\id COL - consultant approved:ready for publication. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Kolosi \toc3 KL \toc2 Kolosi \toc1 Akɨnafarir Namba 2, Pol Tesalonikan Nguibamɨn Itir Sios Baghava an Osiri \mt Akɨnafarir Pol Kolosin Nguibamɨn Itir Sios Bagha Osirizim \mt2 O \mt1 Kolosi \imt Akar faragha zuim \ip Kolosi, a nguibar ekiar mam, a Esian Provinsɨn iti. Egha a Efesusɨn nguibar ekiam mong an boroghɨn iti. Pol uabɨ Kolosin nguibamɨn sios gamizɨ an otozir puvatɨ. Pol Efesusɨn ikiava gumaziba amadazɨ, me ghua provinsɨn kamɨn nguibar mabar siosɨn ingangarim gamua, egha uaghan Kolosin ghu. \ip Pol kamaghɨn oraki, gumazir maba Kolosibar nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨghasa. Kamaghɨn amizɨ, a gavgavim men nɨghnɨzir gavgavim danɨngasa, akɨnafarir kam osirigha me bagha anemada. A kamaghɨn mɨgei, Krais biziba bar dar dapanim. Krais uabɨra uam e iniam, eghtɨ tuavir igharaziba en akurvaghan kogham. Tuavir igharazir kaba e inigh Kraisɨn saghuiamɨn mangam. Kraisɨn, God bar bizibar ingarizɨ da otifi. Egh Kraisɨn ingangarimɨn God ua bar biziba iniasa. Krais en aven iti, ezɨ e gumazamizir igiabar otivigha Kraisɨn arazibara gɨn zui. \ip Pol akɨnafarir kam osirigha gumazir pumuning ganɨngizɨ, aning a inigha Kolosin ghu. Gumazir faragha itim, Tikikus. Ezɨ an gɨrara itim, Onesimus, gumazir kam Pol Filemon bagh osirizir akɨnafarimɨn an gun mɨgɨrɨgɨar avɨribagha ami. \c 1 \ms Krais a biziba bar dar dapanim, ezɨ Godɨn ikɨrɨmɨrir aghuim ko an arazir aghuiba bar a gizɨfa \mr (Sapta 1:1--3:4) \p \v 1-2 \x - \xo 1:1-2 \xo*\xt Rom 1:7; Efesus 1:1\xt*\x*Kɨ Pol, God uan ifongiamɨn gɨn ghua Krais Iesusɨn aposelɨn ikiasa na mɨsefe. Ezɨ kɨ ko en aveghbuam Timoti, ga ia bagha akɨnafarir kam osiri. Ia Godɨn gumazamizir Kolosin nguibar ekiamɨn itiba gan adarasi, ia nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikia a ko poroghav itir darasi. Ga, e uan Afeziam God ko mɨgɨa ghaze, a ian apangkuvigh ian navibar amutɨ ia navir amɨrizimɨn ikɨ. \s Ga ia bagha nɨghnɨgha God mɨnabavɨra iti \p \v 3-4 \x - \xo 1:3-4 \xo*\xt Mak 4:8; 16:15; Jon 15:16; Efesus 1:13-16; 3:2; Filipai 1:3; 2 Timoti 4:8; Filemon 1:5; Hibru 6:10; 1 Pita 1:4; 5:12\xt*\x*Ga ian arazir aghuim baragha kamaghɨn fo, ia nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn ikiava Godɨn gumazamiziba bar, me gifonge. Kamaghɨn amizɨ, dughiaba bar ga ia bagha God ko mɨgɨa, ia gɨnɨghnɨgha God mɨnabavɨra iti. A en Ekiam Krais Iesusɨn Afeziam. \v 5 E fo, guizɨn akam, an Akar Aghuim, a faragha ia bagha ghuzɨma ia kamaghɨn oraki, bizir aghuir God ia danɨngamiba da An Nguibamɨn iti, egh ia da bagh mɨzuamɨva da iniam. Egha ia nɨghnɨzir gavgavim bizir kamɨn iti. Kamaghɨn, ia guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn ikiava Godɨn gumazamiziba bar, me gifonge. \v 6 Ezɨ nguazir kamɨn danganiba bar, me Akar Aghuir kamɨn akurazɨ, gumazamizir avɨriba nɨghnɨzir gavgavim an ikiava an gɨn zuima, Akar Aghuimɨn dagher aghuiba otiva ghuavɨra iti. Ezɨ ia uaghan, arazir kamra ian tongɨn oto. Dughiar ia faragha Godɨn apangkuvimɨn eghaghanim baregha bar guizbangɨra a gɨfozim, dughiar kam iza datɨrɨghɨn arazir kamra ian tongɨn otogha, ian ingaravɨra iti. \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Kolosi 4:12; Filemon 1:23\xt*\x*Epafras Akar Aghuir kam ian sure gami, ezɨ ia a gɨfo. Epafras, a ingangarir gumazir bar aghuir ga bar ifongezim, a ga ko ingarir mav. A ga gisɨn ian akurvagha, bar deravɨra Kraisɨn ingangarim gami. \v 8 Egha Epafras ga mɨgɨa ga geghari, Godɨn Duam ia gamima ia Godɨn gumazamiziba deraghavɨra me gifonge. \s Pol Kolosin gumazamiziba gavgavim me danɨngasa God ko mɨgei \p \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Rom 12:2; 1 Korin 1:5; Efesus 1:8-9; 1:15-17; 5:10; 5:17; Filipai 1:9\xt*\x*Bizir kam bagha, ga fomɨra ian araziba baragha iza datɨrɨghɨn, ga zurara ia bagha God ko mɨgei. Ga kamaghɨn an azangsɨsi, Godɨn Duam fofozir aghuiba ko nɨghnɨzir aghuiba ia danɨngtɨ, nɨghnɨzir kaba bar ia gizɨvagham. Eghtɨ bizir kamɨn ia Godɨn ifongiam bar a gɨfogham. \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Jon 15:16; Efesus 2:10; 4:1; Filipai 1:27; 1 Tesalonika 4:1; Hibru 13:21\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ ia Ekiamɨn gumazamizibar mɨn ikɨva an arazibar amutɨma, a ia amir araziba dagh ifuegham. Egh ia ingangarir aghuir igharagha garir avɨribar amuam. Egh ia uaghan God gɨfogham, eghtɨ fofozir kam bar mangɨva ekevegham. \v 11-12 \x - \xo 1:11-12 \xo*\xt Efesus 1:18-19; 3:16; 4:2\xt*\x*Ezɨ ga kamaghɨn God ko mɨgei, an gavgavir ekiar aghuimɨn, God gavgaviba bar ia danɨngtɨ, ia tuivigh gavgavigh osɨmtɨziba ateram, egh aghumra ikɨva osɨmtɨziba gɨvaghamin dughiam mɨzuam. Egh ia bar akueghɨva, en Afeziam mɨnabagh. A ia gamizɨma ia arazir aghuibar gɨn zui, egh bizir aghuir a ia bagha mɨseveziba iniam. Ia Godɨn gumazamiziba ko da iniam, kar Godɨn Nguibamɨn angazangarimɨn aven itir darasi. \v 13-14 \x - \xo 1:13-14 \xo*\xt Luk 22:53; Efesus 1:6-7; 2:2; 1 Tesalonika 2:12; 2 Pita 1:11\xt*\x*Faragha mɨtarmemɨn gavgavim e ikezɨma e an apengan itima, God en akuragha e inigha uan Otarimɨn gavgavimɨn apengan e atɨzɨ an en Atrivim iti, Otarir kam a bar a gifonge. God uan Otarimɨn ingangarimɨn e gamizɨ e fɨriaghɨre, egha tuavir kamra an en arazir kuraba gɨn amada.\f + \fr 1:13-14 \fr*\ft Akar kam, “mɨtarmemɨn gavgavim,” an mɨngarimra kara: Satan ko bizir an ativazɨ an apengan itiba, kar tintinimɨn duar kuraba, aseba, adariaba, ko arazir kuraba bar moghɨra.\ft*\f* \s Pol Kraisɨn araziba ko an ingangaribar gun mɨgei \p \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Jon 1:18; 2 Korin 4:4; Hibru 1:3\xt*\x*E Godɨn ganighan kogham, ezɨ Krais an mɨrara gari. Krais an Otarir ivariam, a God ingarizir bizir kaba bar dar dapanim. \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Jon 1:3; 1:10; Rom 8:38; 11:36; Hibru 1:2; 2:10; 1 Pita 3:22\xt*\x*Ezɨ Kraisɨn agharimɨn, God uan nguibamɨn itir biziba ko nguazimɨn itir biziba bar dar ingari. Kar bizir e gariba ko garir puvatɨziba, da enselɨn gavgaviba ko duar gavgaviba ko aseba ko adariaba, ko bizir gavgaviba itiba. God Krais ko, aning bizir kaba bar dagh amizɨ, da bar Krais baghavɨra iti. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Jon 1:1-3; 8:58; 17:5; 1 Korin 8:6\xt*\x*Ezɨ bizir kaba tɨghar otivam, Krais fomɨra iti. Egha a biziba bar dagh amima da deravɨra uari isasuigha bar deravɨra ingari. \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Aposel 26:23; 1 Korin 15:20; 15:23; Efesus 1:10; 1:22-23; Akar Mogomem 1:5\xt*\x*Krais, a siosɨn dapanim, ezɨ sios an inivafɨzim. Egha a uabɨ ikɨrɨmɨrir igiamɨn faragha zuir gumazim. Krais Godɨn Otarir ivariam, egha a faragha ovevemɨn ua dɨkafi. God ghaze, Krais uabɨ biziba bar dar dapanimɨn ikiam. Kamaghsua, a Krais gamizɨ, a ua dɨkafi, \v 19 \x - \xo 1:19 \xo*\xt Jon 1:16; 3:34; Kolosi 2:9\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, an ikɨrɨmɨrir aghuim ko an araziba ko an gavgaviba Otarir kam gizɨvagham, kamaghɨn God uabɨ Kraisɨn aven iti. Kamaghɨn amizɨ, Krais Godɨn mɨrara gari. \p \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Rom 5:1; 2 Korin 5:18; Efesus 1:7; 1:10; 2:13; 2:16; 1 Jon 2:2\xt*\x*Bizir God ingariziba, da an saghon ikegha apanir arazibar a gami. Ezɨ God kamaghɨn ifonge, a bizir kaba bar dar amutɨ da uam a ko navir vamɨra ikiam. A ghaze, a Kraisɨn ingangarimɨn arazir kam damuam. Kamaghɨn amizɨ a Krais ataghizɨma a ter ighuvimɨn areme. Ezɨ an ghuzim irezɨ tuavir kamɨn en apanir araziba da gɨfa. Egha bizir a ingariziba a bar ua da inizɨ da uam a ko iti, bizir an Nguibamɨn itiba ko nguazimɨn itiba uaghara. \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Rom 5:10; Efesus 2:12; 4:18; Taitus 1:15-16\xt*\x*Iarara, ia fomɨra arazir kuraba ko nɨghnɨzir kurabagh amuavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ ia Godɨn saghon ikiava uan nɨghnɨzibar aven an apanim gami. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Efesus 2:14-16; 5:27; 1 Tesalonika 4:7; Taitus 2:14\xt*\x*Ezɨ God kamaghɨn ifonge, a ia inigh ua bagh izam. Eghtɨ ia an gumazamizibar mɨn ikɨva, an damazimɨn bar zueghɨva, arazir kuratam ian ikian kogham. Kamaghsua datɨrɨghɨn Godɨn Otarim angamɨra gumazir mɨkarzim sara areme, ezɨ tuavir kamɨn God uam e ko navir vamɨra inis. \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Mak 16:15; Efesus 3:17; 1 Timoti 3:16; Hibru 3:14\xt*\x*Ezɨ dɨpenir guarim dɨpenimɨn suirazɨ moghɨn, ia nɨghnɨzir gavgavimɨn suiragh bar tuivigh gavgavigh ikɨ. Ia Akar Aghuim baregha dughiar kamɨn fo ia bizir aghuiba iniam, egha ia dav zuava nɨghnɨzir gavgavim iti. Egh ia akongɨva nɨghnɨzir gavgavim ataghɨraghan markɨ. Kɨ Pol, kɨ Akar Aghuir kamɨn ingangarir gumazim, egha e gumazamizir nguazimɨn itiba bar me bagha anekuri. \s Pol sios bagha ingangarim gami \p \v 24 \x - \xo 1:24 \xo*\xt Rom 5:3; 2 Korin 1:5-6; Efesus 1:23; 3:13; Filipai 3:10; 2 Timoti 1:8\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ ian akurvaghasa mɨzazim ini. Krais siosɨn akurvaghasa inizir mɨzaziba, da gɨvazir puvatɨ. Kɨ da gɨvasava ami. Ezɨ kɨ siosɨn akurvaghasa ifonge, a Kraisɨn inivafɨzimra. Bizir kam bagha kɨ bar akonge. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Efesus 3:2; 3:7-8\xt*\x*God uabɨ, ian akurvaghasa na mɨsevegha, ingangarir kam na ganɨngi, ezɨ kɨ siosɨn ingangarir gumazimɨn oto. Ezɨ kɨ deravɨra Godɨn akam akurir ingangarim nan iti. \v 26 \x - \xo 1:26 \xo*\xt Rom 16:25-26; 1 Korin 2:7; Efesus 3:3-5; 3:9-10; 2 Timoti 1:10\xt*\x*Dughiar fomɨra itibar iza datɨrɨghɨn, akar kam bar modo, ezɨ gumazamiziba bar a gɨfozir puvatɨ. Egha datɨrɨghɨn Godɨn gumazamizibar damazibar an azenim girɨ. \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Rom 9:23; 2 Korin 2:14; Efesus 1:18; 3:8; 1 Timoti 1:1\xt*\x*Ezɨ Godɨn nɨghnɨzim kamakɨn, a uabɨ Akar Aghuir modozir kam e an gumazamiziba, an en aka, eghtɨ e fogham, akar modozir kam a guizbangɨra bar dera, egh Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar men akuragham. Akar modozir kam kamakɨn, Krais ian navir averiabar aven iti, ezɨ ia fo, a ia inightɨ ia a ko mangɨva Godɨn Nguibamɨn ikɨva, egh ia an bizir aghuiba iniam, ezɨ ia bizir kam bagha mɨzuai. \v 28 \x - \xo 1:28 \xo*\xt Efesus 4:13; 5:27\xt*\x*Ezɨ e Kraisɨn Akar Aghuim bar vaghvagha gumazamizibav kɨri. E kamaghɨn ifonge, me Krais ko porogh ikɨva fofozir aghuitamɨn oteveghan kogham, eghtɨ e me inigh Godɨn damazimɨn mangam. Kamaghsua, e nɨghnɨzir aghuim ko fofozir aghuimɨn gɨn ghua men sure gamua, egha akar gavgavim me ganɨdi. \v 29 \x - \xo 1:29 \xo*\xt Aposel 20:20; 20:27; Efesus 3:7; 3:20; Filipai 4:13\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Krais na ganɨngizir gavgavir ekiam, a nan akurvazima, tuavir kamɨn kɨ osɨmtɨziba sara ingangarir dafar kam gami. \c 2 \s E nɨghnɨzir gavgavim ikɨva akar ifavariba batogham \p \v 1 Kɨ ia foghasa, kɨ akurvazir ingangarir dafam ia ko Laodisian nguibamɨn itir gumazamiziba bagha a gami, egha uaghan nan guamɨn ganizir puvatɨzir igharaziba sara. \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt Efesus 3:4; 3:18; Filipai 3:8; Kolosi 1:26; 3:14\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ifonge, kɨ gavgavim men navibar anɨngtɨ me atiatingan kogham, egh kɨ me damutɨ me uari gifueghɨva uari inigh ikɨva, fofozir aghuim inightɨ nɨghnɨzir aghuir kam me damutɨ men nɨghnɨzir gavgavim bar ekevegham. Egh kamaghɨn me Godɨn akar modozimɨn mɨngarim deraghvɨra a gɨfogham, a Krais, a uabɨ akar modozir kamɨn mɨngarim. Kamaghsua kɨ ingangarir kam gami. \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Aisaia 45:3; 1 Korin 1:24; 1:30; Efesus 1:8; 3:19\xt*\x*Godɨn fofozir aghuim ko nɨghnɨzir aghuim bar pɨn kogha Krais gizɨvagha modogha iti, mati dagɨaba dagɨabar dɨpenimɨn iti. Ezɨ Krais uabɨra fofozir aghuir kam en aka. \p \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Rom 16:18; Efesus 4:14; 5:6; Kolosi 2:8\xt*\x*Ezɨ kɨ ghaze, tav ia gifarɨva akar amɨrizibar ia mɨkɨmɨva ia apezaperan kogham. Kamaghsua, kɨ akar kam ia mɨgei. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt 1 Korin 5:3; 14:40; 1 Pita 5:9\xt*\x*Kɨ uabɨ uan mɨkarzimɨn ia ko itir puvatɨgha, kɨ ia gɨnɨghnɨghavɨra iti. Kamaghɨn kɨ akurvazir ingangarir dafar kam ia bagha a gami. Egha kɨ ian garima, ia uari inigha tuivigha deragha ingara egha nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn iti. Bizir kam bangɨn kɨ bar akonge. \s E Kraisɨn porogh egh tuivigh gavgavigham \p \v 6 Ezɨ ia Krais Iesus en Ekiam a inigha gɨfa, kamaghɨn amizɨ ia a ko daruva an poroghɨv ikɨ. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Efesus 2:20-22; 3:17; Kolosi 1:23\xt*\x*Egh ia a gisɨn tuivigh gavgavigh, mati temem biba sara nguazimɨn tugha gavgafi. Uaghan mati dɨpenim dɨpenir akɨnir gavgavibagh isɨn tughav iti. Ia nɨghnɨzir gavgavim Akar Aghuir Epafras ian sure gamizir kamɨn iti, egh kamaghɨn ian nɨghnɨzir gavgavim aghung mangɨvɨra ikɨ. Egh zurara God mɨnabɨvɨra ikɨ. \p \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Galesia 4:3; 4:9; Efesus 5:6; Kolosi 2:3; 2:18-20; Hibru 13:9\xt*\x*Ia bar deragh uari bagh gan, gumazitam fofozir ifavariba ko akar kɨnitabar gun ia mɨkɨmtɨma, ia an nɨghnɨzibar gɨn mangan markɨ, eghtɨ da ia ikɨrarighan kogham. Gumazir kaba, inazir afeziaba ko duar kurar overiam ko nguazim gativaziba, me me da fofozir kaba ini. Ezɨ fofozir kaba da Kraisɨn izezir puvatɨ. \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Jon 1:14-16; Kolosi 1:19\xt*\x*Ia fo, Krais a en mɨrara gumazimɨn oto, ezɨ Godɨn ikɨrɨmɨrim ko araziba ko an gavgaviba bar a gizɨfa. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt Efesus 1:21-22\xt*\x*Egha a duar gavgaviba ko bizir gavgaviba itiba bar, dar dapanim. Ia Kraisɨn poroghav itima, God ia gamima ia guizbangɨra angamɨra ikiavɨra iti. \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xo*\xt Rom 2:29\xt*\x*Ezɨ ia Kraisɨn poroghav ikia, mati ia uan mɨkarzir mogomebar inibar ghorir arazim ini. Ezɨ arazir kam, gumazitam uan dafarimɨn a gamizɨ an otozir pu. Puvatɨ. Krais uabɨ mɨkarzir mogomebar inibar ghorir arazir kam atɨ. Kraisɨn arazir kamɨn e, navir ghurimɨn gavgavir e ikiagharɨghɨzim, anetughavkɨnigha, a gɨn amadagha fɨriaghɨrɨ. Kar guizbangɨra mɨkarzir mogomebar iniba aghorir arazim. \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Rom 6:4; Efesus 1:19-20; 3:7; Kolosi 3:1\xt*\x*Ezɨ dughiar e ruezimɨn e Krais ko poroghav itima, God Krais ko e sara mozim gatɨ. Ezɨ e fo, God uan gavgavir ekiamɨn amodoghɨn ingarava Krais mozimɨn a gamizɨ a ua dɨkafi. Ezɨ e nɨghnɨzir gavgavim an ingangarir gavgavir kamɨn iti, ezɨ dughiar e ruezimɨn, God Iesus ko e gamizɨma e uaghan ua dɨkafi. \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Efesus 2:1-5\xt*\x*Ia faragha uan arazir kurabagh amir arazim bangɨn, ia mati gumazir mɨkarzir mogomebar iniba aghorir puvatɨzibar mɨn amua, gumazir aremezibar mɨn iti. Ia navir ghurimɨn arazibar gɨn zui. Dughiar kamɨn Krais ian navir ghurimɨn araziba tɨghar da atughuvkɨnighɨva da gɨn amadagham, kamaghɨn amizɨ ia gumazir aremezibar mɨn amuavɨra iti. Ezɨ datɨrɨghɨn God ia gamizɨ ia Krais ko angamɨra iti. Ezɨ God en arazir kuraba bar a da gɨn amada. \p \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Efesus 2:14-16; 1 Pita 2:24\xt*\x*Moses Osirizir Araziba, akam e gasaragha, en arazir kuraba aghurigha azenim gatɨgha, e gamima e an akam ko an gavgavimɨn apengan iti. Ezɨ e gasir akar kaba God bar da batoke, egha uaghan Moses Osirizir Araziba isa Iesusɨn ter ighuvimɨn a gafu, egha tuavir kamɨn Moses Osirizir Arazibar gavgavim agɨfa. \v 15 \x - \xo 2:15 \xo*\xt Kolosi 1:13\xt*\x*Ezɨ Krais ter ighuvimɨn duar gavgaviba ko bizir gavgaviba itiba, a dar gavgaviba adegha gɨfa. God ter ighuvimɨn, kamaghɨn gumazamiziba bar men aka, a bar da dɨkabɨragha dagh amima da pura bizir kɨnibar mɨn otifi. \s E Krais koma areme, ezɨ nguazir kamɨn araziba en akuraghan kogham \p \v 16 \x - \xo 2:16 \xo*\xt Rom 14:1-12; 1 Korin 8:8; Galesia 4:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia tav ateghtɨma an akaba ia gasan markɨ, egh ia mɨkɨm suam, ia dagheba ko dɨpaba apir arazibar gɨn zuir puvatɨ, o ia Godɨn ziam fer dughiabar gɨn zuir puvatɨ, o iakɨnir igiabar isar araziba ko Sabatɨn dughiabar arazibar gɨn zuir puvatɨ. \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Hibru 8:5; 9:9; 10:1\xt*\x*Arazir kaba, da bizir gɨn izamibar nedazir kɨniba, ezɨ Krais a uabɨ guizbangɨn bizim. \v 18 Eghtɨ gumazitam bizitam irebamɨn mɨn bizimɨn ganigh, kamaghɨn a uabɨra uan ziam fɨtɨ, ia an akam baraghan markɨ. Gumazir kam suam, ia uarigh ifarɨva uari dɨkabɨnɨva egh enselbar ziaba fɨ. Eghtɨ ia an akam baraghan markɨ. Gumazir kam a uan nɨghnɨzim ko navir ghurimɨn arazibar gɨn ghua, pura mɨgɨa ghaze, kɨ uabɨ bar fo. Eghtɨ ia gumazir kamaghɨn amitam ateghtɨ a ia dɨkabɨragh, ian ivezir aghuim okɨman markɨ. \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Efesus 2:21; 4:15-16\xt*\x*Egha a Kraisɨn suirazir puvatɨgha anetaki, Krais en dapanim, e an inivafɨzim. E an poroghav ikia dagheba isa, egha a ko inivafɨzir agɨribar mɨn uari isasuiragha iti. Inivafɨzir kam Kraisɨn apengan itima an a gamima a God ifongezɨ moghɨn aghua gavgafi. \p \v 20 \x - \xo 2:20 \xo*\xt Galesia 4:3-5; 4:9\xt*\x*Ezɨ ia Krais ko poroghav ikia a ko areme, kamaghɨn amizɨ ia duar kurar overiam ko nguazim gativaziba bar ada ategha uam adar apengan itir puvatɨ. Egha tizimsua ia nguazir kamɨn itir gumazamizibar mɨn aruavɨra iti? Egha tizimsua ia nguazir kamɨn arazibagh amuavɨra iti? Arazir kaba kamakɨn, \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt 1 Timoti 4:3\xt*\x*“Ia bizir kabar suighan markɨ,” egh “Dagher kabar aman markɨ,” egh uaghan “Bizir igharazir maba sara suighan markɨ.” \v 22 \x - \xo 2:22 \xo*\xt Aisaia 29:13; Matyu 15:9\xt*\x*Ezɨ bizir kaba, e dar ingangaribagh amima da zuamɨra ikufi. Arazir kaba, gumazamizibara uari dagh amuava da arɨgha en sure gami. \v 23 E bar fo, arazir kaba me dav kɨm suam, da nɨghnɨzir aghuibar gɨn zui. Da guizbangɨra bar puvatɨ. Arazir kaba ghaze, ia uari uan ifongiamɨn gɨn mangɨva mɨghɨghvɨra Godɨn ziam fer arazibar amu. Egha ghaze, ia uarigh ifarɨva uari dɨkabɨn. Egha ghaze, ia Godɨn ingangarim damuva uan mɨkarzim mɨzazir kuram a danɨng. Egh arazir kaba, da en mɨkarzibar akuragh navir ghurimɨn araziba dɨkabɨragh da gɨvaghan kogham. Bar puvatɨgham. \c 3 \s E Krais ko ua dɨkavigha ikɨrɨmɨrir igiamɨn iti \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Onger Akaba 110:1; Mak 12:36; 16:19; Efesus 1:20; Kolosi 2:12\xt*\x*God ia gamizɨma ia Krais ko ua dɨkavigha ikɨrɨmɨrir igiamɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, ia Godɨn Nguibamɨn pɨn itir biziba bar dagh ifongegh, da Krais iti naghɨn iti. Krais, Godɨn agharir guvimɨn amadaghan uan atrivir dabirabimɨn aperaghav iti. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Matyu 6:33\xt*\x*Ezɨ ia bizir pɨn itiba baghvɨra nɨghnɨgh, egh nguazimɨn itir bizibagh nɨghnɨghan markɨ. \v 3 \x - \xo 3:3 \xo*\xt Rom 6:2; 2 Korin 5:7; 5:14; Galesia 2:20; Kolosi 2:20\xt*\x*Ia fo, ia aremegha gɨfa, ezɨ ian ikɨrɨmɨrir angamɨra itim Krais ko ikiava, Godɨn poroghav ikia egha modoghav ikia tɨghar azenimɨn otivam. \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Jon 11:25; 14:6; 1 Korin 15:43; Filipai 1:21; 1 Jon 3:2\xt*\x*Ezɨ Kraisra, a guizbangɨra ian ikɨrɨmɨrir angamɨra itimɨn mɨngarim. Eghtɨ Krais uamategh izamin dughiam, ia uaghan a ko an angazangarir gavgavir ekiamɨn aven otivam. \ms Krais en aven itima // e gumazamizir igiabar otifi \mr (Sapta 3:5--4:18) \s Ikɨrɨmɨrir ghurim koma ikɨrɨmɨrir igiam \p \v 5 \x - \xo 3:5 \xo*\xt Rom 6:6; 6:11-13; 8:13; Galesia 5:24; Efesus 4:19; 5:3-5; 1 Tesalonika 4:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia nguazimɨn itir arazir kurar ian navir averiamɨn itiba bar da gɨfagh. Bizir kaba, gumazamiziba uari bakɨa uari ko akuir arazim, ko arazir mɨzɨrɨziba, ko afiar araziba, ko arazir kurabar amuasa naviba dɨkavir arazim, koma gumazir igharazibar bizibar gara da ifuer arazim. Bizibar gara dagh ifuer arazir kam, mati ia uari isa ifavarir godbar anɨngizir arazimɨn mɨn ami. \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Efesus 5:6\xt*\x*Ezɨ bizir kaba bagha God uan anɨngagharimɨn ivezir bar kuram gumazir arazir kabagh amiba me bagha anetɨzɨma a iti. Kar gumazamizir Godɨn akam iriaghɨriazibar ivezir kuram. A izam. \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Rom 6:19-20; 1 Korin 6:11; Efesus 2:2\xt*\x*Ia faragha arazir kurar kabar gɨn zuima, da ia gativagha ia ikiagharɨki. \p \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Efesus 4:22; 4:25-31; 5:4; Hibru 12:1; 1 Pita 2:1\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn ia arazir kaba uam adar amuan markɨ. Arazir kaba: adariba, ko anɨngaziba, ko navir kuraba ko akar kuraba uari gasir araziba, koma mɨgɨrɨgɨar mɨzɨrɨzir ian akatoribar otiviba, \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Efesus 4:22\xt*\x*ko uarigh ifarir arazim, ia arazir kabar amuan markɨ. Ia fo, ia navir ghurimɨn araziba ategha, \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Jenesis 1:26; Rom 12:2; Efesus 2:10; 4:24\xt*\x*gumazamizir igiabar otifi, mati gumazim korotiar ghurim sueghava korotiar igiam aru. Ezɨ God, gumazir ian ingarizɨ ia gumazamizir igiabar otivizir kam, a kamaghɨn ifonge, a ia damutɨ ia bar deravɨram a gɨfogham. Kamaghsua, a ia gamuavɨra itima ia an mɨraram otivavɨra iti. \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Rom 10:12; Galesia 3:28; Efesus 1:23\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, datɨrɨghɨn bɨbɨziba puvatɨ. Ia ua kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, e Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, o e mɨkarzir mogomebar iniba aghore, o da aghorezir puvatɨ, o igharazir darazir akabav gei, o nguibar atiabar gumazamiziba, o e pura ingangarir gumazibar iti, o e fɨriaghɨrezir gumazamiziba. E kamaghɨn nɨghnɨghan kogham. E fo, Krais uabɨra iti, egha Krais uabɨ bar en aven iti. \s E igharazibagh ifongezir arazim damuam \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Galesia 5:22; Efesus 4:32; Filipai 2:1; 1 Pita 2:9\xt*\x*\x - \xo 3:12-13 \xo*\xt Efesus 4:2\xt*\x*God ua baghavɨra ia mɨsevezɨ, ia an gumazamizibar otivigha gɨfa, ezɨ a bar ia gifonge. Kamaghɨn amizɨ, ia arazir kabar amu: Ia gumazamizibar apangkuv, egh arazir aghuibar gumazamizir igharazibar amu, egh uari dɨkabɨragh, egh gumazamizibar asughasugh, egh dɨghorim amɨrazir arazim damu. \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Mak 11:25; Efesus 4:32; 5:2\xt*\x*Egh ian tongɨn tav arazir kuratam igharazitav damightɨma an an osemeghɨva, egh ia zuamɨra uari uarir anɨngaghan markɨ, egh uari uan arazir kuraba gɨn amang. Ia fo, Ekiam ian arazir kuraba gɨn amada, ezɨ kamaghɨra ia uaghan uarira uan arazir kuraba gɨn amang. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Rom 13:8-10; 1 Korin 13:13; Efesus 4:3\xt*\x*Egh ia bar uarigh ifongegh. Arazir kam a bar arazir igharazibagh afira. Arazir kam, an arazir aghuir igharazibagh amima da bar deravɨram otiva, uari isa ingari. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt 1 Korin 12:13; 12:27; Efesus 2:16-17; 4:4; Filipai 4:7\xt*\x*Krais navir amɨrizim ia ganɨngi, egha ia gamizɨma ia navir vamɨra iti, ezɨ navir amɨrizir kam ian navir averiabar ikɨva ia gativagh nɨghnɨzir aghuiba ia danɨngam. Ia fo, navir amɨrizir kam bagha God ian diazɨma ia bar uari inigha inivafɨzir vamɨran mɨn oto. Egh zurara God mɨnabɨ. \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt 1 Korin 14:26; Efesus 5:19; Kolosi 4:6\xt*\x*\x - \xo 3:16-17 \xo*\xt Efesus 5:19-20\xt*\x*Egh Kraisɨn akam ian navir averiabar ikɨ gavgafigh. Eghtɨ ia vaghvagh nɨghnɨzir aghuiba ko fofozibar gɨn mangɨva uarira uarir sure damuva akurvazir akam uari danɨng. Egh Onger Akabar Akɨnafarimɨn aven ighiabar amuva, Iesusɨn ziam fer ighiabar amuva, Godɨn Duam ian navir averiabagh atɨzir ighiabar amu. Dughiar ia ighiabar amuamim, ia uan navir averiabar God mɨnabɨ. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt 1 Korin 10:31; Efesus 5:20; 1 Tesalonika 5:18; Hibru 13:15\xt*\x*Ezɨ bizir manaba ia dagh ami, mɨgɨrɨgɨaba o ingangariba, ia bizir kaba bar Ekiam Iesusɨn ziamɨn dar amu. Egh an ziamɨn ia God Afeziam mɨnabɨ. \s Pol, Kraisɨn arazibar gɨn mangasa, poroghamiba ko boribav gei \p \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Efesus 5:22; Taitus 2:5; 1 Pita 3:1\xt*\x*Ia amuiba vaghvagh, uan pabar apengan ikɨ me baghɨvɨra ikɨ. Kar Ekiam ifongezir arazim. \v 19 \x - \xo 3:19 \xo*\xt Efesus 4:31; 5:25; 5:28; 1 Pita 3:7\xt*\x*Ezɨ ia paba vaghvagh, uan amuiba bar deraghvɨra me damuva bar me gifongegh. Egh men ataran kogh, pazɨ me damuan markɨ. \p \v 20 \x - \xo 3:20 \xo*\xt Efesus 5:24; 6:1; Taitus 2:9\xt*\x*Ia boriba, ia zurara uan ameboghfeziabar akaba baraghɨva dar gɨn mangɨ. Ia fo, Ekiam ian arazir kam bagh bar akuegham. \v 21 \x - \xo 3:21 \xo*\xt Efesus 6:4\xt*\x*Ia afeziaba uan boriba mɨghɨ me amir biziba bagh mɨkɨmɨva men nɨghnɨzibar amutɨ me ataran markɨ. Ia kamaghɨn damutɨ, borim osemegh kamaghɨn mɨkɨm suam, kɨ bizitam damuan kogham. Markɨ. Kɨ aghua. \s Pol ingangarir gumaziba ko gumazir ekiar men garibav gei \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt 1 Timoti 6:1; Taitus 2:9\xt*\x*\x - \xo 3:22-25 \xo*\xt Efesus 6:5-8\xt*\x*Ia ingangarir gumaziba vaghvagh, uan gumazir ekiar ian garibar akaba baragh, egh biziba bar dar amu. Egh ia kamaghɨn nɨghnɨghan markɨ, “egh suam, dughiar me en gara itibar, e me apezeper ingangarir aghuibar amutɨ me e gifuegham.” Puvatɨ. Ia Ekiamɨn atiating, egh dughiaba bar uan navir averiabar aven deravɨra nɨghnɨgh, guizbangɨra ingangarim damu. \v 23 Ezɨ ia amir biziba bar, ia uan gavgaviba sara dar amu. Kar, ia gumaziba bagha ingarir puvatɨ. Ia Ekiam bagha ingangarim gami. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt 1 Korin 7:22\xt*\x*Ia bizir kam gɨnɨghnɨgh, ia Ekiam Kraisɨn ingangarir gumazamiziba, a uabɨra ian garir gumazir bar ekiam. Egha ia fo, Ekiam ivezir aghuir uan gumazamiziba bagha atɨzim, a gɨn ia danɨngam. \v 25 \x - \xo 3:25 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; Rom 2:11; Efesus 6:9; 1 Pita 1:17\xt*\x*Ia fo, God gumazamizir vabara a men garir puvatɨ, a bar gumazamizibar gara men araziba ko navir averiaba deravɨra dar gara tuavir vamɨra me tuisɨsi. Kamaghɨn amizɨ, gumazir arazir kurabagh amizim, a uan arazir kurar an amizim bagh ivezir kuram iniam. \c 4 \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Ofa Gami 25:43; 25:53; Efesus 6:9\xt*\x*Ia ingangarir gumazamizibar garir gumazir ekiaba, ia kamaghɨn fogh, ia uaghan gumazir ian garir ekiam a Godɨn Nguibamɨn pɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, ia uan ingangarir gumazamiziba deravɨra men ganɨva Godɨn damazimɨn derazir arazimɨn me damuva arazir aghuibar me damu. \s E God ko mɨgeir arazim pamtem a damu egh deraghvɨra daruam \p \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Efesus 6:18; Filipai 4:6\xt*\x*Ia God ko mɨkɨm mamaghɨra ikɨva, deraghvɨra ganɨva nɨghnɨgh God ko mɨkɨm, egh God mɨnabɨvɨra ikɨ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Rom 15:30; 1 Korin 16:9; Efesus 6:19\xt*\x*Ia God ko mɨkɨmɨva egh uaghan e bagh an azangsɨghtɨ, an e bagh tiam kuightɨma e Kraisɨn akam akunam. Akar kam a fomɨra modoghav iti. Ia fo, kɨ akar kam akunizɨ, me a baraghan aghuagha na isa kalabus gatɨ. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Efesus 6:20\xt*\x*Ia God ko mɨkɨm egh suam, a nan akuraghtɨ kɨ God ifongezir moghɨra, deraghvɨra akar kam akunam. \p \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Efesus 5:15-16; 1 Tesalonika 4:11-12\xt*\x*Ezɨ ia, nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itir puvatɨzir darasi, ia nɨghnɨzir aghuibar gɨn mangɨva egh arazir aghuibar me damu. Egh ia dughiaba vaghvagh Kraisɨn arazibar men akakaghsɨvɨra damuvɨra ikɨ. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Mak 9:50; Efesus 4:29; Kolosi 3:16; 1 Pita 3:15\xt*\x*Ia zurara akar aghuir sɨngtɨzibav kɨmtɨma, gumazamiziba da baragh dagh ifuegham. Kamaghɨn amizɨ ia bar deravɨra foghɨva gumazamiziba vaghvagh men akaba ikarvagh. \s Pol Tikikus ko Onesimus aning amadazɨ aning Kolosin zui \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Aposel 20:4; 2 Timoti 4:12\xt*\x*\x - \xo 4:7-8 \xo*\xt Efesus 6:21-22\xt*\x*Tikikus e ko ingangarir gumazir mam, a en aveghbuar aghuir e bar ifongezim, egha a guizbangɨra Ekiamɨn ingangarir gumazir bar aghuim. A nan ingangariba bar dar gun ia mɨkɨmam. \v 8 Ezɨ bizir kam bagha, kɨ ia bagha anemada. Kɨ ghaze, ia fogham, e manmaghɨn iti, eghtɨ akar kam gavgavim ian navibar amutɨ ia ua bar akuegham. Kamaghsua, kɨ Tikikus amadazɨ, a ia bagha zui. \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt Filemon 1:10-12\xt*\x*Eghtɨ Onesimus, a Tikikus ko izam, a guizbangɨra en guizɨn aveghbuar bar aghuir e bar ifongezim, a dughiaba bar Godɨn ingangarim gami. A ian mav. Eghtɨ aning bizir kagh otiviziba bar dar gun ia mɨkɨmam.\f + \fr 4:9 \fr*\ft Onesimus a pura Filemonɨn ingangarir gumazim. Nɨ akar Filemon akɨnafarir Pol a bagha osirizimɨn aven itimɨn gan.\ft*\f* \s Pol Kolosiba bagha akɨnafarim amaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ \p \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Aposel 12:12; 12:25; 13:13; 15:37-39; 19:29; 27:2; Filemon 1:24\xt*\x*Aristarkus, a na ko kalabusɨn ikia, egha ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. Ezɨ Mak, Barnabasɨn imurim, a uaghan akam amaga ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. (Egh a izɨ ian tongɨn otoghtɨ ia a inigh uan dɨpenimɨn mangɨ. Ia Mak iniasa, kɨ ia bagha akar kam amadagha gɨfa.) \v 11 Ezɨ Iesus, an ziar mam Jastus, a uaghan ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. Judan tongɨn itir gumazir mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir kabara, me na ko ikia God Gumazamizibagh Ativir Ingangarim gamua egha me bar deraghavɨra nan akurvasi. \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Kolosi 1:7; Filemon 1:23\xt*\x*Epafras uaghan ia gɨnɨghnɨgha ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. A uaghan ian mav, egha Krais Iesusɨn ingangarir gumazim. A zurara ia bagha pamten God ko mɨgɨavɨra iti, egha ghaze, God ian akurvaghtɨ, ia tuivigh gavgavigh, egh fofozir aghuitam oteveghan koghɨva, egh Godɨn ifongiam bar a gɨfoghɨva an gɨn mangam. \v 13 Ezɨ kɨ kamaghɨn ia mɨkɨmasa, a bar akurvazir dafam ia bagha a gamuava egha uaghan Laodisian nguibamɨn itir darazi ko Hierapolisɨn nguibamɨn itir darazi bagha a gami. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt 2 Timoti 4:10-11; Filemon 1:24\xt*\x*Ezɨ Luk, a doktan e bar ifongezim, a Demas ko aning ghaze, Afeziam ia ko ikɨ.\f + \fr 4:14 \fr*\ft Gumazir avɨriba nɨghnɨgha ghaze, Lukɨn kamrama, akɨnafarir pumuning osiri, mam Luk Osirizir Akar Aghuim, egha igharazim Aposelbar Ingangariba.\ft*\f* \p \v 15 Egh ia Laodisian itir siosɨn mɨkɨm suam, Pol ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. Egh ia Nimfa ko siosɨn an dɨpenimɨn uari akuvim sara, bar me mɨkɨm suam, Pol ghaze, Afeziam ia ko ikɨ. \v 16 Egh ia akɨnafarir kam uarir tongɨn a dɨpon, egh gɨn Laodisian itir sios bagh anemadagh, eghtɨ me uaghan uarir tongɨn a dɨponam. Egh uaghan akɨnafarir kɨ Laodisiaba bagha amadazim, me ia bagh anemadaghtɨ, ia a inighɨva uarir tongɨn a dɨponam. \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Filemon 1:2\xt*\x*Egh ia kamaghɨn Arkipus mɨkemegh, “Ekiam nɨ ganɨngizir ingangarim, nɨ deravɨra a damuva bar anegɨfagh.” \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt 1 Korin 16:21; 2 Tesalonika 3:17\xt*\x*Kɨ Pol, kɨ uan dafarimningɨn akar abuananam ia bagha an osira ghaze: God deravɨra ia damu. Kɨ kalabusɨn ikiavɨra iti, ezɨ ia na gɨn amangan markɨ. Kɨ ia bagha God ko mɨgɨa ghaze, Godɨn apangkuvim ia ko ikɨ.\f + \fr 4:18 \fr*\ft Nɨ 1 Korin 16:21ɨn gan.\ft*\f*