\id EZR - Misima [mpx MISBible] \h ESILA \toc3 Esil \toc2 Esila \toc1 Esila \mt1 Esila \is1 Baaba Houwan \ip Buki Esila liwanina i tubwiem buki bolo 2 Kin ge 2 Liwan elal. Heliya hi pamasal abalogugui Yuda nige Yehoba hi aawatauwan, inoke i talamwagil Babiloni nimaliyaa. Kin Nebukanesa i nem Yuda i pakokovel ge enuna i ahel i telel labi Babiloniya baliman 605 mulaa abwe Keliso i masal (M.K) elana. Baliman 586 M.K. Nebukanesa alonau wana tolohaveyan hi nem al panuwa Yelusalema ge ana Limi Bwabwalena hi pasamwalekaleka, ge Yudiya hi gewi al hi telel Babiloniya yaka hi mibwabwali. Babiloni wali kin enuna hi tologugui, yaka baliman 538 M.K. abwe labi Pesiya wali kin Sailusa abalogugui Babiloni i pakokovel. Inoke labi bolo valila Babiloni hi logugui-agil, abwe Pesiya hi logugui-agil, etegana te labi Yudiya. \ip Buki Esila i liwanan te Yudiya abwe hi sikal wali labiya. Houwan i pamasal Selababel alonau gamagalau hi gewi hi sikal ge Limi Bwabwalena hi tal pasikal (awalehina 1-6). Yaka i liwanan baliman hi gewi i mowasi abwe Esila alonau gamagalau hi gewi hi sikal ge pulowan etega i abubun (awalehina 7-10). Pulowan o heiya te Yudiya enuna boda getogal yowauiliyau hi alolonagil ge hi olak wali pagan bwaibwaikikinina ona elal. \ip Nuwatu bwabwatana buki ya elana te Yehoba wana ginol eliyana inoke tologugui wali logugui i gan. I ola al, Yehoba wana gamagalau i muloluagil yaka bosowailiya tuwalali nihi awaawaginol (1:1; 5:5; 7:6,8-10,27-28; 8:15-20,31). \c 1 \ms1 Selababel ge Alonau Hi Sikal ge Limi Bwabwalena Hi Tal Pasikal \mr Awalehina 1–6 \s1 Kin Sailusa Yudiya I Talamwagil Nihi Sikal wali Panuwaa \p \v 1 Pesiya wali kin Sailusa wana logugui ana baliman houwan gamwanaa, Yehoba nuwatu etega i ginol inoke wana baaba i tabwa tunahot, toto palopita Yelemaiya i baunan.\f * \fr 1:1 \ft Yelemaiya i ba te Yudiya nihi mibwabwali Babiloniya ge baliman sebenti (70) ni mowasi abwe nihi sikal. (Yelemaiya 29:10 ge 25:11-12)\f* Sailusa atena i pawaiwai yaka i lut logugui etega i ginol. Logugui ya hi leli lowan, inoke i patuna i tagil hi vasili wana abalogugui gamwana gegewena elal, i ola hiwe: \b \mi \v 2 Sailusa, Pesiya wala kin, i ba: \pi1 Yehoba, labulabum ana Yabowaine, abalogugui gegewena panayawiya i pem eliyau, ge i hileyau Limi Bwabwalena etega na tal iya kaiwena Yelusalema labi Yudiya elana. \v 3 Ebo wana gamagalau enuna hi minaa gamwamiwa, wali Yabowaine ni minaa elal ge ni muloluagil. Inoke nihi na Yelusalema labi Yudiya, ge Yehoba Isileli wali Yabowaine toto i minaa Yelusalema, wana Limi Bwabwalena nihi tal. \v 4 I ola al, ebo Yudiya bolo hi mina, enuna iyoho hi mibwabwali wami panuwa tomaha ona elal, inoke nuku label. Silba, gold, bugubugul ona ge bwasumu, ginebi wami mulolu enuna al, nuku pek elal Yabowaine wana Limi Bwabwalena Yelusalema ana taltal kaiwena. \b \p \v 5 Inoke un Yuda ge un Beniyamina ali tini ona wali tohouwa, topowon, ge un Libai, avaliyau ge Yudiya gegewel bolo Yabowaine ateliya i pawaiwai, hi lovivina nihi na Yehoba wana Limi Bwabwalena nihi tal pasikal Yelusalema. \v 6 Bolo hi minaa labeliyaa gegewel labe hi ginol, bugul ona hi ginolem silba ge gold elal, bugubugul ona ge bwasumu hi pek elal. Ge gogomwau hi gewi, ginebi wali mulolu enuna al hi pek. \p \v 7 I ola al, Sailusa Pesiya wali kin i ba Yehoba wana Limi Bwabwalena bugubugulina bolo valila kin Nebukanesa i aheliem Yelusalema ge i na i teleliya wana yabowaineyau wali limi bwabwalena elana, nihi bugul tagilagil. \v 8 I ba Mitledat, iya wana gogomwau ali tomatahikan, i bugul tagilagil yaka i vasilel ge i pwahinil Sesbasal manininaa, iya Yudiya wali tobwabwatana. \p \v 9 He bugubugul o heliya huwe: \q1 mwaha hi ginolem gold elana ali gewi teti (30), \q1 mwaha hi ginolem silba elana ali gewi tausan maisena (1,000), \q1 bugul bwalena waiwaisana ana etonton dis hi ginolem silba elana ali gewi tuwenti naen (29), \q1 \v 10 bol dis hi ginolem gold elana ali gewi teti (30), \q1 bol dis hi ginolem silba elana ali gewi po handeled ten (410), \q1 ge bugubugul enuna al ali gewi tausan maisena (1,000). \p \v 11 He bugubugul bolo hi ginolem gold ge silba elal ali gewi bwalibwaligena paib tausan po handeled (5,400). Inoke sauga Sesbasal alonau ge Yudiya bolo hi mibwabwali hi egona Babiloni hi nok Yelusalema, bugubugul o hi kalivail hi nok. \c 2 \s1 Isileli bolo Hi Sikal \iex Bolo valila hi mibwabwali labi Babiloniya ge avaliya Yudiya wali tohouwa Selababel hi nem Yelusalema, heliya hi noem tini tomaha ge tomaha elal. Topowon, un Libai, towonawona, nog ana tomatahikan, ge Limi Bwabwalena ana totuwalali al ge avaliyau hi nem. (puna 1-67) \iex Sauga hi vin, yaka tini ona wali tohouwa wali mulolu hi pek Limi Bwabwalena ana taltal kaiwena, i golugoluwa maisena ge maisena ana luvi elana. Yaka gamagalau gegewel hi na hi minaana wali mumuga panuwana ona elal. (puna 68-70) \c 3 \s1 Abapowon Hi Tal Pasikal \p \v 1 Hi minamina yaka abwe baliman ana weikena seben-ina\f * \fr 3:1 \ft Yudiya wali kalenda elana weikena seben-ina alana Tisli. Kila wala kalenda elana i telipunaa Septemba gamwanaa ge i na ana siga Okotoba gamwanaa. He liwan ya i gana baliman 537 M.K. gamwanaa. \f* hi mipwawa. He boda Isileli iyaka hi minaana wali mumuga panuwana ona elal, inoke gegewel hi na hi boda pamaisena Yelusalema. \v 2 Inoke Yosadak natuna Yesuwa ge wana pan topowon avaliyau Seyaltiyel natuna Selababel ge wana pan tohouwa, Isileli wali Yabowaine ana powon ana abatonton hi tal pasikal, inoke bosowaina bwasumu nihi \w powon pwabwaligel|lemma="powonpwabwalige"\w* pwatanaa, ni ola Mosese, Yabowaine wana palopita wana Logugui ana leleli. \v 3 Bwagana hi lovakun gamagalau bolo hi miminaa labeliyaa elal, yaa abapowon hi tala ana wauwau houhouwena elana. Inoke mweluluga ge kokoyavi gegewena bwasumu hi powon pwabwaligel Yehoba elana. \v 4 Yaka \w Epanapana Hagalena\w* hi ginol i ola Mosese wana Logugui ana leleli, inoke lan maisena maisena bwasumu hi powon pwabwaligel, ali gewi i ola ana logugui lan o kaiwena. \v 5 Toto o enaa, bwasumu hi powonan pwabwaligel lan maisena maisena ana powon, Weikena I Lovin ali powon, ge hagali bolo Yehoba i ba nihi ginol\f * \fr 3:5 \ft \fq Hagali bolo Yehoba i ba nihi ginol\ft alaliya hiwe: Nopalegi Hagalena ginebi Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena, Pentikos Hagalena, Epanapana Hagalena ge Gegi ana Yakiyakil ana Lan.\f* ali powon. I ola al, gamagalau wali atitalam elana powon hi ginol wali mulolu Yehoba elana. \v 6 He weikena seben-ina ana lan houwan elana te hi telipuna bwasumu hi powonan pwabwaligel Yehoba elana. Yaa nigeya ga Yehoba wana Limi Bwabwalena ana wauwau pat hi vavatalil. \s1 Hi Telipuna Limi Bwabwalena Hi Taltal \p \v 7 Yaka Yudiya mani hi pek bolo wali atena i gan pat nihi gotalil ge limi ana totaltal elal, yaka limi ana ginol ona hi ginolil. I ola al, witi, oine, ge olibe enonona hi pek panuwa Taya ge Saidoni elal inoke ebwakil sida nihi ahem wali labiya Lebanoni, ge nihi pagayu hogaa ni na panuwa Yopa, kaiwena Pesiya wali kin Sailusa iyaka gasisi i pek elal nihi ginol ola to. \p \v 8 Yudiya hi sikalim Yelusalema Yabowaine wana Limi Bwabwalena elana enek, yaka baliman eluwana ana weikena labuina elana hi telipuna taltal.\f * \fr 3:8 \ft Kila wala kalenda elana Eipul gamwanaa i na May gamwanaa baliman 536 M.K. te hi telipuna taltal.\f* Seyaltiyel natuna Selababel alona ge Yosadak natuna Yesuwa, avaliyau wali pan totuwalali, topowon, ge un Libai, i ola al avaliyau gamagalau gegewel bolo hi sikalem Babiloni, hi tuwalali toyawa taltal o eliyana. Inoke Selababel ge Yesuwa gasisi hi pek un Libai bolauiliyau bolo wali baliman tuwenti (20) ge pwatanaa elal heliya Yehoba wana Limi ana taltal nihi houwan. \v 9 Yesuwa alonau natunau ge talinau avaliyau ge Kadmiyel alonau natunau (heliya Hodavaiya tubutubunau) hi tubwi pamaisena yaka Yabowaine wana Limi ana totaltal hi houwaagil. He tini Henadad, heliya al un Libai, hi pelabalaba tuwalali ya elana. \p \v 10 Sauga totaltal Yehoba wana Limi Bwabwalena ana wauwau pat hi vatalil haba, inoke topowon ali holahola yayapona hi galoi ge bwagigi hi ahe, avaliyau ge un Libai bolo topowon Asap tubutubunau egalagalavenu simbol\f * \fr 3:10 \ft Simbol iya egalagalavenu etega ana awa i ola mwaha i alalavi, kopa elana hi ginoliya. Ebo ta lol, butuna i bwata.\f* hi ahe, inoke hi talmilil abaliyaa ge Yehoba nihi tobalan, i ola Deibid iya Isileli wali kin wana baaba. \v 11 Inoke hi tobal ge hi ba mulolu Yehoba elana yaka wona ya hi wonaan hi ba: \q1 Iya i waisi!   Wana nunuwana Isileli kaiwela i mihot. \m Yaka gamagalau gegewel hi yoga analiya i bwata wali tobal Yehoba elana, kaiwena wana Limi ana wauwau pat iyaka hi vatalil haba. \v 12 Yaa topowon, un Libai ge tini ona wali tohouwa bolo hi liki, hi gewi Limi Bwabwalena toto houwan valila hi kite ga. Sauga hi kite Limi ya ana wauwau vavaluna pat iyaka hi vatal haba, inoke hi kahin analiya i bwata, yaa gamagalau gegewel al wali yaliyaya kaiwena hi yogayoga. \v 13 He hi yogayoga analiya i bwata bosowaina gamagalau nihi hagoek laha, inoke bolo hi hago nige bosowailiya yaliyaya ana yogayoga ge nuwanak ana kahikahin ali getoga nihi atena. \c 4 \s1 Limi ana Totaltal Hi Pihigelgel-agil \p \v 1 Un Yuda ge Beniyamina ali topihigelgel wasa hi hago te Yudiya bolo valila hi mibwabwali labi Babiloniya heliya iyoho Limi Bwabwalena etega hi taltal Yehoba Isileli wali Yabowaine kaiwena. \v 2 Yaka hi nem Selababel ge tini ona wali tohouwa elal hi ba, “Naha labemiu alomeyau komiu ta taltal, kaiwena ama al ge ha kukululu wami Yabowaine elana i ola te komiu. Powon ha awaawaginol elana, i telipunaa sauga toto Asiliya wali kin Esalhadon i ahema ha nem labi ya elana, ana siga sauga ya.”\f * \fr 4:2 \ft Sauga Asiliya abalogugui Isileli labi Sameliya hi pakokovel, yaka labi getogal gamagaliliyau enuna hi ahe tukagil hi minaana Sameliya elana. Heliya hi kukuluek totoliya wali yabowaineyau elal, yaa hi tapwalolo al Yehoba elana kaiwena hi ba iya labi o ana yabowaine.\f* \p \v 3 Yaa analiya Selababel, Yesuwa ge Isileli ali tini ona wali tohouwa hi lahe hi ba, “Nige bosowaina alomeyau komiu Yehoba wana Limi Bwabwalena ta tal. Ama totoma abwe naha tal Yehoba Isileli wama Yabowaine kaiwena, ni ola Pesiya wali kin Sailusa wana logugui i baunan eliyama.” \p \v 4 Inoke gamagalau bolo hi miminaa labeliyaa Yudiya yayaluwaliya hi pwapweyata ge hi palovakun-agil yaka hi bakuhu taltal. \v 5 I ola al, mani elana labi o ana tologugui nuwaliya hi gove yaka hi pihigelgel Yudiya elal ge wali tuwalali hi papulowan. Wali ginol i olaola ya to kin Sailusa wana logugui ana sauga bwalibwaligena elana, ge i na ana siga Pesiya wali kin Dalaiyas wana sauga logugui gamwanaa.\f * \fr 4:5 \ft He baliman ana yapu tabam 10-15 te hi bahuku limi taltal, i na ana siga baliman 520 M.K. He kin etega al i gan alana Kambises i tologugui Sailusa ge Dalaiyas ali hawawala. Puna 24 al nu kite.\f* \s1 Topihigelgel Enuna Yelusalema ana Tal Papasikal Hi Pihigelgel-an \p \v 6 He baliman hi gewi i mowasi, kin Seksis wana sauga logugui ana abatelipuna elana,\f * \fr 4:6 \ft Limi Bwabwalena ana taltal hi telipuna-an enaa, baliman ali gewi 50 abwe kin Seksis wana sauga logugui i telipuna baliman 486 M.K. elana. He puna 6-23 nige i liliwanan pihigelgel toto i gan sauga Limi Bwabwalena hi tal pasikal, yaa pihigelgel enuna al liwaniliya sauga toto Yudiya nuwaliya panuwa ana gana nihi pahe pasikal.\f* Yuda ge Yelusalema ali woliwoli ana leta etega ali topihigelgel hi leli yaka hi patuna kin elana. \p \v 7 Baliman hi gewi al ga i mowasi, kin Ataseksis wana sauga logugui gamwanaa\f * \fr 4:7 \ft Kin Ataseksis i tologugui baliman 465-424 M.K. elal. He Limi Bwabwalena ana taltal hi telipuna-an enaa, baliman ali gewi 70 ge pwatanaa abwe liwan ya ana sauga.\f*, yaka Bislam, Mitledat ge Tabil aloliyau wali pan totuwalali leta etega hi patuna i na kin Ataseksis elana. He leta o pana Alameik elana hi leli ge abwe ana baaba hi pasikal kin kaiwena.\f * \fr 4:7 \ft Esila 4:8–6:18 hi leli pana Alameik elana, nige pana Hibilu i oola.\f* \v 8 Tologugui Lehum ge toleleli Simsai te leta o hi leli Yelusalema ana tomina wasaliya ge hi patuna kin Ataseksis elana. He ana baaba i ola hiwe: \b \mi \v 9 Atema owa kin. He ama, tologugui Lehum ge toleleli Simsai, alomeyau toyatala ge wama pan totuwalali ona, ge alomeyau al Pesiya, panuwa Elek, Babiloni ge Susa, labi Elam gamagaliliyau, \v 10 ge boda gegewel al bolo valila Asiliya wali kin alana bwabwatana Asulbanipal i ahemeya wama panuwa ona elal, i telema panuwa Sameliya ge panuwa ona al elal wewel Yupeleitis labena leupai. \mi \v 11 Leta ya i nowa kin Ataseksis elam, i neem ama wam totuwalali bolo ha minaana wewel Yupeleitis labena leupai. \pi1 \v 12 Nuwama owa kin nu atena te Yudiya bolo hi egonana ei ge hi nem eliyama, iyaka hi na wali panuwa Yelusalema hi tatal pasikal, panuwa o wasana i bwata heliya toawatautau ge toginol naknak. Heliya iyoho gana ana wauwau hi abububun ge ana hawawal ona hi kakaukaus. \pi1 \v 13 I ola al, nu atena te ebo panuwa ya nihi tal pasikal ge ana gana nihi pahe haba, nasi nige takis tomaha ona nihi pwapwamola eliyam, yaka wam mani nige ni bwabwata nu pwapwawa. \v 14 Ama ha bateli naha totuwalali elam ge wama bateli o ha nuwahikan, nige nuwama i oola heliya owa kin nihi papuluwawi-agiwa ni ola to. Heiya te kaiwena leta ya ha leli ge wam wasa ha pewa ei. \v 15 Ha nuwatu te nu ba wam totuwalali nihi loya labi ei ana kin houhouwel wali tuwalali wasana ana buki ona gamwaliyaa. Nasi nu pwawa te panuwa ya heliya toawatautau ge pulowan hi gewi hi ginolil kin ge gavana ona elal, i telipunaa tubuliyau houhouwel wali sausaugaa i nem ana siga sauga ya. Heiya te kaiwena wali panuwa, Babiloni hi apapanak-an. \v 16 Wam wasa naha pewa te ebo panuwa ya nihi tal pasikal ge ana gana nihi pahe haba, nasi nige al wewel Yupeleitis labena leupai nu lologugui-an. \b \p \v 17 Inoke wali leta lahena kin Ataseksis i patuna i ola hiwe: \b \mi Leta ya i nowa tologugui Lehum ge toleleli Simsai eliyamiu, alomiyau ge wami pan totuwalali ona bolo ku minaana Sameliya ge panuwa ona elal wewel Yupeleitis labena leupai. \mi Ya mulolu eliyamiu. \pi1 \v 18 Leta toto ku patunam iyaka hi vasili ge ana baaba hi pasikal ya hago. \v 19 Ya ba yaka no totuwalali hi loya, ge hi pwawa te panuwa ya wali awatautau liwanina i yapu kin ona elal. Tunahot heliya toteli gegetoga ge toginol naknak. \v 20 Valila kin gasigasisel hi tologugui Yelusalema, yaka wewel Yupeleitis labena leupai hi logugui-agil ge hi ba takis tomaha ona hi pwapwamola elal. \v 21 He nuku ba bolau ei tuwalali nihi paveyaho, yaka panuwa ei bahi nihi tatal pasikal ana siga ebo na baya. \v 22 Nuku matahikan bahi nuwatu ya nuku kikita luwai, eba nak ya ni bwata yaka nau kin no tuwalali ni papulowan. \b \p \v 23 Sauga kin Ataseksis wana leta hi vasili Lehum ge toleleli Simsai aloliyau ge wali pan totuwalali ona elal, yaka etimwawa hi na Yelusalema ge alona wali gasisi Yudiya hi paveyahoil bahi panuwa ana gana nihi papahe al. \s1 Hi Telipuna Limi Bwabwalena Hi Taltal al \p \v 24 He iyaka hi bakuhu Yabowaine wana Limi Bwabwalena ana taltal Yelusalema elana,\f * \fr 4:24 \ft Limi Bwabwalena ana taltal liwanina puna 24 elana i tubwiem puna 4 ge 5 elana.\f* ge i miola o ana siga Dalaiyas, Pesiya wali kin wana sauga logugui ana baliman labuina elana.\f * \fr 4:24 \ft Kila wala kalenda elana baliman 520 M.K. te taltal hi telipuna-an al. \f* \c 5 \p \v 1 Saugena o palopita Hagai ge palopita Sakalaiya, iya Ido tubuna, heliya hi palopisai Yudiya bolo hi minaana Yuda ge Yelusalema elal. He hi palopisai te Isileli wali Yabowaine toto Yudiya i logugui-agil alanaa. \v 2 Inoke Yudiya wali tohouwa Selababel, iya Seyaltiyel natuna ge topowon bwabwatana Yesuwa, iya Yosadak natuna, hi telipuna Yabowaine wana Limi hi taltal al Yelusalema. He Yabowaine wana palopitau labui iyoho avaliyau ge hi lalabel. \p \v 3 Saugena o Tatenai wewel Yupeleitis labena leupai ana gavana ge Setal-Bosenai, aloliyau wali pan totuwalali ona hi na elal yaka hi nelil hi ba, “Henala gasisi i pewa tage Limi Bwabwalena ya nuku tal pasikal ge nuku pwamowasi?” \v 4 Ge hi nelil al hi ba, “Bolau bolo limi ya hi taltal alaliyaek?” \v 5 Yaa Yabowaine Yudiya wali tohouwa i matahikagil, yaka tologugui o nige hi papabakuhol taltal, ana siga leta nihi patuna ga kin Dalaiyas elana ge lahena ni sikal elal. \s1 Tatenai wana Leta Kin Dalaiyas elana \p \v 6 Yaka gavana Tatenai ge Setal-Bosenai avaliyau ge totuwalali enuna al wewel Yupeleitis labena leupai, leta etega hi leli ge hi patuna kin Dalaiyas elana. \v 7 Leta o ana baaba i ola hiwe: \b \mi Leta ya i nowa kin Dalaiyas elam. \mi Ha mulolu nabi eliyam. \pi1 \v 8 Nuwama owa kin nu atena te ha na labi Yudiya Yabowaine alana bwabwatana wana Limi Bwabwalena elana. Inoke ha kite gamagalau pat bwabwatal hi pahipahi limi o ana baba, ge timba hi teli pat ali vatal ali luwaluwala. He alona ateliya bwalibwaligena hi tuwalali gagasisi, ge tuwalali i nawanawa ya. \pi1 \v 9 Yaka wali tonowakau ha nelil ha ba, “Henala gasisi i pewa tage Limi Bwabwalena ya nuku tal pasikal ge nuku pwamowasi?” \v 10 I ola al, alaliya ha neli inoke bosowaina wali tohouwa alaliya naha leli lowagil wam atena kaiwena. \pi1 \v 11 Yaka anama hi lahe hi ba ola hiwe: \pi1 “Ama labulabum ge panayawi ana Yabowaine wana totuwalali, ge wana Limi Bwabwalena ya ha tatal pasikal. Valila sauga hohouwena Isileli wama kin alana bwabwatana i tal ge i pwamowasi. \v 12 Yaa tubumeyau labulabum ana Yabowaine hi pahuga, inoke i telel Babiloni wali kin Nebukanesa nimanaa, iya labi Koldiya gamagalina. Yaka Limi Bwabwalena ya i apapanak-an ge gamagalau i ahel egonagil i telel labi Babiloniya. \pi1 \v 13 “Inoke abwe Babiloni wali kin Sailusa wana logugui ana baliman houwan gamwanaa, logugui etega i ginol te Yabowaine wana Limi ya naha tal pasikal Yelusalema elana. \v 14 I ola al, Yabowaine wana Limi bugubugulina hi ginolem gold ge silba elal, bolo valila Nebukanesa i aheliem Limi Bwabwalena Yelusalema ge i na i teleliya wana limi bwabwalena Babiloni, kin Sailusa i ba hi bugul tagilagil. Yaka i pek tau etega alana Sesbasal elana, toto valila i hile labi Yudiya ana gavana. \v 15 Inoke i baek elana i ba, ‘Bugubugul bolo ya nuku kalivail nuku nok ge nuku telel Limi Bwabwalena Yelusalema. Yabowaine wana Limi o nu tal pasikal ana mwalu houhouwena elana.’ \v 16 Yaka Sesbasal toto o i nem Yelusalema, inoke Yabowaine wana Limi ana wauwau pat i vatalil. He lan toto o ge i nem ana siga sauga e, taltal iyaka i gan, yaa nigeya ga ha pwapwamowasi.” \pi1 \v 17 He owa kin, ebo nuwatu ya nu yaliyaya-an, yaka nu ba wam totuwalali nihi loya Babiloni ana kin houhouwel wali tuwalali wasana ana buki ona gamwaliyaa. Inoke nu kite ebo tunahot valila kin Sailusa logugui etega i ginol Yabowaine wana Limi nihi tal pasikal Yelusalema. Yaka wama wasa nu pem ga u lologugui ola nuwatu ya kaiwena. \c 6 \s1 Dalaiyas I Patunahot Limi Bwabwalena Nihi Tal Pasikal \p \v 1 Inoke kin Dalaiyas i ba wana totuwalali hi loya kin houhouwel wali tuwalali wasana ana buki ona gamwaliyaa, bolo hi minaa ali abateli waiwaisal labi Babiloniya gamwanaa. \v 2 Yaka buki\f * \fr 6:2 \ft Saugena o wali buki ali awa nige i oola kila wala buki ali awa. Hi leli pepa yayapona tuwanaa ge abwe hi bili ge hi teli bubun, alana pana dimdim ‘scroll.’\f* etega hi pwawaa panuwa gasigasisena Ekbatana labi Mediya ge ana leleli i ba ola hiwe: \b \mi Wasa: \pi1 \v 3 Kin Sailusa wana logugui ana baliman houwan gamwanaa, logugui etega i ginol Yabowaine wana Limi Bwabwalena kaiwena Yelusalema elana. \pi1 Limi Bwabwalena o ana wauwau pat nihi vatalil ge nihi tal, inoke bosowaina powon ona nihi ginola to Yabowaine elana. Ana miha ni ola 27 mita ge ana manamana ni ola 27 mita. \v 4 Ana baba pat bwabwatal vatal eton yaka abwe timba vatal maisena nihi pahel, ge nihi ginol ni olaola ya to ana siga baba ni mowasi. Taltal o molana ni neem kin wana abalogugui ana mani elana. \v 5 I ola al, Yabowaine wana Limi bugubugulina hi ginolem gold ge silba elal, bolo valila Nebukanesa i aheliem Limi Bwabwalena Yelusalema ge i na i teleliya Babiloni, nihi pasikalil abaliyaa Yabowaine wana Limi Bwabwalena elana Yelusalema. \b \p \v 6 Yaka leta toto hi patuna Dalaiyas eliyana, i lahe i ola hiwe: \b \mi Komiu Tatenai wewel Yupeleitis labena leupai ana gavana ge Setal-Bosenai, alomiyau labi ei ana totuwalali al, bahi nuku babaa tuktuk Limi Bwabwalena ana totaltal elal. \v 7 Bahi Yabowaine wana Limi Bwabwalena ana tuwalali nuku kakaus. Yudiya ana gavana ge Yudiya tonowakiliyau nuku talamwagil Yabowaine wana Limi ei nihi tal pasikal ana mwalu houhouwena elana. \pi1 \v 8 I ola al, ami logugui ya pepewa te Yudiya wali tonowakau ei nuku label Yabowaine wana Limi ana taltal eliyana. Wali taltal molana bwalibwaligena nuku pwamola, inoke tuwalali bahi ni babakuhu. Mani ni noem no abalogugui ana mani toto i neem wewel Yupeleitis labena leupai gamagaliliyau eliyamiu. \v 9 Lan maisena ge maisena, bahi ni kakala te hauna gun ebo topowon bolo Yelusalema nihi awanuni, nuku pekpek elal: bulumwakau natuliyau melutauil, sipi melutauil, ge sipi natuliyau melutauil powon pwabwaliga kaiweliya labulabum ana Yabowaine elana, i ola al witi, solti, oine ge olibe enonona. \v 10 Inoke powon bolo labulabum ana Yabowaine i yaliyaya-an nihi ginol elana, yaka nihi awanun nau kin alowau natuwau bolau ni muloluagima. \pi1 \v 11 I ola al, logugui ya giginol te ebo gamagal etega no baaba o ni hewa likaan, wana limi ginolina etega nihi kukuleke ge buhuna nihi tal paimu, yaka iya nihi howaya ge nihi pakuki. Yaka wana gegi o kaiwena wana limi nihi pasamwalekaleka hoti. \v 12 Ebo kin o boda etega no logugui o ni hewa likaan, o ebo Limi Bwabwalena Yelusalema ni apapanak-an, he ya awanun Yabowaine toto i ba iya alana ni minaa, kin o ni ahek yoho abanaa ge boda o ni teli lowagil nige wali gasisi al ni gagan. \pi1 Nau Dalaiyas, logugui ya iyaka ya ginol, inoke ginebi atemiu bwalibwaligena nuku henapuan bubun. \s1 Yabowaine wana Limi Hi Pwabwabwalena \p \v 13 Inoke Tatenai wewel Yupeleitis labena leupai ana gavana ge Setal-Bosenai, avaliyau wali pan totuwalali ona, logugui toto kin Dalaiyas i patuna elal hi henapuan bubun alona ateliya bwalibwaligena. \v 14 Inoke Yudiya wali tonowakau hi mimi taltal ge tuwalali i nawanawa ya. Palopitau Hagai ge Sakalaiya, iya Ido tubuna, iyoho hi papalopisai Yabowaine wana baaba hi baubaunan, yaka gamagalau ateliya hi ba pamatuwa. Inoke Limi Bwabwalena hi tal haba i ola Isileli wali Yabowaine wana baaba ge Pesiya wali kin ona Sailusa, Dalaiyas ge Ataseksis wali logugui. \v 15 He kin Dalaiyas wana logugui ana baliman sikis-ina gamwanaa weikena Adal\f * \fr 6:15 \ft Yudiya wali kalenda elana weikena Adal iya baliman ana weikena tuwel-ina. Kila wala kalenda elana Adal ana hawawal i gana Pebuluweli ge Mat gamwaliyaa. Limi Bwabwalena hi tal haba 12 Mat baliman 516 M.K.\f* ana lan etonina elana te Limi Bwabwalena hi tal haba. \p \v 16 Yaka Isileli gamagaliliyau—topowon, un Libai ge bolo valila hi mibwabwali labi Babiloniya gegewel al—alona wali yaliyaya Yabowaine wana Limi hi pwabwabwalena. \v 17 He pwabwabwalena o elana, bulumwakau melutauil ali gewi wan handeled (100), sipi melutauil ali gewi tu handeled (200) ge sipi natuliyau melutauil ali gewi po handeled (400) hi powonagil. I ola al, Isileli gegewel wali gegi powonina goti melutauil ali gewi tuwel (12) hi powonagil Isileli ali un hi paolaolaek. \v 18 Yaka topowon ge un Libai hi walel ali pwahin ona elal nihi tuwalali Yelusalema Yabowaine wana Limi Bwabwalena elana, ni ola Mosese wana Logugui ana Buki ana leleli. \s1 Nopalegi Hagalena Hi Ginol \p \v 19 Baliman vavaluna ana weikena houwan\f * \fr 6:19 \ft Isileli wali kalenda elana weikena houwan alana Nisan, alana labuina Abib. Kila wala kalenda elana i telipunaa Mat gamwanaa i na ana siga Eipul gamwanaa. He 21 Eipul baliman 516 M.K. te Nopalegi Hagalena ya hi ginol.\f* ana lan potin-ina elana, Yudiya bolo valila hi mibwabwali Babiloniya \w Nopalegi Hagalena\w* ana yaliyaya hi ginol. \v 20 Topowon ge un Libai ali abwabubun paganina iyaka hi ginol ge hi yanayana tapwalolo kaiwena. Inoke un Libai Nopalegi Hagalena bwasumona sipi natuna melutauina hi lol bolo valila hi mibwabwali gegewel kaiweliya, wali pan topowon, ge heliya kaiweliya. \v 21 Inoke Isileli bolo valila hi sikalem wali mibwabwali elana Nopalegi Hagalena enona hi an, aloliyau ge boda getoga gamagaliliyau bolo hi minaana labi o ge wali pagan bwaibwaikikinil hi towani yaka hi kukululuek Yehoba, Isileli wali Yabowaine elana. \v 22 Yaka lan seben alona wali yaliyaya \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w* hi ginol. Yaliyaya ateliya i pakalaopop, kaiwena Yehoba Asiliya wali kin\f * \fr 6:22 \ft He Dalaiyas, iya Pesiya wali kin bana. Yaa labi toto valila Asiliya wali labi iyaka i logugui-an al, inoke bosowaina ta ba iya Asiliya wali kin.\f* wana nuwatu i pil yaka Isileli i label ge wali Yabowaine wana Limi hi tal. \c 7 \ms1 Esila ge Alonau Hi Sikal ge Pulowan I Abubun \mr Awalehina 7–10 \s1 Esila Isileli Enuna I Nulil Hi Na Yelusalema \p \v 1 Baliman hi gewi i mowasi enaa, Pesiya wali kin Ataseksis wana sauga logugui gamwanaa, tau etega alana Esila. Ana lihu i ola hiwe: Esila tamana Selaiya, Selaiya tamana Asalaiya, Asalaiya tamana Hilkaiya, \v 2 Hilkaiya tamana Salum, Salum tamana Seidok, Seidok tamana Ahitub, \v 3 Ahitub tamana Amalaiya, Amalaiya tamana Asalaiya, Asalaiya tamana Melaiyot, \v 4 Melaiyot tamana Selahaiya, Selahaiya tamana Usi, Usi tamana Buki, \v 5 Buki tamana Abisuwa, Abisuwa tamana Pinehas, Pinehas tamana Eliyesa, Eliyesa tamana Eloni, iya topowon bwabwatal wali tohouwa. \v 6 Esila toto ya i egona Babiloni i nok Yelusalema. Iya topankite, ge wana aatena i bwaya Mosese wana Logugui toto valila Yehoba Isileli wali Yabowaine i pek elal. Mulaa abwe i egona Babiloni, bugubugul gegewena bolo i awanunil, kin i pek elana kaiwena Yehoba, iya wana Yabowaine i minaa elana ge i muloluan. \v 7 Topowon enuna, un Libai enuna, towonawona enuna, nog ana tomatahikan enuna, Limi Bwabwalena ana totuwalali enuna ge Isileli enuna al, avaliya Esila hi nok Yelusalema Ataseksis wana sauga logugui ana baliman seben-ina gamwanaa. \p \v 8-9 He baliman o ana weikena houwan ana lan houwan te Babiloni i eguluwan, ge weikena nimala panunana ana lan houwan elana i vin\f * \fr 7:8-9 \ft Esila i telipuna nawa 8 Eipul ge i vin Yelusalema 4 Ogosta baliman 458 M.K elana.\f* Yelusalema, kaiwena wana Yabowaine i minaa elana ge i muloluan. \v 10 I masal i ola o, kaiwena Esila totona i talamwan Yehoba wana Logugui ni vavasili-an, ni henapuan, ge ana logugui ona ni panpankiti-an Isileli elal. \s1 Kin Leta I Pek Esila elana \p \v 11 He mulaa abwe Esila Babiloni i eguluwan, kin Ataseksis leta etega i leli ge i pek elana, iya topowon ge topankite, wana aatena i bwaya ba pwatanek ge logugui kaiweliya bolo Yehoba i pek Isileli elal. Leta o ana baaba i ola hiwe:\f * \fr 7:11 \ft Esila 7:12-26 hi leli pana Alameik elana.\f* \b \mi \v 12 Nau Ataseksis, kin gegewel wali kin, leta ya ya patuna Esila elam, owa topowon ge labulabum ana Yabowaine wana Logugui ana topankite. \pi1 Ya mulolu eliyam. \pi1 \v 13 Logugui ya giginol te Isileli bolo hi minaa no abalogugui gamwanaa aloliyau topowon ge un Libai, henalau ebo nihi talam yaka alomwau nuku na Yelusalema. \v 14 Nau kin, alowau ge o tobahikan ali gewi seben ha papatunawa nu na Yuda ge Yelusalema, yaka nu kite tab wam Yabowaine wana Logugui toto i pewa hi henapuan bubun. \v 15 Inoke silba ge gold nuku noahel, bolo alowau o tobahikan ha pewa wama mulolu Isileli wami Yabowaine elana, iya wana abamina iyoho Yelusalema. \v 16 I ola al, silba ge gold bolo nuku aheliya labi Babiloniya gamagaliliyau elal, ginebi Isileli gamagaliliyau ge topowon wali mulolu wali Yabowaine wana Limi Bwabwalena Yelusalema kaiwena, gegewena nuku noahe. \pi1 \v 17 Mani ya bwalibwaligena nuku patuwalali yaka bulumwakau melutauil, sipi melutauil, ge sipi natuliyau melutauil, ginebi powon enowana pwalawa ge oine nuku pwamolal. Yaka nuku powonagil abapowona wami Yabowaine wana Limi Bwabwalena elana Yelusalema. \v 18 Ebo silba ge gold tupwana ni gan, alomwau wam pan Yudiya nuku patuwalaliek hauna ku nuwatuan i waisi ni ola wami Yabowaine wana nuwatu. \v 19 Bugubugul bolo ha talamwan wam Yabowaine wana Limi Bwabwalena ana tapwalolo kaiwena, gegewena nu pwatanik ge nu muloluan Yabowaine toto iyoho Yelusalema elana. \v 20 Ge ebo bugul etega al nu kalaan wam Yabowaine wana Limi Bwabwalena kaiwena, he molana nu aheya no abalogugui ana mani elana. \pi1 \v 21 Nau kin Ataseksis, komiu wewel Yupeleitis labena leupai ana mani ana tomatahikan ami logugui ya pepewa i ola hiwe. Hauna ebo Esila, iya topowon ge labulabum ana Yabowaine wana Logugui ana topankite ni awanuni, inoke bwalibwaligena nuku pek. \v 22 He silba nuku pekpek elana ana siga tili tausan po handeled kiloglem (3,400 kg), witi ana siga sikistin tausan kiloglem (16,000 kg), oine ana siga tu tausan tu handeled lita (2,200 l), ge olibe enonona ana siga tu tausan tu handeled lita (2,200 l), yaa solti nuku pekpek ya bahi ana siga. \v 23 Hauna gun ebo labulabum ana Yabowaine iyaka i baunan wana Limi Bwabwalena kaiwena, he bwalibwaligena nuku pek. Inoke bahi ni huhuga yaka no abalogugui ge natuwau ni apapanak-agil! \v 24 I ola al, nuku atena te nige ya tatalam tage takis ona nuku aahe topowon, un Libai, towonawona, Limi Bwabwalena ana nog ana tomatahikan ge ana totuwalali, o enuna al bolo hi tutuwalaliya Yabowaine wana Limiya elal. \pi1 \v 25 Ge owa Esila, nuwatu sasapona toto wam Yabowaine i pewa nu patuwalali ge topapakot ge kot ana totuwalali ona nu hilel kot nihi awaawaginol ge labi Yupeleitis labena leupai gamagaliliyau gegewel, bolo wam Yabowaine wana logugui ona hi atena, ali pulowan nihi abubun. I ola al, bolo logugui ona o nige hi aatena, nu panpankiti elal. \v 26 Henala ebo wam Yabowaine wana Logugui ge nau kin no logugui nige ni hehenapu-an, ana lahi nihi ginol pwabwata, ebo ni aliga, ebo nihi patuna owaowani, ebo wana gogomwau nihi oe, o ebo nihi teli tukan dela. \b \p \v 27 Yaka Esila i ba, “Ya ba mulolu Yehoba elana, iya tubulau wali Yabowaine, kaiwena nuwatu i pek kin elana ge Yehoba wana Limi Yelusalema ni awatauwan ni ola to. \v 28 Ge ya ba mulolu Yehoba elana, kaiwena i muloluagau yaka kin alonau ana tobahikan ge wana totuwalali gasigasisel hi yaliyaya-agau. Yehoba no Yabowaine i minaa eliyau ge i muloluagau, yaka ateu i matuwa ge Isileli wali tohouwa enuna ya pamigogoil inoke abwe alowau naha sikal Yelusalema.” \c 8 \s1 Wali Nawa Sikal Yelusalema Liwanina \iex Tini ona wali tohouwa avaliyau wali gamagalau, alowau ha egona Babiloni naha nok Yelusalema. (puna 1-14) \iex Gamagalau bolo o ya pamigogoil wewel bebenaa, toto i sasani noek panuwa Ahava ge ha holaviya ga o lan eton. Ya kite te gamagalau ge topowon heliya iyoho, yaa un Libai nige etega ya pwapwawaa to. Inoke gamagalau enuna ya patunal hi na Ido elana, iya un Libai panuwa Kasipiya wali tohouwa. Ya ba nihi ba Ido ge alonau elal Libai enuna nihi patunam bosowaina abwe nihi totuwalali Yabowaine wana Limi eliyana. Wama Yabowaine i minaa eliyama ge i muloluagima, yaka un Libai enuna hi patunal eliyama. (puna 15-20) \p \v 21 Inoke wewel Ahava bebenaa ya ba gegewema ama galebu naha palahikan, inoke naha pahanalowagima wama Yabowaine matanaa ge naha awanun elana ni matahikagima, yaka ama ge natumeyau ginebi wama gogomwau wama nawanawa ni waisi. \v 22 He ya puluwawi te na awanun kin elana tolohaveyan ge bolo hi heya hosi pwataliyaa nihi matahikagima topihigelgel elal kamwasaa, kaiwena iyaka kin wana wasa ha pek ha ba, “Gamagal gegewel bolo mataliya ni noek Yehoba elana, iya ni muloluagil, yaa bolo ana en nihi pek gegewel wana huga bwabwatana nihi pwawa.” \v 23 Inoke galebu ha palahikan ge ha awaawanun wama Yabowaine elana nuwatu o kaiwena, yaka wama awanun i lahe. \iex Inoke topowon ali gewi elulutega eluwa ya hilel. Yaka silba, gold ge bugubugul bolo kin alonau wana totuwalali ge Isileli gamagaliliyau hi guyauan Yabowaine wana Limi kaiwena ya pek elal, ge nihi matahikan ana siga naha vin Yelusalema. (puna 24-30) \p \v 31 Weikena houwan ana lan tuwel-ina\f * \fr 8:31 \ft Kila wala kalenda elana 19 Eipul baliman 458 M.K te hi egona wewel Ahava.\f* te ha egona wewel Ahava naha nok Yelusalema. Wama Yabowaine i minaa eliyama ge i muloluagima, inoke i matahikagima topihigelgel ge toginol naknak eliyalil kamwasaa. \v 32 Inoke ha vin Yelusalema ge lan eton ha veyahoan. \iex Lan esopalena elana ha na Yabowaine wana Limiya yaka silba, gold ge bugubugul ha pek topowon Melemot elana. Yaka bwasumu hi gewi ha powon pwabwaligel Yehoba elana. (puna 33-36) \c 9 \s1 Esila I Awanun ge Isileli wali Gegi I Lopapit \iex Yaka abwe sauga etega tohouwa enuna hi nem elau ge no wasa hi pem hi ba, “Topowon, un Libai ge Isileli bolauiliyau hi gewi iyaka avaliyau boda getogal bolo hi minaa labelaa natuliyau meluyowau hi alolon, yaka hi olak wali pagan bwaibwaikikinina ona elal. He tohouwa heliya te nak ya ana toginoginol houwan.” Sauga wasa o ya hago, o kaliko ya kukuleli yaka amnau i pulowan hot ge ya lomwautuutu lau\f * \fr 9:0 \ft Gamagal \fq i lomwautuutu lau\ft ana sapu te i lomisiyo amnan pupulowanina kaiwena, ololana lomwan bwabwatana i pwawa o yaomal wasana i hago. I ola al, ta lomwautuutu lau ebo mweyaha elana ta bunsumi. \f* bilibiliya. Inoke ya miola o ana siga kokoyavi powon ana sauga. (puna 1-4) \iex Kokoyaviya powon ana sauga elana ya lut, ya na ya loepwakoku ge ya awanun Yehoba elana ya ba, “No Yabowaine, ya puluwawi nabi, kaiwena i telipunaa tubumeyau wali sauga elana ana siga sauga ya, ha gegi nabi eliyam. Wama gegi o kaiweliya, boda getogal wali kin hi apapanak-agima ge ha mipuluwawi wali logugui gabulanaa. (puna 5-7) \iex “Yaa owa u atilomwan-agima inoke ama enuna ha mwal iyahe ha minamina. He wam nunuwana u pamasal eliyama Pesiya wali kin mataliyaa: u pagasisi-agima yaka wam Limi ha tal pasikal, ge u palibu-agima ha mibubun Yuda ge Yelusalema elal. He sauga ya nige wama ababaaba etega i gagan, kaiwena toto o enaa wam logugui ha leke, toto i ba, ‘Labi toto abwe nuku minaa gamagaliliyau wali pagan i bwaikikin, inoke bahi alomiyau nuku pepealalolon-agimiu.’ (puna 8-12) \iex “Ama wama gegi i bwata! Wama gegi o bosowaina ana lahi ni bwata, yaa lahi toto u pem nige i bwabwata, yaka ama enuna ha mwal iyahe ha minamina. Yaka sauga ya wam logugui ha leke al! Tab nasi nu huga hot ge nu apapanak-agima yaka nige al etega naha mwamwal? Aloma wama gegi ama iyahe matamwa!” (puna 13-15) \c 10 \s1 Pulowan Hi Abubun \iex Sauga nau Esila iyoho ya awaawanun ge gegi ya lolopapit, inoke boda bwabwatana hi nogogo ge heliya al hi kahin nabinabi. Yaka abwe Yehiyel natuna Sekanaiya i baem elau i ba, “Wama bateli Yabowaine elana ha leke, kaiwena boda getogal yowauiliyau ha alolonagil. He binimala bateli etega naha ginol te lagomeyau o avaliyau ge natuliyau naha patuna owaowa-agil. Inoke nu lut. Ama aloma owa, inoke atem ni matuwa ge nu ginol.” (puna 1-4) \iex Yaka ya lut ge ya ba topowon wali tohouwa ge un Libai, avaliyau ge gamagalau gegewel, hi papasila te nihi ginol ni ola Sekanaiya wana baaba. He bulin o nige bugul etega ya aan o ebo ya iim, kaiwena no nuwanak iyoho ya Isileli wali gegi kaiwena. (puna 5-6) \iex Yaka baaba hi patuna gamagalau gegewel bolo hi minaa Yuda ge Yelusalema nihi migogowa Yelusalema lan eton gamwanaa. (puna 7-8) \iex Lan eton o gamwaliyaa gamagalau gegewel hi nowanim Yelusalema, inoke hi migogo ge hi misiyowa Yabowaine wana Limi awonaa. Inoke ya baek elal ya ba, “Wami bateli Yabowaine elana iyaka ku leke, kaiwena boda getogal yowauiliyau ku alolonagil. Wami gegi nuku lopapit Yehoba elana ge yowau bolo o nuku patuna owaowa-agil.” (puna 9-11) \iex Yaka gegewel anau hi lahe hi ba, “Wam baaba i tunahot! Naha ginol ni ola to. Yaa nige bosowaina etimwawa bugul ya naha ginol, kaiwena ha gewi. Binimala wama tohouwa nihi tuwalali kaiwema. Inoke bolo boda getogal yowauiliyau hi alolonagil nihi nem tohouwa wali yoga ana sauga elana.” Gegewel hi talam, yaa bolau esopali nuwatu ya hi awa nanakan. (puna 12-15) \iex Yaka tini ona wali tohouwa ya hilel, inoke hi telipuna pulowan nihi abubun ge sapu nihi loyaan. Inoke waikena eton gamwanaa hi tuwalali, yaka abwe bolau bolo boda getogal yowauiliyau hi alolonagil, gegewel ali logugui hi pasapu. (puna 16-17) \b \iex Bolo boda getogal yowauiliyau hi alolonagil, heliya hi noem tini tomaha ona elal. Topowon, un Libai, towonawona maisena, nog ana tomatahikan ge Isileli enuna al, he lagoliyau avaliyau ge natuliyau hi patuna owaowa-agil. (puna 18-44)