\id MAT - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 17-Aug-2006 VE updated Sept-Nov 2014] \h MATAIYO \toc3 Mat \toc2 Mataiyo \toc1 Yeisu Wasana Waiwaisana Mataiyo wana Leleli \mt2 Yeisu Wasana Waiwaisana \mt1 Mataiyo \mt2 wana Leleli \is1 Baaba Houwan \ip Mataiyo iya Yeisu wana tohago etegana, alana etegana al heiya Libai. Valila Mataiyo wana tuwalali takis i ahiahi gamagalau elal, inoke abwe Yeisu i nem ge i yogaan (9:9). Ana awa i ola Mataiyo buki ya i ginol Yudiya gamagaliliyau kaiweliya. \ip Mataiyo wana buki elana i pankitela Yeisu iya Topankite bwabwatana, iya i bosowaina gamagalau ni pankitel Yehoba wana abalogugui kaiwena. Wana panpankiti enuna ta pwawa awalehina 5 ana siga 7, awalehina 10, awalehina 13, awalehina 18 ge awalehina 24 ana siga 25. \ip I ola al, Mataiyo i pankitela Yeisu iya Mesaiya toto Bateli Houhouwena ana palopitau hi ba abwe ni nem. I pamasal palopitau wali baaba i tabwa tunahot Yeisu wana ginol elana. Vilan “Mesaiya” iya pana Hibilu vilanina, lahena pana Gilik elana heiya “Keliso.” “Mesaiya” ana sapu heiya “toto enonu hi hol pwatanaa.” Gamagal toto ebo enonu hi hol pwatanaa iya hilihili gamagalina. Inoke Mataiyo i pankitela Yeisu iya Mesaiya. Yaa Yudiya hi nuwatu tage ebo Mesaiya ni nem inoke wana abalogugui ni pamilil panayawiya ge Yudiya ali topihigelgel ni pakokovel. He Yeisu wana sauga elana Loma gamagaliliyau Yudiya wali panuwa hi logugui-an. \ip Yudiya Yeisu nige hi aabulilek-an inoke hi towani ge hi lokolosan. Mataiyo awalehina 21 ana siga 27 i liwanan hauna i masal wik toto o ge abwe Yeisu hi lokolosan. Awalehina 28 Yeisu wana lut al i wasaan. \ip He Mataiyo wana buki i pwamowasiya te Yeisu wana tohago i patunal alana nihi wasaan gamagalau labi gegewena elal. \c 1 \ms1 Yeisu wana Masal \mr (Awalehina 1–2) \s1 Yeisu ana Lihu \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 Yeisu Keliso ana lihu i ola hiwe. Yeisu Keliso iya Deibid tubutubunina, Deibid iya Abalahama tubutubunina. \q1 \v 2 Abalahama natuna Aisake, \q1 Aisake natuna Yakobo, \q1 Yakobo natunau Yuda ge talinau, \q1 \v 3 Yuda natunau Peles ge Sela, hinaliya Tama, \q1 Peles natuna Hesiloni, \q1 Hesiloni natuna Lama, \q1 \v 4 Lama natuna Aminadab, \q1 Aminadab natuna Nason, \q1 Nason natuna Salimon, \q1 \v 5 Salimon natuna Bowasa, hinana heiya Leyabi, \q1 Bowasa natuna Obedi, hinana heiya Ludi, \q1 Obedi natuna Diyesi, \q1 \v 6 Diyesi natuna Kin Deibid. \q1 Deibid natuna Solomon, hinana heiya toto valila Ulaiya lagona, \q1 \v 7 Solomon natuna Lehobowam, \q1 Lehobowam natuna Abaidiya, \q1 Abaidiya natuna Asa, \q1 \v 8 Asa natuna Yehosepat, \q1 Yehosepat natuna Yolama, \q1 Yolama natuna Usaiya, \q1 \v 9 Usaiya natuna Yotami, \q1 Yotami natuna Ehasi, \q1 Ehasi natuna Hesekaiya, \q1 \v 10 Hesekaiya natuna Manasa, \q1 Manasa natuna Eimon, \q1 Eimon natuna Yosaiya, \q1 \v 11 Yosaiya natunau Yehoyasin ge talinau, \q2 sauga toto Babiloni hi nem Isileli hi ahel ge hi na hi telel Babiloni. \q1 \v 12 Isileli hi ahel ge hi na hi telel Babiloni inoke enaa: \q1 Yehoyasin natuna Seyaltiyel, \q1 Seyaltiyel natuna Selababel, \q1 \v 13 Selababel natuna Abiuda, \q1 Abiuda natuna Elayakim, \q1 Elayakim natuna Eiso, \q1 \v 14 Eiso natuna Seidok, \q1 Seidok natuna Akim, \q1 Asim natuna Eliuda, \q1 \v 15 Eliuda natuna Eliyesa, \q1 Eliyesa natuna Meitan, \q1 Meitan natuna Yakobo, \q1 \v 16 ge Yakobo natuna Yosepa, Meli lagona. \q1 Meli i ab Yeisu, heiya te ta ba Mesaiya. \p \v 17 He inoke Abalahama ana siga Deibid ta pwawa heyan ali gewi potin, Deibid ana siga sauga toto Isileli hi telel Babiloni heyan ali gewi potin, ge sauga toto o ana siga \w Mesaiya\w* i masal heyan ali gewi potin. \s1 Yeisu Keliso wana Masal \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 Yeisu Keliso wana masal i ola hiwe. Hinana Meli alona ge Yosepa hi kawakawalolu. Nigeya ga hi aalolon, hi pwawa Meli iyaka i liyan Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana. \v 19 Yosepa wana pagan i sapu ge nige nuwana Meli ni papuluwawi-an boda mataliyaa, inoke i nuwatu tage wali kawakawalolu ni leke sume. \v 20 I nuwanuwatu ola o, yaka ana kenonou elana Yehoba wana anelose i masala elana ge i ba, “Yosepa, Deibid tubuna, bahi nu lolovakun te Meli nu ahe lagom, kaiwena wana liyan i neem Yayaluwa Bwabwalena elana. \v 21 Abwe ni ab natuna melutau, inoke alana nu tun Yeisu,\f * \fr 1:21 \ft Alan “Yeisu” ana sapu i gan heiya “Yehoba ni pwamwal.”\f* kaiwena wana gamagalau ni pwamwalil wali gegi elana.” \p \v 22 He i masal i ola to, inoke Yehoba wana baaba toto palopita etega i pamasal i tabwa tunahot, \v 23 i ba, “Gamaina matabubuwa ni liyan ge ni ab natuna melutau, inoke alana nihi tun Imanuwela.” Imanuwela ana sapu heiya “Yehoba avala.” \p \v 24 Sauga Yosepa i kenu lut, inoke Meli i alolonan i ola Yehoba wana anelose wana baaba eliyana. \v 25 Yaa nige alona hi kekenu toyawa ana siga i ab natuna melutau. Inoke Yosepa wawaya alana i tun Yeisu. \c 2 \s1 Tosiba Hi Nem Yeisu elana \p \v 1 Yeisu hi ab Bedeliyema, Yudiya ana labi elana, sauga toto Helodi iya wali kin. Inoke tosiba enuna hi loem nati hi nem Yelusalema, \v 2 yaka hi nel hi ba, “Wawaya toto hi ab tage Yudiya wali kin iya ga? Ana etotohi putum ha kitek nati, inoke ha nem ge naha kululu elana.” \p \v 3 Sauga Kin Helodi wasa ya i hago i nuwanuwatu nabi, i ola al Yelusalema ana tomina hi gewigewi. \v 4 Topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite i yoga gogonil ge i nelil i ba, “Mesaiya ga nihi aba?” \p \v 5 Hi ba, “Bedeliyema, Yudiya ana labi elana, kaiwena palopita i leli i ola hiwe: \q1 \v 6 Komiu Bedeliyema, Yudiya ana labi elana, \q2 nige bosowaina ta ba alamiu nige i bwabwata Yudiya ana tohouwa gamwaliyaa, \q1 kaiwena tohouwa etega ni masal gamwamiwa \q2 inoke no gamagalau Isileli ni nulil.” \p \v 7 Yaka Helodi i ba tosiba hi nem alonau hi liwan sumi, inoke i nelil hauna sauga hot putum ya i masal. \v 8 Yaka abwe i patunal hi na Bedeliyema i ba, “Ku na ga wawaya nuku loyaan bubun. Sauga ebo nuku pwawa inoke no wasa nuku pem, yaka nau al ge na na na kululu elana.” \p \v 9-10 Tosiba kin anana hi hago inoke hi nawanawa al, yaka putum toto hi kitek nati hi kite al. He sauga hi kite, hi yaliyaya bubun hot. Inoke putum i houwaagil ana siga i veyahowa awan toto wawaya i miminaa pwatanaa. \v 11 Yaka hi na hi ulutuk limiya ge wawaya hi kite alona hinana Meli, inoke hi loepwakoku ge hi kululu elana. Wali gogomwau ana nabwa hi pwela inoke wali mulolu hi pek, gold, plenkinsens\f * \fr 2:11 \ft Plenkinsens ebwakil etega suina hi ton bwalena i waisi.\f* ge enonu toto alana meya. \p \v 12 Kenonou elana Yehoba i baek elal bahi nihi sisikal Helodi elana, inoke hi noek kamwasa getoga elana hi na wali panuwaa. \s1 Yosepa ge Meli Wawaya Hi Palou Hi Na Itipita \p \v 13 Sauga tosiba hi egon, yaka Yosepa ana kenonou elana Yehoba wana anelose i masal elana ge i ba, “Helodi nasi wawaya ni loyaan nuwana ni tagapaaliga. U lut, wawaya alona ge hinana u ahel ge ku lou ku na Itipita. Inoke nuku miminaa ga o ana siga na ba, yaka abwe nuku sikal.” \p \v 14 Yaka Yosepa i lut, wawaya alona ge hinana i ahel inoke bulina hi egon hi na Itipita, \v 15 ge hi miminaa ga o ana siga Helodi i aliga. He i masal i ola to, inoke Yehoba wana baaba toto palopita etega i pamasal i tabwa tunahot, i ba, “Natu ya yogaan i tagila Itipita.” \s1 Helodi Wawayau I Tagapaaligal \p \v 16 Sauga Helodi i atena age tosiba hi kakawe, inoke i huga nabi. Yaka wana tolohaveyan i patunal ge wawayau melutauil Bedeliyema ge ana labi gegewena, bolo wali baliman eluwa ge gabulanaa, hi tagapaaligal. I golugoluwa sauga toto tosiba hi pamasal ge putum i masal. \v 17 He i masal i ola to, inoke Yelemaiya wana baaba i tabwa tunahot, i ba: \q1 \v 18 Anan etega hi hago Lama elana, \q2 kahin nuwanuwanakina hot. \q1 Letiyeli i kahin natunau kaiweliya, \q2 nige nuwana nihi payaliyaya \q1 kaiwena iyaka hi aliga. \s1 Hi Na Nasaleta \p \v 19 Wali minamina ana siga Helodi i aliga, inoke Itipita elana Yehoba wana anelose i masal Yosepa ana kenonou elana \v 20 ge i ba, “U lut, wawaya alona ge hinana u ahel ge ku sikal labi Isileli, kaiwena toto nuwana wawaya ni lol iyaka i aliga.” \p \v 21 Inoke Yosepa i lut, wawaya alona ge hinana i ahel ge hi sikal labi Isileli. \v 22 Yaa sauga i hago Akeleyas i tabwa kin labi Yudiya elana, tamana Helodi abana i milahe, inoke Yosepa i lovakun nok to labi o elana. Ana kenonou elana Yehoba i baek elana inoke i nok i na Galili ana labi elana, \v 23 ge i na i miminaa panuwa Nasaleta. He i masal i ola to, inoke palopitau wali baaba i tabwa tunahot, hi ba, “Gamagalau nihi ba iya gagama Nasaleta.” \c 3 \s1 Diyon Tobabitaiso wana Papaatena \r (Mak 1:1-8; Luke 3:1-18; Diyon 1:19-28) \p \v 1 Saugena o Diyon Tobabitaiso i nem ge i papaatena labi Yudiya wali ula gamwanaa labi kekevana elana. \v 2 I ba, “Wami pagan nanakina ana en nuku pek, kaiwena Yehoba wana abalogugui ana sauga i kelaubwa.” \v 3 Diyon bana te palopita Aiseya i baunan sauga toto i ba: \q1 Gamagal etega to i yogayoga uleya labi kekevana elana, i ba, \q1 “Babala wana kamwasa ku lovivina-an, \q2 wana kela ku pasapu.” \p \v 4 Diyon ana kaliko heiya kaliko toto \w kamel\w* pupunona elana hi ginoliya ge henuwanina ana wasikewa bulumakau kunisina elana hi ginoliya. Aana heiya sagagai\f * \fr 3:4 \ft Ta ba “sagagai” o ebo ta ba “koninib”.\f* ge luvi toto uleya. \v 5 Gamagalau hi nem elana hi neem Yelusalema, hi neem Yudiya labena gegewena, ge labi gegewena toto wewel Yolidani labenaa. \v 6 Wali gegi hi wasaan inoke i pababitaisol wewel Yolidani elana. \p \v 7 Boda \w Palisi\w* ge boda \w Sadiusi\w* hi gewi i kitel hi nenem tage ni pababitaisol, inoke i baek elal i ba, “Komiu ku ola mwata! Henala i baewa eliyamiu ge nuwamiu Yehoba wana lahi toto i nenem nuku louwi? \v 8 Ebo tunahot wami gegi iyaka ana en ku pek, he enona ni masal yawalimiu elana. \v 9 Bahi nuku nuwatu tage nuku ba, ‘Ama tamama Abalahama, bosowaima ya te Yehoba wana lahi naha louwi.’ Na ba eliyamiu Yehoba i bosowaina pat ya ni ahel ge Abalahama tubunau ni ginolil. \v 10 He wana kenumu iyaka i lovivina-an ebwakil ewahililiya ni gotomwa ge nihi maguli. Ebwakil gegewel bolo enowaliya nige i wawaisi ni govel ge ni yoho tukagil ginaha elana. \p \v 11 “Nau ya pababitaisomiu wewel elana kaiwena wami pagan nanakina ana en iyaka ku pek. Yaa toto i nenem ewa, iya alana i bwata, nau alau nige i bwabwata. Nau nige no waisi i gagan ge tage bosowaiu aena ana os na kalivai. He iya abwe ni pababitaisomiu Yayaluwa Bwabwalena ge ginaha elana. \v 12 Wana sobel iyoho i pihikan nimanaa, yaka i tetelipuna wana \w witi\w* enona alona ge musana ni ase, inoke abwe enona hot ni bugulan ni teliya wana gonuwa, ge musana ni ton ginaha elana toto nige sauga etega ni bobolu.” \s1 Diyon Yeisu I Pababitaiso \r (Mak 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Saugena o Yeisu i neem Galili i na wewel Yolidani, inoke i baek Diyon elana i ba, “Nu pababitaisowau.” \v 14 Yaa Diyon nuwana Yeisu wana nuwatu ni pil, yaka i ba, “Binimala owa te nu pababitaisowau. Ga i ola ge u nem elau?” \p \v 15 Anana Yeisu i lahe i ba, “Sauga e ta ginol ni ola ga no nuwatu. Ebo ta ola o, nasi Yehoba wana nuwatu ta paolaolaek.” Inoke Diyon i talam. \p \v 16 Diyon Yeisu i pababitaiso yaka Yeisu i gaihem wewela. Inoke sauga o labulabum i mwapwela ge Yehoba Yayaluwana i kite i ola bunibuni i laulau i nem elana. \v 17 Yaka anan etega i loem labulabumwa i ba, “Toto ya iya natu nunuwanina hot; ya yaliyaya nabiyan iya kaiwena.” \c 4 \s1 Seitani Yeisu I Palawakik \r (Mak 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 Inoke Yayaluwa Bwabwalena Yeisu i nul i na uleya labi kekevana elana ge Seitani Yeisu ni labose. \v 2 Lan poti ge bulin poti Yeisu galebu i palahikan ge i awaawanun, inoke i galebu. \v 3 Yaka Seitani i nem elana ge i labose i ba, “Ebo tunahot owa Yehoba Natuna, u ba pat ya elal inoke nihi tabwa aanan.” \p \v 4 Anana Yeisu i lahe i ba, “Buki Bwabwalena i ba, ‘Nige tage gamagal aanan awawana ni an ge yawalina ni gan, yaa baaba gegewena toto i neem Yehoba awanaa ni hago inoke yawalina ni gan.’” \p \v 5 Yaka Seitani Yeisu i nul hi na Yelusalema, awan bwabwalena, ge i patalmilil Limi Bwabwalena pwatanaa hot. \v 6 Inoke i baek elana i ba, “Ebo tunahot owa Yehoba Natuna, u supeni lau, kaiwena Buki Bwabwalena i ba: \q1 Yehoba ni ba wana aneloseyau elal nihi matahikagiwa, \q2 nimaliya elana nihi pihikagiwa, \q1 inoke nige aem etega nu tutupaan pat elana.” \p \v 7 Anana Yeisu i lahe i ba, “Buki Bwabwalena i ba al, ‘Bahi Yehoba wam Yabowaine nu lalabose.’” \p \v 8 Yaka Seitani Yeisu i nul al hi na oya mihahaina hot elana ge abalogugui gegewena panayawiya ge ana gogomwau i pankite. \v 9 Inoke i ba, “Bugul gegewena o nasi na pewa elam, ebo nu loepwakoku ge nu kululu elau.” \p \v 10 Anana Yeisu i lahe i ba, “Seitani, u egon hot eliyau! Kaiwena Buki Bwabwalena i ba, ‘Nu kululu Yehoba wam Yabowaine elana, iya maisena ya te nu tapwalolo elana.’” \p \v 11 Inoke Seitani Yeisu i eguluwan ge aneloseyau hi nem ana labe hi pek. \s1 Yeisu wana Tuwalali I Telipuna-an Galili elana \r (Mak 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 Sauga Yeisu wasa i hago Diyon iyaka hi teli dela, inoke i sikal i na Galili. \v 13 Nige i miminaa Nasaleta, yaa i na i minaa Kapeniyama, awan etega Hoga Galili bebenaa, iyoho un Sebuloni ge un Napitalai wali labi elana. \v 14 He i masal i ola to, inoke palopita Aiseya wana baaba i tabwa tunahot, i ba: \q1 \v 15 Un Sebuloni ge un Napitalai wali labi elana, \q2 labi toto hoga ana kamwasaa, \q1 labi toto wewel Yolidani labena leunati elana, \q2 ge Galili elana, bolo nige Yudiya i oola hi gewi hi miminaa: \q1 \v 16 gamagalau hi miminaa gogou elana \q2 inoke mwananal bwabwatana nihi kite, \q1 hi miminaa yaomal gogouina elana, \q2 inoke mwananal ni yana eliyalil. \p \v 17 Inoke saugena o Yeisu wana papaatena i telipuna-an i ba, “Wami pagan nanakina ana en nuku pek, kaiwena Yehoba wana abalogugui ana sauga i kelaubwa.” \s1 Tologi Esopali Yeisu I Yogaagil \r (Mak 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 Yeisu i nawanawa Hoga Galili bebenaa inoke tologi labui i kitel, alona ge talina, etega Saimon toto alana Pita ge etega Andulu. Wali vineya hi ahe ge hi logilogi hogaa. \v 19 Inoke i baek elal i ba, “Ku nem ku toulilau, inoke na paatenamiu komiu nuku tabwa gamagalau ali tologi.” \v 20 Etimwawa wali vineya hi eguluwan ge hi toulil. \p \v 21 I nawanawa al yaka gamagalau eluwa al i kitel, Yemesa Sebedi natuna alona ge talina Diyon. Avaliya ge tamaliya Sebedi hi miminaa wagaa, wali vineya hi lovilovivina. Inoke Yeisu i yogaagil, \v 22 yaka etimwawa wali waga ge tamaliya hi eguluwagil ge hi toulil. \s1 Yeisu I Papaatena ge Tokasiyebwa I Pwamolol \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Yeisu Galili ana labi gegewena i nopainan, inoke i panpankiti wali limi tapwalolowa, Yehoba wana abalogugui wasana waiwaisana i papaatena-an, ge gamagalau ali kasiyebwa ge ali gila tomaha ge tomaha i pwamolol. \v 24 Wasana hi palelu Siliya ana labi gegewena, inoke gamagalau ali kasiyebwa tomaha ge tomaha gegewena hi pwatanim elana, bolo hi youlolomwan, bolo yayaluwa bibikel hi ulutuk elal, bolo hi kikiuha ge bolo tuwaliya i elolol, inoke i pwamolol. \v 25 Boda bwabwatana hi toulil, hi neem labi Galili, labi Dekapolis, Yelusalema, Yudiya ge labi toto wewel Yolidani labena leunati. \c 5 \s1 Gamagalau Bolo Yehoba I Muloluagil \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 Yeisu boda i kitel inoke i na i ha oyaa ge i misiyo. Yaka wana tohago hi nogogo elana, \v 2 inoke awana i pwela i panpankiti elal i ba: \q1 \v 3 Bolo hi atena yayaluwaliya i gulagula, Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena Yehoba wana abalogugui iyaka i minek elal. \q1 \v 4 Bolo hi kahin Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena ni payaliyaya-agil. \q1 \v 5 Bolo hi hanalau Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena wana bateli panuwana nihi pwawa. \q1 \v 6 Bolo hi galebu ge hi walem pagan sasapona kaiwena, Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena yayaluwaliya ni pakalaopop. \q1 \v 7 Bolo avaliyau hi atilomwan-agil Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena i atilomwan-agil. \q1 \v 8 Bolo nige ateliya i bibiki Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena Yehoba nihi kite. \q1 \v 9 Bolo huga ana topabakuhu Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena ni ba, “Heliya natuwau.” \q1 \v 10 Bolo hi palomwanagil kaiwena Yehoba awana hi ab, Yehoba i muloluagil, \q2 kaiwena Yehoba wana abalogugui iyaka i minek elal. \p \v 11 Ebo gamagalau hi kitemiu ku toulilau inoke hi ba sigasiga-agimiu, hi palomwanagimiu ge wasamiu hi wasa panapanak-an, ebo hi ginol ola o, Yehoba i muloluagimiu. \v 12 Nuku yaliyaya hot, kaiwena molamiu bwabwatana iyoho labulabumwa. He palopitau houhouwel hi palomwanagil i ola ya to. \s1 Komiu Ku Ola Hoga ge Mwananal \r (Mak 9:50; Luke 14:34-35) \p \v 13 Komiu wami tuwalali panayawi gamwanaa i ola hoga wana tuwalali. Yaa ebo hoga ana gasisi ge amnana ni so, nige bosowaina ta pahogahoga al. Nige al wana tuwalali i gagan, inoke ta aliyoho ge gamagalau nihi poti. \p \v 14 Komiu ku ola mwananal panayawi gamwanaa. Ebo panuwa etega nihi ginol oya pwatanaa, nasi gamagalau gegewel nihi kite. \v 15 Nige sauga etega gamagal odam ni toton yaka ulun ni aahe ni popom lowan. Nasi ni teliya teibol pwatanaa, inoke mwananal ni pek halan o ana tomina gegewel elal. \v 16 Komiu wami mwananal ni yana gamagalau elal ni ola al to, inoke wami ginol waiwaisana nihi kite ge Tamamiu labulabumwa alana nihi tobalan. \s1 Yeisu I Nem Mosese wana Logugui Ni Patunahot \p \v 17 Bahi nuku nuwatu tage ya nem Mosese wana Logugui ge palopitau wali panpankiti na leke yoho. Nige ya nenem tage na lekel yohil, ya nem na patunahotil. \v 18 Ya ba tunahot eliyamiu, ana siga labulabum ge panayawi nihi mowasi, nige Logugui ana baaba kekeisi etega ni yayaomal ana siga gegewena ni tabwa tunahot. \v 19 Henala ebo logugui kekeisi etega nige ni hehenapu-an ge gamagalau enuna al ni pankitel nihi ginol ola, he alana ni kekeisi Yehoba wana abalogugui elana. Yaa henala logugui ni henapuan ge gamagalau ni pankitel, he alana ni bwaya Yehoba wana abalogugui elana. \v 20 Palisi ge Logugui ana topankite hi ba tage heliya wali pagan i sapu, yaa na baewa eliyamiu, ebo nige wami pagan heliya wali pagan ni wawaisi lake, he nige bosowaimiu nuku ulutuk Yehoba wana abalogugui elana. \s1 Yeisu I Panpankiti Huga Bana \p \v 21 Iyaka ku hago Mosese wana logugui gamagalau houhouwel elal i ola hiwe, “Bahi taulol. Henala ebo ni taulol nasi lahi ni pwawa.” \v 22 Yaa nau ya ba eliyamiu, henala ebo ni huga talina elana nasi lahi ni pwawa, henala ebo talina ana ba ni apapanak-an nasi nihi pakot, ge henala ebo ni ba, “Kokona owa!” i bosowaina ni na ginaha ni pwawa Gehena. \p \v 23 Inoke ebo nu nem limi bwabwalena elana tage wam mulolu u pepek Yehoba elana ge abwe nu nuwatu talim i hugaagiwa bugul etega kaiwena, \v 24 he wam mulolu nu teli limi bwabwalena elana nu na ga alom ge talim maninimiu nuku abubun. Yaka abwe nu sikalim ge wam mulolu nu pek Yehoba elana. \p \v 25 Ebo gamagal etega ni wolewa ge ni ahewa nuku na nu kot, he etimwawa alom woliwoli o nuku pasapu ga kamwasaa mulaa abwe nuku vin abakot elana. Ebo nigeya, nasi ni telewa toyatala elana, inoke toyatala ni telewa pulisiman nimaliyaa ge nihi telewa dela. \v 26 Ya ba tunahot elam, nige bosowaina nu tagil ana siga am vaga gegewena nu leke haba. \s1 Yeisu I Panpankiti Loneganega kaiwena \p \v 27 Iyaka ku hago Mosese wana logugui i ola hiwe, “Bahi alom lagona nu loloneganega-an.” \v 28 Yaa nau ya ba eliyamiu, henala ebo yova etega ni gagayawa-an ge nuwana alona nihi kenu, iya iyaka i loneganega-an nuwatu elana. \v 29 Ebo matam toto labi awomwa ni pagegewa, nu bwana yoho. I waisi te ebo nige tuwam gabomwina etega ni gagan, bahi tuwam bwalibwaligena nihi aaliyoho Gehena elana. \v 30 I ola al, ebo nimwam toto awom ni pagegewa, nu gotomwa yoho. I waisi te ebo nige tuwam gabomwina etega ni gagan, bahi tuwam bwalibwaligena nihi aaliyoho Gehena elana. \s1 Yeisu I Panpankiti Alolon ana Towa kaiwena \r (Mataiyo 19:9; Mak 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 Mosese wana logugui i ba i ola hiwe, “Henala ebo nuwana lagona ni towani, houwan ga wana towa wasana ni leli lowan inoke ni pek yova elana.” \v 32 Yaa nau ya ba eliyamiu, ebo tau etega bwagana lagona nige i gaganawal ni towani, ge abwe yova o ni alolon al, he tau wana gegi kaiwena inoke yova o i tabwa toganawal. I ola al, tau toto yova eguluwan o ni alolonan, he iya i ganawal. \s1 Yeisu I Panpankiti Papasila kaiwena \p \v 33 Iyaka ku hago al Mosese wana logugui gamagalau houhouwel elal i ola hiwe, “Bahi wam papasila nu leleke, yaa nu ginol ni ola wam bateli Yehoba elana.” \v 34 Yaa nau ya ba eliyamiu, bahi sauga etega nu papasila. Bahi nu ba, “O sila labulabum,” kaiwena Yehoba wana abamina to. \v 35 Bahi nu ba “O sila panayawi,” kaiwena aena ana abateli te. Bahi nu ba, “O sila Yelusalema,” kaiwena Kin bwabwatana wana panuwa to. \v 36 Bahi nu papasila kokowam elana, kaiwena nige bosowaina nu ba ge kokowam pupunona etega ni yanayana o ebo nu ba ge etega ni biki. \v 37 Iyai ya te nu ba, “E” o ebo “Nigeya”. Hauna gun al nu lumen i neem Seitani elana. \s1 Bahi Tagatagalahi \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 Iyaka ku hago Mosese wana logugui i ola hiwe, “Ebo gamagal etega, alona matana maisena ni apanak, lahena iya al matana maisena nihi apanak. Ebo alona ninina maisena ni tagagebal, lahena iya al ninina maisena nihi tagagebal.” \v 39 Yaa nau ya ba eliyamiu, ebo gamagal etega ni ginol panak elam, bahi nu lalahe. Ebo gamagal etega gegenam toto awomwa ni taganepal, he nu tagena pil gegenam toto gegebamwa nu pek ni taganepal al. \v 40 I ola al, ebo gamagal etega ni telewa kot elana ge tage am holahola ni ahe, inoke am kaliko babalona toto tultul kaiwena nu talamwan al elana. \v 41 Ebo tolohaveyan etega am logugui ni ginol tage ana kaval nu kalivai hawawal kekeisi ni yapu, he nu kalivai hawawal yayapona elana. \v 42 Ebo gamagal etega ni awanun elam, nu pek elana; ebo gamagal etega wam bugul ni patalam, bahi nu kakaise. \s1 Ami Topihigelgel Nuku Nunuwana-agil \r (Luke 6:27-28; 6:32-36) \p \v 43 Iyaka ku hago tage Mosese wana logugui i ba, “Wam heliyamwau nu nunuwana-agil, am topihigelgel nu hugaagil.” \v 44 Yaa nau ya ba eliyamiu, ami topihigelgel nuku nunuwana-agil ge bolo hi palomwanagimiu nuku awanun kaiweliya, \v 45 inoke nuku ola Tamamiu labulabumwa natunau. Kaiwena i ba sabwelu ni ha ge ni yana gamagalau nanakil ge gamagalau waiwaisal elal, ge kehe i patuna bolo wali pagan i sapu ge bolo wali pagan nige i sasapu elal. \v 46 Ebo bolo hi nunuwana-agimiu ya te nuku nunuwana-agil, ga i ola ge Yehoba ni pwamolamiu? \w Takis ana toahi\w* hi giginol i oola al to, bwagana heliya nige gamagalau waiwaisal i oola. \v 47 Ebo talimiyau ya te nuku ba mulolu elal, nige i gegetoga toto gamagalau gegewel hi giginol. Bolo nige toabulilek i oola, hi giginol i oola al to. \v 48 Inoke komiu wami pagan bwalibwaligena ni waisi ni ola Tamamiu labulabumwa wana pagan bwalibwaligena i waisi. \c 6 \s1 Ebo Bugul Ta Pek Togulagula elal Bana \p \v 1 Sauga ebo ginol waiwaisana etega nuku ginol, bahi nuku giginola gamagalau mataliyaa ge tage ginol waiwaisana o nihi kite. Ebo nuku ola o, he Tamamiu labulabumwa nige ni pwapwamolamiu. \p \v 2 Inoke sauga ebo bugul etega nu pek togulagula elal, bahi nu yoyoga pwapwati ni oola tokakakawi wali pagan. Heliya hi giginol ola limi tapwalolowa ge kamwasaa, kaiwena nuwaliya gamagalau nihi tobalagil. Ya ba tunahot eliyamiu, molaliya gegewena iyaka hi ahe haba. \v 3 Yaa ebo bugul etega nu pek togulagula elal, bahi nimwam toto gegebam ni aatena nimwam toto awomwa ga i ginol ola. \v 4 Nu ginol sume ya. Tamwam bugul gegewena toto u ginol sume i kite, inoke iya molam ni pewa. \s1 Yeisu I Panpankiti Awanun kaiwena \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 Sauga ebo nuku awanun, bahi nuku oola tokakakawi. Heliya nuwaliya nihi talmilil ge nihi awanun limi tapwalolowa ge kamwasa lala elana, kaiwena nuwaliya gamagalau nihi kitel. Ya ba tunahot eliyamiu, molaliya gegewena iyaka hi ahe haba. \v 6 Sauga ebo nu awanun, nu ulutuk lumwa, nog nu kaus inoke nu awanun Tamwam elana, iya nige ta kikite. Tamwam bugul gegewena toto u ginol sume i kite, inoke iya molam ni pewa. \p \v 7 Sauga ebo nuku awanun, bahi baaba bwagabwaga nuku babaa pipili ni oola bolo nige toabulilek i oola. Heliya hi nuwatu tage Yabowaine wali awanun ni hago kaiwena wali awanun i yapu. \v 8 Bahi nuku oola heliya. Nigeya ga nuku aawanun Tamamiu elana, he iyaka i atena hauna nuwamiu. \v 9 Inoke nuku awanun ni ola hiwe: \q1 Tamama labulabumwa, \q1 alam bwabwalena ama gamagal naha awatauwan, \q1 \v 10 wam logugui ni nem, \q1 wam nuwatu gamagal naha ginol panayawiya \q2 ni ola hi giginol labulabumwa. \q1 \v 11 Lan ya enona nu pem eliyama. \q1 \v 12 Wama gegi nu nuwayoho, \q2 ni ola alomeyau wali gegi iyaka ha nuwayoho. \q1 \v 13 Bahi nu tetelema lawakik elana, \q2 yaa nu pwamwalima gegi elana. \q1 Kaiwena owa tologugui, owa togasisi ge owa towasawasa, \q2 sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola. \p \v 14 Ebo alomiyau wali gegi eliyamiu nuku nuwayoho, inoke Tamamiu labulabumwa wami gegi ni nuwayoho al. \v 15 Yaa ebo alomiyau wali gegi nige nuku nunuwayoho, Tamamiu wami gegi nige ni nunuwayoho. \s1 Galebu Ta Palahikan Awanun kaiwena Bana \p \v 16 Sauga ebo galebu nuku palahikan awanun kaiwena, bahi ami awa nuku papanuwaleyan ni oola tokakakawi. Heliya ali awa hi panuwaleyan kaiwena nuwaliya gamagalau gegewel nihi kitel galebu hi palahikan. Ya ba tunahot eliyamiu, molaliya gegewena iyaka hi ahe haba. \v 17 Sauga ebo galebu nu palahikan awanun kaiwena, maninim nu ul ge kokowam nu paenonu, \v 18 inoke bahi gamagalau nihi aatena te galebu u palahikan. Tamwam toto nige ta kikite, iya ya te ni atena. Tamwam bugul gegewena toto u ginol sume i kite, inoke iya molam ni pewa. \s1 Gogomwau Ta Pwahin Labulabumwa \r (Luke 12:33-34; 11:34-36; 16:13) \p \v 19 Bahi gogomwau nuku pwapwahin kaiwemiu panayawiya, kaiwena panayawiya wala bugul mwatamwata ge pwaha hi apanak, ge tokaoma hi ulutuk ge hi kaoma. \v 20 Gogomwau nuku pwahin kaiwemiu labulabumwa, kaiwena labulabumwa mwatamwata ge pwaha nige bosowaina bugul nihi apanak, ge tokaoma nige bosowailiya nihi ulutuk ge nihi kaoma. \v 21 Hauna labi wam gogomwau nihi minaa, nasi yayaluwam ni minaa al to. \p \v 22 Matala i ola tuwala ana odam. Ebo matam ni waisi, nasi mwananal tuwam bwalibwaligena ni kalaopopwi. \v 23 Yaa ebo matam ni nak, he nasi gogou tuwam bwalibwaligena ni kalaopopwi. Ebo mwananal toto yayaluwamwa i gogou, he gogou ana bwata geb o! \p \v 24 Nige bosowaina gamagal etega ni tuwalali babala eluwa elal. Nasi etega ni nunuwana-an ge ni awatauwan, yaa etega ni hugaan ge ni pihigelgel-an. Nige bosowaina pamaisena nuku tuwalali Yehoba ge gogomwau elal. \s1 Bahi Nuku Nuwanuwatu Aanan ge Kaliko kaiweliya \r (Luke 12:22-31) \p \v 25 He na baewa eliyamiu, bahi nuku nuwanuwatu nabi yawalimiu kaiwena ge nuku ba, “Hauna naha an ge hauna naha im?” I ola al bahi nuku nuwanuwatu tuwamiu kaiwena ge nuku ba, “Hauna kaliko naha galoi?” Yawal te ana nuwatu i bwata, aanan ana nuwatu nige i bwabwata, age? Ge tuwan ana nuwatu te i bwata, kaliko ana nuwatu nige i bwabwata, age? \v 26 Ku nuwatu ga bwasumu kaiweliya, bolo hi youyou hawawala. Heliya nige hi pelpel, nige hi kenken, ge nige hi papahi, yaa Tamamiu labulabumwa i papaanil. He komiu ku bwata, bwasumu nige hi bwabwata. I ola, age? \v 27 Ebo komiu etegana ni nuwanuwatu yawalina kaiwena, tab bosowaina wana nuwanuwatu eliyana yawalina ana sauga kekeisi ni payapu? Nigeya hot! \p \v 28 I ola al, hauna kaiwena nuku nuwanuwatu kaliko kaiwena? Ku nuwatu ga mula toto waluwaluwa wali siun kaiwena. Heliya nige hi tutuwalali, nige ali kaliko hi helhel. \v 29 Yaa na baewa eliyamiu, kin Solomon ana kaliko, bwagana kaliko waiwaisana hot, ana awa ana waisi nige i oola mula ya etega. \v 30 Inoke ta atena Yehoba mwawin waluwaluwa ali kama i pek, mwawin o lan e ta kite i siun, yaa bwaligumwa ni aliga ge nihi ton ginaha elana. Age komiu ami kama nige ni pepewa al? Komiu wami abulilek nige i bwabwata. \p \v 31 Inoke bahi nuku nuwanuwatu ge nuku ba “Hauna naha an?” o “Hauna naha im?” o ebo “Hauna naha galoi?” \v 32 Bolo nige hi aabulilek, sauga gegewena bugul ololal o hi loyaan. He Tamamiu labulabumwa iyaka i atena haba komiu nuwamiu bugul bolo ona o. \v 33 Yaa Yehoba wana abalogugui ge pagan sasapona toto iya nuwana nuku loyaan houwan, inoke abwe bugul bolo o gegewena ni pewa al eliyamiu. \v 34 Bahi nuku nuwanuwatu bwaligumwa kaiwena, kaiwena hauna gun bwaligumwa ni masal eliyamiu iya bwaligumwa ana pulowan. Lan maisena ge maisena ana pulowan i gan, bahi pulowan o nuku papaetulan al. \c 7 \s1 Awa Naknak Bana \r (Luke 6:37-38; 6:41-42) \p \v 1 Bahi alomiyau nuku aawa naknakagil, yaka Yehoba nige ni aawa naknakagimiu. \v 2 Yehoba wana awa naknak eliyamiu nasi ni olaolaek wami awa naknak alomiyau elal. He luvi toto ku ginol ge ku pek alomiyau elal, heiya te abwe nuku ahe. \p \v 3 Ga i ola ge ebwakil mumusana u gagayawa-an talim matanaa, yaa ebwakil bwabwaligena iyoho owa matamwa nige u nunuwatu-an? \v 4 Ebo ebwakil bwabwaligena iyoho matamwa, ga i ola ge nu baek talim elana nu ba, “Ebwakil mumusana na ahe tagilan matamwa?” \v 5 Tokakakawi owa! Houwan ga ebwakil bwabwaligena nu ahe tagilan owa matam elana, inoke matam ni mwananal, he abwe bosowaim ebwakil mumusana nu ahe tagilan talim matanaa. \p \v 6 Bahi bugul bwabwalena nuku pepek wanuka elal, eba nihi misikal ge nihi talimiu. Bahi wami abalaga nuku aalihinek bobu awoliyaa, eba nihi poti lolowan. \s1 Ebo Ta Awanun Yehoba elana Inoke Ni Pem \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 Nuku awanun inoke Yehoba ni pewa; nuku loya inoke nuku pwawa; nuku pitipiti inoke nog ni mwapwela eliyamiu. \v 8 Kaiwena henala i awanun ni ahe, henala i loya ni pwawa, ge henala i pitipiti nog ni mwapwela eliyana. \p \v 9 Ga i ola ebo komiu etega natuna ni awanun aanan kaiwena, nasi pat ni pek? \v 10 O ebo ni awanun moti kaiwena, age nasi mwata ni pek? \v 11 Komiu, bwagana gamagalau nanakil, sauga gegewena bugul waiwaisana ku pekpek natumiyau elal. Inoke ta atena bubun Tamamiu labulabumwa bugul waiwaisana nasi ni pek bolo hi awanun elal. \p \v 12 Pagan toto nuwamiu gamagalau nihi ginola eliyamiu, nuku ginol ni ola al elal. Mosese wana Logugui ge palopitau wali panpankiti i ola to. \s1 Kamwasa Labui \r (Luke 13:24) \p \v 13 Nuku ulutuka abatuk toto i kikipu elana. Gehena ana abatuk i magaga ge ana kamwasa i mweyaha, inoke gamagalau hi gewi hi nawaan. \v 14 Yaa yawal ana abatuk i kikipu ge ana kamwasa i pulowan, inoke bolo hi pwawa nige hi gegewi. \s1 Topankite Kakakawel Baliya \r (Luke 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 Nuku matahikagimiu bahi topankite kakakawel analiya nuku hahago. Hi nem eliyamiu ali kamakama i ola \w sipi\w*, hi tounuwa, yaa yayaluwaliya elana hi ola wanuka sosokal. \v 16 Wali ginol enona nuku kite inoke nuku atenal. Oine enona nige ta kikibwaa pepesala elana, age? Kapoi enona nige ta kikibwaa dawodawowo elana, age? \v 17 I ola al, ebwakil waiwaisana enona amnana i waisi, yaa ebwakil nanakina enona amnana i nak. \v 18 Nige bosowaina ebwakil waiwaisana enona ni nak, ge nige bosowaina ebwakil nanakina enona ni waisi. \v 19 Ebwakil gegewena bolo enoliya nige i wawaisi nihi govel ge nihi alitukan ginaha elana. \v 20 He topankite kakakawel wali ginol enona nuku kite inoke nuku atenal. \p \v 21 Nige tage gamagalau bolo hi ba elau hi ba, “Babala, babala” gegewel nihi ulutuk Yehoba wana abalogugui elana. Yaa henala Nam labulabumwa wana nuwatu ni paolaolaek, iya ya te ni ulutuk. \v 22 Sauga lan mowamowasena ni vin, gamagalau nihi gewi nihi ba elau nihi ba, “Babala, babala, alam elana Yehoba wana baaba ha pamasal, alam elana ha ba inoke yayaluwa bibikel hi tagil, ge alam elana ginol yawiyawi ha ginolil.” \v 23 Inoke na baek elal na ba, “Nige ya aatenamiu. Ku egonan, komiu nak ana toginol.” \s1 Limi ana Totaltal Labui \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 Inoke henala no baaba ya ni hago ge ni ginol ola, he iya i ola tau toto wana nuwatu i sapu ge wana limi i tala pat pwatanaa. \v 25 Kehe i lonabi, banata i sani ge mana i towa gagasisi limi o elana, yaa nige i mamaguli, kaiwena abataltal i minek pat pwatanaa. \v 26 Henala no baaba ya ni hago ge nige ni giginol ola, he iya i ola tau toto nige wana nuwatu i sasapu ge wana limi i tala gilesa pwatanaa. \v 27 Kehe i lonabi, banata i sani ge mana i towa gagasisi limi o elana, inoke i maguli, ge wana maguli butuna i bwata. \p \v 28 Sauga Yeisu baaba ya i baunan haba, inoke boda nuwaliya hi ahe wana panpankiti kaiwena. \v 29 Nige i panpankiti i oola \w Logugui ana topankite\w*, i ba bubun ya alona ge wana gasisi. \c 8 \s1 Yeisu Tolepelo Etega I Pwamolu \r (Mak 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 Sauga Yeisu i loem oyaa, boda bwabwatana hi toulil. \v 2 Tolepelo etega i nem i loepwakoku Yeisu awonaa inoke i ba, “Babala, ebo nuwam, i bosowaina nu abubunau.” \p \v 3 Yeisu nimana i paelu tau i pihikan, yaka i ba, “E, nuwau. Tuwam ni waisi!” Inoke sauga o ana \w lepelo\w* i mowasi. \v 4 Yaka Yeisu i baek elana i ba, “Bahi gamagal etega wana wasa nu pepek. U nok u na ga topowon elana ge tuwam ni hile. Bwasumu ni powonan Yehoba elana, ni ola Mosese wana logugui, inoke gamagalau nihi atena tunahot tuwam iyaka i waisi.” \s1 Yeisu Gagama Loma Etega wana Totuwalali I Pwamolu \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Sauga Yeisu i ulutuk Kapeniyama, Loma wali tolohaveyan ali tohouwa etega i nem Yeisu elana ge i awanun labe kaiwena. \v 6 I ba, “Babala, no totuwalali iyoho i kenukenu limiya, tuwana i elolol ge i lomwan nabi.” \p \v 7 Yeisu i baek elana i ba, “Ta nok ta na na pwamolu.” \p \v 8 Tohouwa Yeisu anana i lahe i ba, “Babala, bahiwa. Kaiwena nau nige no waisi i gagan ge tage na ahewa nu nem no limiya. Nu ba ya, inoke no totuwalali ni molu. \v 9 Ya atena bosowaim nu ginol ola, kaiwena nau ya minaa no tonowakau bwabwatal wali logugui gabulanaa, ge gabulawa no tolohaveyan hi gan. Ebo na ba etegana elana, ‘U nok,’ inoke ni nok, ge ebo na ba etegana al elana, ‘U nem,’ inoke ni nem. Ge ebo na baek no totuwalali elana, ‘Toto ya u ginol,’ inoke ni ginol.” \p \v 10 Sauga Yeisu baaba o i hago, inoke nuwana i ahe, yaka i baek bolo hi tatauliulil elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, nige gamagal etega ya pwapwawa Isileli gamwaliyaa wana abulilek ana bwata i oola te tau ya. \v 11 Na ba eliyamiu, gamagalau nihi gewi nihi neem sabwelu i heheya ge i lolobeka inoke Yehoba wana abalogugui elana avaliyau Abalahama, Aisake ge Yakobo nihi misiyo ge nihi anan. \v 12 Yaa Isileli, bwagana tage heliya abalogugui gamagaliliyau, nasi nihi alitagil-agil gogouwa, yaka nihi kahikahin ge niniliya ni alavekilal.” \p \v 13 Inoke Yeisu i baek tolohaveyan ali tohouwa elana i ba, “U sikal! Nasi na ginol ni ola wam abulilek.” Inoke sauga o wana totuwalali i molu. \s1 Yeisu Gamagalau Hi Gewi I Pwamolol \r (Mak 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 Sauga Yeisu i na Pita wana limiya, i kite Pita yawana nevenak i kenukenu, i kasiyebwa tuwana i waiwai. \v 15 Nimana i pihikan yaka tuwana waiwaina i mowasi, inoke i lut ge aanan i ginol i pek Yeisu i anan. \p \v 16 Sabwelu i lobek inoke bolo yayaluwa bibikel hi ulutuk elal, hi gewi hi pwatanim Yeisu elana. I ba ya inoke yayaluwa bibikel hi tagil, ge tokasiyebwa gegewel i pwamolol. \v 17 I ginol ola inoke palopita Aiseya wana baaba i tabwa tunahot, i ba, “Iya ala kasiyebwa i ahe yoho ge ala gila i kalivai.” \s1 Gamagalau Enuna Tage Hi Totoulil \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Sauga Yeisu i kite boda hi mipainan, yaka i ba wana tohago elal nihi alupanet nihi na labena etega al. \v 19 Logugui ana topankite etega i nem elana ge i ba, “Topankite, hapanuwa nu noek, nasi na touliliwa.” \p \v 20 Anana Yeisu i lahe i ba, “Wanuka bekikina ali gol i gan, ge bwasumu bolo hi youyou hawawala ali vata i gan, yaa nau Gamagal Natuna nige no abamina i gagan ge na kenuwa.” \p \v 21 Tau etega al, iya Yeisu wana tohago, i baek elana i ba, “Babala, u talamwagau na na ga na matamatan nam ni yaomal ge na teli, abwe na touliliwa.” \p \v 22 Yaa Yeisu i baek elana i ba, “U toulilau. Toyaomal abwe wali toyaomal nihi teli.” \s1 Yeisu Mana ge Bagol I Pabakuhol \r (Mak 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Yeisu i gaiha wagaa yaka wana tohago hi heulil, inoke hi kuki. \v 24 Sauga kekeisi mana gasigasisena i towa hogaa inoke bagol i hol likalika waga gamwanaa. Yaa Yeisu i kenu. \v 25 Yaka wana tohago hi na Yeisu hi palut ge hi baek elana hi ba, “Babala, u pwamwalima! Kelaubwa naha yaomal te!” \p \v 26 Inoke analiya i lahe i ba, “Hauna kaiwena ku lovakun? Wami abulilek nige i bwabwata.” Inoke i lut i talmilil ge i ba mana ge bagol nihi bakuhu, inoke i laumwal hot. \p \v 27 Gamagalau nuwaliya hi ahe ge hi ba, “Hauna kaba gamagal e? Bwagana mana ge bagol, anana hi hago.” \s1 Yeisu Yayaluwa Bibikel I Patunal Hi Na Hi Ulutuk Bobu elal \r (Mak 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Sauga Yeisu hoga i alupanet-an i na i tan Gadala wali labiya, bolau labui i pwawal hi tagilem salaiya. Yayaluwa bibikel hi holaviya elal, inoke wali pagan i nak hot, nige bosowaina gamagalau nihi nanawaa kamwasa o eliyana. \v 29 Yaka hi yogayoga hi ba, “Yehoba Natuna owa, nasi ga nu ginol ola-agima? Age nuwam nu lahema? Yaa nige lahi ana sauga i oola te.” \p \v 30 Bobu ali yawi bwabwatana hi miminaa to hi anan, nige ali bwaga i yayapu. \v 31 Inoke yayaluwa bibikel hi awanun Yeisu elana hi ba “Ebo nu patuna owaowa-agima, nu patunama naha ulutuk bobu eliyalil.” \p \v 32 Yaka i baek elal i ba, “Ku egon!” Inoke hi tagil ge hi ulutuk bobu eliyalil. Yaka bobu ali yawi gegewel hi patalelu loek labilabiya, hi na hi lau hogaa ge hi unun. \p \v 33 Bolo bobu hi matahikagil etimwawa hi patalelu hi na panuwaa inoke bugul gegewena hi wasaan, ge hi wasaan hauna i masal bolau eliyalil, bolo yayaluwa bibikel hi miminaa elal. \v 34 Yaka gamagalau gegewel hi tagilem panuwaa Yeisu nihi kite. Sauga hi kite, hi awanun gagasisi elana tage wali labi ni eguluwan. \c 9 \s1 Yeisu Toelolol Etega I Pwamolu \r (Mak 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 Yeisu i gaiha wagaa ge i alupanet i sikal i na wana awana. \v 2 Inoke gamagalau enuna toelolol etega hi pwatanim elana, i kenuwa wana abakenuwa. Sauga Yeisu wali abulilek i kite, i baek toelolol elana i ba, “Natu, atem ni matuwa! Wam gegi Yehoba matanaa iyaka ya nuwayoho.” \p \v 3 Yaka \w Logugui ana topankite\w* enuna hi pebaaba-agil hi ba, “Tau ya i ba bwagabwaga, Yehoba i hewa likaan.” \p \v 4 Wali nuwatu Yeisu i atena yaka i ba, “Hauna kaiwena nuwatu nanakina ku nuwatuan atemiwa? \v 5 I mweyaha te ebo na ba, ‘Wam gegi Yehoba matanaa iyaka ya nuwayoho.’ Yaa i pulowan te ebo na ba, ‘U lut ge u nawanawa.’\f * \fr 9:5 \ft Mak 2:9 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \v 6 He toto pupulowanina na baunan ge na ginol, inoke nuku atena al te Gamagal Natuna wana gasisi i gan panayawiya gegi ni nuwayoho.” Inoke i baek toelolol elana i ba, “U lut, wam abakenu u ahe ge u sikal wam limiya.” \p \v 7 Inoke tau i lut ge i sikal wana limiya. \v 8 Sauga boda hi kite, inoke nuwaliya hi ahe ge Yehoba hi tobalan, kaiwena gasisi ololana o i pek gamagalau elal. \s1 Yeisu Mataiyo I Yogaan \r (Mak 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Yeisu awan o i eguluwai i nawanawa al, inoke \w takis ana toahi\w* etegana, alana Mataiyo, i kite i misiyowa wana abatuwalaliya. Yaka i baek elana i ba, “U toulilau.” Inoke Mataiyo i lut ge i toulil. \p \v 10 Yeisu iyoho i aanan Mataiyo wana limiya, inoke takis ana toahi ge togegi hi gewi hi nem avaliyau Yeisu ge wana tohago hi anan. \v 11 \w Palisi\w* enuna hi kite pwawa, inoke hi nel wana tohago elal hi ba, “Hauna kaiwena wami topankite alonau takis ana toahi ge togegi hi anan toyawa?” \p \v 12 Yeisu baaba ya i hago inoke i ba, “Tomolu nige nuwaliya tosawasawal, tokasiyebwa ya te nuwaliya. \v 13 Ku nok ku na ga baaba ya ana sapu ku loyaan, i ba, ‘Nau nige nuwau bwasumu powopowonina, nuwau atilomwan paganina.’ He ya nem nige tage bolo hi ba ‘Ama tosasapol’ ge na yogaagil, yaa ya nem togegi te na yogaagil.” \s1 Neli Galebu ana Palahikan kaiwena \r (Mak 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 Yaka Diyon Tobabitaiso wana tohago hi nem Yeisu elana ge hi nel hi ba, “Hauna kaiwena ama alomeyau ge Palisi galebu ha palahikan awanun kaiwena, yaa wam tohago nige sauga etega hi oola?” \p \v 15 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ebo alolon ana hagali nihi ginol, tab toalolon melutauina wana heliyamwau nihi kahin, sauga ebo iya iyoho avaliya? Nigeya! Yaa ana sauga abwe ni vin, inoke topihigelgel toalolon melutauina ni ahek gamwaliyaa, yaka abwe galebu nihi palahikan. \p \v 16 “Kaliko vavaluna nige ta aahe ge holahola bebeyaunana mwahawanina ta bwabwaliniya, kaiwena ebo kaliko vavaluna ni kin pahipahi inoke mwahawan o ni pwabwata. \v 17 I ola al, nige oine vavaluna ta hoholek ana patuna bebeyaunana gamwanaa toto \w goti\w* kunisina hi ginoliya. Ebo ta ginol ola o, he goti kunisina ni maleli, oine ni maligin ge goti kunisina ni nak. He oine vavaluna ta holek te ana patuna vavaluna gamwanaa toto goti kunisina hi ginoliya, inoke nihi waisi lalabui.” \s1 Tohouwa Natuna Meluyovana ge Yova Welolo I Ahe \r (Mak 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 Yeisu wana baaba o gamwanaa, yaka Yudiya wali tohouwa etegana i nem i loepwakoku awonaa ge i ba, “Natu meluyovana abwe i aliga ya te. U nem u na nimwam u teli tuwanaa inoke yawalina ni sikal.” \v 19 Inoke Yeisu i lut ge alona hi nok, ge wana tohago hi nok al avaliya. \p \v 20 Yova etegana kasiyebwa welolo i ahe baliman ana gewi elulutega eluwa, i noheem Yeisu enaa inoke ana kaliko buhuna i pihikan. \v 21 Totona i nuwatu i ba, “Ebo ana kaliko ya te na pihikan, inoke na molu.” \p \v 22 Yeisu i tagena sikal i kite, yaka i ba, “Natu, atem ni matuwa! Wam abulilek i pwamolowa.” Inoke sauga o elana ge i nok, yova iyaka i molu. \p \v 23 Sauga Yeisu i ulutuk tohouwa wana limiya, igo ana toyuyu ge boda bolo hi nok ge hi lolokahin i kitel. \v 24 Yaka i baek elal i ba, “Ku egonan. Galok nige i aaliga, i kenu ya.” Yaa wana baaba hi nivali. \v 25 Sauga gamagalau hi tagilan, yaka Yeisu i na i tuk galok wana lumwa, nimana i ahe inoke i lut. \v 26 Yaka Yeisu wana ginol o wasana i lelu labi o i soli. \s1 Tomatakai Labui ge Tau Etega nige Anana \p \v 27 Yeisu awan o i eguluwai i nawanawa al, inoke tomatakai labui hi noulil ge hi yogayoga hi ba, “Deibid Tubuna, u atilomwan-agima.” \p \v 28 Sauga i na i ulutuk limiya, yaka tomatakai hi nem elana ge i nelil i ba, “Tab ku abulilek-agau bosowaiu matamiu na panana?” \p Anana hi lahe hi ba, “Ibwe, Babala.” \p \v 29 Yaka mataliya i pihikan ge i ba, “Ni masal eliyamiu ni ola wami abulilek.” \v 30 Yaka mataliya i mwapwela. Yeisu anana i gasisi i baek elal i ba, “Bahi gamagal etegana wana wasa nuku pepek.” \v 31 Yaa sauga hi egon Yeisu wasana hi palelu labi o elana. \p \v 32 Sauga bolau ya hi tagitagil limiya, tau etega yayaluwa bibikena i holaviya elana ge nige anana i gagan, hi pwatanim Yeisu elana. \v 33 Sauga Yeisu yayaluwa bibikena i patuna owaowani, inoke tau ya anana i gan. Gamagalau gegewel nuwaliya hi ahe ge hi ba, “Nige sauga etegana bugul ololana ya ta kikiteya Isileli gamwanaa.” \p \v 34 Yaa Palisi hi ba, “Yayaluwa bibikel wali tohouwa wana gasisi elana te yayaluwa bibikel i papatuna owaowa-agil.” \s1 Totuwalali Hi Kaubwa \p \v 35 Yeisu i na i nopain panuwa bwabwatal ge awan kekeisi eliyalil. Inoke i panpankiti wali limi tapwalolowa, i papaatena Yehoba wana abalogugui wasana waiwaisana, ge gamagalau i pwamolol, bolo ali gila ge kasiyebwa tomaha ge tomaha. \v 36 Sauga boda i kitel, atena i lomwanagil, kaiwena tuwaliya i sasawowol ge nige ali tolabe, hi ola \w sipi\w* bolo nige ali tomatahikan. \v 37 Inoke i baek wana tohago elal i ba, “Eyowa i bwaya enona iyaka i matuwa, yaa totuwalali nige hi gegewi. \v 38 He nuku awanun Babala toneyowa elana inoke totuwalali ni patunal nihi na wana eyowaa ge enona nihi pahi.” \c 10 \s1 Yeisu Apostolowau Elulutega Eluwa I Patunal Hi Tagil \r (Mak 3:13-19; 6:7-13; Luke 6:12-16; 9:1-6) \p \v 1 Yeisu wana tohago elulutega eluwa i yogaagil hi nok elana, ge gasisi i pek elal yayaluwa bibikel nihi patuna owaowa-agil ge gamagalau nihi pwamolol, bolo ali gila ge ali kasiyebwa tomaha ge tomaha. \v 2 Apostolowau elulutega eluwa alaliya i ola hiwe: houwan, Saimon, toto hi ba Pita, ge talina Andulu; Yemesa Sebedi natuna, ge talina Diyon; \v 3 Pilipi ge Batolomiu; Tomas ge Mataiyo toto takis ana toahi; Yemesa Alipiyos natuna ge Tadiyas; \v 4 Saimon toto i neem boda Seloti elal, ge Yudasa Isikaliyota, iya Yeisu i wasaan. \p \v 5 Yeisu tohago elulutega eluwa bolo ya i papatunal nihi tagil, inoke i ba pagasisel i ba, “Bahi nuku nonoek bolo nige Isileli gamagaliliyau i oola wali labi elana, o ebo Sameliya wali panuwa elal. \v 6 Nuku noek ya te boda Isileli ana sipi yayaomalil elal. \v 7 Nuku nok nuku papaatena nuku ba, ‘Yehoba wana abalogugui ana sauga iyaka i kelaubwa.’ \v 8 Tokasiyebwa nuku pwamolol, toaliga nuku palutil, tolepelo nuku abubunil, ge yayaluwa bibikel nuku patuna owaowa-agil. Ku ahe nige molana, nuku pek bahi molana. \v 9 Bahi mani gold, silba o kopa nuku loloke wami pwaos elana ge nuku nonoahe; \v 10 bahi kaliko ana nabwa nuku nonoahe wami nawanawa kaiwena, bahi holahola labuina, o aemiu aana o suki nuku nonoahe. Bahi nuku nuwanuwatu, kaiwena totuwalali ana logugui te matahikanina ni gan. \p \v 11 Sauga nuku ulutuk panuwa etega o awan etega elana, gamagal waiwaisana etegana nuku loyaana to, inoke nuku miminaa wana limiya ana siga nuku egon. \v 12 Sauga nuku ulutuk limiya, nuku baek elal nuku ba, ‘Minamina waiwaisana Yehoba ni pewa eliyamiu.’ \v 13 Ebo gamagalau bolo limi o nihi yaliyaya kaiwemiu, wami ba mulolu minamina waiwaisana kaiwena ni mihot. Ebo nigeya, komiu ya te minamina waiwaisana nuku pwawa, yaa heliya nigeya. \v 14 Ebo nige nihi yayaliyaya kaiwemiu ge nige wami baaba nihi hahago, inoke limi o o ebo panuwa o nuku eguluwan ge aemiu papakovana nuku hapul yoho. \v 15 Ya ba tunahot eliyamiu, lan yatala elana Sodoma ge Gomola ali lahi ni pulowan, yaa panuwa o ali lahi nasi ni pulowan hot. \s1 Tohago Lomwan Nihi Pwawa \r (Mak 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 Ya papatunamiu i ola sipi hi nana ewalili sosokal gamwaliyaa. He nuku siba ni ola mwata ge nuku henapu ni ola bunibuni. \v 17 Nuku matahikagimiu, kaiwena gamagalau enuna abwe nihi ahemiu nihi telemiu kot elana ge hihiu elololina nihi ahe nihi nibinibihagimiu wali \w limi tapwalolo\w* elana. \v 18 Alau kaiwena nihi ahemiu ge nihi telemiu tologugui ge kin mataliyaa, inoke wasa waiwaisana nuku wasaan elal ge bolo nige Yudiya i oola elal. \v 19 Sauga nihi ahemiu nuku na kot kaiwena, bahi nuku nuwanuwatu hauna nuku baunan o ebo ga nuku ba ola. Sauga toto o eliyana hauna baaba ku babaunan nasi Yehoba ni pewa. \v 20 He nige i oola tage komiu te nuku baaba, yaa Tamamiu Yayaluwana ni minaa eliyamiu ge iya te ni baaba. \p \v 21 Gamagalau taliliyau nihi wasaagil inoke tologugui nihi lopaaligal. Taman nihi ginol ni ola al to natuliyau elal. Wawayau nihi lut hinaliyau ge tamaliyau nihi pihigelgel-agil, inoke nihi pek tologugui nihi lopaaligal. \v 22 Alau kaiwena gamagalau gegewel nihi pihigelgel-agimiu, yaa henala ebo ni talmilil gagasisi ana siga abapwamowasi elana pwamwal ni pwawa. \v 23 Sauga ebo nihi palomwanagimiu awan etegana elana inoke nuku lou nuku na awan etegana al. Ya ba tunahot eliyamiu, wami tuwalali nige nuku pwapwamowasi Isileli wali awan gegewena elal inoke Gamagal Natuna ni nem. \p \v 24 Tovavasili nige wana topankite i bwabwata lake; totuwalali nige wana babala i bwabwata lake. He nau lomwan ya pwawa, komiu al nasi lomwan nuku pwawa. \v 25 I waisi ya te tovavasili ni ola wana topankite, ge totuwalali ni ola wana babala. Nau tonlimi, he hi ba tage nau Tamudulele, inoke komiu no limi ana heniheni, nasi alan nanakil hot abwe nihi tunewa eliyamiu. \s1 Wala Pan Gamagalau Bahi Ta Lolovakun-agil \r (Luke 12:2-9) \p \v 26 He gamagalau bahi nuku lolovakun-agil, kaiwena bugul kaukausil abwe nihi mwapwela ge bugul misusumel abwe nihi masal. \v 27 Hauna gun ya baunaniwa eliyamiu gogouwa, nuku baubaunan mwananala; hauna gun ya walgumuan tanamiwa, abwe limi pwatanaa nuku yoga pwapwati. \v 28 Bahi bolo tuwan hi tagapaaliga yaa nige bosowailiya yayaluwa nihi tagapaaliga nuku lolovakun-agil. He Yehoba te nuku lovakunan, iya bosowaina tuwan ge yayaluwa ni apapanak-agil Gehena elana. \v 29 Awaawa labui hi palian toya maisena, age? Yaa nige etegana ni sosogu bilibiliya tage Tamamiu nige ni aatena. \v 30 I ola al komiu kaunumiu pupunona gegewena iyaka i vasili haba ge i atena bubunimiu. \v 31 Inoke bahi nuku lolovakun. Komiu maisena ge maisena awaawa gegewel molaliya ku bwata lake. \p \v 32 Henala gamagalau mataliyaa ni ba pamasal tage iya no gamagal, he nau na ba pamasal ni ola al to Nam labulabumwa elana. \v 33 Yaa henala gamagalau mataliyaa ni alahagau, he nau al na alahan Nam labulabumwa elana. \s1 Yeisu kaiwena Gamagalau Nihi Pihigelgel-agila \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Bahi nuku nunuwatu tage ya nem ge panayawi ni laumwal. Ya nem nige tage laumwal ni gan, yaa ya nem inoke nasi haveyan ni gan. \v 35 Ya nem inoke gamagalau wali minamina na tagawali. Tau ni pihigelgel tamana elana, yova ni pihigelgel hinana elana, ge tau lagona ni pihigelgel yawana nevenak elana. \v 36 Gamagal ana topihigelgel nihi noem tutunau elal. \p \v 37 Henala ebo tamana ge hinana i nunuwana-agil nabiyan yaa nau nige i nunuwana-agau nabiyan, he nige bosowaina ta ba, ‘Iya no tohago.’ Henala ebo natuna tauina o ebo yovana i nunuwana-an nabiyan yaa nau nige i nunuwana-agau nabiyan, he nige bosowaina ta ba, ‘Iya no tohago.’ \v 38 Henala ebo nige wana kolos ni kakalivai ge ni totoulilau, he nige bosowaina ta ba, ‘Iya no tohago.’ \v 39 Henala ebo ni labose yawalina ni pwawa, nasi ni payaomal, ge henala ebo yawalina ni payaomal nau kaiweu, nasi yawalina ni pwawa. \s1 Ebo Yehoba wana Totuwalali Ta Label \r (Mak 9:41) \p \v 40 Henala i atupahemiu, he i atupaheyau, ge henala i atupaheyau, he i atupahe toto i patunau. \v 41 Henala Yehoba wana elopapatuna ni atupahe kaiwena iya Yehoba wana elopapatuna, nasi molana ni ahe ni ola Yehoba wana elopapatuna molana; henala tau sasapona ni atupahe kaiwena iya tau sasapona, nasi molana ni ahe ni ola tau sasapona molana. \v 42 Henala ebo wewel tultul ni wage ge ni pek bolo tokekeisi ya etegana elana kaiwena iya no tohago, ya ba tunahot eliyamiu, molana nige ni kakala abwe ni ahe.” \c 11 \s1 Diyon I Nel Yeisu Iya Mesaiya o Nigeya \r (Luke 7:18-23) \p \v 1 Sauga Yeisu wana tohago elulutega eluwa i ba pagasisel i mowasi, yaka panuwa o i eguluwai i nok i na i panpankiti ge i papaatena labi Galili panuwana ona elal. \p \v 2 Diyon Tobabitaiso iyoho dela, Keliso wana tuwalali wasana i hago inoke wana tohago i patunal hi na \v 3 Yeisu hi neli hi ba, “Owa gamagal toto Diyon i babaunan tage abwe ni nem, o age naha matamatan gamagal etega al kaiwena?” \p \v 4 Yeisu analiya i lahe i ba, “Nuku sikal Diyon wana wasa nuku pek hauna iyaka ku hago ge ku kite: \v 5 tomatakai mataliya hi panana, bolo aeliya nanakina hi nawanawa, tolepelo tuwaliya i waisi, totanatui baaba hi hago, toaliga hi lut ge togulagula Wasa Waiwaisana ana papaatena iyaka hi hago. \v 6 Toto nige i nunuwa lalabui kaiweu Yehoba i muloluan.” \s1 Yeisu I Liwaliwan Diyon kaiwena \r (Luke 7:24-35) \p \v 7 Diyon wana tohago hi sikasikal, inoke Yeisu i liwaliwan boda elal Diyon kaiwena i ba, “Sauga ku na uleya Diyon elana, hauna nuwamiu nuku kite? Tab ku nok tage gamagal etega nuku kite wana nuwatu nige i gagasisi, i ola widiwidi i olak ya te mana eliyana? \v 8 Ebo nigeya, he hauna nuwamiu nuku kite? Age tau etega kaliko waiwaisana i galoi? Yaa bolo kaliko waiwaisana hi galoi hi miminaa kin wali limiya. \v 9 Yaa ku na hauna nuwamiu nuku kite? Age palopita etega? Ibwe! He na baewa eliyamiu iya alan palopita i bwata lake. \v 10 He Diyon bana te palopita etega i lelelian, Yehoba i ba: \q1 No elopapatuna na patuna houwan awomwa, \q1 iya kamwasa ni lovivina-an kaiwem. \m \v 11 Ya ba tunahot eliyamiu, bolo hi masal panayawiya, gegewel Diyon Tobabitaiso i bwata lakel. Yaa henala alana i kekeisisi hot Yehoba wana abalogugui elana, he iya Diyon i bwata lake. \v 12 I telipuna sauga Diyon i papaatena ana siga lan ebe, gamagalau nanakil hi haveyan Yehoba wana abalogugui elana, hi labose tage nihi ahe. \v 13 Mosese wana Logugui ge palopitau gegewel Yehoba wana abalogugui ana nem hi wasaan pwatanim ana siga Diyon. \v 14 Ge Diyon iya Ilaitiya toto palopita i ba i nenem. He binimala nuku abulilek-an te. \v 15 Ebo tanamiu i gan, baaba ya nuku hago. \p \v 16 Gamagalau ha bolo lan ebe, hauna elana na papatini-agil? Heliya hi ola wawayau hi sisigaopop hi misiyowa abamaket elana, inoke enuna hi yoga avaliyau elal hi ba: \q1 \v 17 Alolon ana igo ha yu kaiwemiu, yaka nige ku sasaga. \q1 Nuwanak wonana ha wonaan, yaka nige ku kakahin. \m \v 18 He gamagalau ha bolo lan ebe wali pagan i ola to wawayau o wali pagan hi lolopalapalaviyan. Kaiwena Diyon i nem ge galebu i palahikan awanun kaiwena, ge oine nige i iim, inoke gamagalau hi ba, ‘Yayaluwa bibikena i holaviya elana.’ \v 19 Ge nau Gamagal Natuna ya nem, ya anan ge ya imwim, yaka hi ba, ‘Tau ya iya tohoni ge toimwim, iya takis ana toahi ge togegi wali heliyam.’ Yaa siba toto i noem Yehoba elana mulina ta kite ge ta awa tutunahoti.” \s1 Panuwa bolo Nige Pagan Nanakina ana En Hi Pepek \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Yeisu i baaba panuwa kaiweliya, bolo ginol yawiyawi i gewi i ginola gamwaliyaa, inoke i awa naknakagil, kaiwena pagan nanakina ana en nige hi pepek. \v 21 I ba, “Eeu! Kolasin geb, bwaliga nuku nak! Eeu! Betesaida geb, bwaliga nuku nak! Binimala ginol yawiyawi toto ya ginola eliyamiu na ginola \w Taya ge Saidoni\w* elal, he beyaunana \w kaliko toto bwasumu pupunona elana hi ginoliya\w* nihi galoi ge tuwaliya nihi papakove, inoke nihi pamasalil te iyaka wali gegi ana en hi pek. \v 22 Na baewa eliyamiu, yatala ana lan elana, Taya ge Saidoni ali lahi ni pulowan, yaa komiu ami lahi nasi ni pulowan hot. \p \v 23 “Ga i ola komiu Kapeniyama! Age nuwamiu alamiu nuku teli heyan natiya? Yaa nasi nihi alipalomiu nuku lau Gehena. Binimala ginol yawiyawi toto ya ginola eliyamiu na ginola \w Sodoma\w* elana, he pagan nanakina ana en nihi pek yaka nige lahi nihi pwapwawa, inoke panuwa Sodoma iyoho ya ni minamina ana siga lan ebe. \v 24 Na baewa eliyamiu, yatala ana lan elana, komiu ami lahi ni pulowan hot, yaa Sodoma ali lahi nige ni pupulowan.” \s1 Ku Nem eliyau Na Paveyaho-agimiu \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 Sauga o elana Yeisu i ba, “Nam, labulabum ge panayawi ali Babala, ya tobalagiwa kaiwena wam abalogugui ana aatena u sume tosiba ge toatena elal ge iyaka u pamasal bolo hi ola wawayau elal. \v 26 Ibwe Nam, kaiwena wam nuwatu i ola. \p \v 27 “Aatena gegewena Nam iyaka i pem elau ge na pamasal gamagalau elal. Nige etega i aatenau, iyai te Nam, ge nige etega Nam i aatena, iyai te nau Natuna ge bolo na hilel Nam na pamasal elal. \p \v 28 “Komiu bolo tuwamiu i aliga ge ami kalikalivai i pulowan, gegewemiu nuku nem eliyau inoke na paveyaho-agimiu. \v 29 Kalikalivai toto na pewa nuku ahe ge nuku vavasiliya eliyau, kaiwena ya hanalau ge no pagan i meimei, inoke veyaho nuku pwawa. \v 30 Kaiwena kalikalivai toto na pewa i aimweyaha ge usan toto na pewa nige i pupulowan.” \c 12 \s1 Yeisu Iya Sabwata ana Babala \r (Mak 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 Saugena o elana, Sabwata etegana Yeisu i nosola witi ana eyowa etega gamwanaa. Wana tohago hi galebu inoke witi enona hi lokibwaan ge hi an. \v 2 Sauga Palisi hi kitel, inoke hi baek Yeisu elana hi ba, “U kite, wam tohago \w Sabwata\w* ana logugui hi leke.” \p \v 3 Yeisu analiya i lahe i ba, “Age Deibid liwanina nige ku vavasili ga, ga i ginol ola sauga alonau ge alonau hi galebu? \v 4 He Deibid i na i ulutuk Yehoba wana limiya inoke beleid bwabwalena toto hi teliya Yehoba manininaa, topowon i ahe i pek Deibid ge alonau elal ge hi an. Beleid o hi an, bwagana logugui i ba tage bahi nihi aan, topowon ya te nihi an. \v 5 Age Mosese wana Logugui nige ku vavasili ga, toto i ba topowon Sabwata maisena ge maisena nihi tuwatuwalali limi bwabwalena elana? He Sabwata ana logugui iyaka hi leke to, yaa nige wali nak i gagan. \v 6 Na baewa eliyamiu, gamagal etega iyahe te, iya limi bwabwalena alana i bwata lake. \v 7 Yehoba wana baaba etega ana sapu nige ku aatena, toto i ba, ‘Nau nuwau atilomwan paganina, nige nuwau bwasumu powopowonina.’ Binimala baaba ya ana sapu nuku atena, he no tohago nige nuku aawa naknakagil, heliya nige wali nak i gagan. \v 8 Kaiwena nau Gamagal Natuna, nau Sabwata ana Babala.” \s1 Sabwataa Yeisu Tau Nimana Alialigana I Pwamolu \r (Mak 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Yeisu i nawanawa al i na i ulutuk panuwa o wali limi tapwalolowa. \v 10 Tau etega iyoho to, nimana labi etega i aliga. Palisi nuwaliya Yeisu ana woliwoli nihi ginol, inoke hi neli hi ba, “Wala logugui ga i ba ola? I bosowaina ya gamagal etega ta pwamolu lan Sabwataa o nigeya?” \p \v 11 Yaka i baek elal i ba, “Komiu etega, ebo wana sipi etega i gan ge lan Sabwataa ni soguek gola, nasi ni pihikan ge ni momol heyan, age? \v 12 He sipi bugul bwabwatana, yaa gamagal bugul bwabwatana hot. Inoke Logugui i talam ginol waiwaisana ta ginol lan Sabwataa.” \p \v 13 Yaka i baek tau o elana i ba, “Nimwam u paelu.” Inoke nimana i paelu, ge nimana iyaka i waisi i ola nimana labuina. \v 14 Yaa Palisi hi tagil, hi na hi nuwanuwatu ga nihi ginol ola ge Yeisu nihi lopaaliga. \s1 Yeisu Iya Yehoba wana Totuwalali \p \v 15 Palisi wali nuwatu Yeisu i atena inoke panuwa o i eguluwai. Gamagalau hi gewi hi toulil ge wali tokasiyebwa gegewel i pwamolol, \v 16 yaa i lopwalil bahi nihi wawasaan te henala iya. \v 17 He i ginol ola to, inoke Yehoba wana baaba toto palopita Aiseya i pamasal i tabwa tunahot, i ba: \q1 \v 18 No totuwalali hiwe, toto ya hile, \q2 ya nunuwana-an ge ya yaliyaya-an. \q1 Yayaluwau na pek elana, \q2 ge iya no logugui sasapona ni wasaan gamagalau gegewel elal. \q1 \v 19 Nige ni aawabalgig ge nige ni yogayoga, \q2 nige ni babaa loloi kamwasaa. \q1 \v 20 Kaliyou toto i kom nige ni pipigabom, \q2 odam toto i tolau nige ni pwapwabolu. \q1 He i ola al gamagalau bolo yayaluwaliya i pweyata nige ni totowaagil. \q1 Ni tuwalali ana siga Yehoba wana logugui sasapona bugul gegewena ni lake. \q1 \v 21 Iya alana elana gamagalau gegewel mel nihi teli. \s1 Palisi Hi Ba Tage Yeisu wana Gasisi I Neem Seitani elana \r (Mak 3:20-30; Luke 11:14-23; 6:43-45) \p \v 22 Gamagalau enuna tau etega hi pwatanim, matana i kai ge nige bosowaina ni baaba, kaiwena yayaluwa bibikena i holaviya elana. Yeisu i pwamolu inoke anana i mwapwela ge matana i panana. \v 23 Yaka gamagalau gegewel nuwaliya hi ahe ge hi ba, “Bi ola ge iya Deibid Tubuna?” \p \v 24 Yaa sauga Palisi hi hago yaka hi ba, “Yayaluwa bibikel wali tohouwa, Tamudulele, wana gasisi elana te yayaluwa bibikel i papatuna owaowa-agil.” \p \v 25 Wali nuwatu Yeisu i atena inoke i baek elal i ba, “Ebo abalogugui etega boda ni palabui ge totoliya nihi lohaveyan, he abalogugui o nasi ni mowasi. Ge ebo panuwa etega o ebo un etega boda ni palabui ge totoliya nihi lohaveyan, he nasi nige ni gagasisi. \v 26 I ola al, ebo Seitani totona wana boda ni patuna owaowa-agil, he totoliya hi lohaveyan elal to, inoke wana abalogugui ni mowasi. \v 27 Ku ba tage Tamudulele wana gasisi elana yayaluwa bibikel ya papatuna owaowa-agil. He ebo ku ba ola o, inoke henala wana gasisi elana ge komiu wami tohago yayaluwa bibikel hi papatuna owaowa-agil? He wami tohago wami gegi nihi pamasal. \v 28 Yaa ebo Yehoba Yayaluwana wana gasisi elana ge yayaluwa bibikel ya papatuna owaowa-agil, he Yehoba wana logugui iyaka i nem haba eliyamiu. \p \v 29 “Nige bosowaina gamagal etega ni ulutuk asiyala\f * \fr 12:29 \ft Mak 3:27 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* wana limiya ge wana gogomwau ni bugulan, age? Ebo nuwana, inoke ni yowan hikan ga, abwe wana limi bugubugulina ni bugul egonan. \p \v 30 “Henala nige i miminaa eliyau, iya o topihigelgel. Henala ebo nige alou ha gogogon pahipahi, iya tolopetaki. \v 31 Na baewa eliyamiu, henala ebo pagan nanakina ni ginol ge ebo ni ba bwagabwaga ge Yehoba ni awatautau-an, he bosowaina ya gegi toto o Yehoba ni nuwayoho. Yaa henala ni ba bwagabwaga ge Yayaluwa Bwabwalena ni awatautau-an, he gegi toto o Yehoba nige ni nunuwayoho. \v 32 Henala ebo Gamagal Natuna ni ba panapanak-an, he bosowaina ya gegi toto o Yehoba ni nuwayoho. Yaa henala Yayaluwa Bwabwalena ni ba panapanak-an, he gegi toto o Yehoba nige ni nunuwayoho, sauga ya o ebo sauga i nenem. \p \v 33 “Ebo ebwakil waiwaisana, he enona i waisi. Ebo ebwakil nanakina, he enona i nak. Ebo enona ta kite inoke ebwakil ta atena, ebo ebwakil waiwaisana ebo ebwakil nanakina. \v 34 Komiu Palisi ku ola mwata! Komiu gamagalau nanakil, inoke nige bosowaina baaba waiwaisana nuku baunan. Nigeya hot! Hauna ebo atela i pakalaopopwi, heiya te i tatagila hohopelaa. \v 35 Gamagal toto waiwaisana pagan waiwaisana ni enoni, ni ola waisi toto i pwahin atenaa. Gamagal toto nanakina pagan nanakina ni enoni, ni ola nak toto i pwahin atenaa. \p \v 36 “Na baewa eliyamiu, yatala ana lan elana gamagal maisena ge maisena ana kot ni gan baaba nanakina gegewena kaiwena, toto i baunan. \v 37 Ebo wami baaba baaba waiwaisana, Yehoba ni awa wawaisi-agimiu. Ebo wami baaba baaba nanakina, Yehoba ni awa sigasiga-agimiu.” \s1 Palisi Nuwaliya Yeisu Ginol Yawiyawi Etega Ni Ginol Nihi Kite \r (Mak 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 Inoke Palisi ge Logugui ana topankite enuna hi baek Yeisu elana hi ba, “Topankite, nuwama ginol yawiyawi etega nu ginol naha kite.” \p \v 39 Yeisu analiya i lahe i ba, “Heyan sisigal komiu, nige ku miminaa Yehoba elana, inoke nuwamiu abapankite na ginol eliyamiu. Yaa nige abapankite etega na pepewa, iyai te toto i masala palopita Yona elana. \v 40 I ola lan eton ge bulin eton Yona i miminaa moti bwabwatana tinenaa, i ola al lan eton ge bulin eton nau Gamagal Natuna na minaa bilibili gamwanaa. \v 41 Lan yatala elana gamagalau Ninibe nihi lut ge nihi awa sigasiga-agimiu, kaiwena Yona wana papaatena hi hago inoke wali gegi ana en hi pek. He gamagal etega iyahe te, iya Yona i bwata lake, yaa komiu nige wana papaatena ku hahago ge nige wami gegi ana en ku pepek. \v 42 Lan yatala elana labi Seba wali kwin ni lut ge ni awa sigasiga-agimiu, kaiwena iya i neem labi yayapona elana nuwana Solomon wana panpankiti sisibana ni hago. He gamagal etega iyahe te, iya Solomon i bwata lake, yaa komiu nige anana ku hahago.” \s1 Yayaluwa Bibikena I Ulutagilem Gamagal Etega elana ge I Sikal Al \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 “Sauga yayaluwa bibikena i ulutagilem gamagal etega elana, inoke i na ula bwagabwaga i tatapainan wana abaveyaho i loya, yaa nige etega i pwapwawa. \v 44 Yaka i ba, ‘Na sikal ga abau elana toto ya eguluwai.’ Sauga i sikal, abamina o i kite, hi hala ge hi abubun, yaa enonovana ya. \v 45 Inoke i egon i na wana pan yayaluwa bibikel ali gewi seben al i ahel, heliya wali pagan nanakina hot, yaka alonau hi ulutuk ge hi holaviya abamina o elana. Inoke gamagal o wana minamina houhouwena i nak, yaa mulaa i nak nabi hot. He nasi ni masal ni ola to heyan sisigal lan ebe elal.” \s1 Yeisu Hinana ge Talinau Nuwaliya Nihi Kite \r (Mak 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Yeisu iyoho i baaba boda elal inoke hinana ge talinau hi vin, hi talmilil noleleya, nuwaliya nihi baaba elana. \v 47 Inoke gamagal etega wana wasa i pek, i ba, “Hinam ge talimwau heliya huwo hi taltalmilil noleleya o, nuwaliya nihi baaba elam.” \p \v 48 Anana Yeisu i lahe i ba, “Henala nain, ge henalau taliwau?” \v 49 Yaka nimana i huliek wana tohago elal ge i ba, “Nain ge taliwau heliya hiwe! \v 50 Henala ebo Nam labulabumwa wana nuwatu ni ginol, iya te taliu, nu ge nain.” \c 13 \s1 Tau Etega Pwatum I Yohi \r (Mak 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Lan o elana Yeisu i ulutagilem limiya i nok i na hoga bebenaa ge i misiyo. \v 2 Boda bwabwatana hot hi nogogo ge hi mipainan, inoke i gaiha waga etega elana ge i misiyo, yaa gamagalau hi talmilila datuwa. \p \v 3 I liwan gohalibe inoke bugul i gewi i baunan eliyalil. I ba, “Tau etega i nok eyowaa \w witi\w* pwatumwina i yohi. \v 4 Sauga pwatum i yohi, enuna hi talek kamwasaa inoke bwasumu hi you tal ge hi anil. \v 5 Enuna hi talek manapatpata, ali bilibili waiwaisana nige i bwabwata. Etimwawa hi siun, kaiwena ali bilibili nige i babalu. \v 6 Yaa sauga sabwelu i ha, witi siunina i tonil yaka hi yakiwa, kaiwena ewahililiya nige i lalau bubun. \v 7 Pwatum enuna hi talek mwawin pepesala gamwaliyaa, yaka mwawin pepesala hi siun gagasisi inoke witi hi gig paaligal. \v 8 Pwatum enuna hi talek bilibili waiwaisana elana inoke hi enon, tomaha ona enoliya. Enuna enoliya wan handeled, enuna sikisti, enuna teti. \v 9 Ebo tanamiu i gan, he no baaba nuku hago.” \s1 Hauna Puna ge Yeisu Ba Gohalibe I Liwanan \r (Mak 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 Yeisu wana tohago hi nem elana ge hi neli hi ba, “Hauna kaiwena u liwan gohalibe gamagalau elal?” \p \v 11 Yeisu analiya i lahe i ba, “Yehoba wana abalogugui ana nuwatu misusumena iyaka i pamasal eliyamiu, yaa nige i papamasal eliyalil. \v 12 Henala wana aatena i gan, abwe Yehoba ni paetulan, inoke Yehoba ana aatena ni bwata hot eliyana. Henala Yehoba ana aatena nige i gagan eliyana, hauna valila wana aatena kekeisi, Yehoba ni ahek yoho. \v 13 Ya liwan gohalibe eliyalil puna kaiwena hi gagayawa yaa nige hi kikite, hi lalaegan yaa nige hi hahago ge hi aatena. \v 14 He eliyalil palopita Aiseya wana leleli i tabwa tunahot i ba: \q1 Nuku mimi lalaegan, yaa nige nuku hahago ge nuku aatena, \q2 nuku mimi gagayawa, yaa nige nuku kikite. \q1 \v 15 Kaiwena gamagalau ya ateliya i gasisi, \q2 tanaliya hi pikaus, \q2 ge mataliya hi pagin. \q1 Binimala nigeya, yaka nihi kite mataliyaa, \q2 nihi hago tanaliyaa, \q2 ge nihi atena ateliyaa, \q1 inoke nihi nuwasikal elau ge na pwamolol. \p \v 16 Yaa komiu ku waisi kaiwena matamiu i mwananal ge tanamiu i mwapwela. \v 17 Ya ba tunahot eliyamiu, palopitau ge Yehoba wana gamagalau houhouwel hi gewi nuwaliya hot hauna komiu ku kite heliya nihi kite, yaa nige hi kikite, ge nuwaliya hot hauna komiu ku hago ya panpankiti-an heliya nihi hago, yaa nige hi hahago. \s1 Toyohi ana Ba Gohalibe Yeisu I Pwamwananal \r (Mak 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 Ku laegan ga inoke pwatum ana toyohi ana ba gohalibe ana sapu nuku hago. \v 19 Sauga ebo gamagal etega Yehoba wana abalogugui wasana ni hago, yaa ana sapu nige ni aatena, nasi Seitani ni nem ge hauna toto hi luwan atenaa ni kaluoe. He heiya te pwatum toto i talek kamwasaa. \v 20 Pwatum toto i talek manapatpata, he heiya gamagalau bolo wasa waiwaisana hi hago ge etimwawa hi ahe hi teliek ateliyaa ginebi wali yaliyaya. \v 21 Yaa bugul maisena, wasa waiwaisana nige hi nuwanuwatu-an bubun ateliyaa, ewahililiya nige i lalau bubun, inoke wali sauga nige i yayapu. Sauga ebo pulowan hi pwawa o ebo gamagalau hi palomwanagil wasa waiwaisana kaiwena, etimwawa yayaluwaliya hi pil ge hi towani. \v 22 Pwatum toto i talek mwawin pepesala gamwaliyaa, he heiya gamagalau bolo wasa waiwaisana hi hago, yaa hi nuwanuwatu panayawi yawalina kaiwena ge hi nuwa gogomwau, inoke bugul bolo ya wasa waiwaisana hi gig paaliga ge nige enona i gagan. \v 23 Pwatum toto i talek bilibili waiwaisana elana, he heiya gamagalau bolo wasa waiwaisana hi hago ge hi atena ana sapu. Hi enon, enuna enoliya wan handeled, enuna sikisti, enuna teti.” \s1 Mwawin Nanakina ge Witi Hi Siun Toyawa \p \v 24 Yeisu ba gohalibe etega al i liwanan elal i ba, “Yehoba wana abalogugui i ola hiwe. Tau etega witi pwatumwina waiwaisana i yohi wana eyowaa. \v 25 Bulin etega gamagalau gegewel hi kenukenu, inoke ana topihigelgel etega i nem mwawin nanakina pwatumwina i yohi witi gamwaliyaa ge i egon. \v 26 Sauga witi i siun ge i enon telipuna, inoke mwawin nanakina i masal. \p \v 27 Tau o wana totuwalali hi nem elana hi ba, ‘Tonowak, witi pwatumwina waiwaisana u yohi wam eyowaa, age? Yaa mwawin nanakina ga i noem?’ \p \v 28 Analiya i lahe i ba, ‘Topihigelgel etega i ginol te.’ \p Totuwalali hi nel hi ba, ‘Tab nuwam ama naha nok ge naha awaha yoho?’ \p \v 29 Analiya i lahe i ba, ‘Bahiwa, kaiwena ebo mwawin nanakina nuku awaha yoho, nasi witi enuna alona nuku pulut toyawe. \v 30 Ali toto labui nihi siun toyawa ga, ana siga pahi ana sauga. Sauga o elana na ba topahi elal na ola: Mwawin nanakina nuku pulut houwan ge nuku kin abwe ta ton, inoke witi nuku ahe ge nuku pahe no gonu elana.’” \s1 Masted Pwatumwina ana Ba Gohalibe \r (Mak 4:30-32; Luke 13:18-19) \p \v 31 Yeisu ba gohalibe etega al i liwanan, i ba, “Yehoba wana abalogugui i ola ebwakil alana \w masted\w* pwatumwina, tau etega i ahe ge i luwan wana eyowaa. \v 32 He iya pwatum gegewena wali tokekeisi, yaa sauga i siun ge i bwata, bugul gegewena bolo hi siun eyowaa i bwata lakel. I tabwa ebwakil etegana inoke bwasumu bolo hi youyou hawawala hi nem ali vata hi ginola lalana elana.” \s1 Yis ana Ba Gohalibe \r (Luke 13:20-21; Mak 4:33-34) \p \v 33 Yeisu ba gohalibe etega al i liwanan, i ba, “Yehoba wana abalogugui i ola \w yis\w*, yova etega i ahe ge i telek pwalawa ana bwaya beig eton gamwanaa, inoke yis i tuwalali ana siga pwalawa gegewena i tuk solaan.” \p \v 34 Yeisu i liwan gohalibe inoke bugul bolo ya gegewena i baunan boda elal; ba gohalibe ya te eliyana ge bugul enuna ni liwanan elal. \v 35 Inoke palopita wana baaba i tabwa tunahot i ba: \q1 Awau na pwela ge na ba gohalibe; \q1 bugul misusumel na liwanagil, \q1 bolo hi misumi sauga toto panayawi i telipuna ana siga sauga ya. \s1 Yeisu Mwawin Nanakina ana Ba Gohalibe I Sokal \p \v 36 Inoke Yeisu boda i tataluwagil ge i ulutuk limiya. Wana tohago hi nem elana hi ba, “Mwawin nanakina i siun eyowaa ana ba gohalibe u sokal eliyama.” \p \v 37 Analiya i lahe i ba, “Tau toto witi pwatumwina waiwaisana i yohi, heiya Gamagal Natuna. \v 38 Eyowa heiya panayawi, ge witi pwatumwina waiwaisana heiya Yehoba wana abalogugui gamagaliliyau. Mwawin nanakina heiya Seitani wana gamagalau, \v 39 ge topihigelgel toto mwawin nanakina pwatumwina i yohi, heiya Seitani. Pahi ana sauga heiya sauga mowamowasena, ge topahi heiya aneloseyau. \p \v 40 “Mwawin nanakina nihi awaha yoho ge nihi ton ginaha elana, he nasi ni ola al sauga mowamowasena elana. \v 41 Gamagal Natuna wana aneloseyau ni patunal, yaka bugul bolo gamagalau i pasogol ge hi gegi ge bolo pagan nanakina hi awaawaginol, gegewel nihi awaha yohil wana abalogugui elana. \v 42 Nihi alitukagil ginaha bwabwatana elana inoke nihi kahin ge niniliya ni alavekilal. \v 43 Inoke tosasapol nihi yana ni ola sabwelu mwananalina Tamaliya wana abalogugui elana. Ebo tanamiu i gan, inoke no baaba nuku hago.” \s1 Gogomwau Hi Yamwi ge Bag Waiwaisana Hot ali Ba Gohalibe \p \v 44 Yehoba wana abalogugui i ola gogomwau bwabwatana hi yamwi eyowa etega elana ge hi yaomal luwai. Tau etega i pwawa inoke i sume pasikal. I yaliyaya bubun gogomwau o kaiwena, inoke i nok i na wana bugul gegewena i palian, manina i ahe ge eyowa i pwamola. \p \v 45 Yehoba wana abalogugui i ola al hiwe. Gogomwau ana topali etega bag waiwaisana i loyaagil. \v 46 Sauga etega bag waiwaisana hot molana bwabwatana i pwawa, inoke i nok i na wana bugul gegewena i palian, manina i ahe ge bag o i pwamola. \s1 Vineya ana Ba Gohalibe \p \v 47 Yehoba wana abalogugui i ola al vineya hi galaan hogaa, inoke moti tomaha ge tomaha hi ona. \v 48 Sauga i kalaopop, tologi hi momol heyan gilesaa. Yaka hi misiyo ge moti hi pwaputil, bolo waiwaisal hi teli kekeha, bolo nanakil hi aliyohil. \v 49 He nasi ni ola to sauga mowamowasena elana. Aneloseyau nihi nem, tonanakil ge towaisi nihi walel, bolo nanakil nihi teli getogaagil. \v 50 Nihi alitukagil ginaha bwabwatana elana, inoke nihi kahin ge niniliya ni alavekilal. \s1 Panpankiti Vavaluna ge Panpankiti Bebeyaunana \p \v 51 Yeisu wana tohago i nelil i ba, “Tab nuwamiu i sapu bugul bolo ya kaiweliya?” \p Anana hi lahe hi ba, “Ibwe.” \p \v 52 I baek elal i ba, “He logugui ana topankite gegewel, bolo iyaka hi tabwa tohago Yehoba wana abalogugui kaiwena, heliya hi ola tonlimi toto bugul vavalul ge bugul bebeyaunal i aheya wana holaviya ge i teli tagilagil.” \s1 Nasaleta Gamagaliliyau Nige Yeisu Hi Aawatauwan \r (Mak 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 Sauga Yeisu ba gohalibe bolo ya i liwanan haba, yaka panuwa o i eguluwan \v 54 i nok i na totona wana panuwaa. I panpankiti wali limi tapwalolowa, inoke gamagalau nuwaliya hi ahe hi ba, “Wana aatena ga i aheya? Ga i ola ge i bosowaina ginol yawiyawi ni ginol? \v 55 He iya kapenta natuna age? Hinana alana Meli, talinau Yemesa, Yosepa, Saimon ge Yudasa. \v 56 Nunau gegewel iyehe avalau. He i ola, age? Inoke wana aatena ge wana siba ga i aheya?” \v 57 Inoke ateliya i elolol ge Yeisu hi pihigelgel-an. \p Yeisu i baek elal i ba, “Gamagalau gegewel palopita hi awatauwan, yaa tutunau ge wana panuwa gamagaliliyau ya te nige hi aawatauwan.” \p \v 58 Ginol yawiyawi nige i gegewi i ginola panuwa o elana kaiwena nige hi aabulilek-an. \c 14 \s1 Diyon Tobabitaiso wana Yaomal \r (Mak 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Sauga toto o Helodi, iya Galili wali tologugui, Yeisu wasana i hago, \v 2 inoke i baek wana totuwalali elal i ba, “Diyon Tobabitaiso tei, i lutem yaomal elana. Heiya te kaiwena wana gasisi i gan ge ginol yawiyawi i awaawaginol.” \p \v 3-4 He valila Helodi Helodiyas i oe alona hi alolon, Helodiyas iya Helodi talina Pilipi, lagona. Diyon i mimi baaba Helodi elana i ba i ola, “Nige bosowaina nu alolonan.” Baena, inoke Helodi wana totuwalali i patunal Diyon hi lib hi yowan ge hi teli dela. \v 5 Helodi nuwana ni tagapaaliga, yaa gamagalau i lovakunagil, kaiwena Diyon hi abulilek-an iya palopita etega. \p \v 6 Helodi wana lan ab elana, Helodiyas natuna meluyovana i sagasaga boda mataliyaa. Wana sagasaga Helodi i yaliyaya-an hot, \v 7 inoke i papasila i ba, “O sila nam, ebo hauna gun nu awanuni, nasi na pewa.” \p \v 8 Hinana i baek elana inoke iya i baek Helodi elana, i ba, “Diyon Tobabitaiso mwamwalina nu gotomwa, balomana nu loke mwaha elana, nu pwatanim ge nu pem eliyau na kite.” \p \v 9 Kin nuwana i nak, yaa i ba nihi ginol ni ola galok wana nuwatu, kaiwena iyaka i papasila bolo hi na pati o elana mataliyaa. \v 10 Inoke i ba Diyon mwamwalina hi gotomwa del elana. \v 11 Balomana hi loke mwahaa inoke hi pwatanim hi pek yova elana ge iya i pwatanik hinana elana. \v 12 Yaka Diyon wana tohago hi nem, tuwana hi ahe ge hi na hi teli salaiya, inoke hi nok hi na Yeisu wana wasa hi pek. \s1 Yeisu Boda I Paanil \r (Mak 6:30-44; Luke 9:10-17; Diyon 6:1-14) \p \v 13 Yeisu wasa i hago inoke panuwa o i eguluwai, i heya wagaa ge hi na papaeliya ge nihi mimwaumwau. Gamagalau wana egon wasana hi hago, yaka wali panuwa hi eguluwagil ge aeliyaa hi tatauliulil. \v 14 Yeisu i gailau, inoke sauga boda i kitel, atena i lomwanagil ge wali tokasiyebwa i pwamolol. \p \v 15 Sauga panuwa i kokoyavi, wana tohago hi nem elana hi ba, “Panuwa ya ana bwaga i gan ge kelaubwa bulin ni gan. Boda u patunal nihi na awan elal ge aliya nihi pwapwamola.” \p \v 16 Analiya Yeisu i lahe i ba, “Bahi nihi eegon. Komiu aanan etegana nuku pek nihi an.” \p \v 17 Hi baek elana hi ba, “Beleid nimala panuna ge moti eluwa ya te i gan eliyama.” \p \v 18 Yaka i ba, “Ku pwatanim eliyau.” \v 19 Yaka abwe i ba gamagalau nihi misiyoan mwawin pwatanaa, yaka beleid nimala panuna ge moti eluwa i ahe, matana i lihin labulabumwa ge i ba mulolu Yehoba elana. Inoke beleid i pigebagebal-an, i pek wana tohago elal ge heliya abwe hi guyauan gamagalau elal. \p \v 20 Gamagalau gegewel hi anan tineliya i kiya, inoke wali an teli tohago hi abubun, ana egowa elulutega eluwa. \v 21 Bolo hi anan, bolau ali gewi tabam paib tausan, yaa evenakau ge wawayau ali gewi nige hi aahe. \s1 Yeisu I Nawanawa Hoga Pwatanaa \r (Mak 6:45-52; Diyon 6:15-21; Mak 6:53-56) \p \v 22 Inoke Yeisu i ba wana tohago nihi gaiha wagaa nihi houwa nihi alupanet labi etega ge iya gamagalau ni patunal nihi egonan. \v 23 I patunal hi egonan i mowasi, inoke iya maisena i na i ha oyaa ge i awanun. Bulin i gan iya maisena i miminaa to, \v 24 he waga iyaka ana bwaga i gan panuwa elana, bagol waga i tagapagenagena-an nabiyan, kaiwena mana i yu pahanal. \p \v 25 Mweluluga kekeisi tili kilok ge sikis kilok ali hawawala, inoke Yeisu i nem eliyalil i nawaa hoga pwatanaa. \v 26 Wana tohago hi kite i nawanawa hoga pwatanaa inoke hi lovakun hi ba, “Gagayumwa!” Inoke hi loi ginebi ge wali lovakun. \p \v 27 Yaka etimwawa Yeisu i baek elal i ba, “Atemiu ni matuwa! Nau te. Bahi lovakun!” \p \v 28 Pita i ba, “Babala, ebo tunahot owa, u ba na nawaa hoga pwatanaa ge na nowa elam.” \p \v 29 Anana Yeisu i lahe i ba, “U nem.” \p Inoke Pita i gailau i nawanawa hoga pwatanaa ni nok Yeisu elana. \v 30 Yaa sauga mana i kite, yaka i lovakun ge i telipuna lobek, inoke i yoga i ba, “Babala, u pwamwalau!” \p \v 31 Etimwawa Yeisu nimana i paelu ge i pihikan, yaka i ba, “Wam abulilek nige i bwabwata! Hauna kaiwena u nuwa lalabui?” \p \v 32 Sauga hi gaiha wagaa yaka mana i mwatomwa. \v 33 Inoke bolo hi miminaa wagaa hi kululu elana hi ba, “Tunahot, owa Yehoba Natuna.” \p \v 34 Hoga hi alupanet-an hi na hi tan panuwa Genesaleta. \v 35 Gamagalau Yeisu hi kite inoke hi atena iya to, yaka wasa hi palelu awanina gegewena elal ge tokasiyebwa gegewel hi pwatanim. \v 36 Yaka hi awanun elana tokasiyebwa ana kaliko buhuna ya nihi pibose, inoke bolo hi pibose, gegewel hi molu. \c 15 \s1 Hauna Gun Ni Pabikela? \r (Mak 7:1-23) \p \v 1 \w Palisi\w* ge Logugui ana topankite enuna hi neem Yelusalema hi na Yeisu elana ge hi neli hi ba, \v 2 “Ga i ola ge wam tohago logugui toto i neem tubulau elal hi hewa likaan? Nimaliya nige hi uul i oola logugui o ana kamwasa, mulaa abwe nihi anan.” \p \v 3 Analiya Yeisu i lahe i ba, “Ga i ola ge komiu Yehoba wana logugui ku hewa likaan ge ku golugoluwa totomiu wami panpankiti elana, toto i noem tubumiyau elal? \v 4 Kaiwena Yehoba i ba, ‘Tamwam ge hinam nu awatauwagil’ ge i ba, ‘Henala ebo tamana ge hinana ni ba panakil nihi tagapaaliga.’ \v 5-6 Yaa komiu ku ba ola hiwe: Ebo bugul enuna i gan gamagal etega elana tage tamana ge hinana ali labe kaiwena, i waisi ya ebo nige ni pepek elal ge tamana ge hinana nige ni aawatauwagil. Komiu ku ba i bosowaina ya ni baek elal ni ba, ‘Bugul bolo tage ya pepewa iyaka ya ba pwatanek Yehoba elana, he yaka nige na pepewa.’ Ku ba ola o, inoke Yehoba wana logugui ku hewa likaan to ge ku golugoluwa totomiu wami panpankiti elana toto i noem tubumiyau elal. \v 7 Tokakakawi komiu! Palopita Aiseya i ba bubun ya, kaiwemiu valila i lelelian i ola hiwe: Yehoba i ba, \q1 \v 8 ‘Gamagalau ya hohopeliyaa hi awatauwagau, \q2 yaa ateliya ana bwaga i yapu elau. \q1 \v 9 Wali tapwalolo eliyau i ola bugul bwagabwaga, \q2 gamagalau wali nuwatu hi panpankiti-an tage Yehoba wana logugui.’” \p \v 10 Yeisu boda i yogaagil inoke niman ana ulul bana i baek elal i ba, “Ku laegan! Nuwamiu ni sapu! \v 11 Toto i tuka awalaa nige i papabikela, yaa toto i tagilem awalaa heiya te gamagal i pabikela.” \p \v 12 Yaka tohago hi nem elana ge hi ba, “Tab u atena Palisi ateliya i elolol wam baaba ya kaiwena?” \p \v 13 Yeisu analiya i lahe i ba, “Bugul gegewena toto Nam labulabumwa nige i luluwan abwe nihi pulut yoho. \v 14 Ku telel! Heliya tohouwa mataliya kakaina. Ebo tomatakai wana pan tomatakai ni nul, nasi ali toto labui nihi soguek gola.” \p \v 15 Pita i ba, “Ba gohalibe ya u sokal eliyama.” \p \v 16 Yaka Yeisu i baek elal i ba, “Age nigeya ga nuwamiu i sasapu? \v 17 Age nige ku aatena toto i tuka awalaa i loek tinelaa yaka abwe i noek wana kamwasaa? \v 18 Yaa toto i tagilem awalaa, he i neem atelaa inoke heiya te gamagalau i pabikela. \v 19 Kaiwena nuwatu nanakina i neem atelaa: taulol, ganawal, lubwala, kaoma, woliwoli kakawi ge loloba. \v 20 Heiya te gamagalau i pabikela; yaa nimala nige ta uul ge aanan ta an nige i papabikela.” \s1 Kenani Yovana wana Abulilek \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Yeisu panuwa o i eguluwai, i nok i na Taya ge Saidoni wali labi elana. \v 22 He Kenani yovana etegana i miminaa labi o elana, iya nige Isileli gamagalina i oola. I nem Yeisu elana ge i yogayoga i ba, “Babala, Deibid Tubuna, u atilomwan-agau! Kaiwena yayaluwa bibikena i holaviya natu meluyovana elana ge i papalomwan-an nabiyan.” \p \v 23 Yeisu anana nige i lalahe, nige baaba etega i babaunan. Inoke wana tohago hi nem elana ge hi ba gagasisi elana hi ba, “Yova u patuna owaowani, kaiwena i nonoyogayoga elaa.” \p \v 24 Yaka Yeisu i ba, “Nam i patunau ya nem boda Isileli wali sipi yayaomalil ya te kaiweliya.” \p \v 25 Yaka yova i nem i loepwakoku elana ge i ba, “Babala, u labeyau.” \p \v 26 Anana i lahe i ba, “Tabam nige i sasapu ebo na labewa. Nige bosowaina wawayau aliya ta ahe ge ta alihinek wanuka elal.”\f * \fr 15:26 \ft Mak 7:27 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \p \v 27 Yaka yova i ba, “Ibwe, Babala. Yaa wanuka aanan mumwina, toto i soguem tutuliya wana teibol elana hi an, inoke i bosowaina ya nu labeyau.” \p \v 28 Inoke Yeisu i ba, “Yova, wam abulilek i bwata. Ni masal ni ola wam nuwatu.” Inoke sauga o elana natuna i molu. \s1 Yeisu Tokasiyebwa Hi Gewi I Pwamolol \p \v 29 Yeisu panuwa o i eguluwai i nawanawa Hoga Galili bebenaa. Yaka abwe i na i ha oyaa ge i misiyo. \v 30 Inoke boda bwabwatana hi nem elana ge tokasiyebwa hi gewi hi pwatanim, bolo tonohomhom, tomatakai, bolo aeliya i kom, bolo analiya i nak ge enuna al, inoke hi telel Yeisu aenaa ge i pwamolol. \v 31 Gamagalau nuwaliya hi ahe, kaiwena hi kite bolo analiya i nak hi baaba, bolo aeliya i kom hi pasapu, tonohomhom hi nobubun ge tomatakai mataliya hi panana. Inoke Isileli wali Yabowaine hi tobalan. \s1 Palabuina Yeisu Boda I Paanil \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Yeisu wana tohago i yogaagil hi nem elana inoke i ba, “Gamagalau ya nuwau i nakagil, kaiwena lan eton avalau ta mina, yaka nige aliya i gagan. Nige nuwau i oola galegalebol ya na patuna pasikalil, kaiwena eba nasi nihi wesal kamwasaa.” \p \v 33 Wana tohago hi baek elana hi ba, “Panuwa ya ana bwaga i gan, aanan ga ta aheya ge boda ya ta paanil?” \p \v 34 Yaka Yeisu i nelil i ba, “Beleid ehila eliyamiu?” \p Hi ba, “Nimala panuna labui ge moti kekeisi ehila ya.” \p \v 35 I ba boda hi misiyoan bilibiliya, \v 36 yaka beleid seben i ahel alona ge moti, i ba mulolu Yehoba elana, i pigebagebal-an, inoke i pek wana tohago elal ge heliya hi guyauan gamagalau elal. \v 37 Gegewel hi anan tineliya i kiya, inoke wali an teli tohago hi abubun, ana egowa seben hi ahe. \v 38 Bolo hi anan, bolau ali gewi po tausan, yaa evenakau ge wawayau ali gewi nige hi aahe. \v 39 Yeisu boda i patunal hi egon inoke i gaiha wagaa i na Magadan ana labi elana. \c 16 \s1 Palisi Hi Ba Yeisu Ginol Yawiyawi Ni Ginol \r (Mak 8:11-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 Palisi ge Sadiusi enuna hi nem Yeisu elana, nuwaliya nihi labose inoke hi ba, “Ginol yawiyawi etega nu ginol, inoke naha atena tunahot wam gasisi i neem Yehoba elana.” \p \v 2 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ebo sabwelu wana sauga lobek inoke ku ba, ‘Bwaligumwa ni mainum kaiwena labulabum i ket,’ \v 3 ge ebo mweluluga inoke ku ba, ‘Nasi kehe ni lau kaiwena labulabum i ket ge i biki.’ I bosowaimiu labulabum ana awa nuku eunaan, yaa sauga toto Yehoba i teli ana etotohi nige bosowaimiu ana awa nuku eunaan. \v 4 Heyan sisigal komiu, nige ku miminaa Yehoba elana, inoke nuwamiu abapankite na ginol eliyamiu. Yaa nige abapankite etega na pepewa, iyai te toto i masala palopita Yona elana. He i ola al nau abwe na lut al.” \p Inoke Yeisu i tataluwagil ge i egon. \s1 Palisi ge Sadiusi wali Yis Bana \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Sauga hoga hi alupanet-an, tohago hi nuluwan nige beleid etega hi aahe. \v 6 Yeisu i baek elal i ba, “Matamiu ni mwaun ge nuku matahikagimiu \w Palisi\w* ge \w Sadiusi\w* wali \w yis\w* kaiwena.” \p \v 7 Tohago hi peawaawota-agil hi ola, “I ba ola o kaiwena nige beleid etega ta pwapwatanim.” \p \v 8 Yeisu wali baaba i atena inoke i baek elal i ba, “Wami abulilek nige i bwabwata! Ga i ola ge ku peawaawota-agimiu beleid kaiwena. \v 9 Age nige ga nuwamiu i sasapu? Tab ku nuwahikan valila beleid nimala panuna ya pigebagebal-an bolau paib tausan kaiweliya? He an teli ana egowa ehila ku ahe? \v 10 Tab ku nuwahikan beleid seben ya pigebagebal-an bolau po tausan kaiweliya? He an teli ana egowa ehila al ku ahe? \v 11 Ga i ola ge nige nuwamiu i sasapu te nau nige ya baaba eliyamiu beleid kaiwena? Yaa nau ya ba, ‘Nuku matahikagimiu Palisi ge Sadiusi wali yis kaiwena.’” \p \v 12 Abwe tohago hi atena nige i baaba nihi matahikagil yis toto beleid kaiwena, yaa i ba nihi matahikagil Palisi ge Sadiusi wali panpankiti kaiwena. \s1 Pita I Pamasal Yeisu Iya Mesaiya \r (Mak 8:27-30; Luke 9:18-21) \p \v 13 Yeisu i nok i na panuwa Sisaliya Pilipai ana labi elana, inoke wana tohago i nelil totona bana, i ba, “Gamagalau hi ba tage Gamagal Natuna iya henala?” \p \v 14 Anana hi lahe hi ola, “Enuna hi ba owa Diyon Tobabitaiso, enuna hi ba owa Ilaitiya, ge enuna al hi ba owa Yelemaiya o ebo palopita etega.” \p \v 15 I baek elal i ba, “Yaa komiu, ku ba tage henala nau?” \p \v 16 Saimon Pita anana i lahe i ba, “Owa \w Mesaiya\w*, Yabowaine yawalina gaganina Natuna.” \p \v 17 Yeisu i baek elana i ba, “Saimon Yona natuna, Yehoba i muloluagiwa! Kaiwena gamagalau panayawiya nuwatu ya nige hi pepewa, yaa Nam labulabumwa i pewa. \v 18 Nau na baewa eliyam, owa Pita,\f * \fr 16:18 \ft Alan ‘Pita’ ana sapu heiya ‘pat’.\f* inoke pat ya pwatanaa no boda ekelesiya na tal, ge Seitani wana boda nige wali gasisi tage nihi bwata lake. \v 19 He ki na pewa elam ge wam gasisi ni gan Yehoba wana abalogugui gamwanaa; inoke hauna toto nu lopwali panayawiya, nasi Yehoba ni lopwali labulabumwa, ge hauna toto nu talamwan panayawiya, nasi Yehoba ni talamwan labulabumwa.” \p \v 20 Inoke Yeisu wana tohago i ba pagasisel bahi gamagal etega wana wasa nihi pepek te iya Mesaiya. \s1 Yeisu I Pamasal wana Yaomal Kaiwena \r (Mak 8:31–9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 Sauga o elana ge i nok, Yeisu i pamasal wana tohago elal i ba, “Na na ga Yelusalema inoke Yudiya wali tohouwa, topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite nihi palomwanagau nabiyan ge nihi lopaaligau, inoke lan eton ni mowasi abwe na lut al.” \p \v 22 Pita Yeisu i ahe hi na hi mihuwala, inoke i ba lopwali i ba, “Babala, bahi ni oola to! Bugul ya bahi ni mamasal eliyam.” \p \v 23 Yaka Yeisu i tagena sikal, i baek Pita elana i ba, “Seitani, u miegon eliyau! Owa u ola abasogu eliyau, kaiwena wam nuwatu nige i nonoek Yehoba wana kamwasaa, i noek gamagalau wali nuwatu elana.” \p \v 24 Inoke Yeisu i baek wana tohago elal i ba, “Ebo etega nuwana ni toulilau, totona wana waisi ni towani, inoke ana kolos ni ahe ni kalivai ge ni toulilau. \v 25 Kaiwena henala ebo nuwana totona yawalina ni pwamwal, nasi ni payaomal, yaa henala ebo yawalina ni payaomal nau kaiweu, he nasi yawalina ni pwawa. \v 26 Hauna ana waisi ebo gamagal etega panayawi gegewena ni ahe ni logugui-an, yaa yawalina hot ni payaomal. He nige bugul etega bosowaina ni ahe ge yawalina ni pwamola pasikal. \v 27 Kaiwena Gamagal Natuna i nenem ginebi Tamana wana wasawasa ge alonau wana aneloseyau, inoke abwe gamagalau gegewel ni pwamolal ni ola wali tuwalali. \v 28 Ya ba tunahot eliyamiu, gamagalau enuna heliya iyahe te Gamagal Natuna nihi kite ga ni nem alona ge wana logugui, mulaa abwe nihi yaomal.” \c 17 \s1 Yeisu ana Awa Gegetogana I Masal \r (Mak 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 Lan esiwa (6) i mowasi, inoke Yeisu tohago eton i ahel, Pita, Yemesa alona ge talina Diyon, alonau hi na hi ha oya mihahaina elana, heliya ya. \v 2 Inoke ana awa gegetogana i masal mataliyaa. Maninina i namanamal i ola sabwelu ge ana kaliko i wawakeki hot ge i namanamal. \v 3 Inoke tohago eton hi kite Mosese ge Ilaitiya hi masal, avaliya Yeisu hi liwaliwan. \p \v 4 Yaka Pita i baek Yeisu elana i ba, “Babala, i waisi te kila iyehe ee. Ebo nuwam, inoke gonu eton na ginolil, etegana owa, etegana Mosese, ge etegana Ilaitiya.” \p \v 5 Sauga Pita iyoho i baaba, yaka yaluyalu namanamalina i pahabobol, inoke anan etega i neem yaluyaluwa i ba, “Toto ya natu nunuwanina hot; ya yaliyaya nabiyan iya kaiwena. Nuku laegan elana!” \p \v 6 Sauga tohago anan ya hi hago, yaka hi lovakun nabi ge maniniliya hi pwabun sumek bilibiliya. \v 7 Yeisu i nem eliyalil, i pihikagil ge i ba, “Ku lut. Bahi lovakun.” \v 8 Mataliya hi lihin, yaa nige gamagal etega hi kikite, Yeisu maisena ya. \p \v 9 Sauga hi laulau oyaa, inoke Yeisu i baek elal i ba, “Bahi gamagal etega wana wasa nuku pepek bugul toto ku kikite kaiwena, ana siga Gamagal Natuna ni lutem yaomala.” \p \v 10 Inoke tohago Yeisu hi neli hi ba, “Hauna kaiwena \w Logugui ana topankite\w* hi ba tage Ilaitiya ni nem houwa, mulaa abwe Mesaiya ni nem?” \p \v 11 Yeisu analiya i lahe i ba, “Tunahot Ilaitiya ni nem houwa, inoke bugul gegewena ni abubun. \v 12 Yaa na baewa eliyamiu, Ilaitiya iyaka i nem haba, yaa gamagalau nige hi aatena, inoke bugul bolo hi nuwatuan hi ginol ya eliyana. I ola al, nau Gamagal Natuna abwe nihi palomwanagau.” \p \v 13 Inoke tohago hi atena age Diyon Tobabitaiso bana te ge i ba, “Ilaitiya iyaka i nem haba.” \s1 Yeisu Tokikiuha Etega I Pwamolu \r (Mak 9:14-29; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Sauga hi sikal hi na boda elal, yaka tau etega i nem Yeisu elana, i loepwakokuwa manininaa \v 15 ge i ba, “Babala, natu nu atilomwan-an. I kikikiuha ge i nuwaleyan hot. Sauga i gewi ni sogu ginaha elana o ebo wewel elana. \v 16 Ya pwatanim wam tohago elal, yaa nige bosowailiya nihi pwamolu.” \p \v 17 Yaka Yeisu i ba, “Ee komiu, nige wami abulilek i gagan ge nuwatu gegewena ku pil getogaan! Yaka sauga i yapu te alowau komiu ta miminaa e! Paehila na palahikan kaiwemiu? Geman ku pwatanim elau.” \v 18 Yeisu i baek yayaluwa bibikena elana inoke i tagil, ge sauga o geman i molu. \p \v 19 Inoke tohago heliya ya hi nem Yeisu elana ge hi neli hi ba, “Hauna kaiwena ama nige bosowaima naha ba ge yayaluwa bibikena ni tagil?” \p \v 20 Analiya i lahe i ba, “Kaiwena nige wami abulilek i bwabwata. Ya ba tunahot eliyamiu, ebo wami abulilek i gan, bwagana wana kekeisisi ni ola ebwakil toto \w masted\w* pwatumwina, bosowaimiu nuku baek oya ya elana nuku ba, ‘Abam u miluwai, u na huwo,’ yaka ni ginol ola. Ebo wami abulilek i gan, nige bugul etega i pupulowan tage nige bosowaimiu nuku ginol. \v 21 Yaa yayaluwa bibikena ololana o nige bosowaina ta ba ni tagil, iyai te ebo ta awanun ge galebu ta palahikan awanun o kaiwena.”\f * \fr 17:21 \ft Buki ana toleli papanet, bolo houhouwel, enuna puna 21 ana baaba hi leli, enuna nige hi leleli.\f* \s1 Yeisu I Baaba al wana Yaomal kaiwena \r (Mak 9:30-32; Luke 9:43b-45) \p \v 22 Sauga tohago hi nem hi migogo Galili elana, inoke i baek elal i ba, “Gamagal Natuna kelaubwa abwe nihi talamwan gamagalau nimaliyaa, \v 23 inoke nihi lopaaliga ge lan etonina elana abwe ni lut al.” Yaka tohago nuwaliya i nak nabi. \s1 Limi Bwabwalena ana Takis ana Pwapwamola Bana \p \v 24 Sauga Yeisu alonau wana tohago hi nem Kapeniyama, Limi Bwabwalena ana takis ana toahi hi nem Pita hi neli hi ba, “Age nige wami topankite Limi Bwabwalena ana takis i pwapwamola?” \p \v 25 Pita analiya i lahe i ba, “Nigeya! He i pwapwamola.” \p Yaka Pita i na i ulutuk limiya. Nigeya ga baaba etega i babaunan, inoke Yeisu i ba houwa i ola, “Saimon, wam nuwatu ga i ola? Panayawi ana kin takis hi aaheya henalau elal—tutuliyau elal o ebo gamagalau getogal elal?” \p \v 26 Anana Pita i lahe i ba, “Gamagalau getogal elal.” \p Yaka Yeisu i ba, “He inoke nige bosowaina kin natunau takis nihi pwamola. I ola al, nau binimala bahi takis na pwapwamola Nam wana limi kaiwena. \v 27 Yaa bahi Limi Bwabwalena ana takis ana toahi ta papahugal. He u nok u na hogaa ge am yawon nu alipalo. Moti toto nu kos houwan nu ahe, gamwana nu pitanal, inoke mani nu pwawa ana bwata i bosowaina wala takis. Nu ahe nu na owa ge nau wala takis nu pwamola.” \c 18 \s1 Henala Alana I Bwata Yehoba wana Abaloguguiya \r (Mak 9:33-37; Luke 9:46-48) \p \v 1 Saugena o tohago hi nem Yeisu elana ge hi neli hi ba, “Henala alana i bwata Yehoba wana abalogugui elana?” \p \v 2 Yaka wawaya kekeisi etega i yogaan ge i patalmilil mataliyaa, \v 3 inoke i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, ebo nige wami pagan nuku pipil ge nuku oola wawayau kekeisi, he nige nuku uulutuk Yehoba wana abalogugui elana. \v 4 Henala ebo ni hanalau ni ola wawaya ya, he iya alana i bwata Yehoba wana abalogugui elana. \v 5 Ge henala alau elana wawaya etegana ololana ya ni yoga pahe, iya i yoga paheyau. \s1 Lawakik Bana \r (Mak 9:42-48; Luke 17:1-2) \p \v 6 Ebo pat pupulowanina ta gimwan gamagal mwamwalinaa ge ta alipalo limwana ni unun, he lahi o nige i bwabwata hot. Yaa Yehoba lahi bwabwatana hot ni pek gamagal elana, henala ebo tokekeisi etegana toto i abulilem elau ni pagegi ge ni sogu, tokekeisi ololana wawaya ya. \v 7 Eeu, panayawi geb! Panayawi i nak kaiwena bugul bolo gamagalau hi pagegel hi gewi. Tunahot bugul ya nihi masamasal, yaa henala toto ali topapamasal, he ana lahi ni bwata. \p \v 8 Ebo nimwam etega o ebo aem etega ni pagegewa, nu gotomwa yoho. I waisi te ebo nimwam etega o ebo aem etega nige ni gagan ge yawal hot nu pwawa, bahi nimwam labui ge aem labui nihi aalitukagiwa ginaha mihomihotina elana. \v 9 Ebo matam etega ni pagegewa, nu bwana yoho. I waisi te ebo matam maisena ge yawal hot nu pwawa, bahi matam labui nihi aalitukagiwa Gehena elana. \s1 Sipi Etega I Tatayaomal \r (Luke 15:3-7) \p \v 10 Nuku matahikagimiu bahi wawayau tokekeisi ya etegana nuku teteli lowan. Kaiwena na baewa eliyamiu, wali aneloseyau sauga gegewena hi miminaa Nam labulabumwa manininaa. \v 11 Nau Gamagal Natuna ya nem totatayaomal na pwamwalil. \p \v 12 Ga ku nuwatu ola? Ebo gamagal etega wana \w sipi\w* elulu bwagabwaga (100) ge etegana ni tatayaomal, ga ni ginol ola? Nasi ali toto naenti naen ni eguluwagil nihi miminaa oyaa, yaka iya ni na sipi toto i yaomal ni loyaan. \v 13 Ya ba tunahot eliyamiu, sauga ebo ni pwawa, wana yaliyaya ni bwata hot sipi maisena ya kaiwena, wana yaliyaya nige ni bwabwata hot ali toto naenti naen kaiweliya bolo nige hi yayaomal. \v 14 He i ola al, Tamamiu labulabumwa nige wana nuwatu i oola tage tokekeisi ya etegana ni yaomal. \s1 Talim Pagan Nanakina I Ginol elam Bana \p \v 15 Ebo talim pagan nanakina ni ginol elam, u nok u na elana ge ami toto labui ya, wana gegi nu pamasal elana. Ebo anam ni hago, he talim iyaka u ahe pasikal. \v 16 Yaa ebo anam nige ni hahago, yaka gamagal maisena o labui alomwau nuku nok, inoke ni ola Mosese wana logugui: gamagalau labui o eton nihi ba, ‘E, ha kite,’ mulaa abwe woliwoli ta patunahot. \v 17 Ebo heliya analiya nige ni hahago, yaka nu pamasal toekelesiya elal. Ebo toekelesiya analiya nige ni hahago, inoke ana nuwatu nu ginol ni ola iya togegi o ebo takis ana toahi etega. \p \v 18 Ya ba tunahot eliyamiu, hauna toto nuku lopwali panayawiya nasi Yehoba ni lopwali labulabumwa, ge hauna toto nuku talamwan panayawiya nasi Yehoba ni talamwan labulabumwa. \p \v 19 Na baewa eliyamiu, ebo komiu ami toto labui wami nuwatu ni maisena ge nuku awanun bugul etega kaiwena, he Nam labulabumwa ni ginol ola kaiwemiu. \v 20 Kaiwena ebo labui o eton alau elana nuku migogo, he nau iyoho alomiu.” \s1 Avala wana Gegi Ta Nuwayoho \p \v 21 Yaka Pita i nem Yeisu elana ge i neli i ba, “Babala, ebo taliu pagan nanakina ni ginol elau, wana gegi na nuwayoho paehila? Age besena paseben?” \p \v 22 Anana Yeisu i lahe i ba, “Bahi nu nunuwayoho paseben, yaa nu nuwayoho pagewigewi ge sauga gegewena. \p \v 23 He Yehoba wana abalogugui paganina i ola hiwe. Kin etega nuwana wana totuwalali ali vaga ni loyaan. \v 24 Sauga i telipuna vaga i loyaloya, tau etega hi pwatanim ana vaga ana bwata i ola kina ali gewi miliyon maisena. \v 25 Nige bosowaina ni pwamola, inoke wana tonowak i ba wana bugul gegewena ge iya alonau ge natunau nihi paliagil nihi tabwa tololoyowan, inoke mani ni ahe ge ana vaga ni lekeya. \p \v 26 Totuwalali i loepwakoku matanaa inoke i awanun nabinabi i ba, ‘U palahikan ge u matamatan ga, inoke abwe gegewena na pwamola.’ \v 27 Wana tonowak i atilomwan-an inoke i sokal ge ana vaga i nuwayoho. \p \v 28 Sauga totuwalali o i tagil, wana pan totuwalali etega i pwawa, tau o ana vaga i gan eliyana ana bwata i ola kina ehila ya. I lib hikan mwamwalina elana ge i ba, ‘Am vaga u pwamola eliyau.’ \p \v 29 Yaka wana pan totuwalali i loepwakoku ge i awanun nabinabi i ba, ‘U palahikan ge u matamatan ga, inoke abwe na pwamola.’ \v 30 Yaa i towa, inoke i ba nihi teli tukan dela ana siga ebo ana vaga ni pwamola. \p \v 31 Totuwalali enuna al avaliya hi kite pagan nanakina i ginol alona elana. Nuwaliya i nak nabi, inoke hi nok hi na wali tonowak elana ge bugul gegewena hi wasaan. \p \v 32 Wali tonowak totuwalali o i yogaan ge i ba, ‘Totuwalali sisigana owa. Am vaga gegewena eliyau iyaka ya nuwayoho, i ola wam awanun elau. \v 33 He binimala owa al alom nu atilomwan-an, ni ola nau ya atilomwan-agiwa.’ \v 34 Wana tonowak i huga inoke i patuna nihi teli tukan dela ni lahi ana siga ebo ana vaga ni pwamola.” \p \v 35 Inoke Yeisu i ba, “He Nam labulabumwa ni ginol ni ola al to eliyamiu, ebo talimiyau wali gegi nige nuku nunuwayoho atemiwa.” \c 19 \s1 Alolon ge Towa Bana \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Sauga Yeisu baaba ya i baunan haba, inoke labi Galili i eguluwai i nok i na labi Yudiya toto wewel Yolidani labena leunati. \v 2 Boda bwabwatana hi toulil, inoke tokasiyebwa hi gewi i pwamolol labi o elana. \p \v 3 Palisi enuna hi nok elana tage nihi labose, inoke hi neli hi ba, “Tab wala logugui i talam bosowaina tau lagona ni towani, ebo towa puna etega i nuwatu pwawa?” \p \v 4 Analiya i lahe i ba, “Age Buki Bwabwalena elana nige ku vavasili te abatelipuna elana Toginol ‘gamagalau i ginolil tau ge yova’? \v 5 Ge i ba, ‘Heiya kaiwena tau tamana ge hinana ni miluwagil ni na alona ge lagona nihi mipamaisena, inoke ali toto labui nihi ola tuwan maisena.’ \v 6 Inoke heliya nige al hi oola eluwa, yaa heliya hi ola maisena. Yehoba iyaka i tubwel toyawel, he bahi gamagal etega ni teteli pwamwaumwau-agil.” \p \v 7 Yaka Palisi hi neli hi ba, “Owa u ba ola o, yaa hauna kaiwena Mosese wana logugui i ba tau towa ana pepa ni pek lagona elana, inoke abwe ni patuna ge ni egon?” \p \v 8 Analiya Yeisu i lahe i ba, “Kaiwena atemiu i gasisi ge ami papaatena i esowal hot, inoke heiya te kaiwena Mosese i talam ge lagomiyau nuku towaagil. Yaa abatelipuna elana nige ana logugui i oola to. \v 9 Na ba eliyamiu, ebo tau etega bwagana lagona nige i gaganawal ni towani, ge yova getoga ni alolonan, iya i ganawal.” \p \v 10 Yaka wana tohago hi baek elana hi ba, “Ebo tau ge yova wali alolon ana logugui ni ola o, he i waisi te bahi ta aalolon.” \p \v 11 Yeisu i baek elal i ba, “Nuwatu ya nige gamagalau gegewel kaiweliya i oola, iyai ya te bolo Yehoba i pek eliyalil. \v 12 Gamagalau enuna nige bosowailiya nihi alolon kaiwena hi abil ali gila i gan. Enuna nige bosowailiya nihi alolon gamagalau wali nuwatu kaiwena ge ginol enuna hi ginol eliyalil. Ge enuna nige hi aalolon kaiwena hi pwabwabwalena-agil Yehoba wana abalogugui kaiwena. Henala ebo bosowaina logugui ya ni ahe, inoke ni ahe.” \s1 Yeisu Wawayau I Ba Muloluagil \r (Mak 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 Gamagalau enuna wawayau hi pwatanim Yeisu elana, tage nimana ni teli pwataliyaa ge ni awanun kaiweliya, yaa wana tohago gamagalau hi haveyanagil. \v 14 Yaka Yeisu i ba, “Wawayau ku talamwagil nihi nem eliyau, bahi nuku lolopwalil, kaiwena Yehoba wana abalogugui i minaa ololana o eliyalil.” \p \v 15 Inoke nimana i teli tuwaliyaa ge i awanun kaiweliya, yaka abwe panuwa o i eguluwan. \s1 Togogomwau Etega wana Nel Yeisu elana \r (Mak 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 Tau etega i nem Yeisu elana i neli i ola, “Topankite, hauna ginol waiwaisana na ginol ge yawal mihomihotina na pwawa?” \p \v 17 Anana Yeisu i lahe i ba, “Hauna kaiwena waisi bana ge u nel eliyau? Maisena ya te iya towaisi hot. Ebo nuwam yawalim nu pwawa, Yehoba wana logugui nu henapuagil.” \p \v 18 Yaka tau i nel i ba, “Hauna logugui bolo?” \p Yeisu i ba, “Bahi taulol, bahi ganawal, bahi kaoma, bahi woliwoli kakawi, \v 19 tamwam ge hinam nu awatauwagil, ge alom nu nunuwana-an ni ola totom u nunuwana-agiwa.” \p \v 20 Yaka tau i baek elana i ba, “Bolo ya gegewel iyaka ya paolaolaek. Hauna toto al ya kalaan?” \p \v 21 Anana Yeisu i lahe i ba, “Ebo nuwam nu ola towaisi hot, nu na wam gogomwau nu paliagil, manina nu pek togulagula elal, inoke abwe nu gogomwau labulabumwa. Inoke nu nem nu toulilau.” \p \v 22 Sauga tau o baaba ya i hago, inoke i egon alona ge wana nuwanak, kaiwena iya togogomwau. \p \v 23 Inoke Yeisu i baek wana tohago elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, togogomwau wali ulutuk i pulowan Yehoba wana abalogugui elana. \v 24 Na baewa al eliyamiu, i pulowan te bwasumu toto \w kamel\w* ni ulusola evaneya golinaa, i ola al i pulowan hot tologogomwau wali ulutuk Yehoba wana abalogugui elana.” \p \v 25 Sauga tohago baaba ya hi hago, ateliya i you nabi inoke hi neli hi ba, “Ebo i ola o, he henala ge bosowaina ni mwal?” \p \v 26 Yeisu matana i lihikan elal ge i ba, “Bugul ya gamagalau nige bosowailiya, yaa Yehoba bugul gegewena i bosowaina.” \p \v 27 Yaka Pita i baek elana i ba, “Yaa ga i ola ama? Wama bugul gegewena iyaka ha eguluwagil, inoke ha nem ha touliliwa. Nasi hauna gun abwe ni gan kaiwema?” \p \v 28 Yeisu i baek elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, sauga Gamagal Natuna ni tabwa kin panayawi vavaluna elana ge abamina wawasana elana ni minaa, inoke komiu o tototoulil ami toto elulutega eluwa tologugui wali abamina nuku ahe ge Isileli ali un elulutega eluwa nuku logugui-agil. \v 29 Ge henala ebo wana limi, ebo talinau, ebo nunau, ebo tamana, ebo hinana, ebo natunau, o ebo wana bilibili ni tataluwagil alau kaiwena, ni ahe pwabwaya al pwatanaa, ge yawalina mihomihotina ni pwawa. \v 30 Yaa bolo sauga ya hi mihouwa, hi gewi abwe nihi mimula, ge bolo sauga ya hi mimula hi gewi abwe nihi mihouwa.” \c 20 \s1 Oine ana Eyowa ana Totuwalali \p \v 1 Yehoba wana abalogugui i ola hiwe. Tau etega mweluluga kekeisi i tagil gamagalau enuna ni patalamwil ge nihi tuwalali wana \w oine\w* ana eyowa elana. \v 2 I baek elal i ba, “Lan ya na pwamolamiu \w silba\w* maisena ni olaolaek lan maisena molana.” Heliya hi ba, “I waisi,” inoke i patunal nihi tuwalali wana oine ana eyowa elana. \p \v 3 Yaka naen kilok elana i tagil al, gamagalau enuna i kitel hi taltalmilil abamaket elana, hi mimibwagabwaga ya. \v 4 Inoke i baek elal i ba, “Komiu al ge, nuku na nuku tuwalali no oine ana eyowa elana, inoke molamiu na pewa bubun, nige na giginol panak eliyamiu.” \v 5 Inoke hi nok. \p Alalati bwagatau ge tili kilok elana i tagil ge i ginol i ola al. \v 6 Kelaubwa paib kilok yaka i tagil al ge gamagalau enuna i pwawal hi taltalmilil. Inoke i nelil i ba, “Hauna kaiwena ku taltalmilil e, lan bwabwaligena ku mibwabwage?” \p \v 7 Anana hi lahe hi ba, “Kaiwena nige gamagal etega i aahema tuwalali kaiwena.” \p Yaka i baek elal, “Komiu al ge nuku na nuku tuwalali no oine ana eyowa elana.” \p \v 8 Iyaka i kokoyavi hot, inoke toneyowa i baek totuwalali ali tomatahikan elana i ba, “Totuwalali u yogaagil ge molaliya nu pek, nu telipunaa bolo ya ahel mulaa elal ge nu pwamowasiya bolo ya ahel houwan elal.” \p \v 9 Bolo hi tuwalali telipuna paib kilok kokoyavi hi nem ge molaliya hi ahe ana bwata i ola lan bwabwaligena molana, tomaha silba maisena maisena ona. \v 10 Inoke sauga bolo i ahel houwan hi nem, hi nuwatu tage nasi molaliya nihi ahe pwabwaya, yaa heliya al ge, gegewel hi ahe silba maisena maisena ona. \v 11 Sauga molaliya hi ahe, toneyowa hi lovehawol-an, \v 12 hi ba, “Gamagalau ya bolo u ahel mulaa hi tuwalali sauga kakaubwaina, ama sabwelu kalakalasina elana ha loaliga lan bwabwaligena, yaa u pwamolama i olaolaek ya heliya.” \p \v 13 Analiya i lahe i baek avaliya etega elana i ba, “Heliyam, nige ya giginol panak eliyam. Ewasi u talam lan bwabwaligena nu tuwalali molam silba maisena, age? \v 14 Molam u ahe ge u egon. Nuwau tau toto ya ahe mulaa molana na pek elana ni ola ya pewa elam. \v 15 Age nige bosowaiu totou no mani na ahe ge na ginol ni ola hauna ya nuwatuan? Nau gamagalau ya muloluagil, he ga i ola ge u lomwaketa eliyau?” \p \v 16 Inoke Yeisu i ba, “He i ola to, bolo sauga ya hi mimula abwe nihi mihouwa, ge bolo sauga ya hi mihouwa abwe nihi mimula.” \s1 Yeisu I Baaba Paetonina wana Yaomal kaiwena \r (Mak 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 Sauga Yeisu i nanawa Yelusalema kaiwena, wana tohago elulutega eluwa i ahel inoke heliya ya abwe i baaba elal, i ola, \v 18 “Iyaka ta nanawa Yelusalema kaiwena, inoke Gamagal Natuna abwe nihi talamwan topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite nimaliyaa. Iya ana logugui nihi ginol ni yaomal \v 19 ge nihi teli bolo nige Yudiya i oola nimaliyaa. Inoke heliya nihi lamwa tunatuna-an, nihi nibinibihan ge nihi lokolosan. Lan etonina elana abwe ni lutem yaomala.” \s1 Yemesa ge Diyon Nuwaliya Abamina Bwabwatana Nihi Ahe \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Sebedi lagona i nem Yeisu elana, alonau natunau bolau labui, Yemesa ge Diyon, inoke i loepwakoku Yeisu matanaa ge i awanun elana. \p \v 21 Yeisu i baek elana i ba, “Hauna nuwam?” \p Yaka i ba, “Nu bateli eliyau, sauga ebo wam abalogugui nu ahe, natuwau labui ya, etegana ni misiyowa labem awomwa ge etegana ni misiyowa gegebamwa.” \p \v 22 Yeisu i baek elal i ba, “Nige ku aatena te hauna gun ku awanuni. Bosowaimiu ya lomwan ana kom toto abwe na imwa nuku imwa?” \p Anana hi lahe hi ba, “Ibwe, bosowaima ya.” \p \v 23 Yaka i baek elal i ba, “Tunahot, abwe nuku imwa no kom elana, yaa nige bosowaiu na ba henala ni misiyowa labeu awowa o ebo henala ni misiyowa gegebawa. Abamina bolo ya Nam i lovivina-an bolo i hilel ya te kaiweliya.” \p \v 24 Sauga tohago ali toto elulutega wasa ya hi hago, yaka ateliya i elolol Yemesa ge Diyon kaiweliya. \v 25 Yaka Yeisu tohago i yoga gogonil hi nok elana ge i ba, “Ku atena, bolo Yehoba nige hi aabulilek-an, wali tologuguiyau hi logugui-agil ge wali tohouwa wali logugui hi pagasisi avaliyau elal. \v 26 Yaa komiu bahi nuku oola. Henala ebo nuwana alana ni bwata gamwamiwa, ni tabwa wami totuwalali. \v 27 Ge henala ebo nuwana ni ola tohouwa, ni tabwa wami elopapatuna. \v 28 He i ola nau Gamagal Natuna nige tage ya nem nuku tuwalali eliyau, yaa ya nem na totuwalali eliyamiu, ge yawaliu na talamwan gamagalau nihi gewi na pwamola pasikalil.” \s1 Yeisu Tomatakai Labui Mataliya I Panana \r (Mak 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 Sauga Yeisu alonau wana tohago Yeliko hi eguluwai, yaka boda bwabwatana hi tatauliulil Yeisu enaa. \v 30 Tomatakai labui hi misiyowa kamwasa bebenaa, ge sauga hi hago Yeisu i nopalegel, inoke hi yoga hi ba, “Babala, Deibid Tubuna, u atilomwan-agima.” \p \v 31 Boda hi ba lalaagil ge hi baek elal tage nihi mikekei, yaa heliya abwe hi yoga balbalgig hi ba, “Babala, Deibid Tubuna, u atilomwan-agima.” \p \v 32 Yeisu i notalmilil, yaka i yogaagil ge i nelil i ba, “Hauna gun nuwamiu na ginol kaiwemiu?” \p \v 33 Anana hi lahe hi ba, “Babala, nuwama matama nu panana.” \p \v 34 Yeisu i atilomwan-agil ge mataliya i pihikan, yaka sauga o elana mataliya hi panana inoke hi toulil. \c 21 \s1 Yeisu wana Ulutuk Yelusalema \r (Mak 11:1-11; Luke 19:28-40; Diyon 12:12-19) \p \v 1 Yeisu ge wana tohago Yelusalema hi nopakelakelaubwa hi vin Betepage Oya Olibe awanina elana, inoke wana tohago eluwa i patunal nihi houwa. \v 2 I baek elal i ba, “Nuku nok nuku na awan toto maninilaa, \w donki\w* etega alona ge natuna iyahe tei nuku pwawal hi am hikagil. Nuku lekel inoke nuku pwatanim eliyau. \v 3 Ebo gamagal etega ni nelimiu, nuku baek elana nuku ba, ‘Babala nuwana,’ inoke nasi ni talamwagil ya.” \p \v 4 Bugul ya i gan inoke palopita wana baaba i tabwa tunahot toto i ba: \q1 \v 5 \w Saiyoni\w* gamagaliliyau wali wasa nuku pek nuku ba: \q2 Ku kite, wami kin i nenem eliyamiu. \q1 Iya wana pagan i meimei, ge i heya donki pwatanaa, \q2 he i heya donki natuna elana. \p \v 6 Tohago hi nok ge hi ginol i ola Yeisu wana baaba eliyalil. \v 7 Donki alona ge natuna hi ahel hi pwatanim, yaka ali kaliko hi yao pwataliyaa inoke Yeisu i yawaha ge i misiyo. \v 8 Boda bwabwatana ali kaliko hi yao kamwasaa ge enuna al hi na vegavega ginebi lamwana hi govel ge hi yao kamwasaa. \v 9 Inoke boda bolo hi nohouwa Yeisu awonaa ge bolo hi nawaa enaa hi yoga hi ba: \q1 Hosana! Deibid Tubuna ta tobalan! \q1 Yehoba ni ba muloluan, iya i nem Babala alana elana! \q1 Hosana! Yehoba ta tobalan! \p \v 10 Sauga Yeisu i ulutuk Yelusalema, gamagalau gegewel ateliya i waiwai yaka hi nel hi ba, “Henala o?” \p \v 11 Boda analiya hi lahe hi ba, “Palopita Yeisu te, i neem Nasaleta, Galili awanina.” \s1 Yeisu I Ulutuk Limi Bwabwalena elana \r (Mak 11:15-19; Luke 19:45-48; Diyon 2:13-22) \p \v 12 Yeisu i ulutuk \w Limi Bwabwalena\w* elana inoke bolo hi lolopalipali ge bolo hi lolopwapwamola i takel. Mani ana tololopatal wali teibol ge bolo bunibuni hi palipali wali abamisiyo i yoho pwapwati. \v 13 I baek elal i ba, “Buki Bwabwalena elana Yehoba wana baaba hi lelelian i ba, ‘No limi alana nuku tun tapwalolo limena,’ yaa komiu ku ginol i ola tokaoma wali abamina.” \p \v 14 Limi Bwabwalena elana tomatakai ge bolo aeliya nanakina hi nem elana inoke i pwamolol. \v 15 Yaa topowon bwabwatal ge Logugui ana topankite ginol yawiyawi Yeisu i ginolil hi kite, ge i ola al wawayau hi kitel hi yogayoga Limi Bwabwalena elana hi ba, “Hosana! Deibid Tubuna ta tobalan,” inoke ateliya i elolol. \p \v 16 Yaka hi baek Yeisu elana hi ba, “Tab u hago wawayau ga hi babaa ola o?” \p Yeisu analiya i lahe i ba, “Ibwe. Yaa ga i ola komiu? Age buki nige ku vavasili toto i ba, ‘Wawayau ge wawayau memelol iyaka u paatenal am tobal nihi baunan’?” \p \v 17 Inoke Yeisu i eguluwagil i na i tagil Yelusalema i eguluwan, yaka i nok i na Bedani ge i kenuek to. \s1 Poga Nige Enona \r (Mak 11:12-14,20-24) \p \v 18 Lan i gan mweluluga kekeisi, Yeisu i sikal i nanawa Yelusalema kaiwena, inoke i galebu. \v 19 Yudiya wali \w poga\w* puna etega i kite kamwasa bebenaa, yaka i nok i na elana nuwana enowana enuna ni kibwa ni an, yaa nige etega i pwapwawa, lamwana awawana ya. Inoke i baek ebwakil elana i ba, “Nige sauga etega al nu eenon.” He yaka lamwana i yakiwa. \p \v 20 Sauga tohago hi kite inoke nuwaliya hi ahe. Yaka hi nel, “Ga i ola ge poga etimwawa lamwana i yakiwa?” \p \v 21 Yeisu analiya i lahe i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, ebo nuku abulilek ge nige nuku nunuwa lalabui, bosowaimiu ya te nuku ginol ni ola hauna ya ginol poga ya elana. He nige bugul ya maisena i oola, nasi bosowaimiu ya nuku baek oya ya elana nuku ba, ‘U egon u na totom u aliyohiwa hogaa,’ inoke ni ginol ola. \v 22 Ebo nuku abulilek, hauna gun nuku awanuni Yehoba elana inoke nuku pwawa.” \s1 Yeisu Hi Neli Wana Logugui Ga I Aheya \r (Mak 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 Yeisu i ulutuk Limi Bwabwalena ana gana gamwanaa ge i panpankiti, inoke topowon bwabwatal ge panuwa ana tonowakau hi nem elana ge hi neli hi ba, “Hauna logugui wana gasisi elana ge bugul bolo ya u awaawaginol? Henala wam gasisi i pewa?” \p \v 24 Yeisu analiya i lahe i ba, “Nau al ge nel etega na neli ga eliyamiu. Ebo nuku lahe, inoke abwe na baunan eliyamiu henala wana logugui elana ge bugul bolo ya ya awaawaginol. \v 25 Diyon Tobabitaiso gamagalau i pababitaisol. Logugui o ga i neem? Yehoba elana, o ebo gamagalau elal?” \p Yaka hi peliwaliwan-agil hi ba, “Ebo ta ba, ‘Logugui o i neem Yehoba elana,’ inoke nasi ni ba, ‘He hauna kaiwena ge Diyon nige ku aabulilek-an?’ \v 26 Yaa ebo ta ba, ‘Logugui o i neem gamagalau elal,’ he boda ta lovakunagil, kaiwena hi abulilek te Diyon iya palopita.” \p \v 27 Inoke Yeisu anana hi lahe hi ba, “Nige ha aatena.” \p Yaka i ba, “Ebo nigeya, he nau al ge nige na babaunan te henala wana logugui elana ge bugul bolo ya ya awaawaginol.” \s1 Gamagalau Nanakil Hi Ulutuk Yehoba wana Abalogugui elana \p \v 28 “He ga ku nuwatu ola? Tau etega natunau bolau labui, inoke i nok gamaun elana ge i ba, ‘Natu, lan ebe u na ga u tuwalali eyowaa.’ \v 29 Tamana anana i lahe i ba, ‘Nige nuwau,’ yaa mulaa abwe wana nuwatu i pil ge i nok. \v 30 Tamaliya i nok natuna labuina elana ge i ba al, ‘Natu, lan ebe u na ga u tuwalali eyowaa.’ Tamana anana i lahe i ba, ‘Nam, i waisi, abwe na nok,’ yaa nige i nonok. \v 31 Ali toto labui ya, henala tamaliya wana nuwatu i paolaolaek?” \p Hi ba, “Toto gamaun.” \p Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, gamagalau nanakil ololal takis ana toahi ge yowau bolo togaganawal, heliya iyaka hi nanawa Yehoba wana abalogugui kaiwena, yaa komiu hiwe ku minamina ee. \v 32 Kaiwena Diyon Tobabitaiso i nem eliyamiu pagan waiwaisana ana kamwasa i pankitemiu, yaka nige ku aabulilek-an, yaa takis ana toahi ge yowau bolo togaganawal hi abulilek-an. Ge bwagana iyaka ku kitel hi ola o, yaa komiu wami nuwatu nige ku pipil tage Diyon wana papaatena nuku abulilek-an.” \s1 Eyowa ana Tomatahikan Nanakil \r (Mak 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 Yeisu i ba, “Ba gohalibe etega al na baunan nuku hago. Gamagal etega wana eyowa i ginol, \w oine\w* i luwan, i gana painan, gol etega i ken \w oine enona ana abapotipoti\w* suina kaiwena, ge gonu etega i tal eyowa ana tomatahikan wali abaminamina. I ginol haba, inoke abwe i pek gamagalau enuna elal ge nihi patuwalali, yaka iya i egon i na panuwa getoga. \p \v 34 “Sauga oine enona i matuwa, inoke toneyowa wana totuwalali i patunal tomatahikan elal, tage oine enona nihi wali, enuna tomatahikan nihi ahe, enuna toneyowa ni ahe. \v 35 Tomatahikan totuwalali hi libil; etegana hi nibinibihan, etegana hi tagapaaliga ge etegana hi loipati. \v 36 Toneyowa wana totuwalali enuna al i patunal, abwe kekeisi hi gewi al, inoke tomatahikan pagapaganina maisena ya hi ginol al eliyalil. \v 37 Mowamowasena, natuna i patuna eliyalil i ba, ‘Natu nasi nihi awatauwan.’ \p \v 38 “Yaa sauga tomatahikan toneyowa natuna hi kite, yaka hi pebaaba-agil hi ba, ‘Toneyowa natuna te, toto abwe eyowa ni ahe tamana wana yaomal enaa. Ku nem ta tagapaaliga, inoke eyowa ta ahe ni minem eliyala.’ \v 39 Inoke hi lib ge hi alitagil-an oine ana eyowa tolinaa, yaka hi tagapaaliga.” \p \v 40 Yaka Yeisu i nel i ba, “Sauga ebo toneyowa ni sikalim, nasi ga ni ginol ola tomatahikan elal?” \p \v 41 Topowon bwabwatal ge Palisi hi ba, “Gamagalau nanakil ya nasi ni tagapaaligal, inoke wana eyowa ni pek tomatahikan getogal elal, tomatahikan waiwaisal bolo sauga oine enona ni matuwa, nihi wali bubun ge enona toto toneyowa kaiwena nihi pek eliyana.” \p \v 42 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Age Buki Bwabwalena ana baaba nige ku vavasili, toto i ba, ‘Pat toto totaltal hi awa nanakan ge hi towani, Yehoba iyaka i ahe limi ana kokola gasigasisena i ginoliya. Toto ya Babala wana ginol, ana kite abanuwa ahi.’ \p \v 43 “Inoke na baewa eliyamiu, Yehoba wana abalogugui ni ahek yoho komiu Yudiya eliyamiu, ge ni pek gamagalau elal bolo yawaliliya enowana waiwaisana toto abalogugui o bosowaina. \v 44 Henala ni soguwa pat ya elana ni tal mwamwaol, ge ebo pat ya ni soguwa gamagal etega pwatanaa, nasi ni tagamukumuku-an.” \p \v 45 Sauga topowon bwabwatal ge Palisi ba gohalibe bolo Yeisu i baunagil hi hago, hi atena i baaba kaiweliya. \v 46 Inoke kamwasa hi loya Yeisu nihi lib ge nihi yowan, yaa boda hi lovakunagil, kaiwena gamagalau Yeisu hi abulilek-an te iya palopita. \c 22 \s1 Gamagalau Alolon ana Hagali Hi Towani \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Yeisu i ba gohalibe al gamagalau elal i ba, \v 2 “Yehoba wana abalogugui i ola hiwe. Kin etega hagali i ginol natuna melutauina wana alolon kaiwena. \v 3 Wana totuwalali i patunal hi na gamagalau bolo i awanunil elal wali wasa hi pek nihi nem hagali elana, yaa gamagalau o hi towa. \p \v 4 “Inoke wana totuwalali enuna al i patunal i ba, ‘Bolo ya awanunil hagali kaiwena wali wasa nuku pek aanan iyaka ya lovivina-an. Nuku ba: Bulumakau momomonel iyaka ha punel ge bugul gegewena iyaka ha lovivina-agil. Ku nem ya hagali elana.’ \p \v 5 “Yaa heliya nige yayaluwaliya i nonoek, inoke etegana i na wana eyowaa, etegana i na wana sitowaa, \v 6 ge enuna totuwalali hi libil, hi nibihil ge hi tagapaaligal. \v 7 Kin i huga nabi, inoke wana tolohaveyan i patunal hi na totaulol hi tagapaaligal ge wali panuwa hi ton yoho. \p \v 8 “Inoke i ba wana totuwalali elal, ‘Alolon ana hagali iyaka ya lovivina-an, yaa bolo ya awanunil hi sigasiga ge nige hi nenem. \v 9 Ku na kamwasa lala elana. Ebo henalau nuku pwawal, nuku ba nihi nem hagali elana.’ \v 10 Inoke totuwalali hi nok hi na kamwasa elal ge gamagalau gegewel bolo hi pwawal, waiwaisal ge nanakil, hi ahel hi pwatanim, yaka hagali limena i kalaopop. \p \v 11 “Sauga kin i ulutuk hagali limena elana ge gamagalau i kitel, yaka tau etega i kite pwawa alolon hagalena kalikona\f * \fr 22:11 \ft Ana awa i ola tonhagali alolon hagalena kalikona i lovivina-an i pek toan hagali nihi galoi. Yaa tau ya nige tonhagali i aawatauwan, yaka i tuk bwagabwaga ya nige i nana hagali kalikona i aahe i gagaloi.\f* nige i gagaloi. \v 12 I neli i ba, ‘Heliyam, ga i ola u nem u tuk ge nige alolon hagalena kalikona u gagaloi?’ Yaa tau o nige kin anana i lalahe. \v 13 Inoke kin i baek wana totuwalali elal i ba, ‘Nimana ge aena ku gimwan ge nuku alitagil-an gogouwa, ni kahikahin ge ninina ni alavekilal.’” \p \v 14 Inoke Yeisu i ba, “Hi gewi Yehoba i yogaagil, yaa ehila ya te i hilel.” \s1 Takis ana Pwapwamola Bana \r (Mak 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 Inoke Palisi Yeisu hi eguluwai hi na hi nuwatu loyaloya ga nihi ginol ola ge Yeisu nihi paona ge wana baaba eliyana ana woliwoli nihi ginol. \v 16 Inoke wali gamagalau enuna hi patunal hi na Yeisu elana, avaliyau ge gamagalau enuna bolo nunuwaliya Helodi wana logugui. Hi baek elana hi ba, “Topankite, ha atena owa tobaaba tunahot ge wam panpankiti Yehoba kaiwena i sapu hot. Nige gamagal etega u lolovakun-an, kaiwena nige u gogoluek gamagalau wali siba ana miha elana. \v 17 Inoke nu ba naha hago. Mosese i ba mani naha pek Yehoba elana. He wam nuwatu ga i ola? I waisi ya takis naha pwamola Sisa elana o age bahiwa?” \p \v 18 Yeisu wali nuwatu nanakina iyaka i atena, inoke i baek elal i ba, “Tokakakawi hot komiu! Hauna kaiwena ku laboseyau tage nuku paonau? \v 19 Mani etega ku pankiteyau, toto tage takis ku pwapwamolaya.” \p Yaka mani silba etega hi ahe hi pek elana i kite, \v 20 inoke i nelil i ba, “Henala kakanununa ya? Ge henala alana hi leli mani ya tuwanaa?” \p \v 21 Anana hi lahe hi ba, “Sisa.” \p Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Toto \w Sisa\w* kaiwena nuku pek Sisa elana, ge toto Yehoba kaiwena nuku pek Yehoba elana.” \p \v 22 Wana baaba ya hi hago inoke nuwaliya hi ahe, yaka Yeisu hi eguluwai ge hi egon. \s1 Toyaomal wali Lut Al Bana \r (Mak 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 Lan toto o elana, Sadiusi hi nem Yeisu elana. He \w Sadiusi\w* nige wali abulilek i oola tage toyaomal nihi lut, inoke Yeisu hi neli hi ba, \v 24 “Topankite, Mosese i ba ebo tau etega ni alolon, nige natunau ge ni aliga, inoke abuabulina talina ni alolonan ge ebo natuliyau ni gan, heliya nihi tabwa tau toto i alaliga natunau. \v 25 Sauga etega tau etega alonau talinau, ali toto seben. Gamaun i alolon, nige natunau, yaka i aliga, inoke abuabulina talina i alolonan. \v 26 Pagan o maisena i gan al loena elana, i ola al etonina, ge i ola al ana siga gegewel hi pwawa. \v 27 Inoke mowamowasena, abwe yova al i aliga. \v 28 Ebo tunahot toyaomal abwe nihi lut, he lut enaa ali toto seben gamwaliyaa henala ge yova o lagona hot? Kaiwena gegewel hi alolonan ga.” \p \v 29 Yeisu analiya i lahe i ba, “Komiu ku gegi hot, kaiwena Buki Bwabwalena ana baaba ge Yehoba wana gasisi nige ku aatena. \v 30 Sauga ebo toyaomal nihi lut, nihi ola aneloseyau labulabumwa, nige nihi aalolon. \v 31 Yaa toyaomal wali lut bana, age Buki Bwabwalena nige ku vavasili ge nuku atena hauna gun Yehoba i baunan eliyamiu? \v 32 I ba, ‘Sauga ya nau Abalahama, Aisake ge Yakobo wali Yabowaine.’ Yehoba i ba ola o, inoke ta atena gamagalau ya yawaliliya nige i yayaomal hot. Yehoba iya nige toaliga hot wali Yabowaine i oola, yaa bolo yawaliliya gaganina wali Yabowaine.” \p \v 33 Yeisu wana baaba ya boda hi hago, inoke nuwaliya hi ahe wana panpankiti kaiwena. \s1 Hauna Logugui I Bwata? \r (Mak 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 Palisi hi hago Yeisu Sadiusi iyaka i ba pamikekei-agil inoke Palisi hi nogogo. \v 35 Yaka avaliya etegana, Logugui ana toatena, Yeisu i labose ge i neli i ba, \v 36 “Topankite, hauna logugui i bwata Mosese wana Logugui elana?” \p \v 37 Anana Yeisu i lahe i ba, “‘Yehoba wam Yabowaine nu nunuwana-an ginebi ge atem bwalibwaligena, yawalim bwalibwaligena ge wam nuwatu bwalibwaligena.’ \v 38 Logugui ya iya logugui bwabwatana ge logugui houwan. \v 39 Ge logugui labuina i ola al to, i ba, ‘Alom nu nunuwana-an ni ola totom u nunuwana-agiwa.’ \v 40 Mosese wana Logugui gegewena ge palopitau wali panpankiti, puliya i talmilila logugui labui ya elal.” \s1 Mesaiya Iya Deibid Tubuna, I Ola Al Iya Deibid wana Babala \r (Mak 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 He Palisi iyoho Yeisu hi mimipainan, inoke i nelil i ba, \v 42 “Ga ku nuwatu ola Mesaiya kaiwena? Henala tubuna iya?” \p Yaka hi ba, “Iya Deibid tubuna.” \p \v 43 Inoke Yeisu i nelil al i ba, “He ga i ola ge Deibid i baaba Yayaluwa Bwabwalena wana nuwatu elana ge Mesaiya i awa babala-an? Kaiwena Deibid i ba, \q1 \v 44 ‘Yehoba i baek no Babala elana i ba: \q2 U misiyowa labeu awowa \q2 ana siga am topihigelgel na teli lowagil aem gabulanaa.’ \m \v 45 He Deibid Mesaiya i awa babala-an, inoke ga i ola ge tage iya Deibid tubuna?” \p \v 46 Nige etega bosowailiya Yeisu anana nihi lahe, inoke nige sauga etega al bosowailiya nihi labose ge nel etega nihi neli Yeisu elana. \c 23 \s1 Bahi Nuku Teteli Heyagimiu \r (Mak 12:38-39; Luke 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Inoke Yeisu i baek boda elal ge wana tohago elal i ba, \v 2 “Logugui ana topankite ge Palisi heliya Mosese wana Logugui ana toatena ge ana totalisi. \v 3 Inoke analiya nuku hago ge wali baaba gegewena nuku toulil, yaa bahi nuku giginol ni oola hauna hi giginol, kaiwena toto hi papaatena-an, nige hi giginol i oola. \v 4 Wali logugui i gewi inoke ami kalikalivai pupulowanina hi pewa, yaa heliya nige bugul etega hi giginol tage pulowan etega nihi kalivai. \p \v 5 Bugul gegewena bolo hi ginol, he hi ginolil kaiwena nuwaliya gamagalau nihi kitel ge nihi atena tage heliya towaisi. Nabwa bolo Buki Bwabwalena puna ona hi lokeya ge hi am hikan lamwaliyaa, nabwa bolo ya hi ginol pwabwaya. I ola al, kula toto ali kaliko buhuna ana kula hi payapu. \v 6 Hagali elana nuwaliya nihi misiyowa yau toto gamagalau bwabwatal wali yau elana, ge limi tapwalolo elana nuwaliya nihi misiyo houwa gamagalau maniniliyaa. \v 7 Ebo gamagalau nihi pwawal abamaket elana, nuwaliya te gamagalau ginebi ge wali awatauwan nihi pata ateu owa eliyalil ge nihi awa babala-agil. \p \v 8 Bahi alomiyau nihi aawa babala-agimiu, kaiwena wami Babala maisena ya ge gegewemiu ku awa talitalin ya. \v 9 Bahi panayawi gamagalina etega nuku aawa tamani, kaiwena Tamamiu maisena ya, iya iyoho labulabumwa. \v 10 Bahi gamagalau nihi aawa tohouwa-agimiu, kaiwena wami tohouwa maisena, iya Mesaiya. \v 11 Henala ebo alana i bwata gamwamiwa, iya ni tabwa wami totuwalali. \v 12 Henala ebo totona ni teli heyan, Yehoba ni teli lowan, ge henala totona ni teli lowan, Yehoba ni teli heyan. \s1 Palisi wali Kakawi kaiwena Lahi Nihi Pwawa \r (Mak 12:40; Luke 11:39-42,44,47-51; 20:47) \p \v 13 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Yehoba wana abalogugui ana nog ku kausa gamagalau maniniliyaa. He komiu nige ku uulutuk, ge bolo nuwaliya nihi ulutuk wali kamwasa ku kaus. \p \v 14 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Abuabulau wali limi ge wali gogomwau ku aahe ku lologugui-an bwabwage, ge i ola al wami awanun ku papayapu-an gamagalau tanaliyaa tage nihi hagomiu. Wami pagan o kaiwena, inoke nasi ami lahi ni bwata hot.\f * \fr 23:14 \ft Buki ana toleli papanet bolo houhouwel, enuna puna 14 ana baaba hi leli, enuna nige hi leleli.\f* \p \v 15 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Kamwasa gegewena ku labose haba inoke gamagal etega nuwana nuku gove, nuku ahe ge ni toulilimiu. Komiu Gehena ana gamagalau, yaa sauga gamagal ya ku ahe, ku paatena inoke i tabwa Gehena ana gamagal hot. \p \v 16 Eeu geb! Komiu tonul nanakil matamiu i kai, bwaliga nuku nak! Komiu ku ba, ‘Ebo gamagal etega ni papasila Limi Bwabwalena elana, i bosowaina ya wana bateli ni leke yoho; yaa ebo gamagal etega ni papasila Limi Bwabwalena ana gold elana, he nige bosowaina wana bateli ni leke yoho.’ \v 17 Komiu tosigasiga matamiu i kai. Hauna toto i bwata, gold i bwata o ebo Limi Bwabwalena i bwata? He Limi Bwabwalena ana bwabwalena kaiwena inoke gold i bwabwalena. \v 18 Komiu ku ba al, ‘Ebo gamagal etega ni papasila pat elal bolo hi vatal abapowon, i bosowaina ya wana bateli ni leke yoho; yaa ebo gamagal etega ni papasila bwasumu toto hi popowonan elana, he nige bosowaina wana bateli ni leke yoho.’ \v 19 Tomatakai komiu! Hauna toto i bwata, bwasumu i bwata o ebo abapowon i bwata? He abapowon ana bwabwalena kaiwena inoke bwasumu i bwabwalena. \v 20 Inoke sauga ebo gamagal etega ni papasila abapowon elana, i papasila abapowon elana ginebi ge bwasumu toto hi popowonan. \v 21 I ola al, sauga ebo gamagal etega ni papasila Limi Bwabwalena elana, i papasila Limi Bwabwalena elana ge Yehoba toto i miminaa o elana. \v 22 Ge sauga ebo gamagal etega ni papasila labulabum elana, i papasila Yehoba wana abamisiyo wawasana elana ge iya elana. \p \v 23 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak. Awenuwa ololana kusai, boboyuwa ge kemanana ku wali paelulutega ge wali maisena ku pek Yehoba elana wami mulolu, i ola ana logugui. Logugui o ku toulil nabiyan, yaa Yehoba wana logugui ana nuwatu bwabwatal ku nuluwagil nige ku giginol, logugui ololal wala ginol ni sapu, avalau ta atilomwan-agil ge ta baaba tunahot. Binimala logugui bolo ya nuku henapuan ge awenuwa ali logugui nuku henapuan al. \v 24 Komiu tonul nanakil matamiu i kai! Logugui bolo ali nuwatu nige i bwabwata ku toulil bubun, yaa logugui bwabwatal ku nuluwagil. Komiu uluulu ku ahek yoho ami wewel elana, yaa \w kamel\w* bwabwaligena nige ku kikite inoke ku tinon alona wewel. \p \v 25 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Komiu ku ola gamagalau kom ge mwaha eputeteliya hi ul, yaa gamwaliya nige hi uul. Tola ku abubun, yaa kaoma ge naknak paganina i kalaopop atemiwa. \v 26 Komiu Palisi matamiu i kai! Houwan kom ge mwaha gamwaliya nuku ul bubun inoke noleleya abwe ni yanayana. \p \v 27 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Komiu ku ola salai toto hi abubun ge hi paisela. Noleleya ana awa i waisi, yaa gamwanaa tomati tutuwana ge bweyanina i kalaopop. \v 28 He i ola al, noleleya gamagalau hi kitemiu tage komiu ku waisi, yaa lokalokakawi ge nak paganina i kalaopop atemiwa. \p \v 29 Eeu, Logugui ana topankite ge Palisi geb! Tokakakawi komiu, bwaliga nuku nak! Palopitau ali salai ku ginol ge tonowakau houhouwel bolo wali pagan i sapu salailiya ku paisela. \v 30 Yaka ku ba tage binimala komiu iyoho tubumiyau houhouwel wali sauga elana, nige nuku giginol ni ola heliya hi ginol, palopitau nige nuku lolopaaligal. \v 31 Ku ba ola o, he iyaka ku pamasalimiu age komiu totaulol tubuliyau, bolo palopitau hi lolopaaligal. \v 32 He ku ginol pwataniwa ya! Inoke pagan toto tubumiyau hi telipuna-an nuku pwamowasi! \p \v 33 Komiu ku ola mwata! Mwata natunau komiu! Nige bosowaina nuku mwal, he komiu iyaka Gehena. \v 34 Inoke na baewa eliyamiu, palopitau ge tosiba bwabwatal ge topankite ya papatunal eliyamiu. Enuna nuku lolil, enuna nuku lokolosil, enuna nuku nibinibihagil wami \w limi tapwalolo\w* gamwanaa, ge enuna nuku takel pwatapwatagil nihi nok panuwa tomaha ge tomaha elal. \v 35 Inoke taulol gegewena ana lahi komiu nuku pwawa, taulol toto gamagalau wali pagan sasapona hi lolil, i telipunaa Eibol hi lol ana siga Sakalaiya, Balakaiya natuna, komiu Yudiya ku lol Limi Bwabwalena ge abapowon ali hawawala. \v 36 Ya ba tunahot eliyamiu, taulol bolo gegewena o lahena nihi paheya komiu heyan ya eliyamiu. \s1 Yeisu Nuwana I Nak Yelusalema ana Tomina kaiweliya \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 Eeu geb Yelusalema ana tomina! Komiu palopitau ku lolil ge bolo Yehoba i patunal eliyamiu ku loipatagil. Sauga i gewi nuwau wami gamagalau na bugul papahel, ni ola kamkam meluyovana natunau i bugul papahel opena gabulanaa, yaa nige nuwamiu i oola. \v 38 He inoke wami Limi Bwabwalena Yehoba ni galaluwai ge ni enonovan. \v 39 Na baewa eliyamiu, nige al nuku kikiteyau ana siga na sikalim al, inoke sauga o nuku tobalagau nuku ba, ‘Yehoba ni ba muloluan, iya i nem Babala alana elana!’” \c 24 \s1 Yeisu I Ba Limi Bwabwalena Abwe Nihi Apanak \r (Mak 13:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Sauga Yeisu i ulutagilem \w Limi Bwabwalena\w* elana nuwana ni egon, inoke wana tohago hi nem elana hi ba, “Matam i nok, Limi Bwabwalena ana awaawaginol u kite.” \p \v 2 Yeisu analiya i lahe i ba, “Limi ya gegewena iyoho ku kikite. Ya ba tunahot eliyamiu, pat bolo hi ahe limi ya hi ginoliya, nige etega ni miminaa abanaa, gegewena abwe nihi pasamwalekaleka.” \s1 Sauga Mowamowasena ana Etotohi \r (Mak 13:3-13; Luke 21:7-19) \p \v 3 Yeisu i na i ha Oya Olibe elana i misiyo, inoke wana tohago ya awawal hi nem elana hi ba, “Wama wasa ga u pem, hauna sauga ge abwe bugul toto bana u babaunan ni masal? Ge wam nem ge sauga mowamowasena ana etotohi ga ni ola?” \p \v 4 Yeisu analiya i lahe i ba, “Nuku matahikagimiu, bahi gamagal etega ni papagegemiu. \v 5 Kaiwena gamagalau nihi gewi abwe alau elana nihi nem ge nihi ba, ‘Nau Mesaiya!’ inoke gamagalau nihi gewi nihi pagegel. \v 6 Elohaveyan butuna nuku hagowa labemiwa ge haveyan wasana nuku hagoek laha, yaa bahi atemiu ni bwanabwana. Bugul ololana o ni gan ga, yaa sauga mowamowasena nige ga ni nenem. \v 7 Boda ge boda nihi lohaveyan, i ola al abalogugui ge abalogugui nihi lohaveyan. Galebu bwabwatana ge mwaniknik nihi masal labi tomaha ge tomaha elal. \v 8 Nak bolo ya nihi masal houwa ga, ni ola ab lomwanina i telipuna ga mulaa abwe wawaya i masal. \p \v 9 Inoke nihi libimiu, nihi telemiu abalahi elana ge nihi tagapaaligamiu. Nau kaiweu inoke gamagalau gegewel nihi pihigelgel-agimiu. \v 10 Sauga o elana, gamagalau nihi gewi tapwalolo ana abulilek ana en nihi pek, avaliyau nihi wasaagil tologugui elal ge nihi pihigelgel-agil. \v 11 Palopitau kakakawel nihi gewi nihi masal inoke gamagalau nihi gewi nihi pagegel. \v 12 Pagan nanakina ni bwatabwata ya, inoke gamagalau wali nunuwana avaliyau elal ni kekeisi, \v 13 yaa henala ebo ni talmilil gagasisi ana siga abapwamowasi elana mwal ni pwawa. \v 14 Yehoba wana abalogugui wasana waiwaisana nihi papaatena-an panayawi mamanana elana ge gamagalau labena gegewena elana nihi atena, inoke abwe sauga mowamowasena ni vin. \s1 Nak Bwabwatana Abwe Ni Gan \r (Mak 13:14-23; Luke 21:20-24) \p \v 15 ‘Toapapanak bwaibwaikikinina’ toto Daniyela i babaunan abwe nuku kite ni talmilila Limi Bwabwalena elana—he komiu bolo buki ya ana tovavasili nuwamiu ni sapu baaba ya kaiwena. \v 16 Inoke sauga o bolo hi miminaa Yudiya elana nihi lou nihi na nihi ha oyaa. \v 17 Ebo gamagal etega iyoho i minamina wana limi pwatanaa toto hi tal paabwab, bahi ni lalau ge ni uulutuk wana limiya bugul etega ni aahe, ni lou ya. \v 18 Ebo gamagal etega iyoho i tuwatuwalali eyowaa, bahi ni sisikal panuwaa ge ana kaliko etegana ni aahe. \v 19 Sauga o elana nasi ni pulowan hot yowau toliyan ge topapaalahul elal. Eeu, hauna nak geb o! \v 20 He nuku awanun Yehoba elana inoke bahi tultul ana sauga elana o ebo Sabwataa ge nuku lolou. \v 21 Kaiwena sauga o elana miloloyowan bwabwatana hot ni masal, ololana o nige sauga etega i mamasal panayawi ana abatelipuna elana ana siga sauga ya. I ola al nige ni gagan sauga mulaa. \v 22 Binimala Yehoba nak o ana sauga nige ni papakaubwa, he nige gamagal etega ni mwamwal. Yaa gamagalau bolo iyaka i hilel kaiweliya te sauga ana yapu abwe ni pakaubwa. \p \v 23 Sauga o elana ebo gamagal etega ni baewa eliyamiu ni ba, ‘Ku kite, Keliso iya hiwe,’ o ebo etegana al ni ba, ‘Iya huwo,’ bahi nuku aabulilek-an. \v 24 Kaiwena keliso kakakawel ge palopitau kakakawel abwe nihi masal ge ginol yawiyawi nihi ginolil gamagalau wali abanuwa ahi, nuwaliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau nihi pagegel, yaa nige bosowailiya. \v 25 He wami wasa ya pewa pahuwala te. \p \v 26 Ebo gamagal etega ni baewa eliyamiu ni ba, ‘Iya iyoho to uleya o,’ bahi nuku nonok, o ebo etegana ni ba, ‘Iya hiwe limi gamwanaa e,’ bahi nuku aabulilek-an. \v 27 Kaiwena Gamagal Natuna wana nem ni ola pinamal, i pinamalek nati ge mwananalina i na i vin pai. \p \v 28 Ebo bweyan ga i minaa, etimwawa te okok nihi na ge nihi tagul pwehik. \s1 Gamagal Natuna wana Nem \r (Mak 13:24-27; Luke 21:25-28) \p \v 29 Miloloyowan o ana abapwamowasi elana, sabwelu ni gogou, waikena nige al ni yayana, putum nihi soguem labulabumwa, ge togasisi bolo hawawala nihi lamwalamwaniu. \v 30 Sauga o elana Gamagal Natuna wana nem ana etotohi ni masal labulabumwa. Tomipanayawi gegewel nihi kahin, ge Gamagal Natuna nihi kite i nenem yaluyalu pwatanaa, ginebi wana gasisi ge wana wasawasa. \v 31 Bwagigi anana bwabwatana nihi yu inoke wana aneloseyau ni patunal nihi na panayawi bebena esopali ge wana hilihili gamagaliliyau nihi bugul gogonil, nihi telipunaa panayawi buhuna etega nihi na nihi pwamowasiya buhuna etega. \s1 Abaatena Nuku Aheya Poga elana \r (Mak 13:28-31; Luke 21:29-33) \p \v 32 Abaatena nuku aheya poga elana. Sauga ebo ta kite lamwana i titin, inoke ta atena waiwai ana sauga iyaka i kelaubwa.\f * \fr 24:32 \ft Mak 13:28 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \v 33 I ola al, sauga ebo nuku kite bugul gegewena bolo ya liwanagil nihi masal, nuku atena Gamagal Natuna wana sauga nem iyaka i kelaubwa hot. \v 34 Ya ba tunahot eliyamiu, heyan bolo ya nige nihi aaliga haba, inoke bugul gegewena bolo ya nihi masal. \v 35 Labulabum ge panayawi nihi mowasi, yaa nau no baaba nige ni momowasi. \s1 Yeisu wana Sauga Sikalim Nige Gamagal Etega I Aatena \r (Mak 13:32-37; Luke 17:26-30,34-36) \p \v 36 Nige gamagal etega i aatena hauna lan o ebo hauna sauga. He bwagana aneloseyau labulabumwa, nige hi aatena, ge nau al Natuna nige ya aatena, Nam ya te i atena. \v 37 I ola valila Nowa wana sauga eliyana, he nasi ni ola al Gamagal Natuna wana nem ana sauga eliyana. \v 38 Sauga toto nigeya ga nub i haha, gamagalau hi aanan, hi loloimwim ge hi loloalalolon, hi olaola o ana siga Nowa i na i ulutuk waga gamwanaa. \v 39 Nige etega i nuwanuwatu hauna abwe ni gan, ana siga nub i ha, gegewel hi unun ge hi aliga. He nasi ni ola al to Gamagal Natuna wana nem eliyana. \v 40 Sauga o, bolau labui nihi tuwatuwalali eyowaa, etegana nihi ahe egonan, etegana ni mina. \v 41 Yowau labui nihi tuwalali \w witi\w* enona nihi wowowol aliya kaiwena, etegana nihi ahe egonan, etegana ni mina. \p \v 42 Inoke nuku matahikagimiu, kaiwena nige ku aatena hauna lan ge wami Babala ni nem. \v 43 Nuku nuwahikan te: binimala ebo tonlimi ni atena hauna sauga bulina ge tokaoma ni nem, inoke ni silawa ge ni lopwali bahi tokaoma wana limi ni leleke ge ni tutuk. \v 44 Nuku lovivina-agimiu, kaiwena Gamagal Natuna wana nem atemiu ni payou, sauga toto nige nuku aatena te ni vin. \s1 Totuwalali Henahenapona ge Totuwalali Sisigana \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 Nuku ola totuwalali henahenapona ge wana nuwatu i sapu, inoke wana babala i teli totuwalali gegewel ni matahikagil ge aliya ni pek aanan ana sauga hot elana. \v 46 Ebo wana babala ni sikalim ge ni kite tuwalali ya i awaawaginol, he nasi ni waisi eliyana. \v 47 Ya ba tunahot eliyamiu, wana babala ni teli wana bugul gegewena ni matahikagil. \v 48 Yaa ga i ola ebo totuwalali o ni sigasiga ge ni nuwatu atenaa ni ba, ‘No tonowak nasi nige etimwawa ni sisikalim,’ \v 49 inoke ni telipuna wana pan totuwalali ni nibinibihil ge alonau toimwim nihi anan ge nihi imwim. \v 50 He wana babala abwe ni sikalim ge atena ni payou, kaiwena wana sikal ana lan ge ana sauga nige i aatena. \v 51 Totuwalali ya ni tagapanapanak-an, ge ni teli tosigasiga ge tokakakawi ali abalahi elana, ni kahikahin ge ninina ni alavekilal.” \c 25 \s1 Galokau Henahenapol ge Galokau Sisigal \p \v 1 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Sauga o Yehoba wana abalogugui ni ola hiwe. Galokau ali gewi elulutega wali odam hi ahe, hi tagil hi na hi matamatan tokawakawalolu melutauina ni sikalem yova wana limiya, inoke alona ge yova nihi ahel nihi en tukagil. \v 2 Ali toto nimala panuna sisigal ge ali toto nimala panuna henahenapol. \v 3 Bolo sisigal wali odam hi ahe, yaa odam ana wewel enuna al nige hi aahe. \v 4 Bolo henahenapol odam ana wewel enuna hi holek patuna elal inoke hi noahe ginebi ge wali odam. \v 5 Tau wana nem i esowal, yaka galokau gegewel mataliya i kenukenu nabi ge hi kenu. \p \v 6 Bulin nuwana gamagal etega i nem i yoga i ba, ‘Tokawakawalolu melutauina i nenem. Ku nok ku na ku kite.’ \p \v 7 Yaka galokau gegewel hi lut ge wali odam hi abubun. \v 8 Bolo sisigal hi baek bolo henahenapol elal hi ba, ‘Wewel enuna ku pem, wama odam iyaka i bobolu.’ \p \v 9 Analiya hi lahe hi ba, ‘Nigeya. Nige bosowaila komiu ge ama. Ku nok ku na ga sitowaa ge wami odam ana wewel enuna nuku pwamola.’ \p \v 10 Yaa sauga hi nanawa wewel pwapwamola kaiwena, yaka tokawakawalolu melutauina i vin. Galokau bolo hi lovivina avaliya hi ulutuk alolon ana hagali elana, inoke nog hi kaus. \p \v 11 Mulaa abwe galokau sisigal hi nem ge hi ba, ‘Babala, babala, nog u pwela naha ulutuk.’ \p \v 12 Yaa analiya i lahe i ba, ‘Ya ba tunahot eliyamiu, nige ya aatenamiu.’” \p \v 13 Inoke Yeisu i ba, “Nuku matahikagimiu, kaiwena nige ku aatena hauna lan o ebo hauna sauga wami Babala ni nem.” \s1 Yehoba ala Gabom I Pem Ta Patuwalali \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Sauga o Yehoba wana abalogugui ni ola hiwe. Tau etega nuwana ni egon ni na labi getoga, yaka wana totuwalali i yogaagil ge wana bugul gegewena i pek elal nihi matahikan. \v 15 \w Silba\w* ana gewi tausan nimala panuna i pek totuwalali etegana elana, tausan eluwa i pek eluwana elana ge tausan maisena i pek etonina elana. I golugoluwa maisena ge maisena wana aatena ana bwata elana, inoke i pek i ola. I pek eliyalil inoke i egon i na labi getoga. \v 16 Tau toto silba ana gewi tausan nimala panuna i ahe, etimwawa i na i patuwalali inoke tausan nimala panuna al i pwawa. \v 17 Ge tau toto tausan eluwa i ahe, i na i ginol ola al inoke tausan eluwa al i pwawa. \v 18 Yaa tau toto tausan maisena i ahe i nok i na bilibili i ken ge wana tonowak wana mani i yamwi. \p \v 19 Sauga i yapu abwe wali tonowak i sikalim, inoke wana totuwalali i yogaagil, nuwana ni atena wana mani ga hi patuwalali ola. \v 20 Tau toto silba ana gewi tausan nimala panuna i ahe, i nem i pek wana tonowak elana, ginebi ge tausan nimala panuna al. Inoke i ba, ‘Babala, tausan nimala panuna valila u pem. U kite, tausan nimala panuna al ya pwawa.’ \p \v 21 Wana tonowak i baek elana i ba, ‘Owa totuwalali waiwaisana ge henahenapona. U ginol bubun. Bugul bolo nige hi gegewi u matahikagil bubunil, inoke na telewa bugul nihi gewi nu matahikagil. U nem alou owa ta yaliyaya pamaisena.’ \p \v 22 Tau toto tausan eluwa i ahe, i nem al ge i ba, ‘Babala, tausan eluwa valila u pem. U kite, tausan eluwa al ya pwawa.’ \p \v 23 Wana tonowak i baek elana i ba, ‘Owa totuwalali waiwaisana ge henahenapona. U ginol bubun. Bugul bolo nige hi gegewi u matahikagil bubunil, inoke na telewa bugul nihi gewi nu matahikagil. U nem alou owa ta yaliyaya pamaisena.’ \p \v 24 Tau toto tausan maisena i ahe, i nem elana ge i ba, ‘Babala, ya atena owa wam logugui i gasisi, kaiwena aanan toto nige u pepel, he u keken ge u papahe wam limiya. He gamagalau getogal hi tuwalali enona i mamasal, inoke owa u bubugulan. \v 25 Inoke ya lovakunagiwa, ya na bilibili ya ken ge wam mani ya yamwi. U kite, wam mani te ya pasikal elam e.’ \p \v 26 Inoke wana tonowak i baek elana i ba, ‘Owa totuwalali nanakina ge totuwalali pweyapweyatana. U atena ya te aanan toto nige ya pepel ya keken ge ya papahe no limiya. Ge u atena gamagalau getogal hi tuwalali enona i mamasal, inoke nau ya bubugulan. \v 27 He binimala nu na no mani nu teli benki elana nihi patuwalali, inoke sauga na sikalim ge na ahe pasikal, ginebi ge ana etulan, toto hi patuwalali ana enona. \p \v 28 ‘Mani ku ahek elana ge ku pek tau toto wana mani ana bwata tausan elulutega elana. \v 29 Kaiwena henala i gan eliyana, abwe Yehoba ni pek pwabwaya al inoke ni malul. Yaa henala nige i gagan eliyana, bwagana toto kekeisi i minaa eliyana, Yehoba abwe ni ahe yoho. \v 30 Totuwalali nanakina ya nuku alitagil-an tola gogou elana, inoke ni kahikahin ge ninina ni alavekilal.’ \s1 Yatala Mowamowasena \p \v 31 Sauga Gamagal Natuna ni nem alonau aneloseyau gegewel ge iya ni tabwa kin, inoke ni misiyowa wana abamisiyo wawasana elana ge ni logugui. \v 32 Tomipanayawi gegewel nihi migogo matanaa inoke ni asel ni telel boda labui elana, ni ola sipi ana tomatahikan \w sipi\w* ge \w goti\w* i asel ge i teli pwamwaumwau-agil. \v 33 Sipi ni telel labena awonaa ge goti ni telel gegebanaa. \p \v 34 Yaka kin ni baek bolo hi minek labena awonaa elal ni ba, ‘Komiu bolo Nam i muloluagimiu, ku nem ku ulutuk abalogugui elana, toto Yehoba i lovivina-an kaiwemiu sauga panayawi i ginol. \v 35 Kaiwena ya galebu inoke aanan ku pem ya an, ya walem inoke wewel ku pem ya im, ya mibwabwali inoke ku yoga paheyau, \v 36 ya bokaboka inoke kaliko ku pem ya galoi, ya kasiyebwa inoke ku matahikagau, ya miminaa dela inoke ku nem ku kiteyau.’ \p \v 37 Tosasapol anana nihi lahe nihi ba, ‘Babala, hauna sauga ha kitewa u galebu ge aanan ha pewa u an, o ebo u walem ge wewel ha pewa u im? \v 38 Hauna sauga ha kitewa u mibwabwali ge ha yoga pahewa, o ebo u bokaboka ge kaliko ha pewa u galoi? \v 39 Hauna sauga ha kitewa u kasiyebwa o ebo u miminaa dela ge ha nowa ha kitewa?’ \p \v 40 Inoke analiya kin ni lahe ni ba, ‘Ya ba tunahot eliyamiu, hauna gun ebo ku ginola taliwau ya kekeisisi etega elana, he i ola ku ginola eliyau.’ \p \v 41 Yaka ni baek bolo hi miminaa gegebanaa elal ni ba, ‘Komiu bolo ami lahi Yehoba iyaka i baunan, ku egonik ku na ginaha mihomihotina elana, toto Yehoba i lovivina-an Seitani alonau ge wana aneloseyau kaiweliya. \v 42 Kaiwena ya galebu nige aanan ku pepem, ya walem nige wewel ku pepem, \v 43 ya mibwabwali nige ku yoyoga paheyau, ya bokaboka nige kaliko ku pepem, ya kasiyebwa ge ya miminaa dela nige ku mamatahikagau.’ \p \v 44 Heliya al anana nihi lahe nihi ba, ‘Babala, hauna sauga ha kitewa u galebu o ebo u walem, u mibwabwali o ebo u bokaboka, u kasiyebwa o ebo u miminaa dela, ge nige ha lalabewa?’ \p \v 45 Analiya ni lahe ni ba, ‘Ya ba tunahot eliyamiu, hauna gun ebo nige ku giginola bolo ya kekeisisi etega elana, he i ola nige ku giginola eliyau.’ \p \v 46 Inoke nihi na lahi mihomihotina elana, yaa tosasapol nihi na yawal mihomihotina elana.” \c 26 \s1 Yudiya wali Tohouwa Kamwasa Hi Loya ge Yeisu Nihi Lopaaliga \r (Mak 14:1-2; Luke 22:1-2; Diyon 11:45-53) \p \v 1 Sauga Yeisu baaba ya gegewena i baunan haba, inoke i baek wana tohago elal i ba, \v 2 “Ku atena ya te lan labui ya i mina abwe Nopalegi Hagalena ana sauga, inoke Gamagal Natuna nihi lib ge nihi talamwan nihi lokolosan.” \p \v 3 Sauga o topowon bwabwatal ge Yudiya wali tohouwa hi nogogo topowon bwabwatal wali tohouwa, alana Kaiyapa wana limiya, \v 4 inoke hi nuwatu loyaloya ga nihi ola ge Yeisu nihi lib sume ge nihi lopaaliga. \v 5 Hi ba, “Bahi ta giginola hagali ana sauga elana, eba abwe boda ta pahugal ge nihi lohaveyan.” \s1 Yova Etega Enonu I Holek Yeisu Kokowanaa \r (Mak 14:3-9; Diyon 12:1-8) \p \v 6 Yeisu iyoho Bedani Saimon tolepelo wana limiya, \v 7 inoke yova etega i nem elana patuna ana awa waiwaisana i noahe, gamwanaa, enonu bwalena waiwaisana ge molana bwabwatana. Inoke sauga Yeisu i misiyo ge i anan, enonu i holek Yeisu kokowanaa. \p \v 8 Tohago hi kite inoke ateliya i elolol ge hi ba, “Hauna kaiwena enonu ya i apapanak-an bwabwage? \v 9 Binimala ta palian yaka mani bwabwatana ta ahe ge ta pek togulagula elal.” \p \v 10 Yeisu wali baaba i atena inoke i baek elal i ba, “Hauna kaiwena ge yova ya ku anagebigebi-an? Ginol waiwaisana hot te i ginol eliyau e. \v 11 Togulagula alomiyau ya sauga gegewena, yaa nau nige sauga gegewena alomiu i oola. \v 12 Sauga kekeisi abwe na aliga. Yova ya enonu bwalena waiwaisana i holek tuwawa, inoke i ola tuwau iyaka i abubun haba o teliteli kaiwena. \v 13 Ya ba tunahot eliyamiu, panayawi mamanana elana, hauna labi elana ebo wasa waiwaisana ya nihi papaatena-an, bugul toto yova ya i ginol nihi liwanan, iya ana abanuwahikan.” \s1 Yudasa I Na Topowon Bwabwatal elal \r (Mak 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Inoke tohago ali toto elulutega eluwa etegana alana Yudasa Isikaliyota, i nok i na topowon bwabwatal elal \v 15 ge i ba, “Hauna gun nuku pem ebo Yeisu na wasaan eliyamiu ge nuku lib?” Inoke mani silba ana gewi teti hi vasili ge abwe nihi pek elana. \v 16 Sauga o Yudasa i telipuna Yeisu wana nawanawa i gagayawa-an, kamwasa i loya ge Yeisu ni teli nimaliyaa ge nihi lib. \s1 Yeisu alonau wana Tohago Nopalegi Hagalena Hi Ginol \r (Mak 14:12-26; Luke 22:7-23; Diyon 13:21-30; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 17 \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w* ana lan telipuna elana, tohago hi nem Yeisu elana ge hi neli hi ba, “Hauna labena elana nuwam aanan naha lovivina-an kaiwem, inoke ta anan ni ola \w Nopalegi Hagalena\w* ana logugui?” \p \v 18 Yaka analiya i lahe i ba, “Nuku nok nuku na Yelusalema, tau etega elana, ge nuku baek elana nuku ba, ‘Topankite i ba: No sauga iyaka i kelaubwa. Alowau no tohago Nopalegi Hagalena enona naha ginola wam limiya.’” \v 19 Inoke tohago hi ginol i ola Yeisu wana baaba elal ge aanan hi lovivina-an Nopalegi Hagalena kaiwena. \p \v 20 Sauga bulin i gan, Yeisu alonau wana tohago ali toto elulutega eluwa hi misiyo hi anan. \v 21 Hi aanan ee, yaka i baek elal i ba, “Ya ba tunahot eliyamiu, gamwamiwa etega nasi abwe ni wasaagau.” \p \v 22 Ateliya i lomwan nabi inoke maisena ge maisena i nelnel Yeisu elana i ba, “Babala, nau nige i oola age?” \p \v 23 Yeisu analiya i lahe i ba, “Gamagal etega iya alou nimama i lau mwaha maisena gamwanaa, nasi abwe ni wasaagau. \v 24 Gamagal Natuna nau na aliga ni ola Buki Bwabwalena ana baaba, yaa gamagal toto ni wasaagau nuwau i nakan, kaiwena bwaliga ana lahi ni bwaya. Binimala valila tau o bahi hinana ni aab, inoke lahi bwabwatana nige ni pwapwawa.” \p \v 25 Inoke Yudasa, toto abwe Yeisu ni wasaan, i ba, “Topankite, nau nige i oola age?” \p Yaka Yeisu i baek elana i ba, “Nigeya, he owa.” \p \v 26 Sauga hi aanan, Yeisu beleid i ahe, i ba mulolu Yehoba elana yaka i pigebagebal-an i pek wana tohago elal ge i ba, “Ku ahe ku an. Toto ya iya tuwau.” \p \v 27 Inoke oine ana kom i ahe, i ba mulolu Yehoba elana inoke i pek elal ge i ba, “Gegewemiu nuku im. \v 28 Toto ya saliyau, iya \w bateli\w* vavaluna i patunahot. Saliyau ni lau inoke gamagalau nihi gewi wali gegi Yehoba ni yakil yoho. \v 29 Na baewa eliyamiu, oine toto ya nige al na iim, ana siga alowau komiu abwe oine vavaluna ta im Nam wana abalogugui elana.” \p \v 30 Yaka wona etega hi wonaan ge hi tagil hi na Oya Olibe. \s1 Pita I Ba Tage Nige Yeisu Ni Aalahan \r (Mak 14:27-31; Luke 22:31-34; Diyon 13:36-38) \p \v 31 Yeisu i baek wana tohago elal i ba, “Bulin ebe nasi abwe gegewemiu nuku lou luwagau, kaiwena Buki Bwabwalena i ba, ‘Sipi ali tomatahikan na lol inoke sipi nihi tatawaliwali tomaha ge tomaha nihi nonoek.’ \v 32 Yaa no lut al enaa, na houwa na na Galili, yaka mulaa abwe nuku nem.” \p \v 33 Inoke Pita Yeisu anana i lahe i ba, “Bwagana ebo alowau gegewel nihi lou, yaa nau nige na lolou luwagiwa.” \p \v 34 Yeisu i baek Pita elana i ba, “Ya ba tunahot eliyam, bulin ebe kamkam melutauina nigeya ga ni kakahin, inoke nu alahagau paeton.” \p \v 35 Yaa Pita i baek elana i ba, “Nige na aalahagiwa, bwagana ebo alou owa ta yaomal.” Yaka tohago gegewel hi baaba hi ola al Pita wana baaba. \s1 Yeisu I Na I Awanun Getesemani \r (Mak 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 Yeisu alonau ge wana tohago hi nok hi na labi toto alana Getesemani, inoke i baek elal i ba, “Ku minaa te, na na ga na awanun huwo.” \v 37 Pita ge Sebedi natunau labui i ahel alonau hi nok, inoke sauga o atena i lomwan nabi. \v 38 Yaka i baek elal i ba, “Ateu i lomwan nabi, lomwan o kelaubwa ni paaligau. Ku miminaa te ge alowau komiu ta silawa.” \p \v 39 I peliluwagil nige ana bwaga i gagan, inoke i talpo bilibiliya ge i awanun i ba, “Nam, ebo bosowaina, inoke lomwan ana kom ya bahi ni nenem eliyau. Yaa bahi nau no nuwatu, owa ya wam nuwatu.” \p \v 40 Inoke i sikal tohago eton elal ge i kitel hi kenukenu. I baek Pita elana i ba, “Ga i ola ge nige bosowaimiu auwa maisena ya alowau komiu ta silawa? \v 41 Nuku silawa ge nuku awanun, inoke bahi lawakik kaiwena ge nuku sosogu. Yayaluwamiu nuwana waisi ni ginol, yaa tuwamiu i pweyata.” \p \v 42 I nok palabuina al i na i awanun i ba, “Nam, ebo wam nuwatu i ola lomwan ana kom ya na im haba ge nige bosowaina nu ahe yoho, inoke ni ola ya wam nuwatu.” \p \v 43 Sauga i sikal, i kitel al hi kenukenu, kaiwena mataliya i aliga nabi. \v 44 Inoke i tataluwagil, i nok al i na i awanun paetonina, wana baaba maisena ya. \p \v 45 Yaka i sikal al tohago elal ge i ba, “Age komiu iyahe ya ku kenukenu? Ku kite, sauga iyaka i vin ge Gamagal Natuna nihi talamwan gamagalau nanakil nimaliyaa. \v 46 Ku lut ta noewa elal. Tau toto i tatalamwagau, sauga ya iyaka i vin!” \s1 Yeisu Hi Lib \r (Mak 14:43-50; Luke 22:47-53; Diyon 18:3-12) \p \v 47 Sauga Yeisu iyoho ya i baaba inoke Yudasa i vin, iya Yeisu wana tohago bolo elulutega eluwa avaliya etega. Alonau ge boda bwabwatana, bolo topowon bwabwatal ge Yudiya wali tohouwa hi patunal. He elohaveyan kilepana ge ebwakil toguina hi noahe. \v 48 Yeisu ana towasa etotohi etega iyaka i baunanik haba boda elal i ba, “Tau toto na nalo heiya te nuku lib ge nuku yowan.” \v 49 Inoke sauga Yudasa i vin i nopasapu i na Yeisu elana i ba “Ateu owa topankite,” yaka i nalo. \p \v 50 Yeisu i baek elana i ba, “Heliyam, bugul toto kaiwena ge u nem, u ginol.” Inoke gamagalau hi noha Yeisu elana ge hi lib. \p \v 51 Bolo avaliya Yeisu, etegana wana elohaveyan kilepana i momol tagilanem abanaa, inoke topowon bwabwatal wali tohouwa wana totuwalali etega tanana i goyoho. \v 52 Yeisu i baek elana i ba, “Wam elohaveyan kilepana u teli pasikal abanaa, kaiwena henala ebo kilepa elana ni lohaveyan, kilepa elana al nihi loliya. \v 53 Age nige ku aatena bosowaiu na yoga Nam elana labe kaiwena, inoke sauga o aneloseyau ali boda bwabwatana ni patunal nihi nem nihi lohaveyan kaiweu? \v 54 Yaa ebo na ginol ola, nige bosowaina Buki Bwabwalena ana baaba ni tabwa tunahot, toto i ba tage ni masal ni ola te sauga e.” \p \v 55 Sauga o Yeisu i baek boda elal i ba, “Age nau toawatautau ge topihigelgel inoke haveyan kilepana ge ebwakil toguina ku noahe ge ku nem tage nuku libau! Lan gegewena ya miminaa Limi Bwabwalena elana ya panpankiti inoke nige ku lilibau. \v 56 Bugul gegewena toto ya i masal inoke Buki Bwabwalena toto palopitau hi lelelian ni tabwa tunahot.” \p Inoke sauga o wana tohago gegewel hi lou luwai. \s1 Yudiya wali Tologugui Yeisu Hi Payatala \r (Mak 14:53-65; Luke 22:54-55,63-71; Diyon 18:13-14,19-24) \p \v 57 Bolo Yeisu hi lib hi pwatanik Kaiyapa, topowon bwabwatal wali tohouwa, wana limiya, Logugui ana topankite ge Yudiya wali tohouwa hi nogogowa to. \v 58 Pita Yeisu i noulil ana bwaga i gan ana siga hi vin topowon bwabwatal wali tohouwa wana bakubakuwa. Pita i tuk bakubaku gamwanaa inoke alonau ge totuwalali hi misiyo, nuwana ni kite hauna nihi ginol Yeisu elana. \p \v 59 Topowon bwabwatal avaliyau ge Yudiya wali tologugui gegewel, Yeisu ana woliwoli kakawi hi loyaan ge bosowaina nihi ba ni aliga. \v 60 Yaa nige etegana hi pwapwawa, bwagana gamagalau hi gewi hi nem ge wali ba kakakawi hi baunan. \p Yaka mulaa abwe gamagalau labui hi nem \v 61 ge hi ba, “Tau ya i ba, ‘Nau bosowaiu Yehoba wana Limi Bwabwalena na pasamwalekaleka inoke lan eton gamwanaa na tal al.’” \p \v 62 Yaka topowon bwabwatal wali tohouwa i lut ge i baek Yeisu elana i ba, “Ga i ola ge nige analiya u lalahe? Baaba toto hi baunan kaiwem, ana sapu ga i ola?” \v 63 Yaa Yeisu i mikekei. \p Inoke topowon bwabwatal wali tohouwa i baek elana i ba, “Yabowaine yawalina gaganina alana elana nu baaba tunahot, ge wama wasa nu pem ebo owa \w Mesaiya\w* Yehoba Natuna, o nigeya.” \p \v 64 Anana Yeisu i lahe i ba, “I ola te wam baaba ei. He na baewa eliyamiu, bwaliga abwe nau Gamagal Natuna nuku kiteyau na misiyowa Yehoba Togasisi labena awonaa ge na neem yaluyalu pwatanaa.” \p \v 65 Yaka topowon bwabwatal wali tohouwa i huga, inoke totona ana kaliko i kukuleli ge i ba, “Tau ya totona i ba heyan ge Yehoba alana i teli lowan. He besena to. Nige al ta loloya tage gamagalau nihi nem ge nihi baaba tau ya kaiwena. Iyaka ku hago i ba likalika. \v 66 Ga ku nuwatu ola?” \p Anana hi lahe hi ba, “I bosowaina hot ni aliga.” \p \v 67 Inoke maninina hi kuluve ge nimaliya elana hi nibinibihan. Enuna hi taganepanepal-an \v 68 ge hi ba, “Age owa Mesaiya? He u baem eliyama henala ge i nibihiwa.” \s1 Pita Yeisu I Alahan \r (Mak 14:66-72; Luke 22:56-62; Diyon 18:15-18,25-27) \p \v 69 Pita i misiyowa bakubakuwa, inoke topowon bwabwatal wali tohouwa wana totuwalali galokau avaliya etega i nem elana ge i ba, “He owa al ge Yeisu gagama Galili alona etega.” \p \v 70 Gamagalau gegewel mataliyaa inoke i alaha i ba, “Nige ya aatena te hauna gun u babaunan ei.” \p \v 71 Yaka i na i tagil abauluulutuk elana, inoke galok etega al Pita i kite ge i baek gamagalau bolo hi minamina o elal i ba, “Tau ya iya Yeisu gagama Nasaleta alona etega.” \p \v 72 Inoke Pita i alaha palabuina, i papasila ge i ba, “Tau o nige ya aatena.” \p \v 73 Sauga nige i yayapu, yaka gamagalau bolo hi taltalmilil o hi nem Pita elana hi ba, “Tunahot owa Yeisu wana boda avaliya etega, kaiwena anam ana gun i pamasaliwa owa gagama Galili.” \p \v 74 Inoke Pita i papasila i ba, “Ya baaba tunahot, tau o nige ya aatena. Binimala nige na babaa tunahot, Yehoba ni laheyau.” \p Sauga o kamkam melutauina i kahin, \v 75 inoke Pita Yeisu wana baaba i nuwatuan toto i ba: “Kamkam melutauina nige ga ni kakahin inoke nu alahagau paeton.” Yaka i na i tagil tola ge i kahin nabi. \c 27 \s1 Yeisu Hi En Pwatanik Pilato elana \r (Mak 15:1; Luke 23:1-2; Diyon 18:28-32) \p \v 1 Mweluluga kekeisi topowon bwabwatal gegewel avaliyau ge Yudiya wali tohouwa Yeisu ana logugui hi ginol ge nihi lopaaliga. \v 2 Inoke hi yowan ge hi en hi na hi teli Pilato, Loma wali gavana nimanaa. \s1 Yudasa I Gadisowa \r (Tuwalali 1:18-19) \p \v 3 Yudasa, Yeisu ana towasa, sauga i kite Yudiya hi ba Yeisu ni aliga, i nuwaleyan inoke mani silba ana gewi teti i pasikal topowon bwabwatal ge tohouwa elal. \v 4 I ba, “Ya gegi hot, kaiwena Yeisu nige wana nak i gagan inoke ya wasaan eliyamiu ge abwe nuku lopaaliga.” \p Hi baek elana hi ba, “Wama hauna ei! Totom am pulowan tei.” \p \v 5 Inoke Yudasa mani i yoho teli Limi Bwabwalena gamwanaa ge i egon i na i gadisowa. \p \v 6 Topowon bwabwatal mani hi ahe ge hi ba, “Mani toto ya i saliya, inoke Logugui nige i tatalam ta ahe ge ta teli Limi Bwabwalena ana mani ana pwahin elana.” \v 7 Yaka mani o ana logugui hi ginol ge hi ahe bilibili etega hi pwamolaa tomibwabwali ali salai. Hi pwamolaa gamagal etega elana iya ulun ana toabab. \v 8 Heiya te kaiwena ana siga lan ebe bilibili o alana hi tun Panasasaliya. \v 9 Yaka palopita Yelemaiya wana baaba i tabwa tunahot toto i ba, “Mani toto Isileli gamagaliliyau hi talamwan ge tau o nihi pwamolaya, ana bwaya silba ana gewi teti, hi ahe \v 10 ge ulun ana toabab wana bilibili hi pwamolaya, i ola Yehoba wana baaba eliyau.” \s1 Pilato Yeisu I Payatala \r (Mak 15:2-15; Luke 23:3-5,13-25; Diyon 18:33–19:16) \p \v 11 Yeisu i talmilil Pilato matanaa, iya Loma wali gavana, inoke i neli i ba, “Owa Yudiya wali kin?” \p Yeisu i ba, “He i ola te wam baaba ei.” \p \v 12 Topowon bwabwatal ge Yudiya wali tohouwa Yeisu hi wole, yaa bwagana nige wana nak i gagan, nige etega analiya i lalahe. \v 13 Inoke Pilato i baek elana i ba, “Tab u hago bugul ehila kaiwena ge hi wolewa?” \v 14 Yaa Yeisu nige kekeisi etega analiya i lalahe, inoke Pilato nuwana i ahe. \p \v 15 Baliman maisena ge maisena, Nopalegi Hagalena ana sauga elana, toulutuk dela toto ebo Yudiya nihi hile, Pilato ni sokal ge ni tagil. \v 16 He sauga o elana tau etega i miminaa dela, alana Balabas, iya wana pagan nanakina kaiwena inoke wasana i bwaya. \v 17 Inoke sauga boda hi nogogo, Pilato i nelil i ba, “Henala nuwamiu na sokal kaiwemiu, Balabas o ebo Yeisu toto hi ba Mesaiya?”\f * \fr 27:17 \ft Pana Hibilu hi ba “Mesaiya”, pana Gilik hi ba “Keliso”, ali sapu maisena.\f* \v 18 I ba ola o, kaiwena i atena bubun Yeisu hi lamwa pulowanan te hi ahe ge hi teli nimanaa. \p \v 19 Pilato iyoho abakot elana inoke lagona baaba i patuna eliyana i ba, “Tau ei nige wana gegi, bahi bugul etega nu giginol elana. Bulin ya kenonou iya kaiwena ge ya lovakun nabi.” \p \v 20 Yaa topowon bwabwatal ge Yudiya wali tohouwa boda ali pel hi teli ge nihi ba Pilato Balabas ni sokal ge Yeisu nihi lopaaliga. \p \v 21 Yaka Pilato gamagalau i nelil i ba, “Ali toto eluwa ya, henala nuwamiu na sokal?” \p Hi ba, “Balabas.” \p \v 22 Inoke i nelil al i ba, “Hauna gun na ginol Yeisu toto hi ba Mesaiya kaiwena?” \p Gegewel hi ba, “U lokolosan!” \p \v 23 Yaka Pilato i nelil i ba, “Hauna kaiwena ge na lokolosan? Hauna nak i ginol?” \p Abwe hi yoga balbalgig hot hi ba, “U lokolosan!” \p \v 24 Pilato i atena nige al bosowaina kamwasa etega ni ginol, ge boda kelaubwa haveyan nihi ginol. Inoke wewel i ahe nimana i ul yoho boda mataliyaa ge i ba, “Tau ya wana yaomal bahi ana woliwoli etega ni nenem eliyau. Ana logugui i minewa eliyamiu.” \p \v 25 Gamagalau gegewel hi ba, “Wana yaomal ana woliwoli ni nem ama eliyama ge natumeyau elal.” \p \v 26 Inoke Balabas i sokal kaiweliya, ge i ba tolohaveyan hihiu eloelolina hi ahe Yeisu hi nibinibihan, yaka i teli tolohaveyan nimaliyaa nihi lokolosan. \s1 Tolohaveyan Yeisu Hi Talatalawasi-an \r (Mak 15:16-20; Diyon 19:2-3) \p \v 27 Pilato wana tolohaveyan Yeisu hi en pwatanik logugui ana limi bwabwatana gamwanaa, inoke hi ba tolohaveyan bwalibwaligel hi nogogo ge Yeisu hi mipainan. \v 28 Ana kaliko hi leke yoho inoke kaliko yayapona matana pepol i ola kin ali kaliko, hi ahe ge hi pagaloi. \v 29 Pepesala hi ahe hi ginol ana hanahana ge hi teli kokowanaa. Suki etega hi ahe hi teli nimana awonaa i ola kin wali pagan, inoke hi loepwakoku matanaa ge hi talatalawasi-an hi ba, “Atema owa, Yudiya wali kin!” \v 30 Tuwana hi lokukuluvi-an ge suki hi ahe kokowana hi lololi. \v 31 Sauga hi talatalawasi-an i mowasi, inoke kaliko yayapona hi leke yoho ge totona ana kaliko hi pagaloi. Inoke hi en tagilan ge nihi na nihi lokolosan. \s1 Yeisu Hi Lokolosan \r (Mak 15:21-32; Luke 23:26-43; Diyon 19:17-27) \p \v 32 Sauga Yeisu hi en hi nanawa lokolos kaiwena, tau etega hi pwawa gagama Sailini, alana Saimon, inoke hi palawakik ge Yeisu ana kolos ni kalivai. \v 33 Hi vin panuwa etega alana Goligota. (Goligota ana sapu heiya “Pana Babaloma.”) \v 34 Inoke oine alona ge valam etega amnana hohogana hi vikuhiya ge hi pek elana, yaa sauga i im bose, i towani nige nuwana ni im. \v 35 Sauga hi lokolosan i mowasi, inoke tolohaveyan ana kaliko hi wali, yaka pat hi ahe galavenu etega hi galavenu-an, inoke eliyana kaliko ana pwahin tomaha tomaha hi guyauan elal.\f * \fr 27:35 \ft Pat hi galavenu-an, yaka henala ebo pat toto ana etotohi gaganina ni ahe, he iya kaliko ana pwahin waiwaisana nihi pek elana.\f* \v 36 Inoke hi misiyowa to ge hi matahikan. \v 37 Ana woliwoli hi lele inoke hi tagahikana kokowana pwatanaa, i ba, “Yeisu, Yudiya wali Kin.” \v 38 Tokaoma labui alonau hi lokolosil. Etegana ana kolos hi pamilila labena awonaa ge etegana labena gegebanaa. \p \v 39 Gamagalau bolo hi nonopapalegi-an mataliya i nok hi kite, yaka kaunuliya hi loniknikan ge hi lamwa tunatuna-an \v 40 hi ba, “Valila u ba tage Limi Bwabwalena nu pasamwalekaleka ge lan eton gamwanaa nu tal al. He sauga ya totom u pwamwaliwa. Ebo owa Yehoba natuna, kolos u loluwan.” \p \v 41 Topowon bwabwatal, avaliyau Logugui ana topankite ge Yudiya wali tohouwa, hi lamwa tunatuna-an i ola al to. \v 42 Hi ba, “Gamagalau getogal i pwamwalil, yaa nige bosowaina totona ni pwamwal. Tage iya Isileli wali kin! Totona kolos ni loluwan inoke naha abulilek-an. \v 43 Yehoba ana mel i teli. Ta kite ga sauga ya tab Yehoba nuwana ni pwamwal, kaiwena i ba, ‘Nau Yehoba Natuna.’” \v 44 Ge tokaoma bolo alonau hi lokolosil, heliya Yeisu hi sinalian al i ola to. \s1 Yeisu wana Yaomal \r (Mak 15:33-41; Luke 23:44-49; Diyon 19:28-30) \p \v 45 Alalati bwagatau, panuwa gegewena i gogou ana siga tili kilok. \v 46 Tili kilok ana labi elana, Yeisu analiya elana i yoga nabiyan i ba, “\it Eloi, eloi, lama sabakitani?\it*” Baaba o ana sapu heiya, “No Yabowaine, no Yabowaine, hauna kaiwena ge u miluwagau?” \p \v 47 Gamagalau enuna bolo hi taltalmilila o, anana hi hago yaka hi ba, “Ilaitiya i yogaan to.”\f * \fr 27:47 \ft Mak 15:35 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \p \v 48 Sauga o gamagal etega i patalelu i na balou i ahe, i pahun oine manumanunina elana ge i vinum, inoke i teliek suki matanaa ge i paelu heyan Yeisu i im. \v 49 Yaka alonau hi ba, “Ta matamatan ga ta kite tab Ilaitiya ni nem ge ni pwamwal.” \p \v 50 Yeisu i yoga nabiyan al, inoke yawalina i talamwan i mowasi. \p \v 51 Kaliko mamanana toto hi pakuki ge \w Limi Bwabwalena\w* gamwana hi baba tomwaya, sauga o i maleli telipunek natiya i na i lau paiya. Mwaniknik i masal inoke bilibili i lamwalamwaniu ge pat hi mamagebal. \v 52 Salai i mwapwela inoke Yehoba wana gamagalau bolo hi aliga houwa, hi gewi hi lutan. \v 53 Ali salai hi lut luwan, ge Yeisu wana lut al enaa hi na hi ulutuk Yelusalema ge gamagalau hi gewi eliyalil hi masala. \p \v 54 Tolohaveyan bolo hi miminaa o avaliya wali tohouwa Yeisu hi matahikan, mwaniknik amnana hi anbose ge bugul gegewena toto i gan hi kite, inoke hi lovakun nabi ge hi ba, “Tunahot iya Yehoba Natuna!” \p \v 55 Yowau hi gewi hi talmililek laha ge mataliya i nok Yeisu hi gayawaan. Yowau bolo ya valila Yeisu hi toulil, avaliya hi neem Galili ge hi matahikan. \v 56 Gamwaliyaa, Meli Magidala yovana, valihina Meli toto Yemesa ge Yosepa hinaliya, ge etega al Sebedi natunau hinaliya. \s1 Yeisu Hi Teli Salaiya \r (Mak 15:42-47; Luke 23:50-56; Diyon 19:38-42) \p \v 57 Sauga panuwa i kokoyavi, towasawasa etega gagama Alimadiya, alana Yosepa, i nem, iya al Yeisu wana tohago etega. \v 58 I nok i na Pilato elana ge i awanun Yeisu tuwana ni ahe, inoke Pilato i ba nihi pek elana. \v 59 Yosepa Yeisu tuwana i ahe, kaliko vavaluna elana i osiya, \v 60 ge i na i teli totona wana salai vavaluna gamwanaa, toto abwe i ken tukan pat elana. Inoke pat bwabwatana etega i pakul pwatanik ge salai awana i paankaus, yaka i eguluwai. \v 61 He Meli, Magidala yovana, alona ge valihina hi misiyowa to, awoliya i nok salaiya. \s1 Tolohaveyan Salai Hi Matahikan \p \v 62 Sabwata ana lan lovivina i mowasi, lan i gan al, inoke topowon bwabwatal ge Palisi hi nok Pilato elana. \v 63 Yaka hi baek elana hi ba, “Tonowak, ha nuwahikan tokakawi toto o, sauga nigeya ga i yayaomal i ba, ‘Lan eton ni mowasi inoke abwe na lut al.’ \v 64 Inoke nu ba tolohaveyan nihi na salai nihi matahikan ana siga lan etonina ni mowasi. Ebo nige ta giginol ola o, tab wana tohago nihi nok nihi na tuwana nihi ahe ge nihi baek gamagalau elal nihi ba, ‘Iyaka i lut al.’ Inoke lokakawi toto ya nasi ni bwata hot, nige ni oola toto houhouwena.” \p \v 65 Pilato i baek topowon bwabwatal ge Palisi elal i ba, “I waisi, no tolohaveyan enuna nuku ahel nuku na nuku telel salai nihi matahikan. Nuku nok, ge bugul gegewena nuku ginol toto bosowaimiu nuku ginol ge salai ana matahikan ni waisi.” \v 66 Inoke hi na hihiu etega hi papi hikan salai bebena elana ge pat elana wali abaeuna, yaka tolohaveyan hi telel salai hi matahikan. \c 28 \s1 Yeisu I Lutem Yaomala \r (Mak 16:1-10; Luke 24:1-12; Diyon 20:1-10) \p \v 1 Lan Sabwata i mowasi, yaka wik ana lan houwan elana mweluluga kekeisi hot, Meli Magidala yovana alona ge valihina hi na hi kenan salaiya. \p \v 2 Mwaniknik bwabwatana i masal. Yehoba wana anelose etega i loem labulabumwa i na salaiya, pat i pakul yoho ge i misiyowa pwatanaa. \v 3 Maninina i namanamal i ola pinamal ge ana kaliko i yanayana i ola apwapwali. \v 4 Tolohaveyan bolo salai hi matamatahikan hi lovakun nabi ge hi ginu, inoke hi sogu bilibiliya, nige hi lamwalamwaniu, hi ola toaliga. \p \v 5 Anelose i baek yowau elal i ba, “Bahi lovakun! Ya atena Yeisu toto hi lokolosan ku loyaan. \v 6 He nige i gagan te, iyaka i lut, i ola wana baaba. Ku nem abana ku kite, toto i kenukenuwa. \v 7 Yaka etimwawa ku nok ku na wana tohago wali wasa nuku pek nuku ba, ‘Iyaka i lutem yaomala ge ni houwa awomiwa ni na Galili. Abwe nuku kiteya to.’ He wami wasa iyaka ya pewa te.” \p \v 8 Inoke yowau etimwawa salai hi tataluwai, hi lovakun, yaa yaliyaya ateliya i kalaopopwi, inoke hi patalelu hi na wana tohago wali wasa nihi pek. \v 9 Hi nanawa kamwasaa yaka Yeisu i pwawal ge i ba, “Atewau komiu.” Hi nem hi loepwakoku, aena hi pihikan ge hi kululu elana. \v 10 Inoke Yeisu i baek elal i ba, “Bahi lovakun! Ku na taliwau wali wasa ku pek nihi na Galili, abwe nihi kiteyauek to.” \s1 Salai ana Tomatahikan wali Wasa Kakawi \p \v 11 Yowau hi nanawa kamwasaa, inoke tolohaveyan enuna bolo salai ana tomatahikan hi sikal hi na Yelusalema, ge bugul gegewena toto i masal hi wasaan topowon bwabwatal elal. \v 12 Inoke topowon bwabwatal avaliyau ge Yudiya wali tohouwa hi nogogo ge wali logugui etega hi ginol, inoke mani bwabwatana hi pek tolohaveyan elal. \v 13 Yaka hi baek elal hi ba, “Nuku ba gamagalau elal, ‘Ha kenu mati bulina te wana tohago hi nem tuwana hi ahe.’ \v 14 Ebo wasa ya Pilato ni hago, ama abwe naha ba pasapu eliyana inoke nige nak etega nuku pwapwawa.” \v 15 Inoke tolohaveyan mani hi ahe ge hi ginol i ola topowon bwabwatal wali baaba elal. He gamagalau Yudiya wasa hi palelu ana siga lan ebe, tage Yeisu wana tohago hi na tuwana hi ahe. \s1 Yeisu Tohago I Patunal Alana Nihi Wasaan \r (Mak 16:14-18; Luke 24:36-49; Diyon 20:19-23; Tuwalali 1:6-8) \p \v 16 Tohago ali toto elulutega maisena hi na Galili, oya toto valila Yeisu i baunan eliyalil. \v 17 Sauga hi kite, hi kululu elana, yaa enuna hi nuwa lalabui. \v 18 Yeisu i pelinok eliyalil inoke i ba, “Logugui ge gasisi gegewena labulabumwa ge panayawiya, iyaka Nam i pem elau. \v 19 He ku na gamagalau labi gegewena elal inoke nuku patohago-agil: nuku pababitaiso-agil Tamala alana elana, Natuna ge, Yayaluwa Bwabwalena ge, \v 20 i ola al logugui gegewena toto ya baunan eliyamiu nuku pankitel ge nihi toulil. Tunahot nau alomiu sauga gegewena ana siga panayawi ana abapwamowasiya.”