\id 1TI - rough draft by Berama Oct 2000; exeg ck June 2002 in village: comp ck July 2002; consultant ck by M Sweeney in Madang Jan 03; revisons by Francis and Marsha Aug 03; ready for publication. Published with 2004 Aruamu NT. Revised by Aruamu translation team in 2019-2020, with input from many Aruamus. \ide UTF-8 \h 1 Timoti \toc3 1TI \toc2 1 Timoti \toc1 Akɨnafarir Faragha Zuim, Pol Timoti Baghava an Osiri \mt Akɨnafarir Faragha Zuim, // Pol Timoti Baghava an Osiri \mt2 O \mt1 1 Timoti \imt Akar faragha zuim \ip Timoti, Kraisɨn adarazir gumazir igiar mam, a Listran nguibar ekiar Galesian Provinisɨn itimɨn ize. An amebam, a Judan amizim, ezɨ an afeziam a Grighɨn gumazim. Pol Timoti inizɨma, an a koma aruava Godɨn ingangarim gami. (Nɨ Aposel 16:1-3ɨn gan.) Ezɨ Timoti gɨn Efesusɨn nguibar ekiamɨn itir siosɨn gumazir dapanimɨn oto. Ezɨ Pol akɨnafarir kam a bagha an osiri. \ip Akɨnafarim faragha mɨgeir bizim, a kamakɨn, Timoti deravɨra ua bagh ganigh, gumazitaba gumazamizibar nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasighan maraghe. Gumazir kaba, me nɨghnɨzir igharaziba ikia ghaze, nguazir kamɨn itir biziba, da derazir puvatɨ. Kamaghɨn amizɨ, gumazim guizbangɨn ikɨrɨmɨrir aghuim inisɨva, dagher taba ateghɨva egh amuimɨn ikian markɨ. \ip Bizir igharazir ekiar akɨnafarim mɨgeir mam, Timoti siosɨn ingangarim deravɨram an ganam. Egha a uaghan mɨgɨa ghaze, siosɨn gumazamizir dapaniba ko siosɨn ingangarir gumazamiziba, me arazir aghuibar amu. \ip Akɨnafarimɨn akar abuananaba, Pol Timoti mɨgɨa ghaze, a Krais Iesusɨn ingangarir gumazir aghuimra ikɨ, egh arazir aghuibar vaghvagh siosɨn gumazamizibar amu. \c 1 \ms Timoti uabɨ uan araziba deraghvɨra dar gan, egh siosɨn gumazamiziba uaghan men gan \mr (Sapta 1--6) \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Kolosi 1:27\xt*\x*Kɨ Pol, kɨ Krais Iesusɨn aposel. God, en Akurvazir Gumazim, ko Krais Iesus, gumazir e ganasa mɨzuaim, aning na mɨsevezɨma kɨ aposelɨn oto. \p \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Aposel 16:1; Taitus 1:4\xt*\x*Timoti, nɨ na ko nɨghnɨzir gavgavim ikiava, mati guizbangɨra nan otarim. Ezɨ kɨ akɨnafarir kam nɨ bagha an osiri. God en Afeziam ko Krais Iesus en Ekiam, aningɨn apangkuvim ko kuarkuvim, nɨ damutɨ nɨ navir amɨrizimɨn ikɨ. \s E ifavarir akaba bar a da baraghan kogham \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Galesia 1:6; Filipai 2:24\xt*\x*Kɨ fomɨra Masedonian Provinsɨn ghughava, dughiar kamɨn kɨ akar gavgavir mam nɨ ganɨngi, egha datɨrɨghɨn kɨ akar kamra ua kamaghɨn nɨ mɨkɨmasa. Kɨ ghaze, nɨ Efesusɨn Nguibar Ekiamɨn ikɨva gumazir maba mɨgɨrɨgɨar gavgavim me danɨng suam, me gumazamiziba Godɨn akamɨn men sure damuva, akar ifavarir taba me damuvɨra ikian markɨ. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt 1 Timoti 4:7; 2 Timoti 2:14-16; Taitus 1:14\xt*\x*Egh me pura eghaghanir araziba ko men ovavibar ziar mɨgɨrɨgɨar me zurara mɨgɨavɨra itiba, da atakigh. Akar kaba men nɨghnɨzibagh amima me onganighava tintinibar uariv gɨa uari adosi. Akar kaba me damutɨ, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikian kogham, egh God e damuamin bizim me deragh a gɨfoghan kogham. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Rom 13:8-10; Galesia 5:14; 2 Timoti 2:22\xt*\x*Nan akar gavgavir kamɨn mɨngarimra kara, e bar uarigh ifuegham. E fo, e guizɨn nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikia, navir zuruzim ikia, egha uan araziba deravɨra da tuisɨgha arazir aghuibar gɨn zui. Eghtɨ bizir kaba e damutɨ, e bar uarigh ifuegham. \v 6 Marazi arazir kam ataki, egha datɨrɨghɨn me onganigha pura akar mɨngariba puvatɨzibav gei. \v 7 \x - \xo 1:7 \xo*\xt 1 Timoti 6:4; 6:20; Taitus 1:10\xt*\x*Egha me igharaz darazi Godɨn Arazibar men sure damuasa. Egha me ghaze, men mɨgɨrɨgɨaba bar guizbangɨra. Ezɨ akar me gun mɨgeim, an mɨngarim me uari a gɨfozir puvatɨ, egha me uari uan akam deragha a gɨfozir puvatɨ. \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Rom 7:12; 7:16; 7:22\xt*\x*E kamaghɨn fo, Moses Osirizir Arazir God a Ganɨngiziba, da bar dera. Eghtɨ gumazitam bar deragh Godɨn Arazir kabar gɨn mangɨtɨ, Arazir Kaba an deragham. \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Galesia 3:19; 5:23\xt*\x*Ezɨ e uaghan kamaghɨn fo, God uan Araziba isa gumazamizir aghuiba bagha da anɨngizir pu. Puvatɨ, a gumazamizir arazir kurabagh amiba bagha, da me ganɨngi. Gumazamizir akaba batoziba, ko akaba barazir puvatɨziba, ko gumazir akɨrim ragha God gasaraziba, merara God me bagha uan Araziba anɨngi. Kar gumazamizir Godɨn ziam fer puvatɨziba, ko gumazamizir Godɨn aghuaziba, ko gumazamizir uan amebaba ko afeziaba mɨsoghezɨ me aremeziba, ko gumazamizir igharaz darazi mɨsozima me ariaghireziba, \v 10 \x - \xo 1:10 \xo*\xt Jenesis 19:4-5; 1 Timoti 6:3; 2 Timoti 4:3; Taitus 1:9\xt*\x*ko arazir mɨzɨrɨzibagh amiba, ko gumazir uarira uari isava akuiba, ko gumazir gumazamiziba okɨava me gamima me pura ingangarir gumazamizibar otiviba, ko gumazamizir ifariba, ko gumazamizir kotɨn aven ifariba, merara God me bagha uan Araziba anɨngi. Egha uaghan gumazamizir Godɨn guizɨn akamɨn apaniba, God me bagha uan Araziba anɨngi. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Galesia 2:7; Kolosi 1:25; 1 Tesalonika 2:4; 1 Timoti 6:15\xt*\x*Ezɨ guizɨn akar kam, God an gun mɨkɨmasa na ganɨngizir akam, an Akar Aghuir kamɨn mɨrara ghu. Ezɨ Akar Aghuir kam e mɨgɨa ghaze, God angazangarir ekiamɨn aven ikia, egha gavgavir ekiam iti. A bar derazɨma gumazamiziba an ziam fe. \s God Polɨn apangkuvizɨma, Pol a mɨnabi \p \v 12 \x - \xo 1:12 \xo*\xt Aposel 9:15; Galesia 1:15-16\xt*\x*En Ekiam Krais Iesus, ingangarim bagha gavgavim na ganigha ghaze, kɨ an ingangarim damuam. Egha ingangarir kam damuasa na amɨsefe. Ezɨ kɨ kamaghsua a mɨnaba. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Aposel 3:17; 8:3; 9:4-5; 1 Korin 15:9-10; Galesia 1:13\xt*\x*Guizbangɨra, fomɨra kɨ dɨbovir akabar an ziam gasɨghasɨki, egha an apanim gamuava, akar kurabar a mɨkeme. Ezɨ a fo, kɨ deragha a gɨfozir puvatɨgha, nɨghnɨzir gavgavim an itir puvatɨ, egha arazir kabagh ami. Kamaghɨn amizɨma, a nan apangkufi. \v 14 \x - \xo 1:14 \xo*\xt Luk 7:47; Rom 5:20; 1 Korin 15:10; 2 Timoti 1:13\xt*\x*Ezɨ Krais Iesus en Ekiamɨn apangkuvim bar na gizɨvagha, na gamima, kɨ nɨghnɨzir gavgavim an ikiava gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim Krais Iesusɨn itiba, bar me gifonge. \p \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Luk 15:2; 19:10; Rom 5:8; 1 Timoti 3:1; 4:9; 2 Timoti 2:11; 1 Jon 3:5\xt*\x*Krais Iesus, gumazamizir arazir kurabagh amiba men akuraghasa nguazir kamɨn ize. Ezɨ men tongɨn, nan arazir kuraba bar men arazir kurabagh afira. Ezɨ akar kam a guizbangɨra, gumazamiziba a baregh nɨghnɨzir gavgavim an ikɨ. \v 16 Ezɨ Krais Iesus kamaghsua ifonge, gumazamiziba bar kamaghɨn fogh, a gumazamizir arazir kurabagh amibar asughasugha nɨmɨra me gamua zui. Kamagh amizɨ a faragha nan apangkufi, ezɨ kɨ an ababanimɨn mɨn iti, eghtɨ a na gamizir biziba men akaghtɨ me dar ganɨva, nɨghnɨzir gavgavim an ikɨva, ikɨrɨmɨrir ikia mamaghɨra itim iniam. \v 17 \x - \xo 1:17 \xo*\xt Daniel 7:14; Jon 1:18; Rom 16:27; Hibru 11:27; 1 Jon 4:12\xt*\x*Ezɨ an Atrivir Zurara Itim. An oveghan kogham, ezɨ e gumazamiziba an ganighan kogham. A uabɨra bar guizbangɨn God. Kamaghɨn amizɨ, e zurazurara ziar ekiam a danɨng mamaghɨra ikɨ mɨkɨm suam, God nɨ bar ekevegha bar dera. Bar guizbangɨra. \s Pol Timoti mɨgɨa ghaze, nɨ nɨghnɨzir gavgavir Iesusɨn itim, an suiragh gavgafigh \p \v 18-19 \x - \xo 1:18-19 \xo*\xt 1 Timoti 3:9; 6:9; 6:12; Jut 1:3\xt*\x*Nan otarim Timoti, kɨ fo, Godɨn akam inigha izir gumazim fomɨra nɨn arazibar gun mɨkeme. Ezɨ kɨ akar kam gɨnɨghnɨgha, bizir nɨ damuamiba bar dar gun nɨ mɨgei. Kɨ kamaghɨn ifonge, nɨ nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn ikɨva an suiragh gavgavigh, uan araziba deravɨra da tuisɨgh arazir aghuibar gɨn mangɨ. Kɨ kamaghsua, nɨ Godɨn akam inigha izir gumazim nɨ ganɨngizir akar kabar gɨn mangɨ, egh tuavir kamɨn nɨ mɨdorozir aghuim mɨsoghɨva nɨghnɨzir gavgavimɨn aven tugh gavgafigh. Bizir kam bagha, kɨ akar kam nɨ ganɨdi. Ezɨ gumazir maba, me uan araziba deragha da tuisɨgha, arazir aghuibar gɨn mangan aghuagha da batosi. Egha tuavir kamɨn me uan nɨghnɨzir gavgavibagh asɨghasɨki. \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt 1 Korin 5:5; 2 Timoti 2:17-18; 4:14-15\xt*\x*Ezɨ men tongɨn Himeneus ko Aleksander kamaghɨn ami. Ezɨ kɨ kamaghɨn ifonge, aning ua Godɨn ziam gasɨghasɨghan markiam. Aning kamaghɨn foghasa, kɨ aning isa Satanɨn agharim gatɨ. \c 2 \s E gumazamizibar akurvaghsɨ God ko mɨkɨmɨva an azangsɨgham \p \v 1 \x - \xo 2:1-2 \xo*\xt Jeremaia 29:7; Esekiel 6:10; Rom 13:1; Efesus 6:18; Filipai 4:6\xt*\x*Kɨ mɨghɨghavɨra ia mɨgei, faragh damuamin bizim a kamakɨn, ia gumazamiziba bagh God ko mɨkɨmɨva a mɨnabɨva an azangsɨghɨva, egh a gumazamiziba bar men akurvaghsɨ a gakaghon. \v 2 Egh uaghan atriviba ko gavmanba bagh Godɨn azangsɨgh. Kamaghɨn, e bar deragh ikɨva navir amɨrizibar ikɨva, God baghavɨra itir arazibar amuva, God ifongezir araziba bar dar gɨn mangam. \v 3 God ko mɨgeir arazir kam, a Godɨn damazimɨn bar dera. God, en Akurvazir Gumazim, an arazir kam gifonge. \v 4 \x - \xo 2:4 \xo*\xt Esekiel 18:23; Jon 3:16-17; 17:3; 1 Timoti 4:10; 2 Timoti 2:25; 2 Pita 3:9\xt*\x*A kamaghsua, a bar gumazamiziba men akurvagham. Eghtɨ me bar guizɨn akamɨn mɨngarim gɨfogham. \v 5 \x - \xo 2:5 \xo*\xt Rom 3:29-30; Galesia 3:20; Hibru 8:6; 9:15; 12:24\xt*\x*E fo, Godɨn vamɨra iti. Ezɨ abuir gumazir vamɨra iti, a God ko en tighɨn iti. A gumazir kamra, Krais Iesus. \v 6 \x - \xo 2:6 \xo*\xt Matyu 20:28; 1 Korin 1:6; Galesia 1:4; Efesus 1:7-9; 2 Tesalonika 1:10; Taitus 1:3\xt*\x*Dughiar God inabazimɨn, Krais Iesus gumazamiziba bar me bagha uabɨ isa God ganigha aremegha ua me givese. Ezɨ arazir kamɨn God kamaghɨn en aka, a uan gumazamiziba bar moghɨra ua me iniam. \v 7 \x - \xo 2:7 \xo*\xt Aposel 9:15; Galesia 1:16; 2:7-8; Efesus 3:7-8; 2 Timoti 1:11\xt*\x*Egha ingangarir kam bagha, God aposel ko akam akunamin gumazimɨn ikiasa na mɨsefe. Kɨ guizbangɨra mɨgei, kɨ ifarir puvatɨ. A Kantrin Igharazibar Gumazamizibar sure damuasa ingangarim na ganɨngi, eghtɨ me nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ikɨva guizɨn akam gɨfogham. \p \v 8 \x - \xo 2:8 \xo*\xt Aisaia 1:15; Malakai 1:11; Jon 4:21\xt*\x*Kɨ kamaghɨn ifonge, nguazir kamɨn gumaziba bar dafariba fɨva God ko mɨkɨm. Kɨ kamaghsua, me bar uari isɨva God danɨngɨva, zuegh ikɨva, anɨngagharir arazim ko adoghodozir arazim atakigh. Me arazir kam damuva, God ko mɨkɨm. \s Ingangarir aghuim damuamin arazim, a guizɨn amizibar kurukazim \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xo*\xt 1 Pita 3:3-5\xt*\x*Kɨ uaghan kamaghɨn ifonge, amiziba korotiar aghuibar aghutɨ, da men tughatɨgham. Eghtɨ men korotiaba, igharaz darazi men ganɨva nɨghnɨzir kuraba ko aghumsɨzir nɨghnɨziba ikian kogham. Me uan dapanir arɨziba mɨghvɨra da asɨngan markɨ, egh uan mɨkarziba, manmaniaba ko gol ko korotiar bar pɨn koziba, puram azenan dar kurukan markɨ. \v 10 \x - \xo 2:10 \xo*\xt 1 Timoti 5:10\xt*\x*Amizir Godɨn akamɨn gɨn mangasa ifongeziba, me arazir aghuibar amu. Arazir kaba, kar guizɨn men kurukazim. \p \v 11 Egh amizir mam bar uabɨ dɨkabɨragh nɨmɨra ikɨva Godɨn akamɨn fofozim iniam. \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt 1 Korin 14:34\xt*\x*Kɨ kamaghɨn amizir kamɨn amamangatɨzir puvatɨ, a uabɨ fɨva gumazimɨn faraghfaragh mangɨ, egh an sure damuan kogham. Amizir kam nɨmɨra ikɨ. \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Jenesis 2:7; 2:21-22; 1 Korin 11:8-9\xt*\x*Ia oragh! God faragha Adamɨn ingarigha, gɨn Ivɨn ingari. \v 14 \x - \xo 2:14 \xo*\xt Jenesis 3:1-6; 2 Korin 11:3\xt*\x*Ezɨ Adam akar ifavariba nɨghnɨzir gavgavim a dar itir puvatɨ. Amizimra akar ifavariba nɨghnɨzir gavgavim a dar iti, egha arazir kuram gami. \v 15 Amizim boriba batir ingangarim damuva, egh nɨghnɨzir gavgavim zurara Kraisɨn ikɨva uabɨ isɨva a danɨngɨva zuegh ikɨ, egh a igharaz darazigh ifongegh, arazir aghuibar gɨn mangɨtɨ, God an akuragham.\f + \fr 2:15 \fr*\ft Grighɨn akam, vezɨn kamɨn deragha bigha mɨkemezir puvatɨ.\ft*\f* \c 3 \s Siosɨn gumazamizir dapaniba arazir aghuibar amu \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xo*\xt Aposel 20:28; Efesus 4:12; Filipai 1:1; 1 Timoti 1:15\xt*\x*Akar kam a bar guizbangɨra, tina siosɨn dapanir mamɨn ikɨsɨ a ingangarir aghuim gifonge. \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt 1 Timoti 5:9; 2 Timoti 2:24\xt*\x*\x - \xo 3:2-7 \xo*\xt Taitus 1:6-9\xt*\x*Siosɨn dapanim, an arazir aghuibar gɨn mangɨ, eghtɨ me arazir kuratam bagh an ganɨva avegham. An amuir vamɨra ikɨ, egh poroghamir arazim abɨghan markɨ. Egh an dabirabim bar moghɨra deragh, navir ghurimɨn araziba dɨkabɨragh, egh arazir aghuibara damu ziar aghuim iniva, gumazamizir igharaziba ini dɨpenimɨn mangɨva, deravɨra gumazamizibar sure damu. \v 3 A wainɨn dɨpar avɨribar amɨva onganan markɨ. A zuamɨra anɨngaghɨva gumazibav soghan kogham, a men asughasugh. Egh biziba bagh gumazamiziba adoghan markɨ, egh a dagɨaba baghvɨra ikian markɨ. \v 4 Egh deravɨra uan dɨpenimɨn itir darazi men ganɨva, boribav kɨmtɨma me deravɨra an akaba baragh dar gɨn mangɨ. \v 5 Siosɨn gumazamizir dapaniba, me uan dɨpenibar itir darasi deraghvɨra men ganan kogh, manmaghɨn me Godɨn siosɨn ganamin ingangarim iniam? Bar puvatɨ. \v 6 Gumazamizir datɨrɨghɨra nɨghnɨzir gavgavim Iesusɨn itiba, me Godɨn siosɨn ganan kogham. Me kamaghɨn nɨghnɨgh suam, e gumazamizir aghuiba, egh uan ziaba fam. Eghtɨ God ivezir kuram Satan ganɨngizɨ moghɨn ivezir kuram me danɨngam. \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt 1 Korin 5:12; 2 Korin 8:21; 1 Tesalonika 4:12; 1 Timoti 6:9\xt*\x*Siosɨn gumazamizir dapaniba, siosɨn azenan itir gumazamiziba me mɨkɨm suam, me ziar aghuim iti. Me ziar aghuim ikian koghtɨma, gumazamiziba akar kurabar me mɨkɨmtɨ, me aghumsɨghɨva, Satanɨn azuazimɨn aven mangɨgham. \s Siosɨn ingangarir gumazamiziba arazir aghuibar gɨn mangɨ \p \v 8 Kamaghɨra siosɨn ingangarir gumaziba, gumazibar damazibar me ziar aghuim ikɨ. Egh me mɨzer pumuningɨn ikian markɨ, egh wainɨn dɨpar avɨribar amɨva onganan markɨ. Egh dagɨaba bagh bar ikuvigh ifar da inian markɨ. \v 9 Me uan araziba deraghvɨra da tuisɨgh arazir aghuibar gɨn mangɨ, egh guizɨn akar e nɨghnɨzir gavgavim an itimɨn suiragh gavgafigh. \v 10 Ia faragh me isɨ ingangaritam datɨgh ganigh. Eghtɨ men ingangarim deraghtɨ, me siosɨn ingangarir gumazibar ikiam. \p \v 11 \x - \xo 3:11 \xo*\xt Taitus 2:3\xt*\x*Kamaghɨra, siosɨn ingangarir amiziba uaghan, gumazamizibar damazibar me ziar aghuim ikɨ. Egh me igharaz darazi gɨrakɨrangɨn me mɨkɨman markɨ. Egh men dabirabim bar moghɨra deragh, egh me guizɨn deraghvɨra ingangarir me inizibar amu. \p \v 12 Egh siosɨn ingangarir gumazamiziba, me poroghamir arazim abɨghan markɨ. Egh me uan boriba ko men dɨpenibar itir darazi deragh men gan. \v 13 Gumazamizir deravɨra ingariba, me ziar aghuiba iniam. Egh me atiatingan kogh uan nɨghnɨzir gavgavir Krais Iesusɨn itimɨn gun mɨkɨmam. \s Godɨn Arazibar akar mogomem, a bizir bar ekiam \p \v 14 Kɨ gurumra izɨ ian ganasa ifonge, egha mɨgɨrɨgɨar kam ia bagha an osiri. \v 15 Kamaghɨn amizɨ, kɨ zuamɨra izeghan koghtɨ, ia mɨgɨrɨgɨar kabar ganɨva ia arazir aghuibagh fogham, arazir e Godɨn adarazi damuamiba. E Godɨn adarasi, e Godɨn zurara itimɨn sios. Egha siosɨn aven itir darasi, erara, e dɨpenir akɨnibar mɨn gavgavigh guizɨn akam gupughɨva tugh gavgavigham. \v 16 \x - \xo 3:16 \xo*\xt Mak 16:19; Jon 1:14; 16:8-9; 1 Pita 1:12; 3:18\xt*\x*E guizbangɨra fo, Godɨn Arazibar akar mogomem, a bar bizir ekiam. Ezɨ akar God en akazir kam, a kamakɨn: \b \q1 A guizɨn gumazimɨn oto, \q2 ezɨ gumazamiziba an gani. \q1 Ezɨ Godɨn Duam kamaghɨn en aka, \q2 an araziba bar dera, \q3 Ezɨ enselba an gani. \q1 Ezɨ gumaziba ghua \q2 an akamɨn gun bar gumazibav kɨri. \q1 Ezɨ nguazimɨn itir gumazamiziba \q2 nɨghnɨzir gavgavim an iti. \q1 Ezɨ God a inigha uan Nguibamɨn ghuavanabozɨ \q2 a ziar ekiam ini. \c 4 \s Akar ifavariba Godɨn gumazamizibar nɨghnɨzibagh asɨghasɨsi \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt 2 Timoti 3:1; 1 Pita 1:20; 2 Pita 2:1; 3:3; 1 Jon 2:18; Jut 1:18; Akar Mogomem 9:20; 16:14\xt*\x*Godɨn Duam guizbangɨra kamaghɨn mɨgei, Dughiar Gɨn Izamim, gumazamizitaba uan nɨghnɨzir gavgaviba ategham. Egh me ifavarir duaba ko duar kurabar akaba baragh dar gɨn mangam. \v 2 Eghtɨ ifavarir gumaziba, me akar ifavaribar gumazamizibar sure damuam. Men arazir aghuibar gɨn mangamin nɨghnɨziba ariaghire mati avim dar isizɨ, me ua uan arazir aghuiba ko kurabagh fozir puvatɨ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xo*\xt Jenesis 9:3; Rom 14:6; 1 Korin 8:8; 10:30-31; Kolosi 2:20-21; Hibru 13:4\xt*\x*Me gumaziba amuiba ikian men anogoroke. Egha dagher God e bagha ingarizir maba, me ghaze ia dar aman markɨ. Dagher kaba, God ghaze, gumazamizir guizɨn akam gɨfogha nɨghnɨzir gavgavim an itiba, merara dagher kaba iniam. Me dagheba iniva dar amɨva God mɨnabagh. \v 4 \x - \xo 4:4 \xo*\xt Jenesis 1:31; Aposel 10:15; Rom 14:14; 14:20; 1 Korin 10:25; Taitus 1:15\xt*\x*E fo, God ingarizir biziba bar, da bar dera. Ezɨ e bizir kurabar mɨn a dar ganan kogham. Puvatɨ. E God mɨnabagh da iniam. \v 5 E fo, e daghebar amɨsɨ, e God ko mɨgeir arazim ko Godɨn akamɨn gun mɨgeir arazim damutɨ, God arazir kamɨn daghebar amutɨ, da Godɨn bizibar mɨraram otogham. \s Timoti Kraisɨn ingangarir gumazir aghuimɨn ikɨ \p \v 6 Egh nɨ akar gavgavir kam Godɨn gumazamizibar anɨngɨva, nɨ Krais Iesusɨn ingangarir gumazir aghuimɨn ikiam. Egh nɨ, guizɨn akar e inigha nɨghnɨzir gavgavim an itim, ko fofozir aghuir nɨ gɨn zuiba, da nɨ damutɨ, tuavir kamɨn nɨ gavgavir ekiam iniam. \v 7 \x - \xo 4:7 \xo*\xt 1 Timoti 1:4; 6:20; 2 Timoti 2:16; 2:23; Hibru 5:14\xt*\x*Egh nɨ eghaghanir kɨniba ko eghaghanir kuraba akɨrim ragh dagh asaragh. Egh nɨ deravɨra Godɨn Arazibar sure damuam. \v 8 \x - \xo 4:8 \xo*\xt Onger Akaba 37:4; Matyu 6:33; Rom 8:28; Kolosi 2:23; 1 Timoti 6:6\xt*\x*Nɨ fo, e uan mɨkarzibar amutɨ da gavgavighsɨ, e ingarɨva bizir maba sara damutɨ en mɨkarziba gavgavigham. Eghtɨ e Godɨn Arazibar sure damutɨ da en ikɨtɨ e gavgavigham, da bar en akurvaghvɨra ikiam. Egh da e datɨrɨghɨn itir ikɨrɨmɨrim ko ikɨrɨmɨrir gɨn iniamimɨn en akurvagham. \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xo*\xt 1 Timoti 1:15\xt*\x*Ezɨ akar kam a bar guizbangɨra. Gumazamiziba bar a baraghɨva nɨghnɨzir gavgavim an ikiam.\f + \fr 4:9 \fr*\ft E fozir puvatɨ, a manmaghɨn mɨkɨmasa, “akar kam a guizbangɨra,” ves 8ɨn itir akam, o ves 10ɨn itir akam?\ft*\f* \v 10 \x - \xo 4:10 \xo*\xt Onger Akaba 36:6; 1 Korin 4:11-12; 1 Timoti 2:3-4\xt*\x*Godɨn ikia mamaghɨra itim, a gumazamiziba bar men Akurvazir Gumazim, an nɨghnɨzir ekiam kamakɨn, gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim an itiba a men akuragham. E nɨghnɨzir gavgavim an ikia, bizir e fogha iniamiba bagha mɨzua iti. Kamaghɨn amizɨma, e zurara bar puvɨra ingari. \p \v 11 Nɨ gumazamiziba akar gavgavir kam me mɨkɨmɨva men sure damutɨ me dar gɨn mangɨ. \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt 1 Korin 16:11; Taitus 2:7; 2:15; 1 Pita 5:3\xt*\x*Marazi nɨn gara ghaze, nɨ gumazir igiam. Egh gumazitam kamaghɨn nɨ mɨkɨman markiam, kar gumazir kɨnim. Eghtɨ nɨ nɨghnɨzir gavgavim itiba bagh ababanimɨn uabɨ atɨgh. Egh arazir aghuibar amutɨ, me nɨn arazibar ganɨva, nɨn gɨn mangam. Nɨn arazir aghuibara kara: nɨn akar aghuiba, ko nɨn daroriba, ko nɨn arazir igharaz darazigh ifongezim, ko nɨghnɨzir gavgavimɨn arazim, ko Godɨn damazimɨn zuegha itir arazim. \v 13 Datɨrɨghɨn tugh mangɨ kɨ izamin dughiam, nɨ Godɨn Akɨnafarimɨn akabar gan me mɨkɨm, egh Godɨn akabar me mɨkɨn, egh dar mɨngarimɨn men sure damu, egh uan gavgavim isɨ ingangarir kabar anɨng. \v 14 \x - \xo 4:14 \xo*\xt Aposel 6:6; 8:17; 13:3; 19:6; 1 Timoti 1:18; 2 Timoti 1:6\xt*\x*Nɨ fo, fomɨra siosɨn gumazamizir dapaniba uan dafariba isa nɨn dapanim garɨki. Ezɨ dughiar kamɨn, Godɨn akam inigha izir gumazir mam akamɨn gun nɨ mɨkeme, ezɨ tuavir kamɨn God bizir aghuimɨn mɨn uan gavgavim isa ingangarim bagha nɨ ganɨngi. Ezɨ kɨ nɨ mɨgei, nɨ gavgavir kam ataghɨraghan markɨ, nɨ a sara Godɨn ingangarim damuvɨra ikɨ. \p \v 15 \x - \xo 4:15 \xo*\xt 1 Timoti 5:22\xt*\x*Nɨ uan ingangarir kaba nɨ deravɨra dar gan. Egh nɨ bar uabɨ isɨ ingangarir kam danɨngɨva a damutɨ a deragh otogh. Eghtɨ gumazamiziba bar nɨn ingangarir arazibar gan fogham, da bar dera. \v 16 \x - \xo 4:16 \xo*\xt Aposel 20:28; Rom 11:14; 1 Korin 9:22; Jems 5:20\xt*\x*Egh nɨ bar deragh uan arazibar ganɨva, uaghan nɨ gumazamizibar sure gamir ingangarimɨn gan. Nɨ kamaghɨn damu gavgavightɨma, tuavir kamɨn God nɨn akuragh, egh gumazamizir nɨn akam baraziba uaghan men akuragham. \c 5 \s Pol ghaze, Timoti gumazamiziba uan adarazir mɨn me damu \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xo*\xt Ofa Gami 19:32\xt*\x*Nɨ gumazir aruabar atar pamten me mɨkɨman markɨ. Puvatɨ, nɨ uan afeziamɨn mɨn aghumra me mɨkɨmɨva me fɨ. Egh gumazir igiaba, nɨ uan aveghbuabagh ami moghɨn, deragh me damu. \v 2 Egh amizir aruaba, nɨ uan amebam gami moghɨn, arazir kamra deragh me damu. Egh amizir igiaba, nɨ uan buaramizibagh ami moghɨn, deragh me damu. Kar arazir bar Godɨn damazimɨn zuezim. \s Tina amizir odiaribar ganam? \p \v 3 Eghtɨ amizir odiaritam bar uabɨra ikɨtɨma, nɨ bar arazir aghuimɨn a damu. \v 4 \x - \xo 5:4 \xo*\xt Matyu 15:4; Efesus 6:1-2; 1 Timoti 2:3\xt*\x*Eghtɨ amizir kam boriba ko igiaba ikɨtɨ, nɨ borir kabar akurvaghtɨ, me deraghvɨra kamaghɨn fogh suam, men ingangarir faragh Godɨn damazimɨn damuamim a kara, me bar deraghvɨra uan amebamɨn ganam. Egh arazir kamɨn, me uan amebam ko afeziamɨn akurvazim ko ingangarir dafar aning fomɨra me gamiziba ikarvagham. God arazir kam bar a gifonge. \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Luk 2:37; 18:1; 18:7; Aposel 26:7; 1 Korin 7:32\xt*\x*Ezɨ amizir odiarim bar uabɨra iti, ezɨ tav an garir puvatɨ, a kamaghɨn ami, a nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikiava egha bizir aghuir a fogha iniamibav zua iti. Egha a zurara arueba ko dɨmagaribar God ko mɨgɨava, uabɨn akurvaghasa an azangsɨsi. \v 6 Ezɨ amizir odiarir uan mɨkarzim isa pura tintinimɨn bizir igharazibagh amim, an angamɨra ikiava, navir averiamɨn aven, a mati aremegha gɨfa. \v 7 Eghtɨ nɨ akar gavgavir kam uaghan, gumazamiziba me danɨngtɨ, me arazir aghuibar amutɨ, kamaghɨn gumazamizir igharaziba men gan akar kuraba me mɨkɨman kogham. \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Aisaia 58:7; Matyu 18:17; Galesia 6:10; Taitus 1:16\xt*\x*Nɨ oragh. Tina uan anababar ganan kogh, egh uaghan uan adarazir ganan koghɨva, a guizbangɨra uan nɨghnɨzir gavgavim ataki. An arazir kurar kam, a gumazamizir nɨghnɨzir gavgavim puvatɨziba, men arazir kurabagh afira. \p \v 9 Nɨ amizir odiaribar ziaba akɨnafarimɨn aven da osirɨsɨ, nɨ amizir kamaghɨn amiba men ziaba osir: Amizir 60plan azenibar tugha ghuavanadiba, ko poroghamir arazim abɨghizir puvatɨziba.\f + \fr 5:9 \fr*\ft E fozir puvatɨ, me tizim bagha amizir odiaribar ziaba akɨnafarimɨn aven da osiri. Fofozir gumazir maba ghaze, amizir odiarir maba akam akɨrigha ghaze, me Godɨn ingangarim damuva egh ua pabar ikian kogham. Ezɨ Kraisɨn adarazi ti amizir kabar ziaba osiri. Egha me amizir kaba daghebar men akurvasi.\ft*\f* \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Hibru 13:2\xt*\x*Amizir kabanang, gumazamiziba bar me gɨfo, me ingangarir aghuibagh ami: me uan boriba deravɨra men garava, dagheba nguibamɨn itir gumazamizibagh anɨga, Godɨn adarazir dagariba ruava, gumazamizir osɨmtɨziba itibar akurvagha, uaghan ingangarir aghuir igharazibagh ami. Kamaghɨn amir amizibara, nɨ men ziaba osir.\f + \fr 5:10 \fr*\ft Nɨ Jon Osirizir Akar Aghuim 13:1-17ɨn gan. Dughiar kamɨn, men arazimra kara, gumazamiziba izɨ nɨn dɨpenimɨn otoghtɨ, nɨ fogh, tuavimɨn mɨneziba men dagaribagh amima da mɨze, eghtɨ nɨ men dagariba ruegh. Arazir kam, kar ingangarir amizir kɨniba ko ingangarir gumazir kɨnibar ingangarimra. Ezɨ Iesus uan suren gumazibav gɨa ghaze, ia uari ingangarir gumazir kɨnibar mɨn ikiam. Nɨ Matyu 20:25-28ɨn gan.\ft*\f* \p \v 11 Ezɨ amizir odiarir bar ghurizir puvatɨziba, nɨ men ziaba akɨnafarir kamɨn da osiran markɨ. E fo, men naviba ua pabar ikɨsɨ dɨkavtɨ men arazir kam, a men arazir Krais baghavɨra itim gafiragham. \v 12 Egh tuavir kamɨn me akar dɨkɨrɨzir me faragha amizim ateghɨva, me fogham, Godɨn damazimɨn men arazim ikufi. \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt 2 Tesalonika 3:11\xt*\x*Egha arazir mam me uaghan a gami. Me amɨrizir arazim gamuava pura dɨpenibagh arui. Me amɨrvazir arazimra amir puvatɨ, me gumazamiziba amir arazibar akaba baragha dagh ifongegha, aruava gɨrakɨrangɨn me mɨgei. Me uaghan akar e mɨkɨman koghamibav gei. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt 1 Korin 7:9\xt*\x*Ezɨ kɨ kamaghɨn nɨghnɨsi, amizir odiarir igiaba ua pabar ikɨva boriba batɨ egh uan paba ko boribar gan. Egh me kamaghɨn damutɨ, en apaniba men arazir me amibar ganɨva, akar kurabar e mɨkɨman kogham. \v 15 Nɨ fo, amizir kabar maba me tuavir aghuim ategha, Satanɨn gɨn zui. \p \v 16 Egh amizir nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn ititam, an nguibamɨn amizir odiariba uaghan ikɨtɨ, amizir kam uabɨ men gan. A kamaghɨn damutɨ, siosɨn gumazamiziba men ganamin osɨmtɨziba puvatɨgham. Egh siosɨn gumazamiziba, me amizir bar uarira itibar ganam. \s E siosɨn gumazamizir dapanir ingangarir aghuim gamiba, e deravɨra men ganam \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xo*\xt 1 Korin 16:18\xt*\x*Siosɨn gumazamizir dapanir ingangarir aghuim gamiba, ia ziar ekiam ko ivezir aghuim me danɨng. Bizir kaba faragh da iniamiba, kar gumazamizir dapaniba, me ingangarir dafam gamua Godɨn akam akura, egha God ifongezir arazibar gumazamizibar sure gami. \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Godɨn Araziba 25:4; Matyu 10:10; Luk 10:7; 1 Korin 9:9\xt*\x*E fo, Godɨn Akɨnafarim kamaghɨn mɨgei, “Ia, bulmakau raizɨn iniba tuir dughiamɨn, ia an akam ikeghɨva damɨsɨ an anogoroghan markɨ.” Ezɨ e fo, “Ingangarir gumazim, a uan ivezim iniam.” \v 19 \x - \xo 5:19 \xo*\xt Godɨn Araziba 17:6; 19:15; 2 Korin 13:1\xt*\x*Eghtɨ tav kamaghɨn mɨkɨm suam, siosɨn dapanitam arazir kuram gami, eghtɨ nɨ akar kam baraghan markɨ. Eghtɨ, gumazamizir pumuning, o pumuning ko mɨkezim, an ganigh bar moghɨra akar kamra mɨkɨmtɨ, nɨ me baragh. \v 20 \x - \xo 5:20 \xo*\xt Godɨn Araziba 13:11; Galesia 2:11; 2:14; Efesus 5:11; Taitus 1:13\xt*\x*Eghtɨ gumazamizir dapanitaba arazir kuram damightɨ, nɨ gumazamiziba bar men damazimɨn me akɨrigh. Eghtɨ kamaghɨn igharaz darazi me uaghan atiatingam. \s Timoti deragh uan arazibar gan \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt 1 Timoti 6:13; 2 Timoti 2:14; 4:1\xt*\x*Ezɨ kɨ Godɨn damazim ko Krais Iesusɨn damazim ko Godɨn enselbar damazibar, kɨ bar deragha kamaghɨn nɨ mɨgei, nɨ bar deravɨra ingangarir kɨ nɨ mɨkemezir kabar amu. Egh nɨ ingangarim damuva, nɨ gumazir ekiaba ko namakabara me isɨ uabɨn toroghan markɨ. Nɨ arazir vamɨra gumazamiziba bar, me damu. \p \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt Aposel 6:6; 13:3; 1 Timoti 4:14; 2 Jon 1:11\xt*\x*Egh nɨ zuamɨra Godɨn ingangarim damusɨ gumazitaba amɨsɨvɨsɨ dafariba me gisɨn darɨghan markɨ. Eghtɨ gumazamizir kabar arazir kuraba, dar osɨmtɨzim nɨn ikian kogham. Nɨ ua bagh ganɨva, egh Godɨn damazimɨn bar zuegh ikiam. \p \v 23 Nɨ pura dɨpar kɨnibar aman markɨ. Nɨ wainɨn dɨpar muziarir taba sara damɨtɨ, da nɨn navimɨn akuragham. Eghtɨ arɨmariar zurara nɨ bativir kam, a gɨvagham. \p \v 24 Gumazamizir mabar arazir kuraba, bar azenara itima, me dar gara ghaze, men araziba bar ikufi. Ezɨ mati men arazir kurar kaba da faragha ghua kotɨn otifi. Ezɨ gumazamizir igharazibar arazir kuraba da mueghav iti. Egh gɨn da aghurighiram. \v 25 Ezɨ kamaghɨra arazir aghuiba uaghan azenan otivizɨ, me dar gari. Ezɨ arazir aghuir maba zuamɨra azenan otivir puvatɨ, da uaghan mongegh mamaghɨra ikian kogham. \c 6 \s Ingangarir gumazamizir kɨniba arazir aghuibara damu \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Rom 2:24; Efesus 6:5; Kolosi 3:22; Taitus 2:5; 2:8-9; 1 Pita 2:18\xt*\x*Gumazamizir igharazibar apengan itir ingangarir gumazamiziba, me bar uan gumazamizir ekiar men gariba deragh me damuva, ziar ekiaba me danɨngɨva men apengan ikɨ. Eghtɨ gumazamizir ekiar men gariba, Godɨn ziam ko en suren mɨgɨrɨgɨaba, akar kurabar dav kɨman kogham. \v 2 \x - \xo 6:2 \xo*\xt Kolosi 4:1; 1 Timoti 4:11; Filemon 1:16\xt*\x*Eghtɨ ingangarir gumazitamɨn garir gumazir ekiatam a nɨghnɨzir gavgavim ikɨtɨ, an ingangarir gumazir kam kamaghɨn mɨkɨman markɨ, a nan mav, kamaghɨn kɨ an akaba batogham. Puvatɨ, a kamaghɨn nɨghnɨgh suam, gumazir kam kɨ an akurvaghsɨ ingangarim damuam, a nɨghnɨzir gavgavim itima, kɨ bar a gifonge. Egh nɨghnɨzir kam a damutɨ, a ingangarir aghuim damuam. Timoti, nɨ gumazamiziba akar kaba me mɨkɨnɨva men sure damu. \s Dagɨabagh ifongezir arazim, an arazir kurar guar avɨribar mɨngarim \p \v 3 \x - \xo 6:3 \xo*\xt Galesia 1:6-9; 2 Timoti 1:13\xt*\x*Tav akar igharizitam ian sure damuva, kamaghɨn mɨkɨm suam, En Ekiam Krais Iesusɨn guizɨn akam ko Godɨn gɨn zuir arazimɨn suren mɨgɨrɨgɨaba, da guizɨn akaba puvatɨ, \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt 1 Korin 8:2; 1 Timoti 1:4; 1:7; 2 Timoti 2:23; Taitus 3:9\xt*\x*gumazim o amizir kam uan nɨghnɨzibara ifuegha uabɨra uabɨ fe, egha bizitam gɨfozir puvatɨ. A nɨghnɨzir kuram ikia, arɨava onganizɨ moghɨn, akabar gumazibagh afighasa, pura bizir muziariba bagha akabar uari adoghodosi. Akar kamaghɨn amiba, da gumazamizibagh amima men naviba gumazamizir igharaziba bagha men derazir puvatɨ, egha uari abɨgha, gumazamizibar ziabagh asɨghasɨgha, nɨghnɨzir kurabar igharaz darazigh amua, \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt 1 Korin 11:16; 2 Timoti 3:8; 4:4; Taitus 1:11; 1:14; 2 Pita 2:3\xt*\x*egha me zurara pura uarir atari. Ezɨ gumazamizir arazir kabagh amiba, men nɨghnɨziba derazir puvatɨzɨ me bar onganigha guizɨn akam gɨfozir puvatɨ. Me ghaze, Godɨn gɨn zuir arazim, mati biziba isir tuavim. \p \v 6 \x - \xo 6:6 \xo*\xt Onger Akaba 37:16; Aghuzir Akaba 15:16; Filipai 4:11-12; 1 Timoti 4:8; Hibru 13:5\xt*\x*Guizbangɨra, e God e ganɨdir biziba bagh bar akueghɨva, an arazibar gɨn mangɨtɨ, God bizir aghuir bar avɨriba e danɨngam. \v 7 \x - \xo 6:7 \xo*\xt Jop 1:21; Onger Akaba 49:17; Aghuzir Akaba 27:24; Fofozir Gumazim 5:15\xt*\x*E fo, en amebaba e batezɨ e nguazir kamɨn otozir dughiamɨn, e bizitam suiragha izezir puvatɨ. Egh dughiar e ovegh mangamim, e uaghan bizitamɨn suiragh mangan kogham. \v 8 \x - \xo 6:8 \xo*\xt Aghuzir Akaba 30:8; Hibru 13:5\xt*\x*Kamaghɨn amizɨ e dagheba ko iniba ikɨ, suam, “Kabanang, en tughatɨ.” \v 9 \x - \xo 6:9 \xo*\xt Aghuzir Akaba 23:4; 28:22; Matyu 13:22; 1 Timoti 1:19; 3:7; Jems 5:1\xt*\x*Ezɨ gumazamizir dagɨaba iniasa bar ifongeziba, Satan me gifara men nɨghnɨzibagh etui, mati asɨzim azuazim gupuzɨ moghɨn, men naviba, arazir onganir avɨrir osɨmtɨziba anɨdibar amusɨ dɨkavtɨ, bizir kam bar me damu me gasɨghasɨghtɨ me bar ikuvigham. \v 10 \x - \xo 6:10 \xo*\xt Ua Me Ini 23:8; Godɨn Araziba 16:19; Efesus 5:5\xt*\x*Ezɨ dagɨabagh ifongezir arazim, an arazir kurar guar avɨribar mɨngarim. Gumazamizir maba dagɨaba baghavɨra ifonge, ezɨ arazir kam me gamima, me uan nɨghnɨzir gavgaviba ataghɨrasi. Egha me osɨmtɨzir kurar ekiam isa, mati afuzim navim okoregha vongɨn oto. \s Pol akar gavgavir aghuibar Timoti mɨgei \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt 2 Timoti 2:22\xt*\x*Ezɨ no, nɨ Godɨn gumazimra, nɨ bizir kurar kaba akɨrim ragh dagh asaragh. Egh nɨ arazir aghuibar amuva, guizɨn Godɨn Araziba iniva, nɨghnɨzir gavgavim ikɨva, igharaz darazigh ifongezir arazim ikɨva, arazir tugha gavgavigha osɨmtɨziba bar da ateramim ikɨva, egh gumazibar asughasughamin arazim ikɨ. Nɨ arazir kaba bar pamtem dar suiragh dar gɨn mangɨ. \v 12 \x - \xo 6:12 \xo*\xt 1 Korin 9:25-26; 1 Timoti 1:18; 2 Timoti 4:7\xt*\x*Gumazir nɨghnɨzir gavgavim Kraisɨn itim, a mati gumazir deragha mɨsozimɨn mɨn, uan nɨghnɨzir gavgavimɨn aven tugha gavgafi. Kamaghɨn amizɨ kɨ nɨ mɨgei, nɨ uan nɨghnɨzir gavgavimɨn aven tugh gavgavighɨva, bar deragh mɨsogh. Fomɨra nɨ uan nɨghnɨzir gavgavir Kraisɨn itimɨn gun gumazamizir avɨribar damazimɨn mɨgeima me nɨ baraki. Dughiar kamɨn God ikɨrɨmɨrir aghuir mamaghɨra itim iniasa nɨn dia. Eghtɨ nɨ deragh mɨsoghɨva, ikɨrɨmɨrir kamɨn suigham. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Jon 5:21; 18:36-37; 19:11; 1 Timoti 5:21; Akar Mogomem 1:5\xt*\x*Godɨn biziba bar dagh amizɨ da angamɨra itim, ko Krais Iesus, gumazir Pontius Pailatɨn damazimɨn deragha bighavɨra uabɨn gun mɨkemezim, kɨ aningɨn damazimɨn akar gavgavimɨn nɨ mɨgei. \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Filipai 1:6; 1:10; 1 Tesalonika 3:13; 5:23\xt*\x*Akar gavgavir nɨ inizir kam, nɨ bar deravɨram an gɨn mangɨ. Nɨ mɨgɨrɨgɨar kuratam, o bizitam damuan markɨ, eghtɨ me akar kuratam nɨ mɨkɨman kogham. Egh nɨ bar deragh akar kamɨn gɨn mangɨva, en Ekiam Krais Iesus ua izamin dughiamɨn tugham. \v 15 \x - \xo 6:15 \xo*\xt Godɨn Araziba 10:17; 1 Timoti 1:11; 1:17; Akar Mogomem 17:14; 19:16\xt*\x*A dughiar God atɨzimɨn otogham. God uabɨra, gumaziba an ziam fe. Egha a uabɨra, biziba bar dar gari da an apengan iti. A guizbangɨra Atrivibar Atrivir Ekiam, ko Gumazamizir Ekiabar Gumazir Ekiam. \v 16 \x - \xo 6:16 \xo*\xt Ua Me Ini 33:20; Jon 6:46; Filipai 4:20; Jut 1:25\xt*\x*A uabɨra oveghan kogham. An angazangarir ekiamɨn aven iti, ezɨ e an boroghɨn mangɨghan kogham. Tav an ganizir puvatɨ. Eghtɨ gumazitam o amizitam an ganighan kogham. Kamaghɨn amizɨ, e zurara an ziam fam, egh mɨkɨm suam, an gavgavim ikɨvɨra ikiam. Bar guizbangɨra! \s Gumazamizir dagɨar avɨriba itiba, me nɨghnɨzir gavgavim Godɨn ikɨ, egh gumazamizibar akurvagh \p \v 17 \x - \xo 6:17 \xo*\xt Onger Akaba 62:10; Mak 10:24; Luk 12:20-21; 1 Tesalonika 1:9\xt*\x*Gumazamizir dagɨar avɨriba ikia nguazir kamɨn itiba, nɨ kamaghɨn me mɨkɨm, me uari uan ziaba fan markɨ. Egh me uan bizir pura ikuviba nɨghnɨzir gavgavim dar ikian markɨ. Me guizbangɨra nɨghnɨzir gavgavim Godra ikɨ. An e damutɨ, e bar akongeghasa, a bizir aghuir avɨriba e ganɨdi. \v 18 \x - \xo 6:18 \xo*\xt Rom 12:13; Galesia 6:6; Taitus 3:8; Hibru 13:16; Jems 2:5\xt*\x*Nɨ kamaghɨn me mɨkɨmam, me arazir aghuir avɨribar amuva igharaz darazir akurvagh. Egh me zurara bizir avɨriba gumazamizir biziba puvatɨzibar anɨng. Egh me uan dagɨabagh nɨghnɨgh suam, kar en bizimra puvatɨ. Guizbangɨra, me bizir taba isɨva igharaz darazir akurvagh. \v 19 \x - \xo 6:19 \xo*\xt Matyu 6:19-20\xt*\x*Egh me kamaghɨn damuva, me mati gumazim gɨn uan dabirabim bagha bizir avɨriba arɨsi. Egh me gɨn iniamin dabirabim uari bagh anerkɨr, egh ikɨrɨmɨrir guizbangɨra itim iniam. \s Pol mɨgɨrɨgɨar abuananaba Timoti ganɨdi \p \v 20 \x - \xo 6:20 \xo*\xt 1 Timoti 4:6-7; 2 Timoti 1:14; 2:14; Taitus 1:9; Akar Mogomem 3:3\xt*\x*Timoti, nɨ bar deravɨra ingangarir God nɨ ganɨngizir kamɨn gan. Egh pura akar Godɨn nɨghnɨzimɨn gɨn zuir puvatɨziba akɨrim ragh dagh asaragh. Egh nɨ gan fogh, gumazamizir kaba ifara ghaze, e Godɨn fofozim iti, egha men nɨghnɨziba ko Godɨn nɨghnɨziba uari adosi. Nɨ gumazamizir kaba bar men saghon ikɨ. \v 21 \x - \xo 6:21 \xo*\xt 1 Timoti 1:16; 1:19; 2 Timoti 2:18\xt*\x*Gumazamizir maba fofozir kamɨn gɨn ghua, egha nɨghnɨzir gavgavimɨn tuavim ataki. \p Godɨn apangkuvim nɨ ko ikɨ.