\id DAN - Misima [mpx MISBible] \toc3 Dan \toc1 Daniyela \toc2 Daniyela \mt1 Daniyela \is1 Baaba Houwan \ip Isileli wali kin houwan heiya Sol, enaa Deibid, iya wali kin alana bwabwatana. Deibid enaa kin hi gewi al. Enuna Yehoba wana kamwasa hi toulil, yaa hi gewi hi tapwalolo yabowaine getogal elal ge wali pagan i nak. Inoke lahena Yehoba i ba Babiloni abwe nihi nem ge wali panuwa nihi apanak ge Isileli nihi yowanil nihi enil nihi na panuwa Babiloni elana. Inoke i ola baliman sikis handeled mulaa abwe Keliso i masal (600 M.K.) ana labiya, Babiloni wali kin Nebukanesa alonau wana tolohaveyan hi na avaliyau Yelusalema hi lohaveyan, yaka hi pakokovel ge enuna hi yowanil. He saugena o heiya te Daniyela liwanina i gana. \ip Awalehina 1 ana siga 6 i liwanan Daniyela ge wana heliyamwau wali abulilek ge wali ginol panuwa Babiloni elana. Awalehina 7 ana siga 12 Daniyela ana pankite esopali liwaniliya. Pankite esopali o Yehoba Daniyela i pankite ge ni atena hauna abwe ni masal sauga i nenem. \ip Nuwatu bwabwatana buki ya elana te Yehoba iya panayawi ana tologugui, ge iya wana abalogugui abalogugui mihomihotina. \c 1 \ms1 Daniyela ge Alonau Liwaniliya \mr (Awalehina 1–6) \s1 Daniyela I Vavasili Babiloni \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt 2Kin 24:1; 2Liw 36:5-7\x* Yehoyakim Yuda wali kin, wana logugui ana baliman etonina gamwanaa,\f * \fr 1:1 \ft Yehoyakim wana logugui ana baliman etonina te 605 M.K.\f* inoke Nebukanesa, Babiloni wali kin, alonau wana tolohaveyan hi na Yelusalema ana abatagil gegewena hi mikaus ge avaliyau hi haveyan. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 2Kin 20:17-18; 24:10-16; 2Liw 36:10; Ais 39:7-8\x* Inoke Babala Yuda wali kin Yehoyakim i teli nimaliyaa, ge Yabowaine wana Limi Bwabwalena bugubugulina enuna hi bugulan. Bugubugul o hi pwatanik wali yabowaineyau wali limi tapwalolowa labi Babiloniya, ge hi teliya wali gogomwau ana abateliya. I ola al gamagal enuna hi yowanil ge hi ahel hi na Babiloni. \p \v 3 Yaka kin i ba wana totuwalali wali tohouwa Aspenas Isileli enuna ni hilel bolo hi yowanil gamwaliyaa ge ni pwatanik kin wana limiya. Hilihili ni noek te hevalau bolo kin o ebo wasawasa natuliyau elal. \v 4 Bahi tuwaliya etega ni nanak, ali awa ni waisi, nuwaliya ni sapu, nihi vavasili bubun, ge wali aatena ni mweyaha, inoke bosowailiya nihi tuwalali kin wana limiya. Yaka Aspenas pana Babiloni ana leleli ge ana vavasili ni pankitel. \v 5 Ali logugui kin i teli lan maisena ge maisena aliya ge ali \w oine\w* ni neem iya wana limi enowana elana. Aspenas ni pavavasilel baliman eton, yaka abwe nihi tabwa kin wana totuwalali.\fig Babiloni ana abauluulutuk|alt="Babylon gateway and people" src="HK00224B.TIF" size="col" ref="Daniyela 1:5" \fig* \p \v 6 Bolo hi hilel gamwaliyaa enuna te Daniyela, Hananaya, Miseil ge Asalaiya, heliya ali un Yuda. \v 7 Yaka alaliya vavaluna Aspenas i tun. Daniyela alana i tun Beltesesa, Hananaya alana i tun Setaleki, Miseil alana i tun Mesake ge Asalaiya alana i tun Abedenigo. \s1 Daniyela ge Alonau Yehoba wana Logugui Hi Henapuan \p \v 8 Yaa Daniyela i nuwatu bahi aanan ge oine toto i neem kin elana ni aan, kaiwena Yehoba wana logugui i ba ebo aanan ololana o nihi an, he nasi ni pabikel. Inoke i awanun tohouwa Aspenas elana ge bahi ni pepek. \v 9 He Yabowaine tohouwa Aspenas atena i pameimei, inoke Aspenas nuwana Daniyela ni labe. \v 10 Yaa i baek Daniyela elana i ba, “No tonowak kin ya lovakunan. Kaiwena ami logugui iyaka i baunan hauna nuku an ge nuku im. Ebo aanan o nige na pepewa ge tuwamiu ana awa nige ni wawaisi ni oola wami pan hevalau gegewel, nasi kin ni tagapaaligau.” \p \v 11 Inoke Daniyela i na tomatahikan elana, toto Aspenas i teli hevalau ali gewi esopali ni matahikagil, \v 12 ge i ba, “U labosema lan ali gewi elulutega. Eyowa enona awawana nu pem naha an ge wewel awawana nu pem naha im. \v 13 Yaka alomeyau ge wama pan hevalau bolo hi anana kin wana limi enowana elana, nu kite hilihili-agima henalau tuwaliya ana awa i waisi. Inoke nu ginol ni ola wam kite pwawa.” \v 14 Yaka i talam ge i labosel lan ali gewi elulutega. \p \v 15 Lan elulutega i mowasi, he heliya tuwaliya ana awa i waisi hot, ge avaliyau bolo hi anana kin wana limi enowana elana, hi gasisi lakel. \v 16 Yaka tomatahikan aanan amnana waiwaisana ge oine toto i neem kin elana nige al i pepek, yaa aanan toto eyowa enona i pekpek elal. \p \v 17 Yabowaine leleli ge vavasili tomaha tomaha ali aatena i talamwan hevalau bolo esopali elal. I ola al i talamwan Daniyela bosowaina kenonou ge pankite tomaha tomaha ali sapu ni atena. \p \v 18 Sauga ali pavavasili ana baliman eton i mowasi i ola toto kin Nebukanesa i baunan, inoke totuwalali wali tohouwa Aspenas hevalau gegewel i ahel hi na kin elana. \v 19-20 Yaka kin alonau hi liwaliwan ge i pwawa nige etega wana aatena i oola Daniyela, Hananaya, Miseil ge Asalaiya wali aatena. Bwagana hauna kaba nel i nelian elal o hauna pulowan i pamasal elal, i pwawa hevalau ali toto esopali ya wali siba i bwata nabiyan hot, tosiba ge tokukula gegewel wana abalogugui gamwanaa wali siba i lake. Inoke kin i ahel hi tabwa wana totuwalali. \p \v 21 He Daniyela i tuwalali papanet kin ona elal ana siga kin Sailusa, gagama Pesiya, wana logugui ana baliman houwan Babiloni elana. \c 2 \s1 Nebukanesa ana Kenonou \p \v 1 Nebukanesa wana logugui ana baliman labuina gamwanaa\f * \fr 2:1 \ft Wana logugui ana baliman labuina te 603 M.K.\f* inoke i kenonou. Kenonou o i panuwanuwatu-an ge nige i bosowaina ni kenu bubun. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Aba 41:8\x* Inoke baaba i patuna wana totuwalali sisibal bolo hi atena hauna i mamasal sauga i nenem, aloliyau tokukula ge toolaolal, nihi nem ge ana kenonou nihi pasikal. Sauga hi nem hi talmilil matanaa, \v 3 yaka i baek elal i ba, “Kenonou etega ya kenonouan. He i panuwanuwatu-agau, inoke nuwau nuku pasikal.” \p \v 4 Yaka tosiba kin anana hi lahe hi pana Alameik, hi ba, “Oo kin, yawalim ni mihot! Am kenonou u baunanim inoke naha pasikal.” \p \v 5 Yaka kin i baek tosiba elal i ba, “No nuwatu hot i ola hiwe. Ebo o kenonou nige nuku babaunanim ge nuku papasikal, nasi na ba nihi gotomwatomwa-agimiu ge wami limi nihi pasamwalekaleka hoti. \v 6 Yaa ebo o kenonou nuku baunanim ge nuku pasikal, nasi na pwamolamiu ge alamiu na teli heyan. He sauga ya o kenonou nuku baunanim ge nuku pasikal.” \p \v 7 Yaka anana hi lahe al hi ba, “Oo kin, am kenonou nu baunanim inoke naha pasikal.” \p \v 8 Inoke i baek elal i ba, “Iyaka ya atenamiu! Nuwamiu sauga nuku payapu, kaiwena no nuwatu iyaka ku atena, i ola hiwe. \v 9 Ebo o kenonou nige nuku babaunanim, nasi gegewemiu na lahemiu, ami lahi ni olaolaek. Iyaka gegewemiu ku nuwatu haba tage nuku lokalokakawi eliyau, kaiwena ku nuwatu tage ebo sauga ni yapu yaka abwe no nuwatu na pil. He sauga ya o kenonou ku baunanim, inoke na atena age i bosowaimiu o kenonou nuku pasikal.” \p \v 10 Yaka tosiba kin anana hi lahe hi ba, “Oo kin, nige etega i gagan panayawi pwatanaa ge bosowaina ni ginol ni ola wam nuwatu. Nige kin etegana sauga etegana i babaa tage wana tosiba o wana tokukula bugul ololana o nihi ginol, bwagana iya i gasisi o ebo alana i bwata. \v 11 Bugul toto owa kin u ba naha ginol i pulowan hot. Nige gamagal etega i bosowaina ni pamasal elam, iyai te yabowaineyau, yaa anamusa nige hi miminaa gamagal elala.” \p \v 12 Baaba ya kaiwena kin i huga nabi, inoke i ba tosiba gegewel Babiloni gamwanaa nihi lolil. \v 13 Yaka logugui i ginol i ola to ge i patuna tagilan, inoke Daniyela ge alonau hi loyaagil ge nihi lolil. \p \v 14 Aliyoka, iya kin wana tolohaveyan bolo wana limi ana tomatahikan wali tohouwa, i tagil i nana Babiloni ana tosiba ni tagapaaligal. Sauga i vin Daniyela elana, inoke Daniyela alona wana siba ge wana nuwasapu i baaba elana. \v 15 I nel i ba, “Hauna kaiwena kin logugui pupulowanina ya i ginol?” Inoke Aliyoka kin wana logugui puna i baunan elana. \v 16 Yaka Daniyela i na kin elana i awanun sauga enuna al ni talamwan ge abwe ana kenonou ni pasikal. \p \v 17 Inoke Daniyela i sikal wana limiya bugul ya i wasaan wana heliyamwau Hananaya, Miseil ge Asalaiya elal. \v 18 Yaka i baek elal nihi awanun Yabowaine labulabumwa elana ni atilomwan-agil, inoke bugul misusumena ya ni pwamwananal eliyalil ge bahi avaliyau ge Babiloni ana tosiba nihi tatagapaaligal. \p \v 19 Yaka bulin o Yabowaine bugul misusumena o ana mwananal i pamasal Daniyela ana pankite elana. Inoke Yabowaine labulabumwa i tobalan, \v 20 i ba: \q1 “Yabowaine iya tosiba ge togasisi hot, \q2 ta tobalan sauga gegewena. \q1 \v 21 Iya baliman ge huwalu ali sauga i logugui-an, \q2 iya al kin i telel abaliyaa ge i ahek yohil. \q1 Iya te siba ge nuwatu sasapona i pem elala. \q1 \v 22 Bugul misusumena ge limwalimwanina iya i pankitela, \q2 bugul toto i minek gogouwa i atena, \q2 mwananal i minaa eliyana. \q1 \v 23 Owa tubuwau wali Yabowaine, ya ba mulolu ge ya tobalagiwa. \q1 Siba ge gasisi iyaka u pem eliyau, \q2 toto ha awanuni eliyam iyaka u pankitema, \q2 kin ana kenonou iyaka u pankitema.” \s1 Daniyela Kenonou I Pasikal \p \v 24 Inoke Daniyela i na Aliyoka eliyana, toto kin i ba tage Babiloni ana tosiba ni tagapaaligal, ge i baek elana i ba, “Bahi Babiloni ana tosiba nu tatagapaaligal. U aheyau ta na kin elana ge ana kenonou na pasikal.” \p \v 25 Yaka sauga o Aliyoka Daniyela i ahe ge alona hi na kin elana ge i ba, “Tau etega ya pwawa Yuda bolo yowayowanil gamwaliyaa, iya bosowaina am kenonou ni pasikal.” \p \v 26 Yaka kin i nel Daniyela elana, alana al hi ba Beltesesa, i ba, “I bosowaim ya o kenonou nu baunanim ge nu pasikal?” \p \v 27 Yaka anana Daniyela i lahe i ba, “Nige tosiba etega, o ebo tokukula ge toolaolal etega bosowaina am kenonou ni baunaniwa. \v 28 Yaa Yabowaine etega i gan labulabumwa, iya bosowaina bugul misusumena ni pankitela. Inoke owa kin Nebukanesa i pankitewa hauna abwe ni masal sauga i nenem. He am kenonou ge am pankite toto i masal eliyam sauga owa iyoho u kenukenu wam abakenuwa i ola hiwe. \p \v 29 “Oo kin, sauga u kenukenu, inoke bugul bolo abwe nihi gan hi nem wam nuwatu elana, ge Yabowaine toto bugul misusumena ali topapamasal i pankitewa hauna abwe ni masal. \v 30 Bugul misusumena ya i pamasal elau, puna nige i oola tage nau no siba gamagal gegewel wali siba i bwata lake. Yaa i pamasal elau, kaiwena nuwana owa kin am kenonou, toto i nem wam nuwatu elana, ana sapu nu atena. \p \v 31 “Oo kin, am kenonou elana gogoginol bwabwatana etega, gamagal kakanununa, u kite i talmilila maninimwa, i namanamal ge ana kite i lolovakun. \v 32 Balomana gold enowana hot elana hi ginoliya, babagalina ge nimana silba elana hi ginoliya, tinena ge nagilina kopa elana hi ginoliya, \v 33 aibibilana aiyan elana hi ginoliya, ge aena pwatana ge gamwana aiyan ginebi ge ulun hi ginoliya. \v 34 Sauga owa iyoho u gagayawa, inoke pat bwabwatana hi gotomwa yohem labilabiya, yaa nige gamagal nimaliya elana i oola. Kakanun aena pwatana toto aiyan ginebi ulun hi ginoliya i lol ge i tagamukumuku-an.\fig Daniyela 2:34|alt="Daniel and king, vision of stone hitting statue" src="CO01349B.TIF" size="col" ref="Daniyela 2:34" \fig* \v 35 Sauga o pamaisena, aiyan, ulun, kopa, silba ge gold i tagamukumuku-agil. Mumwina i kekeisisi hot, i ola witi musana sauga witi enona alona ge musana hi asiasi.\f * \fr 2:35 \ft Witi enona alona ge musana hi asiasi kakanununa iyoho \+bdit Bateli Vavaluna\+bdit* lamwa 140 i awoni.\f* Mumwina gegewena mana i yu yoho, nige mulina i gagan. Yaa pat toto kakanun i lol i tabwa oya bwabwatana ge panayawi gegewena i pakalaopop. \p \v 36 “He am kenonou i ola to, inoke sauga ya na pasikal. \v 37 Oo kin, owa kin gegewel wali kin. Yabowaine toto labulabumwa i telewa owa tologugui bwabwatana, gasisi ge wasawasa i pewa eliyam. \v 38 Gamagalau ge bwasumu, bolo bilibiliya ge bolo hawawala, i telel nimwamwa. Ebo hauna labi ona hi minaana, i telewa nu logugui-agil. He owa to, baloma toto gold elana hi ginoliya. \p \v 39 “Emwa, yaka abwe abalogugui etega al ni milil, yaa nige wana gasisi ni oola wam abalogugui wana gasisi. Toto o enaa, yaka abalogugui etonina wana gasisi ni ola kopa, panayawi bwalibwaligena ni logugui-an. \v 40 He mowamowasena abalogugui esopalena wana gasisi ni ola aiyan. He aiyan bosowaina bugul gegewena ni tagagebagebal-an ge ni mukumuku-an. Inoke abalogugui ya, abwe abalogugui bolo houwan ni pasamwalekaleka-agil ni ola aiyan wana ginol. \v 41 U kite al aena pwatana ge aena gigina aiyan ginebi ulun hi ginoliya. He ana mwananal heiya abalogugui ya nihi waliwali-an. Yaa nasi kekeisi wana gasisi ni ola aiyan, kaiwena aiyan ginebi ulun hi vikuhu. \v 42 Aen gigina, aiyan ginebi ulun hi ginoliya. He i ola al, abalogugui o kekeisi ni gasisi ge kekeisi ni pweyata. \v 43 U kite aiyan alona ge ulun hi vikuhu. He ana mwananal heiya gamagalau tomaha ge tomaha nihi gan gamwanaa. Yaa nige nihi boboda pamaisena, i ola nige bosowaina aiyan ginebi ulun ta vikuhu bubun. \p \v 44 “Kin bolo o wali sauga logugui gamwanaa, inoke Yabowaine toto labulabumwa abalogugui etega ni pamilil, toto nige nihi aapapanak-an ge nige boda getoga nihi aahe. Inoke abalogugui gegewel o ni pasamwalekaleka-agil ge ni pwamowasel, yaa iya ni mihot. \v 45 He pat toto u kite hi gotomwa yohem labilabiya, yaa nige gamagal nimaliya elana i oola, yaka aiyan, kopa, ulun, silba ge gold i tagagebagebal-agil, ana sapu i ola to. \p “He Yabowaine Tobwabwatana i pamasal kin elam hauna abwe ni masal sauga i nenem. Am kenonou i tunahot, ge ya pasikal paolaolaek.” \p \v 46 Inoke kin Nebukanesa i talpo Daniyela manininaa, ge i ba bwasumu nihi powonan ge bugul bwaleliya waiwaisana nihi ton Daniyela ana awatauwan kaiwena. \v 47 Yaka i baek Daniyela elana i ba, “I tunahot wam Yabowaine iya yabowaineyau wali Yabowaine, ge kin wali Babala, iya bugul misusumel ali topapamasal. He iyaka ya atena to, kaiwena bugul misusumena ya iyaka u pwamwananal.” \p \v 48 Inoke abatuwalali mihahaina i pek Daniyela elana, ge ana mulolu waiwaisal hi gewi i pek. Yaka i teli labi Babiloni ni logugui-an, ge ana tosiba gegewel ni houwaagil. \v 49 I ola al, Daniyela wana nuwatu eliyana yaka kin, Setaleki, Mesake ge Abedenigo i telel labi Babiloni nihi matahikan. He Daniyela iya i miminaa kin ana tolabe elal kin wana awana. \c 3 \s1 Kin Nebukanesa Gogoginol Etega I Pamilil \p \v 1 Kin Nebukanesa gold i ahe gogoginol etega i ginoliya, ana miha 27 mita\f * \fr 3:1 \ft 27 mita o ebo 90 pit.\f* ge ana manamana 2.7 mita.\f * \fr 3:1 \ft 2.7 mita o ebo 9 pit.\f* Gogoginol o i pamilila Dula abwabwina elana, labi Babiloni gamwanaa. \v 2 Inoke gavana, bolo gavana gabulaliyaa ge tologuguiyau, i ola al tobahikan, mani ana tomatahikan, topapakot ge polobins ona ali totuwalali gegewel, i yogaagil nihi nem gogoginol toto i pamilil ana pwabwabwalena kaiwena. \v 3 Yaka totuwalali alaliya bwabwatal ya gegewel hi migogo gogoginol ana pwabwabwalena kaiwena, ge hi na hi talmilil awonaa. \p \v 4 Yaka kin wana tobaaba etega i yoga anana i bwata i ba, “Panuwa gegewena gamagaliliyau, tuwan tomaha tomaha ge anan tomaha tomaha, ami logugui i ola hiwe. \v 5 Sauga bwagigi, igo, gita, hapi ge egalagalavenu tomaha ona analiya nuku hago, yaka nuku loepwakoku ge nuku kululu gogoginol ya elana, toto kin Nebukanesa i pamilil. \v 6 Henala ebo nige ni loloepwakoku ge nige ni kukululu, iya nihi alitukan ginaha kalakalasina gamwanaa.” \p \v 7 Inoke sauga gamagalau gegewel egalagalavenu ona analiya hi hago, yaka hi loepwakoku ge hi kululu gogoginol o elana, toto kin Nebukanesa gold i ginoliya ge i pamilil. \s1 Yudiya Eton Nige Hi Kukululuek Gogoginol elana \p \v 8 Sauga o Babiloni ana tosiba enuna hi na kin elana ge Yudiya gamagaliliyau hi wasaagil. \v 9 Hi baek elana hi ba, “Oo kin, yawalim ni mihot! \v 10 Owa logugui iyaka u ginol tage sauga bwagigi, igo, gita, hapi ge egalagalavenu tomaha ona analiya naha hago, yaka gegewema naha loepwakoku ge naha kululuek gogoginol elana. \v 11 Ge u ba henala ebo nige ni loloepwakoku, iya nihi alitukan ginaha kalakalasina gamwanaa. \v 12 Yaa Yudiya enuna, bolo u telel labi Babiloni hi matahikan—Setaleki, Mesake ge Abedenigo—heliya nige wam logugui hi hehenapuan. Nige hi tatapwalolo wam yabowaineyau elal, ge nige hi kukululuek gogoginol toto u pamilil elana.” \p \v 13 Yaka kin Nebukanesa i huga nabi, ge i ba bolau eton ya hi ahel ge hi pwatanik elana. \v 14 Inoke i nelil i ba, “Setaleki, Mesake, ge Abedenigo, tunahot nige ku tatapwalolo no yabowaineyau elal, ge nige ku kukululuek gogoginol elana, toto gold ya ginoliya ge ya pamilil? \v 15 He ebo bwagigi, igo, gita, hapi ge egalagalavenu tomaha ona analiya nuku hago, yaka nuku loepwakoku ge nuku kululuek gogoginol toto ya ginol elana, he i waisi. Yaa ebo nigeya, yaka na ba nihi alitukagimiu ginaha kalakalasina gamwanaa. He ku nuwatu tage yabowaine etega i gan ge bosowaina ni pwamwalimiu?” \p \v 16 Yaka Setaleki, Mesake, ge Abedenigo kin anana hi lahe hi ba, “Oo Nebukanesa, nige naha awabalgig eliyam bugul ya kaiwena. \v 17 Ebo nu ba nihi alitukagima ginaha kalakalasina gamwanaa, he Yabowaine toto ha kululuek elana, iya bosowaina ni pwamwalima ginaha elana ge owa kin wam logugui elana. \v 18 Yaa nu atena te, bwagana ebo nige ni pwapwamwalima, he nige naha tatapwaloloek wam yabowaineyau elal, ge nige naha kukululuek gogoginol toto u pamilil elana.” \p \v 19 Inoke Nebukanesa i huga nabi ge maninina i lala Setaleki, Mesake ge Abedenigo elal. Yaka i ba wana totuwalali ginaha hi ton pagasisi, waiwaina i gasisi nabi hot. \v 20 Ge i ba wana tolohaveyan gasigasisel enuna bolau eton o nihi yowanil ge nihi alitukagil ginaha kalakalasina gamwanaa. \v 21 Ali kaliko bwalibwaligena, i telipunaa kokowaliyaa ana siga aeliyaa, iyoho tuwaliyaa inoke hi yowanil, yaka hi alitukagil ginaha kalakalasina gamwanaa. \v 22 He kin wana logugui kaiwena ginaha iyaka hi ton pawaiwai nabi hot. Inoke tolohaveyan bolo Setaleki, Mesake ge Abedenigo hi kalivail, ginaha memena i ton paaligal. \v 23 Yaa bolau eton o, ginebi ali eyowan, heliya iyaka hi talek ginaha kalakalasina gamwanaa. \s1 Yehoba I Pwamwalil Ginahaa \p \v 24 Yaka Nebukanesa atena i you, i tatalutan ge i nel ana tobahikan elal i ba, “Bolau eton ya te ta yowanil ge ta alitukagil ginaha gamwanaa, age?” \p Anana hi lahe hi ba, “Ee, kin. I ola!” \p \v 25 Yaka i ba, “Yaa bolau esopali to ya kitel hi nononawanawa ginaha gamwanaa, ali eyowan nige i gagan, ge nige tuwaliya etega i nanak. He esopaleliya ana awa i ola yabowaine etega natuna.”\fig Kin bolau esopali i kitel ginaha gamwanaa|alt="4 men in fire" src="CO01362B.TIF" size="col" ref="3:25" \fig* \p \v 26 Inoke Nebukanesa i pelinok ginaha ana abatonton awana labenaa, ge i yoga i ba, “Setaleki, Mesake ge Abedenigo, Yabowaine Tomihahaina Hot wana totuwalali, ku tagilim!” \p Inoke hi tagilem ginahaa. \v 27 Yaka gavana, bolo gavana gabulaliyaa, tologuguiyau ge kin ana tobahikan ona, hi nogogo bolau hi mipainagil. Hi pwawa nige ginaha mulina i gagan tuwaliyaa, kokowaliya pupunona ge ali kaliko nige i kakalas, ge nige kasu bwalena i gagan tuwaliyaa. \p \v 28 Inoke Nebukanesa i ba, “Setaleki, Mesake ge Abedenigo wali Yabowaine ta tobalan. Iya wana anelose i patuna ge wana totuwalali i pwamwalil. Ana mel hi teli, inoke anau nige hi hahago, yaa hi talamwagil nihi yaomal, nige nuwaliya nihi kululuek yabowaine getoga elana, iyai te wali Yabowaine. \v 29 Inoke logugui ya ginol te, ebo panuwa etega o ebo anan etega gamagaliliyau Setaleki, Mesake ge Abedenigo wali Yabowaine nihi ba panak ge nige nihi aawatauwan, he nihi gotomwatomwa-agil ge wali limi nihi pasamwalekaleka. Kaiwena nige yabowaine etega al i gagan ge bosowaina ni pwamwalila ni ola te.” \p \v 30 Inoke kin abamina mihahaina i pek Setaleki, Mesake ge Abedenigo elal labi Babiloni gamwanaa. \c 4 \s1 Nebukanesa Ebwakil Bwabwatana I Kenonou-an \p \v 1 Nau kin Nebukanesa, wasa ya ya patuna panuwa gegewena gamagaliliyau eliyamiu, tuwan tomaha tomaha, ge anan tomaha tomaha, panayawi pwatanaa. \p Atewau komiu ku gewigewi. \p \v 2 Sauga ya nuwau wami wasa na pewa ginol yawiyawi ge pankite kaiweliya, bolo Yabowaine Tomihahaina Hot i ginola elau. \q1 \v 3 Wana pankite abanuwa ahi, \q2 wana ginol yawiyawi alona ge wali gasisi. \q1 Wana logugui, logugui mihomihotina, \q2 wana abalogugui ni gangan ya heyan ge heyan elal. \b \p \v 4 Nau Nebukanesa iyoho no limiya, no minamina i waisi ge ya yaliyaliyaya. \v 5 Bulin etega ya kenonou ge i palovakunau. He nau iyoho ya kenukenu no abakenuwa, yaka ya lovakun pankite bolo hi masal no nuwatu elana kaiweliya. \v 6 Inoke ya ba tosiba gegewel bolo hi miminaa Babiloni gamwanaa, nihi nem ge o kenonou nihi pasikal. \v 7 Sauga totuwalali sisibal bolo hi atena hauna i mamasal sauga i nenem, avaliyau tokukula ge toolaolal hi nem, yaka o kenonou ya baunanik elal, yaa nige bosowailiya nihi pasikal. \v 8 Yaka Daniyela mulaa abwe i nem ge o kenonou ya baunan eliyana. (He iya alana al Beltesesa, no yabowaine valihina, ge Yabowaine Bwabwalena yayaluwana i minek elana.) \p \v 9 Ya baek elana ya ba, “Beltesesa, tosiba wali tohouwa, ya atena Yabowaine Bwabwalena yayaluwana i minewa eliyam, ge nige bugul misusumena etega i pupulowan hot elam. He o kenonou hiwe. Nuwau nu pasikal. \p \v 10 “Sauga ya kenukenu no abakenuwa, inoke pankite etega i masal eliyau. Abwakil yayapona hot ya kite i talmilila panayawi ana luwaluwala. \v 11 Abwakil i siun i bwata ge i gasisi, ana siga i tupa labulabumwa, inoke gamagal gegewel panayawiya bosowailiya nihi kite. \v 12 He lamwana ana awa i waisi ge enona i gewi boda bosowailiya. Bwasumu bekikil wali abaveyaho hi pwawaa pwapwaligumwina elana, ge bolo hi youyou hawawala ali vata hi ginola lalana elana. He gamagal ge bwasumu gegewel hi anana elana. \p \v 13 “Nau iyoho ya kenukenu no abakenuwa, inoke o pankite gamwanaa anelose etega ya kite i loem labulabumwa, iya elopapatuna. \v 14 I yoga anana i bwata i ba, ‘Abwakil ku gopaguli, lalana ku tagaan, lamwana ku pwalaha yoho ge enona ku yohi pwapwati. Bwasumu bolo hi minaa gabulanaa ge bolo ali vata hi ginola lalana elana, ku takel yohil. \v 15 Yaa etutukina ku yowan hikan aiyan ge kopa elana, yaka ni miminaa bilibiliya mwawin gamwaliyaa. \p “‘Bekubeku tuwana ni pahun, ni minaa mwawina, alonau ge bwasumu. \v 16 Wana nuwanuwatu nige ni oola gamagal, yaa ni ola bwasumu wali nuwatu, ana siga baliman seben ni mowasi. \p \v 17 “‘Logugui ya, ama aneloseyau elopapatuna ha wasaan, inoke gamagalau gegewel nihi atena Tomihahaina Hot abalogugui gegewena panayawiya i logugui-an. Iya bosowaina abalogugui ni guyauan gamagal toto i hile elana, bwagana henala alana i kekeisi hot ni teli heyan ni tologugui.’ \p \v 18 “He kenonou toto nau Nebukanesa ya kenonou-an, i ola to. He owa Beltesesa, nuwau nu pasikal na hago, kaiwena tosiba gegewel bolo hi miminaa no abalogugui elana, nige bosowailiya nihi pasikal. Yaa owa bosowaim, kaiwena Yabowaine Bwabwalena yayaluwana i minewa eliyam.” \s1 Daniyela Kenonou I Pasikal \p \v 19 Sauga no baaba ya pwamowasi, inoke Daniyela, alana al Beltesesa, i nuwanuwatu nabi ge atena i bwanabwana. Yaka nau kin ya ba, “Beltesesa, bahi kenonou ana sapu kaiwena ge nu nuwanuwatu nabi.” \p Inoke anau i lahe i ba, “No babala, binimala kenonou ana sapu ni noek am topihigelgel elal, yaa bahi ni nonoewa elam. \v 20 Abwakil toto u kite i siun i bwata ge i gasisi, ana siga i tupa labulabumwa, inoke gamagal gegewel panayawiya bosowailiya nihi kite. \v 21 Lamwana ana awa i waisi ge enona i gewi boda bosowailiya. Bwasumu bekikil wali abaveyaho hi pwawaa pwapwaligumwina elana, ge bolo hi youyou hawawala ali vata hi ginola lalana elana. \v 22 Oo kin, abwakil toto o heiya te owa. U miha ge u gasisi. Wam gasisi i bwata hot, i miha ana siga i tupa labulabumwa, ge wam abalogugui i noek panayawi labena gegewena elal. \p \v 23 “Oo kin, am kenonou elana anelose etega u kite i loem labulabumwa, iya elopapatuna, yaka i ba, ‘Abwakil ku gopaguli ge ku apapanak-an, yaa etutukina ku yowan hikan aiyan ge kopa elana ge ku teli ni miminaa mwawin gamwaliyaa, ge ewahilina ni miminaa bilibiliya. Bekubeku tuwana ni pahun, ge iya ni ola bwasumu bekikina, ana siga baliman seben ni mowasi.’ \p \v 24 “Oo kin, kenonou ana pasikal ge am logugui toto Tomihahaina Hot i ginol ni masal no babala eliyam, i ola hiwe. \v 25 Owa nihi patuna owaowa-agiwa gamagalau gamwaliyaa, nu nok nu na uleya ge alomwau bwasumu bekikil nuku mina. Mwawin nu anan ni ola bulumwakau ge tuwam bekubeku ni pahunhun. Baliman seben nu ola to, ana siga nu atena Tomihahaina Hot abalogugui gegewena panayawiya i logugui-an, ge iya bosowaina abalogugui ni guyauan gamagal toto i hile elana. \v 26 Logugui toto anelose i baunan i ba, ‘Etuktuk ge ewahil ni minaa bilibiliya,’ he ana sapu i ola hiwe. Wam abalogugui abwe nihi pewa pasikal, sauga ebo iyaka nu atena ge nu ba, ‘Yehoba iya panayawi ana tologugui.’ \p \v 27 “Oo kin, nuwau no baaba nu hago. Wam gegi ana en nu pek, inoke pagan waiwaisana nu ginol ge bolo hi palomwanagil nu atilomwan-agil. Binimala nu ola o, inoke tabam wam minamina waiwaisana toto sauga ya nige ni momowasi.” \s1 Kenonou I Tabwa Tunahot \p \v 28 Yaka bugul gegewena i masal nau kin Nebukanesa elau i ola Daniyela wana baaba. \v 29 Weikena elulutega eluwa i mowasi, inoke sauga etega ya nononawanawa no limi pwatanaa, Babiloni gamwanaa. \v 30 Yaka ya ba, “Oo nige Babiloni ana bwata! Iyaka ya tal no wasawasa panuwana, inoke no gasisi ge no wasawasa ana bwata gamagalau nihi kite.” \p \v 31 No baaba nige ya pwapwamowasi, inoke anan etega ya hago i loem labulabumwa i ba, “Kin Nebukanesa, am logugui i ola hiwe. Wam logugui ana gasisi iyaka ya ahek yoho elam. \v 32 Owa nihi patuna owaowa-agiwa gamagalau gamwaliyaa, nu na uleya ge alomwau bwasumu bekikil nuku mina, inoke nu alaalamwawin ni ola bulumwakau. Baliman seben nu ola to, ana siga nu atena Tomihahaina Hot abalogugui gegewena panayawiya i logugui-an, ge iya bosowaina abalogugui ni guyauan gamagal toto i hile elana.” \p \v 33 Sauga o elana, nau kin Nebukanesa o bateli i tabwa tunahot. Hi patuna owaowa-agau gamagalau gamwaliyaa, yaka ya alaalamwawin i ola bulumwakau, ge bekubeku tuwau i pahun. Inoke kokowau pupunona i siun nabi i ola magisubu dagulina, ge nimwau kimbwaina i loyapu i ola bwasumu kimbwaina. \p \v 34 Baliman seben i mowasi, abwe matau ya lihin labulabumwa ge ya awanun, inoke nuwatu waiwaisana i sikal eliyau. Inoke Tomihahaina Hot ya tobalan, ya awatauwan ge ya awa wasawasa-an, iya yawalina i gangan sauga gegewena. \b \q1 Wana logugui, logugui mihomihotina, \q2 wana abalogugui ni gangan ya heyan ge heyan elal. \q1 \v 35 Gamagalau gegewel panayawiya \q2 i kitel i ola heliya bugul bwagabwaga. \q1 Aneloseyau labulabumwa ge gamagalau panayawiya, \q2 hi minaa wana logugui gabulanaa. \q1 Nige bosowaina gamagal etega wana nuwatu ni gotomwa, \q2 o ebo ni nel ni ba, “I bwe ge u ginol ola?” \b \p \v 36 Sauga nuwatu waiwaisana i sikal eliyau, inoke gamagalau hi awatauwagau al i ola kin ali awatauwan. O tolabe ge panuwa ana tohouwa hi aheyau, inoke no abamina hi pem pasikal ya tologugui al. Yaka abwe alau i bwata hot, i lake toto valila. \p \v 37 Inoke sauga ya nau Nebukanesa Kin toto labulabumwa alana ya latahin, ya tobalan ge ya awa wasawasa-an, kaiwena bugul gegewena bolo i awaawaginol i sapu ge i olaolaek. He bolo hi hanaha iya bosowaina ni teli lowagil. \c 5 \s1 Niman Gigina I Leleli Baba Tuwanaa \p \v 1 Kin Belsesa hagali bwabwatana etega i ginol, towasawasa ali gewi tausan maisena kaiweliya, inoke alonau hi anan ge oine hi imwim toyawa. \v 2 Sauga Belsesa iyoho ana oine i imwim, yaka i ba kom bolo gold ge silba elana hi ginoliya nihi pwatanik elana, toto valila tubuna Nebukanesa i ahem Yelusalema Limi Bwabwalena gamwanaa. He nuwana alonau towasawasa, lagonau hot, ge \w lagonau al\w* nihi imwimwa. \v 3 Yaka kom bolo valila tubuna i ahem Yelusalema Yabowaine wana Limi Bwabwalena gamwanaa hi bugul pwatanik elana, inoke alonau alonau hi imwimwa. \v 4 Oine hi imwim ee, inoke hi tobatobal yabowaineyau gogoginol elal, bolo gold, silba, kopa, aiyan, abwakil ge pat elana hi ginoliya. \p \v 5 Sauga o elana, gamagal nimana gigina i masal inoke i leleli kin wana limi ana baba tuwanaa, labi toto odam i miminaa. Kin niman gigina i gagayawa-an i leleli. \v 6 Yaka i lovakun nabi, inoke ana awa i mwaleli, aena i ginu ge tuwana i pweyata. \p \v 7 Inoke wana totuwalali sisibal bolo hi atena hauna i mamasal sauga i nenem, aloliyau tokukula ge toolaolal, i yogaagil ge i baek elal i ba, “Henala ebo leleli ya ni vasili ge ni pwamwananal eliyau, iya towasawasa ali kaliko na pagaloi ge bobot gold hi ginoliya na pin mwamwalinaa. Yaka na teli heyan ni tabwa Babiloniya ana tologugui etonina, nau ge nam gabulameya.” \p \v 8 Yaka kin wana tosiba gegewel hi tuk, yaa nige bosowailiya leleli nihi vasili ge nihi pwamwananal elana. \v 9 Inoke i lovakun nabi ge ana awa i mwaleli hot. I ola al towasawasa bolo alonau, nuwaliya i gewagewa nabi. \p \v 10 Kin alonau ge towasawasa analiya hinana i hago, inoke i na i tuk hagaliya ge i ba, “Oo kin, yawalim ni mihot! Bahi nu lolovakun ge am awa ni mwamwaleli. \v 11 Tau etega i gan wam abalogugui gamwanaa, iya Yabowaine Bwabwalena yayaluwana i minek eliyana. Tubum Nebukanesa wana sauga logugui elana, tau ya hi kite wana siba ge wana aatena i bwata, i ola yabowaineyau wali siba. Inoke tubum tau ya i teli i tabwa tokukula, toolaolal ge tosiba gegewel wali tohouwa. \v 12 Tau o iya Daniyela, alana tubum i tun al Beltesesa. He hi pwawa wana nuwatu i sapu, wana aatena ge wana siba i bwata, i ola al bosowaina kenonou ni pasikal, kunkun ni talisian ge pulowan bwabwatal ni ase. He u yogaan, inoke iya leleli ya ni pwamwananal eliyam.” \s1 Daniyela Leleli I Pwamwananal \p \v 13 Yaka Daniyela hi en pwatanik kin elana, inoke i neli i ba, “Owa Daniyela, yowayowanil bolo tubu i ahemiuek Yuda avaliya etega? \p \v 14 “Ya hago tage Yabowaine Bwabwalena yayaluwana i minewa eliyam, inoke wam siba ge wam aatena i bwata hot. \v 15 He ya ba tosiba ge tokukula hi enil pwatanim eliyau tage leleli ya nihi vasili ge nihi pwamwananal eliyau, yaa nige bosowailiya. \v 16 Iyaka ya hago owa bosowaim bugul misusumena nu pwamwananal ge pulowan bwabwatal nu ase. He ebo leleli ya nu vasili ge nu pwamwananal eliyau, nasi towasawasa ali kaliko na pagaloiwa ge bobot gold hi ginoliya na pin mwamwalimwa. Yaka na telewa nu tabwa Babiloni ana tologugui etonina, nau ge nam gabulameya.” \p \v 17 Inoke Daniyela kin anana i lahe i ba, “Wam mulolu ni minewa eliyam, o ebo nigeya, u pek gamagal getoga elana. Yaa leleli na vasili ge na pwamwananal eliyam. \p \v 18 “Oo kin, Yabowaine Tomihahaina Hot tubum Nebukanesa i teli heyan abalogugui bwabwatana i pek elana ge i pawasawasa. \v 19 Alana ana miha kaiwena, panuwa gegewena gamagaliliyau, tuwan tomaha tomaha ge anan tomaha tomaha, hi lovakunan. Ebo nuwana etega ni tagapaaliga, ni tagapaaliga ya. Ebo nuwana etega ni pwamwal, nasi ni pwamwal ya. Ebo nuwana etega ni teli heyan, he ni teli heyan. Ge ebo nuwana etega ni teli lowan, he ni teli lowan. \v 20 Yaa wana hanaha ge wana ati elolol kaiwena, inoke Yabowaine i ahek yoho abanaa nige al i totologugui, ge wana wasawasa i ahek yoho. \v 21 Yaka hi patuna owaowani gamagalau gamwaliyaa, ge wana nuwanuwatu nige i oola gamagal, yaa i ola bwasumu wali nuwatu. Inoke alonau \w donki\w* bekikil hi mina, ge mwawin i anan i ola bulumwakau. Ge tuwana bekubeku i pahunhun, ana siga i atena age Yabowaine Tomihahaina Hot abalogugui gegewena panayawiya i logugui-an, ge iya bosowaina abalogugui ni guyauan gamagal toto i hile elana. \p \v 22 “Oo Belsesa, bwagana owa Nebukanesa tubuna, nige abapankite u aheya elana ge nu pahanalowagiwa. \v 23 Totom u teli heyagiwa ge Babala labulabumwa u awatautau-an, yaka u ba wana Limi Bwabwalena komwina hi bugul pwatanim elam. Inoke alomwau towasawasa, lagomwau hot, ge lagomwau al ku imwimwa. Inoke ku tobatobal yabowaineyau gogoginol elal, bolo silba, gold, kopa, aiyan, abwakil ge pat elana hi ginoliya. Yabowaineyau bolo ya, nige mataliya, nige tanaliya, ge nige bugul etega hi aatena. Yaa Yabowaine toto yawalim ge wam nawanawa gegewena i logugui-an, nige u aawatauwan. \v 24 Heiya te kaiwena Yabowaine niman i patuna eliyam, toto u kikite i leleli limi ana baba tuwanaa. \p \v 25 “Leleli ana baaba i ola hiwe: \b \pc Vasili, vasili, luvi ge wali.\f * \fr 5:25 \ft Pana Alameik elana leleli i ba, “Mene, mene, tekel, upalsin.”\f* \fig Leleli limi ana baba tuwanaa|alt="handwriting on wall" src="CO01372B.TIF" size="col" ref="Daniyela 5:25" \fig* \p \v 26 “He baaba ana sapu i ola hiwe: \li1 \it Vasili\it*: Yabowaine wam logugui ana lan ali gewi iyaka i vasili haba ge i pwamowasi. \li1 \v 27 \it Luvi\it*: Yabowaine i luvewa sikel elana, inoke am luvi toto iya nuwana nige i pwapwawa, u aimweyaha hot. \li1 \v 28 \it Wali\it*: Wam abalogugui iyaka i wali ge i pek Mediya ge Pesiya elal.” \b \p \v 29 \x - \xo 5:29 \xt Aba 41:42\x* Yaka Belsesa i ba wana totuwalali elal towasawasa ali kaliko hi ahe Daniyela hi pagaloi, ge bobot gold hi ginoliya hi pin mwamwalinaa. Inoke kin i wasa i ba, “Daniyela iyaka ya teli heyan i tabwa tologugui etonina Babiloni gamwanaa.” \p \v 30 Bulin o, Mediya ge Pesiya\f * \fr 5:30 \ft Mediya ge Pesiya heliya boda labui, yaa hi tubwi pamaisena abalogugui maisena. Sauga enuna ta ba abalogugui Pesiya, ge bosowaina al ta ba abalogugui Mediya-Pesiya.\f* hi nem Belsesa, Babiloni wali kin, hi tagapaaliga. \v 31 Inoke Dalaiyas, gagama Mediya, wana baliman sikisti tu, abana i ahe. \c 6 \s1 Daniyela Hi Alipalo Laiyoni ali Gola \p \v 1 Dalaiyas gavana ali gewi 120 i hilel ge i telel wana abalogugui ana labi gegewena nihi matahikan. \v 2 Yaka pwataliyaa tologugui bwabwatal eton al i telel, etegana te Daniyela. Heliya gavana wali tuwalali nihi kite hikan, bahi kin wana tuwalali ni nanak. \v 3 Kin i kite pwawa Daniyela wana tuwalali, tologugui bwabwatal ge gavana gegewel wali tuwalali i waisi lake. Inoke i nuwatu tage Daniyela ni teli heyan abalogugui gegewena ni logugui-an. \v 4 Toto o kaiwena, yaka tologugui bwabwatal ge gavana Daniyela wana gegi hi loya wana tuwalali gamwanaa, inoke eliyana ana woliwoli nihi ginol. Yaa nige bosowailiya wana gegi etega nihi pwawa, kaiwena bosowaina gamagalau ana mel nihi teli, wana ginol gegewena i sapu ge wana tuwalali i ginol bubun. \v 5 Yaka abwe bolau ya hi ba, “Nasi nige wana gegi etega ta pwapwawa ge tage ta wole. Yaa ta labose wana puna etega ta pwawa ni neem wana tapwalolo ana logugui elana.” \p \v 6 Inoke tologugui bwabwatal ge gavana hi boda pamaisena hi na kin elana ge hi ba, “Oo kin Dalaiyas, yawalim ni mihot! \v 7 Ama wam tologugui bwabwatal ge gavana, alomeyau am tobahikan ge tologuguiyau, wama nuwatu ha tal i ola hiwe. Binimala logugui etega nu ginol te lan ana gewi teti gamwanaa, bahi gamagalau nihi awanun yabowaine o gamagal etega elana, iyai te owa kin elam. Inoke logugui o nu pagasisi, yaka henala ebo nige ni hehenapu-an, abwe nihi alipalo laiyoni ali gola. \v 8 Oo kin, logugui nu ginol ge nu leli lowan, inoke bahi al ta pipil, ni mihot ni ola Mediya ge Pesiya wala logugui ana kamwasa.” \v 9 Inoke Dalaiyas logugui i ginol ge i leli lowan i ola to. \p \v 10 Sauga Daniyela i atena kin iyaka logugui i leli ge i patunahot, inoke i sikal wana limiya, i ha natiya ge i tuk wana lum gamwanaa. I loepwakokuwa windo toto awona i nonoek Yelusalema elana, inoke i awanun ge i ba mulolu wana Yabowaine elana. He lan maisena ge maisena i awaawanun paeton, i ola sauga gegewena i giginol. \v 11 Inoke bolau ya ali boda elana hi nok ge Daniyela hi pwawa i awaawanun wana Yabowaine elana labe kaiwena. \v 12 Yaka hi na kin elana ge hi ba, “Valila logugui u ginol te lan ana gewi teti gamwanaa, bahi gamagalau nihi awanun yabowaine o gamagal etega elana, iyai te owa kin elam. Ge u ba henala ebo logugui o nige ni hehenapu-an, abwe nihi alipalo laiyoni ali gola. I ola age?” \p Analiya kin i lahe i ba, “Ibwe. Ge logugui o ni mihot, ni ola Mediya ge Pesiya wala logugui ana kamwasa. He nige bosowaina ta pil.” \p \v 13 Inoke hi baek elana hi ba, “Oo kin, Daniyela iya Yuda bolo yowayowanil avaliya etega, nige anam i hahago ge logugui toto u leli lowan nige i hehenapu-an. He lan maisena ge maisena i awaawanun paeton.” \p \v 14 Sauga wali baaba o kin i hago, yaka nuwana i nak nabi. Inoke i logasisi hauna kamwasa eliyana ge Daniyela ni pwamwal. I nuwatu loyaloya ana siga sabwelu i lobek. \p \v 15 Inoke bolau ali boda elana hi sikal hi na kin elana ge hi ba, “Oo kin, u atena ya, ebo kin logugui etega ni leli lowan ge ni patunahot, he nige bosowaina ta pil, kaiwena Mediya ge Pesiya wala logugui ana kamwasa i ola to.” \p \v 16 Yaka kin i ba Daniyela hi en pwatanik, inoke i baek elana i ba, “Ya awanun wam Yabowaine toto u kukululuek elana ni pwamwaliwa.” Yaka abwe hi alipalo laiyoni ali gola, \v 17 ge pat etega hi ahe gol awana hi paankaus. Inoke kin wana lopwal ana etotohi, ginebi ge towasawasa ali etotohi, hi telek pat elana, bahi gamagal etega ni tutuk Daniyela ni pwapwamwal. \v 18 Inoke kin i sikal wana limiya. I nuwanuwatu nabi, yaka bulin o nige i aanan, nige nuwana ana epayaliyaya nihi ginol, ge nige bosowaina ni kenu. \p \v 19 Lan abwe i gangan ya, kin i lut i tapalelu nok laiyoni ali gol elana. \v 20 Sauga i vin gol labenaa, inoke alona wana atilomwan i yoga Daniyela elana i ba, “Daniyela, Yabowaine yawalina gaganina wana totuwalali! Wam Yabowaine toto u kukululuek elana, tab i pwamwaliwa laiyoni elal?” \p \v 21 Anana Daniyela i lahe i ba, “Oo kin, yawalim ni mihot! \v 22 No Yabowaine wana anelose i patuna i nem laiyoni awaliya i lokausan, yaka nige hi tatalau. I ginol ola, kaiwena i kiteyau no pagan i sapu matanaa. I ola al, nige gegi etega ya giginol owa kin elam.”\fig Daniyela laiyoni ali gol gamwanaa|alt="Daniel in lions' den looking up" src="CO01385B.TIF" size="col" ref="6:22" \fig* \p \v 23 Yaka kin i yaliyaya nabi ge i ba Daniyela nihi momol heyan gol elana. Sauga iyaka hi momol heyan, inoke tuwana hi hile nige etega i nanak, kaiwena wana Yabowaine i meltelian. \p \v 24 Inoke kin i ba bolau bolo Daniyela hi wole kakawe, hi libil ge hi alilowagil laiyoni ali gola, avaliyau lagoliyau ge natuliyau. Nige ga hi bubuntal paiya te laiyoni hi alahikagil ge tutuwaliya hi alagabogabomwan. \p \v 25 Yaka kin Dalaiyas leta i leli i patuna panuwa gegewena gamagaliliyau elal, tuwan tomaha tomaha ge anan tomaha tomaha, wana abalogugui gamwanaa. I ba: \b \pi1 Atewau komiu ku gewigewi! \pi1 \v 26 Sauga ya, logugui ya ginol te no abalogugui ana labi gegewena elal, gamagalau Daniyela wana Yabowaine nuku lovakunan ge nuku awatauwan. \q1 He iya Yabowaine yawalina gaganina, \q2 ge iya i mihot. \q1 Wana abalogugui nige bosowaina ta apapanak-an, \q2 wana logugui nige ni momowasi. \q1 \v 27 Iya tolabe ge topwamwal, \q2 abanuwaahi ge ginol yawiyawi i ginolil labulabumwa ge panayawiya. \q1 Daniyela i pwamwalem laiyoni eliyalil. \b \p \v 28 He Dalaiyas wana sauga kin, ge Sailusa, gagama Pesiya, wana sauga kin, Daniyela wana minamina i waisi hot. \c 7 \ms1 Daniyela ana Pankite Esopali \mr (Awalehina 7–12) \s1 Daniyela I Kenonou Bwasumu Bekikil Esopali I Kitel \p \v 1 Belsesa Babiloni wali kin, wana sauga logugui ana baliman houwan gamwanaa, Daniyela kenonou etega i kenonou-an ge pankite etega i masal eliyana sauga iya iyoho i kenukenu wana abakenuwa. Yaka bugul bolo i kitel ana kenonou elana wasaliya i leli lowan. \p \v 2 I leli ola hiwe: Bulin o, o pankite elana matau ya lipwatanik ge ya kite mana hi towa neem labena gegewena elal ge hoga mamanana hi yu pabagobagol. \v 3 \x - \xo 7:3 \xt Pan 13:1; 17:8\x* Yaka bwasumu bekikil bwabwatal esopali, ali awa tomaha ge tomaha ona hi hopitem hogaa. \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xt Pan 13:2\x* Toto houwan ana awa i ola laiyoni etega, ge opena i gan i ola magisubu opeliya. Nau iyoho ya ya gagayawa-an yaka opena labui hi kukuyoho, ge hi pamilil i ola gamagal wali milimilil. Yaka gamagal wali nuwatu hi pek elana. \p \v 5 Inoke labuina al ya kite i hopit, ana awa i ola bwasumu beya\f * \fr 7:5 \ft Beya iya bwasumu sosokana. I bwata ge i gasisi, aena i lotut.\f* etega. Aena labi maisena i milili, ge lul tutuwana eton i alahikan nininaa. Inoke anan etega ya hago i baek elana i ba, “U lut! U na bunum ni bwata nu anil!”\fig Bwasumu beya|alt="bear" src="LB00048B.TIF" size="col" ref="Daniyela 7:5" \fig* \p \v 6 Toto o enaa, matau ya lipwatanik etoniliya al ya kite, ana awa i ola bwasumu lepad\f * \fr 7:6 \ft Lepad iya bwasumu sosokana, ana awa i ola pusi, ge ana bwata i ola bulumwakau natuna. Lepad kakanununa iyoho \+bdit Bateli Vavaluna\+bdit* lamwa 637.\f* etega, ge open esopali hi minaa eputetenaa i ola bwasumu youyou opeliya. Bwasumu bekikina o kaununa esopali, ge gasisi hi pek elana ni tologugui. \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Pan 12:3; 13:1\x* Toto o enaa, o pankite elana bulin o matau ya lipwatanik esopaleliya al ya kite ana awa i lolovakun hot ge wana gasisi i bwata nabi. Ninina aiyan hi lobwata, ge ana mwa i alamukumuku-agil ge i tinonil, yaka toto i alapasogol i poti lolowan aena gabulanaa. Iya i getoga hot alonau bolo hi hopit houwa elal. He ana hon ali gewi elulutega (10). \p \v 8 \x - \xo 7:8 \xt Pan 13:5-6\x* Nau iyoho ya hon bolo o ya gagayawa-agil, yaka hon kekeisi etega ya kite i heem hon bolo o gamwaliyaa, ge bolo houwan eton i tagayohil. Hon toto o matana i gan i ola gamagal mataliya ge awana i gan ba hanaha i kalaopopwi. \p \v 9 \x - \xo 7:9 \xt Pan 20:4; 1:14\x* Nau iyoho ya ya gagagayawa, yaka abamisiyo wawasana hi telel abaliyaa, inoke Toto Yawalina Gaganina I Masalem Abatelipuna elana i na i misiyo wana abamisiyo wawasana elana ge yatala ni ginol. Ana kama i wawakeki i ola yaluyalu wakewakekena, ge kokowana ana yanayana i ola apwayowa pupunoliya. Hiwo memena i totagilem wana abamisiyo wawasana elana, ge ana wil hiwo i topainagil. \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Pan 5:11; 20:12\x* Hiwo i toyu tagilem elana i ola wewel wana sani. Aneloseyau tausan ge tausan hi totuwalali elana, miliyon ge miliyon hi talmilil manininaa. Yaka yatala ana sauga i telipuna ge buki ona hi lopwelaan. \p \v 11 Nau iyoho ya ya gagagayawa, kaiwena ya hago hon toto kekeisi i baaba hanahanaha. No gagayawa o gamwanaa, yaka bwasumu bekikina esopalena hi lopaaliga, inoke tuwana hi alitukanek hiwo memena gamwanaa ge i tomwamwaol. \v 12 Bolo eton al, he wali gasisi ge nihi tologugui valila hi ahek yoho eliyalil, yaa hi talamwagil nige ga nihi yayaomal nihi mina ga sauga kekeisi. \p \v 13 \x - \xo 7:13 \xt Mat 24:30; 26:64; Mak 13:26; 14:62; Luke 21:27; Pan 1:7,13; 14:14\x* O pankite elana bulin o matau ya lipwatanik awa etega ya kite i ola gamagal natuna, i nenem yaluyalu pwatanaa. I na i noha Toto Yawalina Gaganina I Masalem Abatelipuna elana, yaka abwe hi en pwatanik manininaa. \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Pan 11:15\x* Inoke wasawasa ge gasisi i pek elana ni tologugui, yaka gamagalau gegewel panuwa tomaha ge tomaha, tuwan tomaha ge tomaha, anan tomaha ge tomaha, hi kululu elana. Wana logugui logugui mihomihotina, ge wana abalogugui nige nihi aapapanak-an. \s1 Pankite ana Talisi \p \v 15 Nau Daniyela, pankite o i masal eliyau, inoke i panuwanuwatu-agau ge ya lovakun nabi. \v 16 Inoke ya na bolo hi talmilil abamisiyo wawasana labenaa avaliya etega ya neli bugul gegewena bolo ya kitel ali sapu hot kaiwena. \p Yaka i talisian eliyau i ola hiwe. \v 17 “Bwasumu bekikil bwabwatal esopali heliya hi ola abalogugui esopali abwe nihi lut panayawiya. \v 18 \x - \xo 7:18 \xt Pan 22:5\x* Yaa abapwamowasi eliyana, Tomihahaina Hot abalogugui ni pek wana gamagalau bwabwalel elal ge nihi tologugui sauga gegewena nige ni momowasi.” \p \v 19 Inoke nuwau bwasumu bekikil esopaleliya ana sapu hot na atena, iya i getoga alonau eton elal, ge ana awa i lolovakun hot. Ninina aiyan ge aena kimbwaina kopa, yaka ana mwa i alamukumuku-agil ge i tinonil, yaka toto i alapasogol i poti lolowan aena gabulanaa. \v 20 I ola al, nuwau hon elulutega hi minaa kokowanaa ge toto kekeisi mulaa abwe i heem gamwaliyaa ge eton i tagayohil ali sapu na atena. Hon toto o ana awa lolovakunina alonau gegewel ali awa i lakel, matana i gan ge awana ba hanaha i kalaopopwi. \v 21 \x - \xo 7:21 \xt Pan 13:7\x* He sauga nau iyoho ya ya gagagayawa, yaka haveyan i awaawaginol Yehoba wana gamagalau bwabwalel elal ge i papakokovel, \v 22 \x - \xo 7:22 \xt Pan 20:4\x* ana siga Toto Yawalina Gaganina I Masalem Abatelipuna elana i nem yatala i ginol, yaka i ba Tomihahaina Hot wana gamagalau bwabwalel heliya te nihi tologugui, kaiwena wali sauga iyaka i vin. \p \v 23 Inoke i talisian eliyau ola hiwe. “Bwasumu bekikil esopaleliya iya i ola abalogugui esopalena abwe ni masal panayawiya ge iya ni getoga abalogugui bolo eton eliyalil. Panayawi labena gegewel ni pakokovel, ana topihigelgel ni gulil habal, ni poti lowalowagil ge ni pulimukumuku-agil. \v 24 \x - \xo 7:24 \xt Pan 17:12\x* He ana hon elulutega, heliya hi ola kin ali gewi elulutega wali sauga tomaha tomaha ona abalogugui o nihi logugui-an. Bolo o nihi mowasi yaka etegana al ni milil, iya ni getoga hot alonau bolo hi tologugui houwa elal, ge eton ni tagalakel. \v 25 \x - \xo 7:25 \xt Pan 12:14; 13:5-6\x* Iya Tomihahaina Hot ni awa nanak-an ge wana gamagalau bwabwalel ni paloloyowan-agil. Wana nuwatu ni tal wali tapwalolo ana logugui ge wali hagali ali sauga ona ni pil getogaan. He Tomihahaina Hot wana gamagalau ni talamwagil nihi minaa kin o wana logugui gabulanaa baliman eton ge awalehina. \p \v 26 “Yaa abwe yatala ana sauga ni telipuna, inoke wana gasisi Tomihahaina Hot ni ahek yoho ge ni ba nihi apapanak-an hoti. \v 27 \x - \xo 7:27 \xt Pan 20:4; 22:5\x* Inoke Tomihahaina Hot gasisi ni pek wana gamagalau bwabwalel elal nihi tologugui, yaka ginebi wali gasisi ge alaliya bwabwatana abalogugui gegewel panayawiya nihi logugui-agil. Iya wana abalogugui abalogugui mihomihotina, ge tologugui gegewel nihi kululu elana ge nihi henapuan.” \p \v 28 He o pankite ana siga to. Nau Daniyela, ya lovakun nabi ge o awa i mwaleli, yaa bugul gegewena o ya teliya ya atewa. \c 8 \s1 Daniyela ana Pankite Sipi Melutauina ge Goti I Kitel \p \v 1-10 \add Kin Belsesa wana logugui ana baliman etonina elana, Daniyela ana pankite etega i gan. Sipi melutauina etega ana hon labui i kite i patalelu nok labi pai, labi aluwabwa ge labi yalasa ge i pakokovel. Yaka goti etega ana hon bwabwatana maisena etimwawa hot i patalelu i neem pai, inoke sipi melutauina i lol ge iya i tabwa togasisi hot. Abwe ana hon bwabwatana o i mwagabom ge lahena hon esopali hi siun. (puna 1-8) \add* \p \add Enaa, hon etega i siun neem hon esopali o avaliya etegana elana. Hon o i telipuna i kekeisi, yaa wana gasisi i bwatabwata ya i na Panuwa Waiwaisana o ebo ta ba Bateli Panuwana i ahe ge Yehoba wana boda enuna i pulilowalowagil. (puna 9-10) \add* \p \v 11 Yaka totona i teli heyan i awatautau labulabum ana ivan ana Tohouwa elana. Powon bolo lan maisena ge maisena hi popowonan Tohouwa o elana i lopwali, ge wana Limi Bwabwalena ana bwabwalena i apanak. \iex Inoke Daniyela ana pankite elana anelose Gabeliyel i kite, yaka abwe Gabeliyel i na elana. (puna 12-18) \p \v 19 Inoke i ba, “Wam wasa na pewa hauna gun abwe ni gan sauga mulaa Yehoba wana huga ana sauga elana, kaiwena am pankite ana nuwatu i noek sauga mowamowasena elana toto Yehoba iyaka i teli. \p \v 20 “Sipi melutauina toto u kite ana hon labui, iya i ola abalogugui toto Mediya ge Pesiya ali abalogugui. \v 21 Goti i ola Gilis ana abalogugui, ge ana hon bwabwatana i minaa matana labui ali luwaluwala i ola ana kin houwan. \v 22 Hon o i mwagabom yaka hon esopali hi siun lahe ana sapu Gilis ana abalogugui nihi wali ni tabwa abalogugui esopali, yaa wali gasisi nige ni oola abalogugui toto houwan. \p \v 23 “Sauga abalogugui esopali o wali sauga kelaubwa ni mowasi ge gegi paganina iyaka i bwata hot, yaka kin etega ni masal iya tohugahuga ge kakawi ni sibaan. \v 24 Iya ni tabwa togasisi hot, yaa nige totona wana gasisi elana i oola. Apapanak bwabwatana ni ginol ge hauna nuwana ni ginol bosowaina ni ginol. Tohouwa gasigasisel ge i ola al Yehoba wana gamagalau bwabwalel ni apapanak-agil. \v 25 Alona wana siba kakawi ni patuwalali, yaka hauna nuwana ni ginol bosowaina ni ginol, ge atena hanaha ni kalaopopwi. Gamagalau nihi gewi nihi ba, ‘Nige ta bwebwe!’ yaka iya ni apapanak-agil. I ola al ni lut ge ni lohaveyan tohouwa wali Tohouwa elana. He abwe nak ni pwawa, yaa nige gamagal etega wana gasisi eliyana i oola.” \iex Yaka Daniyela tuwana i pweyata ge lan enuna i kasiyebwa. I nuwanuwatu ana pankite kaiwena, yaa ana sapu nige i aatena. (puna 26-27) \c 9 \s1 Daniyela I Awanun Yehoba elana \p \v 1 Dalaiyas Seksis natuna, Mediya gamagalina, i tabwa kin Babiloni ge ana abalogugui elana. \v 2 \x - \xo 9:2 \xt Yel 25:11; 29:10\x* Wana sauga logugui ana baliman houwan gamwanaa, nau Daniyela buki bwabwalena ya vavasili. Inoke Yehoba wana baaba toto palopita Yelemaiya i lelelian ya minuwanuwatu-an, toto i ba Yelusalema ni samwalekaleka hawawal ana yapu baliman sebenti (70).\f * \fr 9:2 \ft Sauga Daniyela baaba ya i vasili ge i minuwanuwatu-an, he Babiloni Yelusalema iyaka hi pasamwalekaleka haba, ge ana hawawal ana yapu baliman sebenti kelaubwa ni mowasi.\f* \v 3 Inoke o galebu ya palahikan, kaliko toto bwasumu pupunoliya elana hi ginoliya ya galoi, ge tuwau ya papakove. Yaka ya awaawanun nabinabi Babala Yabowaine elana. \p \v 4 Inoke alowau gamagalau wama gegi ya lopapit Yehoba no Yabowaine elana ya ba: \pi1 “O Babala, owa Yabowaine bwabwatana ge ha kite lovakunagiwa. Wam bateli u nuwahikan ge wam nunuwana u ginol hikahikani bolo hi nunuwana-agiwa ge wam logugui hi henapuan elal. \v 5 Ama iyaka ha gegi, ge pagan nanakina ha ginol. Ha towaagiwa, yaka wam logugui ge wam panpankiti ali en ha pek. \v 6 Wam totuwalali palopitau analiya nige ha hahago, bolo valila wam baaba hi wasaan wama kin ona, wama tohouwa, tubumeyau ge wama panuwa gamagaliliyau gegewel elal. \pi1 \v 7 “Babala, owa tosapu, yaa ama puluwawi ha kalaopopwi ana siga lan ebe, ama Yelusalema, Yuda ge Isileli gegewema, bolo ha mikelaubwa ge bolo ama bwaga i yapu ha minaa panuwa ona elal, panuwa bolo u patunama ha mibwabwaliya kaiwena ha teli gegetoga nige ha miminaa elam. \v 8 O Yehoba, ama alomeyau ge wama kin ona, wama tohouwa ge tubumeyau puluwawi ha kalaopopwi kaiwena ha gegi eliyam. \v 9 Babala wama Yabowaine, owa toatilomwan ge gegi ana tonuwayoho. He ama ha towaagiwa, \v 10 owa Yehoba wama Yabowaine anam nige ha hahago, ge logugui bolo u pem wam totuwalali palopitau awaliyaa nige ha totoulil. \v 11 Ama Isileli gegewema wam logugui ha leke ge am en ha pewa nige anam ha hahago. \pi1 “Wama gegi kaiwena inoke apapanak ge lahi bolo wam totuwalali Mosese wana logugui i baunan iyaka u ginol elama. \v 12 Valila u ba alomeyau ge wama tologuguiyau nu lahema, inoke wam baaba o iyaka u patunahot ge u ba nak bwabwatana i nem eliyama. He panuwa gegewel panayawi pwatanaa nige etega u aapapanak-an i oola toto u ginola Yelusalema elana. \v 13 Nak gegewena o i masal eliyama i ola toto Mosese wana logugui i baunan. Yaa bwagana o, nige wama gegi ana en ha pepek ge wam baaba tutunahotina ha totoulil, inoke owa Yehoba wama Yabowaine atem ni laumwal ge nu yaliyaya kaiwema. \v 14 Yehoba wama Yabowaine, wam ginol gegewena i sapu, ge ama nige anam ha hahago, inoke nak toto u lovivina-an, he iyaka u ginol eliyama i ola to. \pi1 \v 15 “O Babala wama Yabowaine, nimwam gasigasisena elana wam gamagalau u ahe tagilagima Itipita elana, ge alam u pawasawasa ana siga lan ebe. Yaa ama ha gegi, ge pagan nanakina ha ginol. \v 16 O Babala, owa pagan sasapona ana toginol, wam huga u ahek yoho wam panuwa Yelusalema elana, iya wam oya bwabwalena. He alomeyau ge tubumeyau wama gegi kaiwena, inoke boda gegewel bolo hi minaa gegelimeya Yelusalema ge ama wam gamagalau hi kite lowagima. \pi1 \v 17 “O wama Yabowaine, nau wam totuwalali no awanun nu hago. O Babala, alam kaiwena wam Limi Bwabwalena toto valila hi apapanak-an u pavavaluna. \v 18 O Yabowaine, tanam ni nem elama ge wama awanun nu laeganan. Matam ni nem elama ge alam panuwana nakina nu kite. Ha awanun elam nige tage ama tosasapol, yaa kaiwena atilomwan u kalaopopwi. \v 19 O Babala, wama awanun nu hago. O Babala, wama gegi nu nuwayoho. O Babala, wama awanun nu laeganan ge nu ginol ola. O no Yabowaine, alam kaiwena bahi wama awanun lahena ni eesowal, kaiwena Yelusalema alam panuwana ge ama wam gamagalau.” \s1 Yelemaiya wana Palopisai Gabeliyel I Pwamwananal \p \v 20 Nau iyoho no gegi ge no pan Isileli wali gegi ya lolopapit Yehoba no Yabowaine elana, ge ya awaawanun wana Limi Bwabwalena kaiwena. \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Luke 1:19,26\x* Sauga nau iyoho no awanun gamwanaa, inoke anelose Gabeliyel, iya valila ya kite o pankite etegana elana, i you vin elau powon ana sauga kokoyaviya. \v 22 Inoke i ba pwamwananal eliyau i ba, “Daniyela, ya nem ge Yelemaiya wana palopisai gamwana ana sapu na talisian nu hago. \v 23 Sauga wam awanun u telipuna, Yehoba wam awanun lahena i baunan, yaka nau ya nem ge na wasaan elam, kaiwena i nunuwana-agiwa nabiyan. He nu laegan wam awanun lahena nu hago, ge hauna Yehoba nuwana ni pankitewa ana sapu nu atena. \p \v 24 “Yehoba logugui iyaka i ginol haba baliman seben nihi gan pasebenti wam gamagalau ge wam panuwa bwabwalena Yelusalema kaiweliya. Yaka baliman bolo o eliyalil, gamagalau wali ginol likalika ge wali gegi paganina ni pwamowasi, pagan nanakina ni yakil yoho, logugui sasapona ni pamilil ni mihot, palopitau ali pankite ni tabwa tunahot, ge Aban Bwabwalena Hot\f * \fr 9:24 \ft Aban Bwabwalena Hot iya Limi Bwabwalena gamwana toto maleleya hot i minaa kaliko hi pakuki enaa. Totagil 26, Totagil 25:10-22 ge Hibilu 9:2-3 nu kite.\f* ni pwabwabwalena al. \p \v 25 “He nuwam ni sapu baaba hiwe kaiwena: tologugui etega abwe ni ba Yelusalema nihi tal pasikal, yaka ni telipunaa sauga o ni na ana siga tohouwa toto Yehoba wana hilihili gamagalina ni nem, he baliman seben paseben ge baliman seben ali gewi sikisti tu (62) nihi mowasi ga.\f * \fr 9:25 \ft Baliman seben paseben ge baliman seben ali gewi sikisti tu (62), he baliman ali gewi 69 taims 7, o ebo ta ba baliman 483. Ebo ta telipunaa Yelusalema ana tal pasikal ana sauga elana ge baliman 483 ta vasilel, he bosowaina ta vin Yeisu wana sauga elana.\f* (He sauga Yelusalema nihi tal pasikal, ginebi ana kamwasa ona ge ana gana gasigasisena, yaa sauga o elana nasi ni pulowan hot Yehoba wana gamagalau elal.) \v 26 Baliman seben ali gewi sikisti tu (62) o nihi mowasi, yaka Yehoba wana hilihili gamagalina nihi lopaaliga, ana kite ni ola nige wana abalogugui i gagan. Yaka tohouwa etega ni masal inoke wana boda Yelusalema ge Limi Bwabwalena nihi apapanak-an. (Yaa iya abwe ni mowasi, wana mowasi nakina ni ola banata wana apapanak.) Yehoba logugui iyaka i ginol haba haveyan ge apapanak nihi gangan ni na ana siga abapwamowasiya. \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Dan 11:31; 12:11; Mat 24:15; Mak 13:14\x* Tohouwa o alonau ge gamagalau nihi gewi nihi pebabateli-agil ge bateli o nihi pagasisi baliman seben\f * \fr 9:27 \ft Baliman seben toto ya baliman seben pasebenti (puna 24) gamwana etegana. Puna 25 i liwan baliman seben ali gewi 69 kaiwena, inoke sebenti-ina liwanina te puna 27 elana.\f* kaiwena. Yaa baliman seben o ali nuwanuwanaa, powon ge mulolu bolo hi giginol Yehoba elana ni lopwali ge ni paveyaho. Yaka Limi Bwabwalena pwatanaa toapapanak bwaibwaikikinina ni pamilil ge ni minaa o ana siga Yehoba tohouwa toto apapanak i giginol ni pwamowasi, ni ola te iyaka i logugui-an haba.” \c 10 \s1 Daniyela ana Pankite Anelose I Liwaliwan elana Sauga I Nenem kaiwena \p \v 1-21 \add Sailusa Pesiya wali kin wana sauga logugui ana baliman etonina gamwanaa, Daniyela ana pankite etega al i gan. (puna 1) \add* \p \add Wasana i leli lowan i ola hiwe: Nau Daniyela wik eton aanan amnana waiwaisana ge oine ya kokowanan, ge ya awaawanun aatena enuna Yehoba ni pem elau. Enaa sauga ya talmilil wewel Taigilis bebenaa, o pankite etega i gan. Anelose etega ya kite ana awa i ola gamagal, kaliko wakewakekena waiwaisana i galoi ge ana awa i namanamal. Anana i bwata i ola boda bwabwatana analiya. (puna 2-6) \add* \p \add Lovakun kaiwena tuwau i pweyata ge ya talpo bilibiliya. Yaka nimana elana i kukupalutau inoke epwakokou ya loantawan ge nimwau ya tuhikan. Yaka i ba, “U lut ge u laegan bubun hauna na baunan.” Inoke ya lut ya talmilil. (puna 7-11) \add* \p \add Yaka i baem elau i ba, “Lan toto u telipuna u awaawanun aatena enuna Yehoba ni pewa i nem ana siga sauga ya, Yehoba wam awanun i hago. Inoke i patunau ya nem ge na pamasal eliyam hauna gun abwe sauga i nenem ni gan wam gamagalau elal. He lan ana gewi tuwenti wan (21) Pesiya ana abalogugui ana tobwabwatana\add*\f * \fr 10:1-21 \ft Ana awa i ola Pesiya ana abalogugui ana tobwabwatana iya Seitani wana anelose bwabwatana labi Pesiya i logugui-an.\f*\add i kausau, yaa Maikol, aneloseyau wali tohouwa bwabwatana etega, i nem i labeyau.” (puna 12-14) \add* \p \add Nige bosowaiu na baaba, inoke anelose hohopeu i pihikan i pabaaba-agau. I ola al no gasisi gegewena i mowasi, inoke i pihikagau ge i pagasisi-agau. (puna 15-19) \add* \p \add Yaka i baem elau, “Nau ya nem ge wam wasa na pewa ga hi leli ola ba tunahot ana buki elana.” (puna 20-21) \add* \c 11 \p \v 1-10 \add Yaka anelose i liwan eliyau i ola hiwe. “Pesiya ana abalogugui ana kin eliyaa, kin etega al wana abalogugui ni pamilil, yaa abwe nihi wali ni tabwa abalogugui esopali.\add*\f * \fr 11:1-10 \ft Kin Aleksenda ge Gilis ana abalogugui bana.\f* \add (puna 1-4) \add* \p \add “Abalogugui labui, toto i minaa yalasa ge toto i minaa aluwabwa, nihi lohaveyan nemnowa.\add*\f * \fr 11:1-10 \ft Abalogugui toto i minaa yalasa boda Tolemi baliya, heliya hi minaa Itipita, ge toto i minaa aluwabwa boda Selusid baliya, heliya hi minaa Siliya.\f* \add (puna 5-20) \add* \p \add “Yaka abwe gamagal etega wana pagan nanakina hot ni tabwa aluwabwa wali kin gasigasisena.\add*\f * \fr 11:1-10 \ft Aluwabwa wali kin toto ya, he Antiyokas Epipenis bana, ge i ola al i tabwa Keliso ana Topihigelgel toto sauga mowamowasena, kakanununa.\f* \add Iya ni pihigelgel Yehoba wana gamagalau elal ge wali tapwalolo elana. (puna 21-30) \add* \p \v 31 \x - \xo 11:31 \xt Dan 9:27; 12:11; Mat 24:15; Mak 13:14\x* “Wana tolohaveyan Limi Bwabwalena nihi ahe, yaka ana bwabwalena nihi apapanak-an. Lan maisena ge maisena ana powon nihi paveyaho ge toapapanak bwaibwaikikinina\f * \fr 11:31 \ft Toapapanak bwaibwaikikinina, he Gilik wali yabowaine gogoginol Susi kakanununa bana, toto Antiyokas Epipanis i pamilil Limi Bwabwalena elana.\f* nihi pamilil. \v 32 Bolo Yehoba wana bateli ana en hi pek, nuwaliya ni gove inoke nihi olak elana. Yaa bolo wali Yabowaine ana mel hi teli alona wali gasisi nihi haveyan sikal elana.” \iex Yaka abwe anelose i liwan kin toto abwe ni masal wana pagan ge wana ginol enuna kaiweliya. (puna 33-45) \c 12 \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Mat 24:21; Mak 13:19; Pan 7:14; 12:7\x* Yaka abwe anelose o i ba, “Sauga o elana Maikol, iya aneloseyau wali tohouwa bwabwatana etega toto wam gamagalau ali tomatahikan, ni lut. He miloloyowan bwabwatana ni gan ololana nige sauga etega i gagan i telipunaa sauga toto abwe boda ona hi masal. Yaa sauga o elana wam gamagalau gegewel bolo alaliya iyoho Yehoba i leli lowan wana buki elana ni pwamwalil. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt Ais 26:19; Mat 25:46; Diyo 5:29\x* Bolo hi aliga ge tuwaliya i kenukenu bilibili gamwanaa, hi gewigewi nihi lut al. Enuna yawal mihomihotina nihi pwawa ge enuna puluwawi ge nak mihomihotina nihi pwawa. \v 3 Bolo tonuwa sapu ge pagan sasapona hi panpankiti-an gamagalau hi gewi elal, maniniliya ni namanamal ni ola alalati bwagatau labulabum namanamalina ge ni ola putum, sauga gegewena nige ni momowasi. \p \v 4 \x - \xo 12:4 \xt Pan 22:10\x* “Owa Daniyela, am pankite ya ana baaba nu sume gamagalau elal, ana buki nu papi kaus ana siga sauga mowamowasena. He gamagalau nihi gewi nihi patalelu nemnowa nuwaliya wali aatena nihi pwabwata.” \p \v 5 Yaka nau Daniyela matau ya lipwatanik anelose labui al ya kitel, etega i minaa wewel labena etega ge etegana i minaa labena etega. \v 6 Anelose toto kaliko wakewakekena waiwaisana i galoi i minaa hawawala wewel pwatanaa, inoke anelose labui o etegana i nel elana i ba, “Sauga lolovakunina ya ana yapu ga ni ola ge abwe ni mowasi?” \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Pan 10:5; 12:14\x* Inoke anelose toto kaliko wakewakekena waiwaisana i galoi nimana labui i latahin labulabumwa, yaka i papasila Yabowaine toto yawalina i mihot alanaa ge i ba, “Ana yapu ni ola baliman eton ge awalehina. Sauga gamagal toto gamagalau bwabwalel i apapanak-agil wana gasisi ana sauga ni so, he bugul bolo ya nihi mowasi.” \p \v 8 Wana baaba ya hago, yaa nige nuwau i sasapu. Inoke ya nel, “Tonowak, bugul bolo ya gegewel ali abapwamowasi ga ni ola?” \p \v 9 Anau i lahe i ba, “Daniyela, bahi nu nuwanuwatu kaiwena, nu nowa ya, kaiwena baaba ya nihi misumi ga ana siga sauga mowamowasena. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Pan 22:11\x* Gamagalau nihi gewi, labose o eliyalil Yehoba ni abubunil ge nihi yanayana, yaa nak ana toginol nak nihi mimi awaawaginol ya. Nak ana toginol nige nuwaliya ni sasapu, yaa tonuwa sapu baaba ana sapu nihi atena. \p \v 11 \x - \xo 12:11 \xt Dan 9:27; 11:31; Mat 24:15; Mak 13:14\x* “Lan maisena ge maisena ana powon nihi paveyaho ge toapapanak bwaibwaikikinina nihi pamilil, yaka toto o enaa lan ali gewi 1,290\f * \fr 12:11 \ft Lan ali gewi 1,290 i paolaolaek baliman eton ge awalehina toto puna 7 elana.\f* nihi gan. \v 12 Bolo ebo nihi abulilek ge alona wali atimatuwa nihi matamatan ana siga lan ali gewi 1,335 nihi mowasi, Yehoba ni muloluagil. \p \v 13 “Yaa owa, nu nowa alom wam nuwa laumwal nu mina ana siga wam lan ali abapwamowasi. Nu aliga ge nu veyaho, inoke sauga mowamowasena elana nu lut al ge molam toto Yehoba i lovivina-an nu ahe.”