\id 2KI - drafted by Martin; edited by Steven, Simon and Marsha; Exeg Ck by Francis, Simon, and Marsha; Aruamu NT Cons ck by Wes Beasley and team Nov 2018. \ide UTF-8 \h 2 Atriviba \toc3 2AT \toc2 2 Atriviba \toc1 Israelia ko Judabar Atriviba, Men Akɨnafarir Namba 2 \mt Israelia ko Judabar Atriviba, // Men Akɨnafarir Namba 2 \mt2 O \mt1 2 Atriviba \imt Akar faragha zuim \ip Atrivibar Akɨnafarir Namba 2, a bizir Atrivibar Akɨnafarir Faragha Zuimɨn eghaghanibar gɨn otivizibagh eghari. Akɨnafarir kamning, bar fomɨra akɨnafarir vamɨran ike. Atrivibar Akɨnafarir Namba 2, a Israelian kantrin pumuningɨn atrivibagh eghari. Kar Judabar kantrin sautɨn amadaghan itim, ko Israelian kantrin notɨn amadaghan itir atrivibar eghaghaniba. A bizir otivizibagh eghara ghua, kantrin kamningɨn apaniba aning gasɨghasɨghizir dughiamɨn tu. Notɨn amadaghan itir kantri Israel, kantri Asiria, faragha iza a gasɨghasɨki. Ezɨ gɨn, sautɨn amadaghan itir kantri Juda, kantri Babilonɨn Atrivim Nebukatnesar a gasɨghasɨki. \ip Akɨnafarir kam, an Atrivibar Akɨnafarir Faragha Zuimɨn mɨn ghu, egha an atriviba amizir araziba tuisɨsi. Me Godɨn apengan iti, o puvatɨ? Bizir ekiam akɨnafarir kam aneka, a kamakɨn. Bizir Israelɨn ikɨzimning vɨrara aning batozɨ, apaniba me gasɨghasɨghɨzim, kar me uan atriviba ko men osɨmtɨzim. Judabar atriviba ko Israelian atriviba ko men gumazamiziba, me bar moghɨra akɨrim God gasaragha dughiar avɨribar an Araziba batogha, an akam barazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, me osɨmtɨzir ekiar kam bato. \ip Gumazamizibar nɨghnɨzimɨn aven, Jerusalem ko Godɨn Dɨpenir an itim, kar bizir bar ekiamning, egha kamaghɨn men aka, God me ko iti. Ezɨ me kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, God me ko ikɨtɨ, bizir kuratam me batoghan kogham. Ezɨ akɨnafarir kam, a Jerusalem ikuvizir bizim, ko apaniba Godɨn Dɨpenim gasɨghasɨghizir bizim geghari. Bizir kam, a Israelian gumazamizibar nɨghnɨziba bar dagh asɨghasɨki. Bizir kam bangɨn, gɨn men ikɨrɨmɨrimɨn araziba, ko Godɨn ziam fer araziba bar igharaghavram oto. \c 1 \ms Elaija ko Elisan eghaghanim \mr (Sapta 1:1--8:15) \s Elaija ghaze, // Atrivim Ahasia aremegham \p \v 1 Israelian Atrivim Ahap aremezir dughiamɨn gɨn, Moapia, Israelia me gativagh men ganan me aghuagha me batoke. \p \v 2 Dughiar mamɨn, Israelian Atrivim Ahasia, uan dɨpenimɨn azuarim pɨn aperaghav iti. Azuarir kamɨn bɨrim akariaghɨrɨzɨ, Ahasia nguazim girɨgha bar kufi. Kamaghɨn amizɨ, a gumazir maba amada, eghtɨ me Filistian kantrin itir nguibar ekiam Ekronɨn mangɨ Ekronɨn asem Balsebup, an azangsɨgh fogh suam, a ua deragh otogham, o puvatɨgham. \v 3 Ezɨ Ikiavɨra Itir Godɨn ensel, kamaghɨn Tisben nguibar ekiamɨn itir Godɨn akam inigha izir gumazim Elaija mɨgei, “Nɨ dɨkavigh mangɨ gumazir Samarian atrivim Ekronɨn nguibar ekiamɨn amadaziba batogh. Egh nɨ kamaghɨn me mɨkemegh, ‘Ia manmaghsua Ekronɨn asem Balsebupɨn azangasa? Godɨn tam ti Israelɨn kantrin aven itir puvatɨ, ezɨ ia mangasa? \v 4 Ia oragh. Ikiavɨra Itir God mɨgɨrɨgɨar kam Atrivim Ahasia gami: Nɨ ua deraghan kogham. Bar puvatɨ. Nɨ kamaghɨra uan dakozimɨn irɨghɨv kɨ mangɨ aremegham.’ ” Ezɨ Elaija akar kam baregha, dɨkavigha ghua gumazir kabav gei. \p \v 5 Ezɨ gumaziba Elaijan akam baregha gɨvagha, uam atrivim bagha ghuzɨ, atrivim kamaghɨn men azara, “Ia tizimsua zuamɨra ua ize?” \p \v 6 Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Gumazir mam tuavimɨn e batogha ghaze, ‘Ia uamategh mangɨ, Ikiavɨra Itir Godɨn akar kamɨn gun atrivim mɨkemegh. Akar kam kamakɨn: Ia manmaghsua Ekronɨn asem Balsebupɨn azangsɨghasa? Ia ti Godɨn tam Israelɨn kantrin aven itir puvatɨ, egha ia mangasa? Bar guizbangɨra, nɨ ua deraghan kogham. Bar puvatɨ. Nɨ kamaghɨra uan dakozimɨn irɨghɨv kɨ mangɨ aremegham.’ ” \p \v 7 Atrivim akar kam baregha kamaghɨn men azara, “Gumazir akar kam ia ganɨngizim, a manmaghɨn garir gumazim?” \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Matyu 3:4; Mak 1:6\xt*\x*Ezɨ me kamaghɨn a ikaragha ghaze, “A korotiar me asɨzir arɨzibar ingarizim aru, egha letɨn me asɨzir inimɨn ingarizimɨn uabɨ amɨghɨrɨ.” \p Atrivim oregha ghaze, “Mar, Tisben gumazim, Elaija.” \p \v 9 Egha atrivim, mɨdorozir gumazibar dapanir mam ko an mɨdorozir gumazir 50pla sara, me amangizɨ, me Elaija inigh izasa zui. Me ghua danganir Elaija itimɨn otivigha gumazir dapanir kam Elaijan garima, a mɨghsɨar mam gisɨn aperaghav iti. Ezɨ gumazir dapanir kam kamaghɨn Elaija mɨgei, “O Godɨn akam inigha izir gumazim, atrivim ghaze: Nɨ izighirɨ mangɨ an ganigh.” \p \v 10 \x - \xo 1:10-12 \xo*\xt Luk 9:54\xt*\x*Ezɨ Elaija kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra, Godɨn akam inigha izir gumazim, eghtɨ avim Godɨn Nguibamɨn ikegh izighirɨ nɨ ko nɨn 50plan mɨdorozir gumaziba sara bar ian isigham.” Ezɨ zuamɨra avim izaghira gumazir dapanir kam ko an mɨdorozir gumazibar isizɨ, me ariaghire. \p \v 11 Ezɨ gɨn atrivim, ua mɨdorozir gumazibar dapanir igharazim ko an mɨdorozir gumazir 50pla amadazɨ, me Elaija bagha ua ghue. Me ghua otivigha, gumazir dapanir kam kamaghɨn a mɨgei, “O Godɨn akam inigha izir gumazim, atrivim akar gavgavim nɨ ganɨga ghaze: Nɨ zuamɨra izighirɨ, egh mangɨ an ganigh.” \p \v 12 Ezɨ Elaija kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ guizbangɨra, Godɨn akam inigha izir gumazim, eghtɨ avim Godɨn Nguibamɨn ikegh izighirɨ nɨ ko nɨn 50plan mɨdorozir gumaziba sara bar ian isigham.” Ezɨ zuamɨra avim izaghira gumazir dapanir kam ko an mɨdorozir gumazibar isizɨ, me ariaghire. \p \v 13 Ezɨ gɨn atrivim ua mɨdorozir gumazibar dapanir igharazir mam ko an mɨdorozir gumazir 50pla amangizɨ, me Elaija bagha ua ghu. Egha namba 3ɨn gumazir dapanir kam ghua mɨghsɨamɨn ghuavanaga, Elaijan boroghɨra tevimning apɨrigha, kamaghɨn an azara, “O Godɨn akam inigha izir gumazim, ga uaning, nɨ nan ikɨrɨmɨrim ko nan mɨdorozir gumazibar ikɨrɨmɨribar apangkuvightɨ, e nɨn damazimɨn bizir aghuimɨn mɨn otoghtɨ, nɨ e gasɨghasɨghan markɨ. \v 14 Kɨ fo, avim Godɨn Nguibamɨn ikegha izaghirɨgha gumazir dapanir faragha izezimningɨn isiava aningɨn mɨdorozir gumaziba sara isi. Ezɨ ga uaning, nɨ nan apangkuvighasa kɨ ifonge, egh na gasɨghasɨghan markɨ.” \p \v 15 Gumazir dapanir kam mɨkemegha gɨvazɨ, Ikiavɨra Itir Godɨn ensel, kamaghɨn Elaija mɨgei, “Nɨ dɨkavigh gumazir kam ko magɨrɨ. Nɨ an atiatingan markɨ.” Ezɨ Elaija dɨkavigha a ko atrivim bagha zui. \p \v 16 Elaija ghua otogha akar kamɨn gun atrivim mɨgei, “Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨkeme: Nɨ ghaze, Israelɨn kantrin aven Godba ti puvatɨ, egha nɨ gumaziba amangizɨ, me Ekronɨn asem Balsebupɨn azangasa ghue. Kamaghɨn amizɨ, nɨ ua deraghan kogham. Bar puvatɨ. Nɨ kamaghɨra uan dakozimɨn irɨghɨv ikɨ mangɨ aremegham.” \p \v 17 Ezɨ gɨn Ahasia areme, ezɨ bizir kam, Ikiavɨra Itir God, Elaijan akam garugha mɨkemezɨ moghɨn, an otogha gɨfa. Ahasia otariba puvatɨ, ezɨ an aveghbuam, Joram, an danganim inigha, Israelian atrivimɨn oto. Dughiar kamɨn, Judan kantrin aven, Jehosafatɨn otarim Jehoram atrivimɨn iti. Jehoram atrivimɨn itir azenir namba 2ɨn aven, Joram Israelian atrivimɨn oto. \v 18 Atrivim Ahasia amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me a dɨbora ghaze, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. \c 2 \s God Elaija inigha uan Nguibamɨn ghu \p \v 1 Ikiavɨra Itir God amɨnir ighuagharuimɨn Elaija inigh uan Nguibamɨn mangasa nɨghnɨsi. Bizir kam otivasa roghɨra izezɨ, Elaija ko Elisa Gilgal ategha zui. \v 2 Egha Elaija kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ikiavɨra Itir God mangɨ Betelɨn otivasa na mɨkeme. Kamaghɨn amizɨ, ga uaning, nɨ kagh ikɨ.” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn, kɨ bar guizbangɨra mɨgei, kɨ nɨ ko mangam.” Kamaghɨn amizɨ, aning vɨrara Betelɨn nguibamɨn ghu. \p \v 3 Dughiar kamɨn, Godɨn akam inigha izir gumazibar okoruar ekiar mam Betelɨn iti. Egha me bar dɨkavigha nguibamɨn azenan iza aning batogha, kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ikiavɨra Itir God datɨrɨghɨn, nɨn gumazir ekiam inigh mangam. Nɨ ti kamaghɨn foz, o puvatɨ?” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ fogha gɨfa. Ia ua bizir kamɨn mɨkɨman markɨ.” \p \v 4 Ezɨ aning ikia, egha Elaija kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ikiavɨra Itir God Jerikon nguibamɨn mangasa na amada, kamaghɨn amizɨ, ga uaning, nɨ kagh ikɨ.” \p Ezɨ Elisa ghaze, “Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn, kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ nɨ ko mangam.” Egha aning vɨrara Jerikon nguibamɨn ghu. \v 5 Dughiar kamɨn, Godɨn akam inigha izir gumazibar okoruar mam Jerikon iti. Egha me Elisa bagha iza kamaghɨn a mɨgei, “Ikiavɨra Itir God datɨrɨghɨn nɨn gumazir ekiam inigh mangam. Nɨ kamaghɨn foz, o puvatɨ?” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Kɨ fogha gɨfa. Ia ua bizir kam mɨkɨman markɨ.” \p \v 6 Ezɨ aning Jerikon ikiavɨra ikia Elaija kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ikiavɨra Itir God Jordanɨn Fanemɨn mangasa na mɨkeme. Kamaghɨn amizɨ, ga uaning, nɨ kagh ikɨ.” \p Ezɨ Elisa ghaze, “Ikiavɨra Godɨn ziamɨn, kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ nɨ ko mangam.” Egha aning vɨrara Jordanɨn Fanemɨn ghu. \p \v 7 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazir okoruabar tongɨn, gumazir 50pla aningɨn gɨn ghu. Aning ghua Jordanɨn Fanemɨn otogha dɨpamɨn boroghɨn tughav iti. Ezɨ akam inigha izir gumazir 50pla, mong aningɨn saghon tuivighav iti. \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Ua Me Ini 14:21-22; Josua 3:15-17\xt*\x*Ezɨ Elaija uan korotiar ruarim suegha, a righa a isa Jordanɨn Fanemɨn dɨpam mɨsoke. Ezɨ dɨpam bigha akuar pumuningɨn irɨzɨ, nguazir tɨzimɨn itim mɨsɨngi. Ezɨ aning nguazir mɨsɨngizimɨn arua dɨpamɨn vongɨn ghu. \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt Godɨn Araziba 21:17\xt*\x*Aning ghua Elaija kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ikiavɨra Itir God na iniamin dughiam roghɨra ize, ezɨ kɨ nɨ ategham. Kamaghɨn amizɨ, kɨ faragh bizir tizimra, nɨ bagh a damu nɨn akuragham, nɨ bizir tizim gifonge?” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ fo, nɨ Godɨn gavgavim inigha akam inigha izir ingangarim gami. Ga uaning, nɨ gavgavir kam na danɨngasa kɨ ifonge, mati afeziam bizir avɨriba uan otarir ivariam ganɨdi. Egh kɨ nɨn danganim inigh, Godɨn akam inigha izir ingangarim damuam.” \p \v 10 Ezɨ Elaija kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Bizir nɨ nan azarazir kam, a bizir ekiam, kɨ a damuan ibura. Eghtɨ nɨ nan gantɨ Ikiavɨra Itir God na inigh mangɨtɨ, nɨ guizbangɨra gavgavir kam iniam. Kɨ zuir dughiamɨn, nɨ nan ganighan koghɨva, nɨ gavgavir kam inighan kogham.” \p \v 11 Aning ghua mɨgɨa zuima, Ame! Avir mam zuamɨra aningɨn torimɨn oto. Avir kamɨn aven, aning garima, hoziaba karisɨn mam kurvasi. Ezɨ amɨnir ighuagharuim Elaija inigha Godɨn Nguibamɨn ghu. \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt 2 Atriviba 13:14\xt*\x*Ezɨ Elisa Elaijan gari a zuima a kamaghɨn dɨa mɨgɨavɨra iti, “Nan afeziam! Nan afeziam! Nɨ Israelian akurvazir gumazir bar gavgavim, mati mɨdorozir hoziaba ko mɨdorozir karisba.” Ezɨ Elaija ghugha gɨvazɨ, Elisa uam an gari puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Elisa bar oseme, egha uan korotiar ruarimɨn suiragha anebɨghizɨ, an akuar pumuningɨn irɨ, kar a uan osɨmtɨzim akakagha amizir arazim. \v 13 Elaija ghuavanadir dughiar kamɨn, an korotiar ruarim nguazim girɨ. Ezɨ Elisa a inigha uamategha Jordanɨn Fanemɨn ghua an mɨriamɨn tughav iti. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt 2 Atriviba 2:8\xt*\x*Egha a Elaijan korotiar ruarir kam inigha, Elaija faragha amizɨ moghɨn dɨpam mɨsoke. Egha a dɨpam mɨsozir dughiamɨn, a ghaze, “Ikiavɨra Itir God, a Elaijan God, a managh iti? A ti uaghan, na ko ikiam?” Ezɨ dɨpam zuamɨra bigha akuar pumuningɨn otozɨ, Elisa uamategha vongɨn ize. \p \v 15 Ezɨ 50plan Godɨn akam inigha izir gumaziba, danganir kamɨn ikiavɨra ikia, egha bizir kamɨn garima, Elisa a gami. Egha me ghaze, “Ia gan! God fomɨra Elaija ganɨngizir gavgavir kam, a datɨrɨghɨn Elisan iti.” Egha me iza a batogha, tevibar pɨrigha dapaniba avigha, ghuaghira nguazim giregha, ziar ekiam a danɨngasa. \p \v 16 Egha me kamaghɨn Elisa mɨgei, “Nɨ gan. En adarazir aven, 50plan gumazir gavgaviba iti. Ezɨ me mangɨ nɨn gumazir ekiam bativasa e ifonge. Ikiavɨra Itir Godɨn Duam ti a inigha ghua mɨghsɨatamɨn anetaki, o danganir zaritamɨn anetaki.” \p Ezɨ Elisa me mɨgei, “Markɨ. Ia me amadaghtɨ me mangɨ a burian markɨ.” \p \v 17 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba bar gavgavigha, a gakaghora an azangsɨsi. Kamaghɨn amizɨ, Elisa mong aghumsɨgha, men tɨvan aghuagha ghaze, “A dera, ia me amadaghtɨ me mangɨ.” Ezɨ me 50plan gumaziba amangizɨ me 3plan aruebar Elaija buriava, a batozir puvatɨ. \p \v 18 Dughiar kamɨn, Elisa Jerikon ikiava me mɨzuaima, me ua izezɨ, a kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ manmaghɨn ia mɨkeme? Ezɨ ia gavgavigha nan akam baraghan aghua.” \s Elisa dɨpam gamizɨ, a deragha oto \p \v 19 Dughiar kamɨn, Elisa Jerikon ikiavɨra itima, nguibamɨn gumazamiziba iza kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ekiam, nɨ gan, nguibar kam bar dera. Ezɨ dɨpam ikufi. Amizir naviba adaiba, me dɨpar kam apava, me zuamɨra, borir ghuariba bati. Kamaghɨn amizɨ, boriba ariaghiri.” \p \v 20 Ezɨ Elisa kamaghɨn me mɨgei, “Ia mangɨ itarir igiatam inigh, egh amangsɨzir tam a datɨgh, a inigh izi.” Ezɨ me Elisa mɨkemezɨ moghɨn ami. \p \v 21 Ezɨ Elisa a inigha ghua emɨmɨrir dɨpamɨn ghugha amangsɨzir kam a mɨkɨnigha ghaze, “Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei: Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ dɨpar kam gamizɨ, a deragha oto. Eghtɨ dɨpam ua gumazibar amutɨ, me arɨmɨghiran kogham. Egh ua amizibar amutɨ, men otɨrɨmɨrir dughiam zuamɨram otoghan kogham.” \v 22 Ezɨ Elisa mɨkemezɨ moghɨn, dɨpar kam deragha kamaghɨra ikia iza datɨrɨghɨn iti. \s Otarir igiar maba Elisa dɨpofi \p \v 23 Ezɨ gɨn Elisa Jeriko ategha Betelɨn ghu. Ezɨ nguibamɨn otarir igiar maba nguibamɨn azenan iza an gani, egha me kamaghɨn Elisa dɨpova ghaze, “O gumazir onarim mɨsezim, nɨ kamatɨgh! Gumazir onarim mɨsezim, nɨ danganir kam gitagh.” \p \v 24 Ezɨ Elisa ragha mɨghɨgha men gara ghaze, “Kɨ guizbangɨra mɨgei, Ikiavɨra Itir God ia gasɨghasɨgham.” Ezɨ asɨzir bean amebar pumuning zuamɨra ruarimɨn azenan iza, otarir kabar tongɨn otarir 42plan mɨsogha, tintinibar men mɨkarziba abɨagharɨki. \p \v 25 Ezɨ Elisa danganir kam ategha bar ghua Karmelɨn Mɨghsɨamɨn ghu. Egha gɨn Karmel ategha uamategha Samarian nguibar ekiamɨn ghu. \c 3 \s Israelia Moapia mɨsosi \p \v 1 Dughiar kamɨn, Jehosafat Judabar atrivimɨn iti, ezɨ an namba 18ɨn azenimɨn, Ahapɨn otarim Joram, Israelian atrivimɨn oto. Egha a 12plan azenibar Samarian atrivimɨn ike. \v 2 Atrivim Joram arazir kuram Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn a gami. Egha an arazir bar kurar avɨribagh amizir puvatɨ, mati an amebam ko afeziam amizɨ mokɨn. Joram asem Balɨn marvir guar an afeziam fomɨra ingarizir kam batoke. \v 3 Egha Nebatɨn otarim Atrivim Jeroboam, amizir arazir kurar kabara, Joram uam a dagh ami, arazir kurar kamagh gariba Jeroboam Israelia gekuizɨ me dagh ami. Joram arazir kurar kaba ataghizir puvatɨ. Bar puvatɨ. \p \v 4 Dughiar kamɨn, kantri Moapɨn Atrivim Mesa sipsipɨn avɨriba iti. A Israelian atrivimɨn apengan iti, egha azeniba bar takisɨn mɨn uan 100,000plan sipsipɨn apurir igiaba isa Israelɨn atrivim ganɨdi. Egha uaghan 100,000plan sipsipɨn apuriba amɨsɨva, dar arɨzibar ghora Israelian atrivim bagha da amadi. \v 5 Ezɨ gɨn Israelian Atrivim Ahap aremezɨ, Atrivim Mesa Israelian atrivir igiamɨn apengan ikian aghuagha, ua sipsipba takisɨn mɨn a ganɨdir puvatɨ. \v 6 Ezɨ Atrivim Joram zuamɨra dɨkavigha Samaria ategha, Israelian mɨdorozir gumaziba bar me akufa. \v 7 Egha Joram, Judabar Atrivim Jehosafat bagha akam amaga ghaze, “Moapɨn Atrivim nan apengan ikian aghua. Ezɨ kɨ mangɨ a mɨsoghasava ami. Nɨ na ko izam, o puvatɨgham?” \p Ezɨ Jehosafat kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ nɨ ko mangam. Kɨ nɨn ifongiamɨn gɨn mangasa iti. Ezɨ nan mɨdorozir gumaziba ko hoziaba nɨn akurvaghasa iti. \v 8 Egh e tuavir manamɨn mangam?” \p Ezɨ Joram kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E Idomɨn kantrin gumazamiziba puvatɨzir danganimɨn aven zuir tuavimɨn mangɨ otogham.” \p \v 9 Kamaghɨn, Israelian Atrivim Joram ko Judan Atrivim Jehosafat ko Idomɨn atrivim, me uan mɨdorozir gumaziba inigha zui. Tuavir kam, a bar ruarazɨ, me 7plan aruebar arua zuima, men dɨpaba bar gɨfa. Ezɨ mɨdorozir gumaziba ko asɨzir biziba ateriba, damamin dɨpaba puvatɨ. \p \v 10 Ezɨ Atrivim Joram kamaghɨn mɨgei, “Kɨ, e uarir apangkufi. Ikiavɨra Itir God e 3plan atriviba, an en diagha e isa Moapian atrivimɨn dafarim gatɨ.” \p \v 11 Ezɨ Atrivim Jehosafat kamaghɨn Atrivim Joramɨn azai, “Ikiavɨra Itir Godɨn akam inigha izir gumazitam iti, o puvatɨ? Tam ikɨtɨ, e a mɨkemeghtɨ a Ikiavɨra Itir Godɨn azaragham, e manmaghɨn damuam.” \p Ezɨ Atrivim Joramɨn gumazir dapanir mam, kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Safatɨn otarim Elisa, a iti. A fomɨra Godɨn akam inigha izir gumazim Elaijan ingangarir gumazimɨn ike.” \p \v 12 Ezɨ Atrivim Jehosafat oregha ghaze, “Elisa, a guizbangɨra Ikiavɨra Itir Godɨn akam inigha izir gumazim.” Ezɨ atrivir 3plan kaba Elisan ganasa ghue. \p \v 13 Ezɨ Elisa Israelian atrivimɨn ganigha ghaze, “Ia manmaghsua na bagha izi? Ia akam inigha izir gumazir nɨn ameboghfeziaba fomɨra ghua azangsɨghizir kaba, me bagh mangɨ.” \p Ezɨ Atrivim Joram kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Puvatɨ. Ikiavɨra Itir God uabɨ e 3plan atriviba en diagha e isa Moapɨn atrivimɨn dafarim gatɨ. Ezɨ e nɨ bagha izi.” \p \v 14 Ezɨ Elisa kamaghɨn Joram mɨgei, “Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itimɨn ingangarir gumazim. A zurara ikia mamaghɨra iti, egha gavgaviba bar iti. Ezɨ kɨ an ziamɨn kɨ guizbangɨra mɨgei: Atrivim Jehosafat ti ia ko itir puvatɨzɨ, kɨ nɨn guamɨn ganighan koghai, o nɨ ko mɨkemeghan koghai. Ezɨ kɨ fo, Jehosafat a gumazir aghuim. Kamaghɨn amizɨ, kɨ a bangɨn nɨn akam baragham. \v 15 Eghtɨ ia datɨrɨghɨn mangɨ, gumazir deragha gita mɨsogha ighiabagh amitam inigh izi.” Ezɨ me gumazir gita mɨsoghamim inigha ize. Ezɨ a gita mɨsozir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir Godɨn gavgavim Elisan iza anevara. \p \v 16 Ezɨ Elisa akam akura ghaze, “Ikiavɨra Itir God ghaze: Ia daghurir dɨpar fomɨra emɨra, egha datɨrɨghɨn mɨsɨngizir kamɨn, mozir dɨpar avɨribagh kuigh. \v 17 Ia amozim ko amɨnimɨn ganighan kogham, eghtɨ dɨpam uan danganir kam gizɨvagham. Kamaghɨn amizɨ, ian bulmakauba ko donkiba damamin dɨpar avɨriba ikiam.” \p \v 18 Elisa ua kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God ghaze, Dɨpam ia ganɨdir ingangarir kam, an damazimɨn a bizir ekiam puvatɨ. A bizir bar muziarim. Ezɨ Ikiavɨra Itir God ua bizir igharazitam damuasa. Ia Moapian mɨsoghamin dughiam, a ia ateghtɨ, ia me abɨnigham. \v 19 Egh nguibar dɨvazir gavgaviba itiba ko, nguibar ekiar bar aghuiba vaghvagh da inigh. Egh ia men temer aghuiba okɨ, egh men mozir dɨpaba apemegh. Egh ia dagɨaba isɨ azenibar ingaramin nguaziba bar dav kɨnigh, eghtɨ me dagheba oparan kogham.” \p Elisa mɨkemegh gɨvazɨ, atrivir 3pla anetegha ghu. \v 20 Ezɨ amɨmzaraghan bar mɨzaraghara, kar mɨzarazir ofa damuamin dughiam, aruem anadima, dɨpam zuamɨra Idomɨn ikegha izaghira, nguazir otevir kam bar a gizɨfa. \p \v 21 Ezɨ Moapia kamaghɨn akam baraki, 3plan atriviba izɨ me mɨsoghasa. Egha me bar gumazir mɨdorozim damuamin gavgaviba itibar diazɨ, me iza uari akufa. Egha me gɨn iza kantri Moap ko kantri Idomɨn mɨtaghniamɨn tugha mɨsoghasa danganiba isa mɨzua iti. \v 22 Egha amɨmzaraghan, Moapia dɨkavigha garima, Ikiavɨra Itir God Israelia bagha dɨpam amadagha gɨfa. Ezɨ aruer angazangarim dɨpam gisira, ezɨ Moapia dɨpamɨn garima, a ghuzimɨn mɨn bar aghefe. Ezɨ Moapia saghuiamɨn tuivav ikia an gari. \v 23 Egha me kamaghɨn dei, “Ame! Ia gan. Kar ghuzimra. Apaniba ti uariv sogha, uarira uan avɨribav soghezɨ me ariaghire, ezɨ men ghuziba nguazimɨn iti. Aria, e mangɨ men danganimɨn men biziba iniam.” \p \v 24 Egha me dɨkavigha Israelian danganimɨn ghue. Egha me ghua otivir dughiamɨn, Israelian mɨdorozir gumaziba puv me mɨsogha, men gɨntɨgha bar ghua Moapɨn kantrin ghu. Egha Israelia Moapian avɨrim mɨsuagharigha, \v 25 men nguibabagh asɨghasɨki. Israelia Moapian danganiba bar dagh arui. Me mangɨ azenibar ingaramin nguazir tam batoghamin dughiamɨn, mɨdorozir gumaziba bar dagɨaba inigha nguazir kam mɨkɨnizɨ dagɨaba bar nguazim avara. Egha uaghan me mozir dɨpaba bar da apemegha, temer aghuiba bar ada oke. Me nguibar ekiaba bar dagh asɨghasigha, nguibar ekiar vamɨra gasɨghasɨghizir puvatɨ, kar Kirheres, Moapɨn nguibar ekiam. Ezɨ mɨdorozir gumazir katapelɨn asiba, me nguibar ekiar kam ekɨarugha dagɨabar asavamadima, da nguibamɨn aven zui. \p \v 26 Ezɨ Moapɨn atrivim apanir kabar garima, me a gafisi, kamaghɨn amizɨ a 700plan mɨdorozir gumazir mɨdorozir sababar suigha mɨsogha foziba ini, egha me Kirheresɨn nguibar ekiam ategh arɨ Idomɨn atrivim bagh mangasa ua iburaghburaki. \v 27 Ezɨ Moapɨn atrivim uan otarir ivariam ini, otarir kam an danganim inigh atrivimɨn ikiam. Egha atrivim otarir kam mɨsuegha an ofa gami, mati Moapian asemɨn ofan bar isia mɨghɨrim. A nguibar ekiam avɨnizir dɨvazim gisɨn ofan kam gami. Israelia bizir kamɨn ganigha bar atiatingi.\f + \fr 3:27 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kam abigha mɨgeir puvatɨ. Fofozir gumazir maba kamaghɨn nɨghnɨsi, Israelia ti kamaghɨn nɨghnɨsi, Moapian asem men ataram, kamaghɨn me atiati. Ezɨ fofozir gumazir igharaziba ghaze, Israelia ti kamaghɨn atiati, Ikiavɨra Itir God Israelian atari, egha a bizir kurar kam gamizɨ a Israelian damazimɨn oto. Ezɨ fofozir gumazir maba ghaze, Israelia uari Moapian atrivimɨn arazir kamɨn osemegha mɨdorozim ataki.\ft*\f* Egha me mɨdorozim ategha, uamategha uan kantrin ghue. \c 4 \rem Note: 2Ki 4:8-11, 14-16, and 42-44 are lectionary verses. \s Elisa amuir odiarimɨn akura \p \v 1 Dughiar mamɨn Godɨn akam inigha izir gumazibar okoruamɨn mav, an amuim Elisa bagha ize. An pam aremezɨ an odiarimɨn iti. Egha a kamaghɨn Elisan diava arai, “O gumazir ekiam, nan pam areme. Nɨ fo, a zurara Ikiavɨra Itir Godɨn atiati an apengan iti. Egha a faragha gumazir mam da pura dagɨaba ini. Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ da ikarvaghamin dagɨaba puvatɨ. Ezɨ gumazir kam nan otarimning iniasa izi, egh aning damutɨ aning an ingangarir gumazir kɨnimningɨn otogham.” \p \v 2 Elisa akar kam baregha kamaghɨn amizim mɨgei, “Kɨ manmaghɨn nɨn akuragham? Bizir manam nɨn dɨpenimɨn iti?” \p Ezɨ amizim kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Kɨ mɨner mam iti, olivɨn borem an iti, anarɨra. Kɨ ua bizir igharaziba puvatɨ.” \p \v 3 Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ namakabar azaraghtɨ, me uan mɨner pura itiba nɨ danɨngigh. Nɨ mɨner avɨriba inigh. \v 4 Egh nɨ mɨner kaba inigh uan dɨpenimɨn aven mangɨ, egh tiam asaragh. Datɨrɨghɨn nɨ uan otarimning ko borer nɨn mɨner kamɨn itim isɨ, mɨner kabagh ingegh. Nɨ mɨnetam gingeghtɨ a izɨvaghtɨ, nɨ a inigh danganitam dafagh. Nɨ kamaghɨra damuvɨra mangɨtɨ, mɨner kaba bar izefegh.” \p \v 5 Ezɨ amizim akar kam baregha gɨvagha ghua, uan namakaba da mɨneba inigha, uan dɨpenimɨn ghu. Egha a uan otarimning ko dɨpenimɨn aven ghugha tiam asara. Ezɨ an otarimning mɨneba isa a bagha izima, a borem mɨner kabagh ingavɨra iti. \v 6 Amizim borem mɨnebagh ingegha gɨvagha, kamaghɨn uan otarir mam mɨgei, “Nɨ mɨner igharazim inigh izɨ.” \p Ezɨ otarim ghaze, “Amebam, mɨneba bar izefe.” Egha dughiar kamra, borem ua amizimɨn mɨnemɨn otivir puvatɨ. A kamaghɨra tu. \p \v 7 Ezɨ amizim ghua kamaghɨn Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa mɨgei, “Kɨ mɨner kaba bar borem dagh ingegha gɨfa.” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ borer kaba amadagh, egh dagɨaba inigh. Egh nɨ uan pam inizir dagɨaba ikaragham. Eghtɨ dagɨar naba ikiam, kar nɨ uan otarimning ko ia daghebagh ivezam.” \s Elisa Sunemɨn nguibar ekiamɨn amizimɨn otarim gamizɨ, a ua dɨkafi \p \v 8 Dughiar mamɨn Elisa Sunemɨn nguibamɨn ghu. Amizir mam nguibar kamɨn ikia, egha dagɨar avɨriba iti. Egha uan dɨpenimɨn daghetam amasa Elisan azangsɨsi. Ezɨ Elisa zurara Sunemɨn izir dughiabar an amizir kamɨn dɨpenimɨn apiaghirava api. \p \v 9 Egha dughiar mamɨn amizir kam kamaghɨn uan pam mɨgei, “Nɨ gan, gumazir kam zurara iza e koma api, kɨ fo, a Godɨn akam inigha izir gumazim, egha a God baghavɨra itir gumazimra. \v 10 Ga uaning, ga ti dɨpenir ghuriar pɨn itimɨn daguraguir danganitam akɨrigham. Egh e akuir dakozitam ko, apir dakozitam ko, dabirabir tam ko, lamɨn tam, danganir kamɨn dar arigham. Eghtɨ gumazir kam izamin dughiamɨn, a danganir kamɨn ikiam.” Egha aning a bagha danganir kam akɨri. \p \v 11 Ezɨ dughiar mamɨn Elisa ua Sunemɨn izegha, danganir kamɨn ghuavanabogha, uan akuir dakozim girɨghav ikiava avughsi. \v 12 An avughsa ikia kamaghɨn uan ingangarir gumazim Gehasi mɨgei, “Nɨ magɨrɨ na bagh Sunemɨn amizir kamɨn ganigh, egh a mɨkemeghtɨ a izɨ.” Ezɨ Gehasi amizim mɨkemezɨ a iza an guamɨn tu. \p \v 13 Ezɨ Elisa Gehasi mɨgɨa ghaze, “Nɨ kamaghɨn amizimɨn azaragh, ‘Bar guizbangɨra, nɨ ingangarir ekiam gamua gan akura. E bizir tizim damigh, nɨn akurvazir aghuim ikaragham? Elisa ti mangɨ atrivim o mɨdorozir gumazibar dapanimɨn azaraghtɨ, aning nɨ bagh bizir aghuitam damuam? Nɨ kamaghɨn ifongez, o?’ ” \p Ezɨ Gehasi ghua amizir kamɨn azarazɨ, amizim kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ uan adarazir tongɨn iti, egha bizitamɨn otevezir puvatɨ.” \p \v 14 Ezɨ Elisa kamaghɨn Gehasin azara, “E bizir aghuir manatamɨn amizir kamɨn arazir aghuim ikarvagham?” \p Ezɨ Gehasi ghaze, “Kɨ gari, bizir vamɨra iti, an pam bar ghurizɨ, a boriba puvatɨ.” \p \v 15 Ezɨ Elisa Gehasi mɨgɨa ghaze, “Nɨ amizim mɨkemeghtɨ, a izɨ.” Ezɨ Gehasi ghua amizim mɨkemezɨ, a iza tiar akamɨn tughav iti. \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Jenesis 18:14; 2 Atriviba 4:28\xt*\x*Ezɨ Elisa amizim mɨgɨa ghaze, “Azenir munamɨn dughiar kamra, nɨ otaritam uan agharimningɨn a firagham.” \p Ezɨ amizim a ikaragha ghaze, “Ga uaning, nan gumazir aruam, nɨ Godɨn akam akurir gumazim, nɨ na gifaran markɨ.” \v 17 Ezɨ gɨn, amizir kam navim asangi. Egha Elisa mɨkemezɨ moghɨra, azenir munamɨn, dughiar kamra an otarim bate. \p \v 18 Azenir mabar gɨn otarim ekevegha, uan afeziam bagha azenibar ghu. Kar witbar ghorir dughiam, ezɨ afeziam ingangarir gumaziba ko witɨn azenimɨn iti. \v 19 Otarim ingangaribar gara ikia, egha kamaghɨn uan afeziamɨn diava arai, “Iiii afeziam! Nan dapanim puvɨra na gami. A na gamuavɨra iti! Iiii!” \p Ezɨ afeziam uan ingangarir gumazir mam mɨgɨa ghaze, “Nɨ otarir kam inigh an amebam bagh mangɨ.” \v 20 Ezɨ ingangarir gumazim otarim inigha an amebam bagha ghu. Ezɨ otarim amebamɨn apozim girɨghav ikia ghua, dughiar aruer arɨzimɨn tu, egha an areme. \v 21 Ezɨ amebam otarimɨn kuam inigha dɨpenimɨn pɨn ghuanaga Elisan danganimɨn aven ghua dakozim anetɨ. Egha amebam azenan ghugha tiam asara. \p \v 22 Egha a uan pamɨn diazɨ, a izima a kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ ingangarir gumazitam mɨkemeghtɨ, a na bagh donki inigh izɨ. Eghtɨ kɨ zuamɨra mangɨ, Godɨn akam inigha izir gumazir kamɨn ganigh, egh uamategh izam.” \p \v 23 Ezɨ an pam ghaze, “Manmagh amizɨ nɨ datɨrɨghɨra mangasa? Nɨ Sabatɨn dughiam o iakɨnir igiamɨn dughiar ekiam mɨzuamam, o?” \p Ezɨ amizim ghaze, “Markɨ, kɨ datɨrɨghɨra mangasa. Nɨ nɨmɨra ikɨ. Biziba deragham.” \p \v 24 Ezɨ ingangarir gumazim satel donki gatɨzɨ, amizim a gapera. Egha amizim kamaghɨn ingangarir gumazim mɨgei, “E mangamin dughiamɨn, nɨ donki damutɨ, a zuamɨra mangɨ. Nɨ na bangɨn aghumra mangan markɨ. Donki aghumra mangɨsɨ kɨ ifuegh, nɨ mɨkɨmam.” \p \v 25 Egha amizim ingangarir gumazim ko, Godɨn akam inigha izir gumazim Elisan ganasa Karmelɨn Mɨghsɨamɨn ghu.\f + \fr 4:25 \fr*\ft Karmelɨn Mɨghsɨam mong 40 kilomitan, Sunemɨn nguibar ekiamɨn saghon iti.\ft*\f* Aning saghon ikiavɨra itima, Elisa aningɨn gani. Egha a uan ingangarir gumazim, Gehasi mɨgei, “Nɨ munagh gan, Sunemɨn amizir kam izi. \v 26 Nɨ ivegh a bagh mangɨva an azaragh fogh, a uan pam ko otarim me ti deragha iti, o puvatɨ?” \p Ezɨ Gehasi ghua amizimɨn azarazɨ, amizim kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E deraghavɨra iti.” \v 27 Amizim iza mɨghsɨamɨn Elisa batogha, aviragha Elisan dagarimningɨn suira. Ezɨ Gehasi amizimɨn garima, a kamaghɨn amima, an a tɨvamadaghtɨ a tong saghon mangasa. \p Ezɨ Elisa kamaghɨn Gehasi mɨgei, “Anetakigh. Kɨ fo, an osɨmtɨzir bar ekiam iti. Ezɨ Ikiavɨra Itir God an osɨmtɨzim nan modogha an gun na mɨkemezir puvatɨ.” \p \v 28 Ezɨ amizim ghaze, “Gumazir ekiam, kar nɨn mɨgɨrɨgɨamɨn God borir kam na ganɨngi. Kɨ nɨn azarazir puvatɨ. Ezɨ kɨ nɨ mɨgɨa ghaze, nɨ na gifaran markɨ.” \p \v 29 Elisa akar kam baregha, kamaghɨn Gehasi mɨgei, “Nɨ deraghvɨra uan inim ikegh, egh nan fidizir aghorim uan dafarimɨn an suiragh, egh zuamɨra Sunemɨn nguibamɨn mangɨ. Egh nɨ gumazitam batogh, dughiam a danɨngan markɨ. Eghtɨ gumazitam dughiam nɨ danɨngtɨ, nɨ an akam ikaraghan markɨ. Nɨ amizir kamɨn dɨpenimra mangɨ, egh fidizim otarir kamɨn guam gisɨn datɨgh.” \p \v 30 Ezɨ otarimɨn amebam kamaghɨn garima, Elisa mangan ibura, ezɨ a kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn, kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ nɨ ategh uabɨra mangan kogham.” Kamaghɨn amizɨ Elisa dɨkavigha amizir kam ko uamategha Sunemɨn ghu. \p \v 31 Ezɨ Gehasi faragha ghua Elisan fidizir aghorim isa otarimɨn guam gatɨ, ezɨ a tong mozorogha amir puvatɨ. Bar puvatɨ. Egha Gehasi uamategha zui. A tuavimɨn aning batozir dughiamɨn, a kamaghɨn Elisa mɨgei, “Nɨ mɨkemezɨ moghɨn kɨ ami, ezɨ otarim ua dɨkavizir puvatɨ.” \p \v 32 Egha me ghua dɨpenimɨn otivigha, Elisa uan danganimɨn tiar akamɨn ghugha, otarir kamɨn kuamɨn garima a dakozim girɨghav iti. \v 33 Egha an aven ghugha tiam asaragha, Ikiavɨra Itir God ko mɨgei. \v 34 \x - \xo 4:34-35 \xo*\xt 1 Atriviba 17:21\xt*\x*Egha a dakozim gisɨn ghuavanabogha otarimɨn kuam gisɨn fuagha, uan akam isa otarimɨn kuamɨn akam gatɨgha, uan damazimning an damazimningɨn porogha, uan dafarimning isa an dafarimning gisɨn atɨ. Elisa kamaghɨn amuavɨra itima, otarimɨn mɨkarzim ua fei. \v 35 Ezɨ Elisa dakozim ategha mong uan danganimɨn aven arui. Egha ua ghua otarim gisɨn avira. Ezɨ otarim 7plan dughiabar asigha uan damazimning kui. \p \v 36 Ezɨ Elisa Gehasin diagha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ otarimɨn amebam mɨkemeghtɨ a izɨ.” \p Ezɨ Gehasi kamaghɨn amizɨ, amizir kam anaga akuir danganimɨn aven ghu. Ezɨ Elisa a mɨgei, “Nɨ uan otarim inigh.” \v 37 Egha amizim Elisan dagarimningɨn boroghɨra irɨgha, dapanim aviragha nguazim mɨtuagha, ziar ekiam Elisa ganɨdi. Egha gɨn dɨkavigha uan otarim inigha ghu. \s Elisa dɨparsɨzim gamizɨ, a dera \p \v 38 Dagheba puvatɨzir dughiar kurar mam, Israelɨn nguazim bato. Ezɨ dughiar kamɨn Elisa uamategha ghua Gilgalɨn nguibamɨn iti. Dughiar mamɨn, Godɨn akam inigha izir gumazibar okoruamɨn, gumazir maba iza a da nɨghnɨziba isi. Me apiagha an akaba barasi, egha Elisa uan ingangarir gumazim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mɨner ekiam inigh izɨva Godɨn akam inigha izir gumaziba bagh dɨparsɨzim damu.” \p \v 39 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazir mam dɨparsɨzir tam damuasa ghua, zuravariba buri. Egha a ruarimɨn itir sevibar mɨn garir bizibar gara ghaze, ka ti dagher aghuiba. Kamaghɨn amizɨ, a sevir ovɨzir avɨriba inigha, uan inim garɨghizɨ an inim bar izɨfa. Egha a da inigha iza dar ghoregha mɨnem gaghui. Ezɨ gumaziba deragha sevir ovɨzibagh fozir puvatɨ. \v 40 Dɨparsɨzim isigha gɨvazɨ, Godɨn akam inigha izir gumaziba damasa me da isa itaribagh arɨsi. Ezɨ me apir dughiamɨn, dɨparsɨzim men akabav sosi, ezɨ me kamaghɨn Elisan dei, “O Godɨn akam inigha izir gumazim, dɨparsɨzir kam bar puvɨra mɨsosi. Ezɨ e daman ibura. E ti arɨmɨghiregham.” \p \v 41 Ezɨ Elisa plauan me witɨn ingarizir taba inigh izasa me mɨgei. Me da inigha izezɨma, Elisa da mɨnem mɨkɨnigha, kamaghɨn uan ingangarir gumazim mɨgei, “Nɨ dɨparsɨzim uam a isɨ itaribar arɨkigh, eghtɨ Godɨn akam inigha izir gumaziba damam.” Ezɨ me apima, dɨparsɨzim datɨrɨghɨn ua men akabav sozir puvatɨ. \s Elisa 100plan gumaziba dagheba me ganɨdi \p \v 42 Ezɨ dughiar mamɨn gɨn, gumazir man Balsalisan nguibam ategha, Elisa bagha ize. Kar bali aghoramin dughiam. Gumazir kam uan azenimɨn, balin faragha aniba aghoregha, 20plan balin bretɨn rubuzir tueziba ko balin tuezir puvatɨzir maba sara inigha uan mɨtarim gaghuigha, da inigha Elisa bagha ize. Ezɨ Elisa uan ingangarir gumazim mɨgɨa ghaze, “Nɨ dagher kaba isɨ akam inigha izir gumazibar anɨngtɨ, me dar amɨ.” \p \v 43 Ezɨ an ingangarir gumazim ghaze, “Dagher kaba avɨrasemezir puvatɨ, Dagher kaba manmaghɨra 100plan akam inigha izir gumazir kabar tughatɨgham.” \p Ezɨ Elisa an akam ikaragha ghaze, “Ikiavɨra Itir God ghaze, me damɨtɨ, dagher naba ikɨvɨra ikiam. Kamaghɨn amizɨ, nɨ dagheba isɨ gumazibar anightɨ, me dar amɨ.” \v 44 Ezɨ ingangarir gumazim dagheba isa akam inigha izir gumazibagh anɨngizɨ, me da api. Egha Ikiavɨra Itir God mɨkemezɨ moghɨra, me amegha izɨvazɨ, dagher naba ikiavɨra iti. \c 5 \rem Note: 2KI 5:14-17 are lectionary verses. \s Namanɨn lepan arɨmariam gɨfa \p \v 1 \x - \xo 5:1-14 \xo*\xt Luk 4:27\xt*\x*Naman, a Sirian mɨdorozir gumazibar gumazir dapanir ekiam. Namanɨn dafarimɨn, Ikiavɨra Itir God, Sirian mɨdorozir gumazibar akurazɨ, me apaniba dɨkabɨni, kamaghɨn amizɨ, Sirian atrivim bar a gifuegha, a bagha bar akonge. Naman a mɨdorozir gumazir bar aghuim, egha a lepan arɨmariam iti. \v 2 Dughiar mamɨn Sirian mɨdorozir gumaziba ghua Israelia mɨsogha, guivir igiar mamɨn suiragha a sara ghu. Ezɨ guivir igiar kam, a Namanɨn amuimɨn ingangarir amizimɨn iti. \v 3 Dughiar mamɨn gɨn, Israelian guivir igiar kam kamaghɨn Namanɨn amuim mɨgei, “Nɨn pam Godɨn akam inigha izir gumazir Samarian itir kam bagh mangɨgh, ti deragham. Godɨn akam inigha izir gumazir kam an arɨmariam akɨrightɨ, a ua deragham.” \p \v 4 Naman akar kam baregha, atrivim bagha ghua, guivir igiar kamɨn akamɨn gun a mɨkeme. \v 5 Ezɨ atrivim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ! Kɨ Israelian atrivim bagh akɨnafaritam osirigh, nɨ danightɨ nɨ a inigh mangɨ a danɨngigh.” \p Egha atrivim akɨnafarim osirigha Naman ganɨngi. Ezɨ Naman 300,000 kina silvan dagɨaba ko 60 kilogrem gol, ko 10plan korotiar kurkiamiba sara inigha, dɨkavigha Samarian ghu. \p \v 6 Egha Naman Sirian atrivim da akɨnafarir kam inigha ghua, Israelian atrivim ganɨngi. Akɨnafarir kam kamaghɨn mɨgei: “Akɨnafarir kam, nan gumazir dapanim Naman kɨ a bagh nɨ mɨkɨmasa. A lepan arɨmariam iti, ezɨ nɨ a damightɨ, a ua deraghasa kɨ ifonge.” \p \v 7 Ezɨ Israelian atrivim akɨnafarir kamɨn ganigha uan navir osɨmtɨzim akakagha uan korotiam abɨki. Egha a kamaghɨn mɨgei, “Amei! Sirian atrivim tizim bagha kamaghɨn na bagh akam amada, kɨ mangɨ gumazir kamɨn arɨmariam akɨrigham? A ti ghaze, kɨ God, kɨ gumazim damightɨ a deragh ikiamin gavgavim iti, a? O kɨ gumazim damightɨ, an aremeghamin gavgavim iti, a? Kɨ fo, a na mɨsoghasa tuaviba buri.” \p \v 8 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa, kamaghɨn oraki, atrivim navir osɨmtɨzim ikia, uan korotiam abɨki. Kamaghɨn amizɨ, Elisa kamaghɨn atrivim bagha akam amaga ghaze, “Nɨ manmaghsua navim osemegha uan korotiam abɨki? Nɨ gumazir kam amadaghtɨ a na bagh izɨ, eghtɨ kɨ kamaghɨn an akaghtɨ a fogh suam, Godɨn akam inigha izir gumazir mam guizbangɨra Israelɨn iti.” \v 9 Kamaghɨn amizɨ, atrivim Naman mɨkemezɨ, a uan karisba ko hoziaba sara ghua Elisan dɨpenimɨn tiar akamɨn oto. \p \v 10 Ezɨ Elisa gumazir mam Naman bagha anemadazɨ, a dɨpenimɨn azenan ghua kamaghɨn Naman mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨ 7plan dughiabar Jordanɨn Fanemɨn dɨpamɨn rueghtɨ, nɨn arɨmariam gɨvaghtɨ, nɨn mɨkarzim ua deraghtɨ, nɨ deragham.” \p \v 11 Ezɨ Naman akar kam baregha puv atari, egha Elisan dɨpenim ategha ghu. Naman ghaze, “Elisa ti azenan izegh nan ganigh, Ikiavɨra Itir God, uan God ko mɨkɨm, egh arɨmariam iti naghɨn isɨn uan dafarim ighuavamangam. Egh arazir kamɨn a na damightɨ, kɨ ua deragham. Ezɨ puvatɨ. \v 12 A Jordanɨn Fanemɨn dɨpamɨn ruasa na mɨgei. Ezɨ Damaskusɨn Fanemning Abana ko Farpar, aning bar Israelian dɨpabagh afira! Eghtɨ dɨpatam nan arɨmariam agɨvsɨ, kɨ ti uan kantrin aven itir dɨpar kamning guruva ua deragham.” Naman kamaghɨn mɨgɨa, egha bar anɨngaghegha ghu. \p \v 13 Ezɨ an ingangarir gumaziba an boroghɨn ghua kamaghɨn a mɨgei, “Gumazir ekiam, Godɨn akam inigha izir gumazim bizir bar ekiatam damusɨ nɨ mɨkɨmtɨ, e fo, nɨ a damuam. Ezɨ a kamaghɨn bizitam mɨkemezir puvatɨ. A pura ruasa nɨ mɨkeme. Kamaghɨn amizɨ, nɨ an akamɨn gɨn mangɨ.” \p \v 14 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa, a Naman mɨkemezɨ moghɨn Naman an akam baregha, ghua Jordanɨn Fanemɨn ghuaghira 7plan dughiabar uabɨ isa dɨpam gazui. Ezɨ an arɨmariam bar gɨvazɨ an mɨkarzim ua bar zuegha, borir igiamɨn mɨn oto. \p \v 15 Egha a uan ingangarir gumaziba ko, me ua Godɨn ingangarir gumazim bagha ghue. Egha Naman, Elisan guamɨn tugha a mɨgɨa ghaze, “Kɨ datɨrɨghɨn fo, godɨn tam ua nguazir kamɨn nguibatamɨn itir puvatɨ. Ia Israelia, ian God, a guizbangɨra God. Kamaghɨn amizɨ, ga uaning, kɨ nɨn ingangarir gumazim, kɨ bizir aghuim nɨ danɨngasa, nɨ na dama a inigh.” \p \v 16 Ezɨ Elisa an akam ikaragha ghaze, “Puvatɨ. Kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn zurara itimɨn ingangarir gumazim. A nan garima, kɨ an ziamɨn guizbangɨra nɨ mɨgei, kɨ bar nɨ da bizitam inighan kogham.” Ezɨ Naman bizir aghuitam Elisa danɨngasa bar gavgafi, ezɨ Elisa bar aghua. \p \v 17 Ezɨ Naman ghaze, “Nɨ nan bizir aghuim inian aghua, a markɨ. Ga uaning, kɨ nɨn ingangarir gumazim, nɨ nan amamangatɨghtɨ, kɨ Israelian nguazir mɨnemeniar avɨritaba inigh uan donkining datɨghtɨ, aning da ater e uamategh uan nguibamɨn mangam. Egh nguazir mɨnemeniar kabagh isɨn, kɨ Ikiavɨra Itir God bagh, ofa gamir dakozimɨn ingaram. Guizbangɨra, kɨ godɨn igharazitaba bagh ofan bar isia mɨghɨriba, ko ofan igharazibar amuan kogham. Kɨ Ikiavɨra Itir God baghvɨra ofan bar isia mɨghɨriba ko ofan igharazibar amuam. \v 18 Ezɨ nɨ nan osɨmtɨzim gɨfoghasa kɨ ifonge, eghtɨ Ikiavɨra Itir God nan arazir kuraba gɨn amadagham. Nan gumazir ekiam zurara ghua asem Rimonɨn ziam fe, ezɨ kɨ a ko iti. E Rimonɨn ziam fer dɨpenimɨn aven zuir dughiamɨn, atrivim nan agharimɨn suisi. Egha a tevibar pɨra asem Rimon ziam fer dughiamɨn, a na getuima, kɨ uaghan aser kamɨn marvir guamɨn boroghɨn teviba apɨri. Kɨ fo, kɨ uamategh mangɨtɨ, arazir kam gɨn uam otivam. Ezɨ Ikiavɨra Itir God nan arazir kuraba gɨn amangasa kɨ ifonge.” \p \v 19 Ezɨ Elisa ghaze, “Nɨ osɨman markɨ. Nɨ navir amɨrizim inigh mangɨ.” \p Ezɨ Naman Elisa ategha ghu. Egh a tɨghar saghon mangamin dughiamɨn, \v 20 Elisan ingangarir gumazim, Gehasi, uabɨra kamaghɨn uabɨ mɨgɨa ghaze, “Nan gumazir ekiam, Sirian gumazim Naman ataghizɨ, a pura zui. Manmaghsua a bizir Naman a danɨngamim inizir puvatɨ? Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn, kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ Namanɨn gɨn ivegh mangɨ, egh a da bizitaba inigham.” \p \v 21 Egha dɨkavigha Namanɨn gɨn zui. Ezɨ Naman garima, gumazir mam an gɨn ivegha izi, ezɨ a uan karis ategha ghuaghira tuavimɨn tughav itima, Gehasi iza a bato. Ezɨ Naman kamaghɨn Gehasin azara, “Bizitam ia batoz, o?” \p \v 22 Ezɨ Gehasi ghaze, “Puvatɨ. Nan gumazir ekiam kamaghɨn nɨ mɨkɨmasa na amada: Godɨn akam inigha izir gumazimning datɨrɨghɨra an dɨpenimɨn ize. Aning Efraimɨn mɨghsɨaba itir Godɨn akam inigha izir gumazimning. Ga uaning, nɨ silvan beghiam ko korotiar pumuning, Godɨn akam inigha izir gumazir kamning bagh dar anɨngigh.” \p \v 23 Ezɨ Naman kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Beghiar vamɨra markɨ, nɨ pumuning inigh.” A mɨghɨghavɨra da iniasa Gehasi mɨgei, ezɨ Gehasi da iniasa ifonge. Kamaghɨn amizɨ, Naman beghiar pumuning isa silvan avɨriba aning gaghui, silvan kabar dɨbobonim, 60,000 kinan tu. Egha uaghan korotiar aghuir pumuning ini, egha bizir kaba inigha uan ingangarir gumazimning ganɨngi, ezɨ aning da atera Gehasin faragha zui. \v 24 Me ghua Samarian mɨghsɨamɨn otivigha, Gehasi bizir kaba inigha dɨpenimɨn aven da atɨ. Egha ingangarir gumazir kamning, ua Naman bagha aning amada. \v 25 Aning ghuzɨ, Gehasi ua dɨpenimɨn aven ghugha Elisan damazimɨn tu. Ezɨ Elisa kamaghɨn an azara, “Gehasi, nɨ managh ghugha izi?” \p Ezɨ Gehasi ghaze, “Gumazir ekiam, kɨ danganitamɨn ghuzir puvatɨ.” \p \v 26 Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ifaran markɨ. Nɨ ti ghaze, kɨ nɨn ganizir puvatɨ, a? Nan duam nɨ ko ikia garima, gumazir kam karis ategha nɨ bativasa izaghirɨ. Gehasi, kar dagɨaba ko, korotiaba ko, olivɨn azeniba ko, wainɨn azeniba ko, sipsipba ko, bulmakauba ko, ingangarir gumazamizir kɨniba iniamin dughiam puvatɨ. Arazir kam derazir puvatɨ. \v 27 Nɨ Naman da dagɨaba ini. Kamaghɨn amizɨ, lepan arɨmariar faragha Namanɨn ikezir kam, a datɨrɨghɨn nɨn ikiam. Egh nɨ ko gɨn otivamin adarasi, ia zurara lepan arɨmariar kam iniam.” \p Ezɨ Gehasi Elisa ataghizir dughiamɨn, Gehasi lepan arɨmariam ini. Ezɨ an mɨkarzim, ghuariar ghurghurimɨn mɨn bar ghurghuri. \c 6 \s Elisa sobiav zem gamizɨ, a ua dɨpamɨn azenan oto \p \v 1 Dughiar kamɨn, Elisa Godɨn akam inigha izir gumazir okoruamɨn gara me geghufi. Ezɨ dughiar mam gumazir kaba kamaghɨn a mɨgei, “En dɨpenim sufi, egha en tughatɨzir puvatɨ. \v 2 Kamaghɨn amizɨ, nɨ e ateghtɨ, e bar Jordanɨn Fanemɨn mangam. Egh e vaghvagh temer vamɨra vamɨram okam. Egh e uari bagh dɨpenir igiatam, Jordanɨn Fanemɨn mɨriamɨn an ingaram.” \p Ezɨ Elisa ghaze, “A dera, ia mamaghɨn damu.” \p \v 3 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazir mam kamaghɨn a mɨgei, “Ga uaning, gumazir ekiam, nɨ e ko izasa e ifonge.” \p Ezɨ Elisa a ikara, “A dera, kɨ ia ko mangam.” \p \v 4 Egha a me ko ghua Jordanɨn Fanemɨn otivigha, maghɨra temeba oti. \v 5 Me ingara itima, Godɨn akam inigha izir gumazir mamɨn sobiav zem asiaghirɨgha dɨpam giraghu. Ezɨ akam inigha izir gumazir kam uan sobiam inian iburagha kamaghɨn dei, “Ame! Gumazir ekiam, kɨ gumazir igharazimɨn sobiam inigha ize. Ezɨ a dɨpam giraghu.” \p \v 6 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa, kamaghɨn an azara, “Sobiam managhɨra iraghu?” Ezɨ akam inigha izir gumazim, sobiam iraghuzir danganimɨn Elisan aka. Ezɨ Elisa temer aguar dozir mam atugha, sobiam iraghuzɨ naghɨn dɨpam mɨkɨni, ezɨ sobiam uam anabo. \p \v 7 Ezɨ Elisa ghaze, “Nɨ datɨrɨghɨn sobiam inigh.” Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim uan dafarim amadagha sobiam ini. \s Elisa Sirian mɨdorozir gumazibar tɨfa \p \v 8 Dughiar mamɨn, Sirian atrivim uan mɨdorozir gumaziba ko izɨ Israelia mɨsoghasa. Egha atrivim uan gumazir dapaniba ko, uariv gɨa nɨghnɨzim batogha ghaze, me danganir me ikiamimɨn ingarigh, egh kagh ikegh dɨkavigh mangɨ Israelia mɨsogham. \p \v 9 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa, a Sirian mɨdorozir gumaziba ikiamin danganim gɨfo, egha Israelian atrivim bagha akam amada. A uaghan Israelian atrivim mɨgɨa ghaze, Israelia danganir kamɨn boroghɨn mangan markɨ. Me an boroghɨn mangɨtɨ, Sirian mɨdorozir gumaziba me gasɨghasigham. \p \v 10 Ezɨ atrivim akar kam baregha, mɨdorozir gumaziba danganir Sirian mɨdorozir gumaziba ikiamin naghɨn ikiasa me amada. Ezɨ Siriaba danganir kamɨn otivigha Israelian mɨdorozir gumazibar garima, me fomɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, me danganir kamɨn ikian ibura. Arazir kam dughiar avɨribar otifi. \p \v 11 Ezɨ Sirian atrivim bizir kam bangɨn nɨghnɨzir kurar bar avɨribagh ami. Egha a uan gumazir dapanibar diazɨ, me izima a men atara pamtemɨn kamaghɨn me mɨgei, “Ia na mɨkemegh, en gumazir manam Israelian atrivimɨn akurvasi?” \p \v 12 Ezɨ an mɨdorozir gumazibar dapanir mam a ikaragha ghaze, “O atrivim, en gumazitam arazir katam gamizir puvatɨ. Bar puvatɨ. Kar Elisara, a Israelian Godɨn akam inigha izir gumazim. E damuasa amir biziba bar, a zurara Israelian atrivim mɨgei. Nɨ mɨgeir akaba Elisa bar a dagh fo. Nɨ akuir danganimɨn ikɨ mɨkɨmtɨ, Elisa fogham.” \p \v 13 Ezɨ atrivim kamaghɨn gumazir dapanibav gei, “Ia mangɨ fogh, Elisa danganir manamɨn iti. Egh ia mɨdorozir gumaziba amadaghtɨ, me mangɨ an suiragh.” Ezɨ me ghua kamaghɨn fo, Elisa Dotanɨn nguibar ekiamɨn iti. \p \v 14 Kamaghɨn amizɨ, atrivim mɨdorozir gumazir avɨrim amɨsefe, egha me amangizɨ me hoziaba ko karisba inigha Dotanɨn ghue. Me ghua dɨmagarimɨn otivigha nguibam koro. \p \v 15 Ezɨ bar mɨzaraghara Elisan ingangarir gumazim dɨkavigha dɨpenimɨn azenan ghu. Egha a garima, Sirian mɨdorozir gumaziba uan hoziaba ko karisba sara nguibar ekiam ekɨarugha gɨfa. Egha a ghua kamaghɨn Elisa mɨgei, “Ame! Gumazir ekiam, Sirian mɨdorozir gumaziba e ekɨarugha gɨfa. E manmaghɨn damuam?” \p \v 16 Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ atiatingan markɨ. Me guizbangɨra mɨdorozir gumazir avɨrim iti, ezɨ en akurvaghamin mɨdorozir gumazir bar avɨrim iti, ezɨ en mɨdorozir gumazibar dɨbobonim, men mɨdorozir gumazibar dɨbobonim bar a gafira.” \p \v 17 Ezɨ Elisa kamaghɨn God ko mɨgɨa ghaze, “O Ikiavɨra Itir God, nɨ gumazir kamɨn damazimning kuightɨ, a kɨ mɨgeir darazir ganika.” Ezɨ Ikiavɨra Itir God ingangarir gumazir kamɨn damazimning kuizɨ, a garima, hoziar avɨriba ko karisɨn avɨriba Elisa itir mɨghsɨar kam bar a gizɨfa. Ezɨ karisba ko hoziar kaba, da avimɨn mɨrara gari. \p \v 18 Ezɨ Sirian mɨdorozir gumaziba Elisan suighasa izavɨra itima, Elisa kamaghɨn God ko mɨgei, “O Ikiavɨra Itir God, kɨ kamaghsua, nɨ Sirian mɨdorozir gumazibar damaziba okavightɨ, me ganan kogham.” Ezɨ Ikiavɨra Itir God men damaziba okafi. \p \v 19 Ezɨ Elisa danganir Sirian mɨdorozir gumaziba itimɨn ghugha kamaghɨn mɨgei, “Ia ti ongani. Tuavir kam, ia inigh nguibar ekiar ia mangasava amimɨn mangɨghan kogham. Ezɨ markɨ, ia nan gɨn izɨtɨ kɨ ian aku gumazir ia ruir kam bagh mangam.” Ezɨ me an gɨn zuima, a men akua Samarian nguibar ekiamɨn ghu. \p \v 20 Egha me nguibar ekiamɨn aven ghue. Ezɨ Elisa kamaghɨn God ko mɨgei, “O Ikiavɨra Itir God, nɨ Sirian mɨdorozir gumazibar damaziba kuightɨ, me ua gan.” Ezɨ Ikiavɨra Itir God men damaziba kuizɨ, me ua gari. Egha me kamaghɨn gara fo, me Samarian nguibar ekiamɨn aven iti. \p \v 21 Ezɨ Israelian atrivim men ganigha kamaghɨn Elisan azara, “Gumazir ekiam, kɨ ti me mɨsueghtɨ me arɨghiregham, a?” \p \v 22 Ezɨ Elisa ghaze, “Puvatɨ. Nɨ mɨdorozimɨn aven apanibar suizir dughiamɨn, nɨ zurara me mɨsozi me ariaghirir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, nɨ gumazir kabav soghan markɨ. Nɨ dagheba ko dɨpaba me danɨng, eghtɨ me gɨn uan atrivim bagh uamategh mangam.” \v 23 Ezɨ Israelian atrivim Sirian mɨdorozir gumaziba bagha isar ekiam gamigha me ganɨngi. Me amegha gɨvazɨ, a ua me amangizɨ me Sirian atrivim bagha ghue. Egha dughiar kamɨn, Sirian mɨdorozir gumaziba ua iza Israelia mɨsozir puvatɨ. \s Sirian mɨdorozir gumaziba Samarian nguibar ekiam ekɨaru \p \v 24 Azenir maba gɨvazɨ, Sirian Atrivim, Benhadat, uan mɨdorozir gumaziba akuvagha, Samarian nguibar ekiam konasa zui, egh Samaria mɨsoghasa. \v 25 Ezɨ dughiar kamɨn Samarian nguibar ekiam dagheba bar puvatɨ. Ezɨ Sirian mɨdorozir gumaziba dughiar ruarimɨn nguibam ekɨarugha itima, Samarian gumazamiziba dagheba bagh mangɨ da inigh nguibar ekiamɨn aven izasa ibura. Kamaghɨn amizɨ, gumazitam donkin dapanim givesɨ, kamaghɨn a 80 kinan a givezam. Eghtɨ gumazitam 250 gremɨn kuarazir bunbamɨn buaribagh ivesɨ, a 5 kinan dagh ivezam. \p \v 26 Dughiar mamɨn Israelian atrivim nguibar ekiam avɨnizir dɨvazir mɨtiar gavgavim gisɨn arui, ezɨ amizir mam kamaghɨn an dei, “O nan atrivim, nɨ en akuragh!” \p \v 27 Ezɨ atrivim kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ ti ghaze, kɨ wit ko wain iti, a? Kɨ ua manmaghɨn ian akuragham? Puvatɨ. Ikiavɨra Itir God ti nɨn akuragham.” \p \v 28 Egha atrivim an azara, “Kɨ manmaghɨn nɨn akuraghasa nɨ ifonge?” \p Ezɨ amizim kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Ga amizir kamning, kamaghɨn akam akɨri, nan otarim ga faragh anemam, egh dughiar igharazimɨn, ga an otarim amam. \v 29 \x - \xo 6:29 \xo*\xt Godɨn Araziba 28:57; Azir Akam 4:10\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ, kɨ uan otarim mɨsuegha ga aneme. Egha amɨmzaraghan, kɨ an borim mɨsoghasa a mɨgei. Ezɨ puvatɨ. A uan otarim modogha gɨfa.” \p \v 30 Kamaghɨn amizɨ, atrivim akar kam baregha bar osemegha, uan korotiam abɨki. A nguibar ekiam avɨnizir dɨvazir mɨtiar gavgavim gisɨn aruavɨra itima, gumazamiziba datɨrɨghɨn an buaber korotiamɨn garima, atrivim uan korotiar azenan itimɨn aven aneru. \v 31 Egha atrivim ghaze, “Elisa en osɨmtɨzir kabar mɨngarim. Ezɨ kɨ datɨrɨghɨra an fɨrim atughtɨ an aremegham. Kɨ kamaghɨn damighan koghtɨ, God uabɨ na mɨsueghtɨ kɨ aremegham.” \p \v 32 Atrivim kamaghɨn mɨgɨa, Elisa mɨsueghtɨ an aremeghasa gumazir mam amadazɨ, a ghu. Ezɨ dughiar kamɨn Elisa uan dɨpenimɨn itima, Samarian gumazir dapanir maba a ko iti. Gumazir kam atrivim anemadazɨ, a tɨghar izima, Elisa kamaghɨn gumazir dapanibav gei, “En atrivim, a gumazir gumazibav sozi me ariaghirim. Egha a datɨrɨghɨn nan fɨrim aghorasa gumazir mam a amada. Eghtɨ gumazir kam izɨ otoghamin dughiamɨn, ia pamtemɨn tiam asaragh anepɨrightɨ, an aven izan kogham. Ezɨ atrivim uabɨ gumazir kamɨn gɨn izi.” \p \v 33 Elisa mɨgɨavɨra itima, gumazir kam atrivim ko oto. Egha atrivim kamaghɨn Elisa mɨgei,\f + \fr 6:33 \fr*\ft Hibrun akamɨn akar otevir kam, atrivim, vezɨn kamɨn puvatɨ. Ezɨ me kamaghɨn nɨghnɨsi, atrivim mɨgɨrɨgɨar kamɨn Elisa gami.\ft*\f* “Ikiavɨra Itir God uabɨ dughiar kurar kam gamizɨ an e bato. An en akurvaghsɨ bizitam damighan kogham. E a mɨzuaman kogham.” \c 7 \p \v 1 Ezɨ Elisa kamaghɨn akam ikaragha ghaze, “Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God ghaze, aruem gurumɨn kamaghɨra gantɨ, gumazamiziba nguibamɨn tiar akamɨn mangɨ, egh me 1 kinara, 3 kilogrem plauan aghuir me witɨn ingarizim givezam, egh 1 kinara, 6 kilogrem bali givezam.” \p \v 2 Ezɨ gumazir dapanir atrivim geghuva a ko izezim, Elisan akam baregha, kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ oragh! Ikiavɨra Itir God ti uan Nguibamɨn tiar akaba kuigh dagher avɨriba e gingegham, kɨ ghaze, e zuamɨra ti dagheba dagɨar muziarimɨn kamaghɨn dagh ivezeghan kogham.” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn gumazir dapanir kam mɨgei, “Bar guizbangɨra, nɨ bizir kamɨn gantɨ, an otogham. Egh nɨ dagher katam ameghan kogham.” \s Sirian mɨdorozir gumaziba are \p \v 3 Ezɨ aruer kamɨn 4plan gumazir lepan arɨmariam itiba, me Samarian nguibar ekiamɨn, tiar akar ekiamɨn azenan iti. Egha me uarira uariv gɨa ghaze, “E tizimsua puram apiav ikia ovevem mɨzuai? \v 4 E mangɨ dagheba buriam. E Samarian nguibar ekiamɨn aven mangan kogham. Me dagheba puvatɨ, kamaghɨn amizɨ, mɨtiriam puvɨra en aghegham. Egh uaghan, e danganir kamra dapiagh ikɨva arɨghiregham. E ti Sirian mɨdorozir gumaziba itir danganimɨn mangam. Eghtɨ me e mɨsueghtɨ, e arɨmɨghiregham, a dera. Me uaghan e ateghtɨ, e angamɨra ikiam, a uaghan deragham, pura bizim. E fo, e ovengasa iti.” \p \v 5 Egha me bar guaratɨzimɨn dɨkavigha Sirian mɨdorozir gumaziba itir danganimɨn ghue. Egha me danganimɨn boroghɨra ghua garima, gumazitam itir puvatɨ. \v 6-7 Bar guizbangɨra, Sirian mɨdorozir gumaziba bar aregha gɨfa. Guaratɨzir kamɨn, Ekiam Sirian mɨdorozir gumazibagh amima, me nɨgɨnir ekiam barasi, mati mɨdorozir gumazir avɨrim uan hoziaba ko karisba ko izi. Egha Sirian mɨdorozir gumaziba ghaze, “Ia gan! Israelian atrivim ti Hitian atrivim ko Isipɨn atrivim givezezɨ, aning uan mɨdorozir gumaziba inigha e mɨsoghasa izi.” Sirian mɨdorozir gumaziba kamaghɨn mɨkemegha, dɨkavigha zuamɨra danganim ategha arav ghue. Me uan averpeniba ko hoziaba, ko donkiba ataghizɨ da iti, egha me are. Me bizitam inigha ghuzir puvatɨ. \p \v 8 Ezɨ 4plan lepan gumazir kaba men danganimɨn otivigha, ghua averpenir mamɨn aven ghuegha garima, Sirian mɨdorozir gumazibar dagheba ko dɨpaba iti. Ezɨ me dagheba apa dɨpaba saram api. Me gɨn silva ko gol ko korotiaba inigha ghua, danganir mamɨn da monge. Egha me ua iza averpenir igharazimɨn biziba uaghan da ini, egha me da isa ghua da modi. \v 9 Egha gɨn me uarira uariv gɨa ghaze, “E ti arazir aghuim gamir puvatɨ. E bizir bar aghuim datɨrɨghɨn an gari, egh e mangɨ gumazamizibav kemeka. E uan akabar kumigh ikɨ mangɨ amɨmzaraghan otogh, e ivezir kuram iniam. Aria, e mangɨ atrivimɨn gumazir dapanibav kemeka.” \p \v 10 Egha me dɨmagarimra ua Samarian ghugha nguibar ekiamɨn tiar akamɨn garir gumazibar dɨa ghaze, “E Sirian mɨdorozir gumazibar danganimɨn ghuegha garima, gumazitam itir puvatɨ. Egha uaghan gumazibar mɨgɨrɨgɨataba baraghizir puvatɨ. Sirian mɨdorozir gumaziba, me arav ghue, ezɨ men biziba bar men danganimɨn ikiavɨra iti. Me hoziaba ko donkibar beniba fɨrizir puvatɨ. Beniba men suighavɨra itima, men averpeniba ikiavɨra iti. Ezɨ dagheba ko biziba averpenibar ikiavɨra iti.” \p \v 11 Tiar akamɨn garir gumaziba akar kam baregha, akam inigh atrivimɨn dɨpenim mangasa gumazamizibar dei. \p \v 12 Ezɨ atrivim dɨmagarimɨn akar kam ini. Egha dɨkavigha uan gumazir dapanibav mɨgɨa ghaze, “Kɨ Sirian mɨdorozir gumazibar nɨghnɨzim gɨfo. Me kamaghɨn fo e daghebar otefe. Kamaghɨn amizɨ, me averpeniba ategha ghua, tuzir danganibar moga iti. Me ghaze, e nguibam ategh azenan mangɨtɨ, me en suigh en nguibar ekiam iniam.” \p \v 13 Ezɨ atrivimɨn gumazir dapanir mam kamaghɨn a mɨgei, “E ti gumazitaba ameghtɨ, me 5plan hoziar nguibamɨn ikiavɨra itiba inigh mangɨ fogham, bizir manam Sirian mɨdorozir gumaziba bato. Eghtɨ Siriaba, e amangizir gumazir kabagh asɨghasightɨ, a dera, pura bizim. E fo, e bar nguibar ekiamɨn aven iti, e oveaghuezibar mɨn arɨghiregham. Kamaghɨn amizɨ, e gumazitaba ateghtɨ, me 5plan hoziar ikiavɨra itiba inigh mangam.”\f + \fr 7:13 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 14 Egha me gumazir mabav sefe. Ezɨ atrivim karisɨn pumuning ko hoziaba isa gumazir kabagh anɨngi, egha me amangizɨ me foghasa ghue, bizir manam Sirian mɨdorozir gumaziba bato. \p \v 15 Egha gumazir kaba ghua kamaghɨn fo, Sirian mɨdorozir gumaziba are. Ezɨ me men gɨn ghua Jordanɨn Fanemɨn otogha, me iniba ko mɨsozir biziba ko men bizir igharazir tuavimɨn irezibar gani. Egha me uamategha iza atrivim mɨkeme. \p \v 16 Ezɨ Samarian gumazamiziba bizir kam baregha, me zuamɨra ivemara ghua, Sirian mɨdorozir gumazibar averpenibar men bizir me taghiziba ini. Egha me plauan avɨriba ko baliba ini. Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God mɨkemezɨ moghɨn, me 1 kinara, 3 kilogrem plauan aghuir me witɨn ingarizim givesi, egha 1 kinara, 6 kilogrem bali givesi. \v 17 Atrivimɨn akurvazir gumazir dapanim, atrivim nguibar ekiamɨn tiar akar ekiamɨn garir mɨdorozir gumazibar ganasa anemɨsefe. Ezɨ a tiar akamɨn boroghɨra tughav itima, gumazamiziba ivemara Sirian mɨdorozir gumaziba faragha ikezir danganimɨn ghue. Gumazamizir avɨrim ivemara tiar akamɨn azenan ghua, anekunizɨ, a irɨzɨ me a dɨka ghuavɨra itima, an areme. Atrivim faragha ghua Elisan gani, ezɨ Elisa Godɨn akar kam isa atrivim ganɨngi. Ezɨ a datɨrɨghɨn guizbangɨn oto. \p \v 18 Elisa faragha kamaghɨn atrivim mɨkeme, “Aruem gurumɨn kamaghɨra gantɨ, gumazamiziba nguibamɨn tiar akamɨn mangɨ, egh me 1 kinara, 3 kilogrem plauan aghuir me witɨn ingarizim givezam, egh 1 kinara, 6 kilogrem bali givezam.” \p \v 19 Egha gumazir dapanir datɨrɨghɨn aremezir kam, a kamaghɨn Elisan akam ikaragha ghaze, “Nɨ oragh! Ikiavɨra Itir God ti uan Nguibamɨn tiar akaba kuigh dagher avɨriba e gingegham, kɨ ghaze, e zuamɨra ti dagheba dagɨar muziarimɨn kamaghɨn dagh ivezeghan kogham.” \p Egha Elisa kamaghɨn gumazir dapanir kam mɨgɨa ghaze, “Bar guizbangɨra, nɨ bizir kamɨn gantɨ, an otogham. Egh nɨ dagher katam ameghan kogham.” \v 20 Ezɨ datɨrɨghɨn bizir kam Elisa mɨkemezɨ moghɨn oto. Gumazir dapanir kam nguibamɨn tiar akamɨn tughav iti. Ezɨ gumazamiziba dagheba iniasa ivemara azenan ghua, anekunizɨ, a irɨzɨ me a dɨka ghuavɨra itima, an areme. \c 8 \s Sunemɨn nguibar ekiamɨn amizim, ua Israelɨn ize \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xo*\xt 2 Atriviba 4:8-37\xt*\x*Dughiar mam, Elisa ghua Sunemɨn nguibar ekiamɨn amizim mɨkeme, amizir kamra an borim faragha areme, ezɨ Elisa a gamizɨ, a ua dɨkafi. Elisa kamaghɨn amizim mɨkeme, “Ikiavɨra Itir God ghaze, mɨtiriar ekiamɨn dughiam en nguazimɨn otivam, eghtɨ gumazamiziba 7plan azenibar dagheba puvatɨgham. Eghtɨ nɨ uan pam ko borim inigh nguazir igharazimɨn mangɨ ikɨ mangɨtɨ, dughiar kurar kam gɨvagham.” \v 2 Ezɨ amizir kam Elisan akamɨn gɨn ghua, uan pam ko borim inigha ghua Filistian nguazimɨn ikiavɨra itima, 7plan azeniba gɨfa. \v 3 Egha gɨn 7plan azenir kaba gɨvazɨ, a uan pam ko borim inigha ua Israelɨn ize. Egha a ua uan dɨpenim ko nguazim iniasa atrivimɨn azangasa ghu. \p \v 4 Amizim atrivim bagha zuima, atrivim Elisan ingangarir gumazim Gehasi mɨgɨa ghaze, “Ga uaning, nɨ mirakelɨn ekiar Elisa amizibar na geghanasa kɨ ifonge.” \p \v 5 Ezɨ Gehasi, Elisa fomɨra otarir aremezim gamizɨ a ua dɨkavizir bizim geghari. Egha an egharavɨra itima, amizir kam ua uan biziba iniasa atrivimɨn azangsɨghasa izav oto. Ezɨ Gehasi amizir kamɨn ganigha, kamaghɨn atrivim mɨgei, “Atrivim, nɨ gan! Kar amizir kamra. Ezɨ kar otarir aremezir kamra, Elisa a gamizɨ a ua dɨkafi.” \p \v 6 Ezɨ atrivim Elisa amizir bizim bagha amizir kamɨn azai, ezɨ amizim a geghari. Egha gɨn atrivim uan gumazir dapanir mamɨn diazɨ a izima, a kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ amizir kamɨn akuraghtɨ, a uan biziba uamategh bar ada inigh. Nɨ uaghan an akuraghtɨ, a dagher azenibar otivizibar dagɨaba iniam, kar a 7plan azenibar kantrin igharazimɨn itima, an azenimɨn otivizir dagheba.” \s Sirian Atrivim Benhadat areme \p \v 7 Dughiar mam, Elisa Sirian nguibar ekiam Damaskusɨn ghu. Ezɨ dughiar kamɨn Sirian Atrivim Benhadat, arɨmariam iti. Ezɨ me kamaghɨn atrivim mɨgei, “Godɨn akam inigha izir gumazir kam Elisa, a datɨrɨghɨn Damaskusɨn iza kagh iti.” \p \v 8 Ezɨ atrivim uan gumazir dapanir mam Hasael kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ dɨkavigh bizir aghuitam Godɨn akam inigha izir gumazim danɨngɨsɨ a inigh mangɨ an ganigh. Egh nɨ a mɨkemeghtɨ, a kamaghɨn Ikiavɨra Itir Godɨn azaragh, nan arɨmariam gɨvagham, o puvatɨgham.” \p \v 9 Kamaghɨn amizɨ, Hasael bizir bar aghuir me Damaskusɨn ingariziba ini. Ezɨ 40plan kamelba da ateram. Egha ada isa kamelbagh arigha Elisa bagha ghu. A ghua otogha kamaghɨn Elisan mɨgei, “Gumazir Ekiam, Sirian Atrivim Benhadat, a nɨn otarimɨn mɨn iti, a uan arɨmariam bagh nɨn azangasa na amada, an arɨmariam gɨvagham, o puvatɨgham?” \p \v 10 Ezɨ Elisa kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Nɨ mangɨ kamaghɨn atrivim mɨkemegh, an arɨmariam gɨvagham. Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn nan aka, bar guizbangɨra an aremegham.” \v 11 Elisa akar kam gamigha gɨvagha, dughiar ruarim puv Hasaelɨn gara ghuavɨra itima, Hasael aghumsɨgha nɨghnɨzir avɨribagh ami. Ezɨ Elisa azi. \p \v 12 Ezɨ Hasael kamaghɨn an azai, “Nan gumazir ekiam, nɨ tizim bagh azi?” \p Ezɨ Elisa kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Kɨ fo, nɨ gɨn arazir kurar avɨribar Israelian gumazamizibar amuam. Nɨ uan mɨdorozir gumaziba ko, men dɨvazir gavgavibagh asɨghasɨgh, egh dar apongtɨ da isiam. Egh ia Israelian gumazir igiabav soghtɨ me arɨghiram. Egh ia borir muziariba, nguazimɨn me apɨstɨ me arɨghiram. Egh ia naviba adair amizibar garir dughiam, ia mɨdorozir sababa inigh men naviba ofɨram. Kamaghɨn amizɨ, kɨ azi.” \p \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt 1 Atriviba 19:15\xt*\x*Ezɨ Hasael akar kam baregha, kamaghɨn Elisan akam ikaragha ghaze, “Kɨ pura gumazir kɨnim. Kɨ manmaghɨn bizir ekiar kam damuam?” Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Ikiavɨra Itir God kamaghɨn nan akagha gɨfa, nɨ Sirian atrivimɨn otivam.” \p \v 14 Aning mɨkemegha gɨvagha, Hasael ua Atrivim Benhadat bagha ghu. Ezɨ atrivim an azara, “Elisa manmaghɨra nɨ mɨkeme?” \p Ezɨ Hasael ghaze, “Elisa ghaze, bar guizbangɨra nɨn arɨmariam gɨvaghtɨ, nɨ ua deragham.” \v 15 Egha amɨmzaraghan Hasael atrivim mɨsueghtɨ an aremeghasa nɨghnɨsi. Kamaghɨn amizɨ, a inim inigha, dɨpam garugha a inigha ghua, atrivimɨn guam avara. Egha mɨghɨgha an suirazɨ, atrivim amɨnim isava avegha, areme. Ezɨ gɨn Hasael an danganim inigha uabɨ Sirian atrivimɨn oto. \ms Israelɨn kantri ko kantrin Judan eghaghanim ghua Israelɨn kantri ikuvizir dughiamɨn tu \mr (Sapta 8:16--17:41) \s Jehoram Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 21:1-20) \p \v 16 Ahapɨn otarim Joram, 5plan azenibar Israelian atrivimɨn iti, ezɨ Jehosafatɨn otarim Jehoram, a uan afeziamɨn danganim inigha, Judabar atrivimɨn oto. \v 17 A 32plan azeniba ikiava atrivimɨn oto, egha a 8plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn iti. \v 18 A Israelian Atrivim Ahapɨn guivimɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, an Ahapɨn adarazi ko Israelian atrivir igharazibar arazir kurabar gɨntɨsi. Egha arazir kurar avɨriba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. \v 19 \x - \xo 8:19 \xo*\xt 1 Atriviba 11:36\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God Judan kantri gasɨghasɨghizir puvatɨ. Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God uan ingangarir gumazim, Atrivim Devit gɨnɨghnɨsi. A fomɨra Devit ko akar dɨkɨrɨzim gamua ghaze, Devitɨn ikɨzibar tongɨn gumazitam zurara atrivimɨn ikiam, eghtɨ Devitɨn lamɨn angazangarim mungeghan kogham. Ezɨ dughiar kamɨn Ikiavɨra Itir God akar dɨkɨrɨzir kam gɨnɨghnɨsi. Kamaghɨn amizɨ, a Judan kantri gasɨghasɨghan aghua.\f + \fr 8:19 \fr*\ft Nɨ 1 Atriviba 11:36ɨn gan.\ft*\f* \p \v 20 \x - \xo 8:20 \xo*\xt Jenesis 27:40\xt*\x*Dughiar Jehoram Judan atrivimɨn itimɨn, Idomian gumazamiziba an akam batogha an apengan ikian aghua. Egha me uari bagha atrivir mam amɨsefe, ezɨ a me gativagha men gari. \v 21 Ezɨ Jehoram dɨkavigha uan mɨdorozir gumazir karisbar tuiva mɨsoziba inigha, me Idomia mɨsoghasa Sairɨn nguibar ekiamɨn amadaghan ghue. Me ghua otivizɨ Idomian gumaziba iza Jehoramɨn mɨdorozir gumaziba ekɨarugha, me mɨsoghasa. Ezɨ dɨmagarimɨn, Jehoram uan mɨdorozir gumazir karisbar mɨsoziba ko, me bar pamten mɨsogha Idomian gumaziba adugha zui. Ezɨ Israelian mɨdorozir gumazir igharaziba mɨdorozim ategha, uamategha ara uan nguibabar ghue. \v 22 Kamaghɨn amizɨ, Judaba Idomia dɨkabɨrazir puvatɨ. Ezɨ Idomian gumazamiziba, uari uan kantri gativagha ikia iza datɨrɨghɨn tu. Ezɨ dughiar kamɨn, Lipnan gumazamiziba uaghan akaba batogha, ua Judabar apengan itir puvatɨ. \p \v 23 Atrivim Jehoram amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir me kamaghɨn dɨborim, Judan Atrivibar Eghaghaniba, an aven iti. \v 24 Ezɨ gɨn Atrivim Jehoram uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Devitɨn Nguibar Ekiamɨn ghua, an inazir afeziabar moziba itir danganimɨn anefa. Ezɨ an otarim Ahasia, an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Ahasia Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 22:1-6) \p \v 25 Ahapɨn otarim Joram, a 12plan azenibar Israelian atrivimɨn itima, Jehoramɨn otarim Ahasia, Judabar atrivimɨn oto. \v 26 Ahasia a 22plan azeniba ikia, egha atrivimɨn oto. Egha azenir vamɨran Jerusalemɨn atrivimɨn ike. An amebam, Atalia, a Israelian Atrivim Omrin, igiar guivim. \v 27 Ahasian amebam Ahapɨn ikɨzimɨn ize, kamaghɨn amizɨ, a Ahapɨn ikɨzimɨn arazir kurabar gɨn ghua, arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami, mati Ahapɨn ikɨzim amizɨ mokɨn. \p \v 28 Dughiar mamɨn, Atrivim Ahasia, Israelian Atrivim Joramɨn porogha a ko ghua, aning Sirian Atrivim Hasaelɨn mɨsosi. Me Gileatɨn Distrighɨn, Ramotɨn nguibar ekiamɨn boroghɨra uariv sosi. Ezɨ Sirian mɨdorozir gumaziba Joram bɨrazɨ, a bar ikufi. \v 29 Ezɨ Joram mɨdorozim ategha ghua, Jesrilɨn nguibar ekiamɨn ikia, ua deraghasa mɨzua iti. A Jesrilɨn ikiavɨra itima Atrivim Ahasia an ganasa ghu. \c 9 \s God Jehu amɨsevezɨ, a Israelian atrivimɨn oto \p \v 1 Atrivim Joram Jesrilɨn nguibar ekiamɨn itima, Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa, akam inigha izir gumazibar okoruamɨn tongɨn, gumazir igiar mamɨn diazɨ a ize. Ezɨ a kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ deraghvɨra uan inim kegh, egh olivɨn borem itir mɨsevir muziarim inigh dɨkavigh Gileatɨn Distrighɨn itir nguibar ekiam Ramotɨn mangɨ. \v 2 Egh nɨ Ramotɨn otogh, mangɨ Jehosafatɨn otarim Jehu batogh,\f + \fr 9:2 \fr*\ft Jehun afeziam, a Judan atrivimɨn ikezir gumazir kam Jehosafat puvatɨ. Atrivim Jehosafatɨn eghaghanim, a 1 Atrivim sapta 22 ko 2 Atrivim sapta 3ɨn iti. Jehosafat, a gumazir igharazim.\ft*\f* a Nimsin igiavotarim. Eghtɨ a uan namakaba ko ikɨtɨ, nɨ a inigh danganir mogomer tamɨn aven mangɨ. \v 3 Egh borem itir mɨsevir kam inigh borem an dapanim gingegh kamaghɨn a mɨkɨm, ‘Ikiavɨra Itir God, Israelian atrivimɨn ikiasa nɨ amɨsefe.’ Nɨ bizir kam damigh gɨvagh, egh tiar akam kuigh zuamɨram arɨ mangɨgh.” \p \v 4 Elisa mɨkemegha gɨvazɨ, Godɨn akam inigha izir gumazir igiar kam dɨkavigha Ramotɨn nguibar ekiamɨn ghu. \v 5 Egha an otogha garima, Jehu aperaghav ikia mɨdorozir gumazibar, gumazir dapanir igharaziba ko mɨgei. Egha a Jehu mɨgɨa ghaze, “Gumazir ekiam, kɨ akar mam nɨn iti.” \p Ezɨ Jehu an azara, “En tinara, nɨ akam an iti?” \p Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim kamaghɨn a mɨgei, “Nɨrara, kɨ akam nɨn iti.” \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xo*\xt 1 Atriviba 19:16\xt*\x*Ezɨ Jehu dɨkavigha dɨpenimɨn aven ghuzɨ, Godɨn akam inigha izir gumazim an gɨn ghua olivɨn borem inigha Jehun dapanim ginga kamaghɨn a mɨgei, “Ikiavɨra Itir God, a Israelian God, kamaghɨn mɨgei, ‘Kɨ datɨrɨghɨn Israelian atrivimɨn ikiasa nɨ amɨsefe. Eghtɨ nɨ nan gumazamiziba Israelia, me gativagh men ganam. \v 7 Egh nɨ Ahapɨn ikɨzim mɨsoghɨrarɨkigh, kar atrivir nɨ fomɨra an ingangarir gumazir dapanimɨn ikezim. Eghtɨ kɨ arazir kamɨn, Atrivir Amizim Jesebelɨn arazir bar kuraba ikarvagham. Kar fomɨra nan akam inigha izir gumaziba ko nan ingangarir gumazibav soghezɨ, me ariaghirezir amizim. \v 8 Eghtɨ kɨ Ahapɨn adarazi bar me gasɨghasigham. Bar guizbangɨra, Israelian tongɨn otivir Ahapɨn ikɨzimɨn gumaziba, kɨ bar moghɨra me agɨvagham, gumazir igiaba ko aruaba sara. \v 9 Kɨ bar fomɨra Nebatɨn otarim Jeroboamɨn ikɨzim, ko Ahiyan otarim Atrivim Basan ikɨzim gasɨghasɨki. Egh kamaghɨra kɨ Ahapɨn ikɨzim bar me gasɨghasigham. \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt 1 Atriviba 21:23\xt*\x*Eghtɨ Atrivir Amizim Jesebel aremegham, eghtɨ an kuam afamin gumaziba puvatɨgham. Puvatɨ, afiaba Jesrilɨn nguibar ekiamɨn boroghɨram an kuam amam.’ ” Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazir kam Ikiavɨra Itir Godɨn akar kamɨn gun mɨkemegha gɨvagha, tiar akam kuigha arav ghu. \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt 2 Atriviba 9:33-36\xt*\x*Ezɨ Jehu ua atrivimɨn gumazir dapanir igharaziba bagha ghuzɨ, men mav an azara, “Biziba bar deraghvɨra iti, o? Manmaghsua gumazir onganir kam iza nɨn gani?” \p Ezɨ Jehu kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Ia gumazir kamaghɨn garibar arazibagh fo, me zurara pura tintinibar mɨgɨrɨgɨabagh ami.” \p \v 12 Ezɨ me kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ ifari. Nɨ deraghvɨra e mɨkɨm. Nɨ e gifar akam mongan markɨ.” \p Ezɨ Jehu bighavɨra kamaghɨn gumazir dapanibav gei, “Gumazir kam iza kamaghɨn na mɨgei, ‘Ikiavɨra Itir God ghaze, a Israelian atrivimɨn ikiasa na mɨsevegha gɨfa.’ ” \v 13 Gumazir dapaniba akar kam baregha, zuamɨra uan korotiar ruariba suegha dɨpenimɨn adidiaba ave, ezɨ Jehu adɨdiamɨn tughav iti. Ezɨ me sɨgham givia kamaghɨn dei, “Jehu atrivimɨn otogha gɨfa.” \s Jehu, Israelian Atrivim Joram mɨsoghezɨ, an areme \p \v 14-15 Jehu, a Jehosafatɨn otarim, egha Nimsin igiavotarim. A datɨrɨghɨn nguibar ekiam Ramotɨn ikia, egha Atrivim Joram mɨsueghtɨ an aremeghtɨ, an an danganim inigh atrivimɨn otivasa uan gumazir dapaniba ko akabar kɨri. Ezɨ Atrivim Joram Jesrilɨn ikiavɨra iti. Faragha Israelia, Sirian Atrivim Hasael ko mɨsozir dughiamɨn, Atrivim Joram mɨdorozimɨn aven osɨmtɨzir ekiam ini, egha a derazir puvatɨ. Ezɨ datɨrɨghɨn Jehu uan gumazir dapaniba kamaghɨn me mɨgei, “Ia na ko navir vamɨra ikɨ, egh ia deraghvɨra gan, egh gumazitam ateghtɨ, a Ramot ategh Jesrilɨn nguibar ekiamɨn gumazamiziba bagh mangɨ, bizir kɨ damuamin kabar gun mɨkɨman markɨ.” \v 16 Egha Jehu uan karisɨn anabogha, mɨdorozir gumazir maba ko me Ramot ategha Jesrilɨn ghue. Atrivim Joramɨn arɨmariam gɨvazir puvatɨ, egha a Jesrilɨn uan dakozim girɨghav iti. Ezɨ dughiar kamɨn, Judan Atrivim Ahasia, Joramɨn ganasa Jesrilɨn ghugha, aning uaghara Jesrilɨn iti. \p \v 17 Ezɨ ganganir gumazir mam, nguibar ekiam Jesril avɨnizir dɨvazimɨn tauan tughav ikia garima, Jehu ko an mɨdorozir gumaziba izi. Ezɨ a dia kamaghɨn gumazir nguibamɨn itibav gei, “Kɨ mɨdorozir gumazir avɨrimɨn garima, me izi.” \p Ezɨ gumazir maba ghua, ganganir gumazir kamɨn akabar gun Atrivim Joram mɨkemezɨ, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia mɨdorozir gumazitam mɨkemeghtɨ, a hoziam inigh, ivegh mangɨ me batogh kamaghɨn me mɨkɨm, ‘Biziba bar ti ian deraz, o puvatɨ?’ ” \p \v 18 Ezɨ mɨdorozir gumazir mam hoziam gaperagha ivegha ghua kamaghɨn Jehu mɨgei, “Atrivim kamaghɨn foghasa, biziba bar ti ian deraz, o puvatɨ?” \p Ezɨ Jehu an akam ikaragha ghaze, “Kar nɨn bizim puvatɨ. Nɨ pura en gɨn izɨ.” \p Ezɨ ganganir gumazim, mɨdorozir gumazir kam bagha garavɨra itima, a ua izezir puvatɨ. Ezɨ a kamaghɨn atrivim bagha akam amada, “Mɨdorozir gumazir nɨ amadazim, a ghua me bato, egha ua izezir puvatɨ.” \p \v 19 Ezɨ atrivim mɨdorozir gumazir igharazim amadazɨ, a ghu. Egha mɨdorozir gumazir kam me batozir dughiamɨn, a uaghan kamaghɨn Jehu mɨgɨa ghaze, “Atrivim kamaghɨn foghasa, biziba bar ti ian deraz, o puvatɨ?” \p Ezɨ Jehu a mɨgɨa ghaze, “Kar nɨn bizim puvatɨ. Nɨ pura en gɨn izɨ.” \p \v 20 Ezɨ ganganir gumazim, mɨdorozir gumazir kam bagha garima, a izezir puvatɨ, egha a kamaghɨn atrivim bagha akam amada, “Mɨdorozir gumazir nɨ amadazim, a uaghan ua izezir puvatɨ. Ezɨ kɨ gumazir karisɨn itimɨn garima, a Nimsin otarim Jehu ami moghɨn, bar arazir onganim gami. An hoziabagh amima da bar puvɨra ivemara, karisba amɨkɨrvagha izi.” \p \v 21 Ezɨ Atrivim Joram ghaze, “Nɨ na bagh karis akɨr.” Ezɨ me anekɨrigha gɨvazɨ, Israelian Atrivim Joram uan karisɨn anabo, ezɨ Judabar Atrivim Ahasia karisɨn igharazimɨn ghuavanabo. Egha aning Jehu bativasa ghu. Egha aning ghua, Jesrilian gumazim Nabotɨn nguazimɨn boroghɨn a bato. \p \v 22 Joram, Jehu batozir dughiamɨn, a kamaghɨn Jehun azara, “Biziba bar ti nɨn deraz, o puvatɨ?” \p Ezɨ Jehu kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Da manmaghɨn deragham? Nɨn amebam Jesebel asebar gɨn ghuavɨra iti, egha arazir kuraba ko imezibagh amuavɨra iti, mati tuavimɨn amizim tintinibar arua gumazir igharaziba ko akui moghɨn ami. Nɨn amebamɨn arazir kurar kaba bar ekɨva zui.” \p \v 23 Joram, Jehun akar kam baregha, zuamɨra uan karis giragha arav ghu. Egha kamaghɨn Ahasian dei, “Ahasia, gumazir kam na abɨnasa ize!” \v 24 Egha Jehu uan barir pim bar pamtemɨn a gekuigha, Joramɨn akɨrim gase. Ezɨ barim an dɨghorim abɨghizɨ, a uan karisɨn averiam girɨgha areme. \p \v 25 Ezɨ Jehu, kamaghɨn gumazir dapanim Bitkar mɨgei, “Nɨ Joramɨn kuam inigh Nabotɨn nguazimɨn anekunigh, kar Jesrilɨn gumazim. Nɨ Ikiavɨra Itir God fomɨra Joramɨn afeziam Atrivim Ahap mɨkemezir akar kam gɨnɨghnɨghvɨra ikɨ. Dughiar kamɨn, ga uan karisning inigha Ahapɨn gɨn zuima, Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Ahap mɨkeme. \v 26 \x - \xo 9:26 \xo*\xt 1 Atriviba 21:19\xt*\x*‘Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ boghɨmra gumazibar garima, me nɨn ifongiamɨn gɨn ghua, Nabot ko an otaribav soghezɨ, me ariaghire. Kamaghɨn amizɨ, guizbangɨra, kɨ Nabotɨn nguazimra nɨn arazir kurar kaba ikaragham.’ ” \p Egha Jehu ua kamaghɨn Bitkar mɨgei, “Ikiavɨra Itir God fomɨra mɨkemezɨ moghɨn, nɨ Joramɨn kuam inigh mangɨ Nabotɨn nguazir kamɨn anekunigh.” \s Judan Atrivim Ahasia areme \p \v 27 Ezɨ Judan Atrivim Ahasia, Atrivim Joramɨn garima, an aremegha gɨvazɨ, a uan karisɨn ikia egha ara Bethaganɨn nguibar ekiamɨn ghu. Ezɨ Jehu uan mɨdorozir gumaziba ko Ahasian agɨntɨsi, egha Jehu kamaghɨn mɨdorozir gumazibav gɨa ghaze, “Ia uaghan a gasegh!” Ezɨ a uan karisɨn ghua Gurɨn mɨghsɨamɨn ghuavanadima, me Ipleamɨn nguibamɨn boroghɨn a gase. Ezɨ Ahasia bar ara ghua Megidon nguibar ekiamɨn ghugha gɨn areme. \v 28 Ezɨ Ahasian gumazir dapaniba an kuam inigha, karisɨn mam gatɨgha uam a inigha Jerusalemɨn ghu. Egha me Devitɨn Nguibar Ekiamɨn an inazir afeziabar mozibar danganimɨn anefa. \p \v 29 Joram azenir namba 11ɨn Israelian atrivimɨn itima, Ahasia Judabar atrivimɨn oto. \s Me Atrivir Amizim Jesebelɨn mɨsoghezɨ, an areme \p \v 30 Ezɨ Jehu uan adarazi ko me Ahasian agɨntigha gɨvagha, ua Jesrilɨn ize. Atrivir Amizim Jesebel danganir kamɨn ikiava, kamaghɨn akam baraki, Joram areme. Ezɨ Jesebel uan damaziba aghɨva uan dapanir arɨzim adɨi, egha atrivimɨn dɨpenimɨn aven tughav ikia, winduan beragha tuavimɨn gari. \v 31 Egha Jehu nguibar ekiamɨn tiar akar ekiamɨn aven zuir dughiamɨn, Jesebel kamaghɨn an dɨa ghaze, “O Simri,\f + \fr 9:31 \fr*\ft Jesebel ziar kam Jehu gatɨ, Simri. A fo, Simri fomɨra atrivimɨn ingangarir gumazir mam, a uan atrivim mɨsoghezɨ, an areme. Ezɨ Jehu datɨrɨghɨn uaghan arazir kamram ami. Nɨ 1 Eghaghaniba 16:8-20ɨn gan.\ft*\f* nɨ uan gumazir ekiam mɨsoghezɨ an aremezir gumazim, nɨ ti deragha iti?” \p \v 32 Jehu oregha winduan pɨn gara egha kamaghɨn dei, “Tina nan adarazi bagh izasa ifonge? Tav iti, o?” Ezɨ ingangarir gumazir maba atrivimɨn dɨpenimɨn ikia, Jehun akam baregha, iza winduan beragh an gari. \p \v 33 Ezɨ Jehu kamaghɨn mɨgei, “Ia amizir kam akunightɨ a izighirɨ.” Ezɨ me Jesebel akunizɨ a iraghu. Ezɨ an ghuzim tintinibar dɨpenir bɨriba ko hoziaba rue. Ezɨ Jehu uan hoziaba ko karisbagh amima, da Jesebelɨn kuam dɨkabɨri. \p \v 34 Ezɨ gɨn Jehu atrivimɨn dɨpenimɨn aven ghughava api. A dagheba ko dɨpaba amegha gɨvagha, kamaghɨn gumazibav gei, “God kamaghɨn mɨkemegha gɨfa, amizir kurar kam mar ikufigh. Guizbangɨra, amizir kam atrivir mamɨn guivim. Kamaghɨn amizɨ ia an kuam afagh.” \v 35 Ezɨ me an kuam inigha mozim darɨghasa azenan ghu. Egha me an kuam burima, a itir puvatɨ. Me an dapanir agharim ko dagarimning ko dafarir beramningra gari. \p \v 36 \x - \xo 9:36 \xo*\xt 1 Atriviba 21:23\xt*\x*Egha me ua ghuegha bizir kamɨn gun Jehu mɨgeima, a ghaze, “Bizir otozir kam, Ikiavɨra Itir God, uan ingangarir gumazim Elaija, a Tisben nguibamɨn gumazim, an akam garugha mɨkeme. Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨkeme, ‘Jesebel aremeghamin dughiam, afiaba izɨ Jesrilɨn nguibar ekiamɨn an kuam amam. \v 37 Eghtɨ an mɨkarzir otevir mɨzumziariba tintinibar nguazim giregh ikɨva, afiar buaribar mɨn ganam. Eghtɨ gumaziba dar ganɨva, foghan kogham kar ti Jesebelɨn mɨkarzir otevir naba, o?’ ” \c 10 \s Me Ahapɨn ikɨzim mɨsoghezɨ, me bar ariaghire \p \v 1 Atrivim Ahapɨn otariba ko, an igiavotariba me Samarian nguibar ekiamɨn iti.\f + \fr 10:1 \fr*\ft Hibrun akam ghaze, Jesril. Gumazir fomɨra itir maba Grighɨn akamɨn akar kam gɨra, me ghaze a Samarian nguibar ekiamɨn mɨgei.\ft*\f* Men dɨbobonim, 70ɨn tu. Ezɨ Jehu akɨnafarir maba osirigha, Samarian gumazir dapaniba ko gumazir aruaba ko, gumazir Ahapɨn ovavir borir otaribar gariba bagha da amaga kamaghɨn mɨgɨa ghaze, \v 2-3 “Ahapɨn otariba, ia ko iti. Ezɨ ia mɨdorozir karisba ko hoziaba ko afuziba, ko mɨsoghamin bizir maba sara ikia, egha dɨvazir gavgavim avɨnizir nguibar ekiamɨn iti. Kamaghɨn amizɨ, dughiar ia akɨnafarir kaba iniamimɨn, ia Ahapɨn ovavir boribar tongɨn, gumazir bar aghuitam atrivimɨn ikɨsɨ anemɨsefegh. Egh ia an akuragh a bagh mɨsogh.” \p \v 4 Ezɨ gumazir dapaniba ko gumazir aruaba akar kam inigha, bar atiatigha ghaze, “Jehu atrivir pumuning abɨragha gɨfa. Eghtɨ e manmaghɨn anebɨragham? E bar ibura.” \p \v 5 Kamaghɨn amizɨ, gumazir atrivimɨn dɨpenimɨn garim ko nguibar ekiamɨn gumazir dapanir faragha zuim, ko gumazir aruaba, ko gumazir Ahapɨn ovavir boribar gariba, me Jehu bagha kamaghɨn akam amada, “E nɨn ingangarir gumaziba, e nɨn ifongiamɨn gɨn mangasa. E gumazitam amɨseveghtɨ an atrivimɨn otoghan kogham. Bar puvatɨgham. Nɨ tizim damusɨ, nɨ puram a damu.” \p \v 6 Ezɨ Jehu uam akɨnafarir igharazim osirigha kamaghɨn gumazir kabav gei, “Ia nan gɨn mangɨ egh nan apengan ikɨsɨ, ia bar Ahapɨn ovavir borir otaribav sueghtɨ, me arighireghasa kɨ ifonge. Egh gurumɨn kamaghɨra garir dughiamra, ia men dapaniba inigh Jesrilɨn izɨ.” Dughiar kabar, Ahapɨn ovavir borir otarir 70plan kaba, me gumazir aruaba ko Samarian nguibar ekiamɨn iti, ezɨ gumazir aruar kaba zurara men sure gami. \v 7 Egha gumazir aruar kaba Jehu da akɨnafarim inigha, Ahapɨn ovavir borir otarir 70plan kaba bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. Me men fɨribar ghoregha, men dapaniba isa akɨrabagh aghuigha Jehu bagha da amangi. \p \v 8 Ezɨ Jehu kamaghɨn oraki, me Ahapɨn ovavir borir otaribar dapanibar akua izegha gɨfa, ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Ia dapanir kaba inigh, nguibar ekiamɨn tiar akar ekiamɨn, da isɨ pozir pumuning mɨkɨnigh, egh da ateghtɨ, da mamaghɨra ikɨ mangɨ gurum mɨzaraghan tugh.” \p \v 9 Egha amɨmzaraghan, Jehu dɨkavigha nguibar ekiamɨn tiar akamɨn ghugha dapanir kabar gari. Gumazamizir avɨrim danganir kamɨn iti, ezɨ Jehu tugha kamaghɨn me mɨgei, “Kɨ uabɨ uan gumazir ekiam Atrivim Joram abɨraghasa nɨghnɨsi. Egha kɨ a mɨsoghezɨ an areme. Egha kɨ fo, ia gumazir kam mɨsoghezɨ an aremezir puvatɨ. Ezɨ tinara gumazir kabav soghezɨ, me ariaghire? E fozir puvatɨ. \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt 1 Atriviba 21:20-24\xt*\x*Ezɨ bizir kam kamaghɨn en aka, akar Ikiavɨra Itir God fomɨra isa Ahapɨn ikɨzim ganɨngiziba, da bar guizɨn otivaghiri. Ezɨ datɨrɨghɨn Ikiavɨra Itir God, akar a uan ingangarir gumazim, Elaijan akam garugha mɨkemezim, an otogha gɨfa.” \v 11 \x - \xo 10:11 \xo*\xt Hosea 1:4\xt*\x*Egha gɨn Jehu, Ahapɨn ikɨzir Jesrilɨn itir igharaziba, ko an gumazir dapaniba, ko an namakar aghuiba, ko an ofa gamir gumaziba, a bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. Jehu tav ataghizɨ a itir puvatɨ. Bar puvatɨ. \s Jehu, Atrivim Ahasian ikɨzim mɨsoghezɨ, me ariaghire \p \v 12 Egha Jehu uan mɨdorozir gumaziba ko Jesril ategha, Samarian mangasa. A tuavir kamɨn ghua danganir me kamaghɨn dɨborim, Sipsipbar Garir Gumaziba Uari Akuvir Danganimɨn oto. \v 13 Egha a gumazir maba bativigha, kamaghɨn men azara, “Ia managh ikegha ize?” \p Ezɨ me kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “E Atrivim Ahasian adarasi. E Atrivim Joramɨn adarazi ko Atrivir Amizim Jesebelɨn ikɨzimɨn ganasa Jesrilɨn zui.” \p \v 14 Ezɨ Jehu akar kam baregha, kamaghɨn uan adaraziv gei, “Ia gumazir kabar suikigh.” Ezɨ me gumazir kaba bar men suigha, me inigha ghua mozir bar ekiam itir danganimɨn zui. Egha me Ahasian adarazi bar me mɨsoghezɨ me ariaghire, ezɨ tav itir puvatɨ. Men dɨbobonim, 42ɨn ghu. \s Jehu Ahapɨn ikɨzimɨn igharaziba bar me mɨsoghezɨ, me ariaghire \p \v 15 Ezɨ Jehu uan mɨdorozir gumaziba ko danganir kam ategha ghua, tuavimɨn Rekapɨn otarim Jonadap bato. Egha Jehu dughiam a ganigha, kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ nɨn nɨghnɨzim bar a gifonge. Nɨ manmaghɨn ami, kɨ amir biziba nɨ dagh akongez, o puvatɨ?” \p Ezɨ Jonadap kamaghɨn Jehu mɨgei, “Are, kɨ nɨ ko navir vamɨra iti.” \p Ezɨ Jehu kamaghɨn a mɨgei, “A dera. Kamaghɨn nɨ uan dafarim na danɨngigh, ga uan dafarimningɨn suiraka.” Egha Jehu, Jonadapɨn dafarimɨn suiragha, a gekuigha karisɨn anabo. \p \v 16 Egha Jehu kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ na ko izɨ egh fogham, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn gɨn mangasa gavgafi.” Egha aning karisɨn aven aperagha Samarian ghu. \v 17 \x - \xo 10:17 \xo*\xt 1 Atriviba 21:20-24\xt*\x*Me Samarian otivigha, Jehu Ahapɨn ikɨzimɨn gumazir igharazir maba bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. A bar me agɨfa, ezɨ akar kam, Ikɨvɨra Itir God fomɨra Elaija ganɨngizɨ moghɨra, a guizɨn oto. \s Jehu gumazamizir asem Balɨn ziam feba bar me mɨsoghezɨ, me ariaghire \p \v 18 Ezɨ gɨn Jehu Samarian gumazamizibar diazɨ, me iza uari akufa, ezɨ a kamaghɨn me mɨgei, “Fomɨra, Atrivim Ahap asem Balɨn ziam fasa gavgafi. Eghtɨ nan arazir kɨ asem Balɨn ziam famim, Ahapɨn arazir asem Balɨn ziam fem bar a gafiragham. \v 19 Eghtɨ datɨrɨghɨn ia Balɨn akam inigha izir gumaziba ko, an ofa gamir gumaziba ko, asem balɨn ziam fer gumazamizibar diaghtɨ, me bar izɨ uari akufagh. Ia tav ateghtɨ, a pura ikian markɨ. Datɨrɨghɨn kɨ ofan bar ekiam asem Bal bagh a damuasa. Eghtɨ tav otoghan kogh aremegham.” Jehu gumazamizir asem Balɨn ziam febav sueghtɨ me aremeghasa, a me gifara akar kam gami. \p \v 20 Egha a ua kamaghɨn mɨgei, “E asem Balɨn ziam fɨsɨ dughiar ekiatam amɨseveka.” Egha me dughiar mam amɨsefe. \v 21 Ezɨ Jehu akam bar Israelian nguibaba bagha anemadazɨ, gumazamizir asem Balɨn ziam feba me iza uari akufa. Tav ua nguibamɨn itir puvatɨ. Egha me ghua asem Balɨn izam fer dɨpenimɨn aven ghuezɨ, dɨpenim bar izɨfa. \p \v 22 Me aven ghuegha gɨvazɨ, Jehu, ofa gamir gumazir korotiar aghua asem Balɨn ziam febar garim, kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ korotiaba inigh, gumazamizir iza asem Balɨn ziam febar anɨngigh.” Ezɨ gumazir kam Jehu mɨkemezɨ moghɨn ami. \p \v 23 Ezɨ gɨn, Jehu ko Rekapɨn otarim, Jonadap aning Balɨn ziam fer dɨpenimɨn aven ghu. Egha Jehu kamaghɨn gumazamizibav gei, “Ia deraghvɨra uarir gan, egh uari asavsuigh, gumazamizir Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe tam ti e ko ikiama. E gumazamizir asem Balɨn ziam febara ikiam.” \v 24 A mɨkemegha gɨvagha, Jonadap ko danganir ofa gamir dakozir itimɨn aven ghua, asem Bal bagha ofan bar isia mɨghɨriba ko ofan igharazibagh ami. \p Gumazamiziba tɨghar izamin dughiamɨn, Jehu faragha 80plan mɨdorozir gumazibav sevegha asem Balɨn ziam fer dɨpenimɨn azenan mɨzuam ikiasa me mɨkeme. Egha a kamaghɨn me mɨkeme, “Ia asem Balɨn ziam fer gumazamiziba bar me mɨsueghtɨ me arɨghiregh. Eghtɨ mɨdorozir gumazitam gumazamizir kabar tav ateghtɨ an arɨmangɨgham, mɨdorozir gumazir kam aremegham.” \p \v 25 Egha Jehu ofan bar isia mɨghɨrizim gamigha gɨvagha, kamaghɨn uan mɨdorozir gumaziba ko gumazir dapanibav gei, “Ia aven izɨ bar me mɨsueghtɨ me arɨghiregh. Ia tav ateghtɨ an arɨ mangan markɨ.” Ezɨ me aven ghua mɨdorozir sabamɨn bar me mɨsuagharɨki. Egha me gɨn men kuaba inigha ghua nguibar ekiamɨn azenan da kuni. Egha me uamategha nguibar ekiamɨn itir Balɨn ziam fer dɨpenim bagha zui. \v 26 Me Balɨn ziam fer dɨpenimɨn aven ghuegha, guarir akɨnir asebar nedaziba itir gumaziba dar ziaba feba, inigha azenan iza avimɨn dagh aboro. \v 27 Egha me asem Balɨn marvir guam gasɨghasɨgha, an ziam fer dɨpenim gasɨghasɨki. Egha me asem Balɨn ziam fer dɨpenir kam gamizɨ a buarir dɨpenimɨn oto, egha ikia iza datɨrɨghɨn tu.\f + \fr 10:27 \fr*\ft Akar kam, “datɨrɨghɨn,” e itir dughiam mɨgeir puvatɨ. Puvatɨ. A dughiar gumazim akɨnafarir kam osirizim mɨgei.\ft*\f* \p \v 28 Arazir kamɨn, Jehu asem Balɨn ziam fer arazim agɨfa, ezɨ Israelia uam an ziam fer puvatɨ. \v 29-30 \x - \xo 10:29-30 \xo*\xt 1 Atriviba 12:28-30\xt*\x*Ezɨ Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Jehu mɨgei, “Nɨ nan navir averiamɨn ifongiamɨn gɨn ghua, egha nɨ bizir kaba Ahapɨn adarazigh ami, ezɨ nɨn arazir kam nan damazimɨn dera. Kamaghɨn amizɨ kɨ gɨn nɨn adarazir gumaziba ateghtɨ, me atrivibar otivam. Nɨn ikegh mangɨ nɨn otarim ko an otarim, ko an igiavotarim ko an azɨzimɨn tugham.” Ezɨ gɨn Jehu Atrivim Jeroboamɨn arazir kurabar gɨn zui, gumazir kam a fomɨra Israelia gekuizɨ me arazir kuram gami. Jeroboam golɨn bulmakaun pumuningɨn ingarigha, mam inigha Betelɨn nguibamɨn anetɨ, egha mam inigha Danɨn nguibamɨn anetɨ. Ezɨ Jehu Israelia ataghizɨ, me bulmakaun kamningɨn ziam fe. \v 31 Ezɨ Jehu uaghan Ikiavɨra Itir God, a Israelian Godɨn Araziba uan navir averiamɨn aven bar deraghavɨra dar gɨn mangasa gavgavizir puvatɨ. An akɨrim ragha Jeroboamɨn arazir kurabagh asarazir puvatɨ. Jeroboam, a fomɨra Israelia gekuizɨ, me arazir kurabagh amizir atrivim. \s Jehu areme \p \v 32 Dughiar kamɨn Jehu atrivimɨn itima, Ikiavɨra Itir God kantrin igharaziba ataghɨrazi, me Israelia gafigha men nguazir otevir maba isi. Sirian Atrivim Hasael Israelian nguazir otevir kam bar a iniasa me mɨsosi. \v 33 A Jordanɨn Fanemɨn aruem anadi naghɨn iti. Ezɨ Hasael Israelia abɨragha, men nguazir kaba ini, a sautɨn amadaghan Arnonɨn Fanemɨn boroghɨn itir, Aroerɨn nguibar ekiamɨn ikegha ghua, notɨn amadaghan ghua, Gileat ko Basanɨn Distrighningɨn tu. Kar Gatɨn anabam, ko Rubenɨn anabam, ko Manasen anabamɨn akuar mamɨn adarazir nguaziba. \p \v 34 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Jehu amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me a dɨbora ghaze, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam ingangarir gavgavir an amiziba bar dagh eghari. \v 35 Egha gɨn Jehu uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me Samarian nguibar ekiamɨn mozimɨn anefa. Ezɨ an otarim Jehoahas, an danganim inigha atrivimɨn oto. \v 36 Jehu Samarian ikia, 28plan azenibar Israelian atrivimɨn ike. \c 11 \s Atalia Judan Atrivir Amizimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 22:10--23:15) \p \v 1 Ezɨ Atrivim Ahasian amebam Atalia kamaghɨn akam baraki, an otarim Ahasia aremegha gɨfa, ezɨ a zuamɨra mɨdorozir gumazibav kemezɨ, me Judan atrivibar ikɨzimɨn gumaziba bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. \v 2 Ezɨ mɨdorozir gumaziba Ahasian otarim Joas mɨsoghezɨ an aremezir puvatɨ. Me kamaghɨn fozir puvatɨ, Atrivim Joramɨn guivim Jehoseba ko Atrivim Ahasian buaramizim, moga Joas inigha amizir an ganamim, ko aning isa danganir me daguivsiaba arɨzimɨn aven aning modo. Kamaghɨn amizɨ, Atalia Joas mɨsoghezɨ an aremezir puvatɨ. \v 3 Ezɨ Jehoseba 6plan azenibar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven Joas modozɨ an a ko iti. Ezɨ dughiar kamɨn Atalia Judan atrivir amizimɨn ikiavɨra iti. \p \v 4 Ezɨ namba 7ɨn azenimɨn Atalia amizir atrivimɨn itima, ofa gamir gumazim Jehoiada, mɨdorozir gumazir amizir atrivimɨn gariba ko, mɨdorozir gumazir atrivimɨn dɨpenimɨn gariba, me bagha akam amaga ghaze, me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn izɨ. Me izegha gɨvazɨ, Jehoiada me ko akar dɨkɨrɨzir gavgavir mam gami. A me bagha akar mam akɨrizɨ, me bizir a damuasa me mɨkemeziba bagha, Ikiavɨra Itir Godɨn ziamɨn akar dɨkɨrɨzir gavgavim gami. Ezɨ a gɨn Ahasian otarim Joas inigha iza men aka. \v 5-8 Egha Jehoiada kamaghɨn me mɨgei, “E Joas damightɨ an atrivimɨn otivasa kɨ ifonge. Kamaghɨn amizɨ, kɨ bizir ia damuamiba bagh ia mɨkɨmasa. Kɨ fo, mɨdorozir gumazir okoruar pumuning Sabatɨn dughiamɨn, ingangarim agɨvagha avughsi, ezɨ igharaziba men danganiba isa ingangarim gami. Ezɨ Sabatɨn kam otivasa, ezɨ mɨdorozir gumazir okoruar 3pla, ia bar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim izasa kɨ ifonge. Mɨdorozir gumazir Sabatɨn dughiamɨn ingangarim gamiba, kar atrivimɨn dɨpenimɨn gari darasi, ko Surɨn tiar akamɨn garir darasi, ko mɨdorozir gumazir akɨrangɨn tuivigha ikia, dɨvazimɨn tiar akamɨn gariba, me bar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn izɨ Joas geghuv an ganam. Mɨdorozir gumaziba bar mɨdorozir sababar suighɨva, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn danganiba bar da tuivigh ikɨ, egh deraghvɨram atrivim bagh gan. Eghtɨ a danganitamɨn mangɨtɨ, mɨdorozir gumaziba a ko mangɨ. Egh mɨdorozir gumaziba gumazitam ateghtɨ, an an boroghɨn izan markɨ. Eghtɨ gumazitam roghɨra izɨtɨ, me gumazir kam mɨsueghtɨ an aremegh.”\f + \fr 11:5-8 \fr*\ft Hibrun akam vezɨn kabar mɨgɨrɨgɨar otevir maba deragha dar mɨngariba abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \p \v 9 Ezɨ mɨdorozir gumazibar dapaniba, ofa gamir gumazim Jehoiadan akar kamɨn gɨn ghua Sabatɨn dughiamɨn, me mɨdorozir gumazir ingangarim agɨvagha avughsasa amir kaba, ko mɨdorozir gumazir men danganiba iniamiba, bar men akua Jehoiada bagha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn izi. \v 10 Dughiar kamɨn, Atrivim Devitɨn afuziba ko oraba, da Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn iti. Ezɨ Jehoiada bizir kaba inigha mɨdorozir gumazibar dapanibagh anɨngi. \v 11 Ezɨ mɨdorozir gumaziba ghua, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn uari bagha danganiba inigha, sautɨn amadaghan ikegha ghua notɨn amadaghan tu. Me uaghan ofa gamir dakozimɨn boroghɨn tuivighav ikia, egha mɨdorozir sababa suigha, atrivim ekɨarugha bar deraghvɨra gara iti. \v 12 Mɨdorozir gumaziba uari akɨrigha mɨzua itima, ofa gamir gumazim Jehoiada, Joasɨn akua azenan iza, atrivibar dapanir asuam Joasɨn dapanim garu. Egha Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itir akɨnafarir rɨghizir mam a ganɨngi. Egha me gɨn olivɨn borem Joasɨn dapanim gingegha anemɨsevezɨ, an atrivimɨn oto. Ezɨ gumazamiziba bar akuegha dafaribav sogha, kamaghɨn dei, “Joas dughiar ruarimɨn atrivimɨn ikiam.” \p \v 13 Ezɨ Atrivir Amizim Atalia mɨdorozir gumaziba ko gumazamizibar dɨmdiam baregha, uan dɨpenim ategha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn danganir gumazamiziba uari akuva itimɨn ghu. \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt 2 Atriviba 23:3\xt*\x*A ghua otogha garima atrivir igiam, atriviba ami moghɨn, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn guamɨn itir guarir akɨnimɨn boroghɨn tughav iti. Egha a mɨdorozir gumazibar dapaniba ko gumazir sɨghabagh ivibar garima, me atrivir igiamɨn boroghɨn iti. A uaghan garima gumazamiziba bar akuegha, men marazi uaghan isɨghabagh ivi. Ezɨ Atalia puv atara uan korotiam abɨgha dɨa ghaze, “Ia gumazamizir kuraba. Ia bar arazir kuram gamua na abɨnasa.” \p \v 15 Ezɨ Jehoiada Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn boroghɨn Atalia mɨsueghtɨ an aremeghan an aghua. Egha a kamaghɨn mɨdorozir gumazir dapanibav gei, “Ia Atalian suiraghtɨ, mɨdorozir gumaziba anekɨarugh a kurugh Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn azenan mangɨ. Eghtɨ gumazitam an gɨn mangɨtɨ, ia gumazir kam mɨsueghtɨ an aremegh.” \v 16 Ezɨ me Atalian suiragha, a inigha Godɨn Dɨpenim ategha ghua atrivimɨn dɨpenim avɨnizir dɨvazir hoziaba aven zuir tiar akamɨn aven ghugha, a mɨsoghezɨ an areme. \s Ofa gamir gumazim Jehoiada gumazamizibar akurazɨ, // me Ikiavɨra Itir Godɨn gɨrara zui \r (2 Eghaghaniba 23:16-21) \p \v 17 Godɨn ofa gamir gumazim Jehoiada, Atrivim Joas ko gumazamizibar akurvazi, me Ikiavɨra Itir God ko Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gamua ghaze, me Ikiavɨra Itir Godɨn gumazamizibara ikiam. Egha a uaghan atrivim ko gumazamizibar akurazɨ, me uarir tongɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gami. \v 18 Egha gɨn gumazamiziba asem Balɨn ziam fer dɨpenimɨn ghua, bar a gasɨghasɨki. Egha me ofa gamir dakoziba ko asem Balɨn marvir guabagh asɨghasɨki. Egha me Balɨn ofa gamir gumazim Matan mɨsoghezɨ an areme. Ezɨ Jehoiada mɨdorozir gumazir maba mɨsevezɨ me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn gara a geghufi. \v 19 Ezɨ Jehoiada, mɨdorozir gumazibar dapaniba ko, mɨdorozir gumazir atrivimɨn gariba ko, atrivimɨn dɨpenimɨn garir mɨdorozir gumaziba, me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ghugha atrivir igiam inigha an akua atrivimɨn dɨpenimɨn zuima, gumazamiziba bar men gɨn zui. Me bar ghua otivigha, tiar akar me kamaghɨn dɨborim, Mɨdorozir Gumazibar Tiar Akam, an aven ghua Joas isava atrivir dabirabim gatɨzɨ an a gapera. \v 20 Ezɨ gumazamiziba bar akonge. Me fo, mɨdorozir gumaziba atrivimɨn dɨpenimɨn boroghɨn Atalia mɨsoghezɨ an areme. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba navir amɨrizim sara Jerusalemɨn apiaghav iti. \v 21 Joas 7plan azeniba ikia, egha atrivimɨn oto. \c 12 \s Joas Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨri \r (2 Eghaghaniba 24:1-14) \p \v 1 Jehu Israelian atrivimɨn itima, an namba 7ɨn azenimɨn aven Joas Judan atrivimɨn oto. Egha Joas Jerusalemɨn ikia, 40plan azenibar atrivimɨn iti. Joasɨn amebam Sibia, a Berseban amizim. \v 2 Ezɨ Joas atrivimɨn itir dughiamɨn, Godɨn ofa gamir gumazim Jehoiada an nɨghnɨzibar kɨra zui, kamaghɨn amizɨ, Joas arazir aghuiba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. \v 3 Egha Joas, mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer dɨpenibagh asɨghasɨghizir puvatɨ, ezɨ gumazamiziba danganir kabar ghuavɨra ikia ofabagh amua, egha pauran mughuriar aghuim zuiba tue. \p \v 4 Dughiar mamɨn, Joas ofa gamir gumazibar diazɨ me izima a me mɨgɨa ghaze, “Ia ofa gamir gumazamiziba bar, dagɨar me inigha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn iziba ini, kar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn takisɨn dagɨaba, ko dagɨar gumaziba uan akar dɨkɨrɨzibar gɨn mangɨ danɨngamiba, ko me uan ifongiabar God ganɨdir dagɨaba.\f + \fr 12:4 \fr*\ft Hibrun akam deragha vezɨn kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ. Nɨ Ikiavɨra Itir Godɨn takisɨn dagɨabagh foghsɨ, nɨ Ua Me Ini 30:11-16ɨn gan. Egh nɨ akar dɨkɨrɨzimɨn dagɨabagh foghsɨ, nɨ Ofa Gami 27:1-7ɨn gan.\ft*\f* \v 5 Ia ofa gamir gumaziba vaghvagh, deraghvɨra dagɨar gumazamiziba ia ganɨdibar gan. Egh ia gantɨ, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn danganitam ikuvigham, eghtɨ ia dagɨar kabar taba inigh gumazibagh ivezeghtɨ, me danganir ikuvizir kam akɨrigham.” \p \v 6 Ezɨ azenir mabar gɨn, kar Joasɨn namba 23plan azenibar an atrivimɨn iti, egha an ofa gamir gumazibar garima, me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨrasa bizitam gamir puvatɨ. \v 7 Ezɨ a Jehoiada ko ofa gamir gumazir igharazibar diazɨ me izezɨ, a kamaghɨn me mɨgei, “Ia manmaghsua Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn danganir ikuvigha itiba akɨran aghua? Kamaghɨn, ia gumazamiziba da isir dagɨabagh ativagh dar ganan markɨ. Ia dagɨar kabar taba isɨ, gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim ikuvizir bizibar kɨrsɨ kɨ mɨsɨvamibar anɨngam.” \v 8 Ezɨ ofa gamir gumaziba Joasɨn akamɨn amamangatɨ, egha me ua gumazamiziba da dagɨaba inian koghasa akam akɨri, egha uaghan me uari Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn bizir ikuvizibar akɨramin ingangaribar ganan kogham. \p \v 9 Ezɨ gɨn ofa gamir gumazim Jehoiada boksiar mam inigha, an asuamɨn torim gamigha, a isa ofa gamir dakozimɨn boroghɨn anetɨ. Ezɨ gumazamiziba iza Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven zuir dughiamɨn, me boksiar kamɨn garima, an ofa gamir dakozimɨn agharir guivimɨn amadaghan iti. Ezɨ ofa gamir gumazir Dɨpenimɨn tiar akamɨn gariba, me gumazamiziba inigha izir dagɨaba isa boksiar kam gazui. \v 10 Egha ofa gamir gumaziba garima, boksiam izɨvasava amima, me gumazir atrivimɨn akɨnafariba osirim ko Godɨn ofa gamir gumazibar dapanim bagha akam amada. Ezɨ aning iza dagɨar kaba isa mɨtarim gaghua da inigha ghua da medi. \v 11-12 Me da mengegha gɨvagha, da isa Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨrir gumazir dapanibagh anɨdi. Ezɨ gumazir kaba dagɨaba isa gumazir dɨpenibar ingariba, ko gumazir dagɨar dɨpenibar ingara foziba, ko dagɨaba aghorir gumazibagh ivesi. Egha me uaghan temer arariba, ko ingaramin dagɨabagh ivesi. Ezɨ ingangarir kamɨn akurvazir bizir manaba iti, me uaghan dagh ivesi. \v 13-14 Ezɨ silvan dagɨar me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn iniziba, da ingangarir vamɨra iti, kar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨramin dagɨaba. Kamaghɨn amizɨ, me dagɨar kaba inigh, itarir ekiaba, ko itarir me silvan ingariziba, ko sɨghaba, ko bizir lam amungamiba, ko Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven, ingaramin bizir igharazir me gol ko silvan ingariziba, me dagh ivezan kogham. \v 15 \x - \xo 12:15 \xo*\xt 2 Atriviba 22:7\xt*\x*Gumazir ingangarimɨn gariba me dagɨaba okeir puvatɨ. Ezɨ gumazir aruaba dagɨar kaba bagha men azangsɨzir puvatɨ, me manmaghɨra dagɨar kabagh ami. \v 16 \x - \xo 12:16 \xo*\xt Ofa Gami 7:7\xt*\x*Ezɨ dagɨar gumazamiziba osɨmtɨzim agevir ofa bagha anɨdiba, ko dagɨar arazir kuraba gɨn amadir ofaba bagha anɨdiba, me da isa Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn itir boksiam gazuir puvatɨ. Me da isa Godɨn ofa gamir gumazibagh anɨdi. \s Sirian atrivim Judabav soghasa \p \v 17 Atrivim Joas Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨrasa gumazibav sevegha gɨfa, ezɨ gɨn, Sirian Atrivim Hasael uan mɨdorozir gumaziba ko, iza Getɨn nguibar ekiam koro. Me Getia abɨragha gɨvagha, egha ragha Jerusalemia ko mɨsoghasa ghue. \v 18 Ezɨ Atrivim Joas, Atrivim Hasael izɨ Jerusalem mɨsoghan aghuagha, bizir ekiar bar aghuim isa Hasael bagha anemada. Joasɨn inazir afeziaba, kar Atrivim Jehosafat ko, Atrivim Jehoram ko, Atrivim Ahasia, me bar Joasɨn ifongiamɨn gɨn ghua, bizir bar aghuiba isa Ikiavɨra Itir God ganɨngi. Ezɨ datɨrɨghɨn Joas bar a da ini. Egha a uaghan Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim ko atrivimɨn dɨpenimɨn dagɨaba modir danganimɨn itir golba bar ada ini. Egha a bizir bar aghuir kaba Sirian Atrivim Hasael bagha da amada. Ezɨ Hasael da inigha gɨvagha, Jerusalem ategha ghu. \p \v 19 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Joas amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me a dɨbora ghaze, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \v 20-21 Dughiar mamɨn, Joasɨn ingangarir gumaziba Joas mɨsueghtɨ, an aremeghasa akam akɨri. Ezɨ men mamning, Simeatɨn otarim Josakar, ko Somerɨn otarim Jehosabat, aning tuavimɨn itir dɨpenir mamɨn a mɨsoghezɨ an areme, kar tuavir ghuaghira Silan nguibamɨn otozim. Dɨpenir kam, me fomɨra Jerusalemɨn boroghɨn nguazibagh kua da isa Jerusalemɨn danganir ira ghuezibav kɨra da apemezir danganimɨn iti. Kamaghɨra Joas aremezɨ, me an kuam isa Devitɨn Nguibar Ekiamɨn ghua an inazir afeziaba ko anefa. Ezɨ an otarim Amasia, an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 13 \s Joahas Israelian atrivimɨn oto \p \v 1 Ahasian otarim, Joas a 23plan azenibar Judabar atrivimɨn itima, Jehun otarim, Joahas a Israelian atrivimɨn oto. Egha a 17plan azenibar Samarian nguibar ekiamɨn atrivimɨn iti. \v 2 Nebatɨn otarim, Atrivim Jeroboam arazir kuram gamizɨ moghɨn, Joahas arazir kuram Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn a gami. Jeroboam fomɨra Israelia gekuizɨ, me arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh gami. Ezɨ Jeroboam amizir arazir kaba, Joahas datɨrɨghɨn arazir kamaghɨra garibagh ami, egha da ataghizir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 3 Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God puvɨra Israelian atari, egha Sirian Atrivim Hasael ataghizɨ, a dughiar avɨribar iza Israelia mɨsogha me abɨri. Ezɨ gɨn Hasaelɨn otarim Benhadat, Sirian atrivimɨn oto. Ezɨ Ikiavɨra Itir God anetaghizɨ, a uaghan Israelia dɨkabɨnasava ami. \v 4 Ezɨ Atrivim Joahas Ikiavɨra Itir God ko mɨgei. Guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God fogha gɨfa, Sirian atrivim bar pazavɨra Israelia gami. Kamaghɨn amizɨ, God Joahasɨn dɨmdiam baraki. \v 5 Egha Ikiavɨra Itir God, Israelian akurvaghasa gumazir mam amɨsefe, ezɨ gumazir kam Siriabar dafarim da ua me ini. Kamaghɨn amizɨ, Israelia fomɨra deragha ikezɨ moghɨn, datɨrɨghɨn men nguibabar dabirabim ua dera. \v 6 Egha me arazir kurar kam ataghizir puvatɨ, kar arazir kurar Jeroboamɨn ikɨzim fomɨram amiziba. Jeroboam uaghan Israelia gekuizɨ, me dagh ami. Me datɨrɨghɨn arazir kurar kabagh amuavɨra iti. Egha me aser amizim Aseran marvir guar Samarian itim, me a batoghezir puvatɨ. \p \v 7 Ezɨ Sirian mɨdorozir gumaziba Israelian mɨdorozir gumazir avɨribav soghezɨ me ariaghire. Sirian mɨdorozir gumaziba bar puvɨra me gamua, me dɨkabɨra me gamima me nguazir mɨnemniamɨn mɨn otifi. Kamaghɨn amizɨ, dughiar kamɨn, Joahas mɨdorozir gumazir avɨriba puvatɨ. Israelia datɨrɨghɨn 50plan mɨdorozir gumazir hoziabagh apia mɨsozibara iti. Egha me mɨsoghamin 10plan karisba ikia, egha 10,000plan mɨdorozir gumazir igharaziba iti. \p \v 8 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Joahas amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam, ingangarir gavgavir an amiziba bar dagh eghari. \v 9 Egha gɨn Joahas uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Samarian nguibar ekiamɨn ghua anefa. Ezɨ an otarim Jehoas, an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Jehoas Israelian atrivimɨn oto \p \v 10 Joas 37plan azenibar Judan atrivimɨn iti, ezɨ Joahasɨn otarim Jehoas, a Israelian atrivimɨn oto. Egha 16plan azenibar atrivim ikia, Samarian nguibar ekiamɨn iti. \v 11 Nebatɨn otarim, Atrivim Jeroboam fomɨra arazir kuram gamizɨ moghɨn Atrivim Jehoas arazir kuram Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn a gami. Jeroboam fomɨra Israelia gekuizɨ, me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kuram gami. Ezɨ datɨrɨghɨn Jehoas, Jeroboamɨn mɨn arazir kurar kamaghɨra garibagh ami. Egha an arazir kurar kaba ataghizir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 12 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Jehoas amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam, Israelian Atrivim Jehoas, Judan Atrivim Amasian adarazi ko mɨsoghezir dughiamɨn, amizir bizir gavgavibagh eghari. \v 13 Ezɨ gɨn Jehoas uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Samarian ghua, Israelian atrivibar mozibar boroghɨn anefa. Ezɨ Jehoasɨn otarim Jeroboamɨn igharazim an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Elisa areme \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt 2 Atriviba 2:12\xt*\x*Ezɨ Jehoas atrivimɨn itir dughiamɨn, Elisa arɨmariar bar ekiam ini. A bar aremeghasava ami, ezɨ Atrivim Jehoas ghua an gari. Jehoas an apangkuvigha azia a mɨgɨa ghaze, “Nan afeziam! Nan afeziam! Nɨ Israelian akurvazir gumazir bar gavgavim, mati mɨdorozir hoziaba ko mɨdorozir karisba.” \p \v 15 Ezɨ Elisa kamaghɨn a mɨgei, “Nɨ mangɨ barir pim inigh izɨ.” Ezɨ Jehoas ghua a inigha izi. \p \v 16 Egha Elisa a mɨgɨa ghaze, “Nɨ barir pim inigh a gekuigh asɨsɨvɨra gan.” Ezɨ atrivim kamaghɨn amizɨ, Elisa uan dafarim isa atrivimɨn dafarim gisɨn atɨ. \p \v 17 Egha gɨn Elisa kamaghɨn atrivim mɨgei, “Nɨ datɨrɨghɨn mangɨ dɨpenir winduan aruem anadi naghɨn itim kuigh.” Ezɨ Jehoas uan barir pim ategha ghua windua kui. \p Ezɨ Elisa ghaze, “Nɨ barir pim gekuigh barim gasɨvamadagh.” \p Ezɨ Jehoas kamaghɨn amizɨ, Elisa diagha ghaze, “Barir kam, kar Ikiavɨra Itir Godɨn barim, a Sirian mɨdorozir gumaziba abɨragham. Eghtɨ nɨ Afeghɨn nguibamɨn Sirian mɨdorozir gumaziba ko mɨsogh bar me agɨvagham.” \p \v 18 Egha Elisa ua kamaghɨn atrivim mɨgei, “Nɨ bariba inigh.” \p Ezɨ atrivim da inigha gɨvazɨ, Elisa ghaze, “Nɨ barir kaba isɨ nguazim gapɨsigh.” Ezɨ Jehoas bariba isa 3plan dughiabar nguazim gapɨsi. \p \v 19 Ezɨ Godɨn akam inigha izir gumazim Elisa an ganigha atara kamaghɨn mɨgei, “Nɨ 5pla o 6plan dughiabar nguazim gapɨzighan aghua? Nɨ kamaghɨn amigha ti, Sirian mɨdorozir gumaziba agɨvaghai. Egh nɨ datɨrɨghɨn 3plan dughiabara, me abɨragham.” \p \v 20 Ezɨ gɨn Elisa aremezɨ, me an kuam inigha dagɨar mozir me ingarizimɨn anefa. Azeniba zurara, Moapian gumazir okoruar maba iza paza Israelia gami. \p \v 21 Dughiar mamɨn Israelian gumaziba iza gumazir mamɨn kuam afasa. Egha me garima, Moapian marazi izima, me zuamɨra gumazir kamɨn kuam isa Elisan mozir an aghariba iti naghɨn anekunighava are. Ezɨ gumazir kamɨn kuam mozimɨn ghuaghira Elisan agharibagh isɨn irɨ, ezɨ zuamɨra, an angamɨra itir ikɨrɨmɨrim ua iza an kuamɨn anabozɨ a ua dɨkafi. \s Sirian mɨdorozir gumaziba ua Israelia mɨsosi \p \v 22 Ezɨ azeniba bar Jehoasɨn afeziam, Joahas Israelian atrivimɨn itima, Sirian Atrivim Hasael, Israelia mɨsogha osɨmtɨzim me ganɨngi. \v 23 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Israelian apangkuvigha bar me gifonge. A fomɨra Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir Abraham ko Aisak ko Jekop ko amizir kam ginɨrɨgha, a Israelian akuragha me gasɨghasɨghizir puvatɨ. Egha a Israelia batueghtɨ, me an damazimɨn saghon mangan an aghua. \p \v 24 Ezɨ gɨn Atrivim Hasael aremezɨ, an otarim Benhadat an danganim inigha Sirian atrivimɨn oto. \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt 2 Atriviba 13:18\xt*\x*Ezɨ Israelian Atrivim Jehoas, uan mɨdorozir gumaziba ko, Atrivim Benhadatɨn mɨdorozir gumaziba ko me uariv sosi. Egha Jehoas, a Benhadat abɨragha, Jehoasɨn afeziam, Joahasɨn dughiamɨn, nguibar Sirian mɨdorozir gumaziba Israelia da inizir kaba, a uam ada ini. Jehoas 3plan dughiabar Benhadat abɨra. \c 14 \s Amasia Judan atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 25:1-24) \p \v 1 Ezɨ Joahasɨn otarim, Jehoas azenir pumuningɨn Israelian atrivimɨn itima, Joasɨn otarim Amasia Judan atrivimɨn oto. \v 2 A 25plan azeniba ikia, egha atrivimɨn otogha, 29plan azenibar Jerusalemɨn atrivim iti. An amebam, Jehoadin, a Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn amizir mam. \v 3 Amasian afeziam Joas fomɨra amizɨ moghɨn, an arazir aghuibara Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Egha a uaghan uan ovavim Atrivim Devit amizir arazir aghuibar gɨn zuir puvatɨ. \v 4 Guizbangɨra, Amasia mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganir kabagh asɨghasɨghizir puvatɨ. Ezɨ gumazamiziba danganir kabar ghua aseba bagha ofabagh amua, egha pauran mughuriar aghuim zuiba tue. \p \v 5 Amasia Judan kantri gativagha gavgavigha an garir dughiamɨn, a mɨkemezɨma, me ghua, an ingangarir gumazir dapanir an afeziam Atrivim Joas mɨsoghezir kamningɨn, mɨsoghezɨ aning areme. \v 6 \x - \xo 14:6 \xo*\xt Godɨn Araziba 24:16\xt*\x*Ezɨ a ingangarir gumazir kamningɨn boribav soghezɨ, me ariaghirezir puvatɨ. A me ataghizɨ, me iti. An Akɨnafarimɨn itir Moses Osirizir Araziba itir akabar gɨn zui. Akɨnafarir kamɨn aven Ikiavɨra Itir God Akar Gavgavim e ganɨga ghaze, “Gumazitamɨn borim arazir kuratam damightɨ, ia an arazir kuram ikarvaghsɨ, an amebam ko afeziam mɨsueghtɨ, aning aremeghan kogham. Eghtɨ kamaghɨra, amebam ko afeziam arazir kuratam damightɨ, ia aningɨn arazir kuram ikarvaghsɨ, aningɨn boribav sueghtɨ, me aremeghan kogham. Gumazim arazir kuram damightɨ, ia anarɨra mɨsueghtɨ, an aremegh.” \p \v 7 Dughiar mamɨn, Amasia uan mɨdorozir gumaziba ko me ghua Idomian mɨdorozir gumazir 10,000pla, Danganir Zarir Amangsɨzir Avɨrim Itimɨn me ko mɨsosi. Egha me Idomia abɨragha, Selan nguibar ekiam ini. Egha Amasia nguibar ekiar kam, ziam Joktel a gatɨ. Ezɨ me dughiar kamɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, ziar igiar kam a garɨsi. \p \v 8 Ezɨ gɨn Amasia, Israelian Atrivim Jehoas bagha gumaziba amangi. Atrivim Jehoas, a Joahasɨn otarim, egha Jehun igiavotarim. Gumazir kaba ghua Jehoas batogha, kamaghɨn a mɨgei, “Israelia, Atrivim Amasia ia mɨsoghasa mɨgei. Kamaghɨn amizɨ, ia izɨ.” \p \v 9 Ezɨ Jehoas, Judan Atrivim Amasian akam ikaragha kamaghɨn akar isɨn zuimɨn a mɨgei, “Lebanonɨn kantrin aven, dɨkoniba itir ikarɨzir mam, temer sidan mam bagha akam amaga kamaghɨn a mɨgei, ‘Nɨ uan guivim, nan otarim bagh anemangasa kɨ ifonge. Eghtɨ aning uaningɨn ikiam.’ Dɨkoniba itir ikarɨzir kam, akar kam mɨkemezɨ, gɨn asɨzir atiar mam danganir kam garua, ikarɨzir kam dɨkabɨnizɨ, a ikufi.” \p \v 10 Jehoas akar isɨn zuir kam gamua, ua kamaghɨn Amasia mɨgei, “Kɨ fo, bar guizbangɨra, nɨ Idomia mɨsogha bar me abɨra. Kamaghɨn amizɨ, nɨ bar akuegha uan ziam bar a fe. Nɨ mɨdorozir kamɨn ziar ekiam ini. Egh nɨ datɨrɨghɨn bar akuegh, deraghvɨra uan nguibamɨn ikɨ. Egh nɨ ua e mɨsoghsɨ mɨdorozim foran markɨ. Puvatɨghtɨma, nɨ ko Judan gumazamiziba bar, ia pazavɨra iregh bar ikuvigham.” \p \v 11 Ezɨ Amasia Jehoasɨn akam baraghan aghua. Kamaghɨn amizɨ, Israelian Atrivim Jehoas Israelian mɨdorozir gumaziba ko, me nguibar ekiar Judan kantrin itim Betsemesɨn ghugha, Judabar Atrivim Amasia ko an mɨdorozir gumaziba, ko mɨsosi. \v 12 Me uariv sogha ghuavɨra itima, Israelia Judan mɨdorozir gumaziba dɨkabɨrazɨ, Judan mɨdorozir gumaziba ara ua uan nguibabar ghue. \v 13 Ezɨ Israelian Atrivim Jehoas, Betsemesɨn nguibar ekiamɨn ikia, Judabar Atrivim Amasian suiragha a isa kalabus gatɨ. Atrivim Joasɨn otarim Amasia, a Atrivim Ahasian igiavotarim. Ezɨ gɨn, Atrivim Jehoas Israelian mɨdorozir gumaziba ko, Betsemesɨn nguibar ekiam ategha Jerusalemɨn ghue. Egha me Jerusalem avɨnizir dɨvazir gavgavim gasɨghasɨki, me Efraimɨn Tiar Akamɨn ikegha ghua, Tiar Akar Mɨkebamɨn itimɨn tu. Dɨvazir kuvizir kamɨn ababanim, a 200 mitan mɨn ghu. \p \v 14 Ezɨ Jehoas Jerusalemɨn aven ghua, nguibar ekiamɨn itir golba ko silvaba bar ada ini. A uaghan itarir ekiaba ko itarir igharazir Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn itiba, ko atrivimɨn dɨpenimɨn mongezir dagɨaba bar ada ini. Egha uaghan Judan gumazir ekiar maba isa kalabus gatɨgha kamaghɨn Amasia mɨgei, “Amasia, nɨ uam Israelia e mɨsoghsɨ nɨghnɨghan markɨ. Nɨ kamaghɨn damightɨ, kɨ nɨn gumazir ekiabav sueghtɨ, me arɨghiregham.” An akar kam mɨkemegha gɨvagha, gumazir ekiar kaba ko gumazamizir maba ko bizir kaba sara inigha ua Samarian ghu. \s Atrivim Jehoas areme \p \v 15 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Jehoas amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam, Israelian Atrivim Jehoas, Judan Atrivim Amasian adarazi ko mɨsoghezir eghaghanim, ko an amizir bizir gavgavir igharazibagh eghari. \v 16 Ezɨ gɨn Jehoas uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Samarian nguibar ekiamɨn ghua, Israelian atrivibar mozibar boroghɨn anefa. Ezɨ an otarim, Jeroboamɨn igharazim, an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Atrivim Amasia areme \r (2 Eghaghaniba 25:25-28) \p \v 17 Israelian Atrivim Jehoas aremegha gɨvazɨ, Judan Atrivim Amasia ua 15plan azenibar ikegha, areme. \v 18 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Amasia amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \p \v 19 Atrivim Amasia Jerusalemɨn itima, gumazir maba a mɨsueghtɨ an aremeghasa akam akɨri. Ezɨ an akar kam baregha, ara Lakisɨn nguibar ekiamɨn ghu. Ezɨ an apanir kaba gumazir maba amangizɨ, me an gɨn Lakisɨn nguibar ekiamɨn ghua, a mɨsoghezɨ, an areme. \v 20 Ezɨ me an kuam inigha hoziabagh atɨgha ua Jerusalemɨn ize. Egha me an kuam isa Devitɨn Nguibar Ekiamɨn, an inazir afeziaba afezɨ naghɨn anefa. \p \v 21 Ezɨ gɨn Judan gumazamiziba bar Usia ini, an ziar igharazim Asaria. Egha me a gamizɨ, a uan afeziam Amasian danganim inigha atrivimɨn oto. Usia 16plan azeniba ikia, atrivimɨn oto. \v 22 Egha mong gɨn, an atrivimɨn itir dughiamɨn, a ghua mɨsogha apanibar dafarimɨn Elatɨn nguibam uam a ini. Egha nguibar kamɨn danganir ikuviziba a ua dar kɨri. \s Jeroboamɨn igharazim, Israelian atrivimɨn oto \p \v 23 Joasɨn otarim Amasia 15plan azenibar Judan atrivimɨn itima, Jehoasɨn otarim, Jeroboam Israelian atrivimɨn oto. Egha a 41plan azenibar atrivimɨn ikia, egha Samarian iti. \v 24 Egha Nebatɨn otarim Jeroboamɨn faragha itim, an amizɨ moghɨn a Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. Fomɨra Jeroboamɨn faragha itim, Israelia gekuizɨ, me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. Ezɨ datɨrɨghɨn Jeroboamɨn kam arazir kurar kabara, Jeroboamɨn faragha itim amizɨ moghɨra, an adagh ami. \v 25 \x - \xo 14:25 \xo*\xt Jona 1:1\xt*\x*Jeroboam tɨghar atrivimɨn otivamin dughiamɨn, apaniba Israelian nguazir otevir avɨriba ini. Ezɨ datɨrɨghɨn Jeroboam mɨsogha, ua nguazir kaba ini, a tuavir ghuaghira Hamatɨn nguibar notɨn amadaghan itimɨn ikegha ghua, Amangsɨzim Itir Dɨpar Akaremɨn, sautɨn amadaghan itimɨn tu. Ezɨ arazir kamɨn, Jeroboam Ikiavɨra Itir God, Israelian Godɨn akam gamizɨ, a guizbangɨram oto. Akar kam, God faragha a isa Amitain otarim, Jona,\f + \fr 14:25 \fr*\ft Gumazir kamra, Godɨn akam inigha izir gumazim, Jona, vezɨn kam a geghari.\ft*\f* a Godɨn akam inigha izir gumazim a ganɨngizɨ, an a gun mɨkeme. Godɨn akam inigha izir gumazir kam Jona, a Gatheferɨn nguibamɨn gumazir mam. \v 26 Ikiavɨra Itir God Israelian apanibar garima, me osɨmtɨzir ekiam me garɨghavɨra ikia, egha me agɨvasava ami. Ezɨ gumazir vaghvaziba ikiavɨra iti.\f + \fr 14:26 \fr*\ft Nɨ Godɨn Araziba 32:36ɨn gan.\ft*\f* Egha uaghan men akurvaghamin gumaziba puvatɨ. \v 27 Ezɨ Ikiavɨra Itir God bar Israelian ziam angarightɨ, gumaziba ua me gɨnɨghnɨghan kogham, a kamaghɨn mɨkemezir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, a Jehoasɨn otarim, Atrivim Jeroboam apanibar dafarimɨn ua me iniasa anemɨsefe. \p \v 28 Ezɨ bizir igharazibar eghaghanir Atrivim Jeroboam amiziba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam, an ingangarir gavgavir an amiziba ko, a Damaskusɨn nguibar ekiam ko Hamatɨn nguibar ekiam, ua da iniasa mɨsoghezir mɨdorozibar eghaghanibagh eghari. Nguibar ekiam Hamat, Judaba faragha a gatifa. \v 29 Ezɨ gɨn Jeroboam uan inazir afeziar Israelian atriviba ikezibar mɨn areme. Ezɨ an otarim Sekaraia an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 15 \s Usia Judan atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 26:1-23) \p \v 1 Jeroboam 27plan azenibar Israelian atrivimɨn itima, Amasian otarim, Usia Judan atrivimɨn oto. Usian ziar igharazim, Asaria. \v 2 A 16plan azeniba ikia, egha atrivimɨn oto, egha 52plan azenibar atrivimɨn ikia, egha Jerusalemɨn iti. An amebam Jekolia, Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn amizim. \v 3 Ezɨ Usian afeziam Amasia amizɨ moghɨn, Usia Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir aghuibagh ami. \v 4 Egha Usia mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganibagh asɨghasɨghizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba danganir kabar ghua aseba bagha ofabagh amua, egha pauran mughuriar aghuim zuiba tue. \p \v 5 Dughiar mamɨn Ikiavɨra Itir God lepan arɨmariam gamizɨ, a Usian mɨkarzim bato, eghtɨ arɨmariar kam gɨvaghan kogham. Ezɨ an atrivir dɨpenim ategha ghua dɨpenir igharazimɨn iti, ezɨ an otarim Jotam, an atrivir ingangarim gami, egha atrivimɨn dɨpenimɨn gara, egha kantri gativagha ikia ghuav itima, Atrivim Usia areme. \p \v 6 Ezɨ Atrivim Usia amizir bizir igharazibar eghaghaniba, akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judan Atrivibar Eghaghaniba. \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Aisaia 6:1\xt*\x*Ezɨ Atrivim Usia uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Devitɨn Nguibar Ekiamɨn ghua an kuam isa an inazir afeziabar mozibar boroghɨn anefa. Ezɨ an otarim Jotam, an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Sekaraia Israelian atrivimɨn oto \p \v 8 Usia 38plan azenibar Judan atrivimɨn itima, Jeroboamɨn igharazimɨn otarim, Sekaraia, Israelian atrivimɨn oto. Egha a Samarian nguibar ekiamɨn ikia, 6plan iakɨnibara atrivimɨn ike. \v 9 Egha Sekaraian ovaviba amizɨ moghɨn, a Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. An arazir Nebatɨn otarim Jeroboam amizir arazir kurar kaba ataghizir puvatɨ. Jeroboam fomɨra Israelia gekuizɨ, me arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Ezɨ datɨrɨghɨn Sekaraia uaghan arazir kabaram ami. \v 10 Ezɨ Jabesɨn otarim Salum, gumazir maba ko uari akuvagha, Sekaraia mɨsueghtɨ, an aremeghasa tuaviba buri. Egha gɨn Salum uabɨ, gumazamizibar damazimɨn, Sekaraia mɨsoghezɨ an aremezɨ, Salum uabɨ atrivimɨn oto. \v 11-12 Ezɨ arazir kamɨn, a Ikiavɨra Itir God mɨkemezir akar dɨkɨrɨzim gamizɨ, a guizbangɨram oto.\f + \fr 15:11-12 \fr*\ft Nɨ 2 Atriviba 10:30ɨn gan.\ft*\f* Fomɨra Ikiavɨra Itir God kamaghɨn Atrivim Jehu mɨkeme, “Kɨ gɨn nɨn adarazir gumaziba ateghtɨ, me atrivibar otivam. Nɨn ikegh mangɨ nɨn otarim ko an otarim, ko an igiavotarim ko an azɨzimɨn tugham.” Ezɨ Sekaraia amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. \s Salum Israelian atrivimɨn oto \p \v 13 Usia 39plan azenibar Judan atrivimɨn iti, ezɨ Jabesɨn otarim Salum, Israelian atrivimɨn oto. Egha Samarian ikia, iakɨnir vamɨran atrivimɨn ike. \v 14 Ezɨ dughiar kamɨn, Gadin otarim Menahem, Tirsan nguibam ategha Samarian ghugha, Salum mɨsoghezɨ an areme, ezɨ a uabɨ atrivimɨn oto. \v 15 Ezɨ Salum amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam uaghan Salum ko gumazir igharaziba me Atrivim Sekaraia mɨsueghtɨ an aremeghasa amizir arazibagh eghari. \p \v 16 Dughiar Menahem uan gumaziba ko, me Tirsa ategha Samaria bagha zuimɨn, me Tipsan nguibar ekiamɨn otifi. Ezɨ Tipsan gumaziba uan nguibamɨn aven mangasa Menahemɨn gumazibar amamangatɨzir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Menahem mɨdorozim foregha me uariv sogha, Menahem uan adarazi ko me bar pazavɨra, Tipsan nguibar ekiam gasɨghasɨki. Egha me Tipsan nguibamɨn gumazamiziba ko nguibar dozir an boroghɨn itibar gumazamizibav mɨsoghezɨ me ariaghire. Egha me amizir naviba adaiba inigha men navibagh iniva da ofɨrima, me ariaghiri. \s Menahem Israelian atrivimɨn oto \p \v 17 Usia 39plan azenibar Judan atrivimɨn itima, Gadin otarim Menahem Israelian atrivimɨn oto. Egha a Samarian nguibar ekiamɨn ikia 10plan azenibar atrivimɨn iti. \v 18 Egha an arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami, mati Nebatɨn otarim Jeroboam, amizɨ mokɨn. Jeroboam fomɨra Israelia gekuizɨ, me arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Ezɨ Menahem datɨrɨghɨn arazir kaba ataghɨrazir puvatɨ, an adagh amuavɨra ikia ghuav areme. \v 19 Menahem atrivimɨn itir dughiamɨn, Tiklat Pileser, Asirian atrivimɨn ikia, egha iza Israelia ko mɨsosi. Ezɨ Tiklat Pileserɨn ziar igharazim, Pul. Ezɨ Menahem 3,000,000 kina silva inigha, Tiklat Pileser givezasa a ganɨngi, eghtɨ a ua mɨsoghan koghɨva, egh Menahemɨn akuraghtɨ, a Israelian kantrin atrivir gavgavimɨn ikiam. \v 20 Menahem manmaghɨn dagɨar kaba ini, a gumazir dagɨar avɨriba itiba vaghvagha me gaghorima, me 50 silvan dagɨaba a ganɨngizɨ, ana da isa Atrivim Tiklat Pileser ganɨngi. Ezɨ Tiklat Pileser Israelian kantri ategha ghu. \p \v 21 Menahem amizir bizir igharazibar eghaghaniba bar, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. \v 22 Ezɨ Menahem uan inazir afeziabar mɨn areme. Ezɨ an otarim Pekahia, an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Pekahia Israelian atrivimɨn oto \p \v 23 Usia 50plan azenibar Judan atrivimɨn iti, ezɨ Menahemɨn otarim Pekahia, Israelian atrivimɨn oto. Egha Samarian nguibamɨn ikia azenir pumuningra atrivimɨn ike. \v 24 An arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Fomɨra Nebatɨn otarim Jeroboam Israelia gekuizɨ, me arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Ezɨ Pekahia datɨrɨghɨn arazir kurar kabaram amua da ataghizir puvatɨ. \v 25 Ezɨ Pekahian mɨdorozir gumazibar garir gumazir mam, an ziam Peka, a Remalian otarim. A Gileatɨn Distrighɨn 50plan gumaziba ko, Pekahia mɨsueghtɨ an aremeghasa akam akɨri. Dughiar kamɨn, Pekahia Samarian ikia uan atrivir dɨpenimɨn aven itir danganir gavgavim itima, gumazir kaba danganir kamɨn aven ghua, a mɨsoghezɨ, an areme. Egha me uaghan Argop ko Arie mɨsoghezɨ, aning areme. Ezɨ Peka, Atrivim Pekahian danganim inigha atrivimɨn oto. \p \v 26 Ezɨ Pekahia amizir bizir igharazibar eghaghaniba, akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. \s Peka Israelian atrivimɨn oto \p \v 27 Atrivim Usia 52plan azenibar Judan atrivimɨn iti, ezɨ Remalian otarim Peka, Israelian atrivimɨn oto. Egha a Samarian nguibar ekiamɨn ikia, 20plan azenibar atrivimɨn iti. \v 28 Egha an arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Nebatɨn otarim Jeroboam fomɨra Israelia gekuizɨ, me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. Ezɨ Peka uaghan arazir kabaram amua da ataghizir puvatɨ. \p \v 29 Peka Israelian atrivimɨn itir dughiamɨn, Asirian Atrivim, Tiklat Pileser iza, Israelia mɨsogha, Ijonɨn nguibar ekiam, ko Abel Betmakan nguibar ekiam, Janoan nguibar ekiam, Kedesɨn nguibar ekiam, Hasorɨn nguibar ekiam, Gileatɨn Distrik, Galilin Distrik, ko Naptalin anabamɨn nguaziba bar ada ini. Egha a danganir kabar gumazamiziba inigha, Asirian kantrin ghua me isa kalabuziabar mɨn ingangarir gumazamizir kɨnibar me arɨki.\f + \fr 15:29 \fr*\ft Nɨ akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan. A Israelian kalabusɨn itir dughiam mɨgei.\ft*\f* \p \v 30 Ezɨ Usian otarim Jotam, a 20plan azenibar Judan atrivimɨn itima, Elan otarim, Hosia gumazir maba ko, Atrivim Peka mɨsueghtɨ, an aremeghasa tuavir mam bato. Egha gɨn Hosia, Peka mɨsoghezɨ, an aremezɨ, Hosia uabɨ an danganim inigha Israelian atrivimɨn oto. \v 31 Ezɨ Atrivim Peka amizir bizir igharazibar eghaghaniba bar, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Israelian Atrivibar Eghaghaniba. \s Jotam Judan atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 27:1-9) \p \v 32 Ezɨ Remalian otarim Peka azenir pumuningɨn Israelian atrivimɨn itima, Usian otarim Jotam, a Judan atrivimɨn oto. \v 33 A 25plan azeniba ikia, atrivimɨn otogha Jerusalemɨn ikia, 16plan azenibar atrivimɨn iti. An amebam Jerusa, a Sadokɨn guivim. \v 34 Ezɨ Jotamɨn afeziam Usia amizɨ moghɨn, an arazir aghuiba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. \v 35 Egha Jotam mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganibagh asɨghasɨghizir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazamiziba danganir kabar ghuavɨra ikia, aseba bagha ofabagh amua, pauran mughuriar aghuim zuiba tue. Ezɨ Jotam mɨkemezɨ, me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir Dɨvazimɨn Tiar Akar Pɨn Itimɨn ingari. \p \v 36 Ezɨ bizir igharazir Jotam amizibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \v 37 Ezɨ Jotam atrivimɨn itir dughiamɨn, Ikiavɨra Itir God, Sirian Atrivim Resin ko Israelian Atrivim Peka, aningɨn mɨdorozir gumaziba amangizɨ, me dughiar faragha zuimɨn, Judaba konasa ghue. \v 38 Ezɨ Jotam uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Devitɨn Nguibar Ekiamɨn ghua, an inazir afeziabar mozibar boroghɨn anefa. Ezɨ an otarim Ahas, an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 16 \s Ahas Judan atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 28:1-27) \p \v 1 Remalian otarim Peka 17plan azenibar Israelian atrivimɨn itima, Jotamɨn otarim, Ahas Judan atrivimɨn oto. \v 2 Egha Ahas 20plan azeniba ikia, atrivimɨn otogha, 16plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn iti. An ovavim Devit arazir aghuibagh ami, ezɨ Ahas Ikiavɨra Itir God, an God, an an damazimɨn arazir aghuibagh amir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 16:3 \xo*\xt Godɨn Araziba 12:31\xt*\x*Puvatɨ. A Israelian atriviba amizɨ moghɨn, puram arazir kuram gami. Egha uaghan a bar arazir igharazim gami. A uan otarim mɨsuegha, aseba bagha ofan bar isia mɨghɨrimɨn mɨn a tua. Egha a fomɨra nguazir kamɨn ikezir gumazamizibar arazir kurabar gɨn zui. Ezɨ Ikiavɨra Itir God bar men arazibar aghuagha me batuegha, nguazir kam isa Israelia ganɨngi. \v 4 Ezɨ Ahas mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganibar zui. Danganir kaba, da uaghan mɨghsɨar dozibagh isɨn ikia, temer ekiabar apengan iti. Egha an aseba bagha ofabagh amua, pauran mughuriar aghuim zuiba tue. \p \v 5 \x - \xo 16:5 \xo*\xt Aisaia 7:1\xt*\x*Dughiar kamɨn, Sirian Atrivim Resin, ko Israelian Atrivim Peka, a Remalian otarim, aning uan mɨdorozir gumaziba inigha, Jerusalem konasa ghu. Egha me Jerusalemia ko mɨsosi, me Atrivim Ahas ko an mɨdorozir gumaziba dɨkabɨnasa amuava avenge. \v 6 Ezɨ dughiar kamɨn, Sirian Atrivim Resin, ua Elatɨn nguibam iniasa mɨsosi. Egha a ua Elatɨn nguibam inigha, Judan Elatɨn aven itiba batoke. Egha a Idomia ataghizɨ, me ghua Elatɨn nguibamɨn iti. Egha an ikia iza datɨrɨkɨn.\f + \fr 16:6 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam, “datɨrɨkɨn,” a datɨrɨghɨn e itir dughiar kam mɨgeir puvatɨ. A gumazir akɨnafarir kam osirizimɨn dughiam mɨgei.\ft*\f* \v 7 Ezɨ Atrivim Ahas gumazir maba amangizɨ, me Asirian Atrivim Tiklat Pileser bagha ghua kamaghɨn a mɨgei, “Kɨ Atrivim Ahas, kɨ nɨn ingangarir gumazim, egha kɨ nɨn borimɨn mɨn iti. Datɨrɨghɨn Sirian atrivim ko Israelian atrivim na ko mɨsosi. Kamaghɨn amizɨ, nɨ izɨ me mɨsoghtɨ, me e gasɨghasighan kogham.” \v 8 Egha Ahas Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn itir gol ko silvan dagɨaba, ko atrivimɨn dɨpenimɨn itir dagɨaba sara inigha Asirian atrivim givezeghtɨ, a Judabar akurvaghasa da amada. \v 9 Ezɨ Atrivim Tiklat Pileser, Ahasɨn akam baregha, uan mɨdorozir gumaziba inigha ghua, Damaskusɨn nguibar ekiamɨn mɨsogha a ini. Egha Tiklat Pileser, Atrivim Resinɨn mɨsoghezɨ, an areme. Egha Damaskusɨn gumazamiziba, kalabuziar gumazamizibar mɨn me inigha, Kirɨn nguibar ekiamɨn ghu. \p \v 10 Ezɨ gɨn Atrivim Ahas, Asirian Atrivim Tiklat Pileserɨn ganasa Damaskusɨn ghu. A danganir kamɨn itir dughiamɨn, a Damaskusɨn itir asebar ziaba famin ofa gamir dakozimɨn gani. Egha an nedazimɨn ingarigha, ofa gamir dakozir kamɨn ingarir araziba osiri. Egha Jerusalemɨn Godɨn ofa gamir gumazim Uria bagha anemada, egha a mɨkemezɨ, a kamaghɨra ofa gamir dakozir mamɨn ingari. \v 11 Ezɨ Uria akam baregha, kamaghɨra garir ofa gamir dakozir Damaskusɨn itimɨn ingari. Ahas tɨghar ua Jerusalemɨn izamin dughiamɨn, Uria ofa gamir dakozir kam gamigha gɨfa. \v 12 Ahas ua izezir dughiamɨn, a ghua ofa gamir dakozimɨn gari. Egha ofa damuasa ofa gamir dakozir ekiar kamɨn boroghɨn ghua adɨrɨziamɨn ghuavanabo. \v 13 Egha an ofan bar isia mɨghɨrim, ko wit tuer ofa, ko wain inger ofabagh ami. Egha asɨzir ghuzim inigha, God ko navir vamɨran ikiamin ofa bagha, ghuzim isa ofa gamir dakozimɨn a kavamadi. \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xo*\xt Ua Me Ini 27:1-2; 2 Eghaghaniba 4:1\xt*\x*Bar fomɨra iza dughiar kamɨn, ofa gamir dakozir me fomɨra brasɨn ingarizim, a Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn ikia an Dɨpenimɨn guamɨn tughav iti. Ezɨ Atrivim Ahas datɨrɨghɨn ofa gamir dakozir kam, an danganimɨn a inigha, a gisɨvagha notɨn amadaghan ofa gamir dakozir igiar kamɨn mɨriamɨn anesara. Godɨn ofa gamir dakozir kam, faragha ofa gamir dakozir igiar kam ko Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn tiar akamɨn, tɨzimɨn tughav ti. \v 15 Ezɨ Atrivim Ahas kamaghɨn Uria mɨgei, “Nɨ zurara ofa damuamin dughiaba, nɨ ofa gamir dakozir igiar kamra mangɨ. Nɨ mɨzarazibar ofan bar isia mɨghɨribar amuva, guaratɨzibar wit tuer ofabar amu. Egh nɨ atrivim bagh ofa damuva, egh uaghan gumazamiziba bar me bagh ofa bar amu. Kar ofan bar isia mɨghɨriba ko wit tuer ofaba. Egh nɨ gumazamiziba bagh ofan igharazibar amu, kar wain inger ofaba. Egh nɨ asɨzibar ghuziba bar ada inigh ofa damu, egh da kavamangɨtɨ, da ofa gamir dakozir igiar kamra irɨ. Ezɨ brasɨn ingarizir ofa gamir dakozim, kar nan bizimra. Kɨ an ofabar amu egh Godɨn azangsɨghtɨ, a na mɨkɨmtɨ bizir kɨ damuasa nɨghnɨziba kɨ dar amuam.” \v 16 Ezɨ Uria atrivimɨn akar kaba baregha zurara dar gɨn ghua, egha kamaghɨn ami. \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 4:2-6\xt*\x*Ezɨ gɨn Atrivim Ahas ingangarir gumazibav kemezɨ, me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven ghugha, Solomonɨn ingangarir gumaziba fomɨra wilkarɨn brasɨn amizibar aghariba akaragharɨki. Egha uaghan itarir ekiar wilkar gisɨn itiba ini. Egha me bulmakaun brasɨn tengɨn dɨpar ekiamɨn apengan itiba ini. Me gɨn dagɨaba inigha tengɨn ekiar kam afasa dakozir igiamɨn ingari.\f + \fr 16:17 \fr*\ft Hibrun akam deragha akar kamɨn mɨngarim abɨghizir puvatɨ.\ft*\f* \v 18 Egha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn boroghɨra, bizir mam mati dɨpenir dozir mamɨn mɨn iti, me Sabatɨn dughiamɨn uari bagha aruemɨn fefem avasa an ingari. Egha me datɨrɨghɨn a gɨrazɨ, gumaziba an guamɨn ganan kogham. Ezɨ me, tiar akar atrivim Godɨn Dɨpenimɨn aven zuim, me uaghan an itir kurkazir aghuim gɨrazɨ, gumaziba ua kurkazir kamɨn ganan kogham. Atrivim Ahas Asirian atrivimɨn ifongiamɨn gɨn ghua, arazir kabagh ami.\f + \fr 16:18 \fr*\ft Ahas uan ingangarir kabar amuasa, brasɨn kaba ini. Solomon fomɨra Godɨn Dɨpenim bagha bizir kabar ingari. Nɨ 1 Atriviba 7:23-39ɨn gan.\ft*\f* \p \v 19 Ezɨ Atrivim Ahas amizir bizir igharazibar eghaghaniba bar, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \v 20 \x - \xo 16:20 \xo*\xt Aisaia 14:28\xt*\x*Ezɨ Ahas uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam inigha Devitɨn Nguibar Ekiamɨn ghua, a isa an inazir afeziabar mozibar boroghɨn anefa. Ezɨ an otarim Hesekia an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 17 \s Hosia Israelian atrivimɨn oto \p \v 1 Atrivim Ahas Judan atrivimɨn itima, an namba 12ɨn azenimɨn aven, Elan otarim Hosia, a Israelian atrivimɨn oto. Egha 9plan azenibar atrivimɨn ikia Samarian nguibar ekiamɨn iti. \v 2 An arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. Egha a Israelian atrivir igharazir an faragha zuiba amizɨ moghɨn, an arazir kurar bar avɨribagh amizir puvatɨ. \v 3 An atrivimɨn itir dughiamɨn, Asirian Atrivim Salmaneser iza Israelia ko mɨsosi. Egha Asirian mɨdorozir gumaziba Israelia abɨra, ezɨ Hosia Salmaneserɨn akar dɨkɨrɨzimɨn a gamua ghaze, an an apengan ikɨva, egh zurara azenibar a takisɨn mɨn dagɨaba a danɨngam. \v 4 Egha azenir mamɨn, Hosia gumazir maba amangizɨ, me Isipɨn Atrivim So bagha ghuegha an azai, eghtɨ a Hosian akuragham. Egha uaghan azenir kamɨn, Hosia azenibar zurara ami moghɨn, a Salmaneser bagha takisɨn mɨn dagɨaba amadir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Salmaneser kamaghɨn fo, Hosia a gifaragha uan akar dɨkɨrɨzim abɨki. Kamaghɨn amizɨ, a uan mɨdorozir gumaziba amangizɨ me ghua, Hosian suiragha kalabus gatɨ. \s Asiriaba Samariabav sogha me abɨni \p \v 5 Dughiar Asirian Atrivim Salmaneser, Hosia kalabus gatɨzimɨn gɨn, Salmaneser uan mɨdorozir gumaziba inigha ghua Israelian nguazimɨn aven arua bar me mɨsosi. Me ghua Samarian nguibar ekiamɨn otivigha, me korogha, 3plan azenibar me ko mɨsosi. \v 6 Ezɨ namba 9ɨn azenimɨn Hosia Israelian atrivimɨn itima, Asirian atrivim Samariaba dɨkabɨragha, men nguibar ekiam ini. Egha a Israelia inigha Asirian kantrin ghu. Egha marazi isa Halan nguibar ekiam gatɨ, egha marazi isa Gosanɨn Distrighɨn aven itir, Haborɨn Fanemɨn boroghɨra me arɨki. Ezɨ marazi Midian kantrin nguibabar iti. \p \v 7 Osɨmtɨzir Israelia bativir kaba, dar mɨngarim kamakɨn. Me Ikiavɨra Itir God, men Godɨn damazimɨn arazir kuram gami. Ikiavɨra Itir God fomɨra men inazir afeziaba Isipɨn atrivimɨn dafarimɨn ua me ini. Ezɨ me bizir kam gɨnɨghnɨzir pu. Bar puvatɨ. Israelia asebar ziaba fe, \v 8 egha me uan atirivibar arazir kurar me faragha amizibar gɨn zui. Egha me ikɨzir igharazir fomɨra nguazir kamɨn ikezibar, arazir kurabar gɨn zui. Ezɨ Ikiavɨra Itir God ikɨzir kaba batuegha, nguazir kam isa Israelia ganɨngi. \v 9 Ezɨ Israelia Ikiavɨra Itir God, men God akɨrim ragha a gasaragha moga, arazir kurar bar avɨribagh ami. Kar, arazir Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn derazir puvatɨziba. Me mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba famin danganiba, uan nguibar ekiaba ko nguibar doziba bar, dar boroghɨn, dar ingari. \v 10 \x - \xo 17:10 \xo*\xt 1 Atriviba 14:23\xt*\x*Egha me mɨghsɨabar oraziba ko temer ekiabar apebabar dughuazibar ghua, uari bagha dagɨar guarir dɨghoriba itiba ko temer guarir aser amizim Aseran nedazim itiba saram asava, egha dar ziaba fe. \v 11 Egha me danganir kabar ikia, asebar ziaba fer arazir ikɨzir igharaziba fomɨram amizibagh ami, ikɨzir kaba, Ikiavɨra Itir God fomɨra nguazir kamɨn me batoke. Me pauran mughuriar aghuim zuiba tua, aseba bagha ofa gami. Ezɨ Israelian arazir kurar kaba Ikiavɨra Itir God gamima, an anɨngaghe. \v 12 Fomɨra Ikiavɨra Itir God kamaghɨn me mɨkeme, “Ia asebar marvir guabar ziaba fan markɨ.” Ezɨ me an akam baraghan aghuagha marvir guar kabar ziaba fe. \p \v 13 Ezɨ Ikiavɨra Itir God uan akam inigha izir gumaziba amangizɨ, me vaghvagha Israel ko Judan ghuegha, kamaghɨn Akar Gavgavim me ganɨga ghaze, “Ia nɨghnɨzibagh iragh, egh ia uan arazir kuraba ategh nan Akar Gavgaviba, ko arazir kɨ ifongezibar gɨn mangɨ. Arazir kaba, kɨ ian inazir afeziabagh anɨngi. Kɨ akar kaba isa, uan ingangarir gumazibar akabagh atɨzɨ, me ia mɨkeme, kar nan akam inigha izir gumaziba.” \v 14 Ezɨ Israelian dapaniba gavgavigha Godɨn akam barazir puvatɨ, egha an akam batuegha uan inazir afeziabar arazibar gɨn zui. Inazir afeziar kaba, me nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn ikian aghua, a men God. \v 15 Israelia akɨrim ragha arazir God ifongezibagh asava, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir a men inazir afeziaba ko amizim, ko an ikiangsɨzir a me ganɨngiziba, me bar dar aghua. Me akaba batogha, egha ghua asebar ziaba fe. Aser kaba guizbangɨn godba puvatɨ. Ezɨ Israelian gumazamiziba bizir ifavarir kɨnir kabar ziaba fe, me uari pura bizir ifavarir kɨnibar mɨn otifi. Fomɨra Ikiavɨra Itir God me mɨkeme, me men boroghɨra itir ikɨzibar arazibar gɨn mangan markɨ, ezɨ Israelia an akam batuegha, arazir kabar gɨn zui. \v 16 \x - \xo 17:16 \xo*\xt 1 Atriviba 12:28\xt*\x*Egha me Ikiavɨra Itir God, men Godɨn Akar Gavgaviba bar da batuegha da abɨki. Egha me gol inigha bulmakaun apurir pumuningɨn marvir guamningɨn ingarigha, aningɨn ziamning fe. Egha me aser amizim Aseran marvir guamɨn ingarigha an ziam fe. Egha uaghan, overiamɨn itir mɨkoveziba bar dar ziaba fava, egha asem Balɨn ziam fe. \v 17 \x - \xo 17:17 \xo*\xt Godɨn Araziba 18:10\xt*\x*Egha me uan otariba ko guivibav sogha, avimɨn aven me tua aser kabar ofa gami. Egha me ganganir gumaziba ko gumazamizir aremezibar duaba ko mɨgeiba bagha ghua, egha uarir akurvaghasa men azai. Egha me imezibagh amir arazibagh ami. Israelia ti nɨghnɨzir vamɨra iti, a kamakɨn, me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kuram damuvɨra ikiasava ami. Ezɨ Ikiavɨra Itir God men arazir kurar kamɨn ganigha puvɨra men atari. \v 18 Ikiavɨra Itir God bar Israelian anɨngaghegha, men guabar ganan aghua. Kamaghɨn amizɨ, a men nguazimɨn me batoghezɨ, me ghua saghon itir kantrin ghu. Ezɨ Judan anabamɨn gumazamiziba uan nguazimɨn ikiavɨra iti. \p \v 19 Egha Judaba, me uaghan Ikiavɨra Itir God, men God, an Akar Gavgavibar gɨn zuir puvatɨ. Israelia gɨn ghuezir arazir kurar kabara, Judan gumazamiziba uaghan dar gɨn zui. \v 20 Ezɨ Ikiavɨra Itir God akɨrim ragha bar Israelia gasara. Egha a puv me gamua, egha apaniba amangizɨ me iza me gasɨghasɨki. Israelia arazir kuraba ataghizir puvatɨ, ezɨ Ikiavɨra Itir God men aghuagha, me batoghezɨ me an damazimɨn saghon ghue. \p \v 21 Fomɨra Israelia ko Judaba uari inigha Atrivim Devitɨn adarazir apengan iti. Egha gɨn Ikiavɨra Itir God Israelia gamizɨ, me Judan adarazi ko uari abɨki. Egha Israelian adarazi dɨkavigha Nebatɨn otarim Jeroboam amɨsevezɨ, a men atrivimɨn oto. Egha Jeroboam me gamima, me Ikiavɨra Itir God ategha, arazir kurar avɨrir bar ekiabagh ami. \v 22 Egha gɨn Israelia uaghan, Jeroboam amizɨ moghɨn, arazir kurar bar igharazibagh ami. Me arazir kaba ataghizir puvatɨ. Bar puvatɨ. \v 23 Ezɨ gɨn Ikiavɨra Itir God bar men aghua, egha me batoghezɨ me uan kantrin saghon ghue. Ikiavɨra Itir Godɨn arazir kamɨn mɨngarim kamakɨn, God dughiar avɨriba ikiangsɨzir akaba isa Israelia bagha uan akam inigha izir gumazibagh anɨngi. Kar an ingangarir gumaziba, ezɨ me arua Israelia mɨgɨavɨra iti, ezɨ me me baraghan aghua. Kamaghɨn amizɨ, Asiriaba iza Israelia mɨsogha me abɨragha, me inigha uan kantrin ghue, ezɨ me kantrin kamɨn ikiavɨra iti.\f + \fr 17:23 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam, “ikiavɨra iti,” a e datɨrɨghɨn itir dughiam mɨgeir puvatɨ. A gumazir akɨnafarir kam osirizimɨn dughiam mɨgei.\ft*\f* \s Ikɨzir igharazibar gumazamiziba Israelɨn nguazim gapia \p \v 24 Asirian atrivim ghua, Babilonɨn nguibar ekiamɨn gumazamiziba, ko Kutan nguibar ekiam, Ivan nguibar ekiam, ko Hamatɨn nguibar ekiam, ko Sefarvaimɨn nguibar ekiamɨn gumazamiziba, a bar me inigha Samarian nguibar ekiabar ghuegha, Israelian nguibar ekiabar me arɨki. Ezɨ gumazamizir kaba bar Israelian nguazim gapia. \p \v 25 Egha me iza kagh apiagha Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fer puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God laionba amangizɨ, da iza men maraziv suagharɨki. \p \v 26 Ezɨ gumazir maba ghua kamaghɨn Asirian atrivim mɨgei, “Gumazamizir nɨ inigha ghua Samarian nguibabagh arɨghiziba, me nguazir kamɨn asebar arazibagh fozir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, aser kam laionba amangizɨ da iza gumazamizibav sozi me ariaghiri.” \p \v 27 Atrivim akar kam baregha uan gumazir dapanir mam mɨgɨa ghaze, “Nɨ mangɨ Israelian ofa gamir gumazir e inigha kagh izezir kabar tam inigh izɨ. Egh uam anemadaghtɨ, a Samarian kantrin mangɨ ikɨ, egh nguazir kamɨn asebar arazibar gumazamizibar sure damu.” \v 28 Ezɨ me Israelian ofa gamir gumazir mam inigha, ua Samarian anemada, ezɨ a ghua Betelɨn nguibamɨn ikiava, Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fer arazibar gumazamizir kabar sure gami. \p \v 29 Ezɨ ikɨzir kabar gumazamiziba me uan arazibar gɨn ghuavɨra ikia, egha uari bagha asebar marvir guabar ingari. Egha me marvir guar kaba isa, Israelia fomɨra asebar ziaba fasa mɨghsɨabar pɨn itir danganir ingarizir kabagh arɨki. Egha ikɨzir vaghvaziba uari bagha marvir guabar ingara da isa nguibar me itibagh arɨsi. \v 30 Babilonɨn ikegha izezir gumazamiziba, uari bagha asem Sukotbenotɨn marvir guamɨn ingari, ezɨ Kutan gumazamiziba, asem Nergalɨn marvir guamɨn ingari, ezɨ Hamatia uari bagha asem Asiman, marvir guamɨn ingari, \v 31 ezɨ Ivan gumazamiziba asem Niphasɨn marvir guam ko asem Tartakɨn marvir guamɨn ingari. Ezɨ Sefarvaimia me uan boribav sogha da tua, ofan mɨn asemning Adramelek ko Anamelek ganɨdi. \v 32 Egha gumazamizir kaba uaghan Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fe. Me uari uan adarazir gumazir maba mɨsevima, me Ikiavɨra Itir Godɨn ofa gamir gumazibar otifi. Godɨn ofa gamir gumazir kaba me asebar ziam fer danganir mɨghsɨabar itibar ikia, egha gumazamizir asɨzir me ofa bagha isa izibar ofa gami. \v 33 Egha arazir kamɨn me Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fa, egha uaghan me uan nguibamɨn amir arazimɨn gɨn ghua uan asebar ziaba fe. \p \v 34 \x - \xo 17:34 \xo*\xt Jenesis 32:28; 35:10\xt*\x*Egha datɨrɨghɨn uaghan gumazamizir kaba arazir kamɨn gɨn ghuavɨra iti. Me guizbangɨra Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fer puvatɨ, egha me arazir God ifongeziba ko, bizir a damuasa me mɨkemeziba ko, Araziba ko, Akar Gavgaviba, me dar gɨn zuir puvatɨ, kar a Jekopɨn ovavir boribagh anɨngizir araziba. Jekop a gumazir kam, God ziar igharazir kam Israel a ganɨngi. \v 35 Ikiavɨra Itir God fomɨra Israelia ko akar dɨkɨrɨzir mam gami, egha mɨghɨgha kamaghɨn me mɨgɨa ghaze, “Ia asebar ziaba fan markɨ. Ia men apengan ikian markɨ, egh me bagh teviba apɨran markɨ. Egh me bagh ofabar amuan markɨ. Bar markɨ. \v 36 \x - \xo 17:36 \xo*\xt Godɨn Araziba 6:13\xt*\x*Ia nan ziamra fɨ, kɨ Ikiavɨra Itir God, egh nan apengan ikɨ. Nan gavgavir ekiamɨn, kɨ Isipɨn ia inigha ize. Kamaghɨn amizɨ, ia na bagh teviba apɨrɨva, na baghvɨra ofabar amu. \v 37 Ia arazir kɨ ifongeziba, ko bizir kɨ damuasa ia mɨkemeziba, ko nan Araziba bar, ko nan Akar Gavgavir kɨ ia bagha osirigha ia ganɨngiziba, ia bar dar gɨn mangɨ. Ia asebar ziaba fan markɨ. \v 38 Ia Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kɨ ia koma amizir kam, gɨn amangan markɨ. Egha ia mangɨ asebar ziaba fan markɨ. \v 39 Puvatɨ. Ia nan ziamra fɨ, kɨ Ikiavɨra Itir God, ian God. Egh ia nan apengara ikɨ. Ia kamaghɨn damutɨ, kɨ ian akuraghtɨ apaniba ia abɨnan kogham.” \v 40 Ezɨ gumazamizir kaba an akam barazir puvatɨgha, uan arazir me fomɨra amizibar gɨn ghuavɨra iti. \p \v 41 Ikɨzir igharazibar gumazamizir iza Samarian itir kaba, me Ikiavɨra Itir Godɨn ziam fa, egha uaghan uan asebar ziaba fe. Ezɨ datɨrɨghɨn men ovavir boriba uaghan, men arazir kabara gɨn ghuavɨra iti.\f + \fr 17:41 \fr*\ft Mɨgɨrɨgɨar otevir kam “datɨrɨkɨn,” a ves 34 ko ves 41ɨn iti, an e itir dughiar kam mɨgeir puvatɨ. A gumazir akɨnafarir kam osirizimɨn dughiam mɨgei.\ft*\f* \c 18 \ms Judan kantri ghuaghira ghua bar ikuvigha gɨvazir dughiamɨn eghaghanim \mr (Sapta 18--25) \s Hesekia Judan atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 29:1-2; 31:1) \p \v 1 Elan otarim Hosia, an namba 3ɨn azenimɨn, a Israelian atrivimɨn itima, Ahasɨn otarim Hesekia, Judan atrivimɨn oto. \v 2 Hesekia azenir 25pla ikia, egha atrivimɨn oto, egha 29plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn iti. An amebam Abiya, Sekaraian guivim. \v 3 Hesekia Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir aghuibagh ami, mati an ovavim Atrivim Devit amizɨ mokɨn. \v 4 \x - \xo 18:4 \xo*\xt Dɨboboniba 21:9\xt*\x*Egha Hesekia mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganibagh asɨghasɨgha, dagɨar guarir akɨniba apɨrigha temer guarir aser amizim Aseran nedazim itim okagharɨki. Hesekia garima, Moses fomɨra ingarizir kuruzir brasɨn kam, me a dɨbora ghaze, “Nehustan,” egha gumazamiziba pauran mughuriar aghuim zuiba tua, kuruzir kamɨn ziam fe. Kamaghɨn amizɨ, Hesekia datɨrɨghɨn kuruzir brasɨn kam inigha anebɨagharɨki. \v 5 Hesekia nɨghnɨzir bar gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn iti, a Israelian God. Judan atrivir igharazir tam, Hesekian mɨn nɨghnɨzir gavgavim Godɨn itir puvatɨ. An nɨghnɨzir gavgavim, atrivir faragh ikeziba ko an gɨn otivizir atriviba, bar men nɨghnɨzir gavgavibagh afira. \v 6 A bar Ikiavɨra Itir Godɨn porogha a baghavɨra iti, egha zurara Ikiavɨra Itir God ataghɨrazir pu. Bar puvatɨ. A deraghavɨra Ikiavɨra Itir Godɨn Akar Gavgavir, a Moses ganɨngizibar gɨn zui. \v 7 Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God Hesekia ko ikia egha an akurvazima, an amir biziba bar deraghavɨram otifi. Asirian atrivim Judabagh ativagh men ganan Hesekia bar aghua, egha a ua atrivir kamɨn apengan itir puvatɨ. \v 8 Egha Hesekia uaghan uan mɨdorozir gumaziba ko Filistian kantrin ghuegha, egha Filistian kantrin ekiaba ko nguibar doziba sara mɨsosi. Egha me Filistiaba abɨragha ghua, Gasan nguibar ekiam ko nguibar an boroghɨra itibar tu. \p \v 9 Hesekia azenir 4plan, Judan atrivimɨn itima, dughiar kamɨn Elan otarim Hosia, an namba 7ɨn azenimɨn a Israelian atrivimɨn iti. Egha azenir kamɨn, Asirian Atrivim Salmaneser uan mɨdorozir gumaziba ko iza Israelia ko mɨsosi. Me Samarian nguibar ekiam iniasa anevɨnigha mɨsosi. \v 10 Me nguibar ekiam korogha ghua, namba 3ɨn azenim otozɨ, me Samaria dɨkabɨragha a ini. Kar namba 6ɨn azenim Hesekia atrivimɨn iti, ezɨ namba 9ɨn azenimɨn Hosia atrivimɨn iti. \v 11 Ezɨ Asirian atrivim Israelia inigha Asirian kantrin ghu. Egha marazi isa Halan nguibar ekiam gatɨ, egha marazi isa Gosanɨn Distrighɨn aven itir, Haborɨn Fanemɨn boroghɨra me arɨki. Ezɨ marazi Midian kantrin nguibabar iti. \p \v 12 Osɨmtɨzir Israelia bativir kaba, dar mɨngarim kamakɨn. Me Ikiavɨra Itir God, men God, me an akam batosi, egha a me ko amizir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kam abigha, Ikiavɨra Itir Godɨn ingangarir gumazim Moses, me ganɨngizir Akar Gavgaviba barazir puvatɨgha, an arazibar gɨn zuir puvatɨ. \s Asirian mɨdorozir gumaziba Jerusalemɨn nguibar ekiam iniasav amua mɨsosi \r (2 Eghaghaniba 32:1-19; Aisaia 36:1-22) \p \v 13 Hesekia 14plan azenibar atrivimɨn itima, ezɨ Asirian Atrivim Senakerip uan mɨdorozir gumaziba ko iza Judaba ko mɨsogha me abɨragha, men nguibar dɨvazir gavgaviba avɨniziba bar da ini. Egha me Jerusalem inizir puvatɨ. \v 14 Atrivim Senakerip Lakisɨn nguibamɨn iti, ezɨ Hesekia kamaghɨn a bagha akam amada, “Kɨ nɨn akam batuegha, datɨrɨghɨn osɨmtɨzim iti. Ezɨ kɨ kamaghsua, nɨ na ko mɨsoghan markɨ. Egh nan kantri ateghtɨ, kɨ kamaghɨn damuam, nɨ bizir manam bagh azangsɨghtɨ, kɨ nɨ danɨngam.” Ezɨ Senakerip 10,000 kilogrem silva ko 1,000 kilogrem gol uabɨ danɨngasa Hesekia mɨgei. \v 15 Kamaghɨn amizɨ, Hesekia Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn itir silvan dagɨaba ko atrivimɨn dagɨaba itir danganimɨn dagɨaba inigha, Senakerip bagha bar da amada. \v 16 Egha Hesekia Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn tiar akabar itir golba ko guarir akɨnir tiar akabar mɨriamɨn itimningɨn golba bar da adangi. A uabɨ faragha ingangarir gumazibav kemezɨ, me golɨn kaba tiar akar kaba avava, egha guarir akɨnimning sara nomke. Egha datɨrɨghɨn a golɨn kaba inigha Atrivim Senakerip bagha da amangi. \v 17 Ezɨ Asirian atrivim gol ko silvan kaba inigha, uan mɨdorozir gumazibar dapanir ekiar 3pla, ko mɨdorozir gumazir bɨzir dafam amadazɨ, me Lakis ategha, Atrivim Hesekia bagha Jerusalemɨn zui. Me ghua Jerusalemɨn oto. Dughiar kamɨn, danganir mam iti, Mozir Dɨpar Pɨn Itimɨn daghurim, dɨpam an ghuaghira Jerusalemɨn oto. Daghurir kam, a tuavir ekiar ghua iniba ruer danganimɨn boroghɨn oto. Asiriaba otivigha danganir kamɨn tuivighav iti. \p \v 18 Ezɨ Asirian gumaziba Atrivim Hesekia bagha akam amaga ghaze, a izɨ. Ezɨ a uan fofozir gumazibar dapanir 3pla amangizɨ, me Asirian gumazir kaba bativasa ghue. Kar, Hilkian otarim Eliakim, an atrivimɨn dɨpenimɨn garir gumazim, ko Sepna, atrivimɨn akɨnafariba osirir gumazim, ko Asapɨn otarim Joa, an atrivim amir bizibar eghaghaniba, bar ada osirir gumazim, me zui. \v 19 Egha gumazir dapanir 3plan kaba, Asiriaba bativizɨ, Asirian mɨdorozir gumazibar dapanir ekiabar mav, akar gavgavimɨn me mɨgɨa ghaze, “Ia mangɨ, Asirian atrivir ekiamɨn akar gavgavir kamɨn gun Hesekia mɨkemegh. A kamaghɨn mɨgei, ‘Hesekia, nɨ gavgavir manam ikia, egha nan apengan ikian aghua? \v 20 Mɨgɨrɨgɨar kɨniba ti mɨdorozimɨn gavgavim gafiraz, o? Bar puvatɨ! Nɨ nan akaba barazir puvatɨ. Egha nɨ ghaze, tina izɨ nɨn akuragham! Ezɨ nɨ na baraghan aghua. \v 21 Kɨ fo, kantri Isip nɨn akuragh mɨsoghasa nɨ a bagha gara mɨzua iti. Egha kɨ nɨ mɨgei, Isip mati abuar mɨsiam dɨpɨriaghirɨgha gɨfa. Egh nɨ a inigh fidizimɨn mɨn an suiragh darutɨ, an ruaghatevim nɨn agharim mɨtɨgham. Isipɨn atrivimɨn arazim, abuar mɨsiar kamɨn mɨrara ghu. Kamaghɨn amizɨ, mɨsoghamin dughiamɨn a izɨ nɨn akuraghan kogham. \v 22 Egh nɨ ti kamaghɨn mɨkɨmam, ia Israelia nɨghnɨzir gavgavim Ikiavɨra Itir Godɨn iti, a ian God, a ian akuragham. Ezɨ kɨ ghaze, bar puvatɨgham. E fo, Hesekia, nɨ uabɨ ghua mɨghsɨabar pɨn itir danganir an ziam feba ko, an ofa gamir dakozir pura tintinibar itiba bar dagh asɨghasɨki. Egha nɨ Judaba ko Jerusalemia mɨgɨa ghaze, me Jerusalemra izɨ ofa gamir dakozir vamɨran Godɨn ziam fam.’ \p \v 23 “Hesekia, nɨ izɨ nan gumazir ekiam Asirian atrivim ko akam akɨrigh. Nɨ ti 2,000plan mɨdorozir gumazir gavgavibar apightɨ, nan atrivim 2,000plan hoziaba nɨ danightɨ, me dar apiagh mɨsogham. Kɨ fo, nɨ uabɨ gumazir kamaghɨn garitaba itir puvatɨ. \v 24 Egha nɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, Isipian mɨdorozir gumaziba uan hoziaba ko karisba sara izɨ nɨn akuragh mɨsogham. Bar puvatɨgham, me izan kogham. Nɨ en mɨdorozir gumazibar tongɨn gumazir dapanir ziaba puvatɨzitam abɨnamin gavgaviba puvatɨgham. \v 25 Nɨ ti ghaze, kɨ uabɨ uan nɨghnɨzimɨn iza nɨn kantri ko mɨsogha a gasɨghasɨsi, a? Bar puvatɨ. Ikiavɨra Itir God uabɨ na mɨkemezɨ, kɨ iza kantrin kam gasɨghasɨsi.” \p \v 26 Eliakim ko Sepna ko Joa akar kam baregha, me Asirian mɨdorozir gumazibar dapanir kam mɨgɨa ghaze, “Nɨ Aramɨn akamɨn e mɨkɨm, e a gɨfo. Nɨ Hibrun akam mɨkɨman markɨ. Puvatɨghtɨ, gumazir nguibar ekiamɨn dɨvazir gavgavir mɨtiam gisɨn mɨtivighav itiba nɨn akam baregham.” \p \v 27 Ezɨ Asirian atrivimɨn gumazir dapanir kam kamaghɨn a ikaragha ghaze, “Nan atrivim akar kam ia ko ian atrivimra, mɨkɨmasa na amadazir puvatɨ. Puvatɨ. Gumazir dɨvazim gisɨn tuivighav itiba, me uaghan akar kam baragham. Guizbangɨra, mɨdorozim otoghtɨ, e Jerusalem koroghtɨ, dughiar kuram bar ia batogham. Eghtɨ ia gumazir dɨvazim gisɨn tuivighav itiba, ia bar dagheba puvatɨghɨva, uan buaribar amɨva, uan mɨsɨzir pabar amam.” \p \v 28 Egha Asirian mɨdorozir gumazibar dapanir kam, dɨvazim gisɨn apiaghav itir gumazibar gara kamaghɨn pamtemɨn Hibrun akamɨn men dɨa me mɨgei, “Ia deraghvɨra Asirian atrivir ekiamɨn akam baragh! \v 29 Atrivim kamaghɨn mɨgei, Ia Hesekia baraghtɨ, a ia gifaran markɨ. Hesekia ian akuraghtɨ ia deragh ikian kogham. \v 30 Ia Hesekian apezeperir akaba baraghan markɨ, egh ia nɨghnɨzir gavgavim Hesekian akamɨn ikɨ egh suam, Ikiavɨra Itir God ian akuraghtɨ, e Asiriaba ia abɨnigh Jerusalemɨn nguibar ekiam inighan kogham. \v 31 Ia Hesekian akam baragh ua na ko mɨsoghsɨ nɨghnɨghan markɨ. Ia deravɨra dapiagh ikɨ, egh ia uan mozir paba tu dar amɨva, wainɨn ikarɨzibar ovɨzibar amɨ. Ia uan azenibar itir temer fighɨn ovɨziba uan azenibar da inisɨ, ia na ko akam akɨrigh na ateghtɨma, kɨ ian nguibar ekiam iniam. \v 32 Eghtɨ ia deraghvɨra ikɨ mangɨtɨ, kɨ ia inigh mangɨ kantrin igharazir ian kantrin mɨrara garimɨn ia atɨgham. Kantrin kam wainɨn azenir avɨriba iti. Egha a bret damuamin witɨn azenir avɨriba iti. Egha uaghan olivɨn temeba ko haniba iti. Hesekia ia gifaragha ghaze, ‘Ikiavɨra Itir God, ian akuragh Asiriaba dɨkabɨragham!’ \p \v 33 “Ia Hesekia ateghtɨma a ia gifaran markɨ. Ia ti ghaze, kantrin igharazibar aseba men akurvasi, ezɨ me Asiriaba e mɨsogha e abɨra, a? Bar puvatɨ. \v 34 E ghua Hamatɨn nguibar ekiam ko Arpatɨn nguibar ekiam, Sefarvaim, Hena, Ivan ko mɨsozima, men aseba managh ikia, men akurazir puvatɨ? Egha e ghua Samaria ko mɨsozima, Samarian aseba men akuragha e dɨkabɨraz, o? Bar puvatɨ. \v 35 Kantrin kaba me aser avɨravɨriba iti, ezɨ e me ko mɨsosi. Ezɨ men aseba men akurazɨ, me e mɨsogha e abɨrazir puvatɨ. O Jerusalemia, ia manmaghsua nɨghnɨgha ghaze, Ikiavɨra Itir God ian akuraghtɨ, e ia mɨsogh ia abɨraghan kogham? Bar puvatɨgham!” \p \v 36 Asirian gumazir dapanir kam me mɨkemegha gɨvazɨ, gumazir dɨvazir gavgavimɨn apiaghav itiba oregha fo, faraghavɨra Atrivim Hesekia Asiriabar akam ikarvagh bizitamɨn mɨkɨman men anogoroke. Kamaghɨn amizɨ, me uan akabar kumigha an mɨgɨrɨgɨatam ikarazir puvatɨ. \v 37 Ezɨ Asirian gumazir dapanir kamɨn mɨgɨrɨgɨaba, Eliakim, Sepna, ko Joa gamizɨ men naviba bar oseme. Ezɨ me uan korotiaba abɨagharigha, ghua gumazir kamɨn mɨgɨrɨgɨaba bar dar gun Hesekia mɨgei. \c 19 \s Hesekia uan osɨmtɨzibar gun Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia mɨgei \r (Aisaia 37:1-7) \p \v 1 Ezɨ Judan Atrivim Hesekia Asirian atrivimɨn gumazir dapanimɨn akam baregha, uan korotiaba abɨagharigha buaber korotiaba aghuigha, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ghu. \v 2 Egha atrivimɨn dɨpenimɨn garir gumazim Eliakim ko, atrivimɨn akɨnafariba osirir gumazim Sepna, ko ofa gamir gumazir ghuribar diazɨ me izi. Ezɨ a me amangizɨ, me Emosɨn otarim, Aisaian ganasa zui. Ezɨ gumazir kaba, buaber korotiaba aghuigha zui. \v 3 Me ghuava otivigha kamaghɨn Aisaia mɨgei, “Atrivim Hesekia ghaze, Kar osɨmtɨzir ekiaba ko aghumsɨziba otivir dughiam. Asiriaba dɨbovir mɨgɨrɨgɨar avɨribar e gami. E amizir navim asangizɨmɨn mɨn ami, a borim batamin dughiam otozɨ, an a batamin gavgaviba puvatɨ. \v 4 Asirian atrivim uan abuir gumazim amadazɨ, a iza dɨbovir akabar en Godɨn Zurara Ikiavɨra Itim mɨkeme. E fo, Ikiavɨra Itir God, an dɨbovir akaba baregha gɨfa, eghtɨ a gumazamizir dɨbovir akar kabagh amiziba, ivezir kuram isɨ me danɨngam. Kamaghɨn amizɨ, nɨ en akuragh God ko mɨkɨmtɨ, e ikiavɨra itir varazira a en akuraghtɨ, e ovengan kogham.” \p \v 5 Ezɨ Aisaia, Hesekian akam baregha, \v 6 kamaghɨn gumazir an akam inigha izezir kabav gei, “Ia uamategh atrivim bagh mangɨ Ikiavɨra Itir Godɨn akamɨn gun a mɨkemegh. Ikiavɨra Itir God ghaze, ‘Nɨ akar a nan tiraghtirazir kam mɨghɨgh, a gɨnɨghnɨgh atiatingan markɨ. A pura Asirian atrivimɨn ingangarir gumazir kɨnim, a mɨgɨrɨgɨar kam gami. \v 7 Ia oragh. Kɨ uan Duamɨn gavgavimɨn, Asirian atrivim damightɨ an okam nɨghnɨgham. A mɨgɨrɨgɨar kɨnim baregh pura uamategh arɨ uan kantrin mangɨgham. An Asirian kantrin ikɨvɨra ikɨtɨ, kɨ gumazitabar amightɨ, me a mɨsueghtɨ an aremegham.’ ” \s Asirian mɨdorozir gumaziba ua Jerusalem gasɨghasɨghasa mɨgei \r (Aisaia 37:8-20) \p \v 8 Ezɨ Asirian abuir gumazim kamaghɨn oraki, Atrivim Senakerip Lakisɨn nguibam ataki. Ezɨ abuir gumazir kam dɨkavigha Jerusalem ategha ghua Libnan nguibamɨn otogha garima, an atrivim Lipnan nguibamɨn ikia Lipnabav sosi. Ezɨ a ghuava atrivim bato. \v 9 Asiriaba mɨsogha itima, gumazir maba iza Atrivim Senakerip mɨgɨa ghaze, “Itiopian Atrivim Tirhaka uan mɨdorozir gumaziba ko iza nɨ ko mɨsoghasa.” Ezɨ Senakerip Jerusalem iniasa nɨghnɨsi, kamaghɨn amizɨ, an akɨnafarir mam osirizɨ, an abuir gumaziba a inigha Hesekia bagha ghu. \v 10 Senakerip kamaghɨn akɨnafarim osiri, “Hesekia, kɨ fo, Godɨn nɨ nɨghnɨzir gavgavim itim, a nɨ mɨgɨa ghaze, kɨ mɨsogh ia abɨnigh Jerusalem inighan kogham. A nɨ gifari. Nɨ bar an akam baraghan markɨ. \v 11 E Asirian atriviba, nɨ uabɨ en arazibagh fo, e kantrin igharazibar atriviba ko mɨsogha bar me gasɨghasɨsi. Egha nɨ ti ghaze, kɨ nɨn kantri kamaghɨn a damighan kogham? Puvatɨ, ia guizbangɨra e gitaghan kogham. \v 12 Nan inazir afeziaba fomɨra, Gosenɨn nguibam ko Haranɨn nguibam, Resepɨn nguibam, ko Idenɨn gumazamizir Telasarɨn nguibamɨn itiba, me nguibar kabagh asɨghasɨki. Men aseba men akurazir puvatɨ, ezɨ me deragha ikezir puvatɨ. \v 13 Ezɨ nguibar kaba, Hamat, Arpat, Sefarvaim, Hena, ko Iva, men atriviba datɨrɨghɨn managh iti? Me itir puvatɨ. E bar me mɨsoagharɨghizɨ me ariaghire.” \p \v 14 Ezɨ Atrivim Hesekia akɨnafarir kam, abuir gumazir a inigha izeziba dama an suiragha an ganigha, a inigha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ghu. Egha Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn an onegha anetɨ. \v 15 \x - \xo 19:15 \xo*\xt Ua Me Ini 25:22\xt*\x*Egha Hesekia kamaghɨn Ikiavɨra Itir God ko mɨgei, “O Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, nɨ Israelian God, nɨ enselɨn bar gavgavibagh afiragha bar pɨn uan atrivir dabirabim gaperaghav iti. Ezɨ nɨn gavgavim enselɨn bar gavgavibar gavgavim gafira. Nɨrara, nɨ guizbangɨra God, nɨ nguazir kamɨn kantribar gumazamiziba bar me gativagha men gari. Nɨrara, overiam ko nguazimɨn ingari. \v 16 O Ikiavɨra Itir God, nɨ deragh kuarim atɨgh nan mɨgɨrɨgɨaba baregh, deravɨra bizir kurar e bativizir kabar gan. Nɨ Godɨn Angamɨra Itim. Ezɨ Senakerip nɨ dɨpova mɨkemezir akar kaba, nɨ deragh da baregh dar gan. \v 17 O Ikiavɨra Itir God, e kamaghɨn fogha gɨfa, Asirian atriviba kantriba bar dagh asɨghasigha men nguaziba saram asɨghasɨki. \v 18 Egha atrivir kaba, kantrin kabar marvir guaba sarama asɨghasigha da isa avimɨn da tue. Men marvir guar kaba, da guizɨn godba puvatɨ, me temeba ko dagɨaba isa uan dafaribar dar kɨri. Kamaghɨn amizɨ, Asiriaba bar moghɨra dagh asɨghasigha, dagh apongezɨ da isi. \v 19 O Ikiavɨra Itir God, nɨ en God, nɨ datɨrɨghɨn en akuragh, Senakeripɨn dafarimɨn uam en inigh. Eghtɨ nguazir kamɨn kantribar gumazamiziba bar kamaghɨn ganigh fogh suam, nɨrara nɨ Ikiavɨra Itir God.” \s Aisaia Godɨn akam isa atrivim ganɨdi \r (Aisaia 37:21-38) \p \v 20 Ezɨ Emosɨn otarim Aisaia, Hesekia bagha kamaghɨn akam amada, “Ikiavɨra Itir God, a Israelian God, a ghaze, ‘Nɨ Asirian Atrivim Senakeripɨn dafarimɨn, ua uari iniasa nan azangsɨki. \v 21 Kamaghɨn amizɨ, Ikiavɨra Itir God datɨrɨghɨn Asirian Atrivim Senakerip gɨnɨghnɨgha akar kam gami. A kamaghɨn mɨgei: \b \q1 “ ‘Saionɨn nguibar ekiam, a mati amizir igiar bar dirim, \q2 a nɨ dɨpova aghumsɨzir akabar nɨ mɨgei. \q2 Jerusalem nɨn gɨrakɨrangɨn, nɨ dɨpova uan dapanim roi. \q1 \v 22 Nɨ uabɨra uan ziam fa, egha nɨ tinara akar kuraba ko dɨbovibar a gami? \q2 Nɨ tinara pamtemɨn tiraghtirazir akabar a mɨgei? \q2 Nɨ tinara dɨkabɨnasa arazir kabagh ami? \q2 Kɨrara, kɨ Israelian Godɨn Bar Zuezim, nɨ bizir kabar na gami! \q1 \v 23 Nɨ uan ingangarir gumazir dapanibav kemezɨ, \q2 me nɨn ziam fa nan ziamɨn tira. \q2 Ezɨ kɨ men akatoribar mɨgɨrɨgɨar kaba baraki. \q1 Kɨ fo, nɨ kamaghɨn mɨgɨa ghaze, nɨ uan karisɨn avɨriba inigha Lebanonɨn Mɨghsɨabar orazibar ghuavanaga, \q2 egha bar Lebanonɨn ruarir bar pɨzimɨn aven ghua, danganir gumaziba aven zuir puvatɨzimɨn, \q2 nɨ temer sidan bar ruariba ko temer painɨn bar aghuiba oke. \q1 \v 24 Egha nɨ pura tintinibar aruir dughiabar, nɨ damamin dɨpatam gasazir puvatɨ. \q2 Dɨpaba bar dakezir dughiamɨn, nɨ kuizir mozir dɨpaba, da bar moghɨra izefe, ezɨ nɨn adarazi da api. \q1 Egh nɨ mangɨ Isipɨn faner ekiabar arutɨ, nɨn sueba dɨpar kabar amutɨ da mɨsɨngam. \b \q1 \v 25 “ ‘Senakerip, nɨ kamaghɨn fozir puvatɨ, kɨ fomɨra bizir kabar amuasa nɨ amɨsefe. \q2 Kɨ nguibar gavgavir dɨvazir gavgaviba itiba, kɨ dagh asɨghasɨghasa, gavgavim nɨ ganɨngi. \q1 Ezɨ nɨ nan nɨghnɨzimra gɨn ghua nguibar kaba akaragharɨghizɨ da iregha, \q2 mati me dagɨaba pozibav kɨnizɨ, da iti. \q1 \v 26 Ezɨ gumazamizir nguibar kabar itiba bar atiatingi. \q2 Me okam nɨghnɨgha men gavgaviba bar moghɨra gefe. \q2 Me mati, aruer dughiamɨn, amɨnir fefem iza grazibar isi da mɨdɨi moghɨn mɨsigha iti. \q1 Amɨnir fefer kam aruem anadir naghɨn ikegha iza, \q2 grazir dɨpenir siriabar aghuiba ko grazir tintinimɨn aghuibar isizɨ, da deragha aghuir puvatɨ. \b \q1 \v 27 “ ‘Ezɨ kɨ bar moghɨra nɨ gɨfo, \q2 nɨn dabirabir araziba ko, dɨgavir araziba ko, iza zuir araziba, kɨ bar dagh fo. \q2 Egha nɨn anɨngagharir nan itim, kɨ uaghan bar a gɨfo. \q1 \v 28 Nɨn anɨngagharir akar nan itiba ko, nɨ uabɨra uabɨ feir arazim, kɨ bar dagh fo. \q2 Ezɨ kɨ datɨrɨghɨn akezim isɨ nɨn atinim darugh, egh ainɨn otevir me hosɨn akam gazuim, isɨ nɨn akam darugham. \q1 Egh nɨ amɨkɨrɨgh tuavir nɨ uan nguibamɨn ikegha izezim, uam an mangɨgham.’ ” \b \p \v 29 Ezɨ Aisaia akar ababanir mam isa Hesekia ganɨga, kamaghɨn mɨgei, “Ia kamaghɨn ganigh fogham, azenir kam ko azenir gɨn izamimɨn, ia dagheba oparan kogham. Ia azenir kamɨn witɨn pura uari azenibar otiviba ini dar amɨ, egh mangɨ azenir pumuningɨn, ia azenir faragha ghuzimɨn dagher ovɨzir iregha aghuiba, ia dar amɨ, egh namba 3ɨn azenimɨn, ia ua ingarɨva opar damɨ. Egh ia uaghan wainɨn ovɨzibar amɨsɨ, wainɨn ikarɨziba oparɨva, dar ovɨzibar amam. \v 30 Eghtɨ Judan anabamɨn gumazamizir ikiavɨra itir varazira, me witɨn azenim puvɨra be moghɨn, borir avɨriba batɨ bar avɨrasemegham. \v 31 Eghtɨ apaniba Jerusalemɨn gumazamiziba bar me gasɨghasighan kogham, men tarazi ikɨvɨra ikiam. Gumazamizir ikiavɨra itir varazira ikɨ Saionɨn Mɨghsɨamɨn mɨtivighvɨra ikiam. Ikiavɨra Itir Godɨn Gavgaviba Bar Itim, a bizir kabar amutɨ da otivighirasa nɨghnɨzir gavgavim iti. \b \q1 \v 32 “Egha Ikiavɨra Itir God ua kamaghɨn mɨgei, \q2 ‘Asiriabar atrivim uan mɨdorozir gumaziba ko, Jerusalemɨn aven izan kogham. \q1 Egh me uan baritamɨn aseghtɨ, a nguibar ekiar kamɨn aven izeghan kogham. \q2 Egh mɨdorozir gumaziba mɨsoghsɨ, oratam inigh nguibar kamɨn aven izeghan kogham. \q1 Egh me tugh mɨsoghsɨ, nguibar ekiamɨn dɨvazir mɨriamɨn nguazim arɨghtɨ, a ghuavanaboghan kogham. \q2 Bar puvatɨgham. \q1 \v 33 Kɨ Asiriabar atrivim uam a purightɨ, a izezir tuavim uam an mangam. \q2 Kamaghɨn amizɨ, a Jerusalemɨn aven izeghan kogham. \q3 Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ kamaghɨn mɨkeme. \q1 \v 34 Kɨ uan ingangarir gumazim Devit, a ko dɨkɨrɨzir akam ko, uan ziar ekiam gɨnɨghnɨgh, \q2 egh bizir kamning bangɨn, kɨ nguibar ekiar kamɨn ganɨva an akurvagham.’ ” \b \p \v 35 Egha dɨmagarir kamra, Ikiavɨra Itir Godɨn enselɨn mam dɨkavigha ghua, Asiriabar mɨdorozir gumaziba itir danganimɨn, men 185,000plan mɨdorozir gumazibav soghezɨ, me ariaghire. Ezɨ amɨnim tirazɨ bar mɨzaraghara, gumazamiziba dɨkavigha mɨdorozir gumazir kabar kuabar gari. \v 36 Ezɨ Senakerip mɨdorozir gumazir ikiavɨra itiba ko, dɨkavigha uamategha Asirian kantrin ghuegha, Niniven nguibar ekiamɨn iti. \v 37 Egha a dughiar mamɨn uan asem Nisrokɨn dɨpenimɨn ghugha an ziam fe. Ezɨ an otarimning, aningɨn ziamning, Adramelek ko Sareser, aning mɨdorozir sabam inigha aven ghugha a mɨsoghezɨ an aremezɨ, aning ara ghua Araratɨn kantrin iti. Ezɨ an otarir igharazim, an ziam Esarhadon, a uan afeziamɨn danganim inigha, Asirian kantrin atrivimɨn iti. \c 20 \s Atrivim Hesekia arɨmariam inizɨ, Ikiavɨra Itir God an akura \r (Aisaia 38:1-8; 38:21-22; 2 Eghaghaniba 32:24-26) \p \v 1 Dughiar kamɨn, Asiriaba bar arazir kurabar Judabagh amima, Hesekia arɨmariam inigha atam areme. Ezɨ Emosɨn otarim Aisaia ghua an ganigha kamaghɨn mɨgei, “Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, ‘Nɨn arɨmariam gɨvaghan kogham, a ikɨvɨra ikɨtɨ nɨ ovegham. Kamaghɨn amizɨ, nɨ gumazamizir nɨn dɨpenimɨn itiba, me mɨkemeghtɨ, me nɨn ingangariba bar dar amu dar kɨrigh.’ ” \p \v 2 Ezɨ Hesekia akar kam baregha, uan guam isa a itir dɨpenimɨn averiamɨn bɨrimɨn gara, Ikiavɨra Itir God ko mɨgɨa ghaze, \v 3 “O Ikiavɨra Itir God, kɨ uan navir averiamɨn aven nɨ baghavɨra ikia, nɨn ifongiamɨn gɨn ghua, bar guizbangɨra zurara nɨn ingangarim deravɨra a gamuavɨra iti. Kamaghɨn amizɨ, kɨ amizir ingangariba, nɨ dagh nɨghnɨgh na ateghtɨ, kɨ ovengan kogham.” Egha Hesekia Ikiavɨra Itir God ko mɨkemegha gɨvagha, bar puvɨram azi. \p \v 4 Aisaia atrivimɨn dɨpenim ategha zui. Egha tɨghar dɨpenir avɨzim ataghɨrazima, Ikiavɨra Itir God ua kamaghɨn a mɨgei, \v 5 “Nɨ ua mangɨ Hesekian ganigh, a nan gumazamizibar atrivim, egh a mɨkemegh: Kɨ Ikiavɨra Itir God, nɨn inazir afeziam Devitɨn God, kɨ nɨn azangsɨzim baregha nɨn temeribar ganigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ nɨ damutɨ, nɨ ua ghuamaghegham. Guizbangɨra, nɨ gurumɨn nan Dɨpenimɨn mangɨgh nan ziam fɨ. \v 6 Egh kamaghɨn Hesekia mɨkɨm: Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ kamaghɨn mɨkeme: Kɨ nɨ ateghtɨ, nɨ 15plan azenibar ua ikegh gɨn aremegham. Kɨ uaghan nɨn akuragh, egh Asiriabar atrivimɨn amamangatɨghan koghtɨ, a nɨ abɨraghan kogh Jerusalem inighan kogham. Bar puvatɨgham. Kɨ uan akar dɨkɨrɨzir kɨ fomɨra uan ingangarir gumazim Devit ko amizim gɨnɨghnɨgha kamaghɨn damuasa.” \p \v 7 Egha Aisaia kamaghɨn atrivimɨn ingangarir gumazibav gɨa ghaze, “Ia mangɨ fighɨn ovɨzir me apuzizitaba inigh, da dɨpavzuiarim darugh da mɨrmɨrigh da inigh izɨ, Hesekian duar bar gavgavim dukuaghtɨ, a ua mɨsigham.” Ezɨ me ghua da inigha iza Hesekian duar gavgavir kam gatɨzɨ, an duam mɨsɨngi. \p \v 8 Hesekia tɨghar ghuamaghamin dughiamɨn, a faragha uaghan kamaghɨn Aisaian azara, “Ikiavɨra Itir God, ababanir manam nan akaghtɨ, kɨ an ganigh fogh suam, kɨ gurumɨn uam an Dɨpenimɨn mangɨ, an ziam fam?” \p \v 9 Ezɨ Aisaia a mɨgɨa ghaze, “Ikiavɨra Itir God nɨn akakaghamin ababanim kamakɨn. Nɨ, adɨrɨziar e an gara aruebar auaba mega zuir kamɨn gari. Ezɨ nɨ adɨrɨziamɨn dughuazim, 10plan ighuviba ini zuamɨra mavanangasa nɨ ifonge, o a 10plan ighuviba ini zuamɨra uamategh tim izɨghirasa nɨ ifonge?” \p \v 10 Ezɨ Hesekia ghaze, “An adɨrɨziamɨn dughuazimɨn zuamɨra 10plan ighuvibar mavanangam, a pura bizim. Kamaghɨn amizɨ, a zuamɨra uamategh 10plan ighuvibar izɨghirasa kɨ ifonge.” \p \v 11 \x - \xo 20:11 \xo*\xt Josua 10:12-14\xt*\x*Ezɨ Aisaia pamtemɨn Ikiavɨra Itir Godɨn dei, ezɨ Ikiavɨra Itir God adɨrɨziar dughuazim gamizɨ, a zuamɨra uamategha timra 10plan ighuvibar ghuaghirɨ. Adɨrɨziar kam, Atrivim Ahas fomɨram an ingari. \s Babilonian Atrivim Merodak abuir gumazir maba amangizɨ, // me Jerusalemɨn ize \r (Aisaia 39:1-8) \p \v 12 Baladanɨn otarim, Merodak Baladan, a Babilonɨn atrivimɨn iti. An orazi, Atrivim Hesekia arɨmariar dafam ikia, ua ghuamaghe. Ezɨ an akɨnafariba osirigha bizir aghuir mam sarama gumazir mabagh anɨngizɨ, me Hesekia bagha da inigha zui. \v 13 Ezɨ Hesekia men akaba baregha gɨvagha, bar akongegha, me inigha uan dɨpenim ko, dagɨaba itir dɨpenim ko, bizir aghuiba itir dɨpenibar aven ghua, uan dagɨaba ko bizir igharaziba men aka. A uan silvaba ko, golba, pauran mughuriar aghuiba ko, borer aghuiba ko, mɨdorozir biziba, me bar moghɨra dar gani. Hesekia bizitam modozir puvatɨ. An atrivimɨn dɨpenim avɨnizir dɨpenibar itir biziba ko, an kantrin danganiba bar dar itir biziba, a bar dar men aka. \p \v 14 Ezɨ Babilonɨn izezir gumaziba uamategha ghuezɨ, Godɨn akam inigha izir gumazim Aisaia, iza kamaghɨn Atrivim Hesekian azara, “Gumazir kaba manmaghɨra mɨgei? Me kantrin manamɨn gumaziba?” \p Ezɨ Hesekia kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Me kantri Babilonɨn gumaziba, me nan ganasa saghuiamɨn ikegha ize.” \p \v 15 Ezɨ Aisaia kamaghɨn Hesekian azara, “Me bar bizir tizimra nɨn dɨpenimɨn aven an gani?” \p Ezɨ Hesekia kamaghɨn an akam ikaragha ghaze, “Kɨ uan biziba bar men akakaki. Egha kɨ uan bizir aghuiba akuvir dɨpenibar aven bizitamɨn men modozir puvatɨ.” \p \v 16 Ezɨ Aisaia kamaghɨn Hesekia mɨgɨa ghaze, “Nɨ oraghtɨ, kɨ Ikiavɨra Itir Godɨn akam nɨ mɨkɨmam. \v 17 \x - \xo 20:17 \xo*\xt 2 Atriviba 24:13; 2 Eghaghaniba 36:10\xt*\x*Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, ‘Bar guizbangɨra, dughiatam gɨn izɨtɨ, Babilonia izɨ, nɨn atrivir dɨpenimɨn itir biziba bar ada inigh, egh bizir nɨn inazir afeziaba fomɨra biziba akuvir dɨpenibar akuvaziba, me bar da inigh Babilonɨn kantrin mangɨgham. Eghtɨ bizitam ua ikian kogham. \v 18 \x - \xo 20:18 \xo*\xt 2 Atriviba 24:14-15; Daniel 1:1-7\xt*\x*Eghtɨ me ian ovavir borir ian otivizibar otarir taba inigh mangɨ me damutɨ, me kalabuziar gumazamizibar mɨn otivightɨ, me men mɨkarzir mogomebar ovɨziba amɨseveghtɨ, me Babilonɨn atrivimɨn dɨpenimɨn aven ingaram.’ ” \p \v 19 Ezɨ Hesekia akar kam baregha, kamaghɨn Aisaia mɨgei, “Ikiavɨra Itir Godɨn akar nɨ na mɨgeim, a dera.” \p Guizbangɨra, Hesekia kamaghɨn nɨghnɨgha ghaze, “Kɨ datɨrɨghɨn atrivimɨn itir dughiar kamɨn, bizir kurar kaba otivan kogham. E pura navir amɨrizimɨn ikɨtɨ mɨdoroziba puvatɨgham.” \s Atrivim Hesekia areme \r (2 Eghaghaniba 32:32-33) \p \v 20 \x - \xo 20:20-21 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 32:32-33\xt*\x*Atrivim Hesekia amizir bizir igharazibar eghaghaniba bar, akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam Hesekia amizir ingangarir gavgavibagh eghari. Egha akɨnafarim uaghan bizir kabagh eghari, Hesekia dɨpamɨn suiraghtɨ a ikiasa dɨpar akarer mam gɨkui. Egha dɨpam inigh Jerusalemɨn aven mangasa nguazimɨn averara torir ruarir mam gɨkui. \v 21 Atrivim Hesekia uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, an otarim Manase, an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 21 \s Manase Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 33:1-20) \p \v 1 Manase azenir 12pla ikiava, Judabar atrivimɨn oto, egha 55plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn ike. An amebamɨn ziam, Hepsiba. \v 2 \x - \xo 21:2 \xo*\xt Jeremaia 15:4\xt*\x*Manase arazir aghuimɨn gɨn zuir pu. Bar puvatɨ. A gumazamizir igharazir fomɨra nguazir kamɨn ikezibar arazir mɨzɨrɨzir kurabar gɨn zui, ezɨ Ikiavɨra Itir God me batuegha nguazir kam isa Israelia ganɨngi. Ezɨ datɨrɨghɨn Manase Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kabagh ami, kar arazir God bar aghuaziba. \p \v 3 Fomɨra an afeziam Hesekia mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fer danganiba apɨragharɨki. Ezɨ datɨrɨghɨn Manase ua dar ingari. Egha asem Balɨn ziam fasa ofa gamir dakozibar ingari. Egha a Israelian Atrivim Ahap, fomɨra amizɨ moghɨn, an aser amizim Aseran nedazim itir temer guarir akɨnibar ingari. Egha uaghan overiamɨn itir mɨkovezibar ziaba fe. \v 4 \x - \xo 21:4 \xo*\xt 2 Samuel 7:13\xt*\x*Egha an aseba bagha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven ofa gamir dakozibar ingari. E bar fo, fomɨra Ikiavɨra Itir God, uan Dɨpenir kam gɨnɨghnɨgha kamaghɨn mɨkeme, “Jerusalemɨn itir Dɨpenir kam, an aven gumazamiziba nan ziamra fɨ ikiam.” \v 5 Ezɨ Manase, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven itir danganir uari akuvir pumuningɨn, an overiamɨn itir mɨkovezibar ziaba fasa, ofa gamir dakozir mabar ingari. \v 6 Egha a uan otarim mɨsoghezɨ an areme, ezɨ an ofan bar isia mɨghɨrimɨn mɨn a tuazɨ a bar isia mɨghɨri. Egha a uabɨn akuraghasa ariaghirezir gumazamizibar duabar diava, egha uaghan uabɨn akurvaghasa kukunir gumazibar azai, egha akavsiar igharagha garir avɨribagh ami. Manase arazir kurar avɨriba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami, ezɨ an arazir kurar kaba Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a bar anɨngaghe. \p \v 7 \x - \xo 21:7-8 \xo*\xt 1 Atriviba 9:3-5; 2 Eghaghaniba 7:12-18\xt*\x*Egha Manase aser amizim Aseran marvir guar kam inigha, a isa Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven anetɨ. Fomɨra Ikiavɨra Itir God Dɨpenir kam gɨnɨghnɨgha kamaghɨn Devit ko an otarim Solomon mɨkeme, “Jerusalemɨn itir Dɨpenir kam, kɨ uabɨ Israelian anababar tongɨn a ginaba, eghtɨ me zurara an izɨ, nan ziamra fam. \v 8 Egh ia nan gumazamiziba, nan Akar Gavgaviba ko nan Arazir nan ingangarir gumazim, Moses, ia ganɨngiziba bar adar gɨn mangɨtɨ, nguazir kɨ fomɨra ian inazir afeziabagh anɨngizɨ ia datɨrɨghɨn apiaghav itir kam, kɨ ia batueghan kogham.” \p \v 9 Ezɨ Israelia nan akam baraghan aghuagha, an gɨn zuir puvatɨ. Bar puvatɨ. Ezɨ Atrivim Manase Judaba ko Jerusalemian nɨghnɨzibagh amua me getuima me bar arazir kurabagh amuavɨra iti. Ezɨ men arazir kurar kaba, da gumazamizir fomɨra nguazir kamɨn ikezibar arazir kurabagh afira. Gumazamizir kaba, Ikiavɨra Itir God me batoghezɨ, Israelia nguazir kamɨn aven ize. \p \v 10 Ezɨ Ikiavɨra Itir God Atrivim Manasen arazir kurar kabar ganigha, egha an akar kam isa uan akam inigha izir gumazibagh anɨngi, kar an ingangarir gumaziba. Ikiavɨra Itir Godɨn akam kamakɨn: \v 11 “Atrivim Manase arazir bar kurar igharagha garir kɨ aghuazibagh ami, da Amoria fomɨra amizir arazir kurabagh afira. An asebar marvir guabar ingara men ziaba fe, egha arazir kamɨn a Judan gumazamizibagh ekua zuima, me uaghan arazir kuraba nan damazimɨn dagh ami. \v 12 Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ikiavɨra Itir God, Israelian God, kɨ kamaghɨn mɨgei: Kɨ bar Jerusalemɨn nguibar ekiam ko Judabar kantri gasɨghasigham. Eghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba bizir kamɨn akam baregh, me dɨgavir bar kuram damigh, egh nɨghnɨzir avɨribar amuam. \v 13 Mati kɨ faragha Samarian nguibar ekiam ko Atrivim Ahap uan adarazi ko me gamizɨ moghɨn, kɨ arazir kamra Jerusalem damuam. Kɨ bar Jerusalem gasɨghasigh egh an gumazamiziba bar me gasɨghasigham. Eghtɨ Jerusalem mati itarim, me a ruegha gɨvazɨ, mɨnezir muziarir taba an itir puvatɨzɨ moghɨn a pura ikiam. \v 14 Eghtɨ varazira ikɨtɨ, kɨ men akuraghan kogham. Bar puvatɨ. Kɨ me isɨ apanibar dafarim darɨgham. Eghtɨ apaniba pazɨ me damuva, men biziba bar ada okemegham. \v 15 Nan arazir kamɨn mɨngarim kamakɨn: men ovaviba fomɨra Isip ataghizir dughiamɨn ikegha iza datɨrɨghɨn, nan gumazamiziba nan damazimɨn arazir kurar kabagh amuavɨra iti. Ezɨ men arazir kam na gamizɨ, kɨ bar men anɨngaghe.” \p \v 16 Manase Judan gumazamizibagh amima, me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. Egha a uabɨ uaghan uan adarazi men apanim gami. Egha Jerusalemɨn danganir mɨkebaba bar, Manase gumazamizir aghuir arazir kurabagh amir puvatɨzir avɨribav soghezɨ me ariaghire. \p \v 17 Atrivim Manase amizir arazir igharazibar eghaghaniba, akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. Akɨnafarir kam, an amizir arazir kurabagh eghari. \v 18 Manase uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, me an kuam isa an atrivimɨn dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn ghua nguazir otevir mamɨn anefa, me a dɨbora ghaze, Usan Azenim. Ezɨ an otarim, Emon an danganim inigha atrivimɨn oto. \s Emon Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 33:1-25) \p \v 19 Emon 22plan azeniba ikia egha atrivimɨn oto, egha a Jerusalemɨn ikia azenir pumuningra atrivimɨn ike. An amebamɨn ziam, Mesulemet, a Harusɨn guivim, an nguibam Jotba. \v 20 Emonɨn afeziam Manase amizɨ moghɨn, Emon uaghan Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. \v 21 An afeziam fomɨra amizɨ moghɨn, a uan afeziam amizir arazir kurabara gɨn ghua asebar marvir guabar ziaba fe. \v 22 An akɨrim ragha Ikiavɨra Itir God gasara, an inazir afeziabar God, egha a Ikiavɨra Itir God ifongezir arazibar gɨn zuir puvatɨ. \v 23 Ezɨ dughiar mamɨn, Emonɨn ingangarir gumazibar dapaniba uari akuvagha, a mɨsueghtɨ an aremeghasa tuaviba buria akam mɨsosi. Egha me gɨn atrivimɨn dɨpenimɨn aven a mɨsoghezɨ an areme. \v 24 Ezɨ gɨn Judan gumazamiziba, ingangarir gumazibar dapanir Emon mɨsoghezir kaba inigha, uaghan me mɨsoghezɨ me ariaghire. Egha me Emonɨn otarim Josaia gamizɨ, a uan afeziamɨn danganim inigha men atrivimɨn oto. \p \v 25 Atrivim Emon amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \v 26 Ezɨ me Emonɨn kuam isa Usan Azenimɨn itir mozimɨn anefa. Ezɨ an otarim Josaia, an danganim inigha atrivimɨn oto. \c 22 \s Josaia Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 34:1-2) \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xo*\xt Jeremaia 3:6\xt*\x*Josaia 8plan azeniba ikia, egha Judan atrivimɨn oto, egha 31plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn ike. An amebamɨn ziam Jedida, an Adaian guivim, a Boskatɨn nguibar ekiamɨn amizim. \v 2 Atrivim Josaia uan ovavim, Atrivim Devit fomɨra amizɨ moghɨn, a Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir aghuibagh ami. Egha a Ikiavɨra Itir Godɨn akaba bar dar gɨn mangasa bar gavgafi. \s Me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn Godɨn Araziba Itir Akɨnafarimɨn api \r (2 Eghaghaniba 34:8-28) \p \v 3 Atrivim Josaia 18plan azenibar atrivimɨn ikia, a uan gumazir an akɨnafariba osirim Safan amadazɨ, an akam inigha Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ghu. Safan, an Asalian otarim, egha uaghan Mesulamɨn igiavotarim. Josaia kamaghɨn Safan mɨgei, \v 4 “Nɨ mangɨ ofa gamir gumazibar dapanim Hilkian ganigh, egh a mɨkemeghtɨ, a dagɨar gumazamiziba isa ofa gamir gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn tiar akamɨn garibagh anɨdiba, a bar da mengegh. \v 5 Egh nɨ Hilkia mɨkemeghtɨ, a dagɨar kaba inigh Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨrir ingangarim gamir gumazir kabar anɨngigh. Eghtɨ me Dɨpenir kam akɨrir gumazibagh ives. \v 6 Egh me dɨpenibar ingarir gumaziba ko gumazir dagɨabar dɨpenibar ingara fozibagh ives. Egh uaghan me ter arariba ko dagɨar me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim akɨrasa dɨghoregha arɨghiziba sara ivesegh. \v 7 \x - \xo 22:7 \xo*\xt 2 Atriviba 12:15\xt*\x*Kɨ fo, gumazir ingangaribar garir kaba, me gumazir ifarir puvatɨziba, egha dagɨaba oker puvatɨ. Ezɨ ofa gamir gumazibar dapanim dagɨar kaba bagh men azangan kogham, me manmaghɨn dagɨar kabagh ami.” \p \v 8 Ezɨ Safan ghua atrivim mɨkemezɨ moghɨn ami. Ezɨ Hilkia akam baregha, kamaghɨn Safan mɨgei, “Kɨ akɨnafarir rɨghizir mamɨn gari, a Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven iti. Akɨnafarir kam Ikiavɨra Itir Godɨn Arazibar Akaba an iti.” Egha Hilkia akɨnafarir kam isa Safan ganɨngi, ezɨ an a dɨbori. \p \v 9 An a dɨponegha gɨvagha, akɨnafarim inigha ghua Atrivim Josaia bagha ghugha kamaghɨn a mɨgei, “Nɨn ingangarir gumaziba dagɨaba bar ada inigha, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn gara anekɨrir ingangarir gumazibagh anɨngi.” \p \v 10 Egha Safan ua kamaghɨn mɨgei, “Atrivim, ofa gamir gumazibar dapanim Hilkia akɨnafarir kam na ganɨngi.” Egha an akɨnafarim onegha atrivim bagh a dɨbori. \p \v 11 Ezɨ atrivim Godɨn Akɨnafarir kamɨn aven itir Arazibar Akaba baregha, bar osemegha uan korotiam abɨki. \v 12 Egha an ofa gamir gumazim Hilkia, ko Safanɨn otarim Ahikam, ko Mikaian otarim Akbor, ko atrivim bagha akɨnafariba osirir gumazim Safan, ko atrivimɨn ingangarir gumazim Asaia, a bar men dia. Ezɨ me izegha gɨvazɨ, a kamaghɨn me mɨgei, \v 13 “Godɨn Arazibar Akaba itir Akɨnafarir kɨ datɨrɨghɨn inizir kam, a bizir Ikiavɨra Itir Godɨn gɨn mangasa ifongezibar gun e mɨgei. Ezɨ en inazir afeziaba Ikiavɨra Itir Godɨn Akar kaba batuegha gɨfa. Ezɨ bizir kam bangɨn Ikiavɨra Itir God bar en anɨngaghe. Ezɨ datɨrɨghɨn e Godɨn Akɨnafarir kamɨn apigha gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, kɨ kamaghsua, ia mangɨ Ikiavɨra Itir Godɨn azaragh fogh, kɨ Jerusalemia ko, Judan gumazamiziba ko, e bizir manabar amuasa a ifonge.” \p \v 14 Gumazir kaba atrivimɨn akam baregha, me Godɨn akam inigha izir amizir mam ko mɨkɨmasa nguibar igiar Jerusalemɨn boroghɨn itimɨn ghu. Amizir kamɨn ziam, Hulda. Hulda a Salumɨn amuim, a gumazir ofa gamir gumaziba azuir korotiaba itir danganimɨn garim. Salum a Tikvan otarim, egha Harhasɨn igiavotarim. Hulda gumazir kabar akam baregha gɨvagha, \v 15 kamaghɨn men akam ikaragha ghaze, “Ikiavɨra Itir God, Israelian God, a kamaghɨn mɨgei: Ia gumazir ia amadazir kam Josaia bagh uamategh mangɨ, kamaghɨn a mɨkemegh, \v 16 ‘Kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ atrivim garir Akɨnafarimɨn itir Akar kaba bar dar gɨn mangɨ, egh kɨ Jerusalem ko an itir gumazamiziba saram asɨghasigham. \v 17 Gumazamizir akɨrim ragha na gasarazir kaba, me asebar marvir guabar ofabagh ami. Ezɨ men arazir kurar kam na gamizɨma, kɨ puvɨram atari. Kɨ Jerusalemia bar men anɨngaghe, ezɨ nan anɨngagharir kam, a gɨvaghan kogham. \p \v 18 “ ‘Ezɨ datɨrɨghɨn kɨ Ikiavɨra Itir God, Israelian God, kɨ ian atrivim kamaghɨn a mɨkɨmasa. Me nɨ bagha Akɨnafarir kam dɨborima, \v 19 nɨ bizir kɨ Jerusalem ko an itir gumazamizibar amuasa mɨkemeziba, nɨ dagh fo. Kɨ kamaghɨn mɨgei, Jerusalem bar ikuvigh pura danganir kɨnimɨn ikiam. Eghtɨ Kantrin Igharazibar Gumazamiziba uan apaniba akar kurabar me mɨkɨmsɨ, kamaghɨn mɨkɨmam, “Ia Jerusalemia ikuvizɨ moghɨn ia ikufigh.” Ezɨ atrivim, nɨ akar kam baregha navim giragha, nan damazimɨn uabɨ abɨra. Egha nɨ datɨrɨghɨn uan korotiam abigha, azia nan dei. Kamaghɨn amizɨ, kɨ Ikiavɨra Itir God, kɨ kamaghɨn mɨgei, kɨ nɨn dɨmdiam baraki. \v 20 Egh kɨ nɨ ateghtɨ, nɨ uabɨ Jerusalemɨn otivamin asɨghasɨzir kamɨn ganighan kogham. Puvatɨ. Nɨ bar deraghvɨra ikiam. Egh nɨ gɨn uan inazir afeziabar mɨn aremeghtɨ, me nɨn kuam afagh gɨvaghtɨ, kɨ Jerusalem gasɨghasigham.’ ” Godɨn akam inigha izir amizim Hulda, Ikiavɨra Itir Godɨn akam gumazir kabagh anigha gɨvazɨ, me akar kam inigha uam atrivim bagha uamategha ghue. \c 23 \s Judaba Ikiavɨra Itir Godɨn apengan ikiasa akar dɨkɨrɨzim gami \r (2 Eghaghaniba 34:3-7; 34:29-33) \p \v 1 \x - \xo 23:1 \xo*\xt 2 Eghaghaniba 34:29\xt*\x*Ezɨ Atrivim Josaia Juda ko Jerusalemɨn gumazir dapanibar diazɨ, me iza uari akufa. \v 2 Egha atrivim ko ofa gamir gumaziba ko, akam inigha izir gumaziba ko, Judan gumazamiziba ko Jerusalemɨn itir gumazamiziba, me ghua Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn uari akufa. Me uari akuvagha gɨvazɨ, atrivim Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim itir Akɨnafarir Rɨghizir me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn apizir kam inigha, an itir akaba bar me bagha dar bori. \v 3 Atrivim Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn tiar akamɨn boroghɨn itir guarir akɨnimɨn boroghɨn tughav ikia, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim gamua kamaghɨn mɨgei: A bar guizbangɨra uan navir averiam ko, uan duamɨn aven, Godɨn Akar Gavgaviba ko, akar a me ganɨngiziba ko, arazir a ifongeziba, a bar dar amuam. Egh an Akɨnafarir kamɨn aven itir Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavimɨn akaba bar dar gɨn mangam. Ezɨ gumazamiziba uaghan bar Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavir kamɨn akabar gɨn mangasa kamaghɨra akar dɨkɨrɨzir mam gami. \p \v 4 \x - \xo 23:4-6 \xo*\xt 2 Atriviba 21:3; 2 Eghaghaniba 33:3\xt*\x*Ezɨ gɨn Atrivim Josaia, ofa gamir gumazibar dapanim Hilkia ko, ofa gamir gumazir an apengan ingariba ko, ofa gamir gumazir Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn tiar akamɨn gariba, me inigha akar gavgavim me mɨkemegha ghaze, Me Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven mangɨ, asem Bal ko, aser amizim Asera ko overiamɨn itir bizibar ziaba fer biziba, me bar ada inigh azenan izɨ. Me bizir kaba bar ada inigha azenan izezɨ, atrivim bizir kaba bar ada inigha, nguibar ekiamɨn azenan ghua, Kidronɨn Fanemɨn danganir konimɨn da tue. Ezɨ biziba bar isigha gɨvazɨ, me dar averenim inigha, Betelɨn nguibar ekiamɨn ghu. \v 5 Egha Atrivim Josaia, aseba bagha ofa gamir dakozibar ofabagh amir ofa gamir gumaziba batoke. Judabar atriviba, fomɨra ofa gamir gumazir kabav sevezɨ, me mɨghsɨabar pɨn itir danganir asebar ziaba febar ofabagh ami. Ezɨ asebar ziaba fer danganir kaba, da Judan nguibabar ikia egha Jerusalemɨn boroghɨn iti. Atrivim Josaia uaghan asem Bal ko, aruem ko, iakɨnim ko, mɨkoveziba ko overiamɨn itir bizir igharaziba sara, dar ofa gamir gumaziba batoke. \v 6 Egha a Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven itir aser amizim Aseran marvir guam batuegha, a inigha Jerusalemɨn azenan ghua Kidronɨn Fanemɨn danganir konimɨn uaghira a tuazɨ a isi. Egha gɨn an averenim inigha a mɨsozi a pauran mɨraram oto. Ezɨ me ghua pura tintinibar Jerusalemɨn gumazamizir kɨnir oveaghuezibar mozibar danganibar a inge. \v 7 Ezɨ Josaia mɨgeima, me ghua gumazir poroghamiba uari bakɨa uari koma akuir arazim gamibar danganiba, da Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn boroghɨn iti, egha me datɨrɨghɨn bar ada akaragharɨki. Dɨpenir kaba, da nguazir otevir amiziba aser amizim Aseran marvir guam bagha inibar ingari naghɨn iti. \p \v 8 Ezɨ Atrivim Josaia, Judan kantrin aven itir mɨghsɨar orazibar ghua, ofa gamir gumaziba ofa gamir danganiba bar dagh asɨghasɨki. A notɨn amadaghan Geban nguibar ekiamɨn ikegha ghua, sautɨn amadaghan Berseban nguibar ekiamɨn tuziba, a bar dagh asɨghasɨki. Atrivim Josaian arazir kam bangɨn, danganir asebar ziaba fer kaba, da datɨrɨghɨn gumazamizibar damazibar bar mɨze. Ezɨ Josaia nguibar kabar ofa gamir gumaziba bar me inigha Jerusalemɨn ize. Egha uaghan ofa gamir dakozir Josuan tiar akamɨn boroghɨra itibagh asɨghasɨki. Gumazir kam Josua, a Jerusalemɨn gavmanɨn gumazir dapanir faragha zuim, a faragha Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn aven zuir tiar akar ekiar agharir kɨriamɨn itimɨn, ofa gamir dakozir kabar ingari. \p \v 9 Ezɨ mɨghsɨabar pɨn ingarir ofa gamir gumazir kaba, kar ofa gamir gumazir atrivim inigha Jerusalemɨn izeziba, me Ikiavɨra Itir Godɨn ofa gamir dakozir Jerusalemɨn aven itimɨn ofa damuan kogham. Bar puvatɨ. Me pura uan adarazi ko ikia yis puvatɨzir bret api. \p \v 10 \x - \xo 23:10 \xo*\xt Ofa Gami 18:21; Jeremaia 7:31; 19:1-6; 32:35\xt*\x*Faragha zuir dughiamɨn, danganir asebar ziaba fer mam iti, me a dɨbora ghaze, Tofet, a Hinomɨn danganir zarimɨn iti. Ezɨ Josaia danganir kam gamizɨ a gumazibar damazibar bar mɨze. Kamaghɨn amizɨ, gumaziba faragha amizɨ moghɨn me ua danganir kamɨn mangan kogh, uan boriba isɨ asem Molek bagh ofan mɨn ua da tuan kogham. \v 11 Fomɨra Judabar atrivir maba ghaze, aruem an aser mam. Egha me an ziam fe. Me hoziabar nedazir maba ko mɨdorozir karisba isa, aruem bagha da amɨsevegha da isa nguazir otevir mam, a Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn tiar akamɨn boroghɨn iti, me da arɨki. Nguazir otevir kam a dɨvazimɨn boroghɨn ikia, atrivimɨn ingangarir gumazim Natanmelekɨn dɨpenimɨn boroghɨra iti. Ezɨ Atrivim Josaia hoziar kaba ko karisɨn nedazir kaba tuezɨ, da bar isi. \p \v 12 \x - \xo 23:12 \xo*\xt 2 Atriviba 21:5; 2 Eghaghaniba 33:5\xt*\x*Ezɨ atrivimɨn dɨpenim gisɨn danganir mam iti, me a dɨbora ghaze, Atrivim Ahasɨn Danganim. Fomɨra Judabar atrivir maba, ofa gamir dakozir maba danganir pɨn itir kamɨn dar ingari. Ezɨ uaghan Atrivim Manase, Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim avɨnizir dɨvazimɨn aven uari akuvir danganir pumuningɨn, ofa gamir dakozir mabar ingari. Ezɨ datɨrɨghɨn Atrivim Josaia ofa gamir dakozir kaba bar dagh asɨghasɨki. Egha gɨn me ofa gamir dakozir asɨghasɨghizir kabar mɨneziba ko dar oteviba inigha ghua, Kidronɨn Fanemɨn danganir konimɨn da makuni. \v 13 \x - \xo 23:13 \xo*\xt 1 Atriviba 11:7\xt*\x*Josaia, Atrivim Solomon fomɨra ofa gamir dakozir Jerusalemɨn amadaghan aruem anadi naghɨn, Olivɨn Mɨghsɨamɨn sautɨn amadaghan itibagh asɨghasɨki.\f + \fr 23:13 \fr*\ft Gumazir akɨnafarir kam osirizim, mɨghsɨamɨn ikezir bizir kurar kabagh nɨghnɨsi. Kamaghɨn amizɨ, danganir kam, Hibrun akam, ziar igharazim Olivɨn Mɨghsɨam gatɨ, a “Mɨghsɨar Ikuvim.”\ft*\f* Aser kaba, aser amizir kuram Astarte, ko Moapian aser kuram Kemos, ko Amonian aser kuram Molek, Solomon dar ziaba fasa ofa gamir dakozir kabar ingari. Aser kaba, kar Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn bizir bar kurar a bar aghuaziba. \v 14 Atrivim Josaia dagɨar guarir dɨghoriba itiba apɨragharɨgha, temer guarir aser amizim Aseran nedazim itiba okagharɨki. Egha a gumazir aremegha gɨvazibar aghariba inigha, tintinibar asebar ziaba fer danganibar da kuni, egha kamaghɨra danganir kabagh amizɨ, da gumazamizibar damazibar mɨze.\f + \fr 23:14 \fr*\ft Josua kamaghɨn nɨghnigha gumazir oveaghuezibar aghariba pura tintinibar da akuni, eghtɨ gumaziba atiatingɨva egh asebar ziaba fer danganibar saghon ikiam. Kamaghɨn amizɨ, Israelia kamaghɨn nɨghnɨzir gavgavim iti, gumazir oveaghuezibar aghariba, bizir kuraba.\ft*\f* \p \v 15 \x - \xo 23:15 \xo*\xt 1 Atriviba 12:33\xt*\x*Bar fomɨra, Nebatɨn otarim Jeroboam, Betelɨn nguibar ekiamɨn ofa gamir dakozir mam ko mɨghsɨabar pɨn itir asebar ziaba fasa danganir mamɨn ingari. Jeroboam, an atrivir fomɨra Israelia gekuizɨ me Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. Ezɨ datɨrɨghɨn Atrivim Josaia, Betelɨn ghugha gumazibav kemezɨ, me asebar ziaba fer danganir kabagh asɨghasɨgha, ofa gamir dakoziba apɨragharɨki. Me asebar ziaba fer danganibagh aborozɨ da isi, egha gɨn me avimɨn averenim inigha a mɨsogha zuima a pauran mɨn oto. Egha me uaghan aser amizim Aseran marvir guam inigha avimɨn a tuazɨ a isi. \v 16 \x - \xo 23:16 \xo*\xt 1 Atriviba 13:1-2\xt*\x*Ezɨ Atrivim Josaia mɨghsɨar kamɨn tughav ikia egha a raghɨrɨgha, mozir mabar garima da iti. Ezɨ a gumazibav kemezɨ, me ghua gumazir ariaghirezibar aghariba asizɨ, ana da isa Jeroboamɨn ofa gamir dakozim gatɨgha avimɨn dagh aborozɨ da isi, ezɨ bizir kam ofa gamir dakozim gamima, a gumazamizibar damazimɨn bar mɨze. Egha arazir kam a Ikiavɨra Itir Godɨn akar a fomɨra uan akam inigha izir gumazir mamɨn akam garugha mɨkemezim gamizɨ, a guizbangɨram oto. \v 17 \x - \xo 23:17 \xo*\xt 1 Atriviba 13:30-32\xt*\x*Josaia aghariba tuegha gɨvagha, gumazir kuaba afir danganir igharazir mamɨn garima a iti. Ezɨ a men azara, “Kar tinan mozim?” \p Ezɨ Betelɨn nguibar ekiamɨn gumazamiziba Josaia ikaragha ghaze, “Kar Judan kantrin akam inigha izir gumazir kamɨn mozim, a fomɨra iza bizir nɨ datɨrɨghɨn ofa gamir dakozir kam gamizir bizibar gun mɨkeme.” \p \v 18 Ezɨ Josaia kamaghɨn me mɨgei, “Ia bizitamɨn a damuan markɨ. Ia an aghariba ateghtɨ da mar an mozimɨn ikɨ.” Kamaghɨn amizɨ, me an aghariba inizir puvatɨ. Egha uaghan me Samarian Distrighɨn akam inigha izir gumazir igharazir kamɨn aghariba inizir puvatɨ. \v 19 Fomɨra Israelian atriviba, Samarian Distrighɨn itir nguibar ekiabar asebar ziaba fer danganir mɨghsɨabar pɨn itibar ingari. Ezɨ men arazir kam Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a men anɨngaghe. Josaia faragha Betelɨn nguibar ekiamɨn amizɨ moghɨn, datɨrɨghɨn a danganir kabagh asɨghasɨki. \v 20 Egha an asebar ziaba fer danganir kabar ofa gamir gumaziba bar me inigha, men ofa gamir dakozibagh isɨn me mɨsoghezɨ, me ariaghire. Egha a gumazir ariaghirezir igharazir mabar aghariba dakozir kabar da tuegha, ingangarir kam agɨvagha, uamategha Jerusalemɨn ghu. \s Gumazamiziba, God Israelia Gitazir Dughiam Gɨnɨghnɨghamin Isam gami \r (2 Eghaghaniba 35:1-19) \p \v 21 Egha gɨn Atrivim Josaia akam gumazamiziba bagha anemaga ghaze, “Ikiavɨra Itir God, en God, Akar Dɨkɨrɨzir Gavgavim Itir Akɨnafarimɨn mɨkemezɨ moghɨn, E God Israelia Gitazir Dughiam Gɨnɨghnɨghamin Isam damuam.” Ezɨ gumazamiziba atrivim mɨkemezɨ moghɨram ami. \p \v 22 Gumazamiziba bar deraghavɨra isar kam gami. Me fomɨra gumazir dapanibar dughiamɨn tugha iza Israelia ko Judabar atrivibar dughiamɨn, gumazamiziba me Isar kam deragha a gamizir puvatɨ. Egha datɨrɨghɨn me bar deragha a gami. \v 23 Dughiar kamɨn, Josaia 18plan azenibar atrivimɨn itima, me Godɨn Akɨnafarimɨn Akaba deraghavɨra dar gɨn ghua, Ikiavɨra Itir God bagha Jerusalemɨn Isar kam deraghvɨram a gami. \s Atrivim Josaia arazir kurar igharazir maba Judan kantrin, da batoke \p \v 24 Atrivim Josaia uaghan gumazir ariaghirezir gumazibar duaba ko mɨgeiba ko, nedazir muziarir gumaziba uan dɨpenibagh arɨziba ko, asebar marvir guar gumaziba ingarizir igharaziba sara batoke. Kar Jerusalem ko Judan nguibaba bar men asebar ziaba fer bizir kurar God bar aghuaziba, a bar da batoke. A kamaghsua, gumazamiziba Ikiavɨra Itir Godɨn Arazir Akɨnafarir kamɨn aven itiba bar dar gɨn mangasa a ifonge. Akɨnafarir kam, ofa gamir gumazibar dapanim Hilkia Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn an api. \v 25 Josaia an atrivir bar aghuim. An navir averiam ko an duam ko an gavgavimɨn aven, a ifongiar vamɨra ko nɨghnɨzir vamɨrara iti, a Ikiavɨra Itir God baghavɨra ikia, Moses Osirizir Araziba bar dar gɨn mangasa. Fomɨra atrivitam Josaian mɨn derazir puvatɨ, egha gɨn atrivitam an mɨn itir puvatɨ. A bar me gafira. \p \v 26 Josaia guizbangɨra arazir aghuir avɨribagh ami, ezɨ Ikiavɨra Itir God, Atrivim Manase amizir arazir kurabagh nɨghnɨghavɨra iti, egha a Judaba bar men anɨngaghegha, an anɨngagharim gɨvazir puvatɨ. \v 27 Egha Ikiavɨra Itir God kamaghɨn mɨgei, “Kɨ fomɨra Israelian kantri gamizɨ moghɨn, kɨ bar arazir magh garimɨn Judan kantri damigham. Kɨ Jerusalem akɨrim ragh a gasaragham, kar nguibar ekiar kɨ ua bagha mɨsevezim. Egh dɨpenir kɨ mɨsevezɨ gumazamiziba an izɨ nan ziam famin kam, kɨ akɨrim ragh a gasaragham.” \s Josaia areme \r (2 Eghaghaniba 35:20--36:1) \p \v 28 Atrivim Josaia amizir bizir igharazibar eghaghanir igharaziba, akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judan Atrivibar Eghaghaniba. \v 29 Josaia atrivimɨn itir dughiamɨn, Isipɨn Atrivim Neko, Isipɨn mɨdorozir gumaziba inigha Asirian atrivim ko mɨsoghasa Yufretisɨn Fanemɨn ghu. Atrivim Josaia bizir kamɨn akam baregha, uan mɨdorozir gumaziba inigha ghua Isipia ko mɨsosi. Me Megidon nguibar ekiamɨn boroghɨn mɨsozima, Isipian Atrivim Josaia mɨsoghezɨ, an areme. \v 30 Ezɨ Josaian apengan ingarir gumaziba an kuam inigha, mɨdorozir karisɨn mam gatɨgha, a inigha uamategha Jerusalemɨn ghu. Egha me Josaian kuam inigha an mozimɨn anefa. Ezɨ Judaba, Josaian otarim Joahas inigha, boremɨn an dapanim gingegha anemɨsevezɨ, a men atrivimɨn oto. \s Joahas Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 36:2-4) \p \v 31 Joahas 23plan azeniba ikia Judabar atrivimɨn oto. Egha a Jerusalemɨn ikia iakɨnir 3plara atrivimɨn ike. An amebam, an ziam Hamutal, a Lipnan nguibamɨn gumazim Jeremaian guivim. \v 32 Joahas uan inazir afeziabar arazibar gɨn ghua, egha arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. \p \v 33 Isipɨn Atrivim Neko, Joahasɨn atrivir ingangarim agɨfa, egha a isa Riplan nguibar ekiamɨn kalabus gatɨ, an Hamatɨn kantrin aven itir nguibam. Ezɨ Joahas Jerusalemɨn aven uam atrivimɨn itir puvatɨ. Ezɨ Atrivim Neko Judan kantrin gumazamizibagh amima, me takisɨn mɨn dagɨaba a ganɨdi, dar dɨbobonim, 3,400 kilogrem silva ko 34 kilogrem gol. \v 34 \x - \xo 23:34 \xo*\xt Jeremaia 22:11-12\xt*\x*Ezɨ Atrivim Neko, Josaian otarir mam Eliakim ini, egha a Eliakim gamizɨ, a Josaian danganim inigha Judabar atrivimɨn oto. Ezɨ Atrivim Neko Eliakimɨn ziam adegha, ziam Jehoiakim a gatɨ. Egha gɨn Atrivim Neko Joahas inigha Isipɨn kantrin ghu. Ezɨ Joahas Isipɨn ikia ghuava areme. \p \v 35 Ezɨ Atrivim Jehoiakim, takisɨn mɨn dagɨaba isɨ Atrivim Neko danɨngasa, gumazamiziba bar me da silvaba ko golba ini. Jehoiakim me mɨkemeghtɨ, me takisɨn dagɨaba manmaghɨn tughtɨ, me a danɨngam. Gumazir dagɨar bar avɨriba itiba, me dagɨar avɨriba anɨdi. Ezɨ gumazir dagɨar avɨriba puvatɨziba, me dagɨar muziaribara anɨdi. Ezɨ Atrivim Jehoiakim silvaba ko golba inigha, Atrivim Neko bagha da amada. \s Jehoiakim Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 36:5-8) \p \v 36 \x - \xo 23:36 \xo*\xt Jeremaia 22:18-19; 26:1-6; 35:1-19\xt*\x*Jehoiakim 25plan azeniba ikia, Judabar atrivimɨn oto. Egha a Jerusalemɨn ikia 11plan azenibar atrivimɨn ike. An amebamɨn ziam, Sebida, a Ruman nguibar ekiamɨn gumazim Pedaian guivim. \v 37 Jehoiakim uan inazir afeziabar arazibar gɨn ghua, arazir kuraba Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn dagh ami. \c 24 \p \v 1 \x - \xo 24:1 \xo*\xt Jeremaia 25:1-38; Daniel 1:1-2\xt*\x*Ezɨ Jehoiakim Judabar atrivimɨn itir dughiamɨn, Babilonian Atrivim Nebukatnesar uan mɨdorozir gumaziba ko iza Judan kantri mɨsosi. Egha a me abɨragha, Atrivim Jehoiakim gamizɨ, an an apengan iti. Ezɨ 3plan azeniba gɨvazɨ, Atrivim Jehoiakim, Atrivim Nebukatnesar a gativaghan a bar aghua, egha a uam an apengan itir puvatɨ. \v 2 Ezɨ dughiar kamɨn, Ikiavɨra Itir God, Babilonian gumazir bɨzir maba ko, Siriabar gumazir bɨzir maba ko, Moapian gumazir bɨzir maba ko, Amonian gumazir bɨzir maba, me izɨ, Jehoiakimɨn adarazi ko mɨsogh Judan kantri gasɨghasɨghasa, a me amada. Ikiavɨra Itir God fomɨra uan akam inigha izir gumaziba, kar an ingangarir gumaziba, uan akaba isa me ganɨngizɨ, me an gun mɨkeme. Ikiavɨra Itir God mɨkemezɨ moghɨn, datɨrɨghɨn bizir kabagh amizɨ, da guizbangɨram otifi. \v 3 Bar guizbangɨra, Ikiavɨra Itir God uabɨ nɨghnɨzir kam gumazir kabagh anɨngizɨ, me kamaghɨn ami. Ikiavɨra Itir God Atrivim Manase amizir arazir kurar kabagh nɨghnɨghavɨra iti. Bizir kam bangɨn, a Judabar atari, egh a me batueghtɨ me an damazimɨn saghon mangasa, a ifonge. \v 4 Atrivim Manase uaghan, fomɨra Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn aven itir gumazamizir aghuir arazir kuratam gamizir puvatɨzir avɨribav soghezɨ me ariaghire. Ezɨ Ikiavɨra Itir God bizir kam gɨnɨghnɨghavɨra ikia, egha Atrivim Manasen arazir kuraba gɨn amangan aghua. \p \v 5 Atrivim Jehoiakim amizir bizir igharazibar eghaghaniba, da akɨnafarir kamɨn iti, me kamaghɨn a dɨbori, Judabar Atrivibar Eghaghaniba. \v 6 Atrivim Jehoiakim uan inazir afeziabar mɨn aremezɨ, an otarim, Jehoiakin an danganim inigha atrivimɨn oto.\f + \fr 24:6 \fr*\ft Jehoiakim ko Jehoiakin aning gumazir igharazir pumuning, aningɨn ziamning mong uaghara ghu.\ft*\f* \p \v 7 Isipɨn atrivim fomɨra ativazir danganiba, Isipɨn kantrin mɨtaghniamɨn fanemɨn ikegha ghua Yufretisɨn Fanemɨn tu. Ezɨ dughiar kamɨn Babilonɨn atrivim dagh atifa. Kamaghɨn amizɨ, Isipɨn atrivim uan mɨdorozir gumaziba ko ua ghua kantrin igharaziba ko mɨsozir puvatɨ. \s Jehoiakin Judabar atrivimɨn oto \r (2 Eghaghaniba 36:9-10) \p \v 8 Jehoiakin 18plan azeniba ikia, egha Judan atrivimɨn oto. Egha a Jerusalemɨn ikia 3plan iakɨnibara atrivimɨn ike. An amebamɨn ziam, Nehusta, a Jerusalemɨn gumazim Elnatanɨn guivim. \v 9 Jehoiakin uan afeziamɨn arazir kurabar gɨn ghua, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. \p \v 10 Egha Jehoiakin atrivimɨn ikiavɨra itima, Babilonian Atrivim Nebukatnesar uan mɨdorozir gumaziba inigha iza, Jerusalem korogha a iniasa mɨsosi. \v 11 Babilonian mɨdorozir gumaziba Jerusalem korogha iti, ezɨ Atrivim Nebukatnesar uabɨ iza uan mɨdorozir gumaziba ko iti. \v 12 \x - \xo 24:12 \xo*\xt Jeremaia 22:24-30; 24:1-10; 29:1-2\xt*\x*Ezɨ Atrivim Jehoiakin garima, Nebukatnesar izegha gɨvazɨ, a uabɨ uan amebam ko, an apengan ingangarir gumaziba ko, an gumazir dapaniba ko atrivimɨn dɨpenimɨn garir gumaziba, a bar me isa Atrivim Nebukatnesar danɨngasa, me bar nguibam ategha azenan ghua, Nebukatnesar batogha a mɨgɨa ghaze, e ua mɨsoghan kogham. Ezɨ Atrivim Nebukatnesar, Atrivim Jehoiakin isa kalabus gatɨ. Bizir kam Nebukatnesar atrivimɨn itir azenir namba 8ɨn aven oto. \v 13 Dughiar kamɨn, Atrivim Nebukatnesar Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven ghua, Atrivim Solomon fomɨra ingarizir bizir golba itiba, a bar ada inigha da bɨagharɨki. Egha a uaghan bizir bar aghuir Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn itiba ko, bizir aghuir atrivimɨn dɨpenimɨn itiba, a bar da atera Babilonɨn ghu. Arazir kamɨn mɨngarim kamakɨn, Ikiavɨra Itir God fomɨra an gun mɨkeme, ezɨ a guizbangɨram oto. \p \v 14 Ezɨ Atrivim Nebukatnesar Jerusalemɨn gumazamiziba bar ko, gumazir dapaniba bar ko, mɨdorozir gumazir gavgaviba, a bar men suiragha kalabuziar gumazamizibar mɨn me inigha ghu, men dɨbobonim 10,000ɨn tu. Egha a uaghan gumazir bizir igharagha garibar ingaramin fofozim itiba ko, gumazir ainɨn bizibar ingaramin fofozim itiba sara bar me ini. A me inigha Jerusalem ategha ghua Babilonɨn kantrin otozɨ, me kalabuziar gumazibar mɨn otifi. An onganarazibagh amir gumazamizir varazira ataghizɨ, me Judan kantrin ikiavɨra iti. Gumazamizir igharaziba bar, me ua Judan kantrin aven itir puvatɨ. \v 15 \x - \xo 24:15 \xo*\xt Esekiel 17:12\xt*\x*Atrivim Nebukatnesar, Jehoiakin ko an amebam ko, an amuiba ko, an gumazir dapaniba ko, Judan gumazir aruaba, a bar me inigha Jerusalem ategha kalabuziar gumazamizibar mɨn Babilonɨn ghu. \v 16 Egha Atrivim Nebukatnesar mɨdorozir gumazir gavgaviba bar me inigha ghu, men dɨbobonim 7,000. Egha a uaghan gumazir avɨrir bizir igharagha garibar ingarir fofozim itiba ko gumazir ainɨn bizibar ingariba sara ini, men dɨbobonim 1,000ɨn tu. Gumazir kaba bar gumazir gavgaviba, ezɨ me mɨdorozir gumazibar ingangarim damuan tughatɨ. \p \v 17 \x - \xo 24:17 \xo*\xt Jeremaia 37:1; Esekiel 17:13\xt*\x*Atrivim Nebukatnesar, Jehoiakinɨn afeziar dozim Matania gamizɨ, a Jehoiakinɨn danganim inigha atrivimɨn oto. Nebukatnesar ziam Matania adegha ziar kam, Sedekaia a gatɨ. \s Babilonia Jerusalem mɨsogha a ini \r (2 Eghaghaniba 36:11-21; Jeremaia 52:1-11) \p \v 18 \x - \xo 24:18 \xo*\xt Jeremaia 27:1-22; 28:1-17\xt*\x*Sedekaia 21plan azeniba ikia, Judan atrivimɨn oto. Egha 11plan azenibar Jerusalemɨn atrivimɨn ike. An amebam, Hamutal, a Jeremaian igharazimɨn guivim, a Lipnan nguibar ekiamɨn gumazir mam. \v 19 Sedekaia, Jehoiakimɨn arazibar gɨn ghua, Ikiavɨra Itir Godɨn damazimɨn arazir kurabagh ami. \v 20 \x - \xo 24:20 \xo*\xt Esekiel 17:15\xt*\x*Judaba ko Jerusalemian arazir kuraba Ikiavɨra Itir God gamizɨ, a bar men anɨngaghe. Egha Ikiavɨra Itir God gumazamizir kaba bar me batoghezɨ, me an guamɨn saghon ghue. \p Ezɨ gɨn Sedekaia, Babilonɨn atrivim a gativagh an ganan a bar aghua, egha a uam an apengan itir puvatɨ. \c 25 \p \v 1 \x - \xo 25:1 \xo*\xt Jeremaia 21:1-10; 34:1-5; Esekiel 24:2\xt*\x*Egha namba 9ɨn azenimɨn Sedekaia atrivimɨn ikia ghua, an namba 10ɨn iakɨnimɨn, namba 10ɨn iakɨnir kamɨn aruemɨn oto. Ezɨ Babilonɨn Atrivim Nebukatnesar uan mɨdorozir gumaziba bar dar akua iza Jerusalem avɨnigha, nguibam iniasa mɨsosi. Me Jerusalem korogha, ghua temeba okegha iza nguibar ekiamɨn dɨvazir gavgavimɨn boroghɨra dar pozim mɨkɨni. Egh me nguazim dav kɨnightɨ, da fɨgh ghuanaboghtɨ, me mangɨ dagh isɨn mɨtivigh, nguibar ekiam ko mɨsogham. \v 2-3 Me azenir vamɨra ko akuamɨn Jerusalem avɨnigha iti. Ezɨ Sedekaia 11plan azenibar atrivimɨn iti, ezɨ an namba 4ɨn iakɨnimɨn otogha\f + \fr 25:2-3 \fr*\ft Hibrun akamɨn danganir kam, iakɨnimɨn dɨbobonim itir puvatɨ. Ezɨ Jeremaia 52:6 kamaghɨn mɨgɨa ghaze, bizir kam namba 4ɨn iakɨnimɨn oto.\ft*\f* ghua, namba 9ɨn aruem otozɨ, men dagheba bar gɨfa. Kamaghɨn amizɨ, Jerusalemɨn gumazamiziba mɨtiriam bar puv men azi. \v 4 \x - \xo 25:4 \xo*\xt Esekiel 33:21\xt*\x*Dughiar kamɨn Babilonia dɨvazimɨn vuer mam akarigha Jerusalemɨn aven ghue. Ezɨ Atrivim Sedekaia Jerusalemɨn mɨdorozir gumaziba koma are. Me dɨmagarimɨn suebar ghuava atrivimɨn dagher azenimɨn otivigha ghua, danganir dɨvazir pumuning uaning isasuiragha itir tiar akar kamɨn ghua, Jerusalemɨn nguibar ekiamɨn otivigha ghue. Egha me Jordanɨn Fanemɨn danganir zarimɨn ghuaghirir tuavimɨn zui. \v 5 Ezɨ Babilonɨn mɨdorozir gumaziba Atrivim Sedekaian agɨragha ghua, Jerikon nguibar ekiamɨn boroghɨn itir danganir zarimɨn a bato. Ezɨ Sedekaian mɨdorozir gumaziba anetegha, ara tintinibar ghue. \p \v 6 Ezɨ Babilonia Sedekaian suiragha a inigha Babilonɨn atrivim bagha ghu. Ezɨ dughiar kamɨn Atrivim Nebukatnesar Riplan nguibamɨn iti, an Hamatɨn nguazimɨn aven itir nguibam. Ezɨ Nebukatnesar uan kotɨn aven Sedekaian gara ghaze, Sedekaia uan arazir kurar an amizimɨn ivezim iniam. \v 7 \x - \xo 25:7 \xo*\xt Esekiel 12:13\xt*\x*Ezɨ Babilonian mɨdorozir gumaziba uaghan Sedekaian otariba ini, egha me inigha Riplan ize. Ezɨ nguibar kamɨn Nebukatnesar mɨkemezɨ, me Sedekaian otariba inigha, Sedekaian damazimɨn bar me mɨsuagharɨki. Egha atrivim mɨkemezɨ, me Sedekaian damazimning asi, egha an suemning ko dafarimning senɨn ada ikegha, a inigha Babilonɨn ghu. Egha a isa Babilonɨn kalabus gatɨ. \s Babilonɨn mɨdorozir gumaziba, Jerusalem gasɨghasɨki \r (Jeremaia 52:12-23) \p \v 8 Nebukatnesar Babilonɨn atrivimɨn itima, an namba 19ɨn azenim otogha ghua an namba 5ɨn iakɨnimɨn, an namba 7ɨn aruem oto. Ezɨ dughiar kamɨn, Nebusaradan, an atrivimɨn garir mɨdorozir gumazibar gumazir dapanir faragha zuim, a dɨkavigha Babilonɨn atrivimɨn ingangarim gativagh an ganasa Jerusalemɨn ize. \v 9 \x - \xo 25:9 \xo*\xt 1 Atriviba 9:8\xt*\x*Egha a Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenim ko Judan atrivimɨn dɨpenim ko, Jerusalemɨn gumazir aruabar dɨpeniba sara, a bar dagh aponge. Babilonian dɨpeniba bar, a vaghvagha dagh aponge. \v 10 Babilonian mɨdorozir gumazir Nebusaradanɨn gɨn zuiba, me bar moghɨra Jerusalem avɨnizir dɨvazim gasɨghasɨgha bar anekaragharɨki. \v 11 Nebusaradan gumazamizir Jerusalemɨn ikiavɨra itiba inigha ghua, Babilonɨn kalabus gatɨ. Egha a uaghan Judan faragha Jerusalem ategha ara ghua an gara, a ko ikezibar akua, Babilonɨn kalabuziabar mɨn me inigha ghue. \v 12 Egha Nebusaradan, gumazamizir onganarazibagh amir marazi ataghizɨ, merara Judan nguazimɨn ikiavɨra iti. Egha a me mɨgɨa ghaze, ia wainɨn azeniba ko, azenir igharazibar gan ikɨ. \p \v 13 \x - \xo 25:13 \xo*\xt 1 Atriviba 7:15-26; 2 Eghaghaniba 3:15-17; 4:2-5\xt*\x*Egha Babilonia ghua Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ghuegha, brasɨn guarir akɨniba ko, tengɨn doziba pɨn da afasa brasɨn ingarizir osazariba apɨragharɨki. Egha me uaghan tengɨn dɨpar ekiar me brasɨn ingarizim abɨki. Israelia fomɨra kamaghɨn a dɨbori, “Ongarim.” Egha me brasɨn kaba bar da inigha Babilonɨn ghue. \v 14 \x - \xo 25:14 \xo*\xt 1 Atriviba 7:45; 2 Eghaghaniba 4:16\xt*\x*Babilonia uaghan averenim iniamin itariba ko, savolɨn muziariba ko, lamba munger biziba ko, itarir ofan ghuzibar arɨghamiba ko, pauran mughuriar aghuim zuiba tuer itariba ko, Judaba Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn aven ingarasa amizir brasɨn biziba sara me da ini. \v 15 Egha Nebusaradan uaghan bizir gumaziba gol ko silvan ingariziba, kar itarir avim ateriba ko ofan ghuziba arɨzir itarir ekiaba, a uaghan ada ini. \p \v 16 Atrivim Solomon fomɨra bras inigha guarir akɨnir kamning ko, tengɨn ekiar me kamaghɨn dɨborim, “Ongarim,” an adar ingari. Egha wilkarɨn itarir ekiar dagh isɨn darɨghamibar ingari. Ezɨ Solomon mɨkemezɨ, me bizir kaba isa Ikiavɨra Itir Godɨn Dɨpenimɨn ada arɨki. Ezɨ brasɨn kabar osɨmtɨzim bar ekefe, eghtɨ gumazitam dar osɨmtɨzim gɨfofoghsɨ, da isɨ skelɨn tam darɨghan iburagham. \v 17 Gumaziba fomɨra ababanir vamɨran brasɨn guarir akɨnir kamningɨn ingari. Aningɨn ruarimning 8 mitan tu. Ezɨ me brasɨn guarir akɨnimningɨn dapanimningɨn ingarizɨ, aning mong ekefe. Egha aningɨn dapanimning ghuanaga 1 mita ko 30 sentimitan tu. Ezɨ me bras inigha iver nuzimɨn, mati temer pomigranetɨn ovɨziba. Me pomigranetɨn kaba tintinibar iver nuzimɨn mɨn ada ike. Egha me guarir akɨnir kamningɨn dapanimning gighuigha, aning asɨngi. \s Judaba ghua Babilonɨn kalabusɨn iti \r (Jeremaia 52:24-27) \p \v 18 Babilonian gumazir dapanir faragha zuir kam Nebusaradan, an ofa gamir gumazibar dapanim Seraia, ko Seraian apengan itir gumazim Sefanaia, ko Godɨn Dɨpenimɨn tiar akamɨn garir gumazir 3plan igharaziba sara ini. \v 19 Egha Jerusalemɨn, a gumazir dapanir Jerusalemɨn mɨdorozir gumazibar garim ini. Egha nɨghnɨziba Judan atrivim ganɨdir gumazir 5pla ini. Egha a Judan mɨdorozir gumazibar gumazir dapanibar akɨnafariba osirir gumazim ini, kar gumazir gumaziba isima, me mɨdorozir gumazibar otivim. Egha a 60plan gumazamizibar garima, me Jerusalemɨn ikiavɨra iti, ezɨ a uaghan me ini. \v 20 Egha Nebusaradan gumazamizir kaba, bar me inigha Babilonɨn atrivim bagha Riplan nguibamɨn ghu. \v 21 Kar Hamatɨn nguazim. Ezɨ atrivim mɨkemezɨ, me gumazir kabav soghezɨ me ariaghire. \p Babilonia kamaghɨn amigha, me gɨn Judan igharaziba inigha ghua Babilonɨn kalabus gatɨ.\f + \fr 25:21 \fr*\ft Nɨ akɨnafarir kamɨn akɨrangɨn itir Akar Mɨngaribar gan. A Judabar kalabusɨn itir dughiam mɨgei.\ft*\f* \s Gedalia Judan nguazim gatifa \r (Jeremaia 40:7-9; 41:1-3) \p \v 22 \x - \xo 25:22-24 \xo*\xt Jeremaia 40:7-9\xt*\x*Atrivim Nebukatnesar, a gumazamizir Babilonia ataghizɨ me Judan nguazimɨn itibagh ativagh men ganasa Gedalia amɨsefe. Gedalia a Ahikamɨn otarim, egha Safanɨn igiavotarim. \v 23 Judan mɨdorozir gumazir maba uan gumazir dapaniba ko, me kantri Judan danganir mabar ikiavɨra iti. Me kamaghɨn akam baraki, Babilonɨn atrivim, Gedalia, Judan nguazimɨn, gavmanɨn gumazir dapanir faragha zuimɨn ikiasa anemɨsefe. Ezɨ gumazir kaba bar dɨkavigha Gedalian ganasa Mispan ghue. Gumazir dapanir kabar ziabar kara: Netanian otarim Ismael, Karean otarim Johanan, Tanhumetɨn otarim Seraia, a Netofan nguibamɨn gumazim, ko Makan nguazimɨn gumazim Jesania. \v 24 Ezɨ Gedalia me ko akam akɨra ghaze, “Bar guizbangɨra, ia Babilonia men apengan ikɨva, men atiatingan markɨ. Puvatɨ. Ia nguazir kamɨn ikɨva, egh Babilonɨn atrivimɨn apengan ikɨ, deraghvɨra ikiam.” \p \v 25 \x - \xo 25:25 \xo*\xt Jeremaia 41:1-3\xt*\x*Ismael a Netanian otarim, egha a Elisaman igiavotarim, egha a Judan atrivibar ikɨzir mam. Ezɨ azenir kamɨn namba 7ɨn iakɨnim, a 10plan gumaziba inigha me Mispan izegha Gedalia mɨsoghezɨ an areme. Egha me uaghan Judan gumaziba ko Babilonian mɨdorozir gumazir Gedalia ko Mispan itiba bar me mɨsoghezɨ me ariaghire. \v 26 \x - \xo 25:26 \xo*\xt Jeremaia 43:5-7\xt*\x*Bizir kamɨn gɨn, danganir kamɨn ikiavɨra itir Judaba, ko mɨdorozir gumazibar gumazir dapanir ikiavɨra itiba, me bar Babilonian atiatingi. Kamaghɨn amizɨ, me ara ghua Isipɨn iti. \s Babilonɨn atrivim kalabusɨn Jehoiakin fɨri \r (Jeremaia 52:31-34) \p \v 27 Judan Atrivim Jehoiakin, Babilonɨn 37plan azenibar kalabusɨn itima, Evil Merodak, Babilonɨn atrivimɨn oto. Egha azenir kamɨn aven, an namba 12ɨn iakɨnim otogha ghua, namba 27ɨn aruem otozɨ, Evil Merodak, Jehoiakinɨn apangkuvigha, kalabusɨn anegɨfa. \v 28 Evil Merodak arazir aghuimɨn a gamua, ziar ekiam ko dabirabir aghuim a ganɨngi, ezɨ an dabirabir kam atrivir igharazir Jehoiakin ko Babilonɨn kalabusɨn ikezibar dabirabim gafira. \v 29 Kamaghɨn amizɨ, Jehoiakin ua kalabuziar korotiaba azuir puvatɨ. Egha a zurara dughiabar Babilonɨn atrivim ko apiav ikia apa ghua, Jehoiakin aremezir dughiamɨn tu. \v 30 Babilonɨn atrivim mɨkemezɨ, me dughiabar dagɨaba isa Jehoiakin ganɨdi, eghtɨ a deraghvɨra ikiam. Me kamaghɨram amua ghua, Jehoiakin aremezir dughiamɨn tu.