarizir biziba, ezɨ Ikiavɨra Itir God, gumazamiziba marvir guabar ziaba fan a bar aghua.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 16 \x - \xo 27:16 \xo*\xt Ua Me Ini 20:12; Godɨn Araziba 5:16\xt*\x*“ ‘Gumazim uan afeziam ko amebamɨn ziam gasɨghasightɨ, God uaghan a gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 17 \x - \xo 27:17 \xo*\xt Godɨn Araziba 19:14\xt*\x*“ ‘Gumazim uan namakamɨn nguazir mɨtaghniam gisɨvaghtɨ, God a gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 18 \x - \xo 27:18 \xo*\xt Ofa Gami 19:14\xt*\x*“ ‘Gumazitam damazir okavɨrɨzim gifaraghtɨ a tuavir a zuim ateghtɨ, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 19 \x - \xo 27:19 \xo*\xt Ua Me Ini 22:21; 23:9; Ofa Gami 19:33-34; Godɨn Araziba 24:17-18\xt*\x*“ ‘Gumazim ikɨzir igharazibar gumazamiziba, ko borir afeziaba ariaghireziba, ko amizir paba ariaghireziba pazɨ me damutɨ, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 20 \x - \xo 27:20 \xo*\xt Ofa Gami 18:8; 20:11; Godɨn Araziba 22:30\xt*\x*“ ‘Gumazim uan afeziamɨn amuim ko dakuightɨ, God gumazir kam gasɨghasigham. Arazir kam afeziam damightɨ a bar aghumsigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 21 \x - \xo 27:21 \xo*\xt Ua Me Ini 22:19; Ofa Gami 18:23; 20:15\xt*\x*“ ‘Gumazitam poroghamiba uari ko akuir arazimɨn asɨzitam damightɨ, God gumazir kam gasɨghasɨgham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 22 \x - \xo 27:22 \xo*\xt Ofa Gami 18:9; 20:17\xt*\x*“ ‘Gumazim uan buaramizim ko dakuigham, kar ti an guizɨn buaramizim, o an afeziam ko amuir igharazim otezir guivim, o an amebam ko par igharazim otezir guivim. God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 23 \x - \xo 27:23 \xo*\xt Ofa Gami 18:17; 20:14\xt*\x*“ ‘Gumazim uan asamir amebam ko dakuigham, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 24 “ ‘Gumazim modogh gumazir igharazim mɨsueghtɨ an aremegham, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 25 “ ‘Gumazitam gumazir igharazir osɨmtɨziba puvatɨzim mɨsueghtɨ an aremeghsɨ ivezim inightɨ, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ \p \v 26 \x - \xo 27:26 \xo*\xt Galesia 3:10\xt*\x*“ ‘Gumazitam akɨnafarimɨn aven itir Araziba bar deravɨra dar gɨn mangan koghtɨ, God gumazir kam gasɨghasigham.’ Eghtɨ gumazamiziba bar kamaghɨn akam ikaragh suam, ‘Bar guizbangɨra, God kamaghɨra damu.’ ” \c 28 \s Godɨn akamɨn gɨn zuir gumazamiziba, a deravɨra me damuam \r (Ofa Gami 26:3-13; Godɨn Araziba 7:12-26) \p \v 1 \x - \xo 28:1-14 \xo*\xt Godɨn Araziba 11:13-17\xt*\x*Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn akaba ia bar deraghavɨra da baregh, egh Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdibar gɨn mangɨtɨ, God ziar ekiam ia danɨngɨva ia damightɨ ia bar avɨrasemegh bar gavgavigh, nguazir kamɨn ikɨzir igharazibagh afiragham. \v 2 Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn akabar gɨn mangɨtɨ, a bizir aghuir kaba bar ia danɨngam. \p \v 3 “Egh God ian nguibaba ko ian azeniba bar deraghvɨra dar amuam. \p \v 4 “Egh God borir avɨriba ia danɨngtɨ, ian azeniba dagheba bar izɨvaghtɨ, a bulmakauba ko sipsipɨn avɨriba ia danigham. \p \v 5 “Egh God, ian dagheba aven itir akɨrar ekiaba ko bretɨn ingarir itarir ekiaba, deragh dar amutɨ, da bar izevegham. \p \v 6 “Egh God ia amir ingangaribar amutɨ da bar deraghvɨram otivam. \p \v 7 “Ikiavɨra Itir God, apanir ia mɨsoghsɨ izamiba, a ian damazimɨn me dɨkabɨnam. Me tuavir vamɨran izeghɨva ua tuavir avɨribar tintinibar aregham. \p \v 8 “Ikiavɨra Itir God, ingangarir ia amibar amightɨ da deraghtɨ, ian dagheba avɨrasemeghtɨ, dar arɨghamin dɨpeniba bar izevegham. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, nguazir ia ganɨdir kamɨn aven, a deraghvɨra ia damuam. \p \v 9 “Ia deraghvɨra Ikiavɨra Itir God, ian God, ia mɨkemezɨ moghɨn an Akar Gavgavibar gɨn mangɨtɨ, a ia ko akam akɨrizɨ moghɨn ia damightɨ ia an gumazamizibaram otivigham. \v 10 Eghtɨ nguazimɨn ikɨziba bar ian gan fogham, Ikiavɨra Itir God uan ziam ia gatɨzɨ, ia an gumazamizibara, eghtɨ me ian atiatingam. \v 11 Eghtɨ ia nguazir God ia danɨngasa ian inazir afeziaba ko akam akɨrizimɨn ikɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, borir avɨriba, ko bulmakaun avɨriba ko azenibar dagher avɨriba bar ia danɨngam. \v 12 Amozim Ikiavɨra Itir Godɨn agharimɨn iti, ezɨ an an dughiamra anemadaghtɨ a izighiram. Eghtɨ a ian ingangaribar amutɨ da deraghvɨram otivam. Eghtɨ ia ikɨzir igharaziba, men adarazir amamangatɨghtɨ, me pura ia da biziba inigh gɨn ua da ikarvagham. Eghtɨ ia bizir bar avɨriba ikiam, kamaghɨn amizɨ, ia igharaziba da pura biziba inian kogham. \v 13 Egh ia zurara deraghvɨra Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdibar gɨn mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God, ia damightɨ, ia ikɨzir igharazibar gumazamiziba gativagh men gantɨ, me ian apengan ikiam, mati ia men dapanimɨn ikɨtɨ, me ian puemɨn ikiam. Egh ia zurara bizir avɨriba ikɨva, bizitamɨn oteveghan kogham, mati ia ikɨzir igharaziba bar dar pɨn iti. \v 14 Egh ia Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn mɨgeir kaba dar gɨn mangɨ, egh tam abɨghan markɨ. Ia asebar ziaba fɨva men ingangarim damuan markɨ. Bar markɨ.” \s Gumazir Godɨn Akar Gavgaviba abɨziba, a me gasɨghasigham \r (Ofa Gami 26:14-46) \p \v 15 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdiba ko arazir a ifongeziba batuegh, deragh dar gɨn mangan koghtɨ, bizir kurar kaba ia bativam: \p \v 16 “God ian nguibaba ko ian azenibagh asɨghasightɨ, da bar ikuvigham. \p \v 17 “God, ian dagheba aven itir akɨrar ekiaba ko bretɨn ingarir itarir ekiabar amutɨ, dar aven itir dagheba bar otevegham. \p \v 18 “God, pazɨ ia damuva, borir avɨriba ia danighan kogham. Eghtɨ ian azeniba bar ikuvightɨ, dagher avɨriba ikian kogham. Eghtɨ ian bulmakauba ko sipsipba otɨ avɨrasemeghan kogham. \p \v 19 “God ia amir ingangariba bar dar amutɨ, tam bar deragh otoghan kogham. \p \v 20 “Ia akɨrim ragh Ikiavɨra Itir God, gasaragh arazir kuram damutɨ, a dughiar bar kuram ia bagh anemadagh, egh bizir ia damuasava amiba, an adar amightɨ, da pazɨv otiv, ia damutɨ ia okam nɨghnɨgh bar osemegham. Egh ian arazir kuraba bangɨn, an osɨmtɨziba ia danɨngtɨ, ian apaniba bar ia gasɨghasigh bar zuamɨra ia agɨvagham. \v 21 Egh Ikiavɨra Itir God arɨmariar igharagha garir avɨriba ia bagh da amangightɨ, da izɨ ia damu mangɨtɨ, ia bar nguazir ia iniamin kamɨn ikɨ bar arɨmɨghireghtɨ, ian tav ua ikian kogham. \v 22 Dughiar kamɨn, an arɨmariar igharagh garir kuraba ia bagh da amangɨtɨ, da ian mɨkarzibar otivam. Kar, mɨkarziba ber arɨmariam, ko mɨkarziba puvɨra fer arɨmariam, ko mɨkarziba arugharughamin arɨmariar kuram. Eghtɨ God aruem damutɨ a bar gavgavigham. Egh an amɨnir puvɨra fem amadaghtɨ, a izɨ ian dagher azeniba dar amutɨ da bar mɨsigh bar ikuvigham. Eghtɨ bizir kurar kaba ian ikɨ mangɨtɨ ia bar arɨghiregham. \v 23 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God amozimɨn anogoreghtɨ a izan koghtɨ, ian nguazim bar mɨsigh dagɨabar mɨn gavgavigham. \v 24 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, amozim oteghɨvkɨnightɨ a nguazir mɨnemeniam ko gigimɨn mɨn otoghtɨ, amɨnir dafam da isɨ ian nguazimɨn izighirɨ mangɨtɨ, ia bar kuvaremegham. \p \v 25 “Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian apanibar amamangatɨghtɨ, me ia dɨkabɨragham. Ia me ko mɨsoghsɨ tuavir vamɨran mangɨva, egh men arɨ tuavir avɨribar tintinibar mangegham. Eghtɨ nguazir kamɨn ikɨziba bar dar gumazamiziba ian gantɨ, bizir kurar kaba ia bativtɨma, me dɨgavir kuram damuam. \v 26 Ia arɨghireghtɨ, kuaraziba ko asɨzir atiaba izɨ ian kuabar amɨtɨ, gumazir me damutɨ me atiating arɨ mangamiba puvatɨgham. \v 27 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, Isipia gamizɨ moghɨn, okabar amutɨ, da ian mɨkarzibar otivam. Eghtɨ a duar gavgavibar amutɨ, da tintinibar ian mɨkarzibar otivam. Eghtɨ duar muziarir avɨriba ian mɨkarzibagh izɨvagh puvɨra ia gɨzɨghzɨghtɨ, ia uarir anɨngɨvɨra ikiam. Eghtɨ arɨmariar kaba akɨrightɨ, ia ua deraghamin tuaviba puvatɨgham. \v 28 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ia damightɨ, ian tarazi bar onganightɨ, tarazir damaziba okavightɨ, tarazi okam nɨghnɨgham. \v 29 Egh ia aruer arɨzimɨn gumazir damazir okavizimɨn mɨn punpunigh daru pura suighsuigh tuavim buri egh tam batoghan kogham. Eghtɨ bizir ia amiba tamɨn daghetam deragh otoghan kogham, mati gumazim mɨtarmemɨn aven arui mokɨn. Eghtɨ gumaziba zurara ia abɨnɨva ian biziba okɨmam, eghtɨ gumazir ian akurvaghamiba puvatɨgham. \p \v 30 “Egh ia gumazitam bagh amizim ginabaghtɨ, gumazir kam an ikeghan kogham. Puvatɨ. Gumazir igharazim a gakaghon a gekuigh a ko dakuam. Ia dɨpenimɨn ingarigh, egh an ikeghan kogham. Ia wainɨn azenim oparigh, egh an ovɨzibar ameghan kogham. \v 31 Apaniba ian damazibar ian bulmakaubav soghɨrarightɨ da iram, eghtɨ ia dar tuzitam ameghan kogham. Ia ganvɨra ikɨtɨ me ian donkibagh ekuigh mangɨgh, uam a da inigh izan kogham. Eghtɨ ian apaniba ian sipsipba okɨmɨtɨ, gumazir ian akurvaghamiba puvatɨgham. \v 32 Ia pura gantɨ, ikɨzir igharazibar gumaziba izɨ ian otariba ko guiviba inigh mangam. Eghtɨ ia zurara dughiabar me uamateghsɨ me bagh tuavir akabar gan mangɨ ian damaziba puvɨra ia damuam. Egh ia ua boriba inigh izɨsɨ bizitam damuva avegham. \v 33 Egh ikɨzir igharazibar gumazamizir ia fozir puvatɨziba izɨ dagher ia puvɨra ingarava opariziba iniam. Egh me zurara pazɨ ia damu, egh mɨzaziba ia danɨngam. \v 34 Egh ia bizir kurar kabar ganɨva, ian nɨghnɨziba deraghan koghɨva bar onganigham. \v 35 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, okar kurar avɨribar amutɨ da ian teviba ko suebar otivam, Guizbangɨra, okaba ian mɨkarziba bar dar anegham. Eghtɨ okar kaba akɨrightɨ ia ua deraghamin tuaviba puvatɨgham. \p \v 36 “Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ia ko atrivir ia mɨsevezim ko, bar ia isɨ kantrin ia ko ian inazir afeziaba fozir puvatɨzimɨn mangɨtɨ ia an ikiam. Ia kantrin kamɨn ikɨva, men asebar ziaba fam, aser kabar marvir guaba, me temeba ko dagɨabar da ingari. \v 37 Ikiavɨra Itir God, kantrin kamɨn ia amadaghtɨ ia mangɨ an ikiam. Eghtɨ kantrin kamɨn gumazamiziba, ian ganigh aguaghfagh kamaghɨn mɨkɨmam, manmaghɨram amizir bizir kam ia bato. Egh me ia dɨpov ian ingarɨva akam. \p \v 38 “Ia dagher ovɨzir avɨriba oparam, eghtɨ odeziba da agɨvtɨ ia dar ovɨzir vabara iniam. \v 39 Ia wainɨn azeniba oparigh, egh da deragh bɨsɨ dar kɨrva dar aghariba aghoregh, eghtɨ apiziba dagh asɨghasightɨ, ia wainɨn ovɨziba inighan kogh, wainɨn dɨpam damigh anemeghan kogham. \v 40 Eghtɨ olivɨn temer avɨrim ian nguazimɨn otivigh bam. Eghtɨ olivɨn ovɨziba tɨghar maghɨn anisɨ damu, puram asighɨrɨ nguazim giram. Kamaghɨn amizɨ, ia dar borem uarir aghuighan kogham. \v 41 Egh ia otariba ko guiviba ikiam, eghtɨ me deraghvɨra ia ko ikeghan kogham. Apaniba izɨ me inigh uan kantribar mangegham. \v 42 Eghtɨ odeziba ian temeba ko azenibar dagheba sara asɨghasigham. \p \v 43 “Eghtɨ ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba, me biziba bar avɨrasemegh bar gavgavigh ghuavanangvɨra ikiam. Eghtɨ ia biziba puvatɨghtɨ ian gavgavim magɨrɨghɨvrɨra ikiam. \v 44 Egh me dagɨar avɨriba ikɨva ian amamangatɨghtɨ, ia me da pura da inigh gɨn da ikarvagham. Eghtɨ ia dagɨar avɨriba puvatɨghtɨ, me ia da biziba pura da inian kogham. Me ia gativagh ian gantɨ, ia men apengan ikiam, mati me ian dapanimɨn ikɨtɨ, ia men puemɨn ikiam. \p \v 45 “Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn akaba bar deraghavɨra da baregh, Akar Gavgavir a ia ganɨngiziba ko, arazir a ifongeziba, ia dar gɨn mangan koghtɨ, osɨmtɨzir kaba ko bizir asɨghasɨziba, da ia bativɨra ikɨ mangɨ bar moghɨra ia kuavaremegham. \v 46 Bizir kurar kaba ia ko ian ovavir boriba sara ian tongɨn ikɨtɨ, igharaz darazi gan fogh suam, guizbangɨra kar God ian anɨngazi. \v 47 Ikiavɨra Itir God, en God, bizir aghuir bar avɨriba ia ganɨngi, ezɨ ia, an ingangarim damuasa navir aghuim ko agorogem ian navibar dɨkavir puvatɨ. \v 48 Kamaghɨn, Ikiavɨra Itir God, apaniba ameghtɨ, me izɨ ia mɨsogh ia inigh mangɨtɨ ia pura men ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ikɨtɨ, me ia abɨntɨ ia men ingangarim damuam. Egh mɨtiriaba sara ikɨva, dɨpaba bagh arɨmɨghirɨva, korotiaba, ko bizir igharaziba sara puvatɨgham. Eghtɨ apaniba ia dɨkabɨn mangɨ bar ia agɨvagham. \v 49 Ikiavɨra Itir God, kantrin bar saghuiamɨn itir mamɨn gumaziba inigh izam. Gumazamizir kaba mɨgeir akam, ia a gɨfozir puvatɨ. Me kuarazir bagabar mɨn zuamɨra mɨghegh ia bagh izɨghirɨgham. \v 50 Egh nɨ gumazir aruam o borir dozim, ikɨzir kaba nɨn gan nɨn apangkuvighan kogham. \v 51 Egh me ian bulmakauba, sipsipba, azenibar dagheba, witba ko, wainɨn dɨpaba ko olivɨn boreba, me bar adar amegham. Eghtɨ mɨtiriam puvɨra ian aghɨtɨ ia bar arɨghiregham. \v 52 Egh me Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ganɨngizir nguazir kaba bar a dagh asɨghasigham. Eghtɨ nguibaba avɨnizir dɨvazir gavgavir ia dar aven mongasava amiba, ia nɨghnɨzir gavgavim dar iti, eghtɨ me dagh asɨghasɨghtɨ da bar iregham. \p \v 53 “Apaniba izɨ nguibaba ekɨarugh ia mɨsogh ikɨtɨ, ia bar dagheba puvatɨghɨva, uan borir Ikiavɨra Itir God, en God, ia ganɨngizibav sogh dar amam. \v 54-55 Apaniba nguibam bar anekɨarughtɨ, gumazir aghuir ziam ikia ian tongɨn itim, a bizir damamitam bar puvatɨgh egh, a uaghan uan borim mɨsuegh anemam. A kamaghɨn nɨghnɨgham, a dagheba bar puvatɨ, ezɨ ua tuaviba puvatɨ. Egh a uan aveghbuaba, uan amuir aghuiba, ko borir igharazir ikiavɨra itiba, a me gitagh ramegham. A mɨtiriam bangɨn, borir tuzir nar tam me danighan kogham. \v 56-57 \x - \xo 28:56-57 \xo*\xt 2 Atriviba 6:28-29; Azir Akam 4:10\xt*\x*Apaniba nguibam bar anekɨarughtɨ, amizir aghuir ziaba ikia ian tongɨn dagɨaba ikia dabirabir aghuibagh apiaghiri gumaziba me aneteragharuiba, me dughiar kamɨn, damamin dagheba bar puvatɨgham. Kamaghɨn, a uan borir otibav sogh, dar mɨtariba sara dar amam. Egh a uan par a bar ifongeziba ko, borir igharazir ikiavɨra itiba, me gitagh ramegham. A kamaghɨn nɨghnɨgham, a dagheba bar puvatɨ, ezɨ ua tuaviba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, a modogh uan borir iririvim amegham. \p \v 58 “Eghtɨ ia Akɨnafarir kamɨn itir Akar Gavgavir osiriziba, deragha dar gɨn mangan kogh, deragh Ikiavɨra Itir God, en Godɨn ziam fan koghtɨ, \v 59 an arɨmariar igharagha garim amadaghtɨ, a ia ko ian ovavir borir gɨn otivamiba bativam. \v 60 Egh a Isipɨn ia ganɨngizir arɨmariaba ua ia danightɨ ia ua deraghan kogham. \v 61 Egh an arɨmariar igharagha garir bar kuraba ia danɨngam. Arɨmariar kabar ziaba, Akar Gavgavim itir Akɨnafarimɨn itir puvatɨ. Kamaghɨn, ia bar moghɨra gevegham. \v 62 Ia ghaze, ian dɨbobonim mɨkovezibar mɨn pɨn ikia bar avɨraseme, ezɨ puvatɨgham ian varazira ikiam. Guizbangɨra, ia Ikiavɨra Itir God en God, an akabar gɨn zuir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, arazir kaba ia bativam. \v 63 Ikiavɨra Itir God ia damutɨ ia otɨ bar avɨrasemegh bizir avɨriba ikiasa a ifonge. Kamaghɨra, Ikiavɨra Itir God datɨrɨghɨn, ia gasɨghasɨgh bar ia agɨvasa ifonge. Egh a nguazir ia datɨrɨghɨn mangɨ dapiamin kamɨn bar ia batuegham. \p \v 64 “Egh Ikiavɨra Itir God, ia amangightɨ ia nguazir kamɨn tintinibar kantrin igharazibar mangegham. Ia kantrin kabar ikɨva, men asebar ziaba fam, aser kabar marvir guaba, me temeba ko dagɨabar dar ingari. Ia ko ian inazir afeziaba fomɨra aser kabar ziaba fer puvatɨ. \v 65 Ia kantrin kabar tongɨn ikɨ ian dabirabim deraghan kogham. Egh ia uari nguibaba puvatɨgham. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God ia damutɨ ia puvɨram atiating, naviba osemegh, ovengsɨvɨra nɨghnɨgham. \v 66 Ia dughiabar zurara ovengsɨ damuam. Egh arueba ko dɨmagaribar ia ovevem gɨnɨghnɨgh atiating ikiam. \v 67 Ia biziba bar dar gan atiatim ian anangam. Egh dughiabar avɨgh mɨzarazibar suam, ‘Aio! Mɨzarazim zuamɨra mangɨghtɨ, Guaratɨzim izɨtɨ, deragham.’ Egh guaratɨzibar ia zurara avɨgh suam, ‘Aio! Guaratɨzim zuamɨra mangɨghtɨ, mɨzarazim izɨtɨ, deragham.’ \v 68 Ikiavɨra Itir God, faragha ghaze, ia ua Isipɨn mangan kogham. Ezɨ puvatɨ, a ia isɨ kurim datɨgh ua ia amadaghtɨ ia Isipɨn mangam. Egh ia apaniba ateghtɨ, me ia givezeghtɨ, ia pura men ingangaribar amusɨ ifuegham. Ezɨ puvatɨ, ia givezamin gumaziba puvatɨgham.” \c 29 \s God, Moapɨn nguazimɨn, Israelia ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami \p \v 1 Kar Ikiavɨra Itir God Moses mɨkemezɨ, a Moapɨn nguibamɨn Israelia koma amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn akaba. God, faragha Sainain Mɨghsɨamɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir me koma amizim, a ighara. Datɨrɨghɨn God akar maba sara isafuragha, me ganɨga Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gami. \p \v 2 Moses Israelian diazɨ me iza uari akuvazɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia bar moghɨra, Ikiavɨra Itir God, Isipian atrivim ko an ingangarir gumaziba bar, ko an nguazim bar, a me gamizir mirakelɨn biziba ia uan damazibar dar gani. \v 3 Egha ia uan damazibar, arɨmariar kurar avɨriba, ko arazarazir kuraba, ko dɨgavir kuram gamir arazir avɨrir Ikiavɨra Itir God, Isipian akazibar gani. \v 4 Egha fomɨra iza datɨrɨghɨn, Ikiavɨra Itir God, ia gamizɨ, ian nɨghnɨziba, ko damaziba ko kuariba pɨrighavɨra itima, ia deraghavɨra bizir kabar mɨngaribagh fozir puvatɨghavɨra iti. \v 5 \x - \xo 29:5 \xo*\xt Godɨn Araziba 8:2-4\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ 40plan azenibar ia inigha gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn zuima, ian korotiaba ko dagarir asuaba dɨghoraghirezir pu. Bar puvatɨ. \v 6 Ia bret, ko wain, ko dɨpar onganiba puvatɨzɨ, kɨ Ikiavɨra God, kɨ deraghavɨra ian gari. Kɨ kamaghɨn ifonge, ia kamaghɨn fogh suam, Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨrara ian God.’ ” \p \v 7 \x - \xo 29:7 \xo*\xt Dɨboboniba 21:21-35\xt*\x*Egha Moses ua mɨgɨa ghaze, “E danganir kamɨn otivizɨ, Hesbonɨn Atrivim Sihon, ko Basanɨn Atrivim Ok, aning e mɨsoghasa ize. Ezɨ e aning mɨsogha aning abɨra. \v 8 \x - \xo 29:8 \xo*\xt Dɨboboniba 32:33\xt*\x*Egha e aningɨn nguazimning inigha aning tuiragha, Rubenɨn anabam ko, Gatɨn anabam ko, Manasen anabar me tuirazimningɨn mam, me ganɨngi, eghtɨ me dar apiam. \v 9 Kamaghɨn amizɨ, ia zurara Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam deraghvɨra an gɨn mangɨ, eghtɨ bizir ia amiba bar deragh otivam. \p \v 10 “Ia datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, ian God, an damazimɨn mɨtivighav iti. Kar, ian anababar gumazir dapaniba, ko ian gumazir aruaba, ko ian ingangaribar faragha zuir gumaziba, ko Israelian gumazir igharaziba, \v 11 ko ian amuiba, ko boriba, ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian tongɨn itiba. Gumazamizir kaba, ian daziba ko dɨpaba isa ia bagha da atera izi. \v 12 Ia gumazamizir datɨrɨghɨn bar kagh tuivighav itir kaba, datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ko Akar Dɨkɨrɨzir igiam damuam. Egh ia Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn gɨn mangɨsɨ, Ikiavɨra Itir God ko nɨghnɨzir vamɨra ikɨ anekɨrigh. \v 13 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, datɨrɨghɨn ian inazir afeziaba, Abraham, Aisak, Jekop, ko akam akɨrizɨ moghɨn, a ia damightɨ, ia an gumazamizibaram otivtɨ, a ian Godɨn ikiam. \v 14-15 Ikiavɨra Itir God, ia gumazir datɨrɨghɨn an damazimɨn tuivighav itir kabanang baghavɨra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam gamizir puvatɨ. A uaghan en ovavir borir gɨn izamiba bagha a gami. Eghtɨ e bar, an gɨn mangɨsɨ akam akɨram. \p \v 16 “Ia e Isipɨn kantrin ikezir ikɨrɨmɨrim uam a gɨnɨghnɨgh. Egh uaghan ia tuavimɨn iza ikɨzir igharazibar nguaziba abɨgha izezir bizir ganizibagh nɨghnɨgh. \v 17 Ia ikɨzir igharazir kabar ganigha fo, me asebar ziaba fe. Me aser kurar kabar marvir guaba, temeba ko dagɨaba ko gol ko silvabar, dar ingari. Ezɨ God marvir guar kaba bar dar aghua. \v 18 \x - \xo 29:18 \xo*\xt Hibru 12:15\xt*\x*Ia oragh! Ia deraghvɨra uari bagh gan, ian tongɨn gumazitam, ko amizitam, anabatam, ko ikɨzitam, ia Ikiavɨra Itir God, en God akɨrim a gasan markɨ. Ia God baghvɨra ikɨ. Egh ikɨzir igharazibar asebar gɨn mangɨ men ziaba fan bar markɨ. Gumazitam arazir kurar kam damu, a mati temer bir imezim itim, a puv mɨsosi. Eghtɨ gɨn an ghuzir igiam otogh, ekevegh anang mɨsogh, gumazir avɨrim gasɨghasigham. \v 19 Ia deraghvɨram oragh! Gumazitam kagh tughɨv ikɨ akar dɨkɨrɨzir kɨ ia ganɨdir kam baraghan aghuagh suam, a deraghvɨra iti, biziba puvatɨ. Eghtɨ ian tav akam batueghtɨ, an arazir kuram bar pazɨ ia damightɨ, gumazir kuraba ko aghuiba sara ikuvigham. \v 20 Gumazir kamaghɨn amim, Ikiavɨra Itir God an arazir kuraba gɨn amadaghan kogham. Eghtɨ Ikiavɨra Itir Godɨn anɨngagharim bar an ekevegham, mati avim isia bar puvɨra fei. Eghtɨ bizir kurar akɨnafarir kam mɨkemeziba, da gumazir kam kamaghɨra a bativ mangɨtɨ, Ikiavɨra Itir God anegɨvamin dughiam otoghtɨ, an ziam kuavaremegham. \v 21 Ikiavɨra Itir God, anarɨra inigh ivezir kuram a danɨngtɨ, a mangɨ bar ikuvigham. Egh Akɨnafarir kamɨn aven osirizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn itir bizir kuraba, God bar dar a damuva, a gasɨghasigham. \p \v 22 “Ikiavɨra Itir God, gumazir kamɨn nguazim damightɨ, bizir kuraba ko osɨmtɨzir avɨriba a bativam. Eghtɨ an ovavir borir gɨn otivamiba, ko gumazamizir kantrin saghuiabar ikegha izeziba, bizir kurar kabar ganam. \v 23 \x - \xo 29:23 \xo*\xt Jenesis 19:24-25\xt*\x*Eghtɨ ian nguazim, avim bar an isightɨ, a nguazir kɨnim gavaghtɨ, salfan dagɨaba ko amangsɨziba a gizɨvagh, graziba puvatɨghtɨ dagheba oparamin danganir aghuiba puvatɨgham. A Sodom, ko Gomoran nguibar ekiamningɨn mɨn gan, egh uaghan Atma ko Seboimɨn ngubamningɨn mɨn ganam. Nguibar ekiar kaba, Ikiavɨra Itir God dar anɨngaghegha bar adagh asɨghasɨki. \v 24 Eghtɨ kantriba bar dar gumazamiziba bizir kaba baregh azangsɨgham, ‘Manmagh amizɨ, Ikiavɨra Itir God, men nguazim kamaghɨn a gami? A manmaghsua nguazir kamɨn anɨngaghe?’ \v 25 Egh me uarira uari ikaragh kamaghɨn mɨkɨmam, ‘Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. Me ti Ikiavɨra Itir God, men inazir afeziabar God, me koma amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim abighama. Kar, God fomɨra Isipɨn kantrin me inigha azenan iza Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam me koma a gami. \v 26 Israelia akɨrim uan God gasaragha asebar gɨn ghua dar ziaba fe. Aser kaba, me faragha dagh fozir puvatɨgha dar ziaba fer puvatɨ. Ezɨ Ikiavɨra Itir God fomɨra dar ziaba fan men anogoroke. \v 27 Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God uan gumazamizibar anɨngaghegha, bizir kurar an Akɨnafarimɨn aven osiriziba bar da isa men nguazim ginge. \v 28 Ikiavɨra Itir God, uan gumazamizibar anɨngaghegha atara men nguazimɨn me asigha tintinibar kantrin igharazibar me amangizɨ, me datɨrɨghɨn ikiavɨra iti.’ ” \p \v 29 Egha Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Bizir maba, da Ikiavɨra Itir God, en Godɨn bizir mogomeba, da muegha a ko iti. Egha, a uan Arazibar e ko en ovavir boribav gɨa da azenim gatɨ, eghtɨ e dughiabar dar gɨn mangɨ kamaghɨra ikiam.” \c 30 \rem NOTE: DEU 30:10-14 are lectionary verses. \s Me ua God bagh izamin arazim \p \v 1 Moses ua kamaghɨn mɨgei, “Kɨ datɨrɨghɨn tuavir kamning isa ian damazibar aning arɨsi. Eghtɨ datɨrɨghɨn ia aningɨn tam amɨsefegh. Ia manmaghɨn nɨghnɨsi, Ikiavɨra Itir God, deravɨra ia damuasa ia ifongez, o a ian arazir kuraba bagh ia gasɨghasɨghasa ia ifonge? Ikiavɨra Itir God ia amangɨtɨ, ia tintinibar Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn ikiam. Eghtɨ bizir kurar kaba ia bativtɨ, ia tuavir kɨ ia mɨkemezir kamning uam aning gɨnɨghnɨgham. \v 2 Egh ia ko ian ovavir boriba navibagh iragh Ikiavɨra Itir God, ia uan God bagh izɨ an akaba guizbangɨra uan navir averiaba ko uan duaba sara bar dar gɨn mangɨ, mati kɨ datɨrɨghɨn ia mɨgei moghɨn, \v 3 eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, ian apangkuvigham. Egh a uabɨ tintinibar ia amangizɨ ia ghuezir kantribar ua ia inigh, ia akuvagh ia inigh ua ian nguazimɨn izam. A biziba bar dar amutɨ, ia ua deraghvɨra dapiam. \v 4 Ia kantrin bar saghuiabar itibar ikiam, Ikiavɨra Itir God, ian God, ua ia iti naghɨra ia inigh, ia akuvagh egh bar ian aku izam. \v 5 Egh Ikiavɨra Itir God, ian God ia inigh izɨ, ian inazir afeziaba faragha ikezir nguazimɨn ua ia arightɨ, ia uam an ikiam. Egh ia nguazir kam dapiagh egh bar deraghvɨra ikiam. Eghtɨ a ian ovavir boribar amutɨ, me bizir avɨriba ko borir avɨriba ikɨva, egh bar ian inazir afeziabagh afiragham. \p \v 6 “Egh Ikiavɨra Itir God, ian God, ia ko ian ovavir boribar amightɨ, men naviba zuegham, mati me gumazimɨn mɨkarzir mogomemɨn inim atuzɨ moghɨn, God arazir kuraba ian navir averiabar dar ghoregham. Eghtɨ ia Ikiavɨra Itir God, ian God, uan navir averiaba ko duaba sara bar a gifuegham. Egh kamaghɨn, ia nguazir kam dughiar ruarimɨn an ikiam. \p \v 7 “Bizir kurar kɨ ia mɨkemeziba, Ikiavɨra Itir God, ian God, dar amutɨ da ian apanir ia gifongezir puvatɨgha ia gasɨghasɨziba me bativam. \v 8 Eghtɨ ia ua Ikiavɨra Itir Godɨn akaba baragh an Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kaba bar deravɨra dar gɨn mangɨ. \v 9 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, ian God, ia amir ingangaribar amutɨ, da bar deraghvɨrama otivam. Eghtɨ ia borir avɨriba ikɨ, bulmakaun avɨriba ikɨtɨ, dagher avɨriba ian azenibar otivam. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, bizir avɨrim ia danɨngɨsɨ bar akuegham, mati a fomɨra ian inazir afeziaba bagha amizɨ mokɨn. \p \v 10 “Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn, Akar Gavgaviba ko arazir God ifongeziba, ko Akɨnafarir kamɨn osirizir Araziba, ia bar adar gɨn mangɨ. Ia uan navibagh iragh uam a bagh izɨ, egh navir averiaba ko duaba sara bar a gifongegh. \p \v 11 “Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kaba, ia dar gɨn mangɨsɨ iburaghburaghan markɨ. Ezɨ Akar Gavgavir kaba ian saghon itir puvatɨ. \v 12 \x - \xo 30:12-14 \xo*\xt Rom 10:6-8\xt*\x*Akar kam overiamɨn itir puvatɨ, ia kamaghɨn azangan markɨ, ‘Tina Godɨn Nguibamɨn mavanang a inigh izighirɨ an gun mɨkɨmtɨ, e ti a baragh an gɨn mangam?’ \v 13 Egha uaghan akar kam ongarimɨn vongɨn itir puvatɨ, eghtɨ ia kamaghɨn azangan markɨ, ‘Tinara vongɨn mangɨ a inigh izɨva an gun mɨkɨmtɨ, e ti a baragh an gɨn mangam?’ \v 14 Ezɨ puvatɨ. Godɨn akam bar nɨn boroghɨra iti, a nɨn akatorim ko nɨn navir averiamɨn aven iti. Kamaghɨn amizɨ, ia dughiabar zurara an gɨn mangɨ. \p \v 15 “Ia gan, kɨ datɨrɨghɨn tuavir pumuning ia bagha aning atɨ. Tuavir mam, ia an gɨn mangɨ, egh ia angamɨra itir ikɨrɨmɨrir aghuim ikɨ, zurara bar deraghvɨra ikiam. Egh ia tuavir igharazimɨn gɨn mangɨtɨ, bizir bar kuraba ia bagh izɨ ia gasɨghasɨghtɨ, ia arɨmɨghiregham. \v 16 Kɨ kamaghsua ia mɨgei. Ia Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn Akar Gavgavir kɨ datɨrɨghɨn ia mɨgeiba baragh, egh Ikiavɨra Itir God, ian God gifuegh an tuavibar gɨn mangɨva an Akar Gavgaviba ko, arazir a ifongeziba ko, bizir a damuasa ia mɨkemeziba, bar dar amuva, ikɨ borir avɨriba batɨ bar avɨrasemegham. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God ian God, nguazir ia mangɨ ikiamimɨn, a deraghvɨra ia damuam. \p \v 17 “Egh ia uan navir averiabar aven akam batuegh, uamategh mangɨ, ikɨzir igharazibar amamangatɨghtɨ, me ia gekutɨ, ia ikɨzir igharazibar asebar ziaba fɨ, dar ingangarim damutɨ, \v 18 kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ian apaniba bar ia gasɨghasigh bar ia agɨvagham. Eghtɨ ia Jordanɨn Fanemɨn vongɨn iniamin nguazim dughiar ruarimɨn an ikeghan kogham. \v 19 Kɨ datɨrɨghɨn overiam ko nguazimɨn diaghtɨ, aning nan gan egh fogham, kɨ guizbangɨra tuavir kamning ia bagha aning atɨ. Tuavir mamɨn, Ikiavɨra Itir God deragh ia damutɨ ia dughiar ruarimɨn ikɨvɨra ikiam. Eghtɨ tuavir igharazimɨn, God ia gasɨghasigh bar moghɨra ia kuavaremegham. Ia datɨrɨghɨn tuavir manam amɨsɨvam? Ia tuavir aghuimɨn gɨn mangasa kɨ ifonge, eghtɨ ia ko ian ovavir boriba sara angamɨra ikiam. \v 20 \x - \xo 30:20 \xo*\xt Jenesis 12:7; 26:3; 28:13\xt*\x*Kɨ kamaghsua, ia Ikiavɨra Itir God, ian God, bar a gifongegh, egh an akaba baragh pamtemɨn an suiraghvɨra ikɨ. Ia kamaghɨn damutɨ, ia ko ian ovavir boriba, nguazir Ikiavɨra Itir God, ian inazir afeziaba, Abraham, Aisak ko Jekop, danɨngasa akam akɨrizim, ia dughiar ruarimɨn an ikɨ mamaghɨra ikiam.” \c 31 \ms Josua Mosesɨn danganim ini \mr (Sapta 31--34) \s Moses Josua amɨsevezɨ a Israelian faragha zui \p \v 1 Moses ghua Israelian gumazamiziba bar mɨgɨrɨgɨar kabar me mɨgei. \v 2 \x - \xo 31:2 \xo*\xt Dɨboboniba 20:12\xt*\x*A ghaze, “Nan azeniba, datɨrɨghɨn 120ɨn oto, ezɨ kɨ deraghavɨra mangɨ izegh damuan ibura. Ezɨ Ikiavɨra Itir God na mɨgɨa ghaze, Nɨn darorim iza kamaghɨra tu. Ezɨ nɨ Jordanɨn Fanem girɨgh vongɨn mangɨghan kogham. \v 3 Ikiavɨra Itir God, ian God, a uabɨ ian faragh mangɨ Jordanɨn Fanem girɨgh vongɨn mangɨ, ian damazimɨn danganir kamɨn itir ikɨzibagh asɨghasightɨ, ia men nguazim iniam. Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, mɨkemezɨ moghɨn, Josua ian gumazir dapanimɨn ikɨ ian faragh mangam. \v 4 \x - \xo 31:4 \xo*\xt Dɨboboniba 21:21-35\xt*\x*Eghtɨ Ikiavɨra Itir God nguazir kamɨn itir ikɨzir kabagh asɨghasigham, mati a fomɨra Amorian atrivimning Sihon ko Ok, aningɨn nguazimning gasɨghasɨghizɨ mokɨn. \v 5 Ikiavɨra Itir God, bar me isɨ nɨn dafarim darɨgham. Eghtɨ kɨ ia mɨkemezɨ moghɨn, ia bar me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiregh. \v 6 Ikiavɨra Itir God, ian God, a ia ko zui. Egh an akɨrim ragh ia gasaragh, ia ateghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ tugh gavgavigh, egh akongɨva men atiatingan markɨ.” \p \v 7 Egha gɨn Moses Josuan diazɨ, a iza gumazamiziba bar men damazimɨn tu. Ezɨ Moses kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ tugh gavgavigh egh atiatingan markɨ. Nɨ gumazamizir kabar faragh mangɨ, me inigh mangɨ nguazir Ikiavɨra Itir God, en inazir afeziabar anɨngasa akam akɨrizir kamɨn aven mangam. Egh nɨ men akurvaghtɨ me a iniam. \v 8 \x - \xo 31:8 \xo*\xt Josua 1:5; Hibru 13:5\xt*\x*Ikiavɨra Itir God nɨ ko iti, egh a nɨn faragh mangam. An akɨrim ragh nɨ gasaragh, nɨ ateghtɨ nɨ ikuvighan kogham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ nɨghnɨzir avɨribar amu atiatingan markɨ.” \s Dughiaba bar, azenir namba 7 otoghtɨ, me zurara Godɨn Arazibar ganɨva dar gun mɨkɨm \p \v 9 Ezɨ Moses Godɨn Araziba bar da osirigha, Akɨnafarir Rɨghizir kam isa ofa gamir gumaziba ko, Israelian gumazir dapaniba ko, Livain ababanimɨn ovavir boribagh anɨngi. Kar, gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn Boksiam ateriba. \v 10 \x - \xo 31:10 \xo*\xt Godɨn Araziba 15:1; 16:13-15\xt*\x*Egha Moses kamaghɨn me mɨgei, “Ia zurara namba 7 azeniba gɨvamin dughiamɨn, kar azenir ia ua biziba ikarvaghamim. Eghtɨ ia Averpenibar Ikiamin Dughiar Ekiam damuva, \v 11 Israelia bar izɨ Ikiavɨra Itir God, en God, a mɨsɨvamin danganimɨn otivigh an damazimɨn uari akuvagh an ziam fam. Dughiar kamɨn, Livaiba Akɨnafarir Rɨghizimɨn aven itir Arazir kaba me bagh dar pontɨ, me da baragham. \v 12 Ia gumazamiziba ko boriba, ko ikɨzir igharazibar gumazamizir ian nguibabar itiba, me damutɨ, me bar izɨ uari akufagh. Egh me Ikɨvɨra Itir God, ian Godɨn akaba baragh, an atiating an apengan ikiamin fofozim inigh, an Akar Gavgaviba bar deraghvɨra dar gɨn mangam. \v 13 Me kamaghɨn damutɨ, men ovavir borir gɨn otivamiba, kar borir tɨghar Godɨn Arazibagh foghamiba, me datɨrɨghɨn da baragham. Egh me arazir Ikiavɨra Itir God, ian Godɨn atiating an apengan ikiamin fofozim inigh, egh Jordanɨn Fanemɨn vongɨn itir nguazir ia iniasava amir kamɨn ikɨ, zurara Godɨn apengan ikɨ mamaghɨra ikiam.” \s God Josua bagha mɨgɨrɨgɨar abuananabar Moses ganɨdi \p \v 14 Egha Ikiavɨra Itir God, Moses mɨgɨa ghaze, “Nɨn ovever dughiam a bar roghɨra ize. Nɨ Josuan diaghtɨ a nɨ bagh izɨ, na bativamin Purirpenimɨn boroghɨn izeghtɨ, kɨ ifongezir ingangarir a damuamim an akagham.” Ezɨ Moses ko Josua God bativamin Purirpenimɨn boroghɨn ghua Godɨn damazimɨn tu. \v 15 Ezɨ Ikiavɨra Itir God ghuariar ruarir ekiamɨn aven ikia Purirpenimɨn ize. Egha Purirpenimɨn tiar akamɨn boroghɨn tughav iti. \p \v 16 Egha Ikiavɨra Itir God, kamaghɨn Moses mɨgei, “Nɨ oragh! Kɨran oveghangɨn, nɨ mangɨ uan inazir afeziaba ko dakuam. Eghtɨ gɨn gumazamizir kaba, akɨrim ragh na gasaragh tintinibar nguazir me mangamin kamɨn ikɨzir igharazibar asebar gɨn mangegham. Me mati poroghamiba uari ataghɨragha tintinibar akui mokɨn. Kamaghɨn, me Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kɨ me koma amizir kam, me anebigham. \v 17 Eghtɨ kɨ dughiar kamɨn bar men anɨngaghegham. Egh kɨ me ategh, egh uan guam bar men modogham. Eghtɨ me bar moghɨra ikuvigham. Eghtɨ bizir kurar avɨrim me bativtɨ, me dar gan fogh suam, ‘God ti e ko itir puvatɨzɨ, bizir kurar kaba e batifi.’ \v 18 Me arazir kurar kam damuva, na ategh asebar ziaba fam. Eghtɨ men arazir kurar kam bangɨn, kɨ dughiar kamɨn uan guam bar men modogh, men akurvaghsɨ tong nɨghnɨghan kogham. \p \v 19 “Kɨ datɨrɨghɨn ighiar kam Josua ko Moses, gua mɨkɨmtɨ, gua uaning bagh an osirigh. Egh Moses, nɨ an Israelian gumazamizibar sure damightɨ, a men navir averiabar ikɨtɨ, me zurara ighiar kamɨn akabagh nɨghnɨgh, fogh suam, kɨ guizbangɨra ikiangsɨzir kam me ganɨga ghaze, me na ataghɨraghsɨ nɨghnɨghan kogham. \v 20 Kɨ me inigh nguazir bar aghuir dagheba ikia, bar deravɨram aghuir kamɨn mangam, kar nguazir kɨ men inazir afeziabar anɨngasa akam akɨrizim. Eghtɨ me nguazir kamɨn dagher avɨribar amɨva mɨkarzir aghuiba ini deraghvɨra ikiam. Egh dughiar kamɨn, me nan aghuagh, akɨrim ragh na gasaragh, asebar ziaba fɨ dar ingangaribar amuam. Egh me nan Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim abigh, egh na ategham. \v 21 Egh Israelia dughiar kurar kamɨn aven ikɨva, ighiar kam gɨnɨghnɨghvɨra ikɨ a bangam. Eghtɨ men ovavir boriba uaghan, a gɨfogh a bangam. Eghtɨ ighiamɨn akaba men arazir kurar me amiziba, men akakagh dar gun me mɨkɨmam. Kɨ tɨghar me inigh nguazir kɨ me danɨngasa akam akɨrizir kamɨn aven mangam, egha kɨ men nɨghnɨzir kurabagh fogha gɨfa.” \p \v 22 Egha aruer kamra, Moses ighiar kam osirigha an Israelian sure gami. \p \v 23 \x - \xo 31:23 \xo*\xt Dɨboboniba 27:23; Josua 1:6\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God, Nunɨn otarim, Josua mɨgɨa ghaze, “Nɨ tugh gavgavigh bizitamɨn atiatingan markɨ. Nɨ Israelia inigh nguazir kɨ me danɨngasa akam akɨrizir kamɨn mangɨ. Eghtɨ kɨ zurara ia ko ikiam.” \p \v 24 Ezɨ Moses, Godɨn Arazibar akaba bar, Akɨnafarir Rɨghizir mamɨn deraghavɨra bar da osiri, egha dar tam ataghizir puvatɨ. \v 25 An ada osirigha gɨvagha, Livain anabamɨn ofa gamir gumazibav gei, kar gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itir Boksiam ateriba. Egha me ghaze, \v 26 “Ia Godɨn Araziba itir Akɨnafarir Rɨghizim inigh mangɨ, Ikiavɨra Itir God ian Godɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itir Boksiamɨn boroghɨn anetɨgh. Eghtɨ a danganir kamɨn ikɨ, egh Godɨn gumazamizibar araziba tuisɨgham. \v 27 Kɨ fo, me gumazamizir akaba batoziba. Datɨrɨghɨn, kɨ angamɨra ikiavɨra itima, me Ikiavɨra Itir Godɨn akaba batosi. Eghtɨ kɨ aremeghtɨ, nan gɨn, men arazir kurar kam ti mangɨ bar ekevegham. \v 28 Ia mangɨ Israelian anababar gumazir dapaniba, ko ian ingangaribagh amir gumazibar diaghtɨ, me izɨ nan boroghɨn izɨ uari akuvagh tuifigh. Eghtɨ kɨ overiam ko nguazimɨn diaghtɨ, aning nan gantɨ, kɨ guizbangɨra akar kabar me mɨkɨmam. \v 29 Kɨ fo, kɨ oveghtɨ, nan gɨrakɨrangɨn, ia arazir aghuim ko kuram tuisɨgh aning gɨnɨghnɨghan aghuagham. Egh ia arazir kɨ ia mɨkemeziba ategh akɨrim dagh asaragham. Egh ia Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurar bar avɨrim damuam. Eghtɨ ia amir arazir kaba bangɨn, Ikiavɨra Itir God bar ian anɨngagh, bizir bar kurar avɨriba amangɨtɨ, da ia bativam.” \s Mosesɨn onger akam \p \v 30 Egha Moses, Israelian gumazamiziba akuvagha, onger akar kamɨn itir akabar men sure gamua ghua bar anegɨfa. Onger akar kamɨn mɨgɨrɨgɨaba kamaghɨn ghu. \b \c 32 \q1 \v 1 “O overiam ko nguazim, \q2 gua deragh uan kuarimning atɨgh nan akaba baraghtɨ, \q3 kɨ mɨkɨmam. \q1 \v 2 O Israelia, kɨ kamaghsua, kɨ uan akamɨn ian sure damuam. \q2 Mati, amozim deraghavɨra ira grazibagh izima, da otifi. \q1 Egha mati mɨzarazimɨn ghuariam ira daghebagh amima, \q2 da otiva aghua gavgafi. \q1 \v 3 Kamaghɨn, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fam. \q2 Eghtɨ ia gumazamiziba bar moghɨra Godɨn gun mɨkɨm suam, \q3 a bar moghɨra dera. \q1 \v 4 En God zurara kamaghɨra iti. \q2 A zurara guizɨn arazibaram ami. \q2 A mati dagɨar ekiar mamɨn mɨn gavgavigha kamaghɨra iti. \q1 A zurara uan akamɨn gɨn ghua egha ifarir puvatɨ. \q2 Ezɨ an araziba bar deragha egha voroghɨra iti. \q2 A guizɨn arazimɨn gɨn ghua biziba tuisɨgha egha ifarir puvatɨ. \q1 \v 5 Ezɨ ia kamaghɨn puvatɨ. \q2 Ia gumazamizir ifariba. \q1 Ia akaba ighavkɨra, egha akar dɨkɨrɨziba abɨsi. \q2 Ia gumazamizir arazir kurabaram amibara. \q1 Bizir kaba bangɨn, \q2 ia Godɨn boribar ikian kogham. \q1 \v 6 Ia bar onganigha \q2 fofozitam tong ian dapanibar itir puvatɨ. \q1 Ikiavɨra Itir God, a ian afeziam. \q2 A ian ingarizɨ ia otivigha datɨrɨghɨn ikɨzir mamɨn mɨn oto. \q1 Ezɨ kar ti ia an arazir aghuiba ikarvaghasa, \q3 arazir kurar kamɨn a gami. \b \q1 \v 7 “Ia uamategh bizir bar fomɨra fomɨram otivizibagh nɨghnɨgh. \q2 Egh uan afeziaba ko ian gumazir aruabar azangsɨghtɨ, \q3 me fomɨra otivizir bizibar ia geghanam. \q1 \v 8 \x - \xo 32:8 \xo*\xt Aposel 17:26\xt*\x*Godɨn Bar Pɨn Itim, a nguazir oteviba isa da tuiragha, \q2 bar vaghvagha kantribar gumazamizibagh anɨngi. \q1 A gumazamiziba dapiamin nguaziba, \q2 a bar dar mɨtaghniaba me bagha da abigha gɨfa.\f + \fr 32:8 \fr*\ft Vezɨn kamɨn akar abuananaba, Hibrun akam da deragha bighatɨgha mɨgeir puvatɨ. Gumaziba fomɨra akar kamɨn a gɨra an osiri, egha me akar igharazim osira ghaze, “A kantribar ganasa vaghvagha enselba mɨsefe.” Ezɨ fofozir gumazir avɨrim ghaze, Kamagh garir akam uaghan faragha Hibrun akamɨn ike, ezɨ gɨn gumazir maba a giragha an osiri.\ft*\f* \q1 A Israelian dɨbobonimɨn gɨn ghua, \q2 nguazir mɨtaghniaba arɨsi, eghtɨ me dar ikiam. \q1 \v 9 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, Israelia, me Jekopɨn adarasi, a ua bagha me amɨsevegha \q2 men Godɨn iti. \q1 \v 10 Israelia, ia onganigha pura gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn amɨnir ekiaba ivair kam garui. \q2 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, uabɨn gara uabɨ geghuvi moghɨn, \q3 a me akumakua deraghavɨra me geghufi. \q1 \v 11 Ikiavɨra Itir God, deragha Israelian gara me geghuvima, \q2 me bizitamɨn irɨzir puvatɨ. \q1 Mati kuarazir bagam uan nguziba mɨghamin arazarazibar da afi, \q2 ezɨ nguziba irasava amima a dar apengan ghua uan avɨzimɨn da fegha anadima, \q3 da irir puvatɨ. \q1 \v 12 Ikiavɨra Itir God uabɨra, tuavim uan gumazamizibar akakasi. \q2 Ikɨzir igharazitamɨn asetam men akurazir puvatɨ. \b \q1 \v 13 “Ikiavɨra Itir God, nguazir kamɨn mɨghsɨaba itir danganiba men taghizɨ, me dar gari. \q2 Egha me dagher azenibar otivigha gɨvagha itiba da isa, da api. \q1 Ezɨ God dagɨar dafabar tongɨn aparibar haniba inigha \q2 me ganɨngizɨ, me da isa da api. \q1 Ezɨ olivɨn temeba bar deraghavɨra dagɨar avɨriba itir nguazimɨn aghuima, \q2 God dar olivɨn boreba isa me ganɨdi, me da api. \q1 \v 14 Me uaghan, bulmakauba ko memebar oter eborir avɨriba isa, \q2 da api. \q1 Ezɨ men bulmakaun apuriba ko memeba ko sipsipba deragha mɨkarziba sarama aghuima, dar oviba avɨrasemezɨ, \q2 me da api. \q1 Ezɨ men witɨn aghuiba ko wainɨn ovɨzir aghuiba bar derazɨ, \q2 me da api. \b \q1 \v 15 \x - \xo 32:15 \xo*\xt Aisaia 51:13\xt*\x*“Israelia, bizir bar avɨrim ikia egha bar puvɨrama apa \q2 mɨkarziba saram aghui. \q1 God men ingarizɨ me otivigha iti. \q2 A men Akurvazir Gumazir gavgavim, mati men dagɨar ekiar gavgavim. \q3 Ezɨ me datɨrɨghɨn akɨrim ragha a gasaragha anetaki. \q1 \v 16 Me ikɨzir igharazibar asebar ziaba fema, \q2 men arazir kam, Ikiavɨra Itir God bar men aghuagha navim bar men ikufi. \q1 Egha men arazir kam bangɨn \q2 a bar men anɨngaghegha men atari. \q1 \v 17 \x - \xo 32:17 \xo*\xt 1 Korin 10:20\xt*\x*Me ikɨzir igharazibar duar kuraba bagha asɨzibar ofa gami. \q2 Aser kaba, da guizbangɨn godba puvatɨ. \q1 Ezɨ aser kaba da datɨrɨghɨra iza ian nɨghnɨzibar otivizɨ, ia da fe. \q2 Kar ian inazir afeziaba fozir puvatɨzir aseba. \q1 \v 18 Me Godɨn men ingarizɨ me itim ataki. \q2 A mati dagɨar ekiar gavgavimɨn mɨn me apazazɨ, me an apazangɨn mongegha angamɨra ikiavɨra iti. \q3 Me Godɨn gavgavir kam bakɨnɨghnɨki. \b \q1 \v 19 “Ikiavɨra Itir God, uan otariba ko guivibar arazir kurabar ganigha, \q2 an navim bar ikuvizɨ, an anɨngaghegha akɨrim ragha me gasara. \q1 \v 20 Egha a ghaze, ‘Ia borir naviba gavgavigha nan akabar gɨn zuir puvatɨziba. \q2 Kɨ men gantɨ, osɨmtɨziba me bativigh me gasɨghasightɨ, \q3 kɨ uan guam men modogh, men akuraghan kogham. \q1 \v 21 \x - \xo 32:21 \xo*\xt Rom 10:19; 1 Korin 10:22\xt*\x*Me asebar gɨn ghua dar ziaba fava na gamizɨ, \q2 nan navim bar ikuvigha men anɨngaghegha men atari. \q1 Aser me ziaba fer kaba, da pura godɨn ifavariba, \q2 da guizɨn godba puvatɨ. \q1 Kamaghɨn, kɨ ikɨzir pura bizibar mɨn ikia bar onganizim, kɨ me isɨ Israelia bagh me ameghtɨ, Israelian naviba bar ikuvigham. \q2 Kɨ gumazamizir fofoziba puvatɨziba inightɨma, bizir kam me damightɨ me ataram. \q1 \v 22 Eghtɨ nan anɨngagharim dughiar kamɨn avimɨn mɨn isiva, \q2 nguazir kamɨn itir biziba bar adar isigham. \q1 Egh avim Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn bar nguazimɨn apengan magɨrɨgh, \q2 dagɨar bar ekiar mɨghsɨaba dagh isɨn apiaghav itibar isigham. \q1 \v 23 Kɨ bizir kurar avɨribar amutɨ da me bagh izɨvɨra ikiam, \q2 mati gumazim afuzir avɨriba ikia, uan afuzibar nivavɨra itima, \q3 an afuzitam ua itir puvatɨ. \q1 \v 24 Kɨ me damutɨ mɨtiriaba men aghɨtɨ, \q2 me arɨmariar guar avɨrir igharagha gariba iniva arɨmɨghiram. \q1 Eghtɨ kɨ asɨzir atiar igharagha gariba ko kuruzir imezir kuraba itiba amangtɨ, \q2 da me giviam. \q1 \v 25 Eghtɨ mɨdorozir ekiam me batoghtɨ, \q2 apaniba men gumazir igiaba ko, guivir igiaba, borir aghɨriba, ko gumazir ghuriba, \q3 me tuavir toribar me mɨsoghɨrarightɨ me bar arɨmɨghiregham. \q1 Eghtɨ marasi, uan dɨpenibar aven muegh bizir kam baragh, \q2 puvɨra atiatingam. \q1 \v 26 Ikiavɨra Itir God ghaze, nan nɨghnɨzim kamakɨn, \q2 kɨ ti me gasɨghasigh bar me kuvaremeghtɨ, \q3 gumazamiziba bar me gɨn amadagh ua me gɨnɨghnɨghan kogham. \q1 \v 27 Egha kɨ fo, kɨ kamaghɨn aghua. \q2 Apaniba kamaghɨn ganigh ua uari fɨ suam, \q3 E uan gavgavibar Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibav sogha me abɨni. \q1 Men God bizir kam gamizir puvatɨ. \q2 Erara Israelia mɨsogha me abɨni.’ \b \q1 \v 28 “Israelian gumazamiziba, nɨghnɨzir aghuiba men itir puvatɨ. \q2 Men nɨghnɨziba otevezɨ me bar ongani. \q1 \v 29 Me ti nɨghnɨzir aghuiba ikiava, \q2 bizir me gasɨghasɨghamin kamɨn mɨngarim deragha a gɨfoghai. \q3 Ezɨ puvatɨ. \q1 \v 30 Men Ikiavɨra Itir Godɨn gavgavim, a men dagɨar ekiar gavgavimɨn mɨn iti. \q2 Egha a men aghuagha me ataki. \q1 Ezɨ ia bizir Israelia batozir kam gɨnɨghnɨgh: \q2 manmaghsua, apanir vamɨra Israelian 1,000pla mɨsogha me abɨni? \q2 Ezɨ manmaghsua apanir pumuning, Israelian 10,000pla mɨsogha me abɨni? \q1 Bar guizbangɨra, bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn: \q2 Men God men aghuagha akɨrim ragha me gasara. \q1 \v 31 Apaniba fogha ghaze, men aseba gavgaviba puvatɨ. \q2 Ezɨ Israelian God gavgavir ekiam iti, mati dagɨar gavgavir ekiam. \q1 \v 32 Israelian apanibar araziba bar ikuvigha Sodom ko Gomoran araziba ko magh ghu. \q2 Egha mati wainɨn ikarɨzim imezir ekiam itima, an wainɨn ovɨziba uaghan imezim ikia mɨsosi. \q1 \v 33 Egha men araziba, \q2 mati wainɨn dɨpar me kuruzir imezir kuram itimɨn an ingari. \b \q1 \v 34 “Ikiavɨra Itir God, Israelian apaniba me gamizir biziba isa uan nɨghnɨzim gatɨghavɨra iti. \q2 Egha me gasɨghasɨghamin dughiamɨn mɨzuai. \q1 \v 35 \x - \xo 32:35 \xo*\xt Rom 12:19; Hibru 10:30\xt*\x*Ikiavɨra Itir God ghaze, Arazir kuraba ikarvaghamin ingangarim, kar nan bizim. \q2 Kɨ uabɨ men arazir kuraba ikarvagh egh ivezir kuraba me danɨngam. \q3 Eghtɨ dughiar bar ovezimɨn me iregh bar ikuvigham. \q1 \v 36 \x - \xo 32:36 \xo*\xt Onger Akaba 135:14\xt*\x*Ikiavɨra Itir God uan ingangarir gumazamizibar gantɨ men gavgavim gɨvagham. \q2 Eghtɨ a men apangkuvigh suam, me nan damazimɨn osɨmtɨziba puvatɨ. \q2 Dughiar kamɨn, gumazamizir vabara ikɨvɨra ikɨtɨ, a men akurvagham. \q1 \v 37 Egh Ikiavɨra Itir God, kamaghɨn uan gumazamizibar azangam, \q2 ‘Ia ti ghaze, aser kaba ian akurvaghamin gavgaviba iti. \q3 Ia fomɨra uarir akurvaghasa da bagha ghue. \q2 Ezɨ datɨrɨghɨn da manmaghɨn ami? \q1 \v 38 Ia da bagha ofa gamua, da damasa asɨzibar oviba ko wain me ganɨngi. \q2 Kamaghɨn, me ti datɨrɨghɨn ian akuragh, \q3 danganir kurar kamɨn ua ia inigh. \q2 \v 39 Ia oragh. Ia kamaghɨn fogh, kɨ uabɨra, kɨ guizbangɨra God. \q2 Ezɨ godɨn tam ua itir puvatɨ. \q1 Kɨ uabɨ, kɨ ikɨrɨmɨrir angamɨra itim gumazamizibagh anɨga, egha men duaba isi me ovei. \q2 Kɨ gumazim gasɨghasigh ua anekɨrightɨ a deragham. \q3 Egh kɨ bizitam damutɨ gumazitam nan anogoreghan kogham. \q1 \v 40 Bar guizbangɨra, kɨrara kɨ Godɨn zurara ikiavɨra itim. \q2 Egha kɨ uan ziar gavgavim akakagha, akar dɨkɨrɨzim kamaghɨn a gamua ghaze, \q1 \v 41 Kɨ bar deraghvɨra uan mɨdorozir sabam amɨneghtɨ a ghumigh taghtagham. \q2 Egh gumazamizibar araziba bar ada tuisɨgham. \q1 Egh kɨ mɨdorozir sabar kamɨn uan apaniba ikarvagham. \q2 Kɨ gumazir na gifongezir puvatɨziba ikarvagh me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram. \q1 \v 42 Na ko mɨsoghamin gumaziba, kɨ bar me gasɨrarightɨ, men ghuziba nan afuzibar emɨr magɨram. \q2 Eghtɨ kɨ uan mɨdorozir sabam inigh apanibar namnabar ghoram. \q1 Kɨ apanir gumazir kalabusɨn itiba, bar me mɨsoghɨrarigham, \q2 egh apanir dapanir arɨzir ruariba itiba kɨ bar men fɨribar ghoreghtɨ, men dapaniba iregham.’ \b \q1 \v 43 \x - \xo 32:43 \xo*\xt Rom 15:10; Akar Mogomem 19:2\xt*\x*“O nguazir kamɨn itir ikɨzibar gumazamiziba, \q2 ia bar Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibar ziaba fɨ. \q2 Ia aseba bar, ia Godɨn damazimɨn teviba apɨr. \q1 A gumazir an gumazamizibav sozi me ariaghɨriba, a ivezir kuram me danɨngam. \q2 A uan apanibar arazir kuraba ikarvasi. \q1 Egh a uan gumazamizibar nguazim damightɨ, \q2 an an damazimɨn bar zuegham.”\f + \fr 32:43 \fr*\ft Hibrun akam vezɨn kam deragha a mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \b \p \v 44 Moses ko Nunɨn otarim Josua, aning ighiar kamɨn akar osirizibar gun mɨgeima, Israelia da barasi. \s Godɨn Akam, a ian ikɨrɨmɨrimɨn mɨngarim \p \v 45 Moses Godɨn akaba bar gumazamizibav keme. \v 46 Egha ua kamaghɨn mɨgei, “Ia deragh gan, egh akar kɨ datɨrɨghɨn ia ganɨdir kabar gɨn mangɨ. Egh ia uaghan Akar Gavgavir kaba uan boribar sure damutɨ, me uaghan zurara Godɨn akabar gɨn mangɨ. \v 47 Godɨn akar kam an akar kɨnim pu. Bar puvatɨ. A ian ikɨrɨmɨrimɨn mɨngarim. Ia deragh an gɨn mangɨva, ia Jordanɨn Fanemɨn vongɨn itir nguazir ia datɨrɨghɨn mangɨ dapiamin kam, ia dughiar ruarimɨn an ikiam.” \s Moses Kenanɨn nguazimɨn mangɨghan kogham \p \v 48 \x - \xo 32:48-52 \xo*\xt Dɨboboniba 27:12-14; Godɨn Araziba 3:23-27\xt*\x*Ezɨ dughiar kamra Ikiavɨra Itir God Moses mɨgɨa ghaze, \v 49 “Nɨ Moapɨn nguazimɨn itir Abarimɨn Mɨghsɨabar mavanang. Mɨghsɨar kaba, da Jordanɨn Fanemɨn boroghɨn iti. Ezɨ Jerikon nguibam vongɨn iti. Nɨ Nebon Mɨghsɨamɨn mavanabogh, egh munagh Kenanɨn nguazimɨn gan. Nguazir kam kɨ datɨrɨghɨn a isɨ, Israelia danightɨ me a iniam. \v 50 Eghtɨ nɨ mɨghsɨar kam gisɨn aremegham, mati nɨn avebam Aron, Horɨn Mɨghsɨam gisɨn areme. Eghtɨ nɨ uaghan mangɨ uan inazir afeziaba ko oveaghuezibar nguibamɨn ikiam. \v 51 Nɨ fo, gua fomɨra Meriba Kadesɨn Dɨpar Emɨmɨrimɨn ike, a Senɨn gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn aven iti. Egha dughiar kamɨn, nɨ ko Aron nan akam batuegha Israelian damazimɨn nan ziar bar zuezim dɨkabɨra. Kamaghɨn amizɨ, nɨ mɨghsɨar kamɨn ikɨva ovegham. \v 52 Nɨ saghuiamra ikɨ nguazir kamɨn ganam. Egh nɨ an aven mangɨghan kogham. Kar, nguazir kɨ Israelia ganɨdim.” \c 33 \s God deragh Israelia damuasa, Moses an azai \p \v 1 Gumazir God baghavɨra itir kam Moses, an ovengamin dughiam roghɨra ize. Ezɨ God deragh Israelia damuasa, a me bagha Godɨn azangsɨsi. \v 2 Egha a kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, a Sainain Mɨghsɨamɨn ikegha izaghira, aruemɨn mɨn Idomɨn nguazim gisiragha iti. An angazangarim Paranɨn Mɨghsɨamɨn ikia, angazangarim uan gumazamizibagh anɨdi. Ezɨ an enselɨn bar avɨriba a ko itima, an agharir guvimɨn, avim ikia bar puvɨra isia taghtasi. \v 3 Israelia, me Godɨn gumazamizibara, ezɨ a bar me gifongegha, deraghavɨra me geghuva men gari. Ezɨ kamaghɨn, e a bagh uan teviba apɨrigh, dapaniba avigh an apengan ikɨ, egh an akabar gɨn mangam. \v 4-5 Ia Israelian anababar gumazamiziba ko ian gumazir dapaniba bar, iza uari akuvazɨ, kɨ Akar Gavgaviba ia ganɨngi. Akar Gavgavir e isir kaba, da bizir bar ekiaba, egha da en navir averiabar aven bizir igharazibagh afira. Ezɨ dughiar kamɨn Ikiavɨra Itir God Israelian atrivimɨn oto.”\f + \fr 33:4-5 \fr*\ft Hibrun akam, ves 2ɨn ikegha ghua ves 5ɨn tuzimɨn aven, a deragha mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 6 Egha Moses Rubenɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ian anabamɨn dɨbobonim, bar avɨrasemeghan kogham. Eghtɨ ia zurara ikɨvɨra ikiam.” \p \v 7 Egha a Judan anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, Judaba uarir akurvaghasa nɨn dei, ezɨ nɨ me barakigh. Egh men aku izɨ men igharaz darazi ko ua me akufagh. Eghtɨ me uan apaniba ko mɨsoghamin dughiamɨn nɨ men akuragh.” \p \v 8 \x - \xo 33:8 \xo*\xt Ua Me Ini 17:7; 28:30; Dɨboboniba 20:13\xt*\x*Egha a Livain anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, Livain anabamɨn adarasi, me nɨ baghavɨra itir ingangarir gumazir aghuiba, nɨ dagɨar nɨn ifongiam gɨfofoghamin kamning me ganɨngi. Nɨ Masan danganim ko Meriban Dɨpar Emɨmɨrimɨn, men ganigh foghasa osɨmtɨzim me ganɨngi, ezɨ men araziba dera. \v 9 Nɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim ko nɨn Akar Gavgaviba, me gavgavigha dar gɨn zui. Me uan ameboghfeziaba, ko namakaba, ko boribar ifongiabar gɨn mangan aghua. \v 10 Egh Livaiba nɨn Araziba ko bizir nɨ damuasa me mɨkemezibar Israelian sure damuam. Eghtɨ me pauran mughuriar aghuim zuiba isɨ nɨn damazimɨn dar arɨgh, nɨn ofa gamir dakozimɨn ofan bar isia mɨghɨribar amuam. \v 11 Ikiavɨra Itir God, nɨ Livain anabamɨn ofa gamir gumazibar akuraghtɨ me gavgavightɨ, nɨ me amir ingangarim bagh bar akongegh. Egh men apanir me gifongezir puvatɨziba, bar me dɨkabɨragh me abɨnightɨ, me ua dɨkavan kogham.” \p \v 12 Egha a kamaghɨn Benjaminɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir Godɨn Bar Pɨn Itim, bar Benjaminɨn adarazigh ifuegha, dughiaba bar, a men boroghɨra ikia me avɨnigha, me geghufi. Ezɨ me dughiabar an dɨpɨzimɨn deraghavɨra ikia avughsi.” \p \v 13 Egha a kamaghɨn Josepɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God, deragh Josepɨn adarazir amu. Kɨ Godɨn azai, eghtɨ an overiamɨn itir amozim amadaghtɨ, a Josepɨn nguazimɨn izighirɨtɨ, nguazir averiamɨn aven itir dɨpar avɨriba anangɨva otiv nguazim gizɨvam. \v 14 Eghtɨ Ikiavɨra Itir God, deragh men azenibar amutɨ, aruem dagher guar avɨribagh isiraghtɨ, da uan dughiamram asegh egh aniam. \v 15 Eghtɨ mɨghsɨar fomɨra itiba, datɨrɨghɨn azenibar ingaramin danganir aghuibar otivtɨ, dagher guar avɨrir aghuiba azenir kabagh izɨvagham. \v 16 Josep uan aveghbuabar gumazir dapanimɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn azangsɨsi, eghtɨ a bizir kabar amightɨ da Josepɨn anabamɨn adarazi bativ. Dagher bar aghuiba, Josepɨn adarazir nguazimɨn azenibagh izɨvagham. Kɨ fo, God fomɨra Sainain Mɨghsɨamɨn ikia, temer otevir mamɨn aguabar tongɨn avir mɨzariabar aven ikia na bativa na mɨgei. Ezɨ kɨ fo, a uaghan deraghvɨra Josepɨn adarazir amuam. \v 17 Josepɨn anabam, mati bulmakaun atiar apurir komɨn pumuning itimɨn mɨn bar gavgafi. An otarir mam Manase, an ovavir borir bar avɨrim, me bar gavgavigha, mati bulmakaun kamɨn komɨn mam. Ezɨ an otarir igharazim Efraim, an ovavir borir bar avɨrim, me bar gavgavigha, mati bulmakaun kamɨn komɨn igharazim. Egh aning uan komɨn kamningɨn ikɨzir igharazibagh iniv me akuntɨ, me saghon tintinibar nguazir kamɨn mɨkebaba bar dagh iregham.” \p \v 18 Egha Moses kamaghɨn Sebulun ko Isakarɨn anabamningɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ia Sebulun anabamɨn adarasi, ian dagɨar ingangarir ia ikɨzir igharaziba ko amiba, da deravɨram otivam. Eghtɨ Isakar, nɨn nguibamɨn itir dagɨar ingangarim, a uaghan deragh otivam. \v 19 Egh aning uan ikɨzir igharazibar diaghtɨ me aningɨn mɨghsɨamɨn izɨ, egh me ofan aghuim damuam. Egh me bizir ongarir averiamɨn inizibar dagɨar ingangaribar amuva, egh gigimɨn aven modozir bizibar, dagɨar ingangaribar amuam. Egh ingangarir kamɨn, me dagɨar avɨriba iniam.” \p \v 20 Egha Moses kamaghɨn Gatɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God, Gatɨn anabamɨn nguazim gamizɨ, an ekefe. Kamaghɨn amizɨ, ia bar an ziam fɨ. Gatɨn adarasi, laionɨn mɨn, asɨzim mɨsuegh an agharim asigham o, an dapanir inim adeghasa a mɨzua iti. \v 21 Israelian gumazir dapaniba nguaziba tuiragh uari danɨngasa uari akuvagha, Gatɨn adarazi bagha nguazir bar aghuim ginabazɨ me a ini. Gat inizir nguazir otevir kam, a gumazir dapaniba iniamin nguazimɨn mɨn ghu. Ezɨ, Gatɨn adarazi deraghavɨra Ikiavɨra Itir Godɨn guizɨn araziba ko bizir a damuasa Israelia mɨkemezibar gɨn zui.”\f + \fr 33:21 \fr*\ft Hibrun akam vezɨn kam deragha a mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 22 Egha a kamaghɨn Danɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Danɨn anabamɨn adarasi, mati laionɨn igiam, Basanɨn danganimɨn dagɨar afamɨn ikegha uabɨ ekura izi.” \p \v 23 Egha a kamaghɨn Naptalin anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God deragha Naptali gamua egha bizir bar aghuiba isa a ganɨngi. Ezɨ men nguazim Galilin Dɨpar Akarer mɨriamɨn ikegha ghua saut ko aruem ghuaghiri naghɨn amadaghan iraghu.” \p \v 24 Egha a kamaghɨn Aserɨn anabamɨn adaraziv gɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God, Aserɨn aveghbuabar tongɨn bar a gifongegh deraghvɨra a damuam. Eghtɨ bizir kamɨn, a bar me gafiragham. Eghtɨ an olivɨn temeba bar puvɨra bɨtɨ, an olivɨn borer avɨrim iniam. \v 25 Eghtɨ an nguibar ekiaba avɨnizir dɨvaziba, ainɨn itiar akar gavgaviba ikiam. Eghtɨ a zurara dar aven deraghvɨra ikɨva, atiatingan kogham.” \p \v 26 Egha Moses kamaghɨn mɨgei, “O Israelia, godɨn tam ua en Godɨn mɨn itir puvatɨ. A gavgavir ekiam ko angazangarimɨn aven mɨdorozir karis gaperagha, ian akurvaghasa ghuariam gisɨn izi. \v 27 Godɨn Zurara Itim, an en mogomer danganim. A zurara uan dafarimningɨn ian suigha ia ataghɨrazir puvatɨ. Ia mangɨ Kenanɨn nguazim iniamin dughiam a ian faragh mangɨ, ian apaniba batuegh ia mɨkemeghtɨ, ia mangɨ me mɨsoghɨrarigham. \v 28 Eghtɨ Jekopɨn ovavir boriba nguazir kam dapiagh deraghvɨra ikɨtɨ, apaniba ua izɨ me ko mɨsoghan kogham. Nguazir me itir kam, dɨmagarimɨn ghuariar dɨpaba izighirɨ a ruam, eghtɨ wit ko wainɨn avɨriba an otivtɨ me da iniam. \v 29 O Israelian gumazamiziba, ia bar akongegh! Ikiavɨra Itir God ian akurvazi moghɨn, a ikɨzir igharazitaba kamaghɨn men akurvaghizir puvatɨ. Ikiavɨra Itir God mati oramɨn mɨn ian pɨgha ian akurvasi. Egh a mati mɨdorozir sabamɨn mɨn, ian apanibav soghɨrarightɨ me arɨmɨghiram. Eghtɨ ian apaniba izɨ uarir apangkuvsɨ ian azangsɨgham. Eghtɨ ia me dɨkɨ me abɨnam.” \c 34 \s Moses areme \p \v 1 Egha Moses Moapɨn danganir zarim ategha, Nebon Mɨghsɨamɨn ghuavanabogha, ghua Pisgan Mɨghsɨamɨn orazimɨn ghuavanabo, kar Jerikon nguibamɨn aruem anadi nakɨn. Egha Moses danganir kamɨn tughav itima, Ikiavɨra Itir God, nguazir a Israelia danɨngamiba bar an aka. Nguazir kam, a Gileatɨn nguazimɨn ikegha ghua Danɨn anabamɨn nguazimɨn tu, a notɨn amadaghan iti, \v 2 egha ghua Naptalin anabamɨn nguazim ko Efraimɨn anabamɨn nguazim ko, Manasen anabamɨn nguazim ko, Judan anabamɨn nguazim bar ghua Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn tu, an aruem ghuaghiri naghɨn iti. \v 3 Egha a Judan anabamɨn amadaghan sautɨn nguazir ekiam Mosesɨn aka. Ezɨ danganir zarir ekiam, nguibar kam Jeriko an iti, a detɨn temer avɨriba iti. Israelian nguazim, a Jerikon nguazir zarir kamɨn ikegha ghua Soarɨn danganimɨn tu, a sautɨn amadaghan iti. \v 4 \x - \xo 34:4 \xo*\xt Jenesis 12:7; 26:3; 28:13\xt*\x*Egha Ikiavɨra Itir God Moses mɨgei, “Kɨ fomɨra Abraham ko Aisak ko Jekop koma akam akɨrigha ghaze, Kɨ nguazir kam isɨ men ovavir boribar anɨngam. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨ ataghizɨ nɨ an ganigha gɨfa. Eghtɨ kɨ nɨ ateghtɨ nɨ an aven mangɨghan kogham.” \p \v 5 Ezɨ Godɨn ingangarir gumazim Moses, Ikiavɨra Itir God a mɨkemezɨ moghɨn, a Moapɨn nguazimɨn ikiava areme. \p \v 6 Egha Ikiavɨra Itir God, Moapɨn danganir zarimɨn Mosesɨn kuam afa, a Betpeorɨn nguibamɨn vongɨn iti. Ezɨ datɨrɨghɨn gumazitam fozir puvatɨ, danganir manamɨn Mosesɨn mozim iti. \v 7 Moses 120plan azeniba ikia egha areme. Egha gavgavighvɨra iti, ezɨ an damaziba dera. \v 8 Moses aremegha gɨvazɨ, Israelia Moapɨn danganir zarimɨn ikia a bagha azia a gɨbua ikia ghua 30plan aruebar tu. \p \v 9 Bizir kabar gɨn, God fofozir avɨriba ko nɨghnɨzir aghuiba isa Nunɨn otarim Josua ganɨngi. Me bar fo, Moses faragha uan danganim iniasa anemɨsefe. Ezɨ gumazamiziba Josuan akam baragha, Akar Gavgavir Ikiavɨra Itir God Moses ganɨngizibar gɨn zui. \p \v 10 \x - \xo 34:10 \xo*\xt Ua Me Ini 33:11\xt*\x*Bar fomɨra iza datɨrɨghɨn, Israelian tongɨn Godɨn akam inigha izir gumazitam Mosesɨn mɨn otozir puvatɨ. Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God Moses ko mɨgei, mati gumazir pumuning uaning ko mɨgei. \v 11 Ikiavɨra Itir God, mirakelɨn igharagha garibagh amuava Isipɨn atrivim ko an ingangarir gumaziba, ko an nguazim sara bar puv me damuasa Moses amada. Godɨn akam inigha izir gumazir igharazitaba, me Mosesɨn mɨn mirakelɨn kamaghɨn garitabagh amizir puvatɨ. \v 12 Moses Israelian gumazamizibar damazimɨn amizɨ moghɨn, me gumazamizibar amutɨ me atiatingamin arazarazir ekiatabar amighan kogham.