\id MRK - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 18-Aug-2006] \h MAK \toc1 Yeisu Wasana Waiwaisana Mak wana Leleli \toc2 Mak \toc3 Mak \mt2 Yeisu Wasana Waiwaisana \mt1 Mak \mt2 wana Leleli \is1 Baaba Houwan \ip Mak, alana al hi ba Diyon Mak, iya Banabas nubaina (Kolose 4:10) ge wasana i gan Bateli Vavaluna elana alona Pol ge Banabas tuwalali enuna hi ginolil (Tuwalali 12:25; 13:5 ge 13; 15:36-39; 2 Timoti 4:11). Ekelesiya gamwanaa toleleli houhouwel enuna hi ba tage abwe Diyon Mak i na Loma ge alona Pita hi minamina. (1 Pita 5:13 al nu kite.) Ge hi ba Mak Yeisu wana ginol ge wana papaatena wasana i aheya Pita elana yaka buki ya i leli. Inoke ana awa i ola Mak Yeisu wasana i leli Loma gamagaliliyau kaiweliya. \ip Saugena o Loma wali abalogugui i bwata ge heliya nuwaliya gasisi. Mak wana buki elana i pamasal Yeisu iya togasisi: ginol yawiyawi i ginolil, gamagalau i pwamolol, yayaluwa bibikel i patuna owaowa-agil ge gamagalau i sokalil wali gegi elana. \c 1 \s1 Diyon Tobabitaiso I Papaatena Uleya \r (Mataiyo 3:1-12; Luke 3:1-18; Diyon 1:19-20) \p \v 1 Yeisu Keliso Yehoba Natuna, wasana waiwaisana ana abatelipuna i ola to \v 2 palopita Aiseya i lelelian, Yehoba i ba: \q1 No elopapatuna na patuna houwa awomwa, \q1 iya wam kamwasa ni lovivina-an kaiwem. \q1 \v 3 Gamagal etega to i yogayoga uleya labi \q1 kekevana elana, i ba, \q1 “Babala wana kamwasa ku lovivina-an \q1 wana kela ku pasapu.” \p \v 4 Inoke Diyon i nem uleya gamagalau i papababitaisol ge i papaatena i ba, “Wami pagan nanakina ana en nuku pek ge nuku babitaiso, inoke Yehoba wami gegi ni nuwayoho.” \v 5 Gamagalau hi nem elana, hi neem Yudiya labena gegewena ge Yelusalema. Wali gegi hi wasaan inoke i pababitaisol wewel Yolidani elana. \p \v 6 Diyon ana kaliko heiya kaliko toto \w kamel\w* pupunona elana hi ginoliya, ge henuwanina ana wasikewa bulumakau kunisina elana hi ginoliya. Aana heiya te sagagai\f * \fr 1:6 \ft Ta ba “sagagai” o ebo ta ba “koninib”.\f* ge luvi toto uleya. \v 7 I papaatena i ba ola hiwe, “Toto i nenem ewa, iya alana i bwaya, nau alau nige i bwabwaya. Nau nige no waisi i gagan tage bosowaiu na lokululu ge aena ana os ana hihiu na leke. \v 8 Nau ya pababitaisomiu wewel elana, yaa iya abwe ni pababitaisomiu Yayaluwa Bwabwalena elana.” \s1 Yeisu ana Babitaiso ge Seitani I Palawakik Uleya \r (Mataiyo 3:13–4:11; Luke 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Sauga o elana Yeisu i neem Nasaleta, labi Galili, inoke Diyon Yeisu i pababitaiso wewel Yolidani elana. \v 10 Yeisu i gaihem wewela, inoke sauga o i kite labulabum i mwapwela ge Yayaluwa Bwabwalena i kite i ola bunibuni i laulau elana. \v 11 Yaka anan etega i loem labulabumwa i ba, “Owa natu nunuwanina hot; ya yaliyaya nabiyan kaiwem.” \p \v 12 Sauga o elana Yayaluwa Bwabwalena Yeisu i patuna i na uleya. \v 13 Lan poti i miminaa uleya alonau ge bwasumu bekikil, inoke Seitani Yeisu i papalawakik. Abwe aneloseyau hi nem ge Yeisu ana labe hi pek. \s1 Tologi Esopali Yeisu I Yogaagil \r (Mataiyo 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Kin Helodi Diyon i teli dela, enaa inoke Yeisu i na Galili ge Yehoba wasana waiwaisana i papaatena-an, \v 15 i ba, “Sauga iyaka i vin, Yehoba wana abalogugui ana sauga iyaka i kelaubwa. Wami gegi ana en nuku pek ge wasa waiwaisana nuku abulilek-an.” \p \v 16 Yeisu i nawanawa Hoga Galili bebenaa, inoke tologi labui i kitel, Saimon alona ge talina Andulu, wali vineya hi ahe ge hi logilogi hogaa. \v 17 Yeisu i baek elal i ba, “Ku nem ku toulilau, inoke na paatenamiu komiu nuku tabwa gamagalau ali tologi.” \v 18 Etimwawa wali vineya hi eguluwan ge Yeisu hi toulil. \p \v 19 I nawanawa kekeisi al, inoke Yemesa, Sebedi natuna, alona ge talina Diyon i kitel wagaa, wali vineya hi lovilovivina. \v 20 Nige i matamatan inoke i yogaagil, yaka tamaliya Sebedi alonau ge wana totuwalali hi eguluwagiliya wagaa ge Yeisu hi toulil. \s1 Yeisu Yayaluwa Bibikena I Patuna Owaowani \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Hi na Kapeniyama, inoke lan Sabwata elana Yeisu i na limi tapwalolowa ge i panpankiti. \v 22 Gamagalau nuwaliya hi ahe wana panpankiti kaiwena. Nige i panpankiti i oola Logugui ana topankite, i ba bubun ya alona ge wana gasisi. \p \v 23 Sauga o elana tau etega iyoho to yayaluwa bibikena i holaviya elana. Inoke yayaluwa bibikena tau i pabaaba, ge i yoga i ba, \v 24 “Yeisu gagama Nasaleta, ga i ola ge u nem eliyama? Age nuwam nu apapanak-agima? Ya atenawa ya, owa Yehoba wana Gamagal Bwabwalena!” \p \v 25 Yeisu i ba lalaan i ba, “U mikekei! U tagil elana!” \v 26 Yayaluwa bibikena wana gasisi kaiwena tau tuwana i ginu nabi, inoke yayaluwa bibikena i loi ge i tagil, tau o i eguluwai. \p \v 27 Gamagalau nuwaliya hi ahe inoke hi nelnel avaliyau elal hi ba, “Hauna kaba panpankiti e? I vavaluna ge wana gasisi i gan! Tau ya, bwagana i baaba yayaluwa bibikel elal, anana hi hago.” \v 28 Inoke Yeisu wasana etimwawa i lelu Galili ana labi gegewena elana. \s1 Yeisu Gamagalau Hi Gewi I Pwamolol \r (Mataiyo 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Sauga limi tapwalolo hi eguluwai, inoke avaliyau Yemesa ge Diyon hi na Saimon ge talina Andulu wali limiya. \v 30 Saimon yawana nevenak i kasiyebwa, tuwana i waiwai, iyoho i kenu wana abakenuwa, inoke Yeisu wana wasa hi pek. \v 31 Inoke i na elana, nimanaa i aheya ge i kukupalut. Yaka tuwana waiwaina i mowasi, inoke aanan i ginol i pek Yeisu ge alonau elal. \p \v 32 Kokoyavi o, sabwelu i lobek enaa, inoke gamagalau tokasiyebwa gegewel ge bolo yayaluwa bibikel hi ulutuk elal, hi ahel ge hi pwatanik Yeisu elana. \v 33 Panuwa ana tomina gegewel hi nogogo hi na limi o ana bakubaku hi pakalaopop, \v 34 inoke bolo ali kasiyebwa tomaha ge tomaha, Yeisu i pwamolol. I ola al yayaluwa bibikel hi gewi i patuna owaowa-agil, yaa nige i tatalam yayaluwa bibikel nihi baaba, kaiwena hi atena te henala iya. \s1 Yeisu I Papaatena Galili Awanina Gegewena elal \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 Mweluluga kekeisi hot, nigeya ga i mwamwananal, Yeisu i lut, limi i eguluwai ge i na labi etega toto nige gamagalau hi miminaa, inoke i awanun Tamana elana. \v 36 Saimon ge alonau hi na hi loyaan, \v 37 ge sauga hi pwawa hi baek elana hi ba, “Gamagalau gegewel hi loyaagiwa.” \p \v 38 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ta nok ta na labena etega al, awan bolo gegelilaa ona, inoke na papaatena al elal. Heiya te kaiwena ge ya nem.” \v 39 Yaka Galili labena gegewena i nawaan, i papaatena wali limi tapwalolowa ge yayaluwa bibikel i takel tagilagil gamagalau elal. \s1 Yeisu Tolepelo Etega I Pwamolu \r (Mataiyo 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Tolepelo etega i nem Yeisu elana i loepwakoku ge i awanun gagasisi elana i ba, “Ebo nuwam, i bosowaina nu abubunau.” \p \v 41 Yeisu alona ge wana atilomwan, nimana i paelu tau o i pihikan inoke i ba, “E, nuwau. Tuwam ni waisi!” \v 42 Sauga o elana, ana lepelo i mowasi ge tuwana i waisi. \p \v 43 Yaka Yeisu tau o i ba pagasisi ge i patuna i egon i ba, \v 44 “Bahi gamagal etega wana wasa nu pepek. U nok u na ga topowon elana ge tuwam ni hile. Bwasumu ni powonan Yehoba elana am abwabubun kaiwena, ni ola Mosese wana Logugui, inoke gamagalau nihi atena tunahot tuwam iyaka i waisi.” \v 45 Yaa nige i giginol ola Yeisu wana baaba, i egon ge i telipuna i lowasawasa-an labena gegewena. Bugul o kaiwena inoke nige bosowaina Yeisu ni nomasamasal panuwa etega gamwanaa, eba boda nihi gewi hot, yaa i miminek ya labi bolo nige gamagalau hi miminaa. Yaa bwagana i ola o, gamagalau hi nemnem elana, hi noem labena gegewena. \c 2 \s1 Yeisu Toelolol Etega I Pwamolu \r (Mataiyo 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Lan enuna i mowasi, yaka abwe Yeisu i sikal al i na Kapeniyama. Gamagalau wasa hi hago iyaka i vin, \v 2 ge hi gewi hi nowanik hi na elana. Inoke limi gamwana i kalaopop nige abamina etega al i gagan, i ola al limi ana nog tolinaa al ge. Yaka Yeisu i papaatena eliyalil. \v 3 Bolau esopali hi nem toelolol etega hi kalivai pwatanim. \v 4 Nuwaliya nihi pwatanik Yeisu elana, yaa nige bosowailiya kaiwena gamagalau hi gewi hot. Limi pwatana i abwab, inoke hi kalivai hi na hi ha limi pwatanaa ge limi pwatana hi pwelaa labi toto Yeisu i miminaa. Yaka toelolol ginebi wana abakenu hi pakuki lowan Yeisu manininaa. \v 5 Yeisu wali abulilek i kite, inoke i baek toelolol elana i ba, “Natu, wam gegi Yehoba matanaa iyaka ya nuwayoho.” \p \v 6 Logugui ana topankite enuna heliya iyoho to avaliyau hi misiyo, yaka totoliya hi nuwanuwatu hi ola, \v 7 “Hauna kaiwena tau ya i ba ola o? Iya i ba bwagabwaga ge Yehoba i hewa likaan! Nige gamagal etega bosowaina gegi ni nuwayoho, Yehoba maisena ya te bosowaina.” \p \v 8 Yeisu etimwawa i atena hauna hi nuwanuwatu-an ateliyaa, yaka i baek elal i ba, “Hauna kaiwena bugul ya ku nuwanuwatu-agil? \v 9 I mweyaha te ebo na ba, ‘Wam gegi Yehoba matanaa iyaka ya nuwayoho.’ Yaa i pulowan te ebo na ba, ‘U lut, wam abakenu u ahe ge u nawanawa.’\f * \fr 2:9 \ft Baaba houwan i mweyaha ya, kaiwena nige bosowaina gamagal etega ni kite ebo ni masal ni ola wana baaba o nigeya. Yaa ebo ni ba tau ni lut ge ni nawanawa ge nige ni mamasal ni oola wana baaba, nasi gamagalau nihi kite. Inoke i pulowan te Yeisu ni ba ola o.\f* \v 10 He toto pupulowanina na baunan ge na ginol, inoke nuku atena al te Gamagal Natuna wana gasisi i gan panayawiya gegi ni nuwayoho.” Inoke i ba toelolol elana i ba, \v 11 “Na baewa elam, u lut wam abakenu u ahe ge u sikal wam limiya.” \p \v 12 Inoke tau i lut, wana abakenu i ahe ge i notagil gamagalau gegewel mataliyaa. Gegewel nuwaliya hi ahe ge Yehoba hi tobalan hi ba, “Nige sauga etega bugul ololana ya ha kikite.” \s1 Yeisu Libai I Yogaan \r (Mataiyo 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 Yeisu i na al i nawanawa Hoga Galili bebenaa. Gamagalau boda bwabwatana hot hi na elana ge i panpankiti elal. \v 14 Yaka abwe i nawanawa al, inoke takis ana toahi etega alana Libai, iya Alipiyos natuna, i kite i misiyowa wana abatuwalaliya. Inoke i baek elana i ba, “U toulilau.” Yaka Libai i lut ge i toulil. \p \v 15 Yaka abwe i na Libai wana limiya. He takis ana toahi ge togegi hi gewi Yeisu hi toulil, inoke enuna hi nok avaliyau Yeisu ge wana tohago hi anan toyawa. \v 16 Logugui ana topankite enuna, heliya \w Palisi\w*, hi kite Yeisu alonau togegi ge takis ana toahi hi anan, inoke hi nel wana tohago elal hi ba, “Hauna kaiwena alonau gamagalau bolo ololal o hi anan toyawa?” \p \v 17 Yeisu wali baaba i hago inoke i baek elal i ba, “Tomolu nige nuwaliya tosawasawal, tokasiyebwa ya te nuwaliya. Ya nem nige tage bolo hi ba ‘Ama tosasapol’ ge na yogaagil, yaa ya nem togegi te na yogaagil.” \s1 Neli Galebu ana Palahikan kaiwena \r (Mataiyo 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Lan etegana Diyon Tobabitaiso wana tohago ge Palisi galebu hi palahikan tapwalolo kaiwena. Inoke gamagalau enuna hi nem Yeisu elana hi neli hi ba, “Hauna kaiwena Diyon wana tohago ge Palisi wali tohago galebu hi palahikan awanun kaiwena, yaa owa wam tohago nigeya?” \p \v 19 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ebo alolon ana hagali nihi ginol, tab toalolon melutauina wana heliyamwau galebu nihi palahikan, sauga ebo iya iyoho avaliya? Nigeya! Ebo toalolon melutauina iyoho avaliya, nige bosowaina nihi ginol ola. \v 20 Yaa ana sauga abwe ni vin, inoke topihigelgel toalolon melutauina ni ahek gamwaliyaa, yaka lan o elana abwe galebu nihi palahikan. \v 21 Kaliko vavaluna nige ta aahe ge holahola bebeyaunana mwahawanina ta bwabwaliniya, kaiwena ebo kaliko vavaluna ni kin pahipahi inoke mwahawan o ni pwabwata. \v 22 I ola al, nige oine vavaluna ta hoholek ana patuna bebeyaunana gamwanaa toto \w goti\w* kunisina hi ginoliya. Ebo ta ginol ola o, he oine ana gasisi kaiwena goti kunisina ni maleli, inoke ni nak ge oine ni maligin. He oine vavaluna ta holek te ana patuna vavaluna gamwanaa toto goti kunisina hi ginoliya.” \s1 Yeisu Iya Sabwata ana Babala \r (Mataiyo 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 \w Sabwata\w* etega Yeisu i nosola witi ana eyowa etega gamwanaa. Wana tohago hi nawanawa yaka witi enona hi lokibwaan ge hi an. \v 24 Palisi hi baek Yeisu elana hi ba, “U kite, hauna kaiwena wam tohago Sabwata ana logugui hi leke?” \p \v 25 Yeisu analiya i lahe i ba, “Age Deibid liwanina nige ku vavasili ga, ga i ginol ola sauga alonau ge alonau hi galebu ge nuwaliya aanan etega nihi an? \v 26 He saugena o Abaiyada i topowon bwabwatana, inoke Deibid i na i ulutuk Yehoba wana limiya, yaka beleid bwabwalena toto hi teliya Yehoba manininaa, topowon i ahe i pek Deibid i an. Yaa logugui i ba tage bahi gamagal etega beleid o ni aan, topowon ya te nihi an. Ge enuna al i pek alonau elal hi an.” \p \v 27 Yaka i baek al elal i ba, “Yehoba Sabwata i ginol gamagal kaiweliya, nige i oola tage gamagal i ginolil Sabwata kaiwena. \v 28 Inoke nau Gamagal Natuna, nau Sabwata al ana Babala.” \c 3 \s1 Sabwataa Yeisu Tau Nimana Alialigana I Pwamolu \r (Mataiyo 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Sauga etega Yeisu i na i ulutuk limi tapwalolowa, tau etega iyoho to, nimana labi etega i aliga. \v 2 Gamagalau enuna nuwaliya Yeisu ana woliwoli nihi ginol, inoke mataliya hi lihikan elana ebo tau o ni pwamolu Sabwataa. \v 3 Yeisu i baek tau toto nimana alialigana elana i ba, “U lut, u nem u talmilil gamagalau gegewel mataliyaa.” \p \v 4 Inoke Yeisu gamagalau i nelil i ba, “Logugui ga i ba ola Sabwata kaiwena? Pagan waiwaisana ta ginol o ebo pagan nanakina? Gamagal yawalina ta pwamolu o ebo ta apanak?” Yaa gamagalau hi mikekei, nige anana hi lalahe. \p \v 5 Yeisu alona ge wana huga matana i lipwapwati elal, ge nuwana i nak kaiwena ateliya i gasisi, inoke i baek tau o elana i ba, “Nimwam u paelu.” Inoke nimana i paelu, ge nimana iyaka i waisi. \v 6 Yaka Palisi hi tagil hi na avaliyau ge gamagalau enuna bolo nunuwaliya Helodi wana logugui hi migogo, ge hi liwaliwan ga nihi ginol ola ge Yeisu nihi lopaaliga. \s1 Boda Bwabwatana Yeisu Hi Noulil \p \v 7 Yeisu alonau wana tohago panuwa hi eguluwan hi na Hoga Galili papaelinaa, ge gamagalau Galili boda bwabwatana hi nouliulil. \v 8 I ola al, Yeisu wana ginol wasana gamagalau hi hago, inoke hi gewi hi neem Yudiya, Yelusalema, labi Idumiya, wewel Yolidani labena leunati, ge labena Taya ge Saidoni elal. \v 9 Kaiwena boda i bwata hot, inoke i baek wana tohago elal waga etega nihi lovivina-an nonowe ge ni heya, inoke gamagalau bahi nihi mimipapahe. \v 10 He gamagalau hi gewi valila i pwamolol, inoke bolo hi kasiyebwa hi logasisi nuwaliya Yeisu tuwana nihi pihikan ge nihi molu. \v 11 Sauga ebo gamagalau bolo yayaluwa bibikel hi holaviya elal Yeisu nihi kite, yaka nihi sogu manininaa ge nihi yoga nihi ba, “Owa Yehoba Natuna.” \v 12 Yaa Yeisu yayaluwa bibikel i lolopwalil bahi nihi wawasaan te henala iya. \s1 Yeisu Apostolowau Elulutega Eluwa I Hilel \r (Mataiyo 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Yeisu i na i ha oyaa, inoke bolau bolo nuwana i yogaagil hi nem elana. \v 14 Inoke ali toto elulutega eluwa i hilel ge ali boda alana i tun apostolo. I baek elal i ba, “Iyaka ya hilemiu alowau komiu, inoke abwe na patunamiu nuku tagil wasa waiwaisana nuku papaatena-an, \v 15 ge wami gasisi ni gan yayaluwa bibikel nuku patuna owaowa-agil.” \v 16 Bolo i hilel ali toto elulutega eluwa alaliya i ola hiwe: Saimon (alana al i tun Pita); \v 17 Yemesa ge talina Diyon, Sebedi natunau (alaliya al Yeisu i tun Bowaneges, ana sapu heiya Gulumwawa Natunau); \v 18 Andulu, Pilipi, Batolomiu, Mataiyo, Tomas, Yemesa toto Alipiyos natuna, Tadiyas, Saimon toto i neem boda Seloti elal, \v 19 ge Yudasa Isikaliyota, iya Yeisu i wasaan. \s1 Tage Yeisu wana Gasisi I Neem Seitani elana \r (Mataiyo 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Yeisu i na i tuk limi etega elana, yaka boda bwabwatana hi nogogo al hi na elana. He iya alonau wana tohago nige wali sauga i gagan ge tage nihi anan. \v 21 Sauga tutunau wasa hi hago tage nige i aanan, inoke hi nok nuwaliya nihi en, kaiwena hi ba, “Iyaka i kokona.” \p \v 22 Logugui ana topankite bolo hi neem Yelusalema hi ba, “He Tamudulele i ulutuk elana tei. Ge yayaluwa bibikel wali tohouwa wana gasisi elana te yayaluwa bibikel i papatuna owaowa-agil.” \p \v 23 Yaka Yeisu i yogaagil ge i liwan gohalibe elal i ba, “Tab Seitani bosowaina wana boda bolo yayaluwa bibikel ni patuna owaowa-agil? \v 24 Ebo abalogugui etega boda ni palabui ge totoliya nihi lohaveyan, abalogugui o nasi nige ni gagasisi. \v 25 O ebo un etega boda ni palabui ge totoliya nihi lohaveyan, nasi nige ni gagasisi. \v 26 He i ola te Seitani wana abalogugui. Ebo boda nihi palabui ge nihi lohaveyan wali boda elana, nasi nige ni gagasisi, inoke wana abalogugui ni mowasi. \p \v 27 “Nige gamagal etega bosowaina ni ulutuk asiyala\f * \fr 3:27 \ft Asiyala, he Seitani bana, ge tau toto asiyala i gasisi lake he Yeisu totona bana.\f* wana limiya ge wana gogomwau ni bugulan. Ebo nuwana, inoke ni yowan hikan ga, abwe wana limi bugubugulina ni bugul egonan. \p \v 28 “Na baewa eliyamiu, henala ebo pagan nanakina ni ginol ge ebo ni ba bwagabwaga ge Yehoba ni awatautau-an, he bosowaina ya gegi toto o Yehoba ni nuwayoho. \v 29 Yaa henala ni ba bwagabwaga ge Yayaluwa Bwabwalena ni awatautau-an, he gegi toto o Yehoba nige ni nunuwayoho, kaiwena iya gegi mihomihotina i ginol.” \v 30 Yeisu i ba ola o, kaiwena Logugui ana topankite hi baaba hi ba, “Yayaluwa bibikena iyaka i ulutuk elana.” \s1 Yeisu Hinana ge Talinau Hi Loyaan \r (Mataiyo 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 Yaka Yeisu hinana ge talinau hi vin ge hi talmilil noleleya, inoke gamagal etega hi patuna i na i tuk tage ni yogaan. \v 32 Yaa boda heliya iyoho Yeisu hi mipainan, inoke abwe wana wasa hi pek hi ba, “Hinam ge talimwau heliya huwo noleleya o hi loyaagiwa.” \p \v 33 Yeisu i nel i ba, “Henala nain ge henalau taliwau?” \p \v 34 Inoke matana i lipwapwati gamagalau bolo hi mipainan elal ge i ba, “Nain ge taliwau heliya hiwe! \v 35 Henala ebo Yehoba wana nuwatu ni ginol iya te taliu, nu ge nain.” \c 4 \s1 Tau Etega Pwatum I Yohi \r (Mataiyo 13:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Lan etega Yeisu i panpankiti Hoga Galili bebenaa. Boda bwabwatana hot hi nogogo ge hi mipainan, inoke i gaiha waga etega elana, i ota tagil noleleya ge i misiyo, yaa gamagalau hi minaa datuwa. \v 2 Wana panpankiti elana i liwan gohalibe inoke bugul i gewi i baunan eliyalil. I ba, \v 3 “Ku laegan! Tau etega i nok eyowaa, \w witi\w* pwatumwina i yohi. \v 4 Sauga pwatum i yohi, enuna hi talek kamwasaa inoke bwasumu hi you tal ge hi anil. \v 5 Enuna hi talek manapatpata, ali bilibili waiwaisana nige i bwabwata. Etimwawa hi siun, kaiwena ali bilibili nige i babalu. \v 6 Yaa sauga sabwelu i ha, witi siunina i tonil yaka hi yakiwa, kaiwena ewahililiya nige i lalau bubun. \v 7 Pwatum enuna hi talek mwawin pepesala gamwaliyaa, yaka mwawin pepesala hi siun gagasisi inoke witi hi gig paaligal, inoke nige hi eenon. \v 8 Pwatum enuna hi talek bilibili waiwaisana elana inoke hi siun, hi bwata ge hi enon, tomaha ona enoliya. Enuna enoliya teti, enuna sikisti, ge enuna al wan handeled.” \p \v 9 Yaka Yeisu i ba, “Ebo tanamiu i gan, he no baaba nuku hago.” \s1 Hauna Puna ge Yeisu Ba Gohalibe I Liwanan? \r (Mataiyo 13:10-17; Luke 8:9-10) \p \v 10 Sauga Yeisu i mimwaumwau, inoke tohago bolo ali toto elulutega eluwa, avaliyau ge enuna al bolo avaliya Yeisu hi nawanawa, hi nem elana ge hi nel ba gohalibe ona ali sapu kaiwena. \v 11 Yeisu analiya i lahe i ba, “Yehoba wana abalogugui ana nuwatu misusumena iyaka i pamasal eliyamiu, yaa bolo tola ba gohalibe elana ya te ya liwaliwan elal. \v 12 Ya ginol ola o, inoke nihi mimi gagayawa, yaa nige nihi kikite, nihi mimi lalaegan, yaa nige nihi hahago ge nihi aatena. Binimala nihi atena, inoke nihi nuwasikal Yehoba elana ge wali gegi ni nuwayoho.” \s1 Toyohi ana Ba Gohalibe Yeisu I Pwamwananal \r (Mataiyo 13:18-23; Luke 8:11-15) \p \v 13 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Age ba gohalibe ya ana sapu nige ku aatena? Ebo nige ku aatena, abwe ga nuku ola ge enuna al ali sapu nuku atena? \v 14 Tau toto i na eyowaa ge pwatum i yohi, iya i ola wasa waiwaisana ana toyohi. \v 15 Gamagalau enuna, heliya hi ola pwatum bolo hi talek kamwasaa. Sauga wasa waiwaisana hi hago, inoke Seitani ni nem ge hauna toto toyohi i luwan ateliyaa ni kaluoe. \v 16 Enuna, heliya hi ola pwatum bolo hi talek manapatpata. Sauga wasa waiwaisana hi hago, inoke etimwawa hi ahe hi teliek ateliyaa ginebi ge wali yaliyaya. \v 17 Yaa bugul maisena, wasa waiwaisana nige hi nuwanuwatu-an bubun ateliyaa, ewahililiya nige i lalau bubun, inoke wali sauga nige i yayapu. Sauga ebo pulowan hi pwawa o ebo gamagalau hi palomwanagil wasa waiwaisana kaiwena, etimwawa yayaluwaliya hi pil ge hi towani. \v 18 Enuna al, heliya hi ola pwatum bolo hi talek mwawin nanakil pepesala gamwaliyaa. Heliya wasa waiwaisana hi hago, \v 19 yaa abwe panayawi yawalina ana nuwanuwatu, gogomwau ana nunuwana ge tuwan ana payaliyaya ana nuwatu i tuk elal. Inoke bugul bolo ya wasa waiwaisana hi gig paaliga ge nige enona i gagan. \v 20 Yaa gamagalau enuna, heliya hi ola pwatum bolo hi talek bilibili waiwaisana elana. Sauga wasa waiwaisana hi hago, inoke hi ahe ge hi teliek ateliyaa, inoke hi enon, enuna enoliya teti, enuna sikisti ge enuna al wan handeled.” \s1 Odam Ta Teliya Teibol Pwatanaa \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Yeisu i baek al elal i ba, “Ebo gamagal etega odam ni ton ge ni pwatanim ga ni teliya? Ulun ni ahe ni pom lowan? Age ni teliek bwana toto abakenu gabulanaa? Nigeya, nasi ni teliya teibol pwatanaa. \v 22 He bugul misusumel abwe nihi masal, ge bugul bolo gamagalau hi pahabobu abwe nihi masal mwananala. \v 23 Ebo tanamiu i gan, inoke no baaba nuku hago.” \p \v 24 Yeisu i ba al, “Baaba toto ku hago nuku nuwanuwatu-an bubun. Ebo nuku nuwanuwatu-an bubun heiya te nuku atena bubun. He luvi toto ku ginol ge ku pek alomiyau elal, heiya te abwe nuku ahe, ge ana etulan enuna al nuku ahe. \v 25 Henala wana aatena i gan, abwe Yehoba ni paetulan. Henala Yehoba ana aatena nige i gagan eliyana, hauna valila wana aatena kekeisi, Yehoba ni ahek yoho.” \s1 Pwatum Totona I Siun ana Ba Gohalibe \p \v 26 Yeisu i ba al, “Yehoba wana abalogugui i ola hiwe. Tau etega witi pwatumwina i yohi wana eyowaa. \v 27 Bulina ni kenu ge lana ni lut, pwatum iyoho hi siusiun ge hi bwatabwata, yaa nige i aatena te ga hi siun ola. \v 28 Pwatum totona i siun bilibiliya ge abwe i enon: houwan nuwana i gan, abwe lanina i gan inoke enona i tagil. \v 29 Sauga enona i matuwa, yaka wana kilepa i ahe i na witi i tomwatomwa, kaiwena iyaka pahi ana sauga.” \s1 Masted Pwatumwina ana Ba Gohalibe \r (Mataiyo 13:31-32,34; Luke 13:18-19) \p \v 30 Yeisu i ba al, “Hauna elana binimala Yehoba wana abalogugui ta papatini-aniya, o age hauna ba gohalibe elana ta pwamwananaliya? \v 31 He i ola ebwakil toto alana \w masted\w* pwatumwina, iya pwatum gegewel bolo ta luluwan eyowaa wali tokekeisi hot. \v 32 Sauga ta luwan ge i siun, inoke bugul gegewel bolo hi siun eyowaa i bwata lakel, lalana i lobwata inoke bwasumu bolo hi youyou hawawala ali vata hi ginola ligumwina elana.” \p \v 33 Ba gohalibe ololana o hi gewi al Yeisu i baunan, inoke eliyana i papaatena gamagalau elal, i golugoluwa wali aatena elana. \v 34 Ba gohalibe eliyana ya te i baaba gamagalau elal, yaa ebo heliya ya alonau ge wana tohago, inoke bugul gegewena i pwapwamwananal elal. \s1 Yeisu Mana ge Bagol I Pabakuhol \r (Mataiyo 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Lan toto o kokoyavi hot elana, Yeisu i baek wana tohago elal i ba, “Ta egon! Ta alupanet ta na labena etega al.” \v 36 Inoke tohago gamagalau hi eguluwagil ge hi na hi gaiha waga toto Yeisu i minaa ge i papaatena, yaka avaliya hi kuki, ge avaliyau waga enuna al hi lilitoyawa. \v 37 Mana gasigasisena i towa hogaa, inoke bagol i hol likalika wagaa, kelaubwa waga ni kalaopop ge ni lobek. \v 38 Yeisu iyoho i kenu aipunaa, kokowana i teliya kebeyalu pwatanaa. Yaka tohago hi na Yeisu hi palut ge hi baek elana hi ba, “Topankite, ga i ola ge nige u nuwanuwatu kaiwema? Kelaubwa naha yaomal te.” \p \v 39 Inoke Yeisu i lut i talmilil, yaka i baek mana elana i ba, “U mwatomwa,” ge i baek al bagol elana i ba, “U bakuhu.” Yaka mana i mwatomwa ge hoga i laumwal hot. \p \v 40 Yaka i baek wana tohago elal i ba, “Hauna kaiwena ku lovakun? Age nigeya ga wami abulilek i gagan?” \p \v 41 Tohago hi lovakun nabi yaka hi penelnel-agil hi ba, “Henala tau ya? Bwagana mana ge bagol, anana hi hago.” \c 5 \s1 Yeisu Yayaluwa Bibikel I Patunal Hi Na Hi Ulutuk Bobu elal \r (Mataiyo 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 Hoga hi alupanet-an hi na hi tan Gelasa wali labiya. \v 2 Sauga Yeisu i gailoem wagaa, yaka tau etega yayaluwa bibikel hi holaviya elana, i neem salaiya i na Yeisu elana. \v 3 Tau ya i miminaa salaiya, ge nige bosowaina gamagalau nihi yowan hikan, bwagana ebo sen hi ahe hi yowaniya. \v 4 Sauga i gewi sen elana nimana ge aena hi yowaniya, yaa sen i kukutomwatomwa-agil, ge aiyan toto aena hi tagahikaniya i tatagagebagebal-an. Nige gamagal etega bosowaina ni pabakuhu. \v 5 Lan ge bulin i nononawanawa salaiya ge bwateti elal, i nonoyogayoga ge nibuka i aahe totona tuwana i lolokakaini-an. \p \v 6 Sauga tau o Yeisu i kitek laha, inoke i patalelu i na i loepwakoku awonaa. \v 7 I yoga anana i bwata hot i ba, “Yeisu, owa Yehoba Mihahaina Hot Natuna, nasi ga nu ginol ola-agau? Nu papasila Yehoba alana elana nige nu lalaheyau!” \v 8 He i yoga ola o, kaiwena Yeisu iyoho ya i baaba tau o elana i ba, “Yayaluwa bibikena, u tagil tau ya elana!” \p \v 9 Inoke Yeisu i neli i ba, “Alamwek?” \p Yaka yayaluwa bibikel tau hi pabaaba, ge i ba, “Alau Boda, kaiwena ha gewi.” \v 10 Ge i awanun hikahikani Yeisu elana i ba, “Bahi nu papatuna owaowa-agima labi ya elana.” \p \v 11 Bobu ali yawi bwabwatana hi anana to labilabiya, nige ali bwaga i yayapu elal. \v 12 Inoke yayaluwa bibikel hi awanun Yeisu elana hi ba, “U patunama naha na bobu elal, ge nu talam naha ulutuk elal.” \v 13 Yeisu i talam inoke yayaluwa bibikel hi tagil tau o elana ge hi na hi ulutuk bobu eliyalil. Bobu ali yawi o gamwanaa ali gewi tabam tu tausan, gegewel hi patalelu loek labilabiya, hi na hi lau hogaa, inoke hi unun. \p \v 14 Bolo bobu hi matahikagil etimwawa hi patalelu hi na panuwa bwabwatana ge awan kekeisi ona elal, inoke bugul ya wasana hi wasaan. Yaka gamagalau hi nok ge nihi kite hauna gun i gan. \v 15 Sauga hi na Yeisu elana, inoke tau toto valila yayaluwa bibikel ali boda hi holaviya elana, hi kite i misiyo kaliko i galoi ge wana nuwatu iyaka i sapu, inoke gamagalau hi lovakun. \v 16 Bugul o ana topekiti gamagalau wali wasa hi pek hauna i gan tau toto yayaluwa bibikel hi holaviya elana, ge hauna i masal bobu elal. \v 17 Inoke gamagalau hi telipuna hi awanun gagasisi Yeisu elana tage wali labi ni eguluwan. \p \v 18 Sauga Yeisu i gaigaiha wagaa, inoke tau toto valila yayaluwa bibikel hi holaviya elana, i awanun Yeisu elana i ba, “Nuwau na nowa alou owa.” \p \v 19 Yeisu nige i tatalam, yaa i ba, “U sikal u na wam panuwaa, inoke tutumwau wali wasa nu pek hauna Yehoba i ginol kaiwem, ge wana mulolu eliyam ana bwata nu wasaan elal.” \v 20 Yaka tau o i egon ge bugul toto Yeisu i ginol elana i lowasawasa-an labi Dekapolis gamwanaa. Inoke gamagalau gegewel nuwaliya hi ahe. \s1 Yailo Natuna Meluyovana ge Yova Welolo I Ahe \r (Mataiyo 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Yeisu Hoga Galili i alupanet-an i sikal al i na i tan, inoke boda bwabwatana hi nogogo elana. Iya iyoho hoga bebenaa, \v 22 inoke Yudiya wali limi tapwalolo ana tohouwa etega, alana Yailo, i nem. Sauga Yeisu i kite, inoke i loepwakoku aenaa, \v 23 ge i awanun gagasisi i ba, “Natu meluyovana i kasiyebwa nabi, kelaubwa ni aliga. U nem u na nimwam u teli tuwanaa, inoke ni molu.” \v 24 Inoke Yeisu alona hi nok. \p Gamagalau boda bwabwatana hot hi nouliulil, enuna hi nawaa awonaa ge luluna labi labui. \v 25 Yova etegana iyoho avaliya, iya kasiyebwa welolo i ahe, baliman ana gewi elulutega eluwa saliyana i laulau. \v 26 Tosawasawal hi gewi hi sawasawal, ge wana mani gegewena iyaka i pwamowasiya elal, yaa nige kekeisi etega i momolu, ana kasiyebwa abwe i nak hot. \v 27 Sauga Yeisu wasana i hago, inoke i na boda gamwaliyaa, i noheem Yeisu enaa ge ana kaliko buhuna i pihikan, \v 28 kaiwena totona i nuwatu i ba, “Ebo ana kaliko ya te na pihikan, inoke na molu.” \v 29 Sauga yova Yeisu ana kaliko i pihikan, inoke sauga o saliyana i bakuhu nige al i lalau, ge amnana i anbose ana kasiyebwa iyaka i mowasi. \p \v 30 Yeisu etimwawa i atena gasisi iyaka i tagil elana, inoke i tagena sikal boda elal ge i nel i ba, “Henala o kaliko i pihikan?” \p \v 31 Wana tohago anana hi lahe hi ba, “U kite gamagalau ha gewi nabi te ha nopahipahi-agiwa ee, yaka u neli u ba, ‘Henala i pihikagau?’” \p \v 32 Yaa Yeisu iyoho ya matana i lililipwapwati, nuwana ni kite henala ana kaliko i pihikan. \v 33 Yova o i atena hauna i masal elana, inoke alona wana lovakun ge wana ginu i nem i loepwakoku Yeisu awonaa. Inoke hauna gun i gan elana ge hauna i ginol, gegewena i wasaan bubun Yeisu elana. \v 34 Inoke Yeisu i baek yova elana i ba, “Natu, wam abulilek i pwamolowa. U egon alom ge wam yaliyaya, kasiyebwa ya nige al ni sisikal elam.” \p \v 35 Yeisu iyoho ya i baaba, inoke gamagalau enuna hi noem limi tapwalolo ana tohouwa, Yailo, wana limiya, ge hi baek elana hi ba, “Natum iyaka i aliga. Topankite wana sauga bahi nu aapapanak-an al.” \p \v 36 Yeisu gamagalau wali baaba i hago, yaa nige i gogoluek elal, inoke i baek limi tapwalolo ana tohouwa elana i ba, “Bahi lovakun! Iyai te nu abulilek.” \p \v 37 Yeisu nige i tatalam tage gamagal etega alonau nihi nok, iyai te Pita, ge Yemesa alona ge talina Diyon. \v 38 Sauga hi vin limi tapwalolo ana tohouwa wana limiya, Yeisu gamagalau i kitel ge i hago analiya i gewi, hi lolokahin ge hi kahikahin lopili, analiya i bwaya. \v 39 Inoke i na i ulutuk limi gamwanaa, yaka i ba, “Ga i ola ge anamiu i gewi ge ku lolokahin? Wawaya nige i aaliga, i kenu ya.” \v 40 Yaa wana baaba gamagalau hi nivali. \p Yeisu i ba gamagalau hi tagilan, inoke wawaya tamana ge hinana, avaliyau tohago bolo alonau, i ahel ge hi na hi tuk lum toto wawaya i kenuwa. \v 41 Nimana i ahe ge i baek elana, “\it Talita koum!\it*”\f * \fr 5:41 \ft 5:41 \ft Baaba ya pana Alameik.\f* Baaba ya ana sapu heiya “Galok, na baewa elam, u lut!” \v 42 Inoke sauga o i lut talmilil ge i nonawanawa. He wana baliman elulutega eluwa. Inoke bolo alonau hi tuk, nuwaliya hi ahe ginol o kaiwena. \v 43 Inoke Yeisu i ba pagasisel bugul o bahi nihi wawasaan gamagal etega elana, ge i ba aanan etega nihi ahe nihi pek wawaya ni an. \c 6 \s1 Nasaleta Gamagaliliyau Nige Yeisu Hi Aawatauwan \r (Mataiyo 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 Yeisu panuwa o i tataluwai, inoke alonau wana tohago hi sikal hi na totona wana awana. \v 2 Lan Sabwata elana i na i panpankiti wali limi tapwalolowa. Gamagalau hi gewi wana panpankiti hi hago inoke ateliya i you, ge hi ba, “Wana aatena ga i aheya? Wana siba ga i noem ge ginol yawiyawi i ginolil? \v 3 Iya kapenta tei, Meli natuna, ge iya Yemesa, Yosepa, Yudasa ge Saimon taliliya. He nunau heliya iyahe te avalau e.” Inoke ateliya i elolol ge Yeisu hi pihigelgel-an. \p \v 4 Yeisu i baek elal i ba, “Gamagalau gegewel palopita hi awatauwan, yaa tutunau ge wana panuwa gamagaliliyau ya te nige hi aawatauwan.” \p \v 5 Yaka nige bosowaina ginol yawiyawi ni ginola to, iyai te nimana i teli tokasiyebwa ehila ya tuwaliyaa ge i pwamolol. \v 6 Inoke Yeisu atena i you kaiwena nige wali abulilek i gagan. \s1 Yeisu Tohago I Patunal Hi Tagil \r (Mataiyo 10:5-15; Luke 9:1-6) \p Yaka Yeisu i nopain awan maisena ge maisena i panpankiti gamagalau elal. \v 7 Inoke wana tohago ali toto elulutega eluwa i yogaagil hi nok elana, ge gasisi i pek elal yayaluwa bibikel nihi patuna owaowa-agil, yaka eluwa eluwa i patunal nihi tagil. \p \v 8 Ali logugui i pek elal i ba, “Bahi bugul etega nuku aahe wami nawanawa kaiwena, suki ya te nuku ahe. Bahi aanan o ebo kaliko ana nabwa nuku nonoahe, ge bahi mani nuku uusan ami belet ana pwaos elana. \v 9 Aemiu ana os nuku pahe, yaa ami holahola bahi ni eeluwa. \v 10 Ebo nuku ulutuk panuwa etega elana ge gamagal etega ni yoga pahemiu, inoke nuku minaa wana limiya ana siga panuwa o nuku eguluwai. \v 11 Ebo panuwa etega nige nihi yayaliyaya kaiwemiu ge nige wami baaba nihi hahago, inoke panuwa o nuku eguluwan ge aemiu papakovana nuku hapul yoho. Nuku ginol ola, inoke nihi atena abwe ali lahi nihi pwawa.” \p \v 12 Inoke hi tagil ge hi na hi papaatena hi ba, “Wami gegi ana en nuku pek.” \v 13 I ola al, yayaluwa bibikel hi gewi hi patuna owaowa-agil, ge tokasiyebwa hi gewi tuwaliya hi paenonu inoke hi pwamolol. \s1 Diyon Tobabitaiso wana Yaomal \r (Mataiyo 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Kin Helodi Yeisu wana tuwalali wasana i hago, kaiwena Yeisu alana wasana iyaka i lelu. Gamagalau enuna hi ba, “Diyon Tobabitaiso iyaka i lutem yaomala. Heiya te kaiwena wana gasisi i gan ge ginol yawiyawi i awaawaginol.” \p \v 15 Yaa enuna hi ba, “Iya Ilaitiya.” \p Ge enuna al hi ba, “Iya palopita etega, i ola palopitau bolo houhouwel.” \p \v 16 Yaa Helodi, sauga Yeisu wasana i hago, inoke i ba, “He Diyon to! Valila ya ba mwamwalina hi gotomwa, yaa abwe i lutem yaomala.” \p \v 17-18 He valila Helodi Helodiyas i oe alona hi alolon, Helodiyas iya Helodi talina Pilipi, lagona. Diyon i mimi baaba Helodi elana i ba i ola, “Nige bosowaina talim lagona nu alolonan.” Baena, inoke Helodi wana totuwalali i patunal hi na Diyon hi lib, inoke hi yowan ge hi teliya dela. \p \v 19 Inoke Helodiyas Diyon i hugaan nuwana ni lol. Yaa nige i bosowaina, \v 20 kaiwena Helodi Diyon i lovakunan, i atena iya tau sasapona ge totuwalali bwabwalena, inoke i matahikan ya. Bwagana Diyon wana baaba nuwana i gewagewa-an, yaa nuwana te sauga gegewena wana baaba ni laeganan. \p \v 21 Sauga etega abwe Helodiyas wana sauga waiwaisana i pwawa ge Diyon ni lol, lan toto Helodi wana lan ab ana nuwahikan i ginol. Lan o elana aanan bwabwatana i ginol gamaman ana totuwalali bwabwatal avaliyau tolohaveyan wali tohouwa ge Galili wali tonowakau bwabwatal kaiweliya. \v 22 Helodiyas natuna meluyovana i na i tuk i saga, inoke Helodi alonau ge bolo hi ulutuk pati o elana, wana sagasaga kaiwena hi yaliyaya nabi. \p Inoke kin Helodi i baek galok o elana i ba, “Hauna gun ebo nuwam nu awanuni, inoke na pewa.” \v 23 Inoke i papasila i ba, “O sila nam, hauna gun ebo nu awanuni, bwagana ebo no abalogugui awalehina, nasi na talamwan elam.” \p \v 24 Inoke galok i tagil i na hinana elana i nel i ba, “Hauna gun na awanuni kin elana?” \p Hinana i ba, “Diyon Tobabitaiso balomana.” \p \v 25 Sauga o galok etimwawa i sikal i na i tuk kin elana ge wana awanun i baunan i ba, “Nuwau sauga ya Diyon Tobabitaiso mwamwalina nu gotomwa, balomana nu loke mwaha elana, nu pwatanim ge nu pem eliyau na kite.” \p \v 26 Yaka kin nuwana i nak nabi, yaa nige tage galok wana awanun ni towani, kaiwena iyaka i papasila bolo hi na pati o elana mataliyaa. \v 27 Inoke sauga o, kin i baek wana tolohaveyan etega elana ni na Diyon mwamwalina ni gotomwa ge balomana ni pwatanik elana. Yaka tau o i nok i na dela, Diyon mwamwalina i gotomwa, \v 28 ge i loke mwaha gamwanaa, inoke i pwatanik i na i pek galok elana, yaka abwe galok i na i pek hinana elana. \v 29 Sauga Diyon wana tohago wasa hi hago, inoke hi nok hi na tuwana hi ahe ge hi na hi teli salaiya. \s1 Yeisu Boda Bwabwatana I Paanil \r (Mataiyo 14:13-21; Luke 9:10-17; Diyon 6:1-14) \p \v 30 Inoke apostolowau hi sikal hi na Yeisu elana, ge tuwalali bolo hi ginolil ge toto hi panpankiti-an, gegewena hi wasaan elana. \v 31 He gamagalau hi gewi hi nem nowa, Yeisu alonau wana tohago nige wali sauga waiwaisana i gagan ge tage nihi anan. Inoke i baek wana tohago elal i ba, “Komiu awawamiu, alowau komiu ta na papaeliya, inoke nuku veyaho kekeisi ga.” \p \v 32 Yaka heliya ya awawal, hi heya wagaa hi nana papaeliya. \v 33 Yaa gamagalau hi gewi hi kitel hi kuki tagil, ge hi atena te Yeisu alonau ge wana tohago heliya to. Inoke hi noem panuwa tomaha ona, ge aeliyaa hi patalelu hi na hi vin houwa labi toto Yeisu ge wana tohago hi nonoek. \v 34 Sauga Yeisu i gailau, boda bwabwatana i kitel, inoke atena i lomwanagil kaiwena heliya hi ola sipi nige ali tomatahikan. Inoke i telipuna bugul hi gewi i panpankiti-an elal. \p \v 35 Yaka panuwa i kokoyavi, inoke wana tohago hi nem elana hi ba, “Panuwa ya ana bwaga i gan ge kelaubwa bulin ni gan. \v 36 Gamagalau u patunal nihi egon nihi na awan bwabwatal ge awan kekeisi ona elal bolo kelaubwaa, ge aliya nihi pwapwamola.” \p \v 37 Yaa Yeisu analiya i lahe i ba, “Komiu aanan etegana nuku pek nihi an.” \p Tohago hi baek elana hi ba, “Age nuwam mani silba ana gewi tu handeled naha ahe naha na beleid naha pwamola ge naha pek nihi an?” \p \v 38 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Beleid ehila eliyamiu? Ku na ga ku kite.” \p Sauga hi na hi kite, inoke hi ba, “Nimala panuna ya, ge moti eluwa.” \p \v 39 Inoke Yeisu i baek wana tohago elal gamagalau ali pwahin ona nihi ginolil, ge nihi ba nihi misiyoan mwawin pwatanaa. \v 40 Yaka gamagalau hi misiyo ali pwahin tomaha tomaha, pwahin enuna ali gewi wan handeled ge enuna ali gewi pipti. \v 41 Inoke Yeisu beleid nimala panuna ge moti eluwa i ahe, matana i lihin labulabumwa ge i ba mulolu Yehoba elana. Inoke beleid i pigebagebal-an, i pek wana tohago elal ge heliya abwe hi guyauan gamagalau elal. Moti eluwa al i pigebagebal-an, i pek wana tohago elal ge hi guyauan gamagalau elal. \v 42 Gamagalau gegewel hi anan tineliya i kiya, \v 43 inoke wali an teli tohago hi abubun, beleid ge moti ali egowa elulutega eluwa. \v 44 Bolo hi anan, bolau ali gewi paib tausan. \s1 Yeisu I Nawanawa Hoga Pwatanaa \r (Mataiyo 14:22-36; Diyon 6:15-21) \p \v 45 Sauga o, Yeisu i ba wana tohago hi gaiha wagaa nihi houwa nihi alupanet nihi na Betesaida, ge iya gamagalau ni patunal nihi egonan. \v 46 Wana tohago hi kuki enaa, inoke iya i na i ha oyaa ge i awanun. \p \v 47 Panuwa iyaka i kokoyavi, waga iyoho ya hoga Galili nuwanaa, ge Yeisu maisena ya iyoho panuwaa. \v 48 I kite tohago hi leva alaliga, kaiwena mana i yu pahanal. Inoke mweluluga kekeisi tili kilok ge sikis kilok ali hawawala, Yeisu i nem eliyalil i nawaa hoga pwatanaa. Kelaubwa ni nopalegel, \v 49 yaka hi kite i nawanawa hoga pwatanaa inoke hi nuwatu tage iya gagayumwa. Inoke hi loi, \v 50 kaiwena gegewel hi kite ge hi lovakun. \p Yaa etimwawa Yeisu i baek elal i ba, “Atemiu ni matuwa! Nau te. Bahi lovakun!” \v 51 Yaka i gaiha wagaa, inoke mana i mwatomwa. Tohago nuwaliya hi ahe hoti, \v 52 kaiwena bwagana hi kite beleid nimala panuna ya i ahe boda i paanil, yaa Yeisu wana gasisi nige hi aatena bubun, kaiwena wali aatena i pulowan. \p \v 53 Hoga hi alupanet-an hi na hi tan panuwa Genesaleta, inoke waga ana anka hi alipalo. \v 54 Sauga hi gailoem wagaa, gamagalau Yeisu hi kite ge hi atena iya to. \v 55 Yaka gamagalau hi patalelu hi na panuwa tomaha ona labi o elana, inoke tokasiyebwa hi ahel ge ginebi wali abakenu hi kalivail, inoke ebo Yeisu wasana ga hi hagoek, yaka tokasiyebwa hi pwatanik elana. \v 56 Hauna labi i nonoek, ebo panuwa bwabwatal o ebo awan kekeisi bolo hi minaa uleya, gamagalau tokasiyebwa hi pwatanik ge hi teleliya abamaket elana. Hi awanun elana tokasiyebwa Yeisu ana kaliko buhuna ya nihi pibose, inoke bolo hi pibose, gegewel hi molu. \c 7 \s1 Hauna Gun Ni Pabikela? \r (Mataiyo 15:1-20) \p \v 1 Palisi ge Logugui ana topankite enuna hi neem Yelusalema hi na Yeisu hi mipainan. \v 2 Hi kite Yeisu wana tohago enuna hi anan, inoke hi nuwatu tage nimaliya i biki, kaiwena nimaliya nige hi uul i oola wali tapwalolo ana logugui, toto Palisi hi panpankiti-an. \v 3 He Palisi ge Yudiya gegewel nige nihi aanan ga ana siga nimaliya nihi ul ni ola wali tapwalolo ana logugui, toto i neem tubuliyau elal. \v 4 Ebo nihi neem abamaket elana, nigeya ga nihi aanan ana siga nihi highig. I ola al logugui hi gewi i neem tubuliyau elal hi toulil, ololana kom, ulun ge mwaha ali ulul. \p \v 5 Inoke Palisi ge Logugui ana topankite Yeisu hi neli hi ba, “Ga i ola ge wam tohago logugui toto i neem tubulau elal nige hi totoulil, yaa nimaliya nige hi uul yaka hi anan?” \p \v 6 Analiya i lahe i ba, “Tokakakawi komiu! Palopita Aiseya i ba bubun ya, kaiwemiu valila i lelelian i ola hiwe: Yehoba i ba, \q1 ‘Gamagalau ya hohopeliyaa hi awatauwagau, \q1 yaa ateliya ana bwaga i yapu elau. \q1 \v 7 Wali tapwalolo eliyau i ola bugul bwagabwaga, \q1 gamagalau wali nuwatu hi \q1 panpankiti-an tage Yehoba wana logugui.’ \m \v 8 Komiu Yehoba wana logugui ku towani, ge logugui bolo gamagalau hi ginolil ku kukuhikan.” \p \v 9 Inoke i ba vevehe al i ba, “Age komiu ku siba te Yehoba wana logugui ku towani, inoke totomiu wami logugui ku pagasisi! \v 10 He Yehoba wana logugui Mosese i baunan i ba, ‘Tamwam ge hinam nu awatauwagil,’ ge i ba, ‘Henala ebo tamana ge hinana ni ba panakil nihi tagapaaliga.’ \v 11-12 Yaa komiu ku ba ola hiwe: Ebo bugul enuna i gan gamagal etega elana tage tamana ge hinana ali labe kaiwena, he i waisi ya ebo nige ni pepek elal ge nige ni lalabel. Komiu ku ba i bosowaina ya ni baek elal ni ba, ‘Bugul bolo tage ya pepewa iyaka ya ba pwatanek Yehoba elana, he yaka nige na pepewa.’ \v 13 Ku ba ola o, he yaka Yehoba wana logugui ku hewa likaan to, ge ku golugoluwa totomiu wami panpankiti elana toto i noem tubumiyau elal. Ge i ola al, bugul ololana o hi gewi ku ginolil.” \p \v 14 Yeisu boda i yogaagil al hi na elana ge i ba, “Gegewemiu ku laegan elau, ge bugul ya nuwamiu ni sapuan. \v 15 Toto i tuka awalaa nige i papabikela, yaa toto i tagilem gamagalau elala heiya te i pabikela. \v 16 Ebo tanamiu i gan, inoke no baaba nuku hago.” \p \v 17 Yeisu boda i eguluwagil i na i tuk limi gamwanaa, inoke wana tohago hi na hi neli ba gohalibe o ana sapu kaiwena. \v 18 Yeisu i ba, “Age nigeya ga nuwamiu i sasapu? Age nige ku aatena toto i neem tola ge i tuka awalaa nige i papabikela? \v 19 Kaiwena nige i loloek atelaa, i loek tinelaa ge i nopasapu i noek wana kamwasaa.” (I ba ola o, inoke i ba aanan gegewel i bosowaina ta anan ya, nige nihi papabikela.) \p \v 20 Inoke i ba vevehe al i ba, “Toto i tagilem gamagalau elala heiya te i pabikela. \v 21 Kaiwena nuwatu nanakina i neem awaa atelaa: loneganega, kaoma, taulol, ganawal, \v 22 tomemek, pihigelgel paganina, kakawi, neganega pagapaganina, matamomoni, loloba, hanaha ge sigasiga. \v 23 Nak bolo ya gegewel hi neem atelaa, ge heliya te i papabikela!” \s1 Yova Etega wana Abulilek kaiwena Natuna I Molu \r (Mataiyo 15:21-28) \p \v 24 Yeisu awan o i eguluwan i na labena Taya. I na i tuk limi etega elana, nige nuwana gamagalau nihi atena te iya iyoho, yaa nige bosowaina ni mibunsumi. \v 25 Yova etegana natuna meluyovana yayaluwa bibikena i ulutuk elana, Yeisu wasana i hago inoke i na i loepwakoku Yeisu aenaa, \v 26 ge i awanun elana yayaluwa bibikena ni patuna owaowani natuna elana. He yova ya nige Yudiya yovana i oola, hi aba labena Ponisiya, Siliya gamwanaa. \p \v 27 Yeisu i baek elana i ba, “Tabam nige i sasapu ebo na labewa. Wawayau nihi anan houwan ga. Nige bosowaina wawayau aliya ta ahe ge ta alihinek wanuka elal.”\f * \fr 7:27 \ft Wawayau, he Yudiya gamagaliliyau baliya, ge wanuka, bolo nige Yudiya gamagaliliyau i oola baliya.\f* \p \v 28 Yova o Yeisu anana i lahe i ba, “Ibwe, Babala. Yaa wanuka bolo teibol gabulanaa wawayau wali an pwamumum hi aan, inoke bosowaina ya nu labeyau.” \p \v 29 Inoke Yeisu i baek elana i ba, “Wam baaba o kaiwena yayaluwa bibikena natum iyaka i eguluwan, inoke nu sikal ga wam limiya.” \p \v 30 Yova i sikal wana limiya, inoke natuna i kite i kenuwa wana abakenuwa, ge yayaluwa bibikena iyaka i eguluwai. \s1 Yeisu Tau toto Tanana I Tui ge Anana I Nak I Pwamolu \p \v 31 Yeisu Taya ana labi i eguluwai, i nosolaa Saidoni, i na i lau Hoga Galili, ge i na labena Dekapolis elana. \v 32 Labena o elana gamagalau enuna tau etega hi pwatanik Yeisu elana, tau o tanana i tui ge baaba i ba hapuhapul-an. Inoke hi awanun Yeisu elana nimana ni teli tau o elana ge ni pwamolu. \p \v 33 Yeisu tau o i ahe boda hi eguluwagil hi na hi mimwaumwau, inoke nimana i teli tananaa, iya nimana i kuluve, ge tau o memena i pihikan. \v 34 Yeisu matana i lihin labulabumwa, i yana yoho ge i baek tau elana i ba, \it “Epata,”\it* ana sapu heiya, “U mwapwela!” \v 35 Sauga o elana, tau tanana i mwapwela, memena i palamwalamwaniu ge i baaba bubun. \p \v 36 Yeisu i ba lopwalil bahi gamagal etega wana wasa nihi pepek. Yaa bwagana i lolopwal, yaka abwe wana ginol wasana hi papalelu. \v 37 Bolo wasa hi hago nuwaliya hi ahe hoti, yaka hi ba, “Bugul gegewena i ginol bubunil! Totanatui tanaliya i pwela baaba hi hago, ge bolo analiya i nak hi baaba.” \c 8 \s1 Yeisu Boda I Paanil Paeluwana \r (Mataiyo 15:32-39) \p \v 1 Sauga etega al boda bwabwatana hi nogogo Yeisu elana, aliya i mowasi, inoke Yeisu wana tohago i yogaagil hi nem elana ge i ba, \v 2 “Gamagalau ya nuwau i nakagil, kaiwena lan eton avalau ta mina, yaka nige aliya i gagan. \v 3 Ebo galegalebol ya na patunal nihi sikal wali awana, nasi nihi wesal kamwasaa, kaiwena enuna hi neem labena yayapona elal.” \p \v 4 Wana tohago hi baek elana hi ba, “Panuwa ya ana bwaga i gan, aanan ga ta aheya ge gamagalau ta paanil?” \p \v 5 Inoke Yeisu i nelil i ba, “Beleid ehila eliyamiu?” \p Hi ba, “Nimala panuna eluwa ya.” \p \v 6 Yaka i ba boda hi misiyoan bilibiliya, inoke beleid seben i ahel ge i ba mulolu Yehoba elana, i pigebagebal-an inoke i pek wana tohago nihi guyauan gamagalau elal, inoke hi ginol ola. \v 7 Moti kekeisi enuna i gan al, inoke Yeisu i ahel, i ba mulolu Yehoba elana kaiweliya, ge i ba wana tohago hi guyauan al. \v 8 Gamagalau hi anan tineliya i kiya, inoke abwe wali an teli tohago hi abubun ge ana egowa nimala panuna eluwa hi ahe. \v 9 Bolo hi anan, bolau ali gewi tabam po tausan. Sauga i patunal hi egonan, \v 10 iya i gaiha wagaa, inoke alonau wana tohago hi kuki hi na labena Dalmanuta. \s1 Palisi Nuwaliya Yeisu Ginol Yawiyawi Etega Ni Ginol \r (Mataiyo 16:1-4) \p \v 11 Palisi enuna hi nem avaliya Yeisu hi awabalgig. Nuwaliya nihi labose inoke hi ba, “Ginol yawiyawi etega u ginol, inoke naha atena tunahot wam gasisi i neem Yehoba elana.” \v 12 Yeisu yayaluwana i pulowan inoke i yana yoho nabiyan ge i ba, “Hauna kaiwena komiu heyan ya nuwamiu abapankite na ginol eliyamiu? Ya ba tunahot eliyamiu, nige abapankite etega na giginol nuku kikite.” \v 13 Inoke i eguluwagil, i sikal i na i ha wagaa, ge alonau wana tohago hi kuki hi alupanet hi na labi etega al. \s1 Palisi ge Helodi wali Yis Bana \r (Mataiyo 16:5-12) \p \v 14 Tohago hi nuluwan nige beleid etega hi aahe, beleid maisena ya te i miminaa wagaa. \v 15 Yeisu wana tohago i ba pagasisel i ba, “Matamiu ni mwaun ge nuku matahikagimiu \w Palisi\w* wali \w yis\w* ge Helodi wana yis kaiwena.” \p \v 16 Tohago hi peawaawota-agil hi ola, “I ba ola o kaiwena nige beleid etega ta pwapwatanim.” \p \v 17 Tohago wali peawaawota Yeisu i atena, inoke i baek elal i ba, “Ga i ola ge ku peawaawota-agimiu beleid kaiwena? Age nige nuwamiu i sasapu ge ku aatena ga? Age wami abulilek i pulowan! \v 18 Age matamiu i gan, yaa nige ku kikite, tanamiu i gan, yaa nige ku hahago! Ge nige ku nunuwahikan? \v 19 Tab ku nuwahikan sauga beleid nimala panuna ya pigebagebal-an ge gamagalau paib tausan hi an, sauga o an teli ana egowa ehila ku ahe?” \p Tohago hi ba, “Elulutega eluwa.” \p \v 20 Yaka i ba, “Ge sauga al beleid nimala panuna eluwa ya pigebagebal-an, gamagalau ali gewi po tausan kaiweliya, sauga o an teli ana egowa ehila al ku ahe?” \p Tohago hi ba, “Nimala panuna eluwa.” \p \v 21 Yaka Yeisu i baek elal i ba, “He, age nigeya ga nuwamiu i sasapu?” \s1 Yeisu Tomatakai Matana I Panana Betesaida elana \p \v 22 Yeisu alonau ge wana tohago hi na hi tan Betesaida, inoke gamagalau enuna tomatakai etega hi en pwatanim ge hi awanun Yeisu nimana ni teli elana. \v 23 Yeisu tomatakai nimana i ahe ge i en hi tagil hi na panuwa bebenaa. Yaka Yeisu tomatakai matana i kuluve ge nimana i teli elana, inoke i neli i ba, “Tab bugul etega u kite?” \p \v 24 Tomatakai matana i lihin yaka i ba, “E, gamagalau ya kitel, yaa ali awa i ola ebwakil hi nononawanawa.” \p \v 25 Yeisu nimana i teli al tomatakai matanaa, inoke matana i mwapwela, nige al i kakai, ge bugul gegewena i kite bubun. \v 26 Yeisu tau o i patuna i egon i ba, “Bahi nu tutuk sikal panuwa ya elana, yaa nu egon nu na wam awana.” \s1 Pita I Pamasal Yeisu Iya Mesaiya \r (Mataiyo 16:13-28; Luke 9:18-27) \p \v 27 Inoke Yeisu alonau ge wana tohago hi egon hi na Sisaliya Pilipai awanina ona elal. Hi nawanawa kamwasaa inoke i nelil i ba, “Gamagalau hi ba tage henala nau?” \p \v 28 Anana hi lahe hi ba, “Enuna hi ba owa Diyon Tobabitaiso, enuna hi ba owa Ilaitiya, ge enuna al hi ba owa palopitau ona etega.” \p \v 29 Inoke i ba, “Yaa komiu, ku ba tage henala nau?” \p Pita anana i lahe i ba, “Owa \w Mesaiya\w*.” \p \v 30 Inoke Yeisu wana tohago i ba pagasisel bahi gamagal etega wana wasa nihi pepek iya henala. \p \v 31 Yaka Yeisu i telipuna i pamasal wana tohago elal i ba, “Gamagal Natuna abwe palopalomwan gegewena ni pwawa, inoke Yudiya wali tohouwa, topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite abwe nihi towani ge nihi lopaaliga, inoke lan eton ni mowasi abwe ni lut al.” \v 32 Baaba ya i pwamwananal bubun elal. Inoke Pita Yeisu i ahe hi na hi mihuwala, ge i telipuna i lopwali baaba o bahi ni babaunan. \p \v 33 Yaka Yeisu i tagena sikal, matana i nok wana tohago elal, ge Pita i yana lalaan i ba, “Seitani, u miegon eliyau! Wam nuwatu nige i nonoek Yehoba wana kamwasaa, i noek gamagalau wali nuwatu elana.” \p \v 34 Inoke Yeisu boda avaliyau ge wana tohago i yogaagil hi nok elana ge i ba, “Ebo etega nuwana ni toulilau, totona wana waisi ni towani, ana kolos ni ahe ni kalivai,\f * \fr 8:34 \ft “Ana kolos ni ahe ni kalivai” ana sapu heiya “totona ni talamwan lomwan ge yaomal elana.”\f* ge ni toulilau. \v 35 Kaiwena henala ebo nuwana totona yawalina ni pwamwal, nasi ni payaomal, yaa henala ebo yawalina ni payaomal nau kaiweu ge wasa waiwaisana kaiwena, he nasi yawalina ni pwamwal. \v 36 Hauna ana waisi ebo gamagal etega panayawi gegewena ni ahe ni logugui-an, yaa yawalina ni payaomal? \v 37 He nige bugul etega bosowaina ni ahe ge yawalina ni pwamola pasikal. \v 38 Ebo gamagal etega ni puluwawi-agau ge no baaba ni puluwawi-an heyan golu gegetogal ge sisigal ya gamwaliyaa, he nau Gamagal Natuna na puluwawi-an, sauga ebo na sikalim alou Nam wana wasawasa ge alowau aneloseyau bwabwalel.” \c 9 \p \v 1 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, gamagalau enuna heliya iyahe te Yehoba wana abalogugui nihi kite ga ni nem alona ge wana gasisi, mulaa abwe nihi yaomal.” \s1 Yeisu ana Awa Gegetogana I Masal \r (Mataiyo 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 Lan esiwa (6) i mowasi, inoke Yeisu tohago eton i ahel, Pita, Yemesa ge Diyon, alonau hi na hi ha oya mihahaina etega elana, hi na heliya ya hi mimwaumwau. Inoke ana awa gegetogana i masal mataliyaa. \v 3 Ana kaliko i wawakeki hot ge i namanamal, kaliko bolo gamagalau panayawi hi ulil nige etega wana wawakeki i oola. \v 4 Inoke tohago eton hi kite Ilaitiya ge Mosese hi masal, avaliya Yeisu hi liwaliwan. \p \v 5 Yaka Pita i baek Yeisu elana i ba, “Topankite, i waisi te kila iyahe ee. Inoke gonu eton naha ginolil, etegana owa, etegana Mosese, ge etegana Ilaitiya.” \v 6 He Pita alonau ge alonau hi lovakun, inoke nuwana i gewagewa ge i baaba ya. \p \v 7 Inoke yaluyalu i nem i pahabobol, ge anan etega i neem yaluyaluwa i ba, “Toto ya natu nunuwanina hot. Nuku laegan elana.” \v 8 Sauga o tohago mataliya hi lipwapwati, yaa nige gamagal etega al hi kikite, Yeisu maisena ya. \p \v 9 Sauga hi laulau oyaa, inoke Yeisu i baek tohago elal i ba, “Bahi gamagal etega wana wasa nuku pepek bugul toto ku kikite kaiwena, ana siga Gamagal Natuna ni lutem yaomala.” \v 10 Hi ginol ola Yeisu wana baaba, yaa totoliya ya hi peliwaliwan-agil hi ba, “Ana sapu ga i ola ge lutem yaomala bana i baaba?” \p \v 11 Inoke hi nel Yeisu elana hi ba, “Hauna kaiwena Logugui ana topankite hi ba tage Ilaitiya ni nem houwa, mulaa abwe Mesaiya ni nem?” \p \v 12 Yeisu tohago analiya i lahe i ba, “Tunahot Ilaitiya ni nem houwa, inoke bugul gegewena ni abubun. Yaa hauna kaiwena Buki Bwabwalena i ba Gamagal Natuna lomwan ni pwawa ge nihi pihigelgel-an? \v 13 Yaa na ba eliyamiu, Ilaitiya iyaka i nem haba ge gamagalau bugul bolo hi nuwatuan hi ginol ya eliyana, i ola to Buki Bwabwalena i baunan iya kaiwena.” \s1 Yayaluwa Bibikena I Holaviya Geman elana \r (Mataiyo 17:14-21; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Yeisu alonau ge wana tohago ali toto eton hi sikal hi na avaliyau elal, inoke hi kite boda bwabwatana tohago hi mipainan-agil, ge avaliyau Logugui ana topankite hi awaawabalgig. \v 15 Sauga gamagalau gegewel Yeisu hi kite, ateliya i you ge hi patalelu hi na elana avaliya hi mulolu. \p \v 16 Yeisu i nelil i ba, “Alomiyau Logugui ana topankite hauna gun ku awabalgigi?” \p \v 17 Tau etega iyoho boda gamwanaa, Yeisu anana i lahe i ba, “Topankite, natu ya pwatanim eliyam, kaiwena yayaluwa bibikena i ulutuk elana ge nige bosowaina ni baaba. \v 18 Sauga ebo yayaluwa bibikena wana gasisi ni lut elana, ni gaisogu bilibiliya, polu ni tagil awanaa, ni alavekilal ge ni toelolol. Ya baek wam tohago elal tage yayaluwa nihi patuna owaowani, yaa nige bosowailiya.” \p \v 19 Yaka Yeisu i ba, “Ee komiu, nige wami abulilek i gagan! Iyaka sauga i yapu te alowau komiu ta miminaa e! Paehila na palahikan kaiwemiu? Geman ya ku pwatanim elau.” \p \v 20 Yaka geman hi pwatanim elana. Sauga yayaluwa bibikena Yeisu i kite, yaka geman i pakikiuha al, inoke i gaisogu bilibiliya, i kul nawanawa ge polu i tagil awanaa. \p \v 21 Yeisu i nel geman tamana elana i ba, “Hauna sauga kasiyebwa ya i telipuna elana?” \p Tamana i ba, “Vetiga kekeisina te kasiyebwa ya i masal. \v 22 Sauga hi gewi ni tagapasoguek ginahaa o ebo wewela, ge tage ni aliga. Ebo bosowaim, inoke nu atilomwan-agima ge nu labema.” \p \v 23 Yeisu i ba, “Ga i ola ge u ba, ‘Ebo bosowaim?’ Henala ebo ni abulilek, Yehoba i bosowaina bugul gegewena ni ginol elana.” \p \v 24 Etimwawa geman tamana i ba masal, “Ya abulilek. Yaa nige no abulilek i bwabwata, inoke nu labeyau ge ni bwata.” \p \v 25 Sauga Yeisu i kite boda iyoho hi nenemnem elal, inoke i baek yayaluwa bibikena elana i ba, “Yayaluwa toto gamagalau tanaliya u papatui ge nige bosowailiya nihi baaba, na baewa elam, u ulutagil geman elana, ge bahi nu tutuk sikal al elana!” \p \v 26 Yaka \w yayaluwa bibikena\w* i loi ge geman i pakikiuha nabiyan, inoke i ulutagil elana. He geman ana awa i ola hot toaliga ali awa, inoke gamagalau hi ba, “Iyaka i aliga.” \v 27 Yaa Yeisu i aheya nimanaa ge i kukupalut, inoke i talmilil. \p \v 28 Sauga Yeisu i na i tuk limi gamwanaa, inoke wana tohago, heliya ya, hi neli hi ba, “Hauna kaiwena ama nige bosowaima naha ba ge yayaluwa bibikena ni tagil?” \p \v 29 Yeisu analiya i lahe i ba, “Yayaluwa bibikena ololana o nige bosowaina ta ba ni tagil, iyai te ebo ta awaawanun.” \s1 Yeisu I Baaba al wana Yaomal kaiwena \r (Mataiyo 17:22-23; Luke 9:43b-45) \p \v 30 Panuwa o hi eguluwai ge hi nosolaa labi Galili gamwanaa. Yeisu nige nuwana gamagalau nihi atena te alonau ge wana tohago ga hi noek, \v 31 kaiwena iya nuwana ni panpankiti wana tohago elal. I baek elal i ba, “Gamagal Natuna kelaubwa abwe nihi talamwan gamagalau nimaliyaa, inoke nihi lopaaliga ge lan etonina elana abwe ni lut al.” \v 32 He tohago nige nuwaliya i sasapu Yeisu wana baaba o kaiwena, yaa hi puluwawi yaka nige hi neneli elana. \s1 Tohago Hi Awabalgig Alan Bwabwatana kaiwena \r (Mataiyo 18:1-5; Luke 9:46-50) \p \v 33 Yeisu alonau ge wana tohago hi na hi vin Kapeniyama. Sauga hi na hi tuk limiya, yaka wana tohago i nelil i ba, “Hauna ku awabalgigi kamwasaa?” \v 34 Hi mikekei nige analiya i gagan, kaiwena kamwasa elana hi peawaawabalgig te henala eba gamwaliyaa alana i bwata. \p \v 35 Yeisu i misiyo, yaka wana tohago elulutega eluwa i yogaagil hi nok elana ge i ba, “Henala ebo nuwana ni tabwa tohouwa, totona ni teli lowan ni mimula hot, ge ni tabwa totuwalali alonau gegewel elal.” \p \v 36 Inoke Yeisu wawaya kekeisi etega i ahe i patalmilil gamwaliyaa ge nimana i latapainan wawaya henuwaninaa. Inoke i baek elal i ba, \v 37 “Henala ebo alau elana wawaya kekeisi etegana ololana ya ni yoga pahe, he iya i yoga paheyau; ge henala ebo ni yoga paheyau, nige tage nau ya te i yoga paheyau, yaa i yoga pahe al toto i patunau.” \p \v 38 Diyon i baek Yeisu elana i ba, “Topankite, tau etega ha kite alam elana yayaluwa bibikena i patuna owaowa-agil, inoke ha lopwali bahi ni giginol al, kaiwena iya nige avala etega i oola.” \p \v 39 Yeisu i ba, “Bahi nuku lolopwali. Nige bosowaina gamagal etega alau elana ginol yawiyawi ni ginol ge sauga o baaba nanakina al ni baunan kaiweu. \v 40 Kaiwena henala ebo nige i pipihigelgel elala, he iya avala. \v 41 Ya ba tunahot eliyamiu, henala ebo wewel ni wage ni pewa nuku im kaiwena komiu Keliso wana tohago, he molana nige ni kakala abwe ni ahe. \s1 Lawakik Bana \r (Mataiyo 18:6-9; Luke 17:1-2) \p \v 42 “Ebo pat pupulowanina ta gimwan gamagal mwamwalinaa ge ta alipalo hogaa, he lahi o nige i bwabwata hot. Yaa Yehoba lahi bwabwatana hot ni pek gamagal elana, henala ebo tokekeisi etegana toto i abulilem elau ni pagegi ge ni sogu, tokekeisi ololana wawaya ya. \v 43 Ebo nimwam etega ni pagegewa, nu gotomwa yoho. I waisi te nimwam etega nige ni gagan ge yawal hot nu pwawa, bahi nimwam labui nu uulutuk Gehena elana, ginaha toto nige sauga etega ni totobolu.\f * \fr 9:43 \ft Puna 44 i gan al toleli papanet houhouwel enuna wali leleli elana. He puna 44 ana baaba i ola ya te puna 48.\f* \v 45 Ge ebo aem etega ni pagegewa, nu gotomwa yoho. I waisi te aem etega nige ni gagan ge yawal hot nu pwawa, bahi aem labui nihi aalitukagiwa Gehena elana.\f * \fr 9:45 \ft Puna 46 i gan al toleli papanet houhouwel enuna wali leleli elana. He puna 46 ana baaba i ola ya te puna 48.\f* \v 47 Ebo matam etega ni pagegewa, nu bwana yoho. I waisi te matam maisena ge nu ulutuk Yehoba wana abalogugui elana. Yaa bahi matam labuina ni miminaa, ebo ni pagegewa ge matam labui nihi alitukagiwa Gehena elana. \v 48 He panuwa o elana, kinol bolo gamagalau hi anil nige nihi aaliga, ge ginaha nige ni totobolu. \p \v 49 “He no tohago gegewel labose pupulowanil bolo amnaliya i ola ginaha nihi pwawa, inoke eliyana nihi matuwa. \p \v 50 “Hoga bugul waiwaisana, yaa ebo ana gasisi ge amnana ni so, nige bosowaina ta pahogahoga al. Ebo alan bwabwatana kaiwena nuku awabalgig, inoke komiu ku ola hoga toto hohogana iyaka i so. Bahi nuku oola, yaa alomiyau ge alomiyau nuku mibubun.” \c 10 \s1 Alolon ge Towa Bana \r (Mataiyo 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 Yeisu panuwa o i eguluwai i na Yudiya wali labi elana ge abwe wewel Yolidani i kalapanet-an i na labena leunati. Yaka boda bwabwatana al hi nok elana ge i panpankiti elal i ola sauga gegewena i giginol. \p \v 2 Palisi enuna hi nok elana tage nihi labose, inoke hi neli hi ba, “Tab wala logugui i talam bosowaina tau lagona ni towani?” \p \v 3 Yeisu analiya i lahe i ba, “Mosese logugui i pewa, ga i ba ola?” \p \v 4 Hi ba, “Mosese wana logugui i talam tau towa ana pepa ni ginol ni pek yova elana, inoke abwe ni patuna ge ni egon.” \p \v 5 Yeisu i ba, “Kaiwena atemiu i gasisi ge ami papaatena i esowal hot, heiya te kaiwena Mosese logugui ya i leli kaiwemiu. \v 6 Yaa nuku nuwahikan te abatelipuna elana, sauga Yehoba panayawi ge labulabum i ginol, inoke ‘gamagal i ginolil tau ge yova.’ \v 7 ‘Heiya te kaiwena tau tamana ge hinana ni miluwagil ni na alona ge lagona nihi mipamaisena, \v 8 inoke ali toto labui nihi ola tuwan maisena.’ Inoke heliya nige al hi oola eluwa, yaa heliya hi ola maisena. \v 9 Yehoba iyaka i tubwel toyawel, he bahi gamagal etega ni teteli pwamwaumwau-agil.” \p \v 10 Sauga hi sikal limiya, inoke wana tohago hi neli bugul ya kaiwena. \v 11 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ebo tau etega lagona ni towani ge yova getoga ni alolonan, iya i ganawal. \v 12 I ola al, ebo yova etega lagona ni towani ge tau getoga ni alolonan, yova o i ganawal.” \s1 Yeisu Wawayau I Muloluagil \r (Mataiyo 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Gamagalau enuna wawayau hi pwatanik Yeisu elana tage nimana ni teli tuwaliyaa ge ni awanun kaiweliya, yaa wana tohago gamagalau hi haveyanagil. \v 14 Sauga Yeisu i kitel, inoke i huga ge i baek elal i ba, “Wawayau ku talamwagil nihi nem elau, bahi nuku lolopwalil, kaiwena Yehoba wana abalogugui i minaa ololana o eliyalil. \v 15 Ya ba tunahot eliyamiu, ebo gamagal etega Yehoba wana abalogugui nige ni yayaliyaya-an ge ni aahe ni oola wawayau kekeisi wali ahe, he iya nige ni uulutuk elana.” \v 16 Yaka Yeisu wawayau i ahel, i telel aenaa, nimana i teli tuwaliyaa ge i awanun Yehoba ni muloluagil. \s1 Togogomwau Etega wana Nel Yeisu elana \r (Mataiyo 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Sauga Yeisu i telipuna i nawanawa, inoke tau etega i patalelu nok elana i loepwakoku awonaa ge i neli i ba, “Topankite waiwaisana, hauna na ginol ge yawal mihomihotina na pwawa?” \p \v 18 Yeisu i baek elana i ba, “Hauna kaiwena u awa wawaisi-agau? Nige towaisi etega i gagan, Yehoba maisena ya te towaisi. \v 19 He u atena ya te logugui i ba, ‘Bahi taulol, bahi ganawal, bahi kaoma, bahi woliwoli kakawi, bahi nuwa govigovi, tamwam ge hinam nu awatauwagil.’” \p \v 20 Yaka tau o i ba, “Topankite, no sauga wawaya ana siga sauga ya, logugui bolo ya gegewel iyaka ya paolaolaek.” \p \v 21 Yeisu matana i lihikan tau elana alona ge wana nunuwana, yaka i ba, “Bugul maisena ya te nige u giginol. U na wam gogomwau gegewel u paliagil, manina nu pek togulagula elal, inoke abwe nu gogomwau labulabumwa. He u nem u toulilau.” \p \v 22 Baaba o kaiwena tau ana awa i ul, inoke i egon alona ge wana nuwanak, kaiwena iya togogomwau. \p \v 23 Yeisu matana i lipwapwati wana tohago elal ge i ba, “Togogomwau wali ulutuk i pulowan nabi Yehoba wana abalogugui elana!” \p \v 24 Tohago ateliya i you Yeisu wana baaba kaiwena. Yaka i ba vevehe al i ba, “Natuwau, Yehoba wana abalogugui ana uluulutuk i pulowan! \v 25 He i pulowan te bwasumu toto \w kamel\w* ni ulusola evaneya golinaa, i ola al i pulowan hot tologogomwau wali ulutuk Yehoba wana abalogugui elana.” \p \v 26 Baaba o kaiwena yaka abwe tohago ateliya i you nabi, inoke hi penelnel-agil hi ba, “Ebo i ola o, he henala ge bosowaina ni mwal?” \p \v 27 Yeisu matana i lihikan elal ge i ba, “Bugul ya gamagalau nige bosowailiya, yaa Yehoba iya bosowaina gamagalau ni pwamwalil. Yehoba bugul gegewena i bosowaina.” \p \v 28 Yaka Pita i baek elana i ba, “Yaa ga i ola ama? Wama bugul gegewena iyaka ha eguluwagil, inoke ha nem ge ha touliliwa.” \p \v 29 Yeisu Pita anana i lahe i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, henala ebo wana limi, ebo talinau, ebo nunau, ebo hinana ge tamana, ebo natunau o ebo wana bilibili ni eguluwagil alau kaiwena ge wasa waiwaisana kaiwena, \v 30 he sauga ya elana ni ahe pwabwaya al pwatanaa. Wana limi nihi gewi, ge talinau, nunau, hinanau, natunau ge bilibili nihi gewi ni pwawal-ge i ola al palopalomwan ni pwawa. Ge sauga mulaa yawalina mihomihotina ni pwawa. \v 31 Yaa bolo sauga ya hi mihouwa, hi gewi abwe nihi mimula, ge bolo sauga ya hi mimula hi gewi abwe nihi mihouwa.” \s1 Yeisu I Baaba Paetonina wana Yaomal Kaiwena \r (Mataiyo 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 Yeisu alonau ge wana tohago i houwaagil hi nanawa Yelusalema kaiwena. Tohago ateliya i bwanabwana, i ola al bolo hi nawaa eliyaa hi lovakun. Inoke wana tohago ali toto elulutega eluwa i ahel al hi na hi mimwaumwau, ge wali wasa i pek hauna gun abwe ni gan elana. \v 33 I baek elal i ba, “Iyaka ta nanawa Yelusalema kaiwena, inoke Gamagal Natuna abwe nihi talamwan topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite nimaliyaa. Iya nihi logugui-an ni yaomal ge nihi teli bolo nige Yudiya i oola nimaliyaa. \v 34 Inoke heliya nihi lamwa tunatuna-an, nihi lokukuluvi-an, nihi nibinibihan ge nihi lopaaliga. Lan etonina elana abwe ni lutem yaomala.” \s1 Yemesa ge Diyon Nuwaliya Abamina Bwabwatana Nihi Ahe \r (Mataiyo 20:20-28) \p \v 35 Sebedi natunau, Yemesa ge Diyon, hi nok hi na Yeisu elana hi ba, “Topankite, nuwama nu ginol ni ola wama nuwatu.” \p \v 36 Yeisu i nelil i ba, “Hauna nuwamiu na ginol kaiwemiu?” \p \v 37 Anana hi lahe hi ba, “Sauga ebo nu misiyowa wam wasawasa ge wam abalogugui elana, nu talam ama toto eluwa, etegana ni misiyowa labem awomwa ge etegana ni misiyowa gegebamwa.” \p \v 38 Yeisu i ba, “Nige ku aatena hauna gun ku awanuni. Bosowaimiu ya lomwan ana kom toto abwe na imwa, nuku imwa? Ge babitaiso toto abwe na babitaisowa,\f * \fr 10:38 \ft Wana yaomal ge lomwan bana.\f* bosowaimiu ya nuku babitaisowa?” \p \v 39 Yemesa ge talina hi ba, “Ibwe. Bosowaima ya.” \p Inoke Yeisu i ba, “Tunahot, kom toto na imwa, komiu abwe nuku imwa, ge babitaiso toto na babitaisowa, komiu abwe nuku babitaisowa. \v 40 Yaa nige bosowaiu na ba henala ni misiyowa labeu awowa ge henala ni misiyowa gegebawa. Abamina bolo ya Yehoba i lovivina-an bolo i hilel ya te kaiweliya.” \p \v 41 Sauga tohago bolo ali toto elulutega wasa ya hi hago, yaka ateliya i elolol Yemesa ge Diyon eliyalil. \v 42 Yaka Yeisu tohago i yoga gogonil hi nok elana ge i ba, “Ku atena, bolo Yehoba nige hi aabulilek-an, wali tologuguiyau hi logugui-agil ge wali tohouwa wali logugui hi pagasisi avaliyau elal. \v 43 Yaa komiu bahi nuku oola. Henala ebo nuwana alana ni bwata gamwamiwa, ni tabwa wami totuwalali. \v 44 Ge henala ebo nuwana ni ola tohouwa, ni tabwa alonau gegewel wali elopapatuna. \v 45 He bwagana nau Gamagal Natuna, ya nem nige tage nuku tuwalali eliyau, yaa ya nem na totuwalali eliyamiu, ge yawaliu na talamwan gamagalau nihi gewi na pwamola pasikalil.” \s1 Yeisu Batimeyo Matana I Panana \r (Mataiyo 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Yeisu alonau ge wana tohago iyaka hi na hi vin Yeliko. Ge sauga avaliyau ge boda bwabwatana wali sauga egon elana, tomatakai etega alana Batimeyo, (ana sapu heiya Timeyo natuna), i misiyowa kamwasa bebenaa ge i loloawaawanun gamagalau elal. \v 47 Sauga wasa i hago Yeisu gagama Nasaleta i nanawa, inoke i yoga i ba, “Yeisu, Deibid Tubuna, u atilomwan-agau!” \p \v 48 Gamagalau hi gewi hi ba lalaan ge hi baek elana tage ni mikekei, yaa abwe i yoga balbalgig i ba, “Deibid Tubuna, u atilomwan-agau!” \p \v 49 Yeisu i notalmilil, yaka i ba, “Ku yogaan ni nem.” Yaka gamagalau hi yoga tomatakai elana hi ba, “U yaliyaya! U lut u nem! Yeisu i yogaagiwa!” \v 50 Ana kaliko babalona i aliteli, yaka i lut supeni i nok i na Yeisu elana. \p \v 51 Yeisu tomatakai i neli i ba, “Hauna gun nuwam na ginol kaiwem?” \p Tomatakai i ba, “Topankite, nuwau matau ni waisi.” \p \v 52 Inoke Yeisu i ba, “U egon, wam abulilek iyaka i pwamolowa.” Sauga o elana Batimeyo matana i waisi ge Yeisu i toulil. \c 11 \s1 Yeisu wana Ulutuk Yelusalema I Ola Kin \r (Mataiyo 21:1-11; Luke 19:28-40; Diyon 12:12-19) \p \v 1 Yeisu alonau ge wana tohago Yelusalema hi nopakelakelaubwa hi vin Betepage ge Bedani Oya Olibe awanina elal, inoke wana tohago eluwa i patunal nihi houwa. \v 2 I baek elal i ba, “Nuku nok nuku na awan toto maninilaa, ge sauga nuku ulutuk, donki natuna etega iyahe tei nuku kite hi am hikan, nige sauga etega gamagal etega i heheya pwatanaa. Nuku leke inoke nuku pwatanim te. \v 3 Ebo gamagal etega ni nelimiu ni ba, ‘Hauna kaiwena donki natuna ku leleke ei?’ nuku baek elana nuku ba, ‘Babala nuwana, yaa nige sauga ni yayapu inoke naha pasikalim al.’” \p \v 4 Yaka tohago hi nok hi na panuwaa, ge donki natuna hi pwawa hi am hikana limi etega ana nog bebenaa, i talmilila kamwasaa. Sauga hi lekaleka, \v 5 gamagalau bolo hi taltalmilila o hi nel elal hi ba, “Hauna kaiwena ge donki natuna ku leleke ei?” \p \v 6 Analiya hi lahe i ola hauna Yeisu i baunan eliyalil, inoke gamagalau hi talam ge tohago donki hi ahe hi egon. \v 7 Sauga hi pwatanik Yeisu elana, ali kaliko hi yao eputetenaa, inoke Yeisu i yawaha i misiyo. \v 8 Gamagalau hi gewi ali kaliko hi yao kamwasaa, yaka enuna al hi na kamwasa bebenaa, vegavega ginebi lamwana hi govel ge hi yao kamwasaa. \v 9 Inoke bolo hi nohouwa Yeisu awonaa ge bolo hi nawaa enaa hi yoga hi ba, \q1 “Hosana! Babala ta tobalan!” \q1 “Yehoba ni ba muloluan, \q1 iya i nem Babala alana elana!” \q1 \v 10 “Yehoba ni ba muloluan, iya i nem wala Kin, \q1 tubula Deibid wana abalogugui i pwatanim!” \q1 “Hosana! Yehoba mihahaina hot ta tobalan!” \p \v 11 Yeisu i na i vin Yelusalema, inoke i na i tuk Limi Bwabwalena elana. Matana i lipwapwati bugul gegewena i kitel, yaa iyaka i kokoyavi, inoke alonau wana tohago elulutega eluwa Yelusalema hi eguluwai hi na Bedani. \s1 Poga nige Enona \r (Mataiyo 21:18-19) \p \v 12 Hi kenu lan i gan, yaka Bedani hi eguluwai hi nanawa Yelusalema kaiwena, inoke Yeisu i galebu. \v 13 Poga\f * \fr 11:13 \ft Yudiya wali poga enona i waisi, aliya bwabwatana etega.\f* etega i kitek laha, lamwana iyaka i siun ge i noyan, inoke i nok i na ni kite tab enona i gan. Sauga i nok i na gegelinaa, i kite nige enona i gagan, lamwana ya, kaiwena nigeya ga poga wali sauga enon i oola. \v 14 Yaka i baek ebwakil elana i ba, “Nige al gamagal etega enom ni kikibwa ge ni aan.” Inoke wana tohago baaba o hi hago. \s1 Yeisu I Na I Ulutuk Limi Bwabwalena elana \r (Mataiyo 21:12-17; Luke 19:45-48; Diyon 2:13-22) \p \v 15 Sauga Yeisu i vin Yelusalema, i na i ulutuk \w Limi Bwabwalena\w* elana, inoke bolo hi lolopalipali ge bolo hi lolopwapwamola i takel. Mani ana tololopatal wali teibol ge bolo bunibuni hi palipali wali abamisiyo i yoho pwapwati, \v 16 ge gamagalau i lopwalil bahi wali bugubugul nihi kakaval solaa Limi Bwabwalena ana gana gamwanaa. \v 17 Inoke i panpankiti gamagalau elal i ba, “Buki Bwabwalena elana Yehoba wana baaba hi lelelian i ba, ‘No limi alana nuku tun tapwalolo limena gamagalau gegewel kaiweliya,’ yaa komiu ku ginol i ola tokaoma wali gol.” \p \v 18 Topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite wasa ya hi hago, inoke kamwasa hi loya ga nihi ola ge Yeisu nihi lopaaliga, kaiwena boda nuwaliya i noek wana panpankiti elana inoke topowon bwabwatal Yeisu hi lovakunan. \p \v 19 Sauga bulin i gan, inoke Yeisu alonau ge wana tohago Yelusalema hi eguluwai. \s1 Poga I Aliga ge Lamwana I Yakiwa \r (Mataiyo 21:20-22) \p \v 20 Lan i gan mweluluga, Yeisu alonau ge wana tohago hi nanawa kamwasaa Yelusalema kaiwena, inoke poga hi kite iyaka i aliga, aliga i telipunaa lamwanaa i na i lau ewahilina elana. \v 21 Pita Yeisu wana baaba i nuwahikan, inoke i baek elana i ba, “Topankite, matam i nok! Nolu ebwakil o u ba nuwamutan, he iyaka i aliga ge lamwana i yakiwa.” \p \v 22 Yeisu Pita anana i lahe i ba, “Yehoba nu abulilek-an. \v 23 Ya ba tunahot eliyamiu, ebo gamagal etega ni baek oya ya elana ni ba, ‘U egon u na totom u aliyohiwa hogaa’ ge ebo ni abulilek te nasi ni masal ni ola wana baaba ge ebo nige ni nunuwa lalabui, inoke oya ni miegon. \v 24 He na baewa eliyamiu, hauna gun ebo nuku awanuni Yehoba elana, nuku abulilek te iyaka ku pwawa, inoke Yehoba ni pewa eliyamiu. \v 25 Ge sauga ebo nuku awaawanun ge alomiu etega wana gegi eliyamiu nuku nuwatu, he nuku nuwayoho, inoke Tamamiu labulabumwa wami gegi ni nuwayoho. \v 26 Yaa ebo alomiyau wali gegi nige nuku nunuwayoho, he Tamamiu labulabumwa wami gegi nige ni nunuwayoho.”\f * \fr 11:26 \ft Buki ana toleli papanet houhouwel, enuna puna 26 ana baaba hi leli, enuna nigeya.\f* \s1 Yeisu Hi Neli wana Logugui Ga I Aheya \r (Mataiyo 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Yeisu alonau ge wana tohago hi na hi vin al Yelusalema, inoke sauga i nawanawa Limi Bwabwalena ana gana gamwanaa, yaka topowon bwabwatal avaliyau Logugui ana topankite ge panuwa ana tonowakau hi na elana, \v 28 ge hi neli hi ba, “Hauna logugui wana gasisi elana ge bugul bolo ya u awaawaginol? Henala wam gasisi i pewa?” \p \v 29 Yeisu analiya i lahe i ba, “Nel etega ga na neli eliyamiu. Ebo nuku lahe, inoke abwe na baunan eliyamiu henala wana logugui elana ge bugul bolo ya ya awaawaginol. \v 30 He ku ba ga na hago! Diyon Tobabitaiso gamagalau i pababitaisol. Logugui o ga i neem? Yehoba elana, o ebo gamagalau elal?” \p \v 31 Yaka hi peliwaliwan-agil hi ba, “Ebo ta ba, ‘Logugui o i neem Yehoba elana,’ inoke nasi ni ba, ‘He hauna kaiwena ge Diyon nige ku aabulilek-an?’ \v 32 Yaa ebo ta ba, ‘Logugui o i neem gamagalau elal’, he boda ta lovakunagil, kaiwena hi abulilek te tunahot Diyon iya palopita.” \p \v 33 Inoke Yeisu anana hi lahe hi ba, “Nige ha aatena.” \p Yaka i ba, “Ebo nigeya, he nau al ge nige na babaunan te henala wana logugui elana ge bugul bolo ya ya awaawaginol.” \c 12 \s1 Eyowa ana Tomatahikan Nanakil \r (Mataiyo 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 Yaka Yeisu i liwan gohalibe elal i ba, “Tau etega wana eyowa i ginol, oine i luwan, i gane painan, gol etega i ken \w oine enona ana abapotipoti\w* suina kaiwena, ge gonu i tal eyowa ana tomatahikan wali abaminamina. I ginol haba, inoke abwe i pek gamagalau enuna elal ge nihi patuwalali, yaka iya i egon i na panuwa getoga. \v 2 Sauga oine enona i matuwa, inoke toneyowa wana totuwalali etega i patuna i na tomatahikan elal tage oine enona enuna ni ahe elal ge ni pwatanik elana. \v 3 Yaa tomatahikan totuwalali o hi lib, hi nibinibihan ge hi patuna pasikal ninimana ya. \v 4 Wana totuwalali etega al i patuna elal, inoke tau o kaununa hi lol ge hi tagapanapanak-an. \v 5 Yaka totuwalali etegana al i patuna, ge iya hi tagapaaliga. Abwe hi gewi al i patunal hi nok, yaka enuna hi nibinibihagil ge enuna hi tagapaaligal. \p \v 6 “Totuwalali gegewel iyaka i patunal haba, he natuna maisena ya te iyoho i mina ge tage abwe ni patuna, natuna toto i nunuwana-an. Inoke iya mowamowasena abwe i patuna elal ge i ba, ‘Natu nasi nihi awatauwan.’ \p \v 7 “Yaa sauga tomatahikan hi kite, inoke hi pebaaba-agil hi ba, ‘Toneyowa natuna te, toto tage abwe eyowa ni ahe tamana wana yaomal enaa. Ku nem ta tagapaaliga, inoke eyowa ni minem eliyala.’ \v 8 Yaka hi na hi lib, hi tagapaaliga, ge tuwana hi alitagil-an eyowa ana gana tolinaa.” \p \v 9 Inoke Yeisu i nel i ba, “He toneyowa nasi ga ni ginol ola tomatahikan elal? Iya ni nem tomatahikan ni tagapaaligal, inoke oine ana eyowa ni guyauan gamagalau getogal elal. \v 10 Tab Buki Bwabwalena ku vasili, toto ana baaba i ba ola ya: ‘Pat toto totaltal hi awa nanakan ge hi towani, Yehoba iyaka i ahe limi ana kokola gasigasisena i ginoliya. \v 11 Toto ya Babala wana ginol, ana kite abanuwa ahi hot.’” \p \v 12 Inoke Yudiya wali tohouwa kamwasa hi loya ge Yeisu nihi lib ge nihi yowan, kaiwena hi atena ba gohalibe ya Yeisu i liwanan ana nuwatu i noek heliya eliyalil. Yaa hi lovakun boda kaiweliya inoke hi eguluwai ge hi egonan. \s1 Takis ana Pwapwamola Bana \r (Mataiyo 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 Inoke abwe Palisi enuna, avaliyau ge gamagalau enuna bolo nunuwaliya Helodi wana logugui, hi patunal hi na Yeisu elana tage nihi neli ge ana woliwoli etega nihi aheya wana baaba elana. \v 14 Yaka hi na hi ba, “Topankite, ha atena owa tobaaba tunahot. Nige gamagal etega u lolovakun-an, kaiwena nige u gogoluek gamagalau wali siba ana miha elana, yaa wam panpankiti Yehoba wana kamwasa kaiwena i sapu hot. He Mosese i ba mani naha pek Yehoba elana. I waisi ya takis naha pwamola \w Sisa\w* elana o age bahiwa? \v 15 Naha pwamola o age bahi naha pwapwamola?” \p Yaa wali kakawi Yeisu i atena, inoke i baek elal i ba, “Hauna kaiwena ku laboseyau tage nuku paonau? Mani silba etega ku pwatanim na kite.” \v 16 Yaka etega hi ahe hi pek elana i kite, inoke i nelil i ba, “Henala kakanununa ya? Ge henala alana hi leli mani ya tuwanaa?” \p Anana hi lahe hi ba, “Sisa.” \p \v 17 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Toto Sisa kaiwena nuku pek Sisa elana, ge toto Yehoba kaiwena nuku pek Yehoba elana.” \p Inoke nuwaliya hi ahe Yeisu wana baaba kaiwena. \s1 Toyaomal wali Lut Al Bana \r (Mataiyo 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 Yaka Sadiusi enuna hi na Yeisu elana. He Sadiusi nige wali abulilek i oola tage toyaomal nihi lut, inoke Yeisu hi neli hi ba, \v 19 “Topankite, Mosese logugui i lelelian kaiwela i ba, ‘Ebo tau etega ni alolon, nige natunau ge ni aliga, inoke abuabulina talina ni alolonan ge ebo natuliyau ni gan, heliya nihi tabwa toto i alaliga natunau.’ \v 20 Sauga etega tau etega alonau talinau, ali gewi seben. Gamaun i alolon, nige natuna i gagan, inoke i aliga. \v 21 Yaka loenaa alona ge abuabul hi alolon, iya al ge nige natuna i gagan, inoke i aliga al. Pagan maisena o i gan al etonina elana, \v 22 ge i ola ya to gegewel elal. Ali toto seben abuabul o hi alolonan, nige natuliyau i gagan, yaka hi aliga haba. Inoke mowamowasena abwe yova al i aliga. \v 23 Ebo tunahot toyaomal abwe nihi lut, he lut enaa ali toto seben gamwaliyaa henala ge yova o lagona hot? Kaiwena gegewel hi alolonan ga.” \p \v 24 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ku gegi hot, kaiwena Buki Bwabwalena ana baaba ge Yehoba wana gasisi nige ku aatena. \v 25 Sauga ebo toyaomal nihi lut, nihi ola aneloseyau labulabumwa, nige nihi aalolon. \v 26 Yaa toyaomal wali lut bana—age ginaha i tau ebwakil lamwanaa liwanina nige ga ku vavasili Mosese wana buki elana? Liwan ya i pamasal Yehoba i baek Mosese elana i ba, ‘Sauga ya nau Abalahama, Aisake ge Yakobo wali Yabowaine.’ \v 27 Yehoba i ba ola o, inoke ta atena gamagalau ya yawaliliya nige i yayaomal hot. Yehoba iya nige toaliga hot wali Yabowaine i oola, yaa bolo yawaliliya gaganina wali Yabowaine. Komiu ku gegi hot.” \s1 Hauna Logugui I Bwata? \r (Mataiyo 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Logugui ana topankite etega iyoho i lalaegan Yeisu alonau ge Sadiusi hi liwaliwan. I hago Yeisu Sadiusi wali nel i lahe bubun, inoke i na i nel Yeisu elana i ba, “Yehoba wana logugui gamwaliyaa, hauna toto i bwata hot?” \p \v 29 Anana i lahe i ba, “Toto i bwata hot, heiya hiwe, ‘Komiu boda Isileli, ku hago! Yehoba wala Yabowaine iya maisena ya. \v 30 Yehoba wam Yabowaine nu nunuwana-an ginebi ge atem bwalibwaligena, yawalim bwalibwaligena, wam nuwatu bwalibwaligena ge wam gasisi bwalibwaligena.’ \v 31 Eluwana i ola hiwe, ‘Alom nu nunuwana-an ni ola totom u nunuwana-agiwa.’ Nige logugui etega al bolo ya i bwabwata lakel.” \p \v 32 Logugui ana topankite i baek Yeisu elana i ba, “Topankite, wam baaba i waisi to. Tunahot te u ba, ‘Yehoba iya maisena ya, ge nige etega al.’ \v 33 Inoke kila bosowaila ta nunuwana-an ginebi ge atela bwalibwaligena, wala nuwatu bwalibwaligena ge wala gasisi bwalibwaligena, ge avalau ta nunuwana-agil ni ola totola ta nunuwana-agila. Logugui labui o ali nuwatu i bwata hot, yaa bwasumu ta powonan ge wala mulolu ta pek Yehoba elana ana nuwatu nige i bwabwata.” \p \v 34 Yeisu iyaka i atena Logugui ana topankite i liwan bubun, inoke i baek elana i ba, “Owa nige am bwaga i yayapu Yehoba wana abalogugui elana.” \p Inoke gamagalau nige sauga etega al bosowailiya nihi labose ge nel etega nihi neli Yeisu elana. \s1 Mesaiya Iya Deibid Tubuna, I Ola al Iya Deibid wana Babala \r (Mataiyo 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Sauga Yeisu i panpankiti Limi Bwabwalena gamwanaa, gamagalau i nelil i ba, “Ga i ola ge Logugui ana topankite hi ba tage Mesaiya iya Deibid tubuna? \v 36 He Yayaluwa Bwabwalena wana nuwatu elana inoke Deibid i ba, \q1 ‘Yehoba i baek no Babala elana i ba: \q1 U misiyowa labeu awowa \q1 ana siga am topihigelgel \q1 na teli lowagil aem gabulanaa!’ \m \v 37 He Deibid Mesaiya i awa babala-an, inoke ga i ola ge tage iya Deibid tubuna?” \p Inoke boda bwabwatana ginebi ge wali yaliyaya Yeisu wana panpankiti hi laeganan. \s1 Yeisu I Baaba Logugui ana Topankite kaiweliya \r (Mataiyo 23:1-36; Luke 20:45-47) \p \v 38 Yeisu iyoho i panpankiti gamagalau elal inoke i ba, “Nuku matahikagimiu Logugui ana topankite kaiweliya. Heliya nuwaliya kaliko yayapona nihi galoi ge nihi nonawanawa, inoke ebo gamagalau nihi pwawal abamaket elana, nuwaliya te gamagalau ginebi ge wali awatauwan nihi pata ateu owa eliyalil. \v 39 Limi tapwalolo elana nuwaliya nihi misiyo houwa gamagalau maniniliyaa, ge hagali elana nuwaliya nihi misiyowa yau toto gamagalau bwabwatal wali yau elana. \v 40 Abuabulau wali limi ge wali gogomwau hi aahe hi lologugui-an bwabwage, ge i ola al wali awanun hi papayapu-an gamagalau tanaliyaa tage nihi hagol. Wali pagan o kaiwena, inoke nasi ali lahi ni bwata hot.” \s1 Abuabul Gugulana wana Mulolu I Teli \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Limi Bwabwalena gamwanaa Yeisu i na i misiyowa mulolu ana abateliteli labenaa, ge gamagalau i gagayawa-agil hi na mani hi teliteli. Togogomwau hi gewi hi na mani bwabwatana hi teli, \v 42 yaka abwe abuabul gugulana etega i nok i na toya eluwa i telel. \v 43 Inoke Yeisu wana tohago i yogaagil hi nok elana ge i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, abuabul gugulana ya wana mulolu gamagalau gegewel wali mulolu i bwata lake. \v 44 Heliya mani enuna hi teli, yaa wali tupwa i bwata iyoho i mina. Yaa iya, togulagula, wana mani gegewena toto tage wana aanan kaiwena, iyaka i teli haba.” \c 13 \s1 Yeisu I Ba Limi Bwabwalena Abwe Nihi Pasamwalekaleka \r (Mataiyo 24:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Sauga Yeisu i ulutagilem Limi Bwabwalena elana, yaka wana tohago etega i baek elana i ba, “Topankite, matam ga i nok! Pat bwabwatal ge Limi Bwabwalena ana taltal waiwaisana u kite!” \p \v 2 Yeisu anana i lahe i ba, “Limi Bwabwalena waiwaisana ya iyoho u kikite. Yaa pat bolo hi ahe Limi ya hi ginoliya, nige etega ni miminaa abanaa, gegewena abwe nihi pasamwalekaleka.” \s1 Sauga Mowamowasena ana Etotohi \r (Mataiyo 24:3-14; Luke 21:7-19) \p \v 3 Inoke Yeisu alonau ge wana tohago hi na hi ha Oya Olibe, ge i misiyo awona i noek Limi Bwabwalena elana. Inoke Pita, Yemesa, Diyon ge Andulu, heliya ya awawal, hi nel elana hi ba, \v 4 “Wama wasa ga u pem, hauna sauga ge abwe bugul bolo baliya u babaunan ni masal? Ge wali masal ana etotohi ga ni ola?” \p \v 5 Yaka Yeisu i baek elal i ba, “Nuku matahikagimiu, bahi gamagal etega ni papagegemiu. \v 6 Kaiwena gamagalau nihi gewi abwe alau elana nihi nem ge nihi ba, ‘Nau Mesaiya!’ inoke gamagalau nihi gewi nihi pagegel. \v 7 Elohaveyan butuna nuku hagowa labemiwa ge haveyan wasana nuku hagoek laha, yaa bahi atemiu ni bwanabwana. Bugul ololana o ni gan ga, yaa sauga mowamowasena nige ga ni nenem. \v 8 Boda ge boda nihi lohaveyan, i ola al abalogugui ge abalogugui nihi lohaveyan. Mwaniknik ge galebu bwabwatana nihi masal labi tomaha ge tomaha elal. Nak bolo ya nihi masal houwa ga, ni ola ab lomwanina i telipuna ga mulaa abwe wawaya i masal. \p \v 9 Nuku matahikagimiu, kaiwena gamagalau abwe nihi libimiu ge nihi ahemiu nihi telemiu kot elana, ge hihiu elololina nihi ahe nihi nibinibihagimiu wali limi tapwalolowa. Alau kaiwena abwe nuku talmilil tologugui ge kin mataliyaa, inoke wasa waiwaisana nuku wasaan elal. \v 10 He wasa waiwaisana nihi papaatena-an houwan gamagalau gegewel elal, inoke mulaa abwe sauga mowamowasena ni vin. \v 11 Sauga ebo nihi libimiu ge nihi ahemiu nuku na kot kaiwena, bahi nuku nuwanuwatu hauna nuku baunan ge ni labemiu. Ana sauga elana, hauna ebo Yehoba ni pamasal eliyamiu, inoke nuku baunan, kaiwena baaba toto ku babaunan nige totomiu i oola, yaa Yayaluwa Bwabwalena iya te ni baaba. \p \v 12 Gamagalau taliliyau nihi wasaagil tologugui elal inoke nihi lopaaligal. Taman nihi ginol ni ola al to natuliyau elal. Wawayau nihi lut tamaliyau ge hinaliyau nihi pihigelgel-agil, inoke nihi pek tologugui nihi lopaaligal. \v 13 Alau kaiwena gamagalau gegewel nihi pihigelgel-agimiu, yaa henala ebo ni talmilil gagasisi ana siga abapwamowasi elana mwal ni pwawa. \s1 Nak Bwabwatana Abwe Ni Masal \r (Mataiyo 24:15-28; Luke 21:20-24) \p \v 14 ‘Toapapanak bwaibwaikikinina’ abwe nuku kite ni talmilila abamina toto iya nige alana i gagana—he komiu bolo buki ya ana tovavasili nuwamiu ni sapu baaba ya kaiwena. Inoke sauga o bolo hi miminaa Yudiya elana nihi lou nihi na nihi ha oyaa. \v 15 Ebo gamagal etega iyoho i minamina wana limi pwatanaa toto hi tal paabwab, bahi ni lalau ge ni uulutuk wana limiya bugul etega ni aahe, ni lou ya. \v 16 Ebo gamagal etega iyoho i tuwatuwalali eyowaa, bahi ni sisikal panuwaa ge ana kaliko etegana ni aahe. \v 17 Sauga o elana nasi ni pulowan hot yowau toliyan ge topapaalahul elal. Eeu, hauna nak geb o! \v 18 He nuku awanun Yehoba elana inoke bahi nak o ni mamasal tultul ana sauga elana. \v 19 Kaiwena sauga o elana miloloyowan bwabwatana hot ni masal, ololana o nige sauga etega i mamasal abatelipuna elana sauga toto Yehoba panayawi i ginol, ana siga sauga ya. I ola al nige ni gagan sauga mulaa. \v 20 Binimala Yehoba nak o ana sauga nige ni papakaubwa, he nige gamagal etega ni mwamwal, yaa gamagalau bolo iyaka i hilel kaiweliya te sauga ana yapu iyaka i pakaubwa. \p \v 21 Sauga o elana ebo gamagal etega ni baewa eliyamiu ni ba, ‘Ku kite, Keliso iya hiwe,’ o ebo etega al ni ba, ‘Iya huwo,’ bahi nuku aabulilek-an. \v 22 Kaiwena keliso kakakawel ge palopitau kakakawel abwe nihi masal ge ginol yawiyawi nihi ginolil gamagalau wali abanuwa ahi, nuwaliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau nihi pagegel, yaa nige bosowailiya. \v 23 He nuku matahikagimiu, kaiwena wami wasa iyaka ya pewa pahuwala pulowan gegewel bolo abwe nihi masal kaiweliya. \s1 Gamagal Natuna wana Nem \r (Mataiyo 24:29-31; Luke 21:25-28) \p \v 24 Miloloyowan o ni mowasi enaa, inoke sabwelu ni gogou, waikena nige al ni yayana, \v 25 putum nihi soguem labulabumwa, ge togasisi bolo hawawala nihi lamwalamwaniu. \v 26 Sauga o elana, gamagalau Gamagal Natuna nihi kite, i nenem yaluyalu gamwanaa, ginebi wana gasisi ge wana wasawasa. \v 27 Inoke wana aneloseyau ni patunal nihi na panayawi bebena esopali ge wana hilihili gamagaliliyau nihi bugul gogonil, nihi telipunaa buhuna etega nihi na nihi pwamowasiya buhuna etega. \s1 Abaatena Nuku Aheya Poga elana \r (Mataiyo 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28 Abaatena nuku aheya poga elana. Sauga ebo ta kite lamwana i titin, inoke ta atena waiwai ana sauga iyaka i kelaubwa.\f * \fr 13:28 \ft He Yudiya wali labi elana i ola to. Misima wala labi elana, ebo ta kite kankandidi lamwana ni lobabal ge ni lala, ta atena lamolamol ana sauga.\f* \v 29 I ola al, sauga ebo nuku kite bugul gegewena bolo ya liwanagil nihi masal, nuku atena Gamagal Natuna wana sauga nem iyaka i kelaubwa hot. \v 30 Ya ba tunahot eliyamiu, heyan bolo ya nige nihi aaliga haba, inoke bugul gegewena bolo ya nihi masal. \v 31 Labulabum ge panayawi nihi mowasi, yaa nau no baaba nige ni momowasi. \s1 Yeisu wana Sauga Sikalim Nige Gamagal Etega I Aatena \r (Mataiyo 24:36-44) \p \v 32 Nige gamagal etega i aatena hauna lan o ebo hauna sauga. He bwagana aneloseyau labulabumwa, nige hi aatena, ge nau al Natuna nige ya aatena, Nam ya te i atena. \v 33 Inoke nuku matahikagimiu ge nuku silawaagimiu, kaiwena nige ku aatena hauna sauga ge abwe Gamagal Natuna ni nem. \v 34 He i ola tau etega iyaka i egon i na labi getoga: wana limi iyaka i eguluwana wana totuwalali elal ge nihi matahikan, totuwalali maisena ge maisena wali tuwalali iyaka i guyauan, ge iyaka i ba totuwalali etega nog ni matahikan ge bahi ni kekenu. \v 35 He nuku silawaagimiu, kaiwena nige ku aatena hauna sauga ge abwe tonlimi ni sikalim, bulin i gangan, o ebo bulin nuwanaa, o age ebo kamkam i kahikahin, o ebo lan i gangan. \v 36 Bahi tage komiu iyoho ku kenukenu ge etimwawa ni vin pwawamiu. \v 37 Inoke na baewa eliyamiu, ge na baek al gamagalau gegewel elal, ‘Nuku silawa!’” \c 14 \s1 Yudiya wali Tohouwa Kamwasa Hi Loya ge Yeisu Nihi Lopaaliga \r (Mataiyo 26:1-5; Luke 22:1-2; Diyon 11:45-53) \p \v 1 Lan eluwa ya i mina yaka \w Nopalegi Hagalena\w* ana sauga, i ola al \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w*. Inoke topowon bwabwatal avaliyau ge Logugui ana topankite kamwasa hi loya ga nihi ola ge Yeisu nihi lib sume ge nihi lopaaliga. \v 2 Hi ba, “Bahi ta giginola hagali ana sauga elana, eba abwe gamagalau nihi lohaveyan.” \s1 Yova Etega Enonu I Holek Yeisu Kokowanaa \r (Mataiyo 26:6-13; Diyon 12:1-8) \p \v 3 Yeisu iyoho Bedani i aanan Saimon tolepelo wana limiya. Inoke yova etega i nem elana patuna ana awa waiwaisana i noahe, gamwanaa, enonu bwalena waiwaisana ge molana bwabwatana, alana nad. Inoke patuna awana i tagayoho ge enonu i holek Yeisu kokowanaa. \p \v 4 Bolo alonau hi aanan enuna ateliya i elolol, inoke hi pebaaba-agil hi ba, “Hauna kaiwena enonu i apapanak-an bwabwage? \v 5 Binimala ta palian yaka molana mani silba ali gewi tili handeled ge pwatanaa al ta ahe, ge ta pek togulagula elal.” Inoke hi anagebigebi-an nabiyan. \p \v 6 Yeisu i baek elal i ba, “Nuku pialiyoho ya. Hauna kaiwena ge ku anagebigebi-an? Ginol waiwaisana te i ginol eliyau e. \v 7 Togulagula alomiyau ya sauga gegewena, ge sauga toto ebo nuwamiu nuku label, bosowaimiu ya nuku label. Yaa nau nige sauga gegewena alomiu i oola. \v 8 Bugul toto i gana eliyana ge i nuwatuan ni ginol kaiweu, he iyaka i ginol. Enonu i holek tuwawa, he i ola tuwau iyaka i abubun haba o teliteli kaiwena. \v 9 Ya ba tunahot eliyamiu, panayawi mamanana elana, hauna labi elana ebo wasa waiwaisana nihi papaatena-an, bugul toto yova ya i ginol nihi liwanan, iya ana abanuwahikan.” \s1 Yudasa I Na Topowon Bwabwatal elal \r (Mataiyo 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 Inoke Yudasa Isikaliyota, tohago bolo ali toto elulutega eluwa avaliya etegana, i egon i na topowon bwabwatal elal i ba ni label ge Yeisu nihi lib. \v 11 Topowon bwabwatal nuwaliya i waisi nabi Yudasa wana baaba kaiwena, ge hi bateli abwe mani nihi pek elana. Inoke Yudasa i telipuna Yeisu wana nawanawa i gagayawa-an, kamwasa i loya ge Yeisu ni teli nimaliyaa ge nihi lib. \s1 Yeisu alonau wana Tohago Nopalegi Hagalena Hi Ginol \r (Mataiyo 26:17-30; Luke 22:7-23; Diyon 13:21-30; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 12 \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w* ana lan telipuna elana, Yudiya wali pagan te sipi natuna etega nihi lol \w Nopalegi Hagalena\w* kaiwena. Inoke tohago Yeisu hi neli hi ba, “Hauna labena elana nuwam naha noek ge aanan naha lovivina-an kaiwem, inoke ta anan ni ola Nopalegi Hagalena ana logugui?” \p \v 13 Inoke wana tohago eluwa i patunal i baek elal i ba, “Nuku nok nuku na nuku tuk Yelusalema, tau etega wewel ana ulubwal i kalivai abwe ni pwawamiu. Nuku noulil, \v 14 nuku na limi toto elana ni ulutuka, inoke nuku baek tonlimi elana nuku ba, ‘Topankite i ba: Hauna lum u talamwan ge alowau no tohago Nopalegi Hagalena enona naha ginola ge naha an?’ \v 15 Inoke iya abwe limi gamwana bwabwatana toto natiya ni pankitemiu, iyaka hi abubun haba. Inoke nuku na aanan nuku lovivina-an kaiwela.” \p \v 16 Inoke tohago hi nok hi na Yelusalema, ge bugul gegewena hi pwawa i ola to Yeisu wana baaba elal. Inoke Nopalegi Hagalena enona hi lovivina-an. \p \v 17 Sauga bulin i gan, yaka Yeisu alonau ge wana tohago ali toto elulutega eluwa hi na hi vin. \v 18 Sauga hi misiyo ge hi aanan teibol elana, inoke i baek tohago elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, gamwamiwa etega nasi abwe ni wasaagau, he iya iyahe te avala ta aanan e.” \p \v 19 Tohago ateliya i lomwan nabi, inoke maisena ge maisena i nelnel Yeisu elana i ba, “Nau nige i oola, age?” \p \v 20 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ami toto elulutega eluwa gamwamiwa, etega nasi abwe ni wasaagau, iya ge nau nimama i lau mwaha maisena gamwanaa. \v 21 Gamagal Natuna nau na aliga ni ola Buki Bwabwalena wana baaba, yaa gamagal toto ni wasaagau nuwau i nakan, kaiwena bwaliga ana lahi ni bwaya. Binimala valila tau o bahi hinana ni aab, inoke lahi bwabwatana nige ni pwapwawa.” \p \v 22 Sauga hi aanan, Yeisu beleid i ahe, i ba mulolu Yehoba elana yaka i pigebagebal-an i pek wana tohago elal ge i ba, “Ku ahe ku an. Toto ya iya tuwau.” \p \v 23 Inoke oine ana kom i ahe, i ba mulolu Yehoba elana, i pek elal ge gegewel hi im. \v 24 Sauga i pek elal i ba, “Toto ya saliyau, iya bateli vavaluna i patunahot. Saliyau ni lau gamagalau nihi gewi kaiweliya. \v 25 Ya ba tunahot eliyamiu, oine nige al na iim, ana siga Yehoba wana abalogugui elana abwe oine vavaluna na im.” \p \v 26 Yaka wona etega hi wonaan ge hi tagil hi na Oya Olibe. \s1 Pita I Ba Tage Nige Yeisu Ni Aalahan \r (Mataiyo 26:31-35; Luke 22:31-34; Diyon 13:36-38) \p \v 27 Yeisu i baek wana tohago elal i ba, “Nasi abwe gegewemiu nuku lou luwagau, kaiwena Buki Bwabwalena i ba, ‘Sipi ali tomatahikan na lol inoke sipi nihi tatawaliwali tomaha ge tomaha nihi nonoek.’ \v 28 Yaa no lut al enaa, na houwa na na Galili, yaka mulaa abwe nuku nem.” \p \v 29 Inoke Pita Yeisu anana i lahe i ba, “Bwagana ebo alowau gegewel nihi lou, yaa nau nige na lolou luwagiwa.” \p \v 30 Yeisu i baek Pita elana i ba, “Ya ba tunahot eliyam, bulin ebe kamkam melutauina nigeya ga ni kakahin palabui, inoke nu alahagau paeton.” \p \v 31 Yaa Pita i ba balbalgig i ba, “Nige na aalahagiwa, bwagana ebo alou owa ta yaomal.” Yaka gegewel hi baaba hi ola al Pita wana baaba. \s1 Yeisu I Na I Awanun Getesemani \r (Mataiyo 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 Yeisu alonau ge wana tohago hi nok hi na labi toto alana Getesemani, inoke i baek elal i ba, “Ku minaa te, na na ga na awanun.” \v 33 Pita, Yemesa ge Diyon i ahel alonau hi nok, inoke sauga o atena i lomwan nabi. \v 34 Yaka i baek elal i ba, “Ateu i lomwan nabi, lomwan o kelaubwa ni paaligau. Ku miminaa te ge nuku silawa.” \p \v 35 I peliluwagil nige ana bwaga i gagan, inoke i talpo bilibiliya ge i awanun Tamana elana ebo bosowaina, inoke bahi ni tutuk lomwan ana sauga elana. \v 36 I awanun i ba, “Nam! Nam! Bugul gegewena i bosowaim. He lomwan ana kom ya u ahek yoho eliyau. Yaa bahi nau no nuwatu, owa ya wam nuwatu.” \p \v 37 Inoke i sikal tohago eton elal ge i kitel hi kenu mati. I baek Pita elana i ba, “Saimon, age owa iyahe u kenukenu? Ga i ola ge nige bosowaim auwa maisena ya nu silawa? \v 38 Nuku silawa ge nuku awanun, inoke bahi lawakik kaiwena ge nuku sosogu. Yayaluwamiu nuwana waisi ni ginol, yaa tuwamiu i pweyata.” \p \v 39 I nok palabuina al i na i awanun ola to wana awanun houhouwena. \v 40 Sauga i sikal, i kitel al hi kenukenu, kaiwena mataliya i aliga nabi. He nige hi aatena Yeisu anana ga nihi lahe ola. \p \v 41 Yaka i na i awanun al. Sauga i sikal paetonina tohago elal, i ba, “Age komiu iyahe ya ku kenukenu? Besemiu kenu! Ku kite, sauga iyaka i vin ge Gamagal Natuna nihi talamwan gamagalau nanakil nimaliyaa. \v 42 Ku lut ta noewa elal. Tau toto i tatalamwagau sauga ya iyaka i vin!” \s1 Yeisu Hi Lib \r (Mataiyo 26:47-56; Luke 22:47-53; Diyon 18:3-12) \p \v 43 Sauga Yeisu iyoho ya i baaba, inoke Yudasa i vin, iya Yeisu wana tohago bolo elulutega eluwa avaliya etega. Alonau ge boda bwabwatana, bolo topowon bwabwatal, Logugui ana topankite ge Yudiya wali tohouwa hi patunal. He elohaveyan kilepana ge ebwakil toguina hi noahe. \p \v 44 Yeisu ana towasa etotohi etega iyaka i baunanik haba boda elal i ba, “Tau toto na nalo heiya te nuku lib ge nuku yowan, inoke nuku en egonan ge nuku matahikan.” \v 45 Sauga Yudasa i vin, i nopasapu i na Yeisu elana i ba, “Topankite,” inoke i nalo. \v 46 Yaka gamagalau hi na Yeisu hi lib ge hi yowan. \p \v 47 Bolo hi taltalmilila Yeisu labenaa, avaliya etega wana elohaveyan kilepana i momol tagilanem abanaa, inoke topowon bwabwatal wali tohouwa wana totuwalali etega tanana i goyoho. \p \v 48 Yeisu i baek elal i ba, “Age nau toawatautau ge topihigelgel inoke haveyan kilepana ge ebwakil toguina ku noahe ge ku nem tage nuku libau? \v 49 Lan gegewena alowau ya komiu Limi Bwabwalena elana ya panpankiti, inoke nige ku lilibau. Yaa ni masal ni ola te, inoke Buki Bwabwalena ana baaba ni tabwa tunahot.” \v 50 Inoke sauga o wana tohago gegewel hi lou luwai. \p \v 51 Heval etegana, kaliko maisena ya te i minaa tuwanaa, iyoho Yeisu i noulil. Ana kaliko hi kukuhikan tage hi lilib, \v 52 yaa kaliko i lou luwan nimaliyaa, ge i lou bobokana ya. \s1 Yudiya wali Tologugui Yeisu Hi Payatala \r (Mataiyo 26:57-68; Luke 22:54-55,63-71; Diyon 18:13-14,19-24) \p \v 53 Yeisu hi ahe hi pwatanik topowon bwabwatal wali tohouwa wana limiya, yaka topowon bwabwatal gegewel, avaliyau Yudiya wali tohouwa ge Logugui ana topankite hi nogogowa to. \v 54 Pita Yeisu i noulil ana bwaga i gan ana siga hi na hi ulutuk topowon bwabwatal wali tohouwa wana bakubakuwa. Inoke alonau totuwalali hi misiyowa to, ge iya i amwaligu ginaha elana. \p \v 55 Topowon bwabwatal avaliyau ge Yudiya wali tologugui gegewel, Yeisu ana woliwoli hi loyaan ge bosowaina nihi ba ni aliga. Yaa nige etegana hi pwapwawa. \v 56 Gamagalau hi gewi wali ba kakakawi hi baunan Yeisu kaiwena, yaa wali baaba nige i oolaolaek. \p \v 57 Inoke gamagalau enuna hi nem ge Yeisu hi wole kakawe hi ba, \v 58 “Ama tau ya wana baaba ha hago i ba, ‘Limi Bwabwalena ya gamagalau nimaliya elana hi tal na pasamwalekaleka, inoke lan eton gamwanaa etegana na tal al, toto nige ni oola gamagalau wali taltal.’” \v 59 Yaa bwagana heliya hi ba ola o, wali baaba nige i oolaolaek al. \p \v 60 Topowon bwabwatal wali tohouwa i lut ge i talmilil tonogogo gegewel mataliyaa, yaka i nel Yeisu elana i ba, “Ga i ola ge nige analiya u lalahe? Baaba toto hi baunan kaiwem, ana sapu ga i ola?” \v 61 Yaa Yeisu i mikekei nige anana etega i lalahe. \p Inoke topowon bwabwatal wali tohouwa i nel al elana i ba, “Owa Mesaiya, Yehoba Towasawasa Natuna, o ebo nigeya?” \p \v 62 Yeisu anana i lahe i ba, “Nau heiya te. He abwe nau Gamagal Natuna nuku kiteyau na misiyowa Yehoba Togasisi labena awonaa, ge na neem yaluyalu pwatanaa.” \p \v 63 Yaka topowon bwabwatal wali tohouwa i huga, inoke totona ana kaliko i kukuleli ge i ba, “He besena to. Nige al ta loloya tage gamagalau nihi nem ge nihi baaba tau ya kaiwena. \v 64 Iyaka ku hago i ba likalika. Ga ku nuwatu ola?” \p Inoke gegewel hi talam hi ba, “I bosowaina hot ni aliga.” \p \v 65 Inoke gamagalau enuna Yeisu hi kuluve, ge kaliko hi ahe matana hi am kaus, yaka nimaliya elana hi nibinibihan ge hi ba, “Ebo owa palopita, inoke u baem eliyama, henala ge i nibihiwa?” Inoke topowon bwabwatal wali pulisiman Yeisu hi ahe ge hi nibinibihan. \s1 Pita Yeisu I Alahan \r (Mataiyo 26:69-75; Luke 22:56-62; Diyon 18:15-18,25-27) \p \v 66 Pita iyoho paiya bakubakuwa, inoke topowon bwabwatal wali tohouwa wana totuwalali galokau avaliya etega i nem to. \v 67 Sauga i kite i amwaamwaligu, inoke i gayawaan bubun ge i ba, “He owa al ge Yeisu gagama Nasaleta alona etega.” \p \v 68 Yaa Pita i alaha i ba, “Nige ya aatena hauna gun u babaunan ei.” Inoke i na i tagil abauluulutuk elana. Yaka kamkam melutauina etega i kahin. \p \v 69 Galok totuwalali Pita i kite al, inoke i baek gamagalau bolo hi taltalmilil o elal i ba, “Tau ya iya avaliya etega.” \v 70 Yaka Pita i alaha palabuina. \p Sauga nige i yayapu, gamagalau bolo hi taltalmilil labenaa hi baek elana hi ba, “Tunahot owa Yeisu wana boda avaliya etega, kaiwena owa gagama Galili.” \p \v 71 Inoke Pita i papasila i ba, “Ya baaba tunahot, tau toto bana ku babaa ei, nige ya aatena. Binimala nige na babaa tunahot, Yehoba ni laheyau.” \p \v 72 Sauga o kamkam melutauina i kahin palabuina, inoke Pita Yeisu wana baaba i nuwatuan toto i ba, “Kamkam melutauina nige ga ni kakahin palabui, inoke nu alahagau paeton.” Yaka Pita atena i lomwan nabi ge i kahin. \c 15 \s1 Yeisu I Talmilil Pilato Matanaa \r (Mataiyo 27:1-2,11-26; Luke 23:1-5,13-25; Diyon 18:28–19:16) \p \v 1 Mweluluga kekeisi hot, topowon bwabwatal avaliyau Yudiya wali tohouwa, Logugui ana topankite ge tologugui gegewel wali nuwatu hi pamaisena. Inoke Yeisu hi yowan ge hi en hi na hi teli Pilato nimanaa. \p \v 2 Pilato Yeisu i neli i ba, “Owa Yudiya wali kin?” \p Yeisu i ba, “He i ola te wam baaba ei.” \p \v 3 Topowon bwabwatal Yeisu ana woliwoli i gewi hi baunan. \v 4 Yaka Pilato i nel al i ba, “Wali baaba nige nu lalahe? U kite, woliwoli i gewi te hi baunan kaiwem e!” \p \v 5 Yaa Yeisu topowon bwabwatal wali woliwoli nige etega i lalahe, inoke Pilato nuwana i ahe. \p \v 6 Baliman maisena ge maisena, Nopalegi Hagalena ana sauga elana, toulutuk dela toto ebo Yudiya nihi hile, Pilato ni sokal ge ni tagil. \v 7 He sauga o elana, tau etega alana Balabas alonau ge wana pan topihigelgel heliya iyoho dela, heliya nige nuwaliya Loma wali logugui, inoke sauga etega hi lut ge hi taulol. \v 8 Boda hi na Pilato elana ge hi awanun toulutuk dela etega ni sokal kaiweliya, ni ola to i giginol baliman maisena ge maisena elana. \p \v 9 Inoke Pilato i nel i ba, “Tab nuwamiu komiu Yudiya wami kin na sokal kaiwemiu?” \v 10 I ba ola o, kaiwena i atena bubun hot, topowon bwabwatal Yeisu hi lamwa pulowanan te hi ahe ge hi teli nimanaa. \v 11 Yaa topowon bwabwatal boda ali pel hi teli\f * \fr 15:11 \ft Ta ba “boda ali pel hi teli” o ebo ta ba “boda ali pei hi teli.”\f* ge nihi ba Pilato Balabas ni sokal ge bahi Yeisu ni sosokal. \p \v 12 Yaka Pilato boda i nelil al i ba, “Hauna gun na ginol toto ku ba Yudiya wali kin kaiwena?” \p \v 13 Yaka hi yoga hi ba, “U lokolosan!” \p \v 14 Inoke Pilato i nelil i ba, “Hauna kaiwena ge na lokolosan? Hauna nak i ginol?” \p Abwe hi yoga balbalgig hot hi ba, “U lokolosan!” \p \v 15 Pilato nuwana boda nuwaliya ni pwawaisi, yaka Balabas i sokal kaiweliya. Inoke i ba tolohaveyan hihiu eloelolina hi ahe Yeisu hi nibinibihan, yaka i teli tolohaveyan nimaliyaa nihi lokolosan. \s1 Tolohaveyan Yeisu Hi Talatalawasi-an \r (Mataiyo 27:27-31; Diyon 19:2-3) \p \v 16 Tolohaveyan Yeisu hi en pwatanik logugui ana limi bwabwatana gamwanaa, inoke wali pan tolohaveyan gegewel hi yoga gogonil. \v 17 Kaliko yayapona matana pepol i ola kin ali kaliko, hi ahe ge hi pagaloi. Pepesala hi ahe hi ginol ana hanahana ge hi teli kokowanaa. \v 18 Inoke hi yoga elana hi ba, “Atema owa, Yudiya wali kin.” \v 19 Inoke suki etega hi ahe kokowana hi lololi, ge tuwana hi lokukuluvi-an. Yaka hi loepwakoku awonaa ge ana awatauwan hi ginol. \v 20 Sauga hi talatalawasi-an i mowasi, inoke kaliko yayapona matana pepol hi leke yoho ge totona ana kaliko hi pagaloi. Inoke hi en tagilan ge nihi na nihi lokolosan. \s1 Yeisu Hi Lokolosan \r (Mataiyo 27:32-44; Luke 23:26-43; Diyon 19:17-27) \p \v 21 Tau etega hi pwawa kamwasaa, gagama Sailini, alana Saimon, Aleksenda ge Lupas tamaliya, i neem tola i nana i tutuk Yelusalema. Inoke hi palawakik ge Yeisu ana kolos ni kalivai. \v 22 Yeisu hi en pwatanik hi na panuwa alana Goligota. (Goligota ana sapu heiya “Pana Babaloma.”) \v 23 Inoke oine alona ge valam etega alana meya hi vikuhiya ge hi pek tage ni im, yaa nige i iim. \v 24 Inoke hi tagahikan kolos elana ge hi pamilil. Yaka tolohaveyan ana kaliko hi wali, yaka pat hi ahe galavenu etega hi galavenu-an, inoke eliyana kaliko ana pwahin tomaha tomaha hi guyauan elal.\f * \fr 15:24 \ft Mataiyo 27:35 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \p \v 25 Mweluluga naen kilok elana te Yeisu hi lokolosan. \v 26 Ana woliwoli hi lele inoke hi tagahikan i ba, “Yudiya wali kin.” \v 27 Tokaoma eluwa alonau hi lokolosil. Etegana ana kolos hi pamilila labena awonaa ge etegana labena gegebanaa. \v 28 Inoke Buki Bwabwalena ana baaba i tabwa tunahot, i ba, “Iya al ge, alonau ya logugui ana toleke.”\f * \fr 15:28 \ft Toleli papanet houhouwel, enuna puna 28 ana baaba hi leli, enuna nigeya.\f* \p \v 29 Gamagalau bolo Yeisu hi nonopapalegi-an mataliya i nok hi kite, yaka kaunuliya hi loniknikan ge hi lamwa tunatuna-an hi ba, “Valila u ba tage Limi Bwabwalena nu pasamwalekaleka ge lan eton gamwanaa nu tal al. \v 30 He kolos u loluwan ge totom nu pwamwaliwa!” \p \v 31 Topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite Yeisu hi lamwa tunatuna-an i ola al to. Totoliya hi pebaaba-agil hi ba, “Gamagalau getogal i pwamwalil, yaa nige bosowaina totona ni pwamwal. \v 32 Tage iya Mesaiya! Tage iya Isileli wali kin! Totona kolos ni loluwan inoke ta kite ge ta abulilek-an.” Ge bolo alonau hi lokolosil, heliya al Yeisu hi sinalian. \s1 Yeisu wana Yaomal \r (Mataiyo 27:45-56; Luke 23:44-49; Diyon 19:28-30) \p \v 33 Alalati bwagatau, panuwa gegewena i gogou ana siga tili kilok kokoyavi. \v 34 Tili kilok elana, Yeisu analiya elana i yoga nabiyan i ba, “\it Eloi, eloi, lama sabakitani?\it*” Baaba o ana sapu heiya, “No Yabowaine, no Yabowaine, hauna kaiwena ge u miluwagau?” \p \v 35 Gamagalau enuna bolo hi taltalmilila o, anana hi hago yaka hi ba, “Ku laegan, Ilaitiya\f * \fr 15:35 \ft Pana Hibilu elana, Ilaitiya alana ana hago kekeisi i ola baaba “Eloi.” Gamagalau Yeisu wana yoga hi hago panak.\f* i yogaan to.” \p \v 36 Tau etega i patalelu i na balou i ahe, i pahun oine manumanunina elana ge i vinum, inoke i teliek suki matanaa ge i paelu heyan Yeisu i im. Yaka i ba, “Ta matamatan ga ta kite tab Ilaitiya ni nem ge ni ahe kolos elana.” \p \v 37 Yeisu i yoga anana i bwata, inoke yawalina i mowasi. \p \v 38 Kaliko mamanana toto hi pakuki ge \w Limi Bwabwalena\w* gamwana hi baba tomwaya, i maleli telipunek natiya i na i lau paiya. \v 39 Tolohaveyan wali tohouwa toto i talmilila Yeisu manininaa, wana yoga i hago ge wana yaomal i kite, yaka i ba, “Tunahot tau ya Yehoba Natuna!” \p \v 40 Yowau enuna hi talmililek laha ge mataliya i nok Yeisu hi gagayawa-an. Gamwaliyaa Meli Magidala yovana, valihina Meli toto heval Yemesa ge Yosepa hinaliya, ge etega al Salome. \v 41 He sauga Yeisu iyoho Galili, yowau bolo ya hi toulil ge hi matahikan. Yowau hi gewi al bolo alonau hi na Yelusalema, heliya al iyoho to. \s1 Yeisu Hi Teli Salaiya \r (Mataiyo 27:57-61; Luke 23:50-56; Diyon 19:38-42) \p \v 42 Lan Sabwata ana lan lovivina, ge lan ni gan Sabwata. Inoke sauga panuwa i kokoyavi, \v 43 Yosepa gagama Alimadiya atena i pamatuwa, i nok i na Pilato elana ge Yeisu tuwana i awanuni. He Yosepa iya gamagal alana bwabwatana etega Yudiya wali tologugui gamwaliyaa, ge iya al i matamatan Yehoba wana abalogugui kaiwena. \v 44 Sauga Pilato wasa i hago tage Yeisu iyaka i aliga, atena i you, inoke tolohaveyan wali tohouwa i yogaan ge i neli ebo tunahot Yeisu iyaka i aliga. \v 45 Pilato wana wasa i pek i tunahot, inoke Pilato Yeisu tuwana i talamwan Yosepa ni ahe. \v 46 Yosepa kaliko waiwaisana enuna i pwamola, inoke i nok i na Yeisu tuwana i ahe kolos elana, kaliko elana i osiya, ge i na i teli salaiya toto hi ken tukan pat elana. Inoke pat bwabwatana etega hi pakul pwatanik ge salai awana hi paankaus. \v 47 He Meli Magidala yovana ge Meli toto Yosepa hinana hi kite Yeisu ga hi teliya. \c 16 \s1 Yeisu I Lutem Yaomala \r (Mataiyo 28:1-8; Luke 24:1-12; Diyon 20:1-10) \p \v 1 Lan Sabwata i mowasi,\f * \fr 16:1 \ft Lan Sabwata i mowasi, he Satade 6 kilok kokoyavi te.\f* Meli Magidala yovana alonau Meli toto Yemesa hinana ge Salome, hi na enonu bwalena waiwaisana hi pwamolal tage abwe nihi na Yeisu tuwana nihi paenonu. \v 2 Inoke wik ana lan houwan elana, mweluluga kekeisi sauga sabwelu abwe i ha ya, hi nanawa salai kaiwena, \v 3 ge hi nonobaaba hi ba, “Henala nasi pat toto salai awana ana epaankaus ni pakul yoho kaiwela?” \p \v 4 Yaa sauga hi vin salaiya ge mataliya i ha, hi kite pat iyaka hi pakul yoho. He pat, pat bwabwatana hot. \v 5 Inoke hi ulutuk salai gamwanaa, yaka heval etega hi kite ana kaliko i wawakeki, i misiyowa salai gamwanaa labi toto nimaliya awona elana. Inoke hi lovakun nabi. \p \v 6 Inoke i ba, “Bahi lovakun! Ya atena Yeisu gagama Nasaleta toto hi lokolosan, ku loyaan. He iyaka i lut, nige i gagan te. Abana ku kite toto hi teliya. \v 7 He ku nok ku na wana tohago avaliya Pita wali wasa nuku pek nuku ba, ‘Ni houwa awomiwa ni na Galili. Abwe nuku kiteya to, i ola wana baaba eliyamiu.’” \p \v 8 Inoke yowau avaliya wali lovakun ge wali nuwanuwatu hi ulutagil ge salai hi patalelu luwai. He nige hi babaaek gamagal etega elana, kaiwena hi lovakun. \s1 Yeisu I Masala Meli Magidala Yovana elana \r (Mataiyo 28:9-10; Diyon 20:11-18) \p \v 9 Sauga Yeisu i lutem yaomala, wik ana lan houwan mweluluga kekeisi elana, inoke i masal houwa Meli Magidala yovana elana, toto valila yayaluwa bibikel ali gewi seben i patuna owaowa-agiliya elana. \v 10 Iya i na bolo valila avaliya Yeisu wali wasa i pek, heliya iyoho nuwaliya i nak ge hi kahikahin. \v 11 Yaa sauga Meli wana baaba hi hago i ba, “Yeisu iyaka i lut ge ya kiteya matawa,” he wana baaba nige hi aabulilek-an. \s1 Yeisu I Masala Bolau Eluwa elal \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 Toto ya enaa, Yeisu i masala bolau eluwa elal, yaa ana awa i getoga. Bolau o Yelusalema iyaka hi eguluwai hi nanawa panuwa etega elana. \v 13 Sauga hi atena age iya Yeisu, yaka hi sikal hi na avaliyau wali wasa hi pek, yaa wali baaba nige hi aabulilek-an. \s1 Yeisu I Masala Tohago Elulutega Maisena Elal \r (Mataiyo 28:16-20; Luke 24:36-49; Diyon 20:19-23; Tuwalali 1:6-8) \p \v 14 Yaka abwe al Yeisu i masal wana tohago ali toto elulutega maisena elal wali sauga aanan elana. Yeisu i baek elal i ba, “Ga i ola ge nige ku aabulilek? Atemiu i gasisi inoke bolo hi kiteyau no lut al enaa ge wami wasa hi pewa, wali baaba nige ku aabulilek-an.” \p \v 15 I baek elal i ola, “Ku na panayawi labena gegewena ge wasa waiwaisana nuku papaatena-an gamagalau gegewel elal. \v 16 Toto ebo ni abulilek ge ni babitaiso, iya ni mwal. Yaa toto ebo nige ni aabulilek, he iya lahi ni pwawa. \v 17 Ge bolo hi abulilek, Yehoba gasisi ni pek elal inoke ginol yawiyawi nihi awaawaginol, ololana alau elana yayaluwa bibikel nihi patuna owaowa-agil, anan getoga ona nihi baubaunan, \v 18 nimaliya elana mwata nanakil nihi ahel, ebo wewel lelelamwina nihi im nige ni aapanakil, ge nimaliya nihi teli tokasiyebwa elal inoke nihi molu.” \s1 Yeisu I Ha Labulabumwa \r (Luke 24:50-53; Tuwalali 1:9-11) \p \v 19 Sauga Babala Yeisu i baaba haba tohago elal, inoke i ha labulabumwa, ge i misiyowa Yehoba labena awonaa. \v 20 Yaka tohago hi tagil hi na labena gegewena ge wasa waiwaisana hi papaatena-an. Babala i label inoke wali papaatena i patunahot, kaiwena ginol yawiyawi hi ginolil gamagalau hi kite.\f * \fr 16:20 \ft Toleli papanet houhouwel, enuna puna 9 ana siga 20 ana baaba hi leli, enuna nigeya.\f*