\id DAN draft by Siria; Exeg ck by Marsha, Steven, Petchie, Simon, Jacob; July 08; People involved in Village/comp check: Martin, Matthew, Thomas, Pais Ureka, Eric Dazim, Iakob; consultant check by Norm Weatherhead in April 2012. \ide UTF-8 \h Daniel \toc3 DAN \toc2 Daniel \toc1 Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim Danielɨn Akɨnafarim \mt Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim // Danielɨn Akɨnafarim \mt2 O \mt1 Daniel \imt Akar faragha zuim \ip Godɨn Akam Inigha Izir Gumazim Danielɨn Akɨnafarim a 6plan eghaghaniba ko 4plan irebabar akaba an iti. Me akɨnafarir kam Judaba osɨmtɨziba sara itir dughiamɨn an osiri, ezɨ akɨnafarir kam men nɨghnɨzir gavgaviba gavgavim me danɨngasa. Kar men akurvaghtɨ me kamaghɨn fogh suam, God gumazamizir bar deragha an pozibar akurvasi. Eghtɨ gɨn God men osɨmtɨziba gɨvagh dabirabir aghuim me danɨngam. \ip Danielɨn akɨnafarim, akuar pumuning iti. \ip 1. Sapta 1--6. Kar Daniel ko an namakabar eghaghaniba. Dughiar avɨribar apaniba pazɨ me damuasa, ezɨ kamaghɨn me pamten nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia egha arazir aghuibagh ami, ezɨ apaniba me damuamin bizim me ibura. \ip 2. Sapta 7--12. Kar Daniel ganizir irebaba. Dughiar kamɨn, God gɨfozir puvatɨzir gumazamizibar kantriba bar gavgavigha iti. Eghtɨ me ti Godɨn gumazamiziba bar me agɨvagham. Ezɨ irebar kaba kamaghɨn men akakasi, God uan gumazamizibar akuragh, egh kantrin kabar gavgaviba agɨvagham. Eghtɨ gɨn Godɨn gumazamiziba bar deraghvɨra ikiam. \c 1 \ms Daniel uan namakaba ko men eghaghanim \mr (Sapta 1--6) \s Judan gumazir igiar maba atrivimɨn dɨpenimɨn iti \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt 2 Atriviba 24:1; 2 Eghaghaniba 36:5-7\xt*\x*Fomɨra Jehoiakim Judabar atrivimɨn itima, azenir pumuning ko mɨkezim gɨvazɨma, Babilonɨn kantrin Atrivim Nebukatnesar, a izɨ Jerusalemɨn nguibar ekiam ko mɨsoghasa, egha an mɨdorozir gumaziba nguibam bar an ekɨaru. \v 2 \x - \xo 1:2-4 \xo*\xt 2 Atriviba 20:17-18; 24:10-16; 2 Eghaghaniba 36:10; Aisaia 29:7-8\xt*\x*Ezɨ Ekiam Nebukatnesar amamangatɨzɨma, an Atrivim Jehoiakim inigha Judan gumazamizir avɨrim inigha Godɨn Dɨpenimɨn kavɨn aghuiba ko itariba ini. Egha da inigha Babilonɨn kantrin ghua uan asebar dɨpenimɨn ghu. Egha bizir aghuir kaba isa dɨpenir kamɨn aven itir danganir mogomemɨn da atɨ. \p \v 3 Ezɨ Atrivim Nebukatnesar Judabar tongɨn gumazir igiar maba iniasa, uan dɨpenimɨn ingarir gumazibar faragha zuir gumazim, Aspenas mɨgei. A ghaze, nɨ Atrivim Jehoiakimɨn anabamra ganɨva gumazir igiabara iniva egh uaghan gumazir ekiabar adarazir otaritaba sara inigh. \v 4 Egh a kamaghɨn garir gumazir igiaba iniam: me guar aghuiba ikɨva, namnar aghuiba ikɨva, egh tav mɨkarzir tam ikuvighan kogh, egh fofozir avɨriba ikɨva, suren aghuibar amuva, uaghan zuamɨra fofozim inigham. Eghtɨ me atrivimɨn dɨpenimɨn ingaramin fofozim ikiam. Egh Aspenas uabɨ men sure damutɨ me Babilonɨn akam osirɨva egh a dɨponam. \v 5 Egha atrivim uaghan kamaghɨn mɨgei, dughiaba bar dagher me apiba ko wainɨn dɨpar me apiba, me atrivimɨn dɨpenimɨn itir gumazibar mɨn dar amam. Egh me azenir pumuning ko mɨkezimɨn sure damighɨva gɨn me atrivimɨn ingangarir gumazibar otivam. \p \v 6 Men tongɨn mɨsevezir gumazibar ziabar kara: Daniel, ko Hanania, ko Misael, ko Asaria, me bar Judan anabamɨn gumazir igiaba. \v 7 Egha Aspenas ziar igiaba me garɨki. Daniel a Beltesasar a gatɨ, egha Hanania a Satrak a gatɨ, egha Misael a Mesak a gatɨ, egha Asaria an Abetnego a gatɨ. \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Esekiel 4:13; Hosea 9:3\xt*\x*Ezɨ Daniel dagheba ko wainɨn dɨpaba ko bizir me atrivimɨn dɨpenimɨn isa me ganɨdiba, ana dar aman aghua. A pamten kamaghɨn nɨghnɨsi, a dagheba ko wainɨn dɨpam amegh, Godɨn damazimɨn mɨzegham.\f + \fr 1:8 \fr*\ft Danielɨn nɨghnɨzimɨn mɨngarim, a deragha bigha mɨgeir puvatɨ. Guizbangɨra, Babilonia bizir guar avɨrir God Israelian anogorogheziba me dapi. Ezɨ Israelian Araziba, wainɨn dɨpabar amasa men tɨvazir puvatɨ. Babilonia ti dagheba uan aseba ofabar mɨn dagh anɨdi, ezɨ bizir kabar Daniel daman aghua. O a ti ghaze, an atrivimɨn dagher aghuiba iniam, egh arazir kamɨn an atrivim kamaghɨn an akagha ghaze, a bar atrivim anɨngizir akabar gɨn mangam.\ft*\f* Kamaghɨn amizɨ, a uabɨn akurvaghasa Aspenasɨn azangsɨsi, eghtɨ me dagher igharazitam a danɨngam. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Jenesis 39:21\xt*\x*Ezɨ God Aspenas gamima a Danielɨn apangkuvigha an akurvaghasa. \v 10 Egha Aspenas kamaghɨn Daniel mɨgei, “Kɨ uan ekiamɨn atiatingi. Kɨ fo, a ia bagha dagheba ko dɨpaba amɨsevegha gɨfa. Eghtɨ ia mɨkarziba suegh aghariba guigh, egh ia, ia ko izezir gumazibar mɨn ganan koghtɨma, a na mɨsueghtɨ kɨ aremegham.” \p \v 11 Aspenas faragha Daniel, Hanania, Misael, ko Asaria, men ganasa gumazir mam amɨsefe. Ezɨ Daniel ghua gumazir men garim kamaghɨn a mɨgei, \v 12 “Nɨ kamaghɨn e damu ganigh, nɨ azenibar oparir dagheba ko dɨpamra, da e danɨng mangɨ 10plan dughiabar tugh. \v 13 Egh 10plan dughiar kabar gɨn, nɨ gumazir igiar atrivimɨn dagheba apibar ganɨva, egh nɨ en gan. Egh nɨ fogham, en mɨkarziba men mɨkarzibar mɨn deravɨram oto, o puvatɨ? Egh nɨ gɨn bizir tizimɨn e damusɨ, nɨ puram e damu.” \v 14 Ezɨ gumazir men garim, a Danielɨn akamɨn gɨn ghua Daniel mɨkemezɨ moghɨn ami. \p \v 15 Ezɨ 10plan dughiabar gɨn, men ganganim bar deragha, men mɨkarziba saram aghua gavgavigha, gumazir igiar atrivimɨn dɨpenimɨn amezibagh afira. \v 16 Ezɨ gumazir men garim, an atrivimɨn dɨpenimɨn dagheba ko wainɨn dɨpaba isa zurara munagh da arɨsi. Egha azenibar oparir daghebara me ganɨgavɨra iti. \p \v 17 Ezɨ 4plan gumazir igiar kaba, God biziba bar dar amuamin fofozim ko, akɨnafaribar gara dagh fozir fofozir aghuim, ko nɨghnɨzir aghuim me ganɨngi. Egha God Daniel fofozim a ganɨngizɨma, a irebaba ko irebamɨn mɨn garir bizibar mɨngaribar gun mɨkɨmamin fofozim ti. \p \v 18 Ezɨ Judan gumazir igiar kaba bar, me azenir pumuning ko mɨkezimɨn sure agɨfa, dughiar Atrivim Nebukatnesar inabazim. Ezɨ Aspenas me inigha atrivim bagha ghu. \v 19 Ezɨ atrivim me ko mɨgɨava kamaghɨn gari, Daniel, Hanania, Misael, ko Asaria, men fofozim gumazir igiar mabar fofozibagh afira. Kamaghɨn amizɨ, a me inizɨma me an ingangarir gumazibar otifi. \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt 1 Atriviba 10:1\xt*\x*Egha atrivim bizir avɨribar men azangsɨgha, me ko mɨgɨa gari, men fofozim Babilonɨn fofozir gumazibar fofoziba, bar moghɨra me gafira. Atrivimɨn irebar mɨngaribagh fogha dar gun mɨgeir gumaziba ko, kukunir gumaziba bar, me Judan gumazir 4plan kabagh afiraghan kogham. Bar puvatɨ. \p \v 21 Egha Daniel dughiar ruarimɨn atrivimɨn ingangarim gami. Egha a ingara ikiavɨra itima, Sairus Babilonɨn atrivimɨn oto. \c 2 \s Nebukatnesarɨn irebam \p \v 1 Nebukatnesar azenir pumuning uan kantrin garava an atrivimɨn iti. Egha dɨmagarir mam, a irebamɨn gani. Ezɨ irebar kam a gamima a bar osemegha akuava avenge. \v 2 Kamaghɨn amizɨ, irebar mɨngaribagh fogha dar gun mɨgeir gumaziba ko, kukunir gumaziba ko, imezibagh amir gumaziba ko, akavsiar ifavaribagh amir gumaziba, me bagha akam amada. Eghtɨ me izɨ an irebamɨn mɨngarimɨn gun mɨkɨmam. Egha me iza atrivimɨn guamɨn tuivizɨ, \v 3 a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ irebamɨn ganizɨ, irebar kam na gamima nan navim bar oseme. Kamaghɨn amizɨ, kɨ irebamɨn mɨngarim gɨfoghasa.” \p \v 4 Egha me kamaghɨn Aramɨn akamɨn atrivimɨn akam ikaragha ghaze, “Atrivim,\f + \fr 2:4 \fr*\ft Akar kagh ikegha ghua Daniel 7:28ɨn tuziba, me Hibrun akamɨn dar osirizir puvatɨ. Me Aramɨn akamɨn an osiri.\ft*\f* nɨ bar deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikɨ. E ghaze, nɨ faragh uan irebamɨn e mɨkemeghtɨ, e an mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam.” \p \v 5 Ezɨ atrivim kamaghɨn gumazir kabav gɨa ghaze, “Kɨ guizbangɨra ia mɨgei, ia bizir kɨ irebamɨn ganizibar gun na mɨkemeghan kogh, egh uaghan an mɨngarimɨn gun mɨkemeghan koghtɨ, kɨ mɨdorozir gumazibav kemeghtɨ, me ian sueba ko aghariba asightɨ, ia aremegham. Egh me ian dɨpenibagh asɨghasɨghɨva, dar amutɨ da bar ikuvigham. \v 6 Egh ia vɨrara irebam ko an mɨngarim sara na mɨkemeghtɨ, kɨ bizir avɨrim ia danɨng, egh ia damutɨ ia ziar ekiam iniam. Kamaghɨn datɨrɨghɨn, ia irebam ko an mɨngarimɨn gun na mɨkɨm.” \p \v 7 Egha me uam atrivim mɨgei, “Nɨ irebar kamɨn gun e mɨkemeghtɨ, e an mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam.” \p \v 8 Ezɨ atrivim kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ian ifavaribagh fogha gɨfa. Ia dughiar ruarim mɨzuamasa, kamaghɨn ia ghaze, kɨ akam otavkɨri. Ezɨ bar puvatɨ. \v 9 Guizbangɨra, ia bizir kɨ irebamɨn ganizibar gun na mɨkemeghan koghɨva, ia bar osɨmtɨzir magh gariba iniam. Kɨ fo, ia bar navir vamɨra inigha ghaze, ia na gifar mangɨtɨ kɨ uan nɨghnɨzim otevkɨnigham. Kamaghɨn, ia irebar kamɨn gun na mɨkɨm, eghtɨ kɨ fogham, ia uaghan an mɨngarim sara na mɨkemegh.” \p \v 10 Ezɨ fofozir gumazir kaba atrivimɨn akam baregha, kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Atrivim, nguazir kamɨn gumazitam bizir nɨ damuasa e mɨkemezim damighan kogham. Bar puvatɨ. Atrivim, atrivir gavgavir ekiatam, uan irebar mɨngaribagh fogha dar gun mɨgeir gumazitam, ko kukunir gumazitam, ko akavsiar ifavaribagh amir gumazitam, an azangsɨzir katamɨn a gamizir puvatɨ. \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Jenesis 41:39; Aisaia 57:15; Daniel 5:11\xt*\x*Atrivim, bizir nɨ en azangsɨziba, e dav kɨman ibura. Ezɨ gumazitam dar amighan kogham. Aseba dar amuam. Egha aser kaba da gumaziba ko itir puvatɨ.” \p \v 12 Ezɨ atrivim akar kam baregha bar puvɨram atari. Kamaghɨn amizɨ, a mɨdorozir gumaziba bagha akam amadagha ghaze, me Babilonɨn fofozir gumaziba bar me mɨsueghtɨma me aremegham. \v 13 Ezɨ mɨdorozir gumaziba ghua, Daniel uan namakaba ko me mɨsueghtɨ me aremeghasa me buriagha arui. \s God irebamɨn mɨngarim Danielɨn aka \p \v 14 Ezɨ atrivimɨn mɨdorozir gumazibar garir gumazim Ariok, dɨkavigha Babilonɨn fofozir gumazibav sueghtɨ me aremeghasa zui. Ezɨ Daniel a mɨkɨmasa deravɨra nɨghnigha, \v 15 kamaghɨn Ariokɨn azara, “Manmaghsua, atrivim fofozir gumazibav sueghtɨ me aremeghasa mɨgɨrɨgɨar gavgavir kam gami?” Ezɨ Ariok bizir otivizir kabar gun a mɨgei. \p \v 16 Ezɨ Daniel fofozir gumaziba aremeghan aghuagha, zuamɨra ghua atrivimɨn mɨgɨa ghaze, “Nɨ tong dughiam na danightɨ kɨ irebamɨn mɨngarimɨn gun mɨkɨmam.” \p \v 17 Ezɨ atrivim akar kam amamangatɨzɨ, Daniel uamategha uan dɨpenimɨn ghugha uan namakaba, Hanania, Misael, ko Asaria, bizir otiviziba bar dar gun me mɨkeme. \v 18 Egha apangkuvim bagha Godɨn Uan Nguibamɨn Itim ko mɨkɨmasa me mɨgei. Egh uaghan irebar mogomemɨn itim bagh azangsɨghtɨ, an an mɨngarim en akagham. Eghtɨ e Babilonɨn fofozir gumazir igharaziba ko aremeghan kogham. \v 19 Ezɨ dɨmagarir kamra God, atrivimɨn irebamɨn mɨngarim Danielɨn aka. Ezɨ Daniel Godɨn Uan Nguibamɨn Itimɨn ziam fa, \v 20 egha kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “God, kɨ nɨn ziam fɨ mamaghɨra ikiam. \q2 Guizbangɨra, fofoziba ko gavgaviba bar nɨna. \q1 \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 29:30; Esta 1:13; Jeremaia 27:5; Jems 1:5\xt*\x*Nɨ amozim ko aruemɨn dughiam gatifa, \q2 egha nɨ uabɨ gumazibagh inabi, da atrivibar otifi, \q3 egha nɨ men ingangaribar me a gefi. \q2 Egha fofozir aghuiba ko nɨghnɨzir aghuiba gumazibagh anɨdi. \q1 \v 22 \x - \xo 2:22 \xo*\xt Onger Akaba 139:11-12; Daniel 2:28-29; Hibru 4:13; Jems 1:17\xt*\x*Egha God nɨ bizir aven modoghav itir me fozir puvatɨziba men akakasi. \q2 Ezɨ zurara angazangarim nɨn iti, \q3 ezɨ nɨ mɨtatemɨn itir biziba, nɨ dagh fogha gɨfa. \q1 \v 23 Nan ovavibar God, nɨ fofozim ko gavgavim na ganɨngi \q2 egha nɨ nan dɨmdiam baraki, \q3 egha bizir e nɨn azangsɨghizir kam, en aka. \q2 Egha nɨ atrivimɨn irebamɨn mɨngarim, en aka. \q1 Kɨ bizir kam bagha nɨ mɨnabagha, bar nɨn ziam fe.” \s Daniel irebamɨn mɨngarimɨn gun atrivim mɨgei \p \v 24 Egha Daniel Ariok bagha ghu, gumazir kam atrivim Babilonɨn fofozir gumazibav sueghtɨ me aremeghasa anemɨsefe. Ezɨ Daniel kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ fofozir gumazibav sueghtɨ me aremeghan markɨ. Nɨ na inigh atrivim bagh mangɨ, eghtɨ kɨ irebamɨn a geghanɨva irebamɨn mɨngarimɨn gun a mɨkɨmam.” \p \v 25 Ezɨ zuamɨra Ariok Daniel inigha atrivim bagha ghugha, kamaghɨn atrivim mɨgei, “Kɨ Judan adarazir mav inigha izi, me fomɨra kalabuziar gumazir mamɨn mɨn an kantrin a inigha kagh ize. Ezɨ a irebamɨn mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam.” \p \v 26 Ezɨ Daniel, an ziar mam Beltesasar, atrivim kamaghɨn an azara, “Nɨ nan irebam ko an mɨngarim mɨkɨmamin fofozim iti?” \p \v 27 Ezɨ Daniel kamaghɨn atrivim mɨgei, “Atrivim, fofozir gumazitam, ko kukunir gumazitam, ko imezibagh amir gumazitam, ko akuzibagh amir gumazitam, me bar modoghav tir bizir kamɨn mɨngarim abɨghɨva avegham. \v 28 Ezɨ Godɨn Uan Nguibamɨn Itim, a iti, a bizir mogomebar mɨngariba azenim garɨsi. Atrivim, God bizir gɨn otivamibar nɨn akaghasa irebar kam nɨ ganɨngi. Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn irebar nɨ uan dakozimɨn akua ganizimɨn, gun nɨ mɨkɨmam. \p \v 29 “Atrivim, nɨ akuima God irebamɨn bizir gɨn otivamiba nɨn aka. Ezɨ Godɨn kam, a bizir mogomeba azenim garɨsi. Egha bizir gɨn otivamiba nɨn aka. \v 30 \x - \xo 2:30 \xo*\xt Jenesis 41:16; Daniel 2:47; Aposel 3:12\xt*\x*Egha Godɨn kam bizir modoghav itim nan aka. Kɨrara fofozir ekiam ikia egha fofozir gumazir igharazibagh afirazir pu. Puvatɨ. God bizir kam nan aka, eghtɨ nɨ uan irebamɨn mɨngarim ko nɨghnɨzibagh gɨfogham. \p \v 31 “Atrivim, nɨ irebamɨn garima marvir guar dafam iti. Ezɨ bizir kam a gavgavigha bar puvɨra taghtasi. Ezɨ nɨ an ganigha bar atiatingi. \v 32 Me golɨn puvɨra taghtazimɨn an dapanimɨn ingari. Egha an evarim ko agharimning, me silvan aningɨn ingari, egha an ivariam me brasɨn dar ingari. \v 33 Egha an suemning me ainɨn aningɨn ingarigha, an dagarimningɨn vɨn, me uaghara ain ko nguazim veregha aningɨn ingari. \v 34 Ezɨ dughiar nɨ marvir guar kamɨn garavɨra itimɨn, dagɨam a uabɨ mɨghsɨamɨn kuiaghirɨ, gumazitam a poghezir puvatɨ. A uabɨ izaghira marvir guar kam mɨsogha an dagarir me nguazim ko ainɨn ingarizimning mɨsoke. Ezɨ aning bar mɨsaraghire. \v 35 Ezɨ ainba, ko nguazim, ko bras, ko silva, ko gol, da bar bɨaghiregha mati raizɨn mɨseviba, nɨ da isa da makuri. Ezɨ amɨnim dagh ivavamadi, ezɨ mɨnezir taba ua itir puvatɨ. Ezɨ dagɨar marvir guar kam mɨsoghezim, an aghua mɨghsɨar ekiamɨn otoghava nguazir kam bar anevara. \p \v 36 “Kar irebar nɨ ganizim. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ irebamɨn mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam. \v 37 Atrivim, nɨ faraghavɨra ikia, egha atrivir maba bar dagh afira. Ezɨ Godɨn Uan Nguibamɨn Itim, a nɨn amamangatɨzɨ nɨ atrivimɨn iti. Ezɨ a gavgavim nɨ ganɨga egha ziar ekiam nɨ ganɨngi. \v 38 Egha nɨ gamima, gumazamiziba bar, ko asɨziba, ko kuaraziba bar, nɨ me gatifa. Ezɨ nɨ dapanir me golɨn ingarizimɨn mɨn iti. \p \v 39 “Eghtɨ atrivir mam nɨn gɨn otivam, egh a nɨn mɨn gavgavighan kogham. Egh gɨn atrivir mɨkezim otoghɨva, nguazir oteviba bar dagh ativagham. Ezɨ atrivir kam mati bras. \v 40 Eghtɨ ua gɨn namba 4ɨn atrivim otivam. An ainɨn mɨn gavgavigham. E fo, ain bizibav sozima da bɨgha mɨnemniaba iri. Ezɨ kamaghɨra atrivir kam kantrin fomɨra ikezibar gavgaviba bar dagh afiragh ada gɨvagham. \v 41 Ezɨ nɨ irebamɨn kamaghɨn gari, bizir kamɨn dagarimning ko dagarir puziba, me ain ko nguazim uaning veregha dar ingari. Ezɨ bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. Gumazamizir atrivir kam ativaziba, me uarira uari abigh, men tarazi gavgavigh ikɨvɨra ikiam. Ain ko nguazim vɨrara dagarir pumuningɨn iti, a kamaghɨn nɨn aka, dar gavgavim ainɨn mɨn gavgavigh egh bar gavgavighan kogham. \v 42 Ezɨ dagarir puzir me ain ko nguazimɨn ingarizim, a kamakɨn, kantrin otevir mam ainɨn mɨn gavgavigham. Eghtɨ an otevir mam nguazim mɨn gavgavighan kogham. \v 43 Ezɨ me, nguazim ko ain aning veregha marvir guar kamɨn dagarimɨn ingari. Ezɨ bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. Atrivim gumazamizir bɨaghireziba, ua me akuvasa nɨghnɨsi. Eghtɨ me atrivir igharazibar guivibar ikɨ, egh me deragh uari ko poroghan kogham.\f + \fr 2:43 \fr*\ft Aramɨn akam deragha akar otevir kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Kamaghɨra ain deragha nguazim ko pozir puvatɨ. \p \v 44 “Ezɨ dughiar atrivir kaba ikiavɨra itimɨn, Godɨn Uan Nguibamɨn Itim, a Dughiar a Gumazamizibagh Ativaghamin Tam a damightɨ, an otivam. Eghtɨ a ikɨ mamaghɨra ikiam. Eghtɨ atrivir maba da God Gumazamizibagh Ativaghamin Dughiar Kam dɨkabɨraghan kogham. Eghtɨ God Gumazamizibagh Ativaghamin Dughiam, an atrivir igharazibagh asɨghasigham. Eghtɨ an atrivir dughiar kam a ikɨ mamaghɨra ikɨvɨra ikiam. \v 45 Nɨ dagɨamɨn gari, a uabɨ mɨghsɨamɨn pura kuiaghirɨ, gumazitam a poghezir puvatɨ. Dagɨar kam ira, marvir guar me ain ko bras ko nguazim ko silva ko golɨn ingarizim a mɨsoghezɨ, a bar mɨsaraghire. Dagɨar kam, a God gumazamizibagh ativaghamin dughiamɨn ababanim. \p “Godɨn ziar ekiam itim, a bizir gɨn otivamiba nɨn aka. Guizbangɨra, bizir nɨ irebamɨn ganiziba, da kɨ nɨ mɨkemezɨ moghɨram otivam.” \s Atrivim ziar ekiam Daniel ganɨngi \p \v 46 Atrivim Nebukatnesar Danielɨn akam baregha, egha Danielɨn boroghɨra tevimning apɨrigha irɨgha uan guam isa nguazim gatɨgha ghaze, me Danielɨn ofa damu borer mughuriar aghuim zuim tuva an ziam fɨ. \v 47 Ezɨ atrivim kamaghɨn Daniel mɨgei, “Nɨ irebar modozir kamɨn gun mɨkemegha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ kamaghɨn fo, nɨn God a godɨn igharazibagh afira. Ana atriviba bar dar ekiam, egha bizir mogomeba azenim garɨsi.” \p \v 48 \x - \xo 2:48 \xo*\xt Daniel 2:6; 4:9; 5:11\xt*\x*Ezɨ atrivim Babilonɨn provinsɨn gavmanɨn dapanimɨn ikiasa Daniel amɨsefe. Egh a gumazir nɨghnɨzir aghuiba atrivim ganɨdibar gumazir dapanimɨn iti. Ezɨ atrivim uaghan Daniel bizir avɨrir aghuiba a ganɨngi. Ezɨ Daniel ziar ekiam iti. \v 49 Egha Daniel Babilonɨn provins gatifa. Egha a ingangaribar ganasa nɨghnɨghava, Satrak ko Mesak ko Abetnego, me amɨsɨvasa atrivimɨn azangsɨsi. Ezɨ atrivim an azangsɨzir kamɨn amamangatɨzɨ, me dar gari. Egha Daniel uabɨ atrivimɨn dɨpenimɨn iti. \c 3 \s Nebukatnesar marvir guamɨn tevimning apɨrigh a ziam fasa gumazamizibav gei \p \v 1 Atrivim Nebukatnesar mɨgeima me gol inigha marvir guar mamɨn ingari. Ezɨ marvir guar kamɨn ruarim a 27 mitan tuzɨ, an baravim 3 mitan tu. Ezɨ me marvir guar kam isa Babilonɨn provinsɨn Duran nguazir zarimɨn anetɨ. \v 2 Ezɨ me anetɨgha gɨvazɨma, atrivim uan gavman gumazir dapaniba bar me mɨgɨa ghaze, me izɨ uari akufagh. Eghtɨ gavmanɨn faragha zuir gumaziba ko, gumazir dapaniba ko, gumazir ekiar faragh zuiba ko, nguibamɨn gavmanɨn garir gumaziba ko, dagɨabar garir gumaziba ko, jasba ko, nguibabar gavmanɨn gumaziba me izɨ uari akufagh. Me izɨ, marvir guar Atrivim Nebukatnesar asarazir kam bagh, dughiar faragha zuimɨn an ziam fɨsɨ izam. \v 3 Ezɨ gavmanɨn gumazir ekiar kaba iza bar marvir guam itir naghɨn dughiar namba wanɨn an ziam fasa bar uari akufa. \p \v 4 Egha gavmanɨn gumazir akam akurir mam pamten kamaghɨn diagha mɨgei, “Ia nguibaba bar dar gumazamiziba, kantriba bar dar gumazamiziba, nguibabar akaba bar ia bar atrivimɨn akam baragh! \v 5 Ia sɨghaba ko mariviba ko gitaba ko buaba ko ighiar igharaziba baraghtɨ da arangam. Egh ia ighiar kam baragh, uan teviba pɨrigh avigh marvir guar Atrivim Nebukatnesar asarazir kamɨn ziam fɨ. \v 6 Eghtɨ gumazitam tevimning apɨrigh aviragh, marvir guamɨn ziam fan koghtɨ, e zuamɨra a inigh danganir ekiar avir bar pamten isimɨn aven anekunigham.” \p \v 7 Kamaghɨn me ighiam baragha, nguibaba bar dar gumazamiziba ko kantriba bar dar gumazamiziba ko nguibabar akaba bar, maghɨra teviba apɨrigha aviragha marvir guar Atrivim Nebukatnesar asarazir kamɨn ziam fe. \s Me Judan gumazir 3plan gun mɨkeme \p \v 8 Ezɨ dughiar kamɨn Babilonɨn gumazir maba iza Judan gumazamizibar ziabagh asɨghasɨghasa men gun atrivim mɨkeme. \v 9 Egha me kamaghɨn Atrivim Nebukatnesarɨn mɨgei, “Gumazir ekiam, nɨ ikɨ mamaghɨra ikiam! \v 10 Atrivim, nɨ gumazamiziba bar kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, me sɨghaba ko mariviba ko gitaba ko buaba ko ighiar igharaziba baraghɨva, gumazamiziba bar teviba apɨrigh avigh, golɨn marvir guar nɨ ingarigha asarazir kamɨn ziam fam. \v 11 Eghtɨ gumazitam tevimning apɨrigh aviragh marvir guamɨn ziam fan koghtɨ, nɨ zuamɨra a inigh danganir ekiar avir bar pamten isimɨn aven anekunigham. \v 12 Ezɨ Judan gumazir pumuning ko mɨkezir kaba, Satrak, Mesak, ko Abetnego, kar nɨ Babilonɨn provins gativagh an ganasa me amɨsefe, ezɨ me nɨn akam batoke. Egha me nɨn asebar ziaba fer puvatɨ, egha uaghan teviba apɨrigha aviragha golɨn marvir guar nɨ asarazir kamɨn ziam fer puvatɨ.” \p \v 13 Ezɨ Atrivim Nebukatnesar akar kam baregha bar puvɨram atara egha ghaze, ia 3plan gumazir kaba inigh na bagh izɨ. \v 14 Me izegha gɨvazɨma a kamaghɨn men azai, “Satrak ko Mesak ko Abetnego, me ghaze ia nan aseba ko godɨn marvir guar kɨ asarazir kam ia uaghan teviba apɨra aviragha an ziam fer puvatɨ. Guizbangɨra, o? \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Ua Me Ini 5:2; 2 Atriviba 18:35\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn, ia sɨghaba ko mariviba ko gitaba ko buaba ko ighiar igharaziba baraghɨva, teviba pɨrighɨva avigh marvir guar kamɨn ziam fɨ. Ia kamaghɨn damuan koghtɨ, kɨ datɨrɨghɨra gumazibav kemeghtɨ me ia isɨ danganir ekiar avir bar pamten isimɨn aven ia kunigham. Eghtɨ godɨn manam ian akuragh nan gavgavim da ua ia inigham?” \p \v 16 Ezɨ Satrak, Mesak ko Abetnego atrivim ikara, “Atrivim Nebukatnesar, bizir nɨ e damuasa ifongezir kam, e akaba an puvatɨ. \v 17 E guizɨn Godɨn ziam fe. Nɨ mɨkemezɨ moghɨn e damigh, eghtɨ en Godɨn gavgavim itim, an en akuraghtɨ, nɨn gavgavim ko danganir ekiar avir bar pamten isim, e a gitagham. God en akuragham. \v 18 Eghtɨ an en akuraghan koghtɨ, nɨ bizir kam gɨfogh, e nɨn asebar ziaba fan koghɨva, egh uaghan teviba pɨrighɨva aviragh golɨn marvir guar nɨ asarazir kamɨn ziam fan kogham.” \s Me Satrak, Mesak ko Abetnego isava avim mɨkɨni \p \v 19 Nebukatnesar akar kam baregha egha bar Satrak, Mesak ko Abetnego men anɨngaghegha, an damazimning bar aghefe. Egha a uan ingangarir gumazibav kemeghtɨ me avim atɨghtɨ a puvɨra isiam. Avim faragha kamaghɨn isizir puvatɨ. \p \v 20 Egha a uan mɨdorozir gumazir gavgavibav gɨa ghaze, me Satrak, Mesak ko Abetnego, ikegh me isɨva danganir ekiar avir bar pamten isimɨn me kunigh. \v 21 Kamaghɨn, me 3pla uaghara men korotiar ruariba ko siotba ko dapanir asuaba sara me ikeghava, me isa danganir ekiar avir bar pamten isimɨn, me akuni. \v 22 Dughiar kam atrivim faragha mɨgeima me avim gamima a bar pamtemɨn isia mɨzariaba zui. Kamaghɨn, mɨdorozir gumazir me inigha avir danganir ekiamɨn ghueziba, avir mɨzariaba bar men isizɨ me ariaghire. \v 23 Ezɨ Satrak, Mesak ko Abetnego, me avimɨn torim giraghue. Ezɨ me ikezir beniba kamaghɨra iti. \rem Daniel 3:52-56, from Greek Daniel/Deuterocanonical. Used in Catholic lectionary: 52 Let the earth bless the Lord; let it sing praise to him and highly exalt him for ever. 53 Bless the Lord, mountains and hills, sing praise to him and highly exalt him for ever. 54 Bless the Lord, all things that grow on the earth, sing praise to him and highly exalt him for ever. 55 Bless the Lord, you springs, sing praise to him and highly exalt him for ever. 56 Bless the Lord, seas and rivers, sing praise to him and highly exalt him for ever. \p \v 24 Ezɨ Atrivim Nebukatnesar men ganigha dɨgavir kuram gamigha zuamɨra dɨkavigha tu. Egha kamaghɨn gumazir nɨghnɨzir aghuiba a ganɨdibar azara, “E 3plan gumaziba ikegha me isa avim mɨkɨni, o puvatɨ?” Ezɨ me a ikara, “Are, atrivim, e manmaghɨram ami.” \p \v 25 Ezɨ a ghaze, “Manmaghɨn amizɨ kɨ 4plan gumazibar garima me avimɨn torimɨn arui? Egha benir e me ikeziba, ua men namnabar itir puvatɨ. Egha avim uaghan men isir puvatɨ. Ezɨ namba 4ɨn gumazim asebar borimɨn mɨn gari.” \s Avim 3plan gumazibar isizir puvatɨ \p \v 26 Ezɨ Nebukatnesar danganir ekiar avir bar pamten isimɨn tiar akamɨn boroghɨra ghugha kamaghɨn dei, “Satrak! Mesak! Abetnego! Ia Godɨn Bar Pɨn Itimɨn ingangarir gumaziba! Ia azenan izɨ!” Ezɨ me avim ategha azenan ize. \v 27 Ezɨ gavmanɨn faragha zuir gumaziba ko, gumazir dapaniba ko, gumazir aruar faragh zuiba ko, gumazir nɨghnɨzir aghuiba atrivim ganɨdiba, me iza Judan gumazir 3plan kabar ganasa uari akufa. Me gara fo, me isizir puvatɨ. Egha avim men dapanir arɨziba ko korotiabar isizir puvatɨ, egha me mɨkarzitam isigha mughazir puvatɨ, egha avir mughuriar tam zuir puvatɨ. \p \v 28 Ezɨ atrivim kamaghɨn mɨgei, “E bar Satrak, Mesak, ko Abetnego, men Godɨn ziam fam. God uan ensel amadazɨ a 3plan gumazir an ziam fa egha nɨghnɨzir gavgavim an itibar akura. Me nan akam batuegha ovengan atiatingizir puvatɨ. Egha godɨn igharazitam tevimning apɨrigha an ziam feir puvatɨ. Me uan Godɨn ziamra fe. \v 29 Ezɨ kɨ fo, Satrak, Mesak ko Abetnego, men God men akurazɨ moghɨn, godɨn igharaz tam uan gumazamizibar akuraghan kogham. Kamaghɨn amizɨ, kɨ mɨgɨrɨgɨar kam damuasa, ia gumazamiziba bar Godɨn kam a dɨpova, akar kuratamɨn a mɨkɨman kogham. Egh nguibaba bar dar gumazamiziba ko kantriba bar dar gumazamiziba ko nguibabar akaba bar, me arazir kam damutɨ, kɨ mɨdorozir gumazibav kemeghtɨ me men sueba ko aghariba asightɨ, me aremegham. Egh me men dɨpeniba akararɨgh bar dagh asɨghasɨgham.” \p \v 30 Ezɨ atrivim mɨkemegha gɨvagha, egha Satrak, Mesak ko Abetnego ingangarir igiam Babilonɨn provinsɨn me ganɨngi, ingangarir kam ingangarir me faragha amizim gafira. \c 4 \s Nebukatnesarɨn namba 2ɨn irebam, a temer ekiamɨn gani \p \v 1 Atrivim Nebukatnesar nguazimɨn nguibaba bar dar gumazamiziba ko kantriba bar dar gumazamiziba ko nguibabar akaba bar, me bagha akam amada. An akam kamakɨn: \b \pi Ia bar deraghvɨra ikɨ! \b \pi \v 2 Datɨrɨghɨn kɨ arazaraziba ko mirakelɨn bar ekiaba, Godɨn Bar Pɨn Itim na bagha dagh amizibar gun ia mɨkɨmasa. \b \q1 \v 3 God arazarazir bar ekiabar en aka! \q2 Egha bar gavgavigha mirakel bagh ami! \q1 God ikɨ mamaghɨra ikiam; \q2 an atrivimɨn dughiaba zurara ikɨvɨra ikiam. \b \pi \v 4 Kɨ Nebukatnesar, nɨmɨra uan dɨpenimɨn aperaghav ikia uan ingangaribar garima, da bar deragha oto. Egha kɨ bizir avɨrim ikia, egha bar akuegha iti. \v 5 Ezɨ dɨmagarir mamɨn kɨ irebamɨn ganigha bar puvɨram atiatingi. Kɨ irebamɨn aven ganizir biziba na gamizɨ kɨ dɨgavir kuram gami. \v 6 Egha kɨ Babilonɨn fofozir gumaziba bagha akam amada, eghtɨ me izi irebamɨn mɨngarimɨn gun na mɨkɨmam. \v 7 Ezɨ irebar mɨngaribagh fogha dar gun mɨgeir gumaziba ko, kukunir gumaziba ko, imezibagh amir gumaziba ko, akavsiabagh amir gumaziba, me bar ize. Kɨ irebamɨn gun me mɨgeima, me irebamɨn mɨngarimɨn gun na mɨkɨman ibura. \v 8 Ezɨ gɨn Daniel izi. (An ziar mam Beltesasar, ziar kam nan asemɨn ziam. Guizbangɨra, aser bar gavgavibar duaba nɨghnɨzim Daniel ganɨngi.) Ezɨ kɨ uan irebamɨn gun a mɨgei. Kɨ kamaghɨn a mɨgei: \pi \v 9 “Beltesasar, fofozir gumazibar gumazir dapanim, kɨ fo, aser bar gavgavibar duaba, nɨghnɨzim nɨ ganɨngizɨ, ezɨ bizitam nɨn pɨn kogh, nɨn modoghan kogham. Ezɨ nɨ datɨrɨghɨn nan irebam baragh, egh an mɨngarimɨn gun na mɨkɨm. \pi \v 10 “Kɨ uan dakozim girɨghav ikia irebamɨn garima, temer bar dafam nguazim bar moghɨra an tongɨra tughav iti. \v 11 Egha an aghua bar ekɨva ghuanaga overiamɨn suira, nguazimɨn itir gumazamiziba bar an gari. \v 12 Ezɨ temer kam dafarir bar aghuiba iti, egha ovɨzir avɨriba iti, nguazimɨn itir gumazamiziba bar dar amegh izɨvagham. Ezɨ kuaraziba an aguabar mɨkonibagh amima, nguazimɨn asɨzir atiaba iza an apengan avughsi, egha da bar an ovɨziba api. \pi \v 13 “Kɨ uan dakozim girɨghav ikia irebamɨn garavɨra itima enselɨn mam Godɨn Nguibamɨn ikegha izaghiri, an enselɨn maba ko me bizibar garir enselba. \v 14 Egha pamtemɨn dɨa ghaze: Nɨ temem okeghtɨ a irɨgh. Egh an aguaba aghoregh, an dafariba aghor da makunigh, an ovɨziba tintinibar da kunigh. Egh asɨzir an apebamɨn itiba batokegh, egh kuarazir an aguabar itiba batokegh. \v 15 Egh temer dakam biba saram aneteghtɨ a nguazimɨn grazibar tongɨn ikɨ, eghtɨ ainɨn kuakar ekiatam ko bras inigh an povim gighuigh. Egh gumazir kam ateghtɨ amariba dɨmagaribar a giram. Eghtɨ an asɨzibar mɨn dadabar amɨ ikiam. \v 16 Egh gumazir kam, a 7plan azenibar gumazamiziba nɨghnɨzi moghɨn nɨghnɨghan kogham, ana asɨzibar mɨn nɨghnɨgh ikiam. \v 17 Ezɨ bizibar garir enselba bizir kaba otivasa me mɨkeme, eghtɨ angamɨra itir gumazamiziba bar kamaghɨn fogham, Godɨn Bar Pɨn Itim bar gumazamizibagh ativagha men gari. Egha a uabɨ uan ifongiamɨn gɨn ghua, gumazir ziar ekiaba itiba ko gumazir kɨniba, atrivimɨn ikiasa me amɨsevima me otifi.” \b \p \v 18 Egha kɨ ua kamaghɨn Daniel mɨgei, kɨ uan irebam nɨ mɨkemegha gɨfa. Nan fofozir gumaziba irebamɨn mɨngarimɨn gun na mɨkɨman ibura. Kamaghɨn amizɨ, Beltesasar, nɨ datɨrɨghɨn an mɨngarimɨn gun na mɨkɨmam. Kɨ fo, aser bar gavgavibar duaba nɨghnɨzim nɨ ganɨngi, kamaghɨn nɨrara na mɨkɨmam. \s Daniel irebamɨn mɨngarimɨn gun mɨgei \p \v 19 Ezɨ Daniel irebamɨn mɨngarim gɨfogha gɨfa, kamaghɨn amizɨma a bar osemegha dɨgavir kuram gamigha, atrivimɨn mɨkɨman atiati.\f + \fr 4:19 \fr*\ft Akar kam, 4:19ɨn ikegha ghua 4:33ɨn tu, kar akar otevir mam Atrivim Nebukatnesar gumazamiziba bagha anemada. (Nɨ Daniel 4:1ɨn ganigh.) Egha kagh atrivim bizir a bativizibagh eghanizir puvatɨ.\ft*\f* Ezɨ atrivim kamaghɨn a mɨgei, “Beltesasar, irebar kam ko an mɨngarim nɨ damutɨ nɨ osɨmɨva atiatingan markɨ.” \p Ezɨ Beltesasar a ikara, “Atrivim, kɨ irebar kam mɨkemezir biziba nɨ bativan kɨ ifongezir puvatɨ. Da nɨn apanibara otivasa kɨ ifonge! \v 20 Nɨ temer ekiar mamɨn gani, a bar ruaragha ghuanaga overiamɨn suira, ezɨ nguazir kamɨn gumazamiziba bar an gari. \v 21 A dafarir bar aghuiba ko ovɨzir avɨriba iti, nguazimɨn itir gumazamiziba bar dar amegh izɨvagham. Ezɨ asɨzir atiaba an apengan avughsi, ezɨ kuaraziba an aguabar mɨkonibar ingari. \p \v 22 “Atrivim, nɨrara temer kam, ruaragha bar gavgafi. Ezɨ nɨn gavgavim bar ekevegha pɨn ti, ezɨ nɨn gavgavim nguazimɨn itir gumazamiziba bar dar gari. \p \v 23 “Ezɨ nɨ garima, enselɨn mam Godɨn Nguibamɨn ikegha izaghira ghaze, ‘Nɨ temer kam okegh a gasɨghasɨkigh, egh an dakam ateghtɨ a nguazimɨn ikɨ. Egh ainɨn kokam ko bras inigh an povim gighuigh. Eghtɨ ghuariar dɨpaba dɨmangan gumazir kam giram, egh aneteghtɨ a 7plan azenibar asɨzir atiaba ko ikiam.’ \p \v 24 “Atrivim, irebar kamɨn mɨngarim kamakɨn, kar Godɨn Bar Pɨn Itim mɨkemezir bizim, nɨ bativam. \v 25 Nɨ gumazamizibar nguibam ategh, mangɨva asɨzir atiaba ko ikiam. Nɨ bulmakaubar mɨn dadabar amɨ, egh puram azenan dakuam. Eghtɨ dɨmagarimɨn ghuariar dɨpaba 7plan azenibar nɨ giram. Nɨ kamaghɨra ikɨ, mangɨ kamaghɨn fogham, Godɨn Bar Pɨn Itim bar gumazamizibagh atifa. Ezɨ a uabɨ uan ifongiamɨn, gumaziba mɨsevima me atrivibar otifi. \v 26 Nɨ ensel barazi, a temer dakam ateghtɨ a nguazimɨn aven ikiasa mɨkeme. Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn, nɨ bar kamaghɨn fogh mɨkɨm, God Uabɨra Nguazimɨn Biziba Bar Dagh Atifa. Nɨ fogha gɨfa, egha gɨn nɨ uam atrivimɨn otivam. \v 27 Kamaghɨn amizɨ, atrivim, nɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨ mɨkɨmamin akamɨn gɨn mangam:\f + \fr 4:27 \fr*\ft Gumazir maba ghaze, vezɨn kam, a dughiar Nebukatnesar uam atrivimɨn otivamim a mɨgeir puvatɨ. Me ghaze, Daniel kamaghɨn mɨkeme, atrivim arazir aghuibar amutɨ, bizir kurar kaba a bativan kogham.\ft*\f* Nɨ arazir kurabar amuan koghɨva, arazir aghuibar amu, egh gumazamizir onganarazibar apangkuf. Nɨ kamaghɨn damuva, egh nɨ ti deraghvɨra ikɨtɨ, bizir nɨ amiba bar deravɨram otivam.” \p \v 28 Ezɨ Daniel mɨkemezɨ moghɨra, bizir kaba bar Atrivim Nebukatnesar batifi. \v 29 Ezɨ 12plan iakɨniba gɨvazɨ, atrivim dughiar mamɨn uan dɨpenir Babilonɨn itimɨn azuarim garui. \v 30 Egha kamaghɨn mɨgei, “Ia gan, Babilon a nguibar bar ekiam egha bar dera. Nan gavgavimɨn kɨ uabɨ an ingari, kɨ nguibar kam gamizɨ an otogha, uan gavgavim ko ziar ekiam isɨ gumazamizibar akakaghasa.” \p \v 31 A mɨgɨavɨra ikiava egha orazima, tiarir mam Godɨn Nguibamɨn ikegha izi. Tiarir kam kamaghɨn mɨgei, “Atrivim Nebukatnesar, nɨ nan akam barakigh. Kantrin nɨ ativazir kam, kɨ datɨrɨghɨn nɨ dam a inigham. \v 32 Eghtɨ kɨ nɨ batueghtɨ nɨ ua gumazamiziba ko ikian kogham. Nɨ mangɨ asɨzir atiaba ko ikiam. Egh nɨ 7plan azenibar, bulmakaubar mɨn dadabar amam. Nɨ kamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar nɨ fogh suam, Godɨn Bar Pɨn Itim bar gumazamizibagh atifa. A uabɨ uan ifongiamɨn, gumazibagh amima me atrivibar otifi.” \p \v 33 Ezɨ bizir ensel mɨkemeziba, da zuamɨra Nebukatnesar batifi. Me gumazamizibar tongɨn a batoghezɨ, a bulmakaubar mɨn dadaba api. Egha dɨmagarimɨn ghuariar dɨpaba an namnam giri. Egha an dapanir arɨzim bar ruaragha taragiar arɨzibar mɨn gari. Egha an dafarir puziba bar ruaragha mati kuarazir puzibar mɨn gari. \s Nebukatnesar Godɨn ziam fe \pi \v 34 Gɨn 7plan azeniba gɨvazɨ, kɨ Nebukatnesar, kɨ kogha Godɨn nguibamɨn gara, egha nan nɨghnɨziba ua dera. Egha kɨ Godɨn Bar Pɨn Itim bagha bar akonge. A Godɨn ikia mamaghɨra itim, kamaghɨn, kɨ an ziam fam. Egha kɨ kamaghɨn mɨgei: \b \q1 God atrivimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam. \q2 Eghtɨ an atrivir kam dughiabar ikɨvɨra ikiam. \q1 \v 35 A gari, nguazimɨn itir gumazamiziba mati \q2 pura biziba. \q1 An Nguibamɨn itir enselba ko nguazimɨn itir gumazamiziba an apengan iti, \q2 a bar me gatifa. \q1 Egh a bizitam damusɨ an a damuam, \q2 eghtɨ gumazitam an anogoreghan kogham. \q1 Guizbangɨra, gumazitam kamaghɨn an azangsɨghan kogham, \q2 Nɨ bizir tizim gami. Bar puvatɨ. \b \p \v 36 Ezɨ kɨ mɨgɨrɨgɨar kam gamir dughiamɨn, nan nɨghnɨzim ua dera, ezɨ kɨ ua uan ziar ekiam ini. Egha datɨrɨghɨn kɨ kantrin faragha ativazim, kɨ uam a gativagh an ganamin gavgavim ini. Ezɨ gumazir nɨghnɨzir aghuiba na ganɨdiba, ko nan gumazir ekiaba, me ua iza na ko iti. Ezɨ kɨ uam atrivimɨn ikia, egha ziar bar ekiam iti, a ziar ekiar kɨ faragha inizim gafira. \p \v 37 Egha datɨrɨghɨn kɨ Nebukatnesar, kɨ Atrivir Uan Nguibamɨn Itim bagha bar akonge, egha an ziam fa ziar ekiam a ganɨdi. Kɨ fo, bizir ana amiba bar voroghɨra ikia bar dera. Egha a gumazir uan ziaba feba da dɨkabɨri. \c 5 \s Atrivim Belsasarɨn isar ekiam \p \v 1 Ezɨ datɨrɨghɨn Belsasar atrivir igiamɨn otogha, dɨmagarir mamɨn a isar ekiar mam gamua, egha uan gumazir ekiar tausen plan diazɨ me isar kamɨn izegha, a ko wainɨn dɨpam api. \v 2 Egha me wainɨn dɨpam apavɨra itima, Belsasar, gol kapba ko silvan kapba inigh izasa uan ingangarir gumazibav mɨgei. Kavɨn kaba, an afeziam Nebukatnesar Jerusalemɨn nguibamɨn itir Godɨn Dɨpenimɨn ghugha da inigha Babilonɨn nguibamɨn ize. Atrivim ghaze, a uan gumazir ekiaba ko uan amuiba ko an amuir doziba ko, me bar kavɨn kabar wainɨn dɨpabar amam. \v 3 Kamaghɨn amizɨ, ingangarir gumaziba golɨn kapba inigha ize. Ezɨ gumazamiziba bar kavɨn kabar wainɨn dɨpaba api. \v 4 Egha me wainɨn dɨpaba apa ikiava, aser me gol, ko silva, ko bras, ko ain, ko temem, ko dagɨamɨn, ingarizir marvir guabar ziaba fe. \p \v 5 Me kamaghɨn amima, gumazimɨn dafarim zuamɨra bɨrimɨn otogha bɨrim gisɨn osiri. Danganir kamɨn lam isia an angazangarim bar ekefe, ezɨ atrivim bar deraghavɨra dafarir kamɨn garima, an osiri. \v 6 Egha a bar atiatigha, an atiatir guam asaragha, an gavgavim gɨvazɨ, an soroghafariba a ginɨsi. \p \v 7 Ezɨ a kukunir gumaziba, ko imezibagh amir gumaziba, ko akavsiar ifavaribagh amir gumaziba, tav a bagh me inigh izasa a pamten dei. Me izegha gɨvazɨma, atrivim kamaghɨn me mɨgei, “Gumazitam akar kam dɨponegh an mɨngarimɨn gun na mɨkemeghtɨ, kɨ atrivimɨn korotiar aghevim a danightɨ aneghuam. Egh kɨ golɨn sen an fɨrimɨn daghtɨ, a ziar ekiam iniam. Eghtɨ kɨ a damightɨ a namba 3ɨn gavmanɨn gumazimɨn ikiam.” \p \v 8 Ezɨ fofozir gumaziba aven izegha gɨvazɨ, atrivim akar kam bar me mɨkemez, men tav akar kam dɨponan ibura. Egha men tav akar kamɨn mɨngarimɨn gun atrivim mɨkemezir puvatɨ. \v 9 Kamaghɨn amizɨ, Atrivim Belsasar bar atiatingi. Egha an atiatir guam asaragha an gavgavim gɨvazɨma, an soroghafariba a ginɨsi. Ezɨ an gumazir ekiaba nɨghnɨghava avenge, kamaghɨn amizɨ, me bizitam damuan ibura. \p \v 10 Dughiar kam atrivimɨn amebam nɨgɨnir kam baraki, nɨgɨnir atrivim uan gumazir ekiaba ko me amizim. Egha a isar ekiam itir danganimɨn aven ghugha ghaze, “Atrivim, nɨ deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikɨ. Nɨ bizir kam ateghtɨ an osɨmtɨzim nɨ danɨngan markɨ. \v 11 Nɨ oragh, gumazir mam nɨn kantrin iti, ezɨ aser bar gavgavibar duaba nɨghnɨzim a ganɨngi. Ezɨ dughiar nɨn afeziam atrivimɨn itimɨn, nɨn afeziam gumazir kamɨn garima, a fofozir ekiaba ko nɨghnɨzir aghuiba iti. Egha an fofozim bar ekevegha aser gavgavibar fofozimɨn mɨn ghu. Ezɨ nɨn afeziam Atrivim Nebukatnesar, gumazir kam isa, irebabar mɨngaribar gun mɨgeir gumaziba ko, kukunir gumaziba, ko imezibagh amir gumaziba, ko akavsiar ifavaribagh amir gumaziba, bar men gumazir dapanimɨn ikiasa anemɨsefe. Nɨn afeziam kamaghɨn ami. \v 12 A fo, gumazir kam bar fofozir aghuiba ko nɨghnɨzir aghuiba iti, egha irebabar mɨngariba ko akar isɨn zuiba, ko bizir mogomebar mɨngaribar gun mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, nɨ Daniel bagh akam amadagh. Atrivim Nebukatnesar ziam Beltesasar a gatɨ. Nɨ a mɨkemeghtɨ a izɨ akar bɨrimɨn itimɨn mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam.” \s Daniel akar dɨpenir bɨrimɨn itimɨn mɨngarimɨn gun mɨgei \p \v 13 Egha me Daniel inigha aven ghuzɨma, an atrivimɨn boroghɨn tughav iti. Ezɨ atrivim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ Daniel, nɨ ti Judan gumazir mam? Nɨ ti Judan adarazir mav, fomɨra nan afeziam, Atrivim Nebukatnesar, nɨ inigha ize? \v 14 Kɨ kamaghɨn oraki, aser bar gavgavibar duaba nɨghnɨzim nɨ ganɨngi, ezɨ nɨ fofozir ekiaba ko nɨghnɨzir aghuiba iti. \v 15 Kɨ fofozir gumaziba ko kukunir gumazibar dia, eghtɨ me izɨ akar bɨrimɨn itim dɨponɨva, an mɨngarim gun na mɨkɨmasa. Ezɨ puvatɨ, me mɨkɨman ibura. \v 16 Ezɨ kɨ kamaghɨn oraki, nɨ bizir mogomeba ko akar isɨn zuibar gun mɨgei. Egh nɨ osizirir kam dɨponɨva an mɨngarim gun na mɨkemeghtɨ, kɨ atrivimɨn korotiar aghevim nɨ da arugh, egh gol sen nɨn fɨrimɨn datɨghtɨ nɨ ziar ekiam iniam. Eghtɨ nɨ nan gavmanɨn gumazir namba 3ɨn otogham.” \p \v 17 Ezɨ Daniel an akam ikaragha ghaze, “Markɨ, kɨ nɨ da bizir aghuitam inighan kogham. Nɨ ifueghɨva, gumazir igharazir tam danɨngigh. Ezɨ Atrivim, kɨ datɨrɨghɨn osizirir kam dɨponɨva an mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam. \p \v 18 “Nɨ oragh. Godɨn Bar Pɨn Itim, a nɨn afeziam Nebukatnesar gamizɨ, a bar atrivir ekiamɨn otogha bar gavgafi, egha ziar ekiam ikia bar pɨn ti. \v 19 A gavgavir bar ekiam iti, kamaghɨn amizɨ, nguibaba bar dar gumazamiziba ko, kantriba bar dar gumazamiziba ko, nguibabar akaba bar, me an atiatigha egha nɨsi. Eghtɨ a gumazitam mɨsueghtɨ an aremeghsɨ an aremegham. Eghtɨ a gumazitam ateghtɨ a ikɨsɨ, a ikiam. Egha a kamaghɨn ami, a gumazitamɨn ziam fɨsɨ, a fam. Eghtɨ a gumazitam dɨkabɨragh a gasɨghasɨghsɨ, ana damuam. \v 20 Egha a uan ziam fava, akaba batogha, arazir igharazibagh amima, Godɨn Ikiavɨra Itim, atrivimɨn ikian a batoke, ezɨ an ziar ekiam iraghuzɨ, a uan danganim ataki. \v 21 Ezɨ Godɨn Ikiavɨra Itim gumazamizibar nguibamɨn a batoke, ezɨ an nɨghnɨzim, gumaziba nɨghnɨzi moghɨn nɨghnɨzir puvatɨ, an asɨzibar mɨn nɨghnɨsi. Egha a ghua donkiba ko ikia, bulmakaubar mɨn dadaba apava, puram azenan akui. Ezɨ dɨmagarimɨn ghuariar dɨpaba a giri. Ezɨ a kamaghɨn amua ghua gɨn a kamaghɨn fo, Godɨn Bar Pɨn Itim gumazamiziba bar me gativagha men gari. Egha a uabɨ uan ifongiamɨn gumaziba mɨsevima me atrivibar otifi. \p \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 33:23; 36:12\xt*\x*“Nɨ Nebukatnesarɨn otarim, nɨ bizir kabagh fogha gɨfa. Egha nɨ uabɨ dɨkabɨrazir puvatɨ. \v 23 Nɨ uabɨ uan ziam fasa nɨghnɨgha, Ekiar Uan Nguibamɨn Itim, nɨ nan ziam dɨkabɨra. Egha uan ingangarir gumazibav kemezɨ me kavɨn nɨn afeziam Godɨn Dɨpenimɨn iniziba inigha ize. Egha nɨ uan gumazir ekiaba ko uan amuiba ko nɨn amuir doziba ko, ia bar kavɨn kabar wainɨn dɨpaba api. Egha ia marvir guar me gol ko, silva ko, bras ko, ain ko, temeba ko, dagɨamɨn ingarizibar ziaba fe. Ezɨ marvir guar kaba me garir puvatɨgha mɨgɨrɨgɨaba barazir puvatɨgha bizitam gɨfozir puvatɨ. God uabɨra nɨn ikɨrɨmɨrim ko nɨ amir biziba bar dar gara dagh atifa. Ezɨ nɨ an ziam fer puvatɨ. \v 24 Kamaghɨn amizɨ, God dafarir kam amadazɨ an akar kaba osiri. \v 25 Akar kam kamakɨn: \b \pc ‘Dɨpon, dɨpon, tuisɨgh, abɨkigh.’ \b \q1 \v 26 “Akar kamɨn mɨngarim, ‘Dɨpon,’ a kamakɨn, \q2 God nɨ atrivimɨn ikiamin dughiaba dɨponsɨ. \q3 Datɨrɨghɨn nɨn dughiar abuananam. \q1 \v 27 Ezɨ akar kamɨn mɨngarim, ‘Tuisɨgh,’ a kamakɨn, \q2 God nɨn araziba tuisigha gɨfa, ezɨ an ababanim kamaghɨn nɨn aka, \q3 nɨ arazir aghuibagh amir puvatɨ. \q1 \v 28 Ezɨ akar kamɨn mɨngarim, ‘Abɨkigh,’ a kamakɨn, \q2 God nɨn kantri abɨghizɨ, an vuer mam Midian kantrin ghu, \q3 ezɨ an vuer mam Persian kantrin ghu.”\f + \fr 5:28 \fr*\ft Aramɨn akamɨn, akar kam “Abɨkigh,” a Persian kantrin ziamɨn mɨrara ghu.\ft*\f* \b \p \v 29 Ezɨ Atrivim Belsasar zuamɨra uan ingangarir gumazibav geima, me korotiar aghevim Daniel garugha egha golɨn sen an fɨrimɨn da. Egha Daniel gamizɨ a Belsasarɨn gavmanɨn namba 3ɨn gumazir dapanir ekiamɨn oto. \p \v 30 Ezɨ dɨmagarir kamra, Midian kantrin gumaziba iza Babilonɨn Atrivim Belsasarɨn mɨsoghezɨ ana areme. \v 31 Ezɨ Darius, a Midian gumazim, a 62plan azeniba ikiava, datɨrɨghɨn Babilonɨn atrivimɨn oto, egha kantrin kam gativagha an gari. \c 6 \s Me Daniel akunizɨ a laionba itir mozim giraghu \p \v 1 Dughiar kam Darius atrivimɨn otogha gɨvagha, egha 120plan gavmanɨn faragha zuir gumaziba amɨseveghtɨ me kantrin aven tir nguibabagh ativagh dar ganam. \v 2 Ezɨ atrivim, Daniel ko gumazir igharazir pumuning a me amɨsevezɨ, me gavmanɨn faragha zuir gumazir kabagh ativagh, atrivimɨn ingangaribar ganam. Eghtɨ atrivimɨn ingangaribar tongɨn bizitam ovengan kogham. \v 3 Ezɨ atrivim, Danielɨn ingangarimɨn garima a bar dera, egha gavmanɨn faragha zuir gumaziba ko a ko ingarir gumazimning a men ingangaribagh afira. Kamaghɨn amizɨ, atrivimɨn nɨghnɨzim a Daniel amɨseveghtɨ a kantrin gumazir dapanimɨn ikiam. \v 4 Ezɨ gavmanɨn faragha zuir gumazir kaba ko, Daniel ko ingangarir vamɨram amimning, me nɨghnɨzir kam gifongezir puvatɨ. Egha me Danielɨn ingangarimɨn aven gari, a bizitam pazɨva a damightɨ, me a kot darɨgham. Me garima, Daniel a gumazir bar aghuim, egha an ingangarim bar dera. A ifarir puvatɨgha arazir kuratam gamizir puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, me an arazir kuratamɨn apizir puvatɨ. \v 5 Egha me uarira uariv gei, “E Danielɨn ingangarimɨn aven arazir kuratam batoghan kogh egh, a kot darɨghɨva avegham. Egh arazir a uan Godɨn gɨn ghua amibar ganɨva, tuavitam batoghɨva a kot darɨgham.” \p \v 6 Egha me atrivimɨn ganasa ghugha kamaghɨn a mɨgei, “Atrivim Darius, nɨ deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikiam! \v 7 Ezɨ e bar, nɨn gumazir ekiar nɨn kantri gativamiba, e gavmanɨn gumazir dapaniba, ko gavmanɨn faragha zuir gumaziba, ko distrighɨn faragha zuir gumaziba, e bar, nɨ akar bar gavgavitam damuasa, e akam akɨrigha gɨfa. En ifongiam kamakɨn, nɨ gumazamiziba bar me mɨkɨm, eghtɨ 30plan dughiaba me bizitam bagh ase tam o gumazitam ko mɨkɨman markɨ. Me nɨrara nɨ ko mɨkɨm. Eghtɨ gumazitam akar gavgavir kam batueghtɨ, nɨ anekunightɨ a laionba itir mozimɨn magɨrɨ. \v 8 Ezɨ atrivim, nɨ gumazibav kemeghtɨ me akar gavgavir kam akɨnafarimɨn an osirightɨ, nɨ uan ziam osirightɨ an akar gavgavir kam a damutɨ a gavgavigham. Eghtɨ gumazamiziba bar an gɨn mangam. Akar kam e Midia ko Persia, a en akar gavgavim, an e bagh ikɨ mamaghɨra ikiam. Gumazitam anebighan kogham.” \v 9 Ezɨ Atrivim Darius gumazibav geima me akar kam osirizɨ, a uan ziam akɨnafarir kamɨn an osiri. \p \v 10 Egha Daniel atrivimɨn akam baregha fo, Atrivim uan ziam osiri. Egha zurarama ami moghɨn, a dɨkavigha uan dɨpenimɨn ghu. Egha a bar ghuriamɨn pɨn itir danganimɨn ghugha, winduan Jerusalemɨn amadaghan itimɨn bar an boroghɨra tevimning apɨrigha, God ko mɨgɨa egha an ziam fe. A dughiar vamɨra, 3plan dughiabar God ko mɨgei. \v 11 Ezɨ Danielɨn apaniba bar moghɨra uari inigha, an dɨpenimɨn ghua an garima, a uan God ko mɨgei. \v 12 Egha me uamategha atrivim bagha ghugha kamaghɨn a mɨgei, “Atrivim, guizbangɨra nɨ ghaze, gumazamiziba 30plan dughiabar nɨrara mɨkɨmam. Egh me asetam o gumazitam ko mɨkɨman kogham. Gumazitam akar gavgavir kam batueghtɨ, nɨ anekunightɨ a laionba itir mozimɨn agɨram.” \p Ezɨ atrivim ghaze, “Are. Akar gavgavir kam tugha bar gavgafi, kar Midia ko Persian akar gavgavim, a ikɨvɨra ikiam.” \p \v 13 Egha me atrivim mɨgei, “Daniel, gumazir kam Judan adarazir mav, me fomɨra kalabuziar gumazir mamɨn mɨn an kantrin a inigha kagh ize, a nɨn akaba batogha, nɨ atɨzir akar gavgavimɨn gɨn zuir puvatɨ. A zurara 3plan dughiar vamɨran, dughiar 3plan dughiabar dughiar vamɨran uan God ko mɨgei.” \v 14 Ezɨ atrivim akar kam baregha an navim bar oseme, egha Danielɨn akurvaghasa tuaviba buria ghuavɨra itima amɨnim pɨri. \p \v 15 Ezɨ Danielɨn apaniba uamategha atrivim bagha izegha kamaghɨn pamten a mɨgei, “Atrivim, nɨ e Midia ko Persian arazim gɨfo. A kamakɨn, atrivim akar gavgavitam damightɨ, akar gavgavir kam ikɨ mamaghɨra ikiam.” \p \v 16 Ezɨ atrivim gumazibav geima, me Daniel inigha laionbar mozimɨn anekunizɨ a iraghu. Ezɨ a kamaghɨn Daniel mɨgei, “Nɨn Godɨn nɨ nɨghnɨzir gavgavim an ikia egha zurara teviba apɨra an ziam fer kam, a nɨn akuragh.” \p \v 17 Ezɨ me Daniel akunigha gɨvagha, dagɨar ekiar mam inigha mozir akam apɨri. Egha atrivim uan gumazir dapaniba ko, me uan ringɨn dafaribagh aghuizir ababaniba isa dagɨar kam gatɨ. Egha bizitam Daniel damuan gumazamizibar anogoroke. \v 18 Egha gɨn atrivim uamategha uan dɨpenimɨn ghu. Egha dɨmagarir kamɨn daghetam amezir puvatɨgha, gumazamizibar diazɨ me iza a koma aperazir puvatɨ. Egha a uaghan akuava avenge. Bar puvatɨ. \p \v 19 Ezɨ amɨnim tirazɨma bar mɨzaraghara atrivim dɨkavigha zuamɨra ghua mozimɨn ghu. \v 20 Ana otogha gɨvagha, bar osemegha kamaghɨn dei, “Daniel, nɨ Godɨn Ikia Mamaghɨra Itimɨn ingangarir gumazim! Nɨn Godɨn nɨ nɨghnɨzir gavgavim an ikia zurara teviba apɨra an ziam fer kam, a nɨn akuragha laionbar akabar kuazɨ, da nɨ amezɨ o puvatɨ?” \p \v 21 Ezɨ Daniel mozimɨn aven ikia kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Atrivim, nɨ deraghvɨra ikɨ mamaghɨra ikɨ! \v 22 God uan ensel amadazɨ a iza laionbar akabar kuazɨ da na gasɨghasɨghizir puvatɨ. A fo kɨ deraghavɨra ikia, egha arazir kuratam nɨ gamizir puvatɨ. Kamaghɨn, a nan akura.” \p \v 23 Ezɨ atrivim bar akuegha laionbar mozimɨn Daniel gekuigh azenim darɨghasa gumazibav gei. Me mozimɨn a gekuigha azenim gatɨgha gɨvagha, an garima, Daniel guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn iti, kamaghɨn amizɨ, laionba duatam a gatɨzir puvatɨ. \p \v 24 Ezɨ atrivim mɨgeima me gumazir Daniel isa kot gatɨzir kaba ko, men amuiba ko boriba inigha laionbar mozim mɨkɨni. Ezɨ me tɨghar nguazim giram, laionba pɨrara men suigha men mɨkarziba aghoraghsua men aghariba orovoregha me tuvareme. \p \v 25 Ezɨ Atrivim Darius, nguazir kamɨn itir nguibaba bar dar gumazamiziba ko kantriba bar dar gumazamiziba ko nguibabar akaba bar me bagha akɨnafarim osira ghaze: \b \q1 “Ia bar navir amɨrizimɨn ikɨ! \q1 \v 26 Kɨ kamaghɨn ia mɨgei, ia nan kantrin gumazamizir kɨ ativaziba, \q2 ia ziar ekiam Danielɨn God danɨng, \q3 egh Godɨn kamɨn atiating an apengan ikɨ. \b \q1 “Kar Godɨn Ikia Mamaghɨra Itim, \q2 egh an atrivimɨn ikɨ mamaghɨra ikiam. \q3 An Dughiar an Atrivimɨn Ikiamim ko an gavgavim gɨvaghan kogham. \q1 \v 27 A gumazamizibar akurvagha ua me isi; \q2 an arazaraziba ko mirakelba overiam ko nguazimɨn dagh ami. \q1 Bar guizbangɨra, a Danielɨn akurazɨ \q2 laionba a gasɨghasɨghizir puvatɨ.” \b \p \v 28 Ezɨ Darius atrivimɨn ikia ghua gɨn Persian Atrivim Sairus uaghan atrivimɨn itima, Daniel dughiar ruarimɨn gumazir dapanimɨn iti. Egha uaghan gumazir bar ekiamɨn iti. \c 7 \ms Daniel uan irebabagh eghari \mr (Sapta 7--12) \s Daniel 4plan asɨzibar irebamɨn gani \p \v 1 Dughiar Belsasar Babilonɨn kantrin atrivim itima, an azenir farazimɨn, kɨ Daniel, kɨ dɨmagarir mamɨn dakozim girɨghav ikia irebamɨn mɨn bizimɨn gani. Egha kɨ irebar kamɨn eghaghanim akɨnafarir mamɨn an osiri. \p \v 2 Kar bizir kɨ dɨmagarimɨn irebamɨn ganiziba. Amɨnim danganiba bar dar iza ongarim gamima a dɨkafi, egha dɨpɨra tintinibar zui. \v 3 \x - \xo 7:3 \xo*\xt Akar Mogomem 13:1; 17:8\xt*\x*Ezɨ 4plan asɨzir dafar vaghvagha igharagha gariba, ongarim ategha azenan izi. \p \v 4 \x - \xo 7:4-6 \xo*\xt Akar Mogomem 13:2\xt*\x*Ezɨ farazim laionɨn mɨn gara, avɨzimning ikia taragiar ekiamɨn mɨn gari. Kɨ garavɨra itima me an avɨzimning asigha an suemning asarazɨ a gumazim mɨn tughav iti. Ezɨ me gumazibar nɨghnɨzim a ganɨngi. \p \v 5 Ezɨ kɨ garima naba 2ɨn asɨzim, a bean mɨrara gara uan suemningɨn tu. Egha an asɨzir mamɨn iviragharir 3pla uan akamɨn da isaghvɨra, ezɨ tiarir mam a mɨgɨa ghaze, “Aria, nɨ asɨzir tuzir avɨribar amɨ!” \p \v 6 Egha kɨ garavɨra itima asɨzir atiar kaziamɨn mɨn gari, ezɨ me a dɨbora ghaze lepat, an oto. An akɨragharim avɨzir 4pla an iti. Da kuarazir avɨzibar mɨn gara, dapanir 4pla iti. Egha me bizibagh ativagh dar ganamin gavgavim a ganɨngi. \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Akar Mogomem 12:3; 13:1\xt*\x*Egha kɨ garavɨra itima, namba 4ɨn asɨzir bar dafam oto. An guam bar igharagha gari, egha gavgavir ekiam iti. Ezɨ kɨ bar puvɨram an atiatingi. An ainɨn atarir bar ekiaba ikiava, biziba bar da apava da orovorogha dagh asɨghasɨsi. Egha gɨn mɨnezir ireziba dɨkava da mɨsaragharɨsi. Asɨzir kam 10plan komba an dapanimɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, a 3plan asɨzir faragha otivizibar mɨn garir puvatɨ. \p \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Akar Mogomem 13:5-6\xt*\x*Egha kɨ mɨghɨgha 10plan kom kabar gara, komɨn dozir mamɨn garima a mabar tongɨn oto. Ezɨ komɨn igiar kam 3plan komɨn faragha itiba asi. Ezɨ komɨn igiar kam gumazimɨn damazimning ko akam iti. Egha bar akongegha, uabɨ uan ziam fe. \s Daniel irebamɨn garima, Fomɨra Fomɨra Itir Gumazim iti \p \v 9 \x - \xo 7:9 \xo*\xt Akar Mogomem 1:14; 20:4\xt*\x*Ezɨ kɨ irebamɨn garima me atrivir dabirabiba inigha iza dar afi. Ezɨ Fomɨra Fomɨra Itir Gumazir mam iza atrivir dabirabir mam gaperaghav iti. Egha an korotiaba ghuariamɨn mɨn bar ghurghurizɨ, an dapanir arɨziba sipsipɨn arɨzibar mɨn bar ghurghuri. Ezɨ atrivir dabirabir kam, wilba iti, egha dabirabim ko an wilba, avir mɨzariaba dar ikiava anekɨarugha anevara.\f + \fr 7:9 \fr*\ft Vezɨn kamɨn akar kam, “Fomɨra Fomɨra Itir Gumazim,” a Godɨn gun mɨgei.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 7:10 \xo*\xt Akar Mogomem 5:11; 20:12\xt*\x*Ezɨ avivzariaba dabirabimɨn otivaghira bar ekevegha dɨpamɨn mɨn buigha izaghira tintinibar zui. Ezɨ tausen tausenɨn gumazamiziba Gumazir Kam bagha ingari, ezɨ milionɨn gumazamiziba an damazimɨn tuivighav iti. Egha marazi kotiabar amuasa akɨnafariba tui. \p \v 11 Ezɨ kɨ garavɨra ikia orazima, namba 4ɨn asɨzimɨn komɨn dozir kam uabɨ uan ziam favɨra iti. Egha kɨ garima me namba 4ɨn asɨzir kam mɨsuegha an kuam inigha ghua avim mɨkɨnizɨ a bar isi. \v 12 Ezɨ 3plan asɨzir ikiavɨra itir kaba, me dar gavgaviba agɨfa, eghtɨ da ua bizibagh ativagh dar ganan kogham. Egha me zuamɨra dav soghezɨ da ariaghirezir puvatɨ. Me da ataghizɨma da dughiar bar otevimɨn ike. \p \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Matyu 24:30; 26:64; Mak 13:26; 14:62; Luk 21:27; Akar Mogomem 1:7; 1:13; 14:14\xt*\x*Ezɨ nan irebar kɨ dɨmagarimɨn ganizir kam, kɨ gumazir mam, a Gumazamizibar Otarimɨn mɨn kɨ an gani. A ghuariamɨn tongɨn ikegha nan boroghɨn izi. Ezɨ me a inigha ghua Fomɨra Fomɨra Itir Gumazir Kam ganɨngi.\f + \fr 7:13 \fr*\ft Aramɨn akamɨn ziar kam, “Gumazamizibar Otarim,” Iesus uabɨ dɨbori mokɨn.\ft*\f* \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Akar Mogomem 11:15\xt*\x*Ezɨ Fomɨra Fomɨra Itir Gumazir Kam uabɨ a gamizɨ an atrivimɨn otozɨ, a gavgavim ko ziar ekiam a ganɨngi. Eghtɨ ana atrivimɨn ikɨtɨ, an gavgavim mamaghɨra ikiam. Eghtɨ an atrivir ingangarim gɨvaghan kogham. Eghtɨ nguibaba bar dar gumazamiziba, ko kantriba bar dar gumazamiziba ko nguibabar akaba bar, me bar an apengan ikɨ a bagh ingaram. \s Irebar kamɨn mɨngarim \p \v 15 Ezɨ kɨ Daniel, kɨ bizir kaba irebamɨn dar ganigha dɨgavir kuram gamigha nɨghnɨzir avɨribagh ami. \v 16 Egha kɨ gumazir kabar mav bagha ghu, an atrivir dabirabimɨn boroghɨra tughav iti, ezɨ kɨ uan irebamɨn gun mɨkɨmasa an azangsɨsi. Ezɨ an an mɨngarimɨn gun na mɨgei. \v 17 A ghaze, “Asɨzir 4plan ekiar kaba, da kantrin gavgavir 4plan ababanim, da nguazir kamɨn otivam. \v 18 \x - \xo 7:18 \xo*\xt Akar Mogomem 22:5\xt*\x*Eghtɨ gɨn Godɨn Bar Pɨn Itimɨn gumazamiziba, me gavgavim inighɨva, biziba bar dagh ativagh, ikɨ mamaghɨra ikiam.” \p \v 19 Ezɨ kɨ akar kam baregha gɨvagha, namba 4ɨn asɨzir kam bar a gɨfoghasa. A mabar mɨn garir puvatɨ, ezɨ kɨ bar ana atiatingi. A bizir avɨriba uan brasɨn dagarir puzibar da isa, da apava ainɨn ataribar da orovorogha dagh asɨghasɨsi. Egha gɨn mɨnezir ireziba dɨkava da mɨsaragharɨsi. \v 20 Ezɨ kɨ uaghan, 10plan komɨn an dapanimɨn itiba ko komɨn dozir gɨn otozim, kɨ dagh foghasa. Egha komɨn dozir kam a 3plan komɨn faragha itiba asizɨ da ire. Ezɨ a damazimning ikia, akam ikia, egha akam arava uabɨ uan ziam fe. Egha kɨ komɨn dozir kamɨn gara, kɨ bar atiatingi. Kɨ komba bar dar atiatiava, egha dozir kam kɨ bar an atiatingi. \v 21-22 \x - \xo 7:21-22 \xo*\xt Akar Mogomem 13:7; Akar Mogomem 20:4\xt*\x*Ezɨ irebar kam kɨ an garima, komɨn kam Godɨn gumazamiziba ko mɨsogha ikia, me dɨkabɨra ghuavti Fomɨra Fomɨra Itir Gumazim oto. Egha a komɨn kam isa kotiam gatɨgha kamaghɨn mɨgei, Godɨn Bar Pɨn Itimɨn gumazamiziba, me kotiamɨn aven komɨn kam gafira. Ezɨ dughiam otozɨma Godɨn gumazamiziba, me biziba bar dagh ativamin gavgavim ini.\f + \fr 7:21-22 \fr*\ft Akar kam, Aramɨn akam, deragha an mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba ghaze, akar kam kamakɨn, “Gumazim ghaze, Godɨn Bar Pɨn Itimɨn gumazamiziba me gumazir igharazibagh afira.” Ezɨ gumazir maba ghaze, akar kam kamakɨn, “Gumazir Godɨn Bar Pɨn Itimɨn gumazamiziba gavgavim me ganɨdim, a kotiam gatifa.”\ft*\f* \p \v 23 Ezɨ gumazir kɨ azarazir kam, a kamaghɨn na mɨkeme, “Irebar kamɨn mɨngarim kamakɨn, namba 4ɨn asɨzir kam, a namba 4ɨn kantrin ababanim gami. Egh a kantrin igharazibar mɨn ganan kogham. A kantrin igharaziba bar dagh asɨghasɨgh da dɨkabɨragh egh da gɨvagham. \v 24 \x - \xo 7:24 \xo*\xt Akar Mogomem 17:12\xt*\x*Ezɨ 10plan komɨn kaba, da 10plan atrivibar ababanim, me kantrin kamɨn otivam. Eghtɨ gɨn atrivir igharazitam otogham, egh an atrivir faragha itibar mɨn ganan kogham. An atrivir 3pla batuegham. \v 25 \x - \xo 7:25 \xo*\xt Akar Mogomem 12:14; 13:5-6\xt*\x*Eghtɨ an akar kurabar Godɨn Bar Pɨn Itim mɨkɨmɨva, egh an gumazamiziba dɨkabɨnam. Egh me Arazir God Me Ganɨngiziba ko, dughiar ekiar Godɨn ziam feba, da batoghsɨ damuam. Egh an azenir pumuning ko mɨkezim ko akuamɨn Godɨn gumazamizibagh ativagh men ganam.\f + \fr 7:25 \fr*\ft Aramɨn akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Marazi ghaze, an azenir pumuning ko mɨkezim ko akuam mɨgei. Ezɨ marazi ghaze, akar kam, a guizbangɨra, akar mogomem, egha an osɨmtɨzim kam gɨvaghamin dughiam deragha an gun mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 26 “Eghtɨ an dughiar kam gɨvaghtɨ, Godɨn kotiam otivam, eghtɨ ana atrivir kamɨn gavgavim agɨva, egh bar a gasɨghasigham. \v 27 \x - \xo 7:27 \xo*\xt Akar Mogomem 20:4; 22:5\xt*\x*Egh Godɨn Bar Pɨn Itim, a nguazimɨn atriviba bar dar gavgaviba isɨ uan gumazamizibar anɨngam. Eghtɨ me atrivibar ikɨ mamaghɨra ikiam. Eghtɨ kantriba bar Godɨn gumazamizibar apengan ikɨva, egh ingarɨva men akaba baragham.” \p \v 28 Kar irebar kɨ ganizimɨn eghaghanim, a kamaghɨra tu. Ezɨ kɨ Daniel, kɨ bar atiatingi, egha atiatir guam asara, egha kɨ bizir kaba puvɨram a dagh nɨghnɨsi.\f + \fr 7:28 \fr*\ft Aramɨn akam kagh gɨfa. Me akar sapta 8ɨn ikegha ghua 12ɨn tuziba, Hibrun akamɨn an osiri.\ft*\f* \c 8 \s Daniel irebamɨn sipsipɨn mam ko memen mamɨn gari \p \v 1 Ezɨ 3plan azeniba Belsasar atrivimɨn itima, kɨ bizir igharazir mam irebamɨn mɨn an gani. \v 2 Kɨ irebamɨn uabɨn garima, kɨ zuamɨra ghua Elamɨn provinsɨn oto. Egha Susan nguibar ekiamɨn tughav iti. Ulain Fanemɨn boroghɨn. \v 3 Egha kɨ garima sipsipɨn apurir mam fanemɨn boroghɨn tughav iti. Egha komɨn pumuning iti. Ezɨ an komning ruara, ezɨ komɨn mam farazimɨn gɨn otogha bar ruara. \v 4 Ezɨ kɨ sipsipɨn apurir kamɨn garima, ana aviragha ivegha ghua aruem uaghiri naghɨn, ko not ko sautɨn ghu. Eghtɨ asɨzitam an tɨvaghan kogham. Eghtɨ tav an gavgavimɨn arɨmangɨghan kogham. A biziba uan ifongiamɨn dagh amua egha bar gavgavigha uan ziam fe. \p \v 5 Ezɨ kɨ bizir kamɨn mɨngarim nɨghnɨzir avɨribar a gamuavɨra ikia, egha memen apurir mamɨn garima, an aruem ghuaghiri danganim ategha izi. A bar puvɨra ivemara an sueba nguazim dɨtir puvatɨ. Ezɨ komɨn bar ekiar vamɨra an damazimningɨn tizimɨn tughav iti. \v 6 Ezɨ komɨn pumuning itir sipsipɨn Fanemɨn boroghɨra tughav itir kɨ ganizim, memen kam an ganigha puv ivegha ataravɨra sipsipɨn kam bagha ghu. \v 7 Egha kɨ an garima a sipsip mɨsosi. Ezɨ memen kam bar anɨngaghegha, gavgavim uabɨn akuigha ivegha ghua, sipsipɨn apurim uabɨ a gasegha an komning apɨriaghatɨ. Sipsipɨn apurim a munasan gavgaviba puvatɨ, ezɨ meme anekunizɨ a nguazim giraghuzɨ, ana dɨkabɨni. Ezɨ sipsipɨn kamɨn akurvaghamin bizitam itir puvatɨ. \v 8 Egha memen kam bar puvɨra ifaghata, uan gavgavim akakasi. Egha an gavgavim bar ekevezir dughiamɨn, an komɨn ekiam dɨpɨri. Ezɨ an danganimɨn 4plan komɨn igharaziba otifi. Egha da bar ekefe. Ezɨ komɨn 4plan kaba nguazimɨn 4plan ruaghateviba bar dar gari. \p \v 9 Ezɨ komɨn dozir igiar mam, 4plan komɨn kabar mam gisɨn aghui. Egha komɨn igiar kamɨn gavgavim bar ekefegha ghuavɨra ikia gumazamizir sautɨn amadaghan itiba ko, aruem anadi naghɨn itiba ko, God uan gumazamizibagh anɨngizir nguazir aghuir kamɨn me dɨkabɨra. \v 10 \x - \xo 8:10 \xo*\xt Akar Mogomem 12:4\xt*\x*Ezɨ komɨn kam bar gavgavigha mɨkovezibav sosi. Mɨkoveziba Godɨn Nguibamɨn itir mɨdorozir enselbar mɨn mɨsosi. Ezɨ komɨn kam mɨkovezir maba kunizɨ da nguazim giraghue, ezɨ a me dɨkabɨni. \v 11 Egha komɨn kam uaghan Godɨn Nguibamɨn mɨdorozir gumazibar atrivim dɨkabɨnasa. An atrivim bagha zurara ofa gamir arazim agɨvagha, Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨgha a gamima a bar mɨze. \v 12 Gumazamiziba arazir kurabagh ami, kamaghɨn komɨn kam gavgavim inigha Godɨn Nguibamɨn mɨdorozir gumaziba me dɨkabɨnasa, egh dughiabar zurara ofa gamir arazim agɨvasa.\f + \fr 8:12 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Ezɨ Godɨn akaba bar guizbangɨra, ezɨ komɨn kam Godɨn guizɨn akam gasɨghasɨki. Ezɨ gumazamiziba uam an gɨn zuir puvatɨ. Ezɨ biziba bar komɨn kam dar amuasa, a pura dagh ami. \p \v 13 Egha kɨ enselɨn mam barazima a mɨgeima enselɨn igharazir mam kamaghɨn an azai, “Bizir kurar e irebamɨn garir kaba, da dazoghɨn gɨvagham? Gumazamiziba dazoghɨn ua Godɨn ofa damuam. God bar aghuazir bizim an Dɨpenimɨn iti, kamaghɨn a uan Dɨpenim ataki, eghtɨ dughiar manamɨn arazir kurar kam gɨvagham? Eghtɨ dughiar manamɨn komɨn kamɨn gavgavim gɨvagham? Eghtɨ a ua Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨghan koghɨva, Godɨn Nguibamɨn mɨdorozir gumaziba uan suemningɨn me dɨkabɨnan kogham?” \p \v 14 Ezɨ kɨ orazima enselɨn igharazim a ikaragha, kamaghɨn mɨgei, “Fomɨra me mɨzaraziba ko guaratɨzibar ofa God ganɨdi. Eghtɨ bizir kurar kam itir dughiamɨn, me 2,300plan ofaba God danɨngan kogham.\f + \fr 8:14 \fr*\ft Hibrun akam, dɨbobonir kam iti, 2,300ɨn arueba. Me vaghvagh arueba mengtɨ, da 2,300plan arueba. Egh me zurara mɨzaraziba ko guaratɨzibar ofa gamir dughiaba mengtɨ, da 1,150plan aruebar tugham.\ft*\f* Dughiar kam gɨvaghtɨ, me Godɨn Dɨpenim akɨriva, ua Godɨn ofa damuam.” \p \v 15 Ezɨ kɨ Daniel, kɨ irebar kamɨn garavɨra ikia, egha kɨ an mɨngarim gɨfoghasa puvɨra nɨghnɨsi. Egha kɨ garima gumazir mam zuamɨra nan boroghɨn tughav iti.\f + \fr 8:15 \fr*\ft Gumazir kam, ensel Gebrielra. (Nɨ ves 16 ko 17ɨn gan.) Ezɨ Daniel ghaze, a gumazir mamɨn mɨn an gani.\ft*\f* \s Ensel Gebriel irebamɨn mɨngarimɨn gun mɨgei \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt Luk 1:19; 1:26\xt*\x*Ezɨ kɨ gumazir mamɨn tiarim barazi a Ulain Fanemɨn ikia dia egha kamaghɨn mɨgei, “Ensel Gebriel, nɨ bizir Daniel ganizir kamɨn mɨngarimɨn gun mɨkɨm.” \p \v 17 Ezɨ Gebriel iza nan boroghɨn tuzɨ, kɨ bar atiatigha, nguazim girɨgha fuaghav iti. Ezɨ Gebriel kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ pura nguazimɨn gumazim, ezɨ kɨ kamaghsua, nɨ irebar kamɨn mɨngarim gɨfogh. Irebar kam, nguazim gɨvaghamin bizibar mɨgɨrɨgɨam an ti.” \p \v 18 A mɨgɨavɨra itima, nan damaziba nan sirizɨ, kɨ ira mɨtogha akuava ongani. Ezɨ a nan suiragha na fezɨ kɨ tu. \p \v 19 Ezɨ a mɨgei, “Kɨ Godɨn anɨngagharim gɨvaghamim dughiamɨn, nɨ mɨkɨmasa. Kar God inabazir dughiar abuananam. Bizir kaba nɨ irebamɨn ganizɨ moghɨn otivam. \p \v 20 “Sipsipɨn apurir komɨn pumuning itir nɨ ganizim, a kantri Midia ko kantri Persian ababanim. \v 21 Ezɨ memen apurir nɨ ganizim, a kantri Grikɨn ababanim. Egha an damazimningɨn tongɨn tughav tir komɨn ekiar kam, a kantri Grikɨn faragha itir atrivimɨn ababanim. \v 22 Ezɨ nɨ ganizir komɨn ekiar dɨpɨrizir kam, 4pla komɨn maba an danganim otifi. Bizir kamɨn mɨngarim kamakɨn. Kantri Grik bigh kantrin igiar 4pla ikiam. Egh me gavgaviba puvatɨgham, mati fomɨra kantri bɨghizir puvatɨzɨ mokɨn. \p \v 23 “Ezɨ kantrin kabar gavgavim gevir dughiamɨn, gumazamizibar arazir kuraba bar pazav otoghtɨ, dughiar kamra, atrivir tam otogham. A bar gumazir kuram. Egh an akaba batoghɨva, navim gavgavigh ifavaribar amuam. \v 24 An otogh gavgavigh ikiam, ezɨ kar guizbangɨra an gavgavim puvatɨ. Eghtɨ a bizir avɨrim gasɨghasɨghɨva, biziba bar dar amusɨ nɨghnɨgh, a pura dar amuam. A gumazir gavgaviba itibagh asɨghasɨgh, egh Godɨn gumazamizibagh asɨghasɨgham. \v 25 Egh a gumazamizibagh ifaramin fofozir aghuim ikɨva, egh an ifavarir arazir kamɨn an afiragh bar pɨn ikiam. Egh a uan navir averiamɨn nɨghnɨgh suam a bar ekefe. Eghtɨ gumazamiziba suam me deravɨra iti. Puvatɨ, a zuamɨra dɨkavighɨva men avɨribagh asɨghasigham. Egh a dɨkavigh Atrivir Atriviba Bar Dagh Afirazir Kam mɨsoghsɨ damuam. Eghtɨ dughiar kamɨn gumazitam a gasɨghasighan kogham, a uabɨ kuram iniam.” \p \v 26 Kɨ guaratɨziba ko mɨzarazibar ofabagh amir arazim, kɨ an irebar mɨngarimɨn gun nɨ mɨkeme. Ezɨ bizir nɨ ganiziba da otivam. Egh bizir kaba zuamɨram otivighan kogham, kamaghɨn nɨ irebar kamɨn akar mogomer kamɨn gun gumazamizibav kɨman markɨ. \p \v 27 Ezɨ kɨ akar kam baregha gɨvagha, bar oseme, egha dughiar mabar kɨ arei. Ezɨ arɨmariam gɨvazɨma, kɨ dɨkavigha ua ingangarir Atrivim Belsasar na ganɨngizim bagha ghu. Egha kɨ irebar kam puv a gɨnɨghnɨgha, nɨghnɨzir avɨribagh amua deragha an mɨngarim gɨfozir puvatɨ. \c 9 \s Daniel Israelia bagha God ko mɨgei \p \v 1 Darius, Serksisɨn otarim, a kantri Midian gumazim, egha a kantri Babilonɨn atrivimɨn iti. \v 2 \x - \xo 9:2 \xo*\xt Jeremaia 25:11; 29:10\xt*\x*An azenir farazim, ana atrivimɨn itima, kɨ Daniel, kɨ Godɨn akɨnafariba gara da dɨbori. Egha, Godɨn akam inigha izir gumazim Jeremaia, Ikiavɨra Itir God a ganɨngizir akam, kɨ a gɨnɨghnɨsi. A ghaze, Jerusalem 70plan azenibar ikuvighvɨra ikiam. \v 3 Ezɨ kɨ Ikiavɨra Itir God ko mɨgei, Ekiam. Osɨmtɨzim nan navimɨn itima, kɨ daghetam apir puvatɨgha, azir akamɨn korotiaba aghuigha, averenim isa uan mɨkarzim gaghui. Kɨ kamaghɨn ikia, egha pamtem God ko mɨgei. \p \v 4 Ezɨ kɨ Israelian gumazamizibar arazir kurabar gun uan Ikiavɨra Itir Godɨn gavgavim mɨgei. Kɨ kamaghɨn mɨgei, “O Godɨn Ekiam, nɨ gavgavir ekiam iti, ezɨ e nɨn ziam fe. Egha nɨ zurara e koma amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn gɨrara zui. Egha nɨ zurara gumazamizir nɨ gifuegha, nɨn akamɨn gɨn zuiba, nɨ bar men apangkufi. \p \v 5 “E gumazamizir derazir puvatɨziba. E arazir kuram gami, egha nɨn gɨn zuir tuavim ataki. E nɨn akam batuegha, Akar Gavgaviba ko, bizir nɨ damuasa e mɨkemeziba e dagh amir puvatɨ. \v 6 Nɨn akam inigha izir gumaziba, me nɨn ingangarir gumaziba, e men akam barazir puvatɨ. Me nɨn ziamɨn, akam en atrivibav kɨra, en gumazir dapanibav kɨra, egha en ovaviba ko en kantrin itir gumazamiziba bar me mɨkɨni. \p \v 7 “Ekiam, nɨ arazir aghuibagh amima, ezɨ en arazir kuraba aghumsɨzir ekiam e ganɨngi. Ezɨ kar bar guizbangɨra, e Judan nguibamɨn iti, o e Jerusalemɨn iti, o Israelian gumazamizir kantrin roghɨra itiba ko saghon itiba bar. Guizbangɨra, e nɨn akam batoghezɨ, kamaghɨn nɨ e amadazɨ e tintinibar ghue, ezɨ aghumsɨzir kam en mɨkarzibar ikiavɨra iti. \p \v 8 “O Ikiavɨra Itir God, e ko, en atriviba ko en gumazir dapaniba ko en ovaviba, arazir kuraba nɨ gamigha aghumsɨzir ekiam e ganɨngi. \v 9 E nɨn akaba batosi, ezɨ nɨ Ekiam en God, en apangkuvigha en arazir kuraba gɨn amadi. \v 10 En Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgavim, e nɨn akam barazir puvatɨ. Akar Gavgavir kam, nɨn akam inigha izir gumaziba nɨ e mɨkɨmasa me mɨkeme, ezɨ e an gɨn zuir puvatɨ. \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Ofa Gami 26:14-39; Godɨn Araziba 28:15-68\xt*\x*Ezɨ e Israelia bar nɨn Akar Gavgaviba abigha, nɨn akam barazir puvatɨ. Egha akɨrim ragha nɨn akam gasara. E arazir kuram nɨ gami. Kamaghɨn amizɨ, nɨ en arazir kuraba tuisigha gɨfa. Egha Akar Gavgavir kam nɨ Moses ganɨngizɨ an an osiri. Nɨ ivezir kuram gumazamizir akɨrim ragha nɨn akam gasaraziba me danɨngam. Nɨ ivezir kurar kam e gingegha gɨfa. \v 12 Egha nɨ en gumazir dapaniba ko e damuasa mɨkemezɨ moghɨn, nɨ bizir kam gami. Egha nɨ Jerusalem puv a gamigha, bar pazavɨram a gasɨghasɨki. Jerusalem gasɨghasɨzir arazir kam, a nguazimɨn itir nguibar igharazibagh asɨghasɨzir arazim bar a gafira. \v 13 Ezɨ nɨ Moses osirizir akabar aven mɨkemezɨ moghɨn e osɨmtɨziba isi. Ezɨ datɨrɨghɨn e uaghan arazir kuram gamir arazim ataghizir puvatɨ, egha nɨ Ikiavɨra Itir God, en God, nɨ e gakongasa e bizitam gamizir puvatɨ. Egha e nɨn guizɨn akam barazir puvatɨ. \v 14 Ezɨ Ikiavɨra Itir God, nɨ en arazir kuraba ikarvaghasa iti. Ezɨ datɨrɨghɨn nɨ a gamigha gɨfa. Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God, en God, nɨ arazir aghuibaram ami. Ezɨ e nɨn akam barazir puvatɨ. \p \v 15 “O Ekiam, en God, nɨ uan gavgavim akaghava uan gumazamiziba Isipɨn kalabusɨn me inigha ize. Ezɨ datɨrɨghɨn Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, ingangarir nɨ amizir kamɨn gavgavim gɨnɨghnɨghavɨra iti. Egha me ziar ekiam nɨ ganɨdi. Bar guizbangɨra, e arazir kurar avɨrim gamigha nɨn akam batoke. \v 16 O Ekiam, nɨ en arazir kuraba ko en ovavibar arazir kurabar ganigha, egha puv e gamigha, Jerusalemɨn nguibar ekiam gasɨghasɨki. Ezɨ Jerusalem boroghɨra itir kantribar gumazamiziba, me bar dɨbovir akabar Jerusalem mɨgɨava, e nɨn gumazamiziba sara mɨgei. E kamaghsua, nɨ uam Jerusalemɨn ataran markɨ. Bar guizbangɨra, kar nɨn nguibam a nɨn mɨghsɨam gisɨn ti. Nɨ fomɨra an ingangarir aghuir avɨrim e bagha dagh ami, ezɨ nɨ ua kamaghɨn e bagh damuasa e ifonge. \p \v 17 “O en God, nan dɨmdiam ko azangsɨzim barakigh. Kɨ kamaghsua, nɨ uan ziar ekiam gɨnɨghnɨgh, ua uan Dɨpenir me asɨghasɨghizir kam akɨrigh, eghtɨ me bar fogh suam, nɨ Ekiam. \v 18 O nan God, en ararem baregh, en gan. Nɨ osɨmtɨzir kamɨn gari an en ti, ezɨ osɨmtɨzim nɨn nguibar ekiamɨn ti. E gumazir aghuibar mɨn nɨn azangsɨghan kogham. E fo nɨn apangkuvim iti, kamaghɨn e nɨn azangsɨsi. \v 19 O Ekiam, en dɨmdiam baragh! O Ekiam en arazir kuraba gɨn amadagh! O Ekiam, e baragh egh en akuragh! Jerusalemɨn nguibar kam ko an gumazamiziba sara, e nɨn adarazira. Kamaghɨn amizɨ, nɨ suighsuighan markɨ. O nan God, nɨ uan ziar ekiam gɨnɨghnɨgh egh zuamɨra en akuragh!” \s Ensel Gebriel, Jeremaian akamɨn mɨngarimɨn gun mɨgei \p \v 20 Kɨ Daniel, kɨ God ko mɨgɨavɨra iti, egha uan arazir kuraba ko Israelia, me nan gumazamiziba, men arazir kuraba sara, kɨ dar gun mɨgei. Egha Ikiavɨra Itir God, nan God kɨ an azangsɨsi, eghtɨ a uan Dɨpenim ua mɨghsɨar kam gisɨn an ingarightɨ a tugham. \v 21 \x - \xo 9:21 \xo*\xt Luk 1:19; 1:26\xt*\x*Ezɨ kɨ God ko mɨgɨavɨra itima, enselɨn kam Gebriel, kɨ uan irebar farazimɨn an gani, ezɨ a datɨrɨghɨn mɨghegha izaghira danganir kɨ itimɨn ize. Ezɨ dughiar kam, bar guaratɨzimɨn ofa gamir dughiam. \v 22 Egha a iza kamaghɨn na mɨgei, “Daniel, kɨ nɨn nɨghnɨzim akɨrasa ize. Eghtɨ nɨ fofozir aghuir avɨriba ikiam. \v 23 Daniel, nɨ God ko mɨgeir dughiar kamra, a nɨn azangsɨzim ikaragha gɨfa. God bar nɨ gifonge, kamaghɨn amizɨ, kɨ a nɨn azangsɨzimɨn ikarvazir akam inigha nɨ danɨngasa izi. Ezɨ nɨ datɨrɨghɨn deraghvɨram oraghtɨ kɨ akar nɨ dɨponezir kamɨn mɨngarimɨn gun nɨ mɨkɨmam. \p \v 24 “Nɨ 70plan dughiabar, 7plan azeniba akuvagh kamaghɨra damu mangɨ 490ɨn azenibar otogham.\f + \fr 9:24 \fr*\ft Daniel 9:24ɨn, akar namba 1. Godɨn akam inigha izir gumazim Jeremaia ghaze, Israelɨn kantri ikuvigh ikɨ mangɨtɨ 70plan azeniba gɨvagham. Ezɨ vezɨn kamɨn, ensel Gebriel kamaghɨn mɨgei, “70plan azenir kaba,” da guizbangɨra 70plan azeniba puvatɨ, da 70plan wikba. Gumazir avɨriba ghaze, akar kam, “wikba,” Hibrun akamɨn mɨngarim kamakɨn 7plan azeniba. Kamaghɨn amizɨ, 70plan wikba, kar 70plan azeniba, ezɨ nɨ 7plan azeniba inigh 70plan dughiabar da akuvaghtɨ, da bar moghɨra 490plan azenibar otogham. Ezɨ marazi ghaze, puvatɨ, Hibrun akam wikbara mɨgei. Ezɨ gumazir maba ghaze, a pura bizir gɨn otivamibar akar isɨn zuibav gei, egha dughiar tamɨn ababanim gamizir puvatɨ.\ft*\f* Kar dughiar God inabazim, a nɨn gumazamiziba ko nɨn nguibam Jerusalem, a uamategh men arazir kuraba akɨrigh da avegham. A gumazamizibar arazir kuraba bar ada agɨvaghtɨ, me arazir aghuim damu mamaghɨra ikiam. Eghtɨ Godɨn Dɨpenim uam a baghvɨra ikiam.\f + \fr 9:24 \fr*\ft Daniel 9:24ɨn akar namba 2, gumazir maba ghaze, e kamaghɨn akar kam giragham, “A danganir anogoroghezir tam ua baghvɨra an amɨsevegham.” Eghtɨ arazir kamɨn, “God uabɨ gumazitam amɨsevegham, a gumazir bar zuegha arazir aghuibagh amim.”\ft*\f* Eghtɨ a bizir kabar amutɨ, akam inigha izir gumazibar akaba ko irebaba guizbangɨram otivam. \p \v 25 “Nɨ oreghɨva, kamaghɨn fogh: Dughiar Jerusalem uam an ingaramin mɨgɨrɨgɨam otogh mangɨ 49plan azeniba gɨvaghtɨma, gumazir God en akurvaghasa mɨsevezim, an otogham. Eghtɨ me ua Jerusalemɨn ingarɨva, nguibar ekiamɨn aven tuavibar ingarɨva, afemozir ekiam gekuightɨ a nguibar ekiamɨn dɨvazir gavgavim gighuigham. Eghtɨ Jerusalem 434plan azenibar kamaghɨra ikiam, eghtɨ azenir kaba, kar osɨmtɨziba ikiamin azeniba.\f + \fr 9:25 \fr*\ft Gumazir maba ghaze, e kamaghɨn akar kam giragham, “E kamaghɨn oregh fogham, me ua Jerusalemɨn ingaramin mɨgɨrɨgɨam otoghtɨ, 7plan dughiabar, 7plan azeniba akuvaghamin dughiam ko 62plan dughiabar, 7plan azeniba akuvaghamin dughiam gɨvaghtɨ, God mɨseveghamin gumazir ekiar kam otogham. Dughiar kamɨn, me ua Jerusalemɨn ingarɨva, nguibar ekiamɨn aven tuavibar ingarɨva, egh ua afemozir ekiam gekuightɨ a nguibar ekiamɨn dɨvazir gavgavim gighuigham. Eghtɨ azenir kaba, osɨmtɨziba itir azenibar mɨn ikiam.”\ft*\f* \v 26 Egh 434plan azeniba gɨvaghtɨ, me gumazir God en akurvaghasa mɨsevezim mɨsueghtɨ an aremegham. Eghtɨ an bizitam ikian kogham.\f + \fr 9:26 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Eghtɨ atrivir gavgavir mamɨn mɨdorozir gumazir bɨzir ekiam izɨva Jerusalem ko Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨgham. Eghtɨ dughiar abuananamɨn, mati aperiam faner ekiamɨn otogha, biziba atera zui. Eghtɨ mɨdorozir ekiam ikɨ mangɨtɨ, God mɨkemezɨ moghɨn, dughiar abuananam otogham. \v 27 \x - \xo 9:27 \xo*\xt Daniel 11:31; 12:11; Matyu 24:15; Mak 13:14\xt*\x*Eghtɨ atrivir kam gumazamizir avɨrim ko akar dɨkɨrɨzir gavgavim damuam, eghtɨ me an akam baragham. Eghtɨ akar dɨkɨrɨzir gavgavir kam 7plan azenibar ikiam. Egh mangɨ azenir 3pla ko akuamɨn gɨvaghtɨ, an arazir Godɨn ofa gamim agɨvagham. Eghtɨ me bizir kurar God bar aghuazim isɨ Godɨn Dɨpenim gisɨn anetɨgham, kamaghɨn a uan Dɨpenim ategham. Eghtɨ gumazir bizibagh asɨghasɨzim dɨpenir kamɨn ikɨ mangɨ, God a gasɨghasɨghasa inabazir dughiam otogham.”\f + \fr 9:27 \fr*\ft Hibrun akam ves 27ɨn akar avɨrim deragha a mɨgeir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazir maba akar kam gɨra arazir igharazibar an osiri.\ft*\f* \c 10 \s Daniel Taigrisɨn Fanemɨn mɨriamɨn ikiava irebamɨn gani \p \v 1 Ezɨ Sairus 3plan azenibar kantri Persian atrivim itima, God akam aghurigha Daniel ganɨngi. Danielɨn ziar mam Beltesasar. Ezɨ akar kam bar guizbangɨra, egha mong bar pɨn kozɨ, an osemegha ghaze, a manmaghɨn a gɨfogham?\f + \fr 10:1 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* Ezɨ God irebamɨn an gun mɨgei. \p \v 2 Ezɨ dughiar kabar kɨ, Daniel, kɨ 3plan wikbar oseme. \v 3 Egha dagher isɨngtɨzitam amezir puvatɨgha, asɨzitam ko wainɨn dɨpatam nan akatorim giraghuzir puvatɨ. Egha boretam uabɨ gaghua egha uan dapanir arɨzim akɨrizir pu, bar puvatɨ, ezɨ wighɨn pumuning ko mɨkezim gɨfa. \p \v 4 Ezɨ kɨ iakɨnir faragha zuimɨn, an dughiar namba 24ɨn, Taigrisɨn Faner ekiamɨn mɨriamɨn tughav iti. \v 5 \x - \xo 10:5-6 \xo*\xt Akar Mogomem 1:13-15; 2:18; 19:12\xt*\x*Egha uan guam fegha garima, gumazir mam korotiar bar ghurghurim arugha, letiar golɨn aghuimɨn ingarizim ike. \v 6 Egha an mɨkarzim dagɨar angazangarim itimɨn mɨn taghtasi. Ezɨ an guam mati onɨmarim taghtasi. Ezɨ an damazimning avimɨn mɨn dafogha isi. Ezɨ an aghariba ko sueba da brasɨn mɨn ghurghurizɨ, an tiarim mati gumazir avɨriba mɨgei. \p \v 7 Ezɨ kɨ, Daniel, kɨ uabɨra irebar kamɨn gani. Ezɨ na ko itir darasi, me bizitamɨn ganizir puvatɨgha men mɨkarziba pura me dɨkafi. Ezɨ me atiatiava ara ghua monge. \v 8 Ezɨ kɨ bar uabɨra ikia dɨgavir kuram gamir irebar kamɨn gani. Egha kɨ ua gavgaviba puvatɨzɨ, nan guam ovever guam asaragha bar ikufi. \v 9 Egha kɨ an tiarim baregha, egha nguazim girɨgha akuava onganigha, uan guam nguazim tua. \p \v 10 Ezɨ gumazir mam uan dafarimɨn nan suira. Egha na ghufezɨ kɨ uan dafarimning ko tevir akɨrimningɨn tu. Egha kɨ nuighnuigha irasa amuavɨra iti. \p \v 11 Ezɨ ensel kamaghɨn na mɨgei, “Daniel, God nɨ gifonge. Eghtɨ nɨ dɨkavigh bar deraghvɨra na baraghtɨ, kɨ bizir nɨ mɨkɨmamim nɨ mɨkɨmam. God uabɨ na amadazɨ kɨ ize.” Egha a mɨkemegha gɨvazɨma kɨ dɨkafi, egha tugha aguavɨra iti. \p \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Daniel 9:3-4; 9:22-23; Aposel 10:4\xt*\x*Ezɨ a ua kamaghɨn mɨgei, “Daniel, nɨ atiatingan markɨ. Dughiar farazimra nɨ uabɨ dɨkabɨragha egha an fofozim iniasava ami. Ezɨ dughiar kamra, God nɨn dɨmdiam baraki. Egha datɨrɨghɨn na amadazɨ, kɨ nɨn azangsɨzim bangɨn ize. \v 13 \x - \xo 10:13 \xo*\xt Daniel 10:20-21; 12:1; Jut 1:9; Akar Mogomem 12:7\xt*\x*Kɨ zuamɨra izasa, ezɨ puvatɨ. Aser kurar Persian nguibar ekiam gativazim, 21plan dughiabar nan tɨvazɨ kɨ ike. Ezɨ kɨ uabɨra Persian atriviba ko itima gumazir nan akurvaghamiba puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, enselbar faragha zuir enselɨn mam, an ziam Maikel, a nan akuraghasa ize.\f + \fr 10:13 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 14 Ezɨ kɨ bizir gɨn nɨn gumazamiziba bativamim mɨkɨmtɨ nɨ foghasa ize. Nɨ irebamɨn mɨn ganizir bizir kam, a bizir gɨn izamibar eghaghanim nɨn aka.” \p \v 15 Egha a kamaghɨn mɨgeima, kɨ uan guam nguazim mɨtuagha mɨgɨrɨgɨaba nan puvatɨ. \v 16 Ezɨ enselɨn kam nguazimɨn gumazamiziba en mɨn gari, egha uan dafarim isa nan akam gatɨ. Ezɨ kɨ akam akarigha kamaghɨn a mɨgei, “Ekiam, kɨ irebar kamɨn ganigha bar atiatigha, puvɨra nɨgha gavgaviba gɨfa. \v 17 Kamaghɨn amizɨ, kɨ mɨgɨrɨgɨar manatam nɨ mɨkɨmam? Kɨ mati ingangarir gumazir uan gumazir ekiamɨn damazimɨn tughav itim. Egha kɨ gavgaviba puvatɨgha avɨghazi.” \p \v 18 Ezɨ enselɨn kam ua nan suirazɨ, kɨ ua gavgafi. \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 6:23\xt*\x*Egha a kamaghɨn na mɨgei, “God bar nɨ gifonge, ezɨ nɨ navir amɨrizimɨn ikɨva, atiatingan markɨ. Nɨ tugh gavgafigh.” Egha a mɨkemegha gɨvazɨma, kɨ bar gavgavigha egha kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ekiam, nɨ gavgavim na ganigha gɨfa, kamaghɨn, nɨ datɨrɨghɨn bizir kabar gun na mɨkɨm.” \p \v 20-21 \x - \xo 10:20-21 \xo*\xt Akar Mogomem 12:7\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn na mɨgei, “Nɨ fo, kɨ tizim bagha nɨ bagha ize? Kɨ Guizɨn Akar Akɨnafarimɨn aven osirizir, akar mabar gun deraghvɨra nɨ mɨkɨmasa ize. Egh kɨ dughiar ruarimɨn ikeghan kogham. Kɨ zuamɨra uamategh mangɨva, aser kurar Persian kantrin garim ko mɨsogham. Eghtɨ mɨdorozir kam gɨvaghtɨ, Grighɨn kantrin garir aser kuram otogham. Tav nan akurazir puvatɨ. Ensel Maikel, a Israelia ian gari, egha a uabɨra nan akura.” \c 11 \nb \v 1 Ezɨ, azenir faragha zuimɨn Midian kantrin gumazim Darius Babilonɨn kantrin atrivimɨn itima, kɨ ensel Maikelɨn akura. \s Isip ko Sirian atrivimning uaning mɨsosi \p \v 2 Ezɨ enselɨn kam ua kamaghɨn na mɨgei, “Daniel, nɨ oragh. Bizir kɨ nɨ mɨkɨmamin kaba, da bar guizbangɨram otivam. Eghtɨ atrivir 3pla otoghɨva Persian kantri gativagh an ganam. Eghtɨ gɨn atrivitam uam otogham. Egh namba 4ɨn atrivir kam dagɨar avɨriba ko bizir avɨriba ikɨva, kantri Persian atrivir maba bar dagh afiragham. Eghtɨ an gavgavim bar ekeveghtɨ, a bizir avɨrim ikiam, egh a kantriba bar dar amutɨ men naviba bar ikuvightɨ me kantri Grik ko mɨsoghsɨ damuam. \v 3 Eghtɨ gɨn atrivir gavgavitam otogh, egh kantrin avɨriba ko gumazamizir avɨribagh ativagham. Egh bizir manam ana damusɨ, ana damuam. \v 4 Eghtɨ an gavgavim ikɨvɨra ikɨtɨ, an kantri bigh, 4plan kantribar otivightɨ, an boribara kantrin kabagh ativagh dar ganan kogham. Puvatɨ. Gumazir igharaziba dagh ativagham, eghtɨ dar gavgavim atrivir kamɨn gavgavimɨn mɨn gavgavighan kogham. \p \v 5 “Eghtɨ dughiar kamɨn, Isipɨn atrivim,\f + \fr 11:5 \fr*\ft Hibrun akamɨn me deragha kantrin kamning, Isip ko Siria, aningɨn ziamning deragha aning dɨborir puvatɨ. Me ghaze, “Notɨn amadaghan itir kantri,” egha “Sautɨn amadaghan itir kantri.” Ezɨ sapta 11ɨn vezɨn avɨriba, e dar gara ghaze, “Notɨn amadaghan itir kantri,” a guizbangɨra Sirian kantri mɨgei. Ezɨ “Sautɨn amadaghan itir kantri,” a Isipɨn kantri mɨgei. Ezɨ sapta 11ɨn vezɨn abuananam, marazi ghaze, akar kam ua Isip ko Siria mɨgeir puvatɨ. Me ghaze, a kantrin igharazibav gei.\ft*\f* gavgavim ikiam. Eghtɨ an gumazir dapanir mam kantrin igharazimɨn atrivimɨn ikiam. Egh an gavgavim bar ekeveghtɨ, a Isipɨn atrivimɨn gavgavim gafiragham. Eghtɨ kantrin a ganamin kam, a bar ekevegh kantrin igharazibagh afiragham. \v 6 Eghtɨ azenir mabar gɨn Isipɨn atrivim uan borir guivim amadaghtɨ a mangɨ Sirian kantrin atrivimɨn amuimɨn ikiam. Arazir kam kantrining damightɨ aning uaning inigh deraghvɨra ikiam. Eghtɨ amizir kamɨn gavgavim dughiar ruarimɨn ikeghan koghtɨ, an pamɨn gavgavim gɨvagham. Eghtɨ me amizir kam ko, an borim ko, a ko ghuezir darazi ko, an pam, me me mɨsueghtɨ me aremegham.\f + \fr 11:6 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Marazi ghaze, vezɨn kam an amizir kamɨn borim mɨgei, egha an afeziam mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 7 “Eghtɨ gɨn amizir kamɨn anabatam Isipɨn atrivimɨn otogham. Egh atrivir kam Sirian atrivimɨn mɨdorozir gumaziba ko mɨsogh, egh nguibar ekiamɨn dɨvazir gavgavimɨn aven mangɨ, mɨsoghɨva me kuavaremegham. \v 8 Egh a men asebar marvir guaba, ko men aseba baghavɨra itir bizir aghuir me silva ko golɨn ingariziba, ko bizir aghuir igharaziba sara, inigh Isipɨn mangam. Eghtɨ bizir kabar gɨn azenir tabar mɨdoroziba puvatɨgham. \v 9 Eghtɨ gɨn Sirian atrivim Isipɨn mangɨ egh Isip ko mɨsogham. Egh mɨdorozim ategh, ua uan kantrin mangam. \p \v 10 “Sirian atrivimɨn otariba, mɨdorozir gumazir avɨriba inigh me akuvagh mɨdorozim bagh ikiam. Eghtɨ atrivimɨn otaritam, mɨdorozir gumazir kaba inigh zuamɨra mangɨ aperiamɨn mɨn men nguibaba avaragham. Egh me nguibar dɨvazir gavgavim itim ko mɨsogham, kar nguibar Isipɨn atrivim ativazim. \p \v 11 “Eghtɨ Isipɨn atrivim adarir ekiam ikɨ mangɨ Sirian atrivim ko mɨsogh, egh an mɨdorozir gumazir avɨrim dɨkabɨragh kalabus datɨgham. \v 12 Egh a mɨdorozir kam dɨkabɨragh, egh kamaghɨn a bar akuegh uan ziam fam. A tausenplan mɨdorozir gumazir avɨrim mɨsueghtɨ me arɨghiregham, eghtɨ an gavgavim dughiar ruarimɨn ikian kogham. \p \v 13 “Egh Sirian atrivim uamategh uan kantri bagh mangɨva mɨdorozir gumazir avɨrim akuvaghtɨ, men dɨbobonim fomɨra mɨsoghezir mɨdorozir gumazibar dɨbobonim gafiragham. Eghtɨ azenir gɨn izamim, a uamategh izɨ mɨdorozir gumazir gavgavir avɨrim inigh mangɨ Isipɨn atrivim ko mɨsogham. Egh me dagher avɨriba ko bizir avɨriba sara inigh mangam. \p \v 14 “Eghtɨ dughiar kamɨn gumazir avɨrim Isipɨn atrivimɨn apanimɨn ikiam. Ezɨ Daniel nɨn adarazir marasi, me anɨngagharir arazim ikɨ, irebamɨn ganigh, bizir kam bagh dɨkavigh mɨsoghsɨ damuam. Egh me Isip ko mɨsogh, egh me iregham. \v 15 Eghtɨ Sirian atrivim uan mɨdorozir gumaziba ko, me izɨ nguibar gavgavir mam dɨvazimɨn mɨn anerugh nguibam inisɨ mɨsogh, egh a dɨkabɨragham. Eghtɨ Isipɨn mɨdorozir gumaziba ua mɨsoghan kogham. Eghtɨ men mɨdorozir gumazir gavgavir aghuiba, uaghan mɨsoghamin gavgaviba puvatɨgham. \v 16 Eghtɨ, Sirian atrivim uan ifongiamɨn bizibar me damuam. Eghtɨ gumazitam an anogoreghan kogham. Egh a nguazir aghuir God uan gumazamizibagh anɨngizir kam inigh, egh nguazir kam gasɨghasɨghamin gavgavim an dafarimɨn ikiam. \p \v 17 “Egh gɨn Sirian atrivim uam uan mɨdorozir gumaziba bar me inigh, Isipɨn kantri ko mɨsoghsɨ mangɨsɨ nɨghnɨgham. Egh kantrining uaning inigh deragh ikiasa, a uan guivim amadaghtɨ a mangɨ Isipɨn atrivimɨn amuimɨn ikiam. A ghaze, tuavir kamɨn a Isipɨn nguibam dɨkabɨragham. Eghtɨ an nɨghnɨzir kam guizɨn otoghan koghtɨ, a bizitam inighan kogham.\f + \fr 11:17 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 18 Eghtɨ gɨn a mangɨ nguibar ongarimɨn mɨriamɨn itiba ko mɨsogh, egh nguibar avɨriba dɨkabɨragham. Eghtɨ kantrin igharazimɨn gumazir dapanim, a Sirian atrivim uabɨ fer arazir kuram dɨkabɨragh, egh an arazir kurar kamra a ikaragh, bar a dɨkabɨragham. \v 19 Eghtɨ Sirian atrivim uamategh uan nguibamɨn mangɨgh, nguibar ekiamɨn dɨvazimɨn ikiam. Egh a irɨgh bar gɨvaghtɨ, me uam an ganighan kogham. \p \v 20 “Eghtɨ atrivir igharazitam an danganim inigh, kantrin an ativaziba bizir aghuiba ua bagh da inisɨ nɨghnigh, egh gumazitam amadaghtɨ, a nguibar bar aghuir kamɨn mangɨ me abɨn men dagɨaba iniam.\f + \fr 11:20 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba ghaze, “nguibar bar aghuir kam,” a Jerusalemɨn nguibar ekiam mɨgei. Ezɨ marazi ghaze, a Godɨn Dɨpenir Jerusalemɨn itim mɨgei.\ft*\f* Egh atrivir kam mɨdorozimɨn aremeghan kogham. Egh uaghan gumazitam an atar a mɨsueghtɨ an aremeghan kogham. Eghtɨ atrivir kam bar dughiar otevimɨn ikegh ovengam.” \s Sirian kantrin itir atrivir kuram \p \v 21 Ezɨ ensel ghua kamaghɨn Daniel mɨgei, “Eghtɨ gɨn atrivir tam Sirian kantrin otogh, egh an araziba bar ikuvigham. Gumazir kam, Sirian gumazamizibar ifongiamɨn atrivimɨn otoghan kogham, a uan nɨghnɨzimɨn atrivimɨn otogham. Egh a zuamɨra otogh akar asuibav kɨmɨva akar ifavaribar amu, egh Sirian atrivimɨn ikiam. \v 22 Eghtɨ mɨdorozir gumazir avɨrim a mɨsoghsɨ izɨtɨ, a me dɨkabɨragh bar me a gevegham. Egh uaghan, a Godɨn Ofa Gamir Gumazibar Dapanir Ekiam dɨkabɨragham.\f + \fr 11:22 \fr*\ft Gumazir maba ghaze, akar kam ofa gamir gumazibar dapanimɨn mɨgeir puvatɨ. Me ghaze, gumazir dapanir igharazim atrivim ko akam akɨri.\ft*\f* \v 23 An kantri suvizɨ, eghtɨ a kantrin taba ko, akar dɨkɨrɨzir gavgavir ifavarir tabar amigham, egh mɨkɨm suam a me ko deraghvɨra ikiam. Egh a zuamɨra kantrin a mɨsoghasa nɨghnɨzir puvatɨziba ko mɨsogham. Eghtɨ arazir kamɨn an gavgavim bar ekevegham. \v 24 Eghtɨ kantrin maba navir amɨrizimɨn ikɨ mɨsoghsɨ nɨghnɨghan koghtɨ, a zuamɨra dɨkavigh pura me ko mɨsogham. Ezɨ kantrin kaba, kar kantrin dagɨar avɨriba itiba. Egh a bizir aghuir a mɨsogha iniziba, a uan roroaba ko da tuiragh me da iniam. Kar an ovaviba fomɨram amizir puvatɨzir arazim. Egh a nguibar dɨvazir gavgaviba itiba inisɨ, ua mɨsoghsɨ nɨghnɨgh, egh a men tarazi iniam. Egh a bizir kaba dughiar bar otevimra dar amuam. \p \v 25 “Egh atrivir kam Isipɨn atrivimɨn atiatighan kogham. Egh, a mɨdorozir gumazir avɨrir ekiam akuvagh Isip ko mɨsogham. Eghtɨ Isipɨn atrivim mɨdorozir gumazir gavgavir taba ua bagh da inigh, egh uaghan Sirian atrivim ko mɨsogham. Eghtɨ gumazitaba Isipɨn atrivim gifarɨva a damutɨ a bar foghan kogh, egh kamaghɨn, a irɨgham. \v 26 Isipɨn atrivimɨn gumazir dapanibara pazavɨra a damigham. Eghtɨ Sirian mɨdorozir gumaziba an mɨdorozir gumazibav sueghtɨ me bar arɨghiregham. \v 27 Egh gɨn atrivir kamning uaning inigh daperagh damam. Egh aningɨn nɨghnɨziba bar ikuvightɨ, aning akam gitɨva, akar ifavarir avɨribar uaning mɨkɨmam. Egh bizir aning damuasa ifongeziba, aning dar amighan kogham. God bizir kabar amuasa inabazim dughiam a tɨghar otivam. \v 28 Egh Sirian atrivim, bizir a mɨdorozimɨn iniziba, bar da inigh izam, egh a ua uan nguibamɨn mangam. Egh gumazamiziba Godɨn ziam fer arazim gasɨghasɨghsɨ nɨghnɨzir tam damuam. Ezɨ bizir a damuasa ifongeziba, a pura dar amuam. Egh gɨn a uamategh uan nguibamɨn mangam. \p \v 29 “Eghtɨ dughiar God inabazimɨn, Sirian atrivim Isipɨn mangɨghɨva ua Isip ko mɨsogham, egh a dughiar kamɨn a faragha me mɨsogha me abɨnizɨ moghɨn, ua kamaghɨn damighan kogham. \v 30 Eghtɨ Romɨn gumazamiziba kuribar izɨva a mɨsogham, eghtɨ a bar atiatigham. Egh a bar puv atarɨva uamategh mangɨ, gumazamizir Godɨn ziam fer arazim gasɨghasɨghsɨ damuam. Egh a gumazamizir akɨrim ragha God gasaraziba men mɨgɨrɨgɨaba ko nɨghnɨzibar gɨn mangam. \p \v 31 \x - \xo 11:31 \xo*\xt Daniel 12:11; Matyu 24:15; Mak 13:14\xt*\x*“Eghtɨ an mɨdorozir gumaziba otivigh Godɨn Dɨpenim damutɨ a Godɨn damazimɨn mɨzegham. Egh me Israelian tɨvaghtɨ, me zurara ofa gamir arazim damuan kogham, egh bizir bar kuratam Godɨn Dɨpenimɨn a damightɨ a tugham, kamaghɨn a uan Dɨpenim ategham.\f + \fr 11:31 \fr*\ft Akar kam, “bizir bar kuratam,” an akar bar faraghavɨra itim, a Daniel 9:27ɨn iti.\ft*\f* \v 32 \x - \xo 11:32 \xo*\xt Daniel 11:21; 11:34; Maika 5:7-9; Sekaraia 10:3-6\xt*\x*Egh atrivim gumazamizir akɨrim ragha God gasaraziba, akar bar isɨngtɨzir aghuibar me mɨkɨmtɨma, me an gɨn mangam. Eghtɨ gumazir Godɨn apengan itiba, me tuivigh gavgavigh an akaba batogham. \p \v 33 “Eghtɨ Israelɨn gumazir dapanir fofozir aghuiba itiba, me gumazamizibar akurvagh nɨghnɨzir aghuiba me danɨngam. Eghtɨ men tarazi, apaniba mɨdorozir sababar me mɨsoghtɨ me arɨmɨghiram, egh tarazi me me dapongtɨ me arɨmɨghiram. Egh me gumazir dapanir tabar bizitaba okɨmɨva me isɨ kalabus darɨgham. Egh me arazir kam dughiar ruarimɨn a damighan kogham. \v 34 Eghtɨ dughiar me Godɨn gumazir dapanibav soghtɨ me arɨmɨghiramim, gumazitaba men akurvagham. Eghtɨ men avɨriba uari uarir akurvaghsɨ nɨghnɨghɨva, men akurvagham. \v 35 Eghtɨ apaniba gumazir dapanir tabav soghtɨ me arɨghiram. Eghtɨ men osɨmtɨzir kam gavgavim gumazamizir mabar anɨngam. Me arazir aghuibar amuva, Godɨn damazimɨn bar zuegham. Eghtɨ arazir kam gɨvaghan kogham. A kamaghɨra ikɨ mangɨ God inabazir dughiar abuananamɨn tugham. \p \v 36 \x - \xo 11:36 \xo*\xt 2 Tesalonika 2:3-4; Akar Mogomem 13:5-6\xt*\x*“Eghtɨ Sirian atrivir kam uan ifongiamɨn bizibar amuam. Egh a uabɨ uan ziam fɨva kamaghɨn mɨkɨm suam, kɨ aseba bar dagh afira. Egh an akar dɨbovibav kɨmɨva, Godɨn Bar Pɨn Itimɨn ziam dɨkabɨnam. A kamaghɨra damu mangɨvɨra ikɨ mangɨtɨ Godɨn anɨngagharimɨn dughiam otogham. Guizbangɨra, God uan nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨ, biziba bar dar amuam. \v 37 Eghtɨ atrivir kam uan ovavibar aseba bar men aghuaghɨva, uaghan amiziba gɨn zuir asemɨn aghuagham. Egha, a uabɨ mɨgɨa ghaze, kɨ uabɨra faraghavɨra ikia dagh afira, egh kamaghɨn, a bar aseba akɨrim ragh dagh asaragham.\f + \fr 11:37 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 38 Egh an aser vamɨra ziar ekiam a danɨngam. Aser kam, a nguibar ekiar dɨvaziba itibar gari. Ezɨ atrivir kamɨn ovaviba aser kamɨn ziam fomɨram a feir puvatɨ. Eghtɨ atrivim gol ko silva ko dagɨar bar aghuiba, ko bizir aghuir maba sara aser kam bagh dar anɨngam. \v 39 Eghtɨ a nguibar dɨvazir gavgaviba itibav soghsɨ mangɨ, egh a uabɨn akurvaghsɨ men aser kamɨn azangsɨgham. Egh a gumazir a gifongeziba, a men atrivimɨn ikɨ, egh a ziar ekiam me danɨng, egh a me damutɨ me gumazir dapanibar otivtɨ, a nguaziba bizir aghuibar mɨn me danɨngam, egh akurvazir me a gamizim ikarvagham. \p \v 40 “Eghtɨ dughiar abuananam roghɨra izɨtɨ, Isipɨn atrivim izɨ a ko aning uaning mɨsogham. Eghtɨ Sirian atrivim karisba ko hoziaba ko kuriba inigh, zuamɨra mangɨ Isipɨn atrivim ko pamtem mɨsogham. Egh kantrin avɨriba aperiar dafamɨn mɨn otogh me arigham. \v 41 Eghtɨ mɨdorozir gumazir kaba izɨ God uan gumazamizibagh anɨngizir nguazir aghuir kamɨn otogham. Egh me tausen tausenɨn gumazamizibav soghɨrarɨgham. Egh mɨdorozir gumazir kaba kantri Idom ko Moap ko kantri Amonɨn nguazir otevir ekiam inighan kogham. \v 42 Eghtɨ atrivir kam nguibar avɨrim dɨkabɨragh, egh uaghan Isip ateghtɨ a deraghvɨra ikian kogham. Puvatɨ. \v 43 Egh a Isipɨn ivezir ekiaba itir bizir aghuir maba ko gol ko silvan avɨrim inigham. Egh kantri Libia ko Itiopia dɨkabɨraghtɨ, aning an apengan ikiam. \v 44 Eghtɨ gɨn gumaziba aruem anadi naghɨn ko notɨn ikegh izɨva akar tam a mɨkemeghtɨ, akar kam a damightɨ a dɨgavir kuram damigh bar anɨngaghegham. Egh a navim bar an ikuvightɨ, a pamtem mɨsogh gumazamizir avɨrim kuavaremegham. \v 45 Egh a ua bagh averpenir ekiaba, nguazir otevir mamɨn dar ingaram, nguazir kam a Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn mɨriam ko Godɨn Dɨpenim itir mɨghsɨamɨn tɨzimɨn iti. Mɨghsɨar kam bar zuegha bar deragha taghtasi, kar Godɨn mɨghsɨam. Eghtɨ atrivir kam bar gɨvagham, eghtɨ tav an akuraghan kogham.” \c 12 \s Dughiar abuananam \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Matyu 24:21; Mak 13:19; Akar Mogomem 7:14; 12:7\xt*\x*Ezɨ enselɨn korotiar ghurghurim aruzim, kamaghɨn mɨgei, “Dughiar kam otivam, enselɨn bar ekiam Maikel, kar Israelɨn gumazamizibar garir ensel, an otogham. Eghtɨ dughiar kamɨn osɨmtɨzir bar ekiam otivam. Egha fomɨra osɨmtɨzir kamaghɨn garitam nguazir kamɨn nguibatamɨn otozir puvatɨ. Ezɨ dughiar osɨmtɨzir kam otivamim, Israelian gumazamizir men ziaba Godɨn akɨnafarimɨn aven itiba God ua me iniam. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Aisaia 26:19; Matyu 25:46; Jon 5:29\xt*\x*Eghtɨ God gumazamizir avɨrir ovengeziba ua me fɨtɨ me ua dɨkavam. Men marazi zurara itir ikɨrɨmɨrir aghuim iniam. Eghtɨ men tarazi bar aghumsɨghɨva kamaghɨra ikɨvɨra ikiam. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Daniel 11:33-35; Matyu 13:43; 1 Korin 15:41-42; Jems 5:20\xt*\x*Eghtɨ gumazir fofozir aghuiba ko nɨghnɨzir aghuiba itiba, me mɨkoveziba isi moghɨn isi taghtagham. Eghtɨ gumazir gumazamizir avɨrim arazir aghuibar gɨn mangasa men sure gamiba, me zurara mɨkovezibar mɨn isi taghtagh mamaghɨra ikiam. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Akar Mogomem 22:10\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn a na mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ Daniel, nɨ akaba itir akɨnafarir kam dukuagh, egh kendel gris a datɨghtɨ, an akaba modogh ikiam. Egh akɨnafarir kam dukuagh mamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar abuananam otogham. Eghtɨ gumazamizir avɨrim pamtem akar kamɨn mɨngarim gɨfoghsɨ damuva avegham.’ ”\f + \fr 12:4 \fr*\ft Amos 8:12 vezɨn kamɨn itir akamɨn mɨrara ghu. Ezɨ Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir avɨrim ghaze an mɨngarim kamaghɨn ghu, “Gumazamizir avɨrim danganiba bar dar aruam, egh bizir guar avɨribar fofozir avɨriba iniam.”\ft*\f* \s Dɨpar mɨriamɨn itir enselningɨn irebam \p \v 5 Ezɨ kɨ Daniel, kɨ gɨn garima, gumazir pumuning fanemɨn mɨriamningɨn tughav iti. Mam vongɨn itima, ezɨ mam vongɨn iti. \v 6 Ezɨ aningɨn mav, enselɨn korotiar ghurghurim arugha mong fanemɨn pɨn itim kamaghɨn an azangsɨgha ghaze, “Dughiar manamra bizir me ganɨva atiatingamiba gɨvagham?” \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Akar Mogomem 10:5; 12:14\xt*\x*Ezɨ enselɨn korotiar ghurghurim aruzim, a uan agharimning vɨraram aning ghufegha Godɨn Nguibamɨn akui. Egha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Godɨn Mamaghɨra Itimɨn ziamɨn, bar guizbangɨra mɨgei. Bizir nɨ ganɨva atiatingamiba, azenir pumuning ko mɨkezim ko akuamɨn mangɨva gɨvagham. Eghtɨ me Godɨn gumazamizibar gavgavim dɨkabɨraghtɨ, eghtɨ me bar ikuvigha, dughiar kamra bizir kaba uaghan gɨvagham.”\f + \fr 12:7 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Gumazir maba ghaze, a azenir pumuning ko mɨkezim ko akuam mɨgei. Ezɨ gumazir maba ghaze, akar kam, a guizbangɨra akar mogomem, egha osɨmtɨzir kam gɨvaghamin dughiam deragha a mɨgeir puvatɨ.\ft*\f* \s Enselningɨn irebamɨn mɨngarim \p \v 8 Ezɨ a mɨgeima, kɨ a baregha, akamɨn mɨngarim gɨfozir puvatɨ. Egha kɨ kamaghɨn an azai, “Gumazir ekiam, bizir kaba manmaghɨn gɨvagham?” \p \v 9 Ezɨ a kamaghɨn nan akam ikaragha ghaze, “Daniel, nɨ mangɨ. Guizbangɨra, akɨnafarim nɨ a dukuagha gɨfa. Eghtɨ akar kamɨn mɨngarim modogh mamaghɨra ikɨ mangɨ dughiar abuananam otogham. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Akar Mogomem 22:11\xt*\x*Eghtɨ bizir kaba otiv gumazamizibar amutɨ me arazir aghuibar amuam. Egh me Godɨn damazimɨn zuegham. Egh gumazamizir fofozir aghuiba ko nɨghnɨzir aghuiba itir kaba, merara bizir kamɨn mɨngarim gɨfogham. Eghtɨ gumazamizir kuraba me bizir kamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham. Egh me arazir kurar avɨrim damuam. \p \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Daniel 9:27; 11:31; Matyu 24:15; Mak 13:14\xt*\x*“Eghtɨ gɨn apaniba Israelian tɨvaghtɨ me zurara ofa gamir arazim damuan kogham. Eghtɨ bizir bar kuratam me Godɨn Dɨpenimɨn aven anesaraghtɨ, kamaghɨn a uan Dɨpenim ategham, kar God bar aghuazir bizim. Dughiar kam ikɨ mangɨ, 1,290plan dughiaba gɨvaghtɨma, bizir kurar kam gɨvagham. \v 12 Eghtɨ gumazamizir God bagha tuivigha gavgavigha itiba, a mɨzuam mangɨtɨ 1,335plan dughiaba gɨvaghtɨ, me bar akuegh ikiam. \p \v 13 “Eghtɨ nɨ, Daniel, nɨ datɨrɨghɨn tugh gavgavigh mangɨtɨ dughiar abuananam otogham. Eghtɨ nɨ aremegham, egh nɨ gɨn ua dɨkavigham, egh dughiar abuananamɨn God nɨ bagha inabazir biziba, nɨ da iniam.”