\id 2CO - Misima [MPX 6/08/97; backslash codes updated: 21-Aug-2006] \h 2 KOLINITA \toc3 2Kol \toc2 2 Kolinita \toc1 Kolinita wali Leta Labuina \mt1 Kolinita wali Leta Labuina \mt2 Pol wana Leleli \is1 Baaba Houwan \ip Pol wana nopain etonina gamwanaa i miminaa Epeso inoke Kolinita wali leta houwan i leli, kaiwena pulowan ge hanahanal enuna iyoho ekelesiya gamwanaa. Yaa bwagana leta o i ginol, hanahanal o iyoho ya eliyalil. Inoke ana awa i ola Pol i nok ga eliyalil sauga kaukaubwana ya ge abwe i sikal al Epeso. Nok toto ya gamwanaa Pol alonau ge Kolinita hi pehugahuga-agil ge amnan pupulowanina i gan ali hawawala. (Nok toto ya bana te i ba “no nowa toto valila” 2 Kolinita 2:1 elana ge bana i ba 13:2 elana.) I sikal Epeso enaa, yaka Kolinita wali leta etega i ginol ge baaba gasigasisena enuna i pek eliyalil ge i ba pahenapol. Leta o nige i gagan eliyala, yaa bana Pol i ba 2 Kolinita 2:3-4, 9 ge 7:8-12 elana. Leta o i patuna Taitas nimanaa. \ip Pol Epeso i eguluwan i nok i na labi Masidoniya, yaka abwe Taitas i pwawaa to i sikalem Kolinita (2:12-13 ge 7:5-6). Taitas Pol wana wasa i pek toabulilek Kolinita hi gewi Pol hi yaliyaya-an, yaa enuna iyoho pagan nanakina hi mimi awaawaginol. I ola al, topankite kakakawel enuna iyoho, heliya Pol wana tuwalali hi sisinali-an ge hi ba tage Pol nige apostolo i oola, heliya ya. Inoke Pol leta toto ya i ginol, yaka Taitas i sikal al Kolinita ge i pek elal. \ip Leta ya gamwanaa Pol totona yawalina ge wana tuwalali i liwanan (2:12–6:13). Wana nunuwana Kolinita elal ge wana yaliyaya heliya wali nunuwana kaiwena i pamasal. Yaa topankite kakakawel wali ba sisinali al i lahe (awalehina 10-12). Ge Pol i ba iya i nonok al Kolinita ge ni kitel, inoke nuwana bugul bolo hi hanahanal nihi pasapu ga mulaa abwe ni vin (ololana 12:20-21; 13:1-3). I ola al i liwaliwan elal mulolu etegana nihi lovivina-an nonowe toabulilek Yudiya bolo hi gulagula ali mulolu, inoke abwe ni ahe ni na ni pek elal (awalehina 8 ge 9). Leta ya ana nuwatu bwabwatana etegana iyoho 12:9 elana. \c 1 \p \v 1 Nau Pol, Yehoba wana nuwatu eliyana ya tabwa Keliso Yeisu wana apostolo. Alou ge talila Timoti leta ya ha leli ge ha patuna i nowa Yehoba wana ekelesiya Kolinita eliyamiu, alomiyau ge Yehoba wana gamagalau gegewel labi Akaiya elana. \p \v 2 Ha awanun Yehoba Tamala ge wala Babala Yeisu Keliso nihi muloluagimiu ge wali nuwa laumwal atemiu ni pakalaopop. \s1 Pol I Ba Mulolu Yehoba elana wana Labe kaiwena \p \v 3 Yehoba, iya wala Babala Yeisu Keliso wana Yabowaine ge Tamana, ta tobalan. Iya Tamala toatiatilomwan, ge iya Yabowaine toto ala labe gegewena i neem elana. \v 4 Sauga gegewena ebo pulowan ha pwawa, iya i labema, inoke bosowaima bolo ali pulowan tomaha ona i gan, labe toto Yehoba i pem, eliyana naha label. \v 5 He lomwan bwabwatana bolo Keliso i pwawa ama al ha pwawa, inoke i ola al Keliso eliyana labe bwabwatana ha pwawa. \v 6 Sauga ebo ama ha lomwan, he komiu ami labe ge yawalimiu ana pwamwal ku pwawa. Ge sauga ebo Yehoba i labema, he komiu al ge labe ku pwawa, inoke labe o i pagasisi-agimiu lomwan ololana ama ha lomwani nuku palahikan. \v 7 Atema i matuwaagimiu te nasi nuku talmilil gagasisi. He lomwan toto ama ha pwawa komiu al ku pwawa, inoke ha atena al te labe toto ama ha ahe komiu al ku ahiahi. \p \v 8 Talimeyau ge numeyau, nuwama wami wasa naha pewa pulowan kaiweliya, bolo ha pwawa labi Eisiya elana. Pulowan i bwata nabi ha pwawa i anlowagima ge wama gasisi nige bosowaina, inoke ha nuwatu te nasi naha aliga. \v 9 He tunahot ha nuwatu atemeya te iyaka ha yayaomal. Yaa ginol o i gan eliyama inoke bahi totoma ama mel naha teteli, yaa Yehoba, iya toyaomal i palutil, ana mel naha teli. \v 10 Nak toto ha pwawa bosowaina hot naha yaomali, yaa iya i pwamwalimaem nak o elana, ge i ola al sauga toto awomeya ni pwamwalimaem elana. Ge iya ha meltelian te ebo hauna pulowan ni gan ni pwamwalima. \v 11 He komiu wami awanun elana nuku labema. Inoke gamagalau hi gewi wali awanun lahena Yehoba ni muloluagima, yaka gamagalau nihi gewi nihi ba mulolu Yehoba elana wana mulolu eliyama kaiwena. \s1 Pol wana Nuwatu I Pil Nok Kolinita kaiwena \p \v 12 Wama abayaliyaya bwabwatana hot etega i ola hiwe: atema gunina elana ha atena te wama pagan gamagalau elal i sapu ge i tunahot Yehoba matanaa. Nige ha golugoluwa siba toto i neem panayawiya, yaa wama gasisi i neem Yehoba wana mulolu elana. Wama pagan i ola to gamagalau gegewel panayawiya elal, ge wama pagan komiu eliyamiu i ola hot to. \v 13-14 He wami leta elal baaba bolo bosowaimiu nuku vasili ge ali sapu nuku atena ya te ha lelelian eliyamiu. Ge ya atena te ama ama aatena iyaka kekeisi i gan eliyamiu, inoke ateu i matuwa te abwe nuwamiu ni sapu hot ge nuku atena komiu ami ehanahanaha te ama, i ola te sauga Babala Yeisu ni sikalim ama ama ehanahanaha te komiu. \p \v 15-16 Ya atena tunahot te ku yaliyaya-agau, inoke valila no nuwatu ya ginol ya ba tage houwa ga na nowa eliyamiu ge abwe na nok na na Masidoniya. I ola al, ya ba tage sauga ebo na sikalem Masidoniya, na nowa al eliyamiu, inoke eliyana labe nuku pwawa paeluwa. Ge ya nuwatu tage komiu nuku labeyau na nok na na labi Yudiya. Yaa nau iyahe Masidoniya, nigeya ga ya nonowa i oola valila no baaba. \v 17 He ga i ola? Ku nuwatu valila ya ba ola o tage ya kakawemiu? Ku nuwatu ya baaba bwagabwaga ge no nuwatu ya teli pipili i ola panayawi gamagaliliyau wali pagan, inoke hohopewa ya talam ya ba, “Ibwe,” ge atewa ya towa ya ba, “Nigeya”? He nige i oola! \v 18 Yehoba iya tobaaba tunahot, ge i ola al nau ya ba tunahot eliyamiu te wama baaba eliyamiu i tunahot, nige tage hohopemeya naha ba “Ibwe” ge atemeya naha ba “Nigeya.” \v 19 He Yehoba Natuna Yeisu Keliso, toto alowau Sailasa ge Timoti ha papaatena-an eliyamiu, iya nige “Ibwe” ge pamaisena al “Nigeya.” Yaa iya bosowaina ana mel ta teli, iya “Ibwe” ya. \v 20 Yehoba bateli hi gewi i ginolil, he bateli o ali tunahot “Ibwe” i masala Keliso eliyana. Heiya te kaiwena sauga ebo Yehoba ta tobalan, inoke Yeisu Keliso alana elana ta ba “Ibwe. I ola.” \v 21 He Yehoba iya te komiu ge ama i pagasisela ge ta talmilil gagasisi Keliso elana. Kila i hilela, \v 22 ge wana euna i teli elala i pamasal kila wana gamagalau, Yayaluwa Bwabwalena i pem i minaa atelaa. He Yayaluwa Bwabwalena o iyaka ta ahe haba, inoke ta atena waisi gegewena bolo Yehoba i bateli kaiwela bwaliga abwe ta ahe al. \p \v 23 Yehoba matanaa ya ba tunahot eliyamiu te no puna ge nige ya nonowa Kolinita, heiya te nige nuwau ami lahi ge ami lomwan na ginol. \v 24 (Yaa nige tage naha logugui-agimiu wami abulilek kaiwena, ha atena te wami abulilek elana ku talmilil gagasisi. He alowau komiu ta tuwalali toyawa wami yaliyaya kaiwena.) \c 2 \p \v 1 Nige ya nonowa kaiwena ya nuwatu bahi na nonowa ge atemiu na papalomwan al ni oola no nowa toto valila.\f * \fr 2:1 \ft \+bd Baaba Houwan\+bd* nu kite.\f* \v 2 Binimala ebo na nowa ge atemiu na palomwan, henala ge abwe ni mina ge ni payaliyaya-agau? He nigeya, kaiwena atemiu iyaka ya palomwan. \v 3 Inoke heiya te kaiwena valila wami leta ya ginol.\f * \fr 2:3 \ft \+bd Baaba Houwan\+bd* nu kite.\f* Nige nuwau na nowa eliyamiu ge nau atilomwan na pwawaa eliyamiu, kaiwena binimala te nuku payaliyaya-agau. He ateu i matuwaagimiu te ebo bugul etega ni payaliyaya-agau, komiu gegewemiu al ge ku yaliyaya. \v 4 Sauga leta o ya leleli, ya nuwanuwatu nabi ge yayaluwau i pulowan, inoke ya leleli alou ge no lomatanun. Ya leleli nige tage nuwamiu na apanak, yaa nuku atena te ya nunuwana-agimiu nabiyan. \s1 Kolinita Togegi wana Gegi Nihi Nuwayoho \p \v 5 Gamagal etega iyahe tei alomiu ei valila aten i palopalomwan. Nige ya babaa nau ateu i palomwan, yaa komiu gegewemiu te atemiu tabam kekeisi i palomwan. (He ya ba ola o, kaiwena nige nuwau na ba papulowan hot eliyamiu.) \v 6 Ami boda elana gamagal o ana lahi valila ku baunan, inoke ana lahi besena to. \v 7 He sauga ya wana gegi nuku nuwayoho ge nuwana nuku pwawaisi, bahi nuwanak bwabwatana ni aanlowan ge ni sosogu. \v 8 Inoke ya awanun eliyamiu nuku pankite te tunahot ku nunuwana-an. \v 9 Valila wami leta o ya leli ya ba gamagal o ana lahi nuku ginol, kaiwena nuwau na labosemiu tab sauga gegewena no baaba nuku henapuan. \v 10 Yaa sauga ya ebo komiu gegi etega nuku nuwayoho, he nau al ge na nuwayoho. Ge ebo gamagal o tage bugul etega i ginol ge na nuwayoho, he iyaka ya nuwayoho Keliso matanaa komiu wami waisi kaiwena. \v 11 Ya ginol ola o inoke bahi Seitani wana sauga etega ta pepek ge ni papakokovela. Kaiwena wana pagan ge wana nuwatu gegewena iyaka ta atena haba. \s1 Yehoba Gasisi I Pem Naha Totuwalali Bateli Vavaluna kaiwena \p \v 12 Sauga ya nem Tilowasi tage Keliso Wasana Waiwaisana na papaatena-an, ya pwawa te tuwalali ana nog Babala iyaka i pwela kaiweu. \v 13 He no nuwatu tage talila Taitas na pwawaa to sauga i sikalem Kolinita eliyamiu, yaa nige ya pwapwawa. Yaka ya nuwanuwatu nabi, inoke ya mulolu Tilowasi eliyalil ge ya nem te labi Masidoniya. \p \v 14 Yaa Yehoba ta tobalan!\f * \fr 2:14 \ft Sauga Pol i nem Masidoniya, Taitas i pwawaa to i sikalem Kolinita ge Kolinita wasaliya waiwaisana i wasaan Pol elana (7:5-6). Pol i nuwahikan to, inoke atena i waiwai ge Yehoba i tobalan.\f* Iya sauga gegewena i nulila ge Keliso elana nak ta pakokove. Yehoba i patuwalali-agila Keliso ana aatena wasana ta palelu labena gegewena elal, i ola bwalai waiwaisana mana i ahe i yu pwapwati. \v 15 Kila ta ola bugul bwalena waiwaisana Yehoba elana. Ta ola Keliso bwalena, bwalen o i lelu i nok gamagalau elal, bolo hi nanawa mwal kaiwena ge bolo hi nanawa nak kaiwena. \v 16 Bolo hi nanawa nak kaiwena, he eliyalil i ola aliga bwalena toto aliga i pek elal;\f * \fr 2:16 \ft Keliso ana aatena wasana i ola aliga bwalena eliyalil, kaiwena nige nuwaliya i oola ge hi towani. Yaa enowana heiya hi yaomal hot.\f* bolo hi nanawa mwal kaiwena, he eliyalil i ola bwalai waiwaisana toto yawal i pek elal. Inoke henala i gasisi ge bosowaina tuwalali ya ni ginol? \v 17 He ama nige ha oola gamagalau enuna, hi gewi Yehoba wasana hi papaatena-an ge gogomwau nihi pwawaa. Yaa ama nige ha lokalokakawi, he Yehoba te i patunama inoke Keliso alana elana ha wasa tunahot Yehoba matanaa. \c 3 \p \v 1 Baaba o amnaliya eliyamiu ga i ola? Tage totoma ha awa wawaisi-agima o? Nigeya! Nige bosowaina naha ba gamagalau ama awa wawaisi ana leta nihi ginol ge naha pankitemiu mulaa abwe nuku ahema. Ge nige bosowaina naha ba komiu ama awa wawaisi ana leta nuku ginol ge naha na naha panpankiti-an panuwa getoga elal. Avalau enuna nihi ba leta ni gan kaiweliya, yaa ama nige bosowaina, kaiwena iyaka i gan haba. \v 2 He komiu te ama ama leta, ge komiu ha nunuwana-agimiu ku minaa atemeya. Leta o gamagalau gegewel bosowailiya nihi vasili ge gamwana nihi atena. \v 3 Ami kite gamagalau gegewel elal i ola te komiu ku ola leta toto Keliso i ginol ge i ginola ama wama tuwalali eliyana. Leta o nige pen i lelelianiya, yaa Yabowaine yawalina gaganina Yayaluwana elana. Nige i leleliya pat mamanana sasapona pwataliyaa,\f * \fr 3:3 \ft Totagil 24:12 nu kite.\f* yaa i leliya gamagalau ateliya elana. \p \v 4 Bosowaina te naha ba ola o, kaiwena Keliso wana gasisi eliyana atema i matuwa Yehoba matanaa. \v 5 Ama nige wama gasisi etega i gagan ge tage naha ba bosowaima tuwalali ya naha ginol. Yehoba iya te gasisi i pem eliyama ge naha ginol. \v 6 Iya gasisi i pem ge bosowaima naha totuwalali \w bateli\w* vavaluna kaiwena, toto i bateli wana gamagalau elal. Bateli vavaluna o nige i neneem Logugui lelelena elana, yaa i neem Yayaluwa Bwabwalena wana gasisi elana. Logugui lelelena yaomal i pwatanim, yaa Yayaluwa Bwabwalena yawal i pwatanim. \s1 Bateli Vavaluna ana Wasawasa Bana \p \v 7 Logugui lelelena Yehoba i leliya pat mamanana sasapona labui pwataliyaa. Sauga o elana Yehoba mwananalina namanamalina i masal, inoke Mosese maninina i panamanamal ge Isileli nige bosowailiya maninina nihi gayawaan, yaa abwe namanamal o i mowasi. He Logugui ana tuwalali, iya yaomal i pwatanim, ginebi mwananal namanamalina ge wasawasa i masal. \v 8 Inoke ta atena Yayaluwa Bwabwalena wana tuwalali ginebi ge wasawasa bwabwatana hot. \v 9 Etega al, Logugui ana tuwalali, iya i pakotila ge i awa togegi-agila, ana wasawasa i gan. Inoke ta atena bateli vavaluna ana tuwalali, iya i abubunila ta sapu Yehoba matanaa, ana wasawasa i bwata hot ge Logugui ana tuwalali ana wasawasa i bwata lake. \v 10 He valila Logugui ana wasawasa i gan, yaa ana wasawasa iyaka i mowasi, kaiwena sauga ya bateli vavaluna ana wasawasa i bwata lake. \v 11 I ola al, Logugui o ana sauga nige i yayapu, yaa alona ana wasawasa. Inoke ta atena bateli vavaluna, iya ni mihot, ana wasawasa i bwata hot. \p \v 12 Atema i matuwa bugul bolo o kaiweliya, inoke nige ha lolovakun, yaa alona wama gasisi wasana ha wasaan bubun. \v 13 Ama nige ha giginol i oola Mosese i ginol. Sauga maninina namanamalina iyaka kekeisi kekeisi i momowasi, kama i ahe maninina i kausiya inoke bahi Isileli maninina nihi gagayawa-an. \v 14 He Isileli wali nuwatu i gogou. Ge ana siga lan ebe kama toto o wali nuwatu i kaus, inoke sauga bateli houhouwena hi vasili, nige bosowailiya ana sapu nihi atena. Eteli kaus o iyoho ya, kaiwena Keliso eliyana ya te Yehoba ni ahe yoho. \v 15 He i nem ana siga lan ebe, sauga ebo Mosese wana Logugui hi vasili, eteli kaus iyoho wali nuwatu i kaus. \v 16 Yaa ebo gamagal etega ni awona pil Babala elana, he eteli kaus iyaka ahek yohina i gan.\f * \fr 3:16 \ft Baaba bolo ya ali nuwatu i neem Totagil 34:34.\f* \v 17 He “Babala,” iya Yayaluwa Bwabwalena bana. Ebo Babala Yayaluwana i minaa gamagal etega elana, gamagal o iya gamagal sokasokalina. \v 18 Kila maisena ge maisena nige maninila ana eteli kaus i gagan yaa Babala wana wasawasa ta kitahikan. Yaka eliyana ala awa i pil ta ola iya, inoke kila al alola wala wasawasa, wasawasa o i bwatabwata ya. He Babala, iya Yayaluwa Bwabwalena, wana ginol i ola to. \c 4 \s1 Ama Ha Minaa Yaomal elana, ana Enona Komiu Yawalimiu Nuku Pwawa \p \v 1 Yehoba wana mulolu elana tuwalali ya i pem eliyama, inoke tuwalali nige ha pwepweyata-an. \v 2 He ginol susumena ge pulupuluwawena ana en ha pek. Nige ha lokalokakawi o ebo Yehoba anana naha pipil getogaan. Yaa baaba tutunahotina ha panpankiti-an bubun, inoke eliyana ha teli tagilagima gamagalau gegewel mataliyaa ge ateliyaa nihi atena te ama tuwalali sasapona ana toawaawaginol Yehoba matanaa. \v 3 Yaa Wasa Waiwaisana toto ha papaatena-an nige i mwamwananal gamagalau enuna elal, gamagalau bolo hi nanawa nak kaiwena. \v 4 Seitani, iya panayawi ya ana yabowaine kakakawena, gamagalau o heliya nige hi aabulilek wali nuwatu i pagogou. Inoke Keliso, iya i ola hot Yehoba, wana wasawasa Wasana Waiwaisana ana mwananal nige hi kikite. \p \v 5 He nige tage ama totoma wasama naha papaatena-an, yaa ha papaatena ha ba, “Yeisu Keliso iya Babala, ge ama komiu wami totuwalali loloyowanil Yeisu kaiwena.” \v 6 Valila Yehoba i ba, “Gogou gamwanaa mwananal ni yana.” Yehoba toto maisena o mwananalina i payana i tuk atemeya, inoke Yehoba wana wasawasa ha atena, wasawasa o mwananalina ha kiteya Keliso manininaa. \p \v 7 Wasa Waiwaisana o i ola gogomwau bwabwatana i minaa eliyama, yaa ama ha ola gogomwau ana abateli toto ulun hi ginoliya, nige i gagasisi. He i ola to inoke ni mwananal gamagalau gegewel elal te Wasa Waiwaisana ana gasisi bwabwatana i neem Yehoba elana, nige i neneem ama eliyama. \v 8 Pulowan hi gewi hi mipainagima, yaa nige hi papakokovema; nuwama i gewagewa ga naha ginol ola, yaa wama nuwatu nige i sasamwawinwin tage ni pwapweyata-agima wama tuwalali elana; \v 9 ama topihigelgel hi gewi, yaa nige sauga etega Yehoba i eeguluwagima; sauga enuna hi tagapasogoma, yaa nige hi aapapanak-agima hoti. \v 10 Sauga gegewena tuwama kelaubwa ni aliga ni ola Yeisu hi lopaaliga, inoke Yeisu yawalina i masala tuwameya ge gamagalau gegewel nihi atena te Yeisu yawalina i gan. \v 11 Yawalima miminana Yeisu kaiwena gamagalau hi nuwamutagima yaomal elana, inoke Yeisu yawalina i masala tuwameya toto abwe ni aliga ge gamagalau gegewel nihi atena te Yeisu yawalina i gan. \v 12 Inoke wama tuwalali kaiwena ha minaa yaomal elana, ana enona heiya te komiu yawalimiu hot nuku pwawa. \p \v 13 Buki Bwabwalena ana baaba etega i ba, “Ya abulilek inoke ya ba masal.” Ama wama abulilek i ola al to, he ha abulilek inoke ha ba masal. \v 14 Kaiwena ha atena Yehoba, iya Babala Yeisu i palutem yaomala, ama al ge ni palutima aloma Yeisu ge ni ahema naha talmilil matanaa. Ge komiu al ge alomeyau. \v 15 He i ola to, kaiwena pulowan gegewel ya hi gangan eliyama, he komiu wami waisi kaiwena. Yaka gamagalau hi gegewi nawa Yehoba wana mulolu hi pwapwawa, inoke heliya nihi pata ateu owa nabiyan Yehoba elana ge nihi awa wasawasa-an. \s1 Abulilek elana Ta Nanawaa, Nige wala Kite elana I Oola \p \v 16 Inoke tuwalali nige ha pwepweyata-an. Bwagana tuwama i pwepweyata nawa, yaa yayaluwama i vavavaluna ya lan maisena ge maisena. \v 17 Pulowan nige i bwabwata sauga kaukaubwana elana ha pwapwawa, yaa ana enona heiya te wasawasa bwabwatana hot ge mihomihotina naha pwawa. \v 18 He matama nige ha lilihikana bugul bolo ta kiteya matalaa elal, yaa ha lihikanek bugul bolo nige bosowaina ta kiteya matalaa elal. Bugul bolo ta kiteya matalaa nige ali sauga i yayapu, yaa bugul bolo nige bosowaina ta kiteya matalaa heliya hi mihot sauga gegewena. \c 5 \p \v 1 Ta atena te tuwala toto sauga ya, iya wala gonu panayawiya, abwe ni samwalekaleka, inoke tuwala vavaluna iyoho labulabumwa Yehoba ni pem, iya wala limi mihomihotina toto nige gamagalau nimaliya elana hi giginoliya. \v 2 Wala gonu toto sauga ya elana ta yowalu, nuwala hot Yehoba wala limi toto labulabumwa ni pem ni pagaloila. \v 3 He sauga ebo ni pagaloila yayaluwala nige ni bobokaboka. \v 4 Sauga toto kila iyahe gonu toto ya elana, amnala i pulowan ge ta yowalu. He nige tage nuwala ya te tuwala toto ya ta loho, yaa nuwala te tuwala vavaluna Yehoba ni pagaloila, inoke yawal tuwanina tuwan toto abwe ni aliga ni pwamowasi hoti. \v 5 Yehoba te i lovivina-agila yawal o ta ahe. Iya Yayaluwa Bwabwalena i pem, inoke ta atena waisi gegewena bolo Yehoba i bateli kaiwela bwaliga abwe ni pem al. \p \v 6 Inoke kila sauga gegewena ta atimatuwa. He ta atena sauga ya ta minaa tuwan ya elana, nige avala Babala ta miminaa wana panuwaa. \v 7 (Kaiwena sauga ya abulilek elana te ta nanawaa, nige wala kite elana i oola.) \v 8 Yaa atela i matuwa ge nuwala hot te binimala tuwan ya ta eguluwai ge ta na avala Babala ta minaa wana panuwaa. \v 9 Yaa bwagana ebo ta minaa e o ebo ta minek o, ana nuwatu te pagan bolo Babala i yaliyaya-an ta ginolil. \v 10 Kaiwena kila gegewela abwe ta talmilil Keliso matanaa ge ni payatala-agila, inoke kila maisena ge maisena totona wana ginol molana ni ahe, ginol bolo i ginolil tuwan ya elana, ebo waiwaisal o ebo nanakil. \s1 Yehoba alonau ge Gamagalau Maniniliya ana Abububun Wasana Ama Ha Wasaan \p \v 11 Babala ana lovakun i minaa atemeya, inoke wama tuwalali te gamagalau naha paabulilek-agil elana. Yehoba i atenama bubun, i atena te wama ginol sasapona elana tuwalali o ha awaawaginol. Ge ya abulilek te komiu al atemiwa ku atenama i ola to. \v 12 Bahi nuku babaa oola te, “Iyaka totona al i awa wawaisi-an eliyama to.” Nigeya! Nige ha babaa heyagima, yaa wami wasa ha pewa ge bosowaina nuku yaliyaya-agima. Nuwama nuku atena inoke bosowaimiu avalau analiya nuku lahe, bolo gamagalau hi kitel toli ge hi yaliyaya-agil, yaa gamagalau wali pagan toto ateliyaa nige hi nuwanuwatu-an. \v 13 Age ama ha kokona i ola avalau wali baaba? Ebo i ola, he Yehoba wana tuwalali kaiwena. Yaa ebo nuwama i sapu, he komiu wami waisi kaiwena. \v 14 Keliso wana nunuwana-agima i palutima ha tuwalali, kaiwena wama aatena i gan gamagal maisena abala i ahe ge i yaomal gegewela kaiwela, inoke wana yaomal o gegewela ta yaomali. \v 15 Iya i yaomal gegewela kaiwela, inoke yawalila ni gan ge bahi al totola wala waisi ta loloyaan, yaa iya wana waisi ta loyaan, kaiwena iya i yaomal ge i lut al kaiwela. \p \v 16 Inoke sauga ya nige gamagal etega ana nuwatu ha nuwanuwatu-an i oola panayawi gamagaliliyau wali nuwatu. He valila Keliso ana nuwatu eliyama i ola panayawi gamagaliliyau wali nuwatu, yaa sauga ya Keliso nige ha nunuwatu-an i oola to. \v 17 Ebo gamagal etega iyaka i minaa Keliso elana, iya iyaka i tabwa ginol vavaluna; yawal bebeyaunana iyaka i mowasi elana, ge yawal vavaluna iyaka i gan elana. \v 18 Ginol bolo o gegewena i neem Yehoba elana, iya Keliso eliyana i pasikalila avala iya maninila ta abubun. He wama tuwalali i pem maninin abububun o ana tuwalali naha ginol. \v 19 Gamagalau wali wasa ha pek i ola hiwe: Keliso eliyana Yehoba panayawi gamagaliliyau i pasikalil avaliya iya maniniliya hi abubun, ge wali gegi i nuwayoho ge nige i nunuwahikan. He wama tuwalali i pem maninin abububun o wasana naha wasawasa-an. \v 20 Keliso i patunama naha baaba iya kaiwena. He i ola te ama wama baaba elana Yehoba i yogaagimiu nuku nem elana. Keliso kaiwena ha awanunimiu ha ba, “Alomiu Yehoba maninimiu nuku abubun.” \v 21 Keliso nige wana gegi i gagan, yaa wala gegi Yehoba Keliso i pakalivai yaka i ginol elana i ola iya togegi, inoke kila ta ola tosasapol Yehoba matanaa kaiwena ta minaa Keliso elana. \c 6 \p \v 1 Ama aloma Yehoba ha tuwalali toyawa, inoke ha ba pagasisi-agimiu Yehoba wana mulolu eliyamiu bahi ni tatabwa bugul bwagabwaga. \v 2 He Yehoba i ba: \q1 “Ana sauga i vin ge elana na atilomwan-agiwa, \q1 inoke sauga o wam kahin ya hago. \q1 Ana lan i vin ge elana na \q1 pwamwaliwa, inoke sauga o ya labewa.” \m Nuku laegan! Sauga ya heiya te Yehoba wana atilomwan ana sauga; lan ebe heiya te wana pwamwal ana lan. \s1 Yehoba wana Tuwalali Paganina ge ana Palahikan Bana \p \v 3 Nige nuwama gamagal etega wama tuwalali o ni awa nanakan, inoke ha ba, “Bahi wama ginol etega ni oola abatupa gamagal etega elana.” \v 4 Yaa wama ginol gegewena elal ha pamasalima te ama Yehoba wana totuwalali, kaiwena pulowan, lomwan ge gamagalau wali ginol nanakina ona eliyama ha palahikan. \v 5 Hi nibinibihagima, hi telema dela, ali boda hi ginol ge hi takema, ha tuwalali nabi hot, nige ha kekenu bubun ge galebu ha pwapwawa. \v 6 Ha pamasalima te ama Yehoba wana totuwalali, kaiwena wama pagan i sapu, wama aatena i gan Wasa Waiwaisana kaiwena, ha palahikan, wama pagan i waisi alomeyau elal, Yayaluwa Bwabwalena i pagasisi-agima, ha nununuwana hot, \v 7 ha baaba tunahot, ge Yehoba wana gasisi elana ha tuwatuwalali. Pagan sasapona i ola wama elohaveyan i minaa nimama awomeya ge gegebameya elal. \v 8 Gamagalau enuna hi tobalagima, ge enuna hi sinaliagima; enuna wasama hi apapanak-an, ge enuna hi awa wawaisi-agima. Gamagalau hi ba tage ama tolokalokakawi, yaa ama tobaaba tunahot; \v 9 tage ama nige alama i gagan, yaa gamagalau hi gewi hi atenama. He i ola te ha aaliga, yaa ama iyahe ha minamina; hi tagapanapanak-agima, yaa nige hi tatagapaaligama. \v 10 Nuwama i nanak, yaa sauga gegewena ha yaliyaliyaya; ama togulagula, yaa gamagalau hi gewi ha pagogomwau-agil; nige wama bugul, yaa tunahot bugul gegewena i gan eliyama. \p \v 11 Komiu Kolinita, bugul gegewena ha baunan eliyamiu nige etega ha aalahan, ge ami nunuwana i bwata hot atemeya. \v 12 Ami nunuwana atemeya nige ana ekaukaus i gagan, he komiu te ama ama nunuwana atemiwa ana ekaukaus i gan. \v 13 Nasi na baaba eliyamiu ni ola komiu natuwau: nuku ginol ni ola ama ha ginol eliyamiu ge ama nunuwana ni bwata hot atemiwa. \s1 Bahi Avalau ge Bolo Nige Toabulilek I Oola Ta Tutubwi Pamaisena \p \v 14 Bahi alomiyau ge bolo nige toabulilek i oola nuku tutubwemiu ge nuku tutuwalali pamaisena, kaiwena i naka. Tab i bosowaina waisi ge nak nihi tuwalali toyawa? Tab i bosowaina mwananal ge gogou nihi mipamaisena? \v 15 Tab i bosowaina Keliso ge Seitani nihi heliheliyam ge nihi mibubun? Tab i bosowaina toabulilek ge toto nige i aabulilek wali nuwatu ni maisena? \v 16 Tab i bosowaina Yehoba wana Limi Bwabwalena ge yabowaine gogoginolil nihi mitoyawa? He kilau Yehoba yawalina gaganina wana Limi Bwabwalena, i ola Yehoba wana baaba i ba, “Alowau naha mina ge na nanawaa gamwaliyaa. Nau na tabwa wali Yabowaine ge heliya nihi tabwa no gamagalau.” \p \v 17 Inoke Yehoba i ba al i ba, “Nuku miegon eliyalil ge nuku mimwaumwau. Bugul bolo hi biki matawa bahi nuku pipihikagil, inoke na ahemiu ge nuku minaa elau. \v 18 Nau na ola Tamamiu ge komiu nuku ola natuwau.” He Yehoba Togasisi Hot i ba ola to. \c 7 \p \v 1 No heliyamwau nunuwanil, bateli bolo o Yehoba i bateli kaiwela, inoke pagan nanakina gegewena bolo tuwala ge yayaluwala hi papabiki-an ta aliyohil ge ta yanayana. Yawalila ana minamina ni sapu Yehoba matanaa ana awatauwan kaiwena. \s1 Pol wana Yaliyaya Kolinita kaiweliya \p \v 2 Ama nunuwana ni bwata atemiwa. Nige gamagal etega ha giginol panak elana, nige gamagal etega wana waisi ha aapanak, nige gamagal etega nuwana ha gogove ge wana bugul ha aahe. \v 3 He baaba o ya baunan nige tage ya ba wolemiu. Iyaka ya ba haba eliyamiu te ami nunuwana i bwata hot atemeya, inoke bwagana yaomal o ebo molu, alomeyau komiu ya. \v 4 Ateu i matuwaagimiu ge komiu no abahanaha. Bwagana ebo pulowan hi gewi ha pwawa, ateu i matuwa ge yaliyaya ya kalaopopwi. \p \v 5 Sauga ha nem te labi Masidoniya, nige bosowaima naha veyaho. Pulowan tomaha tomaha ona hi haha eliyama. Tuwama tolinaa gamagalau hi lohaveyan eliyama, ge tuwama awaa lovakun ana nuwatu i minaa atemeya. \v 6 Yaa Yehoba iya tonuwanak i payaliyaya-agil, ge Taitas wana vin eliyama elana i payaliyaya-agima. \v 7 Nige tage wana vin ya te kaiwena ha yaliyaya, yaa wana wasa al kaiwena, i wasaan te komiu iya ku payaliyaya. Wama wasa i pem nuwamiu hot nuku kiteyau, nuwamiu i nak wami ginol nanakina kaiwena, ge atemiu i waiwai nuwamiu nuku labeyau. Inoke wasa o kaiwena ya yaliyaya nabiyan hot. \p \v 8 Leta toto valila ya leleli,\f * \fr 7:8 \ft \+bd Baaba Houwan\+bd* nu kite.\f* bwagana nuwamiu i apanak, he nige ya nuwanuwatu te binimala bahi na giginol. Ya atena te, bwagana sauga kaukaubwana ya, leta o nuwamiu i apanak, inoke bosowaina te na nuwanuwatu kaiwena. \v 9 Yaa nigeya, ya yaliyaya te leta o ya ginol. Nige ya yaliyaya te kaiwena nuwamiu ya apanak, no yaliyaya puna heiya te wami nuwanak o i ahemiu ge wami gegi ana en ku pek. He wami nuwanak o i ola te toto Yehoba nuwana, inoke nige ha aapanakimiu wama ginol o elana. \v 10 Nuwanak toto ololana Yehoba nuwana, enowana heiya te wala gegi ana en ta pek inoke pwamwal ta pwawa. Yaka nige al ta nuwanuwatu te binimala nige nuwanak o ta pwapwawa. Yaa nuwanak ololana panayawi gamagaliliyau hi giginol enowana heiya te yaomal. \v 11 Wami nuwanak toto i ola Yehoba nuwana, enowana yawalimiu elana nuku kite. He iyaka ku logasisi tuwalali waiwaisana elana, iyaka ku lut gamagalau ku pankitel nige ami woliwoli i gagan, iyaka gamagal toto i gegi wana gegi ku hugaan ge ku lovakun eba gegi o ni apanakimiu, nuwamiu hot nuku kiteyau, atemiu i waiwai nuwamiu nuku labeyau, ge ku logasisi gamagal toto i gegi wana gegi lahena ni pwawa. Inoke wami ginol gegewena i pamasalimiu nige komiu wami nak i oola ge bugul ya i gan gamwamiwa. \v 12 Sauga wami leta o ya ginol, nige ya nunuwatu te gamagal toto gegi i ginol na pahenapu o ebo toto gegi i ginola elana na payaliyaya. Leta o ya leli kaiwena nuwau Yehoba matanaa nuku kite te tunahot ku nunuwana-agima ge ku logasisi kaiwema. \v 13 Inoke wami pagan bolo o i payaliyaya-agima. \p Tunahot bwagana pulowan hi gewi ha pwawa, ku payaliyaya-agima. Yaa Taitas wana yaliyaya i payaliyaya-agima nabiyan, kaiwena i wasaan eliyama te gegewemiu wami ginol elana amnan waiwaisana i pwawa. \v 14 Valila ya ba heyagimiu elana, ge wami ginol i paolaolaek no baaba elana, nige ya pupuluwawi. Wama baaba gegewena eliyamiu i tunahot, inoke i ola al wama ba heyagimiu Taitas elana i tabwa tunahot. \v 15 He i nuwahikan te alona wami awatauwan ge wami lovakun ku pwamwa tukan ge wana baaba ku henapuan, inoke ami nunuwana elana i gagasisi ya. \v 16 Nuwau i waisi nabi kaiwena ya atena te bosowaiu na melteli hotagimiu. \c 8 \s1 Mulolu ana Teliteli \p \v 1 Talimeyau ge numeyau, nuwama wami wasa naha pewa ge nuku atena Yehoba wana mulolu wana tuwalali enowana ga i ola ekelesiya bolo labi Masidoniya elal. \v 2 Ali labose pulowan bwabwatal hi gewi hi pwawa, ge hi gulagula nabi, yaa bwagana o, yaliyaya i kalivail inoke wali mulolu i bwata hi teli. \v 3 He ya ba bubun eliyamiu te bugul bolo i gan eliyalil ge bosowailiya nihi muloluan, he iyaka hi teli, ge hi teli pwabwata al, luvi toto bosowailiya hi lake. Nige gamagal etega i babaa ge hi giginol, totoliya ya wali nuwatu elana inoke hi ginol. \v 4 Hi awanun gagasisi eliyama naha talam, inoke avaliyau ge toekelesiya bolo labi enuna al, Yehoba wana gamagalau labena Yudiya elana ali labe nihi ginol. \v 5 Ama ha nuwatu ya te wali mulolu enuna nihi teli. Yaa wali ginol wama nuwatu i bwata lake, kaiwena houwan ga totoliya hi talamwagil Babala elana, ge i ola al ama eliyama i ola Yehoba wana nuwatu. \p \v 6 Valila Taitas i nowa ge mulolu o ana ahiahi i telipuna-an eliyamiu, inoke ha baek elana ni nowa al ge tuwalali o ni pwamowasi eliyamiu. \v 7 Pagan gegewel elal komiu ku gasisi hot—abulilek elana, baaba elana, aatena elana, wami logalogasisi elana ge wami nunuwana eliyama elana. Inoke i ola al nuku gasisi mulolu ana awaawaginol elana. \p \v 8 Nige tage ami logugui ya ginol ge nuku ginol ola. Yaa ya wasaan ya te Masidoniya nuwaliya hot wali mulolu nihi ginol, inoke eliyana ami labose ya ginol ge naha kite wami nunuwana alomiyau elal i tunahot. \v 9 He wala Babala Yeisu Keliso wana mulolu bwagabwaga ku atena ya. Bwagana iya towasawasa, yaa komiu kaiwemiu i nem i tabwa togulagula. Iya i tabwa togulagula inoke ni labemiu komiu nuku towasawasa. \p \v 10 No nuwatu binimala nuku ginol ni ola hiwe. Tuwalali toto baliman i momowasi ku telipuna-an nuku pwamowasi ga. He baliman i momowasi komiu te ku nuwatu houwan nuwamiu mulolu nuku teli, ge komiu al ku telipuna-an houwan. \v 11 Inoke sauga ya tuwalali o nuku pwamowasi. Valila atemiu i waiwai ge nuwamiu hot te nuku mulolu, inoke sauga ya wami ginol wami nuwatu o ni paolaolaek. He nuku ginol ana bwata nuku luvi ni ola toto i gana eliyamiu. \v 12 Kaiwena ebo nuwamiu hot nuku mulolu, he Yehoba wami mulolu i yaliyaya-an. Iya i golugoluwa bugul toto i gana eliyala, nige i golugoluwa toto nige i gagana eliyala. \p \v 13 Nige wama nuwatu i oola te komiu pulowan nuku pwawa ge ni mweyaha alomiyau elal, yaa nuwama te gegewemiu nuku olaolaek. \v 14 Sauga ya gogomwau hi gewi eliyamiu, inoke alomiyau bolo hi kaubwa bosowaina nuku label. Sauga mulaa, ebo komiu nuku kaubwa, inoke heliya wali gogomwau elana nihi labemiu. Yaka nuku olaolaek, \v 15 ni ola Buki Bwabwalena ana baaba toto i ba, “Gamagalau bolo hi ahe pwabwata, nige hi mamalul hot, ge bolo hi ahe pakekeisi nige hi kakaubwa.” \s1 Taitas ge Alonau Nihi Na Kolinita Nihi Label Mulolu Nihi Abubun \p \v 16 Yehoba ya tobalan, kaiwena ami nuwanuwatu i teliya Taitas atenaa ge nuwana hot ni labemiu ni ola nau ya nuwanuwatu kaiwemiu. \v 17 Taitas wama awanun i talamwi ge ni nowa eliyamiu. Yaa i ola al, nuwana hot ni labemiu inoke iya totona wana nuwatu elana te i nowa eliyamiu. \v 18 Talila etega al te ha patuna alona Taitas hi nowa. Iya wana tuwalali Wasa Waiwaisana ana papaatena elana ekelesiya gegewel hi atena ge hi tobalan. \v 19 I ola al ekelesiya labi ya elana iya hi hile aloma naha nawanawa ge mulolu ya naha pwatanik avalau elal. He tuwalali ya ha awaawaginol, kaiwena nuwama Babala ana tobal ni bwata ge gamagalau nihi atena te nuwama hot toekelesiya naha label. \v 20 Ha hinahinan te bahi gamagalau wama matamatahikan mulolu bwabwatana ya kaiwena nihi aawa nanakan. Heiya te kaiwena talila ya ha ahe aloma naha nok. \v 21 Ha logasisi te ginol waiwaisana naha ginol nige tage Babala ya te matanaa, yaa gamagalau al ge mataliyaa. \p \v 22 I ola al talila etonina ha patuna avaliya hi nowa. Iya sauga i gewi tuwalali tomaha ge tomaha elal ha kite wana yaliyaya i bwata nuwana hot te ni lalaba. Ge sauga ya i melteliagimiu te nasi nuku ginol bubun, inoke wana yaliyaya i bwata hot nuwana ni labemiu. \p \v 23 He Taitas, iya no pan totuwalali alou ha tuwalali kaiwemiu. Ge talilau eluwa bolo alonau, heliya ekelesiya hi hilel alaliyaa hi nowa, ge heliya wali tuwalali elana Keliso ana tobal hi pwapwabwata. \v 24 Inoke wami nunuwana nuku pamasal eliyalil, yaka ekelesiya gegewel nihi kite, ge nihi atena te wama ba heyagimiu i tunahot. \c 9 \p \v 1 Nige bosowaina na leleli payapu ge na ba pagasisi-agimiu Yehoba wana gamagalau labi Yudiya elana ali mulolu ana teliteli kaiwena. \v 2 Ya atena te komiu nuwamiu hot nuku laba. Ya ba heyagimiu labena Masidoniya elana, ya baek eliyalil te komiu Kolinita labi Akaiya elana iyaka baliman i momowasi ku lovivina haba mulolu ya nuku teli. Inoke wami yaliyaya mulolu o kaiwena Masidoniya hi gewi i palutil ge heliya al nihi mulolu. \v 3 Yaa talilau eton bolo ya ya patunal hi nowa eliyamiu, kaiwena nige nuwau wama ba heyagimiu ni tabwa ba bwagabwaga. Nuwau te sauga na vin eliyamiu mulolu iyaka ku lovivina-an haba, ni ola no baaba Masidoniya eliyalil. \v 4 Binimala Masidoniya gamagaliliyau enuna alowau naha nowa ge nihi pwawamiu nige ku lolovivina, nasi naha puluwawi wama atimatuwa ge wama ba heyagimiu kaiwena. (Ge komiu al nasi nuku puluwawi.) \v 5 Inoke ya nuwatu te binimala na baek talilau eton ya eliyalil ge nihi nowa houwa eliyamiu ge nihi labemiu mulolu toto ku bateli nuku abubun. Inoke sauga na vin eliyamiu, mulolu iyaka ku lovivina-an haba, ge gamagalau nihi atena mulolu o ku teli wami atitalam elana, nige ama wama papalawakik elana i oola. \s1 Wami Mulolu kaiwena, Gamagalau Nihi Gewi Yehoba Nihi Tobalan \p \v 6 Baaba ya nuku nuwanuwatu-an ga: henala ebo ni pelpel pakekeisi, wana lovetomwa ni kekeisi, ge henala ebo ni pelpel pwabwata, wana lovetomwa ni bwata. \v 7 Binimala komiu maisena ge maisena ni guyau ni ola totona wana nuwatu i nuwatuan atenaa. Sauga ebo nuku guyau, bahi nuwamiu ni nanak, ge bahi papalawakik elana ge nuku guguyau. Kaiwena Yehoba gamagal toto wana yaliyaya elana i guyau i nunuwana-an. \v 8 Yehoba bosowaina mulolu gegewena ni pewa likaan eliyamiu. Inoke sauga gegewena bugul gegewena kaiwemiu bosowaimiu ya, ge ni bwata eliyamiu bosowaimiu tuwalali waiwaisana gegewena nuku ginolil. \v 9 He ni ola Buki Bwabwalena ana baaba i ba: \q1 “Gamagal waiwaisana wana \q1 mulolu i guyauan yoyohi togulagula elal, \q1 wana ginol waiwaisana i \q1 gangan ya sauga gegewena.” \p \v 10 Yehoba vivi i pek toeyowa elana i luwan, ge Yehoba ni pasiun ni enon, enona aanan kaiwena. Inoke Yehoba wami vivi ni pewa pwabwata eliyamiu, ge ni pasiun, wami tuwalali waiwaisana enowana ni bwata. \v 11 Iya ni pamalulagimiu ge bosowaimiu sauga gegewena nuku mumulolu. Inoke gamagalau nihi gewi nihi ba mulolu Yehoba elana wami mulolu o kaiwena, mulolu o nihi aheya ama nimameya. \v 12 Tuwalali toto ku ginol o, bugul bolo Yehoba wana gamagalau hi kalaan ni paolaolaek. Yaa nige tage wami tuwalali enowana iyai ya o, he enowana etega al heiya te wali pata ateu owa Yehoba elana ni kalamamaligin ateliyaa. \v 13 Wami tuwalali o wami abulilek ni patunahot, inoke gamagalau abwe nihi gewi Yehoba nihi tobalan kaiwena Keliso Wasana Waiwaisana toto ku wasawasa-an ku henapuan. Ge Yehoba nihi tobalan kaiwena wami atitalam elana wami mulolu ku pek elal ge gamagalau gegewel elal. \v 14 Ge heliya nihi awanun kaiwemiu ge ami nuwan ni bwata ateliyaa, kaiwena Yehoba wana mulolu ku kalaopopwi. \v 15 Yehoba ta tobalan wana mulolu kaiwena, mulolu o ana bwata nige bosowaina ta baunan! \c 10 \s1 Pol I Baaba wana Tuwalali ana Sinalian kaiwena \p \v 1 Gamagalau enuna hi baaba kaiweu hi ba, “Sauga Pol i miminaa eliyala i lolovakun ge i babaa hinahinan, yaa ebo ana bwaga i yapu abwe atena i mamatuwa ge wana baaba i gagasisi.” Inoke Keliso wana hanalau ge wana pagan meimeina eliyana nau Pol ya awanun eliyamiu. \v 2 Ya awanun sauga ebo na nowa, nuku matahikagimiu te bahi wami pagan kaiwena ge no baaba ni gagasisi eliyamiu. He ya atena bosowaiu no baaba ni gasisi alomiyau elal, bolo hi ba tage panayawi ana nuwanuwatu elana ha nanawaa. \v 3 Tunahot ha minaa panayawi, yaa nige tage panayawi ana nuwanuwatu elana ha lohaveyan. \v 4 Wama elohaveyan nige i oola panayawi ana elohaveyan, yaa wama elohaveyan ana gasisi i neem Yehoba elana ge bosowaina topihigelgel wali abamina gasigasisena ni apapanak-an. \v 5 Nuwatu kakakawel ge baaba hanahanahail ha lekaleka-an, bolo gamagalau i patupal Yehoba ana aatena bahi ni gagan elal. Gamagalau wali nuwatu gegewena ha ahel ge ha yowanil, inoke wali nuwatu elana Keliso wana nuwatu nihi henapuan. \v 6 Ge sauga ebo wama baaba gegewena nuku henapuan, he ama iyaka ha lovivina haba te gamagalau bolo wama baaba hi towani naha lahel. \p \v 7 Bugul bolo ku kiteliya matamiwa nuku nuwanuwatu-agil bubun! Ebo gamagal etega iyehe ei i nuwatu iya Keliso wana totuwalali, he ni nuwatu bubun ge ni atena te ama al Keliso wana totuwalali ha ola ya te iya. \v 8 Babala gasisi i pem eliyama ge naha tuwalali. Tabam kekeisi ha ba heyagima gasisi o kaiwena, yaa Babala i pem wami abulilek naha tal, nige tage naha kukulekaleka-an, inoke nige naha pupuluwawi-an. \v 9 Yaa nige nuwau te nuku nuwatu tage ya palopalovakun no leta eliyalil. \v 10 He gamagalau enuna hi ba, “Pol wana leleli i gasisi ge i pulowan, yaa sauga ebo ta kite matalaa, nige wana gasisi i gagan ge iya tobaaba bwagabwaga ya.” \v 11 Gamagalau bolo o nihi atena te sauga ebo naha nowa, wama ginol ni olaolaek te wama baaba leta elal sauga ama bwaga i yapu eliyamiu. \p \v 12 Alomiyau enuna totoliya hi awa wawaisi-agil eliyamiu. Bahi ama naha ba alomeyau ha olaolaek, he alaliya iyaka i bwaya luwagima! Yaa age hi neganega hot. He totoliya ali luvi hi teli ge eliyana hi peluviluvi-agil, avaliyau wali pagan eliyana totoliya wali pagan hi luviluvi-an ge ali awa wawaisi hi giginol. \v 13 Yaa ama nige bosowaina ama luvi naha likaan ge totoma naha ba heyagima. Naha babaa ya te tuwalali toto Yehoba i pem eliyama ana luvi elana. He tuwalali o gamwana etegana te komiu Kolinita. \v 14 Binimala nige naha nonowa eliyamiu, he bosowaina te ama topihigelgel nihi ba, “Ali luvi hi likaan ge hi ba haha nabiyan hot.” Yaa nige i oola, kaiwena ama te ha nowa houwa eliyamiu ge Keliso Wasana Waiwaisana ha papaatena-an eliyamiu. \v 15 Wama ba haha ha luviya ya te tuwalali toto ha ginol elana, nige gamagalau gegetogal wali tuwalali elana i oola. Ge atema i matuwa te wami abulilek iyoho ya i gagasisi nawa, inoke abwe nuku labema ge wama tuwalali ni siun ge ni bwabwata nawa. \v 16 Nuwama Wasa Waiwaisana naha papaatena-an labi bolo hi minek Kolinita labena yalasa. He nige bosowaima naha nok panuwa bolo avalau hi tuwalali-an haba elal, ge naha ba heyagima gamagal getoga wana tuwalali enowana elana. \v 17 Yaa i ola Buki Bwabwalena ana baaba toto i ba, “Henala ebo nuwana ni ba haha, he Babala te ni teli heyan.” \v 18 He nige tage bolo totoliya hi awa wawaisi-agil alaliya i gan Yehoba matanaa, yaa bolo iya i awa wawaisi-agil te alaliya i gan matanaa. \c 11 \s1 Pol I Baaba Apostolowau Kakakawel Baliya \p \v 1 Nuwau binimala nuku palahikan ga, bwagana no baaba nuku hago ni ola tosigasiga wali baaba. He no ginol nuku palahikan ga! \v 2 Nau nuwau hot komiu ge ya logasisi nabi kaiwemiu, i ola te Yehoba nunuwana hot komiu. He i ola ya papakawakawalolu-agimiu Keliso maisena ya elana, inoke nuwau na ahemiu nuku nok iya elana, ni ola gamaina waiwaisana hot ya een pwatanik tau i aalolonan elana. \v 3 He mwata wana siba eliyana Ive i kakawe. Inoke i ola al ya hinahinan-agimiu te bahi Seitani nuwamiu ni gogove ge nige al alona wami pagan sasapona Keliso nuku nunuwana-an bubun. \v 4 Ya hinahinan-agimiu, kaiwena ya kite te sauga gamagalau gegetogal hi nowa, he wali ginol ku palahikan ya. Heliya Yeisu gegetogana hi papaatena-an eliyamiu, nige i oola toto ama ha papaatena-an. Ge yayaluwa getoga ku ahem wali papaatena elana, nige i oola Yayaluwa Bwabwalena toto valila ku aheya eliyama. Ge wasa waiwaisana gegetogana ku ahe, nige i oola Wasa Waiwaisana toto ku aheya eliyama. \v 5 He ya atena apostolowau bolo alaliya bwabwatana ei nige nihi wawaisi lakeyau. \v 6 Tabam nau nige toba sibasiba i oola, yaa no aatena i bwata. He sauga gegewena ge wama ginol gegewena elal wama aatena o iyaka ha pankitemiu bubun ge ku kite haba. \p \v 7 Sauga valila Yehoba Wasana Waiwaisana ya papaatena-an eliyamiu, nige ya aawa molamola, yaa ya teli lowagau inoke komiu na teli heyagimiu. He ga i ola, ku nuwatu i nak o? \v 8 O labe ya ahem ekelesiya enuna al elal, inoke i ola te wali mani ya kakaome ge ya tuwalali kaiwemiu. \v 9 Valila sauga toto nau iyoho eliyamiu, ebo bugul etega ya kalaan, nige pulowan etega ya teteli komiu etega elana. He talilau bolo hi neem Masidoniya, heliya bugul bolo nuwau hi paolaolaek ge hi pwatanim. Inoke nige sauga etega o pulowan etega ya teteli eliyamiu, ge sauga toto i nenem matalaa nige na giginol ola. \v 10 Keliso iya tobaaba tunahot, inoke nau al ya ba tunahot te labi Akaiya gegewena elana nige gamagal etega ni kakausau no ba haha o eliyana. \v 11 Hauna kaiwena ya ginol ola o? Age kaiwena nige ya nunuwana-agimiu? Nigeya! Yehoba i atena te ya nunuwana-agimiu. \p \v 12 Nige sauga etega mulolu ya aahe eliyamiu. Inoke nuwatu o na mimi awaawaginol ya, kaiwena nuwau gamagalau bolo ei wali ba hanahanaha na kaus, hi ba tage heliya ge ama ha olaolaek. \v 13 He gamagalau ololal o heliya apostolowau kakakawel, wali tuwalali elana hi lokalokakawi, ge ali awa hi giginol i oola heliya Keliso wana apostolowau. \v 14 Nige abanuwa ahi i oola to, kaiwena Seitani totona ana awa i giginol i oola iya mwananal ana anelose. \v 15 Inoke bahi nuwala ta aahe te ebo awana toabinau ali awa nihi ginol ni ola heliya pagan sasapona ana totuwalali. Ana abapwamowasi elana wali tuwalali molana nihi ahe ni ola wali ginol. \s1 Pol Pulowan bolo I Pwawal I Liwanan \p \v 16 Iyaka ya ba haba te nasi no baaba nuku hago ni ola tosigasiga wali baaba. He bahi nuku aahe ni oola te tage nau tosigasiga. Yaa ebo iyaka ku nuwatu ola, he o nuwatu nuku ahe ni ola tosigasiga, inoke nau al kekeisi na ba hanahanaha ga. \v 17 Yaa ba hanahanaha bolo ya babaunan ya nige i oola Babala wana nuwatu, he i ola tosigasiga wali baaba. \v 18 Yaa gamagalau hi gewi tei totoliya hi ba heyagil i ola panayawi gamagaliliyau wali ba haha, inoke nau ge na ba hanaha al. \v 19 Komiu tonuwasapu hot, yaka tosigasiga wali ginol ku papalahikan ge ku yayaliyaya-an! \v 20 He bwagana ebo gamagalau enuna nihi logugui pwatpwat-agimiu, wali waisi kaiwena nihi patuwalali-agimiu, nihi kakawemiu, totoliya nihi teli heyagil matamiwa ge nihi taganepalimiu, he wali ginol o ku papalahikan inoke nihi mimi awaawaginol ya. \v 21 Komiu ku awa pwepweyata-agima. He alou no puluwawi ya pata soli te wama pweyata kaiwena nige ami hehegan ha aapapanak-an i oola to! \p Yaa ebo gamagal etega atena i matuwa ge ni ba haha, he nau al ge bosowaiu ateu ni matuwa ge na ba haha. (He no baaba o i ola tosigasiga wali baaba.) \v 22 Age heliya Hibilu gamagaliliyau? He nau al ge. Age heliya Isileli gamagaliliyau? He nau al ge. Age heliya Abalahama tubutubunau? He nau al ge. \v 23 Age heliya Keliso wana totuwalali? (He no baaba ya amnana nasi ni ola kokona wali baaba.) He nau ya tuwalali lakel. Nau no logasisi heliya wali gasisi i bwata lake; nau sauga hi gewi hi padibula-agau yaa heliya nigeya; hi nibinibihagau nabiyan yaa heliya nigeya; ge sauga i gewi nabi kelaubwa yaomal na pwapwawa. \v 24 Panimala panuna Yudiya hihiu elololina hi ahe hi nibinibihagau pateti naen. \v 25 Paeton Loma suki hi ahe hi nibinibihagau, pamaisena gamagalau hi loipatagau, paeton waga bolo ya heya hi luna ge hi samwalekaleka, ge sauga etegana lan ge bulin ya anpwapwati hogaa. \v 26 Sauga i gewi no nawanawa labi yayapona elana, kelaubwa nak na pwapwawa wewel bwabwatal elal, tokaoma elal, no panuwa gamagaliliyau elal ge gamagalau getogal elal. Kelaubwa nak na pwapwawa panuwa bwabwatana gamwanaa, ulaa gamwanaa, ge hoga pwatanaa. Ge kelaubwa nak na pwapwawa talin kakakawel elal. \v 27 Tuwalali gasigasisel ona ya ginolil ge sauga i gewi nige ya kekenu; sauga enuna ya galebu ge ya walem, ge sauga i gewi nige ya aanan; sauga enuna ya watut ge nige kaliko i gagan tage na galoi. \v 28 Pulowan i gewi iyoho nige na babaunan. Yaa bugul maisena ya, lan maisena ge maisena pulowan etegana i gagan elau, heiya te ya nunuwanuwatu nabi ekelesiya gegewel ali matamatahikan kaiwena. \v 29 Ebo gamagal etega wana abulilek i pweyata, yaka ya pwepweyata. Ebo toekelesiya etega i sogu gegi elana, yaka amnan nanakina hot ya pwapwawa. \p \v 30 Kaiwena ku ba ge na ba heyagau, inoke no ba haha kaiwena yaka bugul bolo no pweyata i pamasal te ya liliwanan. \v 31 He Yehoba i atena te nau nige ya kakakawi. Iya Babala Yeisu wana Yabowaine ge Tamana, ge iya alana ta tobatobal-an sauga gegewena. \v 32 Panuwa Damasiko elana, Kin Alitas wana gavana tolohaveyan i telel panuwa ana gana ana nog gegewena hi matahikan, inoke ebo nihi kiteyau, nihi libau ge nihi yowanau. \v 33 Yaa no heliyamwau hi usanau egowa elana, yaka hi pakuki lowagau panuwa ana gana gogohawanina etega elana. Inoke gavana wana logugui ya louwi ge nige i yoyowanau. \c 12 \s1 Pol ana Pankite ge Pulowan Etega I Masal elana Liwaniliya \p \v 1 He na ba haha nok al ga. Bwagana nige ana waisi i gagan, yaa na ba nok inoke o kenonou ge o pankite bolo Babala i pem na liwanan. \v 2 Gamagal etegana ya atena iya Keliso i abulilek-an, he baliman potin iyaka i mowasi ge Yehoba i ahe i ha labulabum mihamihaina hot elana.\f * \fr 12:2 \ft Pol totona bana te i ba aliline ge i ba “Gamagal etegana ya atena Yehoba i ahe i ha labulabumwa.”\f* (Nige ya aatena te ebo tuwan hot elana i nok o ebo yayaluwa ya elana. He Yehoba iya te i atena.) \v 3-4 Ge ya atena Yehoba gamagal o i ahe i ha labulabumwa, yaka baaba i hago te ololana nige gamagalau bosowailiya nihi baunan, ge ana lopwal i gan bahi nihi babaunan. (Nige ya aatena te ebo tuwan hot elana i nok o ebo yayaluwa ya elana. He Yehoba iya te i atena.) \v 5 Ginol ololana o i gan gamagal ya elana, bosowaina te na ba haha kaiwena. Yaa nige totou na babaa heyagau, yaa na ba hanahanaha ya te no pweyata kaiweliya. \v 6 Yaa binimala ebo alau na ba heyan, he nige bosowaina gamagalau nihi awa sigasiga-agau no baaba o kaiwena, kaiwena hauna gun ebo na baunan ni tunahot. Yaa nige na giginol oola to. Kaiwena nige nuwau gamagalau nihi goluek no ba haha elana ge nihi teli heyagau. Yaa no ginol nihi kite ge no baaba nihi hago, inoke eliyana nuwaliya ni sapu kaiweu ge nihi awa wawaisi-agau. \p \v 7 Pankite bolo Yehoba i pankiteyau abanuwa ahi hot, yaa nige nuwana i oola na nuwanuwatu bugul bolo ya kaiweliya inoke ni pahanaha-agau. Inoke i talam ge pulowan etega i masal elau, pulowan o i ola gau tuwau i howahowa-an. Wana ginol i ola Seitani awana toabina i patuna ge i tagapanapanak-agau, inoke i kausau ge bahi na hahanaha. \v 8 Paeton ya awanun gagasisi Yehoba elana tage pulowan ya ni ahek yoho elau. \v 9 Yaa i baem elau i ba, “No mulolu bugul gegewena i paolaolaek elam. Kaiwena no gasisi i gagasisi hota te bolo hi pweyata elal.” Wana baaba o kaiwena inoke ya yaliyaya nabi te na ba hanahanaha no pweyata kaiweliya, inoke Keliso wana gasisi ni holaviya elau. \v 10 Inoke ebo Keliso wana tuwalali kaiwena na pweyata, o ebo gamagalau nihi sinaliagau, ebo nak na pwawa, ebo nihi palomwanagau, o ebo pulowan ona na pwawal, he ya yaliyaya ya. Kaiwena sauga ebo ya pwepweyata, yaka abwe ya gagasisi. \s1 Pol Kolinita I Nunuwana-agil ge I Nuwanuwatu Nabi kaiweliya \p \v 11 Iyaka ya ba hanahanaha haba, he i ola ya te nau tosigasiga! Yaa komiu te ku palutau ge ya ba ola ona o, kaiwena binimala o awa wawaisi ni neem eliyamiu, yaa nigeya. He gamagalau enuna hi ba, “Iya nige bugul hot i oola.” E i ola to, yaa apostolowau alaliya bwabwatana ei, nigeya ya kekeisi hi wawaisi lakeyau. \v 12 Sauga ya miminaa eliyamiu, alou no palahikan ya tuwalali inoke ginol yawiyawi ge abanuwa ahi ona Yehoba i ginolil no tuwalali elana. He ginol bolo ya heliya o abaeuna te nau apostolo etega. \v 13 No ginol eliyamiu i olaolaek te no ginol ekelesiya gegewel al elal. Bugul maisena ya i getoga, heiya te nige sauga etega o pulowan ya teteli eliyamiu. Age ya gegi o? He no ginol nanakina o nuku nuwayoho! \p \v 14 Sauga ya ya lovivina ge na nowa paetonina eliyamiu. No nowa toto ya elana nige o pulowan na teteli eliyamiu, kaiwena wami gogomwau nige nuwau i oola, nuwau iyai ya te komiu. He wawayau nige wali tuwalali i oola te nihi lovivina tamaliyau ge hinaliyau ali labe kaiwena, yaa taman ge hinan heiya te nihi lovivina natuliyau ali labe kaiwena. \v 15 Ya yaliyaya nabi te no gogomwau na payaomal ge i ola al no gasisi na payaomal komiu ami labe kaiwena. Nau ya nunuwana-agimiu nabiyan, he ga i ola ge komiu nige ku nunuwana-agau bubun? \p \v 16 Inoke tunahot nau nige o pulowan ya teteli eliyamiu. Yaa alomiyau enuna hi ba, “Nuwana i sapu lokalokakawi elana, inoke wana siba elana i ahela ge wala gogomwau i oe.” \v 17 Gamagalau bolo ya patunal hi nowa, tab etegana eliyana ya kakawemiu ge wami gogomwau ya oe? He ku atena nige ya giginol oola to. \v 18 Ya ba Taitas elana ge alona talila etega valila hi nowa. Taitas i nowa nige i kakakawemiu ge wami gogomwau i ooe, age? Ku atena te iya ge nau yayaluwa maisena elana ha tuwalaliya ge kamwasa maisena ha patalelu-an. \p \v 19 Leta ya ku vasili inoke tabam ku nuwatu tage ha baaba matamiwa ama woliwoli ana ba papasapu kaiwena. He i ola hiwe. Ama ha minaa Keliso elana ge ha baaba Yehoba totona matanaa. Ge no heliyamwau nunuwanil, baaba gegewena bolo ha baunan, ami pagapagasisi kaiwena. \v 20 He ya hinahinan te sauga ebo na nowa, tab nasi na kitemiu nige ku oola nuwatu toto ya nuwatuan kaiwemiu. Ge komiu tab nuku kiteyau nige ya oola nuwatu toto ku nuwatuan kaiweu. Ya hinahinan tab na pwawamiu ku loloapwaapwanawa, ku lamwalamwa pulowan, ku hugahuga, ku mimien, ku baaba panapanak, ku loloba, ku hanahanaha, ge wami minamina i nak. \v 21 Ge ya hinahinan al te sauga ebo na nowa, tab no Yabowaine ni papuluwawi-agau al matamiwa. Bahi na nowa ge gamagalau nihi gewi na pwawal wali gegi toto valila iyoho ya hi awaawaginol, wali pagan nanakina, wali ganawal, ge wali pagan pulupuluwawena nige ana en hi pepek. Ebo na pwawal pagan ololana o iyoho ya hi awaawaginol, nasi na puluwawi ge ateu ni lomwan nabi. \c 13 \s1 Pol Kolinita I Ba Pagasisel wali Pagan Nihi Hile \p \v 1 Nowa toto ya, no nowa paetonina te ya nonowa eliyamiu. He sauga ebo na nowa ge gamagalau bolo hi gegi ali nuwatu ta pasapu, nasi ta ginol ni ola Buki Bwabwalena ana baaba, toto i ba, “Gamagalau labui o ebo eton nihi ba, ‘E, ha kite,’ mulaa abwe woliwoli etegana ta patunahot.” \v 2 Valila no nowa paeluwana elana iyaka ya ba haba bolo wali gegi toto valila iyoho ya hi awaawaginol elal. Inoke sauga ya o bwaga i yapu eliyamiu, na ba elal ge gamagalau gegewel al elal na ba, “Sauga ebo na nowa al, togegi nige wali gegi na nunuwayoho bwabwage, he ali lahi nige ni kakala.” \v 3 Ku ba, “Nu pankitema inoke naha atena tunahot Keliso i baaba anam elana.” He na nowa yaka gegewena abwe nuku atena! Keliso nige i pwepweyata te ni lahemiu, i gasisi te i tuwalaliya gamwamiwa. \v 4 Tunahot pweyata eliyana Keliso hi lokolosan, yaa Yehoba wana gasisi eliyana yaka sauga ya yawalina i gan. He ama ha minaa elana ge ha pweyata, yaa Yehoba wana gasisi elana aloma iya yawalima i gan, ge gasisi o naha patuwalali gamwamiwa. \p \v 5 Nuku labosemiu tab ku nanawaa abulilek ana kamwasa elana. Totomiu wami pagan nuku hile. Ku atena Yeisu Keliso i minaa eliyamiu, age? E i minaa eliyamiu, yaa ebo wami pagan nanakina kaiwena nuku sogu, he nigeya. \v 6 (He ateu i matuwa te ebo ama wama ginol nuku hile, nuku pwawama ama Keliso wana totuwalali tutunahotil.) \v 7 Inoke ha awanun Yehoba elana ni labemiu ge bahi gegi paganina etega nuku giginol. Yaa nige ha loloyaan te tage gamagalau nihi awa totuwalali waiwaisal-agima. Bwagana ebo gamagalau nihi kitema tage ama nige totuwalali waiwaisal i oola, he nige ha nuwanuwatu-an. Wama nuwatu hot te komiu pagan waiwaisana nuku awaawaginol. \v 8 Nige ha loloyaan te tage gamagalau nihi awa wawaisi-agima, kaiwena nige bosowaima bugul etega naha ginol ge tage wasa tutunahotina naha pihigelgel-an, ha talamwagima ya te wasa tutunahotina naha labe. \v 9 He ebo ama ha pweyata ge komiu ku gasisi, ama ha yaliyaya-an to. Inoke ha awanun Yehoba elana ni labemiu yaka yawalimiu ana nawanawa ni waisi hot. \p \v 10 O bwaga i yapu eliyamiu ge leta ya ya leleli puna i ola hiwe. Sauga ebo na nowa, bahi togegi na pwapwawal ge no gasisi elana ali lahi na giginol. Babala gasisi i pem wana tuwalali na matahikan, he nuwau gasisi o na patuwalali wami abulilek ana taltal kaiwena, nige ami apapanak kaiwena i oola. \s1 Ba Lokaiyoni \p \v 11 Taliwau ge nuwau, no nuwatu ana siga inoke na ba, “Eeu, kaiyoni!” Nuku gasisi inoke yawalimiu ana nawanawa elana ni waisi hot. No ba pagapagasisi leta ya elana nuku hago. Wami nuwatu ni maisena ge nuku mibubun, inoke nunuwana ge mibubun ana Yabowaine ni minaa alomiu sauga gegewena. \p \v 12 Nimamiu nuku paelu alomiyau elal ge nuku pemumulolu-agimiu, kaiwena komiu Yehoba wana gamagalau. \v 13 Toabulilek gegewel labi ya elana hi mulolu eliyamiu. \p \v 14 Babala Yeisu Keliso wana mulolu, Yehoba wana nunuwana, ge Yayaluwa Bwabwalena wana heliheliyam ni minaa ku gewigewi eliyamiu.