\id GAL - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 21-Aug-2006] \h GALATIYA \toc3 Gal \toc2 Galatiya \toc1 Galatiya wali Leta \mt1 Galatiya wali Leta \mt2 Pol wana Leleli \is1 Baaba Houwan \ip Toabulilek houwan heliya Yudiya gamagaliliyau ya awawal. Yaka abwe bolo nige Yudiya i oola hi gewi Yeisu hi abulilek-an. He toabulilek Yudiya enuna hi ba toekelesiya bolo nige Yudiya i oola Mosese wana Logugui nihi toulil, mulaa abwe nihi tabwa Kelisitiyani hot. Yudiya wali tapwalolo ana logugui etegana heiya bolau tuwaliya buhuna kunisina nihi gotomwa yoho. He ginol ya etotohi etega, i pamasal heliya Yehoba wana hilihili gamagaliliyau. (Abatelipuna 17:10-12) Inoke toabulilek Yudiya enuna hi ba tage toabulilek bolo nige Yudiya i oola, heliya al ge gotomwa yoho paganina nihi ahe. Yaa Pol nuwatu ya i towani. Iya i ba wali abulilek Yeisu elana ya te kaiwena ge Yehoba ni awa sapusapu-agil ge nihi tabwa Kelisitiyani hot. \ip Galatiya iya polobins etega Loma wali abalogugui gamwanaa. Pol leta ya i patuna toekelesiya elal panuwa enuna labi Galatiya gamwanaa. Nige ta aatena bubun, yaa gamagalau hi gewi wali nuwatu panuwa bolo o heliya Antiyok, Ikoniyam, Listila ge Debi. Pol wana nawanawa houwan elana i na panuwa bolo ya elal, inoke ekelesiya i telipuna-an ge i gan elal (Tuwalali 13:14–14:23). Pol wana nawanawa houwan enaa, abwe i sikal Antiyok toto labi Siliya. \ip Ana awa i ola Pol iyoho Antiyok labi Siliya, inoke wasa enuna i hago tage gamagalau enuna panpankiti gegetogana hi panpankiti-an toekelesiya labi Galatiya elana. Topankite ya hi ba Pol nige apostolo hot i oola inoke bahi anana nihi hahago. I ola al, hi ba toekelesiya Mosese wana Logugui nihi toulil. \ip Inoke Pol Galatiya wali leta ya i ginol ge nuwatu bolo topankite hi panpankiti-an i ba pasapu. Nuwatu mowamowasena ge i liwanan i ola hiwe. Sauga Keliso i sokalila, he Yayaluwa Bwabwalena i nulila inoke pagan waiwaisana te ta giginol avalau elal. \c 1 \p \v 1 Nau Pol, apostolo etega, o hilihili nige i neneem gamagalau elal, o ebo gamagal etega ni patunau ge ya tabwa apostolo. Yaa Yeisu Keliso ge Yehoba Tamala, toto Yeisu i palutem yaomala, heliya te hi patunau. \v 2 Alowau ge talilau bolo alowau ha mina, leta ya ha leli ge ha patuna i nowa komiu ekelesiya ona eliyamiu labi Galatiya elana. \p \v 3 Ha awanun Yehoba Tamala ge wala Babala Yeisu Keliso nihi muloluagimiu, ge wali nuwa laumwal atemiu ni pakalaopop. \v 4 Keliso iya totona i talamwan wala gegi kaiwena inoke ni sokalila panayawi toto sauga ya ana pagan nanakina elana, i ginol i ola Yehoba Tamala wana nuwatu. \v 5 Yehoba ta awa wasawasa-an sauga gegewena nige ni momowasi. Ibwe. I ola. \s1 Wasa Waiwaisana Iyai Te Maisena, Nige Etega Al \p \v 6 Keliso wana mulolu bwagabwaga eliyana Yehoba i yogaagimiu ku tabwa wana gamagalau. Inoke nuwau ya ahe te etimwawa ana en ku pek ge nuwamiu i noek wasa waiwaisana gegetogana eliyana. \v 7 He nige wasa waiwaisana gegetogana etega i gagan, yaa gamagalau enuna nuwamiu hi pagewagewa ge tage Keliso wasana waiwaisana nihi pil getogaan. \v 8 Yaa ebo ama apostolo etega, o ebo anelose etega labulabumwa, wasa gegetogana ni wasaan eliyamiu nige ni oolak toto valila ha wasaan, he binimala Yehoba gamagal o ni apapanak-an Gehena elana. \v 9 Iyaka valila ya ba haba, inoke sauga ya na ba al: wasa waiwaisana iyaka ku ahe, inoke ebo gamagal etega wasa gegetogana ni wasaan eliyamiu, he binimala Yehoba gamagal o ni apapanak-an Gehena elana. \p \v 10 Ku nuwatu tage ya ba ola o ge gamagalau nihi awa wawaisi-agau? Nigeya, he nuwau te Yehoba ni awa wawaisi-agau. O tage gamagalau na ba paluviluvi-agil? Nigeya! Binimala nuwau gamagalau na ba paluviluvi-agil, he nau nige Keliso wana totuwalali i oola. \s1 Wasa Waiwaisana Pol I Papaatena-an I Neem Yeisu elana \p \v 11 Taliwau ge nuwau, nuku atena te wasa waiwaisana toto ya papaatena-an nige i nenem gamagalau wali nuwatu elana. \v 12 Nige ya aaheya gamagal etega elana, ge nige gamagal etega i papankiteyau, yaa Yeisu Keliso te i pamasalem eliyau. \p \v 13 Yawaliu wasana iyaka ku hago, saugena o nau iyoho ya tapwatapwalolo Yudiya wali tapwalolo elana. Yehoba wana ekelesiya ya papalomwan-an nabiyan, ge ya labose tage na pwamowasi hoti. \v 14 Yudiya bolo no pan ha ya lakel Yudiya wali tapwalolo paganina elana, ge ya logasisi nabi panpankiti toto i noem tubumeyau elal ya toulil. \v 15 Yaa mulaa abwe hi abau Yehoba i hileyau ge na tabwa wana totuwalali. Inoke wana mulolu bwagabwaga eliyana i yogaagau, \v 16 ge totona wana nuwatu eliyana Natuna i pamasalem eliyau inoke wasana waiwaisana na wasaan bolo nige Yudiya i oola elal. He saugena o, nige ya nonok gamagal etega elana ge tage no mwananal na aheya elana. \v 17 Nige ya nonok Yelusalema ge gamagalau ya kikitel bolo houwa hi tabwa apostolo mulaa abwe nau, yaa etimwawa ya nok ya na labi Alebiya, yaka mulaa abwe ya sikal Damasiko elana. \p \v 18 Baliman eton i mowasi abwe ya nok ya na Yelusalema ge Pita ya kite, inoke wik labui ya alou ha mina. \v 19 Nige \w apostolo\w* etega al ya kikite, iyai te Yemesa toto Babala talina. \v 20 (He Yehoba i atena hauna toto ya lelelian eliyamiu i tunahot, nige ya kakakawi.) \v 21 Yaka mulaa abwe ya nok labi Siliya ge labi Silisiya elal. \v 22 Saugena o Keliso wana toekelesiya labi Yudiya elana nige maniniu hi kikite. \v 23 Wasau ya te hi hago avaliyau hi wasaan elal hi ba, “Tau toto valila i papalomwan-agila, sauga ya wasa tutunahotina toto kila ta abulilek-an i papaatena-an, yaa age valila i labose tage wala abulilek o ni pwamowasi.” \v 24 Inoke nau kaiweu toekelesiya bolo o Yehoba hi tobalan. \c 2 \s1 Tohouwa Yelusalema Pol wana Papaatena Hi Awa Wawaisi-an \p \v 1 Baliman potin i mowasi, yaka abwe ya sikal ya na Yelusalema, alou ge Banabas. He Taitas al ya en aloma ha nok. \v 2 Yehoba wana pankite eliyau heiya te kaiwena ge ha nok. Alomeyau ge ekelesiya ana tohouwa, ama awawama ya, ha nogogo, inoke wasa waiwaisana toto ya papaatena-an bolo nige Yudiya i oola elal, ya wasaan. Ya wasa i ola o, kaiwena ya nuwatu ya ola, “Bahi tuwalali toto valila ge sauga ya ya awaawaginol ni sosogu ge ni tatabwa bugul bwagabwaga.” \v 3 (He Taitas, iya alou, bwagana iya Gilik gamagalina, nige hi babaaek elana tage iya gotomwa yoho paganina ni ahe.) \v 4 Alowau ha liwaliwan puna kaiwena gamagalau enuna hi kakawi tage heliya wama pan toabulilek. Inoke valila hi ulutuk sumi wama boda gamwanaa tage sokal toto ama ha pwawa Keliso Yeisu eliyana nihi kite kaome. He nuwaliya nihi telema Yudiya wali logugui gabulanaa ge logugui o ni paloloyowan-agima. \v 5 Yaa nige kekeisi etega wali nuwatu ha tatalamwi, kaiwena bahi wasa waiwaisana ana sapu nihi pipil pagegi, yaa ana tunahot komiu al nuku pwawa. \p \v 6 Tohouwa Yelusalema, bolo tage alaliya i bwata, wasa waiwaisana toto nau ya wasaan elal nige hi babaa gegetoga-an. (Eliyau nige ana getoga i gagan, bwagana ebo heliya alaliya i bwata o ebo nigeya. Yehoba matanaa gamagalau gegewel hi olaolaek ya.) \v 7 Tohouwa ya hi kite Yehoba no tuwalali i pem ge wasa waiwaisana na papaatena-an bolo nige Yudiya i oola elal, i ola te Pita wana tuwalali i pek ge i papaatena-an Yudiya elal. \v 8 He Yehoba gasisi i pek Pita elana i tabwa apostolo inoke ni tuwalaliya Yudiya elal, ge iya al gasisi i pem elau ya tabwa apostolo ge na tuwalaliya bolo nige Yudiya i oola elal. \v 9 Yemesa, Pita ge Diyon, heliya tage alaliya i gan ekelesiya ana tohouwa, hi atena Yehoba o gabom i pem i ola to, yaka nimaliya hi paelu ge alou Banabas hi pemumulolu-agima, ge eliyana hi patunahot te ama wali pan totuwalali. Inoke hi talam ama naha na bolo nige Yudiya i oola elal, ge heliya nihi na Yudiya elal. \v 10 Hi awanun eliyama ya te wali togulagula naha nuwahikagil, ge nau nuwau hot na ginol ni ola to. \s1 Pol Pita wana Gegi I Baunanik elana \p \v 11 Sauga etega Pita i nem Antiyok, inoke ya ba lamwalamwani, kaiwena pagan toto i ginol nige i sasapu. \v 12 He Pita alonau ge bolo nige Yudiya i oola hi anan toyawa, ana siga Yudiya bolo Yemesa i patunal hi vin Antiyok. Sauga hi vin, bolo nige Yudiya i oola i miluwagil nige al alonau hi heliheliyam, kaiwena boda i lovakunagil bolo hi ba, “Toabulilek bolo nige Yudiya i oola gotomwa yoho paganina nihi ahe.” \v 13 Toabulilek Yudiya Antiyok elana Pita wana kakawi hi awapupune. He pagan kakawi o Banabas al ge i ginol. \p \v 14 Sauga ya kitel wali ginol nige i oola wasa waiwaisana ana nuwatu, inoke boda mataliyaa ya baek Pita elana ya ba, “Owa Yudiya gamagalina, yaa wam pagan nige i oola Yudiya wali pagan, i ola ya te bolo nige Yudiya i oola wali pagan. He ga i ola ge sauga ya wam ginol eliyana, inoke bolo nige Yudiya i oola u papalawakikil tage Yudiya wali pagan nihi ahe, mulaa abwe alomwau nuku heliheliyam?” \s1 Abulilek eliyana te Yehoba Gamagalau I Awa Sapusapu-agil \p \v 15 Ama hi abima Yudiya gamagaliliyau, nige ha oola bolo nige Yudiya i oola, heliya ha awa togegi-agil, kaiwena hi minek Mosese wana Logugui tolinaa. \v 16 Yaa ha atena nige tage gamagal etega logugui ni henapuan ge Yehoba gamagal o ni awa sapusapuan, yaa gamagal toto Yeisu Keliso ni abulilek-an te Yehoba ni awa sapusapu-an. Inoke ama al ge ha abulilek Keliso Yeisu eliyana inoke wama abulilek o kaiwena Yehoba ni awa sapusapu-agima, nige logugui ana henapuan kaiwena i oola. Kaiwena nige bosowaina gamagal etega logugui ni henapuan ge toto o eliyana ni sapu Yehoba matanaa. \v 17 Nuwama Keliso eliyana te Yehoba ni awa sapusapu-agima, inoke ana kite i ola ama ha ola bolo hi minek Mosese wana Logugui tolinaa. Inoke ga i ola? Age Keliso kaiwena ha tabwa togegi o? Nigeya hot! Nige gegi i oola, bwagana Mosese wana Logugui nige ha totoulil. \p \v 18 Sauga ya Mosese wana Logugui nige al ya memelteli-an. Inoke binimala na sikal al Logugui eliyana ge na tal pasikal, he tunahot nasi na gegi to, \v 19 kaiwena iyaka ya mowasi logugui elana, he i ola iyaka ya aliga elana. Logugui no gegi i pankiteyau nau ya ola toaliga, inoke iyaka ya mowasi logugui elana, he Yehoba kaiwena te yawaliu i gan. \v 20 Sauga Keliso hi lokolos, inoke alou ha yaomal toyawa. Yawal toto sauga ya i minaa eliyau, he Keliso yawalina, nige totou yawaliu i oola. Yehoba Natuna, iya i nunuwana-agau ge yawalina i talamwan kaiweu, ya meltelian, inoke eliyana yawal toto sauga ya ya nanawaa. \v 21 Yehoba wana mulolu bwagabwaga eliyau nige ya teteli pahuwala tage nige ana nuwatu i bwabwata. Binimala ebo Mosese wana Logugui ta toulil ge toto o eliyana Yehoba ni awa sapusapu-agila, he age Keliso i yaomal bwagabwaga hot ya! \c 3 \s1 Logugui ana Henapuan ge Abulilek Bana \p \v 1 O Galatiya, tosigasiga komiu! Keliso ha pamasal eliyamiu, yaka i ola totomiu matamiu elana Yeisu Keliso ku kite hi lokolosan. Inoke henala i pabolamiu ge nuwamiu i noek elana? \v 2 Nuwau ga na nelimiu bugul etega kaiwena: hauna kamwasa eliyana ge Yayaluwa Bwabwalena ku ahe i minaa eliyamiu? Logugui ana henapuan kaiwena, o age wasa waiwaisana ku hago ge ku abulilek-an? \v 3 Ku sigasiga hot! Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana te yawal vavaluna ku telipuna-an, inoke ga i ola ge tage totomiu wami gasisi eliyana ge yawal vavaluna o ana patalelu-an nuku pwamowasi? \v 4 Bugul waiwaisal bolo Yayaluwa Bwabwalena i ginolil ami boda gamwanaa, iyaka ku nuluwan? He tabam te nige ku nunuluwan! \v 5 Yehoba Yayaluwa Bwabwalena i pewa ge ginol yawiyawi i ginolil ami boda gamwanaa, puna ga i ola? Kaiwena logugui ku henapuan, o age wasa waiwaisana ku hago ge ku abulilek-an? \p \v 6 Ku nuwatu ga Abalahama kaiwena. Buki Bwabwalena i ba, “Abalahama Yehoba i abulilek-an, inoke Yehoba Abalahama i kite iya tosapu wana abulilek kaiwena.” \v 7 He inoke nuku atena te bolo hi abulilek heliya te Abalahama tubutubunina hot. \v 8 Yehoba i kite pahuwala te bolo nige Yudiya i oola abwe ni awa sapusapu-agil wali abulilek kaiwena. Inoke Buki Bwabwalena eliyana Wasa Waiwaisana etimwawa i pamasal Abalahama elana, i ba, “Owa eliyam gamagalau gegewel panayawiya na muloluagil ge waisi nihi pwawa.” \v 9 Abalahama i abulilek inoke Yehoba Abalahama i muloluan. Inoke i ola al to, bolo hi abulilek gegewel Yehoba ni muloluagil ge waisi nihi pwawa. \p \v 10 Bolo logugui ana mel hi teli ge tage eliyana nihi sapu Yehoba matanaa, gegewel Yehoba abwe ni apapanak-agil. He i ola, kaiwena nige bosowaila Logugui gegewena ta henapuan, ge Buki Bwabwalena i ba, “Henala ebo Logugui ana buki ana baaba gegewena nige ni hehenapu-an sauga gegewena, he Yehoba gamagal o ni apapanak-an.” \v 11 I mwananal te nige bosowaina gamagal etega logugui ni henapuan ge toto o eliyana Yehoba gamagal o ni awa sapusapu-an. Kaiwena Buki Bwabwalena i ba, “Gamagalau bolo wali abulilek kaiwena ge Yehoba i awa sapusapu-agil, heliya yawal hot nihi pwawa.” \v 12 He logugui ana nuwatu nige i nonoek abulilek elana. Logugui nuwana te ta henapuan, i ola Buki Bwabwalena ana baaba, “Gamagalau bolo logugui bolo ya nihi toulil, heliya yawaliliya ni gan.” \p \v 13 Tage Yehoba abwe ni apapanak-agila kaiwena nige logugui ana baaba gegewena ta hehenapu-an. Yaa Keliso iyaka i sokalila, kaiwena i milahela ala apanak i ahe. He i ola, kaiwena Buki Bwabwalena i ba, “Ebo gamagal etega tuwana nuku pakuki ebwakila, gamagal o ni minaa Yehoba wana lahi elana ge ni apapanak-an.” \v 14 Keliso iyaka i sokalila, inoke Keliso Yeisu eliyana gamagalau gegewel panayawiya Yehoba iyaka i muloluagil, i ola valila i ba Abalahama elana. I ola al, abulilek eliyana Yayaluwa Bwabwalena toto Yehoba i bateli iyaka ta ahe. \s1 Logugui ge Yehoba wana Bateli Baliya \p \v 15 Taliwau ge nuwau, nunuwau abapapatini etega na aheya gamagalau wala pagan elana. Ebo gamagalau labui bugul etega kaiwena ge nihi bateli ge alaliya nihi sain, enaa nige bosowaina gamagal getoga bateli o ni leke o ebo nuwatu etega al ni teli pwatanaa. \v 16 Inoke i ola al to bateli toto Yehoba i bateli Abalahama elana. Yehoba waisi ana bateli i bateli Abalahama ge tubutubunina kaiweliya. (He Buki Bwabwalena elana Yehoba nige i babaa ni pek “tubutubunau” elal, ana sapu te gamagalau hi gewi. Yaa i ba ni pek “tubutubunina” elana, ana sapu te gamagal iyai te maisena, gamagalina iya te Keliso.) \v 17 No baaba ana sapu i ola hiwe. Yehoba bateli etega i ginol Abalahama elana ge ginol etega i ginol bateli o ana patunahot kaiwena. Enaa baliman ali gewi 430 abwe Mosese wana Logugui i gan. He nige bosowaina Logugui, iya mulaa abwe i nem, \w bateli\w* o ni leke yoho. \v 18 Binimala ebo logugui ana henapuan kaiwena ge Yehoba waisi ni pem eliyala, he nige bosowaina ta ba tage waisi toto o i neem Yehoba wana bateli elana. Yaa nige i oola. He Yehoba Abalahama i muloluan kaiwena i bateli ni ginol ola. \p \v 19 Inoke hauna kaiwena Yehoba logugui i pem? Yehoba logugui i pem inoke ni mwananal te gegi bolo ta ginolil, nuwatu toto Yehoba nuwana hi leke. Logugui o ni mina ana siga Abalahama tubutubunina hot, toto kaiwena ge Yehoba i bateli, ni nem. (He Logugui o Yehoba i pek aneloseyau elal, ge heliya hi pek Mosese elana, yaka abwe Mosese i pek gamagalau elal. Inoke Mosese i talmilila gamagalau ge Yehoba ali luwaluwala. \v 20 Yaa ebo totola bugul etega ta ginol, nige gamagal etega ni taltalmilila kila ge etega al ala luwaluwala. Inoke i ola al to, sauga Yehoba bateli i pem eliyala, totona ya te i pem.) \p \v 21 Tabam etega ni nel, “Age Logugui i pihigelgel Yehoba wana bateli eliyana?” Nigeya hot, yaa tomaha wali tuwalali. Nige tage Yehoba logugui etega i pem ge logugui o yawalila ni pem, inoke nige bosowaina logugui eliyana ge ta sapu Yehoba matanaa. \v 22 He Buki Bwabwalena i ba, “Gegi paganina gamagalau gegewel panayawiya i yowanil.” Inoke ebo Yeisu Keliso ta abulilek-an, heiya te Yehoba wana bateli enona ta ahe. \p \v 23 Mulaa abwe abulilek ana sauga i vin, kila logugui i yowanila ge ta miloloyowan ana siga abulilek ana kamwasa Yehoba i pamasal. \v 24 Inoke logugui iya i ola ala tobahikan, ana siga Keliso i vin inoke ta abulilek eliyana ge Yehoba i awa sapusapu-agila. \v 25 Abulilek ana kamwasa iyaka i vin, inoke kila nige al ta miminaa tobahikan o gabulanaa. \s1 Iyaka Ta Tabwa Yehoba Natunau \p \v 26-27 Sauga ku babitaiso, iyaka ku tubwi Keliso elana ge i ola te Keliso ku ahe ge ku galoi. Inoke komiu gegewemiu Yehoba natunau, kaiwena Keliso Yeisu ku abulilek-an. \v 28 Bolo Yudiya, ge bolo nige Yudiya i oola, Keliso eliyana nige ali getoga i gagan. Keliso eliyana bolo totuwalali loloyowanil ge gamagalau sokasokalil nige ali getoga i gagan; bolau ge yowau nige ali getoga i gagan. Kaiwena Keliso Yeisu eliyana komiu gegewemiu ku ola maisena. \v 29 Komiu Keliso wana gamagalau, he komiu Abalahama tubutubunau. Inoke waisi ana bateli toto Yehoba i baunan Abalahama elana, komiu nuku ahe. \c 4 \p \v 1 Abapapatini etega na baunan ni ola hiwe. Togogomwau natuna etega, bwagana tamana wana gogomwau abwe ni ahe, ebo iya iyoho ya wana sauga wawaya, iya i ola totuwalali loloyowanina. \v 2 He ana tomatahikan, bolo tamana i telel, wali logugui ni toulil, ana siga wana baliman toto tamana i teli ni pwawa. \v 3 He i ola te kilau. Valila kila ta ola wawayau bolo wali baliman nige ga i pwapwawa, inoke ta ola totuwalali loloyowanil ge logugui ona bolo ali nuwatu i noek panayawi ya elana ta toulilil. \v 4 Yaa ana sauga hot elana toto Yehoba iyaka i teli, inoke Natuna i patuna i nem, i masalem yova etega elana ge i minaa Yudiya wali Logugui gabulanaa. \v 5 Yehoba i ginol ola o inoke kilau bolo ta minaa Logugui gabulanaa ni pwamola pasikalila ge ta tabwa iya natunau. \p \v 6 He komiu Yehoba natunau, inoke Natuna Yayaluwana i patuna i nem atemiwa, Yayaluwa o i yogayoga Yehoba elana i ba, “Nam! Nam!” \v 7 Inoke nige al nuku oola totuwalali loloyowanil, yaa komiu natunatun. Ge ebo komiu Yehoba natunau, he waisi toto i lovivina-an natunau kaiweliya bwaliga nuku ahe. \s1 Pol I Nuwanuwatu Galatiya kaiweliya \p \v 8 Valila nige Yehoba ku aatena inoke ku tuwalali loloyowan yabowaine kakakawel elal. \v 9 Yaa sauga ya Yehoba ku atena, o ebo binimala na ba Yehoba i atenamiu. Inoke ga i ola ge nuku sikalek logugui ona eliyalil ge nuku toulilil, yaa heliya nige wali gasisi ge tage nihi labemiu? Age nuwamiu nuku miloloyowan al eliyalil? \v 10 He lan tapwalolo ona ali logugui ku toulil, weikena vavaluna ana logugui ku toulil, hagali ona ali logugui ku toulil, ge baliman vavaluna ana logugui ku toulil. \v 11 Inoke ya nuwanuwatu nabi kaiwemiu bahi no tuwalali eliyamiu ni tatabwa bugul bwagabwaga. \v 12 Taliwau ge nuwau, ya awanun nabi eliyamiu wami pagan ni ola nau no pagan. Kaiwena sauga valila ya miminaa eliyamiu, Yudiya wali logugui paganina nige ya totoulil, komiu wami pagan te ya ahe. \p He saugena o ku atupaheyau ge ku ginol bubun eliyau. \v 13 Ku atena no kasiyebwa kaiwena te houwan ya nowa wami labiya ge wasa waiwaisana ya papaatena-an eliyamiu. \v 14 Yaa bwagana no kasiyebwa o i papulowan-agimiu, nige ku eesaiagau ge ku totowaagau. He ku atupaheyau i ola nau Yehoba wana anelose etega, i ola nau Keliso Yeisu totona. \v 15 Saugena o ku yaliyaya bubun kaiweu, yaa sauga ya yaliyaya o ga i noek? Ya ba tunahot, valila nige bugul etega nuku kakaise, yaa wami yaliyaya ana bwata kaiwena bosowaimiu bugul gegewena nuku pem. \v 16 He ga i ola? Age nau ami topihigelgel kaiwena ba tunahot ya baunan eliyamiu? \p \v 17 Gamagalau enuna tage wasa waiwaisana nihi pil getogaan. Heliya hi logasisi hot nihi ahemiu, yaa nige ami labe kaiwena i oola. Nuwaliya te nihi teli pwamwaumwau-agimiu eliyama inoke nuku logasisi heliya kaiweliya. \v 18 Yaa nau ya logasisi bubun ami labe kaiwena. Ge nige tage sauga ya miminaa eliyamiu ya te ya logasisi, yaa sauga gegewena. \v 19 Natuwau nunuwanil, nau ya lolomwan al i ola ab lomwanina, kaiwena nuwau na abimiu nuku ola hot Keliso. \v 20 Nuwau hot te binimala sauga ya na kitemiu inoke alowau komiu ta liwaliwan bubun. Kaiwena ya nuwanuwatu nabi kaiwemiu ga na ginol ola ge na labemiu. \s1 Pol I Ba Papatiniek Hega ge Sela elal \p \v 21 Komiu bolo nuwamiu nuku minaa Logugui gabulanaa, nuwau ga na nelimiu, “Tab ku atena Logugui ga i ba ola?” \v 22 He Logugui ana buki i ba Abalahama natunau bolau labui, etega yova loloyowanina Hega natuna, ge eluwana yova sokasokalina Sela natuna. \v 23 Isimel i masalem yova totuwalali loloyowanina elana, wana masal i ola te kila gegewela wala masal. Yaa Aisake i masalem yova sokasokalina elana kaiwena Yehoba i bateli i ola. \p \v 24 He ba kakanun etega te. Yowau labui ya heliya hi ola \w bateli\w* labui bolo Yehoba alonau ge gamagalau hi babateli. Bateli etega heiya logugui toto Yehoba i pek Mosese elana oya Sainai elana, ge bateli o natunau heliya hi miloloyowan logugui gabulanaa. He Hega iya i ola bateli toto i neem oya Sainai elana. \v 25 Inoke Hega i ola oya Sainai labi Alebiya elana. I ola al bosowaina Hega ta papatini-anek panuwa Yelusalema toto sauga ya, iya alonau ge wana gamagalau hi miloloyowan logugui gabulanaa. \p \v 26 Yaa Sela i ola bateli vavaluna, ge i ola al bosowaina ta papatini-anek Yelusalema toto natiya, iya nige i mimiloloyowan, ge iya kilau toabulilek hinala. \v 27 He Aiseya i ba Yelusalema vavaluna natunau nihi gewi, nige ni oola Yelusalema houhouwena. I ba i ola hiwe: \q1 Owa u ola yova toto \q1 kobwakobwasina nige sauga etega i aab, \q1 yaa nu yaliyaya. \q1 Owa u ola yova toto nige \q1 sauga etega ab lomwanina i gagan elana, \q1 yaa nu wona ge nu loi. \q1 Kaiwena bwagana lagom i \q1 miluwagiwa, natumwau nihi gewi hot, \q1 yaa yova toto lagona i mimiavaavan elana, natunau nige nihi gegewi. \p \v 28 Taliwau ge nuwau, Yehoba wana bateli kaiwena te Aisake i masal, i ola al Yehoba wana bateli kaiwena te komiu ku tabwa iya natunau. \v 29 Sauga houhouwena Abalahama natuna toto wana masal i ola gamagalau gegewela wala masal, talina toto Yehoba Yayaluwana wana gasisi eliyana ge i masal, i papalomwani. He i ola al te sauga ya. Bolo hi minaa Logugui gabulanaa komiu bolo ku masalem Yehoba wana bateli eliyana, hi papalomwan-agimiu. \v 30 Yaa waisi toto Yehoba i lovivina-an natunau kaiweliya, heliya nige nihi aahe. He i ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba, “Yova totuwalali loloyowanina alona ge natuna nu patuna owaowa-agil. Kaiwena yova totuwalali loloyowanina natuna nige tamana wana gogomwau ni aahe, yova sokasokalina natuna ya te ni ahe.” \p \v 31 Inoke taliwau ge nuwau, kila nige yova toto totuwalali loloyowanina natunau i oola, yaa kila yova toto sokasokalina natunau. \c 5 \s1 Bahi Nuku Mimiloloyowan Al Logugui Gabulanaa \p \v 1 Keliso iyaka i sokalila, inoke nige ta mimiloloyowan Logugui gabulanaa. He inoke nuku talmilil gagasisi, bahi nuku tatalamwagimiu bugul etega ni papaloloyowan-agimiu al. \p \v 2 Ku laegan! Nau Pol ya ba eliyamiu te ebo nuku sikalek Logugui paganina elana ge \w gotomwa yoho paganina\w* nuku ahe, he toto Keliso i ginol kaiwela nige ana waisi etega nuku pwapwawa. \v 3 Na ba paeluwana eliyamiu. Ebo nuku talamwagimiu gotomwa yoho paganina nuku ahe, he Logugui ana baaba gegewena al nuku toulil. \v 4 Ebo Logugui ku toulil tage eliyana Yehoba ni awa sapusapu-agimiu, he iyaka ku gotomwa yohimiu Keliso elana ge ku minaa Yehoba wana mulolu bwagabwaga tolinaa. \v 5 Yaa ama ha abulilek, inoke Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi eliyana aloma wama atimatuwa ha matamatan Yehoba ni awa sapusapu-agima. \v 6 Ebo ta minaa Keliso Yeisu eliyana, bwagana gotomwa yoho paganina ta ahe o ebo nige ta aahe, he nige bugul i oola. Toto ana nuwatu i bwata heiya te ta abulilek ge abulilek o ni paheniheni-agila avalau ta nunuwana-agil. \p \v 7 Valila ku patalelu bubun ga. He henala i paveyaho-agimiu ge nige baaba tutunahotina ku totoulil? \v 8 Nuwatu toto sauga ya ku toulil nige i nenem Yabowaine toto i yogaagimiu elana. \v 9 Iyaka ku atena te ebo \w yis\w* kekeisi ta teliek pwalawa elana, nasi pwalawa gegewena ni tuk solaan, inoke pwalawa ni pouha. He i ola ya te gamagal maisena wana panpankiti gegegena bosowaina ni kalapanet eliyamiu, inoke wami boda ni apanak. \v 10 Yaa ateu i matuwaagimiu te Yehoba ni labemiu inoke nige nuku oolak nuwatu gegetogana elana. He gamagal toto wami nuwatu i pagewagewa, bwagana henala etega, abwe ana lahi ni pwawa. \p \v 11 Taliwau ge nuwau, enuna hi ba tage nau ya papaatena te gamagalau gotomwa yoho paganina nihi ahe mulaa abwe nihi waisi Yehoba matanaa. Yaa nige i oola. Ebo tunahot ya papaatena ola, ga i ola ge Yudiya iyoho hi papalomwan-agau? Binimala na ba ola o, he no papaatena Yeisu wana yaomal kolos elana kaiwena nige nihi huhugaan. \v 12 Gamagalau bolo nuwamiu hi pagewagewa, nuwaliya te tuwaliya buhuna kunisina nihi gotomwa yoho. Ebo ni ola o, he pwawaliya al ge nihi ahe! \s1 Yayaluwa Bwabwalena alona ge Tuwala Yawalina Hi Pemomomol-agil \p \v 13 Taliwau ge nuwau, Yehoba iyaka i yogaagimiu ge i sokalimiu, yaa bahi ami sokal o kaiwena ge nuku ba, “Ebo nuwama, i bosowaima ya naha olak tuwan yawalina elana.” Bahi nuku nunuwatu ola, yaa alomiu ge wami nunuwana nuku totuwalali alomiyau kaiweliya. \v 14 He Logugui gegewena ana nuwatu hi kin pamaisena baaba toto hiwe gamwanaa: “Alom nu nunuwana-an ni ola totom u nunuwana-agiwa.” \v 15 Yaa ebo nuku pihigelgel-agimiu ge nuku loapwaapwanawa, he nuku matahikagimiu eba nuku pwamowasemiu. \p \v 16 He na ba na ola hiwe: ku talamwagimiu Yayaluwa Bwabwalena elana yawalimiu ni logugui-an, inoke nige nuku oolak bugul bolo tuwamiu i awanuni elal. \v 17 Kaiwena bugul bolo tuwala i awanuni, Yayaluwa Bwabwalena nige nuwana i oola. Ge bugul bolo Yayaluwa Bwabwalena nuwana, he tuwala nige i yayaliyaya-an. Yayaluwa Bwabwalena ge tuwala yawalina, sauga gegewena ali toto labui hi pemomomol-agil, inoke waisi toto tage nuku ginol nige ku giginol. \v 18 Yaa ebo Yayaluwa Bwabwalena ni nulimiu, he nige nuku miminaa logugui gabulanaa ge tage yawalimiu ni logugui-an. \p \v 19 Tuwala yawalina wana ginol i mwananal hot: ganawal, neganega pagapaganina ge pagan pulupuluwawena; \v 20 kululu yabowaine kakakawel elal ge kukula ana awaawaginol; pihigelgel, lohalohaveyan, lomwaketa paganina, hugahuga, tomemek, teli waliwali, totomaha \v 21 ge matamomoni; loimwim, yaliyaya nanakina, ge ginol ololal o. Valila ya ba inoke sauga ya na ba al: bolo pagan ololana o hi awaawaginol, nige abaliya ni gagan Yehoba wana abaloguguiya. \p \v 22 Yaa Yayaluwa Bwabwalena enowana heiya hiwe: nunuwana, yaliyaya, nuwa laumwal, palahikan, atilomwan, pagan waiwaisana, bosowaina gamagalau nihi melteli-agila, \v 23 hanalau ge totola ta kaisela pagan nanakina elana. He nige logugui etega i gagan ge tage pagan bolo ya ni lopwalil. \v 24 Yaa bolo hi minaa Keliso eliyana, tuwaliya yawalina alona ge pagan bolo tuwaliya i awanuni iyaka hi lokolosan ge i aliga. \p \v 25 Yayaluwa Bwabwalena yawal vavaluna iyaka i pem, inoke ta talamwagila Yayaluwa Bwabwalena elana iya ni logugui-agila. \v 26 Inoke bahi hanaha paganina ta giginol, bahi ta titini palupalut avalau eliyalil, ge bahi avalau wali bugubugul kaiweliya ta lolomwaketa. \c 6 \s1 Avalau Ta Label ali Pulowan Ta Wali \p \v 1 Taliwau ge nuwau, ebo wami boda ana gamagal etega gegi etega ni ginol, komiu bolo Yayaluwa Bwabwalena i logugui-agimiu, alomiu wami hanalau ge wami pagan meimeina gamagal o nuku labe ge wana pagan nuku pasapu. Yaa nuku matahikagimiu bahi komiu lawakik nuku pwapwawa ge nuku sosogu. \v 2 Alomiyau nuku label ali pulowan nuku kaval wali. Nuku ginol ola, inoke eliyana Keliso wana logugui nuku paolaolaek. \p \v 3 Ebo gamagal etega totona i ba heyan tage alana i bwata, yaa age nige alana i bwabwata, he totona i kakawe. \v 4 Komiu maisena ge maisena totona wana pagan ni kite hilihili-an ga. Ebo wana ginol ni waisi, he ni yaliyaya. Yaa bahi iya wana ginol ana waisi ni luviluviek alona wana ginol elana, \v 5 kaiwena gamagal maisena ge maisena iya ana usan ni loke ge pulowanina ni kalivai. \p \v 6 Ebo wam topankite Yehoba wana baaba i panpankiti-an eliyam, inoke wam bugul waiwaisal enuna nu guyauan wam topankite elana. \p \v 7 Nuku nuwatu bubun ge nuwamiu ni sapu te nige bosowaina etega Yehoba ni kakawe. Hauna toto ta luwan, he enona ta ken ni ola to. \v 8 Ebo tuwala yawalina elana ta luwaluwana, enona ta ken yaomal. Yaa ebo Yayaluwa Bwabwalena elana ta luwaluwana, enona ta ken yawal mihomihotina. \v 9 Bahi pagan waiwaisana ana awaawaginol ta eesaian, kaiwena ebo nige ta pwepweyata-an, ana sauga hot elana enona waiwaisana ta pwawa. \v 10 Inoke hauna sauga ge i bosowaila pagan waiwaisana ta ginol avalau gegewel elal, inoke ta ginol. He pagan waiwaisana ta gagasisi-an wala pan toabulilek elal Keliso ana un elana. \s1 Liwan ana Kaukaus \p \v 11 Sauga ya totou nimwau elana na leleli.\f * \fr 6:11 \ft Buki ya awalehina gegewena ana baaba Pol i baunan, yaa gamagal getoga te i leli lowan ana siga 6:10 elana.\f* He nuku kite nimwau mulina ya leli pwabwata. \v 12 Gamagalau bolo hi ba palawakikimiu tage gotomwa yoho paganina nuku ahe, he hi ginol ola kaiwena nuwaliya avaliyau nihi yaliyaya-agil. Heliya hi lololovakun ge hi nuwatu hi ola, “Bahi palopalomwan ta pwapwawa kaiwena ta abulilek Keliso wana yaomal elana.” \v 13 Bwagana bolo gotomwa yoho paganina hi ahe, heliya nige logugui hi totoulil. Yaa nuwaliya tuwamiu buhuna kunisina nihi gotomwa yoho, inoke nihi pahanaha-agil kaiwena bugul ya hi ginol tuwamiu elana. \v 14 Yaa nau elau, nige bugul etega kaiwena ge na hanaha, yaa wala Babala Yeisu Keliso te na tobalan. Wana yaomal kolos elana heiya te ya yaliyaya-an. Yeisu wana yaomal eliyana i ola te panayawi paganina iyaka i yaomal eliyau ge ya towani. Ge i ola te nau iyaka ya yaomal kolos elana, inoke nige bosowaina panayawi paganina na toulil. \v 15 Bwagana ebo gotomwa yoho paganina ta ahe o ebo nige ta aahe, nige bugul i oola. He toto ana nuwatu i bwata heiya te kila ta tabwa ginol vavaluna. \v 16 Komiu bolo nuwatu ya ku awa wawaisi-an, komiu boda Isileli hot Yehoba wana gamagalau. Inoke ya awanun Yehoba atemiu ni palaumwal ge ni atilomwan-agimiu. \p \v 17 Sauga matalaa bahi komiu etegana ni sisinali-agau o ebo o pulowan ni teteli, kaiwena potpot bolo hi minaa tuwawa, o etotohi to, hi pamasal nau Yeisu wana totuwalali loloyowanina. \p \v 18 Taliwau ge nuwau, wala Babala Yeisu Keliso wana mulolu ni minaa yayaluwamiu elana. Ibwe. I ola.