\id ACT - Aruamu trans by Steven, Siria, Obnadum, Francis; exegetical check by John/Marsha Relyea and full Aruamu team; comprehension check by 3 groups; consultant check by Norm Mundhenk. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h Aposel \toc3 AP \toc2 Aposel \toc1 Aposelbar Ingangariba \mt Aposelbar Ingangariba \mt2 O \mt1 Aposel \imt Akar faragha zuim \ip Akɨnafarir kam, Aposelbar Ingangariba, Lukra an osiri. Luk faragha, akɨnafarir igharazim osiri, a Luk Osirizir Akar Aghuim. Egha datɨrɨghɨn Aposelbar Ingangariba osiri. \ip E akɨnafarir kamɨn garima, Godɨn Duam aposelba tuavim men akazɨ, me Iesusɨn Akar Aghuim “Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn aven ko, Judian danganiba bar moghɨra ko, Samarian Distrik ko, nguazir kamɨn danganiba bar,” an gun me mɨgei. (Nɨ sapta 1:8ɨn gan.) \ip Aposelbar akɨnafarim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Iesusɨn sios Judabar tongɨn dɨkavigha egha gɨn ghua bar ekevegha tintinibar ghua nguazimɨn otevir mabar ghu. Luk uaghan kamaghɨn en akaghasa, Kraisɨn ingangarim ko gumazamizir an gɨn zuibar dabirabim, da God fomɨra Israelɨn gumazamiziba bagha dɨkɨrɨzir akam bar a ko voroghɨra ghu. \ip Ezɨ bizir ekiar mam Aposelbar akɨnafarim a mɨgei, a Godɨn Duamɨn ingangarim. Pentikosɨn dughiamɨn Godɨn Duam faragha Iesusɨn suren gumazamizibar ize. Egha gɨn Godɨn Duam nɨghnɨziba me ganɨga, egha gavgavim me ganɨdi. \ip Ezɨ akɨnafarir kam e uaghan aposelbar akar ruarir avɨribar gari. Dughiar avɨriba aposelba Iesusɨn Akar Aghuim gumazamizir igharazibav kɨnasa. Ezɨ e garima gumazamizir avɨrim Akar Aghuir kamɨn gɨn zui, ezɨ sios otogha gavgafi. \ip Aposelbar akɨnafarim, an aposelɨn avɨribar eghaghaniba an iti. Egha akar bar avɨriba, Pita ko Pol amizir bizibav gei. Pita a suren gumazir mam, a uaghan Iesus ko arui. Ezɨ Pol faragha Iesusɨn gɨn aruizir puvatɨ. A Iesusɨn siosɨn gumazamiziba dɨkabɨnasa pamtemɨn ingari. Ezɨ Iesus Polɨn diazɨ, a Iesus baghavɨra itir gumazimɨn mɨn otogha guizbangɨra an ingangarim pamtem a gami. \ip Ezɨ akɨnafarir kamɨn otevir maba, Luk bizir Pol bativizibagh eghanasa, ghaze, “Eia,” e dagh ami. Fofozir gumazir avɨrim ghaze, Luk uabɨ ti Pol ko dughiar mabar arui, kamaghɨn amizɨ, a ghaze, “Eia.” \c 1 \ms Aposelba Jerusalemɨn aven Iesusɨn Akar Aghuim akuri \mr (Sapta 1:1--8:3) \s Iesus akar dɨkɨrɨzimɨn ghaze, a Godɨn Duam amangam \p \v 1-2 \x - \xo 1:1-2 \xo*\xt Mak 16:19; Luk 1:1-4; 24:49-51\xt*\x*Tiofilus, kɨ akɨnafarir kam nɨ bagha an osiri. Nan akɨnafarir faragha zuimɨn, kɨ Iesus amizir biziba ko, a gumazamizibar sure gamiziba bar, ada osiri. Dughiar kamɨn Iesus dɨkavigha uan ingangarim gamua mamaghɨra ikia, ghua a Godɨn Nguibamɨn ghuavanabozir dughiamɨn tuzir biziba, kɨ da osiri. A tɨghar Godɨn Nguibamɨn mangasa, aposelba mɨsevegha Godɨn Duamɨn gavgavimɨn ingangarir akabar me mɨgei.\f + \fr 1:1-2 \fr*\ft Luk, a akɨnafarir kam Aposelbar Ingangariba, an osiri. A faragha zuir akɨnafarim an osirizɨ, a Luk Osirizir Akar Aghuim.\ft*\f* \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Matyu 28:17; Mak 16:12; Luk 24:36-49; Aposel 10:41; 1 Korin 15:5-7\xt*\x*A faragha mɨzaziba inigha aremegha ua dɨkafi. Egha a tɨghar Godɨn Nguibamɨn mangasava amua uabɨ isa uan aposelbar aka. Egha a bizir avɨribar men akazɨ, me bar fo, a ua dɨkavigha iti. Ezɨ 40plan dughiaba, dughiar kamɨn aven dughiar avɨriba a uabɨ men akakaghava God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn gun me mɨgei. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Luk 24:49; Jon 14:16-17; Aposel 2:33\xt*\x*Dughiar mamɨn a me ko ikia, apava mɨgɨrɨgɨar gavgavir kam me ganɨngi, “Ia Jerusalemɨn nguibar ekiam ategh mangan markɨ. Bizir aghuarir nan Afeziam ia danɨngasa akam akɨrizim a izam. Kɨ an gun ia mɨkemezɨ, ia a baraki. Ia a bagh ikɨ. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Matyu 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Jon 1:33; Aposel 11:16\xt*\x*Jon dɨpamɨn gumazamiziba rue, ezɨ gurumra ia Godɨn Duamɨn ruegham.” \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Aisaia 1:26; Amos 9:11; Matyu 24:3; Luk 24:21\xt*\x*Ezɨ me uari akuvazir dughiamɨn, me an azara, “Ekiam, nɨ dughiar kam atrivim Israel danightɨma, a ua Israelɨn nguazimɨn ganam, o?”\f + \fr 1:6 \fr*\ft Fomɨra Israelɨn gumazir maba uari atrivimɨn ikia uan nguazimɨn gari. Egha Iesusɨn dughiamɨn Israelia Romɨn apengan iti. Ezɨ Iesus dughiar kamɨn otogha aruima, gumazir avɨriba kamaghɨn nɨghnɨsi, a Romɨn gavman batueghɨva uabɨ Israelian ganam. Eghtɨ gɨn Israel Kantrin igharaziba dar ganɨva egh dar apengan ikian kogham.\ft*\f* \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt Matyu 24:36; Mak 13:32; 1 Tesalonika 5:1\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn me mɨgei, “Biziba otivamin dughiaba, nan afeziam uabɨ uan gavgavimɨn da atɨ. Ezɨ ia tizim bagh dughiar an atɨzir kam gɨfoghasa. Kar ian bizim puvatɨ. \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Matyu 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47-48; Jon 15:27; Aposel 2:32; 3:15; 5:32\xt*\x*Godɨn Duam izighirɨ ia gizɨvaghtɨ, ia an gavgavim iniam. Eghtɨ bizir ia ganigha foziba, ia Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn aven ko, Judian danganiba bar moghɨra ko, Samarian Distrik ko, nguazir kamɨn danganiba bar, me geghanam.” \s Iesus Godɨn Nguibamɨn zui \r (Mak 16:19-20; Luk 24:50-53) \p \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Mak 16:19; Luk 24:50-51; Jon 6:62; 20:17\xt*\x*Ezɨ Iesus kamaghɨn mɨkemegha gɨvazɨ, an aposelba garavɨra itima God anesiarafazɨma a Godɨn Nguibamɨn ghuavanabo. Ezɨ ghuariam me gari naghɨn a modo. \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Matyu 28:3; Mak 16:5; Luk 24:4; Jon 20:12; Aposel 10:3; 10:30\xt*\x*A ghuavanadima me kogha overiamɨn garavɨra itima, gumazimning korotiar ghurghurimning arugha bemɨra men mɨn tu. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Matyu 24:30; 26:64; Luk 21:27; Jon 14:3; 1 Tesalonika 1:10; 4:16; Akar Mogomem 1:7\xt*\x*Egha aning kamaghɨn me mɨgei, “Galilin gumaziba, ia tizim bagha kagh tuivighav ikia pɨn overiamɨn gari? Gumazir kam Iesus, God a inizɨ a ia ategha uan Nguibamɨn ghu. Ia an ganizɨ a Godɨn Nguibamɨn ghuzɨ moghɨn, kamaghɨra a uamategham.” \s Me Judasɨn ingangarir danganim bagha Matias amɨsefe \p \v 12 Egha Iesusɨn aposelba Olivɨn Mɨghsɨam ategha ua Jerusalemɨn zui. Olivɨn Mɨghsɨar kam Jerusalemɨn boroghɨra ikia an ruarim 1 kilomitan mɨrara ghu. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Matyu 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16\xt*\x*Egha me otivigha, ghuriar pɨn itir me zurara itimɨn ghuavanabo. Men ziabar kara: \b \pi Pita, Jon, Jems ko Andru, Filip ko Tomas, Bartolomyu ko Matyu, Jems, Alfiusɨn otarim, ko Saimon a Selotbar gumazir mam, ko Judas, a Jemsɨn otarim. \b \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Matyu 13:55; Luk 23:49; 23:55; 24:10; Jon 6:42; 7:5\xt*\x*Egha me zurara navir vamɨra ikia uari inigha God ko mɨgei. Ezɨ amizir maba ko, Iesusɨn amebam Maria ko Iesusɨn doziba uakan. \p \v 15 Dughiar kabar aven Pita nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazir tongɨn tu. (Men avɨrimɨn dɨbobonim 120.) \v 16 \x - \xo 1:16 \xo*\xt Onger Akaba 41:9\xt*\x*Egha kamaghɨn mɨgei, “Nan adarasi, Godɨn Duam fomɨra Devit gamizɨ, an akar mam mɨkeme. Ezɨ akar kam Godɨn Akɨnafarimɨn aven iti. Akar kam a Judasɨn mɨgei. Judas, a gumazir Iesus isa gumazir an suirazibar akazim. Akar kam datɨrɨghɨn Devit mɨkemezɨ moghɨra otogha gɨfa. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Matyu 10:4; Luk 6:16; Aposel 1:25\xt*\x*Judas fomɨra en gumazir mamra, egha uaghan ingangarir e amir kam gami.” \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Matyu 26:15; 2 Pita 2:15\xt*\x*\x - \xo 1:18-19 \xo*\xt Matyu 27:3-8\xt*\x*(Ivezir Judas uan arazir kuramɨn inizim, a nguazir mam givese. Egha nguazir kamɨn a uabɨ ekunigha aremegha an mɨkarzim afoaraghirɨ, ezɨ an muriaba bar azenim gire. \v 19 Kamaghɨn amizɨ, Jerusalemɨn itir darazi bar moghɨra bizir kam baregha, nguazir kam uan akamɨn ziar kam a gatɨ, Akeldama. An mɨngarim kamakɨn, “Ghuzimɨn Nguazim.”) \p \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Onger Akaba 69:25; 109:8\xt*\x*Egha Pita ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Godɨn Akɨnafarimɨn itir Onger Akabar aven osizirir kam iti, ‘An danganim pura ikɨ, tav an danganim inian markɨ.’ \p “Egha a uaghan ghaze, ‘A gumazir dapanim, eghtɨ igharaz tav an danganim ini.’ \p \v 21 “Kamaghɨn amizɨ, e gumazir zurara e ko ikia uaghan Ekiam Iesus ko aruizir gumazitam amɨsɨvam. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Matyu 3:16; Mak 1:9; 16:19; Luk 3:21; 24:51; Jon 15:27; Aposel 4:33\xt*\x*Dughiar Jon gumazamiziba ruezim ko Iesus faragha ingangarim igiamra a gamir dughiam ikegha, ghua dughiar God Iesus inizɨ an e ategha ghuavanabozir dughiamɨn tu. E dughiar kaba bar e ko ikezir gumazitam amɨsɨvam. Gumazir kam Iesusɨn garima, a ua dɨkafi. An e ko mɨgɨrɨgɨar kamɨn gun akam akunam.” \p \v 23 Egha me gumazir pumuningɨn ziamning dɨboro, Josep, an ziar mam Barsabas (an ziar igharazir mam Jastus) ko Matias. \v 24-25 \x - \xo 1:24-25 \xo*\xt 1 Samuel 16:7; Jeremaia 11:20; Jon 2:25; Akar Mogomem 2:23\xt*\x*Egha me God ko mɨgei, “Ekiam, gumazamizibar navir averiaba, nɨ bar dagh fo. Nɨ en akagh, nɨ aningɨn tav amɨseveghtɨ, an aposelɨn ingangarim bagh Judasɨn danganim iniam. Ingangarir kam Judas anetegha uan danganir ikiamimɨn ghu.” \v 26 Egha me dagɨaba aningɨn ziamning osirigha torim gatɨgha aning givazvasi. Ezɨ dagɨar Matiasɨn ziam isɨn itim faragha azenim girɨ. Ezɨ me Matias isa, uaghan 11plan aposelbar tongɨn anetɨ. \c 2 \s Godɨn Duam izaghiri \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Godɨn Araziba 16:9-11; Aposel 1:14\xt*\x*Ezɨ Pentikosɨn Dughiar Ekiam otozɨma, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darasi, me bar moghɨra uari akuvagha danganir vamɨran iti.\f + \fr 2:1 \fr*\ft Pentikosɨn Dughiar Ekiam, an ziar igharazimra kara: Obaribar Aghavir Dughiar Ekiam.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 2:2 \xo*\xt Aposel 4:31\xt*\x*Ezɨ zuamɨra nɨgɨnir mam Godɨn Nguibamɨn ikegha izaghira mati amɨnir gavgavim izi. Egha dɨpenir me apiaghav itim bar a gizɨvagha anevara. \v 3 \x - \xo 2:3 \xo*\xt Matyu 3:11\xt*\x*Egha me garima bizir mam mati avir mɨzariaba bɨaghira vaghvagha men dapanir siriabagh apiaghiri. \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Mak 16:17; Aposel 1:5; 4:31; 10:44-46; 1 Korin 12:10; 13:1\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam bar moghɨra me gizɨvagha, gavgavim me ganɨga me gamima, me nguibar igharazibar akabav gei. \p \v 5 Ezɨ Judan gumazamizir Godɨn apengan itir maba, me nguazimɨn itir kantriba bar dar ikegha izegha datɨrɨghɨn Jerusalemɨn iti. \v 6 Egha me nɨgɨnir kam baregha iza bar uari akuvaghava, vaghvagha orazima gumazamiziba men nguibabar akabav gei. Kamaghɨn amizɨ, me dɨgavir kuram gamua okam nɨghnɨsi. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Aposel 1:11\xt*\x*Egha me dɨgavir kuram gamigha azangsɨsi, “Gumazamizir mɨgeir kaba, me bar Galilin gumazamizibara! \v 8 Ezɨ manmaghɨn amizɨ, e vaghvagha me barazi me en nguibabar akabav gei? \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt 2 Timoti 1:15\xt*\x*En marazi Partian kantri ko Midian kantri ko Elamɨn kantribar ize. Ezɨ marazi Mesopotemian Distrighɨn ize. Ezɨ marazi Judian Distrik ko Kapadosian Provins ko, Pontusɨn Provins ko, Esian Provinsɨn ize. \v 10 Ezɨ marazi Frigian Distrik ko Pamfilian Provinsɨn ize. Ezɨ marazi Isipɨn kantri, ko Libian Distrighɨn aven itir nguibar ekiam Sairinin boroghɨn ikegha ize. Ezɨ marazi Judan gumazir Romɨn nguibamɨn ikegha izeziba. Marazi Judaba, ezɨ marazi Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me Judan Arazibagh amua dar gɨn ghua, egha me uaghan, mati en marasi. \v 11 Ezɨ en marazi Kritɨn Arighatɨzim ko Arebian Distrighɨn gumazamiziba, e vaghvagha me barazima me en nguibabar akabar God amizir bizir ekiabar gun mɨgei!” \p \v 12 Ezɨ Judan gumazamiziba dɨgavir kuram gamigha pura okam nɨghnɨgha uarir azangsɨsi, “Kar bizir tizim?” \p \v 13 Ezɨ Judan gumazamizir maba dɨbovir akabav gɨa ghaze, “Me wainɨn dɨpar avɨriba amegha ongani.” \s Pita akam akuri \p \v 14 Ezɨ Pita 11plan aposelba ko tughav ikia, egha pamtem kamaghɨn gumazamizibav gei, “Ia Judaba ko Jerusalemɨn itir gumazamiziba, ia bar deraghvɨra na baragh. Kɨ bizir otozir kamɨn gun ia mɨkemeghtɨ, ia a gɨfogham. \v 15 \x - \xo 2:15 \xo*\xt 1 Tesalonika 5:7\xt*\x*Gumazamizir kaba wainɨn dɨpamɨn onganizir puvatɨ. Ia fo, kar 9 kloghɨn mɨzarazimra.\f + \fr 2:15 \fr*\ft Judaba dughiar kamɨn mɨzaraghara dɨpar onganiba apir puvatɨ. Kamaghɨn Pita akar kam me mɨgei.\ft*\f* \v 16 Bizir otozir kam, kar Godɨn akam inigha izir gumazim Joel fomɨra mɨkemezɨ moghɨn: \b \q1 \v 17 \x - \xo 2:17-21 \xo*\xt Joel 2:28-32; Sekaraia 12:10; Jon 7:38; Aposel 10:45; 21:9\xt*\x*“ ‘God kamaghɨn mɨgɨa ghaze, \q2 Dughiar gɨn izamibar kɨ uan Duam gumazamiziba bar me gingegham. \q1 Eghtɨ ian otariba ko guiviba Godɨn akam inigha izir gumazamizibar mɨn mɨkɨmtɨma, \q2 ian gumazir igiaba irebabar mɨn bizibar gantɨ, \q3 ian gumazir ghuriba irebabar ganam. \q1 \v 18 Dughiar kabar kɨ uaghan uan Duam isɨ, \q2 uan ingangarir gumaziba ko ingangarir amizibagh ingegham, \q3 eghtɨ me Godɨn akam inigha izir gumazamizibar akabav kɨmam. \q1 \v 19 Eghtɨ kɨ pɨn overiamɨn dɨgavir kuram gamir araziba akakagh, \q2 egh nguazimɨn mirakelɨn arazibar amuam. \q3 Eghtɨ ghuzim ko avim ko mɨturir dafam otogham. \q1 \v 20 Eghtɨ aruem mɨtarmeghtɨ, iakɨnim ghuzimɨn mɨn otogham. \q2 Bizir kaba faragh otivightɨ, \q3 gɨn Ekiam Izamin Dughiam otogham. \q2 Dughiar kamɨn Ekiam uan gavgavim ko angazangarim sara izam. \q1 \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Rom 10:13\xt*\x*Eghtɨ Ekiamɨn ziamɨn dɨmamin adarasi, \q2 a men akurvagham.’ \b \p \v 22 \x - \xo 2:22 \xo*\xt Jon 3:2; 14:10-11; Hibru 2:4\xt*\x*“Israelɨn gumazamiziba, ia mɨgɨrɨgɨar kam baragh. Nasaretɨn Iesus, God ia bagha anemadagha gavgavim a ganɨngizɨ, a ian tongɨn ingangarir gavgavir ekiaba ko mirakelɨn gavgavibagh amizɨ, da otivizɨ ia dar ganigha uari fo. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Matyu 27:35; Mak 15:24; Luk 23:33; Jon 19:18; Aposel 4:28; 1 Pita 1:20\xt*\x*God uan ifongiamɨn gɨn ghua ia bagha fomɨra nɨghnɨzir mam gamigha, uan Otarim isa ian agharim gatɨ. Ezɨ ia gumazir kurabar agharimɨn, a isa ter ighuvimɨn a gafuzɨ, an areme. \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Matyu 28:5-6; Mak 16:6; Luk 24:5; Aposel 3:15; 4:10; 10:40; 13:30-31; 17:31; 1 Korin 15:15\xt*\x*Ovevem bar Iesusɨn suiraghan kogham. Kamaghɨn, God a gamizɨ a dɨkavigha ovevemɨn gavgavim ataki. \v 25 \x - \xo 2:25-28 \xo*\xt Onger Akaba 16:8-11\xt*\x*Devitɨn Onger Akabar Akɨnafarim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Kɨ Ekiamɨn garima a zurara bar nan boroghɨra iti. \q2 A bar roghɨra ikia gavgavim na ganɨdi. \q3 Kamaghɨn amizɨ, kɨ atiatiava agoir puvatɨ. \q1 \v 26-27 \x - \xo 2:26-27 \xo*\xt Aposel 13:35\xt*\x*Nɨ na ateghtɨ, \q2 kɨ Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn ikian kogham. \q1 Nɨ ua bagha inabazir gumazim aneteghtɨma, \q2 an inivafɨzim kurighan kogham. \q1 Kamaghɨn nan navir averiam bar akonge. \q2 Ezɨ kɨ mɨgɨrɨgɨar aghuibagh ami. \q1 God na damuamin bizir aghuiba, \q2 kɨ da bagha mɨzuai. \q1 \v 28 Ikɨrɨmɨrir aghuarim iniamin tuavim, \q2 nɨ nan akagha gɨfa. \q1 Nɨ na ateghtɨ kɨ nɨ ko ikiam, \q2 egh nɨ na damutɨ, \q3 kɨ bar akuegham.’ \b \p \v 29 \x - \xo 2:29 \xo*\xt 1 Atriviba 2:10; Aposel 13:36; 2 Timoti 2:8\xt*\x*“Nan adarasi, kɨ guizbangɨra ia mɨgei, en ovavim Devit aremezɨ me anefa. Ezɨ an dagɨar mozim datɨrɨghɨn e ko ikia kati. \v 30 \x - \xo 2:30 \xo*\xt 2 Samuel 7:12-13; Onger Akaba 89:3-4; 132:11\xt*\x*Devit a Godɨn akam inigha izir gumazir mam, egha a fo, God mɨgɨrɨgɨar gavgavim a ganɨga ghaze, ‘Nɨn atrivir danganimɨn kɨ nɨn ovavitam afagham.’ \v 31 \x - \xo 2:31 \xo*\xt Onger Akaba 16:10; Aposel 13:35\xt*\x*God gɨn damuamin bizim, Devit a gɨfo, a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, Krais, an aremegh ua dɨkavamin bizim mɨgei. Egha ghaze, God aneteghtɨma a Gumazamizir Oveaghuezibar Nguibamɨn ikian kogham. Egh an inivafɨzim kurighan kogham.\f + \fr 2:31 \fr*\ft Grighɨn akam me ghaze, “Krais,” an mɨngarim God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.\ft*\f* \v 32 \x - \xo 2:32 \xo*\xt Aposel 1:8; 2:24\xt*\x*Ezɨ gumazir kam Iesus, God a gamizɨ a ua dɨkafi. Ezɨ e uari uan damazibar an ganigha, an gun mɨgei. \v 33 \x - \xo 2:33 \xo*\xt Jon 14:26; Aposel 1:4; 5:31; 7:55-56; 10:45; Hibru 10:12\xt*\x*Ezɨ Iesus ghuanabogha uan Afeziam Godɨn agharir guvim gaperaghav ikia a da gavgavim isi. Ezɨ an Afeziam a mɨkemezɨ moghɨn uan Duam Iesus ganɨngi. Ezɨ datɨrɨghɨn ia oragha garir bizir kaba, Iesus uabɨ dagh ami. \v 34 \x - \xo 2:34-35 \xo*\xt Onger Akaba 110:1\xt*\x*Devit Iesusɨn mɨn Godɨn Nguibamɨn ghuzir puvatɨ. Egha a kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “ ‘Ekiam kamaghɨn nan Ekiam mɨgɨa ghaze, \q2 “Nɨ nan agharir guvimɨn daperagh ikɨ mangɨtɨ, \q1 \v 35 kɨ nɨn apaniba dɨkabɨragh me isɨ nɨn dafarim datɨghtɨ, \q2 me nɨn dagarimningɨn apengan ikiam.” ’ \b \p \v 36 \x - \xo 2:36 \xo*\xt Aposel 5:30-31\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, Israelia ia bar bizir kam gɨfo, ia mɨsuegha ter ighuvimɨn gurazir Iesusɨn kam, God datɨrɨghɨn a gamizɨ an Ekiamɨn oto, a Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.” \s Gumazamizir avɨriba uan naviba iragha rue \p \v 37 \x - \xo 2:37 \xo*\xt Sekaraia 12:10; Luk 3:10-12; Aposel 9:6; 16:30\xt*\x*Gumazamiziba Pitan akaba barazima, da men navibagh kuizɨ, me kamaghɨn Pita ko aposelɨn igharazibav gei, “En aveghbuaba, e manmaghɨn damuam?” \p \v 38 \x - \xo 2:38 \xo*\xt Luk 24:47; Aposel 3:19\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn me mɨgei, “Ia bar navibagh iragh Krais Iesusɨn ziamɨn rueghtɨ, a ian arazir kuraba gɨn amangɨtɨ, God uan Duam ia danɨngam. \v 39 \x - \xo 2:39 \xo*\xt Aisaia 57:19; Joel 2:28; Aposel 10:45; 14:27; Efesus 2:13; 2:17\xt*\x*God fomɨra akam akɨrigha ghaze, a uan Duam isɨ, ia ko, ian boriba ko, ian saghon itir darazi bar, a uan Duam ia danɨngam. God, en Ekiam, gumazamizir a diaziba, a uan Duam me danɨngam.” \p \v 40 \x - \xo 2:40 \xo*\xt Godɨn Araziba 32:5; Filipai 2:15\xt*\x*Egha Pita mɨgɨrɨgɨar avɨribar me gamua akar gavgavir maba sara me mɨkeme, “Ia uari uarir akuragh, eghtɨ God dughiar kamɨn gumazamizir kurar kabagh asɨghasɨgh uaghan ia gasɨghasɨghan kogham.” \v 41 \x - \xo 2:41 \xo*\xt Aposel 2:47; 4:4; 5:14\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨriba an akam baregha a gifuegha, egha rue. Ezɨ dughiar kamɨn God ua 3,000plan gumazamizir maba ua me inizɨ, me Kraisɨn adarazir aven ize. \s Godɨn gumazamizibar ikɨrɨmɨrim \p \v 42 \x - \xo 2:42 \xo*\xt Aposel 20:7\xt*\x*Kraisɨn adarazi me aposelbar mɨgɨrɨgɨaba baragha, bizibar uarir akurvagha, uari isava apava, God ko mɨkɨmasa bar ifonge.\f + \fr 2:42 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨriba kamaghɨn nɨghnɨsi, Faragha zuir Kraisɨn adarazi uari akuva egha uari koma api. Me amegha gɨvagha, me Iesusɨn inivafɨzim ko ghuzim gɨnɨghnɨgha bret ko wainɨn dɨpam api.\ft*\f* \v 43 \x - \xo 2:43 \xo*\xt Mak 16:17; Aposel 4:33; 5:11-12\xt*\x*Ezɨ aposelba dɨgavir kuram gamir arazir avɨriba ko mirakelɨn avɨribagh ami. Kamaghɨn gumazamizir avɨriba dɨgavir kuram gami. \v 44 \x - \xo 2:44 \xo*\xt Aposel 4:32-35; 5:12; 6:8\xt*\x*Egha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darasi, navir vamɨra ikiava, bizir me itiba, me uarir akurvasi. \v 45 Egha me uan nguaziba ko biziba amaga dar dagɨaba isava, dagheba otevezibar akurvasi. \v 46 \x - \xo 2:46 \xo*\xt Luk 24:53; Aposel 1:14; 20:7\xt*\x*Dughiabar zurara, me Godɨn Dɨpenir avɨzimɨn uari akufi. Egha dɨpeniba roa vaghvagha dagh arua, uari isava apava, bar akongegha, men naviba bar dera. \v 47 \x - \xo 2:47 \xo*\xt Aposel 2:41; 4:33; 5:14; 6:7; 11:21; 11:24; Rom 14:18\xt*\x*Egha me Godɨn ziam fema, gumazamizir igharaziba me bagha bar akonge. Ezɨ Ekiam dughiabar zurara gumazamiziba akurvaghavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, men dɨbobonim dughiabar ghuavanagavɨra iti. \c 3 \s Gumazir suer kurar mam ua dera \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Aposel 2:42; 10:9; 10:30\xt*\x*Aruer mam, aruem 3 kloghɨn tu, kar Judaba God ko mɨgeir dughiam. Dughiar kamra Pita ko Jon Godɨn Dɨpenimɨn zui. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Jon 9:1; Aposel 14:8\xt*\x*Ezɨ gumazir navimɨn averara suemning ikuvizir mam iti. Ezɨ gumaziba anetera ghua Godɨn Dɨpenimɨn tiar akar mamɨn anerɨsi, an ziam, Tiar Akar Bar Dirim. A kagh ikiava dagɨaba bagha gumazamizir Godɨn Dɨpenimɨn aven zuibagh ginge. \v 3 Ezɨ a gari Pita ko Jon Godɨn Dɨpenimɨn aven mangasa izima a dagɨaba bagha aning ginge. \v 4 \x - \xo 3:4 \xo*\xt Aposel 14:9\xt*\x*Ezɨ Pita bar anarɨra gari, ezɨ Jon uakan. Egha Pita ghaze, “Nɨ kagh gan ganigh!” \v 5 Ezɨ gumazim bizitam iniasa nɨghnɨgha, aningra gari. \p \v 6 \x - \xo 3:6 \xo*\xt Aposel 3:16; 4:10\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn mɨgei, “Kɨ dagɨaba puvatɨ, bizir kɨ itim, kɨ nɨ danɨngasa. Nasaretɨn gumazim Krais Iesus, an ziamɨn, nɨ dɨkavigh daru!” \v 7 Egha Pita an dafarir guvimɨn suiragha a fe. Ezɨ an duiavaniba ko dagariba zuamɨra gavgafi. \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Aisaia 35:6; Jon 5:14; Aposel 14:10\xt*\x*Ezɨ a dɨkavigha uabɨ ekunigha maghɨram arui. Egha a Pita ko Jon sara Godɨn Dɨpenir avɨzibar aven aruava, pɨn uabɨ ekura, Godɨn ziam fe. \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Aposel 4:16; 4:21\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba bar an gari an arua Godɨn ziam fema, \v 10 me an ganigha a gɨfogha ghaze, gumazir kamra Godɨn Dɨpenimɨn tiar akar ziam, Tiar Akar Bar Dirimɨn apiav ikia, dagɨaba bagha gumazamizibagh inge. Egha me dɨgavir kuram gamigha pura nɨghnɨsi, manmaghɨn amizir bizim kav bato. \s Pita Godɨn Dɨpenimɨn aven // akam akuri \p \v 11 Ezɨ gumazamiziba akar kam baregha, dɨgavir kuram gamigha, ivemara ghua gumazir kamɨn garima a Pita ko Jonɨn suiragha, Godɨn Dɨpenir azuarimɨn tughav iti. Dɨpenir azuarir kamɨn ziam, Solomonɨn Azuarim. \v 12 Ezɨ Pita kamaghɨn ganigha, me mɨgei, “Israelɨn gumazamiziba, tizim bagha bizir kam ia gamizɨma ia dɨgavir kuram gami? Ia tizim bagha pamtem gan gara ghaze, ga ti uan gavgavibar tuavim, o ga Godɨn damazimɨn deravɨra itir tuavimɨn, gumazir kam gamizɨma an arui? Bar puvatɨ. \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Ua Me Ini 3:6; 3:15; Matyu 22:32; Luk 23:13-25; Aposel 2:23; 7:32\xt*\x*Abraham ko Aisak ko Jekopɨn God, a en inazir afeziabar God, a uan ingangarir gumazim Iesus bar a pɨrafa. Ia, an aremeghasa a isa apanibar dafarim gatɨ. Egha dughiar Pailat anetaghɨraghasa mɨgeim, ia kamaghɨn mɨgei, ‘E tong a gifongezir puvatɨ!’ Egha akɨrim a gasara. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Matyu 27:15-23; Mak 15:6-14; Luk 23:13-23; Jon 19:12-15\xt*\x*Ia Godɨn damazimɨn zuegha derazir gumazimɨn aghuaghava, gumazir kuram uari bagh anetaghɨraghasa Pailat mɨgei. A gumazibav sozi me ariaghirezir gumazim. \v 15 \x - \xo 3:15 \xo*\xt Aposel 1:8; 2:24; 2:32; 2:36; 4:10\xt*\x*Ia gamizɨ ia angamɨra itir gumazim, ia a mɨsoghezɨ an aremezɨ God a gamizɨ a ua dɨkafi. Ga uaning bizir kamɨn ganighava a gɨfogha an gun mɨgei. \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Matyu 9:22; Aposel 4:10; 14:9\xt*\x*Ga Iesusɨn ziamɨn nɨghnɨzir gavgavim iti. Ezɨ Iesusɨn ziamɨn gumazir ia ganigha fozir kam, a gavgavim ini. Iesusra gan nɨghnɨzir gavgavir kam gamizɨ, nɨghnɨzir gavgavir kamra gumazir kam gamizɨ, a bar derazɨ, ia datɨrɨghɨn uari an gari. \p \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Luk 23:34; Jon 16:3; 1 Korin 2:8; 1 Timoti 1:13\xt*\x*“Ezɨ nan adarasi, kɨ kamaghɨn fo, ia uan gumazir dapaniba ko amizir arazim, ia a gɨfozir puvatɨ. \v 18 \x - \xo 3:18 \xo*\xt Aisaia 50:6; 53:5; Luk 24:27; 24:44; Aposel 26:22; 1 Pita 1:10-11\xt*\x*Ezɨ God fomɨra an akam inigha izir gumaziba bar me mɨkemezɨ, me mɨgɨa ghaze, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Krais, mɨzazim iniam. Ezɨ God uan mɨgɨrɨgɨabagh amizɨ moghɨn dar dagheba otifi. \p \v 19-20 \x - \xo 3:19-20 \xo*\xt Aposel 2:38\xt*\x*“Ia kamaghɨn ifueghtɨma, God ian arazir kuraba angarightɨ dughiar kabar Godɨn Duam izɨva ian duaba avughsɨzim ko navir amɨrizim, ia danightɨ, God ia bagh Iesus uam anemangam, a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, a ia bagha anemɨsefe. Ia bizir kabagh nɨghnɨgh da inisɨ, uan navibagh iraghɨva uamategh God bagh izɨ. \v 21 God fomɨra uan akam inigha izir gumazir zuezibav kemezɨ, me ghaze, ‘Iesus datɨrɨghɨn Godɨn Nguibam ikɨ, mangɨ dughiar God bizibar amutɨ da bar igiabar otivam.’ Eghtɨ God mɨkemezɨ moghɨn, biziba bar otivam. \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15-19; Aposel 7:37\xt*\x*Ezɨ akar dɨkɨrɨzir kam God fomɨra Moses mɨkemezɨ, a kamaghɨn mɨgei, ‘Ekiam ian God, a nan mɨn ia bagh akam inigha izir gumazitam, ian tongɨn gumazitamra mɨsevegham. Bizir a mɨgeiba, ia da baragh dar amu. \v 23 \x - \xo 3:23 \xo*\xt Ofa Gami 23:29\xt*\x*A barazir puvatɨziba God me gasɨghasigham. Eghtɨ me ua Godɨn adarazi ko ikian kogham.’\f + \fr 3:23 \fr*\ft Akar kam, akam inigha izir gumazir God amadazim, a Godɨn Araziba 18:15, 16, 17, 18, 19ɨn iti. Pita kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Iesus, a uabɨ akam inigha izir gumazim.\ft*\f* \v 24 Godɨn akam inigha izir gumaziba bar, Samuelɨn tugha izi, me bar mɨgɨa dughiar kabar gun mɨkeme. \p \v 25 \x - \xo 3:25 \xo*\xt Jenesis 12:3; 18:18; 22:18; Rom 9:4; 9:8; Galesia 3:8; 3:26\xt*\x*“God fomɨra uan akam inigha izir gumaziba Akar Gavgavim me ganɨngi, ezɨ ia men boriba mɨn ikɨ, eghtɨ Akar Gavgavir kabanang uaghan iana. God fomɨra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim ian ovaviba ko a gamizɨ, ia men boribar mɨn iti, ezɨ Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam, a uaghan iana. God kamaghɨn Abraham mɨkeme, ‘Kɨ kamaghɨn damuam, nɨn ovavibar borimɨn tuavimɨn, kɨ nguazir kamɨn itir nguibaba bar deravɨra me damuam.’ \v 26 \x - \xo 3:26 \xo*\xt Matyu 10:5; Luk 24:47; Aposel 13:32-33; 13:46\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, ia vaghvagh uan arazir kuraba ateghtɨ, a deravɨra ia damuam. Bizir kam bagha a uan ingangarir gumazim amɨsevegha ia bagha faragha anemada.” \c 4 \s Pita ko Jon Judan kotɨn iti \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Luk 22:4; 22:52\xt*\x*Pita ko Jon gumazamizibav gɨavɨra itima, ofa gamir gumaziba ko Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazibar gumazir dapanim ko Sadyusiba, me izava aning bato.\f + \fr 4:1 \fr*\ft Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazibar ekiam, a ofa gamir gumazir mam. A Livain gumaziba, a me gativagha men garima, me Godɨn Dɨpenimɨn mɨriamɨn ingara bizibar gara polismanɨn ingangarim gami.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 4:2 \xo*\xt Matyu 22:23; Aposel 23:8\xt*\x*Egha me fo, Pita ko Jon Iesus aremegha ua dɨkavizir bizir kamɨn gun gumazamizibav gei. Kamaghɨn amizɨ, gumazir dapanibar naviba aning bagha bar ikufi. \v 3 Egha me Pita ko Jonɨn agharimning suiragha aning kot darɨghasava amima, amɨnim pɨri. Kamaghɨn amizɨ, me aning sel gatɨzɨ aning ikia ghua amɨmzaraghan. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Aposel 2:41\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨriba akar kam baregha nɨghnɨzir gavgavimɨn an iti. Egha Kraisɨn adarazir dɨbobonim bar ekevegha ghua 5,000ɨn boroghɨn tu. \s Me Pita ko Jon kot gatɨ \p \v 5 Egha amɨmzaraghan Judan gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba ko Judan Arazibagh fozir gumaziba, me Jerusalemɨn uari akuvagha iti.\f + \fr 4:5 \fr*\ft Gumazir okoruar pumuning ko mɨkezim, me uari akufa. Egha me Judabar Kaunselbar mɨn iti. Egha men ingangarim kamakɨn, me Judabar dabirabim gativagha egha men gari.\ft*\f* \v 6 Anas, ofa gamir gumazibar dapanim, a uaghan iti, ezɨ Kaiafas ko Jon ko Aleksanda ko ofa gamir gumazibar dapanimɨn adarazir gumazir igharaziba, me uaghan iti. \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt Matyu 21:23; Aposel 7:27\xt*\x*Egha me mɨkemezɨ, gumaziba Pita ko Jon inigha men damazibar izezɨ, me maghɨram aningɨn azangsɨsi, “Gua gavgavir manam inigha, tinan ziamɨn gua bizir kabagh ami?” \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Matyu 10:19-20\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam Pita gizɨvazɨma, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia Judan gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba! \v 9 Ia ti gumazir suer kurar ga akurazir kam bagha gan azangsɨgh, egha ti uaghan foghasa, gumazir kam a manmaghɨn dera. \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Aposel 2:24; 3:6; 3:13-16\xt*\x*Eghtɨ ia ko Israelɨn itir darasi, ia bar moghɨra bizir kam gɨfogh! Kar Nasaretɨn gumazim Krais Iesusɨn ziamɨn, gumazir ian damazibar tughav itir kam ua dera. Gumazir kam a Iesus, ia a inigha ter ighuvim gafuzɨ, an aremezɨ God a gamizɨ a ua dɨkafi.\f + \fr 4:10 \fr*\ft Gumazir okoruar kam, Judabar Kaunselba, merara Pailat (Romɨn gavman faragha zuir gumazim) mɨgɨa ghaze, a Iesus mɨsueghtɨ an ovengegh. Nɨ Luk 22:66--23:5ɨn gan. Egha Iesus ovengegha gɨvazɨ, me gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavimɨn an ikian me aghua.\ft*\f* \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Onger Akaba 118:22; Aisaia 28:16; Matyu 21:42\xt*\x*Ezɨ Iesus: \b \q1 “ ‘Kar dɨpenir akɨnir ingangarir gumaziba aghuazim, \q2 a datɨrɨghɨn dɨpenim aterir guarim gava.’ \b \m \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Matyu 1:21; Aposel 10:43\xt*\x*“Nguazir kamɨn gumazitam en akuraghan kogham, bar puvatɨ. Iesusɨn ziamra e akurvazir aghuim iniam. A uabɨra, en Akurvazir Gumazim.” \p \v 13 Egha me Pita ko Jonɨn garima aning bar gavgavighav atiatir puvatɨgha me mɨgeima, me aningɨn ganighava fo, aning sure gamizir puvatɨ. Aning pura gumazir kɨnimning. Egha me aningɨn gara dɨgavir kuram gamigha ghaze, gumazir kamning Iesus koma arui. \v 14 Egha me gumazir faragha suer ikuvizimɨn gari, a Jon ko Pita, ko tughav itima, me bizitam mɨkɨman asa. \p \v 15 Kamaghɨn amizɨ, me akar gavgavimra aning ganɨngizɨma, aning Judan kotɨn dɨpenim ategha zuima, me aning bagha akam mɨsosi. \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Jon 11:47; Aposel 3:9-10\xt*\x*Egha me uarir azangsɨsi, “E manmaghɨn gumazir kamning damuam? Jerusalemɨn itir gumazamiziba, fo, aning mirakelɨn bar ekiam gami. Eghtɨ e kamaghɨn mɨkɨman kogham, bizir kam guizbangɨra otozir puvatɨ. \v 17 E kamaghɨn aghua, gumazamizir igharaziba bizir kam baraghan kogham. Egh e akar bar gavgavimra aning danightɨ, aning ua Iesusɨn ziamɨn gun bar tav mɨkɨman kogham.” \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xo*\xt Aposel 5:28; 5:40\xt*\x*Egha me ua aningɨn diazɨma aning aven ghuzɨ, me akar gavgavimɨn aning mɨgɨa ghaze, gua uamategh Iesusɨn ziamɨn gun mɨkɨmɨva gumazitabar sure damuan bar markɨ. \p \v 19-20 \x - \xo 4:19-20 \xo*\xt Aposel 5:29\xt*\x*\x - \xo 4:19-20 \xo*\xt Aposel 1:8; 22:15; 1 Jon 1:1-3\xt*\x*Ezɨ Pita ko Jon men akam ikaragha mɨgei, “Ga uaning ganighava oraghizir bizibar ghuangsɨghan kogham, ga dar gun mɨkɨmvɨra ikiam. Ia uari nɨghnɨgh, arazir manam Godɨn damazimɨn dera, ga Godɨn akam baragham, o ga ian akam baragham?” \p \v 21-22 Gumazir Pita ko Jon Godɨn gavgavimɨn amizir derazim, a 40plan azenibagh afira. Gumazamiziba uari bizir kabar gari da otivizɨ, kamaghɨn me Godɨn ziam fe. Kamaghɨn amizɨ, gumazir dapaniba ivezir kuram aning danɨngasa pura nɨghnɨsi, me manmaghɨn aning damuam. Egha me atiatir mɨgɨrɨgɨaba ko mɨgɨrɨgɨar gavgavir maba uam aning gamigha aning amadazɨ aning zui. \s Nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazi God ko mɨgei \p \v 23 Ezɨ Judan kotɨn aven itir gumaziba Pita ko Jon ataghizɨma aning azenim girɨgha uamategha uan adarazi bagha ghu. Egha aning ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba aning mɨkemezir akabar gun uan adarazi bar me mɨkeme. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Ua Me Ini 20:11; Nehemia 9:6; Onger Akaba 146:6\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn oregha uari akuvagha God ko mɨgei. Me kamaghɨn mɨgei, “En Ekiar en garim, nɨ overiam ko nguazimɨn ingarigha, ongarim sara ingari, egha dar itir biziba sara, bar dar ingari. \v 25 \x - \xo 4:25-26 \xo*\xt Onger Akaba 2:1-2\xt*\x*Fomɨra nɨn Duam akar mam en ovavim Devit, a nɨn ingangarir gumazim, nɨ akar kam a ganɨngi. Ezɨ Devit kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba tizim bagha atari? \q2 Egha me tizim bagha arazir kurabar amuasava akabav sosi? \q1 \v 26 Ezɨ nguazir kamɨn itir atriviba me mɨsoghasava ami. \q2 Ezɨ gumazir ekiaba uari inigha Ekiam mɨsoghasa. \q3 Egha uaghan God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim mɨsoghasa.’ \b \p \v 27 \x - \xo 4:27 \xo*\xt Matyu 27:1-2; Mak 15:1; Luk 23:1; 23:7-11; Jon 18:28-29; Aposel 3:13\xt*\x*“Bar guizbangɨra, Herot ko Pontius Pailat, Israelɨn gumaziba, ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba sara, me Jerusalemɨn nguibamɨn uari akuvagha arazir kurabar Godɨn ingangarir gumazir zuezim, Iesus damuasava akabav sosi. A gumazir nɨ fomɨra uan ingangarim bagha inabazim. \v 28 \x - \xo 4:28 \xo*\xt Aposel 2:23; 3:18\xt*\x*Nɨ fomɨram otivasa mɨkemezir biziba, me nɨn gavgavim ko nɨn nɨghnɨzimɨn gɨn ghua dagh ami. \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Aposel 9:27; 13:46; 19:8; Efesus 6:19\xt*\x*Ezɨ Ekiam, nɨ atiatir akar me e ganɨngizibagh nɨghnɨgh. Egh nɨ en akuraghtɨma e tugh gavgavigh atiatingan kogh nɨn akam akunam. \v 30 Egh nɨ uan dafarim arɨmariar gumazamizibar arɨghtɨ me ghuamagham. Egh nɨ mirakelba ko dɨgavir kuram gamir arazibar amutɨ da Iesusɨn ziamɨn otivam, a nɨn ingangarir gumazir bar zuezim.” \p \v 31 \x - \xo 4:31 \xo*\xt Aposel 2:4; 4:29; 16:26\xt*\x*Egha me Afeziam ko mɨkemegha gɨvazɨma, danganir me itim ivazvazima, Godɨn Duam bar moghɨra me gizɨvazɨ, me atiatir puvatɨgha Godɨn akam akuri. \s Nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazi uan bizibar uarir akurvasi \p \v 32 \x - \xo 4:32 \xo*\xt Aposel 2:44-45; 2 Korin 13:11; 1 Pita 3:8\xt*\x*Egha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darasi, me bar navir vamɨra ko nɨghnɨzir vamɨra iti. Men tav uabɨra uan bizitam gamir puvatɨ, me uari inighava biziba bar moghɨra dagh ami. \v 33 \x - \xo 4:33 \xo*\xt Aposel 1:8; 1:22; 2:45-47\xt*\x*Egha aposelba Godɨn gavgavir ekiamɨn amodoghɨn, Ekiam Iesus aremegha ua dɨkavizir bizir kamɨn gun gumazamizibav gei. Ezɨ Godɨn apangkuvir ekiamra me ko iti. \v 34-35 \x - \xo 4:34-35 \xo*\xt Aposel 2:45\xt*\x*Ezɨ kamaghɨn, men tav bizitamɨn otevezir puvatɨ. Ezɨ gumazamizir nguaziba ko dɨpeniba itiba, me da amaga dar dagɨaba inigha iza aposelbagh anɨdima, me da isava gumazamizir biziba puvatɨzibar akurvasi. \p \v 36 \x - \xo 4:36 \xo*\xt Aposel 11:22-26; 13:2-3\xt*\x*Gumazir mam Josep, a Livain gumazim. Ezɨ aposelba Barnabas a garɨsi. An mɨngarim kamaghɨn ghu, gumazamizibar akurvagha gavgavim me ganɨdir gumazim. Barnabas, a Saiprusɨn Arighatɨzimɨn gumazim. \v 37 A uan nguazir mam amadagha, an dagɨaba inigha aposelbagh anɨngi. \c 5 \s Ananaias ko Safaira God gifari \p \v 1 Gumazir mam Ananaias, an amuim Safaira, aning uaghara fuegha uan nguazir mam amadagha an ivezim ini. \v 2 \x - \xo 5:2 \xo*\xt Aposel 4:34-37\xt*\x*Egha aning uaghara bar fogha, Ananaias dagɨar maba ua bagha dar suira. Egha naba inigha aposelbagh ifaragha me ganɨngi. \p \v 3 \x - \xo 5:3 \xo*\xt Godɨn Araziba 23:21\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn Ananaias mɨgei, “Nɨ manmaghsua, Satan ataghizɨma a nɨn navim gizɨvazɨ, nɨ Godɨn Duam gifari? Egha nguazir ivezimɨn dagɨar maba nɨ ua bagha dar suira? \v 4 Kar nɨn nguazim, nɨ uabɨ ifuegha anemada. An ivezimɨn dagɨaba uaghan nɨn dagɨabara. Nɨ manmaghɨn nɨghnigha uan dagɨar kabar e gifari? Nɨ gumazamizibagh ifari puvatɨ, nɨ God gifari.” \p \v 5 Ezɨ Ananaias kamaghɨn oregha degiaghirɨgha maghɨram areme. Ezɨ gumazamiziba bizir kam baregha atiatir ekiam me ini. \v 6 Ezɨ gumazir igiaba izava an kuam nomkegha a inigha azenan ghuava a mozim gatɨ. \p \v 7 Ezɨ auan pumuning ko mɨkezim gɨvazɨ, an amuim fozir puvatɨgha aven izi. \v 8 Ezɨ Pita an azara, “Nɨ na mɨkɨm, kar nguazir ivezim, nɨ Ananaias ko gua a ini?” \p Ezɨ a kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Are, bar an ivezimra.” \p \v 9 Ezɨ Pita kamaghɨn a mɨgei, “Gua manmaghsua vɨrara fuegha Godɨn Duam gifari? Nɨ gan! Gumazir nɨn pam mozim gatɨziba, me tiar akamɨn iti. Egh me uaghan nɨn kuam inigh azenan mangam.” \p \v 10 Pita mɨgɨavɨra itima, Safaira maghɨram an suemningɨn irɨghava areme. Ezɨ gumazir igiaba aven iza garima an aremezɨ me a inigha azenan ghugha an pamɨn mozimɨn mɨriamɨn anefa. \v 11 Ezɨ atiatir ekiam Kraisɨn adarazi bar me batozɨ, gumazir bizir kaba baraghiziba bar uaghan bar atiatingi. \s Mirakelɨn avɨravɨriba otifi \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt Aposel 2:43; 14:3; Rom 15:19; 2 Korin 12:12\xt*\x*Aposelba mirakelɨn avɨriba ko dɨgavir kuram gamir bizir avɨriba, gumazamizibar tongɨn dagh ami. Ezɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir gumazamiziba, me Solomonɨn Azuarimɨn zurara uari akufi. \v 13 Gumazir igharaziba, me ko poghasa tong nɨghnɨzir puvatɨ. Me men ziaba fa egha fo, me arazir aghuim gami. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Aposel 2:41; 21:20\xt*\x*Marazi me ko poghan aghua, ezɨ avɨrim nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn ikia men aven zuima, men dɨbobonim bar ghuavanabo. \v 15 \x - \xo 5:15 \xo*\xt Matyu 9:21; 14:36; Aposel 19:12\xt*\x*Kamaghɨn, gumaziba arɨmariar gumazamiziba inigha men mɨsiaba ko akuriaba sara me atera iza tuavir mɨriamɨn me arɨsi. Me kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, Pitan nedazim me gisɨn mangɨtɨ me ua ghuamagham.\f + \fr 5:15 \fr*\ft Gumazamizir kaba nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn iti, aruem Pita gisiraghtɨ an nedazim arɨmariar gumazamizibagh isɨn ikɨtɨ, me ua deragham.\ft*\f* \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt Mak 6:56; Aposel 19:11-12\xt*\x*Ezɨ uaghan Jerusalem torim gatɨzir nguibar dozibar gumazir avɨrim, me uan arɨmariar gumazamiziba inigha ize. Egha uaghan uan gumazamizir duar kuraba apazaziba inigha izezɨma, me bar moghɨra ghuamaghegha dera. \s Ensel aposelbar akurazɨ, // me kalabus ataki \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt Aposel 4:1-2; 4:6\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim ko an akurvazir adarasi, kar Sadyusibar aven itir gumaziba. Me aposelba amir biziba bagha navim ikufi. \v 18 Egha Sadyusiba men suiragha kalabuziar ekiam gatɨ. \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Aposel 12:7-10; 16:26\xt*\x*Me kalabusɨn itima, dɨmangan Ekiamɨn ensel tiaba kuigha me inigha azenan ize. \v 20 Egha ensel kamaghɨn mɨgei, “Ia mangɨ, Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn avɨzibar tuiv ikɨrɨmɨrir igiar kamɨn mɨgɨrɨgɨaba bar, gumazamizibav kɨm.” \p \v 21 Ezɨ amɨnim itima aposelba, ensel me mɨkemezɨ moghɨn Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn aven ghua, gumazamizibar sure gami. \p Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim uan akurvaziba ko iza, Judan kotɨn aven itir gumazibar diazɨ, me ghua uari akufa. Israelɨn gumazir aruaba bar uari akufa. Egha me kalabusɨn dɨpenimɨn aposelba inigh izasa akam amada. \v 22 Ezɨ polisɨn maba ghua kalabusɨn dɨpenimɨn otogha garima, me itir puvatɨ, ezɨ me uamategha iza bizir kamɨn gun mɨgei, \v 23 “E kalabusɨn dɨpenimɨn garima me deravɨra an tiam asarazɨ kalabusɨn dɨpenimɨn garir gumaziba an tiar akamɨn tuivighav iti. Ezɨ e tiaba kuigha garima, tav aven itir puvatɨ.” \p \v 24 Ezɨ me ghua bizir kamɨn gun mɨkemezɨ, Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazibar dapanim ko ofa gamir gumazir ekiaba pura nɨghnɨsi, bizir tizitam uam otogham?\f + \fr 5:24 \fr*\ft Grighɨn akam, vezɨn kamɨn deragha bigha mɨkemezir puvatɨ. Gumazir maba akar kam giragha ghaze, “Me nɨghnɨgha egha ghaze, bizir tizim datɨrɨghɨn otogham?”\ft*\f* \p \v 25 Ezɨ gumazir mam iza ghaze, “Ia oragh! Gumazir ia kalabus gatɨziba Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn tughav ikia gumazamizibar sure gami.” \v 26 \x - \xo 5:26 \xo*\xt Matyu 14:5; 21:26\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Godɨn Dɨpenimɨn garir gumazibar gumazir dapanim, uan gumazir a ko ingariba ko ghua aposelba inigha izi. Me kamaghɨn atiati, gumazamiziba dagɨabar me ginivigham, egha me pura nɨmɨra me inigha izi. \s Aposelba Judan kotɨn aven itir gumaziba akam me mɨkɨman atiatir puvatɨ \p \v 27 Ezɨ Godɨn Dɨpenimɨn garir gumaziba, me aposelba inigha izegha me mɨgeima, me Judan kotɨn aven itir gumazibar damazimɨn tuifi. Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim me kotɨn Itir bizim bagha men azangsɨsi. \v 28 \x - \xo 5:28 \xo*\xt Matyu 27:25; Aposel 2:23; 2:36; 4:18; 7:52\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim kamaghɨn me mɨgei, “E akar gavgavim ia ganɨga ghaze, ia Iesusɨn ziamɨn gumazamizibar sure damuan markɨ! Ezɨ ia orazir puvatɨgha men sure gamima ian suren mɨgɨrɨgɨaba Jerusalem bar a garui. Egha ia ghaze, e Iesus mɨsoghezɨ an areme.” \p \v 29 \x - \xo 5:29 \xo*\xt Aposel 4:19\xt*\x*Ezɨ Pita aposelɨn igharaziba ko, me kamaghɨn me mɨgei, “E God baragham, e gumazamiziba baraghan kogham. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Aposel 3:15; 10:39; 13:29; Galesia 3:13; 1 Pita 2:24\xt*\x*Iarara Iesusɨn mɨsuegha ter ighuvimɨn anegurazɨma an areme. Ezɨ en ovavibar God Iesus fezɨ a ua dɨkafi. \v 31 \x - \xo 5:31 \xo*\xt Aposel 2:33-34; 3:15; Efesus 1:20; Filipai 2:9; Hibru 2:10; 12:2\xt*\x*Ezɨ God a isa uan agharir guvimɨn anetɨzɨ, an Atrivimɨn Otarim ko Gumazamizibar Akurvaghamin Gumazimɨn ikiam. Egh a Israelia damutɨ me navibagh iraghtɨ, God men arazir kuraba gɨn amangam. \v 32 \x - \xo 5:32 \xo*\xt Jon 15:26-27; Aposel 1:8; 2:4; 10:44\xt*\x*E God amizir bizir kaba uan damazibar dar ganigha dar gun mɨgei. Ezɨ Godɨn Duam uaghan bizir kabar gun mɨgei. God baragha an gɨn zui adarasi, a uan Duam me ganɨngi.” \s Gamalielɨn fofozim \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xo*\xt Aposel 7:54\xt*\x*Judan kotɨn aven itir gumaziba kamaghɨn aposelbar akam baregha, men naviba me bagha bar ikufi. Egha me mɨsueghtɨ me aremeghasa nɨghnɨsi. \v 34 Ezɨ Farisin gumazir mam Gamaliel, Judan Arazibar sure gamizir gumazir me bar ifongezim. A Judan kotɨn aven tugha ghaze, aposelba tong azenan ikegh.\f + \fr 5:34 \fr*\ft Dughiar Pol tɨghar Kraisɨn adarazir mavɨn otivam, gumazir kam Gamaliel an sure gami. Nɨ akar Aposel 22:3ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 35 Egha a mɨgɨrɨgɨar kabagh ami, “Israelɨn gumaziba, ia arazitam gumazir kabar amusɨ deravɨra nɨghnɨgh. \v 36 \x - \xo 5:36 \xo*\xt Aposel 21:38\xt*\x*Boghɨmra Teudas otogha kamaghɨn uabɨ mɨgɨa ghaze, kɨ gumazir dapanir mam, ezɨ 400ɨn boroghɨra ghuzir gumaziba an gɨn ghue. Ezɨ gavman a mɨsoghezɨ, an areme. Ezɨ an gɨn zuir darazi bar uari aghamsɨki. Ezɨ me amizir bizir kam dagheba puvatɨ. \v 37 Ezɨ an gɨn, gavman gumazamiziba dɨborir dughiam, Galilin gumazir mam Judas oto. Egha, a gumazir bɨzir mamɨn faragha ghuava me gavman ko mɨsosi. A uaghan aremezɨ an gɨn zuir darasi, me uari aghamsɨki. \v 38 Kamaghɨn amizɨ, kɨ datɨrɨghɨn kamaghɨn ia mɨkɨmasa. Ia bizitamɨn gumazir kabar amuan markɨ! Me ateghtɨ me mar mangɨ! Ia pura gan, men ingangarim gumazitam gisɨn tughɨva, degeghirɨgham. \v 39 \x - \xo 5:39 \xo*\xt Luk 21:15; Aposel 7:51; 9:5; 1 Korin 1:25\xt*\x*Egh me Godɨn tugh bizim damutɨ, ia men anogoroghan kogham. Ia fogh suam, ia God ko mɨsosi.” \p \v 40 \x - \xo 5:40 \xo*\xt Aposel 4:18\xt*\x*Ezɨ me Gamalielɨn nɨghnɨzimɨn gɨn ghugha aposelbar diazɨ, me aven ghuezɨ me pura me fozoroke. Egha Iesusɨn ziamɨn bizibav kɨman men anogoregha me ataghizɨ me ghue. \p \v 41 \x - \xo 5:41 \xo*\xt Matyu 5:10-12; 1 Pita 4:13\xt*\x*Egha me ghaze, God e bagha bar akongegha en amamangatɨzɨ, e Iesusɨn ziamɨn osɨmtɨziba ini. Egha kamaghɨn me Judan kotɨn aven itir gumaziba ataghɨragha bar akonge. \v 42 \x - \xo 5:42 \xo*\xt Aposel 9:22; 17:3\xt*\x*Egha dughiaba zurara me Godɨn Dɨpenimɨn mɨriaba ko dɨpenibar Akar Aghuim gumazamiziba sure gamuavɨra iti. Egha akam me mɨkɨra ghaze, Iesus a Krais, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim. \c 6 \s Me 7pla gumazir maba aposelbar akurvaghasa me amɨsefe \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Aposel 2:41; 4:35; 5:14; 9:29\xt*\x*Dughiar kabar Iesusɨn suren gumazamizibar dɨbobonim bar ghuavanadi. Ezɨ suren gumazamizir maba Grighɨn akamɨn mɨgei, ezɨ marazi Aramɨn akam mɨgei. Ezɨ Grighba ghaze, “Dughiar avɨriba ia zurara gumazamizir dagheba puvatɨzibar akurvasi, egha ia en amuir odiaribar akurvazir puvatɨ.” Bizir kam bagha me uarir atari.\f + \fr 6:1 \fr*\ft Aramɨn akam, a Judia ko Galilin Distrighɨn gumazibar akam. A Hibrun akamɨn mɨn ghu.\ft*\f* \p \v 2 Ezɨ aposelɨn 12pla, suren gumazamiziba bar men diazɨ me iza uari akuvazɨma, me kamaghɨn me mɨgei, “E Godɨn akam akurir ingangarim ateghɨva dagher ingangarim damuam, kamaghɨn derazir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 6:3 \xo*\xt Godɨn Araziba 1:13; Aposel 16:2; 1 Timoti 3:7\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, en adarasi, ia uarir tongɨn 7plan gumaziba mɨsefegh. Men araziba gumazamizibar damazibar bar deragh, Godɨn Duam me gizɨvaghtɨ, me uaghan fofozir aghuarim ikɨ. Eghtɨ e me isɨ ingangarir kam datɨghtɨ, me an ganam. \v 4 Eghtɨ e uari ingangarir kamning damuam, e God ko mɨkɨmɨva, Godɨn Akar Aghuim gumazamizibar sure damuam.” \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Aposel 8:5\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba akar kam baregha bar a gifonge. Egha me Stiven amɨsefe, a gumazir bar nɨghnɨzir gavgavim itim, ezɨ Godɨn Duam bar a gizɨfa. Egha me uaghan Filip, ko Prokorus, ko Nikanor, ko Timon, Parmenas, ko Nikolas me amɨsefe. Nikolas an Antioghɨn gumazim, a Judan gumazim puvatɨ, a faragha Judan Arazibagh amuava dar gɨn zui. Egha a datɨrɨghɨn Kraisɨn gɨn zui. \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Aposel 13:3; 14:23\xt*\x*Ezɨ me gumazir kaba inigha aposelbar damazimɨn ghuzɨ, me dafariba men dapanibagh isɨn arɨgha me bagha God ko mɨgei. \p \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt Jon 12:42; Aposel 2:41; 12:24; 16:5; Kolosi 1:6\xt*\x*Ezɨ Godɨn akam bar moghɨra ekevegha bar nguibabar ghue. Ezɨ Jerusalemɨn itir suren gumazamizibar dɨbobonim zuamɨram ekefe. Ezɨ ofa gamir gumazir avɨrim Godɨn akam baregha nɨghnɨzir gavgavim an ikia uaghan an gɨn zui. \s Judan gumaziba Stivenɨn suira \p \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Aposel 2:43\xt*\x*Ezɨ God guizbangɨra Stivenɨn akuragha, apangkuvim ko gavgavim a ganɨngizɨma, a dɨgavir kuram gamir araziba ko mirakelɨn araziba gumazamizibar tongɨn dagh amima da otifi. \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt 2 Timoti 1:15\xt*\x*Ezɨ marazi dɨkavigha Stiven ko me mɨgɨrɨgɨabar uari adosi. Me Judan God ko mɨgeir dɨpenir mamɨn gumaziba, dɨpenir kamɨn ziam, Friman. Me Sairinin nguibamɨn gumaziba, ko Aleksandrian nguibamɨn gumaziba, ko Silisian Provins ko Esian Provinsɨn gumaziba. Me Stiven ko uari adosi.\f + \fr 6:9 \fr*\ft Frimanɨn gumazir kaba, me fomɨra pura ingangarim gamir gumazir kɨniba. Egha datɨrɨghɨn me gumazitamɨn apengan ikia ingarir puvatɨ.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Aisaia 54:17; Luk 21:15; Aposel 5:39\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam fofozir aghuim isa Stiven ganɨngi. Kamaghɨn amizɨ, Judan gumaziba an akaba ko mɨkɨman ibura. \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Matyu 26:59-61\xt*\x*Ezɨ me moga, gumazir mabagh ifara me abɨra ghaze, ia kamaghɨn mɨkɨm, “E orazima Stiven mɨgɨrɨgɨar kurabar Moses ko God gami.” \p \v 12 Ezɨ me arazir kamɨn gumazamiziba, ko men gumazir aruaba ko Judan Arazibagh fozir gumazibar navibagh inivima da dɨkafi. Ezɨ me Stiven bagha ghugha an suiragha a inigha Judan kotɨn aven itir gumazibar damazimɨn ghue. \p \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Jeremaia 26:11\xt*\x*Egha me mɨgɨrɨgɨar ifavarir tabar a damuasa gumazir maba ini. Gumazir kaba kamaghɨn mɨgei, “Gumazir kam zurara akar kurabar Godɨn Dɨpenim ko Judan Arazibagh asi. \v 14 E orazima a kamaghɨn mɨgei, ‘Gumazir kam Nasaretɨn gumazim, Iesus, a Godɨn Dɨpenir kam apɨrigh a gasɨghasɨgh, egh arazir Moses fomɨra e ganɨngiziba otɨvkɨnigham.’ ” \p \v 15 Ezɨ Judan kotɨn aven itir gumaziba bar moghɨra apiaghav ikia dɨkɨravɨra Stivenɨn garima, an guam enselɨn guamɨn mɨn gara taghtasi. \c 7 \s Stiven Judan kotɨn damazimɨn // akam akuri \p \v 1 Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim Stivenɨn azara, “Me nɨ gasir akar kaba, da guizbangɨra, o puvatɨ?” \p \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Jenesis 11:31\xt*\x*\x - \xo 7:2-3 \xo*\xt Jenesis 12:1\xt*\x*Ezɨ Stiven me ikaragha ghaze, “Nan aveghbuaba ko nan afeziaba, ia na baragh! En ovavim Abraham, a tɨghar Haranɨn mangam, a Mesopotemian kantrin ikiavɨra itima angazangarim itir God, a bato. \v 3 Egha a mɨgɨa ghaze, ‘Nɨ uan nguazim ko uan adarazi ategh nguazir kɨ nɨn akaghamimɨn mangɨ.’ \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xo*\xt Jenesis 11:31; 12:4\xt*\x*“Ezɨ Abraham Kaldian nguazim ategha Haranɨn nguazimɨn ikiasa zui. Ezɨ an afeziamɨn ovevemɨn gɨn God nguazir ia datɨrɨghɨn itir kamɨn anemada. \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Jenesis 12:7; 13:15; 15:3; 15:18; 17:8; 26:3; 48:4; Godɨn Araziba 2:5\xt*\x*God tong nguazir otevitam atugha a uan adarazi ko, me ganɨngizir puvatɨ. God a ko akam akɨra ghaze, a ko an ovavir gɨn izamiba nguazir kamɨn ikiam. Ezɨ dughiar kamɨn Abraham uabɨ boriba puvatɨ. \v 6 \x - \xo 7:6 \xo*\xt Jenesis 15:16; Ua Me Ini 12:40; Galesia 3:17\xt*\x*\x - \xo 7:6-7 \xo*\xt Jenesis 15:13-14\xt*\x*Egha God kamaghɨn Abrahamɨn mɨgei, ‘Nɨn ovavir boriba mangɨ kantrin igharazimɨn ikiam. Egh pura men ingangarir gumazamizibar mɨn ikiam. Eghtɨ kantrin kamɨn gumazamiziba 400plan azenibar pazɨ me damuam. \v 7 \x - \xo 7:7 \xo*\xt Ua Me Ini 3:12\xt*\x*Eghtɨ kɨ osɨmtɨzir ekiam isɨ paza me damuamin gumazir kabar anɨngam. Eghtɨ gɨn me kantrin kam ategh azenan izegh, danganir kamɨn nan ziam fam.’ \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Jenesis 17:10-14; 21:2-4; 25:26; 29:31--35:18\xt*\x*God mɨkarzir mogomebar iniba aghoramin Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim Abraham koma a gami. Ezɨ Abraham, Aisakɨn afeziamɨn oto, egha amebam a batezɨ, 8plan dughiabar gɨn Abraham Aisakɨn mɨkarzir mogomemɨn inim atu. Egha gɨn Aisak Jekopɨn afeziamɨn oto. Ezɨ Jekop en inazir afeziar 12plan afeziam. \p \v 9-10 \x - \xo 7:9-10 \xo*\xt Jenesis 37:11; 37:28; 39:2; 39:21; 41:37-41\xt*\x*“Ezɨ en inazir afeziaba navir averiabar Josepɨn ikuvigha Isipɨn nguibamɨn ingarir gumazir kɨnimɨn ikiasa anemada. Ezɨ God a ko ikia an osɨmtɨziba agɨvagha an akura. God fofozir bar aghuiba Josep ganɨngizɨ, an arazir aghuarim akakasi, ezɨ Isipian atrivim bar a gifongegha, a gamizɨ a Isipɨn gumazir dapanimɨn oto. Egha an dɨpenimɨn biziba sara gari. \p \v 11 \x - \xo 7:11 \xo*\xt Jenesis 41:54; 42:1-2\xt*\x*“Ezɨ gɨn dagheba otevezir dughiam Isipɨn nguibaba ko Kenanɨn nguaziba bar me batifi. Ezɨ gumazamiziba osɨmtɨzir ekiam isi. En inazir afeziaba uaghan dagheba puvatɨ. \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Jenesis 42:1-5\xt*\x*Ezɨ Jekop orazima dagheba Isipɨn itima, a uan otariba, en inazir afeziaba, a me amangizɨ me darorir farazim gamua zui. \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Jenesis 45:1; 45:16\xt*\x*Ezɨ me darorir namba 2ɨn ua zuima, Josep uan aveghbuabagh eghara ghaze, ‘Kɨ Josep.’ Ezɨ gɨn atrivim uaghan Josepɨn adarazigh fo. \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Jenesis 45:9-10; 45:17-18; 46:27\xt*\x*Egha bizir kamɨn gɨn, Josep uan afeziam Jekop ko an 75plan gumazamiziba bar moghɨra a bagh izasa, a me bagha akam amada. \v 15 \x - \xo 7:15 \xo*\xt Jenesis 46:1-7; 49:33\xt*\x*Ezɨ Jekop Isipɨn nguibamɨn iraghugha, a en inazir afeziaba ko me kagh ariaghire. \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Jenesis 23:3-16; 33:19; 50:7-13; Josua 24:32\xt*\x*Ezɨ me men kuaba inigha uamategha Sekemɨn nguibamɨn ua izegha me dagɨar torir mozim garɨki, kar Abraham fomɨra Sekemɨn nguibamɨn Hamorɨn otariba da ivezezir mozim. \p \v 17 \x - \xo 7:17 \xo*\xt Jenesis 15:5; Onger Akaba 105:24-25; Aposel 7:5-7\xt*\x*\x - \xo 7:17-18 \xo*\xt Ua Me Ini 1:7-8\xt*\x*“Ezɨ God Abraham ko dɨkɨrɨzir Akar Gavgavim guizbangɨra otivasa roghɨra izima, en gumazamizir Isipɨn itiba bar avɨraseme. \v 18 Ezɨ gɨn atrivir igiar mam Isipɨn kantrin atrivimɨn oto. Atrivir kam Josep gɨfozir puvatɨ. \v 19 \x - \xo 7:19 \xo*\xt Ua Me Ini 1:10-22\xt*\x*Egha an en gumazamizibagh ifara arazir kurabar en inazir afeziabagh ami. Eghtɨ me uan borir iririviba puram azenan me akuntɨ, me ariaghɨrasa a me gakaghori. \p \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Ua Me Ini 2:2; Hibru 11:23\xt*\x*“Ezɨ dughiar kamɨn Mosesɨn amebam a bate, a Godɨn damazimɨn bar derazir borim. A iakɨnir pumuning ko mɨkezimɨn uan afeziamɨn dɨpenimɨn itima, me an gari. \v 21 \x - \xo 7:21 \xo*\xt Ua Me Ini 2:3-10\xt*\x*Egha gɨn me a inigha azenan anetɨzɨma, atrivimɨn guivim a inigha ghua uan borimɨn mɨrarama an gari. \v 22 Ezɨ Moses Isipbar fofozir ekiar aghuiba ini, egha an araziba ko an mɨgɨrɨgɨaba bar gavgafi. \p \v 23 \x - \xo 7:23-29 \xo*\xt Ua Me Ini 2:11-15\xt*\x*“Moses 40plan azeniba ikia, egha ua uan adarazi Israelian ganasa nɨghnɨsi. \v 24 Egha a Israelian mavɨn garima, Isipian mav a mɨsogha bar pazava a gami. Ezɨ a ghua an akuragha, Isipɨn gumazimɨn arazir kuram ikarvagha, a mɨsoghezɨ an areme. \v 25 Moses kamaghɨn nɨghnɨsi, an adarazi kamaghɨn fogh suam, God men akurvaghasa nan aven ingari. Ezɨ me bar fozir puvatɨ. \v 26 Egha amɨmzaraghan Moses garima Israelɨn gumazimningra uaning mɨsosi. Ezɨ aning uaning gifueghasa a navir amɨrizimɨn aning mɨgei, ‘Maning, gua orakigh, gua avetinganing, egha gua tizim bagha kaghɨra uaning mɨsosi?’ \p \v 27 “Ezɨ gumazir igharazitav mɨsozim, Moses a dugha ghua kamaghɨn mɨgei, ‘Tina nɨ amɨsevezɨ nɨ en gumazir dapanim ko jasɨn ikiava en gari? \v 28 Nɨ boghɨnaron Isipian gumazim mɨsoghezɨ an aremezɨ moghɨn, datɨrɨghɨn na mɨsueghtɨ kɨ aremeghasa?’ \v 29 \x - \xo 7:29 \xo*\xt Ua Me Ini 2:21-22; 18:3-4\xt*\x*Ezɨ Moses kamaghɨn oregha Isip ategha ara ghua Midian nguazir igharazimɨn ikia egha otarir pumuning ini. \p \v 30 \x - \xo 7:30-34 \xo*\xt Ua Me Ini 3:1-10\xt*\x*“Egha 40plan azenibar gɨn, Moses gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itima, God enselɨn mam a bagha anemada. Enselɨn kam Sainain Mɨghsɨamɨn boroghɨn temer otevir mamɨn aguabar tongɨn avir mɨzariabar aven, puram a bato. \v 31 A bizir kamɨn ganigha dɨgavir kuram gami. Egh bar roghɨra mangɨ deragh ganasava amua, egha Ekiamɨn tiarim barasi, \v 32 ‘Kɨ nɨn inazir afeziabar God, kɨ Abraham ko Aisak ko Jekopɨn God.’ Ezɨ Moses nɨgha, ganan atiatingi. \p \v 33 \x - \xo 7:33 \xo*\xt Josua 5:15\xt*\x*“Ezɨ Ekiam kamaghɨn a mɨgei, ‘Nguazir nɨ isɨn tughav tir kam, kar anogoroghezir nguazim, a nan nguazimra. Kamaghɨn nɨ uan dagarir asuaba suegh. \v 34 Kɨ arazir bar kurar me Isipɨn nan gumazamizibagh amibar gani. Egha kɨ men arareba baregha, men osɨmtɨziba gɨvasa izaghiri. Nɨ izɨ, kɨ ua Isipɨn nɨ amangam.’ \p \v 35 \x - \xo 7:35 \xo*\xt Ua Me Ini 2:14\xt*\x*“Mosesɨn kamra Israelia an aghuagha ghaze, ‘Tina nɨ amɨsevezɨ nɨ en gumazir dapanim ko jasɨn ikiava en gari?’ Ezɨ kar anarɨra, gumazir God uabɨ men gumazir dapanimɨn ikɨ, ua me iniasava amadazim. E fo, God Moses bagha enselɨn mam amadazɨ ensel temer isimɨn aven otozɨ Moses an gara God amadazir akam ini. \v 36 \x - \xo 7:36 \xo*\xt Ua Me Ini 7:3; 12:41; 14:21; 16:1; 16:35; Dɨboboniba 14:33; Onger Akaba 105:27\xt*\x*Ezɨ a me inigha Isip ateghasava egha mirakelɨn avɨribagh ami. A Isipɨn ko Ongarir Aghevimɨn, dagh ami. Egha gumaziba puvatɨzir danganimɨn a 40plan azenibar dagh ami. \p \v 37 \x - \xo 7:37 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:15; 18:18; Matyu 17:5; Aposel 3:22\xt*\x*“Mosesɨn kamra, a Israelia mɨgɨa ghaze, ‘God ian tongɨn akam inigha izir gumazitam nan mɨn anemɨsevegham.’ \v 38 \x - \xo 7:38 \xo*\xt Ua Me Ini 19:1--20:17; Godɨn Araziba 5:1-33; Aisaia 63:9; Aposel 7:53; Rom 3:2; Galesia 3:19; Hibru 2:2\xt*\x*Ezɨ Israelia gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn uari akuvagha itima a me ko iti, a Sainaian mɨghsɨamɨn ghuavanabozɨ ensel a mɨkeme. Ezɨ an akar angamɨra itir ikɨrɨmɨrim e danɨngasa, a ini. \p \v 39 \x - \xo 7:39 \xo*\xt Dɨboboniba 14:3\xt*\x*“Ezɨ en inazir afeziaba Mosesɨn akaba baraghan aghua. Egha me an mɨgɨrɨgɨaba batosi. Egha men navir averiabar aven me uamategh Isipɨn mangasa. \v 40 \x - \xo 7:40 \xo*\xt Ua Me Ini 32:1; 32:23\xt*\x*Egha me kamaghɨn Aron mɨgei, ‘E fozir puvatɨ, gumazir e inigha Isipɨn azenan izezim Moses, bizir tizim a bato. Kamaghɨn amizɨ, nɨ e bagh marvir guabar ingarightɨ da en faragh mangam.’ \v 41 \x - \xo 7:41 \xo*\xt Ua Me Ini 32:2-6; Godɨn Araziba 9:16; Onger Akaba 106:19\xt*\x*Dughiar kamɨn me bulmakaun nguzimɨn mɨrarama marvir guamɨn ingari. Egha uan dafaribar ingarizir bizim bagha ofabagh gamua, ighiabagh amua bar akonge. \v 42 \x - \xo 7:42 \xo*\xt Onger Akaba 81:12; Jeremaia 19:13; Esekiel 20:24; 20:39; 2 Tesalonika 2:11\xt*\x*Ezɨ God akɨrim ragha me gasaragha, me ataghizɨ me overiamɨn mɨkovezibar ziaba fe. Akam inigha izir gumazibar akɨnafarimɨn akam an mɨrara ghu: \b \q1 “ ‘Ia Israelɨn gumaziba, \q2 mar ia 40plan azenibar gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ikia \q3 nan ofa gami? \q4 Bar puvatɨ. \q1 \v 43 Ia asem Molekɨn marvir guamɨn averpenim aneteri, \q2 egha ia uaghan asem Refanɨn mɨkovezir nedazim ateragha arui. \q1 Kar asemning, \q2 ia aningɨn arazibar gɨn mangasa \q3 aningɨn ingari. \q1 Kamaghɨn amizɨ, kɨ ian nguazimɨn ia batuegh, \q2 ia amadaghtɨ ia mangɨ \q3 Babilonɨn nguazimɨn vongɨn ikiam.’\f + \fr 7:43 \fr*\ft Molek, a gumazir igharazibar asem, Judaba puvatɨ. Ezɨ Refan a mɨkovezir mamɨn ziam, me Godɨn mɨn an ziam fe. Mɨgɨrɨgɨar Stiven amir kamnagh, a Godɨn akam inigha izir gumazim, Amosɨn akɨnafarimɨn iti. (Amos 5:25-27) Amos kamaghɨn mɨkeme, Israelia faragha guizɨn Godɨn ziam fer puvatɨ. Me Godɨn akaba batogha egha gumazir igharazibar godbar ziaba fe. Ezɨ azenir avɨribar gɨn God Israelian gari me akɨrim a gasara. Ezɨ God amamangatɨzɨ Babilonba izava Israelia mɨsogha me inigha ghua Babilonɨn me kalabus gatɨ. (Nɨ 2 Atriviba 24:10-16ɨn gan.)\ft*\f* \b \p \v 44 \x - \xo 7:44 \xo*\xt Ua Me Ini 25:9; 25:40; 26:30; Hibru 8:5\xt*\x*“En inazir afeziaba gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn itima, Godɨn Purirpenim me ko iti. Dɨpenir kamɨn aven me fo, God me ko iti. God Moses mɨkemegha an akazɨ moghɨra, a Israelia mɨkemezɨ me an ingari. \v 45 \x - \xo 7:45 \xo*\xt Josua 3:14-17; 18:1; 23:9; Nehemia 9:24; Onger Akaba 44:2; Aposel 13:19\xt*\x*Ezɨ en inazir afeziaba Purirpenim inigha, anetera Josuan gɨn zui. Me ghua nguibar igharazimɨn nguazim, God men damazibar me batoghezɨ, me a ini. Purirpenir kam me ko ikiavɨra itima Devitɨn dughiam oto. \v 46 \x - \xo 7:46 \xo*\xt 1 Samuel 16:1; 2 Samuel 7:1-16; 1 Atriviba 8:19; 1 Eghaghaniba 17:1-14; Onger Akaba 89:19; 132:1-5\xt*\x*Ezɨ Devit Godɨn damazimɨn derazɨ God deravɨram a gami. Egha a kamaghɨn Godɨn azara, ‘Kɨ Jekopɨn God bagh Dɨpenimɨn ingaram, o?’ Ezɨ God ghaze, ‘Puvatɨ.’ \v 47 \x - \xo 7:47 \xo*\xt 1 Atriviba 6:1-38; 8:20; 1 Eghaghaniba 17:12; 2 Eghaghaniba 3:1-17\xt*\x*Ezɨ gɨn Solomon a bagha Dɨpenimɨn ingari. \p \v 48 \x - \xo 7:48 \xo*\xt 1 Atriviba 8:27; 2 Eghaghaniba 2:6; 6:18\xt*\x*“Ezɨ Godɨn Bar Pɨn Itim dɨpenir gumaziba ingaribar itir puvatɨ. Godɨn akam inigha izir gumazim kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 \v 49 \x - \xo 7:49 \xo*\xt Matyu 5:34-35; 23:22\xt*\x*\x - \xo 7:49-50 \xo*\xt Aisaia 66:1-2\xt*\x*“ ‘God kamaghɨn mɨgei: \q1 Overiam, a nan atrivir dabirabim, \q2 ezɨ nguazim kɨ uan dagarimning arɨzir danganim. \q1 Eghtɨ ia managh nan Dɨpenimɨn ingaram? \q2 Eghtɨ danganir manamra nan avughsɨzir danganim ikiam? \q3 Bar puvatɨgham. \q1 \v 50 Kɨ uabɨ, uan dafarimningɨn \q2 overiam ko nguazim ko biziba bar dar ingari.’ ” \b \p \v 51 \x - \xo 7:51 \xo*\xt Ua Me Ini 32:9; Ofa Gami 26:41; Godɨn Araziba 10:16; Aisaia 48:4; 63:10; Jeremaia 6:10; 9:26\xt*\x*Egha Stiven ua kamaghɨn Judan kotɨn gumazibav gei, “Ia bar orazir puvatɨzir darasi! Ian naviba ko nɨghnɨziba mati, God gɨfozir puvatɨzir gumazamiziba! Ia uan inazir afeziabar mɨrarama ami! Ia uaghan Godɨn Duam zurara a batosi! \v 52 \x - \xo 7:52 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 36:16; Matyu 21:35; 23:31; 1 Tesalonika 2:15\xt*\x*Ian inazir afeziaba Godɨn akam inigha izir gumaziba, osɨmtɨziba bar me garɨki. Ezɨ me fomɨra Godɨn damazimɨn derazir gumazimɨn izirimɨn gun mɨgeima, ian inazir afeziaba me mɨsozi me ariaghire. Ezɨ datɨrɨghɨn ia a inigha gumazir kurabar dafaribagh atɨgha, a mɨsoghezɨ an areme. \v 53 \x - \xo 7:53 \xo*\xt Ua Me Ini 20:1-17; Aposel 7:38; Galesia 3:19; Hibru 2:2\xt*\x*Ia enselbar dafaribar Moses Osirizir Araziba inigha, dar gɨn zuir puvatɨ.” \s Me dagɨabar Stiven ginivizɨma an areme \p \v 54 \x - \xo 7:54 \xo*\xt Aposel 5:33\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn oregha, men navir averiaba a bagha bar ikuvigha uan ataribagh ivi. \v 55 \x - \xo 7:55 \xo*\xt Matyu 22:44; Aposel 2:33-34; 5:31; 6:5\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam Stiven gizɨvazɨma, a kogha Godɨn Nguibamɨn Godɨn angazangarir gavgavimɨn gari, ezɨ Iesus Godɨn agharir guvimɨn tughav iti. \v 56 \x - \xo 7:56 \xo*\xt Esekiel 1:1; Daniel 7:13; Matyu 3:16; Aposel 10:11; Kolosi 3:1\xt*\x*Ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Ia Gan! Kɨ Godɨn Nguibamɨn gari, a kuiaghirɨzɨma Gumazamizibar Otarim Godɨn agharir guvimɨn tughav iti.” \p \v 57 Ezɨ me kamaghɨn oregha pamtem diava ara, egha dafaribar uan kuaribav konegha, ivemara a bagha zui. \v 58 \x - \xo 7:58 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:9; Luk 4:29; Aposel 6:13-14; 22:20; Hibru 13:12\xt*\x*Egha me a kurugha nguibar ekiamɨn azenan ghugha, maghɨrama dagɨabar a ginifi. Egha akam a gasir darazi uan azenan azuir korotiaba suegha gumazir igiam, an ziam Solɨn dagarimningɨn a da arɨsi.\f + \fr 7:58 \fr*\ft Moses Osirizir Araziba ghaze, gumazitam arazir kuram damightɨ, me a inigh nguibamɨn azenan mangɨ dagɨaba isɨ a ginivightɨ, an aremegham. Nɨ Ofa Gami 24:13-16, ko Dɨboboniba 15:35ɨn gan.\ft*\f* \p \v 59 \x - \xo 7:59 \xo*\xt Onger Akaba 31:5; Luk 23:46\xt*\x*Egha me dagɨabar a ginivavɨra itima, Stiven kamaghɨn God ko mɨgei, “Ekiam Iesus, nan duam inigh.” \p \v 60 \x - \xo 7:60 \xo*\xt Matyu 5:44; Luk 23:34; Aposel 9:40\xt*\x*Egha a uan tevimning apɨrigha irɨgha pamtem dei, “Ekiam, nɨ men arazir kurar kam gɨnɨghnɨghan markɨ, a gɨn amadagh.” A kamaghɨn mɨkemegha areme. \c 8 \nb \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt Aposel 7:58; 8:4; 11:19; 22:20\xt*\x*Ezɨ Sol uaghan ikia bizir kamɨn ganigha ghaze, a dera. \s Sol Kraisɨn adarazi pazavɨra me gami \p Me Stiven mɨsoghezɨ dughiamɨn gɨn, me Jerusalemɨn itir Kraisɨn adaraziv sogha, arazir kurabar me gami. Kamaghɨn amizɨ, Kraisɨn adarazi bar ara Judian Distrik ko Samarian Distrighɨn ghue. Ezɨ aposelbara Jerusalemɨn iti. \v 2 Ezɨ gumazir God baghavɨra itiba, me Stivenɨn kuam isa mozim gatɨgha a bagha puvɨrama azi. \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Aposel 9:1; 9:13; 9:21; 22:4-5; 26:9-11; 1 Korin 15:9; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Ezɨ Sol Kraisɨn adarazigh asɨghasɨghavɨra ikia, egha vaghvagha men dɨpenibar ghua gumazamiziba isa, me kurvagha ghua kalabus garɨsi. \ms Aposelba Akar Aghuim Judian Distrik ko Samarian Distrighɨn anekuragharui \mr (Sapta 8:4--12:25) \s Filip Samarian Distrighɨn // Akar Aghuim akuri \p \v 4 \x - \xo 8:4 \xo*\xt Matyu 10:23; Aposel 11:19\xt*\x*Ezɨ gumazamizir areziba, me Akar Aghuim nguibar me itibar anekuri. \v 5 Ezɨ Filip Samarian Distrighɨn aven itir nguibar mamɨn ghua, God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Kraisɨn akam akuri. \v 6 Ezɨ gumazamizir okoruaba an akaba baragha, uan damazibar an amir mirakelbar gara, kuariba arigha bar deraghavɨra a barasi. \v 7 \x - \xo 8:7 \xo*\xt Matyu 10:1; Mak 16:17\xt*\x*Me Filipɨn garima a duar kurar gumazamizibagh apazaziba batozima, da pamtem diava arava me ataghɨragha azenan izi. Ezɨ gumazamizir agharir amɨriziba ko suer kurar avɨriba, uaghan ua dera. \v 8 Kamaghɨn amizɨ, nguibar kamɨn gumazamiziba bar akonge. \s Kukunir gumazim Saimonɨn eghaghanim \p \v 9 Gumazir mam an ziam Saimon, a fomɨra Samarian nguibamɨn ikia mirakelɨn ifavarir kurabagh amima, Samarian gumazamiziba an ganigha nɨghnɨzir avɨribagh ami. A kamaghɨn mɨgei, “Kɨ gumazir ekiam.” \p \v 10 Ezɨ gumazir ekiaba ko gumazamizir kɨniba, me Saimonɨn akam baraghasa ifonge. Egha me kamaghɨn mɨgei, “Kar aser gavgavim, an ziam Gavgavir Bar Ekiam, a Saimonɨn iti.” \v 11 A dughiar avɨribar mirakelɨn ifavarir kurabagh ami da otivi me dar garava, nɨghnɨzir avɨribagh ami. Bizir kam bagha, me an akam baraghasa ifongegha an gɨn arui. \v 12 Egha datɨrɨghɨn Filip, a God Bizibagh Ativir Arazimɨn Akar Aghuim ko Krais Iesusɨn ziam sara kuri. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Filipɨn akamɨn ikiava, me rue. \v 13 Ezɨ Saimon uaghan nɨghnɨzir gavgavim ikia egha rue. Egha Saimon Filipɨn gɨn arua garima, Filip arazarazir ekiaba ko mirakelbagh amima da otifi, ezɨ a dɨgavir kuram gami. \p \v 14 Ezɨ Jerusalemɨn itir aposelba orazima, Samarian gumazamiziba Godɨn akam inigha gɨfa, kamaghɨn amizɨ, me Pita ko Jon amadazɨ aning me bagha ghu. \v 15-16 \x - \xo 8:15-16 \xo*\xt Matyu 28:19; Aposel 2:38; 10:48; 19:2\xt*\x*Samarian gumazamiziba, me Ekiam Iesusɨn ziamɨn ruegha Godɨn Duam inizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Pita ko Jon ghua otogha, me Godɨn Duam iniasa me bagha God ko mɨgei. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Aposel 6:6; 19:6; Hibru 6:2\xt*\x*Aning God ko mɨkemegha, uan dafariba me gisɨn arɨzima me Godɨn Duam isi. \p \v 18 Ezɨ Saimon gari, aposelning uan dafariba me gisɨn arɨzima me Godɨn Duam isi. Ezɨma a dagɨaba inigha aning ganɨga, kamaghɨn mɨgei, \v 19 “Gua gavgavir kam uaghan na danɨngigh. Eghtɨ kɨ uan dafarim tav gisɨn datɨghtɨ, a uaghan Godɨn Duam iniam.” \p \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt Matyu 10:8; Aposel 2:38; 10:45\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn Saimon mɨgei, “Nɨ ghaze, nɨ dagɨaba ga danɨngigh, egh tuavir kamɨn God anɨngizir bizir aghuim givezam. Bar puvatɨ! Bizir kam bagh nɨ uan dagɨaba sara helɨn mangam. \v 21 \x - \xo 8:21 \xo*\xt Onger Akaba 78:37\xt*\x*Nɨn navir averiam Godɨn damazimɨn derazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, nɨ Godɨn ingangarimɨn aven ikian kogham. \v 22-23 \x - \xo 8:22-23 \xo*\xt Daniel 4:27; 2 Timoti 2:25; Hibru 12:15\xt*\x*Kɨ nɨn garima, nɨ navim ikufi, egha uaghan arazir kuraba nɨn ike. Kamaghɨn amizɨ, nɨ navim giragh arazir kuraba ateghɨva, Ekiam ko mɨkɨm. Eghtɨ a ti nɨghnɨzir kurar nɨn navir averiamɨn itiba gɨn amadagham.” \p \v 24 \x - \xo 8:24 \xo*\xt Ua Me Ini 8:8; Dɨboboniba 21:7; 1 Atriviba 13:6; Jems 5:16\xt*\x*Ezɨ Saimon an akam ikaragha ghaze, “Gua na bagh Ekiam ko mɨkɨmtɨma, bizir gua mɨkemeziba na bativan kogham.” \p \v 25 Ezɨ Pita ko Jon Ekiam aningɨn akurvaghizir bizibar gun mɨgɨava, an akam akuri. Egha aning uamategha Jerusalemɨn ghua, Akar Aghuim Samarian Distrighɨn nguibar avɨribar anekura zui. \s Filip Akar Aghuimɨn // Itiopian gumazim mɨgei \p \v 26 Ekiamɨn ensel kamaghɨn Filipɨn mɨgei, “Nɨ Sautɨn zuir tuavimɨn mangɨ, tuavir kam Jerusalem ategha ghuaghira Gazan nguibamɨn oto. Tuavir kam gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn iti.” \v 27-28 \x - \xo 8:27-28 \xo*\xt Aisaia 56:3-7; Sefanaia 3:10; Jon 12:20\xt*\x*Ezɨ Filip maghɨra dɨkavigha zui, a tuavir arɨzimɨn Itiopian gumazir mam bato. A gumazir dapanim, a Itiopian Atrivir Amizim Kandasɨn dagɨabar garir gumazim. Gumazir kam Jerusalemɨn ghugha Godɨn ziam fegha uamategha izi. Egha a karis gaperagha, Godɨn akam inigha izir gumazim, Aisaian akɨnafarimɨn gari. \p \v 29 Ezɨ Godɨn Duam Filip mɨgei, “Nɨ mangɨva karisɨn munamɨn boroghɨn ikɨ.” \p \v 30 Ezɨ Filip ivegha karisɨn boroghɨn ghugha Itiopian gumazim barazima, a Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaian akɨnafarimɨn gari. Ezɨ Filip an azara, “Nɨ garir akɨnafarir mam nɨ a gɨfoz, o puvatɨ?” \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xo*\xt Jon 16:13\xt*\x*Ezɨ Itiopian gumazim a ikaragha ghaze, “Kɨ manmaghɨn fogham? Tav na gegharaghtɨ, kɨ fogham.” \p Egha a Filip mɨgɨa ghaze, “Nɨ izɨvanang na ko daperagh.” \p \v 32-33 \x - \xo 8:32-33 \xo*\xt Aisaia 53:7-8\xt*\x*Itiopian gumazim Godɨn Akɨnafarimɨn itir akar kabar gari: \b \q1 “A mati sipsipɨn nguzim uan akam dukuazɨ, \q2 me a mɨsueghtɨ an aremeghasa a inigha zui. \q1 Egha uaghan mati sipsip me an arɨziba aghorasava amima, \q2 a bizitam mɨgeir puvatɨ. \q1 Kamaghɨra gumazir kam, me a mɨsoghasava amima, \q2 a pura nɨmɨra ikia bizitam mɨgeir puvatɨ. \q1 Ezɨ me guizɨn arazim oteghavkɨnigha puram a isa \q2 kalabus gatɨgha, a inigha kotɨn ghu, \q3 ezɨ kot a mɨgɨa ghaze, an aremegham. \q1 Kamaghɨn amizɨ, a boriba puvatɨ, \q2 ezɨ tina an gun me geghanam? \q1 Me an ikɨrɨmɨrim agɨvazɨ, \q2 a ua nguazimɨn itir puvatɨ.” \b \p \v 34 Egha Itiopian gumazim Filipɨn azara, “Ga uaning, nɨ na mɨkemegh, Godɨn akam inigha izir gumazim, a tinan gun mɨgei? A uabɨn gun mɨgei, o a gumazir igharazimɨn mɨgei?” \v 35 \x - \xo 8:35 \xo*\xt Luk 24:27; Aposel 18:28\xt*\x*Ezɨ Filip dɨkavigha Godɨn Akɨnafarimɨn aven akar kamra an mɨngarimɨn mɨgɨa ghua, egha Iesusɨn Akar Aghuimɨn gun a mɨgei. \p \v 36-37 \x - \xo 8:36-37 \xo*\xt Aposel 10:47\xt*\x*Me tuavimɨn ghua, dɨpar mam bato. Egha Itiopian gumazim kamaghɨn mɨgei, “Nɨ gan, dɨpam kara. Kɨ datɨrɨghɨra ruasa, bizir tizitam ua nan suigham?”\f + \fr 8:36-37 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, akar otevir igharazir mam uaghan kagh iti. Filip kamaghɨn mɨgei, “Nɨ guizbangɨra uan navimɨn aven nɨghnɨzir gavgavim ikɨtɨ, kɨ nɨ ruam.” Ezɨ Itiopian gumazim kamaghɨn mɨgei, “Kɨ nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn iti, a Godɨn Otarim.”\ft*\f* \v 38 Egha Itiopian gumazim karisɨn suizir gumazim mɨgeima, a karis gamizɨma a tu. Ezɨ Filip ko Itiopian gumazim dɨpamɨn ghuaghirɨgha, Filip a rue. \v 39 \x - \xo 8:39 \xo*\xt 1 Atriviba 18:12; 2 Atriviba 2:16; Esekiel 3:12-14\xt*\x*Aning dɨpamɨn ikegha azenan izezɨ, Ekiamɨn Duam zuamɨra Filip inigha ghu. Ezɨ Itiopian gumazim ua Filipɨn garir puvatɨ, egha tuavimɨn ghuava bar akonge. \v 40 \x - \xo 8:40 \xo*\xt Aposel 21:8\xt*\x*Ezɨ Filip gari, a Azotusɨn nguibamɨn oto. Egha ghua, nguibaba bar dar Akar Aghuim akura ghua Sisarian oto. \c 9 \s Sol navim gɨra \r (Aposel 22:4-16; 26:9-18) \p \v 1-2 \x - \xo 9:1-2 \xo*\xt Aposel 8:3; Galesia 1:13; 1 Timoti 1:13\xt*\x*Dughiar kamɨn Sol Iesusɨn suren gumazamizibagh asɨghasɨgh, me mɨsoghtɨ me arɨghirasa, mɨgɨrɨgɨar gavgavim gamuavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, an ofa gamir gumazibar dapanim bagha ghua kamaghɨn an azai, “Nɨ Damaskusɨn itir God ko mɨgeir dɨpenibar garir gumazir dapaniba bagh akɨnafariba osir suam, ‘Gumazitam o amizitam, Iesusɨn Tuavimɨn gɨn mangɨtɨ, Sol an apigh, an suiragh mangɨva kalabuziar gumazimɨn mɨn a ikɨrarighɨva, a inigh Jerusalemɨn mangam.’ ” \p \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Aposel 22:6; 26:12; 1 Korin 15:8\xt*\x*Egha Sol Damaskusɨn nguibamɨn boroghɨn zuima overiamɨn angazangarir gavgavim a gisira. \v 4 Ezɨ a nguazim girɨgha orazima, tiarir mam kamaghɨn a mɨgei, “Sol, Sol, nɨ tizim bagha na gasɨghasɨsi?” \p \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Aposel 5:39; 1 Korin 15:8\xt*\x*Ezɨ Sol azara, “Ekiam, nɨ tina?” \p Ezɨ a kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ Iesus, nɨ na gasɨghasɨsi. \v 6 Nɨ dɨkavigh nguibar ekiamɨn mangɨ. Egh arazir nɨ manmaghɨn damuamim, gumazitam tɨghar nɨ mɨkɨmam.” \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Aposel 22:9; 26:13\xt*\x*Ezɨ gumazir Sol ko zuiba, me pura gumazimɨn mɨgɨrɨgɨar kɨnim baragha gumazitamɨn garir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, me mɨgɨrɨgɨaba puvatɨgha pura iti. \v 8 Ezɨ Sol dɨkavigha, uan damazimning kuigha, ua bizitamɨn garir puvatɨ, an damazimning mɨtarmangi. Ezɨ a koma aruir gumaziba an agharimningɨn suiragha a inigha me Damaskusɨn zui. \v 9 A Damaskusɨn itima an damatuzimning dughiar pumuning ko mɨkezimɨn ikuvighavɨra itima, a daghetam ko dɨpatam amezir puvatɨ. \p \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt Aposel 22:12\xt*\x*Dughiar kamɨn Damaskusɨn aven Iesusɨn suren gumazir mam iti, an ziam Ananaias. Ezɨ Ekiam irebamɨn mɨn garir bizimɨn aven an diagha ghaze, “Ananaias!” \p Ezɨ Ananaias a ikara ghaze, “Ekiam, kɨ kati.” \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Aposel 16:9; 21:39; 22:3\xt*\x*Ezɨ Ekiam a mɨgɨa ghaze, “Gumazir mam, an ziam Sol, a Tarsusɨn gumazim. A na ko mɨgɨa iti. Kamaghɨn amizɨ, nɨ dɨkavigh, tuavir kamɨn mangɨ, an ziam Voroghɨra Zui. Nɨ Judasɨn dɨpenimɨn mangɨ Sol bagh azaragh. \v 12 Sol irebamɨn mɨn garir bizimɨn garima, gumazimɨn ziam Ananaias, a iza an damazimning deraghasa uan dafarimning a gisɨn atɨ.” \p \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Aposel 8:3\xt*\x*Ezɨ Ananaias a ikaragha ghaze, “Ekiam, kɨ orazima, gumazir avɨriba kamaghɨn gumazir kamɨn gun mɨgei, me ghaze, a nɨn gumazir Jerusalemɨn aven itiba paza me gami. \v 14 \x - \xo 9:14 \xo*\xt Aposel 9:1-2; 9:21; 22:16; 1 Korin 1:2; 2 Timoti 2:22\xt*\x*Ezɨ ofa gamir gumazir ekiaba akar gavgavim an amamangatɨzɨ a ize. Egh te nɨn ziam fa nɨ ko mɨgei, a men suighɨva me kalabus darɨgham.” \p \v 15 \x - \xo 9:15 \xo*\xt Aposel 25:13; 25:22; 26:17; 27:24; Rom 1:5; 1 Korin 15:10; Galesia 2:7-8; 1 Timoti 2:7\xt*\x*Ezɨ Ekiam kamaghɨn Ananaias mɨgei, “Nɨ mangɨ! Gumazir kam, mar kɨ inabazir ingangarir gumazim. A nan ziam ater Kantrin Igharazibar Gumazamiziba ko men atriviba ko Israelɨn gumazamiziba bagh mangam. \v 16 \x - \xo 9:16 \xo*\xt Aposel 20:23; 21:11; 2 Korin 11:23-28\xt*\x*Eghtɨ a nan ziamɨn iniamin mɨzaziba ko osɨmtɨziba, kɨ dar an akagham.” \p \v 17 \x - \xo 9:17 \xo*\xt Aposel 13:52; 22:12-13\xt*\x*Ezɨ Ananaias ghua dɨpenimɨn aven ghu. Egha uan dafarimning Sol gisɨn atɨgha kamaghɨn mɨgei, “Nan aveghbuam Sol, nɨ kagh izima Ekiam Iesus tuavimɨn nɨ bato. Ezɨ datɨrɨghɨn nɨ ua gantɨ, Godɨn Duam nɨ gizɨvaghasa, a na amadazɨ kɨ ize.” \v 18 Ezɨ zuamɨra, osirir naziamɨn mɨn garir bizim, Solɨn damazimningɨn ikegha kuiaghirɨgha irɨ. Ezɨ a datɨrɨghɨn ua gari. Ezɨ a dɨkavizɨma me Iesusɨn ziamɨn a rue. \v 19 Sol dagher maba amegha gɨn ua uan gavgavim ini. Egha a Iesusɨn suren gumazamiziba ko mong dughiar mabar Damaskusɨn ike. \s Sol Damaskusɨn Akar Aghuim akuri \p \v 20 Egha Sol Iesusɨn suren gumazamiziba ko Damaskusɨn ikia maghɨra God ko mɨgeir dɨpenibar akam akura ghaze, Iesus a Godɨn Otarim. \v 21 \x - \xo 9:21 \xo*\xt Aposel 8:3; Galesia 1:13; 1:23\xt*\x*Ezɨ Solɨn mɨgɨrɨgɨam baraghizir darasi, me dɨgavir kuram gamighava azai, “Kar ti gumazir kamra, a Jerusalemɨn ikia, Iesusɨn ziamɨn deir gumazamizibar suigha me gasɨghasɨsi? Egh a ti me inigh mangɨ kalabusɨn gumazamizibar mɨn me ikɨrarɨgh ofa gamir gumazir ekiabar dafarim darɨghasa, egha a kagh ize?” \v 22 \x - \xo 9:22 \xo*\xt Aposel 17:3; 18:5; 18:28\xt*\x*Ezɨ Sol akurir akar kabar gavgavim bar ghuanabozɨ, a mɨgɨrɨgɨam bar deravɨrama anebɨghizɨ, Judan gumazamizir Damaskusɨn itiba fo, Iesus a Krais, a Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim. \s Judaba Solɨn apanimɨn itima // an arav ghu \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Aposel 23:12; 25:3; 2 Korin 11:23\xt*\x*\x - \xo 9:23-25 \xo*\xt 2 Korin 11:32-33\xt*\x*Dughiar avɨriba ghua gɨvazɨma, Judaba Sol mɨsueghtɨ an aremeghasa tuaviba buri. \v 24 Me a mɨsoghasava amua, a bagha arueba ko dɨmagaribar zurazurara nguibar ekiamɨn tiar akabar gari, ezɨ Sol men nɨghnɨzir kurar kam gɨfo. \v 25 Ezɨ an gɨn aruir gumaziba, me dɨmagarimɨn a mɨkemezɨ an akɨrar ekiam gaperazɨma, me dagɨar dɨvazir torir mamɨn anetaghizɨma a ghuaghira nguibar ekiamɨn dɨvazimɨn azenan irɨ. \s Sol Jerusalemɨn iti \p \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt Aposel 22:17; Galesia 1:17-19\xt*\x*Sol gɨn Jerusalemɨn izegha, a uaghan Iesusɨn suren gumazibar aven mangasava ami. Ezɨ me nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn an itir puvatɨ, a Iesusɨn suren gumazim, egha me bar an atiatingi. \v 27 \x - \xo 9:27 \xo*\xt Aposel 4:36; 9:4; 9:20-22; 1 Korin 9:1; 15:8\xt*\x*Ezɨ Barnabas a inigha an gun aposelbav kɨmasa zui. Egha kamaghɨn me mɨgei, Sol tuavimɨn ghua Ekiamɨn gani. Ezɨ Ekiam a mɨkemezɨ, a Damaskusɨn tavɨn atiatingizir puvatɨgha, Iesusɨn ziamɨn akam akuri. \v 28 Ezɨ Sol Jerusalemɨn deravɨra me koma aruava me ko ikia, egha atiatir puvatɨgha Iesusɨn ziamɨn akam akura ghuavɨra iti. \v 29 \x - \xo 9:29 \xo*\xt Aposel 6:1; 9:23; 11:20; 2 Korin 11:26\xt*\x*Egha a Judan Grighɨn akam mɨgeir gumaziba ko me uariv gɨa uari adosi, ezɨ me a mɨsueghtɨ an aremeghasa tuaviba buri. \v 30 \x - \xo 9:30 \xo*\xt Galesia 1:21\xt*\x*Ezɨ Kraisɨn adarazi kamaghɨn oregha, a inigha Sisarian nguibamɨn ghuaghira, egha a isa Tarsusɨn nguibamɨn anemada.\f + \fr 9:30 \fr*\ft Ezɨ gɨn Barnabas Sol inigh Antioghɨn mangasa, egha ghua Tarsusɨn nguibamɨn a buri. Nɨ Aposel 11:25ɨn gan.\ft*\f* \p \v 31 Ezɨ Judian Distrik ko Galilin Distrik ko Samarian Distrighɨn aven itir Kraisɨn adarasi, dughiar kamɨn navir amɨrizimɨn ikia deravɨra itima, Godɨn Duam gavgavim me ganɨdi. Ezɨ Kraisɨn adarazir dɨbobonim ghuavanadi. Gumazamiziba Godɨn atiatiava an apengan iti. \s Pita Ainias gamizɨma a ua dera \p \v 32 Ezɨ Pita nguibaba bar dagh aruigha, egha Lidan nguibamɨn itir Godɨn gumazamizibar ganasa zui. \v 33 Egha a nguibar kamɨn gumazir mam bato, an ziam Ainias. An soroghafariba an amɨrazɨma, a 8plan azenibar mɨsiamra iti. \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Aposel 3:6; 3:16; 4:10\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn a mɨgei, “Ainias, Krais Iesus nɨ gamizɨ, nɨ dera. Nɨ dɨkavigh uan akuriam apɨrigh.” Ezɨ Ainias zuamɨra dɨkafi. \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt 1 Eghaghaniba 5:16; Aposel 11:21\xt*\x*Ezɨ Lidan nguibam ko Saronɨn danganir voroghɨra irɨghav itimɨn itir gumazamiziba, an ganigha uan navibagh iragha Iesus bagha ize. \s Pita Tabita gamizɨma a ua dɨkafi \p \v 36 \x - \xo 9:36 \xo*\xt 1 Timoti 2:10; Taitus 3:8\xt*\x*Ezɨ Jopan nguibamɨn suren amizir mam iti, an ziam Tabita, Grighɨn akamɨn an ziam Dorkas, a zurarama arazir aghuibagh amuava gumazir onganarazibar akurvasi. \v 37 Ezɨ dughiar mamɨn arɨmariam a inizɨma an areme. Ezɨ me an kuam ruegha a isava ghuriar pɨn itimɨn anetɨ. \v 38 Jopan nguibam, a Lidan nguibamɨn boroghɨra iti, ezɨ suren gumaziba kamaghɨn oraki, Pita Lidan nguibamɨn itima, me a mɨkɨmasa gumazir pumuning amadazɨma aning zui. Aning ghua a mɨgɨa ghaze, “E uari, nɨ zuamɨra datɨrɨghɨra ga ko izɨ!” \p \v 39 Ezɨ Pita aning ko ghua otogha, maghɨra ghuriar pɨn itimɨn ghuavanabo. Ezɨ amizir odiarir pura itiba, an mɨriamɨn tuivighav ikia azia, Dorkas angamɨra ikia me bagha ingarizir korotiaba ko korotiar azenan azuiba an akakasi. \p \v 40 \x - \xo 9:40 \xo*\xt Matyu 9:25; Mak 5:40-41; Jon 11:43; Aposel 7:60\xt*\x*Ezɨ Pita gumazamiziba bar me amangizɨ me azenan ghue. Ezɨ a uan tevimning apɨrigha God ko mɨgei. Egha raghɨrɨgha amizir aremezim gara ghaze, “Tabita, nɨ dɨkafigh.” Ezɨ Tabita uan damazimning kuigha Pitan apigha, dɨkavigha apera. \v 41 Ezɨ Pita an akuragha a fezɨ a dɨkavigha tu. Egha Pita nɨghnɨzir gavgavim God baghavɨra itir gumazamiziba ko amizir odiaribar diagha Tabita men aka, ezɨ me gari an angamɨra iti. \v 42 Ezɨ Jopan itir gumazamiziba bizir kamɨn eghaghanim baregha men avɨriba nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn iti. \v 43 \x - \xo 9:43 \xo*\xt Aposel 10:6\xt*\x*Ezɨ Pita dughiar mabar Jopan itir gumazir asɨzir inibar bizibar ingarir mam, an ziam Saimon, a ko ike. \c 10 \s Ensel Kornilius bagha izeghava akam a ganɨdi \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xo*\xt Matyu 8:5; Aposel 27:1-3\xt*\x*Gumazir mam Sisarian nguibamɨn iti, an ziam Kornilius. A Romɨn mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanim. A uaghan men mav, me Italin Kantrin Mɨdorozir Gumaziba. \v 2 \x - \xo 10:2 \xo*\xt Aposel 8:2; 10:22; 10:35; 22:12\xt*\x*Kornilius, a God ifongezir arazibagh amir gumazim, a uan adarazi ko me Godɨn apengan iti. Egha a uaghan Judan gumazamizir onganarazibar akurvagha, zurara God ko mɨgei. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Aposel 10:30; 11:13\xt*\x*Dughiar mamɨn 3 kloghɨn guaratɨzimɨn Kornilius bar deravɨra garima Godɨn ensel irebamɨn mɨn bizimɨn aven iza kamaghɨn a mɨgei, “Kornilius!” \p \v 4 Ezɨ Kornilius atiatia dɨkɨravɨram an gara, kamaghɨn an azara, “Ekiam, bizir tizim?” \p Ezɨ ensel an azangsɨzim ikaragha ghaze, “God nɨn mɨgɨrɨgɨaba baragha, ingangarir nɨ gumazamizir onganarazibagh amiba, God dagh ifuegha dagh nɨghnɨsi. \v 5 Nɨ datɨrɨghɨn gumazitaba amadaghtɨ, me Jopan mangɨ gumazir kam an ziam Saimon, me uaghan Pita a garɨsi, me a batogh a inigh izɨ. \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Aposel 9:43\xt*\x*An asɨzir inibar bizibar ingarir gumazim Saimon ko iti. An dɨpenim ongarir mɨriamɨn iti.” \p \v 7 Egha enselɨn Kornilius mɨkemezim anetegha ghuzɨma, a uan ingangarir gumazimning koma mɨdorozir gumazir bar God gifongezim uaghan a ko itimɨn diazɨma me a bagha izi. \v 8 Ezɨ a bizir otivizir kabar gun bar me mɨkemegha, me amadazɨ me Jopan ghue. \s Pita irebamɨn mɨn bizimɨn gari \p \v 9 \x - \xo 10:9 \xo*\xt Aposel 11:5\xt*\x*Ezɨ amɨmzaraghan aruer arɨzimɨn Kornilius amadazir gumaziba ghua Jopan nguibar ekiamɨn boroghɨn otivima, dughiar kamra Pita dɨpenimɨn avughsir danganimɨn ghuavanabogha God ko mɨgei. \v 10 Ezɨ mɨtiriam Pita azima, a daghetam amasa, ezɨ me daghebagh amuavɨra itima, a irebamɨn mɨn bizir mamɨn gari. \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Aposel 11:5-17\xt*\x*Egha a pɨn garima overiam kuiaghirɨzɨ, bizir mam inir ekiamɨn mɨn gari. Bizir kam, me an ruaghatevir 4plan suirazɨma, a nguazimɨn izaghiri. \v 12 Egha inir kamɨn aven, asɨziba bar an iti, asɨzir soroghafariba ikia aruiba, ko nguazim davaragha aruir asɨziba, ko pɨn itir kuaraziba sara an iti. \v 13 Ezɨ tiarir mam kamaghɨn a mɨgei, “Pita, nɨ dɨkavigh dav suegh dar amɨ.” \p \v 14 \x - \xo 10:14 \xo*\xt Ofa Gami 11:1-47; Godɨn Araziba 14:3; 14:7; Esekiel 4:14\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn a ikaragha ghaze “Ekiam bar puvatɨgham! Kɨ fomɨram Godɨn damazimɨn bizir mɨzɨrɨzitam amezir puvatɨ.” \p \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Matyu 15:11; Mak 7:15; 7:19; Aposel 10:28; Rom 14:14-20; 1 Korin 10:25\xt*\x*Ezɨ tiarim uam a mɨgɨa ghaze, “Bizir God amizir zueziba, nɨ uam mɨzɨrɨzibar dar arɨghan markɨ.” \p \v 16 Ezɨ bizir kamnagh dughiar pumuning ko mɨkezimɨn Pita bato. Ezɨ inir ekiar kam zuamɨra uamategha overiamɨn ghuavanabo. \p \v 17 Pita irebamɨn mɨn ganizir bizir kamɨn mɨngarim gɨnɨghnɨghavɨra itima, Kornilius amadazir gumaziba otifi. Egha me Saimonɨn dɨpenim bagha azangsɨsi, an dɨpenim managh iti. Egha me datɨrɨghɨn izava an tiar akamɨn otifi. \v 18 Egha me diava azangsɨsi, “Saimon, an ziar mam Pita, a kagh iti o puvatɨ?” \p \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Aposel 11:12; 13:2\xt*\x*Pita irebamɨn mɨn ganizir bizim gɨnɨghnɨghavɨra itima, Godɨn Duam kamaghɨn a mɨgei, “Saimon, gumazir pumuning ko mɨkezim nɨ buriagharui. \v 20 Kɨ me amadazɨ me nɨ bagha izi. Kamaghɨn amizɨ, nɨ me ko mangɨsɨ nɨghnɨzir avɨribar amuan markɨ. Nɨ dɨkavigh vangɨnan magɨrɨ.” \p \v 21 Ezɨ Pita vangɨnan iraghugha me mɨgei, “Kar kɨrara, ia na buri. Ia tizim bagha izi?” \p \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Aposel 10:1-2; 22:12\xt*\x*Ezɨ gumaziba an akam ikaragha ghaze, “Kornilius 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, a nɨ bagha e amadazɨ e ize. A Godɨn damazimɨn deragha an apengan itir gumazim. Judan gumazamiziba bar a gifongegha an ziam fe. Ezɨ Godɨn enselɨn mam a mɨgɨa ghaze, nɨ Pita bagh akam amadaghtɨ a nɨn dɨpenimɨn izegh mɨgɨrɨgɨatabar amutɨ nɨ da baragh.” \v 23 \x - \xo 10:23 \xo*\xt Aposel 10:45; 11:12\xt*\x*Egha Pita me mɨgeima, me dɨpenimɨn aven ghu. Me akuigha amɨmzaraghan, Jopan nguibamɨn nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir gumazir maba uaghan me ko Sisarian zui. \s Pita Korniliusɨn dɨpenimɨn ghu \p \v 24 Me ghua tuavimɨn akuigha, ua dɨkavigha ghua Sisarian oto. Ezɨ Kornilius me mɨzua iti. A uan roroaba ko uan adarazi diagha, me akuvagha me ko iti. \v 25 Pita dɨpenimɨn aven zuima, Kornilius a batogha, an suemningɨn irɨgha an ziam fe. \v 26 \x - \xo 10:26 \xo*\xt Aposel 14:13-15; Akar Mogomem 19:10\xt*\x*Ezɨ Pita an suiragha a fegha ghaze, “Nɨ dɨkavigh tugh. Kɨ pura gumazir kɨnim.” \p \v 27 Pita a mɨgɨavɨra dɨpenimɨn aven ghua garima, gumazamizir avɨriba uari akuvagha iti. \v 28 \x - \xo 10:28 \xo*\xt Jon 4:9; Aposel 15:8-9; Galesia 2:12-14; Efesus 3:6\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn me mɨgei, “Ia bar fo, e Judaba en arazim. E Kantrin Igharazibar Gumazamizibar boroghɨn mangan kogh me ko ikian kogham. Ezɨ God kamaghɨn na mɨgɨa ghaze, kɨ Godɨn damazimɨn gumazitam mɨzɨrɨzim a darɨghan kogham. \v 29 Ia na bagha akam amadazɨ, kɨ ize, kɨ aghuazir puvatɨ. Egha kɨ ian azangsɨsi, ia tizim bagha na bagha akam amada?” \p \v 30 \x - \xo 10:30 \xo*\xt Aposel 1:10; 3:1\xt*\x*Ezɨ Kornilius kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Dughiar pumuning ko pumuning gɨvazɨma, kɨ 3 kloghɨn guaratɨzimɨn uan dɨpenimɨn aven ikia God ko mɨgei. Ezɨ gumazir mam korotiar ghurghurim arugha bemɨra nan guamɨn mɨtɨghav iti.\f + \fr 10:30 \fr*\ft Gumazir kam, a Godɨn enselɨn mam.\ft*\f* \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Daniel 10:12; Hibru 6:10\xt*\x*Egha ghaze, ‘Kornilius, God nɨn mɨgɨrɨgɨam baraki, egha arazir nɨ gumazamizir onganarazibagh amiba, an adagh nɨghnɨsi. \v 32 Eghtɨ Saimon, an ziar mam Pita, nɨ a bagh gumazitam amadaghtɨma, a Jopan mangɨva a inigh izɨ. A Saimon asɨzir inibar bizibar ingarir gumazimɨn dɨpenimɨn akuima, anan gara iti. Dɨpenir kam ongarir mɨriamɨn iti.’ \v 33 Kamaghɨn amizɨ, kɨ nɨ bagha zuamɨram akam amada. Ezɨ nɨ deragha izi. E datɨrɨghɨn bar iza Godɨn damazimɨn iti. God nɨ mɨkemezir akaba, nɨ dav kɨmtɨma e bar da baragham.” \s Pita Korniliusɨn dɨpenimɨn // Godɨn akam akuri \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; 1 Samuel 16:7; Rom 2:11; Galesia 2:6; Efesus 6:9; Kolosi 3:25; 1 Pita 1:17\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn Korniliusɨn dɨpenimɨn aven itir daraziv gei, “Bar guizbangɨra, kɨ datɨrɨghɨn fos. God gumazamizir vabara ifuegha merara garir puvatɨ, a bar gumazamizibagh ifonge. \v 35 \x - \xo 10:35 \xo*\xt Jon 9:31; Rom 2:13; 1 Korin 12:13; Galesia 3:28; Efesus 3:6\xt*\x*Nguibaba bar dar itir gumazamizir an apengan ikia, arazir aghuibagh amiba, a me gifonge. \v 36 \x - \xo 10:36 \xo*\xt Onger Akaba 107:20; Aisaia 52:7; 57:19; Matyu 28:18; Rom 10:12; Akar Mogomem 17:14\xt*\x*Kar God Israelɨn gumazamiziba bagha amadazir akam. A kamaghɨn mɨgei, Krais Iesus a bar moghɨra en Ekiam. Egha an e gamima, e God ko navir amɨrizimɨn iti. \v 37 \x - \xo 10:37 \xo*\xt Matyu 4:12-17; Luk 4:14\xt*\x*Ia uari fo, bizir manaba kantri Israelɨn nguibaba bar da batifi. Bizir kaba Distrik Galilin dɨkafi. Da, Jon gumazamiziba ruasa akam akuragharuigha gɨvazɨma, da gɨn otifi. \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Matyu 3:16; Luk 4:17-20; Jon 3:2; Hibru 1:9\xt*\x*Ia fo, God Nasaretɨn gumazim Iesus, uan Duam ko gavgavim a ganɨngi. Egha God a ko itima, ezɨ a nguibabagh arua gumazamizibar akurvasi. Egha Satanɨn apengan itir gumazamizibagh ami me ua dera. \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xo*\xt Aposel 2:32; 5:30\xt*\x*“E uari uan damazibar an garima, an en nguibar Judan aven itiba ko Jerusalemɨn nguibamɨn bizir avɨribagh ami. Ezɨ me a mɨsuegha ter ighuvimɨn anegurazɨma an areme. \v 40 \x - \xo 10:40 \xo*\xt Aposel 2:24; 1 Korin 15:4-7\xt*\x*Ezɨ dughiar pumuning ko mɨkezim gɨvazɨma God a gamizɨ a ua dɨkafi. Ezɨ God a isava gumazamizibar aka. \v 41 \x - \xo 10:41 \xo*\xt Luk 24:42-43; Jon 14:17-24; 15:27; Aposel 1:8; 13:31\xt*\x*Egha a Judaba bar me bativizir Puvatɨ. E gumazir God mɨseveziba, erara an gari. An aremegha ua dɨkavizir dughiamɨn gɨn, an e ko ikiava dagheba ko dɨpaba ame. \v 42 \x - \xo 10:42 \xo*\xt Matyu 28:19-20; Aposel 17:31; Rom 14:9-10; 2 Korin 5:10; 2 Timoti 4:1; 1 Pita 4:5\xt*\x*Iesus uan akamɨn gun gumazamizibav kɨmasava e mɨkeme. A ghaze, e kamaghɨn me mɨkɨm suam, God gumazir kam, Iesus anemɨsevezɨma, anarɨra en kotiaba baragham, oveaghueziba ko angamɨra itiba sara. \v 43 \x - \xo 10:43 \xo*\xt Aisaia 53:5-6; 53:11; Jeremaia 31:34; Maika 7:18; Sekaraia 13:1; Rom 10:11; Galesia 3:22\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumaziba bar, me Iesusɨn guizɨn akar kam akuni. Egha ghaze, gumazitam nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ziamɨn ikɨtɨ, God Iesusɨn ziamɨn an arazir kuraba gɨn amangam.” \s Kantrin Igharazibar Gumazamiziba Godɨn Duam isi \p \v 44 \x - \xo 10:44 \xo*\xt Aposel 4:31; 8:15-16; 11:15; 15:8\xt*\x*Pita akam akuravɨra iti, gumazamiziba a baragha itima, Godɨn Duam bar me gisɨn izaghiri. \v 45-46 \x - \xo 10:45-46 \xo*\xt Aposel 2:4; 10:23; 11:18; 19:6; Galesia 3:14\xt*\x*Judan gumazir nɨghnɨzir gavgavim itiba, Pita ko ize. Egha me orazima me nguibar igharazibar akabar Godɨn ziam fe. Kamaghɨn amizɨ, me dɨgavir kuram gamigha kamaghɨn mɨgei, “Ia munagh gan! God uan Duam bizir aghuarimɨn mɨn Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan me ganɨngi.” \p \v 47 \x - \xo 10:47 \xo*\xt Aposel 8:36; 11:17; 15:8-9; Rom 10:12\xt*\x*Ezɨ Pita kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Gumazamizir kaba, me en mɨn Godɨn Duam inis. Ezɨ tina, e dɨpamɨn me ruan en anogorosi?” \p \v 48 \x - \xo 10:48 \xo*\xt Aposel 2:38\xt*\x*Egha Pita kamaghɨn gumazir kabav gei, “Ia Krais Iesusɨn ziamɨn me ruegh.” Ezɨ me ruegha gɨvagha, uari ko dughiar tabar ikiasa Pita mɨgei. \c 11 \s Pita Jerusalemɨn ghugha bizir otivizibar gun mɨgei \p \v 1 Ezɨ aposelba ko Judian nguibabar aven itir darasi, me kamaghɨn oraki, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan Godɨn akam ini. \v 2-3 \x - \xo 11:2-3 \xo*\xt Aposel 10:28; Galesia 2:12\xt*\x*Ezɨ Pita uamategha Jerusalemɨn ghuavanabo. Ezɨ gumazir uan mɨkarzir mogomebar iniba aghoregha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba, me Pitan atara ghaze, “Nɨ arazir manam gamua, egha ghua gumazir uan mɨkarzir mogomebar iniba aghorezir puvatɨzibar dɨpenibar me koma api.” \p \v 4 Ezɨ Pita maghɨra bizir a batoziba, bar deravɨra dar gun me mɨgei, \v 5 \x - \xo 11:5 \xo*\xt Aposel 10:9-48\xt*\x*“Kɨ Jopan nguibar ekiamɨn ikia God ko mɨgei. Egha irebamɨn mɨn bizimɨn garima, bizim mati inir avɨzir dafam, me an ruaghatevir 4plan suirazɨma, an overiam ategha izaghira kɨ iti naghɨn asara. \v 6 Ezɨ kɨ an aven garima, asɨzir soroghafariba ikia nguazimɨn itiba, ko asɨzir atiar maba, ko nguazimɨn davaragha aruir asɨziba, ko pɨn itir kuaraziba iti. \v 7 Ezɨ kɨ orazi, tiarir mam kamaghɨn na mɨgei, ‘Pita, dɨkavigh, asɨzitam mɨsuegh anemɨ.’ \p \v 8 “Ezɨ kɨ kamaghɨn a ikaragha ghaze, ‘Ekiam! Bar puvatɨgham! Nan akam Godɨn damazimɨn bizir mɨzɨrɨzir katam bar anemezir puvatɨ.’ \p \v 9 “Ezɨ tiarim ua kamaghɨn Godɨn Nguibamɨn mɨgei, ‘Bizir God amizir zueziba, nɨ uam mɨzɨrɨzibar dar arɨghan markɨ.’ \v 10 Ezɨ bizir kam dughiar pumuning ko mɨkezimɨn amigha, ua ekuigha overiamɨn ghuavanabo. \p \v 11 “Ezɨ dughiar kamra gumazir pumuning ko mɨkezim, na bagha Sisarian nguibamɨn iza dɨpenir kɨ itimɨn oto. \v 12 \x - \xo 11:12 \xo*\xt Aposel 10:19; 10:23; 10:45\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam na mɨgɨa ghaze, nɨ me ko mangɨsɨ nɨghnɨzir avɨribar amuan markɨ. Ezɨ 6plan aveghbuaba uaghan na ko zui. Egha e gumazir na bagha akam amadazimɨn dɨpenimɨn aven ghue. \v 13 Ezɨ an e mɨgɨa ghaze, enselɨn mam an dɨpenimɨn aven a batogha ghaze, nɨ gumazitaba amangightɨ, me Jopan nguibamɨn mangɨ, Saimon, an ziar mam Pita, a batogh. \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Aposel 16:31\xt*\x*Eghtɨ a Godɨn akam inigh izɨ, nɨ mɨkɨmtɨ, tuavir kamɨn nɨ ko nɨn dɨpenimɨn itir gumazamiziba bar, Ekiam uaghan ua me iniam. \p \v 15 \x - \xo 11:15 \xo*\xt Aposel 2:4\xt*\x*“Ezɨ kɨ mɨgɨavɨra itima, Godɨn Duam maghɨra me gisɨn izaghiri, mati bar faraghavɨra an e gisɨn izaghirɨzɨ mokɨn. \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Joel 2:28; Matyu 3:11; Jon 1:26; 1:33; Aposel 1:5\xt*\x*Ezɨ kɨ Ekiam mɨkemezir mɨgɨrɨgɨam ginɨrɨ, ‘Jon dɨpamɨn ia rue, eghtɨ kɨ Godɨn Duamɨn ia ruam.’ \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Aposel 10:47; 15:8-9\xt*\x*E fo, e faragha nɨghnɨzir gavgavim Ekiam Krais Iesusɨn itima, Godra uan Duam bizir aghuimɨn mɨn e ganɨngi. Egha kamaghɨra datɨrɨghɨn God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan uan Duam, bizir aghuim mɨn me ganɨngi. Kamaghɨn amizɨ, kɨ tina, kɨ God me ko ingaramin ingangarimɨn anogoregham?” \p \v 18 \x - \xo 11:18 \xo*\xt Aposel 13:48; 14:27; Rom 10:12-13; 15:9; 15:16\xt*\x*Ezɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir gumazamiziba kamaghɨn oregha, uam ataramin nɨghnɨziba puvatɨgha, Ekiamɨn ziam fa ghaze, “A dera, God uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamizibar amamangatɨghtɨ, me uaghan navibagh iragh egh ikɨrɨmɨrir zurara itim iniam.” \s Antioghɨn itir gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xo*\xt Aposel 8:1-4\xt*\x*Me Stivenɨn mɨsoghezɨ an aremezir dughiamɨn, me arazir kuram uaghan nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir igharazibagh amizɨ, me tintinibar ara ghua, Fonisian Distrik ko Saiprusɨn Arighatɨzim ko Antioghɨn nguibar ekiamɨn ghua, Godɨn akam Judan gumazamizibav gei. \v 20 Ezɨ men marazi uaghan Saiprusɨn Arighatɨzim ko Sairinin nguibar ekiamɨn ikegha ize, egha Antioghɨn ghuegha Ekiam Iesusɨn Akar Aghuimɨn gun Grighɨn gumazamizibav gei. \v 21 \x - \xo 11:21 \xo*\xt Aposel 2:41\xt*\x*Ezɨ Ekiamɨn gavgavim me ko iti. Ezɨ gumazamizir bar avɨrim nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn ikia egha uan navibagh iragha Ekiam bagha ize. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xo*\xt Aposel 4:36\xt*\x*Ezɨ Jerusalemɨn itir Kraisɨn adarazi bizir kamɨn eghaghanim baregha, Barnabas amadazɨma an Antioghɨn ghu. \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Aposel 13:43\xt*\x*Egha an otogha gari, God men apangkuvigha, men akurvagha arazir aghuibar me gamizɨ Barnabas bar akonge. Egha me uan navir averiabar aven guizbangɨra Ekiam ko ikiamin mɨgɨrɨgɨabar me mɨgei. \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Aposel 2:41; 5:14; 11:21\xt*\x*A bar gumazir aghuim, Godɨn Duam a gizɨvazɨ Godɨn nɨghnɨzir gavgavim an iti. Ezɨ gumazamizir bar avɨrim Ekiam bagha ize. \p \v 25-26 \x - \xo 11:25-26 \xo*\xt Aposel 9:30\xt*\x*Ezɨ Barnabas Sol buriasa Tarsusɨn zui. Egha an apigha, a inigha Antioghɨn ize. Egha azenir vamɨra Barnabas ko Sol uaning inigha Kraisɨn adarazi ko uari akufa. Egha gumazamizir bar avɨribar sure gami. Ezɨ suren gumaziba Antiokɨn, faragha ziar kam, Kraisɨn gɨn zuir darasi, me a ini. \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xo*\xt Aposel 13:1; 15:32; 21:9; 1 Korin 12:28; Efesus 4:11\xt*\x*Ezɨ dughiar kamɨn, Godɨn akam inigha izir gumazir maba Jerusalemɨn ikegha Antioghɨn izaghiri. \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Aposel 21:10\xt*\x*Ezɨ men mav, an ziam Agabus, a dɨkavigha Godɨn Duamɨn gavgavimɨn kamaghɨn mɨgei, Romɨn nguaziba bar dagheba otevegham. (Sisar Klodius, atrivimɨn itir dughiamɨn bizir kam oto.) \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Rom 15:26; 1 Korin 16:1; 2 Korin 9:1\xt*\x*Ezɨ suren gumaziba akam mɨsuegha, vaghvagh uan dabirabimɨn mɨn dagɨaba danɨngɨva, Judian itir darazir akurvaghasa dagɨaba amangasa. \v 30 \x - \xo 11:30 \xo*\xt Aposel 12:25\xt*\x*Me kamaghɨn amigha, uan dagɨaba isa, Barnabas ko Sol ganɨngizɨ, aning ghua Kraisɨn adarazir gumazir dapanibagh anɨngi. \c 12 \s Herot Jems mɨsoghezɨ an aremezɨ, a Pita kalabus gatɨ \p \v 1 Dughiar kamɨn Atrivim Herot Kraisɨn adarazir marazir suigha me gasɨghasɨghasa.\f + \fr 12:1 \fr*\ft Atrivir kam Herot, a Maria Iesus batezir dughiamɨn itir Atrivir kam Herotɨn ovavir borim. Egha a Atrivim Agripan afeziam.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Matyu 4:21; 20:23\xt*\x*Egha a mɨgeima, me Jonɨn aveghbuam Jems mɨdorozir sabamɨn a mɨsoghezɨ, an areme. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Aposel 4:3\xt*\x*Ezɨ Herot garima, an amizir arazir kam, Judaba a gifonge, kamaghɨn amizɨ, a uaghan Pitan suiragha a isa kalabus gatɨ. Herot Yis Puvatɨzir Bretɨn Isamɨn Dughiamɨn bizir kam gami. \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Ua Me Ini 12:1-27\xt*\x*A Pitan suiragha a isa kalabus gatɨ. Egha a isa mɨdorozir gumazir 4plan okoruabar agharim gatɨ. Ezɨ me dughiaba isa vaghvagha an gari. Egha 4plan okoruar kaba, me dar vaghvagha 4plan gumaziba inizɨma me an gari. Herot, God Israelia Gitazir Dughiamɨn Isar Ekiar kam gɨvaghtɨ, a Pita isɨ gumazamizir avɨribar damazimɨn a kot darɨghasa. \v 5 \x - \xo 12:5 \xo*\xt Jems 5:16\xt*\x*Ezɨ Pita kalabusɨn dɨpenimɨn aven itima Kraisɨn adarazi uan navir averiabar a bagha puvɨra God ko mɨgɨavɨra iti. \s Ensel kalabuziar dɨpenimɨn Pita inigha azenim gatɨ \p \v 6 \x - \xo 12:6 \xo*\xt Aposel 5:23\xt*\x*Egha Herot Pita inigh kot bagh mangasa dughiar mam dɨboro. Ezɨ dɨmagarir kamɨn, amɨnim tɨghar tiam, me senɨn pumuningɨn a ikezɨ a mɨdorozir gumazir pumuningɨn tongɨn akui. Ezɨ mɨdorozir gumazir igharazir maba kalabuziar dɨpenimɨn a bagha gara tiar akamɨn iti. \v 7 Ezɨ zuamɨra Ekiamɨn ensel otozɨ, an angazangarim kalabuziar dɨpenimɨn aven sira. Egha ensel Pitan ivim amɨsuegha a gaghuragha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ zuamɨra dɨkafigh!” Ezɨ senɨn an agharimning gikezimning fɨriaghɨrɨgha nguazim girɨ. \p \v 8 Ezɨ ensel a mɨgɨa ghaze, “Nɨ korotiam arughɨva dagarir asuabar aghuigh.” \p Ezɨ Pita kamaghɨn amigha gɨvazɨ ensel a mɨgei, “Nɨ uan korotiar ruarim arugh nan gɨn izɨ.” \v 9 \x - \xo 12:9 \xo*\xt Aposel 10:3; 10:17; 11:5\xt*\x*Ezɨ Pita kalabuziar dɨpenim ategha, enselɨn gɨn azenan ghu. A bizir kabagh fozir puvatɨzɨ, ensel dagh amima, da guizbangɨram otifi. Pitan nɨghnɨzim ghaze, a irebamɨn mɨn bizimɨn gari. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Onger Akaba 34:7; Daniel 6:22; Aposel 5:19; Hibru 1:14; 2 Pita 2:9\xt*\x*Aning ghuava, kalabusɨn dɨpenimɨn garir gumazir pumuning gitagha, ghua kalabusɨn zuir ainɨn tiar akar nguibar ekiamɨn zuimɨn oto. Aning an otozɨ, tiam uabɨ kuiaghirɨzɨma, aning azenan ghua tuavir mamɨn zui. Aning mong saghon ghua, ensel zuamɨra Pita ategha ghu. \p \v 11 Ezɨ Pitan nɨghnɨzim ua izima, a kamaghɨn mɨgei, “Kɨ datɨrɨghɨn guizbangɨra fo, Ekiam uan ensel amadazɨma a ize. Egha a Herotɨn agharim da nan akura, egha Judaba na damuasa nɨghnɨzir bizir kuraba sara nan akura.” \p \v 12 \x - \xo 12:12 \xo*\xt Aposel 4:23; 12:5; 15:37\xt*\x*Pita bizir kabagh fogha, Jonɨn amebam Marian dɨpenimɨn ghu. Jonɨn ziar mam Mak. Ezɨ gumazamizir avɨrim uari akuvagha dɨpenir kamɨn ikia God ko mɨgei. \v 13 Ezɨ Pita azenan ikia dɨvazimɨn tiar akar azenan itim gafughafuzima, ingangarir amizimɨn ziam Roda, a bagha tiam kuasa izi. \v 14 Egha a Pitan tiarim baregha, bar akuegha, tiam kuizir puvatɨgha uamategha ivegha aven ghua, kamaghɨn gumazamizibav gɨa ghaze, “Pita muna iza tiar akamɨn iti!” \p \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt Matyu 18:10; Aposel 26:24\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ onganis ti.” \p Ezɨ a bar gavgavigha kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ. Guizbangɨra a iti.” \p Ezɨ me a mɨgɨa ghaze, “Nɨ ti an enselɨn gani.”\f + \fr 12:15 \fr*\ft Dughiar kam Judan avɨriba kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, enselɨn maba gumazamizibar ganamin ingangariba iti. Egha me ghaze, Pitan ensel markiama.\ft*\f* \p \v 16 Ezɨ Pita tiam gafughafuzima, me iza tiam kuigha an apigha, dɨgavir kuram gami. \v 17 Ezɨ Pita uan dafarimɨn me aminivazɨma, me aghumra iti. Ezɨ an Ekiam kalabuziar dɨpenimɨn aven a inigha azenan anetɨzir arazibagh eghari. Egha a kamaghɨn mɨgei, “Ia bizir kabar gun Jems ko aveghbuaba sara mɨkemegh.” Egha Pita me ategha danganir igharazimɨn ghu.\f + \fr 12:17 \fr*\ft Jemsɨn kam a Iesusɨn dozim. Nɨ Galesian 1:19ɨn gan. Jems Jerusalemɨn siosɨn itir gumazir dapanimɨn oto.\ft*\f* \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xo*\xt Aposel 5:22-24\xt*\x*Egha amɨnim tirazɨma, mɨdorozir gumaziba Pita bagh garava avenge. Egha bar dɨgavir kuram gamigha uarira uarir azangsɨgha ghaze, “Pita managh ghu?” \v 19 Pita itir puvatɨzɨ, Herot a gumazibav kemezɨ me Pita buriasa ghue. Egha me tong bar an apizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ mɨdorozir gumazir a Pitan ganasa arɨghiziba, Herot me isa kot gatɨgha ghaze, me arɨmɨghiram. Egha Herot gɨn Judian danganim ategha, Sisarian nguibar ekiamɨn ikiasa uaghirɨ. \s Herotɨn ovevem \p \v 20 \x - \xo 12:20 \xo*\xt 1 Atriviba 5:9-11; Esekiel 27:17\xt*\x*Egha Herot adarim Tair ko Saidonian gumazamizibar iti. Me Herot garir nguibar ekiamɨn uan dagheba isi. Kamaghɨn amizɨ, me datɨrɨghɨn uari akuvagha izi an ganasa. Me faragha Blastus ko uariv kemezɨ a me ko navir amɨrizim inis. Blastus, an Atrivim Herot akuir danganimɨn garir gumazim. Egha gɨn, me Herotɨn ganasa zui, Herot men apangkuvigh adarir kam me kom anegɨvagham. \p \v 21 Herot dughiar atɨzimɨn, a uan atrivir korotiaba aghuigha, uan atrivimɨn dabirabim gaperagha gumazamizibav gei. \v 22 Ezɨ me pamtem dɨa ghaze, “Kar gumazim mɨgeir puvatɨ. Kar godɨn mam mɨgei.” \v 23 \x - \xo 12:23 \xo*\xt 1 Samuel 25:38; 2 Samuel 24:17; Onger Akaba 115:1; Daniel 5:20\xt*\x*Herot Godɨn ziam fer puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, Ekiamɨn ensel maghɨra a mɨsoghezɨ a irɨ. Ezɨ apiziba angamɨra anepa zuima, an areme. \p \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt Aisaia 55:11; Aposel 6:7; 19:20; Kolosi 1:6\xt*\x*Ezɨ Godɨn akam nguibaba bar dar ghua bar ekevegha ghuavɨra iti. \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Aposel 11:29-30; 13:5; 13:13; 15:37\xt*\x*Ezɨ Barnabas ko Sol uan ingangarim Jerusalemɨn anegɨvagha, uamategha Antioghɨn ghu. Jon, an ziar mam Mak, aning a inigha a sara ghu. \c 13 \ms Pol kantrin avɨribar ghua Iesusɨn Akar Aghuim akuri \mr (Sapta 13:1--21:14) \s God kantrin igharazibar Akar Aghuim akunasa Barnabas ko Sol amɨsefe \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xo*\xt Aposel 11:27\xt*\x*Antioghɨn itir Kraisɨn adarasi, men marazi Godɨn akam inigha izir gumaziba ko tisaba. Men ziabar kara: Barnabas, ko Simeon (an ziar mam Niger) ko Sairinin gumazim Lusius, ko Manain (a Atrivim Herotɨn roroam, a Herot koma aghungi) ko Sol.\f + \fr 13:1 \fr*\ft Ziar kam Niger, an mɨngarim kamaghɨn ghu, “pɨzim.” Gumazir maba ghaze, Simeon Niger, a Afrikan gumazim.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Aposel 9:15; Rom 10:15; Galesia 1:15; Efesus 3:7-8; 1 Timoti 2:7; Hibru 5:4\xt*\x*Ezɨ dughiar mamɨn Kraisɨn adarasi, me Godɨn apengan ikia uari isa God ganɨga, God ko mɨkɨmasa dagheba ta. Ezɨ Godɨn Duam kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ Barnabas ko Sol uan ingangarim bagha aningɨn dia. Ia ingangarir kam bagh aning amɨseveghtɨ, aning nan ingangarim bagh mangɨ.” \v 3 \x - \xo 13:3 \xo*\xt Aposel 6:6\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, me God ko mɨkɨmasa dagheba tagha, God ko mɨgei. Egha uan dafariba Barnabas ko Sol gisɨn atɨgha, aning amadazɨ aning zui. \s Barnabas ko Sol Saiprusɨn Arighatɨzimɨn Akar Aghuim akuri \p \v 4 \x - \xo 13:4 \xo*\xt Aposel 15:39\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam Barnabas ko Sol amadazɨ, aning Selusian nguibar ekiamɨn ghugha, ua kurim inigha Saiprusɨn Arighatɨzimɨn ghu. \v 5 \x - \xo 13:5 \xo*\xt Aposel 12:12; 12:25; 13:13; 13:46; 15:37\xt*\x*Egha me Salamisɨn otivigha Judaba God ko mɨgeir dɨpenibar, Godɨn akam akuri. Jon Mak aning ko ghua aningɨn akura. \p \v 6 Me Saiprusɨn nguibar arighatɨzim bar a garua ghua, Pafosɨn nguibar ekiamɨn oto. Egha me Judan kukunir gumazir mam bato. A Godɨn akam inigha izir ifavarir gumazim, an ziam Bar-Iesus. \v 7 A gavmanɨn gumazir dapanim Sergius Paulus ko iti. Sergius Paulus, a gumazir nɨghnɨzir aghuiba ko fofozir aghuiba itim. A Godɨn akam baraghasa, egha kamaghɨn a Pol ko Barnabasɨn diazɨ aning ize. \v 8 \x - \xo 13:8 \xo*\xt 2 Timoti 3:8\xt*\x*Kukunir gumazir kam, me Grighɨn akamɨn ziar kam Elimas a gatɨ, an mɨngarim kukunir gumazim. Elimas, a gavmanɨn gumazim Sergius Paulus, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikian an aghua. Elimas, Barnabas ko Solɨn ingangarim pazɨva a damuasa. \v 9 Ezɨ Sol, an ziar mam Pol, Godɨn Duam a gizɨvazɨma, a dɨkɨravɨra Elimasɨn gara kamaghɨn mɨgei,\f + \fr 13:9 \fr*\ft Ziar kam Sol, a Hibrun akamɨn otivir ziar mam. Ezɨ ziar kam Pol, a Grighɨn akam otivir ziam. Gumazir maba ghaze, Sol Grighɨn akamɨn mɨgeir darazir tongɨn ingara, egha kamaghɨn dughiar kamɨn a ziar kam Pol uabɨ garɨsi.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 13:10 \xo*\xt Matyu 13:38; Jon 8:44; 1 Jon 3:8\xt*\x*“Nɨ Satanɨn borim. Nɨ arazir aghuaribar apanimɨn iti. Ifavarir araziba ko arazir kuraba bar nɨ gizɨfa. Egha nɨ tizim baghavɨra Ekiamɨn arazir aghuibagh asɨghasɨsi? Nɨ ti arazir kuraba ataghɨraghan aghua? \v 11 \x - \xo 13:11 \xo*\xt Ua Me Ini 9:3; 1 Samuel 5:6; Aposel 9:8\xt*\x*Datɨrɨghɨn Ekiam nɨn apanim damu uan gavgavimɨn nɨn damazimning okavigham. Eghtɨ nɨ aruer angazangarimɨn ganan kogh dughiatabar ikegham.” \p Ezɨ zuamɨra ghuariam an damazimning korozɨ amɨnim an pɨri. Ezɨ a tavɨn agharimɨn suighasa pura ruia asaghinifi. \v 12 Ezɨ gavmanɨn gumazir dapanim, Ekiamɨn akam baregha dɨgavir kuram gami. A bizir otivizir kabar ganigha, kamaghɨn a nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn iti. \s Barnabas ko Pol Antioghɨn aven Iesusɨn akam akuri \p \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Aposel 13:5; 15:38\xt*\x*Ezɨ Pol ko gumazir a koma aruiba, me Pafosɨn kurim inigha ghua Pergan nguibamɨn otifi. A Pamfilian Provinsɨn aven iti. Ezɨ Jon Mak kagh me ategha uamategha Jerusalemɨn ghu. \v 14 Ezɨ me Pergan nguibamɨn dɨkavigha ghua Antioghɨn nguibamɨn otifi, a Pisidian Distrighɨn aven iti. Egha, Judaba avughsa Godɨn ziam fer dughiamɨn, me God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghuegha apiaghav iti.\f + \fr 13:14 \fr*\ft A Sabatɨn dughiam.\ft*\f* \v 15 \x - \xo 13:15 \xo*\xt Luk 4:16; Aposel 13:27; 15:21; Hibru 13:22\xt*\x*Ezɨ God ko mɨgeir dɨpenimɨn garir gumazir dapanir ekiaba, me Moses Osirizir Araziba ko Godɨn akam inigha izir gumazibar akaba dar bora me mɨgei. Me dar ponegha gɨvagha, Pol ko Barnabas bagha akam amaga ghaze, “Aveghbuaba, ia akurvazir mɨgɨrɨgɨatam gumazir kabav kɨmsɨ, ia me mɨkɨm.” \p \v 16 Ezɨ Pol dɨkavigha, uan dafarimɨn me aminiva, kamaghɨn me mɨgei, “Ia Israelɨn gumazamiziba ko, Kantrin Igharazibar Gumazamizir Godɨn atiatia uari isa God ganɨdiba, ia na baragh! \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Ua Me Ini 1:7; 6:6; Godɨn Araziba 7:6-7; Onger Akaba 105:23-24\xt*\x*Fomɨra Israelɨn gumazamizibar God en ovaviba amɨsevezɨma, kamaghɨn me an gumazamizibara. Egha gɨn me uan nguibam ategha ghua Isipɨn kantrin ghue. Egha dughiar kamɨn God me gamima men dɨbobonim bar pɨn ghua, me bar avɨraseme. Ezɨma gɨn God uan gavgavimɨn Isipɨn me inighava azenim gatɨ. \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Ua Me Ini 16:35; Dɨboboniba 14:34; Godɨn Araziba 1:31; Onger Akaba 95:10; Aposel 7:36\xt*\x*Egha a 40plan azenibar gumazamiziba puvatɨzir danganim me ko ikia, men osɨmtɨziba atera men akurvasi. \v 19 \x - \xo 13:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 7:1; Josua 14:1; Onger Akaba 78:55\xt*\x*Egha Kenanɨn nguaziba, God 7plan gumazamizir bɨzim gasɨghasɨgha, men nguaziba isa uan gumazamizibagh anɨngi. Ezɨ me dar ghuaviba ikiangi. \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt Gumazir Dapaniba 2:16; 1 Samuel 3:20\xt*\x*Bizir kaba 450 azenimɨn aven otifi. \p “Egha bizir kabar gɨn God Israelian ganasa gumazir dapaniba amɨsɨva, mamaghɨra ikia ghua, Godɨn akam inigha izir gumazim Samuelɨn dughiamɨn tu. \p \v 21 \x - \xo 13:21 \xo*\xt 1 Samuel 8:5; 8:19; 10:1; 10:21\xt*\x*“Dughiar kamɨn Israelia atrivim bagha Godɨn azangsɨsi. Ezɨ a Sol me ganɨngi, a Kisɨn otarim, egha Benjaminɨn adarazir gumazim, a 40plan azenibar men gari. \v 22 \x - \xo 13:22 \xo*\xt 1 Samuel 13:14; 15:23-26; 16:12-13; 2 Samuel 2:4; Onger Akaba 89:20; Hosea 13:11\xt*\x*Ezɨ God Sol agɨvagha, Devit amɨsevezɨ an an danganim inigha atrivimɨn oto. Ezɨ a Devitɨn gun me mɨgei, ‘Kɨ Devitɨn gani, Jesin otarim, gumazir kɨ bar ifongezim, bizir kɨ ifongeziba a bar dar amuam.’ \p \v 23 \x - \xo 13:23 \xo*\xt 2 Samuel 7:12-16; Onger Akaba 132:11; Aisaia 11:1; Luk 1:32; 1:69; Rom 11:26\xt*\x*“God fomɨra akam akɨrizɨ moghɨn, God gumazir mam amadazɨ a Israelɨn ize. A Iesus, Devitɨn ovavir mam, a en Akurvazir Gumazim. \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Matyu 3:1-2; Mak 1:4; Luk 3:3; Rom 11:26\xt*\x*“Iesus tɨghar izamin dughiamɨn, Jon faragha izava navibagh iraghamin akam ko rurumɨn akamɨn Israelɨn gumazamizibav gei. \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt Matyu 3:11; Mak 1:7; Luk 3:16; Jon 1:20-27\xt*\x*Jonɨn ingangarir dughiam gɨvasava amima, a kamaghɨn me mɨgei, ‘Ia ghaze, kɨ tina? Kɨ gumazir ia mɨzua itim puvatɨ. A nan gɨn izi. Kɨ an dagarir asuabar beniba fɨran derazir puvatɨ. Kɨ gumazir kɨnim.’ \p \v 26 \x - \xo 13:26 \xo*\xt Matyu 10:6; Luk 24:47; Aposel 13:46\xt*\x*“Aveghbuaba, ia Abrahamɨn igiaba, ko ia God gifuegha an apengan itir Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, e bagha, God uam e iniasa mɨgɨrɨgɨar kam amadazɨ a ize. \v 27 \x - \xo 13:27 \xo*\xt Luk 23:34; 24:20; 24:44; Jon 16:3; Aposel 3:17; 15:21; 1 Korin 2:8\xt*\x*Jerusalemɨn gumazamiziba ko gumazir ekiaba, me kamaghɨn fozir puvatɨ, Iesus en Akurvazir Gumazim. Egha me zurara Sabatɨn dughiamɨn Godɨn akam inigha izir gumazimɨn akaba dɨbora, egha deragha dagh fozir puvatɨ. Egha ghaze gumazir kam aremegham. Kamaghɨn amizɨ, Godɨn akam inigha izir gumazimɨn akaba guizbangɨra otos. \v 28 \x - \xo 13:28 \xo*\xt Matyu 27:22-23; Mak 15:13-14; Luk 23:21-23; Jon 19:15\xt*\x*Egha me a mɨsueghtɨ an aremeghan mɨgɨrɨgɨar otevir aghuitam batozir puvatɨ. Ezɨ me pamtem kamaghɨn Pailat mɨgei, nɨ mɨdorozir gumazibav kemeghtɨ me a mɨsueghtɨ an aremegh. \v 29 \x - \xo 13:29 \xo*\xt Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 18:31; 23:50-56; Jon 19:28-30; 19:36-42\xt*\x*Godɨn akam inigha izir gumaziba fomɨra mɨkemezɨ moghɨn me ami. Egha me ter ighuvimɨn anedegha a inigha dagɨar torim gatɨ. \v 30 \x - \xo 13:30 \xo*\xt Matyu 28:6; Aposel 2:24\xt*\x*Ezɨ God a gamizɨ a ua dɨkafi. \v 31 \x - \xo 13:31 \xo*\xt Aposel 1:3; 1:8\xt*\x*A ko Galilin Distrighɨn ikia Jerusalemɨn zuir gumazamiziba, me dughiar avɨribar an gani. Ezɨ datɨrɨghɨn gumazir uari an ganizir kaba, me an gun Judan gumazamizibav gei. \p \v 32 \x - \xo 13:32 \xo*\xt Aposel 13:23; Rom 4:13; Galesia 3:16\xt*\x*“E Akar Aghuim kamaghɨn ia mɨgei. God fomɨra en ovaviba bagha akam akɨra ghaze, a gumazir uam e iniamim amadagham. \v 33 \x - \xo 13:33 \xo*\xt Onger Akaba 2:7; Rom 1:4; Hibru 1:5; 5:5\xt*\x*Datɨrɨghɨn, a Iesus gamizɨ a matmatɨn ua dɨkafi. E men boriba, kamaghɨn amizɨ, an e bagha uan akar dɨkɨrɨzir kam gamizɨ a guizbangɨram oto. Onger Akabar Akɨnafarim sapta 2, kamaghɨn a mɨgei: \b \q1 “ ‘Nɨ nan otarim, \q2 ezɨ datɨrɨghɨn kɨ nɨn afeziamɨn oto.’ \b \m \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Aisaia 55:3\xt*\x*“E fo, God a gamizɨma a ua matmatɨn dɨkafi. Ezɨ a ua matmatɨn mangɨ kurighan kogham. God bizir kamɨn kamaghɨn mɨkeme: \b \q1 “ ‘Kɨ guizbangɨra deraghvɨra ia damuva, \q2 bizir aghuiba ia danɨngam, \q1 kɨ fomɨra akar dɨkɨrɨzibar Atrivim Devit mɨkemezɨ moghɨn, \q2 kɨ bizir aghuiba ia danɨngam. \q3 Ezɨ bizir kam kɨ mɨkemezɨ moghɨn guizbangɨram otivam.’ \b \m \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Onger Akaba 16:10; Aposel 2:27; 2:31\xt*\x*“Ezɨ akar igharazir mam uaghan Godɨn Akɨnafarimɨn iti. A kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “ ‘Nɨ uan ingangarim bagha mɨsevezir gumazim ateghtɨma, \q2 a matmatɨn ikɨ kurighan kogham.’ \b \p \v 36 \x - \xo 13:36 \xo*\xt 1 Atriviba 2:10; Aposel 2:29\xt*\x*“E fo, dughiar kamɨn Devit nguazimɨn ikia, a Godɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zui. Egha a gɨn aremezɨ, me an kuam inigha ghua an ovaviba afi naghɨn anefazɨ, an kuam kuri. \v 37-38 \x - \xo 13:37-38 \xo*\xt Daniel 9:24; Luk 24:47; Aposel 10:43; 1 Jon 2:12\xt*\x*Ezɨ gumazir God amizɨ a ua matmatɨn dɨkavizir kamnang, an kuam kurizir puvatɨ. Nan adarasi, kamaghɨn amizɨma, e ua mɨgei, ia akar kam gɨfogh, gumazir kam Iesus ian arazir kuraba gɨn amangasa ize. \v 39 \x - \xo 13:39 \xo*\xt Aisaia 53:11; Rom 3:28; 8:3; 10:4; Hibru 7:19\xt*\x*Moses Osirizir Araziba ian akuragh ian arazir kuraba gɨn amadaghtɨ, ia Godɨn damazimɨn deraghan kogham. Puvatɨ. Gumazir kam Iesusɨn ingangarimɨn, God gumazir nɨghnɨzir gavgaviba itiba bar, men akuragha men arazir kuraba bar, da gɨn amaga, me gamima me an damazimɨn dera. \v 40 \x - \xo 13:40 \xo*\xt Aisaia 29:14\xt*\x*Ia uari bagh gan, Godɨn akam inigha izir gumaziba fomɨra mɨkemezɨ moghɨn, bizitam ia batoghan kogham: \b \q1 \v 41 \x - \xo 13:41 \xo*\xt Habakuk 1:5\xt*\x*“ ‘Kɨ ian dughiamɨn bizir igharazitam damightɨ \q2 a ia batogham. \q1 Eghtɨ gumazitam ia mɨkɨmtɨ \q2 ia nɨghnɨzir gavgavim an ikian kogham. \q1 Kamaghɨn, ia gumazir dɨbovir akar kurabagh amiba, ia gan, \q2 ia dɨgavir kuram damigh ikuvigham.’ ” \b \p \v 42 Egha Pol ko Barnabas Judaba God ko mɨgeir dɨpenim ataghɨrazima, gumazamiziba kamaghɨn aning mɨgei, “Gua Sabatɨn munamɨn dughiamɨn uamategh izɨva bizir kabar mɨgɨrɨgɨar taba uam e mɨkɨm.” \v 43 \x - \xo 13:43 \xo*\xt Aposel 11:23; 14:22; Taitus 2:11; Hibru 12:15; 1 Pita 5:12\xt*\x*Egha me bar God ko mɨgeir dɨpenim ategha azenan ghue. Ezɨ Judan avɨriba ko gumazamizir igharaziba, me Judan Arazibar gɨn zuir gumazamiziba, me Pol ko Barnabasɨn gɨn zui. Ezɨ aning me mɨgɨa, men nɨghnɨziba fa ghaze, ia Godɨn nɨghnɨzimɨn gɨn mangɨ an apangkuvimɨn apengan ikɨ. \p \v 44 Ezɨ Sabatɨn dughiar igharazim otozɨ, nguibar ekiar kamɨn itir gumazamizir avɨrim bar iza uari akuvagha Ekiamɨn akam barasi. \v 45 \x - \xo 13:45 \xo*\xt Aposel 14:2; 18:6; 1 Pita 4:4; Jut 1:10\xt*\x*Ezɨ Judaba gumazamizir okoruar kamɨn ganigha, men naviba bar ikufi. Ezɨ me Polɨn akabar kurakuragha a mɨgei. \p \v 46 \x - \xo 13:46 \xo*\xt Aisaia 55:5; Luk 7:30; Aposel 3:26; 18:6; Rom 1:16; 10:19\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Pol ko Barnabas atiatir puvatɨgha, akar bar gavgavimɨn me mɨgei, “Ia Judaba, ga faragha Godɨn akamɨn ia mɨkeme. Ezɨ ia akɨrim ragha akar kam gasara. Egha ghaze, e ikɨrɨmɨrir aghuir zurara itim inian kogham. Kamaghɨn amizɨ, ia oragh, ga uam akar kamɨn ia mɨkɨman kogham. Ga Kantrin Igharazibar Gumazamizibav kɨmam. \v 47 \x - \xo 13:47 \xo*\xt Aisaia 42:6; 49:6; Luk 2:32\xt*\x*Ekiam bizir kam bagha kamaghɨn e mɨkeme: \b \q1 “ ‘Kɨ nɨ amɨsevegha \q2 ingangarir ekiam nɨ ganɨdi. \q1 Egh nɨ damightɨ, \q2 nɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagh angazangarimɨn mɨn ikiam. \q1 Eghtɨ kɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bar men akuragh \q2 ua me iniam.’ ” \b \p \v 48 \x - \xo 13:48 \xo*\xt Aposel 11:18\xt*\x*Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me akar kam baregha, bar akuegha ghaze, akar kam bar dera. Ezɨ gumazamizir God ikɨrɨmɨrir aghuir zurara ikiam bagha mɨseveziba, me bar nɨghnɨzir gavgavim an iti. \p \v 49 Ezɨ Ekiamɨn akam bar nguibaba bar dar ghu. \v 50 \x - \xo 13:50 \xo*\xt Aposel 17:4; 17:12\xt*\x*Amizir maba God gifuegha an apengan ikia ziar ekiaba iti, ezɨ gumazir ziaba itir maba, me uaghan nguibar ekiar kamɨn iti. Judaba men navibagh inivima, me osɨmtɨziba Pol ko Barnabas garɨsi. Egha me uan distrighɨn aning batoke. \v 51 \x - \xo 13:51 \xo*\xt Matyu 10:14; Mak 6:11; Luk 9:5; 10:11; Aposel 18:6\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Pol ko Barnabas, uan dagarimningɨn itir nguaziba apɨsi, eghtɨ gumazamiziba fogh suam, men arazir kam osɨmtɨzim me ganɨngi. Ezɨ, Pol ko Barnabas Antiok ategha Aikoniam nguibamɨn ghu. \v 52 \x - \xo 13:52 \xo*\xt Matyu 5:12; Jon 16:22; Aposel 2:46\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Antioghɨn itir Kraisɨn suren gumazamiziba, Godɨn Duam bar me gizɨvazɨma me bar akonge. \c 14 \s Pol ko Barnabas Aikoniamɨn Iesusɨn Akar Aghuim akuri \p \v 1 Pol ko Barnabas Antioghɨn ikiav amizir arazibara, aning iza Aikoniamɨn Judaba God ko mɨgeir dɨpenibar dagh ami. Egha aning kagh bar deraghvɨra akam akurima, Judan avɨriba ko Kantrin Igharazibar Gumazamizir avɨriba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn iti. \v 2 \x - \xo 14:2 \xo*\xt Aposel 13:45\xt*\x*Ezɨ Judan marazi nɨghnɨzir gavgavim men akabar ikian aghuagha Kantrin Igharazibar Gumazamizibar nɨghnɨzibagh asɨghasɨgha men navibagh inivima, me nɨghnɨzir kurabar nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazigh ami. \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Mak 16:20; Aposel 19:11; Hibru 2:4\xt*\x*Ezɨ Pol ko Barnabas dughiar ruarimɨn Aikoniamɨn ikiava, Ekiamɨn apangkuvimɨn akam mɨkɨmasava atiatir puvatɨ. Ezɨ Ekiam gavgavim aning ganɨngizɨ, aning mirakelba ko dɨgavir kuram gamir bizibagh ami, da otifi. Ezɨ kamaghɨn Ekiam gumazamizibar akakagha ghaze, akar aning me mɨgeir kaba, da guizɨn akaba. \v 4 Ezɨ nguibar ekiar kamɨn itir gumazamiziba uari abɨki, marazi Judabar gɨn zuima, marazi aposelning bagha zui. \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Aposel 14:19; 2 Timoti 3:11\xt*\x*Egha gɨn Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me uan gumazir aruaba ko, Pol ko Barnabas aremeghasa me nɨghnigha aning bagha tuaviba buria ghaze, me arazir kurabar aning damuasa ifonge. Egha me dagɨabar aning ginivasava ami. \s Pol ko Barnabas Listra ko Derben Akar Aghuim akuri \p \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt Matyu 10:23\xt*\x*Ezɨ Pol ko Barnabas kamaghɨn oregha ara Listra ko Derben ghu, aning Likonian Distrighɨn nguibar ekiamning. Egha aning uaghan nguibar ekiar kamningɨn boroghɨn itir nguibaba sara ghu. \v 7 Egha aning kagh Akar Aghuim akuravɨra iti. \p \v 8 \x - \xo 14:8 \xo*\xt Jon 9:1; Aposel 3:2\xt*\x*Listran nguibar ekiamɨn aven gumazir mam, an suemning ikuvigha an amɨrazɨ an aruir puvatɨgha aperaghavɨra iti. An amebam a batezɨma a kamaghɨra gari. \v 9 \x - \xo 14:9 \xo*\xt Matyu 8:10; 9:28-29; Aposel 3:4\xt*\x*A Pol barazi an akam akuri. Ezɨ Pol dɨkɨravɨram an gara kamaghɨn fo, gumazir kam nɨghnɨzir gavgavim iti, a deragham. \p \v 10 Egha Pol kamaghɨn pamtemɨn dia, “Nɨ dɨkavigh mɨtɨgh!” Ezɨ gumazir kam uabɨ ekunigha mɨtɨgha maghɨram arui. \p \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Aposel 8:10; 28:6\xt*\x*Egha gumazamizir avɨrim Pol amizir bizir kamɨn ganigha, pamtemɨn Likonian akamɨn dɨa mɨgei, “Aseba gumazibar mɨn otivigha e bagha izaghire!” \v 12 Egha Barnabas, me asem Sus a gatɨ. Pol a mɨgɨrɨgɨabar faragha zuir gumazim, kamaghɨn me asem Hermes a gatɨ.\f + \fr 14:12 \fr*\ft Grighɨn gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim kamaghɨn iti, aser avɨriba uaghan iti. Men aser mam, Sus, a men asebar gumazir dapanir ekiam. Ezɨ Hermes, a men aser akaba inigha me bagha izim.\ft*\f* \v 13 Asem Susɨn dɨpenim, a Listran nguibar ekiamɨn avɨnizir tiar akamɨn boroghɨn azenan iti. Ezɨ Susɨn ofa gamir gumazim, a ko gumazir avɨriba, me Pol ko Barnabas bagh asɨzibav sueghɨva aningɨn ofa damuasa. Kamaghɨn, a bulmakaun apuriba ko akɨmarir bɨziziba inigha Listran nguibar ekiamɨn tiar akamɨn ize. \p \v 14 Ezɨ aposelning Pol ko Barnabas, aning bizir kaba baregha, uan korotiaba abɨagharigha, ivegha gumazamizibar okoruamɨn aven ghua pamtem dɨa mɨgei, \v 15 \x - \xo 14:15 \xo*\xt Ua Me Ini 20:11; Onger Akaba 33:6; 146:6; Aposel 10:26; 1 Korin 8:4; 1 Tesalonika 1:9; Jems 5:17\xt*\x*“Maia! Gumazamiziba, ia tizim bagha arazir kam gami? Ga pura gumazir kɨnimning, egha uaghan ian mɨrara gari. Ga kamaghsua Akar Aghuir kam ia mɨgei. Ia pura bizir kɨnir kabar ziaba fan markɨ. Ia uari isɨ Ekiam danɨng, an Angamɨra Itir God. A Godɨn overiam ko nguazim ko ongarimɨn ingarizim, egha dar itir biziba bar adar ingari. \v 16 \x - \xo 14:16 \xo*\xt Onger Akaba 81:12; Aposel 17:30; 1 Pita 4:3\xt*\x*Fomɨra, God nguibaba bar, me ataghizɨma me pura uan nɨghnɨzibar arua bizibagh ami. \v 17 \x - \xo 14:17 \xo*\xt Onger Akaba 147:8; Jeremaia 5:24; 14:22; Aposel 17:27; Rom 1:20\xt*\x*Egha a ian modozir puvatɨ, eghtɨ gumazamiziba a gɨfoghan kogham. Puvatɨ. A zuraram arazir aghuibar ia gamua, amozim ia ganɨga, dagher aghuir avɨriba ia ganɨga, dagher aghuibagh ami da otifi. Egha ia gamima ian naviba deragha bar akonge.” \v 18 Aning bizir kabar pamten me mɨgɨa, uaningɨn ofa damuan men anogoroghavɨra iti. \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xo*\xt Aposel 13:45; 17:13; 2 Korin 11:25; 2 Timoti 3:11\xt*\x*Ezɨ gɨn Judan gumazir maba Antiok ko Aikoniamɨn ikegha Listran izegha, gumazamizibar nɨghnɨzibagh ekuizɨ, me Polɨn apanibar otifi. Egha me dagɨabar Pol ginivigha an ganigha ghaze, an areme. Egha anemɨkɨrɨgha Listran nguibar ekiamɨn azenan ghu. \v 20 Ezɨ gɨn suren gumazamiziba iza an okarizɨ, a dɨkavigha uamategha Listran nguibar ekiamɨn ghu. Egha dughiar igharazimɨn a Barnabas ko Derben zui. \s Pol ko Barnabas gavgavim isa suren gumazamizibagh anɨdi \p \v 21 \x - \xo 14:21 \xo*\xt Matyu 28:19\xt*\x*Pol ko Barnabas Derben nguibar ekiamɨn ikia Akar Aghuim akura gumazamizir avɨribagh ami, me suren gumazamizibar otifi. Egha aning uamategha Listra ko Aikoniam ko Antioghɨn ghu. \v 22 \x - \xo 14:22 \xo*\xt Matyu 7:14; Aposel 11:23; 15:32; 18:23; 1 Tesalonika 3:3\xt*\x*Aning gavgavim suren gumazamizibagh anɨga akurvazir mɨgɨrɨgɨabar me gamua ghaze, ia uan nɨghnɨzir gavgavibar tuivigh gavgafigh. Aning kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “E God Bizibagh Ativaghamin Dughiamɨn aven mangɨsɨ, e faragh osɨmtɨzir avɨribar aven mangɨgham.” \v 23 \x - \xo 14:23 \xo*\xt Aposel 15:40\xt*\x*Egha Pol ko Barnabas Kraisɨn adarazi itir nguibaba bagha vaghvagha gumazamizir dapaniba amɨsefe. Gumazamizir dapanir kaba nɨghnɨzir gavgaviba Ekiamɨn iti. Ezɨ aning me bagha dagheba tagha Ekiam ko mɨkemegha me isava Ekiamɨn agharim gatɨ. \s Pol ko Barnabas uamategha Sirian Distrighɨn aven Antioghɨn zui \p \v 24 Egha Pol ko Barnabas Pisidian Distrighɨn ghugha gɨn iza Pamfilian Provinsɨn ghu. \v 25 Egha aning Pergan nguibamɨn Akar Aghuim akunigha gɨvagha Atalian nguibam uaghirɨ. \p \v 26 \x - \xo 14:26 \xo*\xt Aposel 13:1-3; 15:40\xt*\x*Egha aning Atalian ikegha kurim inigha uamategha Antioghɨn nguibamɨn ghu. Nguibar kamra, aning kagh faragha ikezɨ, Antioghɨn itir Kraisɨn adarazi aning isa Godɨn agharim ganɨga ghaze, Godɨn apangkuvim aning ko ikɨtɨ aning ingangarir kam damuam. Ezɨ aning ingangarir kam gamua iza datɨrɨghɨn anegɨvagha, uamategha Antioghɨn ghu. \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Aposel 11:18; 15:4; 15:12\xt*\x*Egha aning Antioghɨn otogha, Kraisɨn adarazir diazɨ me iza uari akuvazɨma, aning bizir God aningɨn dafaribar amiziba bar, dar gun me mɨgei. Egha uaghan God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagha nɨghnɨzir gavgavimɨn tiam kuizir akam me mɨgei. \v 28 Egha aning kagh dughiar ruarimɨn suren gumazamiziba ko ike. \c 15 \s Kraisɨn adarazi Jerusalemɨn nguibamɨn uari akufa \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xo*\xt Ofa Gami 12:3; Jon 7:22; Galesia 2:12; 5:2; Kolosi 2:11; 2:16\xt*\x*Ezɨ Judian Distrighɨn gumazir maba Antioghɨn izegha Kraisɨn adarazir sure gamua ghaze, “Ia Mosesɨn Arazimɨn gɨn mangan kogh, egh uan mɨkarzir mogomebar iniba aghoreghan koghtɨ, God ua ia inighan kogham.”\f + \fr 15:1 \fr*\ft Gumazir kaba me Judan gumaziba, egha me ghaze, gumazir azenan itiba me en arazibar amuam. Men marazi fomɨra Farisibar ike.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 15:2 \xo*\xt Aposel 11:30; Galesia 2:1\xt*\x*Bizir kam bangɨn, Pol ko Barnabas maburan odorozim me koma a gami. Kamaghɨn amizɨ, Kraisɨn adarazi Pol ko Barnabas ko nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir gumazir maba sara me amɨsevegha ghaze, me Jerusalemɨn mangɨ bizir kam bagh aposelba ko Siosɨn gumazamizir dapanibav kɨmam. \p \v 3 Egha Kraisɨn adarazi, me amadazɨma me zui. Me Fonisian Distrik ko Samarian moghɨn ghua Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uan navibagh irazir bizimɨn gun me mɨgei. Ezɨ Kraisɨn adarazi bar mɨgɨrɨgɨar kam baregha bar akonge. \p \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Aposel 14:27\xt*\x*Ezɨ Pol ko Barnabas, me ko zui darazi ko, me Jerusalemɨn otivizɨ, aposelba ko Kraisɨn adarazi ko men gumazir dapaniba bar akuegha me ini. Ezɨ Pol ko Barnabas God aningɨn agharimɨn amizir bizibar, gun me mɨgei. \p \v 5 Ezɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir gumazir maba, me fomɨra Farisibar mɨn ike, me dɨkavigha kamaghɨn mɨgei, “Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uaghan Moses Osirizir Arazibar gɨn mangɨva uan mɨkarzir mogomebar aghor.”\f + \fr 15:5 \fr*\ft Nɨ akar Filipai, 3:2ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \p \v 6 Ezɨ aposelba ko siosɨn gumazamizir dapaniba akar kam akɨrasa uari akufa. \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Aposel 10:1-43\xt*\x*Dughiar ruarimɨn me bizir kam mɨgɨa ghua, Pita dɨkavigha me mɨgei, “Nan adarasi, ia fo dughiar maba gɨvazɨ God kamaghɨn ifonge, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba nan akatorimɨn Akar Aghuimɨn mɨgɨrɨgɨam bareghɨva nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiam. Egha a ian tongɨn na mɨsefe. \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Aposel 1:24; 2:4; 10:44; 11:15\xt*\x*E fo, God gumazamizibar navir averiabagh fo. Egha a uan Duam me ganɨngi. An e gamizɨ moghɨra, me gami. Egha tuavir kamɨn a kamaghɨn en aka, a me gifuegha ua me ini. \v 9 \x - \xo 15:9 \xo*\xt Aposel 10:15; 10:28; 10:34-35; Rom 10:11; 1 Korin 1:2; 1 Pita 1:22\xt*\x*Godɨn damazimɨn Judaba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, e bar magh ghue. Kantrin Igharazibar Gumazamiziba nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itima, God men nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavimɨn, men navibagh amizɨ me an damazimɨn dera. \v 10 \x - \xo 15:10 \xo*\xt Matyu 11:30; 23:4; Luk 11:46; Galesia 3:10; 5:1\xt*\x*Ezɨ kamaghɨn ia tizim bagh God damightɨ, a ian nɨghnɨzibar gɨn mangam? Egha osɨmtɨzir faragha en ovaviba ateran iburaziba ko, osɨmtɨzir e uaghan datɨrɨghɨn ateran iburaziba, da isa nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazigh arɨsi. \v 11 \x - \xo 15:11 \xo*\xt Rom 3:24; Galesia 2:16; Efesus 2:5-8; Taitus 2:11\xt*\x*Kamaghɨn puvatɨ. En nɨghnɨzir gavgavim ghaze, en Ekiam Iesusɨn apangkuvimɨn, God uam e inizir moghɨra me ini.” \p \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Aposel 14:27\xt*\x*Ezɨ gumazir uari akuvaziba bar nɨmɨra ikia Barnabas ko Pol barasi. Ezɨ aning mirakelɨn arazaraziba ko dɨgavir kuram gamir bizibar gun me mɨgei. Egha aning ghaze, God aningɨn dafaribar arazir kaba Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn, dagh ami. \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xo*\xt Galesia 2:9\xt*\x*Aning mɨkemegha gɨvazɨ Jems kamaghɨn mɨgei, “Nan adarasi, ia na baragh. \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt Aposel 15:7-9\xt*\x*Saimon kamaghɨn e geghara ghaze, kar faragha zuir dughiam, God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uan apangkuvim men akagha, men tongɨn gumazir maba ua bagha me inigha me gamizɨ, me an gumazamizibar otifi. \v 15 Godɨn akam inigha izir gumazibar mɨgɨrɨgɨamɨn mɨrara ghu. Me fomɨra kamaghɨn osiri, men mɨgɨrɨgɨamɨn osizirimra kara: \b \q1 \v 16 \x - \xo 15:16-18 \xo*\xt Amos 9:11-12\xt*\x*“ ‘God kamaghɨn mɨgei, \q2 Devitɨn ovaviba mati, purirpenim degiaghirɨ. \q1 Egh kɨ gɨn uamategh izɨ, \q2 an ingarightɨ a tugham. \q1 An bizir ikuviziba kɨ ua dar ingarigham, \q2 egh kɨ a damightɨ \q3 a ua deragham. \q1 \v 17 Eghtɨ gumazamizir ikiavɨra itir naba \q2 God bagh ruiam. \q1 Kantrin Igharazibar Gumazamizir nan ziamɨn itiba \q2 bar uaghan na buriam. \q1 \v 18 Ekiam kamaghɨn mɨkeme. \q2 A bizir kaba fomɨra gumazamizibar akazɨ \q3 me dagh fo.’ ” \b \p \v 19 Jems ua kamaghɨn mɨgei, “Nan nɨghnɨzimra kara, Kantrin Igharazibar Gumazamiziba, me navibagh iragha God bagha zui. Eghtɨ e men tuaviba apɨran kogham. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Jenesis 9:4; Ua Me Ini 34:15-17; Ofa Gami 17:10-16; 18:6-23; 1 Korin 6:9; 6:18; 8:1; Galesia 5:19; Efesus 5:3; Kolosi 3:5; 1 Pita 4:3\xt*\x*E me bagh osir kamaghɨn me mɨkɨm suam, ia dagher me marvir guabagh anɨdibar aman markɨ. Ia dar amɨ kamaghɨn ia Godɨn damazimɨn mɨzegham. Ia dagher kabar aman markɨ. Ia uari isava akuir arazir kurabar amuan markɨ. Egha asɨzir me benibar fɨribagh afi ariaghɨriba, dar ghuziba darara iti, ia dar aman markɨ. Egh ia ghuzibar aman markɨ. \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Aposel 13:15\xt*\x*E fo, Moses osirizir arazir kamnagh fomɨra iza datɨrɨghɨn, me an akam nguibar ekiabar aven bar anekura, egha Sabatba zurara God ko mɨgeir dɨpenibar aven a dɨbori.”\f + \fr 15:21 \fr*\ft Judaba, me Israelɨn nguazimra itir puvatɨ. Fomɨra me ghua kantrin igharazir Israelɨn nguazim boroghɨra itibar iti. Egha men God ko mɨgeir dɨpeniba, nguibar ekiamɨn uaghan nguazir kam iti. Nɨ akar Aposel 2:5-11ɨn itimɨn gan. Kamaghɨn, nguibar ekiar kabar itir gumazamiziba, me Moses Osirizir Arazibar akaba da baregha gɨfa.\ft*\f* \s Me Kantrin Igharazibar Gumazamizir God gɨfoziba bagha akɨnafarim amadi \p \v 22 Egha aposelba ko siosɨn gumazamizir dapaniba ko Jerusalemɨn itir Kraisɨn adarazi bar mɨkemegha, uarir tongɨn gumazir maba mɨsevegha me amadazɨ me Pol ko Barnabas ko Antioghɨn zui. Me gumazir dapanir pumuning uaghan aning amɨsefe: Sailas ko Judas, an ziar mam Barsabas. Gumazir kamning Kraisɨn adarazir faragha zui. \v 23 Egha me akɨnafarir kam me koma anemada: \b \pm E, aposelba ko siosɨn gumazamizir dapaniba, e ian adarasi. \pm Ia Kantrin Igharazimɨn itir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darasi, ia Antioghɨn nguibar ekiam ko Sirian Provins ko Silisian itiba. Akɨnafarir kam ia bagha izi. Dughiar aghuim. \pm \v 24 \x - \xo 15:24 \xo*\xt Aposel 15:1\xt*\x*E kamaghɨn oraki, en tongɨn marazi me en azarazir puvatɨgha, ghua ia mɨgɨa ian nɨghnɨzibagh asɨghasɨki. Me ia gifarazɨ ia okam nɨghnɨsi. \v 25 Ezɨ e bar navir vamɨra inigha gumazir maba ko en namakar aghuimning Barnabas ko Pol a mɨsevegha me amada. \v 26 \x - \xo 15:26 \xo*\xt Aposel 13:50; 14:19; 1 Korin 15:30; 2 Korin 11:23; 11:26\xt*\x*Gumazir kamning, aning en Ekiam Krais Iesusɨn ziam bagha nguazir kamɨn ikɨrɨmɨrim ategha uaningɨn sa. \v 27 Kamaghɨn amizɨ, Judas ko Sailas uaghan akamɨn ia mɨkɨmasa, e aning amada. \v 28 \x - \xo 15:28 \xo*\xt Matyu 23:4\xt*\x*E Godɨn Duam ko navir vamɨra ikia kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, e osɨmtɨzitam ua ia darɨghan kogham. Bizir e ia mɨkemeziba, darara ia dar gɨn mangɨ. \v 29 \x - \xo 15:29 \xo*\xt Ofa Gami 17:14; Aposel 15:20; 21:25; Akar Mogomem 2:14; 2:20\xt*\x*Ia me marvir guabagh anɨdir daghebar aman markɨ, egh asɨzibar ghuzibar aman markɨ, egh me beniba fɨribagh afi ariaghirir asɨzibar aman markɨ, egh uari isava akuir arazir kurabar amuan markɨ. Ia bizir kaba ategh deragham. En akam kamaghɨra tu. \b \p \v 30 Egha Jerusalem itir Kraisɨn adarazi gumazir kaba amadazɨ, me Jerusalem ategha Antioghɨn iraghuegha Kraisɨn adarazi akuvagha akɨnafarim me ganɨngi. \v 31 Ezɨ Antioghɨn itir Kraisɨn adarazi akɨnafarir kam barazima, a gavgavim me ganɨga men navibagh ami da dera. Ezɨ me bizir kam bagha bar akonge. \v 32 \x - \xo 15:32 \xo*\xt Aposel 11:27; 14:22\xt*\x*Judas ko Sailas aning uaghan Godɨn akam inigha izir gumazimning. Egha aning mɨgɨrɨgɨar avɨribagh ami. Kamaghɨn, aning gavgavim Kraisɨn adarazi ganɨga mɨgɨrɨgɨar akurvazir avɨribar me gami. \v 33-34 Egha aning dughiar maba mong Antioghɨn me ko ike. Ezɨ gɨn Kraisɨn adarazi navir amɨrizim sara me amadazɨ, me Jerusalemɨn uamategha gumazir me amangiziba bagha zui.\f + \fr 15:33-34 \fr*\ft Fofozir gumazir maba uaghan kamaghɨn nɨghnɨsi, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan kagh iti. Mɨgɨrɨgɨar kam kamaghɨn ghu, “Ezɨ Sailas uan nɨghnɨzim gɨn ghua Antioghɨn iti.”\ft*\f* \v 35 Ezɨ Pol ko Barnabas Antioghɨn ikia gumazir avɨrir maba ko gumazamizibar sure gamua Ekiamɨn akam akuri. \s Pol ko Barnabas uaning abɨki \p \v 36 Dughiar maba gɨvazɨ, gɨn Pol kamaghɨn Barnabas mɨgei, “Ga uamategh nguibar ekiar ga Ekiamɨn akam akuniziba, bar dar mangɨva uan adarazir ganam, me manmaghɨn iti.” \v 37 \x - \xo 15:37 \xo*\xt Aposel 12:12; 12:25; Kolosi 4:10; 2 Timoti 4:11\xt*\x*Ezɨ Barnabas kamaghɨn nɨghnɨsi, a Jon, an ziar mam Mak, an a inightɨma, a aningɨn gɨn mangam. \v 38 \x - \xo 15:38 \xo*\xt Aposel 13:13; Kolosi 4:10\xt*\x*Jon Mak Pamfilian purama aning ataki, egha aning ko ingangarim a gɨvazir puvatɨ. Kamaghɨn an aning ko mangan Pol aghua. \v 39 Egha aning odorozir dafam gamigha kamaghɨn aning uaning abɨki. Ezɨ Barnabas ko Mak kurim inigha arighatɨzim Saiprusɨn ghu. \v 40 Ezɨ Pol Sailas amɨsefe. Ezɨ Kraisɨn adarazi uari akuvagha aning isa Godɨn agharim gatɨgha kamaghɨn mɨgei, “Godɨn akurvazim gua ko ikɨ.” Ezɨ aning ghu. \v 41 Egha aning Sirian Provins ko Silisian moghɨn ghua Pol gavgavim Kraisɨn adarazigh anɨdi. \c 16 \s Timoti Pol ko Sailasɨn gɨn zui \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xo*\xt Aposel 14:6; 2 Timoti 1:5\xt*\x*Pol ghua Derben otogha ghua Listran oto. Ezɨ kagh suren gumazir mamɨn ziam Timoti, a iti. An amebam Judan amizim, a Kraisɨn mav. Ezɨ an afeziam Grighɨn gumazim. \v 2 \x - \xo 16:2 \xo*\xt Filipai 2:19-22\xt*\x*Listra ko Aikoniamɨn itir en adarasi, me kamaghɨn a mɨgei, Timoti gumazir bar aghuim. \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt 1 Korin 9:20; Galesia 2:3-5\xt*\x*Ezɨ Pol a inightɨ, an a ko mangasa ifonge. Judaba danganir kamɨn iti. Egha me bar fo, an afeziam a Grighɨn gumazim. Kamaghɨn, Pol Timotin mɨkarzir mogomemɨn inim atu. \v 4 \x - \xo 16:4 \xo*\xt Aposel 15:23-29\xt*\x*Egha me nguibar ekiabagh arui. Akar aposelba ko siosɨn gumazamizir dapaniba Jerusalemɨn mɨkemegha amamangatɨzim, gumazamiziba da baragh, dar gɨn mangasa, me me mɨgɨagharui. \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt Aposel 2:47\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Kraisɨn adarasi, men nɨghnɨzir gavgaviba gavgafi. Ezɨ men dɨbobonim aruebar zurara pɨn ghuavanadi. \s Pol irebamɨn mɨn bizimɨn Masedonian gumazimɨn gani \p \v 6 \x - \xo 16:6 \xo*\xt Aposel 18:23\xt*\x*Ezɨ Godɨn Duam, Esian Provinsɨn Akar Aghuim kunan men anogoroke. Kamaghɨn amizɨ, Pol, ko Sailas, ko Timoti, me Frigian Distrighɨn nguibar ekiam ko Galesian Distrighɨn moghɨn ghue. \v 7 Egha me Misian Distrik ko Bitinian Provinsɨn mɨtaghniamɨn otogha Bitinian Provinsɨn aven mangasava amima, Iesusɨn Duam men anogoroke. \v 8 Kamaghɨn amizɨ, me Misian Distrighɨn mɨriam gatɨgha, Troasɨn ira ghue. \v 9 Ezɨ dɨmangan Pol irebamɨn mɨn bizimɨn garima, Masedonian Provinsɨn gumazim tughav ikia a gakaghora ghaze, “Ia Masedonian izɨva en akuragh.” \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt 2 Korin 2:13\xt*\x*Pol irebamɨn mɨn bizir kamɨn ganigha gɨvagha, e zuamɨra bizibar kɨrigha Masedonian mangasa tuavibar kɨri. E fo, God Akar Aghuim me mɨkɨnasa en dia.\f + \fr 16:10 \fr*\ft Aposelɨn akɨnafarimɨn akar otevir maba iti, “e,” iti. Gumazir avɨrim a ghaze, Luk, Pol koma dughiar mabar arui, kamaghɨn a mɨgei, “e.” Dughiar kam Luk Pol ko ghua Filipain tugha, Filipain iti. Bizir kam bagha, Pol Filipai ataghizɨma, akar kam, “e,” ua itir puvatɨ. Nɨ Aposel 16:40, an ganigh.\ft*\f* \s Filipain amizim, Lidia, Kraisɨn anavɨn oto \p \v 11 Egha e Troasɨn kurim inigha biaghatɨgha Samotresɨn zui. Egha amɨmzaraghan Neapolis bagha zui. \v 12 Egha e kagh dɨkavigha ghua Filipain otifi. Romba fomɨra izava apiazir nguibar ekiam. A Masedonian Distrighɨn nguibar faragha zuir mam. E kagh dughiar mabar ike. \p \v 13 Ezɨ Sabatɨn dughiamɨn, e nguibar ekiamɨn tiar akamɨn azenan ghua dɨpamɨn uaghiri. E ghaze, God ko mɨkɨmamin danganitam ti kagh ikiama? Ezɨ e kagh amizir mabar gari me uari akuvagha itima, e me mɨgei. \v 14 Amizir e barazir kabar mav, an ziam Lidia, a faragha Taiatairian nguibar ekiamɨn ikia izegha inir pɨghagheviba amadi. A zurara Godɨn ziam fer amizim. Ekiam an navim kuizɨma a Polɨn mɨgɨrɨgɨaba barasi. \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Aposel 16:33; 18:8\xt*\x*Egha a ko an gara dɨpenir vamɨran itir darasi, e me ruegha gɨvazɨ, a uan dɨpenimɨn mangasa en gighami. A kamaghɨn e mɨgɨa ghaze, “Ia kamaghɨn na gɨnɨghnɨgh suam, kɨ guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn ikɨ, kamaghɨn ia izɨ nan dɨpenimɨn ikɨ.” A kamaghɨn e mɨgɨa bar e gakaghone. \s Pol ko Sailas kalabusɨn iti \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Aposel 19:24\xt*\x*Dughiar mamɨn e God ko mɨgeir danganimɨn zuima, ingangarir amizir igiam, duar kuram a gapazazɨ, an e bato. Duar kuram a gapazazɨma a gɨn otivamin bizibagh fogha dar gun mɨgei. Ezɨ kamaghɨn an garir gumaziba an amir ingangarir kamɨn dagɨar avɨriba isi. \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Mak 1:24; 1:34\xt*\x*Ezɨ guivir kam, Pol ko bar en gɨn iza kamaghɨn dɨa mɨgei, “Gumazir kaba Godɨn Bar Pɨn Itimɨn ingangarir gumaziba. Me God ian akurvaghamin tuavimɨn gun ia mɨgei.” \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Mak 16:17\xt*\x*A dughiar avɨribar kamaghɨn ami. \p Ezɨ Pol an amɨragha raghɨrɨgha kamaghɨn duar kuram mɨgei, “Kɨ Krais Iesusɨn ziamɨn nɨ mɨgei, nɨ azenim girɨgh!” Ezɨ duar kuram maghɨra anetaki. \p \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Aposel 19:25-26; 2 Korin 6:5\xt*\x*Ezɨ an garir gumaziba fo, men dagɨaba isir tuavim pɨri. Kamaghɨn amizɨ, me Pol ko Sailasɨn suiragha aning amɨkɨrɨgha gumazir dapaniba bagha biziba amadir danganir ekiamɨn ghu. \v 20 \x - \xo 16:20 \xo*\xt 1 Atriviba 18:17; Matyu 5:11; Mak 13:9; Aposel 17:6\xt*\x*Egha me aningɨn akua jas bagha ghugha kamaghɨn mɨgei, “Kar Judan gumazimning. Aning en nguibar ekiamɨn itir gumazamizibar navibagh inivima osɨmtɨzir avɨriba otifi. \v 21 Egha aning Romɨn kantri en anogoroghezir arazibar gɨn mangasa, gumazamizibav gei.” \p \v 22 \x - \xo 16:22 \xo*\xt 2 Korin 6:5; 11:23-25; Filipai 1:30; 1 Tesalonika 2:2\xt*\x*Ezɨ gumazamiziba iza uari akuvagha uaghan akaba Pol ko Sailas gasi. Ezɨ jas mɨdorozir gumazibav gɨa ghaze, ia aningɨn korotiaba suegh aning mɨsogh. \v 23 Me Pol ko Sailas puv aning mɨsuegha, aning isa kalabus gatɨ. Egha deraghɨva aningɨn ganamin akar gavgavim isa, kalabusɨn garir gumazim ganɨngi. \v 24 Ezɨ kalabusɨn dɨpenimɨn garir gumazim jasɨn akam baregha, aning isa selɨn danganir bar aven itim gatɨgha, aningɨn sueba pamtem temem sara da ike. \p \v 25 Ezɨ dɨmagarir arɨzimɨn Pol ko Sailas God ko mɨgɨava ighiabagh ami. Ezɨ kalabusɨn itir gumazir maba aning barasi. \v 26 \x - \xo 16:26 \xo*\xt Aposel 4:31; 5:19; 12:7; 12:10\xt*\x*Ezɨ zuamɨra mɨkɨmkɨzir dafar mam otogha, gavgavim kalabuziar dɨpenimɨn mɨngarim ganɨdir dagɨabagh inobaghnobasi. Ezɨ kalabusɨn tiar akaba zuamɨra kuiaghire. Ezɨ me kalabuziaba ikezir senba bar fɨriaghɨre. \v 27 \x - \xo 16:27 \xo*\xt Aposel 12:18-19\xt*\x*Ezɨ kalabusɨn dɨpenimɨn garir gumazim osegha dɨkavigha kalabusɨn dɨpenimɨn tiar akabar garima da bar kuiaghirezɨ, an nɨghnɨzim ghaze gumazir kalabusɨn itiba bar are. Kamaghɨn a uan mɨdorozir sabam asigha uabɨ uabɨ bɨragh aremeghasa. \v 28 Ezɨ Pol pamtemɨn dia, “Nɨ pazɨ uabɨ damuan markɨ! E bar ka iti.” \p \v 29 Ezɨ kalabusɨn garir gumazim angazangariba bagha dia, egha ivegha Pol ko Sailas itir danganimɨn ghua atiatia puvɨra nɨgha, aningɨn suebar irɨ. \v 30 \x - \xo 16:30 \xo*\xt Luk 3:10; Aposel 2:37; 9:6\xt*\x*Egha an aning inigha azenan otogha aningɨn azangsɨsi, “Aruamning, kɨ tizim damightɨma God nan akuragham?” \p \v 31 \x - \xo 16:31 \xo*\xt Jon 3:16; 3:36; 6:47; 1 Jon 5:10\xt*\x*Ezɨ aning a ikaragha ghaze, “Nɨ nɨghnɨzir gavgavim Ekiam Iesusɨn ikɨtɨ, a nɨn akuragh, nɨn adarazi sara akuragham.” \v 32 Ezɨ aning Ekiamɨn akam a mɨgɨa egha uaghan a ko itir darazi bar me mɨgei. \v 33 \x - \xo 16:33 \xo*\xt Aposel 16:15\xt*\x*Dɨmagarir kamra, gumazir dapanir kam aning inigha aning duaba rue. Ezɨ aning zuamɨra a ko an adarasi, Iesusɨn ziamɨn bar me rue. \v 34 Ezɨ kalabuzibar garir gumazir dapanim, Pol ko Sailas inigha uan dɨpenimɨn aven ghugha dagheba aning ganɨdi. A uan adarazi ko nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, me bar akonge. \p \v 35 Ezɨ amɨnim tirazɨ, jasba polisɨn gumaziba amadazɨ me iza kamaghɨn kalabuziar dapanim mɨgei, “Jasba kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨ Pol ko Sailas ateghtɨma aning mangɨ.’ ” \p \v 36 Ezɨ kalabuziabar garir gumazir dapanim kamaghɨn Pol mɨgei, “Jasba nɨ ko Sailas ataghɨraghasa na mɨkeme. Ezɨ gua datɨrɨghɨn navir amɨrizim sara mangɨ.” \p \v 37 Ezɨ Pol kamaghɨn polisɨn gumazibav gei, “Ga Romɨn gumazimning. Me ga isa kot gatɨzir puvatɨgha gumazir avɨribar damazimɨn pura ga mɨsogha, ga isa kalabusɨn ga amada. Egha me datɨrɨghɨn nɨmɨra ga amangasa? Ti puvatɨgham! Me uari izɨva gan aku mangam.”\f + \fr 16:37 \fr*\ft Dughiar kamɨn Romɨn nguibar ekiamɨn atrivim, an ziam Sisar. A Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn boroghɨra itir kantribar gari. Kamaghɨn amizɨ, Romɨn kantrin itir gumaziba mati gumazir ziar ekiaba iti moghɨn iti. Ezɨ men osirizir arazim kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Kotiaba ko gavmanɨn gumaziba pura me mɨsoghan kogham. Dughiar mabar Romba, gumazir igharaziba uaghan me ataghizɨma me uaghan Romɨn kantrin gumazibar mɨn otifi. Polɨn afeziam a uaghan kamaghɨn amizir gumazir mam. Kamaghɨn amizɨ, Polɨn amebam a batezɨ, a uaghan Romɨn kantrin gumazir mam. (Nɨ Aposel 22:24-29 an ganigh.)\ft*\f* \p \v 38 Ezɨ polisɨn gumaziba akar kabar gun jasbav keme. Ezɨ me orazi Pol ko Sailas Romɨn gumazimning. Ezɨ me atiatingi. \v 39 \x - \xo 16:39 \xo*\xt Matyu 8:34\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, jasba kalabusɨn dɨpenimɨn ghuegha, kamaghɨn aning mɨgɨa ghaze, gua ataran markɨ. Egha me aningɨn akua azenan ghuegha, aningɨn azangsɨsi, “Gua nguibar ekiar kam ategh mangɨ.” \v 40 Ezɨ aning kalabusɨn dɨpenim ategha Lidian dɨpenimɨn ghu. Egha Kraisɨn adarazir ganigha, akar maba me mɨgɨa, gavgavim me ganigha, egha aning ghu. \c 17 \s Me Tesalonikan nguibamɨn aven akam akuri \p \v 1 \x - \xo 17:1 \xo*\xt 1 Tesalonika 1:1-2; 2:1-2\xt*\x*Pol ko an gɨn aruir gumaziba, me Amfipolis ko Apolonian nguibamning ategha ghuavɨra ikia Tesalonikan nguibamɨn oto. Tesalonikan nguibamɨn aven, Judabar dɨpenir God ko mɨgeir mam iti. \v 2 Egha Pol God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven ghu. Kar a zuraram amir arazim. Egha Sabatɨn pumuning ko mɨkezimɨn Godɨn Akɨnafarimɨn itir osiziriba me geghara me mɨgei. \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Luk 24:26; Aposel 3:18; 9:22; 18:28; Galesia 3:1\xt*\x*An osiziriba men akakagha dar mɨngaribav gɨa ghaze, “Krais mɨzazim inigh aremegh ua dɨkavamin mɨgɨrɨgɨam, a guizbangɨra.” \p Egha kamaghɨn mɨgei, “Iesusɨn kɨ akam akurir kamnagh, a Gumazir God Ua Gumazamiziba Iniasa Mɨsevezim, a Krais.”\f + \fr 17:3 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar kamɨn mɨngarim, Krais, kamaghɨn ghu, “God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim.”\ft*\f* \v 4 \x - \xo 17:4 \xo*\xt Aposel 13:50; 15:22; 15:27; 15:40; 28:24\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir maba oregha nɨghnɨzir gavgavim akar kabar ikia Pol ko Sailasɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zui. Ezɨ uaghan Godɨn atiatir Grighɨn gumazir avɨriba ko ziaba itir amizir avɨriba sara aningɨn gɨn zui. \p \v 5 Gumazir avɨrim Pol ko Sailasɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zuima, Judaba kamaghɨn naviba bar ikufi. Egha puram aruir gumazir kurar maba akumakumigha gumazir bɨzir dafam gami. Egha ghua nguibar ekiamɨn aven arua pamtem atarava araghasi. Me Pol ko Sailas inigh avɨrir torimɨn mangasa, aning buriasa ivemara Jesonɨn dɨpenimɨn aven ghue. \v 6 \x - \xo 17:6 \xo*\xt Aposel 16:20\xt*\x*Egha me aningɨn apizir puvatɨgha, Jeson ko Kraisɨn marazi kurɨvegha nguibar ekiamɨn garir gumazir dapaniba bagha me inigha ghu. Egha kamaghɨn dei, “Gumazir kaba osɨmtɨzim nguazir kamɨn nguibaba bar dagh arɨgha iza datɨrɨghɨn kagh oto. \v 7 \x - \xo 17:7 \xo*\xt Luk 23:2; Jon 19:12; 1 Pita 2:13\xt*\x*Ezɨ Jeson me inigha uan dɨpenim gatɨ. Gumazir kaba bar moghɨra Sisar osirizir arazibar gɨn mangan aghua. Egha kamaghɨn mɨgei, Atrivir ekiar igharazim uaghan iti, an ziam Iesus.” \v 8 Ezɨ gumazamizir avɨrir uari akuvaziba ko nguibar ekiamɨn garir gumazir dapaniba, me men akar kam baragha dɨgavir kuram gamigha diava arai. \v 9 Egha nguibar ekiamɨn garir gumazir dapaniba, me Jeson ko an adaraziv kemezɨ, me sel givese. Ezɨ me me ataghizɨ, me zui. \s Berian nguibamɨn itir Judabar arazir aghuim \p \v 10 Ezɨ amɨnim pɨrima, Kraisɨn adarazi zuamɨra aning amadazɨ aning Berian nguibamɨn ghu. Aning ghua otivavɨra Judabar dɨpenir God ko mɨgeimɨn aven ghu. \v 11 \x - \xo 17:11 \xo*\xt Aisaia 34:16; Luk 16:29; Jon 5:39\xt*\x*Berian Judaba, men araziba ko men nɨghnɨziba bar dera. Me Polɨn mɨgɨrɨgɨaba baraghasa bar ifonge. Egha me Polɨn mɨgɨrɨgɨabar mɨngariba abɨgh bar dagh fofoghasa zurara Godɨn Akamɨn Osiziribar gari. Me kamaghɨn foghasa, Polɨn mɨgɨrɨgɨaba, da guizɨn mɨgɨrɨgɨaba, o? Kamaghɨn, me Tesalonikan itir Judabar arazibagh afira. \v 12 Ezɨ Judan avɨriba nɨghnɨzir gavgavim Polɨn mɨgɨrɨgɨabar iti. Ezɨ uaghan Grighɨn amizir ziaba itir maba ko Grighɨn gumazir avɨriba sara aningɨn gɨn zui. \p \v 13 \x - \xo 17:13 \xo*\xt Aposel 13:50; 14:19\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir Tesalonikan itiba orazi, Pol Berian ikia Godɨn akam akuri. Ezɨ me uaghan Berian otivigha gumazamizir kabar nɨghnɨzim gasɨghasɨgha men navibagh inifi. \v 14 Ezɨ Kraisɨn adarazi zuamɨra Pol amadazɨ an ongarir mɨriamɨn ghu. Sailas ko Timoti Berian ikiavɨra iti. \v 15 Ezɨ Polɨn akua zuir gumaziba, ghua Atensɨn anetɨ. Ezɨ Pol, Sailas ko Timoti zuamɨra a bativasa, an aning bagha akam isa me ganɨngi. \s Pol Atensɨn ikiava akam akuri \p \v 16 Egha Pol Atensɨn ikia Sailas ko Timoti bagha mɨzuai. Egha a gari, Atensɨn nguibar ekiamɨn aven marvir guaba bar izɨfa. Ezɨ Pol bar osemegha an muriam bar ikufi. \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt Aposel 18:19\xt*\x*Egha a bizir kam bagha God ko mɨgeir dɨpenibar aven a Judaba ko Grighɨn Godɨn atiatia itir gumazamiziba sara mɨgei. Egha uaghan bizibagh ivezir danganimɨn zurara gumazir pura iza otivibav gei. \v 18 Ezɨ Epikurian ko Stoikɨn gumazir fofoziba itiba, me Pol ko uari adosi. Marazi kamaghɨn mɨgei, “Onganir mam tizibav gei?” Ezɨ marazi kamaghɨn mɨgei, “A ti aser igharazibar akam akuri.” Pol Iesus ua dɨkavizir bizimɨn Akar Aghuim akurima, kamaghɨn me mɨgɨrɨgɨar kabar a gami.\f + \fr 17:18 \fr*\ft Faragha zuir akam, Grighbar tongɨn gumazir avɨriba, me fofozir gumazir fomɨra ikezibar nɨghnɨzibar gɨn zui. Men fofozir gumazibar mamning, aning ziamning Epikurian ko Stoik.\ft*\f* \p \v 19-20 Egha me a inigha Atensɨn garir gumazir dapanibar tongɨn ghua me mɨghsɨamɨn Areopagus uari akuvagha iti. Egha me kamaghɨn Pol mɨgei, “Nɨ nɨghnɨzir e fomɨra tong oraghizir puvatɨzibav gei. E dar mɨngarim gɨfoghasa ifonge. Kamaghɨn e foghasa, kar nɨghnɨzir igiar manam, nɨ an gumazamizibar sure gami. Nɨ e mɨkɨm.” \v 21 (Atensɨn gumaziba ko Atensɨn azenan itir gumazir izeziba, me zurara pura ikiava nɨghnɨzir igiar otivir kabara mɨgei.) \p \v 22 Ezɨ Pol Areopagusɨn Mɨghsɨamɨn tongɨra tugha kamaghɨn mɨgei, “Ia Atensɨn gumaziba! Kɨ ian gari, ia godɨn mɨn asebar gɨn mangasa bar gavgafi. \v 23 Kɨ arua bar deravɨra bizir ia ziaba febar gani, egha kɨ uaghan ofa gamir dakozir mamɨn gari ziar kam an iti: E fozir puvatɨzir godɨn ofa gamir dakozim. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ, godɨn ia fozir puvatɨgha gɨn zuim, kɨ an akam ia mɨkɨmasa. \p \v 24 \x - \xo 17:24 \xo*\xt Matyu 11:25; Aposel 7:48; 14:15\xt*\x*\x - \xo 17:24-25 \xo*\xt 1 Atriviba 8:27; Aisaia 42:5\xt*\x*“Godɨn mam iti, a nguazir kam ko an itir biziba bar dar ingari, anarɨra overiam ko nguazimɨn Ekiam. Egha a gumaziba dafaribar ingarir dɨpenibar itir puvatɨ. \v 25 \x - \xo 17:25 \xo*\xt Jop 12:10; Onger Akaba 50:12; Sekaraia 12:1; Aposel 7:48\xt*\x*Godɨn kam a uabɨ ikɨrɨmɨrim ko biziba bar gumazamizibagh anɨngi. Egha a bizitamɨn otevezir puvatɨ. Kamaghɨn, e uan dafaribar an akurvagh bizitam damighan kogham. \v 26 Ezɨ God gumazir vamɨran ingari, egha an ovavir kamɨn a gumazamiziba bar men ingari. Egha me isa nguazimɨn danganiba bar dagh arɨki. Egha a uabɨ me ikiamin ikɨrɨmɨrimɨn dughiaba arɨki. Egha danganir me itiba a me bagha nguazir mɨtaghniaba arɨki. \v 27 \x - \xo 17:27 \xo*\xt Onger Akaba 145:18; Aisaia 55:6; Jeremaia 23:23; Aposel 14:17; Rom 1:20\xt*\x*God kamaghɨn ifonge, gumazamiziba a buri, an boroghɨn izɨva an apigh, kamaghɨn a bizir kabagh ami. Guizbangɨra God e vaghvagha en saghon itir puvatɨ. \v 28 \x - \xo 17:28 \xo*\xt Kolosi 1:17; Hibru 1:3\xt*\x*‘Anarɨra e gamima, e ikiava, aruava egha ikɨrɨmɨrim isi.’ Ezɨ ian fofozir gumazir mabara kamaghɨn mɨkeme, ‘E Godɨn boribara.’\f + \fr 17:28 \fr*\ft Pol gumazir kaba an akam deravɨra agɨfoghasa, egha a men fomɨra itir Grighɨn gumazibar akar otevir pumuning isa, uan akam gavgavim a danɨngasa, aning gun me mɨgei.\ft*\f* \p \v 29 \x - \xo 17:29 \xo*\xt Aisaia 40:18-20; 44:10-17; Aposel 19:26\xt*\x*“Kamaghɨn amizɨ, e guizbangɨra an ovavibar ikɨva, egh kamaghɨn nɨghnɨghan kogh suam, God ti golɨn nedazim o silvan nedazim o dagɨabar nedazim. E uaghan kamaghɨn nɨghnɨghan kogh suam, a ti gumazamiziba uari uan dafariba ko uan nɨghnɨzibar ingarizir marvir guatam. \p \v 30 \x - \xo 17:30 \xo*\xt Aposel 14:16; Rom 3:25; Taitus 2:11-12; 1 Pita 1:14\xt*\x*“Fomɨra gumazamiziba God gɨfozir puvatɨ. Dughiar kamɨn, me fozir puvatɨgha amizir biziba, God dagh nɨghnɨzir puvatɨ. Egha datɨrɨghɨn God Akar Gavgavim anɨga ghaze, nguazir kamɨn danganiba bar dar itir gumazamiziba bar uan navibagh iragh. \v 31 \x - \xo 17:31 \xo*\xt Onger Akaba 9:8; 96:13; Aposel 2:24; 10:42; Rom 2:16; 14:10\xt*\x*God gumazamizibar arazir kuraba bagh me tuisɨghamin dughiam akɨrigha gɨfa. An arazir aghuimɨn mɨrara a inabazir gumazim, nguazir kamɨn gumazamiziba tuisɨgham. Gumazir kam aremezɨ God a gamizɨ a ua dɨkafi. Bizir kamɨn God e tuisɨghamin ingangarim gumazamiziba bar men akazɨ, me fo, a guizbangɨram otogham.” \p \v 32 Egha me ua dɨkavamin mɨgɨrɨgɨam baregha, marazi a dɨpofi. Ezɨ marazi kamaghɨn mɨgei, “Nɨ dughiatam ua bizir kam mɨkɨmtɨ, e nɨ baraghasa.” \v 33 Ezɨ Pol me ategha ghu. \v 34 Ezɨ gumazamizir maba Polɨn nɨghnɨzimɨn gɨn ghua nɨghnɨzir gavgavim an mɨgɨrɨgɨabar iti. Men tongɨn Dionisius, a Areopagus kaunselɨn aven itir gumazir mam. Ezɨ amizir mam, an ziam Damaris, a gumazamizir igharazir maba ko, me uaghan nɨghnɨzir gavgavim Polɨn mɨgɨrɨgɨabar iti. \c 18 \s Pol Korinɨn nguibar ekiamɨn Godɨn Akar Aghuim akuri \p \v 1 Bizir kabar gɨn, Pol Atens ategha Korinɨn nguibamɨn ghu. \v 2 \x - \xo 18:2 \xo*\xt Rom 16:3; 1 Korin 16:19; 2 Timoti 4:19\xt*\x*Egha a Judan gumazir mam bato, an ziam Akwila. An nguibam Pontusɨn Provinsɨn aven iti. A uan amuim Prisila ko, aning mong fomɨra kantri Italin ike, ezɨ Sisar Klodius Judabav gɨa ghaze, me Romɨn nguibar ekiam ategh igharagh mangɨ. Kamaghɨn amizɨ, aning Itali ategha Korinɨn ize. Ezɨ Pol aning ganasa zui. \v 3 \x - \xo 18:3 \xo*\xt Aposel 20:34; 1 Korin 4:12; 1 Tesalonika 2:9; 2 Tesalonika 3:8\xt*\x*Pol uaghan aningɨn mɨrara, selɨn dɨpenibar ingari. Kamaghɨn amizɨ, an aningɨn ganasa ghugha, aning ko ikia egha me ko ingari. \v 4 Sabatɨn dughiabar, Pol zurara Judaba God ko mɨgeir dɨpenibar ghua me ko uariv gei. A Judaba ko Grighbar nɨghnɨzibar amutɨma, me nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikiasa me gakaghori. \p \v 5 \x - \xo 18:5 \xo*\xt Aposel 9:22; 17:3; 17:14-15; 18:28\xt*\x*Ezɨ Sailas ko Timoti Masedonia ategha izaghirɨzɨ, Pol dughiabar zurara Godɨn Akar Aghuim akuri. An akar gavgavimɨn kamaghɨn deravɨra Judabagh eghari, Iesus a Krais, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim. \v 6 \x - \xo 18:6 \xo*\xt Aposel 13:45-46; 13:51; 20:26; 1 Pita 4:4\xt*\x*Ezɨ Judaba Polɨn akam baraghan aghuagha, mɨgɨrɨgɨar kuraba a ganɨdi. Kamaghɨn amizɨ, a uan korotiamɨn mɨneziba apɨzigha, kamaghɨn me mɨgei, “Kamaghɨn ia Godɨn saghon ikɨ oveghtɨ, mar ian osɨmtɨzimra. Ezɨ kɨ uabɨ osɨmtɨziba puvatɨ. Kɨ datɨrɨghɨn Godɨn Akar Aghuim Kantrin Igharazibar Gumazamiziba me mɨkɨnam.” \p \v 7 Ezɨ Pol God ko mɨgeir dɨpenim ategha Titius Jastusɨn dɨpenimɨn ghu. Gumazir kam zurara Godɨn ziam fe. An dɨpenim a Judaba God ko mɨgeir dɨpenimɨn boroghɨn iti. \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt 1 Korin 1:14\xt*\x*Krispus, God ko mɨgeir dɨpenibar garir gumazir dapanim. Ezɨ a uan adarazi ko me nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn iti. Ezɨ Korinɨn gumazamizir avɨrim Polɨn akam baregha, nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikia egha rue. \p \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Aposel 23:11; 1 Korin 2:3\xt*\x*Ezɨ dɨmagarir mamɨn Ekiam irebamɨn mɨn garir bizimɨn kamaghɨn Pol mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ, nɨ mɨkɨmvɨra ikɨ, egh nɨmɨra ikian markɨ. \v 10 \x - \xo 18:10 \xo*\xt Josua 1:9; Aisaia 41:10; Jeremaia 1:8; 1:18-19; Matyu 28:20; Jon 10:16\xt*\x*Kɨ nɨ ko iti, nan gumazamizir avɨriba nguibar ekiar kamɨn iti. Kamaghɨn tav pazɨ nɨ damighan kogh, egh nɨ mɨsueghan kogham.” \v 11 Ezɨ Pol azenir vamɨra ko akuamɨn ikiava, Godɨn Akar Aghuim men sure gami. \p \v 12 Galio, Akaian Provinsɨn gavmanɨn gumazir dapanimɨn itima, Judan gumaziba bar dɨkavigha Polɨn apanimɨn gamua a isa kot gatɨ. \v 13 Me ghaze, “Gumazir kam, a gumazamizibav gɨa ghaze, ‘Ia Moses Osirizir Araziba riaghɨriaghɨva, arazir igharazimɨn Godɨn ziam fɨ.’ ” \p \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Aposel 23:29; 25:11; 25:19\xt*\x*Pol bar men akam ikarvaghasava ami, ezɨ Galio Judabav gei, “Ia Judaba, gumazir kam Rom osirizir araziba abigham, o an arazir kuratam damightɨma, kɨ ian akam baregham. \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Jon 18:31; Aposel 23:29; 25:18-19\xt*\x*Ezɨ ia mɨgɨrɨgɨaba ko ziaba ko ia uan araziba, bagha nɨghnɨgha na bagha izi. Markiam. Ia uari dar kɨrmɨgh. Kɨ bizir kabar kotiaba bareghan kogham.” \v 16 Kamaghɨn amizɨ, a me amadazɨ, me kot ategha azenan ize. \v 17 Ezɨ Korinɨn gumaziba, maghɨra Sostenesɨn suira, a Judabar dɨpenir God ko mɨgeimɨn garir gumazir dapanim, egha kotɨn danganim boroghɨra a mɨsosi. Ezɨ Galio bizir me amizir kam gunuira.\f + \fr 18:17 \fr*\ft Grighɨn akam deragha bizir kam gɨfozir puvatɨ. Fofozir gumazir maba ghaze, Judaba uari uan gumazir dapanir ekiamɨn atarav egha me a mɨsosi.\ft*\f* \s Pol uamategha Antioghɨn nguibam ghu \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xo*\xt Dɨboboniba 6:18; Aposel 21:24; Rom 16:1\xt*\x*Pol dughiar mabar Korinɨn ikegha, Kraisɨn adarazi ategha kurimɨn ghuavanabogha Sirian Distrighɨn ghu. Prisila koma Akwila a ko zui. Dughiar a tɨghar kurimɨn mangamim, a Senkrian ikia God ko akar dɨkɨrɨzir mam gami. Kamaghɨn a uan dapanir arɨzim gise.\f + \fr 18:18 \fr*\ft Judaba kamaghɨn ami, me Godɨn akar dɨkɨrɨzim gɨn mangɨva, uan dapanir arɨzim gisegham.\ft*\f* \v 19 \x - \xo 18:19 \xo*\xt Aposel 17:17\xt*\x*Ezɨ me Efesus otivigha, Pol Prisila ko Akwila kagh aning ataki. Egha a uabɨ Judabar dɨpenir God ko mɨgeimɨn ghua me ko uariv gei. \v 20 Ezɨ me dughiar tabar uarir gan ikiasava a mɨgeima, a ghaze, Puvatɨ. \v 21 \x - \xo 18:21 \xo*\xt Rom 1:10; 1 Korin 4:19; Hibru 6:3; Jems 4:15\xt*\x*A me ataghɨragha, akar dɨkɨrɨzim gamua kamaghɨn me mɨgei, “God ifueghtɨ, kɨ ua ia bagh izam.” Egha kurim inigha Efesus ategha ghu. \v 22 Egha a Sisarian otogha, Jerusalemɨn itir Kraisɨn adarazigh etiasa ghuavanabo. Egha gɨn Antioghɨn nguibamɨn ghuaghirɨ. \p \v 23 Pol dughiar mabar Antioghɨn ikegha, Distrik Galesia ko Frigian itir nguibaba bar dagh arua, men nɨghnɨzir gavgavir Iesusɨn itiba gavgavim me ganɨdi. \s Apolos Godɨn Akar Aghuim Efesusɨn nguibamɨn anekuri \p \v 24 Judan gumazir mam, an ziam Apolos, an Aleksandrian gumazim. A iza Efesusɨn nguibamɨn iti. A bar deravɨra mɨgɨava, Godɨn Akɨnafarimɨn Osiziriba bar dagh fo. \v 25 \x - \xo 18:25 \xo*\xt Aposel 19:3; Rom 12:11\xt*\x*Me Ekiamɨn tuavimɨn a geghani, ezɨ a gumazamizibar sure damuasa an navim bar a dɨkafi. A bar deravɨra Iesus amizir bizibar me mɨgei. Egha a Jonɨn rurimra fo. \v 26 \x - \xo 18:26 \xo*\xt Aposel 19:8\xt*\x*Egha Apolos Judabar God ko mɨgeir dɨpenimɨn ghugha, atiatir puvatɨgha Godɨn akam akuri. Ezɨ Prisila ko Akwila a baregha a inigha uan dɨpenimɨn ghugha Godɨn tuavim a geghanizɨ, a deravɨra Godɨn tuavim gɨfos. \p \v 27 \x - \xo 18:27 \xo*\xt 1 Korin 3:6; 2 Korin 3:1\xt*\x*Ezɨ Apolos Akaian mangasava amima, Efesusɨn itir Kraisɨn adarasi, gavgavim a ganɨdi, egha a iniasa Akaian suren gumaziba bagha akɨnafarim osiri. Apolos Akaian otozir dughiamɨn, a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir darazi akurvazir ekiam me gami. God men apangkufi, kamaghɨn amizɨ, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn iti. \v 28 \x - \xo 18:28 \xo*\xt Aposel 9:22; 17:3; 18:5\xt*\x*Apolos bar gavgavigha gumazamizibar damazibar akam akuri, egha men akaba ikarvagha, Judabar akar kurar me mɨgeiba dɨkabɨri. A Godɨn Akɨnafarimɨn itir akam akuri, eghtɨ me fogh suam, Iesus a God Uam E Iniasa Mɨsevezir Gumazim, Krais. \c 19 \s Pol Efesusɨn akam akuri \p \v 1 \x - \xo 19:1 \xo*\xt 1 Korin 1:12; 3:6\xt*\x*Dughiar kam Apolos Korinɨn ikiavɨra itima, Pol mɨghsɨabar itir nguibabagh arua ghua iza Efesusɨn oto. Egha a kagh suren gumazir maba bato. \v 2 \x - \xo 19:2 \xo*\xt Aposel 2:38; 8:16\xt*\x*Egha men azara, “Ia faraghavɨra nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itima, Godɨn Duam ia gizɨvaz, o puvatɨ?” \p Ezɨ me ghaze, “Puvatɨ, e uaghan tong oraghizir pu, Godɨn Duam iti, o puvatɨ.” \p \v 3 \x - \xo 19:3 \xo*\xt Matyu 3:11\xt*\x*Ezɨ Pol men azara, “Ia rurir manamra ini?” \p Ezɨ me ikara ghaze, “Jonɨn rurim.” \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Matyu 3:11; Mak 1:4; 1:7-8; Luk 3:4; 3:16; Jon 1:15; 1:26-30; Aposel 18:25; 19:4\xt*\x*Ezɨ Pol ghaze, “Jonɨn rurim a navim gɨrazir rurim. Jon gumazamizibav gɨa ghaze, ia nɨghnɨzir gavgavim nan gɨn izamin gumazimɨn ikɨ, a Iesus.” \v 5 Ezɨ me kamaghɨn oraghizɨ, Pol Ekiam Iesusɨn ziamɨn me rue. \v 6 \x - \xo 19:6 \xo*\xt Aposel 2:4; 6:6; 8:17; 10:44-46\xt*\x*Ezɨ Pol uan agharimning me gisɨn atɨzɨ, Godɨn Duam me bagha izegha me avara. Ezɨ me nguibar igharazibar akabav gei. Egha Godɨn akam inigha izir gumazibar mɨn Godɨn akam mɨgei. \v 7 Me bar moghɨra men dɨbobonim 12pla. \p \v 8 Ezɨ Pol iakɨnir pumuning ko mɨkezimɨn, a God ko mɨgeir dɨpenimɨn aven, gumazamiziba akar gavgavibar me mɨgɨa atiatir puvatɨ. A God Bizibagh Ativir Arazimɨn mɨgɨrɨgɨamɨn gun me mɨgɨa, men nɨghnɨziba iraghasa me mɨgei. \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Aposel 9:2; 2 Korin 6:14-18; 2 Pita 2:2\xt*\x*Ezɨ marazir naviba gavgavizɨ, me nɨghnɨzir gavgavim Polɨn akabar ikian aghuagha, gumazamizibar damazibar azenara mɨgɨrɨgɨar kurabar Godɨn Tuavim gami. Ezɨ Pol me ategha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazi inigha ghu. Egha dughiabar zurara Tiranusɨn suren dɨpenimɨn bizibar me mɨgei. \v 10 \x - \xo 19:10 \xo*\xt 2 Timoti 1:15\xt*\x*Pol azenir pumuningɨn kamaghɨn amima, Judaba ko Grighɨn Esian Provinsɨn itiba, me bar Ekiamɨn akam baraki. \s Skevan otariba duar kuraba batoghasa \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xo*\xt Aposel 14:3\xt*\x*Egha God mirakelɨn bar gavgavir igiaba Polɨn dafarimningɨn dagh ami. \v 12 \x - \xo 19:12 \xo*\xt Aposel 5:15\xt*\x*Me uaghan inir avɨzir doriba adiziba ko, inir avɨzir maba, me da Polɨn mɨkarzimɨn poegha, da isa ghuava arɨmariabagh arɨzi me ghuamazima, duar kuraba me ataghɨrasi. \p \v 13 \x - \xo 19:13 \xo*\xt Mak 9:38\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir maba nguibabagh arua duar kuraba batosi. Me Ekiam Iesusɨn ziamɨn duar kurar gumazamizibar aven itiba batoghasa kamaghɨn mɨgei, “Iesusɨn Pol akam akurimɨn ziamɨn, kɨ pamtem nɨ mɨgei, ‘Nɨ azenan izɨ.’ ” \p \v 14 Ezɨ Skeva, a Judan ofa gamir gumazir dapanir mam. An otarir 7pla, arazir kam gami. \v 15 \x - \xo 19:15 \xo*\xt Mak 1:24; 1:34\xt*\x*Ezɨ dughiar mam, duar kurar mam kamaghɨn me mɨgei, “Iesus, kɨ a gɨfo, egha kɨ Pol, kɨ a gɨfo, ezɨ ia taia?” \v 16 Ezɨ gumazir duar kuram apazazir kam, uabɨ fegha me mɨkɨnigha puv me mɨsuagharɨki. A mɨzazir kuram me gasima me ghuzibagh rua bibiabara dɨpenim ategha arava azenan ghue. \p \v 17 \x - \xo 19:17 \xo*\xt Luk 7:16; Aposel 2:43; 5:5; 5:11\xt*\x*Ezɨ Judaba ko Grighɨn gumazir Efesusɨn itiba bizir kam baregha bar atiatingi. Ezɨ Ekiam Iesus an ziam, gumazamiziba bar a pɨrafa. \v 18 Faragha nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba datɨrɨghɨn iza, gumazamizibar damazimɨn uan arazir kurabar gun mɨgei. \v 19 Ezɨ gumazamizir avɨrir imeziba ko mirakel kurabagh amiba, me uan akɨnafarir mirakelɨn kurabar osiziriba itiba inigha iza, gumazamizibar damazimɨn da tue. Me mirakelɨn kurabar akɨnafarir kabar ivezimɨn dɨbobonim dɨboborima, da 50,000ɨn silvan dagɨabar tu. \v 20 \x - \xo 19:20 \xo*\xt Aposel 6:7; 12:24\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Ekiamɨn mɨgɨrɨgɨam nguibaba bar dar zui. Ezɨ gumazamizir avɨrim nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn mɨgɨrɨgɨamɨn itima a pamtem men navibar aven ingari. \s Efesusɨn nguibamɨn gumaziba dia Polɨn atari \p \v 21 \x - \xo 19:21 \xo*\xt Aposel 18:21; 20:22; 23:11; Rom 1:13; 15:24-28; Galesia 2:1\xt*\x*Bizir kaba otivigha gɨvazɨ, Pol Godɨn Duamɨn gɨn Masedonian Provins ko Akaian Provins moghɨn mangɨ, Jerusalemɨn otivasa. Egha ghaze, “Kɨ nguibar kamɨn ikeghɨva, gɨn uaghan Romɨn nguibar ekiamɨn mangam.” \v 22 \x - \xo 19:22 \xo*\xt Rom 16:23; 2 Timoti 4:20\xt*\x*Egha an akurvazir gumazimning, Timoti ko Erastus, an aning isa Masedonian aning amada. Egha a uabɨ mong Esian Provinsɨn ike. \p \v 23 \x - \xo 19:23 \xo*\xt 2 Korin 1:8\xt*\x*Dughiar kamra gumazir maba Ekiamɨn Tuavimɨn adarir mɨgɨrɨgɨar dafam gami. \v 24 \x - \xo 19:24 \xo*\xt Aposel 16:16-19\xt*\x*Ezɨ gumazir mam, an ziam Demitrius. A silvan bizibar ingarir gumazim. A dagɨaba iniasa, aser amizim Artemisɨn dɨpenimɨn mɨn, a dɨpenir dozibar ingarigha, silvan dagh ami. Gumazir avɨriba Demitrius ko ingara dagɨar avɨriba isi. \v 25 Egha a ko an ingangarir gumaziba ko men ingangarimɨn mɨn amir ingangarir igharazibagh amir gumaziba, men dia. Egha kamaghɨn mɨgei, “Maia, ia fo. E dagɨar ingangarir kam gamua dagɨar dafam isi. \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Onger Akaba 115:4; Aisaia 44:10-20; Jeremaia 10:3; Aposel 17:29; 2 Timoti 1:15\xt*\x*Ia garava orasi, gumazir kam Pol, gumazamizir avɨrim an akaba bangɨn ira dar gɨn zui. Efesusɨn kaghɨra puvatɨ, Esian Provins bar. A gumazamizibar nɨghnɨzibagh ami, da tuavir igharazibar zui. A kamaghɨn mɨgɨa ghaze, gumaziba amir marvir guaba, da guizbangɨra godba puvatɨ. \v 27 Polɨn akar kam en dagɨar ingangarimɨn ziar aghuim gasɨghasigham. Bizir kamra puvatɨ, uaghan gumazamizibar nɨghnɨzimɨn, Artemisɨn dɨpenim pura bizir kɨnim gavagham. Eghtɨ Artemis uabɨ, me Esian Provins ko nguazir kam bar moghɨra ua asemɨn mɨn an ganan kogham. An marvir guam pura bizir kɨnim gavagham!” \p \v 28 Ezɨ me oregha atara maghɨra pamtem mɨgɨa ghaze, “Aser amizim Artemis, an Efesusɨn bar Ekiam!” \v 29 \x - \xo 19:29 \xo*\xt Aposel 20:4; 27:2; Rom 16:23; 1 Korin 1:14; Kolosi 4:10; Filemon 1:24\xt*\x*Ezɨ mong gɨn nguibar kamɨn itir gumazamiziba bar nɨgɨnir dafam gami. Egha me bar, Gaius ko Aristarkusɨn suiragha aning a mɨkɨrɨgha, voroghɨra uari akuvir danganir ekiamɨn zuamɨra ivemara ghue. Aning, Masedonian gumazir Pol koma aruimning. \v 30 Pol uabɨ gumazamizir okoruamɨn tongɨn mangasa nɨghnɨsi. Ezɨ Kraisɨn adarazi an anogorosi. \v 31 \x - \xo 19:31 \xo*\xt 2 Timoti 1:15\xt*\x*Ezɨ uaghan Efesusɨn gavmanɨn gumazir maba, me Polɨn namakaba, me a bagha akam amaga pamtem a gakaghora ghaze, a danganir ekiar gumazamiziba uari akuvimɨn mangan markɨ. \p \v 32 Ezɨ uari akuvazir gumazamiziba me okam nɨghnɨsi, marazi bizir mam mɨgɨa dei, ezɨ marazi bizir igharazim mɨgɨa dei. Gumazir avɨrim fozir puvatɨ, me tizim bagha iza uari akufa. \v 33 Ezɨ Judaba, me gumazir mam Aleksanderɨn tɨvazɨ, a ghua faraghavɨra tu. Ezɨ marazi ghaze, Aleksander ti osɨmtɨzimɨn mɨngarim. Ezɨ a uan dafarimra nɨmɨra ikiasa me mɨgei. A men akaba ikarvaghasa.\f + \fr 19:33 \fr*\ft Grighɨn akam bizir kam deragha a gɨfozir puvatɨ.\ft*\f* \v 34 Ezɨ me fo, a Judan gumazir mam, me bar moghɨra uari inigha dɨa ghaze, “Aser amizim Artemis, an Efesusɨn bar Ekiam.” Men dɨmdiam auan pumuningɨn ghu. \p \v 35 Ezɨ Efesusɨn nguibar ekiamɨn kuskus gumazir okoruar kam me amɨnivagha kamaghɨn me mɨgei, “Efesusɨn gumazamiziba, nguazir kamɨn gumazamiziba bar fo. Artemisɨn marvir guam overiamɨn ikegha kagh suiaghɨrɨ. Ezɨ Efesusɨn nguibar ekiam, an Artemisɨn dɨpenim ko an marvir guamɨn garir nguibam. \v 36 E fo, gumazitam akar kabar ghuaraghan kogham. Kamaghɨn ia nɨmɨra ikɨ, zuamɨra bizitam damuan markɨ. \v 37 Ia gumazir kamning inigha kagh ize. Aning Artemisɨn dɨpenimɨn bizitam okemezir puvatɨ. Egha aning Artemisɨn ziam gasɨghasɨghizir puvatɨ. \v 38 Demitrius ko ingarir gumaziba, me osɨmtɨzitam gumazitamɨn ikɨtɨ, kotiaba ko gumazir kotiaba baraziba iti. Me men osɨmtɨzim kotiamɨn anekɨram. \v 39 Ka kot puvatɨ. Egh ia osɨmtɨzitaba ua ikɨva, ia kotɨn dughiamɨn dar kɨr. \v 40 Kamaghɨn amizɨ, gavmanɨn gumaziba bizir datɨrɨghɨn otozir kam baregh, egh e isɨ kot datɨgham. Kamaghɨn e pamtemɨn atara amizir bizir kam bagh, me e damightɨ e ivezegham. E amizir bizir kamɨn mɨngariba puvatɨ. Me bizir kam bagh azaraghtɨ e mɨkɨmamin mɨgɨrɨgɨaba puvatɨ.” \v 41 A kamaghɨn mɨkemegha gumazamiziba amadazɨ me ghue. \c 20 \s Pol Provins Masedonia ko kantri Grighɨn zui \p \v 1 Ezɨ gumazamizibar arareba ko dɨmdiaba gɨvazɨma, Pol gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba, men diazɨ me iza uari akufa. Ezɨma an akar mabar me mɨgɨa ghaze, me tuivigh gavgavigh. Egha a men dafariba suigha me ategha Masedonian ghu. \v 2 Egha Pol nguibar kabagh arua akar avɨrir men navibar amutɨ, me tuivigh gavgavighamibav gei. Egha a gɨn ghua Grighɨn kantrin oto. \v 3 Egha a iakɨnir pumuning ko mɨkezimɨn Grighɨn iti. Pol kurim inigha Sirian mangasava amima, Judaba a mɨsoghamin mɨgɨrɨgɨar mam akɨri. Kamaghɨn amizɨ, a uamategha Masedonian ghu. \v 4 \x - \xo 20:4 \xo*\xt Aposel 19:29; 21:29; Efesus 6:21\xt*\x*Pol zuima, Berian gumazim, Sopater, a Pirusɨn otarim, an gɨn zui. Ezɨ Aristarkus koma Sekundus, aning Tesalonikan gumazimning. Ezɨ Gaius, nguibar ekiam Derben gumazim. Ezɨ Timoti ko Esian gumazir pumuning, Tikikus koma Trofimus, aning Provins Esian gumazimning, me bar moghɨra Pol ko ghue. \v 5 Gumazir kaba faragha ghuava Troasɨn nguibamɨn e bagha mɨzua iti. \v 6 Ezɨ e Filipain ikiavɨra itima, Yis puvatɨzir Bretɨn Dughiaba gɨvazɨ, e kurim inigha Filipai ataki. Ezɨ 5plan dughiaba ua gɨvazɨ e ghua Troasɨn gumazir e bagha mɨzuaiba batifi. Egha 7plan dughiaba Troasɨn iti.\f + \fr 20:6 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨrim kamaghɨn nɨghnɨsi, Pol Filipain otogha, Luk inigha a ko ghu. Kamaghɨn amizɨma mɨgɨrɨgɨar otevir kam iti, “e.” (Nɨ Aposel 16:10, an gan.)\ft*\f* \s Pol Troasɨn nguibamɨn Yutikus gamizɨ a ua dɨkafi \p \v 7 \x - \xo 20:7 \xo*\xt Aposel 2:42; 2:46; 1 Korin 16:2; Akar Mogomem 1:10\xt*\x*Wighɨn kamɨn faragha zuir aruemɨn, e bret abɨagharigha damasa iza uari akufa. Ezɨ Pol amɨmzaraghan mangasa, kamaghɨn amizɨ, an akam akura ghuavɨra ikia dɨmagarir arɨzimɨn tu.\f + \fr 20:7 \fr*\ft Fofozir gumazir avɨrim kamaghɨn nɨghnɨsi, me dagher kam gamua, Iesusɨn inivafɨzim ko ghuzim gɨnɨghnɨsi.\ft*\f* \v 8 Ghuriar e uari akuvazir pɨn itir kam, lamɨn avɨriba an iti. \v 9 Ezɨ winduan aperaghav itir gumazir igiam, an ziam Yutikus, an osemegha akuava ongani. Pol mɨgɨavɨra itima, Yutikus pɨn ikegha degha nguazim girɨ. Ezɨ me ghua a gaghuigha an garima, a bar areme. \v 10 \x - \xo 20:10 \xo*\xt 1 Atriviba 17:21\xt*\x*Ezɨ Pol uaghira a gisɨn ghua a muigha kamaghɨn mɨgei, “Ia atiatingan markɨ. An angamɨra iti.” \p \v 11 Egha Pol ghuriar pɨn itimɨn ghuavanabogha, bret abɨagharigha gumazamiziba ko me da api. Pol me mɨgɨa ghuavɨra itima amɨnim tirazɨ a me ategha zui. \v 12 Ezɨ me gumazir igiar angamɨra itim inigha an dɨpenimɨn ghua bar akonge. \s Pol Troas ateghava uan suebar Miletusɨn nguibamɨn zui \p \v 13 Ezɨ e Pol ategha faragha kurim inigha Asosɨn nguibamɨn zui. E ghaze, e Asosɨn Pol batogh a inigh kurimɨn mangam. Pol uabɨ ghaze, kɨ tuavimɨn mangam. \v 14 Ezɨ Pol Asosɨn e batogha e ko kurir kam inigha Mitilinɨn nguibamɨn ghue. \v 15 Egha amɨmzaraghan e kurimɨn ghua Kiosɨn Arighatɨzimɨn otifi. Dughiar kamɨn gɨn e ghua Samosɨn nguibamɨn otogha, dughiar abuananamɨn e ghua Miletusɨn nguibamɨn oto. \v 16 \x - \xo 20:16 \xo*\xt Aposel 18:21; 24:17; 1 Korin 16:8\xt*\x*Pol dughiar avɨribar Esian Provinsɨn ikian aghua, a zuamɨra mangasa. A Jerusalemɨn otoghɨva, Pentikosɨn Dughiar Ekiamɨn ganasa ifonge. Bizir kam bagha an Efesus azovagh mangasa nɨghnɨzir mam gami.\f + \fr 20:16 \fr*\ft Nɨ Aposel 2:1ɨn akamɨn ganigh.\ft*\f* \s Pol ko Efesusɨn Kraisɨn adarazir gumazir dapaniba \p \v 17 \x - \xo 20:17 \xo*\xt Aposel 18:21\xt*\x*E ghua Miletusɨn otogha, Pol Efesusɨn Kraisɨn adarazir gumazamizir dapaniba bagha akam amada.\f + \fr 20:17 \fr*\ft Miletusɨn nguibam, a Efesusɨn nguibam mong an saghon iti. Aning tongɨn ababanim 50 kilomitan tu.\ft*\f* \v 18 \x - \xo 20:18 \xo*\xt Aposel 19:10\xt*\x*Ezɨ me iza otivizɨma, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia kɨ amir arazibagh fo, kɨ dughiar faragha ghuzimɨn Esian Provinsɨn izegha arazir kabagh amua, iza datɨrɨghɨn tu. \v 19 \x - \xo 20:19 \xo*\xt Aposel 20:3\xt*\x*Judaba na mɨsoghasa mɨgei. Kamaghɨn kɨ bar uabɨ dɨkabɨragha, osɨmtɨziba ko terim sara Ekiamɨn ingangarim gami. \v 20 Ia kamaghɨn fo, kɨ ian akurvaghamin akatamɨn ia mɨkɨmsɨ ia mɨkɨmam, kɨ atiatir puvatɨ. Egha kɨ vaghvagha ian dɨpeniba ko azenara ian sure gami. \v 21 Kɨ akar gavgavimra Judaba ko Grighɨn gumazamizibav gɨa ghaze, ia uan navibagh iragh, uan arazir kuraba ateghɨva Godɨn gɨn mangɨ, egh nɨghnɨzir gavgavim e uan Ekiam Krais Iesusɨn ikɨ. \p \v 22 \x - \xo 20:22 \xo*\xt Aposel 19:21\xt*\x*“Ia oragh, Godɨn Duar nan aven itim, a datɨrɨghɨn Jerusalemɨn mangasa puvɨra na mɨgei. Ezɨ kɨ fozir puvatɨ, bizir manatam munagh na batogham. \v 23 \x - \xo 20:23 \xo*\xt Aposel 19:21; 21:4; 21:11; 1 Tesalonika 3:3\xt*\x*Kɨ kamaghɨn fo, nguibar ekiar kɨ zuiba bar Godɨn Duam na mɨgɨa ghaze, kalabusba ko osɨmtɨziba na mɨzua iti. \p \v 24 \x - \xo 20:24 \xo*\xt Aposel 21:13; Rom 8:35; 2 Korin 4:1; 4:16; Galesia 1:1; 2 Timoti 4:7\xt*\x*“Ezɨ kɨ uan mɨkarzir angamɨra itim gɨnɨghnɨzi, a pura bizim. Ekiam Iesus ingangarir mam na ganɨngi. Ezɨ ingangarir kam kamakɨn, kɨ bizitam iniasa ivemari. Mati gumazim uan ivemarim a gɨvasava ami, kamaghɨra kɨ uaghan uan ingangarim agɨvasa bar ifonge. Ingangarir kam kamakɨn, God uan apangkuvim gumazamiziba bar men akakaghasa. Ezɨ kɨ bizir kabar akam akuri. \p \v 25 “Ezɨ ia oragh. Kɨ ian tongɨn ikia God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn akam akuragha arui. Egha kɨ fo, datɨrɨghɨn ia ua nan guamɨn apighan kogham. \v 26-27 \x - \xo 20:26-27 \xo*\xt Aposel 18:6; 2 Korin 7:2\xt*\x*Bizir kam bagha kɨ atiatir puvatɨgha Godɨn nɨghnɨziba bar ia mɨgei. Kamaghɨn amizɨma, datɨrɨghɨn kɨ bar deraghvɨra ia mɨkɨmasa, gumazitam ian tongɨn oveghtɨ, kar ian osɨmtɨzim. \v 28 \x - \xo 20:28 \xo*\xt 1 Korin 12:28; 1 Timoti 4:16; Hibru 9:14; 1 Pita 1:19; 5:2-4\xt*\x*Ia uari uari bagh ganɨva, egh uaghan Godɨn gumazamizibar gan. Godɨn Duam Godɨn gumazir nɨghnɨzir gavgaviba iti, a bar dar ganasa ia mɨsefe. Ia gumaziba gari gumazibar mɨn ikɨ, ia Kraisɨn adarazir gan. God uabɨ uan Otarimɨn ghuzimɨn me givese. \v 29 \x - \xo 20:29 \xo*\xt Matyu 7:15; Jon 10:12; 2 Pita 2:1\xt*\x*Kɨ kamaghɨn fo, kɨ gɨn ia ategh mangɨghtɨ, gumazitaba afiar atiabar mɨn ian tongɨn izam. Ezɨ afiar atiaba sipsipbagh asɨghasɨzi moghɨn, gumazir kaba ian gari darazigh asɨghasɨgham. \v 30 \x - \xo 20:30 \xo*\xt 1 Timoti 1:20; 1 Jon 2:19\xt*\x*Eghtɨ ian tongɨn tarazi, dɨkavigh guizɨn akam giragh nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itir daraziv kɨmtɨ, me men gɨn mangam. \v 31 \x - \xo 20:31 \xo*\xt Mak 13:37; Aposel 19:8-10; 1 Tesalonika 2:11\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, ia uari bagh gan. Kɨ azenir pumuning ko mɨkezimɨn amizir araziba, ia dagh nɨghnɨgh. Kɨ arueba ko dɨmagaribar, teriba sara, zurazurara nɨghnɨzir aghuiba vaghvagha ia mɨgɨa, tong mɨtetam atɨzir puvatɨ. Egha ghaze, ia uari bagh ganigh. \p \v 32 \x - \xo 20:32 \xo*\xt Aposel 26:18; Efesus 1:18; Kolosi 1:12; Hibru 13:9\xt*\x*“Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn ia isa Godɨn dafarim gatɨ, eghtɨ an apangkuvimɨn akam ia damutɨ, ia gavgavigham. Egh gɨn apangkuvimɨn akar kam, bizir aghuiba ia danɨngɨva, ia ko Godɨn damazimɨn zuezir gumazamiziba sara danɨng, akurvazir aghuibar gumazamizir Godɨn damazim zuezibar tongɨn gɨn ia danɨngam. \p \v 33 \x - \xo 20:33 \xo*\xt 1 Samuel 12:3; 1 Korin 9:11-12; 2 Korin 7:2\xt*\x*“Kɨ tavɨn silva ko gol ko inibagh ifongezir puvatɨ. \v 34 \x - \xo 20:34 \xo*\xt Aposel 18:3; 1 Korin 4:12; 1 Tesalonika 2:9\xt*\x*Ia uari kamaghɨn fo, nan dafarir kamning, kɨ uabɨ ua bagha ingarir biziba isa uabɨn akurvagha, egha na ko ingarir darazir akurvasi. \v 35 \x - \xo 20:35 \xo*\xt Matyu 10:8; 2 Korin 11:9; 11:12; 1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:8\xt*\x*Ezɨ kɨ amizir ingangariba bar, kɨ kamaghɨn ian aka, e pamtemɨn ingangarir arazimɨn gɨn mangɨ, egh kamaghɨn, e ingaran iburazir gumazibar akurvagham. Egh ia Ekiam Iesus, a uabɨ mɨkemezir akam gɨnɨghnɨgh, ‘Nɨ bizir aghuarim munav ganɨdir arazim, a bar dera. Egha a nɨ ua baghavɨra biziba isir arazim gafira.’ ” \p \v 36 \x - \xo 20:36 \xo*\xt Aposel 21:5\xt*\x*Egha Pol akar kam mɨkemegha, me ko me bar moghɨra teviba apɨrigha, gumazir dapaniba ko, me God ko mɨgei. \v 37 Ezɨ me bar aziava a muigha an tori. \v 38 \x - \xo 20:38 \xo*\xt Aposel 20:25\xt*\x*Ezɨ Pol me mɨgɨa ghaze, “Ia ua nan guamɨn ganighan kogham.” Ezɨ bizir kam bagha, me bar osemegha bar nɨghnɨghava avenge. Egha Polɨn akua, kurimɨn anemangasa zui. \c 21 \s Pol kurimɨn Jerusalemɨn zui \p \v 1 Egha e, Efesusɨn Kraisɨn adarazir gumazir dapaniba, ataghɨragha bar oseme. Egha e kurim inigha Kosɨn Arighatɨzim baghavɨra zui. Egha amɨmzaraghan, e Rodesɨn Arighatɨzimɨn ghue. Egha Rodes ategha Pataran nguibamɨn ghue. \v 2 Egha e Pataran kurir mam bato. A Finisian zuima, e an bɨnigha zui. \v 3 Egha e Saiprusɨn Arighatɨzimɨn gara, agharir kɨriamɨn amadaghan a gitagha ghua, Sirian Provinsɨn zui. Egha Tairɨn nguibamɨn aghegha kurimɨn itir biziba kagh dar arighasa. \v 4 \x - \xo 21:4 \xo*\xt Aposel 20:23; 21:12\xt*\x*E kagh Kraisɨn adarazir apigha me ko 7plan aruebar ike. Ezɨ Godɨn Duam me mɨkemezɨ me Pol mɨgɨa ghaze, nɨ Jerusalemɨn mangan kogham. \v 5 Ezɨ kurim Tair ataghɨraghasava amima, Kraisɨn adarazi uan amuiroghboriba ko, en akua nguibar ekiamɨn azenan zui. Egha ongarir dadarimɨn e teviba pɨrigha God ko mɨgei. \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Aposel 20:36\xt*\x*Ezɨ e me ko uan dafaribar suigha, e kurim inigha zuima, me uamategha uan dɨpenibar zui. \s Godɨn akam inigha izir gumazim Agabus akar mam Pol ganɨngi \p \v 7 Ezɨ e Tair ategha Tolemesɨn nguibamɨn otivigha, dughiar aghuim Kraisɨn adarazigh anigha, me ko aruer vamɨran ike. \v 8 \x - \xo 21:8 \xo*\xt Aposel 6:5; 8:5; 8:26; 8:40; Efesus 4:11; 2 Timoti 4:5\xt*\x*Egha amɨmzaraghan e me ategha Sisarian nguibar ekiamɨn otivigha ghua, Filipɨn dɨpenimɨn iti. Filip Ekiamɨn Akar Aghuim akurir gumazir mam. Egha a 7plan gumazir aposelbar akurvazir gumazamizibar mav. \v 9 \x - \xo 21:9 \xo*\xt Joel 2:28; Aposel 2:17\xt*\x*A guivir igiar pumuning ko pumuning iti, egha me Godɨn akam inigha izir amizibar mɨn akam akuri. \p \v 10 \x - \xo 21:10 \xo*\xt Aposel 11:28\xt*\x*E mong dughiar maba Sisarian ikezɨ, Godɨn akam inigha izir gumazir mam, Agabus, a Judian Distrighɨn ikegha Sisarian izaghirɨ. \v 11 \x - \xo 21:11 \xo*\xt Jon 21:18; Aposel 20:23; 21:33\xt*\x*Egha a en bighan izava Polɨn letiam uan dafarimning ko suemning ikegha kamaghɨn mɨgei, “Godɨn Duam kamaghɨn mɨgei, ‘Kamaghɨra Judan Jerusalemɨn itiba, letɨn kamɨn ghuavim ikeghɨva a isɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizibar anɨngam.’ ” \p \v 12 \x - \xo 21:12 \xo*\xt Matyu 16:22\xt*\x*E kamaghɨn oregha, e ko Sisarian gumazamiziba Jerusalemɨn mangan koghasa Pol gakaghori. \v 13 \x - \xo 21:13 \xo*\xt Aposel 20:24\xt*\x*Ezɨ Pol me ikaragha kamaghɨn mɨgei, “Ia tizim bagha aziava nan navim gamima a ikufi? Me na ikɨsɨ, a dera. Kɨ uaghan Ekiam Iesusɨn ziam bagh Jerusalemɨn aven aremegham, a dera.” \p \v 14 Pol bar gavgavizɨma e tagha anetegha kamaghɨn mɨgei, “Bizir tizim Ekiam a damusɨ ifongegh, an a damu.” \ms Pol Judian kalabusɨn itima // me an kotiam barasi \mr (Sapta 21:15--26:32) \s Pol ghua Jerusalemɨn oto \p \v 15 Egha gɨn e bizibar kɨrigha Jerusalemɨn ghuavanabo. \v 16 Ezɨ Sisarian itir Kraisɨn adarasi, men marazi en akua ghua Nasonɨn dɨpenimɨn e ikiamin naghɨn e atɨ. A Saiprusɨn gumazir bar faraghavɨra Iesus gɨfogha an gɨn zuim. \p \v 17 Egha e Jerusalemɨn otozɨma, Kraisɨn adarazi e bagha bar akonge. \v 18 \x - \xo 21:18 \xo*\xt Aposel 15:2; 15:13; Galesia 1:19; 2:9\xt*\x*Egha amɨmzaraghan, Pol en marazi ko Jemsɨn ganasa zui. Dughiar kamɨn siosɨn gumazamizir dapaniba bar, uaghan iti. \v 19 \x - \xo 21:19 \xo*\xt Aposel 15:4; 15:12; Rom 15:18-19\xt*\x*Pol dughiar aghuim me ganigha, Ekiam Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn an dafarimɨn amizir biziba bar dar gun me mɨgei. \s Gumazir dapaniba Godɨn Dɨpenimɨn mangasa Pol mɨgei \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xo*\xt Aposel 15:1; 15:5; 22:3; Rom 10:2; Galesia 1:14\xt*\x*Ezɨ Kraisɨn adarazir gumazir dapaniba kamaghɨn oregha Ekiamɨn ziam fe. Egha me Pol mɨgɨa ghaze, “En anav, nɨ fo Judan gumazamizir bar avɨriba nɨghnɨzir gavgavim Ekiamɨn iti. Egha me bar Moses Osirizir Araziba bagha gavgafi. \v 21 \x - \xo 21:21 \xo*\xt Aposel 16:3; Galesia 2:3\xt*\x*Ezɨ gumazir maba me mɨgɨa ghaze, Pol Judan gumazir Kantrin Igharazibar Gumazamizibar tongɨn itiba Moses Osirizir Arazibar gɨn mangan men anogorosi. Egha ghaze, ia uan boribar mɨkarzir mogomebar iniba aghoran markɨ, egh Judaba e uan arazibar amuan markɨ. \v 22 E fo, nɨ izezɨ, me oregham, eghtɨ e ua manmaghɨn damuam? \v 23 \x - \xo 21:23-24 \xo*\xt Dɨboboniba 6:13-21\xt*\x*Nɨ kamaghɨn damu. Kagh e ko itir gumazir pumuning ko pumuning God ko akar dɨkɨrɨzir gavgavir mam gami. \v 24 \x - \xo 21:24 \xo*\xt Aposel 18:18\xt*\x*Nɨ me inigh ia Godɨn damazimɨn zueghsɨ, arazir kam damu. Egh me uan dapanir arɨzibagh isamin ofaba, nɨ adagh ivezam. Nɨ kamaghɨn damightɨma, gumazamiziba bar fogh suam, ka ti akar ifavaritam, ezɨ nɨ uaghan Judan Arazibagh ami.\f + \fr 21:24 \fr*\ft Nɨ Aposelbar Ingangariba 18:18ɨn gan, uaghan Dɨboboniba 6:1-21.\ft*\f* \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Aposel 15:29\xt*\x*Ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamizir Iesusɨn gɨn zuiba, e akɨnafarir mamɨn uan nɨghnɨzim osirigha me bagha fomɨra anemada. Egha me mɨgɨa ghaze, ia marvir guabar ofa gamir asɨzibar aman markɨ. Egh ia uaghan asɨzir ghuziba itiba koma asɨzir me fɨragharim dafa mɨsozibar aman markɨ, egh uari isɨ dakuva arazir kurabar amuan markɨ.” \p \v 26 \x - \xo 21:26 \xo*\xt Dɨboboniba 6:13; Aposel 24:18; 1 Korin 9:20\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, Pol tagha ghua gumazir kaba ini. Egha amɨmzaraghan, me ghua arazir Godɨn damazimɨn zueghamim, a me ko a gamigha, Godɨn Dɨpenir mɨriamɨn aven ghua ofa gamir gumazibav gɨa ghaze, dughiar manamɨn e Godɨn damazimɨn zueghamin arazimɨn dughiam gɨvaghtɨ, me e bagh vaghvagh ofa damuam. \s Judan gumaziba Godɨn Dɨpenimɨn Polɨn suira \p \v 27 \x - \xo 21:27 \xo*\xt 2 Timoti 1:15\xt*\x*Ezɨ dughiar 7pla gɨvasava amima Judan gumazir Esian Provinsɨn itiba Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven Polɨn api. Egha gumazamizibar navibagh inivima me Polɨn suiragha kamaghɨn dɨa mɨgei, \v 28 \x - \xo 21:28 \xo*\xt Esekiel 44:7; Aposel 6:13\xt*\x*“Israelɨn gumaziba, ia en akuragh! Gumazir kam, en gumazamizibagh asɨghasɨghasa, gumazir igharaziba ko nguibar igharaziba bar men sure gami. Egha Moses Osirizir Araziba ko Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨgha mɨgei. A uaghan Grighɨn gumaziba inigha Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghua, God ua bagha inabazir Dɨpenim gamima a Godɨn damazimɨn mɨze.” \v 29 \x - \xo 21:29 \xo*\xt Aposel 20:4; 24:5-6; 2 Timoti 4:20\xt*\x*(Me faragha Efesusɨn gumazim Trofimusɨn garima, a Pol ko nguibar ekiamɨn aven arui. Ezɨ me kamaghɨn nɨghnɨsi, Pol a inigha Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghu.) \p \v 30 Ezɨ nguibar ekiamɨn gumazamiziba bar naviba me ginivima, me tintinibar ivemara izi. Egha Godɨn Dɨpenimɨn mɨriamɨn Polɨn suiragha a kurugha zui. Egha me zuamɨra Godɨn Dɨpenimɨn mɨriamɨn tiar akar ekiaba ase.\f + \fr 21:30 \fr*\ft Dɨvazir avɨriba Godɨn Dɨpenim okari, ezɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba dɨvazir faraghavɨra itimrama aven mangam. Akar kam, “Me Pol kurugha Godɨn Dɨpenimɨn dɨvazir azenan itimɨn ghu,” a dɨvazir namba 2 mɨgei. Tiar akaba me da ase, kar namba 2ɨn dɨvazimɨn tiar akaba. Kamaghɨn gumazamiziba danganir ekiar uari akuvir itimɨn iti, kar Godɨn Dɨpenimɨn dɨvazir namba 1 an okarizim.\ft*\f* \s Romɨn mɨdorozir gumaziba Polɨn suira \p \v 31 Egha Judan gumazamiziba aremeghamin mɨdorozim Pol gamima Romɨn mɨdorozir gumazibar ekiam oraki. Ezɨ mɨgɨrɨgɨam ghua kamaghɨn a bato, Jerusalemɨn gumazamiziba uariv sosi. \v 32 Ezɨ a zuamɨra mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanir maba ko, mɨdorozir gumaziba inigha me ivemara danganir gumazamizir avɨrim iti naghɨn zui. Ezɨ Pol mɨsozir gumaziba mɨdorozir gumazir ekiam ko an gumazibar ganigha Pol ataki. \p \v 33 \x - \xo 21:33 \xo*\xt Aposel 20:23\xt*\x*Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim iza Polɨn suiragha mɨdorozir gumazibav geima, me senɨn pumuningɨn a ike. Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim, Judan gumazibar azara, “Kar tina, egha a tizim gami?” \v 34 Ezɨ avɨrir ekiar kamɨn aven me pura tintinimɨn bizibav gei. Me nɨgɨnir dafam gamima, mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim deragha bizitam baragha a gɨfozir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, a uan mɨdorozir gumazibav kemezɨma, me a inigha uan dɨpenimɨn ghu. \v 35 Pol dɨpenir kamɨn adɨrɨziamɨn otivasava amima gumazamiziba a mɨsoghasa bar kaghɨram anerɨsi. Ezɨ mɨdorozir gumaziba a gisaghpu. \v 36 \x - \xo 21:36 \xo*\xt Luk 23:18; Jon 19:15; Aposel 22:22\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨrir men gɨn zuiba dia kamaghɨn mɨgei, “A mɨsueghtɨ, an aremegh!” \s Pol uan nɨghnɨzir gavgavimɨn gun Judabagh eghari \p \v 37 Ezɨ me Pol inigha mɨdorozir gumazibar dɨpenimɨn aven mangasava amima, a Grighɨn akamɨn men gumazir dapanimɨn azara, “Kɨ bizitam nɨ mɨkɨmam, o?” \p Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim an azara, “Nɨ Grighɨn akam mɨgei? \v 38 \x - \xo 21:38 \xo*\xt Aposel 5:36-37\xt*\x*Kɨ ghaze, nɨ Isipɨn gumazim, nɨ fomɨra gavman ko mɨsogha, 4,000plan gumazir kuraba inigha ghua gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn ghu. Nɨ gumazir kam?” \p \v 39 Ezɨ Pol kamaghɨn mɨgei, “Puvatɨ. Kɨ Judabar gumazim, kɨ Silisian Distrighɨn aven itir nguibam Tarsusɨn gumazim. Kɨ ziam itir nguibar ekiamɨn gumazim. Kɨ nɨ azai, nɨ nan amamangatɨghtɨ, kɨ akatam gumazamizibav kɨmasa.” \p \v 40 Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim a mɨkemezɨ, Pol adɨrɨziamɨn tugha uan dafarimra gumazamiziba aminifa. Ezɨ me bar moghɨra nɨmɨra itima, a Hibrun akamɨn me mɨgei. \c 22 \nb \v 1 “Nan adarazi ko nan afeziaba, ia oragh. Kɨ datɨrɨghɨn deravɨra ia geghanam. Kɨ osɨmtɨzitam gamizir puvatɨ.” \p \v 2 Ezɨ me a barazima, a Hibrun akam me mɨgeima, me bar nɨmɨra iti. Ezɨ Pol kamaghɨn mɨgei, \v 3 \x - \xo 22:3 \xo*\xt Aposel 5:34-39; 9:11; 21:39; 26:5; Rom 10:2; 2 Korin 11:22; Galesia 1:14; Filipai 3:5\xt*\x*“Kɨ Judan gumazir mam, nan amebam Silisian Distrighɨn, Tarsusɨn nguibamɨn na bate. Ezɨ kɨ Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn ikiava aghungi. Kɨ Gamalielɨn dafarimɨn itima, a en ovavibar arazibar nan sure gamizɨ, kɨ bar deravɨra dagh fo. Egha ia datɨrɨghɨn ami moghɨn kɨ Godɨn gɨn mangasa bar gavgafi. \v 4 \x - \xo 22:4 \xo*\xt Aposel 22:19; 26:9-11; Filipai 3:6; 1 Timoti 1:13\xt*\x*\x - \xo 22:4-5 \xo*\xt Aposel 8:3\xt*\x*Kɨ faragha gumazamizir nɨghnɨzir gavgaviba itiba, me Tuavir Kamɨn zuima, kɨ me gasɨghasɨsi. Egha kɨ men suigha senbar me ikiava kalabus garɨsi. \v 5 \x - \xo 22:5 \xo*\xt Aposel 9:2\xt*\x*Godɨn ofa gamir gumazibar dapanim ko Judan kotɨn aven itir gumazir aruaba bar nan arazibagh fo, me dar gun ia mɨkɨmam. Me Judan Damaskusɨn itir en darazi bagha osirizir akɨnafariba na ganɨngi. Ezɨ kɨ ghaze, kɨ gumazamizir nɨghnɨzir gavgaviba itir Tuavir Kamɨn gɨn zuiba, kalabusbar mɨn me inigh Jerusalemɨn izɨva, mɨzaziba me danɨngam. Egha kɨ bizir kam bagha Damaskusɨn ghu.” \s Pol manmaghɨn amigha datɨrɨghɨn Iesus bagha nɨghnɨzir gavgavim an iti \r (Aposel 9:3-19; 26:12-18) \p \v 6 \x - \xo 22:6 \xo*\xt Aposel 9:3; 26:12-13\xt*\x*Pol mɨgɨa ghua, ua kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ aruer arɨzimɨn Damaskusɨn boroghɨra zuima, angazangarir gavgavim Godɨn Nguibam ikia bar na gisira. \v 7 Ezɨ kɨ nguazim girɨgha orazima, tiarir mam na mɨgei, ‘Sol! Sol! Nɨ manmaghsua na gasɨghasɨsi?’ \p \v 8 “Ezɨ kɨ an azara, ‘Ekiam, nɨ tina?’ \p “Ezɨ tiarir kam na ikara, ‘Kɨ Nasaretɨn gumazim Iesus, nɨ na gasɨghasɨsi.’ \v 9 Ezɨ na ko zuir darasi, me angazangarimɨn ganigha, me mɨgɨrɨgɨam baragha deragha fozir puvatɨ, tina na mɨgei. \p \v 10 “Ezɨ kɨ azara, ‘Ekiam, kɨ manmaghɨn damuam?’ \p “Ezɨ Ekiam na mɨgei, ‘Nɨ dɨkavigh Damaskusɨn mangɨ. Eghtɨ gumazitam munagh, kɨ nɨ bagha mɨsevezir ingangariba bar, dar nɨ mɨkɨmam.’ \v 11 Ezɨ angazangarir kam nan damazimning okavizɨ, kɨ garir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, na ko itir darazi me uan dafaribar nan suigha Damaskusɨn ghu. \p \v 12 \x - \xo 22:12 \xo*\xt Aposel 9:17; 10:22\xt*\x*“Ezɨ gumazir mam, an ziam Ananaias, a God baghavɨra ikiava, egha Moses Osirizir Araziba bar deraghavɨra dar gɨn zui. Ezɨ Judan Damaskusɨn itir darasi, me a mɨgɨa ghaze, a gumazir aghuim. Ezɨ a iza nan gari. \v 13 A iza nan boroghɨn tugha, kamaghɨn na mɨgei, ‘Nan aveghbuam, Sol, nɨn damazimning ua deragh.’ Ezɨ dughiar kamra, kɨ maghɨra an gari. \p \v 14 \x - \xo 22:14 \xo*\xt Aposel 9:15; 1 Korin 9:1; 11:23; Galesia 1:12\xt*\x*“Ezɨ Ananaias na mɨgei, ‘En ovavibar God uan nɨghnɨzim gɨfoghasa nɨ ginaba. Nɨ Gumazir arazir aghuibagh amir kamɨn ganɨva, an akamɨn otivir mɨgɨrɨgɨaba baragh. \v 15 \x - \xo 22:15 \xo*\xt Aposel 23:11; 26:16\xt*\x*Nɨ an akam akun, egh ganigha oraghizir bizibar gun gumazamiziba bar me mɨkɨmam. \v 16 \x - \xo 22:16 \xo*\xt Aposel 2:21; 9:11; 9:18; Rom 10:13; Hibru 10:22\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn nɨ tizibav zuai? Nɨ dɨkavigh ruegh, an ziamɨn diaghtɨma a nɨn arazir kuraba gɨn amadagh.’ ” \s God Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagha Pol amada \p \v 17 Egha Pol mɨgɨa ghua ua kamaghɨn mɨgɨa ghaze, “Kɨ gɨn uamategha Jerusalemɨn izegha, Godɨn Dɨpenimɨn aven ikia God ko mɨgɨa irebamɨn mɨn bizimɨn gari. \v 18 \x - \xo 22:18 \xo*\xt Aposel 9:29-30\xt*\x*Kɨ Ekiamɨn garima a na mɨgei, ‘Nɨ zuamɨra dɨkavigh Jerusalem ategh mangɨ. Nɨ kagh nan akam akuntɨma, me a bareghan kogham.’ \p \v 19 \x - \xo 22:19 \xo*\xt Aposel 8:3; 22:4; 26:9-11\xt*\x*“Ezɨ kɨ a ikaragha ghaze, ‘Ekiam, gumazir kaba me uari fo, kɨ God ko mɨgeir dɨpenibar ghua gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim nɨn itibar suigha me kalabus garɨgha, me mɨsosi. \v 20 \x - \xo 22:20 \xo*\xt Aposel 7:58; 8:1\xt*\x*Ezɨ nɨn akam akurir gumazir kam Stiven, me a mɨsoghezɨ an areme. Kɨ an boroghɨn tughav ikia, uan damazimɨn arazir kamɨn garima a dera. Ezɨ kɨ Stiven mɨsoghezɨ an aremezir adarazir korotiar ruaribar gari.’ \p \v 21 \x - \xo 22:21 \xo*\xt Aposel 9:15; 13:2; 13:46; Galesia 1:15-16; 1 Timoti 2:7\xt*\x*“Ezɨ Ekiam kamaghɨn na mɨgei, ‘Nɨ mangɨ. Kɨ saghon itir gumazamizir Kantrin Igharazibar Itiba bagh nɨ amangam.’ ” \s Pol mɨdorozibar gumazibav gɨa ghaze, kɨ Romɨn gumazim \p \v 22 \x - \xo 22:22 \xo*\xt Aposel 21:36\xt*\x*Ezɨ gumazamizir avɨrim Polɨn mɨgɨrɨgɨaba baragha ghua mɨgɨrɨgɨar kam gami, a Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagh mangasa. Ezɨ Judaba maghɨra tiariba akara, a dagarvasi, “E a mɨsueghtɨ an aremeka! Gumazir kamaghɨn amim nguazimɨn ikian kogham.” \p \v 23 Egha me dagarvagha uan korotiaba makurava nguazir mɨnemniaba pɨn da akuri. \v 24 Ezɨ Romɨn mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim, uan mɨdorozir gumazibav geima, me Pol inigha uan dɨpenibar ghue. A kamagh deragh foghasa, manmaghɨn amizɨ me kamaghɨn Pol dagarvasi. Kamaghɨn a bizir kam gɨfoghasa, uan mɨdorozir gumazibav keme, ia a fozoregh an azangsɨgh. \v 25 \x - \xo 22:25 \xo*\xt Aposel 16:37\xt*\x*Ezɨ me Polɨn soroghafariba ikegha a fozoroghasa. Ezɨ Pol gari, Romɨn mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanim tughav itima, Pol an azara, “Romɨn gavman osirizir arazitam, Romɨn kantrin gumazitam damuasa ian amamangatɨ, o puvatɨ? Kɨ Romɨn gumazim. Ia na kotiam gatɨzir puvatɨgha egh na fozoroghasa.”\f + \fr 22:25 \fr*\ft Nɨ akar Aposel 16:37ɨn itimɨn gan. Romɨn Arazir mam kamaghɨn mɨgɨava anogoroke, me Romɨn gumazitam bar fozoroghan kogham.\ft*\f* \p \v 26 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim kamaghɨn oregha, Romɨn mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim bagha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ manmaghɨn damuam? Kar Romɨn gumazim.” \p \v 27 Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim Pol bagha ghua an azara, “Nɨ na mɨkɨm, nɨ Romɨn gumazimra?” \p Ezɨ Pol a ikaragha ghaze, “Are, kɨrara.” \p \v 28 Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim kamaghɨn mɨgei, “Kɨ ivezir dafam gamigha, egha Romɨn gumazimɨn oto.” \p Ezɨ Pol kamaghɨn a mɨgei, “Nan afeziam, a Romɨn gumazim, ezɨ kɨ Romɨn gumazim.” \v 29 \x - \xo 22:29 \xo*\xt Aposel 16:38\xt*\x*Ezɨ an azangsɨghasava amir gumaziba me kamaghɨn oregha, zuamɨra uarigh ekuigha saghuiamɨn tuivighav iti. Ezɨ mɨdorozir gumazibar gumazir dapanir senɨn Pol ikezim a fo, Pol Romɨn gumazimra. Kamaghɨn amizɨ, a uaghan atiatingi. \s Pol Judan kotɨn aven akam akuri \p \v 30 Ezɨ amɨmzaraghan mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim bar deragh foghasa, Pol arazir kurar manam gamizɨ, Judaba a mɨgei. Ezɨ a Polɨn senba fɨrigha, Godɨn ofa gamir gumazir ekiaba ko Judan kotɨn aven itir gumaziba bar men diazɨ, me iza uari akufa. Ezɨ a Pol inigha ghuaghira men damazimɨn anetɨzɨ a tughav iti. \c 23 \p \v 1 \x - \xo 23:1 \xo*\xt Aposel 24:16; 1 Korin 4:4; 2 Korin 1:12; 2 Timoti 1:3\xt*\x*Egha Pol dɨkɨravɨra Judan kotɨn aven itir gumazibar garava kamaghɨn me mɨgei, “Nan adarasi, kɨ ingangarir God baghava amizim, kɨ bar deravɨra a gamua iza datɨrɨghɨn tu. God nan nɨghnɨzibagh fo, kɨ uan araziba deravɨra da tuisɨgha arazir aghuimɨn gɨn zui.” \v 2 \x - \xo 23:2 \xo*\xt 1 Atriviba 22:24; Jeremaia 20:2; Jon 18:22-23\xt*\x*Pol kamaghɨn mɨkemezɨ, ofa gamir gumazibar dapanim, Ananaias, Polɨn akam mɨsoghasa an boroghɨn itir gumazibav gei. \p \v 3 \x - \xo 23:3 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:1-2; Matyu 23:27-28; Jon 7:51\xt*\x*Ezɨ Pol kamaghɨn a mɨgei, “God uaghan nɨ mɨsuegham! Nɨ mati dɨpenir bɨrir kuram, me azenan aneghefe. Eghtɨ me aven an kuramɨn ganan kogham. Nɨ magh aperaghav ikia Moses Osirizir Arazibagh isɨn tugha na kot garɨsi. Egha nɨ na mɨsoghasa mɨgeir mɨgɨrɨgɨamɨn nɨ uabɨ Moses Osirizir Arazim gasɨghasɨsi.”\f + \fr 23:3 \fr*\ft Ofa Gami 19:15 kamaghɨn mɨgei, gumazir kotiam barazim an arazir aghuimra kotɨn a damu. Pol ti mɨgɨrɨgɨar kam gɨnɨghnɨgha egha kamaghɨn mɨgei, ofa gamir gumazibar dapanim uabɨ Moses Osirizir Arazim abɨki.\ft*\f* \p \v 4 Ezɨ Polɨn boroghɨn tuivighav itir gumaziba kamaghɨn mɨgei, “Nɨ Godɨn ofa gamir gumazibar dapanim akar kuramɨn a mɨgei.” \p \v 5 \x - \xo 23:5 \xo*\xt Ua Me Ini 22:28\xt*\x*Ezɨ Pol kamaghɨn mɨgei, “Nan adarasi, kɨ kamaghɨn fozir puvatɨ, an ofa gamir gumazir dapanir ekiam. Godɨn Akɨnafarimɨn osizirim kamaghɨn iti, ‘Ia akar kuratam uan gumazir dapanitam mɨkɨman kogh, an ziam gasɨghasɨghan kogham.’ ” \p \v 6 \x - \xo 23:6 \xo*\xt Aposel 4:2; 24:15; 24:21; 26:5; Filipai 3:5\xt*\x*Ezɨ Pol fo men marazi Sadyusiba, ezɨ marazi Farisiba. Ezɨ a Judan kotɨn aven itir gumazibar diagha kamaghɨn mɨgei, “Nan adarasi, kɨ Farisin mav, nan afeziam a Farisin gumazim. Nan nɨghnɨzir gavgavim kamakɨn, ovengeziba ua dɨkavam. Me bizir kam bagha na isa kot gatɨ.” \p \v 7 Polɨn mɨgɨrɨgɨam me gamizɨ Farisiba ko Sadyusiba me uari abigha, egha uari adosi. \v 8 \x - \xo 23:8 \xo*\xt Matyu 22:23; Mak 12:18; Luk 20:27\xt*\x*(Sadyusiba ghaze, ovengeziba ua dɨkavan kogham, egha uaghan ghaze enselba ko duaba itir puvatɨ. Ezɨ Farisiba ghaze, bizir kaba bar iti.) \p \v 9 \x - \xo 23:9 \xo*\xt Aposel 5:39; 22:7; 22:17-18; 25:25\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, adoghodozir dafam otozɨ Judan Arazibagh fozir gumaziba (me Farisiba), me dɨkavigha pamtem mɨgɨa ghaze, “Gumazir kam osɨmtɨziba an puvatɨ. A ti guizbangɨra mɨgei, ensel o duam ti a mɨkemeghama.” \v 10 Men odorozim bar gavgavizɨma mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim kamaghɨn atiatingi, Judaba Pol mɨsoghɨva a gekutɨ, an asighɨregham. Kamaghɨn amizɨ, a mɨdorozir gumazibav kemezɨ me ghuaghira me da anemɨkegha a inigha mɨdorozir gumazibar dɨpenimɨn ghu. \p \v 11 \x - \xo 23:11 \xo*\xt Aposel 18:9; 19:21; 25:11; 27:23-24; 28:16-23\xt*\x*Ezɨ amɨnim tirazɨ ua dɨmangan, Ekiam an boroghɨn tugha ghaze, “Nɨ atiatingan markɨ! Nɨ Jerusalemɨn nan gun mɨkemezɨ moghɨra nɨ nan gun Romɨn me mɨkɨm.” \s Judaba Pol mɨsueghtɨ an aremeghasa akam akɨri \p \v 12 Egha amɨmzaraghan Judan gumaziba uari akuvagha Pol mɨsueghtɨ an aremeghasa God ko akam akɨri. Me kamaghɨn akam akɨra ghaze, “E daghetam o dɨpatam rameghan kogh, mangɨtɨ dughiar Pol aremeghamim otogham.” \p \v 13 Akam akɨrizir gumazir kabar dɨbobonim, 40 gafira. \v 14 Egha me ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba bagha ghua kamaghɨn me mɨgei, “E kamaghɨn akam akɨra ghaze, e Pol mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, e gɨn daghetam amam.” \p \v 15 \x - \xo 23:15 \xo*\xt Aposel 25:3\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn ia ko Judan kotɨn aven itir gumaziba, ia mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim kamaghɨn a bagh ifar akam amadagh, “E Polɨn mɨgɨrɨgɨar otevitam deravɨra a gɨfoghasa. Eghtɨ e a bagh pɨragham. A tɨghar izɨ ia bativtɨ, e a mɨsueghtɨ an aremegham.” \p \v 16 Me mɨgeima Polɨn amizimɨn otarim oregha ghua mɨdorozir gumazibar dɨpenimɨn Pol mɨkeme. \p \v 17 Ezɨ Pol Romɨn mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanimɨn diagha ghaze, “Otarir igiar kam inigh mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim bagh mangɨ. A bizir mamɨn a mɨkɨmasa.” \v 18 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim Polɨn amizimɨn otarim inigha mɨdorozir gumazibar gumazir dapanim bagha zui. \p Egha mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim ghaze, “Kalabusɨn itir gumazim Pol na bagha akam amada. Egh otarir igiar kam inigh nɨ bagh izasa nan azara. Otarir igiar kam nɨ mɨkɨmamin mɨgɨrɨgɨar mam iti, kamaghɨn kɨ a inigha nɨ bagha izi.” \p \v 19 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, otarimɨn dafarimɨn suiragha aning mɨriamɨn ghugha an an azara, “Nɨ tizimɨn na mɨkɨmasa?” \p \v 20 Ezɨ otarim ghaze, “Judaba nɨn azangsɨghasa akam akɨri. Me ghaze, nɨ Pol amadaghtɨ a gurumzaraghan Judan kotɨn mangam. Me ifara ghaze, a mangɨtɨ Judan kot deravɨra an mɨgɨrɨgɨaba iniam. \v 21 Gumazibar dɨbobonim 40 gafira, me an aravagha a bagha monge. Kamaghɨn amizɨ, nɨ me baraghan markɨ. Me akam akɨrigha gɨfa, me daghetam ko dɨpatam ameghan kogh mangɨ me a mɨsueghtɨ an aremeghvɨra gɨvagham. Datɨrɨghɨn nɨ men amamangatɨghamin akamra, me a baghavɨram oragha iti.” \p \v 22 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, anemaga akar gavgavim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ na mɨkemezɨ bizir kam tavɨn mɨkɨman markɨ.” \s Me Pol amadazɨ a gavmanɨn gumazir ekiam, Feliks bagha ghu \p \v 23 Egha mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, uan mɨdorozir gumazir 100plan garir gumazir dapanir pumuningɨn diagha kamaghɨn aning mɨgei, “Gua 200plan mɨdorozir gumaziba ko 70plan mɨdorozir gumazir hoziabagh apiaghira mɨsoziba ko 200plan afuzibar mɨsozir mɨdorozir gumaziba akumakum. Egh ia 9 kloghɨn datɨrɨghɨn dɨmagarimɨn Sisarian mangɨ. \v 24 Egh Pol isɨn dapiamin hoziataba, nɨ uaghan da inigh. Eghtɨ a deravɨra mangɨ gavmanɨn gumazir ekiam Feliks bativam.” \p \v 25 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim kamaghɨn akɨnafarim osiri: \b \pi \v 26 Kɨ Klodius Lisias. \pm Kɨ bar pɨn itir gavmanɨn gumazir ekiam Feliks bagha akɨnafarim osiri. \pm Dughiar aghuim, nɨ deravɨra ikɨ. \pm \v 27 \x - \xo 23:27 \xo*\xt Aposel 21:30-33; 22:25-27; 24:7\xt*\x*Judaba gumazir kamɨn suiragh a mɨsueghtɨ an aremeghasa. Kɨ kamaghɨn fo, a Romɨn gumazim, ezɨ kɨ uan mɨdorozir gumaziba ko ghua uam a ini. \v 28 \x - \xo 23:28 \xo*\xt Aposel 22:30\xt*\x*Kɨ foghasa, me bizir tizim bagha akam a gasi. Egha kɨ a inigha men kotɨn ghu. \v 29 \x - \xo 23:29 \xo*\xt Aposel 18:14-15; 25:19; 26:31\xt*\x*Kɨ kamaghɨn fo, me uan osirizir arazibar mɨgɨrɨgɨam gamua pura akaba a gasi. An aremegham o kalabusɨn mangamin arazitam gamizir puvatɨ. \v 30 \x - \xo 23:30 \xo*\xt Aposel 23:20; 24:5-8\xt*\x*Gumazir mam na mɨkemezɨ, kɨ fo, me a mɨsueghtɨ an aremeghasa, moga akabav sosi. Ezɨ kɨ nɨ bagha zuamɨra anemadi. Egha akam a gasir gumaziba, kɨ uaghan nɨn damazimɨn me uan mɨgɨrɨgɨabar amuasa, me mɨkeme. \b \p \v 31 Ezɨ mɨdorozir gumaziba akam baregha dɨmagarimɨn Polɨn akua ghua Antipatrisɨn oto. \v 32 Ezɨ amɨmzaraghan hoziabagh apiaghira mɨsozir mɨdorozir gumaziba a ko zuima, mɨdorozir gumazir igharaziba uamategha uan dɨpenibar Jerusalemɨn ghue. \v 33 Ezɨ hoziabagh apiaghirir mɨdorozir gumaziba Sisarian otogha akɨnafarim isa gavmanɨn gumazir ekiam ganɨga Pol isava a ganɨngi. \v 34 Ezɨ gavmanɨn gumazir ekiam akɨnafarimɨn ganigha Polɨn azara, “Nɨ provinsɨn manamɨn gumazim?” \p Ezɨ Pol kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Silisian gumazim.” \p Gavmanɨn gumazir ekiam kamaghɨn oregha, \v 35 ghaze, “Akam nɨ gasir gumaziba kagh otivightɨ kɨ nɨn kotiam baragham.” Egha a Herotɨn dɨpenir ekiamɨn Pol atɨgh deravɨram an ganasa, me mɨkeme. \c 24 \s Judan gumazir dapanir aruaba Pol kot gatɨ \p \v 1 Aruer 5pla gɨvazɨma, Godɨn ofa gamir gumazibar dapanim Ananaias, a Judan gumazir aruar maba ko Romɨn gavman osirizir arazibagh fozir gumazir mam, an ziam Tertulus, me Sisarian ghuaghiri. Egha me Pol gasir akamɨn gun gavman gumazir ekiam mɨgei, egha akar kam bagha me Pol isɨ kot darɨghasa. \v 2 Egha gavman gumazir ekiam Polɨn diazɨ an aven ghuzɨma, Tertulus, Feliksɨn damazimɨn maghɨram akaba a gasi. A kamaghɨn mɨgei, “Gumazir Ekiam Feliks, nɨ en akurazɨma e dughiar ruarimɨn bar deraghvɨra iti. Nɨn nɨghnɨzir aghuarimɨn nɨ en akurvagha en kantrin aven itir bizir avɨribar akɨri. \v 3 Nguibaba bar ko dughiaba zurara e bar nɨ mɨnabi: Feliks, nɨ bar gumazir aghuim. \p \v 4 “Ezɨ kɨ nɨn suiraghtɨma nɨ dughiar ruarimɨn ikeghan kogham, nɨ en deragh en akar otevim baraghasa, kɨ nɨn azangsɨsi. \p \v 5 \x - \xo 24:5 \xo*\xt Aposel 6:13; 16:20; 17:6; 21:28; 1 Pita 2:12; 2:15\xt*\x*“E gumazir kamɨn garima an osɨmtɨzir avɨribagh ami. A Judan nguibaba bar dar adariba ko mɨdoroziba forima da otifi, a Nasaretɨn ifarir darazir gumazir dapanim. \v 6-8 \x - \xo 24:6-8 \xo*\xt Aposel 21:28-30\xt*\x*Egh uaghan, a Godɨn Dɨpenim damutɨ, a Godɨn damazimɨn mɨzegh ikuvighasava ami. Bizir kam bagha e an suighasa. Kamaghɨn nɨ uabɨ gumazir kamɨn azaragh, egh deraghvɨra akar e a gasibagh fogham.”\f + \fr 24:6-8 \fr*\ft Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan kagh iti. A kamaghɨn iti: “E uan araziba bagh a isɨ kot darɨghasa. Ezɨ puvatɨ, mɨdorozir gumazibar ekiam Lisias uan gumaziba ko izava en tongɨn an suiragha a gekui. Egha kamaghɨn mɨgei, ‘Tina gumazir kam kot darɨghsɨ nɨ bagh kagh izɨ.’ ”\ft*\f* \p \v 9 Ezɨ Judaba uaghan Tertulusɨn akuragha akaba bar Pol gasi. Me kamaghɨn mɨgei, bizir kaba bar guizbangɨra. \s Pol Feliks mɨgei \p \v 10 Ezɨ gavmanɨn gumazir ekiam mɨkɨmasa dafarim Polɨn akuizɨma, a kamaghɨn me ikaragha ghaze, “Kɨ fo, azenir avɨriba nɨ gumazamizir kabar jasɨn iti. Kamaghɨn kɨ nɨn akam ikarvaghasa nan navim bar dera. \v 11 \x - \xo 24:11 \xo*\xt Aposel 21:17; 21:26; 24:17\xt*\x*Ezɨ nɨ puram azangsɨgh, egh fogham, kɨ 12plan dughiar ghuzibara, Godɨn ziam fasa Jerusalemɨn ghuavanabo. \v 12 Ezɨ akam na gasibar damazimɨn, kɨ gumazitam ko, Godɨn Dɨpenim danganimɨn aven akatamɨn anedoghezir puvatɨ. Egha me nan gari, kɨ gumaziba God ko mɨgeir dɨpeniba o Jerusalemɨn aven me akuva men navibagh inivizir puvatɨ. \v 13 Ezɨ me datɨrɨghɨn na gasir akaba, me nɨn akaghamin tuavitam itir puvatɨ. Akar me na gasir kam, a guizɨn akam puvatɨ. \p \v 14 \x - \xo 24:14 \xo*\xt Aposel 24:5; 26:22; 28:23; 2 Timoti 1:3\xt*\x*“Ezɨ kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ en ovavibar Godɨn ziam fa egha Tuavir kamɨn zui. Tuavir kamɨn ziam Judaba kamaghɨn a dɨbori, ifarir darasi. Kɨ nɨghnɨzir gavgavim bar Moses Osirizir Araziba ikia, egha Godɨn akam inigha izir gumaziba osirizir akabar iti. \v 15 \x - \xo 24:15 \xo*\xt Daniel 12:2; Jon 5:28-29; Aposel 23:6; 26:6-7; 28:20\xt*\x*Ezɨ kɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia kamaghɨn fo, a gumazir ovengezibar amutɨ me ua dɨkavam. Gumazir aghuiba ko kuraba sara. A damuamin bizim, kɨ a bagha mɨzuai. Ezɨ akam na gasir gumaziba uaghan bizir kam bagha mɨzuai iti. \v 16 \x - \xo 24:16 \xo*\xt Aposel 23:1\xt*\x*Kamaghɨn kɨ zurara God ko gumazamizibar damazimɨn uan araziba deravɨra da tuisɨgha, arazir aghuimɨn gɨn mangasa, pamtem ingari. \p \v 17 \x - \xo 24:17 \xo*\xt Aposel 11:29-30; 20:16; Rom 15:25-26; 2 Korin 8:4; Galesia 2:10\xt*\x*\x - \xo 24:17-18 \xo*\xt Aposel 21:17-28\xt*\x*“Egha kɨ azenir mabar nguibar igharazibar ikegha, uamategha Jerusalemɨn ize. Kɨ God danɨngamin ofaba ko gumazamizir onganarazibar akurvaghasa dagɨaba inigha izi. \v 18 Ezɨ kɨ Godɨn Dɨpenimɨn itima me nan gari kɨ Godɨn damazimɨn zue. Gumazir avɨrim na ko itir puvatɨzɨ, nɨgɨnir avɨriba uaghan puvatɨ.\f + \fr 24:18 \fr*\ft Tertulus ves 6ɨn aven Pol akam a gasa ghaze, Pol Godɨn Dɨpenim damutɨ, a Godɨn damazimɨn mɨzegham. Ezɨ Pol akar kam ikarvaghasa, kamaghɨn mɨgei, a zuegha gɨvagha gɨn Godɨn Dɨpenimɨn aven zui.\ft*\f* \v 19 \x - \xo 24:19 \xo*\xt Aposel 23:30; 25:16; 2 Timoti 1:15\xt*\x*Ezɨ Judan gumazir Esian itir maba, me iza nan suiki, kamaghɨn me akatam nan ikɨ, me uari kagh izɨva, nɨn damazimɨn na isɨ kot darɨgh. \v 20 Ezɨ dughiar kɨ Judan kotɨn aven tughav itim, gumazir kagh itir kaba me nan gari arazir kurar manam nan iti, me nɨ mɨkɨm. \v 21 \x - \xo 24:21 \xo*\xt Aposel 23:6; 28:20\xt*\x*Ezɨ kɨ men tongɨn tughav ikia dɨa mɨkemezir akam, me ti a gifongezir puvatɨ. Akar kam, ‘Gumazir ovengeziba ua dɨkavam, ezɨ bizir kam bagha me na inigha ian kot darɨghasa ize.’ ” \p \v 22 \x - \xo 24:22 \xo*\xt Aposel 23:26\xt*\x*Feliks men nɨghnɨzir gavgaviba ko arazir me Ekiamɨn gɨn zuir Tuavim gɨfogha gɨfa. Ezɨ Pol mɨkemegha gɨvazɨma, Feliks Judabav gɨa ghaze, “Ia orarkegh. Mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, Lisias, izɨtɨma, kɨ ian mɨgɨrɨgɨabar kɨram.” \v 23 \x - \xo 24:23 \xo*\xt Aposel 27:3; 28:16; 28:30\xt*\x*Egha a Pol kalabus darɨghasa mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim mɨgɨa ghaze, nɨ kalabusɨn gavgavim Pol damuan markɨ. Polɨn namakaba bizibar an akurvaghtɨ nɨ men anogoroghan markɨ. \s Feliks Polɨn tɨvazɨ an azenir pumuningɨn kalabusɨn iti \p \v 24 Dughiar maba gɨvazɨma, Feliks uan amuim Drusila ko ize. A Judan amizim. Ezɨ Feliks Polɨn diagha an mɨgɨrɨgɨaba barazi a nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itir arazibav gei. \v 25 Ezɨ Pol Godɨn damazimɨn derazir arazimɨn mɨgɨrɨgɨam gamua navir ghurimɨn arazim dɨkabɨrir arazimɨn mɨgɨrɨgɨam gamua, Godɨn Kotiar Gɨn Izamin mɨgɨrɨgɨabagh ami. Ezɨ Feliks bizir kam baregha atiatigha ghaze, “Kamaghɨra tuzɨ, nɨ mangɨ. Kɨ gɨn dughiatam ikɨ ua nɨn diagham.” \v 26 Ezɨ dughiar kamra Feliksɨn nɨghnɨzim ghaze, Pol dagɨataba inigh a danightɨ a Pol ateghtɨma a mangam. Bizir kam bagha dughiar avɨribar a Polɨn deima, a iza a ko mɨgɨrɨgɨabagh ami. \p \v 27 \x - \xo 24:27 \xo*\xt Aposel 25:9; 25:14\xt*\x*Ezɨ azenir pumuning gɨvazɨma, Porsius Festus a Feliksɨn danganim ini. Feliks Judabar amutɨ me a bagh bar akueghasa, a Pol ataghizɨ a kalabusɨn ikiavɨra iti. \c 25 \s Pol ghaze, Sisar nan kotiam baragham \p \v 1 Ezɨ Festus Judian Distrighɨn izezɨ, dughiar pumuning ko mɨkezim gɨvazɨma a Sisaria ategha Jerusalemɨn ghuavanadi. \v 2 \x - \xo 25:2 \xo*\xt Aposel 24:1; 25:15\xt*\x*Festus Jerusalemɨn ghuavanabozɨ, ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir dapaniba Festusɨn kotiamɨn tugha akaba Pol gasi. \v 3 \x - \xo 25:3 \xo*\xt Aposel 23:12; 23:15\xt*\x*Me pamtemɨn kamaghɨn Festus mɨgei, nɨ en akuragh gumazir kam amadaghtɨ, a Jerusalemɨn ghuavanang. Me gumazir mabav gɨa ghaze, ia Pol mɨsueghtɨ an aremeghsɨ, mangɨ an aravagh mongegh. Kamaghɨn amizɨ, me kamaghɨn Festus mɨgei. \v 4 Ezɨ Festus me ikara, “Pol a Sisarian kalabusɨn iti. Ezɨ kɨ gurumra Sisarian magɨram. \v 5 Pol guizbangɨn osɨmtɨzim damightɨ, ia akam a gasɨsɨ, ian gumazir dapanir taba nan gɨn Sisarian magɨrɨ kotiam baragh.” \p \v 6 Festus 8pla o 10plan arueba kamaghɨn me ko ikegha Sisarian iraghu. Egha amɨmzaraghan a kotɨn aperagha me mɨkemezɨ me Pol inigha a bagha izi. \v 7 \x - \xo 25:7 \xo*\xt Aposel 24:5-6; 24:13\xt*\x*Pol izava otozɨma Judan Jerusalemɨn ikegha izaghireziba an okarigha tuifi. Egha kamaghɨn mɨgei, gumazir kam arazir kurar avɨribagh ami. Egha me an osɨmtɨzitam Festusɨn akazir puvatɨ. \p \v 8 \x - \xo 25:8 \xo*\xt Aposel 24:12; 28:17\xt*\x*Ezɨ Pol ua bagha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ Judabar arazitam abɨghizir puvatɨ. Egha Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨghizir puvatɨ, egha osɨmtɨzitam Sisar gatɨzir puvatɨ.” \p \v 9 \x - \xo 25:9 \xo*\xt Aposel 24:27; 25:20\xt*\x*Ezɨ Festus Judabar akurvaghasa nɨghnɨgha Polɨn azara, “Nɨ kotiam bagh Jerusalemɨn ghuavanaboghtɨ, kɨ munagh akar me nɨ gasiba baragham? Nɨ kamaghɨn ifongez, o?” \p \v 10 Ezɨ Pol a ikara, “Kotɨn kɨ tughav itir kam, kar Sisarɨn kotiam. Kotɨn kamra, kar nan kot. Nɨ uaghan bar fo, kɨ osɨmtɨzitamɨn Judabagh amizir puvatɨ. \v 11 \x - \xo 25:11 \xo*\xt Aposel 23:11; 23:29; 25:25; 26:31-32; 28:19\xt*\x*Kɨ guizbangɨra ovengamin arazitam damighɨva ovengam. Kɨ ovevemɨn arɨmangɨghan kogham. Ezɨ Judaba na gasir mɨgɨrɨgɨaba, da mɨngariba puvatɨghtɨ, tav na inigh Judabar dafarim datɨghan kogham. Sisar nan kotiam baraghasa kɨ ifonge!”\f + \fr 25:11 \fr*\ft Romɨn Arazibar mam ghaze, Romɨn gumazitam nɨghnɨsi, kotɨn aven me deragha an akam baraghizir puvatɨ, eghtɨ a kotɨn azaraghtɨ, Sisar uabɨ an kotiam baragham. Sisar, a Rombar atrivibar ziam.\ft*\f* \p \v 12 Festus a ko kotiam barazir gumazibar nɨghnɨzim inigha, kamaghɨn Pol mɨgei, “Sisar nɨn kotiam baraghsɨ, nɨ Sisar bagh mangɨ!” \s Atrivim Agripa Polɨn kotiam barasi \p \v 13 Ezɨ dughiar maba gɨvazɨma, Atrivim Agripa uan amuim Bernaisi ko aning Festusɨn gan dughiar aghuim a danɨngasa Sisarian zui.\f + \fr 25:13 \fr*\ft Atrivim Agripa, a Atrivim Herotɨn otarim. Atrivim Herot faragha Jonɨn dozim Jems mɨsoghezɨ an areme. Nɨ akar Aposel 12 vɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 14 \x - \xo 25:14 \xo*\xt Aposel 24:27\xt*\x*Aning dughiar avɨribar Sisarian itima Festus Polɨn gun Atrivim Agripa mɨgei. Festus ghaze, “Gumazir mam kagh iti. Feliks a isa kalabus gatɨzɨ a ikiavɨra ikia kagh iti. \v 15 Kɨ Jerusalemɨn itima ofa gamir gumazir ekiaba ko Judabar gumazir aruaba akaba a gasa nan azangsɨgha ghaze, kɨ an osɨmtɨzim gun mɨkemeghtɨ, mɨdorozir gumaziba a mɨsueghtɨ an aremegham. \p \v 16 “Ezɨ kɨ kamaghɨn me mɨgei, ‘Romɨn arazimra kara, me gumazitam puram a mɨsueghan kogham. A faragh akam a gasir gumaziba ko kotiamɨn tugham. Egh a me ko me uarir ganam. Dughiar kam a ua bagh mɨkɨm suam guizɨn bizim o puvatɨ.’ \p \v 17 “Ezɨ me na ko kagh izezɨ, kɨ tong sughsughizir puvatɨ. Egha amɨmzaraghan kɨ kotiam gaperagha gumazim inigh aven izasa mɨkemezɨ, me a inigha ize. \v 18 Akam asir gumaziba me akam Pol gasir dughiamɨn, kɨ orazi me arazir kuratam baghava a gasir puvatɨ. Kɨ ghaze, an arazir kuratam gamizɨ, me akam a gasi. Ezɨ puvatɨ. \v 19 \x - \xo 25:19 \xo*\xt Aposel 18:15; 23:29\xt*\x*Judaba uan nɨghnɨzir gavgaviba bagha Pol ko uari adosi. Egha aremezir gumazir mam Iesus, Pol ghaze, an angamɨra itima me bizir kam bagha uari adosi. \v 20 \x - \xo 25:20 \xo*\xt Aposel 25:9\xt*\x*Kɨ akar kamɨn mɨngarim buriava avenge. Kɨ deragha fozir puvatɨ. Egha kamaghɨn an azai, ‘Nɨ ti Jerusalemɨn mangɨva akar me nɨ gasir kaba bagh kotiam damu?’ \v 21 Ezɨ Pol ghaze, ‘Kɨ kalabusɨn ikiam, eghtɨ gɨn Sisar nan kotiam baragham.’ Kamaghɨn amizɨ, kɨ me mɨkemezɨ, me an suirazɨ a kalabusɨn iti. Eghtɨ kɨ gɨn tuavitam batogh Sisar bagh anemangam.” \p \v 22 Ezɨ Agripa oregha kamaghɨn mɨgei, “Kɨ uabɨ gumazir kam baraghasa.” \p Ezɨ Festus kamaghɨn mɨgei, “Nɨ gurumɨn an kotiam baragh.” \p \v 23 \x - \xo 25:23 \xo*\xt Matyu 10:18; Mak 13:9\xt*\x*Ezɨ amɨmzaraghan Agripa ko Bernaisi atrivimɨn kurukazir aghuaribagh amigha, mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapaniba ko nguibar ekiamɨn gumazir aruaba sara me gumaziba iti naghɨn aven zui. Ezɨ Festus mɨkemezɨ me Pol inigha aven ize. \p \v 24 \x - \xo 25:24 \xo*\xt Aposel 22:22; 25:2-3; 25:7\xt*\x*Ezɨ Festus kamaghɨn mɨgei, “Atrivim Agripa ko ia kagh itir darazi bar, ia gumazir kamɨn gan! Judan gumazamizir Jerusalemɨn itiba ko Sisarian kagh itiba, me akam a gasa bar pamtem dɨa ghaze, ‘Nɨ a mɨsueghtɨ an aremegh, an angamɨra ikian markɨ!’ \v 25 Ezɨ kɨ an aremeghamin arazir kuratam batozir puvatɨ. Ezɨ Sisar an kotiam baraghasa Pol ifonge. Kamaghɨn kɨ a isa Romɨn anemadi. \v 26 Ezɨ kɨ bizir tizitamra uan ekiam Sisar bagh an osirigh anemangam? Eghtɨ a fogh suam, me bizir kam bagha akam a gasi. Kamaghɨn amizɨ, ia bar kagh itir gumaziba ko, nɨrara Atrivim Agripa, kɨ a inigha ia bagha ize. Eghtɨ nɨ an kot bareghtɨ, kɨ deravɨra an gun osiram. \p \v 27 “Nan nɨghnɨzim, kɨ pura kalabuziar gumazitam amang, an arazimɨn gun osirighan koghtɨ, kar arazir aghuim puvatɨ.” \c 26 \s Pol Agripa mɨgei \p \v 1 Ezɨ Agripa kamaghɨn Pol mɨgei, “Nɨ uabɨ uabɨ geghan.” \p Ezɨ Pol uan agharim fegha uan akabav gɨa ghaze, \v 2 “Atrivim Agripa, kɨ Judaba na gasir akar kam ikarvaghasa. Ezɨ bar dera kɨ an gun nɨ mɨkɨmam. \v 3 E Judaba, nɨ en araziba ko bizir e mɨgɨa uari adoziba nɨ bar a dagh fo. Kamaghɨn amizɨ, kɨ nɨn azai, nɨ nɨmɨra daperagh ikɨ nan akaba baragh. \p \v 4 “Judaba me bar na gɨfo, kɨ aghɨrimra itir dughiamɨn, kɨ uan nguibamɨn uan adarazir ko ikegha, gɨn ghua Jerusalemɨn iti.\f + \fr 26:4 \fr*\ft Pol, dughiar aghɨrimra itimɨn, a Tarsusɨn nguibar Silisian Provinsɨn itimɨn iti. Nɨ akar Aposel 22:3ɨn itimɨn gan.\ft*\f* \v 5 \x - \xo 26:5 \xo*\xt Aposel 22:3; 23:6; 24:15; 24:21; Filipai 3:5\xt*\x*Me fomɨra na gɨfo, egh me ifongegh, nan arazibar gun nɨ mɨkɨm. Kɨ uan igiamɨn ikia, Farisibar gumazir mamɨn otogha men arazibar gɨn zui. Ezɨ gumaziba men arazibar gɨn mangan bar iburaghburaki. \p \v 6 \x - \xo 26:6 \xo*\xt Daniel 9:24; Aposel 23:6; 28:20\xt*\x*“God fomɨra en ovaviba ko akar dɨkɨrɨzir mam gami. Ezɨ kɨ nɨghnɨzir gavgavim akar kamɨn ikiava a bagha datɨrɨghɨn kotɨn iti. \v 7 Ezɨ kar Godɨn akar dɨkɨrɨzim, en 12plan anababa, me Godɨn ziam arueba ko dɨmagaribar a fe, egha nɨghnɨzir gavgavim ikia bizir kam baghavɨra mɨzuai. O Atrivim, e bizir kam bagha mɨzuai, ezɨ bizir kamɨn, Judaba a bagha akaba na gasi. \p \v 8 “Manmaghɨn amizɨ ia gumazir maba ghaze, e nɨghnɨzir gavgavim God ikian kogham, a gumazamizir oveaghuezibar amutɨ me ua dɨkavam? \p \v 9 \x - \xo 26:9 \xo*\xt 1 Timoti 1:13\xt*\x*\x - \xo 26:9-11 \xo*\xt Aposel 8:3; 22:4-5\xt*\x*“Fomɨra kɨ uabɨ ghaze, kɨ bizir bar avɨribar amutɨ da Nasaretɨn gumazim Iesusɨn ziam gasɨghasɨgham. \p \v 10 \x - \xo 26:10 \xo*\xt Aposel 9:14; 9:21; Galesia 1:13\xt*\x*“Egha kɨ bizir kaba Jerusalemɨn dagh ami. Kɨ Godɨn ofa gamir gumazir ekiaba da gavgavim inigha, Kraisɨn adarazir avɨriba isa kalabus garɨki. Ezɨ gumazir dapaniba me mɨsoghtɨ me aremeghasa me mɨgeima, kɨ uaghan ghaze, me aremegham. \v 11 Egha dughiar avɨriba kɨ God ko mɨgeir dɨpenibar aven ghua, men suigha me mɨsosi. Kɨ kamaghsua, me Iesusɨn ziam akar kurabar a mɨkɨm, egh nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikian kogham. Nan navim me bagha puv nan isi, ezɨ kɨ nguibar saghon itibar ghua me gasɨghasɨghasa me buri.” \s Pol uabɨ geghari, a manmaghɨn // Kraisɨn anavɨn oto \r (Aposel 9:3-19; 22:6-16) \p \v 12 \x - \xo 26:12 \xo*\xt Aposel 9:3; 22:6\xt*\x*Egha Pol mɨgɨa ghua ua kamaghɨn mɨgei, “Ezɨ darorir kabar mam, kɨ Godɨn ofa gamir gumazir ekiaba da akar gavgavim ini, ezɨ me na amadazɨ kɨ Damaskusɨn nguibar ekiamɨn ghu. \v 13 O Atrivim, dughiam kamaghɨn 12 kloghɨn zuima, kɨ tuavimɨn ghua gari, angazangarir mam Godɨn Nguibamɨn ikegha izaghiri. Angazangarir kam bar gavgavigha, aruemɨn angazangarim gafiragha, na ko zui darazi bar e gisira. \v 14 Ezɨ e bar nguazim gire, egha kɨ orazima akar mam Hibrun akamɨn kamaghɨn na mɨgei, ‘Sol, Sol, nɨ manmaghsua na gasɨghasɨghavɨra iti? Kɨ nɨn akurvaghasava amima, nɨ nan akurvazim tɨvagha, uabɨ osɨmtɨzim uabɨ ganɨdi.’ \p \v 15 “Ezɨ kɨ an azara, ‘Ekiam, nɨ tina?’ \p “Ezɨ Ekiam na ikaragha ghaze, ‘Kɨ Iesus, nɨ na gasɨghasɨghavɨra iti. \v 16 \x - \xo 26:16 \xo*\xt Aposel 22:15\xt*\x*Nɨ dɨkavigh tugh. Kɨ nɨ amɨseveghtɨ, nɨ nan ingangarim damuasa, kɨ datɨrɨghɨn nɨ bato. Ezɨ bizir datɨrɨghɨn otozir nɨ ganiziba ko bizir kɨ gɨn nɨn akakaghamiba, nɨ dar gun mɨkɨmam. \v 17 \x - \xo 26:17 \xo*\xt Aposel 22:21\xt*\x*Eghtɨ kɨ nɨn ganɨva nɨn akurvagham, eghtɨ nɨn gumazamiziba ko Kantrin Igharazibar Gumazamiziba pazɨ nɨ damighan kogham. Kɨ me bagha nɨ amadi, \v 18 \x - \xo 26:18 \xo*\xt Aisaia 35:5; 42:7; 42:16; Jon 8:12; Aposel 20:32; 2 Korin 6:14; Efesus 2:2; Kolosi 1:13\xt*\x*eghtɨ nɨ men damaziba kuightɨma, me akɨrim ragh mɨtatemɨn arazir kurabagh asaragh, angazangarimɨn izɨ. Egh me Satanɨn atrivir gavgavim ateghɨva, God bagh izɨ. Kamaghɨn kɨ men arazir kuraba gɨn amangtɨ, me nɨghnɨzir gavgavim nan itir gumazamizibar tongɨn danganim iniam. Nan gumazamizir kaba, me nɨghnɨzir gavgavim nan itima, kɨ me gamizɨ me zue. Nɨ ingangarir kam damuasa, kɨ me bagha nɨ amadi.’ ” \s Pol uan ingangarimɨn gun Agripa mɨgei \p \v 19 Egha Pol ua kamaghɨn mɨgei, “Atrivim Agripa, kɨ Godɨn Nguibamɨn izezir irebamɨn mɨn bizimɨn ganigha an aghuazir puvatɨ, kɨ an akam baraki. \v 20 \x - \xo 26:20 \xo*\xt Matyu 3:8; Aposel 9:20; 9:28-29; 11:26; 13:14\xt*\x*Egha kɨ faragha Damaskusɨn nguibamɨn akam akuni, egha Jerusalemɨn akam akunigha, Judan nguibaba bar dar akam akurava, uaghan Kantrin Igharazibar Gumazamiziba sara akam me mɨkɨra ghaze, ‘Ia uan navibagh iragh ua God bagh izɨ. Eghtɨ ian arazir ia amiba, ian gun mɨkɨm suam, ia navibagh iragha gɨfa.’ \v 21 \x - \xo 26:21 \xo*\xt Aposel 21:30-31\xt*\x*Kɨ bizir kabar akam akurima, Judaba na mɨsueghtɨ kɨ aremeghasa, me Godɨn Dɨpenir avɨzibar nan suira. \v 22 \x - \xo 26:22 \xo*\xt Luk 24:27; 24:44; Jon 5:46; Rom 3:21\xt*\x*God nan akurazɨ kɨ deragha ikia iza datɨrɨkɨn, egha kɨ kagh tughav ikia akam me mɨgei, gumazir kɨniba ko gumazir ekiaba me bar. Akar kamra, Moses ko Godɨn akam inigha izir gumaziba fomɨra an gun mɨkeme. Kɨ uam akar igharazitam akuri puvatɨ. \v 23 \x - \xo 26:23 \xo*\xt Aisaia 42:6; 49:6; Luk 24:26; 24:44-47; 1 Korin 15:20; Kolosi 1:18\xt*\x*Me kamaghɨn mɨgɨa ghaze, Gumazir God Uam E Iniasa Mɨsevezim, Krais, a mɨzazim inigh aremegh, egh faraghɨvɨra ovevemɨn dɨkavighamin gumazimɨn otogham. Egh, a Godɨn angazangarimɨn gun Israelia ko Kantrin Igharazibar Gumazamizibav kɨmam.” \s Pol, nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikiasa Agripa mɨgei \p \v 24 Pol akam akuravɨra itima, Festus a dagaragha kamaghɨn a mɨgei, “Pol, nɨ ongani! Nɨ suren avɨribagh amizɨ, da nɨ gamima nɨ ongani!” \p \v 25 Ezɨ Pol kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Gumazir Aruam Festus, kɨ onganizir puvatɨ, kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ nɨghnɨzim ikiava kɨ mɨgei. \v 26 \x - \xo 26:26 \xo*\xt Jon 18:20\xt*\x*Ezɨ Atrivim Agripa bizir kaba bar dagh fo, da modogha otozir puvatɨ, ezɨ kɨ fo, bizir kaba a gitazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, kɨ atiatir puvatɨgha dar gun bar Atrivim Agripa mɨgei. \v 27 Atrivim Agripa, nɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn akam inigha izir gumazibar iti, o puvatɨ? Kɨ fo, nɨ nɨghnɨzir gavgavim iti.” \p \v 28 Ezɨ Agripa kamaghɨn Polɨn azara, “Nɨ ghaze, nɨ ti dughiar otevir kamɨn na damightɨ, kɨ Kraisɨn anavɨn otogham, o?” \v 29 Ezɨ Pol a ikaragha ghaze, “Dughiar otevim o dughiar ruarim, kɨ kamaghɨn God ko mɨkɨmam, nɨ ko karasi ia datɨrɨghɨn nan akam baraki, ia bar nan mɨn otivigham. Ezɨ bizir vamɨra, me senbar ia ikegh ia isɨ kalabus darɨghan, kɨ aghua.” \p \v 30 Ezɨ Atrivim ko gavmanɨn dapanim ko Bernaisi ko gumazir me ko ikeziba, me dɨkavigha, \v 31 \x - \xo 26:31 \xo*\xt Aposel 23:9; 23:29; 25:25\xt*\x*dɨpenim ategha ghua, uarira uariv gɨa ghaze, “Gumazir kam arazir kuratam damighɨva, an aremegham, o a kalabusɨn ikiam. An arazir kuratam gamizir puvatɨ.” \p \v 32 \x - \xo 26:32 \xo*\xt Aposel 25:11\xt*\x*Ezɨ Agripa kamaghɨn Festus mɨgei, “A uabɨ ghaze, Sisar nan kotiam baragham. A ti kamaghɨn mɨkemezir puvatɨgha, fɨriaghɨrɨghai.” \c 27 \ms Pol Romɨn nguibar ekiamɨn zui \mr (Sapta 27--28) \s Me Pol isa kurim gatɨzɨ a Romɨn zui \p \v 1 \x - \xo 27:1 \xo*\xt Aposel 25:12; 25:25\xt*\x*Me, e kurim inigh Italin mangasa akam akɨrigha gɨvagha, me Pol ko kalabuziar igharaziba sara isa 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanimɨn dafarim gatɨ. An ziam Julius, an Atrivim Sisarɨn garir mɨdorozir gumazibar mav.\f + \fr 27:1 \fr*\ft Pol Jerusalemɨn izima, Luk ti uaghan a ko ize. Nɨ Aposel 16:10 ko Aposel 21:17ɨn gan. Ezɨ Pol Judia ategha Romɨn zuima, Luk ti uaghan a ko ghu.\ft*\f* \v 2 \x - \xo 27:2 \xo*\xt Aposel 19:29\xt*\x*E Adramitiumɨn nguibamɨn kurimɨn bɨni. Kurir kamnagh Esian Provinsɨn itir ongarir mɨkebabar mangasa, ezɨ e an zui. Ezɨ Aristarkus, a Tesalonikan Provinsɨn itir nguibam Masedonian gumazim, a uaghan e ko iti. \p \v 3 \x - \xo 27:3 \xo*\xt Aposel 24:23\xt*\x*E amɨmzaraghan Saidonɨn oto. Egha Julius arazir aghuim Pol gamua anetaghizɨ a uan adarazi bagha zuima, me dagheba ko bizibar an akurvasi. \v 4 E Saidonɨn ikegha uamategha zuima amɨnim bar gavgavizɨ, kamaghɨn e Saiprusɨn Arighatɨzimɨn amɨnim amɨrazir naghɨn zui. \v 5 E ongarir ekiam abigha Silisian Provins ko Pamfilian Provinsɨn dadarimning gitagha ghua, Lisian Provinsɨn itir nguibar ekiam Mairan oto. \v 6 Ezɨ 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim Aleksandrian, kurimɨn gari a Italin mangasa, ezɨ an e isava a gatɨ. \v 7 Egha e dɨkavigha kurim dughiar avɨribar nɨmɨra zuima e pamten ingarava ghua nɨmɨra Nidusɨn boroghɨn zuima, amɨnim bar gavgavizɨma kurim uan tuavim ategha ghua Kritɨn Arighatɨzimɨn oto, a Salmonɨn Arighatɨzimɨn nguazir otevimɨn boroghɨn iti. Egha Kritɨn amɨnim ivai puvatɨzir danganimɨn ghuaghiri. \v 8 Amɨnim bar amɨrazɨ, e pamten ingara ongarir dadarimɨn boroghɨram anaga izava, danganir ziam Ongarir Mɨkebar Aghuim bato. Danganir kam a Lasean nguibamɨn boroghɨn iti. \p \v 9 Kurir darorir kam ikufi; ezɨ dughiar avɨriba pura gɨfa. Ezɨ kamaghɨn Judaba dagheba ataghɨrazir dughiar kam otogha gɨfa. Ezɨ Pol kamaghɨn me mɨgei,\f + \fr 27:9 \fr*\ft Dughiar ekiar kam, a dughiar ekiar God gumazamizibar arazir kuraba da gɨn amadi. Nɨ Ofa Gami 23:26-32ɨn gan. Ezɨ azenir dughiar kam, amɨnir ekiaba Mediterenianɨn Ongarir Ekiamɨn dɨkafi, ezɨ kuriba aruir puvatɨ.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 27:10 \xo*\xt Aposel 27:22\xt*\x*“Gumaziba, kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, e datɨrɨghɨra dughiar kuram bativam, kurim ko bizir avɨrir an itiba ko e sara, e bar ovengam.” \p \v 11 Ezɨ mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim Pol baraghan fɨrɨn, kurimɨn ghuavim ko an suizir gumazimɨn mɨgɨrɨgɨam baraki. \v 12 Kuritam amɨnir ekiamɨn ongarir mɨkebar kamɨn ikeghan kogham. A bar ikufi. Kamaghɨn gumazir avɨriba mangɨvɨra ikiasa mɨgei. Egha ghaze, me manmaghɨn Finiksɨn otivigh ikɨtɨ amɨnir kam gɨvagham. Kar Kritɨn Arighatɨzimɨn itir ongarir mɨkebam. Finiks, a Kritɨn Arighatɨzimɨn Sautɨn ongarir mɨkebamɨn aven iti. An aruem ghuaghiri naghɨn gari. \s Amɨnir ekiam ko ongarim dɨkafi \p \v 13 Ezɨ Sautɨn amɨnir amɨrizim dɨkafi. Ezɨ me ghaze, me ti deravɨra mangɨ ongarir mɨkebar me mɨkemezim batogham. Egha kamaghɨn me kurimɨn anka asigha Kritɨn ongarir dadarimɨn mɨriamɨn zui. \v 14-15 Egha mong ikezɨ amɨnir bar gavgavim dɨkavigha ongarim gamima a puvɨra ingari. Me kamaghɨn amɨnir kam dɨbori, “Not ko aruem anadi naghɨn tizimɨn dɨkavir amɨnim.” A Kritɨn Arighatɨzimɨn vongɨn izava pamten kurim givava a munamadi. Amɨnim bar gavgavizɨ kurimɨn ingarir gumaziba kurimɨn suizir puvatɨgha kurim ataghizɨ amɨnim a givaima a pura zui. \v 16 E ghua Kaudan Arighatɨzimɨn mɨriamɨn ghue. Arighatɨzim amɨnim mong anepazazɨma e botɨn dozim gekuigha kurimɨn boroghɨn izasa bar ingangarir ekiam gami. \v 17 Ezɨ kurimɨn ingarir gumaziba botɨn dozim fegha pɨn anetɨgha, me benibar a ikegha, kurim sara a ikezɨ a gavgafi. Egh me mangɨ Afrikan ongarir dadarimɨn gigimɨn ghuanangan atiatigha, kurimɨn selba akunizɨ amɨnim kurim gɨsɨvaghsɨvazima a zui. \v 18 Ezɨ amɨnim ko ongarim vɨrara bar gavgavigha puvɨra e mɨsosi. Ezɨ amɨmzaraghan kurimɨn ingarir gumaziba kurimɨn aven itir biziba isava ongarimɨn da makuri. \v 19 Dughiar mɨkezimɨn me kurimɨn sel ko an biziba sara uaghan da makuri. Me uan dafaribar da isa da akuri.\f + \fr 27:19 \fr*\ft Grighɨn akam deravɨra bizir kam a mɨkemezir puvatɨ.\ft*\f* \v 20 Egha dughiar avɨribar e aruem ko mɨkovezibar garir puvatɨ. Ezɨ amɨnim pamtem vavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, e abuan uarir akurvaghamin nɨghnɨzitam ua itir puvatɨgha ghaze, e arɨmɨghiregham. \p \v 21 Dughiar ruarimɨn gumaziba daghetam amezir puvatɨzɨ, Pol dɨkavigha men guamɨn tugha kamaghɨn mɨgei, “Gumaziba, ia nan akam baregha, e Kritɨn Arighatɨzimra ikegha dughiar kurar kam batozir puvatɨzɨ, bizitaba oveghan koghai. \v 22 \x - \xo 27:22 \xo*\xt Aposel 27:10; 27:31\xt*\x*Kɨ datɨrɨghɨn ia mɨkɨmasa, en tav oveghan kogham. Kamaghɨn ia atiatingan markɨ, egh pura nɨmɨra ikɨ. Kamaghɨn amizɨ, kurim uabɨra guizbangɨra bar ikuvigham. \v 23 \x - \xo 27:23 \xo*\xt Daniel 6:16; Aposel 23:11; Rom 1:9\xt*\x*Kɨ Godɨn gumazim, kɨ an ziam fe. Ezɨ dɨmangan, Godɨn ensel iza na boroghɨn tugha kamaghɨn mɨgei, \v 24 \x - \xo 27:24 \xo*\xt Aposel 23:11\xt*\x*‘Pol, nɨ atiatingan markɨ. Nɨ mangɨtɨ, Sisar nɨn kotiam baragh. Nɨ oragh, God nɨn azangsɨzim baregha gɨvagha nɨn apangkufi. Gumazir nɨ ko kurimɨn itiba, me oveghan kogham.’ \v 25 \x - \xo 27:25 \xo*\xt Rom 4:20-21; 2 Timoti 1:12\xt*\x*Gumaziba, ia oragh! Kɨ nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikia kamaghɨn fo, God na mɨkemezɨ moghɨra biziba otivam. Kamaghɨn amizɨ, ia gavgavigh atiatingan markɨ. \v 26 \x - \xo 27:26 \xo*\xt Aposel 28:1\xt*\x*E kurim ateghtɨ a mangɨ arighatɨzitamɨn dadarimɨn poroka.” \p \v 27 Ezɨ namba 14ɨn aruemɨn dɨmagarimɨn, amɨnim e givarazɨ e Mediterenianɨn ongarir ekiam gisɨn zui. Ezɨ dɨmagarir arɨzim roghɨra izezɨma kurimɨn ingarir gumaziba nɨghnɨsi, e nguazimɨn boroghɨn izi. \v 28 Kamaghɨn amizɨ, me ongarimɨn konim gɨfofoghasa benim akunizɨ a iraghu. Ezɨ ongarimɨn konim 40 mitan tu. Egha kurim mong isɨvagha ghuzɨ, me ongarimɨn abarima a 30 mitan tu. \v 29 Ezɨ me kamaghɨn atiatingi, kurim mangɨ dagɨataba iti naghɨn bɨraghɨva bar mɨsarighiregham. Egha me ankan 4pla kurimɨn gɨrakɨrangɨn da akunigha, amɨnim zuamɨra tiasa me God ko mɨgei. \v 30 Egha kurimɨn ingarir gumaziba, me kurim ategh arasa tuaviba buri. Egha odava botɨn muziarim isa ongarim dafa. Egha ifara ghaze, kar kurimɨn guamɨn tir anka. \p \v 31 \x - \xo 27:31 \xo*\xt Aposel 27:22\xt*\x*Ezɨ Pol kamaghɨn 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim ko mɨdorozir gumazibav gei, “Gumazir kaba kurimɨn ikian koghtɨ, ia ovegham.” \v 32 Kamaghɨn mɨdorozir gumaziba botɨn muziarimɨn beniba aghorezɨ an ongarim giraghu. \p \v 33 Egha amɨnim tiasava amima Pol daghetam amasa bar me gakaghori, “Ia, 14plan dughiaba ian dɨghoriba mɨtivighav itima dagheba ian navibar puvatɨ, ia daghetam amezir puvatɨ. \v 34 \x - \xo 27:34 \xo*\xt 1 Atriviba 1:52; Matyu 10:30; Luk 12:7\xt*\x*Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ daghetam iniasa ia gakaghori. Daghem ian akuraghtɨ ia gavgavigham. Ian tongɨn tav ikuvighan kogham. Ian dapanir arɨzitam oveghan kogham.” \v 35 \x - \xo 27:35 \xo*\xt Matyu 15:36; Jon 6:11; 1 Timoti 4:3-5\xt*\x*A kamaghɨn mɨkemegha gɨvagha, bretɨn mam inigha men damazibar God mɨnabi. Egha anebigha maghɨram anepi. \v 36 Kamaghɨn amizɨ, me bar navir aghuarim ikia, egha uari dagheba api. \v 37 E gumazir kurimɨn itiba, en dɨbobonim bar 276ɨn tu. \v 38 Egha me amegha naviba izevegha ghaze, kurim mɨghɨvghigh pɨrara ikiam. Egha me witɨn nar kurimɨn itiba isa ongarimɨn da akuri. \s Kurim ikufi \p \v 39 Ezɨ amɨnim tirazɨ aruem anadima, kurimɨn ingarir gumaziba ongarir dadarir e zuimɨn garava a gɨfozir puvatɨ. Egha me ongarir mɨkebar mamɨn gari, a bar aven ghugha egha gigir aghuim iti. Ezɨ me ghaze, me deravɨra kurim damightɨ a ti gigir dadarir kamɨn azenan mangasa, me ifonge. \v 40 Egha me ankabar suighizir beniba aghorezɨ da ongarim giraghue. Egha kurimɨn pul gamir pulɨn ekiamning ikezir beniba fɨri. Egha me amɨnim bagha kurimɨn guamɨn itir sel agurazɨ amɨnim kurim inigha dadarimɨn zui. \v 41 \x - \xo 27:41 \xo*\xt 2 Korin 11:25\xt*\x*Ezɨ kurim ghua ongarir torimɨn itir gigir fɨghtɨzimɨn ghuavanabogha, maghɨram aperaghav iti. Kurimɨn guam gigim vuigha ghugha bar gavgafi. Ezɨ an gɨnkevim, ongarim izava a mɨsozima a bar bɨaghire. \p \v 42 Mɨdorozir gumaziba kamaghɨn nɨghnɨgha atiati, kalabusɨn gumazitaba mangɨva dadarimɨn otivigh aregham. Egha me me mɨsueghtɨ me aremeghasa nɨghnɨsi. \v 43 Ezɨ 100plan mɨdorozir gumazibar garir gumazir dapanim, Pol aremeghan an aghua. Egha a mɨdorozir gumazibar anogoroke. Afozofogha fozir adarasi, a me mɨgɨa ghaze, ia kurimɨn uari akunigh afozofogh dadarimɨn mangɨ. \v 44 \x - \xo 27:44 \xo*\xt Aposel 27:22-25\xt*\x*Eghtɨ igharaz darazi ter arariba ko kurimɨn arariba dagh isɨn mangɨ. Ezɨ me kamaghɨn bar moghɨra deravɨra nguazimɨn otifi. \c 28 \s Pol Maltan arighatɨzimɨn iti \p \v 1 E deraghavɨra ghuava ongarir dadarimɨn otivigha, gara fo, e arighatɨzir mamɨn ti, an ziam Malta. \v 2 \x - \xo 28:2 \xo*\xt Rom 1:14; 2 Korin 11:27\xt*\x*Ezɨ gumazir arighatɨzir kamɨn itiba arazir aghuaribar e gami. Ezɨ amozim izima, en mɨkarziba bar orangi, kamaghɨn amizɨ, e avimɨn fɨngasa, me e bagha avim atɨgha e inigha avim boroghɨra ghu. \v 3 Pol dazir pozir mam inigha da avim garɨsi. Ezɨ kuruzir mam dazibar aven itima, avir fefem a inizɨ an azenan oto. Egha kuruzim Polɨn agharim givigha guraghav iti. \v 4 Ezɨ arighatɨzir kamɨn itir gumazamiziba kamaghɨn an garima, kuruzim an agharim gitoroghav itima, me kamaghɨn uariv gei, “Gumazir kam ti gumazibav sozi me ariaghirir gumazim, an ongarimɨn aremezir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, aser arazir kuraba ikarvazim datɨrɨghɨn a ikarvagha ghaze, an angamɨra ikian kogham.” \v 5 \x - \xo 28:5 \xo*\xt Mak 16:18; Luk 10:19\xt*\x*Ezɨ Pol kuruzim kavkɨnizɨ an avim giraghu. Ezɨ bizitam Pol batozir puvatɨ. \v 6 \x - \xo 28:6 \xo*\xt Aposel 14:11\xt*\x*Ezɨ gumaziba pura Polɨn mɨzuai, me ghaze, an mɨkarzim ti buigham, o a ti irɨghɨva aremegham. Me dughiar ruarimɨn an gara a mɨzua ghua puram an gari, bizitam a batozir puvatɨ. Egha me ghaze, an aser mam. \p \v 7 Ezɨ nguazir mam danganir kamɨn boroghɨra iti, kar Publiusɨn nguazim, an arighatɨzimɨn gavman gumazir dapanim. An e inigha uan dɨpenimɨn ghuzɨ, e dughiar pumuning ko mɨkezimɨn a ko deraghvɨra iti. \v 8 \x - \xo 28:8 \xo*\xt Aposel 19:11; 1 Korin 12:9; 12:28; Jems 5:14-15\xt*\x*An afeziam arɨa iti, an mɨkarzim an feima, a buarir dɨpabagh avi. Ezɨ Pol an ganasa aven ghugha, a bagha God ko mɨkemegha, uan dafarimning a gisɨn atɨzɨma, a ghuamaghe. \v 9 A kamaghɨn amizɨ, arighatɨzir kamɨn itir arɨmariar gumazamiziba bar moghɨra izima a me gamima me ua dera. \v 10 Me arazir aghuibar e gami, ezɨ e kurim inigh mangasava amima, me bizir e puvatɨziba isa e ganɨgava egha da isa kurim garɨsi. \s Pol ghua Romɨn oto \p \v 11 Ezɨ iakɨnir pumuning ko mɨkezim gɨvazɨma e mangasa. Ezɨ kurir mam Maltan itima, amɨnir ekiamɨn dughiam gɨfa. An Aleksandrian nguibamɨn kurim. Kurimɨn guamɨn asem Susɨn otarir fufuzimningɨn nedazimning an iti. Aningɨn ziamning Kastor ko Polluks. \v 12 Ezɨ e ghua Sirakyusɨn otivigha, dughiar pumuning ko mɨkezimɨn an iti. \v 13 Egha e kagh dɨkavigha ghua Regiumɨn otifi. Egha amɨmzaraghan, Sautɨn amadaghan amɨnim dɨkavizɨ, e dughiar mɨkezimɨn Puteolin otifi. \v 14 E kagh Kraisɨn adarazir marazi batifi. Ezɨ me 7plan aruebar uari ko ikiasa e mɨkemezɨ, e me ko iti. Egha me ategha ghua Romɨn nguibar ekiamɨn oto. \v 15 Ezɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itir darazi Romɨn ikia e barazi e izima, me e bativasa izi. Ezɨ e Apiusɨn biziba amadir danganim ko Pasindian Dɨpenir 3pla itir danganimɨn me bato. Ezɨ Pol men ganigha, God mɨnabagha an navim gavgavim ini. \v 16 \x - \xo 28:16 \xo*\xt Aposel 24:23\xt*\x*Egha e Romɨn otivizɨ, gavmanɨn gumazir dapanim Polɨn amamangatɨgha ghaze, a uabɨra dɨpenitamɨn ikɨtɨ mɨdorozir gumazitam an ganam. \s Pol Romɨn Akar Aghuim akuri \p \v 17 \x - \xo 28:17 \xo*\xt Aposel 21:33; 24:12-13; 25:8\xt*\x*Ezɨ 3pla dughiaba gɨvazɨma, Pol Judan gumazir dapanibar diazɨ, me iza uari akufa. Ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Nan aveghbuaba, kɨ bizitam e uan adarazi paza me gamizir puvatɨ, o en ovavibar arazitam iriazir puvatɨ. Ezɨ me Jerusalemɨn na kalabus gatɨghava, na isa Romɨn gumazibar dafarim gatɨ. \v 18 \x - \xo 28:18 \xo*\xt Aposel 22:24; 25:8; 26:31\xt*\x*Ezɨ me nan kotiam baragha, nan gara fo, kɨ arazir kuratam gamizir puvatɨ. Kɨ tam damighɨva ovegham. Kamaghɨn amizɨ, me na ataghɨraghasa. \v 19 \x - \xo 28:19 \xo*\xt Aposel 25:11\xt*\x*Ezɨ Judaba kamaghɨn aghua. Kamaghɨn amizɨ, kɨ tuaviba ua puvatɨ. Kɨ ghaze, Sisar nan kotiam baragham. Ezɨ kɨ uan adarazi akam me gasamin bizir mɨngaritam itir puvatɨ. \v 20 \x - \xo 28:20 \xo*\xt Aposel 24:15; 26:6-7; 26:29; Efesus 3:1-2; 2 Timoti 2:9; Filemon 1:10; 1:13\xt*\x*Ezɨ bizir kam bagha kɨ ian diazɨ ia ize. Kamaghɨn kɨ ian ganɨva ia ko mɨkɨmasa. Ezɨ kɨ nɨghnɨzir gavgavim ikia mɨzuai bizir kam, Israelia bar uaghan a mɨzuai. Bizir kam bangɨn me datɨrɨghɨn senɨn kamɨn na ike.” \p \v 21 Ezɨ me kamaghɨn Pol ikara, “E Judian Provinsɨn gumaziba da akɨnafarir osirizir nɨ mɨgeitam inizir puvatɨ. Ezɨ Judan gumazitam iza eghaghanitam e geghara mɨgɨrɨgɨar kuratam nɨ gamizir puvatɨ. \v 22 \x - \xo 28:22 \xo*\xt Aposel 24:5; 24:14; 1 Pita 2:12; 4:14\xt*\x*E fo, nguibaba bar men gumazamiziba mɨgɨrɨgɨar kurabar Judan aven itir dakozir igiar igharazir kam mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, e nɨn nɨghnɨzim baraghasa.” \p \v 23 Ezɨ me dughiar mam dɨborogha, gumazir avɨriba iza Pol bagha a itir dɨpenir kamɨn zui. Mɨzarazimɨn ghua guaratɨzimɨn, a God Bizibagh Ativir Arazimɨn akam geghara an gun me mɨgei. Egha Moses Osizirir Arazibar akaba ko Godɨn akam inigha izir gumazibar akabar, men nɨghnɨziba fa me mɨgei. Egha me nɨghnɨzir gavgavim akar kabar Iesusɨn ikiasa, a pamtemɨn me mɨgei. \v 24 Ezɨ marazi ghaze, Pol mɨkemezir akaba da guizbangɨra, ezɨ marazi nɨghnɨzir gavgavim dar ikian aghua. \v 25 Egha me uarira uarir tongɨn akaba uariv sogha me mangasava amima, Pol akar abuananamɨn me mɨgei, “Godɨn Duam guizbangɨra ian ovavibav keme. An akam inigha izir gumazim Aisaian akatorimɨn kamaghɨn ia mɨkeme: \b \q1 \v 26-27 \x - \xo 28:26-27 \xo*\xt Aisaia 6:9-10; Jeremaia 5:21; Esekiel 12:2; Matyu 13:14; Rom 11:8\xt*\x*“ ‘Nɨ gumazamizir kaba bagh mangɨ, \q2 egh kamaghɨn me mɨkɨm: \q1 Gumazamizir kaba uan navir averiabar kua, \q2 ezɨ men kuariba oraghan aghua, \q3 ezɨ men damaziba okafi. \q1 Me kamaghɨn amizɨ, God ghaze, markɨ, \q2 men damaziba bizitamɨn ganighai, me foghai, \q3 ezɨ men kuariba oreghai, ezɨ me foghai. \q1 Ezɨ men naviba kuiaghirɨzɨ \q2 me mɨgɨrɨgɨabagh fogha \q3 navibagh iragha na bagha izima, \q2 kɨ ua me inigha \q3 me gamizɨ me deraghai. \q1 Me kamaghɨn damuan aghua, \q2 kamaghɨn me zurara oraghɨva, \q3 egh deragh bizitamɨn mɨngarim gɨfoghan kogham. \q2 Me zurara ganɨva, \q3 egh deragh bizitamɨn ganighan kogham.’ ” \b \p \v 28-29 \x - \xo 28:28-29 \xo*\xt Onger Akaba 67:2; Luk 3:6; Aposel 13:46-47; 18:6; 22:21; Rom 11:11\xt*\x*Egha Pol mɨgɨa ghua, kamaghɨn mɨgei, “Kamaghɨn amizɨ, kɨ kamaghsua, ia kamaghɨn fogh, Godɨn akurvazim, a Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bagha anemadagha gɨfa. Eghtɨ me oragham!”\f + \fr 28:28-29 \fr*\ft Fofozir gumazir mabar ghaze, mɨgɨrɨgɨar otevir mam uaghan iti. Akar kam kamakɨn, “Pol akar kam mɨkemegha gɨvazɨma, Judaba anetegha ghu. Ezɨ adarir dafar men tongɨn otozɨma me uarira uariv gɨa, akabar uariv sosi.”\ft*\f* \p \v 30 \x - \xo 28:30 \xo*\xt Aposel 28:16\xt*\x*Pol azenir pumuningɨn dɨpenir mam ikia egha dɨpenir kam givesi. Ezɨ gumazamiziba an ganasa an dɨpenimɨn izima a bar akonge.\f + \fr 28:30 \fr*\ft Luk azenir pumuning Pol batozir bizimɨn gun e mɨkemezir puvatɨ. Ezɨ gumazir maba ghaze, gavmanɨn gumaziba kalabusɨn a fɨrizɨ a ghua nguibar igharazibar Godɨn akam akuri. Ezɨ gumazir maba ghaze, Romɨn gavmanɨn gumaziba Pol mɨsoghezɨma an aremes.\ft*\f* \p \v 31 \x - \xo 28:31 \xo*\xt Aposel 4:31; 28:23; Efesus 6:19\xt*\x*Pol God Bizibagh Ativamin Dughiamɨn Arazimɨn akam akura, egha Ekiam Krais Iesusɨn akabar gumazamizibar sure gami. Egha a uaghan atiatir puvatɨzɨ, bizitam bar an tuavim apɨrizir puvatɨ.