\id HEB - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 22-Aug-2006] \h HIBILU \toc3 Hib \toc2 Hibilu \toc1 Hibilu wali Leta \mt1 Hibilu wali Leta \is1 Baaba Houwan \ip Leta ya Yudiya gamagaliliyau bolo hi abulilek Yeisu elana wali leta. Yudiya analiya te pana Hibilu inoke bosowaina al ta ba heliya Hibilu gamagaliliyau. He nige ta aatena henala leta ya i ginol ge i patuna elal, ge nige ta aatena bubun hapanuwa toabulilek o hi miminaa. Ana awa i ola toleleli leta ya i ginol baliman 60 ge 70 ali hawawala, mulaa abwe Loma Limi Bwabwalena Yelusalema hi pasamwalekaleka. \ip Toabulilek Yudiya palopalomwan hi pwawa wali abulilek kaiwena ge enuna kelaubwa nihi sikal Yudiya wali tapwalolo eliyana. Inoke toleleli i pankitel Yeisu aneloseyau i bwata lakel iya Yehoba Natuna (awalehina 1), yaa iya i tabwa gamagal kila kaiwela (awalehina 2). I ola al Mosese ge Yosuwa i bwata lakel (3:1–4:13). I liwan te Yeisu iya topowon i ola Melkisedek ge wana tuwalali topowon houhouwel wali tuwalali i waisi lake. Yeisu iya bateli vavaluna i pamilil. He bateli houhouwena nige bosowaina gamagalau ni abubunil nihi sapu Yehoba matanaa, yaa Yeisu totona saliyana elana i abubunila. (4:14–5:10 ge 7:1–10:18) Inoke nuwatu bolo ya kaiweliya i ba pagasisel bahi nihi sisikalek eliyaa, yaa nihi palahikan aloliya wali atimatuwa nihi matamatan waisi toto Yehoba i bateli kaiweliya (6:11-12; 10:35-36, 39). I ba wala abulilek ta pihikan momol kaiwena bosowaina Yehoba ana mel ta teli (10:23), ge matala ta lihikanek Yeisu elana ge ta patalelu bubun (12:1-3). \c 1 \s1 Yeisu Aneloseyau I Bwata Lakel kaiwena Iya Yehoba Natuna \p \v 1 Valila sauga tomaha ge tomaha ge kamwasa tomaha ge tomaha elal, tubulau Yehoba wana baaba hi hagowa palopitau elal, \v 2 yaa sauga ya elana, iya sauga mowamowasena, Yehoba wana baaba ta hagowa Natuna elana. Iya eliyana Yehoba panayawi ge labulabum i ginolil, ge iya Yehoba i hile abwe bugul gegewena ni minek elana ge ni logugui-an. \v 3 Iya Yehoba wana wasawasa mwananalina ge iya i ola hot Yehoba. Iya wana baaba ana gasisi i gan inoke baaba o eliyana bugul gegewel bolo hi gan i pagasisi-agil ge hi gangan ya. Iya i yaomal gamagalau wali gegi ni ul yoho, yaka i na labulabumwa ge i misiyowa Yehoba Tobwabwatana Hot labena awonaa. \v 4 Inoke sauga ya iya aneloseyau i bwata lakel, i ola te alan mihahaina toto Yehoba i tun pwatanek elana aneloseyau alaliya i lake. \p \v 5 Iya alana i miha, kaiwena Yehoba iyaka i baek elana i ba: \q1 “Owa natu; lan ebe ya awa natunagiwa.” \m Ge iya bana Yehoba i ba: \q1 “Nau na ola Tamana, ge iya ni ola Natu.” \m Yaa nige sauga etega Yehoba i babaa ola to aneloseyau kaiweliya. \v 6 I ola al, sauga Yehoba Natuna gamaun i patuna i nem panayawiya, inoke i ba, “No aneloseyau gegewel nihi kululu elana.” \m \v 7 He aneloseyau baliya Yehoba i ba: \q1 “No aneloseyau ya ginolil nihi ola mana, \q2 heliya no totuwalali nihi ola ginaha memena.” \m \v 8 Yaa Natuna bana i ba: \q1 Yabowaine owa, wam abalogugui i mihot nige ni momowasi; \q1 alom ge wam pagan sasapona wam gamagalau u logugui pasapol. \q1 \v 9 Pagan sasapona u yaliyaya-an ge pagan nanakina u towani, \q1 inoke ginebi ge wam yaliyaya bwabwatana, nau wam Yabowaine \q2 enonu ya ligin kokowamwa \q1 ge ya telewa alomwau nu logugui-agil. \m \v 10 I ola al Yehoba i baek Natuna elana i ba: \q1 Babala, abatelipuna elana owa panayawi u ginol, \q2 ge labulabum iya nimwam mulina. \q1 \v 11 Panayawi ge labulabum nihi mowasi, yaa owa nu mihot. \q2 Heliya nihi nak ni ola kaliko i beyaunana ge i nak. \q1 \v 12 Abwe nu ginol ola-agil ni ola holahola hi gagabom, \q2 abwe nu pil getogaagil ni ola gamagalau ali kaliko hi sesensi. \q1 Yaa owa nige u gegetoga, \q2 ge yawalim nige ana abamowasi i gagan. \m \v 13 He Yehoba i baek Natuna elana i ba: \q1 “U misiyowa labeu awowa ana siga am topihigelgel na teli lowagil aem gabulanaa.” \m Yaa nige sauga etega i babaa ola to anelose etega elana. \v 14 He aneloseyau henalau? Heliya yayaluwa hi totuwalali Yehoba elana ge i papatunal gamagalau bolo abwe pwamwal hi aahe hi lalabel. \c 2 \s1 Pwamwal Wasana Ta Pihikan Momol Bahi ana En Ta Pepek \p \v 1 He Yehoba Natuna alana i miha hot, inoke wasa toto hi wasaan ge ta hago iya kaiwena ta pihikan momol, kaiwena ebo nigeya, nasi ta yale ge ala bwaga ni gan elana. \v 2 Houhouwena oya Sainai elana aneloseyau Yehoba wana baaba hi wasaan Mosese elana. Baaba o ana tunahot i gan, ge gamagalau gegewel bolo hi hewa likaan ge nige hi hehenapu-an ali lahi hi pwawa i olaolaek te wali ginol. \v 3 Yaa sauga ya Yehoba wana pwamwal wasana iyaka i pamasal elala, pwamwal o ana nuwatu i bwata hot. Inoke ebo pwamwal o ana en ta pek, ga ta ola ge lahi ta lou luwai? He Babala totona pwamwal o i wasaan houwan, ge bolo hi hagowa elana ana tunahot hi wasaan elala. \v 4 Ge Yehoba wasa o i patunahot, kaiwena gasisi ge ginol yawiyawi tomaha ge tomaha i ginolil, ge Yayaluwa Bwabwalena wana gabom i guyauan gamagalau elal i ola wana nuwatu. \s1 Yeisu I Tabwa Gamagal Inoke Iya Toematana ge Iya Topowon Bwabwatana \p \v 5 He Yehoba nige aneloseyau i hihilel ge tage panayawi vavaluna nihi logugui-an, toto abwe ni ginol ge kaiwena ha leleli eliyamiu. \v 6 Yaa Buki Bwabwalena gamwanaa Same ana toleleli gamagal bala i baek Yehoba elana i ba: \q1 Gamagal iya hauna ge kaiwena u nuwanuwatu? \q2 Ga i ola ge gamagal u lalabe? \q1 \v 7 He iyaka u teli kekeisi i minaa aneloseyau gabulaliyaa, \q2 iyaka u pawasawasa ge alana u teli heyan, \q1 \v 8 ge iyaka u teli bugul gegewel ni logugui-agil. \b \p Buki ya i ba Yehoba gamagalau i telel bugul gegewel nihi logugui-agil, ge ana sapu te nige bugul etega i gagan ge tage nige gamagalau nihi lologugui-an. He sauga ya nige ta kikite te gamagalau bugul gegewel hi logugui-agil. \v 9 Yaa Yeisu, iya i tabwa gamagal ge kekeisi i minaa aneloseyau gabulaliyaa, ta kite bugul gegewel i logugui-agil. I tabwa gamagal inoke Yehoba wana mulolu bwagabwaga eliyana iya ni yaomal gamagalau gegewel kaiweliya. Lomwan i pwawa ge i yaomal inoke Yehoba iya iyaka i pawasawasa ge alana i teli heyan. \p \v 10 Yehoba bugul gegewel i ginolil ge bugul gegewel iya kaiwena. Iya nuwana natunau nihi gewi ni ahel ge ni pawasawasa-agil, yaka i ba Yeisu ni tabwa gamagal ge lomwan ni pwawa inoke eliyana bosowaina ni tabwa Toematana ge gamagalau ni houwaagil pwamwal nihi pwawa. He i sapu te Yehoba i ginol ola o. \v 11 Yehoba i ba Yeisu i tabwa gamagal, kaiwena iya Topwabwabwalena alonau ge bolo i pwabwabwalena-agil Tamaliya maisena. Inoke nige i pupuluwawi te ni awa talinagil ge ni awa nunagil, \v 12 yaka ni baek Yehoba elana ni ba: \q1 “Wam pagan na wasaan taliwau ge nuwau elal; \q2 na tobalagiwa gamagalau wali nogogo elana.” \m \v 13 He iya i tabwa gamagal, inoke i ba al i ba, “Nau Yehoba ana mel na teli,” ge i ola al i ba, “Nau te alowau ge Yehoba natunau bolo i pem elau.” \p \v 14 Yehoba natunau bolo o heliya saliya ge bunum, inoke iya al i tabwa saliya ge bunum i ola heliya. I ginol ola o, inoke wana yaomal eliyana Seitani, toto wana gasisi i gan yaomal ana labi elana, i apapanak-an, \v 15 ge gamagalau i sokalil, heliya yawaliliya ana sauga yayapona yaomal lovakunina i paloloyowan-agil. \v 16 He i tunahot te Yeisu nige aneloseyau ali tolaba i oola, yaa iya Abalahama tubutubunau ali tolaba. \v 17 Inoke heiya te kaiwena ge bugul gegewel elal iya ni ola ya te talinau ge bosowaina ni ola wali topowon bwabwatana. Iya i tabwa topowon bwabwatana toto gamagalau i atilomwan-agil, ge Yehoba wana tuwalali i ginol paolaolaek, inoke iya gamagalau wali gegi i yakil yoho. \v 18 He iya lawakik ge lomwan i pwawa, inoke iya bosowaina gamagalau bolo lawakik hi pwapwawa ni label. \c 3 \s1 Yeisu Alana Mosese Alana I Bwata Lake \p \v 1 Inoke taliwau ge nuwau, komiu Yehoba wana gamagalau ge alowau komiu Yehoba i yogaagila ta nok elana, ku nuwatu ga Yeisu kaiwena. Iya gamagal toto Yehoba i patuna ge iya topowon bwabwatana toto ta abulilek-an ge alana ta wasawasa-an. \v 2 Iya Yehoba wana tuwalali i ginol paolaolaek i ola te Mosese Yehoba wana nuwatu i paolaolaek ge i tuwalali Yehoba wana limi ana heniheni kaiweliya. \v 3 Ta atena tau toto limi i ginol ana tobal i gan, limi nige ana tobal i gagan. He i ola al te, bosowaina hot Yeisu ta tobalan ta ba iya alana Mosese alana i bwata lake. \v 4 Limi maisena ge maisena ana toginol i gan, ge Yehoba iya bugul gegewena ali toginol. \v 5 He Mosese iya totuwalali, yaka Yehoba wana nuwatu i paolaolaek ge i tuwalali Yehoba wana limi ana heniheni kaiweliya. Wana tuwalali te bugul bolo abwe nihi masala mwananala ni wasaan. \v 6 Yaa Keliso iya Yehoba Natuna, yaka Yehoba wana nuwatu i paolaolaek ge Yehoba wana limi ana heniheni i kaunil. He kila Yehoba wana limi ana heniheni, ebo alola wala atimatuwa ta abulilek-an ge alola wala yaliyaya ta matamatan waisi kaiwena toto i lovivina-an kaiwela. \s1 Toabulilek Ta Ulutuk ge Veyaho Ta Pwawa \p \v 7 Inoke Yayaluwa Bwabwalena wana baaba ta laeganan, i ba i ola hiwe: \q1 Lan ebe, ebo nau Yehoba anau ni gan eliyamiu, \q1 \v 8 bahi atemiu ni gagasisi ni oola tubumiyau ateliya i gasisi ge hi pihigelgel eliyau. \q1 Sauga hi nawanawa uleya, hi awatautau eliyau ge no palahikan kaiweliya hi labose. \q1 \v 9 Bwagana baliman ana gewi poti no ginol hi kite, \q1 yaa hi lopalapalaviyan ge no palahikan kaiweliya hi labose. \q1 \v 10 Heyan bolo o wali ginol o kaiwena inoke ya hugaagil, \q1 ge ya baaba kaiweliya ya ba, “Sauga gegewena ateliya ana bwaga i yapu eliyau, \q1 ge no logugui hi towani nige nuwaliya nihi henapuan.” \q1 \v 11 Inoke alou ge no huga bateli gasigasisena ya baunan kaiweliya ya ba, \q1 “Nige nihi uulutuk no veyaho eliyana.” \p \v 12 Inoke taliwau ge nuwau, nuku matahikagimiu bahi etega gamwamiwa nuwatu nanakina ni miminaa atenaa ge nige ni aabulilek, eba Yabowaine yawalina gaganina ana en ni pek. \v 13 Buki ana baaba i ba, “Lan ebe,” inoke sauga ya heiya te wami sauga waiwaisana, he lan maisena ge maisena alomiyau nuku ba pagasisel. Nuku ba pagasisi-agimiu inoke bahi gegi paganina alomiu etega ni kakawe ge atena ni gagasisi. \v 14 He kila Keliso alonau hot, ebo wala abulilek ni gasisi ni ola abatelipuna elana ta abulilek ge ta pihikan momol ana siga yaomal ana sauga. \v 15 Buki ana baaba ta nuwahikan toto i ba: \q1 Lan ebe, ebo nau Yehoba anau ni gan eliyamiu, \q1 bahi atemiu ni gagasisi ni oola tubumiyau ateliya i gasisi ge hi pihigelgel eliyau. \p \v 16 Henalau Yehoba anana i gan elal, yaa hi pihigelgel eliyana? Age gamagalau gegewel bolo Mosese i nulil hi tagila Itipita, ine? \v 17 Henalau Yehoba i hugaagil baliman ana gewi poti? Age gamagalau bolo hi gegi, ine? He wali gegi kaiwena hi alaliga bwagabwaga ya uleya. \v 18 Henalau ali bateli gasigasisena Yehoba i baunan i ba, “Nige nihi uulutuk no veyaho eliyana?” He i baaba bolo nige anana hi hehenapu-an kaiweliya. \v 19 Inoke ta kite to, nige bosowailiya nihi ulutuk wana veyaho eliyana kaiwena nige hi aabulilek. \c 4 \p \v 1 Yehoba wana bateli iyoho i minamina, i ba bosowaina ta ulutuk ge veyaho ta pwawa iya eliyana. Inoke ta matahikan te bahi Yehoba komiu etega ni hihile luwan ge nige ni uulutuk. \v 2 Ta matahikagila, kaiwena Wasa Waiwaisana iyaka hi wasaan eliyala ta hago, i ola te sauga houhouwena heliya Yehoba wana baaba hi hago, yaa baaba o nige i lalabel, kaiwena hi hago bwabwage ya, nige hi aabulilek-an. \v 3 Kilau bolo ta abulilek te ta ulutuk ge veyaho ta pwawa. He veyaho bana te Yehoba i ba: \q1 Alou ge no huga bateli gasigasisena ya baunan kaiweliya ya ba, \q1 “Nige nihi uulutuk no veyaho eliyana.” \m Heliya nige hi uulutuk Yehoba wana veyaho eliyana, bwagana veyaho o iyoho i gan i neem sauga toto Yehoba panayawi i ginol ge wana tuwalali i pwamowasi. \v 4 He i ola Buki Bwabwalena gamwanaa leleli etega i baaba lan seben-ina kaiwena, i ba, “Lan seben-ina elana Yehoba i veyahoem wana tuwalali elana.” \v 5 Inoke Yehoba wana baaba ta hago palabuina toto i ba, “Nige nihi uulutuk no veyaho eliyana.” \p \v 6 Tunahot gamagalau enuna nihi ulutuk Yehoba wana veyaho eliyana, ge tunahot bolo sauga houhouwena Yehoba wana baaba hi hago nige hi uulutuk, kaiwena nige hi aabulilek. \v 7 Inoke heiya te kaiwena Yehoba lan etega al i teli, heiya te i ba “lan ebe.” He baliman i gewi i mowasi abwe Deibid eliyana Yehoba baaba toto hiwe i baunan, i ola te iyaka ya baunan natiya, i ba: \q1 Lan ebe, ebo nau Yehoba anau ni gan eliyamiu, \q1 bahi atemiu ni gagasisi. \m \v 8 He Yosuwa gamagalau i nulil, yaa nige veyaho hi pwapwawa. Binimala veyaho nihi pwawa, he Yosuwa wana sauga enaa Yehoba nige lan etega al bana ni babaa. \v 9 Inoke ta atena te veyaho iyoho ya i gangan Yehoba wana gamagalau kaiweliya i ola te Yehoba wana veyaho lan seben-ina elana. \v 10 Ebo gamagal etega ni ulutuk veyaho eliyana toto Yehoba i lovivina-an, he iya iyaka i veyahoem wana tuwalali elana, i ola te abatelipuna elana Yehoba i veyahoem wana tuwalali elana. \p \v 11 Inoke ta logasisi nabi ge ta ulutuk veyaho toto o ta pwawa. Bahi kila etega ni sosogu kaiwena nige Yehoba anana i hehenapu-an i ola bolo houhouwel nige hi hehenapu-an. \v 12 He Yehoba wana baaba iya baaba yawalina gaganina ge wana gasisi i gan, i imu hot inoke elohaveyan kilepana matana labui i imu lake. Baaba o i tuk awaa hot, atela ge yayaluwala i howa pwela i ola kilepa imomona wala tubwi ge tutuwala i howa pwela. Iya atela amnana ge ana nuwatu i hihile. \v 13 Nige bugul etega panayawiya ge labulabumwa i mimisumi Yehoba matanaa. He bugul gegewena i mwapwela ge i mwananal iya eliyana, ge bwaliga ta talmilil matanaa ni payatalala. \s1 Yeisu Iya Wala Topowon Bwabwatana \p \v 14 Wala topowon bwabwatana i gan, toto iyaka i na i tuk labulabumwa, iya Yeisu, Yehoba Natuna. Inoke wala abulilek toto ta wasawasa-an ta pihikan momol. \v 15 Wala topowon bwabwatana kila topweyata bosowaina hot ni atilomwan-agila, kaiwena lawakik gegewena i pwawa i ola kila—yaa nige i gegegi. \v 16 He alola wala atimatuwa ta nok ta na Yehoba elana, iya tomumulolu. Inoke ebo ala pulowan i gan, iya ni atilomwan-agila ge alona wana mulolu bwagabwaga ni labela. \c 5 \p \v 1 Topowon bwabwatana maisena ge maisena ana hilihili i noem wana pan gamagalau gamwaliyaa, ge Yehoba i teli ni totuwalali iya elana gamagalau kaiweliya. Iya gamagalau wali mulolu ni pwatanik, ge wali gegi powonina ni powopowon-an. \v 2 He iya bosowaina wana pagan ni meimei bolo togewagewa ge tonogegegi elal, kaiwena iya al wana pweyata i gewi. \v 3 Inoke toto ya kaiwena powon ni powonan iya al ge alonau ge gamagalau wali gegi kaiwena. \v 4 Bugul etega al, nige bosowaina gamagal etega totona ni teli heyan ge topowon bwabwatana wana abamina ni ahe. Yehoba gamagal o ni yogaan houwan, mulaa abwe ni tabwa topowon bwabwatana, ni ola Yehoba \w Eloni\w* i yogaan. \p \v 5 He i ola te Keliso. Iya nige totona i teteli heyan ge tage ni tabwa topowon bwabwatana, yaa Yehoba te i teli heyan abamina o elana. Yehoba iyaka i ba haba elana i ba: \q1 “Owa natu; \q2 lan ebe ya awa natunagiwa.” \m \v 6 Inoke Buki Bwabwalena etega al gamwanaa i baek al elana i ba, “Sauga gegewena nige ni momowasi owa nu ola topowon i olaolaek te Melkisedek i topowon.” \p \v 7 Sauga Yeisu i minaa panayawi, alona wana yoga ge wana kahin i awanun gagasisi Yehoba elana iya bosowaina ni pwamwalem yaomala. He wana awanun o Yehoba i hago, kaiwena i hanalau ge Yehoba ana mel i teli. \v 8 Yaa bwagana i awanun ola o ge bwagana iya Yehoba Natuna, he lomwan i pwawa ge i yaomal, inoke eliyana Yehoba anana ana henapuan ana sapu i atena. \v 9 Wana henapu o eliyana Yehoba wana nuwatu iya kaiwena i paolaolaek, ge bosowaina hot pwamwal mihomihotina ni pek gamagalau gegewel elal bolo anana hi hago. \v 10 Ge bosowaina gamagalau ni pwamwalil kaiwena Yehoba i teli ni topowon bwabwatana ni ola Melkisedek i topowon. \s1 Bahi Nuku Sisikalek Emiwa, Yaa Nuku Palahikan Alomiu wami Atimatuwa Nuku Matamatan Yehoba wana Bateli Nuku Ahe \p \v 11 He bugul hi gewi iyoho nuwama naha baunan Yeisu kaiwena, iya topowon bwabwatana i ola Melkisedek, yaa i pulowan te naha pwamwananal eliyamiu kaiwena wami aatena i pulowan. \v 12 Wami abulilek ana sauga iyaka i yapu, inoke binimala nuku tabwa topankite ge alomiyau nuku pankitel, yaa wami aatena nige ga i bwabwaya, he nuwatu houwan hot Yehoba wana baaba kaiwena gamagal etega ga ni pankitemiu al. Komiu ku ola wawayau memelol, hul ya te elana ku imwimwa, nige ga bosowaimiu aanan gasigasisena nuku an.\f * \fr 5:12 \ft 1 Kolinita 3:2 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* \p \v 13 He bolo hul elana hi imwimwa, heliya wawayau memelol ge nige wali aatena i gagan hauna toto i sapu ge hauna toto nigeya. \v 14 Yaa aanan gasigasisena gamagalau matuwal kaiweliya, heliya totoliya hi paatenal bosowailiya waisi ge nak ali getoga nihi hile. \c 6 \p \v 1-2 Inoke bahi tage panpankiti houwan hot toto Keliso kaiwena ya awawana ta panpankiti-an papasikali. Iyaka hi pankitela gegi paganina toto ana abapwamowasi yaomal ana en ta pek ge ta abulilek Yehoba elana. Ge iyaka hi pankitela babitaiso kaiwena ge ekelesiya ana tohouwa nimaliya nihi teli kokowalaa inoke Yayaluwa Bwabwalena ni tuwalaliya elala. Ge iyaka hi pankitela Yehoba toyaomal ni palutil ge gamagalau gegewel ni pakotil inoke molaliya mihomihotina ni pek. He bahi wauwau bolo o ta mimi sepasepa-an, yaa ta noewa maninilaa panpankiti toto ni pamatuwa-agila ta ahe. \v 3 Ge ebo Yehoba wana nuwatu i ola, nasi ta ginol ola ge panpankiti toto ni pamatuwa-agimiu naha pankitemiu ge nuku atena. \p \v 4 Ta noewa maninilaa, bahi nuku sisikalek emiwa. He ebo gamagalau Keliso wasana mwananalina i yanel ga, ge Yehoba wana mulolu eliyalil amnana hi anbose ga, avaliyau toabulilek gegewel Yayaluwa Bwabwalena hi ahe ga, \v 5 Yehoba wana baaba eliyalil ana waisi amnana hi anbose ga, ge gasisi toto Yehoba abwe ni patuwalali sauga mulaa elana hi ahe ga, \v 6 ge ebo abwe Keliso nihi towani ana en nihi pek, he nige bosowaina ge ta ahel pasikalil wali gegi o ana en nihi pek. Kaiwena i ola te Yehoba Natuna hi lolokolos-an al, ge hi papapuluwawi-an boda mataliyaa. \p \v 7 Gamagalau enuna hi ola bilibili toto sauga gegewena kehe i vinum ge enona i gan bolo hi eyowaan kaiweliya, inoke ta awa wawaisi-an. He gamagalau o Yehoba ni muloluagil. \v 8 Yaa gamagalau enuna hi ola bilibili toto enona iyai te pepesala ge mwawin nanakil, inoke ta ba, “Bilibili nanakina” ge ta ton yoho. He gamagalau o Yehoba abwe ni nuwamutagil, wali abapwamowasi ginaha elana. \p \v 9 Wama heliyamwau nunuwanil, bwagana baaba amnana gaganina ololana o ha baunan eliyamiu, yaa atema i matuwaagimiu. Ha atena bubun te komiu ku ginol bubun ya, pagan toto gamagalau bolo Yehoba i pwamwalil bosowailiya heiya te ku giginol. \v 10 Wami tuwalali i waisi ge wami nunuwana Yehoba elana ku pamasal, kaiwena wana gamagalau ku label ge komiu iyoho ku lalalabel. He Yehoba iya tosapu, inoke wami tuwalali o ge wami nunuwana o nige ni nunuluwan, abwe molamiu waiwaisana ni pewa. \v 11 Inoke nuwama hot te komiu maisena ge maisena tuwalali toto o nuku ginol pagasisi ana siga yawalimiu ana abapwamowasi, yaka wami atimatuwa ni gasisi ge nuku matamatan waisi toto Yehoba i bateli kaiwela. \v 12 Nige nuwama nuku pweyata, yaa wami pagan ni ola bolo hi abulilek ge hi palahikan inoke eliyana Yehoba wana bateli kaiweliya hi ahe. \p \v 13 Sauga Yehoba wana bateli i baunan Abalahama eliyana, he nige gamagal etegana iya alana i bwabwata lake ge tage alana ni papasila-an, inoke i ba, “Totou alau ya papasila-an te \v 14 tunahot na muloluagiwa ge tubutubunim nihi gewi.” \v 15 Yaka Abalahama i palahikan ge i matamatan inoke Yehoba wana bateli enowana i ahe. \p \v 16 Ebo kila gamagalau nuwala ta papasila, he gamagal bwabwatana etegana alana ta papasila-an, inoke papasila o i patunahot te hauna ta baunan i tunahot, yaka awabalgig i pwamowasi. \v 17 He Yehoba nuwana wana bateli ni patunahot, inoke wana bateli i papasila-an. Nuwana ta atena bubun te wana nuwatu nige ni pipil getogaan, kila wana bateli Abalahama elana enowana ana toahe. \v 18 Inoke wana bateli ge wana papasila hi mina, bugul labui o mihomihotil nige bosowaina pilina ni gan ge nige bosowaina Yehoba ni kakawi kaiweliya. Inoke kilau bolo iyaka ta lou tuk Yehoba labenaa, bosowaina bugul labui o ta nuwatuagil ge gasisi ta ahe alola wala atimatuwa ta matamatan waisi kaiwena toto iyoho maninilaa. \v 19 Waisi o ana atimatuwa i ola yawalila ana anka, inoke i kukuhikagila ta mibubun ge nige nak ni bibinila. He wala anka o ana abakukuhikan heiya Yehoba totona, iya i minaa labulabumwa Aban Bwabwalena Hot elana kaliko toto limi tapwalolo hi baba tomwaya enaa.\f * \fr 6:19 \ft Aban Bwabwalena Hot bana Hibilu 9:1-5 nu kite. Yehoba i minaa Aban Bwabwalena Hot elana ge i masamasala Mosese elana (Totagil 25:17-22). He toto ya Yehoba wana abamina labulabumwa ana ba kakanun te.\f* \v 20 Yeisu i houwa maninilaa i tuk Aban Bwabwalena Hot gamwanaa kila kaiwela, kaiwena i tabwa topowon bwabwatana i ola topowon Melkisedek ge ni topowon sauga gegewena nige ni momowasi. \c 7 \s1 Topowon Melkisedek Bana \p \v 1 Melkisedek iya panuwa Salem wali kin ge iya Yehoba Tomihahaina Hot wana topowon. Sauga Abalahama alonau kin ali gewi esopali hi haveyan ge i pakokovel ge i sisikal wana panuwaa, he Melkisedek i na Abalahama i pwawa kamwasaa ge i ba muloluan i ba, “Yehoba ni muloluagiwa.” \v 2 Yaka Abalahama bugul gegewena bolo i oem haveyan elana i wali paelulutega ge gamwaliyaa wali maisena i pek Melkisedek elana. He alan Melkisedek ana sapu te “Pagan Sasapona ana Kin,” ge alana etega al “Salem wali Kin” ana sapu te “Mibubun ana Kin.” \v 3 Tamana ge hinana ge ana lihu nige wasana i gagan. Wana masal ge wana yaomal nige wasana al i gagan. Iya i ola Yehoba Natuna ge i topowon sauga gegewena nige ni momowasi. \p \v 4 Ku kite Melkisedek alana i bwata hot. He kila tubula bwabwatana Abalahama bugubugul bolo i oem haveyan elana i wali paelulutega ge gamwaliyaa wali maisena i pek Melkisedek elana. \v 5 He un Libai heliya hi tabwa topowon, ge Logugui i ba Isileli gegewel al wali bugubugul nihi wali paelulutega ge gamwaliyaa wali maisena nihi pek un Libai elal. Bwagana Isileli heliya un \w Libai\w* taliliyau ge avaliyau ali lihu i noem Abalahama elana, he hi giginol ola to. \v 6 Yaa Melkisedek, bwagana iya nige Libai ana un gamagalina i oola, he bugubugul ana wali maisena i ahe Abalahama elana ge iya Abalahama, toto ana bateli i noem Yehoba elana, i ba muloluan i ba, “Yehoba ni muloluagiwa.” \v 7 Ge ta atena bubun te toba mulolu iya alana i bwata hot, ge toto ba mulolu i ahe i minaa gabulanaa. \p \v 8 Ge bugul etega al, topowon un Libai bolo mulolu hi ahiahi Isileli elal, heliya gamagalau yayaomalil. Yaa Melkisedek, iya mulolu i ahe Abalahama elana, nige wasana i gagan tage i yaomal. \v 9 Ge bosowaina ta ba ola hiwe. Un Libai heliya mulolu hi ahiahi Isileli elal, yaa sauga Abalahama mulolu i pek Melkisedek elana, he i ola te un Libai al ge hi pek to. \v 10 He bosowaina ta ba ola o kaiwena sauga Melkisedek Abalahama i pwawa, he Libai iyoho ya tubuna Abalahama saliyana elana nigeya ga i mamasal. \s1 Yeisu Iya Topowon I Ola Melkisedek, Topowon Houhouwel I Bwata Lakel \p \v 11 Mosese Logugui i pek gamagalau elal ge topowon bolo un Libai heliya te Logugui o tuwalalena hi matahikan. Yaa nige bosowailiya gamagalau nihi abubunil ge nihi sapu, inoke Yehoba i ba topowon getoga etega ga ni masal, iya nige ni oola \w Eloni\w*, yaa ni topowon ni olaolaek te Melkisedek i topowon. \v 12 Ge ebo topowon gegetogana ni masal, he logugui gegetogana ni gan al. \v 13 He tau toto bana ge Yehoba i ba ni topowon, iya un getoga tauina ge nige sauga etega un o gamagalina i tatabwa topowon ge powon tuwalalena i giginola abapowon elana. \v 14 Iyaka ta atena te wala Babala i masalem Yuda ana un elana ge Mosese nige i babaa te un o gamagalina etega ni topowon. \p \v 15 I mwananal bubun te logugui gegetogana iyaka i gan, kaiwena topowon getoga etega iyaka i masal iya i ola Melkisedek. \v 16 Logugui i ba Libai ana un ya te nihi topowon, he i noek tuwan ana labi elana to. Yaa nige tage Yeisu logugui ololana o ana nuwatu i paolaolaek ge eliyana i tabwa topowon. Iya i tabwa topowon kaiwena wana gasisi i gan ge yawalina i mihot. \v 17 Kaiwena Yehoba i baek elana i ba, “Sauga gegewena nige ni momowasi owa nu ola topowon i olaolaek te Melkisedek i topowon.” \p \v 18 Inoke logugui toto houhouwena Yehoba i leke yoho kaiwena nige wana gasisi i gagan ge tage ni labela. \v 19 (He Mosese wana Logugui nige bugul etega i aabubun ge i sasapu.) Yaka Yehoba kamwasa vavaluna i pwela toto Logugui i waisi lake, ge kamwasa o eliyana alola wala atimatuwa ta nok ta na Yehoba labenaa. \p \v 20 Ge bugul etega al, sauga Yehoba Yeisu i teli ni topowon, he nige i teteli bwabwage ya, yaa alona wana papasila. Sauga topowon houhouwel hi tabwa topowon nige ali papasila i gagan, \v 21 yaa sauga Yeisu i tabwa topowon, Yehoba i papasila. He Buki Bwabwalena i ba: \q1 Babala iyaka i papasila \q2 ge nige wana nuwatu ni pipil, i ba, \q1 “Sauga gegewena nige ni momowasi owa nu ola topowon.” \m \v 22 He Yehoba wana papasila kaiwena te Yeisu i tabwa topowon, inoke ta atena bubun te Yeisu \w bateli\w* waiwaisana toto bateli houhouwena i waisi lake ana nuwatu i patunahot ge enowana kila ta pwawa. \p \v 23 Ge etega al, gamagalau hi gewi te hi tabwa topowon houhouwel, kaiwena maisena ge maisena wana tuwalali ana sauga yaomal i gotomwa yaka abana i miluwai. \v 24 Yaa Yeisu wana sauga topowon nige ana abapwamowasi ge nige lahena, kaiwena yawalina i mihot. \v 25 Inoke iya bosowaina sauga ya ge sauga gegewena gamagalau bolo iya alana elana nihi noek ge nihi na Yehoba elana ni pwamwalil, kaiwena yawalina nige i momowasi iyoho i awaawanun kaiweliya. \p \v 26 Topowon ololana o heiya te bosowaina labe ni ginol eliyala. Iya i bwabwalena, nige ana woliwoli i gagan, i yanayana, nige i oolak togegi wali pagan elana, ge Yehoba iyaka i teli heyan i minaa natiya hot labulabumwa. \v 27 Iya nige i oola topowon houhouwel, heliya lan maisena ge maisena nihi powopowon, houwan ga totoliya wali gegi kaiwena ge abwe al gamagalau wali gegi kaiwena. Yaa Yeisu nige i giginol ola. Iya totona i talamwan gamagalau wali gegi powonina, ge i ginol pamaisena ya sauga gegewena kaiwena. \v 28 He Mosese wana Logugui gamagalau, heliya topweyata, i telel hi tabwa topowon bwabwatal. Yaa Mosese Logugui i pek gamagalau elal enaa, Yehoba i papasila ge i ba Natuna ni topowon, iya wana pagan i sapu sauga gegewena nige ni momowasi. \c 8 \s1 Yeisu I Minaa Labulabumwa ge Iya Bateli Vavaluna ana Topowon Bwabwatana \p \v 1 He nuwatu bwabwatana toto bana ha baaba i ola hiwe: wala topowon bwabwatana ololana o i gan, iya iyaka i na labulabumwa ge i misiyowa Yehoba Tobwabwatana Hot wana abamisiyo wawasana labena awonaa. \v 2 Iya i topowon limi bwabwalena labulabumwa, limi o iya Petupatupa Limena tutunahotina toto Yehoba i pamilil, nige gamagalau hi papamilil. \p \v 3 Topowon bwabwatana maisena ge maisena wana tuwalali te gamagalau wali mulolu ni pwatanik ge wali gegi powonina ni powopowon-an Yehoba elana. Inoke kila wala topowon bwabwatana al ge bosowaina bugul etega ni powonan.\f * \fr 8:3 \ft Toto Yeisu i powonan heiya te totona tuwana, i ola 7:27 ana baaba.\f* \v 4 Binimala ebo iya ni minaa panayawiya, he nige ni totopowon, kaiwena topowon nonowal heliya iyahe powon hi awaawaginol i ola Logugui ana baaba. \v 5 (Heliya hi topowon limi bwabwalena elana toto i minaa panayawiya, iya limi bwabwalena toto labulabumwa kakanununa ya. He i ola, kaiwena sauga Mosese nuwana \w Petupatupa Limena\w* ni pamilil, Yehoba i baek elana i ba, “Nu matahikan te ana taltal ni olaolaek toto ya pankitewa oya pwatanaa.”) \v 6 Yaa Yeisu i minaa labulabumwa ge powon tuwalalena toto iya i awaawaginol heliya wali tuwalali i bwata lake. Wali tuwalali i bwata lake, kaiwena \w bateli\w* vavaluna toto iya iyaka i pamilil gamagalau ge Yehoba ali luwaluwala bateli houhouwena i waisi lake. He waisi toto bateli vavaluna i bateli kaiwela bateli houhouwena ana waisi i lake. \p \v 7 Binimala ebo bateli houhouwena nige ana nak etega ni gagan, he nige bateli vavaluna ana nuwatu ni gagan. \v 8 Yaa Yehoba gamagalau wali gegi i kite pwawa, inoke i bateli bateli vavaluna kaiwena, i ba i ola hiwe: \q1 Babala i ba, “Sauga i nenem bateli vavaluna na ginol boda Isileli ge boda Yuda kaiweliya. \q1 \v 9 Bateli toto ya, nige ni oola toto valila ya ginol tubuliyau kaiweliya, \q1 sauga toto ya aheliya nimaliyaa ge ya en tagilagil Itipita. \q1 Yaa heliya bateli toto ya ginol o ana baaba nige hi hehenapu-an, \q1 inoke nau Babala ali en ya pek. \q1 \v 10 He bateli toto sauga mulaa abwe na ginol boda Isileli kaiweliya ni ola hiwe. \q1 No logugui na teliya wali nuwatu elana ge nihi atena, \q2 ge na leliya ateliyaa ge nihi henapuan. \q1 Nau na ola wali Yabowaine, \q2 ge heliya nihi ola no gamagalau. \q1 \v 11 Inoke nige bosowaina gamagal etega wana heliyam ni pankite Babala kaiwena, \q2 o ebo etega ni baek talina elana ni ba, ‘Binimala owa Babala nu atena,’ \q1 kaiwena gamagalau gegewel nihi atenau, \q2 bwagana heliya gamagalau bwagabwaga ya o ebo alaliya gaganil. \q1 \v 12 Wali ginol nanakina na nuwayoho, \q2 ge wali gegi nige al na nunuwahikan.” \p \v 13 He bateli o i awa vavaluna-an, inoke eliyana i pamasal te bateli toto houwan iyaka i beyaunana. Ge bugul toto iyaka i bebeyaunana ge i pwaha sauga kekeisi abwe ni mowasi hot. \c 9 \s1 Bateli Houhouwena ana Limi Bwabwalena ge ana Tuwalali Ona \p \v 1 \w Bateli\w* houhouwena ana logugui ona i gan tapwalolo ana awaawaginol kaiwena, ge ana \w Limi Bwabwalena\w* al i gan i minaa panayawiya. \v 2 Sauga \w Petupatupa Limena\w* hi pamilil, kaliko etega hi pakuki limi ana nog, gamwanaa lum houwan alana Aban Bwabwalena. Aban Bwabwalena elana odam ginebi abaliya ge teibol ginebi beleid bwabwalena toto hi teliya Yehoba manininaa. \v 3 Kaliko labuina hi pakuki limi ana baba tomwa, gamwanaa lum labuina alana Aban Bwabwalena Hot. \v 4 Aban Bwabwalena Hot elana bugul bwalena waiwaisana ana abatonton gold hi ginoliya ge Bateli ana Dedewaga. He gold hi papi \w Bateli ana Dedewaga\w* tuwana gegewena elana, ge gamwanaa bugul eton hi usan: aanan manna ana ulugomwa gold hi ginoliya, \w Eloni\w* wana suki toto i titin, ge pat mamanana sasapona labui toto bateli houhouwena ana baaba Yehoba i leliya. \v 5 Dedewaga ana heguna iya gegi ana abayakiyakil. Bwasumu labui opeliya gaganina hi ginolil hi minaa dedewaga pwatanaa opeliya hi anal gegi ana abayakiyakil hi pahabobu, ge Yehoba ni masala to bwasumu labui opeliya gaganina ali luwaluwala. Yaa nige ana sauga i oola te ge tage bugul bolo ya naha liwanan sipopotan. \p \v 6 Petupatupa Limena ge ana bugubugul hi ginol i ola to, inoke lan maisena ge maisena topowon hi uluulutuk lum toto houwan ge wali tuwalali hi awaawaginol tapwalolo kaiwena. \v 7 Yaa topowon bwabwatana maisena ya te i uulutuk lum toto labuina elana. He baliman maisena ni ulutuk pamaisena ya.\f * \fr 9:7 \ft \+bd Gegi ana Yakiyakil ana Lan\+bd* nu kite \+it Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya \+it* elana.\f* Ge nige bosowaina ni ulutuk bwagabwaga, yaa saliya ni ahe iya wana gegi kaiwena ge gamagalau wali gegi kaiweliya, bolo nige hi nunuwatu-agil hi ginol ya. \v 8 He lum toto houwan iyoho abanaa inoke nige kamwasa i mwamwapwela ge gamagalau nihi nok nihi ulutuk Aban Bwabwalena Hot elana. Inoke Yayaluwa Bwabwalena i pankitela to sauga bateli houhouwena iyoho abanaa nige kamwasa ge gamagalau nihi nok nihi ulutuk Yehoba matanaa. \v 9 Lum toto houwan Aban Bwabwalena Hot ana kamwasa i mikaus, he toto ya i ola ba kakanun sauga toto i gangan o kaiwena. Saugena o totapwalolo wali mulolu hi giginol ge bwasumu hi powopowon-an, yaa ginol o nige bosowaina gamagalau ateliya ni abubun ge ni sapu, \v 10 kaiwena ginol o ginebi aanan, imwim ge highig ana logugui ona ali nuwatu i noek ya te tuwan elana. Ginol bolo o ali sauga i gan, i nem ana siga sauga ya ge Yehoba kamwasa vavaluna i pwela. \s1 Yeisu wana Limi Bwabwalena ge wana Tuwalali Bana \p \v 11 Keliso iyaka i nem iya topowon bwabwatana toto waisi iyaka i pwatanim. Wana limi bwabwalena i waisi hot ge Petupatupa Limena toto houhouwena alana i bwata lake, nige gamagalau nimaliya elana hi tatal, he nige panayawi ya limena i oola. \v 12 Pamaisena ge sauga gegewena kaiwena iya iyaka i ulutuk Aban Bwabwalena Hot elana. He nige tage bulumakau ge goti saliyaliya i ahe ge i ulutuk, yaa totona saliyana i ahe ge eliyana i pwamola pasikalila gegi elana sauga gegewena nige ni momowasi. \p \v 13 Ebo gamagalau nihi biki Yehoba matanaa ni ola wali tapwalolo ana logugui, he topowon goti ge bulumakau melutauil saliyaliya ni ahe o ebo bulumakau meluyovana hi ton olan papakovana alona wewel ni ahe, ge ni seulan gamagalau o tuwaliyaa. Ni ginol ola o, inoke eliyana gamagalau tuwaliya ni abubun ge bikeliya ni mowasi. \v 14 Yaa Keliso saliyana bolo o i lakel. Yayaluwa Mihomihotina wana gasisi eliyana Keliso totona i talamwan ge i yaomal i ola sipi nige nakina i gagan hi powonan Yehoba elana. Inoke iya saliyana wala ginol bolo lahena yaomal, bikena ni ul yoho, inoke atela ni abubun ge ni yanayana. He ni ginol ola o yaka ta totuwalali Yabowaine yawalina gaganina elana. \p \v 15 Yeisu saliyana bosowaina atela ni abubun ge ni yanayana, inoke iya iyaka \w bateli\w* vavaluna etega i pamilil gamagalau ge Yehoba ali luwaluwala. Inoke kilau bolo Yehoba iyaka i yogaagila bosowaina waisi mihomihotina toto i bateli kaiwela ta ahe. He bosowaina bateli o ta ahe, kaiwena yaomal iyaka i gan ge yaomal o gamagalau i sokalil wali gegi elal, bolo hi ginolil sauga heliya iyoho hi minaa bateli houhouwena gabulanaa. \p \v 16 Ebo tonowak etega ni bateli wana gogomwau enuna wana geman ni ahe wana yaomal enaa, he nige bosowaina wana geman bateli o gogomwauina ni ahe ana siga tonowak ni yaomal. \v 17 Ebo tonowak iyoho yawalina miminana, bateli o i mibwagabwaga ya. He yaomal ni gan ga mulaa abwe bateli ololana o ni tunahot. \v 18 Inoke i ola al, bateli houhouwena nige hi papatunahot bwabwage, yaa bwasumu i yaomal yaka saliyana eliyana bateli o hi patunahot. \v 19 He hi ginol i ola hiwe. Mosese Logugui ana baaba gegewena i baunanik gamagalau gegewel elal. Yaka bulumakau saliyaliya alona wewel i ahe, i ola al hihiu keketina sipi pupunona hi ginoliya ge mwawin hisopa lana i ahe, inoke i pahunek saliya elana yaka i seulanek Logugui ana buki elana ge gamagalau gegewel elal. \v 20 Inoke i ba, “Saliya ya \w bateli\w* i patunahot, toto Yehoba i ba nuku henapuan.” \v 21 Ge Mosese i ginol i ola al to inoke saliya i seulanek Petupatupa Limena ge ana bugubugul bolo hi patuwalali-agil tapwalolo kaiwena. \v 22 He Logugui ana nuwatu te ebo hauna bugul nuwaliya nihi abubun tapwalolo kaiwena, he saliya eliyana te nihi abubun ge bikena ni mowasi. Ge ebo saliya nige ni lalau, he Yehoba nige gegi ni aahe yoho. \p \v 23-24 Petupatupa Limena iya bugul tutunahotina toto i minaa labulabumwa kakanununa ya. Keliso nige i uulutuk limi bwabwalena gamagalau nimaliya elana hi tal toto tutunahotina kakanununa. Iya i ulutuka labulabum hot elana inoke sauga ya i masala Yehoba manininaa kila kaiwela. He bwasumu hi powonan ge saliyaliya eliyana limi bwabwalena toto panayawiya hi abubun ge hi pwabwabwalena, yaa bugul tutunahotina toto i minaa labulabumwa nuwana powon waiwaisana hot toto bwasumu powonina i lake. \p \v 25 Ge bugul etega al, Keliso i ulutuk labulabumwa, yaa nige tage totona ni mimi powopowonan, ni ola Yudiya wali topowon bwabwatana baliman maisena ge maisena bwasumu saliyana (nige totona saliyana i oola) i aahe ge i uulutuk Aban Bwabwalena Hot elana. \v 26 He binimala totona ni mimi powopowon-an, nasi lomwan ni pwawa pagewigewi ni telipunaa sauga Yehoba panayawi i ginol. Yaa nige i oola. Sauga ana abapwamowasi iyaka i kelaubwa iya i masal pamaisena ya sauga gegewena kaiwena, inoke totona wana yaomal eliyana gegi i ahek yoho. \p \v 27 Ge etega al, gamagal maisena ge maisena ni yaomal pamaisena ya, he enaa ni kot. \v 28 Inoke i ola al pamaisena ya Keliso totona i talamwan ge i yaomal i ola powon inoke gamagalau hi gewi wali gegi i kalivai. Ge abwe ni masal palabuina, nige tage gamagalau wali gegi ana abububun kaiwena, yaa bolo hi matamatan iya kaiwena ni pwamwalil. \c 10 \s1 Keliso Tuwana I Powonan Pamaisena ge Sauga Gegewena kaiwena \p \v 1 Mosese wana Logugui iya waisi toto abwe i nenem kakanununa ya, he iya nige waisi toto tutunahotina hot i oola, yaa waisi tutunahotina Logugui enaa abwe i gan. Inoke Logugui nige bosowaina gamagalau bolo hi nem ge hi tapwalolo ni abubunil ge nihi sapu, bwagana baliman maisena ge maisena wali powon ona hi ginol papasikali. \v 2 Binimala ebo Logugui totapwalolo ni pasapol, he powon ana awaawaginol nihi paveyaho. Nihi paveyaho, kaiwena pamaisena wali gegi iyaka ni mowasi hot ge nihi yanayana, inoke ateliyaa nige al nihi nunuwatu tage heliya togegi. \v 3 Yaa baliman maisena ge maisena powon bolo hi giginol o i papanuwahikagil te heliya togegi. \v 4 Kaiwena bulumakau melutauil ge goti saliyaliya nige bosowaina gamagalau wali gegi ni ahek yoho. \p \v 5 Inoke heiya te kaiwena Keliso kamwasa getoga i pwela. Wana sauga nem panayawiya i baek Yehoba elana i ba: \q1 Bwasumu powopowonina nige nuwam i oola, \q1 yaa tuwau u lovivina-an u pem ge na patuwalali kaiwem. \q1 \v 6 Powon hi ton olan ge gegi powonina nige u yayaliyaya-an. \q1 \v 7 Yaka abwe ya ba, “O Yehoba, nau hiwe, ya nem ge wam nuwatu na ginol, \q1 ni ola to kaiweu hi lelelian Buki Bwabwalena gamwanaa.” \m \v 8 Leleli toto o gamwanaa, houwan i ba, “Bwasumu powopowonina, powon hi ton olan, ge gegi powonina nige nuwam i oola, nige u yayaliyaya-an.” (He Logugui te i ba powon bolo ona o gamagalau nihi ginolil.) \v 9 Yaka abwe i ba, “Nau hiwe, ya nem ge wam nuwatu na ginol.” Inoke eliyana kamwasa toto houwan iyaka i ahek yoho ge kamwasa labuina iyaka i pamilil. \v 10 He Yeisu Keliso i nem ge Yehoba wana nuwatu i ginol, yaka tuwana i powonan pamaisena ge sauga gegewena kaiwena, inoke eliyana i abubunila ge i pwabwabwalena-agila. \p \v 11 Lan gegewena topowon hi talmilil tapwalolo ana tuwalali hi awaawaginol ge powon ona hi powonan papasikali, yaa powon o nige bosowaina gegi ni ahek yoho. \v 12 Yaa Keliso powon maisena ya i ginol gamagalau wali gegi kaiwena, ge powon o ana gasisi i gan sauga gegewena nige ni momowasi. Yaka abwe i misiyowa Yehoba labena awonaa, \v 13 ge sauga ya iya iyoho i matamatan ana siga ana topihigelgel Yehoba ni teli lowagil aena gabulanaa. \v 14 He powon maisena ya i ginol, inoke kilau bolo i pwabwabwalena-agila ta tabwa Yehoba wana gamagalau iyaka i abubunila ge ta sapu Yehoba matanaa sauga gegewena nige ni momowasi. \p \v 15 Buki Bwabwalena gamwanaa Yayaluwa Bwabwalena al ge i wasa eliyala nuwatu ya kaiwena. He houwan ga i wasa i ola hiwe: \q1 \v 16 Babala i ba, “Bateli toto sauga mulaa abwe na ginol kaiweliya ni ola hiwe. \q1 No logugui na teliya ateliyaa ge nihi atena, \q2 ge na leliya wali nuwatu elana ge nihi henapuan.” \m \v 17 Yaka i wasa vevehe al i ba, “Wali gegi ge wali ginol nanakina nige al na nunuwahikan.” \v 18 He Yehoba wala gegi ge wala ginol nanakina iyaka i ahek yoho nige al i nunuwahikan, inoke nige al gegi powonina ginolina ni gagan. \s1 Palahikan ana Ba Pagasisi \p \v 19 Taliwau ge nuwau, Yeisu saliyana eliyana bosowaina alola wala atimatuwa ta ulutuk Aban Bwabwalena Hot elana ta na Yehoba manininaa. \v 20 Yeisu abaulutuk ana kamwasa vavaluna iyaka i pwela kaiwela, iya yawal ana kamwasa, inoke baba tomwa ana kaliko toto hi pakuki Aban Bwabwalena Hot ana abaulutuk hi kausiya sauga ya i mwapwela. He i mwapwelaa te Yeisu tuwana eliyana ge i yaomal kaiwela. \v 21 Ge wala topowon bwabwatana i gan iya Yehoba wana boda i matahikagil. \v 22 He kamwasa i mwapwela ge wala topowon bwabwatana i gan, inoke kakawi nuwatuina ta ahek yoho atelaa ge wala abulilek ni matuwa ge ta nok ta na Yehoba elana. Ta nok elana kaiwena atela iyaka i abubun wala gegi bikena i mowasi, ge tuwala iyaka i ul wewel waiwaisana elana. \v 23 Ge iyaka ta abulilek te bwaliga Yehoba waisi ni pem yaka ta wasawasa-an i ola to. He abulilek o ta pihikan momol ge bahi ta nunuwa lalabui, kaiwena bosowaina Yehoba ana mel ta teli ni ginol ni ola wana bateli. \v 24 Ge avalau kaiweliya ta nuwanuwatu inoke ta ba pagasisi-agil nihi nunuwana ge pagan waiwaisana nihi ginol. \v 25 He bahi mimigogo paganina ta papaveyaho ni oola bolo enuna hi giginol, yaa ta peba pagapagasisi-agila. Wala ginol ni olaola ya to, kaiwena Babala wana lan sikalim i kelaubwa. \p \v 26 Ebo wasa tutunahotina iyaka ta atena haba, ge abwe ta nuwatu ta ba, “Gegi paganina na awaawaginol ya,” he nige powon etega al i gagan ge tage wala gegi ni yakil yoho. \v 27 Nasi alola ge wala lovakun ta matamatan ya te Yehoba ni payatalala ge ni telela ginaha kalakalasina hot elana, toto Yehoba ana topihigelgel ni tonil. \v 28 Ebo gamagal etega Mosese wana Logugui ni awatautau-an, ge topekiti ali toto eluwa o ebo eton wana gegi nihi wasaan, he ana lahi iyai te nihi tagapaaliga, nige nihi aatilomwan-an. \v 29 Yaa ebo gamagal etega Yeisu ni teli lowan ni ba, “Iya nige Yehoba Natuna i oola,” ku nuwatu ana lahi ga ni ola? Ge ebo saliya toto bateli vavaluna i patunahot ge wana gegi iyaka i ul yoho, ni awa kekeisisi-an ni ba, “Saliyana nige bugul hot i oola, amwahika te i yaomal,” ana lahi ga ni ola? Ge ebo gamagal o Yayaluwa Bwabwalena Tomumulolu ni ba panapanak-an ni ba, “Nige wana gasisi eliyana i oola ge Yeisu ginol yawiyawi i ginolil,” ana lahi ga ni ola? He iya ana lahi ni bwata hot, gamagal toto Mosese wana Logugui i awatautau-an nige ana lahi i bwabwata. \v 30 Ta atena te Yehoba i ba, “Nau abwe na ginol lahe eliyalil, wali nak molana na ginol lahe.” Ge i ba al i ba, “Babala wana gamagalau ni pakotil.” \v 31 He abalovakun hot te ebo Yabowaine yawalina gaganina ni kukuhikagila lahi kaiwena. \p \v 32 Ku nuwatu ga sauga valila toto abwe Wasa Waiwaisana mwananalina i yanemiu. Pulowan hi gewi hi anlowagimiu ge lomwanina ku pwawa, yaa ku palahikan ge ku talmilil gagasisi. \v 33 Sauga enuna hi patalmilil-agimiu boda mataliyaa yaka hi ba panapanak-agimiu ge hi ginol panak eliyamiu. Ge i ola al sauga enuna ku palabi alomiyau eliyalil bolo ali hehegan hi apapanak-an i ola to, ge ku label. \v 34 Sauga ebo alomiyau enuna hi telel dela, inoke atemiu i lomwanagil ge ali labe ku ginol. Sauga tologugui wami bugubugul hi bugulan bwabwage, he ku yaliyaya ya, kaiwena ku atena te gogomwau hot iyoho eliyamiu, toto mihomihotina. \p \v 35 Inoke wami atimatuwa toto valila ni gasisi, kaiwena ebo nuku ola, abwe mola bwabwatana nuku ahe. \v 36 Nuku palahikan ga, inoke hauna toto Yehoba i bateli kaiwemiu nuku ahe, kaiwena wana nuwatu ku ginol. \v 37 Kaiwena \q1 sauga kekeisi hot te toto i nenem ni vin, nige ni eesowal. \q1 \v 38 Yaa no gamagalau bolo hi sapu, yawaliliya ni gan kaiwena hi abulilek, \q1 ge ebo etega ni sikalek enaa, nige na yayaliyaya kaiwena. \m \v 39 He kila nige gamagalau bolo hi sikalek eliyaa ge hi yaomal i oola, yaa kila gamagalau bolo ta abulilek ge yawal ta pwawa. \c 11 \s1 Abulilek Bana \p \v 1 Abulilek ana nuwatu i ola hiwe. Ta atena bubun te waisi toto ta matamatan kaiwena nasi ta ahe. Bwagana nige ta kikiteya matalaa, yaa ta atena bubun te iyoho i gan. \v 2 He gamagalau bolo houhouwel wali abulilek kaiwena te Yehoba i yaliyaya kaiweliya. \p \v 3 Wala abulilek eliyana ta atena te Yehoba panayawi ge labulabum i ginolil wana baaba eliyana, inoke bugul bolo ta kiteliya matalaa Yehoba i ginolem bugul toto nige ta kikite elana. \p \v 4 Abulilek eliyana te Eibol powon waiwaisana i powonan Yehoba elana, toto Keni wana powon i waisi lake. Wana abulilek kaiwena Yehoba i yaliyaya-an ge i awa sapusapu-an, kaiwena Yehoba totona te Eibol wana powon i awa wawaisi-an. Bwagana iyaka i yaomal, yaa wana abulilek eliyana i ba pagasisi-agila. \p \v 5 Inok wana abulilek kaiwena, yaka Yehoba i ahe egonan i ha elana ge bahi ni yayaomal. Gamagalau hi loyaan, yaa nige hi pwapwawa, kaiwena Yehoba i ahe egonan. He mulaa abwe i ahe egonan, i wasa kaiwena i ba, “Ya yaliyaya Inok kaiwena.” \v 6 He ebo nige wala abulilek i gagan, nige bosowaina Yehoba ni yaliyaya kaiwela. Kaiwena henala ebo nuwana ni nok ni na Yehoba elana, ni abulilek te Yehoba iyoho i gan ge wana pagan i waisi bolo hi loyaan eliyalil. \p \v 7 Yehoba Nowa wana wasa i pek nub kaiwena, ge bwagana nige sauga etega nub i kikite, wana abulilek eliyana Yehoba anana i hago ge waga etega i tal inoke alonau natunau nihi mwal. Nowa wana abulilek eliyana i pwamwananal te tomipanayawi gegewel al saugena o heliya togegi. Ge wana abulilek kaiwena inoke Yehoba i awa sapusapu-an, i ola to i giginol gamagalau gegewel kaiweliya bolo hi abulilek. \p \v 8 Yehoba Abalahama i yogaan i ba ni nok labi toto Yehoba i bateli bwaliga abwe ni ahe wana panuwa. Inoke wana abulilek eliyana Yehoba wana baaba i henapuan ge i nok ya, bwagana nige i aatena te ga i nonoek. \v 9 Wana abulilek eliyana i mibwabwali bateli panuwana elana, ge i kekenuwa epanapana gamwanaa. He Aisake ge Yakobo hi giginol i ola al to, heliya al ge Yehoba i batelel labi o nihi ahe wali panuwa. \v 10 Abalahama i mibwabwali o, kaiwena nuwana hot te ni minaa panuwa toto ana wauwau mihomihotina, toto Yehoba i nuwatuan ge i tal. \p \v 11 Abalahama wana abulilek kaiwena inoke Yehoba wana gasisi elana natuna i gan, bwagana iya iyaka i liki ge lagona Sela iyaka i kobwas. He iya Yehoba ana mel i teli te ni ginol ni ola wana bateli. \v 12 Bwagana i pweyata ge i ola te kelaubwa ni aliga, tonowak maisena o saliyana eliyana tubutubunau hi gewi, ali gewi i ola putum hawawala ge i ola gilesa talbwasiya nige bosowaina ta vasilel. \p \v 13 Gamagalau bolo o gegewel abulilek eliyana hi nanawaa ana siga hi yaomal. Bugul bolo Yehoba i bateli kaiweliya nige etega hi pwapwawa, yaa hi kite pwatanik ali bwaga i yapu ge hi yaliyaya te bwaliga ni gan. Nige hi pupuluwawi te nihi ba, “Ama tomibwabwali ge tononawanawa ya panayawi elana.” \v 14 He gamagalau bolo hi ba ola o hi pamasal te panuwa etega hi loyaloya heliya wali panuwa. \v 15 Binimala panuwa toto hi eguluwan kaiwena nihi nuwanuwatu, he yaka nihi sikal. \v 16 Yaa panuwa waiwaisana hot ana nuwan i bwata hot elal, heiya labulabum panuwana. Inoke Yehoba nige i pupuluwawi te ni ba, “Nau wali Yabowaine,” kaiwena panuwa etega iyaka i lovivina-an kaiweliya. \p \v 17-18 Abulilek eliyana Abalahama natuna Aisake i talamwan Yehoba elana ana powon. He valila Yehoba i bateli Abalahama elana tubutubunau nihi gewi, ge i ba, “Tubutubunim bolo ya bateli nihi gan, nihi masalem Aisake elana.” Yaa sauga Yehoba Abalahama wana abulilek i labose ge natuna ni powonan, he natuna maisena o tage i popowonan. \v 19 Abalahama i atena te Yehoba bosowaina Aisake ni palutem yaomala. Ge bosowaina ta ba sauga Yehoba Abalahama i lopwali bahi Aisake yawalina ni aapanak, he i ola te Abalahama natuna i aahe pasikalem yaomala. \p \v 20 Abulilek eliyana Aisake natunau Yakobo ge Iso ali ba mulolu sauga i nenem kaiwena i baunanik elal. \p \v 21 Abulilek eliyana, sauga Yakobo wana yaomal i kelakelaubwa, he Yosepa natunau bolau eluwa ali ba mulolu sauga i nenem kaiwena i baunanik elal. I ola al, bwagana tuwana i pweyata ge nige bosowaina totona ni lut ni misiyo, he wana suki i ahe ge i gena palalek suki kokowanaa, yaka i tapwalolo Yehoba elana. \p \v 22 Abulilek eliyana, sauga Yosepa wana yaomal i kelakelaubwa, i ba, “Bwaliga abwe boda Isileli nihi tagila Itipita,” ge ali logugui i pek te sauga o elana iya tutuwana nihi noahe. \p \v 23 Mosese tamana ge hinana wali abulilek kaiwena inoke sauga Mosese hi ab, yaka waikena eton hi sume limiya. Hi sume kaiwena hi kite iya Yehoba wana nuwatu wawayana ge nige hi lolovakun tage bahi kin wana logugui nihi leleke. \p \v 24 Abulilek eliyana, sauga Mosese i bwata, nige nuwana i oola gamagalau nihi ba iya kin natuna meluyovana natuna. \v 25 I nuwatu te alonau Yehoba wana gamagalau lomwan nihi pwawa toyawe, bahi gegi paganina ana yaliyaya, toto ana sauga nige i yayapu, ni yayaliyaya-an. \v 26 I nuwatu i ba, “I waisi te Mesaiya kaiwena gamagalau nihi papapuluwawi-agau, i nak te Itipita ana gogomwau na gogomwaui.” I nuwatu i ola to, kaiwena matana i lihikanek mola toto bwaliga Yehoba ni pek elana. \p \v 27 Wana abulilek eliyana, nige kin wana huga lovakunina kaiwena i oola, Itipita i eguluwan; ge nige i nonosikalek enaa kaiwena Yabowaine toto nige bosowaina ta kite matalaa i kite. \v 28 Abulilek eliyana \w Nopalegi Hagalena\w* i ginol ge sipi saliyana i abutek nog kokowanaa ge ana ai labi labui, inoke bahi Yaomal ana Anelose Isileli natuliyau melutauil gamaun ni tatagapaaligal. \p \v 29 Abulilek eliyana Isileli Hoga Keketina hi kalapanet-an i ola hi nanawaa datuwa; yaa sauga Itipita hi labose nihi ginol ola Isileli hi ginol, inoke hoga i yabomwil ge hi unun. \p \v 30 Abulilek eliyana Isileli lan ana gewi seben panuwa Yeliko hi nopainan ge ana gana i maguli. \p \v 31 Leyabi, yova gaganawalina, wana abulilek kaiwena nige alonau ge wana pan Yeliko gamagaliliyau bolo nige Yehoba anana hi hahago, hi yayaomal toyawa. Iya nige i yayaomal kaiwena Isileli wali tokenan labui i pwamwa tukagil wana limiya ge i label. \p \v 32 Hauna liwan al na liwanan? He nige sauga i gagan ge Gidiyon, Balaki, Samison, Yepata, Deibid, Samuwela ge palopitau liwaniliya na liwanan eliyamiu. \v 33 Wali abulilek kaiwena enuna hi haveyan panuwa ona elal ge wali tolohaveyan hi pakokovel, enuna panuwa hi logugui-an bubun, enuna Yehoba wana bateli eliyalil enowana hi pwawa, enuna laiyoni awaliya hi pikaus, \v 34 enuna nige ginaha ana gasisi mulina i gagan tuwaliyaa, enuna ali topihigelgel bolo nuwaliya lohaveyan kilepana elana nihi gopaaligal hi lou luwagil, enuna wali pweyata gamwanaa gasisi hi pwawa, enuna haveyan elana hi gasisi nabi ge labi getoga wali tolohaveyan hi pakokovel ge hi lou sikal. \v 35 He yowau enuna tutuliyau hi ahe pasikalil hi lutem yaomal elana. Yaa gamagalau enuna, ali topihigelgel hi tagapanapanak-agil ge hi yaomal. He bwagana ali topihigelgel hi ba, “Ebo Yehoba ana en nuku pek, inoke naha sokalimiu,” yaa hi towa, kaiwena nuwaliya nihi lut al ge yawal waiwaisana hot nihi pwawa. \v 36 Enuna, gamagalau hi talatalawasi-agil ge hihiu elololina hi ahe hi nibihil; enuna, gamagalau sen elana hi yowanil ge hi paulutuk-agil dela. \v 37 Enuna, gamagalau hi loipatil ge hi aliga, enuna hi so tomwal ge enuna lohaveyan kilepana elana hi gopaaligal. Enuna hi nononawanawa ya, sipi ge goti kunisiliya hi galoi ali kaliko, ge hi gulagula, hi papalomwan-agil ge hi hehegan naknak elal. \v 38 Hi lou nawanawa labi kekevana elana ge oya elal, ge hi kekenuwa pat golinaa ge bilibili malelena gamwanaa. He panayawi gamagaliliyau hi hehegan naknak toabulilek o elal, inoke hi pamasalil nige wali waisi i gagan ge tage avaliyau nihi mitoyawa. \p \v 39 Gamagalau bolo ya gegewel wali abulilek kaiwena Yehoba i yaliyaya kaiweliya. Yaa bwagana o, waisi toto Yehoba i bateli abwe ni gan Mesaiya eliyana nige hi aahe, \v 40 kaiwena Yehoba i nuwatu waisi hot ni teli hikan kaiwela. Yehoba nige nuwana nihi waisi houwa, yaa nuwana heliya ge kila pamaisena ta waisi toyawa. \c 12 \s1 Matala Ta Lihikanek Yeisu elana ge Ta Patalelu Bubun \p \v 1 Toabulilek houhouwel o heliya hi ola boda bwabwatana hi mipainagila ge hi gayawaagila, inoke alola wala palahikan abulilek ana patalelu toto iyoho maninilaa ta patalelu-an. Bugul gegewena toto i kausila ge nige bosowaina ta patalelu bubun, alona ge gegi paganina toto i kukuhikagila, ta ahek yoho. \v 2 Ge matala ta lihikanek Yeisu elana, iya wala abulilek puna ge ana topamatuwa. Iya kolos lomwanina i palahikan, ge puluwawena nige i nuwanuwatu-an, kaiwena i atena yaliyaya bwabwatana iyoho manininaa abwe ni pwawa. Inoke sauga ya i misiyowa Yehoba wana abamisiyo wawasana labena awonaa. \v 3 Yeisu, iya gamagalau togegi wali pihigelgel nanakina i palahikan, wana pagan nuku nuwatuan, inoke komiu bahi nuku pwepweyata ge wami patalelu nuku papahanateli-an bwabwage. \p \v 4 Komiu iyoho alomiu gegi paganina ku lohalohaveyan ge gamagalau hi pihigelgel-agimiu, yaa nige ga komiu etegana i yayaomal. \v 5 He bahi nuku pwepweyata. Age ami ba pagasisi toto hi leleli Buki Bwabwalena gamwanaa ku nuluwan? Buki o gamwanaa toleleli i awa natunagimiu ge i ba: \q1 Natu, ebo Babala ni pahenapowa, he bahi nu babaa ola te nige enona i gagan, \q1 ge ebo wam gegi ni baunaniwa, bahi wam logasisi nu papahanateli-an bwabwage. \q1 \v 6 Kaiwena Babala gamagalau bolo i nunuwana-agil i papahenapol, \q2 ge gamagalau bolo i atupahel nihi ola iya natunau, i lalahel. \p \v 7 Inoke wami lomwan nuku palahikan, kaiwena eliyana Yehoba i papahenapomiu. Yehoba wana ginol eliyamiu i ola te komiu iya natunau. Tab wawaya etega i gan ge tamana nige ni papahenapu? Nigeya. \v 8 Yehoba natunau gegewel i pahenapol. Inoke binimala ebo nige ni papahenapomiu, he ana aatena te komiu nige natunau hot i oola, yaa ku ola kamwasa wawayaliyau. \v 9 Ge i ola al, tamalau bolo panayawiya hi pahenapola ge ta awatauwagil, inoke binimala al ta minaa yayaluwala Tamana Yehoba wana logugui gabulanaa, yaka yawal ta pwawa. \v 10 Tamalau hawawal kaukaubwana ya hi pahenapola ni ola hauna gun hi nuwatuan; yaa Yehoba i pahenapola wala waisi kaiwena, nuwana ta bwabwalena ni ola iya i bwabwalena. \v 11 Sauga ebo pahepahenapu ta pwawa, he sauga o elana amnala i naka, nige amnala i yayaliyaya-an. Yaa sauga mulaa abwe enowana ta kite te bolo Yehoba pahepahenapu o eliyana i abubunil, wali pagan i sapu ge mibubun hi pwawa. \p \v 12 Inoke bahi nuku pwepweyata. Ebo nimamiu iyaka ku pakom, he nuku tagayoyohi al, ge ebo aemiu iyaka i aliga, he nuku pulipagasisi \v 13 ge nuku patalelu pasapuek awomiwa. Ebo nuku ginol ola, inoke alomiyau al bolo hi nonohomhom nige nihi nanak hot, yaa wali gasisi nihi pwawa al. \s1 Nuku Matahikagimiu Bahi Yehoba wana Baaba Nuku Totowani \p \v 14 Nuku logasisi alomiyau gamagalau gegewel nuku mibubun. Ge nuku logasisi pagan sasapona hot nuku awaawaginol. He ebo nige wala pagan i sasapu nige bosowaina Babala ta kite. \v 15 Nuku matahikagimiu bahi komiu etega Yehoba wana mulolu bwagabwaga ni sosogu luwai. Ge bahi komiu etega atielolol paganina ni kukuhikan atenaa, eba pagan o ni ola mwawin lelelamwina ni siun ge lelamwina ami pulowan ni ginol ge nuku gewi ni apanakimiu. \v 16 Nuku matahikagimiu bahi komiu etega ganawal paganina ni giginol. Ge bahi komiu etega ni oola Iso ge nige Yehoba ana nuwan ni gagana elana. He Iso iya gamaun, inoke bosowaina tamana wana ba mulolu ge wana gogomwau awalehina bwabwatana ni ahe. Yaa Iso i ba talina pamaisena aanan i ginol i pek i an, ge lahena waisi gegewena o i guyauan yoho talina elana. \v 17 Ge ku atena te sauga etega al nuwana tamana wana ba mulolu o toto sauga i nenem kaiwena ni ahe, yaa tamana ba mulolu o i kaise. He bwagana Iso i kahin nabi nuwana ba mulolu o ni ahe, yaa nige bosowaina tamana wana nuwatu ni pil. \p \v 18 Nuku matahikagimiu ola o, kaiwena toto kila ta pwawa nige i oola bolo houhouwel hi pwawa. Boda Isileli hi nem hi vin panayawi oyana Sainai elana, yaka ginaha tatauina, yaluyalu babalona panuwa i pagogou ge milil hi kitel, \v 19 ge bwagigi anana bwabwatana hi hago. Ge Yehoba anana hi hago, yaka hi lovakun ge hi baek Mosese elana hi ba, “Bahi ni baaba al eliyama ge naha hahago.” \v 20 He Yehoba wana logugui toto i ba, “Ebo gamagal o ebo bwasumu etega oya ni poti, nihi loipati ge ni aliga,” gamagalau hi lovakunan yaka hi talmililek laha. \v 21 Ge bugul toto hi kite ana awa i lolovakun hot, inoke Mosese i ba, “Lovakun kaiwena ya ginu.” \p \v 22 Yaa kila ta nem ta vin oya \w Saiyoni\w* elana, Yelusalema toto i minaa labulabumwa, iya Yabowaine yawalina gaganina wana panuwa. Yaka aneloseyau ali gewi tausan ge tausan ta pwawal hi migogo ge hi yaliyaliyaya. \v 23 Iyaka ta nem ta tubwi ekelesiya elana ta ola Yehoba natunau gamaun, ge alala i leli lowan bukiya labulabumwa. Iyaka ta nem Yehoba elana, iya gamagalau gegewel ali toyatala. Ge ta nem ta tubwi tosasapol houhouwel elal, bolo hi yaomal, he Yehoba iyaka i abubunil haba ge hi waisi. \v 24 Iyaka ta nem Yeisu elana, iya \w bateli\w* vavaluna i pamilil gamagalau ge Yehoba ali luwaluwala, ge saliyana i ligin bateli vavaluna o i patunahot. He Eibol saliyana i lau bilibiliya i pamasal ana totaulol ana lahi ni gan, yaa Yeisu saliyana i lau i pamasal Yehoba wala gegi i nuwayoho. \p \v 25 Nuku matahikagimiu bahi tanamiu nuku kakaus ge Yehoba wana baaba eliyamiu nuku totowani. Sauga houhouwena Yehoba gamagalau Isileli ali logugui gasigasisena i pek panayawi eliyana, ge sauga wana baaba hi towani, nige ali lahi hi lolou luwai. He sauga ya Yehoba ala logugui gasigasisena i pem i noem labulabumwa, inoke ebo ana en ta pek, he ga ta ola ge lahi ta lou luwai? \v 26 Sauga o elana i baaba inoke wana baaba panayawi i palamwalamwaniu. Yaa sauga ya iyaka i bateli i ba, “Pamaisena al panayawi alona ge labulabum na tulu.” \v 27 He i ba, “Pamaisena al,” inoke eliyana ta atena te bugul bolo bosowaina nihi lamwalamwaniu—he heiya te bugul bolo Yehoba i ginolil ge ta kitel matalaa—nihi mowasi. Inoke toto nige bosowaina ni lamwalamwaniu ni mihot. \p \v 28 Kilau abalogugui toto nige bosowaina ni lamwalamwaniu iyaka ta ahe, inoke alona wala ba mulolu ta kululu Yehoba eliyana ni ola toto iya i yaliyaya-an. He ta kululu alona wala awatauwan ge wala lovakun, \v 29 kaiwena wala Yehoba iya i ola ginaha bosowaina bugul gegewena ni ton olan. \c 13 \s1 Ba Pagasisi Enuna \p \v 1 Nunuwana paganina nuku ginol hikahikani wami pan toabulilek elal ni ola heliya talimiyau ge numiyau. \v 2 Bahi nuku nunuluwan bwabwali nuku yoga pahel wami limiya. He enuna hi ginol ola to, yaka aneloseyau te hi yoga pahel, yaa nige hi aatena te age heliya aneloseyau. \v 3 Alomiyau bolo hi minaa dela nuku nuwahikagil ge labe nuku ginol kaiweliya ni ola te alomiyau ku didibula toyawa. Ge alomiyau bolo lomwan hi pwawa nuku nuwahikagil ni ola te lomwan toto o komiu al ge ku pwawa. \p \v 4 Alolon he bugul bwabwatana hot, inoke gamagalau gegewel nihi awatauwan, ge komiu toalolon wami alolon ni yanayana bahi ganawal paganina ni papabiki-an. He bolo ganawal paganina ona hi awaawaginol Yehoba abwe ni pakotil. \v 5 Mani ana nunuwana bahi yawalimiu ana nawanawa ni yoyowan, yaa bugul bolo i gan ku pwawa nuku yaliyaya-an ya. Kaiwena Yehoba iyaka i ba haba elala i ba: \q1 Nige sauga etega na eeguluwagimiu, \q2 nige sauga etega na teteli yohimiu. \m \v 6 Inoke bosowaina alola wala atimatuwa ta ba: \q1 Babala iya o Tolabe, inoke nige na lolovakun. \q1 Nige ya nuwanuwatu te hauna gun ebo gamagalau nihi ginol eliyau. \p \v 7 Bolo valila wami ekelesiya hi houwan nuku nuwahikagil, heliya Yehoba wana baaba hi wasaan eliyamiu. Yawaliliya ana nawanawa ge wali abulilek enowana nuku nuwatuan, inoke komiu wami abulilek ni ola heliya wali abulilek. \v 8 Yeisu Keliso wana pagan i maisena ya, nolu, lan ebe ge sauga gegewena nige ni momowasi. \p \v 9 Bahi panpankiti gegetogana tomaha ge tomaha nuwamiu ni gogove. Bahi tapwalolo ana logugui ona toto i noek aanan ana labi elana ana mel nuku teteli ge tage yawalimiu ni pagasisi, yaa nuku talamwagimiu Yehoba wana mulolu bwagabwaga te yawalimiu ni pagasisi. He bolo hi golugoluwa aanan ana logugui ona elal, nige yawaliliya ana labe etega hi pwapwawaa to. \v 10 Ala powon i gan, yaa nige powon\f * \fr 13:10 \ft Powon tomaha tomaha. Mosese wana Logugui i ba powon enuna bwasumona bunumwina bosowaina nihi an, yaa powon enuna bwasumona bunumwina nige bosowailiya nihi an. Powon etega bwasumona nige bosowailiya bunumwina nihi an, heiya te toto hi lol ge saliyana topowon bwabwatana i pwatanik Aban Bwabwalena Hot elana Gegi ana Yakiyakil ana Lan elana, i ola Libai 16:27 ana pamasal. Toleleli i ba ala powon i gan, kaiwena Yeisu powonina powon toto hi ginola lan o elana i milahe. (Puna 11 ge 12 ge Hibilu 9:7-14 nu kite.) Kila abulilek eliyana ta anana to. \+bd Gegi ana Yakiyakil ana Lan\+bd* nu kite \+it Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya elana.\+it*\f* ololana bolo hi tuwalaliya \w Petupatupa Limena\w* elana bosowailiya enona nihi an. \v 11 Sauga ebo bwasumu etega saliyana topowon bwabwatana ni pwatanik Aban Bwabwalena Hot elana ge ni seulanek Bateli ana Dedewaga pwatanaa gamagalau wali gegi ana yakiyakil kaiwena, he bwasumu o tuwana nige nihi aan, nihi ahe nihi na wali abaholavi tolinaa ge nihi ton olan. \v 12 He i ola al te Yeisu i yaomal panuwa ana gana tolinaa inoke totona saliyana eliyana wana gamagalau ni abubunil nihi sapu Yehoba matanaa. \v 13 Inoke kilau abaholavi ta eguluwan ta na ta tagil tolinaa Yeisu eliyana.\f * \fr 13:13 \ft Kelisitiyani enuna nuwaliya Yudiya wali tapwalolo ana logugui nihi toulil (puna 9 nu kite). Yaa buki Hibilu ana toleleli i ba nige bosowaina nihi minaa Yudiya wali boda ge wali logugui elana, inoke i ba kakanun i ba, “Kilau abaholavi ta eguluwan ta na ta tagil tolinaa Yeisu eliyana.”\f* He gamagalau iya hi papapuluwawi-an inoke ta talamwagila kila al nihi papapuluwawi-agila. \v 14 Abaholavi ta eguluwan kaiwena kila nige wala panuwa mihomihotina i gagan te panayawi elana, yaa ta matamatan panuwa toto i nenem kaiwena. \p \v 15 Inoke sauga gegewena Yeisu eliyana wala powon ta pek Yehoba elana, powon o heiya wala tobal, awala eliyana iya alana ta lowasawasa-an. \v 16 I ola al, bahi nuku nunuluwan te pagan waiwaisana nuku ginol alomiyau elal ge wami bugubugul nuku peguyau-an elal. He pagan ololal o heliya hi ola powon bolo Yehoba i yaliyaya-an. \p \v 17 Wami tohouwa wali baaba nuku henapuan ge nuku minaa wali logugui gabulanaa, kaiwena yayaluwamiu ana labi elana hi matahikagimiu ge wali tuwalali o wasana abwe nihi ba pamasal Yehoba elana. Ebo wali baaba nuku henapuan, nasi alona wali yaliyaya nihi tuwalali; yaa ebo nigeya, nasi yayaluwaliya ni pulowan ge nige labe waiwaisana nuku pwapwawa wali tuwalali elana. \p \v 18 Nuku awaawanun kaiwema. He atema hot eliyana ha atena te wama ginol eliyamiu i sapu, kaiwena nuwama sauga gegewena yawalima ana nawanawa ni waisi. \v 19 Ge ya ba pagasisi hot eliyamiu, nuku awanun Yehoba kamwasa ni pwela ge etimwawa ni pasikalau eliyamiu. \s1 Ekaukaus \p \v 20 Wala Babala Yeisu saliyana i lau bateli vavaluna toto mihomihotina i patunahot, inoke Yehoba i palutem yaomala ge i teli iya Tomatahikan Sipi bwabwatana. Inoke ya awanun Yehoba, iya mibubun ana Yabowaine, \v 21 pagan waiwaisana gegewena ni palutil eliyamiu yaka wana nuwatu nuku awaawaginol. Ya awanun ni tuwalaliya eliyala inoke Yeisu Keliso eliyana pagan bolo iya i yaliyaya-an nihi gan elala. Iya ta awa wasawasa-an sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola. \p \v 22 Taliwau ge nuwau, ya awanun eliyamiu no ba pagasisi leta ya elana nuku laeganan bubun ge nuku yaliyaya-an. He leta ana baaba kaukaubwana ya te ya leli eliyamiu e. \p \v 23 Nuwau ga wami wasa na pewa ge nuku atena te talila Timoti iyaka hi sokal i tagila dela. Ebo etimwawa ni vin eliyau, inoke ama toto eluwa naha nowa naha kitemiu. \p \v 24 Wama ba mulolu nuku baunan wami tohouwa gegewel elal ge Yehoba wana gamagalau gegewel elal. Toabulilek bolo hi neem labi Itali hi mulolu eliyamiu. \p \v 25 Yehoba wana mulolu ni minaa ku gewigewi eliyamiu.