\id ACT - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 18-Aug-2006] \h TUWALALI \toc1 Apostolowau wali Tuwalali \toc2 Tuwalali \toc3 Tuw \mt2 Apostolowau wali \mt1 Tuwalali \is1 Baaba Houwan \ip Buki ya Luke i leleli. Houwan ga buki toto “Yeisu Wasana Waiwaisana Luke wana Leleli” i leli, yaka abwe ana etulan al i ginol buki ya. He buki labui i patunal gamagal maisena elana, alana Tiyopilo. Inoke buki ya gamwanaa i liwanan Yeisu wana sikal labulabumwa ge toekelesiya houhouwel wali tuwalali. I pamasal Yeisu ana tototoulil Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi elana inoke Yeisu wasana hi wasaan i telipunaa Yelusalema, yaka abwe hi nok hi na Yudiya bwalibwaligena ge Sameliya ge panayawi labena gegewel elal, i ola awalehina 1 puna 8 ana baaba. \ip Gamagalau hi gewi liwaniliya ta pwawa buki ya elana. Yaa maisena liwanina i bwata heiya Pol. I telipunaa awalehina 13 elana, Pol wana nopain eton ge wana nok Loma wasaliya ta vasili. Sauga enuna Luke alona Pol hi nawanawa, yaka liwan enuna elal Luke i leleli i ba, “Ama” (16:10-17 ge 20:5–21:18 ge 27:1–28:16). Luke liwan i pwamowasiya Pol iyoho Loma i matamatan wana kot kaiwena. \ip Buki ya gamwanaa Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi ge wana nul toekelesiya houhouwel elal ta kite. Yeisu ana tototoulil wali pagan ta kite ge papaatena enuna bolo hi papaatena-an ta vasili. \c 1 \p \v 1 Ateu owa Tiyopilo. Buki toto ya leli houwan gamwanaa, Yeisu wana tuwalali ge wana panpankiti gegewena ya wasaan, ya telipunaa sauga toto wana tuwalali i telipuna \v 2 ana siga lan toto i ha labulabumwa. Mulaa abwe i ha labulabumwa, Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi elana inoke ba pagasisi i pek gamagalau tobolo i hilel wana apostolowau elal. \v 3 Wana yaomal enaa, lan poti gamwanaa i masamasal wana tohago elal, inoke hi atena tunahot Yeisu iyaka i lut al. Hi kite inoke i liwaliwan elal Yehoba wana abalogugui kaiwena. \v 4 Sauga hi migogo, inoke logugui ya i baunanik elal i ba, “Bahi ga Yelusalema nuku eeguluwan, yaa nuku matamatan Nam wana bateli, toto iyaka ya baunan eliyamiu. \v 5 Diyon i pababitaisomiu wewel elana, yaa lan nige ni gegewi inoke Nam ni pababitaisomiu Yayaluwa Bwabwalena elana.” \s1 Yeisu wana Sikal Labulabumwa \p \v 6 Sauga apostolowau hi migogo avaliya ge Yeisu inoke hi neli hi ba, “Babala, tab sauga ya ama Isileli wama abalogugui nu pem pasikal eliyama ge totoma naha logugui-agima?” \p \v 7 Inoke i baek elal i ba, “Nam totona i logugui, lan ge sauga totona i teli, inoke komiu nige bosowaimiu ana sauga nuku atena. \v 8 Yaa sauga ebo Yayaluwa Bwabwalena ni lau eliyamiu yaka gasisi nuku kalaopopwi, inoke komiu nuku tabwa no towasa Yelusalema, labi Yudiya bwalibwaligena ge Sameliya ge panayawi labena gegewel elal.” \v 9 Wana baaba o i pwamowasi, inoke mataliyaa Yeisu i ha labulabumwa, ge yaluyalu i kaus nige al hi kikite. \p \v 10 Mataliya hi lihikan labulabumwa toto Yeisu i nonoek, inoke sauga o elana aneloseyau labui ali kaliko yayanana hi talmilil labeliyaa \v 11 ge hi ba, “Gamagalau Galili, hauna kaiwena ku talmilil ge matamiu i haha labulabumwa? Yeisu toto i egona elamiu ge i ha labulabumwa, abwe ni sikalim al ni ola to ku kite i ha labulabumwa.” \s1 Yudasa Lahena Hi Hile \p \v 12 Apostolowau hi sikalem Oya Olibe inoke hi na Yelusalema, hawawal o ana yapu i ola kilomita maisena ya.\f * \fr 1:12 \ft Ta ba “kilomita maisena” o ebo ta ba “mael awalehina ge kekeisi al.”\f* \v 13 Sauga hi vin Yelusalema, inoke hi na hi ha limi gamwana natiya toto hi miminaa. Bolo hi miminaa o, heliya Pita, Diyon, Yemesa ge Andulu, Pilipi ge Tomas, Batolomiu ge Mataiyo, Yemesa Alipiyos natuna, Saimon toto i neem boda Seloti elal, ge Yudasa Yemesa natuna. \v 14 Bolo ya gegewel hi boda pamaisena hi mimi awaawanun, avaliyau yowau ge Meli toto Yeisu hinana ge Yeisu talinau. \p \v 15 Lan bolo o elal, sauga etega Pita i milil toabulilek gamwaliyaa, ali gewi i ola wan handeled ge tuwenti. \v 16 Yaka i ba, “Taliwau ge nuwau, Buki Bwabwalena ana baaba iyaka i tabwa tunahot, toto Yayaluwa Bwabwalena i pamasal Deibid elana ge i lelelian Yudasa kaiwena. Iya te gamagalau i nulil yaka hi na Yeisu hi lib ge hi yowan. \v 17 Iya valila wama boda ana gamagal etegana ge Yeisu i hile aloma ha tuwalali toyawa.” \p \v 18 (He Yudasa wana tuwalali nanakina molana mani hi pek, yaka i ahe ge bilibili etega i pwamolaya, inoke eliyana i gaisoguwa i tal aliga, tinena i maleli ge elokena i tagil. \v 19 Yelusalema ana tomina gegewel wasa ya hi hago, inoke heliya analiya elana bilibili o alana hi tun Akeldama, ana sapu heiya “Panasasaliya.”) \p \v 20 Pita i ba, “Toto Deibid i lelelian Yudasa kaiwena, iyaka i tabwa tunahot, kaiwena buki Same elana i leli i ba, \q1 ‘Wana limi ni ola galaluwan limena, \q2 bahi gamagal etega ni hoholave.’ \m I ola al i leli i ba, \q1 ‘Gamagal getoga abamina toto i minaa ni milahe.’ \m \v 21-22 Inoke gamagal etega ta hile ge Yudasa abana ni milahe, ni tabwa aloma etega yaka aloma Yeisu wana lut al wasana ana patunahot naha wasawasa-an. Gamagal o ta hileya gamagalau gamwaliyaa bolo alomeyau ya sauga bwalibwaligena, sauga toto Babala Yeisu aloma ha nawanawa, i telipunaa Diyon gamagalau i pababitaisoil ana siga lan toto Yeisu i egona eliyala ge i ha labulabumwa.” \p \v 23 Inoke bolau labui alaliya hi latahin: Yosepa, toto alana hi ba Basabas (i ola al hi ba Diyastas), ge Mataiyas. \v 24 Inoke hi awanun hi ba, “Babala, gamagalau gegewel wali nuwatu u atena. Inoke nu pankitema gamagalau labui ya henala toto iyaka u hile \v 25 ge Yudasa abana ni milahe ni tabwa apostolo, kaiwena Yudasa tuwalali toto ya i eguluwan, i aliga ge i nok i na Gehena.” \v 26 Yaka bolau labui alaliya hi leli pat labui elal ge pat maisena hi ahe tagilan. Pat toto Mataiyas alana i miminaa te hi ahe, inoke iya i tabwa apostolowau ali toto elulutega maisena avaliya etegana al. \c 2 \s1 Lan Pentikos elana Yayaluwa Bwabwalena I Lau \p \v 1 Sauga Yudiya wali hagali \w Pentikos Hagalena\w* ana lan i vin, toabulilek gegewel heliya iyoho hi migogo limi maisena elana. \v 2 Yaka butun etega i loem labulabumwa i ola mana gasigasisena butuna ge limi toto hi miminaa gamwana gegewena i pakalaopop. \v 3 Inoke bugul etega hi kite, ana awa i ola ginaha memena i lovaleyan i tala maisena ge maisena pwataliyaa. \v 4 Inoke hi gewigewi Yayaluwa Bwabwalena hi kalaopopwi ge hi telipuna anan getoga ona hi baubaunan, i ola Yayaluwa Bwabwalena wana pek. \p \v 5 Saugena o Yudiya gamagaliliyau bolo wali tapwalolo hi nuwahikan bubun hi gewi heliya iyoho Yelusalema, hi noem panuwa gegewel panayawi pwatanaa hagali kaiwena. \v 6 Sauga butun ya hi hago, yaka boda bwabwatana hi nogogo hi nowanik. Hi gewigewi nuwaliya hi ahe, kaiwena hi hago toabulilek hi baaba gamagal maisena ge maisena anana elana. \v 7 Ateliya i you ge hi nuwa gewagewa, inoke hi ba, “Gamagalau bolo hi baaba ya, heliya Galili gamagaliliyau. \v 8 Ga i ola ge kila maisena maisena ta hagol hi baaba anala tomaha ge tomaha elana? \v 9 Kilau ta neem Patiya, Midiya, ge Elam; Mesopoteimiya, Yudiya, ge Kapadosiya; Pontas ge Eisiya; \v 10 ta neem al Piligiya, Pampiliya ge Itipita ge Libiya ana labi elal, bolo panuwa Sailini labenaa. Enuna ta neem Loma, \v 11 kilau enuna Yudiya gamagaliliyau, enuna nige Yudiya gamagaliliyau i oola yaa Yudiya wali tapwalolo iyaka ta ahe, ge kilau enuna ta neem Kiliti ge Alebiya—yaa kila maisena ge maisena ta hagol Yehoba wana ginol bwabwatal hi wasaan anala tomaha ge tomaha elana.” \p \v 12 Gegewel ateliya i you ge nuwaliya i samwawinwin, inoke avaliyau hi nelil hi ba, “Bugul ya ana sapu ga i ola?” \p \v 13 Yaa enuna toabulilek hi talawasi-agil hi ba, “Gamagalau ya oine hi im nabiyan.” \s1 Pita wana Papaatena Boda eliyalil \p \v 14 Inoke Pita i milil, alonau ge alonau ali toto elulutega maisena, ge i baaba boda elal, anana i bwata, i ba, “Taliwau ge nuwau, Yudiya gamagaliliyau ge Yelusalema ana tomina ku gewigewi, no baaba nuku hago ge nuwamiu ni sapu. \v 15 Ama nige ha iim kokona i oola wami nuwatu. Sauga ya naen kilok mweluluga ya te, ge nige kila wala pagan i oola tage oine ta im mweluluge. \v 16 Bugul toto sauga ya ku kite heiya toto palopita Yoeli i baunan, i ba: \q1 \v 17 Yehoba i ba, ‘Sauga mowamowasena elana, \q2 Yayaluwau na ligin gamagalau gegewel elal. \q1 Inoke natumiyau melubolau ge meluyowau nihi \w palopisai\w*, \q2 i ola al wami hevalau ge wami tonowakau pankite ge kenonou toto i neem Yehoba elana nihi kite ge nihi kenonouan. \q1 \v 18 Ibwe, lan bolo o elal, Yayaluwau na ligin al \q2 no totuwalali melubolau ge meluyowau elal, \q2 inoke nihi palopisai. \q1 \v 19-20 Ginol yawiyawi na ginolil labulabumwa, \q2 sabwelu ni gogou \q2 ge waikena ni ket ni ola saliya; \q1 ge abapankite na ginolil panayawiya, \q2 saliya, ginaha ge kasu babalona nihi masal. \q1 Bugul bolo o nihi masal, mulaa abwe Babala wana lan bwabwatana ge wawasana ni vin. \q1 \v 21 Ge inoke henala ebo labe kaiwena ni awanun Babala elana mwal ni pwawa.’” \p \v 22 Pita i ba al i ba, “Gamagalau Isileli, ku laegan no baaba ya elana! Yehoba i pankitemiu tunahot iya wana totuwalali te Yeisu, kaiwena gasisi ge ginol yawiyawi i talamwan Yeisu i ginolil. Iyaka ku atena to, kaiwena i ginol gamwamiwa. \v 23 Houhouwena Yehoba i nuwatu haba Yeisu kaiwena inoke i talamwan nimamiwa inoke alomiyau ge Loma, gamagalau nanakil, ku lokolosan ge i yaomal. \v 24 Yaa Yehoba i palutem salaiya ge i pwamwalem yaomal wana gasisi elana, kaiwena yaomal nige i bosowaina ni kukuhikan. \v 25 He Yeisu bana te Deibid i ba ola hiwe: \q1 Yehoba ya kite i houwa-agau sauga gegewena, \q2 nige bugul etega ni papalamwalamwaniu-agau, kaiwena iya i minaa labeu awowa. \q1 \v 26 Inoke nuwau i waisi ge no baaba i yaliyaliyaya. \q2 Bwagana ebo abwe na aliga, Yehoba wam bateli ya nuwahikan ge ateu i matuwaan, \q1 \v 27 kaiwena nige nu teteli yohau salaiya, \q2 nige nu tatalam wam totuwalali bwabwalena tuwana ni bwebweyan. \q1 \v 28 Yawal ana kamwasa iyaka u pankiteyau, \q2 wam yaliyaya ni pakalaopopwau kaiwena na minaa maninimwa. \p \v 29 “Taliwau ge nuwau, na ba bubun ya. Tubula kin Deibid i yaomal ge hi yamwi, salaina iyahe te i minamina lan ebe. \v 30 Yaa iya palopita, ge i atena Yehoba bateli gasigasisena etegana i ginol te tubutubunina etega ni tabwa kin ni ola iya. \v 31 Inoke i kite pahuwala hauna abwe Yehoba ni ginol, yaka Mesaiya wana lut al bana i ba te Yehoba nige i teteli yoho salaiya, ge tuwana nige ni bwebweyan. \v 32 Yeisu toto ya Yehoba i palutem yaomala, ge ama ha kite ha tabwa ana towasa. \v 33 I ha labulabumwa i minaa Yehoba labena awonaa, yaka Yayaluwa Bwabwalena i aheya Tamana elana i ola wana bateli. Inoke i ligin eliyama ge bugul bolo sauga ya ku kite ge ku hago hi masal. \v 34 He nige Deibid i haha labulabumwa, yaa iya i ba: \q1 Yehoba i baek no Babala elana i ba, \q1 ‘U misiyowa labeu awowa \q1 \v 35 inoke am topihigelgel na teli lowagil aem gabulanaa.’ \p \v 36 “Gamagalau Isileli ku gewigewi, nuku atena bubun Yeisu toto komiu ku lokolosan, Yehoba i teli heyan iya Babala ge Mesaiya.” \p \v 37 Sauga gamagalau baaba ya hi hago, yaka hi nuwanuwatu nabi, inoke hi baek Pita ge apostolowau gegewel elal hi ba, “Talimeyau, hauna naha ginol?” \p \v 38 Pita analiya i lahe i ba, “Maisena ge maisena wami gegi ana en nuku pek ge nuku babitaiso Yeisu Keliso alana elana, inoke wami gegi Yehoba ni nuwayoho. Yaka Yayaluwa Bwabwalena nasi nuku ahe, iya Yehoba wana mulolu. \v 39 Kaiwena Yehoba bateli ya i ginol kaiwemiu, tubumiyau kaiweliya, ge gamagalau gegewel bolo wali panuwa ana bwaga i yapu kaiweliya— gegewel bolo ebo Yehoba wala Yabowaine ni yogaagil nihi nem elana.” \p \v 40 Baaba hi gewi al Pita i baunan elal ge i ba pagasisel i ba, “Nuku pwamwalimiu, bahi heyan nanakil ya ali lahi nuku pwapwawa.” \v 41 Bolo Pita wana papaatena hi abulilek-an hi pababitaisoil, inoke lan o gamagalau ali gewi tili tausan hi tuk ge ali boda hi paetulan. \s1 Toekelesiya Houhouwel wali Pagan \p \v 42 Toabulilek bolo o hi talamwagil sauga gegewena apostolowau wali papaatena nihi hago, nihi mipamaisena avaliyau ge wali pan toabulilek, nihi anan toyawa Yeisu wana yaomal ana nuwahikan kaiwena, ge nihi awaawanun Yehoba elana. \v 43 Apostolowau ginol yawiyawi ge abanuwa ahi i gewi hi ginolil inoke gamagalau gegewel hi kite, ginebi wali lovakun ge awatauwan. \v 44 Sauga gegewena toabulilek hi heliheliyam toyawa ge wali bugubugul ana nuwatu eliyalil i ola te gegewel wali bugul. \v 45 Wali bugubugul ge wali gogomwau nihi paliagil inoke molana mani nihi ahe ge nihi pek henala ebo ana pulowan i gan eliyana. \v 46 Lan maisena ge maisena ali pwahin elana hi mimigogo Limi Bwabwalena gamwanaa. Wali limi elal, ginebi wali hanalau ge wali yaliyaya, hi anan toyawa Yeisu wana yaomal hi nuwahikan, \v 47 ge Yehoba hi tobatobal-an. Inoke gamagalau gegewel toabulilek wali ginol hi awa wawaisi-an. Lan maisena ge maisena Babala gamagalau enuna al i pwapwamwalil, inoke ali boda i papaetulan. \c 3 \s1 Pita Tau Aena Nanakina I Pwamolu \p \v 1 Lan etega tili kilok kokoyaviya, awanun ana sauga elana, Pita ge Diyon hi nok hi na Limi Bwabwalena awanun kaiwena. \v 2 Abauluulutuk elana, toto alana hi ba “Waiwaisana”, tau etega iyoho aena i nak, i nakek hinana tinenaa. Lan gegewena nihi kalivai pwatanik Limi Bwabwalena ana abauluulutuk elana ge ni awaawanun mani kaiwena gamagalau elal, bolo hi uluulutuk Limi Bwabwalena elana. \v 3 Sauga Pita ge Diyon i kitel hi uluulutuk Limi Bwabwalena elana, yaka i awanun elal tage mani etega nihi pek elana. \v 4 Inoke Pita ge Diyon mataliya hi lihikan elana, ge Pita i ba, “Matam i nem eliyama.” \v 5 Inoke i gayawaagil ge i nuwatu tage bugul etega ni pwawa eliyalil. \p \v 6 Inoke Pita i ba, “Silba ge gold nige i gagan eliyau, yaa toto i gan eliyau, nasi na pewa: Yeisu Keliso gagama Nasaleta alana elana ya ba, ‘U milil ge u nawanawa.’” \v 7 Yaka i aheya nimana awonaa ge i kukupamilil. Sauga o elana aena ana tubwi gegewena hi gasisi, \v 8 i misupeni ge i talmilil, yaka i telipuna i nawanawa. Inoke alonau Pita ge Diyon hi ulutuk Limi Bwabwalena elana, i nawanawa, i susupeni ge Yehoba i tobatobal-an. \v 9 Gamagalau gegewel hi kite i nawanawa ge Yehoba i tobatobal-an, \v 10 inoke hi atena iya tau toto i mimisiyowa abauluulutuk toto hi ba “Waiwaisana” ge i awaawanun mani kaiwena. Inoke ateliya i you ge nuwaliya hi ahe wana molu kaiwena. \s1 Pita I Papaatena Limi Bwabwalena elana \p \v 11 Tau o Pita ge Diyon tuwaliya i lib hikan, heliya iyoho abanawanawa etega Limi Bwabwalena ana gana gamwanaa alana hi ba “Solomon wana Epanapana”. Gamagalau nuwaliya hi ahe wana molu kaiwena inoke hi patalelu nok elal. \v 12 Sauga Pita gamagalau i kitel, i baek elal i ba, “Gamagalau Isileli, ga i ola bugul ya kaiwena ge nuwamiu ku ahe? Hauna kaiwena ku gagayawa-agima? Age ku nuwatu tage ama wama waisi i gan Yehoba matanaa o ebo totoma wama gasisi i gan, inoke eliyana tau ya ha pwamolu ge i nawanawa? \v 13 Nigeya, yaa bugul ya i masal kaiwena tubulau wali Yabowaine, Abalahama, Aisake ge Yakobo wali Yabowaine, wana totuwalali Yeisu iyaka i teli heyan abamina wawasana i ahe. Komiu valila Yeisu ku teli tologugui nimaliyaa, ge bwagana Pilato nuwana ni sokal, komiu ku towani. \v 14 Yeisu iya tau bwabwalena ge sasapona, yaa komiu ku towani, yaka ku awanun Pilato elana ku ba, ‘Totaulol u sokal kaiwema.’ \v 15 Ku ba ola o inoke abwe Yawal Puna ku lokolosan i aliga, yaa Yehoba i palutem yaomala. He ama iyaka ha kite to inoke ha wasawasa-an. \v 16 Yeisu alana ha meltelian inoke alana ana gasisi elana tau ya molu ge gasisi i pwawa. He iya ku atena bubun ge sauga ya ku kite i talmilil. Ha melteli Yeisu elana inoke matamiwa molu hot i pwawa. \p \v 17 “He taliwau ge nuwau, ya atena pagan toto alomiyau wami tonowakau ku ginola Yeisu elana, ku ginol ya, ana sapu nige ku aatena. \v 18 Yaa ku ginol i ola, inoke Yehoba wana baaba i patunahot, toto valila i baunan palopitau gegewel awaliyaa, i ba, ‘No Mesaiya abwe lomwan ni pwawa.’ \v 19 Inoke wami pagan nanakina ana en nuku pek ge nuku awona pil Yehoba elana, inoke wami gegi ni ul yoho. \v 20 Ebo nuku ginol ola o, inoke Babala alomiu ge yawalimiu ni pagasisi, ge Yeisu ni patuna, iya Mesaiya toto i hile kaiwemiu. \v 21 Iya ni miminaa ga labulabumwa, ana siga Yehoba bugul gegewena ni pavavaluna, ni ola wana bateli sauga houhouwena wana palopitau bwabwalel awaliyaa. \v 22 Yehoba Mesaiya ni patuna, ni ola valila Mosese i ba, ‘Yehoba wami Yabowaine abwe palopita etega ni patuna eliyamiu ni ola nau i patunau, iya ni noem wami boda gamwanaa. Hauna gun ni baunan eliyamiu, nuku hago. \v 23 Henala ebo palopita ya anana nige ni hahago, Yehoba ni ahek yoho hoti wana gamagalau elal.’ \p \v 24 “Ge i ola al, palopitau gegewel bolo hi papaatena, i telipunaa Samuwela ge bolo awonaa, hi wasawasa-an hauna abwe ni masal sauga ya elana. \v 25 Yehoba wana bateli bolo palopitau hi baunan, he komiu kaiwemiu. Ge bateli toto Yehoba i ginol alonau ge tubulau, he komiu al kaiwemiu. Yehoba i baek Abalahama elana i ba, ‘Tubutubunim eliyana gamagalau gegewel panayawiya na ba muloluagil ge waisi nihi pwawa.’ \v 26 Inoke Yehoba wana totuwalali i hile ge i patuna houwan ga eliyamiu, iya ni ba muloluagimiu ge wami pagan nanakina ana en nuku pek inoke waisi nuku pwawa.” \c 4 \s1 Yudiya wali Tologugui Pita ge Diyon Hi Pakotil \p \v 1 Pita ge Diyon heliya iyoho hi baaba gamagalau elal, inoke topowon avaliyau Limi Bwabwalena ana pulisiman wali tohouwa ge Sadiusi hi nok hi na elal. \v 2 Heliya hi huga kaiwena apostolowau gamagalau hi pankitel hi ba, “Yeisu iyaka i lut al inoke ta atena toyaomal abwe nihi lut.” \v 3 Yaka hi libil ge hi na hi telel dela ana siga lan ni gan inoke abwe nihi pakotil, kaiwena iyaka bulin i gan. \v 4 Yaa bolo Pita ge Diyon wali papaatena hi hago hi gewi hi abulilek, inoke toabulilek bolau ali gewi i tal ha kelaubwa ni ola paib tausan. \p \v 5 Lan i gan inoke Yudiya wali tapwalolo ana tologugui, ge wali tohouwa ge Logugui ana topankite hi nogogo Yelusalema. \v 6 Topowon bwabwatana Anasa iyoho avaliya, ge i ola al Kaiyapa, Diyon, Aleksenda ge topowon bwabwatana ana tiniyau enuna al. \v 7 Pita ge Diyon hi pamililil mataliyaa ge hi nelil hi ba, “Henala wana gasisi elana ge henala alana elana bugul ya ku ginol?” \p \v 8 Pita Yayaluwa Bwabwalena i kalaopopwi inoke i baek elal i ba, “Ama gamagalau wama tologugui ge wama tohouwa komiu! \v 9 Lan ebe ku nelima kaiwena tau aena i nak ha labe yaka ku ba, ‘Ga i ola ge i molu?’ \v 10 Inoke nuwama nuku atena ge gamagalau Isileli gegewel nihi atena: Yeisu Keliso gagama Nasaleta, iya ku lokolosan yaa Yehoba i palutem yaomala, alana elana tau ya i talmilil matamiwa ge i molu bubun. \v 11 Yeisu bana te Buki Bwabwalena i ba, ‘Pat toto komiu totaltal ku awa nanakan ge ku towani, Yehoba iyaka i ahe limi ana kokola gasigasisena i ginoliya.’ \v 12 Iya ya te bosowaina ni pwamwalila; nige alan etega al i gagan gamagalau elal panayawi pwatanaa ge eliyana pwamwal ta pwawa.” \p \v 13 Tologugui Pita ge Diyon wali atimatuwa hi kite, i ola al hi atena heliya gamagalau bwagabwaga ya, nige wali vavasili i bwabwata. Inoke nuwaliya hi ahe ge hi atena te valila heliya avaliya Yeisu. \v 14 Tau toto abwe i molu hi kite alonau Pita ge Diyon hi taltalmilil, inoke nige bosowailiya Pita anana nihi lahe. \v 15 Yaka hi ba hi na hi tagil noleleya ge heliya ya totoliya hi liwaliwan, \v 16 hi ba, “Bolau ya ga ta ola-agil? Gamagalau gegewel Yelusalema hi atena bubun ginol yawiyawi bwabwatana ya hi ginol nige bosowaina ta alahan. \v 17 Yaa ta labose bugul ya ta paveyaho bahi wasana ni lelelu gamagalau elal, inoke ta ba bolau ya elal bahi sauga etega al alan ya nihi papaatena-an gamagalau elal.” \p \v 18 Inoke hi yogaagil al ge hi sikal, ge hi baek elal hi ba, “Bahi sauga etega Yeisu alana nuku papaatena-an ge nuku panpankiti-an.” \p \v 19 Analiya Pita ge Diyon hi lahe hi ba, “Ku nuwatu ga hauna toto i sapu Yehoba matanaa, anamiu naha hago o ebo Yehoba anana naha hago? \v 20 Kaiwena bugul bolo ha kite ge ha hago, kaiweliya nige bosowaima naha bakuhu baaba.” \p \v 21 Yaka hi ba lopwalil nabiyan ge hi ba, “Ebo Yeisu wasana nuku wasaan al, nasi nak etega naha ginol eliyamiu.” Hi ba ola o inoke abwe hi sokalil. Nige kamwasa etega hi nunuwatu pwawa ge tage nihi lahel, kaiwena gamagalau Pita ge Diyon wali ginol hi kite ge Yehoba hi tobalan. \v 22 He tau toto Yehoba wana gasisi elana ge hi pwamolu, wana baliman poti iyaka i eguluwai. \s1 Toabulilek Hi Awanun Yehoba elana Gasisi kaiwena \p \v 23 Tologugui Pita ge Diyon hi sokalil i mowasi, yaka hi sikal hi na avaliyau eliyalil, inoke topowon bwabwatal ge tohouwa wali baaba hi wasaan elal. \v 24 Wasa ya hi hago, inoke gegewel wali nuwatu maisena hi awanun Yehoba elana hi ba, “Babala, owa labulabum, panayawi ge hoga, ge buguliliyau gegewel ali toginol owa. \v 25 Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi elana valila u baaba wam totuwalali Deibid awanaa, iya tubuma, u ba: \q1 Hauna kaiwena ge boda enuna alona wali huga hi ba lohalohaveyan? \q2 Hauna kaiwena ge gamagalau wali nuwatu hi tal bwabwage ya haveyan nihi ginol? \q1 \v 26 Panayawi ana kin ona lohaveyan kaiwena hi lovivina-agil, \q2 ge tologugui ona hi boda pamaisena \q2 tage nihi lohaveyan Yehoba ge wana hilihili gamagalina elal. \p \v 27 He iyaka i tabwa tunahot, kaiwena panuwa ya elana Helodi ge Pontiyas Pilato, avaliyau bolo nige Isileli gamagaliliyau i oola, ge avaliyau al boda Isileli, hi boda pamaisena nihi lohaveyan wam totuwalali bwabwalena toto wam hilihili gamagalina, iya Yeisu, elana. \v 28 Hi boda pamaisena inoke bugul gegewena toto wam nuwatu elana u logugui-an houwan tage abwe ni masal, heliya iyaka hi ginol. \v 29-30 Babala, ewasi wali ba lolopwal ge wali ba palopalovakun eliyama u hago. Nimwam gasigasisena nu paelu, inoke wam totuwalali bwabwalena Yeisu alana elana tokasiyebwa naha pwamolol, ge ginol yawiyawi ge abanuwa ahi naha ginolil, inoke ama wam totuwalali wam baaba naha wasaan alona ge wama atimatuwa.” \p \v 31 Sauga wali awanun hi pwamowasi, limi toto elana hi migogowa i lamwalamwaniu. Hi gewigewi Yayaluwa Bwabwalena hi kalaopopwi, inoke ginebi ge wali atimatuwa Yehoba wana baaba hi wasaan. \s1 Toabulilek wali Bugul Hi Peguyau-an Gamwaliyaa \p \v 32 Toabulilek gegewel wali nuwatu maisena, ge wali bugul gegewena hi talamwan avaliyau elal, nige etega tage ni ba, “Totou no bugul.” \v 33 Apostolowau ginebi ge wali gasisi Babala Yeisu wana lut al hi wasaan ge Yehoba toabulilek gegewel i muloluagil nabiyan. \v 34 Gamwaliyaa nige togulagula hot etega i gagan. Bolo wali bilibili ge wali limi i gan, nihi palian ge mani nihi ahe \v 35 nihi na nihi pek apostolowau elal, inoke heliya abwe nihi guyauan nihi pek henala ebo i pulowan eliyana. \p \v 36 Tau etega alana Yosepa, ana un Libai, i neem taval Saipilosi, alana labuina apostolowau hi tun Banabas, ana sapu heiya “Toba pagasisi.” \v 37 Tau ya wana bilibili etega i palian, inoke mani i ahe ge i na i pek apostolowau elal. \c 5 \s1 Ananaiyasi ge Sapaila Hi Kakawi \p \v 1 Tau etega alana Ananaiyasi, alona ge lagona Sapaila wali bilibili hi palian inoke manina hi ahe. \v 2 Ali toto labui wali nuwatu hi pamaisena, inoke tau mani awalehina i kukuhikan ge awalehina i na i pek apostolowau elal. \p \v 3 Pita i baek Ananaiyasi elana i ba, “Hauna kaiwena Seitani atem i pakalaopop ge wam nuwatu i logugui-an inoke Yayaluwa Bwabwalena u kakawe? U kite, wam bilibili molana awalehina iyaka u ahe totom kaiwem. \v 4 Sauga bilibili o i minaa eliyam, he owa u logugui-an. Iyaka u palian, he manina owa wam mani. I bwe ge u nuwatu kakawi nu ginol tage mani gegewena te u pwatanim? Ama nige u kakakawema, yaa Yehoba te u kakawe.” \p \v 5 Sauga Ananaiyasi baaba o i hago, inoke i sogu ge i aliga. Inoke gamagalau gegewel bolo wasa o hi hago hi lovakun nabi. \v 6 Yaka hevalau hi lut, tuwana hi os ge hi kalivai tagilan, hi na hi teli salaiya. \p \v 7 Sauga ana yapu i ola auwa eton abwe Sapaila i na i tuk, nige i aatena te lagona iyaka i yaomal. \v 8 Abwe Pita i nel elana i ba, “U ba bubun eliyau, alom ge lagom Ananaiyasi wami bilibili molana iyai ya e?” \p Anana i lahe i ba, “Ibwe, gegewena iyai ya te.” \p \v 9 Inoke Pita i baek elana i ba, “Ga i ola ge alom lagom ku nuwatu tage Babala Yayaluwana nuku kakawe ge nige lahi nuku pwapwawa? U kite, bolau bolo hi na lagom hi teli salaiya, heliya iyahe te hi nenem, nasi owa al nihi kalivaiwa.” \p \v 10 Sauga o elana i sogu, i tala Pita aenaa ge i aliga. Yaka hevalau hi nem hi tuk, hi kite iyaka i aliga, inoke hi kaval tagilan ge hi na hi teli lagona labenaa. \v 11 Inoke toabulilek bwalibwaligel ge bolo al wasa o hi hago hi lovakun nabi. \s1 Apostolowau Tokasiyebwa Hi Gewi Hi Pwamolol \p \v 12 Apostolowau ginol yawiyawi ge abanuwa ahi i gewi hi ginolil gamagalau mataliyaa. Sauga gegewena toabulilek gegewel nihi migogo Limi Bwabwalena labena etega elana, alana hi tun “Solomon wana Epanapana.” \v 13 Gamagalau getogal hi lovakun nige hi nonoek toabulilek ali boda elana, yaa gamagalau gegewel toabulilek hi awatauwagil ge hi awa wawaisi-agil. \v 14 Inoke toabulilek ali boda i bwatabwata ya, kaiwena bolau ge yowau hi gewi hi abulilek Babala elana. \v 15 Gamagalau apostolowau wali tuwalali hi kite, yaka hi na tokasiyebwa hi ahel ge hi pwatanim kamwasaa, abaliya hi yao ge hi pakenol, inoke sauga ebo Pita ni nawanawa ge liguligumwina ni tupa elal, yaka nihi molu. \v 16 Gamagalau hi gewi hi noem awan kekeisi bolo hi minaa Yelusalema labenaa, inoke tokasiyebwa ge bolo yayaluwa bibikel hi ulutuk elal hi pwatanik apostolowau elal ge gegewel hi pwamolol. \s1 Apostolowau Hi Pakotil yaa abwe Hi Sokalil \p \v 17 Topowon bwabwatal wali tohouwa alonau ge ana tolabe gegewel, heliya hi neem boda Sadiusi, apostolowau hi lamwa pulowanagil, \v 18 inoke hi libil ge hi na hi telel dela. \v 19 Yaa bulina Babala wana anelose etega i na del ana nog i pwela, inoke apostolowau i en tagilagil. Abwe i baek elal i ba, \v 20 “Ku nok, ku na ku talmilila Limi Bwabwalena gamwanaa, inoke yawal vavaluna wasana nuku wasaan bubun gamagalau elal.” \p \v 21 Mweluluga kekeisi inoke hi ginol i ola anelose wana baaba eliyalil, hi na hi ulutuk Limi Bwabwalena gamwanaa ge hi telipuna hi panpankiti gamagalau elal. \p Abwe topowon bwabwatal wali tohouwa alonau ge ana tolabe hi nem ge Yudiya wali tologugui gegewel hi yogaagil wali nogogo kaiwena, yaka gamagalau enuna hi patunal hi na dela tage apostolowau nihi enil. \v 22 Yaa sauga hi na hi vin dela, nige apostolowau hi pwapwawal. Inoke hi sikal ge hi na hi wasa tologugui elal hi ba, \v 23 “Sauga ha na ha vin dela, ha kite nog hi kaus bubun, tomatahikan al ha kitel iyoho hi taltalmilil nog elana, yaa sauga nog ha pwela ge ha ulutuk, apostolowau nige hi gagan.” \v 24 Baaba o hi hago inoke topowon bwabwatal ge Limi Bwabwalena ana pulisiman wali tohouwa nuwaliya i gewagewa, hi ba, “Heliya eba ga? Hauna gun abwe ni gan?” \p \v 25 Abwe tau etega i na elal ge i ba, “Apostolowau bolo ku telel dela, heliya iyoho to hi talmilil Limi Bwabwalena gamwanaa ge hi panpankiti gamagalau elal.” \v 26 Sauga o elana Limi Bwabwalena ana pulisiman wali tohouwa, alonau ge wana boda enuna, hi na apostolowau hi ahel ge hi pwatanik tologugui elal. He hi na hi ahel kekeisi kekeisi, nige tuwaliya hi eemutan, kaiwena hi lovakun ebo nasi gamagalau nihi huga elal ge nihi loipatagil. \p \v 27 Sauga apostolowau hi ahel ge hi pwatanik Yudiya wali tologugui elal, hi na hi pamililil mataliyaa inoke topowon bwabwatal wali tohouwa i baek elal i ba, \v 28 “Iyaka ha lopwalimiu nabiyan bahi Yeisu alana nuku papaatena-an. Yaa bwagana ha lopwalimiu, komiu iyaka wasa ya ku palelu Yelusalema gamwanaa, nunuwamiu hot nuku wolema tage ama tau ya ha lopaaliga.” \p \v 29 Pita ge alonau anana hi lahe hi ba, “Yehoba heiya te anana naha hago houwan, mulaa abwe gamagal. \v 30 Tubulau wali Yabowaine Yeisu i palutem yaomala, toto ku pakuki kolos elana ge ku lopaaliga. \v 31 Yehoba iyaka i teli heyan i minaa nimana labena awonaa, iya wala Tohouwa ge wala Topwamwal. Inoke Yeisu eliyana bosowaina Isileli wali gegi ana en nihi pek ge Yehoba wali gegi ni nuwayoho. \v 32 Ama bugul ya ha atena inoke wasana ha wasawasa-an, i ola al Yayaluwa Bwabwalena, toto Yehoba i pek gamagalau elal bolo wana baaba hi hago.” \p \v 33 Yudiya wali tologugui wali baaba o hi hago, inoke hi huga nabi ge nuwaliya apostolowau nihi lopaaligal. \v 34 Yaa avaliya etegana alana Gameliyel, iya \w Palisi\w* wali boda ge Logugui ana topanpankiti, i ola al gamagalau gegewel hi awatauwan, i lut inoke i ba apostolowau nihi enil nihi tagil noleleya sauga kekeisi. \v 35 Inoke abwe i baek wana pan tologugui elal i ba, “Isileli gamagaliliyau, ku nuwatu bubun, mulaa abwe bolau ya ali logugui nuku ginol. \v 36 Valila Teudasi i masal ge i ba tage iya tohouwa bwabwatana etega. Wana boda i ahel ali gewi po handeled (400), yaa abwe hi lol ge i aliga, yaka ana tototoulil hi tatawaliwali inoke wana boda i mowasi ge nige al hi gagan. \v 37 Mulaa abwe Yudasa etegana, toto gagama Galili, i masal, sauga toto Loma gamagalau ali gewi hi ahe ge alaliya hi leli lowan alan ana buki elana. Yudasa gamagalau hi gewi i ahel ge i nulil, yaa iya al hi lol ge i aliga, yaka ana tototoulil hi tatawaliwali. \v 38 Inoke sauga ya na baewa eliyamiu, bahi bugul etega nuku giginol bolau ya elal. Ku sokalil ya, kaiwena ebo totoliya ya wali nuwatu elana ge bugul ya hi awaawaginol, he abwe ni mowasi. \v 39 Yaa ebo nuwatu o i neem Yehoba elana, nige bosowaimiu bolau ya nuku lopwalil. He nasi abwe totomiu nuku atena age ku haveyan Yehoba elana.” \p \v 40 Gameliyel wana baaba alonau hi yaliyaya-an, inoke apostolowau hi yoga tukagil ge hi nibihil, hi baek elal bahi Yeisu alana nihi babaunan al, inoke abwe hi sokalil. \v 41 Yaka apostolowau tologugui hi eguluwagil, ginebi ge wali yaliyaya bwabwatana, kaiwena Yehoba wana nuwatu i ola heliya bosowailiya Yeisu alana kaiwena lomwan nihi pwawa. \v 42 Lan maisena ge maisena Limi Bwabwalena elana ge gamagalau wali limiya, hi panpankiti ge wasa waiwaisana hi papaatena-an, hi ba, “Yeisu iya Mesaiya.” \c 6 \s1 Bolau Seben Hi Hilel Apostolowau ali Tolaba \p \v 1 Toabulilek ali pwahin iyaka i bwabwata heheya, inoke sauga o elana bolo hi papana Gilik hi lovehawol bolo hi papana Yudiya kaiweliya, hi ba, “Lan maisena ge maisena ebo aanan ku guguyau abuabulau elal, ama wama abuabulau nige ku nunuwahikagil.” \v 2 Inoke apostolowau ali toto elulutega eluwa toabulilek hi yogaagil ge hi ba, “Nige bosowaina Yehoba wana baaba ana papaatena naha towani ge aanan kaiwena naha tuwalali. \v 3 Talimeyau ge numeyau, gamwamiwa bolau ali toto seben nuku hilel, bolo Yayaluwa Bwabwalena ge siba hi kalaopopwi, ge tuwalali ya naha pek elal nihi matahikan. \v 4 Inoke ama wama sauga bwalibwaligena naha talamwan awanun kaiwena, ge i ola al Yehoba anana ana papaatena kaiwena.” \p \v 5 Toabulilek ali pwahin gegewel apostolowau wali nuwatu hi yaliyaya-an, inoke gamagalau bolo ya hi hilel: Sitibeni, iya toabulilek hot ge Yayaluwa Bwabwalena i kalaopopwi, Pilipi, Polokolas, Nikano, Timon, Pamenas ge Nikolas, iya gagama Antiyok yaa valila i abulilek Yudiya wali tapwalolo elana. \v 6 Bolau ya hi pamililil apostolowau mataliyaa, yaka apostolowau hi awanun kaiweliya ge nimaliya hi teli kokowaliyaa, yaka hi pwabwabwalena-agil tuwalali kaiwena. \p \v 7 Yaka Yehoba anana gamagalau hi gewi hi abulilek-an. Inoke toabulilek ali pwahin Yelusalema elana iyaka i bwabwata heheya, ge topowon hi gewi al wasa waiwaisana hi hago ge hi abulilek-an. \s1 Sitibeni Hi Yowan \p \v 8 Inoke Sitibeni, iya Yehoba wana mulolu ge wana gasisi i kalaopopwi, ginol yawiyawi ge abanuwa ahi i ginolil gamagalau mataliyaa. \v 9 Inoke gamagalau enuna Sitibeni hi pihigelgel-an, heliya hi minaa Yudiya wali tapwalolo ana pwahin etega alana hi tun “Sokasokalima”, hi neem panuwa Sailini ge Aleksendaliya. Heliya ge Yudiya enuna al, bolo hi noem labi Silisiya ge Eisiya, avaliya ge Sitibeni hi awabalgig. \v 10 Yaa nige bosowailiya Sitibeni nihi ba pakokove, kaiwena wana baaba sisibana i neem Yayaluwa Bwabwalena elana. \v 11 Inoke hi na gamagalau enuna nuwaliya hi gove sumel, hi ba, “Nuku na nuku ba ola hiwe, ‘Ama ha hago, wana baaba eliyana Mosese ge Yehoba i teli lowagil.’” \p \v 12 Baaba ya kaiwena gamagalau hi pahugal nabiyan, i ola al tohouwa ge Logugui ana topankite. Yaka hi na Sitibeni hi yowan ge hi pwatanik Yudiya wali tologugui bwabwatal elal. \v 13 Inoke gamagalau enuna hi ahel hi en tukagil ge ba kakakawi enuna hi baunan hi ba, “Tau ya sauga gegewena wala Limi Bwabwalena ge Mosese wana Logugui i sinaliagil. \v 14 Ha hago i ba tage Yeisu gagama Nasaleta \w Limi Bwabwalena\w* ya ni pasamwalekaleka, ge wala mumuga paganina toto i noem Mosese elana, tage ni pil ge getogal ni teli.” \p \v 15 Tomigogo o gegewel mataliya hi lipwatanek Sitibeni elana, inoke maninina hi kite ana awa i ola anelose etega maninina. \c 7 \s1 Sitibeni I Papaatena Yudiya wali Tologugui elal \p \v 1 Inoke topowon bwabwatal wali tohouwa Sitibeni i neli i ba, “Ga i ola wali woliwoli kaiwem, baaba hot o nigeya?” \p \v 2 Sitibeni anana i lahe i ba, “Taliwau ge tamwawau, no baaba ya nuku hago. Yehoba Towasawasa valila i masal tubula Abalahama elana, sauga toto iya iyoho labi Mesopoteimiya, mulaa abwe i nok i miminaa awan Halani. \v 3 Yehoba i baek elana i ba, ‘Wam panuwa ge am un gamagaliliyau nu eguluwagil, inoke nu nok nu na panuwa toto abwe na pankitewa.’ \p \v 4 Inoke Abalahama labi Koldiya i eguluwan ge i nok i miminaa panuwa Halani. Tamana wana yaomal enaa, inoke Yehoba i patuna i nem panuwa ya elana, sauga ya ta miminaa. \v 5 Yehoba nige bilibili kekeisi etega i pepek Abalahama elana ge tage ni ahe totona wana bilibili. Yaa Yehoba i bateli labi ya ni pek iya alonau ge tubunau bolo heyan mul elal nihi ahe wali bilibili. He Abalahama nige ga natuna i gagan te Yehoba bateli o i ginol. \v 6 Ge Yehoba i baek eliyana i ba, ‘Tubumwau abwe nihi mibwabwali panuwa getoga elana, inoke tonpanuwa tuwalali pupulowanil nihi pek elal nihi ginol, ge baliman po handeled nihi miloloyowan panuwa o elana. \v 7 Gamagalau bolo tubumwau nihi paloloyowan-agil ali lahi na pek, inoke tubumwau abwe nihi tagilem panuwa o elana ge nihi kululu elau labi ya elana.’ \v 8 Yaka Yehoba bateli etega i ginol alona ge Abalahama hi pebabateli-agil, ge i ba bolau tuwaliya buhuna kunisina nihi gotomwa yoho bateli o ana etotohi. Abalahama i ab natuna Aisake, yaka lan eit i mowasi tuwana buhuna kunisina i gotomwa yoho. Aisake i ab natuna Yakobo, ge Yakobo i ab natunau kilau tubulau houhouwel ali toto elulutega eluwa. \p \v 9 Etega gamwaliyaa alana Yosepa, talinau ali toto elulutega maisena hi lamwa pulowanan, yaka hi palian gamagalau enuna elal ge hi pwatanik Itipita elana i tabwa totuwalali loloyowanina. Yaa Yehoba iya alona, \v 10 inoke i pwamwal ana pulowan bwalibwaligena elal. Siba waiwaisana i pek elana, inoke Pelo, Itipita wali kin, i kite pwawa ge Yosepa i awa wawaisi-an. Yaka Pelo Yosepa i teli Itipita gegewena ge kin totona wana awan ni logugui-an. \v 11 Abwe galebu bwabwatana i masal Itipita bwalibwaligena ge i ola al Kenani, inoke minanakina i masal ge tubulau nige aliya. \v 12 Yakobo wasa i hago tage aanan iyoho Itipita, yaka natunau melubolau, kila tubulau, i patunal hi nok hi na Itipita, wali nok ya nok houhouwena. \v 13 Sauga hi sikal al palabuina Itipita elana, inoke Yosepa totona i pamasal talinau elal, i ba, ‘Nau talimiu Yosepa,’ ge abwe kin Pelo Yosepa talinau i atenal. \v 14 Inoke Yosepa baaba i patuna tamana Yakobo ge tutunau bwalibwaligel nihi nem Itipita, gegewel ali gewi sebenti paib. \v 15 Yaka Yakobo i nok i na Itipita, inoke mulaa abwe iya ge natunau gegewel hi yaomala panuwa o elana. \v 16 Tuwaliya hi pwatanik panuwa Sekemi, hi teliya salai toto valila Abalahama mani enuna i ahe ge i pwamola un Heimo elal. \p \v 17 Yehoba wana bateli Abalahama elana ana sauga kelaubwa ni vin, he tubulau Isileli bolo hi miminaa Itipita hi talaabab ge hi gewi nabi. \v 18 Sauga o elana abwe kin etega, iya Yosepa nige i aatena, i tabwa Itipita wali kin. \v 19 Tubulau i paloloyowan-agil ge wana pagan i nak nabi elal, logugui i ginol natuliyau nihi telel noleleya ge nihi aliga. \v 20 Sauga o elana Mosese i masal, iya Yehoba wana nuwatu wawayana. Waikena eton tamana ge hinana hi matahikan limiya, \v 21 abwe hi ahe hi teliya noleleya, yaka kin natuna meluyovana i ahe i matahikan i ola natuna. \v 22 Itipita wali siba gegewena Mosese hi pankite, inoke i tabwa tau gasigasisena wana baaba elana ge wana ginol elana. \p \v 23 Sauga Mosese iyaka wana baliman poti, i nuwatu ni nok ge wana pan Isileli ni kitel. \v 24 I nok, yaka gagama Itipita etega i kite Isileli gamagalina i nibinibihan, inoke i nok wana pan Isileli i labe ge Itipita tauina i tagapaaliga. \v 25 Mosese i nuwatu tage wana pan Isileli nihi atena ya tage iya nimana elana te Yehoba i lalabel, yaa nige hi nunuwatu ola. \v 26 Lan i gan, Isileli labui i kitel hi lolopwapwait, inoke i labose ge ni pabakuhol i ba, ‘Alowau! Komiu boda maisena ya. Hauna kaiwena alom ge alom ku lolopwapwait?’ \p \v 27 Tau toto alona i lolol, Mosese i bibin payou ge i ba, ‘Owa nige ama wama tologugui ge wama toyatala i oola. \v 28 Age nasi nu lolau ni ola nolu Itipita gamagalina u lol?’ \v 29 Sauga Mosese baaba o i hago, inoke i lou i na i mibwabwali labi Midiyani. Yaka abwe i alolon ge natuliyau labui hi abiliek to. \p \v 30 Baliman poti i mowasi, abwe anelose etega i masal Mosese elana uleya oya Sainai labenaa, ana awa i ola ginaha memena i tautau ebwakil lamwanaa. \v 31 Sauga bugul ya i kite, atena i you ge i nok labenaa, nuwana ni kite bubun. Inoke Yehoba anana i hago i ba, \v 32 ‘Nau tubumwau Abalahama, Aisake ge Yakobo wali Yabowaine.’ Mosese i ginu lovakun kaiwena, ge maninina i teli kaus bahi al matana ni nonoek. \p \v 33 Yaka Yehoba i baek elana i ba, ‘Aem ana os u leke yoho, kaiwena bilibili toto u talmilila, bilibili bwabwalena. \v 34 Iyaka ya kite Itipita no gamagalau hi paloloyowan-agil. Wali kahin iyaka ya hago, inoke ya lau ge na pwamwalil. U nem, ge na patunawa nu na Itipita.’ \p \v 35 He Mosese iya te valila gamagalau Isileli hi towani hi ba, ‘Owa nige ama wama tologugui ge wama toyatala i oola.’ Yaa Yehoba Mosese i patuna anelose anana elana, anelose toto i masala elana ebwakil lamwanaa, inoke i tabwa Isileli wali tologugui ge wali topwamwal. \v 36 Gamagalau i nulil hi tagila Itipita, ge ginol yawiyawi ge abanuwa ahi i ginolil Itipita gamwanaa, Hoga Keketina elana, ge i ola al uleya baliman ana gewi poti. \v 37 Ge Mosese iya te i baek gamagalau Isileli elal i ba, ‘Yehoba abwe palopita etega ni patuna eliyamiu, ni ola nau i patunau, iya ni noem wami boda gamwanaa.’ \v 38 Iya te alonau tubulau hi migogo uleya, ge iya alona anelose, toto i baaba eliyana oya Sainai pwatanaa. Iya Yehoba wana baaba yawalina gaganina i ahe yaka i wasaan panetan kila eliyala. \p \v 39 Yaa tubulau nige Mosese anana hi hahago, hi towani ge nuwaliya nihi sikal Itipita. \v 40 Inoke hi baek Eloni elana hi ba, ‘Tau Mosese toto i ahela ta tagila Itipita, ga i ola? Nige ta aatena i bwe. Inoke wala yabowaine etega u ginol ge ni nulila.’ \v 41 Inoke sauga o elana gogoginol etega hi ginol, ana awa i ola bulumakau natuna. Bwasumu enuna hi pwatanim hi powonan elana, ge hagali hi ginol, inoke bugul toto nimaliyaa hi ginola hi awatauwan. \v 42 Inoke Yehoba ali en i pek, ge i pialiyohil ya nihi kululuek labulabum putumwiliyau elal, i ola palopita etega wana leleli i ba: \q1 Gamagalau Isileli! Tage kaiweu ge bwasumu ku lolil ge ku powonagil \q2 uleya baliman poti? He nigeya! \q1 \v 43 Tage o abakululu \w Petupatupa Limena\w* ku kalivai? He nigeya! \q1 Yaa ana awa i ola yabowaine Molok\f * \fr 7:43 \ft Molok Kenani wali yabowaine etega, iya labulabum tuwana ge sabwelu yabowainena.\f* wana abakululu \q2 ge putum Lepan yabowainena kakanununa te ku kalivail uleya. \q2 Gogoginol bolo ya ku ginolil ge ku kululuek elal. \q1 Inoke na patuna owaowa-agimiu nuku nok Babiloni. \p \v 44 Tubulau avaliya ge Petupatupa Limena hi nawanawa uleya. Hi tal i ola Yehoba wana baaba Mosese elana, ana awa i ola toto Yehoba i pankite. \v 45 Yaka tubulau bolo Yosuwa ge alonau hi ahe tamaliyau elal. Inoke sauga Yehoba Kenani gamagaliliyau i takel awoliyaa ge panuwa ya hi ahe wali panuwa, hi pwatanim. Yaka i minamina ge hi patuwalali ana siga Deibid wana sauga. \v 46 Yehoba i yaliyaya Deibid kaiwena, inoke Deibid i awanun elana tage limi etega ni tal Yakobo wana Yabowaine wana limi. \v 47 Yaa Solomon heiya Yehoba wana limi i tal. \p \v 48 Yaa Yehoba Tomihahaina nige i miminaa limi toto gamagalau hi tal elana. I ola palopita wana baaba i ba: \q1 \v 49 Yehoba i ba, \q1 ‘Labulabum iya no abamisiyo wawasana, \q2 ge panayawi iya aeu ana abateli. \q1 He hauna kaba limi nasi nuku tal kaiweu, \q2 ge eliyana na veyahowa? \q1 \v 50 Nau bugul bolo ya gegewena ya ginolil nimwawa.’” \p \v 51 Inoke Sitibeni i baek al Yudiya wali tohouwa elal i ba, “Toteli gegetoga hot komiu! Atemiu ana bwaga i gan Yehoba elana! Yehoba anana tanamiu i tuian! Komiu ku ola ya tubumiyau: komiu sauga bwalibwaligena Yayaluwa Bwabwalena ku towani! \v 52 Hauna palopita ge tubumiyau nige hi papalomwan-an? Nigeya! He palopitau hi tagapaaligal bolo valila hi wasa hi ba, ‘Abwe Tosasapona ni nem.’ Yaka komiu Tosasapona o ku anagebigebi-an ge ku tagapaaliga. \v 53 He komiu Yehoba wana logugui ku ahe, logugui o aneloseyau hi pek tubumiyau elal, yaa nige ku hehenapu-an.” \s1 Sitibeni Hi Loipati \p \v 54 Yudiya wali tologugui baaba ya hi hago inoke tineliya i lut ge niniliya hi alahikan. \v 55 Yaa Sitibeni Yayaluwa Bwabwalena i kalaopopwi, inoke matana i ha labulabumwa, Yehoba mwananalina namanamalina i kite, ge Yeisu i kite i talmilil Yehoba nimana labena awonaa. \v 56 Inoke i ba, “Ku kite! Labulabum ya kite i mwapwela ge Gamagal Natuna ya kite i taltalmilil Yehoba nimana labena awonaa.” \p \v 57 Yudiya wali tologugui tanaliya hi pikaus, ge hi loi analiya i bwata. Yaka gegewel hi patalelu noek Sitibeni elana, hi lib, \v 58 hi momol tagilan panuwa ana gana tolinaa ge hi loipati. He towasa kakawi ali kaliko hi palo Sitibeni nihi loipati, inoke hi pwahin heval etega alana Sol aenaa, ge i matahikan. \p \v 59 Heliya iyoho pat hi alialihin elana inoke Sitibeni i awanun i ba, “Babala Yeisu, yayaluwau u ahe.” \v 60 Inoke i loepwakoku ge i yoga anana i bwata i ba, “Babala, gegi toto hi giginol elau bahi nu lalahe elal.” Baaba ya i baunan, yaka yawalina i mowasi. \c 8 \p \v 1 He Sol iyoho ge Sitibeni wana yaomal i awa wawaisi-an. \s1 Sol Toekelesiya I Palomwanagil \p Yaka lan toto o ge i nok toekelesiya Yelusalema hi palomwanagil nabiyan. Yaka toekelesiya hi tatawaliwali hi noek Yudiya ge Sameliya ana labi gegewena elal, apostolowau ya te hi miminaa Yelusalema. \v 2 He gamagalau enuna bolo Yehoba hi awatauwan Sitibeni tuwana hi ahe hi na hi teli salaiya, ge hi kahin nabi kaiwena. \v 3 Yaa Sol nuwana toekelesiya ni apapanak-agil. Inoke i na limi maisena maisena elal, i tuk ge toabulilek melubolau ge meluyowau i yowanil, i ahel ge i na i telel dela. \s1 Pilipi wana Papaatena Sameliya \p \v 4 Inoke toabulilek bolo hi tatawaliwali, hapanuwa nihi noek wasa waiwaisana nihi papaatena-an. \v 5 Pilipi i na \w Sameliya\w* ana taun elana, ge Mesaiya wasana i papaatena-an gamagalau elal. \v 6 Gamagalau gegewel hi laegan bubun Pilipi elana, kaiwena wana baaba hi hago ge ginol yawiyawi i ginolil hi kite. \v 7 Yayaluwa bibikel hi loi ge hi ulutagilem gamagalau hi gewi elal, ge i ola al tonohomhom ge toelolol hi gewi i pwamolol. \v 8 Inoke gamagalau panuwa o elana yaliyaya bwabwatana hot hi pwawa. \s1 Saimon Tokukula \p \v 9 Tokukula etega alana Saimon iyoho panuwa o elana, sauga i yapu kukula i awaawaginol inoke wana siba o kaiwena Sameliya gamagaliliyau gegewel nuwaliya i ahe. I ba tage iya gamagal bwabwatana etega, \v 10 ge panuwa o elana gamagalau gegewel, bolo alaliya bwabwatana ge bolo nigeya, Saimon hi awatauwan. Hi ba, “Saimon iya yabowaine toto alana ta ba ‘Togasisi Hot.’” \v 11 Sauga i yapu gamagalau nuwaliya hi ahe wana siba kaiwena inoke hi olak elana. \v 12 Yaa sauga Pilipi Yehoba wana abalogugui wasana waiwaisana ge Yeisu Keliso alana i papaatena-an elal, inoke bolau ge yowau hi abulilek ge hi babitaiso. \v 13 Saimon iya al i abulilek ge i babitaiso, inoke ebo Pilipi ga ni noek, Saimon alona ya, kaiwena ginol yawiyawi ge abanuwa ahi Pilipi i ginolil i kite ge nuwana i ahe. \p \v 14 Apostolowau heliya iyoho Yelusalema, wasa hi hago Sameliya gamagaliliyau iyaka Yehoba wana baaba hi ahe i tuk ateliyaa, inoke Pita ge Diyon hi patunal hi nok elal. \v 15 Sauga hi vin inoke hi awanun toabulilek kaiweliya Yayaluwa Bwabwalena nihi ahe, \v 16 kaiwena Yayaluwa Bwabwalena nige ga i lalau toabulilek etegana elana, Babala Yeisu alana elana ya te hi babitaiso. \v 17 Inoke Pita ge Diyon nimaliya hi teli toabulilek kokowaliyaa, inoke Yayaluwa Bwabwalena hi ahe. \p \v 18 Saimon i kite apostolowau nimaliya hi teli toabulilek kokowaliyaa, ge toabulilek yaka Yayaluwa Bwabwalena hi ahe. Inoke mani i ahe tage ni pek Pita ge Diyon elal ge i ba, \v 19 “Gasisi toto ei ku pem elau, inoke nau al ge, ebo nimwau na teli gamagal etega kokowanaa, inoke Yayaluwa Bwabwalena ni ahe ni ulutuk elana.” \p \v 20 Anana Pita i lahe i ba, “Wam mani alom nuku yaomal, kaiwena u nuwatu tage Yehoba wana mulolu nu pwamola mani elana! \v 21 Owa nige alam i gagana tuwalali ya elana, kaiwena atem i biki nabi Yehoba matanaa. \v 22 Wam gegi toto ya ana en nu pek, ge nu awanun Babala elana wam nuwatu nanakina ya ni nuwayoho. \v 23 He ya kite lomwaketa ge huga ana nuwatu atem i pakalaopop ge gegi paganina i paloloyowan-agiwa.” \p \v 24 Inoke Saimon i baek Pita ge Diyon elal i ba, “Ku awanun Babala elana kaiweu, inoke bugul bolo baliya ku baunan bahi etega ni mamasal eliyau.” \p \v 25 Pita ge Diyon wali aatena Yeisu kaiwena hi wasaan ge Yehoba wana baaba hi papaatena-an i mowasi, yaka abwe hi sikal Yelusalema. Wali sikal elana wasa waiwaisana hi papaatena-an labi Sameliya awanina hi gewi elal. \s1 Pilipi ge Gagama Itiyopiya \p \v 26 Babala wana anelose etega i baek Pilipi elana i ba, “U tagilik, u na kamwasa toto i egona Yelusalema ge i na Gasa.” Kamwasa ya i noek labi kekevana gamwanaa, nige awan etega i gagana. \v 27 Inoke Pilipi i telipuna i nawanawa. Sauga i nawanawa kamwasaa, yaka gagama Itiyopiya etega i pwawa, iya Itiyopiya wali kwin, o ebo ta ba Kandesi, wana totuwalali bwabwatana ge wana gogomwau ana tomatahikan. Tau ya valila i na i tapwalolo Yelusalema, \v 28 inoke i sisikal wana panuwa kaiwena, i misiyowa wana waga momomol pwatanaa ge palopita Aiseya wana buki i vavasili. \v 29 Yaka Yayaluwa Bwabwalena i baek Pilipi elana i ba, “U nok u na waga momomol labenaa.” \p \v 30 Yaka Pilipi i patalelu i na waga momomol elana ge i hago tau o Aiseya wana buki i vavasili. Yaka i neli i ba, “Buki toto u vavasili ei, ana sapu tab u atena?” \p \v 31 Tau o i ba, “Nigeya! Ebo gamagal etega ni pwamwananal eliyau inoke abwe na atena.” Inoke i ba Pilipi i ha ge alona hi misiyo. \p \v 32 Buki toto i vavasiliya i ba i ola hiwe: \q1 Iya i ola sipi toto hi ahe ge hi pwatanik tagapaaliga kaiwena. \q2 Nige baaba etega i babaunan, \q2 i ola sipi natuna toto sauga ebo pupunona hi tomwatomwa, nige anana i gagan. \q1 \v 33 Hi papapuluwawi-an ge wana kot elana hi wole kakawe. \q2 Tubunau bolo ha mul nige bosowaina wasaliya ta wasaan, \q2 kaiwena yawalina panayawiya iyaka hi pwamowasi. \p \v 34 Gagama Itiyopiya i baek Pilipi elana i ba, “No wasa ga u pem, henala bana palopita ya i baaba, totona bana o ebo gamagal getoga bana?” \v 35 Yaka Pilipi i liwaliwan elana, i telipunaa baaba bolo o elal buki Aiseya gamwanaa, inoke Yeisu wasana waiwaisana i wasaanik elana. \p \v 36 Hi patapatalelu kamwasaa, abwe wewel etega hi kite, inoke gagama Itiyopiya i ba, “Wewel etega hiwe. Tab nasi bugul etega ni kausau ge nige na bababitaiso?” \p \v 37 Pilipi i baek elana i ba, “Bosowaim ya nu babitaiso, ebo u abulilek ginebi ge atem bwalibwaligena.” \p Tau o Pilipi anana i lahe i ba, “Ibwe, ya abulilek Yeisu Keliso elana iya Yehoba Natuna.”\f * \fr 8:37 \ft Buki ana toleli papanet, bolo houhouwel, enuna puna 37 ana baaba hi leli, enuna nige hi leleli.\f* \p \v 38 Gagama Itiyopiya i ba ge wana waga momomol hi paveyaho, inoke alona ge Pilipi, ali toto labui, hi na hi gailau wewela ge Pilipi tau o i pababitaiso. \v 39 Sauga hi gaihem wewela, yaka Babala Yayaluwana Pilipi i ahe egonan. Gagama Itiyopiya nige al Pilipi i kikite, inoke alona ge wana yaliyaya bwabwatana i noek wana panuwa ana kamwasaa. \v 40 Yaa Pilipi i na i masalek panuwa Asdod, inoke wasa waiwaisana i nopapaatena-an panuwa gegewel elal ana siga i vin Sisaliya. \c 9 \s1 Sol I Tabwa Toabulilek \r (Tuwalali 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Sol iyoho Yelusalema Babala wana tohago i pihigelgel-agil nuwana ni lolil. Yaka i nok topowon bwabwatal wali tohouwa elana, \v 2 ge i awanun Yudiya wali tapwalolo ana tohouwa bolo Damasiko wali leta enuna ni ginolil. Leta o gamwaliyaa i ba ebo Yeisu wana kamwasa ana tototoulil Sol ni pwawal, ebo bolau ebo yowau, inoke bosowaina ni yowanil ge ni pwatanik Yelusalema. Inoke Sol leta o i bugulan ge i egon. \p \v 3 Sauga i nanawa Damasiko kaiwena ge kelaubwa ni vin, inoke abwe mwananal etega i loem labulabumwa ge Sol i yane painan. \v 4 Yaka i sogu i tala bilibiliya, ge anan etega i hago i baaba elana i ba, “Sol, Sol! Hauna kaiwena u papalomwan-agau?” \p \v 5 Yaka Sol i ba, “Babala, henala owa?” \p Inoke wana nel i lahe i ba, “Nau Yeisu toto u papalomwan-an. \v 6 He u lut ge u nok u na panuwaa, inoke abwe nihi baewa elam hauna gun nu ginol.” \p \v 7 Bolau bolo avaliya Sol hi nawanawa hi taltalmilil, yaa nige baaba etega hi babaunan. Anan ya hi hago, yaa nige gamagal etega hi kikite. \v 8 Inoke Sol i lutem bilibiliya ge matana i panana, yaa nige bugul etega i kikite. Inoke hi aheya nimanaa ge hi pwatanik Damasiko. \v 9 Lan eton matana i gogou, ge i ola al nige aanan i aan ge nige wewel i iim. \p \v 10 Tohago etega alana Ananaiyasi i miminaa Damasiko. Pankite etega i masal eliyana inoke pankite o elana Babala i yogaan i ba, “Ananaiyasi!” \p Anana i lahe i ba, “Babala, nau iyehe.” \p \v 11 Inoke Babala i baek elana i ba, “U nok u na ga kamwasa elana, toto alana hi ba ‘Kamwasa Sasapona,’ inoke tau etega alana Sol, iya i neem Tasisi, nu loyaan Yudasa wana limiya, kaiwena iya iyoho i awaawanun. \v 12 Ana pankite elana tau etega alana Ananaiyasi i kite i nem, nimana i teli elana ge i awanun tage matana ni waisi al.” \p \v 13 Ananaiyasi i ba, “Babala, tau o wasana i gewi nabi ya hago. He iya te wam gamagalau bolo hi abulilek-agiwa Yelusalema elana i apapanak-agil. \v 14 Ge topowon bwabwatal gasisi hi pek elana inoke i nem te Damasiko tage gamagalau bolo hi kukululu alam elana ni yowanil.” \p \v 15 Inoke Babala i baek elana i ba, “U nok, kaiwena Sol iyaka ya hile ni tabwa no totuwalali. Iya alau ni wasaan bolo nige Isileli gamagaliliyau i oola avaliyau wali kin elal, ge i ola al gamagalau Isileli elal. \v 16 Ge nau abwe na pankite lomwan bwabwatana ni pwawa alau kaiwena.” \p \v 17 Yaka Ananaiyasi i nok, i na i tuk limi gamwanaa, inoke nimana i teli elana ge i ba, “Taliu Sol, Babala i patunau, iya Yeisu toto i masala elam sauga u nenem kamwasaa. I patunau ya nem matam na panana, ge Yayaluwa Bwabwalena nu kalaopopwi.” \v 18 Sauga o bugul etega i ola moti unuliya i soguem Sol matanaa ge matana i waisi al, inoke i lut ge i babitaiso. \v 19 Yaka abwe i aanan ge tuwana i gasisi al. \s1 Sol I Papaatena Damasiko \p Lan enuna Sol i miminaa Damasiko alonau ge tohago. \v 20 Yaka sauga o i nok i na Yudiya wali limi tapwalolo elal ge i papaatena i ba, “Yeisu iya Yehoba Natuna.” \v 21 Gamagalau bolo hi lalaegan Sol elana nuwaliya hi ahe, ge hi nel hi ba, “He iya tau toto valila Yelusalema elana bolo hi kululuwa alan ya elana i apapanak-agil, age? Ge iya i nem labi ya nuwana ni yowanil, yaka ni ahel ge ni pwatanik topowon bwabwatal elal, age?” \v 22 He Sol wana papaatena i gagasisi nawa, inoke Yudiya bolo hi miminaa Damasiko i pankitel tunahot Yeisu iya Mesaiya, yaka nige bosowailiya anana nihi lahe. \p \v 23 Lan i gewi i mowasi inoke Yudiya hi migogo ge hi logugui tage Sol nihi tagapaaliga, \v 24 yaa Sol iyaka wasa i hago wali logugui o kaiwena. Lan ge bulin panuwa ana abatagitagil hi matahikan, nuwaliya Sol nihi lol. \v 25 Inoke bulin etega Sol ana tototoulil egowa hi ahe ge Sol hi usana egowa gamwanaa, yaka hi pakuki lowana Damasiko ana gana gogohawanina etega elana. \s1 Sol wana Nok Yelusalema \p \v 26 Sol i na Yelusalema ge nuwana tage ni tuk tohago ali pwahin elana, yaa gegewel hi lovakunan, kaiwena nige hi aabulilek-an te iya iyaka i tabwa tohago. \v 27 Yaka Banabas Sol i ahe ge i pwatanik apostolowau elal, inoke wali wasa i pek i ba, “Kamwasa elana Babala i masal Sol elana ge i baaba eliyana, ge Damasiko elana ginebi wana atimatuwa Yeisu alana i papaatena-an.” \v 28 Inoke Sol alonau tohago hi miminaa o, yaka Yelusalema gamwana bwalibwaligena i nopainan ge ginebi wana atimatuwa i papaatena Babala alana elana. \v 29 I ola al alonau Yudiya bolo hi papana Gilik hi baaba ge hi awabalgig, yaa heliya kamwasa hi loya ge nihi tagapaaliga. \v 30 Sauga toabulilek wasa ya hi hago, yaka hi ahe ge hi pwatanik Sisaliya, inoke hi patuna i na wana panuwaa Tasisi. \p \v 31 Inoke toekelesiya Yudiya, Galili ge Sameliya ali labi gegewena elal hi mibubun nige palopalomwan hi pwapwawa. Yaka wali abulilek i gagasisi nawa, ge yawaliliya ana nawanawa alona wali awatauwan Babala elana. Ge Yayaluwa Bwabwalena wana labe eliyana ali pwahin i bwatabwata ya. \s1 Pita wana Tuwalali Panuwa Lida ge Yopa \p \v 32 Pita i nopain toekelesiya panuwa maisena ge maisena elal, inoke sauga etega i nok Yehoba wana gamagalau elal bolo hi miminaa panuwa Lida. \v 33 Panuwa o elana toelolol etega i pwawa alana Ainiyasi, nige bosowaina ni lutem wana abakenuwa baliman ana gewi eit. \v 34 Pita i baek elana i ba, “Ainiyasi, Yeisu Keliso i pwamolowa. U lut ge wam abakenu u abubun.” Yaka sauga o Ainiyasi i lut. \v 35 Gamagalau gegewel bolo hi miminaa Lida ge labi Salon hi kite, inoke hi abulilek ge hi mipil awoliya hi pek Babala elana. \p \v 36 Panuwa Yopa elana yova etega alana Tabita, iya toabulilek, alana Pana Gilik elana hi ba Dokasa.\f * \fr 9:36 \ft Pana Alameik “Tabita” ge Pana Gilik “Dokasa” ali sapu i ola “bwasumu diya.”\f* Wana sauga gegewena i talamwan tuwalali waiwaisana i ginol ge togulagula i label. \v 37 Saugenana o i kasiyebwa ge i aliga, inoke tuwana hi ul ge hi teliya limi gamwana toto natiya. \v 38 Yopa nige ana bwaga i gagan Lida elana. Inoke sauga tohago bolo hi miminaa Yopa wasa hi hago Pita iyoho Lida, yaka bolau labui hi patunal hi na hi baek Pita elana hi ba, “Etimwawa u nem aloma owa ta nok wama panuwaa.” \p \v 39 Inoke Pita i lut alonau hi nok. Sauga i vin, inoke hi en heyan limi gamwana toto natiya. Yaka abuabulau gegewel Pita hi mipainan hi kahikahin ge kaliko bolo Dokasa i helil sauga nige ga i aaliga hi pankite. \p \v 40 Pita i ba gegewel hi tagil limi gamwana natiya hi eguluwan, yaka i loepwakoku ge i awanun. I awanun haba, inoke i mipil ge i baek Dokasa bobowagana elana i ba, “Tabita, u lut.” Yaka matana i panana, ge sauga Pita i kite, i lut i misiyo. \v 41 Pita i aheya nimanaa, i labe ge i kukupamilil. Yaka abwe toabulilek ge abuabulau i yogaagil hi ulutuk, inoke Dokasa i pankitel iyaka i molu. \v 42 Inoke wana molu wasana i lelu Yopa ana labi gegewena elana, ge gamagalau hi gewi hi abulilek Babala elana. \v 43 Pita i miminaa Yopa lan i gewi al, i miminaa tau etega alana Saimon wana limiya. Tau ya wana tuwalali bwasumu kunisiliya elana bugul enuna i awaawaginol. \c 10 \s1 Pita I Na Gagama Loma Koniliyo wana Limiya \p \v 1 Gagama Loma etega i miminaa Sisaliya alana Koniliyo, iya Loma wali tolohaveyan ali gewi elulu bwagabwaga (100) wali tohouwa, heliya hi miminaa tolohaveyan ali boda bwabwatana etega gamwanaa alana hi ba, “Bolo hi neem Itali.” \v 2 Alonau ge wana limi ana heniheni Yehoba hi awatauwan ge hi tapwatapwalolo eliyana. I ola al togulagula i label nabiyan ge i awaawanun Yehoba elana. \v 3 Lan etega tili kilok kokoyaviya, pankite etega i masala elana. Yehoba wana anelose etegana i kite hoti i nem elana ge i ba, “Koniliyo.” \p \v 4 Koniliyo anelose i gagayawa-an ginebi wana lovakun yaka i ba, “Babala, ga i ola?” \p Inoke anelose i ba, “Wam awaawanun ge wam labe togulagula elal Yehoba i yaliyaya-an. \v 5 Inoke sauga ya bolau enuna nu patunal nihi na Yopa, ge Saimon toto alana al hi ba Pita nihi en pwatanim. \v 6 He i miminaa valihina Saimon, toto bwasumu kunisiliya elana bugul enuna i awaawaginol, wana limiya, iyoho hoga labenaa.” \p \v 7 Anelose i baaba i mowasi inoke i egon. Yaka Koniliyo wana totuwalali labui ge ana tolabe tolohaveyan etega, toto Yehoba i awatauwan, i yogaagil. \v 8 Bugul gegewena i wasaanik elal inoke i patunal hi nok hi na Yopa. \p \v 9 Lan labuina heliya iyoho kamwasaa kelaubwa nihi vin panuwa Yopa, inoke alalati bwagatau wana labiya Pita i ha limi pwatanaa awanun kaiwena. \v 10 Yaka abwe Pita i galebu ge nuwana ni anan. Sauga heliya iyoho aanan hi lovilovivina limiya, inoke pankite etega i masal Pita elana. \v 11 I kite labulabum i mwapwela ge bugul etega ana awa i ola kaliko mamanana hi pihikana buhuna esopali ge hi pakuki lowanem labulabumwa i laulau panayawiya. \v 12 Bwasumu bolo aeliya esopali ge hi nawanawa tomaha ge tomaha heliya iyoho bugul o gamwanaa, ge i ola al bwasumu bolo hi yawayawal tomaha ge tomaha, ge bwasumu bolo hi youyou hawawala tomaha ge tomaha. \v 13 Yaka anan etega i hago i ba, “Pita, u lut, bwasumu bolo ya u lolil ge u anil.” \p \v 14 Pita i ba, “Babala, bahiwa! Nige sauga etega bwasumu bolo Logugui i lopwali ya aanil, eba ni pabikeyau.” \p \v 15 Yaka anan i hago palabuina i ba, “Bugul bolo Yehoba iyaka i ba i waisi, bahi nu aawa nanakan tage ni pabikewa.” \p \v 16 Bugul ya i masal paeton Pita elana, yaka abwe kaliko mamanana o i sikal labulabumwa. \p \v 17 Pita iyoho i nuwanuwatu ana pankite ana sapu kaiwena. He bolau bolo Koniliyo i patunal, Saimon wana limi iyaka hi pwawa ge heliya iyoho hi taltalmilil ana abaulutuk elana. \v 18 Inoke hi yoga hi ba, “Saimon toto alana hi ba Pita iyahe ei?” \p \v 19 Pita iyoho limi pwatanaa i nuwanuwatu ana pankite kaiwena, inoke Yayaluwa Bwabwalena i baek elana i ba, “Pita, bolau eton hi loyaagiwa. \v 20 Inoke u lut u na u lau paiya. Bahi nuwam ni eeleluwa, nu nok ya nu na alomwau, kaiwena nau ya patunal.” \p \v 21 Inoke Pita i na i lau paiya ge i baek bolau elal i ba, “Nau heiya te ku loyaagau. Wami nuwatu ga i ola ge ku nem?” \p \v 22 Anana hi lahe hi ba, “Koniliyo i patunama te ha nem e, iya tolohaveyan ali gewi elulu bwagabwaga wali tohouwa. Iya tau sasapona, i kululu Yehoba elana, ge Yudiya gegewel hi awatauwan. Yehoba wana anelose etega i baek elana ni yogaagiwa nu na wana limiya, inoke ni hago hauna nu baunan.” \v 23 Inoke Pita i ba alonau ga hi kenu bulin maisena. \p Lan i gan yaka Pita i lut alonau hi nawanawa, avaliyau ge toabulilek enuna hi neem Yopa. \v 24 Lan i gan al, yaka abwe hi vin Sisaliya. Koniliyo tutunau ge wana heliyamwau hot iyaka i yogaagil, inoke iya ge heliya hi matamatan Pita kaiwena. \v 25 Pita iyoho ya i uluulutuk, inoke Koniliyo i tagilem elana, i loepwakoku ge i kululu elana. \v 26 Yaa Pita i kukupamilil ge i ba, “U lut, nau gamagal ya, ya ola ya te owa.” \p \v 27 Ali toto eluwa hi nonobaaba hi ulutuk limi gamwanaa, yaka gamagalau hi gewi Pita i pwawal hi migogo. \v 28 Inoke i baek elal i ba, “Ku atena bubun te ama Yudiya wama tapwalolo ana logugui i lopwalima bahi naha nonowa ge alomeyau komiu boda getoga gamagaliliyau ta heliheliyam. Yaa Yehoba iyaka i pankiteyau bahi gamagal etega na aawa nanakan tage ni pabikeyau. \v 29 Yaka sauga baaba u patuna eliyau, nige nuwau i kukuyan yaa ya nem ya. Inoke nuwau nu ba ga na hago hauna kaiwena ge o baaba u patuna.” \p \v 30 Yaka Koniliyo i ba, “Lan eton iyaka i mowasi, nau iyoho ya awaawanun no limiya, i ola ya te sauga e tili kilok kokoyaviya. Yaka tau etega ana kaliko i namanamal ya kite i talmilila awowa. \v 31 I baem elau i ba, ‘Koniliyo, wam awanun Yehoba iyaka i hago ge wam labe togulagula elal i yaliyaya-an. \v 32 Inoke sauga ya bolau enuna nu patunal nihi na Yopa, ge Saimon toto alana al hi ba Pita nihi en pwatanim. He i miminaa valihina Saimon, toto bwasumu kunisiliya elana bugul enuna i awaawaginol, wana limiya, iyoho hoga labenaa.’ \v 33 Inoke etimwawa no totuwalali ya patunal hi nowa. He ya yaliyaya bubun hot kaiwena iyaka u nem. Sauga ya gegewema iyaka ha migogo Yehoba matanaa, inoke bugul gegewena toto Babala i baunan eliyam nu pamasal eliyama naha hago.” \s1 Pita I Papaatena Koniliyo wana Limiya \p \v 34 Inoke Pita i liwaliwan elal i ba, “Iyaka nuwau i sapu te tunahot gamagalau gegewel hi olaolaek ya Yehoba matanaa. Nige tage ama Yudiya ya ni muloluagima, \v 35 yaa labi gegewel gamagaliliyau bolo hi awatauwan ge wali pagan i sapu i yaliyaya kaiweliya. \v 36 Iyaka ku hago Yehoba wasa waiwaisana i pamasal boda Isileli elal te Yeisu Keliso elana bosowaina avala Yehoba ta mibubun. He Yeisu iya gamagalau gegewel wali Babala. \v 37 Ge Yeisu gagama Nasaleta wana ginol Yudiya wali labi gegewena elal, i telipunaa labi Galili sauga toto Diyon i papaatena babitaiso kaiwena, wasana iyaka ku hago. \v 38 Yehoba Yayaluwa Bwabwalena i ligin elana ge gasisi i ahe, inoke i nopain ginol waiwaisana i awaawaginol ge gamagalau gegewel bolo Seitani i paloloyowan-agil i pwamolol, kaiwena Yehoba alona. \v 39 He ama bugul gegewena toto i ginol Yelusalema ge Yudiya wali labi elal ha kite inoke ha tabwa ana towasa. Iya hi pakuki kolos elana ge hi lopaaliga, \v 40 yaa lan etonina elana Yehoba i palutem yaomala ge i pamasal gamagalau hi kite. \v 41 He nige i mamasal gamagalau gegewel elal, yaa i masala te ama towasa bolo Yehoba i hilema eliyama. Inoke wana lut enaa aloma ha anan ge ha im toyawa. \v 42 Inoke i baem eliyama wasa waiwaisana naha papaatena-an gamagalau elal, ge wali wasa naha pek te Yehoba iya i hile gamagalau gegewel ni pakotil, bolo nige hi yayaomal ge bolo iyaka hi yaomal. \v 43 He palopitau gegewel hi baaba iya kaiwena, hi ba te gamagalau gegewel bolo hi abulilek-an, iya alana elana Yehoba wali gegi ni nuwayoho.” \s1 Yayaluwa Bwabwalena I Lau bolo Nige Yudiya I Oola elal \p \v 44 Pita iyoho ya i baaba, inoke Yayaluwa Bwabwalena i lau bolo wana papaatena hi lalaegan-an gegewel elal. \v 45-46 Inoke anan getoga ona hi baubaunan ge Yehoba hi tobatobal-an. Toabulilek Yudiya gamagaliliyau bolo avaliya Pita hi neem Yopa, hi hago inoke nuwaliya hi ahe, kaiwena Yayaluwa Bwabwalena, iya Yehoba wana mulolu, iyaka i ligin bolo nige Yudiya i oola elal. \p Inoke Pita i ba, \v 47 “Gamagalau ya Yayaluwa Bwabwalena iyaka hi ahe i ola valila kila. He nige bosowaina gamagal etega ni lopwalil tage bahi nihi babitaiso wewel elana.” \v 48 Inoke i ba nihi pababitaisoil Yeisu Keliso alana elana. Inoke abwe hi awanun Pita elana avaliya ga nihi mina lan enuna. \c 11 \s1 Pita I Liwaliwan Toekelesiya Yelusalema elal \p \v 1 Apostolowau ge toabulilek bolo hi miminaa labi Yudiya hi hago te bolo nige Yudiya i oola Yehoba wana baaba iyaka hi hago ge hi teliya ateliyaa. \v 2 Sauga Pita i nok i na Yelusalema, toekelesiya bolo Mosese wana Logugui hi toulil Pita hi awa nanakan hi baek elana hi ba, \v 3 “Hauna kaiwena u na u ulutuk bolo nige Yudiya gamagaliliyau i oola wali limiya ge alomwau ku anan?” \p \v 4 Yaka Pita bugul gegewena toto i masal elana i liwanan bubun elal i ba, \v 5 “Valila nau iyoho Yopa ya awaawanun, inoke pankite etega i masal eliyau. Bugul etega ya kite ana awa i ola kaliko mamanana hi pihikana buhuna esopali ge hi pakuki lowanem labulabumwa, inoke i nem i lau labi toto ya miminaa. \v 6 Matau i nok gamwanaa, inoke bwasumu bolo aeliya esopali ge hi nawanawa bilibiliya ya kitel, i ola al bwasumu bekikil, bwasumu bolo hi yawayawal ge bolo hi youyou hawawala. \v 7 Yaka anan etega ya hago i baem elau i ba, ‘Pita, u lut, bwasumu bolo ya u lolil ge u anil.’ \p \v 8 Anana ya lahe ya ba, ‘Babala, bahiwa! Nige sauga etega bwasumu bolo Logugui i lopwali ya aanil, eba ni pabikeyau.’ \p \v 9 Yaka anan ya hago palabuina i neem labulabumwa i ba, ‘Bugul bolo Yehoba iyaka i ba i waisi, bahi nu aawa nanakan tage ni pabikewa.’ \v 10 Paeton bugul ya i masal eliyau, yaka abwe gegewena i sikal i ha labulabumwa. \p \v 11 Yaka sauga o bolau eton, bolo hi patunal kaiweu hi noem Sisaliya, hi vin limi toto ya miminaa. \v 12 Yayaluwa Bwabwalena i baem elau i ba, ‘Bahi nuwam ni eeleluwa, nu nok ya nu na alomwau.’ Talilau ali toto sikis bolo ya alowau ha nok ha na Sisaliya, yaka ha ulutuk Koniliyo wana limiya. \v 13 Inoke wama wasa i pem anelose etega i kite i taltalmilil wana limiya ge i ba, ‘Bolau enuna nu patunal nihi na Yopa, ge Saimon toto alana al hi ba Pita nihi en pwatanim. \v 14 Wasa etega ni baunaniwa inoke eliyana alomwau wam limi ana heniheni mwal nuku pwawa.’ \p \v 15 Sauga ya telipuna ya baaba, Yayaluwa Bwabwalena i lau elal i ola valila i lau eliyama abatelipuna elana. \v 16 Inoke ya nuwahikan Babala wana baaba i ba, ‘Diyon i pababitaisomiu wewel elana, yaa Nam abwe ni pababitaisomiu Yayaluwa Bwabwalena elana.’ \v 17 He Yehoba i muloluagil Yayaluwa Bwabwalena i pek elal, i ola te i muloluagila sauga kila ta abulilek Babala Yeisu Keliso elana. Inoke henala nau ge Yehoba wana nuwatu na kaus?” \p \v 18 Sauga Pita wana baaba o hi hago, inoke hi bakuhu nige al hi aawa naknak, yaka Yehoba hi tobalan hi ba, “Tunahot bolo nige Yudiya i oola, heliya al ge Yehoba iyaka i tuwalaliya ateliyaa, inoke wali gegi ana en hi pek ge yawal mihomihotina hi pwawa.” \s1 Toekelesiya Antiyok \p \v 19 Sitibeni hi loipati enaa topihigelgel toabulilek hi palomwanagil yaka hi tatawaliwali. He enuna hi nok hi na labi Ponisiya, enuna hi na Saipilosi ge enuna Antiyok, yaka wasa waiwaisana hi wasaan Yudiya gamagaliliyau ya te elal. \v 20 Yaa enuna gamwaliyaa, heliya hi neem Saipilosi ge Sailini, hi nok hi na Antiyok, yaka hi baaba Gilik gamagaliliyau al ge elal, ge Babala Yeisu wasana waiwaisana hi wasaan elal. \v 21 Babala wana gasisi i minaa eliyalil, inoke gamagalau hi gewi hi abulilek ge hi mipil awoliya hi pek Babala elana. \p \v 22 Toekelesiya Yelusalema wasa ya hi hago, inoke Banabas hi patuna i na Antiyok. \v 23 Sauga i vin, Yehoba wana mulolu toabulilek Antiyok eliyalil i kite, inoke i yaliyaya. Yaka i ba pagasisel ateliya bwalibwaligena nihi talamwan ge nihi talmilil gagasisi Babala elana. \v 24 He iya tau waiwaisana, Yayaluwa Bwabwalena ge abulilek i kalaopopwi. Inoke gamagalau hi gewi hi abulilek Babala elana. \p \v 25 Yaka Banabas i nok i na Tasisi Sol i loyaan. \v 26 Sauga i pwawa, inoke i en alona hi nem Antiyok. Sol ge Banabas avaliyau toekelesiya hi mina baliman maisena inoke hi panpankiti boda bwabwatana elal. Antiyok elana Yeisu ana tototoulil abwe pamaisena alaliya hi tun “Kelisitiyani.”\f * \fr 11:26 \ft Kelisitiyani ana sapu i ola gamagalau Kelikelisol.\f* \p \v 27 Saugena o palopitau enuna hi noem Yelusalema hi tukik hi na Antiyok. \v 28 Avaliya etega, alana Agabas, i lut ge Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi elana gamagalau wali wasa i pek pahuwala i ba, “Huwalu bwabwatana abwe ni gan ge Loma ana abalogugui gegewena ni pwawa.” (He bugul ya i gana Kolodiyas wana sauga kin elana.) \v 29 Yaka tohago bolo Antiyok hi nuwatu labe nihi patuna taliliyau elal bolo hi miminaa Yudiya. Maisena ge maisena i teli i ola hauna gun i nuwatuan ge bosowaina ni teli. \v 30 Hi ginol ola, inoke wali labe hi pek Banabas ge Sol elal ge hi pwatanik Yelusalema ekelesiya ana tohouwa elal. \c 12 \s1 Anelose Pita I Nul Tagilan Dela \p \v 1 Saugena o kin Helodi i ba wana tolohaveyan toekelesiya enuna hi libil ge hi palomwanagil. \v 2 I ba Yemesa toto Diyon talina elohaveyan kilepana elana hi gopaaliga. \v 3 Helodi i kite ginol ya Yudiya i payaliyaya-agil, inoke i ba al wana tolohaveyan Pita hi lib. Bugul ya i gana hagali ana wik gamwanaa, hagali toto \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w*. \v 4 Pita hi lib i mowasi, hi teli dela, inoke Helodi i ba boda esopali, boda maisena ge maisena tolohaveyan esopali, Pita nihi matahikan, boda tomaha wali sauga ona. Helodi wana nuwatu hagali ana wik ga ni mowasi, yaka abwe ni ahe tagilan dela ge ni pakot boda mataliyaa. \v 5 Inoke Pita hi teli i miminaa dela, yaa toekelesiya hi awanun nabinabi Yehoba elana Pita kaiwena. \p \v 6 Bulin maisena ya i mina yaka Helodi ni ahe tagilan ge ni pakot gamagalau mataliyaa, sein labui hi ahe Pita hi yowan hikan inoke i kenuwa tolohaveyan labui ali hawawala. I ola al tolohaveyan enuna nog hi matahikan. \v 7 Sauga o elana Babala wana anelose etega i masal inoke mwananal limi gamwana i yane. Nimana i teliya Pita lulunaa ge i palupalut i ba, “Etimwawa u lut!” Inoke Pita nimanaa sein i samwaleleka ge i sogu. \p \v 8 Yaka anelose i baek elana i ba, “Am belet u tagahikan ge aem ana os u pahe.” Inoke Pita i ginol i ola. Yaka anelose i ba al, “Kaliko yayapona babalona u galoi ge u toulilau.” \v 9 Inoke i toulil hi tagil, yaa nige i aatena ebo tunahot anelose i nul tagilanem dela o ebo i kenonou ya. \v 10 Tomatahikan enuna hi nopalegel ge tomatahikan enuna al hi nopalegel, yaka hi na hi vin nog toto aiyan elana hi ginoliya ge abwe nihi tagil nihi na panuwaa. Nog totona i mwapwela, inoke hi notagil ge hi nawanawa kamwasaa, yaka abwe anelose Pita i eguluwai. \p \v 11 Pita iyaka nuwana i sapu inoke i ba, “Iyaka ya atena i tunahot Babala wana anelose i patuna i pwamwalau Helodi nimanaa, inoke toto Yudiya nunuwaliya nige ni gagan.” \p \v 12 Nuwana i sapu i ola to, inoke i nok i na Meli toto Diyon Mak hinana wana limiya. Gamagalau hi gewi hi migogo limi o elana ge hi awaawanun. \v 13 Pita i pitipiti abaulutuk ana noga inoke galok etega, limi ana totuwalali, alana Loda, i nok tage nog i pwepwela. \v 14 Pita anana ana gun i hago, inoke wana yaliyaya ana bwata kaiwena nog nige i pwepwela, yaa i patalelu sikal i na alonau wali wasa i pek i ba, “Pita iyoho i taltalmilil noleleya.” \p \v 15 Yaka hi baek elana hi ba, “Tabam u kokona.” \p Yaa i ba balbalgig i ba, “Tunahot Pita iyoho noleleya.” \p Yaka anana hi lahe hi ba, “Tabam wana anelose tei!” \p \v 16 Pita iyoho i mimi pitipiti. Abwe hi na nog hi pwela ge sauga hi kite, ateliya i you. \v 17 Nimana i latahinek elal ge hi mikekei, inoke abwe wali wasa i pek Babala ga i ginol ola ge i ahe tagilanem dela. Yaka i ba, “Abwe Yemesa alonau talilau gegewel wali wasa nuku pek,” inoke i eguluwagil i nok i na labi getoga. \p \v 18 Sauga lan i gan, tolohaveyan nuwaliya i gewagewa nabi hi ba, “Hauna gun i gan Pita elana?” \v 19 Helodi i ba tolohaveyan Pita hi loyaan, yaa nige hi pwapwawa. Inoke del ana tomatahikan i ahel ge i nelil, yaka abwe i ba hi tagapaaligal. \p Bugul ya enaa Helodi labi Yudiya i eguluwan i nok i na Sisaliya ge i miminaa ga to. \s1 Kin Helodi wana Yaomal \p \v 20 Helodi i hugahuga gamagalau Taya ge Saidoni elal, inoke ali boda elana hi nok Helodi nihi kite. Houwan Blastas, iya kin wana limi ana tomatahikan bwabwatana, hi ahe ni label. Inoke hi awanun avaliya ge Helodi maniniliya nihi abubun, kaiwena aliya ana abanem heiya Helodi wana labiya. \p \v 21 Wali migogo ana lan etega Helodi i hile, inoke lan o wasawasa kalikona i galoi, i misiyowa abamisiyo wawasana elana, ge i baaba gamagalau o elal. \v 22 Yaka hi yoga hi ba, “Yabowaine etega anana te, nige gamagal hot anana i oola.” \v 23 Yaka sauga o Babala wana anelose Helodi i lol ge i kasiyebwa, kaiwena nige i babaaek gamagalau elal Yehoba nihi tobalan, bahi iya nihi totobalan. Inoke wana gamwa mwatamwata hi an ge abwe i aliga. \p \v 24 Inoke Babala wana baaba i bwatabwata ya hi palelu labi gegewena elal, ge gamagalau hi gewi hi abulilek-an. \p \v 25 Banabas ge Sol toekelesiya Yelusalema ali labe hi pek haba, inoke Diyon Mak hi ahe ge avaliya Yelusalema hi eguluwai hi sikal hi na Antiyok. \c 13 \s1 Yayaluwa Bwabwalena Pol ge Banabas I Patunal \p \v 1 Palopitau ge topankite enuna iyoho ekelesiya Antiyok elana, heliya Banabas, Simiyon alana etega al hi tun Tuwabiki, Lusiyasi gagama Sailini, Manaen iya ahi wawayana alona ge Kin Helodi hi bwata toyawa, ge Sol. \v 2 Sauga etega ali galebu hi palahikan ge hi tapwatapwalolo Babala elana, inoke Yayaluwa Bwabwalena i baek elal i ba, “Banabas ge Sol nuku teli getogaagil nihi na tuwalali toto kaiwena ge ya yogaagil nihi ginol.” \p \v 3 Inoke ali galebu hi palahikan ge hi awaawanun, yaka nimaliya hi teli Banabas ge Sol pwataliyaa hi pwabwabwalena-agil tuwalali kaiwena, inoke hi patunal hi egon. \s1 Pol I Ba Inoke Tokukula Etega Matana I Nak \p \v 4 Yayaluwa Bwabwalena bolau labui o i patunal inoke hi na hi lau Selusiya ge hi kuki hi nok taval Saipilosi. \v 5 Sauga hi tan Salamis, inoke Yehoba wana baaba hi papaatena-an Yudiya wali limi tapwalolo gamwaliyaa. He Diyon Mak iyoho avaliya i label tuwalali elana. \p \v 6 Taval o bwalibwaligena hi nopainan ana siga hi vin Papos. Tokukula etega gagama Yudiya hi pwawaa to, iya palopita kakakawena, alana Ba-Yeisu. \v 7 Iya gavana Segiyas Polosi alona etega. He gavana iya tau sisibana etega inoke Banabas ge Sol i yogaagil, nuwana Yehoba wana baaba nihi papaatena-an ni hago. \v 8 Yaa tokukula o, alana al pana Gilik hi ba Elimas, wali baaba i awa nanakan, nuwana gavana yayaluwana ni pil bahi ni aabulilek. \v 9 Inoke Sol, alana labuina hi ba Pol, Yayaluwa Bwabwalena i kalaopopwi, matana i lihikanek Elimas elana \v 10 ge i ba, “Owa Seitani natuna, bugul gegewena bolo waiwaisana ali topihigelgel, kakawi ana nuwatu u kalaopopwi. Sauga gegewena gamagalau u pagegel tage bahi nihi nonoek Yehoba wana kamwasa sasapona elana. \v 11 Sauga ya Babala wana gasisi elana matam ni nak inoke nige bosowaim sabwelu yanana nu kite, yaa ana sauga nige ni yayapu hot.” \p Yaka sauga o elana matana i gogou, inoke i babalalu nuwana gamagal etega nimana ni ahe ge ni labe. \v 12 Sauga gavana i kite hauna i masal tokukula o elana, inoke i abulilek, kaiwena Babala wasana waiwaisana ana gasisi i kite ge nuwana i ahe. \s1 Pol I Papaatena Panuwa Antiyok elana \p \v 13 Pol ge alonau hi kukiya Papos, hi alunok hi na hi tan Pega Pampiliya ana labiya. He Diyon Mak i eguluwagiliya to ge i sikal i na Yelusalema. \p \v 14 Yaka Pol ge Banabas awan Pega hi eguluwai ge hi nawanawa hi na hi vin Antiyok, labi Pisidiya elana. Lan Sabwata elana hi na hi ulutuk ge hi misiyo Yudiya wali limi tapwalolo gamwanaa. \v 15 Mosese wana Logugui ana buki ge palopitau wali buki hi vasili i mowasi, inoke tapwalolo ana tohouwa baaba hi pek tau etega elana i na Pol ge Banabas wali wasa i pek i ba, “Talimeyau, ebo gamagalau ali ba pagasisi i gan eliyamiu, inoke nuku baunan.” \p \v 16 Inoke Pol i milil nimana i latahin ge i ba, “Komiu Isileli ge komiu panuwa getoga gamagaliliyau bolo iyaka ku tapwalolo Yehoba elana, ku laegan eliyau! \v 17 Boda Isileli wali Yabowaine tubulau i hilel, inoke wali sauga mibwabwali Itipita elana ali boda i pwabwaya ge hi gewi nabi. Yaka Yehoba wana gasisi elana i nulil ge Itipita hi eguluwai. \v 18 Baliman ana gewi poti hi nawanawa uleya, wali lopalapalaviyan gegewena i palahikan. \v 19 Inoke abalogugui ali gewi seben ginebi ge gamagaliliyau i pwamowasel panuwa Kenani gamwanaa, yaka bilibili o i pek wana gamagalau Isileli elal wali panuwa. \v 20 He sauga ona o ana yapu baliman po handeled ge pipti (450). \p Yaka abwe toasiyala enuna i pek elal ge hi houwaagil ana siga palopita Samuwela wana sauga. \v 21 Yaka gamagalau hi ba, ‘Nuwama wama kin ni gan.’ Inoke Sol Kisi natuna, ana un Beniyamina, Yehoba i pek elal wali kin ge i logugui-agil baliman ana gewi poti. \v 22 Yaka Yehoba Sol i ahe yoho, inoke Deibid Sol abana i ahe i tabwa kin. He iya bana Yehoba i ba, ‘Deibid Diyesi natuna ya pwawa iya tau toto nunuwau. Iya bugul gegewena ni ginol ni ola no nuwatu.’ \v 23 Deibid tubutubunina elana inoke Yehoba boda Isileli wali topwamwal i pek, iya Yeisu, i ola wana bateli. \v 24 Mulaa abwe Yeisu wana tuwalali i telipuna, Diyon i papaatena gamagalau Isileli hi gewigewi elal ge i ba wali pagan nanakina ana en nihi pek ge nihi babitaiso. \v 25 Diyon wana tuwalali kelaubwa ni mowasi, inoke i baek gamagalau elal i ba, ‘Ku nuwatu tage henala nau? Nau nige topwamwal toto kaiwena ge ku matamatan i oola. Iya iyoho i nenem ewa. Nau nige no waisi i gagan tage aena ana os na leke yoho.’ \p \v 26 Taliwau ge nuwau, komiu Abalahama tubunau ge komiu panuwa getoga gamagaliliyau bolo iyaka ku tapwalolo Yehoba elana, kila eliyala te pwamwal wasana toto ya Yehoba i patunam. \v 27-28 Yaa Yelusalema ana tomina avaliyau ge wali tologugui nige hi aatena te Yeisu iya topwamwal. Bwagana nige wana nak etega hi kikite, yaa hi baek Pilato elana ni lopaaliga ya. Sauga hi lopaaliga, inoke eliyana palopitau wali baaba i tabwa tunahot, baaba ya Sabwata maisena ge maisena hi vavasili wali limi tapwalolowa. \v 29 Sauga iyaka nak gegewena hi ginol eliyana i mowasi, i ola Buki Bwabwalena ana baaba iya kaiwena, inoke hi ahe kolos elana ge hi teliek salai gamwanaa. \v 30 Yaa Yehoba i palutem yaomala, \v 31 ge lan hi gewi i masamasal wana tohago elal, bolo valila alonau hi neem Galili ge hi na Yelusalema. Sauga ya heliya hi tabwa wana towasa boda Isileli eliyalil. \p \v 32 Ama wasa waiwaisana ha wasaan eliyamiu i ola hiwe: bateli toto Yehoba i bateli tubulau elal, \v 33 he iyaka i ginol kila tubutubuniliyau kaiwela, kaiwena iyaka Yeisu i pamasal ge i palutem yaomala. He i ola Same labuina ana baaba, Yehoba i ba: \q1 ‘Owa natu; \q2 lan ebe ya awa natunagiwa.’ \m \v 34 Yehoba Yeisu ni palutem yaomala yaka tuwana nige ni bwebweyan, he bana te i ba: \q1 ‘Tunahot mulolu bwabwalena elana na muloluagimiu, ni ola ya bateli Deibid elana.’ \m \v 35 Ge Buki Bwabwalena puna etega al i ba: \q1 ‘Nige nu tatalam wam totuwalali bwabwalena tuwana ni bwebweyan.’ \p \v 36 He Deibid i ba i ola o, nige totona bana i oola, kaiwena iya wana sauga elana Yehoba wana nuwatu i ginol yaka abwe i yaomal. Tuwana hi teliek salaiya alonau tubunau ge i bweyan. \v 37 Yaa tau toto Yehoba i palutem yaomala tuwana nige i bwebweyan. \p \v 38-39 Taliwau ge nuwau, nuwau nuku atena bubun Yeisu eliyana i bosowaina Yehoba wami gegi ni nuwayoho, inoke ha papaatena-an eliyamiu i ola to. Mosese wana Logugui nige bosowaina ni sokalimiu wami gegi elana, yaa henala ebo ni abulilek, Yeisu eliyana Yehoba ni sokal wana gegi elana. \v 40 Nuku matahikagimiu bahi palopitau wali baaba ni mamasal eliyamiu. Heliya Yehoba wana baaba hi baunan i ola hiwe: \q1 \v 41 Totalatalawasi komiu, no ginol nuku kite, \q2 inoke nuwamiu nuku ahe, yaa abwe nuku yaomal. \q1 Kaiwena ginol enuna ya giginol wami sauga elana, \q2 ginol o nige nuku aabulilek-an, \q2 bwagana ebo nihi wasaan bubun eliyamiu.” \p \v 42 Pol ge Banabas iyoho hi tagitagil limi tapwalolowa, yaka gamagalau hi awanun elal nihi sikalim Sabwata i nenem ge wasa o nihi papaatena-an al elal. \v 43 Nogogo i mowasi, yaka Yudiya ge panuwa getoga gamagaliliyau bolo iyaka hi abulilek Yehoba elana, hi gewi hi nouliulil Pol ge Banabas eliyaa. Inoke Pol ge Banabas hi baaba elal ge hi ba pagasisel Yehoba, iya tomulolu, sauga gegewena nihi meltelian. \p \v 44 Sabwata mulaa elana, kelaubwa panuwa o gamagaliliyau gegewel nihi nogogo ge Yehoba wana baaba nihi laeganan. \v 45 Sauga Yudiya boda bwabwatana hi kitel, hi lamwa pulowan, inoke Pol hi ba panapanak-an ge wana baaba hi awa kakakawi-an. \p \v 46 Inoke Pol ge Banabas ginebi wali atimatuwa analiya hi lahe hi ba, “I sapu te Yehoba wana baaba ha wasaan houwan eliyamiu. Yaa komiu Yehoba wana baaba ku towani ge ku nuwatu bahi yawalimiu mihomihotina nuku aahe, inoke naha eguluwagimiu ge naha nok naha na bolo nige Yudiya i oola elal. \v 47 He Babala logugui i pem eliyama, i ba i ola hiwe: \q1 ‘Ya telemiu nuku ola mwananal bolo nige Yudiya i oola kaiweliya, \q2 inoke eliyamiu panayawi bebena gegewena pwamwal nihi pwawa.’” \p \v 48 Sauga bolo nige Yudiya i oola wasa ya hi hago, yaka hi yaliyaya ge Babala wana baaba hi awa wawaisi-an. Inoke bolo Yehoba i hilel yawal mihomihotina kaiwena, gegewel hi abulilek. \p \v 49 Yehoba wana baaba gamagalau hi palelu panuwa o ana labi bwalibwaligena elana. \v 50 Yaa Yudiya hi lut ge panuwa o ana tohouwa avaliyau ge yowau bolo alaliya bwabwatal hi kululu Yehoba elana tineliya hi ba palupalut-an. Yaka heliya gamagalau hi palutil hi pihigelgel Pol ge Banabas eliyalil ge hi takel tagilagil labi o elana. \v 51 Inoke Pol ge Banabas aeliya bibilena hi hapul yoho i pamasal Yehoba abwe ni lahel, yaka hi egon hi na Ikoniyam. \v 52 Yaa toabulilek bolo hi minaa Antiyok yaliyaya ge Yayaluwa Bwabwalena hi kalaopopwi. \c 14 \s1 Ikoniyam elana \p \v 1 Pol ge Banabas hi na Ikoniyam ge hi ulutuk Yudiya wali limi tapwalolo elana hi papaatena, i ola to hi giginol labi gegewena elal. Hi papaatena ginebi ge wali gasisi, inoke gamagalau hi gewi nabi hi abulilek, enuna Yudiya gamagaliliyau ge enuna nige Yudiya i oola. \v 2 Yaa Yudiya bolo nige hi aabulilek hi lut ge bolo nige Yudiya i oola tineliya hi ba palupalut-an, inoke heliya al hi pihigelgel toekelesiya elal. \v 3 Sauga kekeisi i yapu Pol ge Banabas hi miminaa panuwa o elana, inoke ginebi wali atimatuwa hi papaatena Babala kaiwena. Yaka Babala gasisi i pek Pol ge Banabas elal ginol yawiyawi ge abanuwa ahi hi ginolil, inoke eliyana wana mulolu wasana toto hi baubaunan i patunahot. \v 4 Yaka gamagalau panuwa o elana ali boda hi wali, enuna hi olak Yudiya elal, enuna hi olak apostolowau elal. \p \v 5 Inoke Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola, avaliyau ge wali tohouwa, hi logugui toyawa tage apostolowau nihi palomwanagil ge nihi loipatagil. \v 6 Yaa apostolowau wasa hi hago, inoke hi lou hi na labi Laikoniya panuwana Listila ge Debi elal, ge panuwa bolo hi minaa labeliyaa. \v 7 Yaka wasa waiwaisana hi papaatena-an elal. \s1 Panuwa Listila elana Tau Etega Aena I Nak \p \v 8 Panuwa Listila elana tau etega iyoho aena i nak, i nakek hinana tinenaa, nige sauga etega i nanawanawa. \v 9 I misiyo ge Pol wana papaatena i laeganan. Yaka Pol matana i lihikan tau o elana ge i kite wana abulilek i gan bosowaina ni molu, \v 10 inoke i yoga i ba, “U lut aem u milipasapu.” Yaka sauga o tau i tatalut ge i nawanawa. \p \v 11 Gamagalau gegewel Pol wana ginol hi kite, inoke hi yoga hi pana Laikoniya hi ba, “Yabowaineyau iyaka hi lau hi nem elala ali awa i ola gamagal.” \v 12 Inoke gamagalau hi ba Banabas iya yabowaine Susi ge Pol iya yabowaine Hemisi, kaiwena iya toawabaaba.\f * \fr 14:12 \ft Susi iya Gilik wali yabowaine wali kin, ge Hemisi iya Susi wana tobaaba.\f* \v 13 Susi wana limi tapwalolo i minaa panuwa ana gana tolinaa, inoke ana topowon bulumakau melutauil ge mula i ahel i pwatanik panuwa ana abauluulutuka. He alonau ge gamagalau nuwaliya bwasumu nihi powonan apostolowau elal. \p \v 14 Yaa sauga Banabas ge Pol nuwatu o wasana hi hago, inoke ali kaliko hi kukuleli kaiwena nige nuwaliya i oola, ge hi tapalelu hi na hi tuk boda gamwaliyaa hi yogayoga hi ba, \v 15 “Hauna kaiwena pagan ya ku awaawaginol? Ama gamagal ya, ha ola ya te komiu. Ha nem wasa waiwaisana naha wasaan eliyamiu inoke yabowaine kakakawel bolo ya ali en nuku pek ge nuku abulilek Yabowaine yawalina gaganina elana, iya labulabum, panayawi, hoga ge buguliliyau gegewel ali toginol. \v 16 He sauga houhouwena elana gamagalau ali boda gegewel i talamwagil wali pagan hi giginol i ola totoliya wali aatena. \v 17 Yaa nige i mimisumi, ana aatena i gan kaiwena bugul waiwaisal i ginolil kaiwemiu: kehe i pewa i loem natiya, aanan tomaha ge tomaha i pasiun, amiu i pewa i bwata ge atemiu yaliyaya i pakalaopopwi.” \v 18 Bwagana Pol ge Banabas hi ba ola to boda elal, yaa hi logasisi nabi abwe gamagalau hi lopwalil bahi bwasumu nihi popowonan elal. \p \v 19 Yaka Yudiya enuna hi neem Antiyok ge Ikoniyam, inoke boda nuwaliya hi gove hi olak wali nuwatu elana. Inoke Pol hi loipati ge hi momol tagilan panuwa ana gana tolinaa, hi nuwatu tage iyaka i aliga. \v 20 Yaa toabulilek hi na hi mipainan, yaka i lut ge i sikal i na panuwaa. Hi kenu lan i gan, inoke alona ge Banabas hi egon hi na Debi. \s1 Pol ge Banabas Hi Sikal Hi Na Antiyok toto labi Siliya \p \v 21 Pol ge Banabas wasa waiwaisana hi papaatena-an panuwa Debi elana, inoke gamagalau hi gewi hi abulilek ge hi tabwa tohago. Yaka abwe hi sikal hi na Listila, Ikoniyam, ge Antiyok toto labi Pisidiya. \v 22 Inoke tohago hi ba pagasisel ge hi ba hikagil wali abulilek Yeisu kaiwena bahi ni pwepweyata, ge hi baek elal hi ba, “Pulowan nihi gewi nasi ta pwawal mulaa abwe ta ulutuk Yehoba wana abaloguguiya.” \v 23 Panuwa maisena ge maisena, Pol ge Banabas toekelesiya wali tohouwa hi hilel. I ola al ali galebu hi palahikan ge hi awaawanun kaiweliya hi ba, “Yehoba, bolo ya am mel iyaka hi teli, inoke ha telel nimwamwa nu matahikagil.” \p \v 24 Labi Pisidiya hi nosolaan hi na hi vin labi Pampiliya. \v 25 Inoke wasa waiwaisana hi papaatena-an panuwa Pega, yaka abwe hi tagilik hi na Ataliya. \v 26 Inoke hi kukiya Ataliya hi alusikal hi na Antiyok toto labi Siliya. He toekelesiya Antiyok heliya te valila Pol ge Banabas hi telel Yehoba nimanaa ge hi awanun ni muloluagil tuwalali toto iyaka abwe hi pwamowasi nihi ginol. \p \v 27 Sauga hi tan Antiyok, toekelesiya hi yoga gogonil, yaka bugul gegewena toto Yehoba avaliya hi ginolil wasana hi wasaan. Inoke hi ba, “Yehoba abulilek ana nog iyaka i pwela bolo nige Yudiya i oola kaiweliya.” \v 28 Inoke sauga i yapu Pol ge Banabas hi miminaa ga Antiyok aloliyau ge tohago. \c 15 \s1 Apostolowau ge Tohouwa wali Nogogo Yelusalema \p \v 1 Bolau enuna hi neem Yudiya hi tukik hi na Antiyok ge hi panpankiti toekelesiya elal hi ba, “Nige bosowaimiu mwal nuku pwawa ana siga ebo bolau gotomwa yoho paganina nihi ahe\f * \fr 15:1 \ft Gotomwa yoho paganina nihi ahe ana sapu heiya bolau tuwaliya buhuna kunisina nihi gotomwa yoho. \+bd Gotomwa yoho paganina\+bd* nu kite \+it Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+it* elana.\f* ni ola Mosese wana Logugui.” \v 2 Baaba o kaiwena Pol ge Banabas aloliyau hi awabalgig nabi. Inoke ekelesiya Pol ge Banabas hi hilel, aloliyau ge toekelesiya enuna nihi nok Yelusalema apostolowau ge ekelesiya ana tohouwa nihi kitel nuwatu o kaiwena. \p \v 3 Yaka ekelesiya i patunal hi egon, inoke labi Ponisiya ge Sameliya hi nosolaan. Wali nawanawa o gamwanaa hi wasaan te bolo nige Yudiya i oola iyaka yawaliliya hi pil ge hi abulilek Yehoba elana. Toekelesiya wasa o hi hago inoke hi yaliyaya nabi. \v 4 Sauga hi vin Yelusalema, yaka toekelesiya aloliyau apostolowau ge tohouwa Pol ge Banabas hi ahel. Inoke bugul gegewena toto Yehoba avaliya hi ginolil wasana hi wasaan elal. \p \v 5 Yaa toabulilek enuna bolo hi minaa \w Palisi\w* wali boda elana, hi lut hi ba, “Binimala bolo nige Yudiya i oola gotomwa yoho paganina ga nihi ahe ge Mosese wana Logugui nihi henapuan, mulaa abwe nihi tabwa toekelesiya.” \p \v 6 Inoke apostolowau avaliyau ge tohouwa hi migogo ge hi liwaliwan nuwatu o kaiwena. \v 7 Wali liwan ana sauga yayapona enaa, yaka Pita i lut i ba, “Taliwau, iyaka ku atena valila ala boda gamwanaa Yehoba i hileyau, yaka wasa waiwaisana ya papaatena-an bolo nige Yudiya i oola elal, inoke hi hago ge hi abulilek. \v 8 Yehoba, iya gamagalau gegewel ateliya i atena, Yayaluwa Bwabwalena iyaka i pek elal i ola ya te i pem elala, inoke eliyana ta atena Yehoba i yaliyaya kaiweliya ge iyaka i ahel. \v 9 Nige abateli mwaumwau i giginol heliya ge kila ala boda elana. Wali abulilek kaiwena inoke wali gegi i ul yoho. \v 10 He nasi Yehoba ta pahuga, ebo pulowan ta paheya pwataliyaa ge ta ba Mosese wana Logugui nihi henapuan, pulowan o tubulau valila nige bosowailiya nihi kalivai, i ola al kila. \v 11 Yaa wala aatena i ola hiwe: Babala Yeisu wana mulolu bwagabwaga eliyana te heliya ge kila mwal ta pwawa.” \p \v 12 Tonogogo gegewel hi mikekei, yaka Banabas ge Pol hi laeganagil. Hi liwaliwan te wali tuwalali gamwanaa Yehoba ginol yawiyawi ge abanuwa ahi i ginolil bolo nige Yudiya i oola gamwaliyaa. \p \v 13 Sauga wali baaba hi pwamowasi, inoke Yemesa i ba masal i ba, “Taliwau, ku laegan eliyau. \v 14 Saimon Pita iyaka i wasaan te valila Yehoba i nem ge bolo nige Yudiya i oola gamwaliyaa, enuna i ahel iya wana gamagalau. \v 15 He i masal i ola te valila palopitau hi baunan, hi ba: \q1 \v 16 Yehoba i ba, ‘Inoke abwe na sikalim, \q2 ge Deibid wana limi\f * \fr 15:16 \ft Deibid tubutubunau ge wana abalogugui bana.\f* toto i mamaguli na pamilil al. \q1 I samwalekaleka, yaa abwe na abubun \q2 ge na tal pasikal al. \q1 \v 17 Inoke gamagalau gegewel al nihi nem elau, \q2 heliya nige Yudiya i oola yaa ya hilel no gamagalau.’ \q1 \v 18 Yehoba wana baaba te, iya beyaunana bugul ya i pamasal. \p \v 19 “He no nuwatu i ola hiwe. Bolo nige Yudiya i oola ge hi mipil awoliya hi pek Yehoba elana, bahi ali pulowan ta giginol tage Mosese wana Logugui gegewena nihi henapuan. \v 20 Wali leta ya ta leli ge ta baek elal bahi aanan toto gamagalau hi pakakanunek yabowaine kakakawena elana nihi aan. I ola al bahi ganawal paganina nihi giginol, ge bahi bwasumu toto yawalina hi am kaus ge i aliga bunumwina nihi aan, kaiwena saliyana nige i lalau. \v 21 He houhouwena ana siga sauga ya, Mosese wana Logugui ana topapaatena hi gan panuwa maisena ge maisena elana, ge Sabwata gegewena hi vavasili-an Yudiya wali limi tapwalolowa, inoke Mosese wana Logugui ana toatena nige nihi soso.” \s1 Tonogogo Yelusalema Leta Etega Hi Patuna \p \v 22 Inoke apostolowau ge tohouwa, avaliyau ge toekelesiya gegewel, hi nuwatu bolau enuna nihi hilel ali boda gamwanaa, yaka aloliyau Pol ge Banabas nihi patunal nihi na panuwa Antiyok. Yaka bolau labui hi hilel, Yudasa, alana etega al hi ba Basabas, ge Sailasa, heliya alaliya i bwata toabulilek gamwaliyaa. \v 23 Inoke leta etega hi pek elal ge hi noahe, leta ana baaba i ba ola hiwe: \mi Atemeyau komiu talimeyau ge numeyau, \pi1 Ama apostolowau ge ekelesiya ana tohouwa leta ya ha leli ge ha patuna toabulilek eliyamiu, bolo nige Yudiya i oola ge ku minaa panuwa Antiyok, labi Siliya ge labi Silisiya. \pi1 \v 24 Wasa iyaka ha hago tage gamagalau enuna hi egona ama boda elana ge hi nowa, inoke wali baaba elana yayaluwamiu hi apanak ge hi panuwanuwatu-agimiu. Yaa ama nige ha babaa ge hi nonowa, totoliya wali nuwatu ya. \v 25 Inoke ha logugui toyawa bolau enuna naha hilel ge naha patunal eliyamiu avaliyau wala heliyamwau waiwaisal Pol ge Banabas, \v 26 heliya yawaliliya hi talamwan wala Babala Yeisu Keliso wana tuwalali kaiwena. \v 27 Inoke Yudasa ge Sailasa ha papatunal te, yaka awaliyaa nihi wasa eliyamiu ni ola toto ha lelelian leta ya elana. \v 28 Yayaluwa Bwabwalena i logugui ge ama ha logugui bahi pulowan naha pepewa eliyamiu tage Mosese wana Logugui gegewena nuku henapuan, iyai ya te logugui bwabwatal bolo hiwe. \v 29 Bahi aanan toto hi pakakanunek yabowaine kakakawena elana nuku aan. Bahi bwasumu toto yawalina hi am kaus ge i aliga bunumwina nuku aan, kaiwena saliyana nige i lalau. I ola al bahi ganawal paganina nuku giginol. Ebo bugul bolo ya nige nuku giginol, he i waisi. \pi1 Kaiyoni. \p \v 30 Inoke bolau o hi patunal ge hi tukik hi na Antiyok, yaka toekelesiya hi yoga gogonil ge wali leta hi pek. \v 31 Sauga gamagalau leta o hi vasili, hi yaliyaya nabi ba pagasisi kaiwena. \v 32 Yaka Yudasa ge Sailasa, heliya palopitau, hi liwaliwan nabi toekelesiya elal inoke ateliya hi pamatuwa ge wali abulilek hi pagasisi. \v 33-34 Hi minaa ga o sauga kekeisi i yapu, yaka toekelesiya hi ba muloluagil ge hi patunal hi sikal Yelusalema, hi na bolo valila hi patunal elal.\f * \fr 15:33-34 \ft Toleli papanet houhouwel enuna puna 34 hi paulutuk-an i ba, “Yaa Sailasa i miminaa Antiyok.”\f* \p \v 35 He Pol ge Banabas hi miminaa Antiyok, inoke aloliyau ge gamagalau enuna al Babala anana hi panpankiti-an ge hi papaatena-an. \s1 Pol ge Banabas Hi Awabalgig Mak kaiwena \p \v 36 Sauga etega Pol i baek Banabas elana i ba, “Ta sikal ta na panuwa bolo valila Babala wasana ta papaatena-an elal, inoke toekelesiya ta kitel wali minamina ga i ola?” \v 37 Banabas nuwana Diyon, toto alana al hi ba Mak, nihi ahe avaliya. \v 38 Yaa Pol nige wana nuwatu i oola, kaiwena valila Diyon Mak i eguluwagiliek labi Pampiliya, nige avaliya al hi tutuwalali. \v 39 Ali toto labui hi awabalgig nabi Mak kaiwena, inoke hi nowali. Banabas Mak i ahe alona ge hi kuki hi na Saipilosi, \v 40 yaa Pol Sailasa i hile ge i ahe alona. Toekelesiya hi awanun kaiweliya inoke hi telel Yehoba nimanaa ni muloluagil. Yaka abwe hi egon \v 41 hi na labi Siliya ge labi Silisiya hi nopainan toekelesiya hi ba pagasisel. \c 16 \s1 Pol ge Sailasa Timoti Hi Ahe Avaliya \p \v 1 Inoke hi nok panuwa Debi ge hi novevehe al hi na Listila. Toabulilek etega hi pwawaa to, alana Timoti, tamana gagama Gilik ge hinana Yudiya yovana, iya toabulilek etega. \v 2 Toekelesiya bolo hi miminaa panuwa Listila ge Ikoniyam Timoti hi awa wawaisi-an. \v 3 Pol nuwana ni ahe ge avaliya nihi nopain, inoke tuwana buhuna kunisina i gotomwa yoho, ge bahi Yudiya gamagaliliyau labi o elana Timoti nihi pipihigelgel-an, kaiwena gegewel hi atena tamana gagama Gilik. \p \v 4 Sauga hi nok panuwa maisena ge maisena elal, inoke apostolowau ge tohouwa bolo Yelusalema wali nuwatu hi baunan toabulilek elal ge nihi henapuan. \v 5 Inoke toekelesiya wali abulilek i gasisi ge lan maisena ge maisena ali boda i bwatabwata ya. \s1 Pol I Kenonou gagama Masidoniya I Kite \p \v 6 Yayaluwa Bwabwalena Pol ge alonau i lopwalil bahi nihi nana labi Eisiya wasa waiwaisana nihi papaatena-an, inoke hi nosola labi Piligiya ge Galatiya. \v 7 Sauga hi vin labi Misiya ana siga elana, hi labose tage nihi na labi Bitiniya, yaa Yeisu Yayaluwana i lopwalil. \v 8 Inoke labi Misiya hi nosolaan hi na hi vin Tilowasi. \p \v 9 Bulina Pol i kenonou tau etega gagama Masidoniya i kite i taltalmilil, i awanun Pol elana i ba, “U nem Masidoniya ge u labema.” \v 10 Kenonou o enaa, inoke ha lovivina ge naha egon naha nok Masidoniya, kaiwena iyaka ha atena Yehoba i yogaagima ge wasa waiwaisana naha papaatena-an gamagalau o elal. \s1 Pilipai elana Lidiya I Abulilek \p \v 11 Inoke ha kukiya Tilowasi ha alupasapu ha na Samotilesi. Yaka lan i gan ha aluvevehe al ha na Niyapolis. \v 12 Inoke aemeya ha nok ha na Pilipai, iya panuwa bwabwatana Masidoniya ana labiya. He Loma hi tal ge hi gewi hi miminaa to. Yaka ha minaa panuwa o elana lan kekeisi hi gewi. \p \v 13 Lan Sabwata ha na ha tagil panuwa ana gana tolinaa wewel labenaa, kaiwena ha atena Yudiya bolo panuwa o hi tatapwalolowa to wewel labenaa. Inoke ha misiyo ge ha liwaliwan yowau elal, bolo iyaka hi nem ge hi migogo. \v 14 Bolo hi lalaegan avaliya etega alana Lidiya, panuwa Tayataila yovana, iya kaliko waiwaisana toto matana pepol ana topalipali, ge iya i tapwalolo Yehoba elana. Inoke atena Yehoba i pwela ge Pol wana baaba i abulilek-an. \v 15 Iya ge wana limi ana heniheni ha pababitaisol, yaka i awanun elama i ba, “Iyaka ku atena nau ya abulilek hot Yeisu elana, inoke ku nem ga ku minaa no limiya.” Inoke i ba balbalgig elama yaka ha nok. \s1 Pol ge Sailasa Hi Telel Dela \p \v 16 Lan etega ha nanawa abatapwalolowa wewel labenaa, yaka galok etega totuwalali loloyowanina ha pwawa. Yayaluwa bibikena i miminaa elana inoke bosowaina ni ba hauna abwe ni masal sauga mulaa. Wana tuwalali o elana mani bwabwatana i ahiahi wana tonowakau wali mani. \v 17 Galok o i tatauliulil emeya, aloma ge Pol, ge i yogayoga i ba, “Bolau ya Yabowaine Tomihahaina Hot wana totuwalali, hi nem pwamwal ana kamwasa wasana nihi wasaan eliyamiu.” \v 18 Lan gegewena i yogayoga, yaka Pol tuwana i esai, inoke i tagena sikal ge i baek yayaluwa bibikena elana i ba, “Yeisu Keliso alana elana ya ba u ulutagil ge galok ei u eguluwai.” Yaka sauga o elana yayaluwa bibikena i ulutagilem galok o elana ge i egon. \p \v 19 Sauga galok o wana tonowakau hi kite wali mani ana abanem iyaka i nak, inoke hi na Pol ge Sailasa hi libil ge hi momolil pwatanik tologugui elal abamaket elana. \v 20 Yaka hi telel toyatala awoliyaa inoke hi ba, “Bolau ya heliya Yudiya gamagaliliyau, hi nem wala panuwa gamagaliliyau hi paawaawauli-agil. \v 21 Kaiwena pagan getoga hi panpankiti-an, pagan bolo wala logugui nige i tatalam kilau Loma ta ahe ge ta ginol.” \p \v 22 Yaka boda bwabwatana hi lut ge avaliyau hi label Pol ge Sailasa hi haveyanagil. Inoke tologugui hi ba gamagalau enuna Pol ge Sailasa ali kaliko hi kukuyoho ge hi nibihil. \v 23 Hi nibihil nabiyan i mowasi, inoke hi yoho tukagil dela ge tomatahikan ana logugui hi baunanik ni matahikagil bubunil bahi nihi lolou. \v 24 Tomatahikan ana logugui iyaka i hago, inoke bolau labui i ahel i na i telel del gamwanaa hot, ge ebwakil pupulowanina elana aeliya i kivan hikan. \s1 Pol ge Sailasa Hi Tagila Dela ge Tomatahikan I Abulilek \p \v 25 Bulin nuwana Pol ge Sailasa hi awaawanun ge hi wonawona Yehoba elana. He wali pan dibula heliya iyoho hi lalaegan elal. \v 26 Yaka abwe mwaniknik bwabwatana i masal inoke del ana wauwau i tulu palamwalamwaniu. Sauga o elana nog gegewena i mwapwela ge bolo hi miminaa del gamwanaa ali eyowan i samwalekaleka. \v 27 Sauga del ana tomatahikan i kenu lut ge i kite nog gegewena iyaka i mwapwela, wana nuwatu tage del ana tomina gegewel iyaka hi lou. Inoke wana elohaveyan kilepana i momol tagilan tage totona i lolol. \v 28 Yaa Pol matana i nok i kite, inoke i yoga anana i bwata i ba, “Alou, bahi totom nu lololiwa! Ama gegewema iyahe ha minamina.” \p \v 29 Yaka tomatahikan i yoga wana totuwalali elal ge odam hi pwatanik elana, inoke i ahe ge i nopatalelu tuk. Alona ge wana ginu i na i loepwakoku Pol ge Sailasa aeliyaa. \v 30 Yaka abwe i milil ge i en tagilagil noleleya, inoke i baek elal i ba, “Tonowakau, hauna na ginol ge pwamwal na pwawa?” \p \v 31 Anana hi lahe hi ba, “Babala Yeisu nu abulilek-an yaka mwal nu pwawa, owa ge wam limi ana heniheni.” \v 32 Inoke Yehoba wana baaba hi papaatena-an iya ge wana limi ana tomina gegewel elal. \v 33 Bulin o elana del ana tomatahikan Pol ge Sailasa i ahel ali nibinibi mulina i ul, inoke sauga o elana iya ge wana limi ana heniheni gegewel hi babitaiso. \v 34 Yaka abwe i ahel hi na wana limiya aanan i ginol hi anan. Inoke alonau ge wana limi ana heniheni gegewel yaliyaya hi kalaopopwi, kaiwena iyaka hi abulilek Yehoba elana. \p \v 35 Lan i gan inoke Loma wali tologugui baaba hi pek pulisimanau elal ge hi patunal hi na del ana tomatahikan elana hi ba, “Bolau labui ya nu sokalil.” \v 36 Yaka del ana tomatahikan i baek Pol elana i ba, “Tologugui baaba hi patuna owa ge Sailasa na sokalimiu. He ku egon alona ge wami yaliyaya.” \p \v 37 Yaa Pol i baek pulisimanau elal i ba, “Ama iyaka ha tabwa Loma wana abalogugui gamagaliliyau. Binimala ga nihi pakotima, yaa nige hi oola, yaka hi nibihima bwabwagema boda mataliyaa ge hi yoho tukagima del elana. He nige bosowaina tologugui nihi ba ge totoma naha egon sumi. Totoliya nihi nem ge nihi en tagilagima.” \p \v 38 Inoke pulisimanau hi sikal hi na tologugui elal ge Pol wana baaba hi baunan. Sauga tologugui wasa hi hago age Pol ge Sailasa heliya iyaka hi tabwa Loma wana abalogugui gamagaliliyau, yaka hi lovakun. \v 39 Inoke hi na dela hi pata soli Pol ge Sailasa elal. Yaka abwe hi en tagilagil dela ge hi awanun elal panuwa o nihi eguluwan. \v 40 Yaka Pol ge Sailasa del hi eguluwan ge hi na Lidiya wana limiya, inoke toekelesiya hi kiteliya to ge hi ba pagasisel. Yaka abwe hi egon. \c 17 \s1 Pol ge Sailasa Hi Na Tesalonaika \p \v 1 Inoke hi noek Ampipolis ge Apoloniya hi na hi vin Tesalonaika. He panuwa o elana Yudiya wali limi tapwalolo etega iyoho. \v 2 Yaka Pol i na i ulutuk wali limi tapwalolowa, i ola to i giginol labi gegewena elal. Sabwata eton Buki Bwabwalena i panpankiti-an ge alonau gamagalau hi peliwaliwan-agil. \v 3 Ana sapu i pwamwananal elal ge i pankitel Buki Bwabwalena i ba age Mesaiya lomwan ni pwawa ge ni yaomal, yaka abwe ni lut al. Inoke i ba al, “Yeisu toto wasana ya wasawasa-an eliyamiu, iya te Mesaiya.” \v 4 Yudiya enuna Pol wana baaba hi awa tutunahoti inoke hi olak Pol ge Sailasa elal, ge i ola al Gilik gamagaliliyau bolo Yehoba hi awatauwan hi gewi, avaliyau ge yowau alaliya bwabwatana hi gewi al. \p \v 5 Yaa Yudiya hi lamwa pulowan. Inoke hi na kamwasaa tonobwagabwaga enuna bolo wali pagan nanakina hi ahel, yaka hi boda pamaisena ge panuwa gamwana hi paawaawauli. Inoke hi patalelu nok Yesoni wana limiya, wali nuwatu tage Pol ge Sailasa heliya iyoho to, nuwaliya nihi libil ge nihi pwatanik boda bwabwatana elal. \v 6 Yaa nige hi pwapwawal, inoke Yesoni alonau ge toekelesiya enuna al hi libil ge hi pwatanik panuwa ana tologugui elal. Yaka hi yogayoga hi ba, “Pol alonau ge alonau gamagalau labi gegewena yayaluwaliya ge wali minamina hi apapanak-an. He sauga ya iyaka hi nem te wala labiya, \v 7 yaka Yesoni i pwamwa heyagil wana limiya. Heliya gegewel Sisa wana logugui hi leke, kaiwena hi ba tage kin etega al i gan alana Yeisu.” \v 8 Sauga boda bwabwatana ge panuwa ana tologugui baaba o hi hago, ateliya i bwanabwana ge nuwaliya i gewagewa. \v 9 Inoke tologugui hi ba Yesoni ge alonau mani enuna nihi pek elal ge nihi bateli bahi nak al nihi giginol, yaa ebo nigeya, yaka mani o ni nohot nige nihi aahe al. Inoke Yesoni ge alonau mani o hi pek tologugui elal, yaka hi sokalil ge hi egon. \s1 Pol ge Sailasa Hi Na Beliya \p \v 10 Bulin i gan toekelesiya Pol ge Sailasa hi patunal hi na Beliya. Sauga hi vin, inoke hi na Yudiya wali limi tapwalolowa. \v 11 Yudiya gamagaliliyau bolo hi miminaa Beliya nige wali pagan i oola bolo hi miminaa Tesalonaika, ateliya hi pwela ge hi laegan bubun, nuwaliya hot wasa waiwaisana nihi hago. Inoke lan maisena ge maisena Buki Bwabwalena hi vavasili, kaiwena nuwaliya Pol wana baaba ana tunahot nihi pwawa. \v 12 Yaka Yudiya gamagaliliyau hi gewi hi abulilek. I ola al Gilik yowauiliyau bolo alaliya bwabwatana hi gewi ge Gilik bolauiliyau hi gewi hi abulilek. \p \v 13 Yaa Yudiya bolo hi miminaa Tesalonaika hi hago Pol iyaka i na Beliya ge Yehoba wana baaba i papaatena-an. Inoke hi lut hi na Beliya gamagalau hi paawaawauli-agil ge hi pahugal. \v 14 Yaka sauga o toekelesiya Pol hi patuna i egon i na hoga labenaa, yaa Sailasa ge Timoti hi miminaa ga to labi o elana. \v 15 Inoke bolo Pol hi enen teli avaliya hi nok hi na panuwa Adenis, yaka abwe hi sikal hi na Beliya. He Pol baaba i pek elal nihi ba Sailasa ge Timoti etimwawa nihi nem elana. \s1 Pol wana Minamina Panuwa Adenis elana \p \v 16 Sauga Pol iyoho Adenis i matamatan Sailasa ge Timoti kaiweliya, nuwana i nak nabi, kaiwena i kite kakanun ginoginolina hi gewi nabi hi pamililil panuwa gamwanaa ge hi kululuek elal. \v 17 Inoke i na Yudiya wali limi tapwalolowa, yaka alonau Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola yaa Yehoba hi awatauwan, hi liwaliwan. I ola al lan maisena ge maisena i na abamaket elana, yaka bolo i pwawal i ahel alonau hi peliwaliwan-agil. \v 18 Tonuwanuwatu sisibal enuna, bolo wali boda alaliya hi ba Epikuliyo ge Sitoik, hi nok hi na avaliya Pol hi awabalgig. Enuna hi ba, “Tokokona ya hauna gun nuwana ni baunan?” Yaa enuna al hi ba, “Age nuwana ni papaatena labi getoga wali yabowaineyau kaiweliya?” Hi ba ola o kaiwena Pol i papaatena Yeisu ge lut al kaiwena. \p \v 19 Yaka Pol hi ahe hi en pwatanik tonowakau bwabwatal elal abanogogo toto alana hi tun Aliyopagas elana. Inoke hi baek elana hi ba, “Tab i bosowaina panpankiti vavaluna toto u papaatena-an nu pwamwananal eliyama? \v 20 Kaiwena bugul tobolo ya ana hago i getoga eliyama ge nuwama ana sapu naha atena.” \v 21 (He Adenis towohiliyau avaliyau ge bwabwali bolo hi miminaa o, gegewel wali tuwalali iyai ya te nihi lalaegan ge nihi liwaliwan nuwatu vavalul kaiweliya.) \p \v 22 Inoke Pol i milil abanogogowa ge i baek tonowakau elal i ba, “Atewau komiu, Adenis gamagaliliyau. Ya kitemiu komiu totapwatapwalolo. \v 23 Kaiwena sauga ya nawanawa wami panuwa gamwanaa ge ya gagayawa wami abakululu elal, abapowon etega ya kite ana leleli i ola hiwe: ‘Yabowaine toto nige ta aatena wana abapowon te.’ He Yabowaine toto elana ku kukululuek yaa nige ku aatena, nuwau sauga ya na pamasal eliyamiu. \p \v 24 “Yabowaine toto panayawi ge buguliliyau gegewel i ginolil, iya labulabum ge panayawi ali Babala, inoke nige i miminaa limi toto gamagalau hi tal elana. \v 25 Nige bugul etega i kakalaan tage kila gamagal nimala elana ta labe, kaiwena gegewela yawalila, yayaluwala ge bugul gegewena iya i pem elala. \v 26 Gamagal maisena i ginol, yaka iya elana gamagalau ali boda tomaha ge tomaha i ginolil nihi nok ge nihi miminaa panayawi labena gegewena elal. Ge boda wali abalogugui ana sauga ge wali bilibili ana siga i baunan. \v 27 I ginol ola, kaiwena nuwana gamagalau nihi loyaan, yaka wali balalu loyaloya gamwanaa tab eba nihi pwawa. Yaa age nige ana bwaga i gagan gamagal maisena ge maisena elala, \v 28 kaiwena ‘yawalila puna iya, avala ta nawanawa ge avala ta minamina.’ He i ola te totomiu wami wona ana totomwatomwa hi ba, ‘Tunahot kila natunau.’ \p \v 29 “Ibwe, kila natunau, inoke nige bosowaina ta nuwatu tage Yabowaine ana awa i ola kakanun ginoginolina, ololana gamagalau wali aatena ge wali siba elana hi ginol gold ebo silba ebo pat elana. \v 30 Sauga houhouwena gamagalau nige wali aatena i gagan Yehoba kaiwena inoke nige i huhuga. Yaa sauga ya i ba gamagalau labi gegewena wali pagan nanakina ana en nihi pek. \v 31 Kaiwena lan etega iyaka i teli panayawi ana tomina gegewel ni pakotil bubunil, ge tau etega iyaka i hile iya kot ni ginol. Ana tunahot iyaka i pankitela gegewela elala, kaiwena tau o i palutem yaomala.” \p \v 32 Sauga hi hago Pol i baaba lut al kaiwena, inoke enuna hi talawasi, yaa enuna hi ba, “Nuwama abwe nu liwaliwan al nuwatu ya kaiwena ge naha hago.” \v 33 Inoke tonowakau i eguluwagil. \v 34 Gamagalau enuna Pol wana baaba hi abulilek-an, inoke hi ulutuk wana boda elana. Gamwaliyaa Diyonisiyas, iya abanogogo alana Aliyopagas ana tonowakau avaliya etega, ge yova etega alana Damalis ge enuna al. \c 18 \s1 Pol wana Minamina Kolinita elana \p \v 1 Yaka abwe Pol Adenis i eguluwai i nok i na Kolinita, \v 2 inoke gagama Yudiya, hi aba Pontas, alana Akuila i pwawaa to. Akuila alona ge lagona Pilisila abwe hi noem ya Loma, Itali wana labiya, kaiwena Loma wali kin alana Kolodiyas i ba Yudiya bwalibwaligel panuwa Loma nihi eguluwan. Pol i na i kitel, \v 3 inoke i miminaa ga eliyalil ge avaliya hi tuwatuwalali, kaiwena heliya ge iya wali tuwalali maisena, limi palai hi awaawaginol. \v 4 Sabwata maisena ge maisena i na Yudiya wali limi tapwalolowa, inoke alonau ge gamagalau hi peliwaliwan-agil, nuwana Yudiya ge Gilik ni paabulilek-agil. \p \v 5 Sauga Sailasa ge Timoti hi noem Masidoniya, inoke Pol wana sauga bwalibwaligena i talamwan papaatena elana, i wasa Yudiya gamagaliliyau elal i ba, “Yeisu iya Mesaiya.” \v 6 Yaa sauga Yudiya hi ba lahilahiek Pol elana ge hi awa nanakan, inoke ana kaliko i hapanek elal, kaiwena wasa waiwaisana hi towani. Inoke i baek elal i ba, “Ebo nuku yaomal hot, he totomiu wami nak, nige ana woliwoli ni nenem elau. Sauga ya na nok na na bolo nige Yudiya i oola elal wasa waiwaisana na papaatena-an elal.” \p \v 7 Inoke Pol Yudiya wali limi tapwalolo i eguluwan i na Taitiyas Diyastas wana limiya, iyoho limi tapwalolo labenaa. Tau o iya nige Yudiya gamagalina i oola, yaa i tapwalolo Yehoba elana. \v 8 Yudiya wali limi tapwalolo ana tohouwa, alana Kilispas, alonau ge wana limi ana heniheni gegewel Babala hi abulilek-an. I ola al Kolinita hi gewi Pol wana baaba hi hago, inoke hi abulilek ge hi babitaiso. \p \v 9 Bulin etega Pol ana kenonou elana Yehoba i baek elana i ba, “Bahi nu lolovakun; bahi nu babakuhu baaba, yaa wasa waiwaisana nu wasa hikahikani. \v 10 Kaiwena nau alou owa, inoke nige bosowaina gamagal etega ni haveyan elam ge ni apapanak-agiwa, kaiwena panuwa ya elana gamagalau hi gewi abwe nihi tabwa no gamagalau.” \v 11 Yaka Pol i minaa ga o baliman maisena ge awalehina, ge Yehoba wana baaba i panpankiti-an elal. \p \v 12 Galiyo wana sauga gavana labi Akaiya elana, inoke Yudiya wali nuwatu hi pamaisena hi na Pol hi lib ge hi pwatanik tologugui o elana tage ni pakot. \v 13 Hi ba, “Tau toto ya gamagalau i pankitel kamwasa vavaluna elana nihi tapwalolo Yehoba elana, kamwasa o wama Logugui nige bosowaina.” \p \v 14 Tage Pol ni baaba, yaka Galiyo i baek Yudiya elal i ba, “Binimala tau ya ni gegi o ebo nak etega ni ginol yaka baena nuku ba, inoke bosowaiu ya te wami baaba na laeganan. \v 15 Yaa komiu ku baaba vilan, alan ge wami Logugui ali sapu kaiwena, inoke totomiu ku pasapu. Nau nige bugul ololana o ana kot na giginol.” \v 16 Inoke i takel tagilagil abakot elana. \v 17 Yaka gegewel hi na Sosideni, Yudiya wali limi tapwalolo ana tohouwa hi lib ge hi nibinibihan abakot labenaa. Yaa Galiyo nige i nuwanuwatu wali ginol o kaiwena. \s1 Pol I Sikal Antiyok ge Abwe I Nopain Al \p \v 18 Pol i miminaa ga Kolinita sauga kekeisi i yapu. Yaka abwe toekelesiya i eguluwagil, i na galowa Senkuliya ge i kuki i nana labi Siliya. Pilisila ge Akuila al ge alonau hi kuki. (He mulaa abwe hi kuki, Pol kokowana i tomwa yoho Senkuliya elana, kaiwena valila wana bateli i ginol Yehoba matanaa inoke ana sauga iyaka i so.) \v 19 Hi alalau hi na hi tan Epeso. He Pol Pilisila ge Akuila i eguluwagiliya to Epeso. Pol i nok i na Yudiya wali limi tapwalolowa, ge alonau Yudiya gamagaliliyau hi peliwaliwan-agil. \v 20 Hi awanun elana tage avaliya nihi mina ga sauga ni yapu, yaa nige wana nuwatu i oola. \v 21 Wana sauga egon inoke i bateli i ba, “Ebo Yehoba wana nuwatu i ola, inoke abwe na sikalim al.” Yaka i kuki al Epeso i eguluwai. \p \v 22 I alalau i na i tan Sisaliya, inoke i na Yelusalema toekelesiya i kitel, yaka abwe i tukik i na Antiyok. \v 23 Pol i miminaa ga o sauga kekeisi i yapu, inoke abwe i egon i na i nopain Galatiya ge Piligiya wali labiya, yaka toabulilek gegewel i ba pagasisel. \s1 Apolosa I Na I Papaatena Epeso ge Kolinita \p \v 24 Sauga o elana Yudiya gamagalina etega alana Apolosa, hi aba Aleksendaliya, i na i vin Epeso. Iya tobaaba waiwaisana ge Buki Bwabwalena i sibaan. \v 25 Valila Babala wana kamwasa hi panpankiti-an elana, inoke atena i waiwai ge i panpankiti tunahot Yeisu kaiwena. Yaa wana aatena babitaiso kaiwena iyai ya te Diyon wana babitaiso. \v 26 Inoke Apolosa i na Yudiya wali limi tapwalolowa alona wana atimatuwa i papaatena. Sauga Pilisila ge Akuila wana panpankiti hi hago, inoke hi ahe ge Yehoba wana kamwasa gegewena hi pwamwananal bubun eliyana. \p \v 27 Yaka sauga etega Apolosa i nuwatu ni na labi Akaiya, inoke toekelesiya Epeso wana nuwatu hi yaliyaya-an. Yaka toabulilek Akaiya wali leta hi ginol hi ba, “Sauga ebo Apolosa ni nowa, alona ge wami yaliyaya nuku pwamwa pahe.” Yaka i egon i na Kolinita labi Akaiya, inoke gamagalau bolo valila Yehoba i muloluagil ge Yeisu hi abulilek-an, i label bubunil. \v 28 Kaiwena gamagalau mataliyaa alonau Yudiya hi awabalgig ge i ba pakokovel, i pankitel Buki Bwabwalena i ba age Yeisu iya Mesaiya. \c 19 \s1 Pol wana Tuwalali Epeso elana \p \v 1 Apolosa iyoho Kolinita, inoke Pol i noek kamwasa toto awaa i na i tagil Epeso. Tohago enuna i pwawaliya to, \v 2 inoke i nelil i ba, “Sauga ku abulilek, tab Yayaluwa Bwabwalena ku ahe?” \p Anana hi lahe hi ba, “Nigeya, kaiwena nige wama aatena i gagan tage Yayaluwa Bwabwalena i gan.” \p \v 3 Inoke Pol i nelil i ba, “Hauna kaba babitaiso elana ku babitaisowa?” \p Hi ba, “Diyon wana babitaiso.” \p \v 4 Inoke Pol i ba, “Diyon wana babitaiso ana sapu i noek ya te pagan nanakina ana en ta pek. Ge Diyon iya i baek gamagalau elal toto i nenem enaa nihi abulilek-an, heiya Yeisu.” \v 5 Sauga baaba o hi hago, inoke Babala Yeisu alana elana hi babitaiso. \v 6 Pol nimana i teli pwataliyaa, inoke Yayaluwa Bwabwalena i lau elal ge anan getoga ona hi baubaunan ge hi palopisai. \v 7 He bolau ali gewi elulutega eluwa. \p \v 8 Pol i nok i na Yudiya wali limi tapwalolowa, inoke waikena eton gamwanaa ginebi wana atimatuwa i baaba, alonau gamagalau hi peliwaliwan-agil Yehoba wana abalogugui kaiwena, nuwana gamagalau ni paabulilek-agil. \v 9 Yaa enuna ateliya i gasisi, nige nuwaliya nihi abulilek, inoke Babala wana kamwasa hi sinalian boda mataliyaa. Inoke Pol i tataluwagil ge toabulilek i ahel alonau, yaka lan maisena ge maisena alonau gamagalau hi peliwaliwan-agil Tilanas wana abavavasili limena elana. \v 10 Baliman labui gamwanaa i giginol i olaola ya to, inoke Yudiya ge Gilik bolo hi miminaa Eisiya ana labiya, hi gewigewi Babala wana baaba hi hago. \p \v 11 Yehoba ginol yawiyawi enuna gegetogal i ginolil Pol wana tuwalali gamwanaa. \v 12 Kaliko toto ana alutan i abutiya ge ana holahola gamagalau nihi ahe nihi pwatanik tokasiyebwa elal, yaka ali kasiyebwa ni mowasi ge yayaluwa bibikel nihi ulutagilem elal. \p \v 13-14 Yudiya wali topowon bwabwatana etegana alana Sikiba natunau ali gewi seben. Heliya nihi noknok gamagalau elal ge wali siba nihi ginol yayaluwa bibikel nihi patuna owaowa-agil. Yaka hi labose tage Babala Yeisu alana nihi lumen ge yayaluwa bibikel nihi patuna owaowa-agil. Inoke hi babaa ola hiwe: “Yeisu toto Pol i papaatena-an alana elana ha ba nuku ulutagil.” \v 15 Yaa sauga etega yayaluwa bibikena analiya i lahe i ba, “Yeisu ya atena ge Pol al ya atena, yaa henalau komiu?” \v 16 Yaka tau toto yayaluwa bibikena i miminaa elana i tatalut ge i tagapanapanak-agil, inoke bobokaliya ya limi hi lou luwan, tuwaliya i yousasaliya. \p \v 17 Yudiya ge Gilik bolo hi miminaa Epeso wasana hi hago, inoke gegewel hi lovakun nabi ge Babala Yeisu alana hi awatauwan nabiyan. \v 18 Bolo hi abulilek hi gewi hi nem ge wali pagan nanakina hi ba pamasal boda mataliyaa. \v 19 Bolo kukula hi awaawaginol, hi gewi al wali kukula ana buki hi pwatanim ge hi ton boda mataliyaa. Buki bolo o, binimala nihi palian, molaliya ana bwata silba ali gewi 50,000. \v 20 Hi ginol ola o, inoke Babala wana baaba i lelu ge i gagagasisi gamagalau elal. \s1 Demitiliyas ge Alonau Hi Huga Pol elana \p \v 21 Bugul bolo o i mowasi, yaka Pol i nuwatu ni noek Masidoniya ge Akaiya wali labiya yaka abwe ni nok ni na Yelusalema. Ge i nuwatu al i ba, “Na na ga Yelusalema, yaka abwe na na panuwa Loma na kite.” \v 22 Inoke ana tolabe labui, Timoti ge Elastas, i patunal hi na labi Masidoniya, yaka iya i miminaa ga labi Eisiya sauga kekeisi al. \p \v 23 Saugena o elana apwanawa bwabwatana etega i masal Epeso Yeisu wana kamwasa baena. \v 24 Silba ana totuwalali etegana alana Demitiliyas, iya wana tuwalali yabowaine Atemis wana limi tapwalolo ana kakanun ni ginola silba elana ge ni palian gamagalau elal. Inoke alonau wana totuwalali mani bwabwatana hi pwawaa wali tuwalali o elana. \v 25 Yaka wana totuwalali i yoga gogonil, avaliyau ge enuna al bolo wali tuwalali i ola iya, inoke i ba, “Tonowakau, ku atena ya mani bwabwatana ta pwawa wala tuwalali ya elana. \v 26 He iyaka totomiu ku kite ge wasana ku hago, tau toto Pol i ba tage yabowaine bolo gamagalau hi giginola nimaliyaa nige yabowaine hot i oola. Inoke iyaka gamagalau hi gewi nuwaliya i gove wala panuwa Epeso ge kelaubwa Eisiya ana labi bwalibwaligena elana. \v 27 Inoke ya lovakun eba abwe wala mani ana abanem alana gamagalau nihi awa nanakan. Ge ya lovakun eba wala yabowaine bwabwatana Atemis wana limi tapwalolo abwe nihi ba tage nige bugul i oola, ge Atemis, iya labi Eisiya gegewena ge panayawi bwabwaligena hi kululuek elana, alana bwabwatana ni tabwa bugul bwagabwaga.” \p \v 28 Sauga baaba o hi hago, inoke hi huga nabi ge hi yogayoga hi ba, “Kila Epeso wala yabowaine Atemis alana i miha hot.” \v 29 Yaka abwe awauli i bwata ge panuwa gamwana bwalibwaligena i pakalaopop. Yaka boda hi na Pol alonau labui, Masidoniya gamagaliliyau, Gaiyas ge Alistako hi libil, inoke pamaisena gegewel hi patalelu nok hi na wali abanogogowa. \v 30 Pol nuwana ni masal boda mataliyaa, yaa tohago hi lopwali. \v 31 I ola al labi Eisiya ana tologugui enuna bolo Pol wana heliyamwau, baaba hi patuna hi ba lopwali bahi ni mamasal abanogogowa. \p \v 32 Boda nogogo hi paawaawauli, enuna hi yoga bugul etega bana hi babaa, enuna hi yoga bugul getoga bana. He gamagalau hi gewi nige hi aatena hauna kaiwena ge hi nok o. \v 33 Yudiya Aleksenda hi pibibin i na i mihouwa, yaka gamagalau enuna boda gamwanaa hi ba ni liwaliwan elal. Inoke nimana i latahin nuwana gamagalau ni pabakuhol ge ni baek elal iya ge wana pan Yudiya nige bugul etega hi giginol panak Atemis kaiwena. \v 34 Yaa sauga boda hi atena age iya Yudiya gamagalina, inoke gegewel analiya maisena hi yogayoga sauga ana yapu i ola tu auwas, hi ba, “Kila Epeso wala yabowaine Atemis alana i miha hot.” \p \v 35 Yaka abwe panuwa ana tologugui boda i pabakuhol ge i ba, “Epeso gamagaliliyau, panayawi bwalibwaligel hi atena te Atemis, iya alana bwabwatana, wana limi tapwalolo ge wana etotohi pat toto i soguem labulabumwa ali tomatahikan heiya kila Epeso. \v 36 Nige gamagal etega bugul ya ni aalahagil, inoke ku bakuhu ge bahi sigasiga paganina nuku giginol. \v 37 Bolau ya iyaka ku enil pwatanim, he nige bugul etega hi kakaome wala limi tapwalolo elana ge wala yabowaine alana nige hi babaa lowan. \v 38 Ebo Demitiliyas ge wana totuwalali nuwaliya gamagal etega nihi wole, he abakot i gan ge toyatala heliya iyoho. Inoke woliwoli o nihi ahe nihi na nihi pamasal elal. \v 39 Ge ebo wami nuwatu enuna al i gan ge nuwamiu nuku pamasal, he abwe ta abubun wala nogogowa, ni ola wala logugui. \v 40 Binimala Loma ana tologugui bugul bolo ta ginol lan ya wasaliya nihi hago, bosowaina hot nihi wolela nihi ba, ‘Age ku lohaveyan.’ Binimala ebo nihi ba ola o, he nige wala sapu hot i gagan ge ta ba pasapu elal, kaiwena awauli ya nige puna hot i gagan.” \v 41 Wana baaba o i pwamowasi, inoke nogogo i kaus ge gamagalau i patunal hi sikal. \c 20 \s1 Pol I Nopain Masidoniya yaka I Na Kolinita Labi Gilis elana \p \v 1 Panuwa hi paawaawauli i mowasi, yaka Pol toabulilek i yoga gogonil, inoke i ba pagasisel ge i lokaiyoni elal. Yaka i eguluwagil i nok i na Masidoniya. \v 2 Labi o i nopainan ge ba pagasisi hi gewi i baunan gamagalau elal. Yaka i na i vin labi \w Gilis\w*, \v 3 ge i minaa ga o waikena eton. Tage i kukuki i nana Siliya, yaa wasa i hago Yudiya hi logugui sumi tage nihi lol. Inoke wana nuwatu i pil ge i nosikalek Masidoniya. \v 4 Bolo alonau hi notoyawa alaliya i ola hiwe: Sopeta Pilasi natuna, iya gagama Beliya; Tesalonaika gamagaliliyau labui Alistako ge Sekandas; Gaiyas gagama Debi; Timoti, ge bolau labui al hi noem labi Eisiya, Titiko ge Tolopimas. \v 5 Bolo ya hi houwa hi na Tilowasi ge hi matamatan aloma ge Pol kaiwema. \v 6 Ama ha miminaa ga Pilipai ana siga \w Pwalawa toto Nige alona Yis Hi Vivikuhiya Hagalena\w* i mowasi. Yaka abwe ha kuki, ge lan nimala panuna i mowasi abwe alomeyau ha pwawal Tilowasi. Inoke ha minaa ga o wik maisena. \s1 Pol wana Papaatena Gamwanaa Heval Etega I Kenu Sogu \p \v 7 Wik ana lan houwan ha nogogo inoke naha anan pamaisena ge Yeisu wana yaomal naha nuwahikan. Inoke Pol i papaatena gamagalau elal, ge i mimi papaatena ana siga bulin nuwana, kaiwena lan ni gan yaka ni eguluwagil. \v 8 He limi toto ha miminaa hi tal pate, yaka ama ha minaa limi gamwana etonina elana, ge odam hi gewi hi tautau. \v 9 Heval etega alana Yutiko i misiyowa windowa. Pol iyoho i mimi papaatena inoke Yutiko matana i kenukenu hot. Yaka nuwana i kenu yoho ge i gaisoguem limi gamwana etonina ana windowa, i na i tal bilibiliya. Inoke hi na hi lau hi kaval hin ge hi kite iyaka i aliga. \v 10 Yaka Pol i na i lau, i talpo pwatanaa ge i holatomwa, inoke i ba, “Bahi nuku nuwanuwatu, iyaka i molu.” \v 11 Yaka alonau Pol hi na hi ha al limi gamwanaa, ge hi anan pamaisena Yeisu wana yaomal hi nuwahikan. Yaka wana liwaliwan i tubwe i na ana siga lan i gan, inoke abwe i egon. \v 12 Heval o i molu bubun, yaka hi na hi en teli wana limiya alona ge wali yaliyaya bwabwatana. \s1 Ha Kukiya Tilowasi Ha Na Mailitas \p \v 13 Ama ha houwa ha na wagaa, yaka ha kuki Asosi kaiwena inoke Pol naha usanek panuwa o elana. Pol i ba inoke ha ginol ola, kaiwena iya nuwana ni sola. \v 14 Sauga i pwawama Asosi, inoke i gaiha aloma, yaka ha kuki ha na Mitilini. \v 15 Lan i gan ha kukiya o ha na ha tan taval Kaiyos elana, yaa nige ha tutuk hot. Lan eluwana ha vin taval Samosi inoke lan etega al abwe ha tan panuwa Mailitas. \v 16 Pol wana nuwatu kaiwena inoke panuwa Epeso iyaka ha alupalegi. He nige nuwana wana sauga ni ahe nabiyan Eisiya ana labi elana, kaiwena i patotoya nuwana, ebo bosowaina, ni vin ga Yelusalema mulaa abwe \w Pentikos Hagalena\w* ana lan. \s1 Pol wana Ba Lokaiyoni Toekelesiya Epeso wali Tohouwa elal \p \v 17 Pol iyoho Mailitas, inoke toekelesiya Epeso wali tohouwa ali baaba i patuna nihi nem elana. \v 18 Yaka hi vin, inoke i baek elal i ba, “Sauga alowau komiu ta mina yawaliu iyaka ku atena, i telipunaa lan toto ya vin labi Eisiya eliyana. \v 19 Alou no hanalau ge no kahin Babala wana tuwalali ya ginol, ge pulowan hi gewi ya pwawa Yudiya wali pihigelgel kaiwena. \v 20 Ku atena bugul bolo bosowaina ni labemiu nige etegana ya kakaise, yaa ya papaatena-an ge ya panpankiti-an boda mataliyaa ge totomiu wami limi elal. \v 21 Boda labui, Yudiya ge Gilik, wali wasa ya pek wali gegi ana en nihi pek, inoke nihi mipil awoliya nihi pek Yehoba elana ge nihi abulilek wala Babala Yeisu elana. \p \v 22 Sauga ya Yayaluwa Bwabwalena i logugui-agau ya nana Yelusalema, yaa nige ya aatena hauna gun abwe ni gan eliyau. \v 23 Toto ya atena iyai te panuwa ge panuwa Yayaluwa Bwabwalena i pankiteyau yowayowan ge lomwan i matamatan abwe na pwawa. \v 24 Yaa nige ya nuwanuwatu tage yawaliu bugul bwabwatana matawa. Nuwau ya te abapatalelu na pataleluwa ge tuwalali toto Babala Yeisu i pem elau na pwamowasi, tuwalali o heiya Yehoba wana mulolu wasana waiwaisana na wasawasa-an. \p \v 25 Sauga ya amnau ya anbose, komiu bolo valila ya nowa eliyamiu ge Yehoba wana abalogugui wasana ya papaatena-an, nige al maniniu nuku kikite. \v 26-27 Inoke lan ebe na baewa eliyamiu, Yehoba wana nuwatu gegewena iyaka ya wasaan haba eliyamiu, nige etega ya kakaise. Inoke ebo komiu etega ni yaomal hot, nige no nak i oola, totona wana nak. \v 28 Komiu tohouwa nuku matahikagimiu, ge i ola al sipi nuku matahikagil, bolo Yayaluwa Bwabwalena i teli nimamiwa ami matamatahikan. Nuku ola tomatahikan sipi ge Yehoba wana ekelesiya nuku matahikagil, kaiwena Natuna Yeisu saliyana eliyana i pwamwalil, iya wana gamagalau. \v 29 Ya atena no egon enaa abwe wanuka sosokal nihi nem nihi ulutuk gamwamiwa ge sipi nihi apapanak-agil. \v 30 I ola al abwe bolau enuna wami boda gamwanaa nihi lut ge wasa kakawi enuna nihi liwanan, yaka toabulilek enuna nihi kakawel ge nihi ahel tukagil wali boda elana. \v 31 Inoke nuku matahikagimiu ge nuku nuwahikan baliman eton gamwanaa, lan ge bulin, maisena ge maisena ya pankitemiu, ginebi ge no kahin. \p \v 32 Ya telemiu Yehoba nimanaa ge wana mulolu wasana ni matahikagimiu. Iya bosowaina ni pagasisi-agimiu ge abwe wana mulolu toto i lovivina-an wana gamagalau gegewel kaiweliya ni pewa. \v 33 Nige gamagal etegana wana silba ebo wana gold ebo ana kaliko ya mamatamomoni-an. \v 34 Totomiu ku atena nimwau ya patuwalali yaka bugul bolo alowau ge alowau nunuwama ha pwawal. \v 35 Inoke sauga gegewena ya pankitemiu binimala ta tuwalali gagasisi ni ola to, inoke bosowaila topweyata ta label. Babala Yeisu wana baaba ta nuwahikan toto i ba, ‘Ebo ta ahiahi tuk ana yaliyaya kekeisi i bwata, yaa ebo ta guyau yohoyoho ana yaliyaya i bwata hot.’” \p \v 36 Pol wana baaba o i pwamowasi, inoke alonau tohouwa gegewel hi loepwakoku ge hi awanun. \v 37 Yaka gegewel Pol hi holatomwa ge hi lokahin. \v 38 Wali nuwanak puna hot heiya te baaba bolo Pol i baunan i ba, “Nige al maniniu nuku kikite.” Inoke avaliya hi egon hi na hi en teli wagaa. \c 21 \s1 Pol I Nanawa Yelusalema kaiwena \p \v 1 Ha lokaiyoni toekelesiya Epeso wali tohouwa elal, yaka ha kuki ha alupasapu ha na ha tan taval Kos. Lan i gan, yaka ha kuki ha na ha tan Lodesi, inoke lan etega al ha kuki ha na ha tan panuwa Patala. \v 2 Waga etega ha pwawaa to i nanawa Ponisiya kaiwena, inoke ha gaiha ge ha kuki. \v 3 Taval Saipilosi ha kite, yaa ha liliyasal ge ha alunoek labi yavanaa. Ha alalau ha na labi Siliya ge ha na ha tan Taya, yaka waga ana usan hi palo. \v 4 Toabulilek enuna ha pwawal panuwa o elana, inoke alomeyau ha mina ga wik maisena. Yayaluwa Bwabwalena wali aatena i pek inoke hi baek Pol elana bahi ni nana Yelusalema. \v 5 Yaa wik maisena i mowasi ge waga wana sauga kuki al, yaka ha nok al. Toabulilek gegewel avaliyau lagoliyau ge natuliyau hi ahema panuwa ha eguluwan ha na hoga bebenaa, inoke ha loepwakoku gilesaa ge ha awanun. \v 6 Yaka alomeyau ge alomeyau ha lokaiyoni, inoke ama ha gaiha wagaa ge heliya hi sikal wali panuwaa. \p \v 7 Yaka ha kuki Taya ge ha alalau ha na ha tan Tolimeis. Panuwa o elana alomeyau toabulilek ha mulolu, inoke ha minaa ga eliyalil lan maisena. \v 8 Lan i gan al, yaka ha kuki ha na ha tan Sisaliya, inoke ha na Pilipi wana limiya ge ha miminaa to. He Pilipi iya Wasa Waiwaisana ana topapaatena, ge iya bolau ali toto seben avaliya etega, bolo valila hi hileliya Yelusalema. \v 9 Natunau galokau ali toto esopali heliya palopitau, Yehoba totona wana baaba hi baubaunan gamagalau elal. \p \v 10 Ha minamina lan enuna ga i mowasi, yaka palopita etega alana Agabas i noem Yudiya. \v 11 Inoke i nem eliyama, yaka Pol ana belet i ahe ge totona nimana ge aena i gimwan. Inoke i ba, “Yayaluwa Bwabwalena i ba i ola hiwe: ‘Yudiya bolo Yelusalema abwe tonbelet nihi yowan ni ola te, inoke abwe nihi teli Loma nimaliyaa.’” \p \v 12 Sauga baaba o ha hago, inoke alomeyau ge gamagalau panuwa o elana Pol ha lopwali nabiyan bahi ni nana Yelusalema. \v 13 Yaka Pol i baem eliyama i ba, “Hauna kaiwena ku lolokahin ge ateu ku papalomwani? Iyaka ya talamwagau nige tage nihi yowanau ya, yaa Babala Yeisu alana kaiwena na yaomalek Yelusalema.” \v 14 Nige bosowaima wana nuwatu naha pil, inoke ha pialiyoho ya ge ha ba, “Ha awanun bugul gegewena ni masal ni ola Yehoba wana nuwatu.” \s1 Pol I Vin Yelusalema Yaka Ekelesiya ana Tohouwa I Kitel \p \v 15 Toto o enaa, inoke wama bugul ha lovivina-an ha nok ha na Yelusalema. \v 16 He tohago bolo Sisaliya enuna alomeyau ha nok, yaka hi na hi en telema limi toto naha miminaa, Nason wana limi. Tau o iya gagama Saipilosi ge toabulilek houwan etega. \v 17 Inoke sauga ha vin Yelusalema, talimeyau toabulilek hi ahema alona ge wali yaliyaya. \p \v 18 Lan i gan al, yaka aloma Pol ha na Yemesa ha kite, ge ekelesiya ana tohouwa gegewel heliya iyoho alonau. \v 19 Inoke Pol i ba mulolu elal, yaka bugul gegewena toto wana tuwalali elana Yehoba i ginol bolo nige Yudiya i oola gamwaliyaa, wasana i wasaan elal. \p \v 20 Sauga wasa o hi hago, inoke Yehoba hi tobalan. Inoke abwe hi baek Pol elana hi ba, “Talima, u kite, Yudiya ali toto tausan ehila iyaka hi abulilek, ge gegewel Mosese wana Logugui hi nunuwana-an bubun. \v 21 Hi hago tage Yudiya gegewel bolo hi miminek labi getoga elal u papankitel Mosese wana Logugui nihi towani. Ge tage u ba bahi \w gotomwa yoho paganina\w* nihi giginol natuliyau elal, ge pagan bolo hi neem tubulau elal bahi nihi totoulil. \v 22 He nasi nihi hago te iyaka u nem. Inoke binimala hauna ta ginol? \v 23 He nu ginol ni ola toto naha baunan eliyam. Bolau ali toto esopali heliya iyahe te valila wali bateli hi ginol Yehoba matanaa, ge nuwaliya sauga ya kaunuliya nihi tomwa yoho, kaiwena bateli o ana sauga iyaka i so. \v 24 Bolau ya u ahel, inoke ami abwabubun paganina\f * \fr 21:24 \ft Mosese wana Logugui i ba tage bugul enuna i gan ge i bosowaina gamagal ni pabiki inoke nige bosowaina powon ni powonan Limi Bwabwalena elana. He abwabubun paganina enuna ga ni ginol abwe ni tapwalolo.\f* alomwau nuku ginol, ge abwe bwasumu nu pwamola kaiweliya nihi powonan ge kaunuliya nihi tomwa yoho. Ebo nu ginol ola, yaka gamagalau gegewel nihi atena wasa toto hi hago kaiwem nige tunahot i oola, yaa age owa al ge Mosese wana Logugui u henapuan. \v 25 Yaa toabulilek bolo nige Yudiya i oola, he wali leta iyaka ta ginol ta pek elal inoke wala logugui ta wasaan elal ta ba, ‘Bahi aanan toto hi pakakanunek yabowaine kakakawel elal nuku aan. Bahi bwasumu toto yawalina hi am kaus ge i aliga bunumwina nuku aan, kaiwena saliyana nige i lalau. Ge bahi ganawal paganina nuku giginol.’” \s1 Pol Hi Yowan Yelusalema \p \v 26 Ekelesiya ana tohouwa wali nuwatu Pol i talamwi, inoke lan i gan al bolau ali toto esopali i ahel ge ali abwabubun paganina alonau hi ginol. Yaka i na Limi Bwabwalena elana topowon wana wasa i pek hauna lan ge ali abwabubun ana sauga ni mowasi, yaka topowon bwasumu ni powonan bolau esopali kaiweliya. \p \v 27 Ali abwabubun ana lan seben kelaubwa ni mowasi, yaka Yudiya enuna bolo hi noem labi Eisiya Pol hi kiteya Limi Bwabwalena elana. Inoke gamagalau gegewel hi pahugahuga-agil. Pol hi lib \v 28 yaka hi yogayoga hi ba, “Isileli gamagaliliyau, ku nem ku labema. Tau toto ya gamagalau labi gegewena i papankitel tage wala boda Isileli, Mosese wana Logugui ge wala \w Limi Bwabwalena\w* ya heliya bugul bwagabwaga ya. Ge bugul etega al, Gilik gamagaliliyau enuna iyaka i ahel i en tukagil Limi Bwabwalena ya gamwanaa, inoke hi papabiki-an.” \v 29 He Pol hi wole ola o, kaiwena valila gagama Epeso alana Tolopimas alona Pol hi kiteliya Yelusalema, inoke hi nuwatu tage Pol Tolopimas i en tukan Limi Bwabwalena gamwanaa. \p \v 30 Baaba o kaiwena Yelusalema ana tomina gegewel hi huga nabi. Inoke gamagalau hi patalelu gogo, yaka Pol hi lib ge hi momol tagilan Limi Bwabwalena ana gana tolinaa. Yaka etimwawa Limi Bwabwalena ana tomatahikan nog hi lokausan. \v 31 Boda heliya iyoho Pol hi lololi nuwaliya nihi tagapaaliga, yaka Loma wali tolohaveyan wali tologugui wasa i hago te Yelusalema ana tomina gegewel hi lohaveyan. \v 32 Inoke tolohaveyan enuna avaliyau ali tohouwa i ahel ge hi patalelu hi na boda elal. Sauga boda tolohaveyan wali tologugui alonau wana tolohaveyan hi kitel, inoke hi bakuhu nige al Pol hi lolol. \p \v 33 Tolohaveyan wali tologugui i nem Pol i lib ge i ba sein eluwa hi ahe hi yowaniya. Inoke boda i nelil i ba, “Henala tau ya ge hauna i ginol?” \v 34 Gamagalau enuna hi yoga bugul etega bana hi baunan, enuna al hi yoga bugul getoga bana hi baunan. Awauli kaiwena tologugui nige bosowaina sapu etega ni pwawa, inoke i ba tolohaveyan Pol hi pwatanik wali baleka. \v 35 Sauga hi nem tetiya, yaka tolohaveyan Pol hi kalivai kaiwena boda hi huga nabi. \v 36 He boda iyoho hi nouliulil ge hi yogayoga hi ba, “Ku tagapaaliga!” \s1 Pol I Baaba Boda elal \p \v 37 Kelaubwa Pol nihi en tukan wali balek gamwanaa, inoke i baek tolohaveyan wali tologugui elana i ba, “Tab i bosowaina bugul etega na baunan elam?” \p Tologugui Pol anana i lahe i ba, “Age pana Gilik u atena ya? \v 38 Age owa nige gagama Itipita i oola, toto valila i pihigelgel gamaman elana ge tolohaveyan ali gewi po tausan i nulil hi na uleya?” \p \v 39 Pol i ba, “Nigeya! Nau Yudiya gamagalina, ge no panuwa Tasisi labi Silisiya, panuwa alana gaganina. Ya awanun elam u talam ge na baaba gamagalau elal.” \p \v 40 Yaka tologugui i talam, inoke Pol i talmilil tetiya ge nimana i latahinek boda elal. Sauga gegewel hi mikekei, inoke i pana Hibilu eliyalil i ba: \c 22 \p \v 1 “Taliwau ge tamwawau, ku laegan ga elau no sapu na baunan eliyamiu.” \v 2 Sauga hi hago i pana Hibilu elal, yaka hi mikekei hot. \p Inoke Pol i ba, \v 3 “Nau gagama Yudiya etega, hi abawa Tasisi labi Silisiya, yaa ya bwataa te panuwa ya elana. Gameliyel elana ya vavasiliya, inoke tubulau wali Logugui ana pagan gegewena i paatenau. Yaka ya talamwagau hot na tuwalali Yehoba kaiwena, i ola te komiu lan ebe ku talamwagimiu. \v 4 Yeisu wana kamwasa ana tototoulil ya palomwanagil ge enuna ya lopaaligal. Bolau ge yowau ya yowanil ge ya yoho tukagil dela. \v 5 He topowon bwabwatal ge Yudiya wali tologugui gegewel bosowailiya no baaba ya nihi patunahot. Valila leta enuna ya aheliya elal, avaliyau bolo hi miminaa Damasiko wali leta, inoke ya nok tage Yeisu ana tototoulil na yowanil ge na ahel nihi nem Yelusalema nihi lahi. \p \v 6 Alalati ana labi elana ya nem Damasiko gegelinaa, inoke mwananal bwabwatana i loem labulabumwa ge i yana painagau. \v 7 Yaka ya sogu bilibiliya ge anan etega ya hago i baem elau i ba, ‘Sol! Sol! Hauna kaiwena u papalomwan-agau?’ \p \v 8 Ya neli ya ba, ‘Babala, henala owa?’ \p Inoke anau i lahe i ba, ‘Nau Yeisu gagama Nasaleta, toto u papalomwan-an.’ \v 9 Alowau mwananal hi kite, yaa toto i baaba elau anana nige hi hahago. \p \v 10 Yaka ya neli ya ba, ‘Babala, hauna binimala na ginol?’ \p Inoke Babala i ba, ‘U lut u na ga Damasiko, yaka abwe am logugui gegewena nihi baunaniwa toto nuwau nu ginol.’ \v 11 Yaka alowau nimwawa hi aheya ha na ha tuk Damasiko, kaiwena mwananal bwabwatana matau i apanak. \p \v 12 Tau etega alana Ananaiyasi i nem i kiteyau. Iya totapwalolo, wala logugui gegewena i henapuan ge Yudiya gegewel bolo hi minaa Damasiko hi awatauwan. \v 13 I nem i talmilil labewa, inoke i ba, ‘Taliu Sol, matam u panana!’ Yaka sauga o matau ya panana ge ya kite. \v 14 Inoke i ba, ‘Tubulau wali Yabowaine i hilewa yaka Tosasapona Hot u kite, anana hot u hago, ge wana nuwatu i pamasal u atena. \v 15 Kaiwena nu tabwa wana towasa gamagalau gegewel elal ge bugul bolo u kitel ge u hagol nu wasaan. \v 16 Inoke hauna gun u mamatan? U lut, u yoga Babala elana ge nu babitaiso, yaka wam gegi ni ul yoho.’ \p \v 17 Yaka ya sikal ya na Yelusalema, ge sauga ya awaawanun Limi Bwabwalena gamwanaa, inoke pankite etega i masal eliyau. \v 18 Babala ya kite ge i baem elau i ba, ‘Etimwawa! Sauga ya Yelusalema nu eguluwai, kaiwena wam wasa kaiweu nige nihi aabulilek-an.’ \p \v 19 Yaka ya ba, ‘Babala, hi atena bubun te valila ya na limi tapwalolo maisena ge maisena elal, inoke bolo hi abulilek-agiwa ya aahel, ya ninibihil ge ya tetelel dela. \v 20 Ge lan toto wam towasa Sitibeni hi lopaaliga, nau iyoho ya talmilil wana yaomal ya awa wawaisi-an ge bolo hi loipati ali kaliko ya matahikan.’ \p \v 21 Inoke Babala i baem elau, ‘U nok, kaiwena ya papatunawa nu na labena yayapona bolo nige Yudiya i oola elal.’” \s1 Tage Pol Hi Ninibihi \p \v 22 Boda hi laegan Pol elana ana siga i ba ola o, yaka hi yoga analiya i bwata hi ba, “Ku tagapaaliga! Nige bosowaina ni minaa panayawi, ni yaomal ya.” \p \v 23 Boda hi yoga loloi, ali kaliko hi ahek yoho yaka hi tagapipili, ge bilibili hi yoho heheyan natiya. \v 24 Yaka tolohaveyan wali tologugui i ba Pol nihi pwatanik wali baleka. Inoke i baek tolohaveyan elal i ba, “Nuku nibinibi o, nuku nelnel o, inoke ni ba pamasal hauna kaiwena gamagalau hi huga elana ge hi yogayoga ola o.” \v 25 Yaa sauga hi yowan tage nihi nibihi, Pol i baek tolohaveyan wali tohouwa toto i talmilila o elana i ba, “Nau iyaka ya tabwa Loma wana abalogugui gamagalina. He logugui nige i tatalam tage Loma gamagalina nuku nibihi ebo nigeya ga wana kot hi giginol.” \p \v 26 Sauga tohouwa baaba o i hago, yaka i na tolohaveyan wali tologugui elana wana wasa i pek i ba, “Hauna u giginol? Tau ya iyaka i tabwa Loma wana abalogugui gamagalina.” \p \v 27 Tolohaveyan wali tologugui i na Pol elana i neli, “U ba ga na hago! Owa iyaka u tabwa Loma wana abalogugui gamagalina?” \p Anana i lahe i ba, “Ibwe.” \p \v 28 Yaka tologugui i ba, “Nau mani bwabwatana ya aliyoho abwe ya tabwa Loma gamagalina.” \p Inoke Pol i ba, “Nam iya i tabwa Loma wana abalogugui gamagalina, inoke nau hi abau Loma wana abalogugui gamagalina.” \p \v 29 Yaka bolo tage hi ninibihi etimwawa hi tal sikal. Ge tologugui iya i lovakun, kaiwena iyaka i atena Pol iya Loma wana abalogugui gamagalina te ewasi i ba sein hi ahe hi yowan. \s1 Pol Hi Pamilil Yudiya wali Tologugui Mataliyaa \p \v 30 Tolohaveyan wali tologugui nuwana ni atena bubun hauna gun kaiwena Yudiya Pol hi wole. Inoke lan i gan al, i ba topowon bwabwatal avaliyau ge Yudiya wali tologugui gegewel hi nogogo. Yaka Pol i sokal, i pwatanik wali abanogogowa ge i patalmilil mataliyaa. \c 23 \p \v 1 Pol matana i lihikan Yudiya wali tologugui elal, yaka i ba, “Taliwau, ateu gunina elana ya atena Yehoba wana logugui ya henapuan ana siga lan ebe, inoke nige ya pupuluwawi.” \v 2 Inoke topowon bwabwatal wali tohouwa, alana Ananaiyasi, i baek bolo hi taltalmilil Pol labenaa awana hi tagaolan. \v 3 Yaka Pol i baek elana i ba, “Yehoba ni tagaolaagiwa! Owa am awa i waisi, yaa atem i nak! U minaa abamwa tage Mosese wana Logugui eliyana ge nu pakotau, yaa totom Logugui o u leke ge u ba awau hi tagaolan.” \p \v 4 Bolo hi taltalmilil Pol labenaa hi ba, “Ga i ola ge Yehoba wana totuwalali topowon bwabwatal wali tohouwa u ba panapanak-an?” \p \v 5 Pol analiya i lahe i ba, “Taliwau! Age iya topowon bwabwatana? He nige ya aatena! Tunahot Buki Bwabwalena i ba, ‘Bahi gamagalau ali tologugui ana ba nu babaa.’” \p \v 6 He Pol i atena te tonogogo enuna \w Sadiusi\w* ge enuna al \w Palisi\w*. Inoke tologugui wali nogogo o elana i yoga i ba, “Taliwau, nau Palisi etega ge Palisi natuliya. Ya talmilil kot ya elana kaiwena ya abulilek toyaomal nihi lut al.” \p \v 7 Sauga i ba ola o, yaka Palisi ge Sadiusi hi awabalgig ge ali boda hi wali. \v 8 Kaiwena Sadiusi hi ba tage toyaomal nige nihi lulut ge tage aneloseyau ge yayaluwa nige hi gagan, yaa Palisi hi abulilek te bugul eton ya hi gan. \v 9 Awauli i bwata, ge Logugui ana topankite bolo hi minaa Palisi wali boda elana, enuna hi lut hi baaba analiya i gasisi hi ba, “Tau ya nige wana nak etega ha pwapwawa. Tabam tunahot yayaluwa etega o ebo anelose i baaba elana.” \p \v 10 Tolohaveyan wali tologugui i kite iyaka hi awabalgig nabi ge hi hahaveyan, inoke i lovakun eba Pol nihi momol pwapwati ge tuwana nihi apapanak-an. Inoke i baek wana tolohaveyan elal hi na hi tuk ge Pol hi ahe tagilan boda gamwanaa ge hi pwatanik wali baleka. \p \v 11 Bulin i gan, inoke Babala i talmilil Pol labenaa ge i ba, “Atem ni matuwa! Iyaka u wasa kaiweu Yelusalema elana, he abwe nu wasa ni ola al to Loma elana.” \s1 Yudiya Enuna Hi Liwan Sumi Tage Pol Nihi Tagapaaliga \p \v 12 Lan i gan mweluluga, Yudiya enuna hi migogo ge hi liwan sumi Pol kaiwena. Inoke bateli gasigasisena etega hi ginol Yehoba matanaa, hi ba bahi nihi aanan ge bahi nihi iim ga ana siga Pol nihi tagapaaliga. \v 13 Bolo bateli o hi ginol ali gewi poti i eguluwai. \v 14 Inoke hi na topowon bwabwatal ge tonowakau elal hi ba, “Bateli gasigasisena etega ha ginol Yehoba matanaa nige naha aanan ga ana siga Pol naha tagapaaliga. \v 15 He sauga ya alomiyau ge wala tologugui gegewel baaba nuku patuna Loma wali tolohaveyan wali tologugui elana, nuku ba Pol ni en pwatanim elamiu. Nuku epakunaan tage nuku neli ge nuku atena bubun ana woliwoli kaiwena. Ama iyaka ha lovivina, inoke nigeya ga ni vivin te naha tagapaaliga.” \p \v 16 Yaa Pol wana gan, nuna natuna, wasa o i hago, inoke i na baleka ge Pol wana wasa i pek. \p \v 17 Inoke Pol tolohaveyan wali tohouwa etegana i yogaan ge i baek elana i ba, “Geman ya u en pwatanik wami tologugui elana ge wana nuwatu ni pamasal.” \p \v 18 Yaka tohouwa geman o i en pwatanik tolohaveyan wali tologugui elana ge i ba, “Todibula toto Pol i yogaagau ge i baem elau geman ya ya en pwatanim, kaiwena nuwana baaba etega ni baunan elam.” \p \v 19 Tolohaveyan wali tologugui geman nimana i ahe, hi na hi migetoga, inoke i neli i ba, “Hauna nuwam nu baunan elau?” \p \v 20 Geman i ba, “Yudiya wali nuwatu hi pamaisena tage nihi awanun elam bwaligumwa Pol nu en pwatanik Yudiya wali tologugui elal. Nihi epakunaan tage nihi neli ge nihi atena bubun ana woliwoli kaiwena. \v 21 Bahi analiya nu hahago, kaiwena bolau ali gewi poti i eguluwai tage nihi bunsumi ge nihi matamatan Pol kaiwena. Bateli gasigasisena iyaka hi ginol nige nihi aanan ge nige nihi iim ga ana siga Pol nihi tagapaaliga. Iyaka hi lovivina, ge hi matamatan ya wam talam kaiwena.” \p \v 22 Tolohaveyan wali tologugui i baek geman elana i ba, “Bahi gamagal etega nu babaaek elana te iyaka u nem ge bugul ya u wasaan elau.” Yaka i patuna i egon. \s1 Pol Hi Pwatanik Gavana Pilikesa elana \p \v 23 Inoke tologugui o wana tolohaveyan wali tohouwa eluwa i yogaagil ge i ba, “Tolohaveyan ali gewi tu handeled, avaliyau tolohaveyan bolo hosi elana hi heya ali gewi sebenti, ge bolo gau elana hi lolohaveyan ali gewi tu handeled, nuku lovivina-agil. Inoke nasi bulina naen kilok elana nuku egon nuku na Sisaliya. \v 24 Hosi enuna nuku lovivina-an al Pol kaiwena, inoke nuku en pwatanik gavana Pilikesa elana ge bahi nak etega ni pwapwawa.” \p \v 25 Inoke leta etega i leli ola hiwe: \mi \v 26 Nau Kolodiyas Lisiyasi leta ya ya ginol ge ya patuna gavana Pilikesa eliyam owa gamagal bwabwatana. \pi1 \v 27 Tau ya Yudiya hi lib ge tage hi tatagapaaliga, yaa alowau no tolohaveyan ha nok ha na ha pwamwal, kaiwena ya atena iya iyaka i tabwa Loma wana abalogugui gamagalina. \v 28 Nuwau na atena hauna kaiwena ge hi wole, inoke ya pwatanik wali tologugui elal. \v 29 Yaka ya pwawa ana woliwoli i noek wali tapwalolo ana logugui elana, yaa nige bugul etega i giginol panak ge tage kaiwena ni aliga o ebo ni dibula. \v 30 Sauga wasa ya hago Yudiya boda etega hi ginol sume tau ya nihi lol, inoke etimwawa ya patuna eliyam. Inoke ya baek bolo hi wole elal nihi nowa ge ana woliwoli nihi baunan elam. \p \v 31 Tolohaveyan hi ginol i ola ali logugui, inoke bulin o Pol hi ahe avaliya hi nok hi na Antipatilis. \v 32 Lan i gan tolohaveyan bolo hi nawa aeliyaa hi sikal wali baleka, inoke bolo hosi elana hi heya hi tataluwagil avaliya Pol hi novevehe hi na Sisaliya. \v 33 Sauga hi vin Sisaliya, inoke Pol ginebi ge ana leta hi pek gavana elana. \v 34 Gavana leta i vasili inoke i nel Pol elana i ba, “Hauna labi elana u noem?” \p Pol i ba, “Ya neem labi Silisiya.” \p \v 35 Inoke gavana i ba, “Bolo hi wolewa nihi vin ga abwe wam kot na hago.” Yaka i ba Pol ni minaa limi toto valila Helodi i miminaa ge tolohaveyan nihi matahikan. \c 24 \s1 Pol wana Kot Pilikesa I Hago \p \v 1 Lan nimala panuna i mowasi, inoke topowon bwabwatal wali tohouwa Ananaiyasi, alonau tonowakau enuna ge wali tobaaba alana Tetalas, hi na Sisaliya Pol ana woliwoli nihi baunan gavana Pilikesa elana. \v 2 Sauga Pol hi yogaan i tuk, inoke Tetalas i baaba Pol ana woliwoli kaiwena, i ba, “Oo Pilikesa, owa gamagal bwabwatana, wam logugui waiwaisana kaiwena sauga i yapu miwaiwaisana ha pwawa, ge bugul i gewi iyaka u pasapu wama labi ya gamwanaa. \v 3 Inoke wam ginol o kaiwena, ama gegewema sauga gegewena ha mulolu nabi eliyam. \v 4 Yaa nige nuwau baaba na payapu eba wam sauga na apanak, inoke ya awanun elam wama baaba kakaubwaina ya nu hago. \p \v 5 “Tau ya ha pwawa iya nak ana toginol, iya lohaveyan ana topalupalut Yudiya gamwaliyaa labena gegewena elana, ge iya gagama Nasaleta wana boda wali tohouwa etega. \v 6 I ola al i labose wama Limi Bwabwalena ni papabiki-an. Ha kite inoke ha na ha lib. Tage naha pakot wama Logugui elana, \v 7 yaa tolohaveyan wali tologugui Lisiyasi i nem ge alona wana gasisi Pol i aheya nimameya. \v 8 Inoke i ba naha nem elam ge ana woliwoli naha baunan. Ebo owa totom nu neli, inoke abwe wama woliwoli tau ya kaiwena ana tunahot nu pwawa.” \v 9 Yaka Yudiya hi ba labe hi ba tage woliwoli o i tunahot. \p \v 10 Inoke gavana nimana i huliek Pol elana wana sauga i pek ni baaba. Yaka Pol i ba, “Ya atena baliman iyaka i gewi labi ya u logugui-an, inoke ya yaliyaya bubun wali baaba kaiweu na lahe ge nu hago. \v 11 Ebo gamagalau nu nelil, nasi wam wasa nihi pewa te lan elulutega eluwa abwe i mowasi ge ya nok ya na Yelusalema tapwalolo kaiwena. \v 12 Yudiya nige hi kikiteyau tage alou ge gamagal etega ha ba apwaapwanawa Limi Bwabwalena gamwanaa, o tage boda ya paawaawauli-agil wali limi tapwalolo ona elal o ebo panuwa gamwanaa. \v 13 He wali woliwoli kaiweu nige bosowailiya nihi patunahot elam. \v 14 Yaa na baewa elam, tunahot Yeisu wana kamwasa ya toulil, toto heliya hi ba tage kamwasa kakakawena, inoke eliyana ya tapwalolo tubumeyau wali Yabowaine elana. Mosese wana Logugui ge palopitau wali leleli gegewena ya abulilek-an. \v 15 Ge no abulilek i ola ya te gamagalau ya wali abulilek tage Yehoba bolo tosapu ge bolo tonanakil abwe ni palutil yaomala. \v 16 Inoke sauga gegewena ya labose no pagan ni sapu Yehoba matanaa ge gamagalau elal, inoke bahi na pupuluwawi. \p \v 17 “Baliman i gewi i mowasi, yaka abwe ya sikal Yelusalema mulolu ya pwatanik no pan Yudiya elal, ge nuwau bwasumu na powonan Yehoba elana. \v 18 Tage na ginol ola, yaka hi kiteyau Limi Bwabwalena gamwanaa. He Yudiya wali abwabubun paganina iyaka ya ginol haba, ge nige tage alowau boda bwabwatana ha tuk o ebo gamagalau ya paawaawauli-agil. \v 19 Yaa Yudiya enuna bolo hi neem labi Eisiya heliya iyoho to. Binimala totoliya nihi nem ge nihi talmilil matamwa, inoke ebo bugul etega hi kite panak eliyau, wowolena nihi baunan elam. \v 20 Yaa nige hi nenem, inoke binimala bolo sauga ya hi nem nihi wasaan hauna gegi hi pwawa eliyau, sauga toto ya talmilil heliya tologugui mataliyaa ge hi pakotau. \v 21 He bugul maisena ya ginol heiya te sauga ya talmilil mataliyaa ya yoga ya ba, ‘Ya talmilil matamiwa kot ya elana kaiwena ya abulilek toyaomal nihi lut al.’” \p \v 22 He Pilikesa wana aatena i gan haba Yeisu wana kamwasa ana totoulil wali abulilek ge wali pagan kaiwena. Inoke kot i paveyaho i ba, “Sauga ebo Lisiyasi tolohaveyan wali tologugui ni nem, inoke abwe wami kot na hile.” \v 23 Inoke Pilikesa i baek tolohaveyan wali tohouwa elana i ba, “Tau ya ni minaa dela nuku matahikan, yaa bahi ana logugui nuku papagasisi. Ge ebo wana heliyamwau nuwaliya ana labe nihi pwatanim, bahi nuku lolopwalil.” \s1 Pilikesa ge Dalusila Hi Laegan Pol elana \p \v 24 Lan enuna i mowasi, yaka Pilikesa alona ge lagona Dalusila, iya Yudiya yovana, hi nem ge i ba Pol nihi en pwatanim. Inoke Pol i nem ge i baaba Yeisu Keliso ana abulilek-an kaiwena, yaka hi laegan elana. \v 25 I liwaliwan te wala pagan ni waisi, totola ta kaisela pagan nanakina elana, ge Yehoba abwe ni pakotila. Pilikesa Pol wana liwaliwan o i hago, inoke i lovakun. Yaka i ba, “Besena ga to! U egon. Ebo ni mweyaha elau abwe sauga etega na yogaagiwa al.” \v 26 Ge bugul etega al, nuwana Pol mani enuna ni pek ana pwamwal kaiwena. Yaka nuwatu o kaiwena sauga i gewi Pilikesa i ba Pol ni noknok ge alona nihi liwaliwan. \p \v 27 Baliman eluwa i mowasi, yaka Posiyas Pesito i nem Pilikesa i milahe. Pilikesa nuwana Yudiya nuwaliya ni pwawaisi, inoke i ba Pol ni minaa ga dela. \c 25 \s1 Pol I Awanun Ni Na Sisa wana Kot elana \p \v 1 Pesito i vin labi o elana lan eton i mowasi, yaka i egona Sisaliya i nok i na Yelusalema. \v 2 Inoke Yelusalema elana topowon bwabwatal ge Yudiya wali tohouwa hi na Pesito elana ge Pol ana woliwoli hi baunan. \v 3 Yaka hi awanun gagasisi Pesito elana hi ba, “Nu labema ge Pol nu patuna ni nem te Yelusalema.” Hi ba ola o, kaiwena nuwatu etega iyaka hi ginol te nihi bunsumi ge Pol nihi lola kamwasaa. \p \v 4 Pesito analiya i lahe i ba, “Pol iyoho Sisaliya dela, ge nau sauga kekeisi abwe na nok al to. \v 5 Wami tohouwa enuna nihi nem alowau naha na Sisaliya, inoke ebo Pol wana gegi etega i gan, ana woliwoli nihi baunanim panuwa o elana.” \p \v 6 Pesito i miminaa ga Yelusalema tabam lan eit o ebo ten, yaka i sikal Sisaliya. Yaka lan i gan i na i misiyowa abakot elana ge i ba Pol hi pwatanim. \v 7 Sauga Pol i nem, inoke Yudiya bolo hi noem Yelusalema hi na hi milil painan ge ana woliwoli pupulowanil hi gewi hi baunanagil, yaa nige bosowailiya woliwoli o nihi patunahot. \p \v 8 Inoke Pol wali baaba i lahe i ba, “Nige bugul etega ya giginol panak Yudiya wali logugui elana, o Limi Bwabwalena elana, o ebo Sisa elana.” \p \v 9 Pesito nuwana Yudiya nuwaliya ni pwawaisi, inoke i baek Pol elana i ba, “Tab nu talam nu na Yelusalema yaka wam kot na hagoek o?” \p \v 10 Pol Pesito anana i lahe i ba, “Nigeya! Sauga ya nau iyahe ya talmilil Sisa wana logugui ana kot elana, inoke binimala no kot nu ginola te. Yaka totom u atena bubun, nau nige bugul etega ya giginol panak Yudiya elal. \v 11 Ebo bugul etega ya ginol panak ge kaiwena i bosowaina na yaomal, he ya talamwagau na yaomal. Yaa ebo o woliwoli toto Yudiya hi pwatanim nige i tutunahot, nige bosowaina nu talamwagau nimaliyaa. Ya awanun na na Loma \w Sisa\w* wana kot elana.” \p \v 12 Pesito alonau ge ana tolabe hi liwaliwan, inoke i ba, “Iyaka u awanun nu na Sisa wana kot elana, inoke na patunawa nu na Sisa elana.” \s1 Pesito alona ge Kin Agilipa Hi Liwaliwan Pol kaiwena \p \v 13 Lan enuna i mowasi, Kin \w Agilipa\w* alona ge nuna Benisi hi na Sisaliya Pesito nihi kite ge nihi ba mulolu eliyana. \v 14 Lan hi gewi hi miminaa Sisaliya, inoke Pesito alona ge kin hi liwaliwan Pol kaiwena. Pesito i ba, “Tau etega iyahe te Pilikesa i eguluwai i miminaa dela. \v 15 Valila ya na Yelusalema, inoke Yudiya wali topowon bwabwatal ge wali tonowakau hi nem elau ana woliwoli hi baunan. Yaka hi awanun eliyau ana logugui na ginol na ba ni aliga. \p \v 16 “Yaa wali wasa ya pek ya ba, ‘Ama Loma nige wama pagan i oola tage gamagal etega naha talamwan lahi ni pwawa, ebo nigeya ga alonau ana towoliwoli nihi tatalmilil kot matanaa ge ni baaba ana woliwoli kaiwena.’ \v 17 Alowau ha nem te, yaka nige ya matamatan, inoke lan i gan ya na ya misiyowa abakot elana ge ya ba Pol hi pwatanim. \v 18 Sauga ana towoliwoli hi lut ge hi baaba, gegi bolo ya nuwatuil ge tage kaiweliya nihi wole, nige etega hi babaunan. \v 19 Wali awabalgig i noek te Yudiya wali tapwalolo elana ge tau etega alana Yeisu, iya iyaka i yaomal yaa Pol i ba iyaka i lut al. \v 20 Inoke nau nuwau i gewagewa ga na ola ge bugul bolo o ali sapu na pwawa. Yaka Pol ya neli ebo ni talam ni na Yelusalema yaka wana kot na hagoek to. \v 21 Yaa Pol i awanun elau tage ni na Loma Sisa wana kot elana. Yaka ya ba i minaa dela ana siga ebo kamwasa etega na pwawa, yaka abwe na patuna ni nok Sisa elana.” \p \v 22 Inoke Agilipa i baek Pesito elana i ba, “Nuwau tau ya wana baaba na hago.” \p Yaka Pesito i ba, “Na ba bwaligumwa nihi pwatanim wana baaba nu hago.” \s1 Pol I Liwaliwan Agilipa ge Alonau elal \p \v 23 Lan i gan, inoke ginebi ali awatauwan Agilipa ge Benisi hi nem hi ulutuk abamigogowa, avaliyau tolohaveyan wali tologugui bwabwatal ge panuwa tonowakiliyau. Yaka Pesito i ba ge Pol hi pwatanim. \v 24 Inoke Pesito i ba, “Kin Agilipa, ge gamagalau gegewemiu bolo iyaka ku nem, tau ya ku kite. Iya kaiwena inoke Yudiya gegewel bolo Yelusalema ge bolo panuwa ya elana, hi awanun elau analiya i bwaya hi ba, ‘Binimala tau ya ni yaomal.’ \v 25 He ya pwawa nige nak etega i giginol tage kaiwena ge ni aliga. Yaa kaiwena totona wana awanun i ginol ni na Sisa wana kot elana, inoke ana logugui ya ginol te na patuna ni na Loma. \v 26 Yaa nige wasana hot etega ya aatena tage na leleli ge na pamasal Sisa elana. Inoke ya pwatanim ge ya ba ni milil Kin Agilipa maninimwa, ge i ola al ku gewigewi matamiwa. Nuwau ana woliwoli puna ta loyaan inoke hauna toto ta pwawa abwe na leleli ge na pamasal Sisa elana. \v 27 Eliyau nige i sasapu te ebo gamagal etega ni minaa kot elana ge na patuna bwabwage, nige ana woliwoli wasana na papamasal.” \c 26 \p \v 1 Inoke Agilipa i baek Pol elana i ba, “Wam sauga ya pewa totom kaiwem nu baaba.” \p Inoke Pol nimana i latahin ge i telipuna i baaba, i ba i ola hiwe. \v 2 “Kin Agilipa, ya yaliyaya bubun lan ebe na talmilil matamwa ge bugul bolo Yudiya hi woleyau kaiweliya na baaba. \v 3 No yaliyaya puna kaiwena Yudiya wama pagan gegewena ge bugul bolo kaiweliya ha awabalgig, u atena bubun. Inoke ya awanun elam nu palahikan ge no baaba nu laeganan. \p \v 4 Yudiya gegewel yawaliu ge no pagan hi atena, i telipunaa no sauga wawaya ya miminaa no panuwaa, ge i ola al sauga toto ya miminaa Yelusalema. \v 5 Sauga yayapona hi atenau ge binimala nuwaliya, bosowailiya wasau nihi wasaan. Nau Palisi wali boda elana ya ulutuka, boda ya wali logugui boda gegewel wama tapwalolo gamwanaa i gasisi lakel. \v 6 Lan ya o kot hi ginol puna kaiwena alou ge no atimatuwa ya atena Yehoba ni ginol ni ola wana bateli tubumeyau elal. \v 7 Inoke ama un ali gewi elulutega eluwa bateli o kaiwena hi matamatan nuwaliya ni tabwa tunahot, yaka lan ge bulin hi tapwatapwalolo Yehoba elana. Oo kin, nau alou ge no atimatuwa ya abulilek i ola to, inoke bugul o kaiwena Yudiya hi woleyau. \v 8 Ga i ola ge ku nuwatu tage Yehoba nige bosowaina toyaomal ni palutil? \p \v 9 Valila no nuwatu i ola tage bugul gegewena na ginol inoke Yeisu gagama Nasaleta alana na pihigelgel-an. \v 10 Inoke heiya te valila ya ginola Yelusalema elana. Gasisi ya aheya topowon bwabwatal elal yaka Yehoba wana gamagalau ya telel dela. Ge sauga ali logugui tohouwa hi ginol hi ba nihi aliga, nau al ge ya talam. \v 11 Sauga hi gewi ya na limi tapwalolo maisena ge maisena elal, inoke ya ba toabulilek nihi nibihil ge ya palawakikil Yeisu nihi alahan ge nihi awa nanakan. Ya huga nabi eliyalil, inoke ya nok ya na panuwa getoga elal ge toabulilek ya palomwanagil. \p \v 12 Inoke heiya te kaiwena sauga etega gasisi ya aheya topowon bwabwatal elal ge hi patunau ya nok, yaka ya nanawa Damasiko kaiwena. \v 13 O kin, nau iyoho kamwasaa, inoke alalati bwagatau elana mwananal etega ya kite i loem labulabumwa sabwelu yanana i lake, yaka alowau ge alowau i yana painanagima. \v 14 Gegewema ha sogu ha tala bilibiliya, inoke anan etega ya hago pana Hibilu elana i baem elau i ba, ‘Sol! Sol! Hauna kaiwena u papalomwan-agau? Owa u towaagau, u ola bulumakau aena i tagapasikalek ana elopetaki elana, inoke totom am pulowan u ginol.’ \p \v 15 Inoke ya ba, ‘Babala, henala owa?’ \p Babala anau i lahe i ba, ‘Nau Yeisu toto u papalomwan-an. \v 16 Sauga ya u lut ge u talmilil. Ya masal elam ge na telewa no totuwalali ge no towasa, inoke hauna gun iyaka u kiteya eliyau ge hauna gun al abwe na pankitewa nu wasaan. \v 17 Ebo Yudiya o ebo bolo nige Yudiya i oola nihi huga elam, yaka na pwamwaliwa nimaliyaa. Ya papatunawa elal \v 18 mataliya nu pwela, nu aheliya gogouwa nu telel mwananala ge nu pasikaliliem Seitani wana gasisi elana nihi na nihi minaa Yehoba elana. Inoke wali abulilek eliyau kaiwena wali gegi Yehoba ni nuwayoho ge abaliya ni pek wana hilihili gamagaliliyau gamwaliyaa.’ He Yeisu wana baaba eliyau i ola to. \p \v 19 Kin Agilipa, o pankite toto i loem labulabumwa ya henapuan. \v 20 Inoke ya papaatena houwan ga Damasiko elal, yaka abwe bolo Yelusalema ge Yudiya labena gegewena elal, yaka abwe al bolo nige Yudiya i oola elal. Ya papaatena ya ba, ‘Wami gegi ana en nuku pek ge nuku mipil awomiu nuku pek Yehoba elana, ge pagan waiwaisana nuku ginol yaka gamagalau nihi atena tunahot wami gegi ana en ku pek.’ \v 21 Inoke heiya te kaiwena Yudiya hi libau Limi Bwabwalena elana ge tage hi tatagapaaligau. \v 22 Yaa Yehoba wana labe ya pwawa sauga o elana ge i nem ana siga lan ebe. Inoke lan ebe ya talmilil te, ge Yeisu wasana ya wawasaan komiu tologugui ge komiu gamagalau gegewel al eliyamiu. He toto ya wawasaan i olaolaek ya te toto palopitau ge Mosese hi ba ni gan, \v 23 hi ba, ‘Mesaiya lomwan ni pwawa, yaka iya houwan hot ni lutem yaomala ge mwananal ni pwatanim Yudiya ge bolo nige Yudiya i oola elal.’” \s1 Pol Nuwana Hot Agilipa Ni Abulilek \p \v 24 Pol iyoho i liwaliwan Agilipa ge alonau elal, inoke Pesito anana i bwata i ba, “Pol, owa u kokona! Wam aatena bwabwatana iyaka i pakokona-agiwa.” \p \v 25 Pol Pesito anana i lahe i ba, “Pesito gamagal bwabwatana owa, nau nige ya kokokona. Alou no nuwasapu ya baaba, ge baaba toto ya baunan i tunahot. \v 26 He Kin Agilipa iyehe bugul bolo o gegewel i atena ya, inoke nige bugul etega i kakausau bosowaiu na liwaliwan ya elana. Ya atena bugul bolo o wasana iyaka i hago haba, kaiwena nige etega i mimisumi.” \v 27 Inoke i baek Agilipa elana i ba, “Kin Agilipa, tab palopitau u abulilek-agil? He ya atena u abulilek-agil.” \p \v 28 Yaka Agilipa i baek Pol elana i ba, “U nuwatu bosowaim ya sauga kakaubwaina elana ge nu paabulilek-agau inoke na tabwa Kelisitiyani etega?” \p \v 29 Inoke Pol i ba, “Bwagana sauga i kaubwa o ebo i yapu, ya awanun Yehoba elana nuwau alomwau ge gamagalau bolo lan ebe no baaba hi hago, gegewemiu nuku ola nau. He bugul maisena ya, bahi nihi yoyowanimiu ni oola nau.” \p \v 30 Yaka kin Agilipa alonau gavana Pesito, Benisi ge gamagalau bolo avaliyau, gegewel hi lut, \v 31 ge hi tagil tola. Inoke hi peliwaliwan-agil hi ba, “Tau ya nige bugul etega i giginol panak ge kaiwena ni aliga o ebo ni ulutuk dela.” \p \v 32 Inoke Agilipa i baek Pesito elana i ba, “Binimala nige ni aawanun ni nana Sisa wana kot elana, bosowaina ta sokal.” \c 27 \s1 Pol ge Alonau Hi Kuki Loma kaiwena \p \v 1 Gavana i ba tage naha kuki naha na Itali, inoke Pol alonau ge todibula enuna al i pek tolohaveyan wali tohouwa etega elana alana Diuliyasi ge ni matahikagil. Diuliyasi iya i miminaa tolohaveyan wali boda bwabwatana etega gamwanaa alana hi ba, “Sisa wana tolohaveyan.” \v 2 Inoke ha gaiheya waga etega i noem Adalamitiyam, waga o tage i kukuki i nana labi Eisiya panuwana ona elal. Ha gaiha wagaa yaka ha kuki, aloma ge Alistako gagama Tesalonaika, Masidoniya ana labiya. \p \v 3 Ha alutukik, lan i gan yaka ha tan Saidoni. Inoke Diuliyasi Pol i muloluan ge i talamwan i na wana heliyamwau i kitel ge bugul bolo i kaubwa elana hi pek. \v 4 Ha kuki al, yaa mana i yu palima inoke ha alunoek Saipilosi ligumwina elana. \v 5 Silisiya ge Pampiliya hogana elana ha alupanet ha na ha tan panuwa Maila, Laisiya ana labi elana. \v 6 Tolohaveyan wali tohouwa waga etega i pwawaa panuwa o elana, i noem Aleksendaliya tage i nana Itali, inoke i ba ge ha hepapanet. \p \v 7 Wama alalau i pulowan, inoke lan i gewi kekeisi kekeisi ha alulok ana siga ha tan panuwa Naidas labenaa. Mana i yu pahanal, nige bosowaina naha alupasapuek awomeya, inoke ha liliyasalek taval Kiliti buhunaa, alana hi ba Salimon, ge ha alunoek Kiliti liguligumwina elana. \v 8 Wama alalau i pulowan, inoke ha alalauwa ya panuwa labenaa, ana siga ha na ha tan panuwa alana Galowa Waiwaisana, iyoho panuwa Leisiya labenaa. \p \v 9 Lan hi gewi iyaka ha apanak ge \w Gegi ana Yakiyakil ana Lan\w* ana sauga\f * \fr 27:9 \ft Gegi ana Yakiyakil ana Lan iya Yudiya wali hagali bwabwatana etega. Ana sauga heiya Okotoba ana abatelipuna. He labi o elana sauga nanakina to alalau kaiwena. \+bdit Gegi ana Yakiyakil ana Lan nu kite Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya elana.\+bdit*\f* iyaka i mowasi, inoke mana nanakina ana sauga iyaka i telipuna, nige bosowaina al alalau waiwaisana. Inoke Pol i baek elal i ba, \v 10 “Tonowakau, ya kite ebo panuwa ya ta aluluwai, wala alalau nige ni wawaisi, nasi waga ginebi ana usan ta payaomal, ge i ola al gamagalau yawaliliya.” \v 11 Yaa tolohaveyan wali tohouwa nige i lalaegan te Pol wana baaba elana, i golugoluwa ya te waga ana kapten ge tonwaga wali baaba elana. \v 12 Galowa o nige i wawaisi tage naha miminaa to mana ana sauga elana, inoke gamagalau hi gewi hi nuwatu binimala naha kuki naha na Pinikis ge mana naha palmate. Pinikis iya Kiliti galowana etega, awona eluwa yavanaa ge yalasa. \s1 Mana Gasigasisena Hi Pwawa \p \v 13 I telipuna yavana gigilena i towa, inoke hi nuwatu tage nasi wali nuwatu ni paolaolaek bosowaina naha alutukik naha na Pinikis. Yaka anka hi momol heyan, ha kuki ge ha alunoek taval Kiliti labenaa. \v 14 Yaa sauga nige i yayapu yaka mana gasigasisena hot i towa, alana hi ba “Aluwab Gasigasisena”, i yu lowanem taval tuwanaa. \v 15 Inoke mana waga i lol ge nige bosowaima naha alukalivai, yaka hi pialiyoho ya, mana totona waga i yu pwapwati. \v 16 Sauga ha liliha taval kekeisi Koda elana, inoke liguligum kekeisi ha pwawaa to. Yaka ha logasisi abwe dingi ha momol heyan ge ha am hikan bubun. \v 17 Dingi hi am hikan i mowasi, yaka wedega hi momol painan waga tuwanaa inoke waga hi otukan. Hi lovakun eba naha luna eteti elal bolo hi miminaa labi Libiya, inoke mwegan hi gogon palo, yaka mana waga i logugui-an. \v 18 Mana iyoho ya i gagagasisi, inoke lan labuina elana waga ana usan hi yoho papalo. \v 19 Lan etonina elana inoke totoliya nimaliyaa waga ana etuwalali hi bugulan ge hi yoho palo. \v 20 Lan i gewi nige sabwelu o ebo putum etega ha kikite, ge mana iyoho ya i towatowa gagasisi. Inoke abwe ha nuwatu nige al bosowaima mwal etega naha pwawa. \p \v 21 Sauga i yapu bolo wagaa nige hi aanan, inoke Pol i talmilil mataliyaa ge i ba, “Tonowakau, binimala valila no baaba nuku hago ge nige Kiliti ta eeguluwan, he nige nak ya ta pwapwawa ge nige bugubugul ta yoyohi. \v 22 Yaa sauga ya na baewa eliyamiu, nuku atimatuwa! Nige etega yawalina ni papayaomal, waga ya te nasi ni nak. \v 23 Bulin, Yabowaine toto ya abulilek-an ge ya kululu elana, wana anelose i nem i talmilil labewa, \v 24 ge i ba, ‘Pol, bahi lovakun! Owa nasi nu talmilil Sisa wana kot elana. Ge Yehoba wana mulolu eliyam kaiwena, inoke nasi bolo alomwau ku alalau gegewel nihi mwal al.’ \v 25 Tonowakau, atemiu ni matuwa, kaiwena Yehoba ya abulilek-an nasi ni ginol ni ola wana baaba eliyau. \v 26 Yaa bugul maisena, abwe ta luna taval etega elana.” \s1 Waga I Luna \p \v 27 Bulin potin-ina elana ama iyoho hoga Mediteleiniya elana ha ananpwapwati, yaka bulin nuwana waga ana totuwalali hi nuwatu tage iyaka ha nem panuwa etega labenaa. \v 28 Inoke limwan ana eluviluvi hi ahe hi alipalo ge i pamasal hoga ana milau teti seben mitas.\f * \fr 27:28 \ft Teti seben mitas o ebo 120 pit.\f* Sauga kekeisi al inoke hi alipalo al ge hi pwawa hoga ana milau tuwenti seben mitas.\f * \fr 27:28 \ft Tuwenti seben mitas o ebo 90 pit.\f* \v 29 Hi lovakun eba waga ni an heyan eteti pwatanaa, inoke anka esopali hi alipaloek aipunaa ge hi awanun wali yabowaine ona elal tage etimwawa lan ni gan. \v 30 Waga ana totuwalali hi telipuna tage waga nihi loluwai, inoke hi na dingi hi pakuki palo ge wali epakuna hi ginol tage nihi na anka enuna al nihi alipaloek uyawanaa. \v 31 Yaa Pol i baek tolohaveyan avaliya ge wali tohouwa elal i ba, “Ebo waga ana totuwalali nige nihi miminaa wagaa, he nige bosowaina mwal ta pwawa.” \v 32 Inoke tolohaveyan dingi ana hihiu hi gotomwal, yaka dingi i gaisogu. \p \v 33 Lan i gangan, Pol gamagalau gegewel i ba pagasisel aanan nihi an i ba, “Lan potin iyaka i mowasi ku nuwanuwatu nabi inoke ku minamina ya, nige ku aanan. \v 34 Sauga ya na baewa eliyamiu, aanan enuna nuku an, inoke tuwamiu ni gasisi ge bosowaina nuku mwal. Tunahot nige kokowamiu pupunona etega ni nanak.” \v 35 Baaba ya i baunan enaa, yaka beleid enuna i ahe ge gegewel mataliyaa i ba mulolu Yehoba elana, inoke i pigebal ge i telipuna i anan. \v 36 Yaka gegewel ateliya i matuwa, inoke aanan enuna hi ahe hi an. \v 37 Bolo ha gaiheya waga o elana ama gewi 276. \v 38 Ha anan ana siga ama luvi i pwawa, inoke witi bolo ha usan wagaa ha yoho papalo hogaa ge waga ni aimweyaha. \p \v 39 Lan i gan i mwananal, waga ana totuwalali panuwa hi kite, yaa hi nuwa gewagewa hapanuwa o. Yaa galowa etega hi kite gilesana i gan, inoke hi nuwatu ebo bosowailiya inoke nihi na waga nihi palili palunaa to. \v 40 Anka ali hihiu hi gotomwa yohil, ge i ola al yabyab ali hihiu hi lekel ge hi pakuki palol al hoga gamwanaa. Inoke mwegan toto uyawanaa hi vai heyan ge mana i yu pakal, yaka waga i tapalelu galowa kaiwena. \v 41 Yaa waga i liliheyana eteti pwatanaa, yaka i luna. Uyawana i luna bubun, nige bosowaina ni lamwalamwaniu, ge aipuna bagol i tagalekaleka-an. \p \v 42 Tolohaveyan wali nuwatu tage todibula nihi tagapaaligal, inoke bahi etega ni gagayu tuk panuwaa ge ni lolou. \v 43 Yaa tolohaveyan wali tohouwa i lopwalil, kaiwena nuwana Pol yawalina ni pwamwal. Inoke i ba gamagalau bolo gayugayu hi atena nihi supeni lau houwa inoke nihi gayu tuk panuwaa, \v 44 ge bolo enuna waga ginolina ona nihi ahe ali evatan. Inoke kamwasa o elana gegewema ha gayu tuk panuwaa ge ha mwal. \c 28 \s1 Taval Melita elana \p \v 1 Sauga ha gaiha datuwa, inoke ha hago age taval o alana Melita. \v 2 Towoho wali pagan i waisi hot eliyama. Ginaha bwabwatana hi ton, kaiwena kehe i lau ge panuwa i tultul, inoke gegewema hi ahema ge ha amwaligu. \v 3 Yaka Pol i na kewadi ana kin etega i ahe, i teliteli tuk ginaha gamwanaa, inoke kalakalas kaiwena mwata nanakina etega i tagilem kewadi ana kin gamwanaa, i na Pol nimana i alahikan. \v 4 Towoho hi kite mwata i kukuki Pol nimanaa, inoke hi pebaaba-agil hi ba, “Tau ya totaulol etega te. Bwagana nak i lou luwai hogaa, yabowaine toto alana Logugui Sasapona nige i tatalam tage ni molu.” \v 5 Yaa Pol mwata i tagayoho i na i tal ginaha gamwanaa, ge iya nige tuwana i bwebwe. \v 6 Gamagalau hi matamatan hi nuwatu tage Pol tuwana ni lolon o ebo ni gaisogu ge ni aliga. Hi matamatan sauga i yapu nige bugul etega i gagan Pol elana, inoke wali nuwatu hi pil ge hi ba, “Tau ya iya yabowaine etega.” \p \v 7 Pabiliyas, iya taval o wali tonowak bwabwatana, wana panuwa ge wana bilibili enuna iyoho labi toto ha miminaa gegelinaa. Inoke iya i ahema ha na wana limiya ge lan eton i matahikagima bubun. \v 8 Pabiliyas tamana i kasiyebwa, tuwana i waiwai ge tinena i sanisani, iya iyoho i kenukenu wana abakenuwa. Pol i na i tuk i kite, yaka i awanun Yehoba elana, ge nimana i teli pwatanaa, inoke i pwamolu. \v 9 Bugul ya Pol i ginol enaa, inoke tokasiyebwa gegewel taval o elana hi nem ge ha pwamolol. \v 10 Inoke hi muloluagima nabiyan, ge mulaa wama sauga kuki elana bugul bolo nunuwama alalau kaiwena, hi usan wagaa. \s1 Hi Egona Melita Hi Na Loma \p \v 11 Waikena eton ha miminaa taval o elana, yaka abwe ha gaiha waga etega elana, waga o mana ana sauga elana i miminaa to. Waga ya Aleksendaliya wagana, ge ana tabula elana yabowaine Susi natunau gamaluwaluwa kakanunuliya hi goginol. Inoke ha kuki \v 12 ha na ha tan Sailakus ge lan eton ha miminaa to. \v 13 Yaka abwe ha kuki al ha na ha tan Lidiyam ge ha kenu. Lan i gan yavana i towa inoke ha kuki al ge lan labuina elana ha tan Puteoli. \v 14 Toekelesiya enuna ha pwawaliya to, inoke hi ba ge alomeyau ga ha minamina wik maisena. Yaka abwe ha nawanawa ha na Loma. \p \v 15 Toabulilek bolo hi miminaa Loma hi hago ama iyoho ha nawanawa, inoke enuna hi nem panuwa alana Apiyas Maket ge enuna hi nem panuwa alana Limi Bwabwali Eton, ge hi pwawameya to. Sauga Pol gamagalau o i kitel, inoke atena i matuwa ge i ba mulolu Yehoba elana. \v 16 Sauga ha vin Loma, yaka tologugui hi talam Pol limi etega ni ahe totona wana limi ge ni minaa, alona ge ana tomatahikan tolohaveyan etega. \s1 Pol I Papaatena Yudiya bolo Loma elal \p \v 17 Lan eton i mowasi yaka Pol Yudiya wali tohouwa i yogaagil. Sauga hi migogo, Pol i baek elal i ba, “Taliwau, nige bugul etega ya giginol panak wala boda elana, ge wala pagan toto i noem tubulau elal nige ya aawa nanakan, yaa Yelusalema elana hi yowanau ge hi teleyau Loma nimaliyaa. \v 18 Heliya o woliwoli puna hi loyaan, yaka nige nak etega hi pwapwawa ge kaiwena na aliga, inoke nuwaliya nihi sokalau. \v 19 Yaa Yudiya nuwatu o nige hi yaliyaya-an, yaka nige kamwasa al i gagan, inoke ya awanun na nem te Sisa wana kot elana. Yaa nige tage nuwau no pan Yudiya na wolel bugul etega kaiwena. \v 20 Inoke heiya te kaiwena ya yogaagimiu ta mipamaisena ge alowau komiu ta liwaliwan. He topwamwal toto kaiwena ge kila Yudiya ta matamatan, iya te kaiwena ge sein ya elana hi yowanau.” \p \v 21 Pol anana hi lahe hi ba, “Nige wasam ana leta etega ha pwapwawa i nonoem Yudiya. I ola al talilau bolo hi noem to nige wasam nanakina etega hi wawasaan o ebo am ba nihi loba. \v 22 Yaa nuwama wam abulilek naha hago, kaiwena ha atena tapwalolo ana boda vavaluna toto ya, labi ge labi gamagaliliyau hi awa nanakan.” \p \v 23 Avaliya Pol lan etega hi hile, yaka lan o Yudiya hi gewi hi nem limi toto Pol i miminaa. I telipunaa mweluluga i na ana siga kokoyavi, Pol i liwaliwan elal Yehoba wana abalogugui kaiwena ge i talisian elal. Mosese wana Logugui ge palopitau wali leleli i ahe i vasili, inoke eliyana i pankitel wana papaatena Yeisu kaiwena i tunahot. \v 24 Gamagalau enuna Pol wana baaba hi awa tutunahoti ge hi abulilek, yaa enuna nige hi aabulilek. \v 25 Yaka wali nuwatu nige maisena i oola, inoke tage hi eegonan. Yaa mulaa abwe hi egonan, bugul etega ga Pol i baunan elal i ba, “Yayaluwa Bwabwalena i ba bubun ya tubulau elal, sauga i baaba Aiseya awanaa, i ba: \q1 \v 26 U nok u na gamagalau ya elal ge u ba: \q1 ‘Nuku mimi lalaegan, yaa nige nuku aatena, \q2 nuku mimi gagayawa, yaa nige nuku kikite.’ \q1 \v 27 Kaiwena gamagalau ya ateliya i gasisi, \q2 tanaliya hi pikaus, \q2 ge mataliya hi pagin. \q1 Binimala nigeya, yaka nihi kite mataliyaa, \q2 nihi hago tanaliyaa, \q2 ge nihi atena ateliyaa, \q1 inoke nihi nuwasikal elau ge na pwamolol. \p \v 28 “He nuku atena te, Yehoba wana pwamwal wasana iyaka i patuna bolo nige Yudiya i oola elal, inoke heliya nasi nihi laeganan.” \v 29 Baaba ya Pol i baunan i mowasi, inoke Yudiya hi egonan, avaliyau ge avaliyau hi noawaawabalgig.\f * \fr 28:29 \ft Buki ana toleli papanet, bolo houhouwel, enuna puna 29 ana baaba hi leli, enuna nige hi leleli.\f* \p \v 30 Baliman labui i miminaa limi etega elana ge i pwapwamola tonlimi eliyana. Yaka gamagalau gegewel bolo nuwaliya nihi nem elana i yoga papahel. \v 31 Inoke Yehoba wana abalogugui i papaatena-an elal, ge i panpankiti Babala Yeisu Keliso kaiwena. He i baaba ginebi wana atimatuwa, ge tologugui nige hi lolopwali.