\id ROM - Misima [MPX , 6/08/97; backslash codes updated: 18-Aug-2006] \h LOMA \toc3 Loma \toc2 Loma \toc1 Loma wali Leta \mt1 Loma wali Leta \mt2 Pol wana Leleli \is1 Baaba Houwan \ip Pol wana nawanawa etonina elana i nok i na panuwa Kolinita. Saugena o Pol nige ga i nonok panuwa Loma elana, yaa toabulilek hi gewi heliya iyoho Loma eliyana. Toabulilek o enuna Yudiya gamagaliliyau, yaa hi gewi nige Yudiya i oola. Pol nuwana hot ni na toabulilek Loma ni kitel ge nuwana ni lok al ni na labi Sipein (1:11-12; 15:23-24). Yaa nige bosowaina sauga o ni lok ni na Loma, kaiwena toekelesiya labi Masidoniya ge labi Akaiya, heiya Kolinita ana labi, wali mulolu hi lovivina-an ge hi pek Pol elana ni pwatanik toekelesiya Yelusalema elal (15:25-28). Ana awa hot i ola Pol iyoho Kolinita, inoke toabulilek Loma wali leta ya i ginol ge wali wasa i pek wana nuwatu kaiwena tage abwe ni na ni kitel. \ip I ola al, leta ya elana Pol i liwan Loma elal Wasa Waiwaisana kaiwena. Nuwatu bwabwatana hot leta ya elana iyoho 1:17, i ba, “Wasa Waiwaisana i pankitela iyai te abulilek eliyana ge Yehoba i awa sapusapu-agila: ana abatelipuna abulilek eliyana, ge ana abapwamowasi abulilek eliyana.” Pol i pamasal gamagalau gegewel, bolo Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola, heliya togegi Yehoba matanaa (1:18–3:20). Yaa Yehoba gamagalau bolo hi abulilek Yeisu Keliso elana ni awa sapusapu-agil (3:21–4:25). Abwe al Pol i liwan yawal vavaluna kaiwena, toto eliyana ge ta minaa ebo Yehoba iyaka i awa sapusapu-agila (awalehina 5-8). \ip Awalehina 9 ana siga 11 elal Pol pulowan etegana i ase. Pulowan o i ola hiwe. Isileli heliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau, yaa Yeisu Keliso nige hi aabulilek-an, inoke nige pwamwal hi pwapwawa. Inoke Pol i nel, “Ga i ola boda Isileli kaiweliya? Yehoba wana ginol elal tab i hanahanal? Tab i towaagil hoti?” Yaka abwe wana nel o i lahe. \ip Yaka Pol i pamasal al kilau bolo Yehoba i awa sapusapu-agila wala pagan ge wala ginol ga ni ola, ekelesiya gamwanaa, avalau elal ge tologugui elal (12:1–15:13). Mowamowasena Pol ge alonau hi mulolu toabulilek Loma elal (awalehina 16). \c 1 \p \v 1 Nau Pol, Keliso Yeisu wana totuwalali loloyowanina, nau Yehoba i yogaagau ya tabwa apostolo ge i teleyau Wasa Waiwaisana na papaatena-an. \p \v 2 Sauga houhouwena Yehoba i bateli abwe Wasa Waiwaisana ni gan, inoke palopitau bateli o hi pamasal ge hi lelelian Buki Bwabwalena gamwanaa. \v 3 Wasa Waiwaisana o, he Natuna bana, iya wala Babala Yeisu Keliso. Tuwan elana iya Deibid tubutubunina, \v 4 yaa Yayaluwa Bwabwalena i teli iya Yehoba Natuna Togasisi, kaiwena i lutem yaomala. \v 5 Iya o mulolu i pem ge ya tabwa apostolo alana ana tobal kaiwena, inoke panuwa tomaha ge tomaha gamagaliliyau nihi abulilek-an ge wana baaba nihi henapuan. \v 6 He komiu al ge bolo ku minaa panuwa Loma, Yehoba i yogaagimiu ku tabwa Yeisu Keliso ana un gamagaliliyau. \p \v 7 Nau leta ya ya leli ge ya patuna i nowa komiu gegewemiu bolo ku minaa Loma, komiu Yehoba i nunuwana-agimiu ge i yogaagimiu ku tabwa wana gamagalau. \p Ya awanun Yehoba Tamala ge wala Babala Yeisu Keliso nihi muloluagimiu, ge wali nuwa laumwal atemiu ni pakalaopop. \s1 Pol Nuwana Hot Ni Na Loma Ni Kitel \p \v 8 Nuwatu houwan i ola hiwe: Yeisu Keliso eliyana ya ba mulolu no Yabowaine elana komiu gegewemiu kaiwemiu, kaiwena wami abulilek wasana panayawi labena gegewena iyaka hi hago. \v 9-10 Yehoba bosowaina no baaba hiwe ni patunahot, iya kaiwena ya tuwalali ginebi ge ateu bwalibwaligena ge Natuna Wasana Waiwaisana ya papaatena-an. Yehoba i atena te sauga gegewena ya mimi awaawanun kaiwemiu. Ya awanun Yehoba elana, ebo wana nuwatu i ola, inoke sauga ya abwe kamwasa ni pwela ge na nowa na kitemiu. \v 11 Nuwau hot na kitemiu ge na labemiu inoke Yayaluwa Bwabwalena wana guyau enuna nuku atena inoke nuku gasisi. \v 12 He no nuwatu i ola hiwe: no abulilek ni pagasisi-agimiu, ge i ola al wami abulilek ni pagasisi-agau. \p \v 13 Taliwau ge nuwau, nunuwau nuku atena te sauga i gewi ya nuwatu tage na nowa, yaa sauga gegewena bugul etega i kausau. Nunuwau na nowa inoke no tuwalali enona ni gan ami boda elana, ni ola te iyaka i gan panuwa tomaha ge tomaha elal. \p \v 14 Nau Wasa Waiwaisana ya atena, he i ola te o vaga i gagan ge na wasaan gamagalau gegewel elal, bolo topana Gilik ge bolo pana Gilik nige hi aatena, bolo wali aatena gaganil ge bolo hi nuwa gewagewa. \v 15 Heiya te kaiwena ge nuwau hot Wasa Waiwaisana na papaatena-an komiu al ge bolo ku minaa Loma eliyamiu. \p \v 16 Ateu i matuwa, Wasa Waiwaisana nige ya pupuluwawi-an, kaiwena sauga ebo ta papaatena-an, he Yehoba wana gasisi to, ge gamagalau gegewel bolo hi hago ge hi abulilek ni pwamwalil. He houwan Yudiya baliya to, ge i ola al bolo nige Yudiya i oola baliya. \v 17 Wasa Waiwaisana i pankitela iyai te abulilek eliyana ge Yehoba i awa sapusapu-agila: ana abatelipuna abulilek eliyana, ge ana abapwamowasi abulilek eliyana. He i ola to Buki Bwabwalena ana baaba, i ba, “Gamagalau bolo wali abulilek kaiwena ge Yehoba i awa sapusapu-agil, heliya yawal hot nihi pwawa.” \s1 Gamagalau Gegi ana Ginol Hi Nunuwana-an, Yehoba ana En Hi Pek \p \v 18 Yehoba iyaka i pamasal te alona ge wana huga gamagalau i papakotil, kaiwena hi awatautau-an ge pagan nanakina hi awaawaginol, inoke wali pagan nanakina o Yehoba ana aatena tutunahotina i paankaus heliya ge avaliyau elal. \v 19 Yehoba i papakotil, kaiwena bugul bolo kila gamagalau bosowaina ta atena Yehoba kaiwena, i mwananal elal. He Yehoba totona i pwamwananal elal. \v 20 I telipunaa sauga toto Yehoba panayawi i ginol ana siga lan ebe, i mwananal hot gamagal eliyalil te wana gasisi i mihot ge tunahot iya Yabowaine. He iya hot nige bosowaina gamagalau nihi kite mataliyaa, yaa bugul bolo i ginolil nihi kite inoke bosowaina iya ana aatena ni gan elal. Inoke nige bosowaina epaepakuna nihi ginol. \p \v 21 Bwagana Yabowaine hi atena, nige hi aawatauwan ge hi aawa Yabowaine-an, ge nige hi babaa mulolu elana. Yaa wali nuwatu gegewena nige enona i gagan ge ateliya i gogou. \v 22 Heliya hi ba, “Ama tosiba,” yaa age hi sigasiga. \v 23 Bosowailiya te nihi kululu Yabowaine mihomihotina elana, yaa nige hi oola. Inoke hi kukululuek kakanun elal, bolo hi goginolil ali awa i ola gamagal nige mihomihotina i oola, o ebo ali awa i ola bwasumu bolo hi youyou, o ebo bolo hi nawanawa o ebo bolo hi yawayawal. \p \v 24 Inoke Yehoba i pialiyohil pagan nanakina bolo nuwaliya i noek nihi ginol ya, yaka pagan pulupuluwawena hi awaawaginol ge avaliyau ge avaliyau tuwaliya hi patuwalali panapanak-an. \v 25 Wasa tutunahotina Yehoba kaiwena hi towani ge wasa kakakawena hi abulilek-an. Inoke wali tapwalolo elana hi kululuek te bugul bolo Yehoba i ginolil elal, yaa nige hi kukululuek Toginol elana, toto tage kila bosowaina sauga gegewena ta tobatobal-an. Ibwe. I ola. \p \v 26 Toto ya kaiwena inoke Yehoba i pialiyohil loneganega paganina gegetogana hi awaawaginol. Yowau avaliyau ge wali pan yowau hi loneganega, toto tage bahi ni oola. \v 27 I ola al, bolau nige al avaliyau yowau hi kekenu, yaa wali pan bolau te hi hebabalel. Bolau avaliyau ge wali pan bolau hi loneganega, inoke ginol o lahena nak i masamasala ya te eliyalil. \p \v 28 I ola al, heliya hi ba, “Nige Yehoba ana nuwanuwatu etega i gagan eliyama,” inoke i pialiyohil wali nuwatu sisigana elana ge ginol bolo tage bahi nihi giginol hi awaawaginol. \v 29 Nak tomaha tomaha hi kalaopopwi ololana ginol nanakina, tomemek, gegi paganina, lomwaketa, taulol, loapwanawa, lokalokakawi ge loapapanak. Hi loloba, \v 30 avaliyau hi ba panapanak-agil, hi pihigelgel Yehoba elana, hi awatautau, hi hanaha ge hi ba heyagil. Gegi ana loya hi sibaan, hinaliyau ge tamaliyau analiya nige hi hahago, \v 31 nige nuwatu sasapona i gagan eliyalil, wali bateli nige hi nunuwahikan, avaliyau nige hi nunuwana-agil ge nige hi aatilomwan-agil. \v 32 Hi atena te Yehoba wana logugui i ba bolo ginol ololana o hi ginol nihi yaomal. Yaa bwagana, he ginol o hi mimi awaawaginol ya, ge i ola al avaliyau bolo pagan maisena o hi awaawaginol hi awa wawaisi-agil. \c 2 \s1 Yehoba Iya Toyatala Sasapona \p \v 1 Alou, tabam alomwau u awa naknakagil gegi ololana o kaiweliya, yaa owa al ge u minaa kot elana. Sauga ebo alomwau u awa naknakagil, he yaka totom u paonawa, kaiwena toto heliya hi ginol, heiya te owa al ge u giginol. \v 2 Iyaka ta atena gamagalau bolo gegi ololal o hi awaawaginol Yehoba ni pakotil, ge sapu elana te gamagalau ni yatalal. \v 3 Alou, owa alomwau u awa naknakagil, yaa toto heliya hi ginol owa al ge u giginol. Age u nuwatu Yehoba wana yatala nu lou luwai? \v 4 Yehoba iya tonunuwana hot, nige etimwawa i huhuga, ge i palahikan wala lopalapalaviyan elana, yaa owa u ba, “Nige bugul i oola.” Age nige u aatena i nunuwana-agiwa kaiwena nuwana ni ahewa nu na wam gegi ana en nu pek? \v 5 Atem i gasisi hot, inoke totom wam kot u pwabwata lan toto Yehoba wana huga togegi elal ni pankitel. Sauga o gamagalau gegewel nihi kite sapu elana te Yehoba gamagalau ni payatalal. \v 6 He Yehoba gamagalau gegewel molaliya ni pek, ni golugoluwa maisena ge maisena wana ginol elana. \v 7 Gamagalau enuna ginol waiwaisana kaiwena hi logalogasisi, kaiwena hi loya te Yehoba ni tobalagil, ni awa wawaisi-agil ge yawal mihomihotina ni pek elal. He Yehoba yawal hot ni pek eliyalil. \v 8 Yaa gamagalau enuna totoliya ya te wali waisi hi loyaan, wasa tutunahotina hi towani ge gegi ana kamwasa hi toulil. He Yehoba alona ge wana huga ni lahel. \v 9 Yehoba nak ge lomwan ni pek tomipanayawi gegewel elal bolo gegi hi awaawaginol. He houwan Yudiya baliya to, ge i ola al bolo nige Yudiya i oola baliya. \v 10 Yaa gamagalau bolo waisi hi awaawaginol, Yehoba ni tobalagil, ni awa wawaisi-agil ge ni pamibubun-agil. He houwan Yudiya baliya to, ge i ola al bolo nige Yudiya i oola baliya. \p \v 11 Nige tage Yehoba gamagalau enuna ni label ge enuna nigeya, yaa gegewel ni pakotil paolaolaek. \v 12 Bolo Mosese wana Logugui nige i gagan elal, ebo nihi gegi, he Yehoba abwe ni pakotil ge ali lahi ni pek, yaa nige tage Mosese wana Logugui ni ahe ge elana ni pakotil. Bolo Mosese wana Logugui i gan elal, ebo nihi gegi, he Yehoba abwe ni pakotil Mosese wana Logugui elana. \v 13 Kaiwena nige tage bolo Logugui hi hagowa tanaliyaa heliya iyaka hi sapu Yehoba matanaa, yaa bolo Logugui hi hago ge hi henapuan. \v 14 (He Mosese wana Logugui nige i gagan bolo nige Yudiya i oola elal, yaa sauga ebo totoliya amnaliya ya elana hi ginol i ola Logugui o ana baaba, yaka heliya totoliya hi ola logugui. \v 15 Wali ginol i pamasal te ateliyaa waisi ge nak hi atena ya, i ola Logugui ana baaba. Wali nuwatu hot ateliya gunina elana i pamasal al waisi ge nak hi atena ya, inoke sauga enuna wali nuwatu ni ba, “U gegi to,” ge sauga enuna wali nuwatu ni ba, “U ginol bubun.”) \v 16 Inoke ta atena sauga i nenem abwe Yehoba gamagalau wali nuwatu misusumena ni teli tagilan, ge Yeisu Keliso eliyana ni payatalal. Wasa Waiwaisana toto ya papaatena-an i ba i ola to. \s1 Yudiya Mosese wana Logugui ana Mel Hi Teli \p \v 17 Yaa ga i ola owa, toto u ba “Nau Yudiya.” He Mosese wana Logugui u meltelian ge u ba heyagiwa u ba, “Yehoba iya no Yabowaine.” \v 18 Tage Yehoba wana nuwatu u atena ya, ge Mosese wana Logugui i paatenawa inoke bosowaim ya te waisi ge nak ali awa nu hile bubun. \v 19 U nuwatu tage owa tomatakai ali tonul, bolo hi miminaa gogouwa wali mwananal, \v 20 tosigasiga ali tobahikan, ge tokekeisi wali topankite. He Mosese wana Logugui i gan elam inoke u nuwatu tage bugul gegewena u atena bubun ge wam baaba gegewena i tunahot. \v 21 U tabwa topankite alomwau elal, yaa ga i ola ge nige totom u papankitewa? U papaatena alomwau elal u ba, “Bahi kaoma,” yaa age owa u kaoma. \v 22 U ba, “Bahi alom lagona nu gaganawali,” yaa age u ganawal. Tage kakanun gogoginol u towani hoti, yaa age u ulutuk wali limi tapwalolowa ge bugul enuna u kaome. \v 23 U ba heyagiwa u ba, “Mosese wana Logugui i gan elau,” yaa age logugui u leke inoke Yehoba u papapuluwawi-an. \v 24 I ola te Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Wami ginol kaiwena inoke bolo nige Yudiya i oola Yehoba alana hi awa nanakan.” \p \v 25 \w Gotomwa yoho paganina\w* iyaka u ahe, i pamasal tage owa Yehoba wana gamagal. He ebo wana logugui u henapuan, inoke gotomwa yoho o ana waisi i gan. Yaa ebo wana logugui nige u hehenapu-an, he i ola te nige gotomwa yoho paganina u aahe. \v 26 Bolo nige Yudiya i oola gotomwa yoho paganina nige hi aahe. Yaa ebo logugui ana baaba hi toulil, he Yehoba ni atenal ni ola heliya gotomwa yoho paganina iyaka hi ahe. \v 27 Komiu Yudiya logugui i gan eliyamiu hi leli lowan Buki elana, ge gotomwa yoho paganina ku ahe, yaa logugui ku leke. Inoke bolo gotomwa yoho paganina nige hi aahe tuwaliya elana, yaa age logugui hi henapuan, heliya hi pankitela bosowaimiu te lahi nuku pwawa. \p \v 28 Nige tage ebo gamagal etega gotomwa yoho paganina ni ahe tuwana tolinaa, inoke ta ba iya Yudiya gamagalina hot ge gotomwa yoho paganina hot iyaka i ahe. \v 29 Yaa ebo gamagal etega atena elana iya Yudiya, he tunahot iya Yudiya gamagalina. Kaiwena gotomwa yoho paganina hot heiya te Yayaluwa Bwabwalena i ginol aten elana, nige Logugui lelelena wana ginol i oola. Gamagal ololana o ana tobal i neem te Yehoba elana, nige i neneem wana pan gamagalau elal. \c 3 \p \v 1 Tabam Yudiya etega ni ba, “Tab bugul etega ama Yudiya i labema ge gamagalau gegewel nigeya? Ama gotomwa yoho paganina ha ahe tage ama Yehoba wana gamagalau, tab ana waisi etega i gan?” \p \v 2 Anana na lahe na ba, “Ibwe, ana waisi hi gewi. Etegana heiya te Yehoba wana baaba i pek Yudiya elal nihi matahikan ge wana bateli nihi atena.” \p \v 3 Tabam alou ni ba, “Yudiya hi gewi wali bateli Yehoba elana hi apanak. Age toto o kaiwena inoke Yehoba nige wana bateli ni papaolaolaek?” \p \v 4 Anana na lahe na ba, “Nigeya! Yehoba wana bateli ni paolaolaek ya. Bwagana gamagalau gegewel nihi kakawi, Yehoba iya tobaaba tunahot. He i ola Buki Bwabwalena ana baaba, Yehoba bana i ba: \q1 Sauga ebo nu baaba, gamagalau gegewel nihi \q1 atena wam baaba i tunahot, \q1 ge ebo gamagalau nihi \q1 wolewa, inoke nu gasisi ge wam kot ni sapu.” \p \v 5 Yaa gamagalau enuna nihi ba, “Inoke sauga ebo ama Yudiya gegi ha ginol, yaka eliyana gamagalau hi kite bubun age Yehoba wana ginol i sapu. Inoke ga i ola? Tabam nige i sasapu te Yehoba wama gegi o ni lahe.” \p \v 6 Analiya na lahe na ba, “Nigeya! Yehoba wana sapu i gan te wami gegi ni lahe. Ebo nige i sasapu Yehoba wami gegi ni lahe, abwe ga ni ola ge panayawi gamagaliliyau gegewel ni pakotil?” \p \v 7 Tabam gamagalau enuna al nihi ba, “Sauga ebo wama bateli Yehoba elana ha apanak, yaka eliyana gamagalau hi atena bubun Yehoba wana bateli i nunuwahikan, inoke Yehoba hi tobalan. Inoke hauna kaiwena ge Yehoba i pakotima i ola ama togegi?” \p \v 8 Analiya na lahe na ba, “Nige bosowaina ta ba ola to. Ebo ta ba ola o, inoke binimala al ta ba, ‘Pagan nanakina ta ginol inoke enona waisi ni masal!’” He gamagalau enuna hi awa naknakagau tage ya ba ola, yaa wali baaba nige i sasapu. Amwahika te Yehoba abwe ni lahel. \s1 Nige Gamagal Etega I Sasapu Yehoba Matanaa \p \v 9 Inoke ga i ola? Age ama Yudiya wama waisi i gan ge bolo nige Yudiya i oola ha waisi lakel? Nigeya hot! Iyaka ya liwanan haba Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola, gegewela ta minaa gegi gamwanaa. \v 10 He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba: \q1 Nige tosasapona etega i gagan, nige etega. \q1 \v 11 Nige toatena etega i gagan, \q1 nige etega i kukululuek Yehoba elana. \q1 \v 12 Gegewel Yabowaine ana en hi pek, \q2 inoke hi nogegi, \q1 nige etega wana ginol i wawaisi, nige etega. \q1 \v 13 Baaba toto i tagilem gamwaniniliyaa \q1 bosowaina avaliyau ni lolil ge nihi aliga. \q1 Memeliya kakawi ana baaba i baubaunan, \q1 ge baaba toto i soguem \q1 hohopeliyaa i ola mwata lelamwina. \q1 \v 14 Ba nuwamut ge pihigelgel \q1 ana baaba awaliya i kalaopopwi. \q1 \v 15 Aeliya i mweyaha te nihi \q1 na gamagal nihi tagapaaligal, \q1 \v 16 ebo ga nihi noek, yaka gamagalau nihi \q1 apapanak-agil ge nihi papalomwan-agil, \q1 \v 17 mibubun ana minamina nige hi aatena. \q1 \v 18 Yehoba ana lovakun nige i gagan elal. \p \v 19 Baaba bolo ya i neem Logugui ana buki elana, ge ta atena hauna gun Logugui i baunan, he Yudiya kaiweliya to, heliya hi miminaa Logugui o gabulanaa. Inoke heliya ge gamagalau gegewel panayawiya hi minaa Yehoba wana yatala elana, ge nige etega bosowaina ni ba, “Nau nige no gegi i gagan.” \v 20 He nige tage gamagal logugui ni henapuan inoke Yehoba gamagal o ni awa sapusapu-an. Yaa logugui wana tuwalali te wala gegi ni pankitela. \s1 Abulilek eliyana te Yehoba Gamagalau I Awa Sapusapu-agil \p \v 21 Inoke sauga ya Yehoba kamwasa iyaka i pamasal ge eliyana gamagalau ni awa sapusapu-agil, yaa nige logugui ana henapuan eliyana i oola. Kamwasa o Mosese wana Logugui ge palopitau iyaka hi wasaan. \v 22 Gamagalau wali abulilek Yeisu Keliso eliyana kaiwena te Yehoba i awa sapusapu-agil. He gamagalau gegewel bolo hi abulilek baliya to. Nige ana getoga i gagan Yudiya elal ge bolo nige Yudiya i oola elal, \v 23 kaiwena gamagalau gegewel iyaka hi gegi inoke waisi ana luvi toto Yehoba i nuwatuan kaiweliya ana bwaga i gan elal. \v 24 Inoke gegewel al Yehoba wana mulolu bwagabwaga elana i awa sapusapu-agil, kaiwena Keliso Yeisu i pwamola pasikaliliem gegi elana. \v 25 Yehoba Yeisu i teli gegi ana abayakiyakil gamagalau kaiweliya, bolo hi abulilek wana yaomal elana. Inoke bwagana valila Yehoba i palahikan ge gamagalau houhouwel wali gegi i nuwaehik ya, he Yeisu gamagalau o wali gegi ana abayakiyakil, inoke ta atena Yehoba wana ginol sauga houhouwena o i sapu ya. \v 26 I ola al, Yeisu iya gegi ana abayakiyakil, inoke ta atena Yehoba wana ginol sauga ya elana i sapu al, kaiwena Yehoba bosowaina ni logugui pasapu ge bosowaina al gamagal toto i abulilek Yeisu elana ni awa sapusapu-an. \p \v 27 Inoke tab wala puna etega i gan ge bosowaina ta ba heyagila? Nigeya! Binimala hauna kaiwena? Age nige bosowaina ta ba heyagila kaiwena logugui ta henapuan? Ibwe, nige bosowaina ta ba heyagila, kaiwena abulilek eliyana te Yehoba i awa sapusapu-agila. \v 28 Inoke ta atena Yehoba gamagal wana abulilek kaiwena te i awa sapusapu-an, nige logugui ana henapuan kaiwena i oola. \v 29 Age Yehoba iya Yudiya maiseliya ya wali Yabowaine, o ebo iya bolo nige Yudiya i oola wali Yabowaine al ge? Ibwe, iya bolo nige Yudiya i oola wali Yabowaine al. \v 30 Kaiwena Yabowaine iyai te maisena, ge iya Yudiya wali abulilek kaiwena ni awa sapusapu-agil, ge bolo nige Yudiya i oola wali abulilek al kaiwena ni awa sapusapu-agil. \v 31 Tab Mosese wana Logugui ta tagayoho, kaiwena ta nuwatu tage abulilek eliyana te Yehoba gamagalau i awa sapusapu-agil? Nige i oola, yaa Logugui ana nuwatu hot ta paolaolaek. \c 4 \s1 Abulilek ana Abagagayawa Ta Ahem Abalahama elana \p \v 1 Abalahama, iya ama Yudiya tubuma hot, ga ta ba ola iya kaiwena, ge ga i pwawa ola? \v 2 Binimala wana ginol kaiwena inoke Yehoba ni awa sapusapu-an, he wana puna i gan te bosowaina totona ni ba heyan. Yaa Yehoba matanaa nige wana puna etega i gagan. \v 3 Kaiwena Buki Bwabwalena i ba, “Abalahama Yehoba i abulilek-an, inoke Yehoba Abalahama i kite iya tosapu wana abulilek kaiwena.” \p \v 4 Ebo gamagal etega ni tuwalali, inoke molana ni ahe. He nige ta babaa, “Hi muloluan,” yaa mola toto i pwawa wana tuwalali lahena to. \v 5 Yaa nige bosowaina gamagal etega ni tuwalali ge wana tuwalali lahena Yehoba ni awa sapusapu-an. Ni abulilek Yehoba elana, iya bolo wali pagan nanakina i pasapol, inoke Yehoba gamagal o ni muloluan ya ge ni kite iya tosapu wana abulilek kaiwena. \v 6 He Deibid wana baaba i olaolaek al to. Deibid i ba ebo Yehoba gamagal etega ni kite iya tosapu yaa nige wana ginol waiwaisana kaiwena i oola, he gamagal o iya towaisi hot. \v 7 I ba: \q1 “Bolo wali ginol nanakina Yehoba i nuwayoho, \q1 ge wali gegi i yakil yoho, heliya towaisi hot. \q1 \v 8 Ebo Babala gamagal etega ni kite nige wana gegi \q1 etega i gagan, he iya towaisi hot.” \p \v 9 Inoke ga i ola? Bolo \w gotomwa yoho paganina\w* hi ahe ya te Yehoba i muloluagil ge heliya towaisi, o ebo bolo gotomwa yoho paganina nige hi aahe al ge i muloluagil? Ibwe, bolo nige gotomwa yoho paganina hi aahe al ge i muloluagil. He iyaka ya liwanan haba Yehoba Abalahama i kite iya tosapu wana abulilek kaiwena. \v 10 Inoke hauna sauga ge bugul ya i gan? Abalahama gotomwa yoho paganina i ahe ga mulaa abwe i gan, o ebo ana gotomwa yoho paganina enaa? He nige ga gotomwa yoho paganina i aahe yaka Yehoba Abalahama i kite iya tosapu wana abulilek kaiwena. \v 11 Inoke ana gotomwa yoho o iya etotohi, i pamasal Yehoba Abalahama iyaka i awa sapusapu-an wana abulilek kaiwena. Inoke i ola hiwe. Toabulilek gegewel bolo nige gotomwa yoho paganina hi aahe, tamaliya te Abalahama, wali abulilek kaiwena Yehoba i kitel heliya tosapu. \v 12 I ola al, toabulilek bolo gotomwa yoho paganina hi ahe, tamaliya te Abalahama, heliya hi nawaa abulilek ana kamwasa eliyana i ola tubuma Abalahama i nawaa, mulaa abwe gotomwa yoho paganina i ahe. \p \v 13 Sauga etega al Yehoba Abalahama alonau ge tubutubunau i batelel abwe labi gegewel ni pek elal nihi ahe. Yaa nige tage Abalahama Logugui i henapuan ge toto o kaiwena Yehoba bateli o i baunan, yaa kaiwena wana abulilek eliyana Abalahama iya tosapu. \v 14 He binimala bolo Logugui ana kamwasa hi toulil te bateli panuwana nihi ahe, inoke abulilek nige abana ni gagan. Ge Yehoba wana bateli Abalahama elana ni tabwa bugul bwagabwaga, \v 15 kaiwena Logugui i pamasalila kila togegi, inoke kila iyoho Yehoba wana huga gamwanaa. He iyai te binimala nige Logugui inoke nige Logugui ta lilikaan. \p \v 16 Inoke wali abulilek kaiwena te bugul bolo Yehoba i bateli gamagalau elal nihi ahe. Yehoba i muloluagil bwabwage, inoke bosowaina Abalahama tubutubunau gegewel bugul bolo Yehoba i bateli nihi ahe. Nige tage bolo hi minaa Logugui gabulanaa ya te bosowailiya nihi ahe, yaa gamagalau gegewel bolo hi abulilek i ola Abalahama, iya kila gegewela tamala. \v 17 He i ola Buki Bwabwalena ana baaba. Yehoba i baek Abalahama elana i ba, “Ya telewa owa panuwa tomaha ge tomaha tamaliya.” Abalahama iya tamala Yabowaine matanaa, Yabowaine toto Abalahama i abulilek-an, iya toaliga yawaliliya ni pek ge iya ni ba inoke bugul toto nige i gagan ni masal. \p \v 18 Yehoba i ba Abalahama tubutubunau nihi gan. Inoke bwagana nige puna waiwaisana i gagan tage bosowaina natuna etega ni masal, yaa Abalahama alona wana atimatuwa Yehoba wana baaba i abulilek-an. Inoke iya i tabwa panuwa tomaha ge tomaha tamaliya, i ola Yehoba wana baaba, i baek elana i ba, “Tubumwau ali gewi ni ola putum.” \v 19 Abalahama kelaubwa wana baliman wan handeled, yaka saliyana i pweyata nige bosowaina natuna ni gan, ge lagona Sela i kobwas nige bosowaina ni ab. Abalahama bugul bolo o i atena ya, yaa wana abulilek Yehoba elana nige i pwepweyata. \v 20 Yehoba wana bateli nuwana nige i kukuyanan, yaa wana abulilek iyoho ya. Inoke wana abulilek i pagasisi ge Yehoba i tobalan, \v 21 kaiwena atena i matuwa te Yehoba bosowaina wana bateli ni paolaolaek. \v 22 Inoke heiya te kaiwena “Yehoba i kite iya tosapu wana abulilek kaiwena.” \v 23 Baaba bolo ya nige tage Abalahama maisena bana, \v 24 yaa kila al ge kaiwela. Yehoba ni kitela kila tosapu kaiwena ta abulilek elana, iya Yeisu wala Babala i palutem yaomala. \v 25 Yehoba Yeisu i talamwan yoho i yaomal wala gegi kaiwena, ge i palutem yaomala inoke ni awa sapusapu-agila. \c 5 \s1 Keliso I Ahela Ta Nok Avala Yehoba Ta Mibubun ge Ta Yaliyaya \p \v 1 Wala abulilek kaiwena Yehoba iyaka i awa sapusapu-agila, inoke avala ta mibubun. Mibubun o i masalem wala Babala Yeisu Keliso eliyana, \v 2 kaiwena i ahela ta nok Yehoba elana ge Yehoba wana mulolu bwagabwaga ta pwawa, heiya te sauga ya elana ta minaa. I ola al, wala yaliyaya i bwata, kaiwena ta atimatuwa te bwaliga avala Yehoba wana wasawasa ta ahe toyawe. \v 3 Ge bugul etega al, ebo lomwan ta pwawa, he ta yaliyaya-an al to, kaiwena ta atena lomwan palahikan i tal yawalila elana, \v 4 ge palahikan enona heiya yawalila ni ola yawal toto Yehoba nuwana, ge toto ya enona heiya alona wala atimatuwa ta matamatan Yehoba ni pawasawasa-agila. \v 5 Ta atena atimatuwa o iya atimatuwa enona gaganina, kaiwena Yehoba Yayaluwa Bwabwalena elana wana nunuwana i ligin atela i pakalaopopwi. Yayaluwa Bwabwalena o Yehoba i pem ala mulolu. \p \v 6 He i ola hiwe. Sauga kila iyoho ta pwepweyata, inoke ana sauga hot elana toto Yehoba i lovivina-an, Keliso i yaomal kilau Yehoba ana toawatautau kaiwela. \v 7 Sauga enuna ya te gamagal etega yawalina ni talamwan alona kaiwena. Yaa tabam bosowaina gamagal etega totona ni talamwan ni yaomal gamagal toto wana pagan waiwaisana kaiwena. \v 8 Yaa Yehoba wana nunuwana ana bwata i pankitela i ola hiwe: sauga kila iyoho gegi paganina elana te Keliso i yaomal kaiwela. \p \v 9 Keliso wana yaomal kaiwena Yehoba iyaka i awa sapusapu-agila, inoke ta atena bubun bwaliga Keliso ni pwamwalila Yehoba wana huga elana. \v 10 Valila kila Yehoba ana topihigelgel, yaa Natuna wana yaomal eliyana iya ge kila maninila iyaka ta abubun ge ta heliheliyam. He i ola, inoke ta atena bubun bwaliga Keliso ni pwamwalila, kaiwena yawalina i gan. \v 11 Ge bugul etega al, wala Babala Yeisu Keliso eliyana Yehoba ta yaliyaya-an, kaiwena Yeisu iyaka i ahela ta na alola Yehoba ta heliheliyam. \s1 Adama elana Ta Yaomal, Keliso elana Yawalila Ta Pwawa \p \v 12 Tau maisena wana ginol eliyana inoke gegi i masal panayawiya, ge gegi yaomal i pwatanim. Inoke yaomal i kalapapanet gamagalau gegewel elal, kaiwena gegewel hi gegi. \v 13-14 He mulaa abwe Yehoba logugui i pek Mosese elana, gegi paganina iyoho i gangan ya panayawiya. Adama wana sauga elana i nem ana siga Mosese wana sauga, Mosese wana Logugui nigeya ga i gagan gamagalau elal. Inoke nige bosowaina ta ba, “Gamagalau o logugui hi leke heliya togegi.” Yaa tunahot heliya togegi. Bwagana nige wali gegi i oola Adama wana gegi, iya Yehoba wana logugui i leke, yaa gamagalau o gegewel heliya togegi yaka yaomal i logugui-agil. \p Adama iya i ola tau toto mulaa abwe i nem kakanununa. \v 15 Yaa Yehoba wana guyau bwagabwaga nige i oola Adama wana sogu. Tunahot tau maisena wana sogu kaiwena gamagalau hi gewi hi yaomal. Yaa Yehoba wana mulolu bwagabwaga i bwata nabi ge guyau toto i neem tau maisena Yeisu Keliso wana mulolu eliyana i waisi hot, yaka gamagalau hi gewi hi pwawa. \v 16 I ola al Yehoba wana guyau enowana ge gamagal maisena wana gegi enowana nige hi oolaolaek. Adama i gegi pamaisena, yaka Yehoba i payatala ge i baek elana i ba, “Wam gegi lahena nu pwawa.” Yaa gamagalau hi gewi hi gegi Yehoba i muloluagil i baek elal i ba, “Komiu ku sapu.” \v 17 Ge tunahot tau maisena wana sogu eliyana yaomal gamagalau gegewel i logugui-agil. Yaa bolo Yehoba wana mulolu kalakalaopopwina hi ahe ge i awa sapusapu-agil, heliya yawal hot nihi ahe ge nihi tologugui tau maisena Yeisu Keliso wana waisi eliyana. \p \v 18 Inoke i ola hiwe. Adama i sogu, yaka gamagalau gegewel hi minaa Yehoba wana lahi elana. I ola al, Keliso i ginol pasapu, yaka Yehoba gamagalau gegewel ni awa sapusapu-agil ge yawaliliya hot ni pek elal. \v 19 Ge tau maisena Yehoba anana nige i hahago, yaka gamagalau gegewel hi tabwa togegi. I ola al, tau maisena Yehoba anana i hago, yaka gamagalau gegewel nihi tabwa tosapu. \p \v 20 He abwe Mosese wana Logugui al i vin, inoke abwe gegi ana aatena i bwata. Yaa bwagana gamagalau wali gegi i bwata nabi, he Yehoba wana mulolu i bwata nabiyan hot. \v 21 Inoke valila gegi i gasisi gamagalau i logugui-agil, ana abapwamowasi yaomal hi pwawa. Yaa sauga ya Yehoba wana mulolu i gasisi, kaiwena i awa sapusapu-agila, ana abapwamowasi yawal mihomihotina ta pwawa Yeisu Keliso wala Babala eliyana. \c 6 \s1 Iyaka Ta Mowasi Gegi ana Awaawaginol elana \p \v 1 Kaiwena Yehoba wana mulolu gegi i bwata lake, inoke tabam enuna nihi ba, “Gegi ta mimi awaawaginol ya, yaka Yehoba wana mulolu ni mimi bwatabwata.” \p \v 2 Analiya na lahe na ba, “Nigeya hot!” Kaiwena kila iyaka avala Keliso ta aliga toyawa ge ta mowasi gegi paganina elana, inoke ga i ola ge ta miminaa ya gegi paganina elana? \v 3 Age nige ku aatena te sauga ta babitaiso, kila yaka ta tubwi Keliso Yeisu elana ge avala ta aliga toyawa? \v 4 Wala babitaiso eliyana alola Keliso ta aliga toyawa ge alola al hi telela salaiya, inoke Yehoba i palutila yawal vavaluna elana ta nanawaa, i ola te Tamala alona ge wana gasisi ge wana wasawasa Keliso i palutem yaomala. \p \v 5 Iyaka ta tubwi elana avala ta yaomal, inoke tunahot ta tubwi elana avala ta lutem yaomala. \v 6 Ge ta atena yawalila bebeyaunana alona Keliso hi yaomal toyawa wana kolos elana, inoke toto ya kaiwena tuwala nige ni gagasisiek gegi ana awaawaginol elana, ge nige sauga etega al ta oola gegi paganina wana tololoyowan. \v 7 Kaiwena kila gamagalau, sauga ebo ta aliga, inoke iyaka ta mowasi gegi ana awaawaginol elana. \p \v 8 Iyaka avala Keliso ta yaomal toyawa, inoke ta abulilek te avala al ta mina, \v 9 kaiwena ta atena Yehoba Keliso i palutem yaomala ge nige ni aaliga al. Yaomal nige sauga etega ni lologugui-an. \v 10 Keliso i yaomal pamaisena, inoke wana yaomal o eliyana gegi paganina ana gasisi i pakokove sauga gegewena kaiwena. Sauga ya yawalina i gan, ge alona Yehoba hi mitoyawa. \v 11 Inoke ni ola al to, nuku kitemiu ni ola ku aliga ge ku mowasi gegi paganina ana gasisi elana, yaa yawalimiu i gan alomiu Yehoba ku mitoyawa, kaiwena ku minaa Keliso Yeisu elana. \p \v 12 Inoke bahi gegi paganina tuwamiu toto abwe ni aliga ni lologugui-an, ge nuku oolak bugul bolo tuwamiu i awanuni elal. \v 13 Bahi tuwamiu gabomwina etega nuku tatalamwanek gegi paganina elana ge ni papatuwalali nak ana awaawaginol kaiwena. Komiu valila ku ola toaliga, yaa Yehoba iyaka yawalimiu i pewa, inoke nuku talamwagimiu Yehoba elana, ge tuwamiu gabomwina nuku talamwan elana ni patuwalali waisi ana awaawaginol kaiwena. \v 14 Nige bosowaina gegi paganina yawalimiu ni logugui-an, kaiwena nige ku miminaa Logugui gabulanaa, yaa ku minaa Yehoba wana mulolu bwagabwaga gamwanaa. \s1 Ta Tuwalali Loloyowan Waisi kaiwena \p \v 15 Tabam enuna nihi ba, “Gegi paganina ta awaawaginol ya, kaiwena nige ta miminaa Logugui gabulanaa, yaa ta minaa Yehoba wana mulolu gamwanaa.” \p Analiya na lahe na ba, “Nigeya hot!” \v 16 Age nige ku aatena ebo nuku talamwagimiu gamagal etega elana iya wami babala ge wana baaba nuku henapuan, he komiu ku ola gamagal o wana totuwalali loloyowanina? Inoke bosowaimiu nuku talamwagimiu gegi paganina elana, ana abapwamowasi nuku yaomal, o ebo nuku talamwagimiu Yehoba wana baaba nuku henapuan, ana abapwamowasi Yehoba ni awa sapusapu-agimiu. \v 17 Valila komiu gegi paganina wana tololoyowan, yaa ta ba mulolu Yehoba elana, kaiwena panpankiti toto hi pankitemiu iyaka ku henapuan alona ge atemiu bwalibwaligena. \v 18 Inoke Yehoba iyaka i sokalimiu gegi paganina elana ge ku tabwa pagan sasapona wana tololoyowan. \v 19 He ba kakanun ya ya ahem gamagalau wala ginol elana, kaiwena wami aatena i pulowan. Inoke valila tuwamiu ku talamwan i totuwalali loloyowan nak ge gegi paganina elal, yaa sauga ya tuwamiu nuku talamwan ni totuwalali loloyowan waisi ge pagan sasapona elal. \p \v 20 Valila komiu gegi paganina wana tololoyowan, inoke saugena o waisi yawalimiu nige i lologugui-an. \v 21 Wami ginol nanakil, bolo valila ku ginolil ge sauga ya ku puluwawi-agil, nige enona waiwaisana etega hi papamasal kaiwemiu. Ge ginol bolo o ali abapwamowasi yaomal. \v 22 Yaa sauga ya Yehoba iyaka i sokalimiu gegi paganina elana ge ku ola Yehoba wana totuwalali loloyowanil. Inoke toto ya enona heiya te Yehoba i telemiu wana gamagalau bwabwalel, ge ana abapwamowasi yawalimiu mihomihotina nuku pwawa. \v 23 Kaiwena gegi paganina molala i pem yaomal, yaa Yehoba i muloluagila yawal mihomihotina i pem, kaiwena ta minaa wala Babala Keliso Yeisu elana. \c 7 \s1 Avala Keliso Ta Yaomal inoke Logugui Nige Ni Kukuhikagila \p \v 1 Taliwau ge nuwau, komiu gegewemiu logugui ana kamwasa ku atena, inoke no baaba hiwe ku atena ya: logugui gamagalau yawaliliya miminana ya te i logugui-agil. \v 2 Abapapatini etega i ola hiwe: logugui i ba toalolon meluyovana ni miminaa ya te lagona eliyana sauga tau iyoho yawalina miminana. Yaa ebo tau ni yaomal, he alolon ana logugui nige al yova ni kukuhikan. \v 3 Inoke ebo yova lagona iyoho nigeya ga i yayaomal ge tau getoga ni alolonan, yaka logugui i ba iya toganawal. Yaa ebo lagona ni yaomal, alolon ana logugui nige al i kukuhikan. Inoke ebo tau getoga etega ni alolonan, nige i gaganawal to. \p \v 4 Inoke taliwau ge nuwau, i ola al to komiu kaiwemiu. Keliso wana yaomal eliyana yawalimiu bebeyaunana iyaka i yaomal ge Logugui nige al i kukuhikagimiu. Yaka sauga ya ku minaa tau toto Yehoba i palutem yaomala, inoke yawalila enona ni gan Yehoba kaiwena. \v 5 Valila tuwala yawalina i logugui-agila, inoke saugena o Logugui gegi nuwatuina i palutil tuwala gamwanaa. Yaka gegi amnanina o i tuwalali tuwala elana, ge wala ginol o enona i masal ta yaomal. \v 6 Valila Logugui i yowanila, yaa Keliso wana yaomal eliyana yawalila bebeyaunana iyaka i yaomal, inoke sauga ya Logugui nige al i kukuhikagila. Inoke wala tuwalali Yehoba elana, ta golugoluwa kamwasa vavaluna toto Yayaluwa Bwabwalena i pankitela, nige ta golugoluwa kamwasa bebeyaunana toto Logugui i pankitela. \s1 Logugui Alona Gegi wali Tuwalali Bana \p \v 7 Kaiwena Logugui gegi nuwatuina i palutil tuwala gamwanaa, inoke tabam enuna nihi ba, “Age logugui iya bugul nanakina i ola gegi?” \p Analiya na lahe na ba, “Nigeya hot! Logugui iya bugul waiwaisana.” He logugui eliyana te gegi ana sapu ya atena. Binimala logugui nige ni babaa, “Bahi matamomoni,” he matamomoni ana sapu nige na aatena. \v 8 Yaa gegi wana kamwasa etega i pwawa, inoke logugui o eliyana matamomoni amnanina tomaha ge tomaha i palutil eliyau. Binimala nige logugui ni gagan, gegi nige wana gasisi. \v 9 Valila yawaliu i gan, yaa abwe logugui ya atena, yaka gegi wana gasisi i gan, \v 10 inoke ya yaomal. Inoke nau no aatena eliyana, ya pwawa logugui toto tage yawal ni pem, iya te yaomal i pwatanim. \v 11 Kaiwena gegi wana kamwasa etega i pwawaa logugui eliyana, yaka gegi i kakaweyau, logugui i patuwalali ge ya yaomal. \v 12 Inoke Logugui gegewena i bwabwalena, ge gamwanaa maisena ge maisena i bwabwalena, i sapu ge i waisi. \p \v 13 He ga i ola? Age Logugui, iya bugul waiwaisana, i payaomal-agau? Nigeya hot! Yaa gegi bugul waiwaisana i patuwalali inoke no abayaomal i ginol, inoke toto ya kaiwena gamagalau gegi wana ginol hot nihi atena. Inoke logugui eliyana i mwananal te gegi iya bugul nanakina hot. \s1 Nak toto Ta Totowani Heiya te Ta Giginol \p \v 14 Inoke ta atena te logugui i neem Yehoba Yayaluwana elana; yaa nau ya olak tuwau yawalina elana, inoke ya ola gegi wana tololoyowan. \v 15 Nige ya aatena te hauna ya giginol. Kaiwena toto nuwau na ginol, he nige ya giginol, ge toto ya totowani, heiya te ya giginol. \v 16 He ebo toto ya totowani na ginol, inoke no aatena eliyana ya patunahot te logugui iya i waisi. \v 17 Yaa nige tage nau hot ginol bolo ya ya ginolil, gegi toto i miminaa atewa, iya te i ginolil. \v 18 Ya atena waisi nige i miminaa nau panayawi gamagalina eliyau, kaiwena nuwau waisi paganina na ginol, yaa nige bosowaiu. \v 19 Waisi toto nuwau na ginol, he nige ya giginol, ge nak toto ya towani, heiya te ya giginol. \v 20 Inoke ebo toto ya totowani na ginol, he nige tage nau hot ginol bolo ya ya ginolil, yaa gegi toto i miminaa atewa, iya te i ginolil. \p \v 21 Inoke no kite pwawa i ola hiwe: sauga ebo nuwau waisi na ginol, yaka nak i mikelaubwa eliyau ge na ginol. \v 22 Atewa Yehoba wana logugui ya yaliyaya-an, \v 23 yaa ya atena nuwatu etega al iyoho i tuwatuwalali tuwawa, ge alona ateu wana nuwatu hot hi lohalohaveyan. He gegi nuwatuina te i tuwatuwalali tuwawa ge i paloloyowan-agau. \v 24-25 Inoke i ola hiwe: ebo nau totou inoke atewa tage Yehoba wana logugui na henapuan, yaa tuwau toto panayawi tuwanina gegi nuwatuina i henapuan. \p Eeu! Nau geb, gamagal nuwanuwanakina! Henala ni pwamwalau tuwan ya elana, tuwan toto yaomal i pwatanim? Ya ba mulolu Yehoba elana kaiwena iya bosowaina ni pwamwalau wala Babala Yeisu Keliso eliyana. \c 8 \s1 Yawalila ana Minamina Ni Ola Yayaluwa Bwabwalena wana Nuwatu \p \v 1 Inoke sauga ya kilau bolo ta miminaa Keliso Yeisu eliyana Yehoba nige ni lalahela wala gegi kaiwena. \v 2 Yayaluwa Bwabwalena yawal i pem elala kaiwena ta miminaa Keliso Yeisu elana. Yayaluwa Bwabwalena o i logugui-agau inoke i sokalau, yaka gegi ge yaomal nige al nihi lologugui-agau. \v 3 Logugui nige wana gasisi tage ni abubunila, kaiwena tuwala yawalina i pwapweyata-agila nige bosowaina Logugui ta henapuan. Yaa toto Logugui nige bosowaina ni ginol, he Yehoba iyaka i ginol. Natuna i patuna i nem tuwana i ola panayawi tuwanina, gegi tuwanina. Natuna i patuna ge i yaomal wala gegi molana, inoke Keliso tuwana elana Yehoba gegi wana gasisi i pakokove. \v 4 Yehoba i ginol ola, inoke pagan bolo Logugui i ba tage ta ginol, bosowaina kilau ta ginol, kaiwena nige tuwala yawalina ta totoulil, yaa Yayaluwa Bwabwalena ta toulil. \p \v 5 Bolo tuwaliya yawalina i logugui-agil, hi nuwanuwatu ya te bugul bolo tuwaliya i awanuni kaiweliya, yaa bolo Yayaluwa Bwabwalena i logugui-agil, hi nuwanuwatu ya te bugul bolo Yayaluwa Bwabwalena nuwana. \v 6 Ebo ta olak tuwala yawalina elana, ana abapwamowasi yaomal, yaa ebo ta olak Yayaluwa Bwabwalena elana, ana abapwamowasi yawal hot ge mibubun ta pwawa. \v 7 He ebo ta olak tuwala yawalina elana, kila ta ola Yehoba ana topihigelgel, kaiwena Yehoba wana logugui nige ta hehenapu-an, ge nige bosowaina ta henapuan. \v 8 Bolo tuwaliya yawalina i logugui-agil, nige bosowaina Yehoba nihi payaliyaya. \p \v 9 Komiu tuwamiu yawalina nige i lologugui-agimiu, yaa Yayaluwa Bwabwalena i logugui-agimiu, kaiwena Yehoba Yayaluwana i holaviya eliyamiu. Henala ebo Keliso Yayaluwana nige i gagan eliyana, iya nige Keliso wana boda ana gamagal i oola. \v 10 Gegi kaiwena tuwamiu tuwan yayaomalina, yaa Keliso i minaa eliyamiu inoke Yayaluwana yawalimiu iyaka i pewa kaiwena Yehoba iyaka i awa sapusapu-agimiu. \v 11 Ge Yehoba, iya Yeisu i palutem yaomala, Yayaluwana i holaviya eliyamiu, inoke Yehoba maisena o bwaliga abwe tuwamiu al ni palutem yaomala. He ni ginol Yayaluwana wana gasisi eliyana, Yayaluwa o i holaviya eliyamiu. \p \v 12 Inoke taliwau ge nuwau, bosowaina ya te yawalila ana minamina ni ola Yayaluwa Bwabwalena wana nuwatu. Bahi yawalila ana minamina ni oolak tuwala yawalina ana nuwatu elana. \v 13 Ebo yawalimiu ana minamina ni olak tuwamiu yawalina ana nuwatu elana, nasi nuku yaomal. Yaa ebo Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana tuwamiu ana ginol nanakil nuku paveyaho, nasi yawalimiu hot nuku pwawa. \p \v 14 Bolo Yehoba Yayaluwana i nulil, heliya Yehoba natunau. \v 15 Kaiwena Yayaluwa toto Yehoba i pem nige i papaloloyowan-agila al ge inoke ta lovakun, yaa Yayaluwa o i awa Yehoba natunau-agila. Inoke wana gasisi eliyana ta yogayoga Yehoba eliyana ta ba, “Nam! Nam!” \v 16 Yehoba Yayaluwana alona ge yayaluwala hi ba toyawa hi patunahot te kila Yehoba natunau. \v 17 Inoke ebo kila natunau, Yehoba wana mulolu toto i lovivina-an kaiwela bwaliga ta ahe. He alola ge Keliso ta ahe toyawe, kaiwena ebo Keliso wana lomwan ta lomwani, he abwe alola al ta mina wana wasawasa elana. \s1 Sauga I Nenem ana Wasawasa Bana \p \v 18 No kite pwawa i ola hiwe: lomwan toto sauga ya ta pwapwawa nige bosowaina ana bwata ta luviek wasawasa elana toto abwe Yehoba ni pem elala, kaiwena wasawasa o i bwata hot. \v 19 Bugul gegewena bolo Yehoba i ginolil ateliya i waiwai ge hi matamatan Yehoba natunau wali wasawasa ni pamasal. \v 20 Sauga houhouwena Adama ge Ive hi gegi inoke Yehoba i ba, “Bugul gegewel wali waisi nige ni oola toto valila ya ginolil.”\f * \fr 8:20 \ft Baaba bolo ya ali nuwatu i noem Abatelipuna 3:17-19 elana.\f* He nige totoliya wali nuwatu i oola, yaa Yehoba te i ba ola o. \v 21 Yaa bugul bolo Yehoba i ginolil hi matamatan ni sokalil nak elana, yaka avaliyau ge iya natunau nihi wasawasa. \v 22 Ta atena bugul gegewena bolo Yehoba i ginolil, i nem ana siga sauga ya, lomwan kaiwena hi yowalu, i ola yova wana sauga ab lomwanina. \v 23 Yaa nige tage heliya ya hi yowalu, yaa kila al ge ta yowalu atelaa. Kila Yayaluwa Bwabwalena iyaka ta ahe iya Yehoba wana bateli enona houwan, inoke ta matamatan te bwaliga Yehoba tuwala ni pavavaluna ge ni ahela kila natunau. \v 24 Yehoba iyaka i pwamwalila inoke alola wala atimatuwa ta matamatan iya ni pawasawasa-agila. Binimala toto ta matamatan kaiwena iyaka ta kiteya matalaa, he nige alola ge wala atimatuwa ta matamatan. Nige gamagal etega ni matamatan hauna iyaka i ahe kaiwena. \v 25 Yaa kila toto nige ga ta kikite atela i matuwaan, inoke alola wala palahikan ta matamatan kaiwena. \p \v 26 I ola al, Yayaluwa Bwabwalena kila wala pweyata gamwanaa i labela. Nige ta aatena hauna binimala ta awanuni, yaa alola ge atela wana kahin toto baaba nige bosowaina, Yayaluwa Bwabwalena i awanun nabinabi kaiwela. \v 27 Yehoba atela i kite, ge Yayaluwa Bwabwalena wana awanun ana sapu i atena, ge i atena Yayaluwa Bwabwalena wana awanun kila wana gamagalau kaiwela i ola ya te iya wana nuwatu. \p \v 28 Ge ta atena kila bolo Yehoba ta nunuwana-an ge i yogaagila i ola wana nuwatu, hauna gun ebo ni masal elala, Yehoba abwe ni pil wala waisi kaiwena. \v 29 Kaiwena bolo Yehoba iyaka i hilel, i telel nihi ola iya Natuna, inoke Natuna o talinau nihi gewi ge ni gamaunil. \v 30 Yaka bolo i telel nihi ola iya Natuna, i yogaagil; ge bolo i yogaagil i awa sapusapu-agil ge i pawasawasa-agil. \s1 Nige Etega Ni Teteli Pwamwaumwau-agila Yehoba wana Nunuwana elana \p \v 31 Inoke binimala ga ta nuwatu ola bugul bolo ona o kaiweliya? Yehoba iya i labela, inoke henala bosowaina ge ni pakokovela? Nige etega. \v 32 Yehoba totona Natuna nige i kakaise, yaa i talamwan ya kila gegewela kaiwela. Inoke ta atena bubun te kaiwena Natuna iyaka i pem, he nasi bugul waiwaisana gegewena al ni pem ala mulolu. \v 33 Henala bosowaina kila Yehoba wana hilihili gamagaliliyau ni wolela? Nige etega, kaiwena Yehoba i awa sapusapu-agila. \v 34 Henala ni ba, “Wali gegi kaiwena lahi nihi pwawa”? Nige etega, kaiwena Keliso i yaomal, ge iyaka i lut al, inoke sauga ya i minaa Yehoba labena awonaa, ge i awaawanun nabinabi kaiwela. \p \v 35 Tab bosowaina bugul etega ni teli pwamwaumwau-agila Keliso wana nunuwana elana? Age pulowan eba? O age lomwan? O ebo palopalomwan? O age galebu bwabwatana eba? O age migulagula? Age abayaomal o ebo elohaveyan? \v 36 He kila kaiwela te Buki Bwabwalena ana leleli i ba ola hiwe: \q1 Owa alam kaiwena inoke sauga gegewena gamagalau nuwaliya nihi lolima. \q2 Gamagalau hi nuwamut-agima ha ola sipi bolo hi lololil. \m \v 37 Yaa nak bolo gegewel o gamwaliyaa, kila togasisi hot, kaiwena toto i nunuwana-agila i labela. \v 38 Ya atena bubun te nige bosowaina bugul etega ni teli pwamwaumwau-agila wana nunuwana elana, bwagana ebo yaomal o ebo yawal, ebo aneloseyau o ebo yayaluwa bibikel, ebo bugul bolo sauga ya hi gangan, ebo bugul bolo abwe nihi gan sauga i nenem, o ebo gasisi ona. \v 39 Bwagana bugul bolo natiya hawawala, bolo panayawi gabulanaa, o ebo bugul gegewena al bolo Yehoba i ginolil, nige etega bosowaina ni teli pwamwaumwau-agila Yehoba wana nunuwana elana, toto ta pwawaa Keliso Yeisu wala Babala eliyana. \c 9 \s1 Yehoba Alonau ge Isileli Gamagaliliyau Baliya \p \v 1 Nau ya minaa Keliso elana, ge no baaba hiwe i tunahot, nige ya kakakawi. Ge Yayaluwa Bwabwalena eliyana ateu al i matuwa nige ya kakakawi. \v 2-3 He no baaba i ola hiwe: nuwau i nak nabi, ge no nuwanak o nige ana siga, kaiwena taliwau ge nuwau, no pan Isileli, nige pwamwal hi pwapwawa. Inoke kaiweliya bosowaiu na talamwagau Yehoba ni nuwamutagau nige al na miminaa Keliso elana. \v 4 Heliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau. I awa natunagil, wana wasawasa namanamalina i pankitel, alonau hi pebabateli-agil, Logugui i pek elal, tapwalolo ana kamwasa hot i pankitel, ge wana bateli hi gewi i baunanik elal. \v 5 Heliya tubuma Abalahama tubutubunina, ge Keliso ana lihu i noem eliyalil, iya Yabowaine bugul gegewena ali Tologugui. Alana ta tobalan sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola. \p \v 6 Isileli sauga ya nige pwamwal hi pwapwawa, yaa nige tage Yehoba wana bateli eliyalil i tabwa bugul bwagabwaga. Kaiwena bateli o Isileli hot kaiweliya, ge nige tage Isileli ana boda gegewel heliya Isileli hot. \v 7 Ge nige tage Abalahama tubutubunina gegewel heliya Abalahama natunau hot. He Yehoba i baek Abalahama elana i ba, “Tubutubunim bolo ya bateli kaiwem, nihi masalem Aisake elana, nige nihi mamasalem natum toto Isimel, Hega natuna, elana.” \v 8 Inoke baaba ya i pankitela nige tage Abalahama tubutubunina gegewel heliya Yehoba natunau, yaa Abalahama natunau hot te bolo hi masalem Yehoba wana bateli eliyana. \v 9 He bateli o i ola hiwe, Yehoba i ba: “Baliman i nenem gamwanaa, ni ola te sauga e, na sikalim, yaka lagom Sela ni ab natuna melutau.” \p \v 10 Ge i ola al, tubuma Aisake abwe i bwata ge i alolon. Inoke lagona Lebeka natunau bolau i liyanagil gamaluwaluwa. \v 11-12 Wawayau, Iso ge Yakobo, nigeya ga hi mamasal ge nige ga waisi o ebo nak etega hi giginol, inoke Yehoba i baek Lebeka elana i ba, “Toto gamaun ni totuwalali loena elana.” Yehoba i ba ola o, inoke i pankitela bolau o etegana i hile kaiwena totona wana nuwatu i ola. Yehoba wana hilihili puna, nige tage Yakobo bugul waiwaisana etega i ginol, yaa ana yoga i neem Yehoba elana i ola to. \v 13 He buki etega al i ba i ola al to, i ba, “Yakobo ya hile, yaa Iso ya towani.” \p \v 14 Tabam gamagal etega ni ba, “Yehoba wana ginol i hanahanal te i ginol ola o.” \p Anana na lahe na ba, “Nigeya hot!” \v 15 Yehoba wana sapu i gan te i ginol ola, kaiwena i baek Mosese elana i ba, “Henala ebo na atilomwan-an, inoke na atilomwan-an, ge henala ebo na nuwaleyan-an, inoke na nuwaleyan-an.” \v 16 Inoke Yehoba wana hilihili nige i golugoluek gamagal wana nuwatu o ebo wana ginol elana, yaa i golugoluwa iya totona wana atilomwan elana. \v 17 Ge Buki Bwabwalena elana Yehoba i baek Itipita wali kin elana i ba, “Ya telewa u tabwa kin, kaiwena nuwau gamagalau no gasisi nihi kiteya eliyam, inoke wasau ni lelu panayawi gegewena ni soli.” \v 18 Inoke i ola hiwe: ebo Yehoba nuwana gamagal etega ni atilomwan-an inoke ni atilomwan-an, ge ebo nuwana gamagal etega atena ni paelolol, inoke atena ni paelolol.\f * \fr 9:18 \ft Baaba bolo ya gamwana etega i ola hiwe. Ebo Yehoba nuwana bolo nige Yudiya gamagaliliyau i oola ni ahel, iya bosowaina ni ginol ola. Ge ebo Yudiya gamagaliliyau ni hile luwagil, he bosowaina al ni ginol ola.\f* \p \v 19 Inoke tabam komiu etega ni baem elau ni ba, “Ebo Yehoba i giginol ola, he ga i ola ge i wowolema? He ama nige bosowaima Yehoba wana hilihili naha pil getogaan.” \p \v 20 Anana na lahe na ba, “Alou, henala owa ge bosowaim nu ba lahi Yehoba elana? Ulun nige bosowaina ni baek ana toabab elana ni ba, ‘Hauna kaiwena u ginol ola-agau ya?’ \v 21 Toabab hauna toto nuwana ni ginol bosowaina ni ginol. Bosowaina bilibili pwahin maisena ni ahe ge ulun labui ni ginoliya, etega ni patuwalali bwabwali kaiweliya, ge etegana ni patuwalali musamusa ana abateli.” \p \v 22 Inoke i ola al to Yehoba kaiwena. Nuwana wana huga gamagalau ni pankitel ge wana gasisi nihi atena. (Yaa ana huga gamagaliliyau, bolo ni apanakil, i palahikan kaiweliya.) \v 23 Ge nuwana al gamagalau wana wasawasa kalakalaopopwina nihi atena. Wana wasawasa o i pem kila wana atilomwan gamagaliliyau elala, kilau bolo iyaka i lovivina-agila ge ni pawasawasa-agila. \v 24 Inoke Yehoba i yogaagila, kilau enuna Yudiya gamagaliliyau ge kilau enuna nige Yudiya gamagaliliyau i oola. \p \v 25 Tunahot Yehoba bolo nige Yudiya gamagaliliyau i oola i yogaagil, i ola wana baaba buki Hoseya elana, i ba: \q1 Bolo nige no gamagalau i oola \q1 na awa no gamagalau-agil, \q1 ge bolo valila nige ya nunuwana-agil, \q1 na baek elal na ba, “Ya nunuwana-agimiu.” \q1 \v 26 Ge panuwa toto elana ya \q1 baek elal, “Komiu nige no gamagalau i oola,” \q1 he panuwa o elana na ba, “Komiu nau Yabowaine \q1 yawaliu gaganina natuwau.” \p \v 27 Ge Isileli kaiweliya Aiseya i ba, “Bwagana gamagalau Isileli ali gewi ni ola hoga gilesana, yaa nige nihi gegewi te mwal nihi pwawa, \v 28 kaiwena Yehoba gamagalau panayawiya etimwawa ni pakotil habal.” \v 29 He i ola Aiseya wana baaba, i ba, “Yehoba Togasisi Hot i talam tubutubunila enuna bahi nihi yayaomal. He binimala nige ni oola o, inoke ta mowasi hot ni ola panuwa \w Sodoma\w* ge Gomola.” \s1 Isileli Nige Hi Aabulilek \p \v 30 Inoke ha ba ola hiwe. Bolo nige Yudiya i oola nige hi lologasisi tage totoliya nihi teli pasapol Yehoba matanaa, yaa Yehoba i awa sapusapu-agil kaiwena hi abulilek. \v 31 Yaa Isileli hi logasisiek Logugui eliyana inoke tage nihi sapu Yehoba matanaa, yaa nige bosowailiya. \v 32 He nige bosowailiya, kaiwena nige hi aabulilek Yehoba eliyana tage iya ni awa sapusapu-agil, yaa hi nuwatu tage bugul bolo hi ginol heiya te eliyana nihi sapu Yehoba matanaa. Aeliya hi tupaan pat elana ge hi sogu, \v 33 i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Pat ya teli \w Saiyoni\w* elana, inoke gamagalau aeliya nihi tupaan pat ya elana ge nihi sogu. Yaa henala ni melteli elana nige ni pupuluwawi.” \c 10 \p \v 1 Taliwau ge nuwau, nuwau hot Isileli pwamwal nihi pwawa, he no awanun Yehoba eliyana i ola to. \v 2 Ya ba tunahot eliyamiu heliya hi logasisi nabi nuwaliya Yehoba nihi toulil, yaa ana kamwasa hot nige hi aatena. \v 3 Nige hi aatena te hauna kamwasa eliyana ge Yehoba ni awa sapusapu-agil, yaka hi labose totoliya wali kamwasa nihi ginol. He kamwasa toto eliyana ge Yehoba ni awa sapusapu-agil heliya nige hi yaliyaya-an. \v 4 Yaa Keliso Logugui ana nuwatu iyaka i pwamowasi, inoke gamagalau gegewel bolo hi abulilek eliyana Yehoba i awa sapusapu-agil. \p \v 5 Logugui ana kamwasa toto eliyana ge tage ta sapu Yehoba matanaa, bana Mosese i lelelian i ola hiwe: “Henala ebo Logugui ana baaba ni henapuan, inoke eliyana yawalina ni gan.” \v 6 Yaa abulilek ana kamwasa toto eliyana ge ta sapu Yehoba matanaa, bana Buki Bwabwalena i ba i ola hiwe. “Bahi nu nuwatu atemwa nu babaa, Henala ni na ni ha labulabumwa,” (ge Keliso ni ahe ni pwatanim eliyala panayawiya)? \v 7 “Ge bahi nu babaa, Henala ni na ni lau Tuma,” (ge Keliso ni ahem yaomala)? \v 8 Yaa Buki Bwabwalena i ba i ola hiwe: “Yehoba wana baaba i mikelaubwa eliyam, iyahe i mina awam eliyana ge atem eliyana.” He abulilek ana baaba toto ha papaatena-an bana to, i ola hiwe: \v 9 ebo awam eliyana nu ba, “Yeisu iya Babala,” ge ebo atem eliyana nu abulilek te Yehoba i palutem yaomala, inoke pwamwal nu pwawa. \v 10 He ta abulilek atelaa, ge wala abulilek o ta ba tagilan awalaa, inoke Yehoba i awa sapusapu-agila ge i pwamwalila. \v 11 I ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Henala ni melteli elana nige ni pupuluwawi.” \v 12 He gamagalau gegewel baliya to, kaiwena Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola nige ali getoga i gagan. Babala maisena iya gegewel wali Babala, ge iya gamagalau gegewel bolo hi awanun elana i muloluagil nabiyan. \v 13 Kaiwena Buki Bwabwalena i ba, “Henala ebo labe kaiwena ni awanun Babala elana mwal ni pwawa.” \p \v 14 Yaa ga nihi ola ge labe kaiwena nihi awanun Yehoba elana ebo nige hi aabulilek? Ge ga nihi ola ge nihi abulilek ebo wasa nige hi hahago? Ge ga nihi ola ge wasa nihi hago ebo nige ana towasa ni wawasaan eliyalil? \v 15 Ge towasa ga nihi ola ge nihi wasa ebo nige nihi papatunal ge nihi tatagil? He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Wasa waiwaisana ana towasa wali nem i yaliyaliyaya.” \p \v 16 Yaa nige tage Isileli gegewel wasa waiwaisana hi yaliyaya-an. He Aiseya i ba, “Babala, henala wama wasa i abulilek-an?” \v 17 Inoke abulilek i masalem te ebo wasa hi hago, ge wasa nihi hago te ebo Keliso wasana nihi papaatena-an elal. \v 18 Yaa na nel, “Age wasa nige hi hahago?” Nigeya, iyaka hi hago, kaiwena towasa “analiya iyaka i nok i na panayawi gegewena elal, ge wali baaba i nok i na panayawi ana siga elal.” \v 19 He na nel al, “Age Isileli nige wasa ana sapu hi aatena?” Nigeya, iyaka ana sapu hi atena, yaa bugul maisena te nige hi aabulilek-an. Houwan, Yehoba wana baaba Isileli elal Mosese i leli i ola hiwe: \q1 Boda bolo nige no \q1 gamagalau i oola na ahel no gamagalau, \q1 inoke komiu nuku lomwaketa, \q1 ge gamagalau bolo nige \q1 wali aatena i gagan na muloluagil, \q1 inoke komiu nuku huga. \m \v 20 Ge Aiseya al Yehoba wana baaba i leli i ola hiwe. Bolo nige Isileli i oola baliya i ba: \q1 Bolo nige kaiweu hi loloya iyaka hi pwawau, \q1 ge bolo nige hi nenel \q1 kaiweu iyaka ya pamasalau elal. \m \v 21 Ge Isileli baliya i ba, “Lan bwalibwaligena nimwau ya paelu no gamagalau elal tage na ahel, yaa anau nige hi hahago, ge hi awatautau elau.” \c 11 \s1 Isileli Gamwaliyaa Yehoba Enuna Ya I Hilel \p \v 1 Inoke na nel al, “Age Yehoba totona wana gamagalau i towaagil?” Nigeya hot. He nau Isileli gamagalina, Abalahama tubutubunina, o un Beniyamina. \v 2 Sauga houhouwena Yehoba boda Isileli i hilel totona wana gamagalau, inoke nige i totowaagil. Buki Bwabwalena ana baaba iyaka ku atena, toto Ilaitiya liwanina. Ilaitiya i ba nabinabi Yehoba elana Isileli baliya, i ba, \v 3 “Babala, wam palopitau iyaka hi gopaaligal, ge abapowon bolo owa kaiwem iyaka hi pasamwalekaleka-agil. Iyai te maiseu ya ya mina e, ge nuwaliya te nihi lopaaligau.” \v 4 Yaa Yehoba Ilaitiya anana ga i lahe ola? I ba i ola hiwe: “Gamagalau ali gewi seben tausan ya teli getogaagil kaiweu, heliya nige sauga etega hi kukululuek yabowaine \w Bal\w* elana.” \v 5 Inoke i ola al sauga ya Yehoba Isileli enuna ya i teli getogaagil, bolo wana mulolu bwagabwaga elana ge i hilel. \v 6 He ebo wana mulolu bwagabwaga elana ge i hilel, inoke nige tage heliya wali ginol waiwaisana kaiwena ge i hilel. Binimala ni ola o, he toto tage mulolu nige mulolu i oola. \p \v 7 Inoke ga i ola? He boda Isileli hi logasisi nabi nihi sapu Yehoba matanaa, yaa nige hi pwapwawa. Yaa gamwaliyaa, bolo Yehoba i hilel heliya hi pwawa. Gegewel al Yehoba ateliya i paelolol anana nige hi hahago, \v 8 i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Yehoba wali nuwatu i pagogou, mataliya i pek yaa nige bosowaina bugul etega nihi kite, ge tanaliya i pek yaa nige bosowaina bugul etega nihi hago. He i olaola ya to ana siga lan ebe.” \v 9 Ge Deibid al i ba, “Bwagana hi lolohahagali, yaa Yehoba ni paonal ge nihi sogu, inoke ni lahel. \v 10 Bahi bugul etega nihi kikite, yaa mataliya ni gogou, ge ali pulowan ni anlowagil.” \s1 Yehoba Isileli Abwe Ni Ahel Pasikalil \p \v 11 Inoke na nel al, “Sauga Isileli hi sogu, wali sogu o tab i apanakil hoti?” Nigeya hot! Yehoba abwe ni ahel pasikalil. He wali sogu o enona i masal bolo nige Isileli i oola pwamwal hi pwawa. Inoke Isileli nihi kite to, yaka nihi ba, “Ga i ola ge pwamwal i gan elal, yaa ama nigeya?” \v 12 Yudiya wali sogu ge wali gulagula enona i masal panayawi mamanana, bolo nige Isileli i oola, mulolu kalakalaopopwina hi pwawa. He mulolu kalakalaopopwina hot Yudiya abwe nihi pwawa sauga ebo hi gewigewi nihi abulilek. \p \v 13 Na baewa eliyamiu, komiu bolo nige boda Isileli i oola. Nau boda komiu wami apostolo, inoke tuwalali o ana nuwatu i bwata matawa. \v 14 Ya logasisi tuwalali o na ginol, inoke tage eliyana no pan Isileli na palutil ge nihi ba, “Ga i ola ge pwamwal i gan elal, yaa ama nigeya?” yaka gamwaliyaa abwe enuna pwamwal nihi pwawa. \v 15 Yehoba wana towaagil enona i masal gamagalau gegewel al panayawiya hi tabwa wana heliyamwau, inoke sauga ebo Yehoba abwe ni ahel al, he ana yaliyaya ni ola te ebo toaliga nihi lutem yaomala! \v 16 Ebo gamagal etega beleid awalehina houwan ni powonan Yehoba elana, he beleid bwalibwaligena Yehoba wana bugul. Ebo gamagal etega ebwakil puna ni pwabwabwalena Yehoba kaiwena, he lalana gegewena Yehoba wana bugul. He i ola al to, Yehoba Isileli tubuliyau hot i hilel, inoke boda Isileli gegewel heliya wana gamagalau. \p \v 17 Boda Isileli heliya hi ola ebwakil \w olibe\w* waiwaisana, ge komiu bolo nige Isileli i oola ku ola ebwakil olibe bobolana. Yehoba olibe waiwaisana lalana enuna iyaka i gabom yoho, ge komiu olibe bobolana lalana enuna i ahemiu i tubwemiu\f * \fr 11:17 \ft Bolo ebwakil enona waiwaisana hi eyowaan, bosowailiya ebwakil bolo o etega lalana nihi gove ge nihi tubwe puna getoga elana, yaka ni hul papanet ge lala o ni enon.\f* olibe waiwaisana puna elana, inoke ebwakil suina waiwaisana toto i neem olibe waiwaisana puna eliyana i papanet eliyamiu. \v 18 Inoke bahi olibe waiwaisana lalana bolo Yehoba i gabom yoho nuku babaa lowagil. Nige wami puna i gagan tage nuku hanaha, kaiwena nige tage komiu lala waisi ku pepek puna eliyana, yaa puna waisi i pepewa komiu lala eliyamiu. \v 19 He tabam komiu etega ni ba, “Yaa Yehoba lala enuna i gabom yoho, inoke nau i tubweyau puna waiwaisana elana.” \v 20 He tunahot to, yaa Yehoba i gabom yohil kaiwena nige hi aabulilek, ge owa iyoho u minamina kaiwena u abulilek. Inoke bahi nu hahanaha, yaa alom wam lovakun nu matahikagiwa. \v 21 Yehoba olibe waiwaisana lalana hot i nuwamutagil, inoke owa al ge ni nuwamutagiwa ebo nige nu aabulilek. \p \v 22 Inoke nu nuwatu te Yehoba iya tonunuwana, yaa wana logugui i gasisi. Bolo hi sogu ali lahi i pek, yaa i nunuwana-agiwa, ebo anana nu hago ge nu minaa wana nunuwana gamwanaa. Yaa ebo nigeya, inoke owa al ge ni gove yohiwa. \v 23 Ge Isileli, ebo nihi nuwasikal Yehoba elana ge nihi abulilek-an, inoke ni pasikalil ge ni teleliek abaliyaa, kaiwena bosowaina ni ginol ola. \v 24 He nige toeyowa wali ginol i oola tage ebwakil bobolana lalana nihi ahe ge nihi tubwe ebwakil waiwaisana puna elana. Yaa owa olibe bobolana lalana, Yehoba i ahewa ge i tubwewa olibe waiwaisana puna elana, inoke bosowaina hot Yehoba Isileli, heliya olibe waiwaisana lalana hot, ni ahel pasikalil ge ni tubwel puliya hot elana. \s1 Isileli Gegewel Pwamwal Nihi Pwawa \p \v 25 Taliwau ge nuwau, baaba tutunahotina hiwe, valila i misumi ga, yaa Yehoba iyaka i pamasal, nuwau nuku atena inoke bahi nuku hahanaha. He i ola hiwe: sauga ya boda Isileli awalehina ateliya i elolol nige Yehoba anana hi hahago. Yaa wali atielolol o ana siga ya te sauga ebo toabulilek nige Isileli i oola gamwaliyaa ali gewi ni olaolaek. \v 26 Inoke abwe Isileli gegewel pwamwal nihi pwawa. He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Topwamwal ni neem \w Saiyoni\w*, ge iya Yakobo tubutubunina wali pagan nanakina ni ahek yoho. \v 27 No bateli eliyalil i ola hiwe: wali gegi na yakil yoho.” \p \v 28 Isileli Wasa Waiwaisana hi towani inoke heliya hi ola Yehoba ana topihigelgel, ge toto ya i masal komiu nige Isileli i oola wami waisi kaiwena. Yaa heliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau, inoke i nunuwana-agil, kaiwena valila alonau tubuliyau hi bateli. \v 29 He Yehoba nige wana nuwatu i pipil bolo i hilel kaiweliya, ge wana mulolu ona eliyalil nige ni aahe pasikal. \v 30 Valila komiu nige Yehoba ku aawatauwan, yaa heliya wali sauga awatautau elana, komiu sauga ya Yehoba wana atilomwan iyaka ku pwawa. \v 31 Inoke i ola al to, sauga komiu iyoho ku mina Yehoba wana atilomwan gamwanaa, heliya sauga ya nige Yehoba hi aawatauwan, inoke heliya al ge Yehoba wana atilomwan nihi pwawa. \v 32 He Yehoba matanaa gamagalau gegewel hi ola tololoyowan kaiwena wana logugui nige hi aawatauwan. He i ginol ola o, kaiwena nuwana gegewel ni atilomwan-agil. \s1 Yehoba ana Tobal \p \v 33 Yehoba wana mulolu ana bwata geb! Wana siba ge wana aatena i limwan! Nige etega bosowaina wana nuwatu gamwana ni loyaan ge ni pwamwananal! Nige etega bosowaina wana ginol ana sapu ni atena! \v 34 He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba: \q1 Nige etega Babala wana nuwatu i aatena. \q1 Nige etega bosowaina ni panpankiti elana. \q1 \v 35 Nige etega bosowaina bugul ni pek Yehoba elana ana \q1 vaga, ge tage abwe ni pwamola pasikal. \m \v 36 Kaiwena Yehoba bugul gegewena i ginolil, bugul gegewena i matahikagil, ge bugul gegewena iya alana kaiwena. Iya ta awa wasawasa-an sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola. \c 12 \s1 Yawalila Ta Talamwan Yehoba elana \p \v 1 Taliwau ge nuwau, Yehoba i atilomwan-agila, inoke ya ba pagasisi-agimiu nuku talamwagimiu elana ni ola iya ana powon, powon toto yawalina gaganina, toto i bwabwalena elana ge toto iya i yaliyaya-an. He tapwalolo tutunahotina toto nuku ginol Yehoba elana i ola to. \v 2 Bahi panayawi gamagaliliyau wali pagan nuku aahe, yaa nuku talamwagimiu Yehoba wami nuwatu ni pil pavavaluna. Inoke bosowaimiu Yehoba wana nuwatu kaiwemiu nuku atena, nuwatu o i waisi, iya i yaliyaya-an ge nige ana hanahanal etega i gagan. \p \v 3 Yehoba o gabom i pem, inoke na baek gamagal maisena ge maisena elana wami boda gamwanaa na ba: bahi totom nu nunuwatu kaiwem ge nu babaa “Nau ya bwata,” yaa age nigeya. Yaa wam nuwatu nu luvi bubun, nu golugoluwa am gabom ana bwata toto wam abulilek kaiwena ge Yehoba i pewa. \v 4 Kila gamagalau tuwala i maisena, yaa gabomwina hi gewi, ge gabom bolo ona o wali tuwalali tomaha ge tomaha. \v 5 He i ola al te kila toabulilek, bwagana ta gewi, yaa ta tubwi Keliso eliyana inoke ta ola tuwan maisena, ge gabom maisena ge maisena avaliyau te kaiweliya. \v 6 Tomaha ge tomaha ala guyau, guyau o Yehoba i muloluan eliyala. Henala ebo ana guyau i noek ni \w palopisai\w* Yehoba wana baaba ni baubaunan, he ni palopisai ni ola ana gabom ana bwata toto wana abulilek kaiwena ge Yehoba i pek. \v 7 Henala ebo ana guyau i noek pelabalaba elana, he ni pelabalaba, ge henala ebo ana guyau i noek panpankiti elana, he ni panpankiti. \v 8 Ebo etega ana guyau i noek ba pagapagasisi elana, he ni ba pagapagasisi. Ebo etega ana gabom i noek guyau elana, he ni pek yoho ya. Ebo etega ana guyau i noek gamagalau ali nul elana, he totona ni talamwan hoti tuwalali o elana, ge ebo etega ana guyau i noek tonuwanak ni muloluagil, he alona ge wana yaliyaya ni muloluagil. \p \v 9 Nuku nunuwana bubun alomiyau elal. Nak ana awaawaginol nuku towani, waisi nuku ginol hikahikani. \v 10 Wami pan toabulilek nuku penununuwana-agil, heliya nihi ola talimiyau ge numiyau. Alomiyau nuku awatauwagil. \v 11 Bahi nuku pwepweyata, yaa nuku tuwalali gagasisi Yehoba kaiwena ginebi ge atemiu bwalibwaligena. \v 12 Alomiu wami atimatuwa nuku matamatan waisi toto abwe Yehoba ni ginol kaiwemiu, inoke atimatuwa o ni payaliyaya-agimiu. Ebo pulowan nuku pwawa, he nuku palahikan. Sauga gegewena nuku awaawanun. \v 13 Ebo wami pan toabulilek aanan ge bugubugul hi kalaan, he komiu wami bugubugul nuku peguyau-an eliyalil. Bwabwali nuku yoga pahel wami limiya. \p \v 14 Bolo hi palomwanagimiu, nuku awanun Yehoba ni muloluagil. Nuku awanun ni muloluagil, bahi nuku aawanun tage ni nuwamutagil. \v 15 Bolo hi yaliyaya, alomiyau nuku yaliyaya toyawa, ge bolo hi kahin, alomiyau nuku kahin toyawa. \v 16 Alomiyau ge alomiyau minamina waiwaisana nuku minaan. Bahi nuku hahanaha, yaa alomiyau ge bolo nige alaliya i bwabwata nuku heliheliyam. Bahi totomiu nuku teteli heyagimiu tage komiu ya te toatena. \p \v 17 Ebo gamagal etega ni ginol panak eliyamiu, bahi nak nuku giginol lahe eliyana. Nuku matahikagimiu ginol toto i sapu gamagalau gegewel mataliyaa heiya te nuku ginol. \v 18 Hauna ebo komiu bosowaimiu nuku ginol ge alomiyau gamagalau gegewel nuku mibubun, he nuku ginol. \v 19 No heliyamwau, bolo hi ginol panak eliyamiu, bahi nuku giginol lahe eliyalil, yaa nuku teli ya, abwe Yehoba alona ge wana huga ni lahel. Kaiwena Buki Bwabwalena elana Babala i ba, “Nau abwe na ginol lahe eliyalil, wali nak molana na ginol lahe.” \v 20 Yaa “ebo am topihigelgel ni galebu, aanan nu pek ni an, ebo ni walem, wewel nu pek ni im, inoke wami ginol waiwaisana kaiwena iya ni puluwawi.” \v 21 Bahi pagan nanakina wana gasisi ni papakokovemiu, yaa komiu ginol waiwaisana nuku ginol inoke nak nuku pakokove. \c 13 \s1 Tologugui wali Logugui Ta Henapuan \p \v 1 Komiu gegewemiu, panayawi ana tologugui wali logugui nuku henapuan. Kaiwena nige tologugui etega i mamasal bwagabwaga, yaa i neem Yehoba elana, ge tologugui bolo sauga ya hi logulogugui Yehoba i telel. \v 2 Inoke ebo gamagal etega tologugui wali logugui i pihigelgel-an, he toto Yehoba i teli heiya te i pihigelgel-an, ge henala ebo ni ginol ola o, yaka totona ana lahi i ginol to. \v 3 He nige tage bolo pagan waiwaisana hi awaawaginol tologugui nihi lovakunagil, yaa bolo pagan nanakina hi awaawaginol heliya te nihi lovakunagil. Inoke ebo nige nuwamiu tologugui nuku lovakunagil, pagan waiwaisana ana kamwasa nuku awaawaginol, inoke nihi tobalagimiu. \v 4 Kaiwena heliya Yehoba wana totuwalali hi tuwalali wami waisi kaiwena. Yaa ebo pagan nanakina nuku ginol, ali lovakun ni gan eliyamiu, kaiwena heliya wali sapu i gan bosowailiya nihi lahemiu. Heliya Yehoba wana totuwalali ge Yehoba wana lahi nihi pek bolo nak ana toginol elal. \v 5 Inoke tologugui wali logugui nuku henapuan, nige tage eba nihi lahemiu, yaa kaiwena iyaka ku atena i sapu te nuku ginol ola o. \p \v 6 Inoke toto o kaiwena wami takis al nuku pwamola, kaiwena tologugui heliya Yehoba wana totuwalali, wali sauga hi talamwanek logulogugui elana. \v 7 Nuku ginol paolaolaek tologugui gegewel elal: takis tomaha ge tomaha nuku pwamola elal, ge nuku awatauwagil bubun. \s1 Ta Penunuwana-agila \p \v 8 Bahi ami vaga ni gagan alomiyau elal. Yaa vaga maisena iyoho i mina nuku ginol, iya hiwe: nuku penunuwana-agimiu. Henala ebo alona ni nunuwana-an, iya iyaka Logugui ana nuwatu i paolaolaek. \v 9 Logugui i ba, “Bahi alom lagona nu gaganawali,” “bahi taulol,” “bahi kaoma,” ge “bahi alom wana bugul matam ni momomoni-an.” Logugui bolo ya ge logugui gegewel al ali nuwatu hi kin pamaisena logugui maisena gamwanaa, i ola hiwe: “Alom nu nunuwana-an ni ola totom u nunuwana-agiwa.” \v 10 Ebo avala ta nunuwana-an, he nige ta giginol panak eliyana. Inoke ebo avala ta nunuwana-an, yaka Logugui ana nuwatu ta paolaolaek to. \p \v 11 Pagan o nuku ginol, ginebi ge wami aatena sauga toto ya kaiwena. Sauga iyaka i vin ge nuku lut; bahi al nuku kekenu. He sauga valila ta abulilek telipuna, lan toto Keliso ni sikalim ge Yehoba ni pwamwalila nige i mimikelaubwa, yaa sauga ya iyaka i kelaubwa hot. \v 12 Sauga kekeisi bulin ni mowasi; lan kelaubwa ni gan. Inoke gogou paganina ta aliyoho, ge haveyan bugulina ta galoi ta ola mwananal ana tolohaveyan. \v 13 Wala minamina ta matahikan bubun ni ola kila lan mwananalina gamagaliliyau. Bahi ta nonoek yaliyaya nanakina ge loimwim elana, bahi ganawal ge pagan pulupuluwawena ta giginol, ge bahi lohalohaveyan ge lomwaketa paganina ta giginol. \v 14 Yaa Babala Yeisu Keliso nuku galoi, ge bahi nuwamiu ni nonoek tuwamiu ana nuwatu nanakil elal. \c 14 \s1 Bahi wala Ginol Etega Ni Oola Abasogu Avalau eliyalil \p \v 1 Gamagalau enuna wali aatena i kaubwa, inoke panpankiti hot gamwana ana sapu enuna nige hi aatena bubun. Gamagalau ololal o nuku ahel nihi tuk wami boda elana, yaa bahi alomiyau nuku aawabalgig bugul bolo bosowaimiu nuku ginol ge bolo nige bosowaimiu nuku ginol kaiweliya. \v 2 Gamagalau enuna wali abulilek i ola bosowailiya aanan gegewena nihi anan ya, yaa enuna wali aatena i kaubwa inoke wali abulilek i ola nige bosowaina lolan nihi an. \v 3 Gamagalau bolo aanan gegewena hi anan ya, bahi avaliyau bolo lolan nige hi aan nihi babaa lowagil. Ge bolo lolan nige hi aan, bahi avaliyau bolo lolan ana toan nihi aawa naknakagil, kaiwena Yehoba iyaka i ahel wana gamagalau. \v 4 Nige bosowaina gamagal getoga wana totuwalali nuku awa nanakan. Wana babala te wana tuwalali ni hile, ebo i ginol bubun o ebo nigeya. Ge tunahot ni ginol bubun, kaiwena Babala ni labe inoke ni ginol bubun. \p \v 5 Gamagalau enuna hi nuwatu lan enuna hi bwabwalena Yehoba elana ge lan bolo o ali logugui hi toulil. Yaa enuna hi nuwatu lan gegewena hi olaolaek ya. He gamagal maisena ge maisena totona ni nuwatu ni ba, “Ebo na ginol ola ya, yaka i sapu to.” \v 6 Bolo hi nuwatu lan enuna hi bwabwalena Yehoba elana, he Babala ana awatauwan kaiwena te hi nuwatu ola. Bolo lolan hi an, he Babala ana awatauwan kaiwena te hi an, kaiwena hi ba mulolu Yehoba elana aanan o kaiwena. Ge bolo lolan nige hi aan, he Babala ana awatauwan kaiwena te nige hi aan, yaka aliya kaiwena hi ba mulolu Yehoba elana. \v 7-8 Ebo ta molu, nige totola kaiwela i oola, yaa Babala kaiwena. Ge ebo ta yaomal, nige totola kaiwela i oola, yaa Babala kaiwena. Inoke bwagana ta molu o ebo ta yaomal, kila Babala wana gamagalau. \v 9 Kaiwena Keliso i yaomal ge i lut al, inoke iya bolo hi yaomal ge bolo hi molu wali Babala. \p \v 10 Inoke komiu bolo lolan nige ku aan, hauna kaiwena ge talimiyau ku awa naknakagil? Ge komiu bolo aanan gegewena ku an, hauna kaiwena ge talimiyau ku ba lowagil? Iyaka ku atena te gegewela abwe ta talmilil Yehoba matanaa ge iya ala yatala ni ginol. \v 11 Kaiwena Buki Bwabwalena i ba i ola hiwe: \q1 Yehoba i ba, “Nau Yabowaine yawalina \q1 gaganina, inoke ya ba tunahot \q1 gamagalau gegewel nihi loepwakoku maniniwa, \q1 ge gegewel nihi ba, ‘Tunahot iya Yehoba.’” \m \v 12 Inoke kila maisena ge maisena abwe wala ginol gegewena puna ta wasaan Yehoba elana. \p \v 13 Bahi al avalau ta aawa naknakagil. Yaa nuku nuwatu nuku ba, “Bahi no ginol ni oola abatupa etega taliwau ge nuwau elal eba nihi sogu.” \v 14 Babala Yeisu eliyana ya atena bubun nige aanan etega iya totona ni papabikela. Yaa ebo gamagal etega ni nuwatu ni ba, “Aanan ya nasi ni pabikeyau,” he aanan o iya ni pabiki. \v 15 Ebo talim atena nu palomwan kaiwena aanan etega u an toto iya i nuwatu ni pabiki, yaka nige nunuwana ana pagan u giginol. Bahi owa aanan o nu aan inoke eliyana alom yawalina nu aapanak, iya kaiwena te Keliso i yaomal. \v 16 Bwagana u atena ginol etega i waisi bosowaim ya nu ginol, he bahi nu giginol eba eliyana talim yawalina nu apanak inoke wam ginol o ni awa nanakan. \v 17 Kaiwena Yehoba wana abalogugui ana nuwatu bwabwatana nige i miminaa aanan ge wewel eliyana, yaa ana nuwatu bwabwatal heiya wala ginol ni sapu, avalau ge avalau ta mibubun, ge yaliyaya i neem Yayaluwa Bwabwalena elana ta yaliyaya-an. \v 18 Ebo etega ni golugoluwa pagan bolo o elal yaka ni totuwalali Keliso elana, Yehoba ni yaliyaya kaiwena ge gamagalau nihi awa wawaisi-an. \p \v 19 Inoke ta logasisi ginol bolo mibubun i pamasal te ta ginol, ge bolo avalau wali abulilek ni tal ge ni gasisi. \v 20 Bahi aanan baena ge Yehoba wana tuwalali nuku aapanak. Aanan gegewena i waisi bosowaina ya ta anil, yaa ebo aanan etega ta an ge alola ni pasogu, he i nak to. \v 21 Binimala ebo lolan nu an, o ebo oine nu im, o ebo bugul etega al nu ginol, yaka wam ginol o talim ni pasogu, he i waisa te bahi pagan o nu giginol. \p \v 22 Wam abulilek bugul bolo ya kaiweliya, besena te owa ge Yehoba nuku atena, bahi alomwau ge alomwau nuku aawabalgigi. Ebo pagan etega ta ginol toto ta atena bosowaina ta ginol, ge ebo nige totola ta aawa naknakagila atelaa, he abayaliyaya to. \v 23 Yaa ebo nuwala i lalabui lolan ana aanan kaiwena ge ta an ya, Yehoba ni awa naknakagila, kaiwena nige wala abulilek i oola tage ginol o i sapu. Ebo bugul etega ta ginol ge nige ta aabulilek tage ginol o i sapu, he gegi to. \c 15 \p \v 1 Kilau bolo ta atena bubun nige bugul etega totona ni papabikela, ebo bolo wali aatena i kaubwa hi nuwa lalabui ge hi ba, “Nige bosowaina ta ginol ola o,” he ta palahikan wali lopalapalaviyan o kaiwena. Bahi tage totola wala waisi ya te ta nuwatuan. \v 2 Yaa kila maisena ge maisena avalau wali waisi ta nuwatuan, inoke wali abulilek ta tal ge ni gasisi. \v 3 He Keliso nige tage totona wana waisi ya te i nuwatuan. Yaa wana pagan i ola Buki Bwabwalena ana baaba, toto Deibid i baunan Yehoba elana i ba, “Sauga ebo gamagalau hi ba panapanak-agiwa, he wali baaba pulowanina nau ya pwawa.” \v 4 He baaba gegewena toto valila hi lelelian Buki Bwabwalena gamwanaa, kila ala panpankiti kaiwena. Buki ana baaba i labela avalau wali ginol ta palahikan, ge wala abulilek i ba pagasisi, inoke alona ge wala atimatuwa ta matamatan waisi toto Yehoba i lovivina-an kaiwela ta ahe. \p \v 5 Yehoba i labela ta palahikan ge i pagasisela, inoke ya awanun elana ni labemiu ge wami nuwatu ni maisena ni ola toto Keliso Yeisu nuwana, \v 6 inoke komiu gegewemiu nuku boda pamaisena yaka wala Babala Yeisu Keliso wana Yabowaine ge Tamana nuku lowasawasa-an. \s1 Wasa Waiwaisana Yudiya ge Bolo Nige Yudiya I Oola kaiweliya \p \v 7 Inoke wami pan toabulilek nuku ahel nihi tuk wami boda elana, ni ola to Keliso i ahemiu ge ku tuk iya wana boda elana. Ebo nuku ginol ola o, inoke eliyana Yehoba alana nuku lowasawasa-an. \v 8 Na baewa eliyamiu, Keliso i tabwa totuwalali Yudiya kaiweliya ge Yehoba wana bateli tubuliyau elal i patunahot, inoke ta atena Yehoba iya tobaaba tunahot. \v 9 Ge i ola al Keliso i tabwa totuwalali, inoke bolo nige Yudiya i oola Yehoba nihi tobalan kaiwena i atilomwan-agil. He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Inoke bolo nige Yudiya i oola gamwaliyaa na tobalagiwa, ge alam ana tobal na wonaan.” \v 10 Ge i ba al, “Komiu bolo nige Yudiya i oola, alomiyau ge Yehoba wana gamagalau nuku yaliyaya.” \v 11 Ge i ba al, “Komiu bolo nige Yudiya i oola, gegewemiu Yehoba nuku tobalan; gamagalau gegewemiu, nuku wona tobal elana.” \v 12 I ola al Aiseya i ba, “Diyesi tubutubunina\f * \fr 15:12 \ft Diyesi iya kin Deibid tamana. Diyesi tubutubunina he Yeisu bana.\f* etega ni masal ge ni tabwa kin, inoke bolo nige Yudiya i oola ni logugui-agil, ge heliya ana mel nihi teli.” \p \v 13 Ya awanun Yabowaine toto i bateli abwe ni pawasawasa-agila, wami abulilek enona yaliyaya bwabwatana ge nuwa laumwal atemiu ni pakalaopopwi, inoke Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana atimatuwa nuku kalaopopwi ge nuku matamatan Yehoba abwe ni pawasawasa-agimiu. \s1 Pol I Liwaliwan wana Tuwalali kaiwena \p \v 14 Taliwau ge nuwau, nau amnau eliyana ya atena waisi ku kalaopopwi, wami aatena i olaolaek, ge bosowaimiu nuku panpankiti alomiyau elal. \v 15 Yaa wami leta ya elana baaba gasigasisena enuna ya lelelian eliyamiu, kaiwena nuwau na panuwahikagimiu bugul enuna kaiweliya. Baaba nige ya gogosusumi-an, kaiwena Yehoba o gabom i pem \v 16 ya tabwa Keliso Yeisu wana totuwalali bolo nige Yudiya i oola kaiweliya. Nau ya ola topowon ge Wasa Waiwaisana toto i neem Yehoba elana na papaatena-an, inoke toto o eliyana bolo nige Yudiya i oola na ahel nihi nem Yehoba elana ni ola iya ana powon toto i yaliyaya-an, ge Yayaluwa Bwabwalena ni pwabwabwalena-agil Yehoba kaiwena. \p \v 17 No abahanaha te ya minaa Keliso Yeisu eliyana ge ya tuwalali Yehoba kaiwena. \v 18 Nige nuwau bugul getoga wasana na wasaan. Yaa toto no tuwalali eliyana Keliso i ginol ge bolo nige Yudiya i oola i ahel Yehoba hi henapuan, heiya te wasana na wasaan. No baaba ge no ginol eliyalil, \v 19 ginol yawiyawi ge abanuwa ahi eliyalil, ge Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana, inoke Keliso i ahel Yehoba hi henapuan. Ya telipunaa Yelusalema ge ya pain ya na o siga labi Ililikum, Keliso Wasana Waiwaisana iyaka ya papaatena-an haba. \v 20 Toto nuwau hot heiya Wasa Waiwaisana na papaatena-an panuwa bolo nige ga Keliso wasana hi hahago elal. Nige nuwau na tuwalaliya abatuwalali toto gamagal getoga iyaka i tuwalali telipunaa. \v 21 Yaa ni ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba: \q1 Bolo nige wasana hi wawasaan elal nihi kite, \q1 ge bolo wasana nige hi hahago nihi atena. \s1 Pol Nuwana Ni Na Loma Ni Kitel \p \v 22 Sauga i gewi tuwalali toto ya i kausau nige bosowaiu na nowa na kitemiu, \v 23 yaa sauga ya no tuwalali labi ya elal iyaka ya pwamowasi. Baliman i gewi gamwaliyaa nuwau hot na kitemiu, \v 24 inoke sauga ya ya nuwatu na nowa ga na kitemiu, yaka abwe na nok na na Sipein. Alowau komiu ta yaliyaya sauga kekeisi, inoke abwe nuku labeyau ge na nok panuwa o elana. \v 25 Yaa sauga ya na na ga Yelusalema ge Yehoba wana gamagalau panuwa o elana na label. \v 26 Kaiwena toabulilek bolo hi minaa labi Masidoniya ge labi Akaiya elal, alona ge wali yaliyaya mani hi teliteli Yehoba wana gamagalau Yelusalema bolo hi gulagula ali labe kaiwena. \v 27 Alona ge wali yaliyaya hi ginol ola, yaa tunahot ali vaga i gan Yudiya elal. Toabulilek bolo nige Yudiya i oola yayaluwaliya ana labe hi pwawa i neem Yudiya elal, inoke heliya ali vaga to ge wali bugul bolo tuwan ana labe kaiwena nihi ahe ge Yudiya nihi label. \v 28 Inoke nuwau tuwalali ya na pwamowasi, toabulilek Yelusalema ali mulolu na pwatanik elal ge na pek, enaa na nowa na kitemiu, yaka abwe na nok na na Sipein. \v 29 He ya atena sauga ebo na nowa eliyamiu, alou ge Keliso wana ba mulolu kalakalaopopwina wami waisi kaiwena. \p \v 30 Taliwau ge nuwau, kila wala Babala Yeisu Keliso ge Yayaluwa Bwabwalena elana ta penunuwana-agila, inoke ya ba pagasisi-agimiu nuku awanun Yehoba elana kaiweu inoke eliyana nuku labeyau ge no tuwalali nuku labe. \v 31 Nuku awanun Yehoba elana iya ni matahikagau ge bahi nak etega na pwapwawa gamagalau elal, bolo nige toabulilek i oola labi Yudiya elana. Ge nuku awanun mulolu toto ya pwapwatanik Yelusalema Yehoba wana gamagalau nihi yaliyaya-an. \v 32 Inoke, ebo Yehoba wana nuwatu i ola, alou ge no yaliyaya na nowa eliyamiu, yaka alowau komiu ta heliheliyam ge ta pagasisi-agila. \v 33 Ya awanun mibubun ana Yabowaine ni minaa ku gewigewi eliyamiu. Ibwe. I ola. \c 16 \s1 Pol ge Alonau wali Ba Lokaiyoni \p \v 1 Nuwau nula o ebo talila Poebe nuku yaliyaya-an, iya ekelesiya panuwa Senkuliya ana tolaba etegana. \v 2 Wala Babala alana eliyana nuku ahe ni ola toabulilek wala pagan, ge ebo bugul enuna ni kaubwa eliyana, inoke nuku labe, kaiwena iya wana labe i bwata gamagalau hi gewi eliyalil, ge i ola al nau eliyau. \p \v 3 No mulolu nuku pek yova Pilisila alona ge lagona Akuila elal, heliya alowau ha tuwalali toyawa Keliso Yeisu kaiwena. \v 4 Kaiweu yawaliliya hi talamwan yoho, yaomal nige hi lolovakun-an. He toto ya kaiwena ya ba mulolu nabi eliyalil. Yaa nige tage maiseu ya, yaa ekelesiya bolo hi minaa bolo nige Yudiya i oola wali labi elana hi ba mulolu al eliyalil. \v 5 Ge ya mulolu toekelesiya elal bolo hi tapwatapwalolowa wali limiya. \p Ya mulolu no heliyam waiwaisana Epainetas elana, iya Keliso i abulilek-an houwan labi Eisiya elana. \p \v 6 Ya mulolu Meli elana, iya i tuwalali nabi kaiwemiu. \p \v 7 Ya mulolu Andolonikas alona ge yova Yuniyasi elal, heliya no pan Yudiya ge valila alowau ha miminaa dela. Hi tuwalali i ola apostolo ge ali aatena i gan gamagalau gegewel elal. Nau mulaa abwe ya tabwa toabulilek, yaa heliya Keliso hi abulilek-an houwan. \p \v 8 Ya mulolu Ampiliyatas elana, iya Babala elana no heliyam waiwaisana. \p \v 9 Ya mulolu Ubanas elana, iya avala ta tuwalali toyawa Keliso kaiwena, ge ya mulolu Stakis elana, no heliyam waiwaisana. \p \v 10 Ya mulolu Apelis elana, iya bugul hi gewi kaiweliya i palahikan inoke ta atena bubun Keliso ana nunuwana i bwata elana. \p Ya mulolu Alistobulas alonau ge wana limi ana heniheni elal. \p \v 11 Ya mulolu Helodiyon elana, iya no pan Yudiya. \p Ya mulolu toabulilek elal bolo hi minaa Nasisas wana limiya. \p \v 12 Ya mulolu yowau Tilipina ge Tiliposa elal, heliya hi tuwalali nabi Babala kaiwena, ge ya mulolu yova Pesisi elana, iya ya nunuwana-an ge tuwalali i gewi i ginolil Babala kaiwena. \p \v 13 Ya mulolu Lupas elana, iya Babala wana totuwalali waiwaisana hot, ge ya mulolu hinana elana, wana pagan eliyau i ola nain. \p \v 14 Ya mulolu Asinkilitas, Pelegon, Hemisi, Patolobas ge Hemas elal, avaliyau ge talilau al bolo avaliyau hi mimina. \p \v 15 Ya mulolu Pilologas alona ge Yuliya, Neliyasi alona ge nuna, ge Olimpas elal, avaliyau ge Yehoba wana gamagalau al bolo avaliyau hi mimina. \p \v 16 Nimamiu nuku paelu alomiyau elal ge nuku pemumulolu-agimiu kaiwena komiu Yehoba wana gamagalau. \p Keliso wana ekelesiya gegewel labi ya elana hi mulolu eliyamiu. \p \v 17 Taliwau ge nuwau, ya ba pagasisi-agimiu nuku matahikagimiu gamagalau kaiweliya bolo panpankiti tutunahotina toto valila ku ahe hi awa nanakan, inoke toabulilek ali boda hi waliwali-an ge gamagalau enuna wali abulilek hi pwapweyata. Gamagalau ololal o nuku towaagil bahi nuku nonoek elal. \v 18 Heliya nige hi tutuwalali wala Babala Keliso kaiwena, yaa hi tuwalali ya te bugul bolo ni payaliyaya-agil kaiweliya. Wali liwaliwan i luviluvi ge i momoni, inoke eliyana gamagalau enuna bolo nige nuwaliya i sasapu hi kakawel. \v 19 Toabulilek labi gegewena wasamiu hi hago te Yehoba ku henapuan, inoke ya yaliyaya kaiwemiu. Yaa nuwau waisi nuku sibaan ge bahi nuku sisiba pagan nanakina kaiwena. \v 20 Sauga kekeisi abwe mibubun ana Yabowaine Seitani ni pulilolowan inoke Seitani nuku gasisi lake ge ni minaa aemiu gabulanaa. \p Wala Babala Yeisu wana mulolu ni minaa eliyamiu. \p \v 21 Timoti, iya no pan totuwalali, i mulolu eliyamiu, ge Lusiyasi, Yesoni ge Sosipata, heliya no pan Yudiya, heliya al hi mulolu eliyamiu. \p \v 22 Nau Tetiyasi Pol wana baaba ya leli lowan leta ya elana, inoke Babala alana elana ya mulolu eliyamiu. \p \v 23 Gaiyas, iya elana ya miminaa ge toekelesiya hi tatapwalolowa wana limiya, i mulolu eliyamiu. \p Elastas iya panuwa ya ana mani ana tomatahikan, alona ge talila Kuwotas hi mulolu eliyamiu. \p \v 24 Wala Babala Yeisu Keliso wana mulolu ni minaa ku gewigewi eliyamiu. Ibwe. I ola.\f * \fr 16:24 \ft Buki ana toleli papanet, bolo houhouwel, enuna puna 24 hi leli, enuna nige hi leleli.\f* \p \v 25 Yehoba ta awa wasawasa-an, iya bosowaina wami abulilek ni pagasisi, ni ola Wasa Waiwaisana toto ya papaatena-an, heiya Yeisu Keliso wasana. Wasa o sauga yayapona i misumi ga, yaa sauga ya i minaa mwananala. \v 26 Palopitau wali leleli i wasaan bubun, ge Yabowaine mihomihotina i ba yaka ama ha pamasal labi gegewena gamagaliliyau elal inoke nihi abulilek ge wana baaba nihi henapuan. \v 27 Yehoba, iya tosiba hot ge iya maisena ya Yabowaine tutunahotina, inoke Yeisu Keliso alana elana ta awa wasawasa-an sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola.