\id 1SA - Misima [mpx MISBible] \h 1 SAMUWELA \toc3 1Sam \toc2 1 Samuwela \toc1 1 Samuwela \mt1 1 Samuwela \is1 Baaba Houwan \ip Sauga houhouwena buki bolo 1 ge 2 Samuwela heliya buki maisena ya, yaa papasikal pana Gilik elana toto ta ba “Septuagint” i walel hi tabwa buki labui. \ip Sauga Isileli labi Kenani hi ahe wali labi, sauga tomaha tomaha elal toasiyala tomaha tomaha hi lut hi houwaagil. Buki 1 ge 2 Samuwela hi liwanan ga i ola toasiyala wali sauga i mowasi ge Isileli gegewel wali kin hi gan. I ola al kin houhouwel labui, Sol ge Deibid, liwaniliya hi liwanan. \ip Buki 1 Samuwela i pamasal Samuwela i tabwa toasiyala mowamowasena ge Isileli i houwaagil (7:13b-16). Yaa sauga i liki, Isileli hi baek elana te nuwaliya wali kin ni gan. Valila wali kin iyai te Yehoba maisena, inoke wali awanun o i ola te Yehoba hi towani bahi iya ni oola wali kin (8:5-7; 12:12). Yaa bwagana wali kin ni gan, binimala Yehoba wana kamwasa nihi toulil, inoke nihi mibubun, yaa binimala nigeya, inoke Yehoba ni apapanak-agil (12:14-15,19-20). \ip Yaka abwe 1 Samuwela kin houwan Sol liwanina i liwanan. Yaa Sol nige Yehoba wana logugui i hehenapu-an (13:13) inoke Yehoba Sol i towani nige al i aawa kin-an (15:22-23). Inoke Yehoba Deibid i hile ni tabwa kin (16:13). Yaka 1 Samuwela i liwanan Sol i pihigelgel Deibid elana i labose Deibid ni lopaaliga. Inoke Deibid i lou nawanawa labi tomaha ona elal, yaa Yehoba Deibid i labe (23:14). 1 Samuwela ana abapwamowasi elana i pamasal Sol alonau natunau eton hi aliga haveyan elana. \ip Nuwatu bwabwatana 1 Samuwela elana te binimala Yehoba wana baaba ta hago ge ta awatauwan, inoke iya ni minaa elala ge ni labela (12:14-15; 2:30). \c 1 \ms1 Abatelipuna - Samuwela Hi Ab \mr (1 Samuwela 1:1–2:11) \s1 Samuwela Hi Ab \p \v 1 Tau etega alana Elekana i neem panuwa Lama, labi Sup, Ipileimi wali labi oyana gaganina elana. He Elekana tamana Yeloham, Yeloham tamana Elihu, Elihu tamana Tohu, ge Tohu tamana Sup, ali un Ipileimi. \v 2 Lagonau labui, etegana alana Hana ge eluwana alana Penina. He Penina i abab, yaa Hana nige i aab. \p \v 3 Baliman maisena ge maisena alonau ge natunau wali panuwa nihi eguluwan, ge nihi na panuwa Sailo Yehoba wana limiya, nihi tapwalolo ge bwasumu nihi powonan Yehoba Togasisi Hot elana. He panuwa o elana topowon Ilai natunau bolau labui, Hopni ge Pinehas hi topowon Yehoba elana. \v 4 Sauga ebo Elekana bwasumu ni powonan, inoke aanan ana sauga elana bunumwina ni gabom natunau elal.\f * \fr 1:4 \ft \+bdit Heliheliyam Powonina\+bdit* nu kite \+bdit Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+bdit* elana lamwa 237 \+bdit Abatelipuna, Totagil, Yosuwa, Ludi, Daniyela ge Yona\+bdit* ali buki elana.\f* Lagona Penina ana awahini ni pek elana, ge Penina natunau bolau ge yowau ali awahini ona al ni pek elal. \v 5 Yaa Hana ana awahini ni pek pwabwata, kaiwena i nunuwana-an nabiyan, bwagana lalgamanina Yehoba i kaus ge nige i aab. \v 6 Penina alona i awaawahuli-an ge amnana i apapanak-an, kaiwena lalgamanina Yehoba i kaus ge nige i aab. \v 7 Inoke baliman maisena ge maisena Penina i giginol i olaola ya to. Sauga ebo nihi na Yehoba wana limiya panuwa Sailo, yaka alona ni mimi awahuli-an ana siga ni kahin ge nige ni aanan. \v 8 Inoke lagona Elekana ni nel elana ni ba, “Hana, ga i ola ge u kahin? Ga i ola ge nige u aanan? Ga i ola ge atem i lomwan? Nau ya nunuwana-agiwa nabiyan! He no nunuwana o ana nuwatu te ni bwata eliyam, yaa tage natumwau bolau elulutega nihi gan ana nuwatu nige i bwabwata.” \p \v 9 Sauga etegana heliya yoho Sailo, powon enowana hi aanan ge hi imwim enaa, yaka Hana i lut i na ni awanun. He topowon Ilai iyoho to i misiyo wana abamisiyowa Yehoba wana limi ana nog labenaa. \v 10 Hana atena i lomwan nabi, inoke alona ge wana kahin i awaawanun Yehoba elana. \v 11 Inoke Hana bateli gasigasisena i ginol i ba, “O Yehoba Togasisi Hot, matam nu lipwatanim no nuwanak nu kite, yaka no awanun nu hago. Ebo natu melutauina etega nu pem, inoke ya papasila te na pewa pasikal ni minaa Yehoba eliyam yawalina ana sauga bwalibwaligena, ge iya ni bwabwalena elam nige kokowana pupunona nihi totomwa.”\f * \fr 1:11 \fq nige kokowana pupunona nihi totomwa \ft Ginol ya etotohi etega te gamagal o hi pwabwabwalena ni tuwalali Yehoba kaiwena. (Isileli ali Gewi Hi Ahe 6:5 nu kite)\f* \p \v 12 He Hana iyoho ya i awaawanun Yehoba elana, yaka Ilai matana i lihikan awana i gayawaan. \v 13 Hana atena elana i awaawanun ge hohopena i palamwalamwaniu, yaa nige anana i gagan. Inoke Ilai i nuwatu tage wewel gasigasisena i im kokonaan. \v 14 Yaka i baek elana i ba, “Hauna sauga abwe nu bakuhu imwim? Wam imwim paganina nu paveyaho.” \p \v 15 Anana Hana i lahe i ba, “Tonowak, nigeya! Nige oine o ebo wewel gasigasisena getoga etega ya iim. Yawaliu eliyana o pulowan i bwata hot, yaka yayaluwau ana lomwan ya ba tagilan Yehoba elana. \v 16 Bahi nu nunuwatu tage nau wam totuwalali yova sisisigana. Ateu i lomwan nabi ge ya nuwanak te ya awaawanun e.” \p \v 17 Anana Ilai i lahe i ba, “Nu egon ginebi wam laumwal. He ya awanun Isileli wala Yabowaine wam awanun lahena ni paolaolaek.” \p \v 18 Inoke Hana i ba, “Ateu owa, tonowak! He sauga gegewena nau wam totuwalali nu yaliyaya-agau!” Yaka abwe i egon i na i anan, nige al nuwana i nanak. \p \v 19 He Elekana alonau lagonau ge natunau hi kenuwa to, lan i gan mweluluga kekeisi hi lut hi na hi tapwalolo Yehoba elana, inoke abwe hi sikal wali panuwaa Lama. Yaka Elekana alona ge lagona Hana hi kenukenu inoke Hana wana awanun Yehoba i lahe. \v 20 He sauga nige i yayapu yaka Hana i liyan ge i ab natuna melutau, yaka alana i tun Samuwela.\f * \fr 1:20 \ft Pana Hibilu elana alan “Samuwela” ana hago i ola “Yehoba no awanun i hago.”\f* I tun ola o, kaiwena i ba, “Ya awanuni Yehoba elana inoke i pem.” \s1 Hana Samuwela I Guyauan Yehoba Elana \p \v 21 Powon toto baliman maisena ge maisena hi giginol ana sauga iyaka i pwawa al, inoke Elekana alonau natunau gegewel hi nok al panuwa Sailo bwasumu nihi powonan Yehoba elana, ge i ola al wana bateli etegana toto valila i ginol ni patunahot. \v 22 He sauga o Hana nige i nonok, yaa i baek lagona elana i ba, “Nige na nonowa, ana siga wawaya ni bwata ge hul na paalayoho. Yaka abwe na ahe na pwatanik ge na guyauan Yehoba elana, inoke ni mihot yawalina ana sauga gegewena.” \p \v 23 Yaka Elekana i baek lagona elana i ba, “Hauna gun ebo u nuwatu i waisi eliyam, inoke nu ginol. He nuku mina ga ana siga wawaya ni bwata ge hul nu paalayoho. Ge ya awanun Yehoba ni labewa inoke wam bateli nu patunahot.” Inoke Hana i misikal ge natuna i matahikan. \p \v 24 Sauga hul i paalayoho, he wawayana ya te hinana ge tamana hi ahe ge hi pwatanik Yehoba wana limiya panuwa Sailo. I ola al bulumwakau melutau maisena wana baliman eton, pwalawa ana bwata kelaubwa ni ola ten kiloglem (10 kg), ge oine patuna maisena hi ahel wali powon kaiwena ge hi nok. \v 25 Sauga bulumwakau hi lol ge hi powonan Yehoba elana, yaka geman hi pwatanik Ilai elana. \v 26 Inoke Hana i ba, “Tonowak, tunahot nau yova toto valila u kiteyau ya taltalmilila e ge ya awaawanun Yehoba elana. \v 27 Ya awanun wawaya toto ya kaiwena, yaka no awanun Yehoba i paolaolaek eliyau. \v 28 Inoke sauga ya na guyauan pasikal elana, ge ni totuwalali iya kaiwena yawalina ana sauga gegewena.” Inoke hi tapwalolowa to Yehoba elana. \c 2 \s1 Hana wana Awanun \p \v 1 Yaka Hana i awanun i ba: \q1 “Ateu i yaliyaya Yehoba elam,   no gasisi i noem owa eliyam. \q1 Ya ba hanaha o topihigelgel elal,   ya yaliyaya kaiwena u pwamwalau. \b \q1 \v 2 Nige etega i bwabwalena i oola owa Yehoba,   nige yabowaine etega al i gagan,   ge nige Pat abalou etega i oola wama Yabowaine owa. \b \q1 \v 3 O topihigelgel elal na ba, ‘Wami ba hanahanaha ku paveyaho!   Besemiu ba haha! \q1 Kaiwena Yehoba iya Yabowaine toto bugul gegewena i atena,   ge iya wala ginol gegewena i hihile.’ \b \q1 \v 4 Tolohaveyan gasigasisel wali egipoyo i gabogabomwan,   yaa bolo hi pweyata i pagasisi-agil. \q1 \v 5 Bolo valila tineliya i kiya, tuwalali hi loya wali aanan kaiwena,   yaa bolo valila hi galebu, iyaka nige al hi gagalebu. \q1 Yova toto valila i kobwas, sauga ya wawayau ali gewi seben i abil,   yaa yova toto valila natunau bolau hi gewi, iyaka hi yaomal haba nige ana tomatahikan. \b \q1 \v 6 Yehoba iya yawal ana toahe, iya al yawal ana topem.   Enuna i teli lowagil salaiya ge enuna i teli heyagil. \q1 \v 7 Yehoba gamagalau enuna i pagulagula-agil, ge enuna i pagogomwau-agil,   enuna i pahanalowagil, ge enuna i teli heyagil abamina bwabwatana elana. \q1 \v 8 Togulagula i palutil papakova gamwanaa,   ge i latahiniliem wali miloloyowana. \q1 Ali hehegan i abubun hi ola kin natunau,   ge i telel hi minaa abamisiyo wawasana elana. \b \q1 He i ola, kaiwena panayawi labena gegewena Yehoba wana bugul.   Bugul gegewel i telel abaliyaa ge ali logugui i ginol. \q1 \v 9 Wana gamagalau bwabwalel i matahikagil,   yaa nak ana toginol nihi yaomal nihi na nihi minaa gogouwa. \b \q1 Nige bosowaina gamagal totona wana gasisi elana ge ni tagalaka. \v 10 Bolo hi pihigelgel Yehoba elana ni apapanak-agil hoti. \q1 He ali lahi ni baunan wana baaba ni ola gulumwawa i loem labulabumwa,   Yehoba panayawi labena esopali ni payatalal. \b \q1 Gasisi ni pek wana kin elana,   iya wana hilihili gamagalina wana gasisi ni pwabwata.” \b \p \v 11 Yaka Elekana alona ge lagona Hana hi sikal hi na wali panuwaa Lama, yaa geman Samuwela hi eguluwana to i totuwalali Yehoba kaiwena Ilai wana logugui gabulanaa. \ms1 Logulogugui I Kalapanetem Ilai elana I Na Samuwela \mr (1 Samuwela 2:12–7:1) \s1 Ilai Natunau Bolau Sisigal \p \v 12 Ilai natunau bolau labui Hopni ge Pinehas wali ginol nige i wawaisi, nige Yehoba hi aawatauwan. \v 13 He powon bwasumona bunumwina toto topowon kaiweliya ana logugui nige hi totoulil.\f * \fr 2:13 \ft Ebo Isileli heliheliyam powonina bwasumona nihi powonan, logugui i ba bunumwina enuna nihi pek topowon elal ali gabom. Libai 7:31-36 nu kite. I ola al \+bdit Heliheliyam Powonina\+bdit* nu kite \+bdit Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+bdit* elana lamwa 237 \+bdit Abatelipuna, Totagil, Yosuwa, Ludi, Daniyela ge Yona\+bdit* ali buki elana.\f* Sauga ebo gamagal etega ni na bwasumu ni powonan Yehoba elana, ge bunumwina ni ligaliga aanan kaiwena, Hopni ge Pinehas nige nihi mamatamatan ali bunum ni gabom elal. Yaa wali totuwalali etega nihi patuna pok bwabwatana matana eton ni ahe ge ni nok. \v 14 Inoke ni paulu lowan ulun gamwanaa, yaka bunum toto ni howa pwawa ni ahe topowon labui o kaiweliya. He Isileli gegewel bolo hi na panuwa Sailo ge bwasumu nihi powonan Yehoba elana, ali hehegan hi giginol i olaola ya to. \v 15 Ge i ola al, sauga enuna nige ga posa nihi toton abapowon elana,\f * \fr 2:15 \ft Mosese wana Logugui i ba sauga heliheliyam powonina bwasumona nihi lol, houwan hot posa nihi ton Yehoba elana (Libai 3:14-16).\f* yaka topowon wali totuwalali ni na ni baek tau toto i popowon elana ni ba, “Topowon ana bunum enuna nu pem ni ekeke. Iya nige nuwana i oola toto liligana nu pek, nuwana kolena.” \p \v 16 Ge ebo tau ni ba, “Nigeya, binimala posa ga ta ton houwa Yehoba elana, yaka abwe hauna gabom toto nuwam, he nu ahe,” inoke anana totuwalali ni lahe ni ba, “Nigeya! Sauga ya nu pem! Ebo nigeya, nasi totou na ahe.” \p \v 17 He Ilai natunau bolau labui wali gegi i bwata hot Yehoba matanaa, kaiwena ana powon nige hi aawatauwan. \p \v 18 Yaa geman Samuwela topowon ali kaliko, kaliko waiwaisana hi ginoliya, alana ipod,\f * \fr 2:18 \ft Ipod iya holahola etega. He topowon bwabwatana ana ipod hihiu ali kala tomaha hi ginoliya (Totagil 28:6-11 nu kite), yaa topowon gegewel al ali ipod kaliko waiwaisana awawana hi ginoliya, tabam i wawakeki ya.\f* i gagaloi ge i totuwalali Yehoba kaiwena. \v 19 Baliman maisena ge maisena Hana Samuwela ana holahola yayapona ni ginol ana luvi elana. Inoke sauga alona ge lagona nihi na baliman maisena ge maisena ana powon nihi ginol Yehoba elana, yaka holahola o ni ahe ni na ni pek Samuwela elana. \v 20 He mulaa abwe Elekana ge lagona nihi sikal wali panuwaa, Ilai ni ba mulolu-agil ni ba, “Ya awanun Yehoba ni mulolu-agimiu natumiyau enuna al Hana ni abil, inoke wawaya toto i guyauan Yehoba elana abana nihi milahe.” \v 21 Inoke Yehoba Hana i muloluan, yaka abwe wawayau bolau eton ge yowau labui i abil. Yaa geman Samuwela i bwataa Yehoba wana limiya. \p \v 22 He Ilai iyaka i liki hot, natunau bolau labui wali ginol nanakina gegewena Isileli gegewel elal wasana i hago. I hago al te avaliyau yowau bolo hi tutuwalaliya Petupatupa Limena ana abatuktuk elana hi gaganawal. \v 23 Yaka i baek elal i ba, “Hauna kaiwena ginol ya ku awaawaginol? Gamagalau no wasa hi pem wami ginol nanakina kaiweliya. \v 24 He nuku bakuhu, natuwau. Wasa toto ya hago hi papalelu Yehoba wana gamagalau gamwaliyaa nige i wawaisi. \v 25 Binimala gamagal gegi ni ginol wana pan gamagal elana, Yabowaine bosowaina ni label ge gegi o nihi pasapu. Yaa ebo gamagal ni gegi Yehoba elana, nige etega bosowaina gamagal o ni labe.” Yaa Ilai natunau bolau labui nige hi oolak tamaliya wana pahepahenapu elana, kaiwena Yehoba wana nuwatu i ola te ni tagapaaligal. \p \v 26 He geman Samuwela i bwabwata nawa ge i ola al Yehoba ge gamagalau hi yaliyaya-an nabiyan. \s1 Yehoba I Ba Ilai ana Tini Nige Al Nihi Totopowon \p \v 27 Lan etega palopita etega i na i baek Ilai elana i ba, “Yehoba i ba ola hiwe: Sauga boda Isileli hi minaa Itipita ana kin wana paloloyowan elana, inoke totou ya pamasalau tubum Eloni ge ana un elal. \v 28 Isileli ali un gegewel gamwaliyaa tubum Eloni ya hile ni tabwa no topowon, bwasumu ni powonan abapowona, bugul bwalena waiwaisana ni ton ana abatontona, ge topowon bwabwatana ana kaliko alana ipod ni galoi ni talmilil maniniwa. I ola al ya talam Isileli wali powon bwasumona gabomwina enuna tubum Eloni ana un nihi an. \v 29 Ga i ola o powon ge o mulolu nige ku aawatauwan? Natumwau ali awatauwan i bwata, yaa nau o awatauwan nige i bwabwata. No gamagalau Isileli wali powon bwasumona gabomwiliyau bolo waiwaisal ku mimi anani inoke eliyana ku lotabwa. \p \v 30 “Nau Yehoba Isileli wami Yabowaine, valila ya bateli am tini toto i noem tubumwau elal nuku topowon kaiweu sauga gegewena. He iyaka nige al ni oola to! Bolo hi awatauwagau, heliya te na awatauwagil, yaa bolo hi awatautau elau, na towaagil. \v 31 Sauga i nenem am tini bolauiliyau na pwamowasel. Nige tubutubumwau bolau etega wana liki hot ni pwapwawa. \v 32 Pulowan nihi gewi nihi masal am tini gamwanaa. No mulolu na guyauan boda Isileli elal, yaa komiu nige etega wana liki hot ni pwapwawa. \v 33 Ebo tubutubunim etega nige na aahek yoho abanaa ni topowon, he iya ni nuwanuwanak ge ni kahikahin matanununa ni laulau. Tubutubumwau gegewel wali sauga gasisi gamwanaa te nihi aliga. \v 34 Natumwau bolau labui Hopni ge Pinehas nihi aliga lan maisena elana, inoke toto ya ni ola wam etotohi ge nu atena bugul gegewena bolo ya baunan eliyam abwe nihi tunahot. \p \v 35 “He topowon etega na pamilil toto bosowaina ana mel na teli ge ni ginol ni ola hauna ya nuwatuan atewa. Na ba iya ana tini ni tutubwe ya, ge nihi topowon no hilihili gamagaliliyau kin ona elal sauga gegewena. \v 36 Inoke tubutubumwau bolo nige nihi aaliga, gegewel nihi na nihi loepwakoku matanaa nihi awanun mani kekeisi ge aanan mumwina kaiwena. Nihi ba, ‘U hilema topowon naha label, yaka aama ni gan naha aanan.’” \c 3 \s1 Yehoba Samuwela I Yogaan \p \v 1 Geman Samuwela i totuwalali Yehoba kaiwena Ilai wana logugui gabulanaa. He saugena o elana, baaba toto i nonoem Yehoba elana ge wana pankite nige i gangan hot boda Isileli elal. \p \v 2 Ilai matana iyaka i pwepweyata nawa nige bosowaina bugul ni kite bubun. Bulin etega iya iyoho i kenukenu wana abakenuwa, \v 3 ge geman Samuwela iyoho i kenu Yehoba wana limi gamwanaa, toto Yehoba wana Bateli ana Dedewaga hi teliya. He mweluluga kekeisi Limi Bwabwalena ana odam nige ga hi papabolu, \v 4 yaka Yehoba i yoga i ba, “Samuwela!” \p Inoke anana i lahe i ba, “O, nau iyahe.” \v 5 Yaka i lut i tapalelu i na Ilai elana ge i ba, “Tonowak! U yogaagau, he nau hiwe.” \p Anana Ilai i lahe i ba, “Nige ya yoyogaagiwa, u sikal u na u kenu.” Inoke Samuwela i sikal ge i na i kenu. \p \v 6 Yaka Yehoba i yoga al i ba, “Samuwela!” \p Yaka Samuwela i lut i na Ilai elana ge i ba, “Tonowak! U yogaagau, he nau hiwe.” \p Anana Ilai i lahe i ba, “Natu, nige ya yoyogaagiwa, u sikal u na u kenu.” \p \v 7 He Samuwela nigeya ga Yehoba i aatena, kaiwena nige sauga etega i baaba elana ge i hahago. \p \v 8 Inoke Yehoba i yoga paetonina, yaka Samuwela i lut i na Ilai elana ge i ba, “Tonowak! U yogaagau, he nau hiwe.” \p Inoke abwe Ilai i nuwatu Yehoba te geman Samuwela i yogaan. \v 9 Yaka i baek elana i ba, “U sikal u na u kenu. Ebo ni yogaagiwa al, yaka nu talam nu ba, ‘Yehoba, u ba na hago, nau wam totuwalali ya laegan-agiwa.’” Yaka Samuwela i sikal i na i kenu abanaa. \p \v 10 Inoke Yehoba i na i talmilila Samuwela gegelinaa ge i yoga i ola wana yoga bolo houwa, i ba, “Samuwela! Samuwela!” \p Yaka anana i lahe i ba, “U ba na hago, nau wam totuwalali ya laegan-agiwa.” \p \v 11 Inoke Yehoba i baek elana i ba, “Bugul etega ya giginol boda Isileli gamwaliyaa, inoke wasana nihi hago ge nuwaliya nihi ahe. \v 12 Lan o, lahi toto ya baunan Ilai ana tini kaiweliya, gegewena na ginol paolaolaek. \v 13 Iyaka ya baek elana te lahi mihomihotina na ginol ana tini elana, kaiwena natunau wali ginol i bwaikikin matawa. He Ilai i atena ya, yaa nige i papaveyahol. \v 14 Inoke ya papasila Ilai ana tini kaiweliya te nige powon o ebo mulolu etega bosowaina ge wali gegi ni yakil yoho.” \p \v 15 Samuwela i kenu ana siga mweluluga, yaka i lut ge Yehoba wana limi ana nog i pwela. Yaa i lovakun te Yehoba hauna i baunan ana pankite elana ni wasaan Ilai elana. \v 16 Yaka Ilai i yoga elana i ba, “Samuwela, natu.” \p Anana i lahe i ba, “O, nau iyahe.” \p \v 17 Yaka Ilai i baek elana i ba, “Yehoba ga i ba ola eliyam? Bahi nu aalahan eliyau. Ebo bugul etega nu sume eliyau, he Yehoba lahi pupulowanina hot ni ginol eliyam.” \v 18 Inoke Samuwela bugul gegewena i wasaan eliyana, nige etega i aalahan. Yaka Ilai i ba, “Iya Yehoba, hauna toto i waisi matanaa, he ni ginol ya.” \p \v 19 He Samuwela i bwabwata nawa, Yehoba i minaa elana ge i labe wana baaba gegewena nige etega i tatabwa bugul bwagabwaga. \v 20 Yaka Isileli gegewel, i telipunaa aluwabwa un Dani wali labiya i na ana siga yavanaa Biyaseba ana labiya, hi atena te Samuwela iya Yehoba wana palopita etega. \v 21 He Yehoba i mimi masamasal Samuwela elana panuwa Sailo ge wana baaba i babaunan elana. \c 4 \nb \v 1 Yaka abwe Samuwela i wawasaan Isileli gegewel elal. \s1 Pilistiya Bateli ana Dedewaga Hi Ahe \p Sauga o elana Isileli wali tolohaveyan hi lovivina-agil ge nihi tagil nihi na avaliyau Pilistiya nihi lohaveyan. Isileli hi holaviya Ebenisa ge Pilistiya hi holaviya Apek. \v 2 Yaka Pilistiya wali tolohaveyan hi tagil hi na avaliyau Isileli hi petupatupa-agil ge hi lohaveyan. Haveyan i gagasisi nawa, yaka Pilistiya Isileli hi pakokovel ge ali gewi po tausan (4,000) hi lolil. \v 3 Sauga Isileli wali tolohaveyan hi sikal wali abaholaviya, yaka wali tonowakau hi penelnel-agil hi ba, “Hauna kaiwena Yehoba i talamwagila Pilistiya hi pakokovela lan ebe? Ta na panuwa Sailo Yehoba wana Bateli ana Dedewaga ta kalivai pwatanim, inoke alola ta na haveyana ge ni pwamwalila ala topihigelgel nimaliyaa.” \p \v 4 Inoke bolau enuna hi patunal hi na panuwa Sailo Bateli ana Dedewaga hi kalivai, toto Yehoba Togasisi Hot i minaa pwatanaa bwasumu labui opeliya gaganina ali luwaluwala. He Ilai natunau bolau labui Hopni ge Pinehas iyoho to aloliya Bateli ana Dedewaga. \p \v 5 Sauga hi pwatanik wali abaholaviya, yaka boda Isileli gegewel hi yoga analiya i bwata ge bilibili i nunu. \v 6 Pilistiya yoga bwabwatana hi hago inoke hi nel hi ba, “Ga i ola ge Hibilu hi yogayoga abaholaviya o?” \p Yaka abwe wali wasa hi pek te Yehoba wana Bateli ana Dedewaga iyaka hi pwatanik Isileli wali abaholaviya. \v 7 Inoke hi lovakun nabi ge hi ba, “He yabowaine etega to hi pwatanik wali abaholaviya o. Kila iyaka ta nak! Valila ginol ololana o nige sauga etegana i mamasal elala. \v 8 Eeu, kila geb! Henala ni pwamwalila yabowaineyau togasisi o nimaliyaa? Heliya te valila logabola nanakina ona hi ginolil Itipita elal labi kekevana elana. \v 9 Pilistiya, nuku gasisi! Nuku haveyan ginebi wami atimatuwa! Ebo nigeya, he nasi Hibilu nihi pakokovela, yaka ta tabwa wali totuwalali loloyowanil, ni ola valila hi totuwalali loloyowan elala. Nuku haveyan ginebi wami atimatuwa!” \p \v 10 Pilistiya hi haveyan gagasisi, inoke Isileli hi pakokovel. He Isileli wali tolohaveyan ali gewi teti tausan (30,000) hi gopapaaliga-agil, yaka hi gewi al hi lou hi na tomaha ona wali epanapana elana. \v 11 He Pilistiya Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga hi ahe, i ola al Ilai natunau bolau labui, Hopni ge Pinehas, hi gopaaligal. \s1 Ilai Wana Yaomal Wasana \p \v 12 Lan maisena o elana, tau etega ana un Beniyamina i lou neem abalohaveyana ni na panuwa Sailo. He nuwanak kaiwena ana kaliko iyaka i kukuleli ge papakova i yoho heyan kokowanaa. \v 13 Sauga i vin, Ilai iyoho i misiyo wana abamisiyowa kamwasa bebenaa ge i matamatan, kaiwena atena i bwanabwana ge i lovakun bahi nak etega ni gagan Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga elana. Yaka tau o i tuk panuwa gamwanaa ge haveyan wasana i wasaan, inoke gamagalau gegewel hi gan kahikahin analiya i bwata. \p \v 14 Ilai anan bwabwatana o i hago inoke i nel i ba, “Hauna gun i gan ge gamagalau hi gangan kahikahin o?” \p Inoke tau etimwawa i na Ilai elana. \v 15 He Ilai wana baliman naenti eit (98) iyaka i pwawa ge matana i tupa nige bosowaina bugul ni kite. \v 16 Yaka tau i baek elana i ba, “Lan ya abwe ya lou neem abalohaveyana.” \p Yaka Ilai i nel i ba, “Natu, hauna i gan?” \p \v 17 Inoke tau o Ilai anana i lahe i ba, “Kila Isileli wala tolohaveyan Pilistiya hi lou luwagil ge hi gewi hi lopaaligal. I ola al natumwau bolau labui Hopni ge Pinehas iyaka hi aliga, ge Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga hi ahe egonan.” \p \v 18 He Ilai i misiyowa panuwa ana abatuktuk bebenaa. Sauga Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga wasana i hago, inoke i soguem wana abamisiyowa ge i loek enaa. Yaka mwamwalina i tal apwal ge i aliga, kaiwena iyaka i liki ge i tabwa. Iya Isileli i houwaagil baliman ana gewi poti. \p \v 19 Ilai natuna Pinehas lagona i liyan ge wana ab i kelakelaubwa. Sauga wasa i hago Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga Pilistiya hi ahe, ge yawana Ilai ge lagona Pinehas iyaka hi aliga, inoke wawaya matana i panana. Yaa ab lomwanina i bwata hot yaka i ab aliga. \v 20 Mulaa abwe ni yana yoho ge ni aliga, topapaab hi baek elana hi ba, “Bahi pweyata! Natum melutauina etega te u ab e.” Yaa nige analiya i lalahe ge i oolak elal. \p \v 21 He sauga wawaya i masal, alana i tun Ikabod,\f * \fr 4:21 \ft Pana Hibilu elana alan “Ikabod” ana sapu te “nige wasawasa.”\f* ge i ba, “Yehoba alona ge wana wasawasa kila Isileli i miluwagila.” I ba ola o, kaiwena Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga iyaka hi ahe, i ola al yawana Ilai, ge lagona Pinehas iyaka hi aliga. \v 22 He i ba, “Yehoba alona ge wana wasawasa kila Isileli i miluwagila, kaiwena Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga iyaka hi ahe.” \c 5 \s1 Bateli ana Dedewaga Pilistiya I Apapanak-agil \p \v 1 He Pilistiya Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga iyaka hi ahe, inoke hi kalivaiem panuwa Ebenisa ge hi pwatanik Asdod, heliya wali panuwa bwabwatana etega. \v 2 Inoke hi nanatukan wali yabowaine Dagon wana limi tapwalolo gamwanaa ge hi teliya kakanununa gogoginol bebenaa. \v 3 Hi kenu lan i gan mweluluga kekeisi panuwa o gamagaliliyau hi lutan ge hi kite gogoginol o iyaka i sogu maninina i loek bilibiliya Yehoba wana Bateli ana Dedewaga awonaa. Inoke hi ahe ge hi teli pasikal abanaa. \v 4 Yaa sauga hi kenu ge lan i gan al mweluluga kekeisi, hi lutan ge hi kite iyaka i sogu al maninina i loek bilibiliya Yehoba wana Bateli ana Dedewaga awonaa. Kokowana ge nimana labui hi mwagabom ge hi minaa nog abatuktuk ana yamwan elana, he tuwana ge aena ya te hi mina. \v 5 Heiya te kaiwena i nem ana siga lan ebe, Dagon wana topowon o ebo bolo nihi tuk wana limi tapwalolowa panuwa Asdod elana, nog abatuktuk ana yamwan nige nihi popoti. \p \v 6 Yehoba wana gasisi elana Asdod ginebi awanina ona i apapanak-agil nabiyan, kasiyebwa youlololon i ola baliyan elana i lolil.\f * \fr 5:6 \ft Topapasikal pana Gilik elana (toto alana ta ba Septuagint) puna ya ana tubwi hi teli i ola hiwe: \fq Ge sikokoi hi gewi hi masal labi o elana, yaka yaomal ge lovakun panuwa hi pakalaopop.\ft Totalisi hi gewi hi ba tabam kasiyebwa etega te i neem sikokoi elal ge wana kalapapanet gamagalau elal i mweyaha.\f* \v 7 Sauga bolauiliyau hi kite hauna i gangan, inoke hi ba, “Isileli wali Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga bahi ni miminaa elala. He wana gasisi elana avala ge wala yabowaine Dagon i aapapanak-agila.” \v 8 Inoke Pilistiya wali panuwa bwabwatal gegewel wali tologugui hi yoga gogonil ge hi nelil hi ba, “Hauna ta ginol Isileli wali Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga elana?” \p Analiya hi lahe hi ba, “Ku ahe ku pwatanik panuwa Gat.” Yaka hi ahe ge hi na hi teli panuwa o elana. \p \v 9 Inoke gamagaliliyau gegewel i telipunaa wawayau i na ana siga liki, Yehoba wana gasisi elana i lahel youlololon i ola baliyan i masal elal, inoke hi lovakun nabi ge panuwa hi paawaawauli. \v 10 Yaka hi patuna al i na panuwa Eklon. \p Yaa sauga i tuktuk panuwa gamwanaa, yaka gamagalau hi yoga hi ba, “Isileli wali Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga iyaka hi pwatanim elala. He nuwaliya gegewela ta aliga!” \v 11 Inoke Pilistiya wali panuwa bwabwatal gegewel wali tologugui hi yoga gogonil al ge hi baek elal hi ba, “Isileli wali Yabowaine wana Bateli ana Dedewaga ta patuna pasikal ni na totona wana abaminaa, eba gegewela ni lolila ge ta aliga.” He hi ba ola o, kaiwena Yabowaine wana gasisi elana i apapanak-agil iyaka hi alaliga, inoke hi lovakun nabi ge panuwa gamwana gegewena hi paawaawauli. \v 12 I ola al bolo nige hi aaliga, youlololon i ola baliyan i masal tuwaliyaa. Inoke gamagalau panuwa o elana hi yoga ha wali yabowaineyau elal ge nihi label. \c 6 \s1 Pilistiya Yehoba wana Bateli ana Dedewaga Hi Patuna Pasikal Isileli elal \p \v 1 Yehoba wana Bateli ana Dedewaga i miminaa Pilistiya wali labiya waikena seben. \v 2 Yaka wali topowon ge tokukula hi yogaagil, inoke hi baek elal hi ba, “Binimala hauna naha ginol Yehoba wana Bateli ana Dedewaga elana? Ku ba eliyama hauna ginebi naha patuna pasikal ni na totona wana abaminaa?” \p \v 3 Analiya hi lahe hi ba, “Ebo nuku patuna, bahi awawana nuku papasikal, yaa ginebi ge ana mulolu wala gegi molana. Nuku ginol ola o, inoke ebo ta molu, yaka ta atena iya te wana gasisi elana ala gila i awaawaginol.” \p \v 4 Inoke gamagalau hi nel hi ba, “Hauna mulolu naha patuna Isileli wali Yabowaine elana wala gegi molana?” \p Analiya hi lahe hi ba, “Gold nuku ahe kasiyebwa youlololon i ola baliyan kakanununa nimala panuna ge sikokoi kakanununa nimala panuna nuku ginolil, ni paolaolaek Pilistiya wala tologugui ali gewi. Kaiwena heliya ge kila logabola maisena elana i apapanak-agila. \v 5 Inoke kasiyebwa youlololon i ola baliyan kakanununa ge sikokoi bolo wala panuwa hi apapanak-an kakanunuliya nuku ginolil wala awatauwan Isileli wali Yabowaine elana. Inoke tabam ni veyaho nige al wana gasisi elana avalau wala yabowaineyau ge wala panuwa ni aapapanak-agila. \v 6 Ga i ola ge bugul ya kaiwena atemiu i gasisi i ola houhouwena Itipita aloliya ge wali kin hi ginol? Ali hehegan Yabowaine i apapanak-an, enaa abwe Isileli hi talamwagil hi tagil. \p \v 7 “Waga momomol\f * \fr 6:7 \ft Waga momomol ali awa labui, he toto ya waga momomol eusausan.\f* vavaluna etega nuku ginol, yaka bulumwakau toab vavalul labui bolo nige sauga etega hi papatuwalali-agil nuku ahel. Inoke waga momomol nuku am hikan gaunapuliyaa, yaa natuliyau nuku ahel nuku telel ali ganaa. \v 8 Inoke Yehoba wana Bateli ana Dedewaga nuku usan waga momomol gamwanaa. Yaka kakanun gold hi ginoliya bolo nuku patuna wala gegi molana, nuku usan dedewaga etega elana ge nuku teliya Bateli ana Dedewaga bebenaa. Inoke bulumwakau nuku patuna egonagil waga momomol nihi momol ge totoliya nihi nawanawa, \v 9 yaa nuku kite hikan bubun. Ebo nihi nopasapu Isileli panuwana Bet-Semes kaiwena, yaka ta atena Yehoba te logabola nanakina ya i pwatanim elala. Yaa ebo nigeya, he ta atena te iya nige nak ya i giginol elala, yaa i masal bwagabwaga ya.” \p \v 10 Inoke hi ginol ola to. Waga momomol vavaluna etega hi ginol, yaka hi ahe ge hi am hikan bulumwakau toab vavalul labui gaunapuliyaa. Yaa natuliyau hi telel ali ganaa. \v 11 Yaka Yehoba wana Bateli ana Dedewaga ginebi kasiyebwa youlololon i ola baliyan ge sikokoi kakanunuliya gold hi ginoliya ana dedewaga hi usan waga momomol gamwanaa. \v 12 Inoke hi noegon hi nopasapu kamwasaa, nihi na Isileli panuwana Bet-Semes elana. Bwagana hi nonowaguwagul\f * \fr 6:12 \ft Waguwagul ana sapu te bwasumu bulumwakau wali kahikahin natuliyau ge avaliyau kaiweliya.\f* natuliyau baeliya, yaa nige hi nonoek labeliya awoliyaa o ebo gegebaliyaa. Yaka Pilistiya wali tologugui nimala panuna bulumwakau hi nouliulilagil ana siga Bet-Semes ana sigaa. \p \v 13 He panuwa Bet-Semes wali witi hi tomwatomwa opwopwa. Sauga mataliya hi lihin Bateli ana Dedewaga hi kite, yaka hi yaliyaya nabi hot. \v 14-15 He bulumwakau waga momomol hi momol tukan Yosuwa gagama Bet-Semes wana witi ana eyowaa, yaka hi notalmilila pat bwabwatana bebenaa. Inoke un Libai bolauiliyau enuna hi na Yehoba wana Bateli ana Dedewaga, ginebi kakanun gold hi ginoliya ana dedewaga, hi kaval palol ge hi teleliya pat bwabwatana pwatanaa. Yaka gamagalau waga momomol ana ginol hi kukulekaleka-an ge hi gela powon ana ebwakil, yaka bulumwakau hi lolil ge hi powonagil pwabwaligel Yehoba elana. Inoke lan o elana Bet-Semes gamagaliliyau bwasumu enuna al hi powon pwabwaligel, ge enuna hi powonagil Yehoba elana heliheliyam powonina. \v 16 Pilistiya wali tologugui nimala panuna ginol o gegewena hi kite, yaka abwe lan maisena o elana hi sikal hi na panuwa Eklon. \p \v 17 He kasiyebwa youlololon i ola baliyan kakanununa gold hi ginoliya bolo Pilistiya hi patuna Yehoba elana wali gegi molana ali gewi nimala panuna, i paolaolaek Pilistiya wali taun maisena ge maisena Asdod, Gasa, Askelon, Gat ge Eklon. \v 18 I ola al, sikokoi kakanununa gold hi ginoliya ali gewi nimala panuna, i paolaolaek Pilistiya wali taun bwabwatal ginebi ge awanina ona, bolo tologugui ali gewi nimala panuna hi logugui-agil. He pat bwabwatana toto Yehoba wana Bateli ana Dedewaga hi teliya, iyoho to Yosuwa wana witi ana eyowaa. Inoke sauga o ge i nem ana siga sauga e, i panuwahikagil bugul bolo hi ginola o kaiweliya. \p \v 19 Yaa Yehoba Bet-Semes bolauiliyau ali gewi sebenti (70) i lolil ge hi aliga, kaiwena mataliya i lau wana Bateli ana Dedewaga gamwanaa.\f * \fr 6:19 \ft Bateli ana Dedewaga i bwabwalena, kaiwena iya i ola Yehoba i minaa wana gamagalau gamwaliyaa ana etotohi. Yaa Bet-Semes enuna wali matapwal kaiwena ana bwabwalena hi apanak. He Isileli wali sauga nonawanawa uleya, bwagana un Libai bolo hi kalivai, nige bosowailiya nihi pihikan o ebo nihi kite. (Ali Gewi 4:15 ge 20)\f* Inoke gamagal nuwaliya i nak ge hi kahikahin Yehoba wana ginol o kaiwena, \v 20 yaka hi ba, “Nige etega bosowaina ni talmilil Yehoba manininaa, kaiwena iya Yabowaine bwabwalena. He Bateli ana Dedewaga ta patuna egonan, yaa i nana henalau elal?” \p \v 21 Yaka elopapatuna enuna hi patunal hi na Kiliyat-Yelim gamagaliliyau elal ge hi ba, “Pilistiya iyaka Yehoba wana Bateli ana Dedewaga hi pasikal. Ku nem ku lau ku ahe ge ku na ku teliya wami panuwaa.” \c 7 \p \v 1 Inoke Kiliyat-Yelim bolauiliyau hi na hi lau Bet-Semes Yehoba wana Bateli ana Dedewaga hi ahe. Yaka hi na hi teliya Abinadab wana limiya, i miminaa oya etega elana, ge natuna Eliesa hi pwabwabwalena Dedewaga ana tomatahikan. \ms1 Samuwela I Tohouwa - Liwanina Etega \mr (1 Samuwela 7:2-17) \s1 Samuwela Isileli I Houwaagil ge Pilistiya Hi Pakokovel \p \v 2 Sauga i yapu Yehoba wana Bateli ana Dedewaga i miminaa panuwa Kiliyat-Yelim. He baliman ana gewi tuwenti (20) i mowasi, yaka abwe Isileli hi nuwa sikal Yehoba elana ge hi awanun kahikahin labe kaiwena. \v 3 Inoke Samuwela i baek Isileli gegewel elal i ba, “Ebo ku sisikal Yehoba elana ginebi ge atemiu bwalibwaligena, he panuwa getogal wali yabowaineyau ge yabowaine Astolet\f * \fr 7:3 \ft Astolet iya yabowaine yovana. Kenani wali abulilek elana iya yabowaine Bal lagona, ge iya bosowaina malul ni pek elal ge bosowaina ni label lohaveyan ana sauga elana. Bal ge Astolet ali tapwalolo paganina hi gewi, etegana te ganawal paganina.\f* gogoginolil nuku aliyohil. Yaka nuku talamwagimiu ge nuku kululuek ya te Yehoba elana, inoke iya abwe ni pwamwalimiu Pilistiya nimaliyaa.” \v 4 Yaka Isileli yabowaineyau \w Bal\w* ge Astolet gogoginolil hi aliyohil ge hi kululuek ya te Yehoba elana. \p \v 5 Inoke Samuwela i ba, “Isileli gegewel nuku pamigogo-agil panuwa Mispa, yaka nau abwe na awanuna to Yehoba elana kaiwemiu.” \v 6 Sauga Isileli hi migogo, yaka gamagalau hi na wewel hi wagi ge hi ligin bilibiliya Yehoba matanaa.\f * \fr 7:6 \ft Ginol ya nige wasana i gagan buki enuna al elal, ge ana sapu nige ta aatena bubun. Yaa tabam gamwana te wali gegi hi lopapit ge ateliya ana pulowan hi ba tagilan.\f* Inoke lan o elana ali galebu hi palahikan, ge wali gegi hi lopapit hi ba, “Ama iyaka ha gegi Yehoba elana.” (He Mispa elana te Samuwela i tabwa Isileli wali tohouwa.) \p \v 7 Sauga Pilistiya wasa hi hago te Isileli heliya iyoho hi migogo panuwa Mispa, yaka wali tologugui nimala panuna avaliyau wali tolohaveyan, hi nok ge nihi haveyan elal. He Isileli wasa hi hago inoke hi lovakun, \v 8 yaka hi baek Samuwela elana hi ba, “Nu mimi awaawanun Yehoba wala Yabowaine elana, inoke ni pwamwalima Pilistiya nimaliyaa.” \v 9 Inoke Samuwela sipi natuna memelona etega i ahe i lol ge i \w powonan pwabwalige|lemma="powonpwabwalige"\w* Yehoba elana. Yaka i awanun nabinabi Isileli kaiweliya ge wana awanun lahena Yehoba i ginol. \p \v 10 He Samuwela iyoho ya powon bwasumona i tonton, yaka Pilistiya wali tolohaveyan hi noha Isileli gegeliliyaa ge nihi haveyan elal. Yaa Yehoba i ba gulumwawa butuna bwabwatana i gan, yaka Pilistiya wali tolohaveyan nuwaliya i pagewagewa inoke Isileli hi lou luwagil. \v 11 Inoke Isileli wali tolohaveyan hi tagilem panuwa Mispa, yaka Pilistiya hi takel ge hi mimi lololil ana siga panuwa Bet-Ka hi eguluwan. \p \v 12 Yaka Samuwela pat etega i ahe ge i pamilila panuwa Mispa ge Sen ali luwaluwala. Yaka i ba, “Yehoba i labela ana siga sauga ya,” inoke pat alana i tun Ebenisa.\f * \fr 7:12 \ft Pana Hibilu elana alan Ebenisa ana sapu te, “Labe ana pat.”\f* \v 13 He Isileli iyaka Pilistiya hi pakokovel hoti, inoke nige hi sisikal al ge hi lolohaveyan Isileli wali labiya. \p Samuwela yawalina miminana, Yehoba wana gasisi elana Pilistiya i teli lowagil. \v 14 Yaka Isileli wali panuwa bolo hi minaa Eklon ge Gat ali luwaluwala, valila Pilistiya hi oel haveyan elana, Isileli iyaka hi ahel pasikalil, ginebi ge awanina ona bolo hi minaa panuwa o wali labiya. I ola al, Isileli avaliyau Amoli hi laumwal ge hi mibubun. \p \v 15 Samuwela iya Isileli wali tohouwa, i telipunaa Mispa elana ge i nok ana siga i yaomal. \v 16 Baliman maisena ge maisena ni nopain panuwa Betel, Gilgal ge Mispa, yaka kot ni awaawaginol panuwa o elal ge Isileli ali pulowan ni abubun. \v 17 Yaa sauga gegewena i sisikal wana panuwaa Lama, inoke kot ni awaawaginol al to. Yaka pat abapowon i paheya to Yehoba kaiwena. \c 8 \ms1 Logulogugui I Kalapanetem Samuwela elana I Na Kin Sol \mr (1 Samuwela 8–12) \s1 Isileli Hi Ba Samuwela Gamagal Etega Ni Hile wali Kin \p \v 1 Samuwela iyaka i liki, inoke natunau bolau labui i telel hi tabwa Isileli wali tohouwa. \v 2 Natuna gamaun alana Yoeli, ge loena alana Abaidiya,\f * \fr 8:2 \ft Pana Hibilu elana alan “Yoeli” ana sapu te “Yehoba iya Yabowaine,” ge alan “Abaidiya” ana sapu te “Yehoba iya Nam.”\f* hi miminaa panuwa Biyaseba ge kot hi awaawaginol. \v 3 Yaa wali ginol nige i oola tamaliya wana pagan. Heliya hi nuwa mani, yaka kakakawi manina hi ahiahi gamagalau elal ge logugui ana sapu hi pipil getogaan. \p \v 4 Yaka Isileli wali tonowakau gegewel ali boda hi pamaisena, inoke hi na Samuwela elana panuwa Lama, \v 5 ge hi baek elana hi ba, “Iyaka u liki ge natumwau wali ginol nige i oola wam pagan. He gamagal etega nu hile ni tabwa wama kin ge ni houwaagima, ni ola boda gegewel al wali kin i gan.” \p \v 6 Yaa wali awanun kin kaiwena Samuwela nige i yayaliyaya-an, inoke i na i awanun Yehoba elana. \v 7 Yaka Yehoba i baek elana i ba, “Nu ginol ni ola wali baaba eliyam, kaiwena nige tage owa hi towaagiwa, yaa nau hi towaagau nige nuwaliya na ola wali kin. \v 8 I telipunem lan toto ya ahel hi tagilem Itipita ana siga lan ebe, hi miluwagau ge hi kukululuek yabowaineyau gegetogal elal. He pagan maisena o heiya te hi awaawaginol eliyam ei. \v 9 Nu ginol ni ola wali baaba, yaa wali wasa nu pek bubun yaka nihi atena te kin toto bwaliga ni logugui-agil ga ni ginol ola elal.” \p \v 10 Yaka Yehoba wana baaba gegewena Samuwela i baunanik gamagalau elal, heliya hi awanun nuwaliya kin. \v 11 I ba, “Kin toto bwaliga ni logugui-agimiu wana ginol eliyamiu ni ola hiwe: Natumiyau bolau ni aheliya eliyamiu, yaka enuna ni telel nihi heya wana haveyan ana waga momomol elal, enuna wana hosi pwataliyaa, ge enuna ni ba nihi patalelu wana waga momomol awonaa.\f * \fr 8:11 \ft Hi patalelu wana waga momomol awonaa gamagalau wali wasa hi pek nihi legi, ge hi ola wana bodigad (body-guard).\f* \v 12 Enuna ni telel wana tolohaveyan tausan ali toematana, ge enuna pipti (50) ali toematana. Enuna wana eyowa nihi giyagiyal ge nihi pahipahi. I ola al, enuna ni telel elohaveyan ge wana waga momomol ana etuwalali buguliliyau nihi awaawaginol. \v 13 Natumiyau yowau ni aheliya eliyamiu, yaka ni ba enonu bwalena waiwaisana nihi awaawaginol, aanan nihi ligaliga ge pwalawa nihi umuumun iya kaiwena. \v 14 Wami bilibili, wami oine ana eyowa ge wami olibe ana gungun, bolo waiwaisal hot, ni ahel ni pek wana totuwalali alaliya bwabwatal elal. \v 15 Wami witi ge oine ni wali paelulutega yaka gamwaliyaa wali maisena ni ahe ge ni guyauan wana totuwalali alaliya bwabwatal ge wana totuwalali enuna al elal. \v 16 Wami totuwalali loloyowanil bolau ge yowau, ginebi ge wami bulumwakau ge wami donki waiwaisal, ni ahel ni patuwalali-agil totona kaiwena. \v 17 Wami bwasumu sipi ge goti ni wali paelulutega, yaka gamwaliyaa wali maisena ni ahe, ge komiu al nuku tabwa wana totuwalali loloyowanil. \v 18 He sauga o elana, abwe nuku yoga ha labe kaiwena Yehoba elana kin toto ku hile kaiwemiu wana ginol kaiwena, yaa lan o elana Yehoba nige ni lalabemiu.” \p \v 19 Yaa gamagalau nige nuwaliya i ola Samuwela wana baaba nihi laeganan, yaka hi ba, “Nigeya! Nuwama wama kin ni gan ge ni logugui-agima. \v 20 Yaka naha ola boda gegewel al, wama kin ni gan ni houwaagima ge haveyan elana ni toematana.” \p \v 21 Sauga Samuwela gamagalau wali baaba gegewena i hago, yaka i na i baunanik Yehoba elana. \v 22 Anana Yehoba i lahe i ba, “Nu ginol ni ola wali baaba, inoke gamagal etega nu hile wali kin.” \p Yaka Samuwela i baek Isileli elal i ba, “Gegewemiu ku sikal ku na tomaha ona wami panuwaa.” \c 9 \s1 Yehoba Sol I Patuna Samuwela elana \p \v 1 Tau etega alana Kisi ana un Beniyamina, iya togogomwau ge alana i bwata. Tamana alana Abiyel, Abiyel tamana Selol, Selol tamana Bekolati, ge Bekolati tamana Apiya, heliya un Beniyamina ana tonowakau. \v 2 Kisi natuna tauina etega i gan alana Sol, i hebubun ana awa i waisi hot Isileli gegewel gamwaliyaa, ge i yapu alonau gegewel hi sikala ya te vevelana elana. \p \v 3 He Kisi wana \w donki\w* enuna hi tatayaomal, yaka i baek natuna Sol elana i ba, “Totuwalali etega u ahe alom nuku na donki nuku loyaagil.” \v 4 Yaka Sol totuwalali etega i ahe alona, inoke hi nosolaa un Ipileimi wali labi oyana gaganina gamwanaa ge labi Salisa, yaa nige hi pwapwawal. Yaka hi novevehe al labi Salim ge abwe Beniyamina wali labi gamwana gegewena hi loyaan, yaa nige hi pwapwawal. \p \v 5 Sauga hi na hi vin labi Sup, yaka Sol i baek totuwalali elana i ba, “U nem ta sikal. Ebo nigeya, nasi nam nige al ni nuwanuwatu donki kaiweliya, yaa ni nuwanuwatu te kila kaiwela.” \p \v 6 Anana totuwalali i lahe i ba, “Besi ga! Palopita etegana iyahe te panuwa ya elana, ana awatauwan i bwata gamagalau elal ge bugul gegewena ni baunanagil i masal i ola wana baaba. Ta na ta kite. Tabam bosowaina kamwasa ni ba lounan yaka ta noek.” \p \v 7 Yaka Sol i baek totuwalali elana i ba, “Ebo ta nok, hauna bugul ta muloluan elana? Aanan bolo ta loke wala nabwaa iyaka i mowasi. He binimala hauna ta pek elana?” \p \v 8 Anana totuwalali i lahe i ba, “Mani silba kekeisi iyahe elau. Na pek elana, inoke kamwasa ni ba lounan yaka ta noek.” \p \v 9-11 Anana Sol i lahe i ba, “I waisi, he ta egon.” Inoke hi nawanawa nihi nok panuwa toto palopita i miminaa. Sauga hi haha oya elana panuwa kaiwena, yaka galokau enuna hi pwawal hi tagilem to hi nana wewel hi wawagi. Inoke hi nel elal hi ba, “Tokita pahuwala iyoho?” (He houhouwena elana, ebo gamagal nuwaliya bugul etega nihi atena Yehoba elana, yaka nihi ba, “Ta na tokita pahuwala ta kite,” kaiwena saugena o elana palopita alaliya hi tutun ola to.) \p \v 12 Analiya hi lahe hi ba, “E, abwe i vin te lan e, kaiwena lan ya bwasumu hi powonagil oyaa abapowona ge ananina hi giginol. Iyahe tei maninimiwa, he etimwawa nuku nok. \v 13 Sauga nuku tuk panuwaa, yaka nasi nuku pwawa, mulaa abwe ni na ni ha oyaa abapowona ge alonau alonau nihi anan. He bolo hi awanunil nigeya ga nihi aanan ana siga iya ni nok ge powon enowana ni ba muloluan, yaka abwe nihi aanan. He etimwawa nuku nok, kaiwena sauga ya bosowaina te nuku pwawa.” \p \v 14 Inoke hi na hi ha panuwaa. Sauga hi tuktuk panuwa ana abatuktuka, yaka Samuwela hi pwawa i nenem elal, i nanawa abapowon kaiwena. \p \v 15 He nolu Yehoba iyaka i baaba haba Samuwela elana i ba, \v 16 “Tau etega i neem Beniyamina wali labiya, bwaligumwa ni ola te sauga e, na patuna ni nowa elam. Enonu nu hol kokowanaa iya ni tabwa no gamagalau Isileli wali tohouwa, inoke ni pwamwalil Pilistiya nimaliyaa. He wali kahin ya hago ge wali lomwan ya kite.” \p \v 17 Samuwela matana i nok Sol i kite, yaka Yehoba i baek elana i ba, “Tau toto o iya kaiwena te nolu ya baaba elam. Iya no gamagalau ni logugui-agil.” \p \v 18 Sol i noha Samuwela elana panuwa ana abatuktuka, yaka i nel i ba, “Tab bosowaina no wasa nu pem tokita pahuwala wana limi ga?” \p \v 19 Anana Samuwela i lahe i ba, “He nau te tokita pahuwala. Ku nohouwa maniniwa ta na oyaa abapowona, kaiwena lan ebe alowau komiu ta aanan toyawa. Inoke bwaligumwa mweluluga bugul gegewena toto nuwam nu atena na pwamwananal elam, yaka abwe na patunamiu nuku egon. \v 20 Yaa donki bolo hi tatayaomal ge lan eton iyaka i mowasi, bahi kaiweliya nuku nuwanuwatu, iyaka hi pwawal. Yaa henala ge boda Isileli gegewel nunuwaliya hot? He iyai te owa ge tamwam ana heniheni.” \p \v 21 Anana Sol i lahe i ba, “Ga i ola ge baaba o u baunan eliyau? Nau o un Beniyamina, iya i kekeisi hot Isileli ala un gegewel gamwaliyaa. Ge ama tini nige alana i bwabwata un Beniyamina elana.” \p \v 22 Inoke hi na hi ha oyaa abapowona. Yaka Samuwela Sol ge wana totuwalali i en tukagil limi gamwanaa, ge i pamisiyoil gamagalau alaliya bwabwatana wali yau elana, yaa bolo hi awanunil ali gewi teti (30) wali yau i getoga. \v 23 Yaka Samuwela i baek toligaliga elana i ba, “Bwasumu bunumwina waiwaisana toto ya pewa ge ya ba nu teli getogaan, u pwatanim.” \p \v 24 Inoke toligaliga bwasumu nagilina i ahe i pwatanik i na i teli Sol manininaa. Yaka Samuwela i baek Sol elana i ba, “Toto e, owa kaiwem. U ahe u an. He sauga ya baek toligaliga elana, ‘Gamagalau iyaka ya awanunil nihi nem,’ yaka ya ba toto e i teli getogaan owa kaiwem an toyawa ya kaiwena.” Inoke lan o Sol alona ge Samuwela hi anan. \p \v 25 Sauga hi aanan haba, yaka abapowon hi eguluwan ge hi na hi lau panuwaa. Inoke Samuwela Sol i en heyan wana limi pwatanaa toto hi tal paabwab, yaka alona hi liwaliwan. \s1 Samuwela Enonu I Hol Sol Kokowanaa ge Etotohi Eton I Baunagil \p \v 26 Lan i gan hi lut, inoke Samuwela i yoga ha Sol elana i ba, “U lovivina, yaka ta na na en telewa kamwasaa.” Inoke Sol i lovivina, yaka aloliya Sol wana totuwalali hi na hi tagil kamwasaa. \v 27 Sauga hi na hi vin panuwa ana sigaa, yaka Samuwela i baek Sol elana i ba, “U ba wam totuwalali elana ni nohouwa awolaa.” Totuwalali i egon, yaka Samuwela i ba vevehe al Sol elana i ola, “U mina ga alou owa sauga kekeisi, yaka Yabowaine wana baaba na baunaniwa nu hago.” \c 10 \p \v 1 Inoke Samuwela olibe enonona ana patuna etega i ahe ge i hol Sol kokowanaa, yaka i nalo ge i baek elana i ba, “Enonu ya hol kokowamwa kaiwena Yehoba i hilewa nu tabwa iya wana gamagalau hot Isileli ali tonul.\f * \fr 10:1 \ft Topapasikal pana Gilik elana (toto alana ta ba Septuagint) puna ya ana tubwi hi teli i ola hiwe: \fq Yehoba wana gamagalau nu logugui-agil ge nu pwamwalil ali topihigelgel elal, heliya hi mipainagil. He bugul bolo hiwe abwe nihi gan nihi ola etotohi ge nu atena tunahot Yehoba i hilewa nu tabwa wana gamagalau hot ali tonul.\f* \v 2 Sauga nu eguluwagau ge nu nawanawa, yaka bolau labui nu pwawal tubula Letiyeli ana salai gegelinaa panuwa Selsa elana, un Beniyamina wali labi ana sigaa. Yaka wam wasa nihi pewa nihi ba, ‘Donki bolo kaiweliya ku loyaloya iyaka hi pwawal. He tamwam iyaka nige al i nuwanuwatu kaiweliya, yaa komiu kaiwemiu te i nuwanuwatu. Iya iyoho i nelnel i ba, “Ga na ola ge natu na pwawa?” ’ \p \v 3 “Yaka abwe nu novevehe al nu na nu vin panuwa Tabo abwakilina bwabwalena elana, yaka bolau eton al nu pwawal hi nanawa panuwa Betel kaiwena ge nihi tapwalolo Yabowaine elana. Etegana goti natunau eton ni kalivail, eluwana beleid eton ni noahel, ge etonina oine ana patuna etega goti kunisina elana hi ginoliya ni kalivai. \v 4 Yaka alomwau nuku pemumulolu ge beleid eluwa nihi pewa ginebi wam yaliyaya nu ahe. \p \v 5 “Toto o enaa, abwe nu na Gibeya, iya Yabowaine wana oya. He labi o Pilistiya wali tolohaveyan wali abaholavi etega iyoho to. Sauga nu novin panuwa gegelinaa, yaka palopitau ali boda nu pwawal hi loem oyaa abapowona. Enuna nihi houwa egalagalavenu hapi, tambalin ge gita nihi lolol ge igo nihi yuyu, yaka gegewel Yehoba Yayaluwana wana gasisi elana nihi wonawona ge nihi sagasaga. \v 6 Inoke sauga o Yehoba Yayaluwana ni lau eliyam ge ni pagetoga-agiwa, yaka alomwau nuku wonawona ge nuku sagasaga. \v 7 He sauga ebo etotohi bolo ya baunagil nihi tabwa tunahot, yaka hauna u nuwatuan i waisi tage nu ginol, nu ginol ya, kaiwena Yabowaine ni miminaa eliyam. \p \v 8 “He nu houwa maniniwa nu na nu lau panuwa Gilgal. Nu matamatan lan ana gewi seben, yaka abwe na nowa, inoke bwasumu na \w powonan pwabwalige|lemma="Powonpwabwalige"\w*, ge \w heliheliyam powonina\w* na ginol. Yaka wam wasa na pewa hauna abwe nu ginol.” \p \v 9 Sauga Sol i mipil ge ena i pek Samuwela elana ni eguluwai, yaka Yabowaine Sol yawalina i pil pavavaluna, ge etotohi gegewena bolo Samuwela i baunan, lan o hi tabwa tunahot. \v 10 He sauga Sol ge wana totuwalali hi vin panuwa Gibeya, yaka palopitau ali boda hi pwawal. Inoke Yabowaine Yayaluwana wana gasisi i lau Sol elana, yaka alonau hi wonawona ge hi sagasaga. \v 11 Gamagalau bolo Sol hi atena, wana ginol o hi kite inoke hi penelnel-agil hi ba, “Hauna gun i gan Kisi natuna Sol elana? Bi ola iya al palopita avaliya etega?” \p \v 12 Tau etega i miminaa to, analiya i lahe i ba, “He palopitau ya, henala tamaliya?”\f * \fr 10:12 \ft Totalisi tomaha wali nuwatu baaba ya ali sapu kaiwena. Yaa tabam ana sapu i ola hiwe: palopitau tamaliya te Yehoba, iya te i pabaaba-agil, o ebo i pawonawona ge i pasagasaga-agil. Inoke bosowaina ya Yehoba Yayaluwana ni lau Sol elana ge ni tabwa palopita.\f* Yaka heliya wali baaba etega hi babaa ola hiwe, “Bi ola Sol iya al palopita avaliya etega.” \v 13 He Sol i wonawona ge i sagasaga haba, yaka abwe i na i ha oyaa abapowona. \p \v 14 Sauga etega Sol tamana talina i nel Sol alona ge wana totuwalali elal i ba, “Ga ku nanawaa?” \p Anana Sol i lahe i ba, “Ha na donki bolo hi tatayaomal ha loyaagil, yaa nige ha pwapwawal, yaka ha na Samuwela elana.” \p \v 15 Inoke tau o i nel i ba, “No wasa ku pem Samuwela ga i ba ola eliyamiu.” \p \v 16 Anana Sol i lahe i ba, “I baem eliyama te donki bolo hi tatayaomal iyaka hi pwawal.” Yaa nige i wawasaan te Samuwela i baek elana i ba, “Owa abwe nu tabwa Isileli wali kin.” \s1 Sol Hi Hile I Tabwa Kin \p \v 17 Sauga etega al Samuwela boda Isileli i yoga gogonil hi na panuwa Mispa ge hi talmilila Yehoba awonaa. \v 18 Inoke i baek elal i ba, “Yehoba, Isileli wala Yabowaine, i ba ola hiwe: Ya pwamwalimiu Itipita nimaliyaa ya ahemiu ku tagilem Itipita ku nem Kenani. Ge ya pwamwalimiu abalogugui ona elal bolo wali logugui ana gasisi i paanlowagimiu. \v 19 Yaa bwagana ya pwamwalimiu ami pulowan ge ami nak gegewel elal, he nau wami Yabowaine iyaka ku towaagau. Inoke ku awanun elau ku ba, ‘Wama kin etega nu pem ge ni logugui-agima.’ He ami un ge un, pwahiya ge pwahiya, nuku nem nuku talmilil nau Yehoba maniniwa.” \p \v 20 Sauga Samuwela i ba Isileli un ge un hi notagil, yaka Yehoba un Beniyamina i hile.\f * \fr 10:20 \ft He nige ta aatena Isileli ga hi ginol ola ge Yehoba wana hilihili o hi atena. Yaa tabam pat ali etotohi gaganina Ulim ge Tamim hi patuwalali. \+bdit Ulim ge Tamim\+bdit* nu kite \+bdit Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+bdit* elana, lamwa 241 \+bdit Abatelipuna, Totagil, Yosuwa, Ludi, Daniyela ge Yona\+bdit* ali buki elana.\f* \v 21 Yaka Samuwela i ba un Beniyamina pwahiya ge pwahiya hi notagil, yaka Yehoba pwahiya Matili i hile. Yaka abwe pwahiya o gamwanaa Yehoba Sol i hile, iya Kisi natuna. Yaa hi loyaloya nige hi pwapwawa. \v 22 Inoke hi nel Yehoba elana hi ba, “Tab Sol i nem e?” \p Wali nel i lahe i ba, “E, iyaka i nem, iya iyoho i bunsumi bugubugul gamwaliyaa.” \p \v 23 Yaka hi patalelu hi na hi ahe tagilan ge hi en pwatanik i talmilil boda gamwaliyaa. Iya i yapu hot alonau gegewel hi sikala ya te vevelana elana. \v 24 Yaka Samuwela i baek Isileli gegewel elal i ba, “Ku kite! Tau toto e iya te Yehoba i hile i tabwa wami kin. He nige etega al i gagan boda Isileli gamwalaa i oola iya.” \p Yaka gegewel hi yoga hi ba, “Wama kin yawalina ni yapu!” \p \v 25 Yaka Samuwela kin ali logugui i ba pwamwananal gamagalau elal. Inoke i leli tukan buki etega elana ge i na i teli Yehoba manininaa. Yaka abwe gamagalau i patunal hi sikal wali panuwa tomaha ona elal. \p \v 26 He Sol al ge i na wana panuwaa Gibeya, alonau bolau gasigasisel enuna bolo ateliya Yabowaine i pihikan nihi tabwa Sol ana tototoulil. \v 27 Yaa gamagalau sisigal enuna hi kite lowan inoke hi ba, “Tau ya bosowaina ya ni pwamwalila?” Yaka nige mulolu etega hi pwapwatanik elana. Yaa Sol nige baaba etega i babaunan kaiweliya. \c 11 \s1 Sol Boda Amoni I Pakokovel \p \v 1 Yaka abwe sauga etega boda Amoni wali kin Nahas wana tolohaveyan i ahel, hi na Isileli panuwana Yabesi, iyoho labi Giliyad elana, ge hi mipainan. Inoke Yabesi bolauiliyau gegewel hi na hi baek kin Nahas elana hi ba, “Ta pebabateli-agila alomeyau komiu ta mibubun, yaka naha minaa wam logugui gabulanaa.” \p \v 2 Yaa analiya kin Nahas i lahe i ba, “Nigeya! Iyai te ebo gegewemiu nuku talamwagimiu matamiu labena awomiwa na bwana yohil, yaka abwe alomeyau komiu ta pebabateli-agila. Na ginol ola o, yaka Isileli gegewemiu nuku puluwawi.” \p \v 3 Yaka Yabesi wali tonowakau hi awanun elana hi ba, “Lan ana gewi seben nu pem ga, inoke wama elopapatuna naha patunal nihi na Isileli gamwana gegewena elal wali wasa nihi pek. Ebo nige etega ni nenem ni lalabema, yaka abwe naha talamwagima eliyam wam nuwatu nu ginol.” Inoke wali awanun Nahas i talamwi. \p \v 4 Sauga elopapatuna hi novin Gibeya, Sol wana panuwaa, ge Nahas wana logugui hi wasaan, inoke gamagalau hi lokahin nabi analiya i bwata. \v 5 He sauga o elana, Sol i neem wana eyowaa i sisikal panuwaa, alonau ge wana bulumwakau bolo i patuwalali-agil wana eyowaa. Inoke kahin bwabwatana i hago, yaka i nel gamagalau enuna elal i ba, “Hauna gun i gan gamagalau elal? Hi bwe ge hi lolokahin?” Yaka wana wasa hi pek i ola to hauna Yabesi wali elopapatuna hi wasaan elal. \p \v 6 Sauga wali baaba i hago, yaka Yabowaine Yayaluwana wana gasisi i lau elana ge i huga nabi kin Nahas kaiwena. \v 7 Yaka bulumwakau labui i ahel i tagapaaligal ge tuwaliya i gotomwatomwa-agil, inoke i pek elopapatuna elal ge i ba hi kalivail pwapwati Isileli gamwana gegewena elal, ge hi ba, “Henala nige ni nonouliulil Sol ge Samuwela eliyaa ge ni hahaveyan boda Amoni elal, he wana bulumwakau nihi gotomwatomwa-agil ni ola hiwe!” \p Sauga gamagalau baaba o hi hago, inoke Yehoba i palovakun-agil kaiwena wana gasisi hi kiteya Sol elana. Yaka bolau gegewel hi boda pamaisena ge hi tagil toyawa nige etega i miminaa panuwaa. \v 8 Inoke Sol i pamigogoil panuwa Bisek elana ge i pwawa bolau bolo hi neem Isileli ali gewi tili handeled tausan (300,000), ge bolo hi neem Yuda ali gewi teti tausan (30,000). \p \v 9 Inoke hi baek elopapatuna bolo hi neem panuwa Yabesi elana hi ba, “Nuku na nuku baek alomiyau eliyalil te bwaligumwa mulaa abwe alalati bwagatau, ama naha pwamwalimiu.” Sauga elopapatuna hi sikal hi na Yabesi wali wasa hi pek, inoke hi yaliyaya nabi. \v 10 Yaa hi baek Amoni elal hi ba, “Bwaligumwa naha talamwagima eliyamiu, yaka hauna ku nuwatuan nuku ginol ya.” \p \v 11 Sol wana tolohaveyan i walel boda eton, yaka mweluluga kekeisi hot nigeya ga didiga i totomwa te hi vin, hi na hi tuk Amoni wali abaholaviya ge hi mimi lololil ana siga alalati bwagatau. Bolo hi mwal, hi lou waliwali, maisena ge maisena tomaha hi nonoek. \s1 Isileli Sol Hi Patunahot Iya wali Kin \p \v 12 Haveyan enaa, yaka Isileli wali tolohaveyan hi nel Samuwela elana hi ba, “Bolau bolo hi ba nige nuwaliya Sol ni tabwa kin heliya ga? U ahel nihi nem eliyama yaka naha tagapaaligal.” \p \v 13 Yaa Sol i baek elal i ba, “Nige gamagal etega ta tatagapaaliga, kaiwena lan ebe Yehoba Isileli i pwamwalila ala topihigelgel elal.” \p \v 14 Yaka Samuwela i baek gamagalau elal i ba, “Ta na panuwa Gilgal ge ta patunahot te Sol iya wala kin.” \v 15 Inoke gegewel hi nok, yaka Yehoba manininaa Sol hi patunahot iya i kin. Inoke heliheliyam powonina hi ginol Yehoba manininaa, yaka Sol alonau ge gamagalau hi anan toyawa ge hi yaliyaliyaya. \c 12 \s1 Samuwela Isileli I Ba Pagasisel \p \v 1 Inoke Samuwela i baek Isileli gegewel elal i ba, “Iyaka ya ginol i ola wami awanun eliyau ge gamagal etega ya teli iya wami kin. \v 2 He wami kin o sauga ya i houwaagimiu. Nau iyaka ya liki kaunu i puwi, he natuwau bolau heliya iyahe alomiyau. I telipunaa no sauga heval ana siga lan ebe nau ya houwaagimiu. \v 3 He sauga ya ya talmilil awomiwa. Inoke ebo bugul etega ya ginol panak, yaka nuku ba pamasal Yehoba ge wana hilihili kin mataliyaa. Tab gamagal etega wana bulumwakau ya ahe? O, age etega wana donki ya ahe? Tab gamagal etega ya kakawe ge wana gogomwau ya ahe? O, age etega ana hehegan ya apapanak-an? Tab kakawi manina ya ahe gamagal etega elana inoke nige ana lahi ya giginol? Ebo bugul bolo o etega ya ginol, he no wasa nuku pem yaka na abubun.” \p \v 4 Anana hi lahe hi ba, “Nige u kakakawema ge wama gogomwau u aahe, o ebo ama hehegan u aapapanak-an. Ge nige kakawi manina u aahe gamagal etega elana.” \p \v 5 Inoke Samuwela i baek elal i ba, “Yehoba alona ge wana hilihili kin wami baaba o iyaka lan ebe hi hago, inoke nihi patunahot te nige no ginol nanakina etega ku pwapwawa.” \p Yaka anana hi lahe hi ba, “E. I ola. Yehoba wama baaba o iyaka i hago.” \p \v 6 Inoke Samuwela i ba vevehe al gamagalau elal i ba, “Yehoba te Mosese ge Eloni i hilel. Iya te tubulau i ahel hi tagilem Itipita. \v 7 He nuku talmilil Yehoba matanaa, yaka ginol bwabwatal bolo i ginolil tubulau kaiweliya ge komiu kaiwemiu na liwanagil. Inoke eliyana wami gegi na pamasal eliyamiu, kaiwena nuwamiu kin. \p \v 8 “He Yakobo alonau natunau ge tubunau hi na Itipita. Baliman hi gewi i mowasi abwe Itipita boda Isileli hi papalomwan-agil, yaka labe kaiwena hi yoga ha Yehoba elana inoke Mosese ge Eloni i patunal elal. Yaka tubulau hi ahel hi tagilem Itipita ge hi nulil hi nem hi miminaa labi ya elana. \p \v 9 “Yaa Yehoba, iya tubulau wali Yabowaine, hi nuluwan. Inoke sauga ali topihigelgel hi nem hi lohaveyan elal, yaka i tatalamwagil nimaliyaa. Ali topihigelgel etegana Sisila, panuwa Heisol wali tolohaveyan wali tohouwa, etegana boda Pilistiya, ge etegana labi Mowabi wali kin. \v 10 Inoke sauga maisena ge maisena tubulau labe kaiwena hi yoyoga ha Yehoba elana hi babaa, ‘Ama iyaka ha gegi, kaiwena am en ha pewa ha kukululuek yabowaine gogoginol Bal ge Astolet elal. He nu pwamwalima ama topihigelgel nimaliyaa, yaka naha kululu elam.’ \v 11 Yaka sauga maisena ge maisena Yehoba gamagal etega i papatuna, etegana Gidiyon, etegana Belaki, etegana Yepta, ge etegana nau Samuwela. Inoke Yehoba i pwamwalimiu ami topihigelgel nimaliyaa ge ku mibubun. \p \v 12 “Yaa sauga Nahas, Amoli wali kin, alonau wana tolohaveyan hi nenem nihi lohaveyan eliyamiu, yaka bwagana Yehoba wami Yabowaine iya wami kin, he ku baem eliyau ku ba, ‘Nigeya! Nuwama wama kin ni gan ge ni logugui-agima.’ \v 13 He kin toto ku hile iya hiwe. Ku awanuni, he iya Yehoba iyaka i teli wami kin ge ni logugui-agimiu. \v 14 Ebo Yehoba nuku lovakunan yaka nuku tapwalolo elana, wana baaba nuku hago ge nige wana logugui nuku totowani, ge ebo alomiu wami kin Yehoba wana kamwasa nuku toulil, inoke nuku mibubun. \v 15 Yaa ebo nige wana baaba nuku hahago ge ebo wana logugui nuku towani, yaka wana gasisi elana ni apapanak-agimiu ni ola valila tubulau i apapanak-agil. \p \v 16 “He nuku talmilil, yaka ginol bwabwatana etega Yehoba i giginol matamiwa nuku kite ni ola hiwe. \v 17 Sauga ya witi tomwatomwa ana sauga. Ge ku atena kila wala labiya nige kehe ana sauga i oola. Yaa nau na awanun Yehoba elana panuwa ni pagulumwawa ge ni lokehe. Ebo ni ginol ola o, yaka abwe nuku atena te sauga ku awanun wami kin ni gan, he iyaka ku gegi Yehoba matanaa.” \p \v 18 Yaka Samuwela i awanun Yehoba elana, inoke lan o panuwa i pagulumwawa ge i lokehe. Inoke gamagalau gegewel Yehoba ge Samuwela hi lovakunagil. \p \v 19 Yaka gegewel hi baek Samuwela elana hi ba, “Nu awanun Yehoba wam Yabowaine elana ama wam totuwalali kaiwema yaka bahi naha aaliga. Kaiwena wama gegi ona iyaka ha paetulan te ha awanun wama kin ni gan.” \p \v 20 Analiya Samuwela i lahe i ba, “Bahi lovakun! Tunahot gegi bolo ya ku ginolil. Yaa bahi al Yehoba ana en nuku pepek, nuku kululu elana alona ge atemiu bwalibwaligena. \v 21 Bahi Yehoba nuku eeguluwan ge nuku kukululuek yabowaine gogoginol elal. Heliya bugul bwagabwaga hot, nige bugul waiwaisana etega nihi giginol kaiwemiu ge nige nihi pwapwamwalimiu. \v 22 Yehoba wana yaliyaya elana i hilemiu iya wana gamagalau. Inoke komiu nige ni teteli yohimiu, kaiwena ebo ni ginol ola, he totona alana ni papuluwawi-an to. \v 23 Ge nau nige na babakuhu awaawanun kaiwemiu, kaiwena ebo na bakuhu, he iyaka ya gegi Yehoba elana to. I ola al, kamwasa waiwaisana ge sasapona na pankitemiu ge eliyana nuku nanawaa. \v 24 Yehoba wana ginol bwabwatal bolo i ginolil kaiwemiu nuku nuwatuagil. Inoke nuku lovakunan ge nuku kululu tunahot elana ginebi ge atemiu bwalibwaligena. \v 25 Yaa ebo gegi nuku mimi awaawaginol, yaka alomiu wami kin Yehoba ni ahek yohimiu labi ya elana.” \c 13 \ms1 Sol I Kin - Liwanina Etega \mr (1 Samuwela 13–14) \s1 Sol I Gegi Topowon wali Tuwalali I Ginol \p \v 1 Sol wana baliman teti (30) te i tabwa kin, yaka Isileli i logugui-agil baliman ana gewi poti tu (42). \p \v 2 Sauga etegana bolau ali gewi tausan eton (3,000) i hilel Isileli gamwaliyaa hi tabwa wana tolohaveyan. Tausan eluwa (2,000) i ahel alonau hi miminaa panuwa Mikmas ge Betel ana labi oyana gaganina elana, ge tausan maisena (1,000) i patunal aloliya natuna Diyontan hi miminaa panuwa Gibeya un Beniyamina wali labiya. Yaka bolo i hilel pasogol i patunal hi sikal hi na wali panuwa ona elal. \p \v 3 Diyontan alonau wana tolohaveyan hi tuk Pilistiya wali abaholavi toto i minaa Gibeya\f * \fr 13:3 \ft Totalisi hi gewi hi ba panuwa maisena alana labui, Gibeya ge Geba.\f* aloliyau hi lohaveyan ge hi pakokovel. Yaka wali ginol wasana etimwawa i lelu Pilistiya gamwaliyaa. Inoke Sol elopapatuna i patunal hi na Isileli labi gegewena bwagigi hi yuyu, ge hi ba, “\w Hibilu\w*, nuku laegan!” \v 4 Yaka Isileli gegewel wali wasa hi pek hi ba, “Sol iyaka i tuk Pilistiya wali abaholavi toto i minaa Gibeya ge i pakokovel, inoke Pilistiya hi huga nabi kila Isileli elala.” Ge hi ba al bolau nihi migogo Sol elana panuwa Gilgal. Inoke hi ginol ola. \p \v 5 He Pilistiya al wali tolohaveyan hi bugul papahel ge avaliyau Isileli nihi lohaveyan. Wali waga momomol ali gewi tausan eton (3,000), tolohaveyan bolo hi gaiheya elal ali gewi sikis tausan (6,000) ge bolo hi nawaa aeliyaa ali gewi i ola gilesa talbwasiya. Inoke hi na hi holaviya panuwa Mikmas, Bet-Aben labena nati. \v 6 Isileli hi kite te ali pulowan i bwata, kaiwena Pilistiya hi gewi nabi, heliya nige hi gegewi. Inoke enuna hi na hi bunsumi pat golinaa, ebwakil ge pat gamwaliyaa, bilibili golinaa ge wewel kenken elal. \v 7 Ge enuna wewel Yolidani hi kalapanet-an hi na un Gada wali labiya ge labi Giliyad. \p Yaa Sol i minaa panuwa Gilgal, yaka tolohaveyan gegewel bolo alonau, lovakun kaiwena hi ginuginu. \v 8 Lan seben i matamatan Samuwela wana sauga vin kaiwena,\f * \fr 13:8 \ft Totalisi enuna hi ba Samuwela wana baaba 1 Samuwela 10:8 elana bana. Yaa enuna hi ba toto ya i getoga kaiwena baliman i gewi iyaka i mowasi. Samuwela wana pagan te baliman maisena ge maisena i nana Gilgal (1 Samuwela 7:16). Inoke Samuwela wana sauga vin ge bwasumu ni powonagil hi atena. Inoke Sol i matamatan Samuwela ni nem bwasumu ni powonagil yaka Yehoba ni muloluan haveyan elana (puna 11-12).\f* yaa Samuwela nige i nenem. Inoke tolohaveyan hi egoegon ge Sol hi eguluwan. \v 9 Yaka i ba, “Bwasumu toto ta popowon pwabwalige ge bolo ta popowon-agil heliheliyam powonina ku pwatanim eliyau.” Hi ginol ola, inoke totona bwasumu i powonan pwabwalige Yehoba elana. \p \v 10 He Sol powon o abwe i ginol haba, yaka Samuwela i vin. Inoke Sol i na i kite ge alona hi mulolu. \v 11 Yaka Samuwela i nel elana i ba, “Hauna gun u ginol e?” \p Anana i lahe i ba, “Ya kite tolohaveyan iyaka hi egoegon ge hi eguluwagau, ge owa nige u vivin wam sauga vin elana. I ola al, ya atena Pilistiya wali tolohaveyan iyaka hi migogo panuwa Mikmas, \v 12 yaka ya ba, ‘Nasi nihi loem te Gilgal ge nihi haveyan eliyama, yaa nigeya ga ya aawanun Yehoba elana labe kaiwena.’ Inoke o puwapuwala ya te bwasumu ya powonan pwabwalige Yehoba elana, kaiwena nige bugul etega al bosowaiu ge na ginol.” \p \v 13 Yaka Samuwela i baek elana i ba, “U sigasiga hot! Logugui toto Yehoba wala Yabowaine i pewa nige u hehenapu-an. Binimala nu henapuan, inoke wam abalogugui ni pagasisi ge tubutubumwau nihi tologugui Isileli elana sauga gegewena nige ni momowasi. \v 14 Yaa nasi nige wam abalogugui ni mimihot. He kaiwena Yehoba wana logugui nige u hehenapu-an, inoke tunahot Yehoba tau toto iya nunuwana, abwe ni hile ge ni teli wana gamagalau wali tohouwa.” \s1 Isileli ali Pulowan ge Pilistiya wali Gasisi \p \v 15 Inoke abwe Samuwela panuwa Gilgal i eguluwan ge i nawanawa. Yaka Sol alonau wana tolohaveyan hi egon nihi na labi toto Pilistiya wali tolohaveyan hi miminaa. Inoke Gilgal hi eguluwan hi na Gibeya un Beniyamina wali labiya.\f * \fr 13:15 \ft I ola papasikal hi ginola pana Gilik elana (toto ta ba Septuagint). Pana Hibilu ana leleli i kaubwa i ola hiwe: \fq Yaka abwe Samuwela panuwa Gilgal i eguluwan i na Gibeya un Beniyamina wali labiya. \f* Yaka tolohaveyan bolo hi miminaa eliyana i vasilel, ali gewi sikis handeled (600). \v 16 Inoke Sol ge natuna Diyontan, avaliyau ge wali tolohaveyan, hi holaviya Gibeya un Beniyamina wali labiya. Yaa Pilistiya wali tolohaveyan hi holaviya panuwa Mikmas.\f * \fr 13:16 \ft Gibeya ge Mikmas nige ali bwaga i yayapu, yaa opop bwabwatana iyoho ali luwaluwala. Opop o i yapu i hek ge i lok, ge bebena labui hi lebwalebwal. Gibeya iyoho opop o labena yavanaa ge Mikmas iyoho labena aluwabwa. 14:4-5 al nu kite. \f* \v 17 Pilistiya pwahin eton hi papatunal hi tatagila wali abaholaviya hi nana Isileli wali panuwa tomaha elal, yaka aliya ge wali bugubugul hi kakaluoel. Pwahin etegana hi tatagilik hi nonoek kamwasa toto i na Opela labi Suwal, \v 18 pwahin eluwana hi lolok hi nonoek kamwasa toto i na Bet-Holon, ge pwahin etonina hi nonoek kamwasa toto i na manaoyaoya toto awona i noek Seboim Opopwina ge labi kekevana elana. \p \v 19 He saugena o, nige gamagal etega i gagan Isileli wali labi gamwanaa toto bosowaina aiyan ni tuwalali-an. Pilistiya nige hi tatalam tuwalali ololana o Isileli nihi ginol, kaiwena hi ba, “Bahi Hibilu wali haveyan kilepana ge gau nihi giginolil!” \v 20 (Inoke ebo Isileli wali egiyagiyal, matok, kenumu o ebo witi ana etomwatomwa mataliya ni but, nihi noahel nihi lau Pilistiya wali labiya ge nihi pek nihi vagalel. \v 21 Pilistiya wali mola hi teli heyan. Ebo egiyagiyal o matok mataliya nihi vagale, molana mani silba ana bwata eit glem. Ebo pok bwabwatana o kenumu mataliya nihi vagale o ebo bulumakau ali elopetaki nihi abubun, molana mani silba ana bwata glem esopali.) \v 22 Inoke lohaveyan ana lan elana, Isileli wali tolohaveyan gegewel nige wali haveyan kilepana ge gau i gagan, iyai te Sol ge natuna Diyontan. \s1 Diyontan Pilistiya Wali Tolohaveyan I Pakokovel \p \v 23 Pilistiya wali tolohaveyan hi na hi holaviya opop pwatanaa toto Mikmas ana labiya. He opop o iya kamwasa abanosola etega. \c 14 \p \v 1 Lan etega Sol natuna Diyontan i baek heval toto wana elohaveyan ana tokaval elana i ba, “U nem ta egon opop ta nopanetan ta na Pilistiya wali abaholaviya.” Yaa nige tamana wana wasa i pepek. \p \v 2 Saugena o Sol i miminaa abwakil pomaglenet\f * \fr 14:2 \ft Abwakil pomaglenet enuna hi bwata, enowana i lobwata ge hi aan. Pwatumwina ge suina i ket. Tologugui ge toyatala wali pagan te nihi miminaa abwakil bwabwatana alana gaganina gabulanaa, i ola Toasiyala 4:5 ge 1 Samuwela 22:6 i pamasal.\f* gabulanaa awan Miglon elana panuwa Gibeya tolinaa. Tolohaveyan bolo alonau ali gewi sikis handeled (600). \v 3 He topowon Ahaidiya iyoho gamwaliyaa holahola ipod\f * \fr 14:3 \ft Puna 18 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* i galoi. Ahaidiya iya Ikabod talina Ahitub natuna. Ahitub iya Pinehas natuna, ge Pinehas iya Ilai natuna, Ilai iya valila i topowon Yehoba elana panuwa Sailo. Yaa nige gamagal etega i aatena te Diyontan iyaka i egon. \p \v 4 Opop toto Diyontan nuwana ni nopanetan ni na Pilistiya wali abaholaviya bebena labui hi lebwalebwal. Lebwalebwal etega alana Bosese ge eluwana alana Sene. \v 5 Etega i minek opop labena aluwabwa panuwa Mikmas gegelinaa, ge etega i minek labena yavanaa panuwa Gibeya gegelinaa. \p \v 6 Diyontan i baek wana elohaveyan ana tokaval elana i ba, “U nem ta egon opop ta nopanetan ta na Pilistiya wali abaholaviya, heliya nige Yehoba hi aatena ge nige \w gotomwa yoho paganina\w* hi aahe. Tabam nasi Yehoba bugul etega ni ginol kaiwela. Bwagana ebo ta gewi o ebo nige ta gegewi, nige bugul etega bosowaina Yehoba ni kaus ge tage nige ni lalabela ge ta papakokovel.” \p \v 7 Yaka anana i lahe i ba, “Hauna u nuwatuan, he nu ginol ya! Ta nowa! Ya talamwagau alou owa ya!” \p \v 8 Inoke Diyontan i ba, “I waisi! Ta nopanet ge ta pamasalila Pilistiya nihi kitela. \v 9 Ebo nihi baem elala nihi ba, ‘Ku matamatana tei ana siga naha nowa eliyamiu,’ yaka ta talmilil ya abalaa. \v 10 Yaa ebo nihi ba, ‘Ku nem ku ha eliyama,’ inoke ta ginol ola to. Ebo ni masal ola o, he wala etotohi to Yehoba iyaka i telel nimalaa ge nasi ta pakokovel.” \p \v 11 Inoke ali toto labui hi nopanet ge hi pamasalil Pilistiya wali tolohaveyan hi kitel, yaka hi talawasi-agil hi ba, “Ku kite! Hibilu abwe hi yawal tagilem gola wali ababunsumiya.” \v 12 Yaka hi yoga lau Diyontan ge ana tolabe heval elal hi ba, “Ku hem elama ge naha pahenapomiu.” \p Inoke Diyontan i baek wana elohaveyan ana tokaval elana i ba, “Na mwena houwa, yaka nu mwena uliulil ewa, kaiwena Yehoba iyaka Pilistiya i telel Isileli nimalaa ge nasi ta pakokovel.” \p \v 13 Yaka i mwena hek lebwalebwala ge ana tolabe heval i mwena uliulil enaa. Inoke abwe Diyontan Pilistiya wali tolohaveyan enuna i tagapasogol, yaka ana tolabe heval i nouliulil ge i gopapaaliga-agil. \v 14 Haveyan houwan o elana Diyontan alona ge wana elohaveyan ana tokaval Pilistiya ali gewi tuwenti (20) hi lolil labi kekeisi etega gamwanaa. \p \v 15 Yaka Pilistiya wali tolohaveyan gegewel, bolo hi minaa abaholaviya ge bolo hi tagil hi kaluoyaoya, hi lovakun nabi ge nuwaliya i gewagewa. I ola al sauga o mwaniknik i masal. He Yehoba wana ginol eliyana te hi lovakun nabi. \s1 Isileli Pilistiya Hi Takel \p \v 16 Sol wana tolohaveyan, bolo i telel Pilistiya ali topekiti, heliya iyoho Gibeya un Beniyamina wali labiya, hi kite Pilistiya hi lou waliwali labi tomaha tomaha elal. \v 17 Yaka hi na Sol wana wasa hi pek, inoke i baek bolo alonau elal i ba, “Tolohaveyan gegewel ku yoga gogonil, yaka nuku kite henalau hi eguluwagila ge hi na hi haveyan Pilistiya elal.” Hi ginol ola o, inoke hi pwawa te Diyontan alona ge wana elohaveyan ana tokaval nige hi gagan. \p \v 18 Yaka Sol i baek topowon Ahaidiya elana i ba, “Am holahola ipod\f * \fr 14:18 \ft Ipod iya topowon bwabwatana ana kaliko etega (Totagil 28:6-12 nu kite). Babagal ana kama al hi am hikana ipod elana ge Ulim ge Tamim iyoho gamwanaa (Totagil 28:15-30 nu kite). Sol nuwana Ulim ge Tamim ni patuwalali ge ni nel Yehoba elana ga ni ginol ola. Puna 37 ge 41-42 nu kitel al.\f* u galoi ge u nem elau.” (He saugena o Ahaidiya holahola ipod i gagaloi boda Isileli mataliyaa.)\f * \fr 14:18 \fq i ba, “Am holahola ipod u galoi ge u nem elau.” (He saugena o Ahaidiya holahola ipod i gagaloi boda Isileli mataliyaa.) \ft I ola papasikal hi ginola pana Gilik elana (toto ta ba Septuagint). Pana Hibilu ana leleli i ola hiwe: \fq i ba, “Bateli ana Dedewaga nu pwatanim.” (He saugena o iya iyoho boda Isileli elal.)\f* \v 19 Inoke topowon i nok, yaa Sol iyoho ya i baaba elana, yaka Pilistiya wali lovakun ge wali nuwa gewagewa i bwabwata nawa ge hi gan yogayoga wali abaholaviya. Inoke i ba, “Ni ola ya! Iyaka nige sauga i gagan tage Yehoba wana nuwatu ta loyaan!” \p \v 20 Inoke Sol alonau ge wana tolohaveyan hi nok hi na hi tuk haveyana. Hi pwawa te Pilistiya nuwaliya i gewagewa nabi, wali haveyan kilepana elana avaliyau hi gopapaaliga-agil. \v 21 Hibilu bolo valila hi na hi tubwiek Pilistiya elal ge hi na hi minaa wali abaholaviya, hi mipil hi tubwi wali pan Isileli elal, bolo avaliyau Sol ge Diyontan. \v 22 I ola al, bolo valila hi lou hi na hi bunsumi un Ipileimi wali labi oyana gaganina elana, wasa hi hago te Pilistiya hi lou, inoke heliya al hi petaki Pilistiya eliyaa. \v 23 Yaka hi mimi hahaveyan ya hi na panuwa Bet-Aben hi eguluwan ge hi nok al. Inoke lan o elana Yehoba Isileli i pwamwalil ali topihigelgel elal. \s1 Diyontan Sol wana Lopwal Gasigasisena I Leke \p \v 24 Mulaa abwe hi na haveyana, Sol lopwal gasigasisena iyaka i baunanik elal i ba, “Bahi tolohaveyan etega aanan ni aan ga ana siga na lohaveyan lahi o topihigelgel elal. Ebo henala no logugui ya nige ni hehenapuan ge aanan ni an mulaa abwe sabwelu ni lobek, he Yehoba ni nuwamutan.” Inoke toto o kaiwena Isileli wali tolohaveyan nige aanan etega hi aan, yaka lan o elana galebu kaiwena tuwaliya i sasawowol. \p \v 25 Sauga heliya iyoho hi pepetaki, gegewel hi na hi nosolaa ula etega gamwanaa ge luvi ali pom hi gewi hi kitel bilibiliya. \v 26 Hi kite luvi i sulusulu tagil ali pom elal, yaa nige tolohaveyan etega i aahe i iim, kaiwena Sol wana lopwal gasigasisena hi lovakunan. \v 27 Yaa Diyontan nige tamana wana lopwal wasana i hahago. Inoke wana suki buhuna i paelu tukan luvi ana pom etega gamwanaa, yaka suina enuna i ahe i im, ge tuwana i gasisi. \v 28 Inoke tolohaveyan aloliya etega i baek elana i ba, “Tamwam lopwal gasigasisena i baunanim eliyama i ba, ‘Ebo lan ebe tolohaveyan etega aanan ni an, Yehoba ni nuwamutan.’ Heiya te kaiwena gegewema tuwama i sasawowol.” \p \v 29 Yaka anana Diyontan i lahe i ba, “Nam wana lopwal kila Isileli ala pulowan i pwabwata. He ku kiteyau! Luvi suina kekeisi ya im inoke tuwau i gasisi al. \v 30 Binimala tolohaveyan ni talamwagila aanan toto ta pwawa ala topihigelgel hi lou luwai ta an! He binimala ni ola o, bosowaila Pilistiya nihi gewi al ta lolil.” \p \v 31 Inoke lan bwabwaligena o Isileli Pilistiya hi takel ge hi mimi lololil, i telipunaa panuwa Mikmas i na ana siga Aiyalon. Yaka galebu kaiwena tuwaliya i sasawowol. \v 32 Inoke sauga sabwelu iyaka i lobek, etimwawa hi na bugubugul elal bolo hi oem haveyana, yaka sipi, bulumwakau ge bulumwakau natuliyau hi ahel. Inoke hi loliliya to labi o elana. Yaa nige saliyaliya hi papasulu i lolohaba ga, inoke bunum salisaliyana hi ahe hi liga hi an.\f * \fr 14:32 \ft Isileli wali pagan te bwasumu hi lolil abapowon etega elana. (Totagil 29:11 ge Libai 1:5 nu kite.) I ola al, Mosese wana logugui i lopwali bahi Isileli bunum salisaliyana nihi aan, yaa bwasumu saliyana ni lohaba ga mulaa abwe nihi liga. (Abatelipuna 9:4, Libai 17:11-14 ge Tuwalali 15:20 nu kite.)\f* \v 33 Yaka Sol wana wasa hi pek hi ba, “Tolohaveyan hi gegi Yehoba elana, kaiwena bunum salisaliyana hi an.” \p Sauga Sol wasa o i hago, inoke i ba, “Komiu toawatautau, logugui ku leke! Sauga ya pat bwabwatana etega ku pakul pwatanim eliyau.” \v 34 Yaka i baek elal i ba, “Ku nok tolohaveyan gamwaliyaa ge ku baek elal wali bulumwakau ge sipi nihi pwatanim te eliyau. Yaka nihi lolil pat ya pwatanaa ge saliyaliya ni lohaba, inoke abwe bunumwiliya nihi liga ge nihi an. Bahi Yehoba wana logugui nihi leleke ge bunum salisaliyana nihi aan.” Inoke bulin o tolohaveyan gegewel wali bulumwakau hi pwatanik ge hi loliliya to. \v 35 Inoke Sol pat o abapowon i ginoliya ge eliyana bwasumu bolo o hi powonagil Yehoba elana. He abwe pamaisena te abapowon i ginol. \p \v 36 Yaka Sol i baek wana tolohaveyan elalil i ba, “Bulin e ta na ta lau ta petaki Pilistiya eliyaa, yaka wali bugubugul ta kaluoyaoya-an ana siga lan ni gan mweluluga. He ta lolil habal, bahi etega ni mwamwal.” \p Anana hi lahe hi ba, “He nu ginol ni ola wam nuwatu.” \p Yaa topowon Ahaidiya i ba, “Yabowaine wana nuwatu ta loyaan ga.” \p \v 37 Inoke Sol Yabowaine i neli i ola hiwe: “Na lopetaki Pilistiya eliyaa o ebo bahiwa? Tab nu telel nimameya ge naha pakokovel?” Yaa bulin o elana Yabowaine nige Sol wana nel i lalahe.\f * \fr 14:37 \ft Tabam pat ali etotohi gaganina Ulim ge Tamim hi patuwalali. \+bdit Ulim ge Tamim\+bdit* nu kite \+bdit Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+bdit* elana, lamwa 241 \+bdit Abatelipuna, Totagil, Yosuwa, Ludi, Daniyela ge Yona\+bdit* ali buki elana. \f* \p \v 38 Yaka Sol tolohaveyan wali tohouwa gegewel i yogaagil ge i ba, “Ku nem ta loya henala gegi i ginol lan ebe ge hauna wana gegi. \v 39 Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa, iya Isileli wala Topwamwal, henala ta pwawa gegi i ginol, bwagana ebo natu Diyontan, nasi ni aliga.” Yaa nige gamagal etega anana i lalahe. \p \v 40 Inoke Sol i baek tolohaveyan elal i ba, “Komiu nuku talmililek huwo, nau ge natu Diyontan naha talmililem hiwe.” \p Yaka anana hi lahe hi ba, “He nu ginol ni ola wam nuwatu.” \p \v 41 Yaka Sol i baek Yehoba, Isileli wali Yabowaine elana i ba, “Yehoba, hauna kaiwena ge bulin ebe nige no nel u lalahe? Ebo nak puna i minaa nau ge Diyontan elama, he nu pamasal pat \w Ulim|lemma="UlimgeTamim"\w* elana, yaa ebo i minaa tolohaveyan elal, he nu pamasal pat Tamim elana.”\f * \fr 14:41 \fq Yehoba, hauna kaiwena ge ... he nu pamasal pat Tamim elana. \ft I ola papasikal hi ginola pana Gilik elana (toto ta ba Septuagint). Pana Hibilu ana leleli i kaubwa i ola hiwe: \fq i ba, “Nu pankitema henala nige wana gegi i gagan.”\f* Inoke topowon pat bolo o i patuwalali ge i pwawa nak i minaa Sol ge Diyontan elal, nige i miminaa tolohaveyan elal. \v 42 Yaka Sol i ba, “Pat u patuwalali al nau ge natu Diyontan eliyama.” Inoke i ginol ola ge i pwawa te Diyontan iya gegi puna. \p \v 43 Sol i baek Diyontan elana i ba, “No wasa u pem hauna u ginol.” \p Anana i lahe i ba, “He no suki buhuna ya paelu tukan luvi ana pom etega gamwanaa, yaka suina kekeisi ya im bose. He nau hiwe ya talam na aliga.” \p \v 44 Yaka Sol i ba, “E natu, tunahot nu aliga. Ebo nigeya, ya awanun Yehoba lahi pupulowanina hot ni ginol elau.” \p \v 45 Yaa tolohaveyan hi baek Sol elana hi ba, “Diyontan iya te kila Isileli i pwamwalila! Inoke nasi nu ba ni aliga? Bahiwa! Ha papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa, nige tuwana gabomwina kekeisi etega ni nanak. Kaiwena lan ebe Yehoba i labe ge ginol bwabwatana i ginol.” Yaka Diyontan hi sokal nige i aaliga. \p \v 46 Inoke Sol i bakuhu nige al Pilistiya i tatakel, ge Pilistiya hi sikalan wali labiya. \s1 Sol wana Haveyan ge Natunau Wasaliya \p \v 47 Sauga Sol i tabwa Isileli wali kin ge iyaka i mibubun abamina o eliyana, yaka i lohaveyan Isileli ali topihigelgel, bolo hi mipainagil labi tomaha ge tomaha elal: Mowabi, Amoni, Idom, Soba ana kin ona avaliyau wali gamagalau, ge Pilistiya. Hauna labi ni haveyan noek, yaka ana topihigelgel ni pakokovel ge ni apapanak-agil. \v 48 I ola al, alona wana atimatuwa i haveyan gagasisi ge Amaleki i pakokovel. Inoke Isileli i pwamwalil ali topihigelgel nimaliyaa, bolo valila hi haveyan elal ge wali bugubugul hi kaluoel. \p \v 49 He Sol natunau bolau alaliya i ola hiwe: Diyontan, Isbi\f * \fr 14:49 \ft Isbi alana labui al, Isboset ge Esbal.\f* ge Malki-Suwa. Natunau yowau labui, toto bwabwatana alana Melab ge kekeisena alana Mikal. \v 50 Sol lagona alana Ahinowam, iya Ahimas natuna. Wana tolohaveyan wali tohouwa alana Abna, iya Sol tamana talina alana Nel natuna. \v 51 Sol tamana Kisi, ge Abna tamana Nel, heliya tonowak Abiyel natunau. \p \v 52 He Sol yawalina ana sauga bwalibwaligena, alonau ge wana tolohaveyan hi lohalohaveyan gagasisi Pilistiya elal. Ebo Isileli bolauiliyau enuna i kitel ateliya i matuwa ge hi gasisi, yaka ni ahel tukagil nihi tabwa wana tolohaveyan hot. \c 15 \ms1 Logulogugui I Kalapanetem Kin Sol elana I Na Kin Deibid elana \mr (1 Samuwela 15:1–2 Samuwela 5:5) \s1 Sol Boda Amaleki I Pakokovel \p \v 1 Sauga etega Samuwela i baek Sol elana i ba, “Nau te valila Yehoba i patunau enonu ya hol kokowamwa ge u tabwa wana gamagalau Isileli wali kin. He nu laegan wasa toto i neem elana kaiwem na baunaniwa. \v 2 Yehoba Togasisi Hot i ba ola hiwe: ‘Boda Amaleki na lahel, kaiwena tubuliyau valila Isileli tubumiyau wali kamwasa hi mikaus ge hi haveyan elal sauga hi tagilem Itipita. \v 3 He alomwau wam tolohaveyan nuku na nuku haveyan elal. Heliya ge wali bugubugul gegewena iyaka ya ba pwatanem elau, inoke nuku apapanak-agil. Wali bolau, yowau ge wawayau gegewel, i ola al wali bulumwakau, sipi, kamel ge donki nuku gopapaaliga-agil. Bahi yawaliliya nuku pwapwamwal.’” \p \v 4 Sol baaba o i hago inoke wana tolohaveyan i yogaagil ge i pamigogoil panuwa Telem elana. Bolo i aheliya Isileli ali un gamwaliyaa ali gewi tu handeled tausan (200,000), ge bolo i aheliya un Yuda elana ali gewi ten tausan (10,000). \v 5 Yaka i nulil ge hi na Amaleki wali panuwa bwabwatana ge hi bunsumi sinawel etega opopwina gamwanaa hi matamatan wali sauga waiwaisana etega kaiwena. \v 6 Inoke Sol wasa i patuna boda Keni elal bolo hi miminaa Amaleki gamwaliyaa, i ba, “Labi ya nuku eguluwan, yaka bahi alomiyau ge Amaleki na apapanak-agimiu. Kaiwena valila tubumiyau ama tubumeyau hi mulolu-agil sauga hi tagilem Itipita ge hi nem labi ya elana.” Yaka boda Keni Amaleki hi miluwagil. \p \v 7 Inoke Sol alonau ge wana tolohaveyan hi tuk Amaleki elal ge hi pakokovel, hi telipunaa panuwa Havila hi na ali siga panuwa Sul, Itipita labena nati. \v 8 Amaleki gegewel haveyan kilepana elana hi apapanak-agil, yaa wali kin Eigag hi lib ge hi ahe. \v 9 He Eigag yawalina hi pwamwal, i ola al sipi ge bulumwakau waiwaisal, aloliyau ge natuliyau tatabwal. Bugubugul gegewel bolo waiwaisal hi bugulagil. Bwagana Yehoba i ba pwatanek iya elana, he hi ahe, nige nuwaliya i oola nihi apapanak-agil. Yaa bwasumu bolo hi pweyata ge bugubugul bolo nige nuwaliya i nonoek, gegewel hi apapanak-agil. \s1 Yehoba Sol I Towani Nige Al Ni Aawa Kini \p \v 10 Yaka Yehoba i baek Samuwela elana i ba, \v 11 “Nuwau i nak te ibwe valila Sol ya teli i tabwa kin, kaiwena o en i pem ge no baaba nige i papaolaolaek.” Samuwela baaba o i hago inoke i nuwanuwatu nabi, yaka bulin bwabwaligena o i awawanun nabinabi Yehoba elana. \p \v 12 Lan i gan mweluluga kekeisi, Samuwela i lut i na Sol i loyaan. Gamagalau hi baek elana hi ba, “Sol i na panuwa Kamel ge pat etega i pamilil alana ana tobal etotohina, yaka abwe i na i lau panuwa Gilgal.” \p \v 13 Sauga Samuwela i na Sol i pwawa, inoke Sol i baek elana i ba, “Yehoba ni mulolu-agiwa! He wana baaba gegewena iyaka ya paolaolaek.” \p \v 14 Yaa Samuwela i baek elana i ba, “Ebo i ola o, ga i ola sipi ge bulumwakau wali kahikahin ya hago tanawa?” \p \v 15 Anana Sol i lahe i ba, “Tolohaveyan hi aheliya Amaleki elal. He sipi ge bulumwakau bolo waiwaisal hot yawaliliya hi pwamwal tage nihi powonagil Yehoba wam Yabowaine elana. Yaa gegewel al iyaka ha apapanak-agil.” \p \v 16 Yaka Samuwela i baek elana i ba, “U bakuhu! Wam wasa ga na pewa hauna gun bulin Yehoba i baunanim kaiwem.” \p Anana Sol i lahe i ba, “He u ba na hago.” \p \v 17 Inoke Samuwela i baek elana i ba, “Bwagana valila u nuwatu tage gamagal bwagabwaga owa, yaa u tabwa Isileli ali un wali tohouwa, age? He Yehoba i hilewa wali kin. \v 18 Yaka i patunawa tuwalali etega nu ginol, i baewa elam i ba, ‘Nu na nu haveyan Amaleki, boda nanakil elal. Heliya ge wali bugubugul gegewena iyaka ya ba pwatanem elau, inoke nu apapanak-agil ana siga nu pwamowasel.’ \v 19 Hauna kaiwena nige wana baaba u hehenapu-an? Hauna kaiwena u gegi matanaa ge etimwawa u na Amaleki wali bugubugul u bugulan kaiwem?” \p \v 20 Yaa anana Sol i lahe i ba, “Yehoba wana baaba ya henapuan ya! Tuwalali toto iya i patunau na ginol, he ya ginol. Amaleki ya apapanak-agil, yaka wali kin Eigag ya lib ge ya pwatanim. \v 21 Bugul bolo Yabowaine i ba pwatanek iya elana gamwaliyaa, tolohaveyan sipi ge bulumwakau bolo waiwaisal hot hi bugulan ge hi pwatanim te Gilgal tage nihi powonan Yehoba wam Yabowaine elana.” \p \v 22 Yaa anana Samuwela i lahe i ba, \q1 “Hauna ginol toto Yehoba i yaliyaya-an hot: bwasumu ta powonan pwabwaligel ge powon ona ta ginolil,   o ebo wana baaba ta hago? \q1 He wana baaba ta hago i waisi lake te bwasumu ta powonagil,   ge anana ta laeganan i waisi lake te sipi posana ta ton elana. \q1 \v 23 Ebo ta awatautau Yehoba elana, gegina i ola ya te ta olaolal,   ge ebo ta hanaha iya elana, nakina i ola ya te ta kukululuek gogoginol elal. \q1 Kaiwena Yehoba wana baaba iyaka u towani,   he iya iyaka i towaagiwa nige al ni aawa kin-agiwa.” \p \v 24 Yaka anana Sol i lahe i ba, “E, iyaka ya gegi. Yehoba wana baaba ge owa wam logugui nige ya hehenapuan. Tolohaveyan ya lovakunagil inoke ya ginol ola wali nuwatu. \v 25 He ya awanun eliyam no gegi nu nuwayoho, yaka alou owa ta sikal tolohaveyan elal ge na tapwalolo Yehoba elana.” \p \v 26 Yaa Samuwela i baek elana i ba, “Nigeya! Nige na nonowa. He Yehoba wana baaba iyaka u towani, inoke iya iyaka i towaagiwa nige al ni aawa kin-agiwa ge Isileli nu lologugui-agil.” \p \v 27 Yaka Samuwela i tagena pil tage ni noegon, yaa ana holahola yayapona buhuna Sol i pihikan momol yaka i kukuleli. \v 28 Inoke Samuwela i baek elana i ba, “He lan ebe Yehoba iyaka Isileli ana abalogugui i kukuyoho elam, ge i pek alom etega elana toto i waisi lakewa. \v 29 Isileli ana Yabowaine wawasana iya nige i kakakawi o ebo wana nuwatu i pipil. Kaiwena iya nige gamagal ololana kila i oola ge tage wana nuwatu ni pil.” \p \v 30 Anana Sol i lahe i ba, “Iyaka ya gegi. Yaa tab bosowaina nu awatauwagau no gamagalau Isileli avaliyau wali tonowakau mataliyaa? Alou owa ta sikal ge na tapwalolo Yehoba wam Yabowaine elana.” \v 31 Yaka Samuwela i sikal alona, inoke Sol i tapwalolo Yehoba elana. \p \v 32 Yaka Samuwela i ba, “Amaleki wali kin Eigag ku pwatanim elau.” \p Sauga hi pwatanik, alona ge wana atimatuwa i nok, kaiwena i nuwatu i ba, “Iyaka nige nihi lololau.” \p \v 33 Yaa Samuwela i baek elana i ba, \q1 “Wam haveyan kilepana elana gamagalau u lolil yaka yowau hi gewi nige natuliyau hi gagan,   inoke i ola to, nau na loliwa yaka hinam nige natuna ni gagan.” \m Yaka Samuwela Eigag i gopaaliga abapowon awonaa panuwa Gilgal elana. \p \v 34 Inoke Samuwela i egon i na wana panuwaa Lama, ge Sol i sikal wana limiya iyoho wana panuwaa Gibeya. \v 35 He lan o i na ana siga Samuwela i aliga, nige sauga etega i nana Sol i kikite, yaa baena i lolonuwanak. Yaka Yehoba nuwana i nak te ibwe valila Sol i teli i tabwa kin ge Isileli i logugui-agil. \c 16 \s1 Samuwela Enonu I Hol Deibid Kokowanaa \p \v 1 Inoke Yehoba i baek Samuwela elana i ba, “Sauga ana yapu ga ni ola ge nu lonuwanak Sol baena? Iyaka ya towani nige al na aawa kini ge Isileli ni lologugui-agil. He olibe enonona nu holek wam patuna toto sipi ali hon hi ginoliya nu pakalaopop, yaka nu ahe ge nu egon. Ya papatunawa nu na panuwa Bedeliyema tonowak Diyesi elana, kaiwena natunau bolau gamwaliyaa etega iyaka ya hile ni tabwa kin.” \p \v 2 Anana Samuwela i lahe i ba, “Nige bosowaina na ginol ola to! Ebo Sol wasau ni hago, nasi ni lopaaligau.” \p Inoke Yehoba i baek elana i ba, “Bulumwakau natuna yovana etega nu ahe ge alom nuku nok, yaka nu ba, ‘Ya nem na powon Yehoba elana.’ \v 3 Diyesi ana baaba nu patuna ni nem powon ge enona elana, yaka abwe na ba elam hauna gun nu ginol. He natuna toto na pankitewa, enonu nu hol kokowanaa kaiweu.” \p \v 4 Yaka Samuwela i ginol i ola Yehoba hauna gun i baunan elana. Sauga i vin Bedeliyema, yaka tonowakiliyau hi nok elana ginebi wali ginu ge hi neli hi ba, “Wam nem eliyama ginebi ge wam laumwal?” \p \v 5 Yaka analiya i lahe i ba, “E, ginebi ge no laumwal. Ya nem na powon Yehoba elana. He nuku abubunimiu nuku yanayana tapwalolo kaiwena, yaka nuku nem alowau komiu ta na powon ge enona elana.” Inoke Diyesi alonau ge natunau bolau ali abububun paganina Samuwela i ginol, ge i ba heliya al nihi nok. \p \v 6 Sauga hi na hi vinan, yaka Samuwela matana i nok Eliyab i kite, iya Diyesi natuna tauina gamaun. Inoke i nuwatu i ba, “Tunahot Yehoba wana hilihili gamagalina te i taltalmilil Yehoba manininaa e.” \p \v 7 Yaa Yehoba i baek elana i ba, “Bahi nuwam ni nonoek ana awa ana waisi ge wana yapu elana, kaiwena iya iyaka ya towani. No hilihili nige i oola komiu gamagal wami hilihili. Komiu awa toto noleleya te ku gagayawa-an, yaa nau Yehoba ati te ya gagayawa-an.” \p \v 8 Inoke Diyesi Abinadab i yogaan ge i ba i nawa nok Samuwela manininaa. Yaa Samuwela i ba, “Iya al ge Yehoba nige i hihile.” \v 9 Yaka Diyesi i ba Sama i nawa nok Samuwela manininaa. Inoke Samuwela i ba, “Toto al ge Yehoba nige i hihile.” \v 10 Diyesi i giginol ola to, ana siga natunau bolau ali gewi seben hi nawa nok Samuwela manininaa. Yaa Samuwela i baek elana i ba, “Natumwau bolo ya nige etega Yehoba i hihile.” \v 11 Yaka i nel elana i ba, “Natumwau bolau ali gewi iyai ya e?” \p Anana Diyesi i lahe i ba, “Ali melumelu iyoho uleya, iya sipi i mamatahikagil.” \p Yaka Samuwela i baek elana i ba, “Ana baaba u patuna ni nem. Nige ta mimisiyo ge powon enona ta aan ana siga ni vin.” \p \v 12 Inoke Diyesi gamagal etega i patuna i na i en pwatanik elal. Tuwana i sapusapu ge maninina ana awa i waisi. \p Yaka Yehoba i baek Samuwela elana i ba, “He iya te, u nok ge enonu u hol kokowanaa.” \p \v 13 Inoke Samuwela olibe enonona ana patuna i ahe ge i hol Deibid kokowanaa talinau mataliyaa. Yaka Yehoba Yayaluwana wana gasisi i lau i minaa elana, i telipunaa lan o ge i nok. Yaka abwe Samuwela i sikal i na wana panuwaa Lama. \s1 Deibid I Tuwalali Sol kaiwena \p \v 14 Yehoba Yayaluwana iyaka Sol i miluwai, ge yayaluwa toapapanak etega i noem Yehoba elana ge i papalovakuni. \p \v 15 Inoke wana totuwalali hi baek elana hi ba, “He yayaluwa toapapanak etega i noem Yabowaine elana ge i papalovakuniwa. \v 16 Tonowak, nu ba ama wam totuwalali naha na gamagal etega naha loyaan toto hapi ana galagalavenu i atena. Yaka ebo yayaluwa toapapanak wana gasisi ni mamasal eliyam, inoke hapi ni lolol ge amnam ni wawaisi.” \p \v 17 Inoke i baek elal i ba, “I waisi, nuku na gamagal etega nuku loyaan toto hapi ana lolol i atena bubun ge nuku en pwatanim elau.” \p \v 18 Yaka anana totuwalali avaliya etega i lahe i ba, “Diyesi Bedeliyema gamagalina natuna tauina etega ya kite, hapi ana lolol i atena. Iya tolohaveyan gasigasisena, toawabaaba ge i hebubun. He Yehoba i minaa elana.” \p \v 19 Yaka Sol elopapatuna i patunal hi na Diyesi elana ge hi ba, “Sol i ba natum Deibid, iya sipi ali tomatahikan, nu patuna elana.” \v 20 Inoke Diyesi Deibid i patuna i na Sol elana, ginebi donki etega beleid hi usan pwatanaa, oine patuna maisena ge goti natuna etega. \p \v 21 Sauga i vin, yaka Sol i ahe tukan i tabwa wana totuwalali. I nunuwana-an bubun, inoke abwe i hile i tabwa wana elohaveyan ana tokaval etega. \p \v 22 Yaka baaba i patuna Diyesi elana i ba, “Ya yaliyaya nabi Deibid kaiwena. Nu talamwan ni minaa elau ge ni tuwalali kaiweu.” \p \v 23 Sauga ebo yayaluwa toapapanak toto i noem Yabowaine elana wana gasisi i mamasal, yaka Deibid wana hapi i lolol, inoke yayaluwa toapapanak Sol i mimiluwai ge amnana i wawaisi al. \c 17 \s1 Golaiya Isileli wali Tolohaveyan I Ba Panapanak-agil \p \v 1 Pilistiya wali tolohaveyan haveyan kaiwena hi pamigogoil panuwa Soko Yuda wali labiya. Yaka hi holaviya panuwa Epes-Damim, Aseka ge Soko ali luwaluwala. \v 2 Inoke Sol alonau ge wana tolohaveyan hi migogo Elaa abwabwina elana ge hi holaviya to, yaka hi mivatal avaliyau Pilistiya nihi lohaveyan. \v 3 He Pilistiya hi minaa oya etega elana ge Isileli hi minek eluwana elana, yaka abwab i minaa ali luwaluwala. \p \v 4 Pilistiya wali toasiyala etega alana Golaiya Gat gamagalina, i notagilem wali abaholaviya. Ana yapu kelaubwa ni ola tili (3) mita. \v 5 Ana pepem gasigasisena\f * \fr 17:5 \ft “Pepem gasigasisena” he helmet bana.\f* kopa hi ginoliya i pom kokowanaa, ge babagalina ana eteli kaus kopa hi ginoliya ana pulowan i ola pipti seben kiloglem (57 kg). \v 6 Aena lamwana ana ekaukaus kopa hi ginoliya, ge gau kekeisi etega kopa hi ginoliya i minaa abanaa i pakuki eputetenaa. \v 7 Wana gau bwabwatana nimana i tut hot ge matana aiyan ana pulowan seben kiloglem (7 kg). Wana ligovan ana tokaval i nawaa manininaa. \p \v 8 Golaiya i talmilil yaka i yoga panet Isileli elal i ba, “Ga i ola ge ku nem ku vatal haveyan kaiwena? Nau Pilistiya wali toasiyala ge komiu Sol wana totuwalali loloyowanil. He alomiu etega ku hile yaka ni nem ni lau eliyau. \v 9 Ebo ni haveyan elau ge ni lopaaligau, yaka ama naha tabwa wami totuwalali loloyowanil. Yaa ebo na pakokove ge na lopaaliga, yaka komiu nuku tabwa wama totuwalali loloyowanil.” \v 10 Yaka i ba vevehe al i ba, “Isileli tolohaveyan, i bwe ku taltalmilil, ku nem ta lohaveyan. Alomiu etega ku hile ni nem alou naha lohaveyan.” \v 11 Sauga Sol ge wana tolohaveyan baaba o hi hago, inoke ateliya i bwanabwana ge hi lovakun nabi. \p \v 12 Deibid tamana alana Diyesi, ana un Epalat, i miminaa Bedeliyema labi Yuda. Natunau bolau ali gewi eit (8). Sol wana sauga logugui elana iya iyaka i liki nabi. \v 13 Natunau bolau eton avaliya Sol hi na haveyana: Toto gamaun alana Eliyab, loena Abinadab, ge etonina alana Sama. \v 14 Ali melumelu alana Deibid. Talinau eton iyoho avaliya Sol haveyana, \v 15 yaa iya i nem nowa, sauga enuna ni na alona Sol, ge sauga enuna ni minaa Bedeliyema ge tamana wana sipi ni matahikagil. \p \v 16 Lan poti gamwanaa mweluluga ge kokoyavi gegewena, Golaiya ni nonotagil ge ni yoyoga panet Isileli elal. \p \v 17 Lan etega Diyesi i baek natuna Deibid elana i ba, “Bali ekekana hiwe ana bwata ni ola ten kiloglem, ginebi ge beleid bolo ya ali gewi elulutega nu ahel talimwau kaiweliya, yaka etimwawa nu pwatanik wali abaholaviya. \v 18 I ola al, aanan sis hiwe ali gewi elulutega nu ahel ge nu pek ali pwahin ana tohouwa elana. Nu kite talimwau wali minamina ga i ola, ge bugul etega nu pwatanim eliyau yaka na atena te hi mibubun. \v 19 Heliya iyoho avaliya Sol ge wana tolohaveyan gegewel hi holaviya Elaa abwabwina elana ge avaliyau Pilistiya hi hahaveyan.” \p \v 20 Lan i gan mweluluga kekeisi, Deibid sipi i eguluwagiliya tomatahikan etega elana, yaka ana kaval i bugulan ge i nawanawa, i ola Diyesi wana baaba. Sauga i vin abaholaviya, he tolohaveyan iyoho hi tagitagil hi nana abalohaveyana hi yoku\f * \fr 17:20 \fq Yoku \ft ana sapu te boda wali yogayoga ololana ebo ta kaval o ebo ta nana haveyan kaiwena.\f* haveyan kaiwena. \v 21 Isileli wali tolohaveyan hi mivatal ge Pilistiya wali tolohaveyan hi mivatal, awoliya hi pempewa. \v 22 Inoke Deibid i na aanan i telel bugubugul ali tomatahikan elana. Yaka iya i tapalelu i na labi toto Isileli wali tolohaveyan hi vatala ge talinau i nelil wali minamina ga i ola. \v 23 He iya iyoho i baaba elal, yaka Golaiya, Pilistiya wali toasiyala Gat gamagalina, i notagilem ali vatal elana. Yaka i yoga panet Isileli elal i ba panapanak-agil, i ola lan gegewena i giginol, inoke Deibid i hago. \v 24 Sauga Isileli wali tolohaveyan Golaiya hi kite, yaka gegewel hi lovakun nabi ge hi lou. \p \v 25 Yaka hi pebaaba-agil hi ba, “Ku kite! Tau o lan maisena maisena i nonotagil, yaka i yoyoga nemnem ge i babaa panapanak-agila. Henala ebo ni lopaaliga, he kin Sol nasi mola bwabwatana ni pek elana. I ola al, natuna meluyovana etega ni pek ni alolonan, ge tamana ana tini nige takis nihi pwapwamola.” \p \v 26 Deibid i nel bolau elal, bolo hi taltalmilil labenaa, i ba, “Tau toto ebo Pilistiya gamagalina o ni lopaaliga ge kila Isileli ala puluwawi ni ahek yoho, hauna gun kin ni ginol kaiwena? Pilistiya o nige Yehoba i aatena ge nige gotomwa yoho paganina i aahe. Inoke iya henala ge bosowaina kila Yabowaine yawalina gaganina wana tolohaveyan ni ba panapanak-agila?” \p \v 27 Inoke baaba maisena o hi baunan al Deibid elana, ge hi ba, “He kin ni ginol ola to tau kaiwena, toto Golaiya ni lopaaliga.” \p \v 28 Deibid iyoho alonau bolau hi baaba, yaka talina gamaun alana Eliyab i hago. Inoke i huga nabi ge i neli i ba, “Hauna kaiwena u nem u lau e? Henala abwe wam sipi bolo u tataluwagil ula kekevana elana ni matahikagil? Ya atena owa tohanaha ge tolokalokakawi! He u nem nuwam te haveyan nu gagayawa.” \p \v 29 Anana Deibid i lahe i ba, “Hauna gun ya ginol panak? Age bahi na baaba?” \v 30 Inoke i mipil i na tolohaveyan etega elana ge nel maisena o i neli al. Yaka i lahe i ola toto houwan. \s1 Deibid Golaiya I Lopaaliga \p \v 31 He Deibid wana baaba tolohaveyan enuna hi hago, yaka hi na hi wasaanik Sol elana, inoke Sol Deibid ana baaba i patuna ge ni nok elana. \v 32 Sauga Deibid i na Sol elana, yaka i baek elana i ba, “Bahi kila etega Pilistiya gamagalina o ni lolovakunan! Nau wam totuwalali na nok alou naha lohaveyan.” \p \v 33 Anana Sol i lahe i ba, “Owa nige bosowaim nu na alom Pilistiya wali toasiyala o nuku lohaveyan! He owa wawayam ya, ge iya tolohaveyan waiwaisana, i telipunaa wana sauga heval ana siga sauga ya.” \p \v 34 Yaa Deibid i ba lawalawakik i ba, “Nau wam totuwalali nam wana sipi ya mamatahikagil. Sauga ebo bwasumu sosokana laiyoni o ebo beya etega ni nem ge sipi ni alaegonan ali yawi gamwanaa, \v 35 yaka no suki na ahe na tatauliulil enaa, na lol ge sipi yawalina na pwamwal. Ge ebo ni topil tage ni tatalau, yaka na lib mwamwalinaa ge na tagapaaliga. \v 36 Nau wam totuwalali, laiyoni ge beya ya tagapaaligal. He nasi na ginol ola al to Pilistiya gamagalina o elana, iya nige Yehoba i aatena ge nige gotomwa yoho paganina i aahe. Kaiwena Yabowaine yawalina gaganina wana tolohaveyan i ba panapanak-agimiu. \v 37 Yehoba i pwamwalau laiyoni ge beya elal, iya al nasi ni pwamwalau Pilistiya gamagalina nimanaa.” \p Anana Sol i lahe i ba, “I waisi! He u nok. Yehoba alom.” \p \v 38 Inoke kin Sol wana haveyan kalikona i ahe Deibid i pagaloi. Babagalina ana eteli kaus i pahe elana ge ana pepem gasigasisena kopa hi ginoliya i pom Deibid kokowanaa. \v 39 Yaka Deibid Sol wana haveyan kilepana i pakuki lulunaa, inoke i nonobobosa, yaa nige i totounuwe. \p Yaka i baek Sol elana i ba, “Nige bosowaiu na nokalivail te, kaiwena nige ya totounuwe.” Inoke i palo yohil. \v 40 Yaka wana suki i ahe ge i na sinawel elana pat bobomwil nimala panuna i hivatil ge i usan wana nabwaa. Yaka wana elopeu i noahe ge i nawa nok Golaiya gegelinaa. \p \v 41 Golaiya Pilistiya gamagalina, alona ge wana ligovan ana tokaval i nawaa awonaa, hi nanawa Deibid kaiwena. \v 42 Yaka matana i nok Deibid i kite hevalina ya, tuwana i sapusapu ge ana awa i waisi. Inoke i kite lowan te iya nige bosowaina bugul etega ni ginol. \v 43 Yaka i yoga nok elana i ba, “Age nau wanuka ge suki u ahe u nem ei?” Inoke i yoga wana yabowaine elal tage Deibid nihi nuwamutan. \v 44 Yaka i yoga i ba, “U nem hiwe, inoke na lopaaligawa ge tuwam bwasumu hi youyou hawawala ge bekik nihi an.” \p \v 45 Yaka anana Deibid i lahe i ba, “Owa haveyan kilepana, gau bwabwatana ge gau kekeisi u ahe ge u nem nu lohaveyan elau. Yaa nau na lohaveyan elam Yehoba Togasisi Hot alana elana, iya Isileli wama tolohaveyan wali Yabowaine, toto alana u ba panapanak-an. \v 46 Lan ebe Yehoba ni telewa nimwawa, inoke na tagapasogowa ge mwamwalim na gotomwa yoho. Yaka Pilistiya wami tolohaveyan naha lopaaligal, inoke tuwaliya bwasumu hi youyou hawawala ge bekik nihi anil. Inoke panayawi labena gegewena nihi atena te Isileli wama Yabowaine i gan. \v 47 I ola al, bolau gegewel hi migogo e nihi atena te Yehoba wana gamagalau i pwapwamwalil, yaa nige haveyan kilepana ge gau elana i oola. Kaiwena Yehoba te ni lohaveyan, inoke nasi ni telemiu nimameya.” \p \v 48 Inoke Golaiya i nawa nok al, yaka Deibid etimwawa i tapalelu nok awonaa Golaiya elana. \v 49 Nimana i lau wana nabwa gamwanaa, pat etega i ahe tagilan, inoke i telek wana elopeu elana. Yaka i tagapipili ge pat i na Golaiya lamwana i tagahawan i tuk awaa, inoke i sogu ge i talpo bilibiliya. \p \v 50 He liwanina i ola to, pat ge elopeu elana te Deibid Golaiya i pakokove ge i lopaaliga. Nige haveyan kilepana i gagan nimanaa te i ginol ola o. \p \v 51 Yaka Deibid i patalelu i na i milil awawe. Nimana i nok Golaiya wana haveyan kilepana i momol tagilanem abanaa, yaka mwamwalina i gotomwa yoho ge i aliga. \p Sauga Pilistiya hi kite wali toasiyala iyaka i aliga, inoke hi mipil ge hi lou. \v 52 Inoke Isileli ge Yuda wali tolohaveyan hi yoku analiya i bwata ge hi tapalelu Pilistiya eliyaa. Hi takel hi na ali siga panuwa Gat ge Eklon ali abatuktuka. He Pilistiya bwaliwawagal\f * \fr 17:52 \ft Bwaliwagawaga ana sapu te gamagal toto iyaka i aliga tuwana.\f* i wehel Salaim ana kamwasaa ana siga Gat ge Eklon. \v 53 Sauga Isileli iyaka Pilistiya hi takel yohil, inoke hi sikal hi na bugubugul gegewena bolo Pilistiya hi eguluwagil wali abaholaviya hi bugulagil. \v 54 He Deibid Golaiya balomana i ahe, yaka abwe sauga etega i pwatanik Yelusalema, yaa wana elohaveyan i bugulan i na i teleliya wana epanapana gamwanaa. \p \v 55 He sauga Deibid iyoho i tagitagil ni na alona ge Golaiya nihi haveyan, kin Sol i gagayawa-an, inoke i nel tolohaveyan wali tohouwa elana i ba, “Abna, heval o henala natuna?” \p Anana i lahe i ba, “O kin, ya baaba tunahot eliyam, nige ya aatena.” \p \v 56 Inoke kin Sol i baek elana i ba, “Nu na nu nel tolohaveyan elal heval o henala natuna.” \p \v 57 Sauga Deibid Golaiya i lopaaliga i mowasi ge i sikal abaholaviya, inoke Abna i en ge i pwatanik Sol manininaa. He Golaiya balomana iyoho ya nimanaa. \p \v 58 Yaka Sol i nel elana i ba, “Heval, owa henala natuna?” \p Anana i lahe i ba, “Nau wam totuwalali Diyesi natuna, iya panuwa Bedeliyema tonowakina.” \c 18 \s1 Sol I Lovakun Deibid Elana \p \v 1 Sauga Deibid alona ge Sol hi baaba haba, inoke Diyontan alona ge Deibid hi heliheliyam bubun ge Diyontan Deibid i nunuwana-an i ola totona i nunuwana-an. \v 2 He lan o ge i nok Sol Deibid i kukuhikan i totuwalali elana, nige i tatalam ge ni sikal tamana wana limiya. \v 3 Inoke Diyontan bateli gasigasisena etega i ginol Deibid elana, kaiwena i nunuwana-an i ola totona i nunuwana-an. \v 4 Yaka wana bateli ana patunahot kaiwena ana holahola yayapona ge wana haveyan kalikona toto i galoi i palo ge i pek Deibid elana, ginebi wana haveyan kilepana, wana egipoyo ge wana wasikewa. \p \v 5 Sauga ebo Sol ni ba Deibid ni na haveyan etega ni haveyani, he i giginol ge i wawaisi. Inoke i teli heyan i tabwa tolohaveyan wali tobwabwatana etega. Sol wana tolohaveyan aloliyau wali tohouwa ginol o hi yaliyaya-an. \p \v 6 Sauga Deibid Golaiya i lopaaliga ge tolohaveyan hi sikasikal, inoke Isileli panuwana ona yowauiliyau hi tagilan kamwasaa kin Sol ge tolohaveyan hi pwawal. Ginebi wali yaliyaya egalagalavenu tambalin ge hapi hi lolol, yaka hi wonawona ge hi sagasaga. \v 7 Bolo egalagalavenu hi lolol hi wonawona hi ba, \q1 “Sol tausan hi gewi i lolil,   ge Deibid ten tausan hi gewi i lolil.” \p \v 8 Baaba o Sol amnana i apanak, yaka i huga nabi ge i nuwatu i ba, “Deibid ten tausan hi gewi hi baunanik elana, yaa nau tausan hi gewi te hi baunanim elau. Nige waisi etega al ni lologasisi-an, iyai te ni tabwa kin ge abau ni ahe.” \v 9 Inoke lan o ge i nok, Sol alona wana hinahinan Deibid i kite hikan. \p \v 10 Lan i gan yaka yayaluwa toapapanak etega toto i noem Yabowaine elana alona wana gasisi bwabwatana i masal Sol elana. Inoke iya iyoho wana limiya i baaba bwagabwaga ge wana ginol i ola tokokona, yaa Deibid iyoho wana hapi i lolol, i ola sauga gegewena i giginol. He Sol gau etega i pihikan nimanaa, \v 11 yaka i alihin Deibid elana i nuwatu te Deibid alona baba ni howa toyawel. Yaka abwe sauga etega al Sol gau i alihin Deibid elana, yaa palabui Deibid i kileyan. \p \v 12 He Sol Deibid i lovakunan, kaiwena Yehoba i minaa Deibid elana, yaa iya i miluwai. \v 13 Inoke Deibid i patuna ni miegon elana ge i teli i tabwa tolohaveyan ali gewi tausan maisena wali tohouwa. Yaka Deibid wana tolohaveyan i nunulil hi tatagil haveyan tomaha ona elal. \v 14 Bugul gegewena bolo Deibid i giginolil hi wawaisi, kaiwena Yehoba i minaa elana. \v 15 Sauga Sol i kite bugul gegewena bolo Deibid i giginolil hi wawaisi, inoke i lovakunan nabiyan. \v 16 Yaa Isileli ge Yuda gegewel Deibid hi nunuwana-an, kaiwena i nunulil hi tatagil haveyan tomaha ona elal. \p \v 17 Sol i baek Deibid elana i ba, “Natu meluyovana toto bwabwatana hiwe alana Melab na pewa nu alolonan, iyai te ebo nu haveyan nu ola toasiyala kaiweu ge Yehoba wana haveyan nu lohaveyani.” (He Sol i ba ola o, kaiwena i nuwatu atenaa i ba, “Bahi nau nimwau elana ge na lolopaaliga, yaa Pilistiya te nihi ginol.”) \p \v 18 Anana Deibid i lahe i ba, “Wam nuwatu i waisi! Yaa henala nau ge henalau nam ana un Isileli gamwanaa ge tage na tabwa owa kin yawam?” \v 19 Yaa sauga toto tage Sol Melab ni pek Deibid elana ni alolonan, he nige i pepek, yaa i pek Ediliyel gagama Mehola elana ge i alolonan. \p \v 20 He Sol natuna yovana etegana al alana Mikal i hebabala Deibid elana, ge sauga Sol wasa i hago yaka i yaliyaya. \v 21 Sol i nuwatu atenaa i ba, “Mikal na pek ni alolonan yaka ni tabwa Deibid ana kimul ge Pilistiya nihi lopaaliga.” Yaka Sol i baek Deibid elana i ba, “Lan ebe wam sauga waiwaisana labuina ya pewa nu tabwa yawau.” \p \v 22 Inoke Sol i baek wana totuwalali alaliya bwabwatana elal i ba, “Nuku na nuku liwan sumi Deibid elana nuku ba, ‘Kin i yaliyaya kaiwem, i ola al ama wana totuwalali gegewema nuwama owa. He i waisi te sauga ya natuna nu alolonan ge nu tabwa yawana.’” \p \v 23 Inoke Sol wana baaba hi baunanik Deibid elana, yaka analiya i lahe i ba, “He nige bugul mweyamweyahina i oola tage na tabwa kin yawana! Kaiwena nau togulagula ge gamagal bwagabwaga, inoke nasi ga na tovelam ola eliyana?” \p \v 24 Sol wana wasa hi pek hauna Deibid i baunan elal, \v 25 inoke analiya i lahe i ba, “Nuku baek Deibid elana nuku ba, ‘Kin nige nuwana mola getoga eliyana ge natuna nu pwamolaya, iyai te Pilistiya bolau ali gewi elulu bwagabwaga (100) nu lolil, yaka tuwaliya buhuna kunisina nu pwatanik elana ni kite. He nuwana ya te nu tagalahi ana topihigelgel elal.’” (He Sol wana nuwatu te Deibid ni patuna ni na alonau Pilistiya nihi haveyan yaka nihi lopaaliga.) \p \v 26 Totuwalali alaliya bwabwatana Sol wana nuwatu hi wasaan Deibid elana, yaka i yaliyaya te ni tabwa kin yawana. He Sol iyaka sauga i teli ge mulaa abwe Pilistiya tuwaliya buhuna kunisina Deibid ni pwatanim elana. Sauga o nige ga i pwapwawa, \v 27 yaka etimwawa Deibid alonau ge wana tolohaveyan hi tagil hi na Pilistiya bolau ali gewi tu handeled (200) hi lolil. Inoke tuwaliya buhuna kunisina Deibid i pwatanik kin Sol elana, yaka eliyana Sol wana logugui ge ni tabwa yawana i paolaolaek bubun. Inoke Sol Mikal i pek Deibid elana ge i alolonan. \p \v 28 Sol iyaka i atena bubun Yehoba i minaa Deibid elana ge Mikal Deibid i nunuwana-an, \v 29 inoke i lovakunan nabiyan hoti, ge yawalina miminana i pipihigelgel elana. \p \v 30 Pilistiya avaliyau wali tohouwa iyoho ya avaliyau Isileli hi hahaveyan. Sauga ebo hi hahaveyan, he Deibid te wana lohaveyan lahi elal i wawaisi hot, i lake te tohouwa gegewel al Sol wana tolohaveyan gamwaliyaa wali lohaveyan lahi. Inoke Deibid alana i bwata hot Isileli gamwanaa. \c 19 \s1 Sol Nuwana Deibid Ni Lopaaliga \p \v 1 Sauga etega Sol i baek wana totuwalali gegewel ge natuna Diyontan elal Deibid nihi lopaaliga. Yaa Diyontan i yaliyaya nabi Deibid kaiwena, \v 2 yaka i baek elana i ba, “Nam Sol kamwasa i loya ge ni lopaaligawa. He nu matahikagiwa, bwaligumwa mweluluga nu na uleya abamina etega nu kite inoke nu bunsumiya to. \v 3 Na ba nam elana, yaka naha nowa labi o elana ge na baaba kaiwem. Yaka ebo ga ni ba ola abwe wam wasa na pewa.” \p \v 4 Lan i gan mweluluga, alona tamana hi na uleya, inoke Diyontan Deibid i awa wawaisi-an tamana elana, yaka abwe i ba, “Bahi nak etega nu giginol wam totuwalali Deibid elana. Iya nige sauga etega nak i giginol eliyam. Bugul gegewena bolo i ginolil am labe kaiwena. \v 5 Nige i nuwanuwatu yawalina kaiwena yaka i na alona Golaiya gagama Pilistiya hi lohaveyan ge abwe i lopaaliga. Inoke Yehoba Isileli gegewela i pwamwalilaem nak bwabwatana elana, yaka owa u kite ge u yaliyaya. Deibid iya tau sasapona, inoke ga i ola nak nu ginol elana ge nu lopaaliga bwabwage?” \p \v 6 Sol Diyontan wana baaba i yaliyaya-an, yaka i ba, “Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa nige Deibid na lolopaaliga.” \p \v 7 Yaka abwe Diyontan Deibid i yogaan ge bugul gegewena bolo alona ge tamana hi liwanan i wasaan elana. Inoke i en pwatanik Sol elana, yaka i totuwalali al elana i ola valila. \p \v 8 Sauga etega Isileli avaliyau ge Pilistiya hi lohaveyan, yaka Deibid wana tolohaveyan i nulil hi na hi haveyan elal. Hi lohaveyan gagasisi yaka Pilistiya hi lou. \p \v 9 He lan etega Sol i misiyo wana limi gamwanaa wana gau i pihikan nimanaa. Yaka yayaluwa toapapanak toto i noem Yehoba elana wana gasisi i masal Sol elana. He Deibid iyoho wana hapi i lolol, \v 10 inoke Sol gau i alihin elana tage ginebi baba ni howa toyawel, yaa Deibid i kileyan inoke gau baba i howa. Yaka bulin o Deibid i lou. \p \v 11 Sol bolau enuna i patunal hi na Deibid wana limi hi kite hikan ana siga lan ni gan mweluluga, yaka nihi lopaaliga. Yaa Mikal, Deibid lagona, i baek elana i ba, “Ebo bulin e nige nu lolou, yaka bwaligumwa mweluluga te nihi lopaaligawa.” \v 12 Inoke Mikal hihiu elana Deibid i pakuki lowan windo etega elana, yaka i lou. \v 13 Inoke Mikal gogoginol etega i ahe ge i pakenuwa Deibid wana abakenuwa, yaka kaliko kekeisi goti pupunona elana hi ginoliya i teli kokowanaa ge kama etega i ahe i pahabobu. \p \v 14 Sol bolau i patunal hi nok tage Deibid nihi lib, yaka Mikal i baek elal i ba, “Deibid i kasiyebwa, iyoho i kenukenu wana abakenuwa.” \p \v 15 Yaka bolau o hi na Sol wana wasa hi pek, inoke i patunal hi sikal Deibid nihi kite. He i baek elal i ba, “Nuku kalivai wana abakenuwa ge nuku pwatanim eliyau na lopaaliga.” \v 16 Yaa sauga hi tuk limi gamwanaa, gogoginol hi kite Deibid wana abakenuwa ginebi ge goti pupunoliya i minaa kokowanaa. Yaka hi na Sol wana wasa hi pek. \p \v 17 Inoke Sol Mikal i yogaan ge i neli i ba, “Hauna kaiwena u kakaweyau ge o huga gamagalina u palou ge i egon?” \p Tamana anana i lahe i ba, “I ba palovakunau te ebo nige na lalabe ge ni lolou, yaka ni lopaaligau.” \p \v 18 He sauga Deibid i lou, yaka i na Samuwela elana panuwa Lama ge bugul gegewena toto Sol i ginol elana i wasaan. Yaka alona hi egon hi na awan Naiyot ge hi miminaa to. \v 19 Gamagalau enuna Sol wana wasa hi pek hi ba, “Deibid iyoho awan Naiyot panuwa Lama.” \v 20 Yaka bolau enuna i patunal hi nok tage nihi lib. Yaa sauga hi vin, inoke Samuwela hi kite palopitau ali boda etega i houwaagil Yabowaine Yayaluwana wana gasisi elana hi wonawona ge hi sagasaga. Yaka Yabowaine Yayaluwana i lau bolau o elal inoke heliya al ge hi wonawona ge hi sagasaga. \v 21 Sauga Sol wasaliya i hago, yaka bolau enuna al i patunal hi nok, inoke heliya al ge Yabowaine Yayaluwana wana gasisi elana hi wonawona ge hi sagasaga. Yaka paetonina bolau enuna i patunal hi nok, yaa pagan maisena o i gan al eliyalil. \v 22 Mowamowasena, Sol totona i egon i nanawa panuwa Lama kaiwena. Sauga i na i vin wewel kenken bwabwatana etega elana panuwa Seku, inoke gamagaliliyau i nelil i ba, “Samuwela alona ge Deibid ga hi miminaa?” \p Anana hi lahe hi ba, “Heliya iyoho panuwa Lama awanina Naiyot.” \p \v 23 Iya iyoho kamwasaa i nanawa Naiyot kaiwena, yaka Yabowaine Yayaluwana i lau elana inoke i nonowonawona ge i nonosagasaga ana siga i na i vin awan Naiyot. \v 24 Inoke ana kaliko enuna i palo yohil tuwana i pabokaboka, yaka i wonawona ge i sagasaga Samuwela manininaa. Yaka i tal kenu bilibiliya, inoke lan ge bulin bwabwaligena i kenukenu i ola to. Pagan o i gan elana, yaka gamagalau wali baaba etega hi babaa, “Bi ola ge Sol iya al palopita avaliya etega?” \c 20 \s1 Diyontan Deibid I Labe \p \v 1 Yaka Deibid i louem awan Naiyot panuwa Lama i na Diyontan elana ge i neli i ba, “Hauna ya ginol panak? Hauna gegi ya ginol tamwam elana ge nuwana ni lopaaligau?” \p \v 2 Anana Diyontan i lahe i ba, “Nigeya! Nige nu aaliga! Hauna ebo nam ni ginol, ebo bwabwatana o kekeisi, nasi no wasa ni pem ga. Binimala nuwana ni ginol ola o, nige ni susume eliyau. He nige ni oola!” \p \v 3 Yaka Deibid i baek Diyontan elana i ba, “Tamwam i atena te u yaliyaya-agau bubun, inoke nige wam wasa ni pepewa hauna ebo nuwana ni ginol eliyau, eba nuwam ni apanak. Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa ge owa alamwa, nau aliga ana mwa.” \p \v 4 Inoke Diyontan i ba, “Hauna ebo nuwam, yaka nu ba ge na ginol kaiwem.” \p \v 5 Anana Deibid i lahe i ba, “Bwaligumwa weikena vavaluna hagalena\f * \fr 20:5 \ft Lan toto weikena vavaluna i mamasal, Isileli bwasumu hi popowonagil ge hi veyahoem wali tuwalali elana. Namba 28:11-15 ge Eimos 8:5 nu kite.\f* ana lan, he binimala alou tamwam naha aanan. Yaa u talamwagau na na uleya na bunsumi ge na miminaa ga o ana siga bolu bulin ni gan. \v 6 Ebo tamwam ni kite pwawa nau nigeya ge ni nel kaiweu, yaka nu baek elana nu ba, ‘Deibid i awanun nabinabi elau te na talamwan etimwawa ni na wana panuwa Bedeliyema, kaiwena alonau ge ana un bwalibwaligel powon nihi ginol, toto baliman maisena ge maisena hi giginol.’ \v 7 Ebo ni ba, ‘I waisi,’ he nu atena te nau wam totuwalali iyaka ya mwal. Yaa ebo ni huga, he nu atena wana nuwatu i gasisi te ni apanakau. \v 8 Yaa owa wam pagan ni waisi nau wam totuwalali elau, kaiwena alou owa ta pebabateli-agila Yehoba matanaa. Ebo u nuwatu nau nak ya ginol tamwam elana, he totom nu lopaaligau! Yaa bahi nu teteleyau tamwam nimanaa.” \p \v 9 Anana Diyontan i lahe i ba, “Nigeya, nige ni oola! Binimala kekeisi na atena nam wana nuwatu i gasisi te ni apanakiwa, yaka tunahot wam wasa na pewa.” \p \v 10 Yaka Deibid i neli i ba, “He nasi ga na atena ola ebo tamwam i huga wam baaba kaiwena?” \p \v 11 Inoke Diyontan i baek Deibid elana i ba, “U nem ta na ta nawanawa uleya.” Yaka ali toto labui hi nok to. \p \v 12 Yaka Diyontan i baek elana i ba, “Ya bateli Yehoba, kila Isileli wala Yabowaine matanaa, nam amnana kaiwem na anbose ga mulaa abwe bolu ni ola te sauga e. Ebo i yaliyaya kaiwem, tunahot wam wasa na patunawa ge nu atena. \v 13 Yaa ebo nuwana ni apanakiwa, he ebo nige wam wasa na pepewa ge nu lolou, ya awanun Yehoba lahi pupulowanina hot ni ginol eliyau. Ya awanun Yehoba ni minaa elam ni ola valila i miminaa nam elana. \v 14 Yawaliu miminana nu atilomwan-agau ni ola Yehoba wana atilomwan, yaka bahi na aaliga. \v 15 I ola al, wam atilomwan bahi ni momowasi natuwau ge tubuwau elal, bwagana ebo Yehoba am topihigelgel gegewel ni pwamowasel panayawi pwatanaa.” \p \v 16 He Diyontan alona Deibid hi pebabateli-agil i ola to, ge Diyontan i ba, “Ya awanun am topihigelgel Yehoba ni lahel.” \v 17 Ge Diyontan i ba Deibid wana bateli gasigasisena iya ana nunuwana kaiwena ni baunan pavavaluna, kaiwena Diyontan Deibid i nunuwana-an i ola totona i nunuwana-an. \p \v 18 Yaka Diyontan i baek Deibid elana i ba, “Bwaligumwa weikena vavaluna hagalena ana lan. Owa wam abamisiyo nasi ni enonovan, inoke nam ni kite pwawa ge ni nel kaiwem. \v 19 Bolu bulin ni gan nu na labi toto valila u bunsumiya ge nu matamatan pat bwabwatana alana Esel labenaa. \v 20 Abwe na nowa yaka no egipoyo na ahe gau eton na alihinek pat o labenaa, ni ola tage nuwau bugul etega na howa. \v 21 Yaka geman etega na patuna ni na gau ni loyaagil. Ebo na baek elana na ba, ‘He gau heliya iyahe tei labem i nem elau, nu ahel ge nu pwatanim hiwe,’ inoke owa nu sikalim. Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa, nasi nu mwal nige nak nu pwapwawa. \v 22 Yaa ebo na baek geman elana na ba, ‘He gau heliya iyoho to awomwa o,’ yaka nu lou, kaiwena Yehoba i papatunawa nu egon. \v 23 He bateli toto owa ge nau ta ginol, Yehoba iyaka i hago ge ni kite hilihili-agila sauga gegewena nige ni momowasi.” \p \v 24 Inoke Deibid i na i bunsumi uleya. Weikena vavaluna ana lan hagalena ana sauga iyaka i pwawa, inoke kin Sol i na i misiyo abaanan elana. \v 25 He Sol i misiyowa baba punaa i ola sauga gegewena i giginol. Diyontan i misiyo awona i noek tamana elana, ge Abna i misiyowa Sol bebenaa, yaa Deibid wana abamisiyo i enonovan. \v 26 Lan o Sol nige baaba etega i babaunan, kaiwena i nuwatu i ba, “Tabam bugul etega i gan ge Deibid i pabiki, inoke nige bosowaina ni nem tapwalolo enowana ya elana.” \v 27 Weikena vavaluna ana lan eluwana elana Deibid wana abamisiyo i enonovan al. Yaka Sol i baek Diyontan elana i ba, “Ga i ola nolu ge lan e Diyesi natuna nige i nenem avala ta aanan?” \p \v 28 Anana Diyontan i lahe i ba, “Deibid i awanun nabinabi elau te na talamwan ni na Bedeliyema. \v 29 I ba, ‘U talamwagau na nok no panuwaa, kaiwena o un bwalibwaligel powon etega nihi ginol ge taliu i ba bahi na kakala. Ebo u yaliyaya-agau, u sokalau na na taliwau na kitel.’ Heiya te kaiwena nige i nenem kin wam hagali enowana elana.” \p \v 30 Sol i huga nabi hot, yaka i baek Diyontan elana i ba, “Owa yova toganawal ge toawatautau natuna! Ya atena u olak Deibid elana, yaka totom am puluwawi ge hinam i pamasaliwa ana puluwawi u awaginol. \v 31 Deibid yawalina miminana owa nige nu tatabwa kin ge nige wam abalogugui ni gagan. He bolau enuna u patunal nihi na nihi en pwatanim eliyau, yaka na lopaaliga.” \p \v 32 Yaka Diyontan i nel tamana elana i ba, “Hauna gegi i ginol ge kaiwena nu lopaaliga? Hauna i ginol panak?” \v 33 Inoke Sol wana gau i alihinek Diyontan elana tage ni howa paaliga. Yaka i atena te tamana i nuwamut nuwana Deibid ni lopaaliga. \p \v 34 Diyontan i huga nabi ge abaanan i lut luwai. He weikena vavaluna ana lan eluwana o nige enona etega i aan, kaiwena nuwana i nak te tamana wana ginol nanakina Deibid alana i teli lowan. \p \v 35 Lan i gan mweluluga, Diyontan geman etega i ahe alona hi na Deibid elana i ola valila wali liwaliwan. \v 36 Yaka i baek geman elana i ba, “U tapalelu nok ga, yaka gau bolo na alihin nu loyaagil.” Sauga geman i tapalelu nok inoke Diyontan gau etega i alihin i alinago i na i tal laha. \v 37 Geman i vin labi toto gau i tala inoke Diyontan i yoga elana i ba, “He gau iyoho to awomwa o.” \v 38 Inoke i yoga vevehe al i ba, “Etimwawa u nowa! Bahi veyaho!” Yaka geman i na gau i ahe ge i sikal i na i pek wana tonowak Diyontan elana. \v 39 Ginol o ana sapu geman nige i aatena, iyai te Diyontan ge Deibid. \v 40 Inoke Diyontan egipoyo ge gau i pek geman elana ge i ba, “U ahe u sikal panuwaa.” \p \v 41 Geman i egon enaa, inoke Deibid i tagilem pat bwabwatana labena yavanaa ge i kululu paeton Diyontan elana maninina i pahanalowanek bilibiliya. Hi peliblib-agil ge hi kahikahin, yaa Deibid i kahin nabi hot. \p \v 42 Yaka Diyontan i baek Deibid elana i ba, “U egon ginebi wam laumwal. He iyaka alou owa Yehoba alanaa ta pebabateli-agila ge ta ba, ‘Yehoba iyaka i hago ge iya ni kite hilihili-agila, i ola al tubutubumwau ge tubutubuwau ni kite hilihili-agil sauga gegewena nige ni momowasi.’” Inoke Deibid i egon ge Diyontan i sikal i na wana panuwaa. \c 21 \s1 Deibid I Na Panuwa Nobi Topowon Ahimelek Elana \p \v 1 Yaka Deibid i na panuwa Nobi topowon Ahimelek elana. Sauga Ahimelek Deibid i kite, inoke i lovakun ge i ginu. Yaka i nel elana i ba, “Ga i ola ge u nomwaumwau? Ga i ola nige alom gamagal etega ku nenem?” \p \v 2 Anana Deibid i lahe i ba, “Kin Sol i patunau wana tuwalali etega kaiwena, ge i baem elau i ba, ‘Bahi wam nok puna nu babaunan gamagal etega elana ge ni aatena.’ He iyaka ya ba o hevalau elal abwe nihi nem nihi kiteyau labi etega elana. \v 3 Hauna aanan ona hi gan eliyam? Beleid nimala panuna, o ebo aanan etega al toto i gan nu pem.” \p \v 4 Yaa anana topowon i lahe i ba, “Nige beleid getoga etega i gagan, iyai ya te beleid bwabwalena\f * \fr 21:4 \ft Yehoba i ba Sabwata maisena ge maisena beleid elulutega eluwa nihi teliya ana teibol elana ni miminaa manininaa. He topowon ya te bosowailiya beleid ya nihi an. Totagil 25: 23-30 ge Libai 24: 5-9 nu kite.\f* toto valila ha teliya Yehoba manininaa. Ebo nolu ge lan ebe am hevalau nige aloliyau yowau hi kekenu, he bosowaina nu ahel ge nuku an.” \p \v 5 Anana Deibid i lahe i ba, “Ee, nolu ge lan ebe nige alomeyau yowau ha kekenu. Kaiwena sauga ebo ha tatagil inoke ha ola to. Bwagana ebo ha nok tuwalali toto nige i bwabwalena kaiwena, hevalau tuwaliya hi pwabwabwalena. Inoke tunahot nihi ola al lan ebe ana tuwalali kaiwena.” \v 6 Inoke topowon beleid bwabwalena i pek elana, kaiwena nige beleid getoga i gagan. Beleid bwabwalena ya te i gan, toto valila hi teliya teibol pwatanaa Yehoba manininaa ge iyaka hi ahe ge lahena beleid kalakalasina hi teli. \p \v 7 He lan o Sol wana sipi ali tomatahikan wali tohouwa alana Doegi gagama Idom iyoho to, i nem tapwalolo paganina etega i awaawaginol. \p \v 8 Yaka Deibid i nel Ahimelek elana i ba, “Tab gau o ebo haveyan kilepana etega i gan e? Kin Sol i patotoya-agau tuwalali ya kaiwena, yaka nige bosowaina no haveyan kilepana o ebo elohaveyan etega al na ahe.” \p \v 9 Anana topowon i lahe i ba, “Golaiya Pilistiya gamagalina, toto valila u lopaaligaa Elaa abwabwina elana, wana haveyan kilepana iyahe te, hi os kama elana ge hi teliya ipod enaa. Ebo nuwam, he nu ahe. He nige haveyan kilepana etega al i gagan te.” \p Yaka Deibid i ba, “Waiwaisana hot! Nige etega i gagan ge toto o ni waisi lake. He u pem elau.” \s1 Deibid I Lou I Na Panuwa Gat \p \v 10 Yaka lan o Deibid Sol i louwi i na i miminaa Akis elana, iya panuwa Gat wali kin labi Pilistiya gamwanaa. \v 11 Yaa Akis wana totuwalali alaliya bwabwatana hi baek elana hi ba, “Tau ya iya Deibid, labi Isileli wali kin. He iya te hi wonawona kaiwena wali sagasaga elana hi ba, \q1 ‘Sol tausan hi gewi i lolil,   ge Deibid ten tausan hi gewi i lolil.’” \p \v 12 Wali baaba Deibid i panuwanuwatu-an, yaka i lovakun nabi kin Akis ga ni ginol ola elana. \v 13 I minaa wali logugui gabulanaa, inoke mataliyaa i kakawi tage i kokona, yaka i lolokilkil bwagabwaga panuwa ana gana ana nog tuwanaa ge gilolona i pasulu lau awana basina elana, i ola tokokona wali ginol. \p \v 14 Kin Akis i kite, yaka i baek wana totuwalali alaliya bwabwatana elal i ba, “Ku kite! Tau ya i kokona! Ga i ola ge ku pwatanim eliyau? \v 15 Age nige tokokona hi gagan no panuwaa? Ga i ola ge toto ya ku pwatanim ge kokona wali pagan i awaawaginol matawa? Bahi ni miminaa no limiya.” Inoke i patuna owani ge i egon. \c 22 \s1 Deibid I Na Adulam ge Helet Ulaina \iex Yaka Deibid Gat i eguluwan i na i miminaa gol etega panuwa Adulam labenaa labi Yuda. He tutunau ge bolau hi gewi al hi na hi tubwi elana, gegewel ali gewi po handeled (400). Yaka i na labi Mowabi ana kin elana ge i patalam tamana ge hinana nihi miminaa to. He iya i na i minaa ababunsumi\f * \fr 22:0 \ft Ababunsumi ya nige ta aatena, yaa tabam i minaa labi Mowabi.\f* etega elana. Abwe palopita Gad i baek elana i ba, “Bahi nu miminaa te. Nu sikal labi Yuda.” Inoke i ginol ola to, i na panuwa Helet ulaina elana ge i miminaa ga to. (puna 1-5) \s1 Sol I Ba Ahimelek ge Alonau Hi Lolil \iex Sol alonau wana totuwalali hi minaa wana panuwaa Gibeya. I baek elal i ba, “Ga i ola ku olak Deibid elana ge ku pihigelgel elau?” Yaka Doegi gagama Idom Sol wana wasa i pek i ba, “Ahimelek Deibid i labe i nel Yehoba elana ga ni ginol ola. I ola al, beleid ge Golaiya wana haveyan kilepana i pek elana.” (puna 6-10) \iex Inoke Sol topowon Ahimelek alonau tutunau i yogaagil hi nem ge i baek elana i ba, “Ga i ola ge alom Deibid wami nuwatu ku teli pamaisena nuku pihigelgel elau? U labe, ge sauga ya i matamatan wana sauga waiwaisana yaka ni lopaaligau.” (puna 11-13) \iex Anana Ahimelek i lahe i ba, “He wam totuwalali gegewel gamwaliyaa Deibid te i waisi hot bosowaina ana mel nu teli, age? O kin, nige no aatena kekeisi i gagan tage gamagal etega nuwana ni lopaaligawa, inoke bahi alowau tutuwau nu wowolema ni oola.” (puna 14-15) \iex Yaka abwe Sol i ba tolohaveyan bolo hi talmilil labenaa Ahimelek alonau wana pan topowon nihi lolil, yaa hi towa. Inoke i ba Doegi gagama Idom ni ginol. Yaka iya topowon ali gewi eiti paib (85) i lopaaligal. Yaa Ahimelek natuna Abaiyada i lou i na i miminaa Deibid elana. (puna 16-23) \c 23 \s1 Deibid Keila I Pwamwalil \iex Deibid wana wasa hi pek, “Pilistiya iyoho hi lohalohaveyan Isileli panuwana Keila elal.” Inoke i nel Yehoba elana, “Na na na tuk Pilistiya elal ge na lohaveyan elal o bahiwa?” Yehoba i ba, “U nok ge Keila u pwamwalil.” Inoke Deibid alonau wana hevalau hi lohaveyan Pilistiya elal, yaka hi pakokovel ge Keila hi pwamwalil. (puna 1-6) \iex Sol wana wasa hi pek te Deibid iyoho Keila, inoke wana tolohaveyan i lovivina-agil tage alonau nihi na Keila nihi mipainan, yaka Deibid alonau wana hevalau nihi kausil. Wasana Deibid i hago, inoke i nel Yehoba elana i ba, “Tunahot Sol ni nem?” Inoke Yehoba i ba, “Ee, ni nem.” Yaka Deibid i nel al i ba, “Keila towohiliyau nau alowau no hevalau nihi ahema ge nihi talamwagima Sol elana?” Yaka Yehoba i ba, “Ee, nihi ginol ola.” Inoke Deibid alonau wana hevalau ali gewi sikis handeled (600) Keila hi eguluwan ge hi nononawanawa labi ge labi elal. Yaka Sol nige i nonok Keila. (puna 7-13) \s1 Sol Iyoho Deibid I Loyaan Yaa Nige Bosowaina \p \v 14 Deibid i na i minaa ababunsumi elal ula kekevana gamwanaa ge oya elal panuwa Sip ana labi kekevana. Lan ge lan Sol i loyaloya kaiwena, yaa Yehoba nige Deibid i tatalamwan Sol nimanaa. \iex Lan etega Deibid iyoho panuwa Holes, Sip ana labi kekevana gamwanaa, inoke Diyontan i na elana ge i ba pagasisi ni melteli Yabowaine elana. Ge i baek elana, “Bahi lovakun! Owa bwaliga nu kin ge Isileli nu logugui-agil.” Yaka abwe Diyontan Deibid i eguluwan i sikal wana panuwaa. (puna 15-18) \iex Sauga etega Sip gamagaliliyau enuna hi na Sol wana panuwaa Gibeya ge hi baek elana hi ba, “Deibid i bunsumi wama labiya Holes ana ababunsumi ona elal. Iya iyoho Oya Hakila. Nu nem ge naha labewa nu lib.” Yaka Sol i baek elal i ba, “Nuku na Deibid wana ababunsumi gegewel nuku loyaagil bubun ge no wasa nuku pem.” Yaka hi nok ge abwe Sol al i nok. (puna 19-24a) \iex Deibid alonau wana gamagalau iyaka hi novevehe al hi na hi minaa panuwa Maon wana labi kekevana gamwanaa. Sauga etegana Sol alonau wana gamagalau hi minaa oya etega labena etega ge Deibid alonau wana gamagalau hi minaa labena etega. Sol ge alonau iyaka hi mikelaubwa Deibid ge wana hevalau elal ge nihi libil, yaka elopapatuna etega i vin ge i baek Sol elana i ba, “Etimwawa nu nem! Pilistiya iyaka hi tuk wala labiya ge hi kaluoyaoya.” Inoke Sol i bakuhu nige Deibid i tatake. Yaka abwe Deibid i na i minaa panuwa En-Gedi ana ababunsumi elal. (puna 24b-29) \c 24 \s1 Deibid Sol Yawalina I Pwamwal \p \v 1 Sauga Sol Pilistiya wali tolohaveyan i takel yohil ge i sikal, inoke wana wasa hi pek hi ba, “Deibid iyoho panuwa En-Gedi ana labi kekevana elana.” \v 2 Inoke tolohaveyan waiwaisal ali gewi tili tausan (3,000) i ahel Isileli gegewel gamwaliyaa, yaka alonau hi egon hi na Deibid ge wana hevalau nihi loyaagil Goti Bekikil ali Pat ana labiya. \p \v 3 Sauga hi na hi vin sipi ali gana enuna elal kamwasa bebenaa, gol etega iyoho to, inoke Sol i na i ulutuk ge ni kakamwasa. He Deibid ge wana hevalau heliya iyoho gol o gamwanaa, awaa hot. \v 4 Yaka wana hevalau hi walgumu elana hi ba, “He wam sauga waiwaisana te, ni ola te Yehoba iyaka i ba haba elam, i ba, ‘Am topihigelgel na teli nimwamwa, yaka hauna u nuwatu kaiwena nu ginol ya.’” Inoke Deibid i yawal nok i na Sol gegelinaa ge ana holahola yayapona buhuna i gotomwa yoho ge i ahe. Yaa Sol nige i aatena. \v 5 He abwe Deibid atena i lomwan, i nuwatu binimala bahi Sol ana holahola buhuna ni gogotomwa yoho. \p \v 6 Sauga i sikal wana hevalau elal, inoke i baek elal i ba, “Ya awanun Yehoba ni labeyau ge bahi nau na giginol ni ola wami baaba ge no tonowak, iya Yehoba wana hilihili gamagalina, na aapanak, kaiwena Yehoba enonu i hol kokowanaa i tabwa kin.” \v 7 Deibid i ba ola o ge eliyana wana hevalau wali nuwatu i gotomwa, yaka nige i tatalamwagil Sol nihi lopaaliga. \p Yaka Sol gol i eguluwai ge i nawanawa. \v 8 Inoke Deibid i tagilem gol gamwanaa ge i yoga nok Sol elana i ba, “No babala ge no kin!” Sauga Sol i tagena matana i nok enaa, yaka Deibid i kululu maninina i pahanalowanek bilibiliya. \v 9 Inoke i yoga nok Sol elana i ba, “Hauna kaiwena ge gamagalau bolo hi ba tage nuwau na apanakiwa wali baaba u hago? \v 10 He lan ebe u kite matamwa nige i oola! Abwe sauga ya te gol e gamwanaa Yehoba i telewa nimwawa, ge no hevalau hi ba tage na lopaaligawa. Yaa nuwau i nakagiwa ge ya baek elal ya ba, ‘Bahi no tonowak na aapanak, kaiwena iya Yehoba wana hilihili gamagalina.’ \v 11 Nam, u kite, am holahola yayapona buhuna hiwe nimwawa e! Nau ya gotomwa yoho, yaa nige ya gogopaaligawa. Inoke nu atena te nige nak etega ya giginol ge ya aawatautau eliyam. Nige bugul etega ya giginol panak eliyam, yaa owa u loyaagau nuwam tage yawaliu nu pwamowasi. \v 12 Ya awanun Yehoba owa ge nau wala pagan ni kite hilihilian. Ge ya awanun iya pagan nanakina toto u ginol eliyau ni ginol lahe elam, yaa nau nige na giginol panak eliyam. \v 13 Tubulau wali baaba etega i ba, ‘Gamagalau nanakil heliya te pagan nanakina hi giginol.’ He i ola to, inoke nau nige na giginol panak eliyam. \p \v 14 “Nau gamagal bwagabwaga ya, ya ola ya te wanuka alialigana o ebo nekalili, inoke ga i ola ge owa Isileli wali kin o lau u lau? \v 15 Ya awanun Yehoba ni payatalala ge ni kite hilihili-agila. Ya awanun o pulowan ni kite ge o logugui ni pasapu, inoke ni pwamwalauem nimwamwa.” \p \v 16 Sauga Deibid wana baaba i pwamowasi, yaka Sol i nel i ba, “Natu Deibid, owa anam ei?” Yaka i kahin anana i bwata. \v 17 Inoke i baek Deibid elana i ba, “Owa gamagal sasapona hot, nau gamagal nanakina. O hehegan u ginol bubun, yaa nau am hehegan ya apapanak-an. \v 18 Ginol waiwaisana toto u ginol eliyau, wasana abwe sauga ya u wasaan ya hago. He Yehoba i teleyau nimwamwa, yaa nige u gogopaaligau. \v 19 Ebo tau etega ana topihigelgel ni pwawa, tab ni sokal bwabwage, nige nak ni giginol elana? Nigeya! Yaa owa u ginol ola to elau! Ya awanun Yehoba mola waiwaisana ni pewa, kaiwena lan ebe u ginol bubun eliyau. \v 20 Ya atena bubun tunahot abwe nu tabwa kin ge Isileli wali abalogugui ni minaa wam logugui gabulanaa sauga gegewena. \v 21 He Yehoba alanaa nu papasila te tubutubuwau ha mul nige nu pwapwamowasel, yaka bahi alau ni yayaomala o un elana.” \p \v 22 Inoke Deibid i bateli Sol eliyana i ola to. Yaka abwe Sol i sikal i na wana panuwaa. Yaa Deibid alonau ge wana hevalau hi na wali ababunsumi elana ula kekevana gamwanaa. \c 25 \s1 Deibid alonau Nabal ge Abigeil Liwaniliya \p \v 1 He Samuwela i aliga, yaka Isileli gegewel hi migogo ge wana yaomal kaiwena hi kahikahin. Inoke tuwana hi teliya wana panuwaa Lama. \p Yaka abwe Deibid i na i minaa labi kekevana alana Palan.\f * \fr 25:1 \ft \fq Palan\ft Papasikal hi ginola pana Gilik elana (toto ta ba Septuagint) i ba \fq labi kekevana alana Maon.\f* \iex Maon tonowakina etega alana Nabal wana bilibili i gan panuwa Kamel gegelinaa. Iya wana sipi ge goti hi gewi nabi. Sauga etega Deibid wasa i hago te Nabal ge wana totuwalali iyoho wana sipi pupunoliya hi tomwatomwa. He yaliyaya ana sauga to. Inoke Deibid wana hevalau ali gewi elulutega i patunal hi na wana awanun hi baunan hi ba, “Valila wama pagan i waisi wam sipi ali tomatahikan elal, inoke yaliyaya ana sauga ya elana tab bosowaina aanan kekeisi nu pem?” Yaa Nabal i towa ge Deibid i sisinali-an. Sauga hi sikal ge Deibid wana wasa hi pek, yaka i huga, inoke alonau wana hevalau ali gewi po handeled (400) hi egon tage nihi na Nabal nihi lahe wana ginol kaiwena. (puna 2-13) \iex Totuwalali etega Nabal lagona Abigeil wana wasa i pek Deibid wana elopapatuna ga hi ba ola ge Nabal wana ginol kaiwena. Yaka Abigeil aanan waiwaisana i bwata i usan donki elal ge wana totuwalali i patunal, yaka iya al i nok. Inoke Deibid alonau wana hevalau i pwawal kamwasaa hi nenem Nabal ge wana boda nihi lopaaligal. Yaka i kululu Deibid awonaa ge i ba, “Bahi nu nuwanuwatu Nabal\f * \fr 25:2 \fq Nabal \ft Alan “Nabal” ana sapu te “tokokona.”\f* wana ginol kaiwena, kaiwena iya tokokona. Yehoba iyaka i kausiwa bahi totom nu tatagalahi ge gamagalau nu lololil saliyaliya ni lalau. Tunahot Yehoba ni telewa nu tabwa kin ge ni ba tubutubumwau emwa nihi kin al.” Wana baaba Deibid i yaliyaya-an ge wana mulolu i ahe nimanaa. (puna 14-35) \iex Sauga Abigeil i sikal wana limiya, Nabal iyaka i im kokona, inoke nige wana wasa i pepek ga i ginol ola. Lan i gan ge imwim wana gasisi i so, yaka wana wasa Abigeil i pek hauna iyaka i gan. Sauga o gila etega i masal Nabal elana ge tuwana i aliga, yaka lan elulutega i mowasi abwe Yehoba i paaliga. Wasana Deibid i hago inoke i ba, “Yehoba ta tobalan, kaiwena nau i kausau bahi nak na giginol, ge Nabal i lahe wana ginol kaiwena.” Yaka abwe baaba i patuna Abigeil elana ni tabwa iya lagona. Inoke alona wana yaliyaya i talam ge i nok Deibid elana i tabwa lagona. He valila Deibid Ahinowam Diyeslil yovana i alolonan. Yaa Sol natuna Mikal, iya Deibid lagona, iyaka tamana i pek tau getoga elana i alolonan. (puna 36-44) \c 26 \s1 Deibid Sol Yawalina I Pwamwal Palabuina \p \v 1 Sauga etega Sip gamagaliliyau enuna hi na Sol wana panuwaa Gibeya ge hi baek elana hi ba, “Deibid iyoho i bunsumi Oya Hakila, toto labi kekevana Diyesimon i awoni.” \iex Inoke Sol alonau wana tolohaveyan hi na Deibid hi loyaan. Sol i holaviya kamwasa bebenaa, yaka Deibid i nok labi o ge i kite pwawa Sol ge wana tolohaveyan wali tohouwa Abna ga hi kenuwa. Inoke bulina alona Abisai hi tuk abaholavi elana hi na Sol labenaa. He Sol iyoho i kenu mati ge wana gau i antawan kokowana labenaa. (puna 2-7) \p \v 8 Abisai i baek Deibid elana i ba, “Lan ya Yabowaine am topihigelgel i teli nimwamwa. Nu ba inoke totona wana gau elana alona ge bilibili na howa toyawel. Na howa kamwase ya, he nige na giginol palabuina.” \iex Yaa Deibid i ba, “Bahiwa! Ya awanun Yehoba ni labeyau ge bahi iya wana hilihili gamagalina na aapanak.” Yaka Sol wana gau ge ana wewel ana patuna hi ahe ge hi egon. (puna 9-12) \iex Deibid i na ana bwaga i yapu ge i yoga Abna elana i ba, “Ga i ola ge kin nige u mamatahikan bubun? Matam u lipwapwati. Wana gau ge ana wewel ana patuna heliya ga?” (puna 13-16) \iex Sol Deibid anana ana gun i hago ge i atena, yaka i ba, “Natu Deibid, owa anam ei?” Anana Deibid i lahe i ba, “Ee, i ola.” Yaka i ba vevehe al i ba, “Ga i ola ge u takeyau? Hauna ya ginol panak?” (puna 17-20) \iex Yaka Sol i ba, “Lan ya yawaliu u kite pwabwata ge u pwamwalau, inoke nige al na lologasisi tage na apanakiwa. No ginol i ola tokokona ge ya gegi nabi.” (puna 21) \iex Anana Deibid i lahe i ba, “O kin, wam gau hiwe. Wam heval etega nu patunam ge ni ahe. Lan ya yawalim ya kite pwabwata ge ya pwamwaliwa, inoke ya awanun Yehoba yawaliu ni kite pwabwata ge ni pwamwalau no pulowan gegewel elal.” (puna 22-24) \p \v 25 Yaka Sol i baek Deibid elana i ba, “Natu Deibid, Yehoba ni muloluagiwa! Tunahot hauna ebo nu ginol, nasi ni waisi ge nu gasisi.” \p Yaka Deibid i noegon ge Sol i sikal wana panuwaa. \c 27 \s1 Deibid I Tubwi Kin Akis elana \iex He Deibid i nuwatu i ba, “Na lou na na Pilistiya wali labiya, yaka Sol ni bakuhu ge nige ni loloyaagau al.” (puna 1) \iex Yaka alonau wana hevalau sikis handeled (600) hi na hi miminaa panuwa Gat wali kin Akis elana. He gegewel avaliyau natuliyau te hi nok. Inoke Sol i bakuhu ge nige Deibid i loloyaan al. (puna 2-4) \iex Yaka abwe Deibid i baek Akis elana i ba, “No abamina etega nu pem ge na minaa, panuwa bolo ali bwaga i yapu etegana gamwanaa. He nige no waisi ge tage alou owa ta minaa wam abalogugui ana taun bwabwatana ya elana.” Inoke Akis panuwa Siklag i pek elana. He Deibid i minaa Pilistiya wali labiya baliman maisena ge waikena esopali. (puna 5-7) \iex Inoke Deibid ge wana hevalau hi hahaveyan tuk boda Gesul, boda Gilsi ge boda Amaleki elal. Yaka abwe i kakawi Akis wana wasa i pepek tage hi haveyan tuk Yuda wali labi ona elal. (puna 8-11) \p \v 12 Inoke Akis i melteli Deibid elana, kaiwena atenaa i ba, “Iyaka wana pan Isileli ateliya i elolol iya kaiwena ge amnaliya i nakan, inoke nasi ni totuwalali elau sauga gegewena.” \c 28 \p \v 1 Sauga o elana Pilistiya wali tolohaveyan hi pamigogoil panuwa Apek elana nihi na nihi haveyan Isileli elal. Kin Akis i baek Deibid elana i ba, “Nu atena bubun alomwau ge wam hevalau nuku tubwi eliyau, yaka alomeyau komiu ta haveyan Isileli elal.” \p \v 2 Inoke Deibid i baek elana i ba, “Ebo i ola, he totom abwe nu kite nau wam totuwalali ga na lohaveyan ola.” \p Inoke Akis i baek elana i ba, “Ebo i ola, he na telewa nu tabwa o tomatahikan sauga gegewena.” \s1 Sol I Na Yova Tolosevasevan elana \p \v 3 He valila Samuwela i aliga, yaka Isileli gegewel hi kahikahin kaiwena, inoke abwe tuwana hi teliya wana panuwaa Lama. I ola al, Sol iyaka tolosevasevan ge tokukula i paveyahol Isileli gamwanaa. \p \v 4 Pilistiya wali tolohaveyan hi pamigogoil i mowasi, yaka hi tukik hi na Isileli wali labiya hi holaviya panuwa Sunem. Yaa Isileli wali tolohaveyan gegewel Sol i pamigogoil, yaka hi na hi holaviya oya Gilbowa. \v 5 Sauga Sol matana i nok Pilistiya wali tolohaveyan i kitel, inoke i lovakun nabi ge atena i bwanabwana. \v 6 Yaka i nel Yehoba elana i ba, “Ga na ginol ola?” Yaa wana nel Yehoba nige i lalahe ebo kenonou elana, o ebo pat \w Ulim ge Tamim\w* elal, o ebo palopitau eliyalil. \v 7 Yaka i baek wana totuwalali alaliya bwabwatal elal i ba, “Yova tolosevasevan\f * \fr 28:7 \ft Tolosevasevan wali siba i gan inoke gamagal toto iyaka i aliga yayaluwana o ebo ta ba sevasevanina nihi yogaan ni nem elal avaliya nihi liwaliwan. Yehoba pagan ya i lopwali. Libai 19:31; 20:27 ge Logugui 18:10-11 nu kite.\f* etega nuku loyaan, yaka na na na nel eliyana ga na ginol ola.” \p Anana hi lahe hi ba, “Etega iyoho panuwa Endol.” \p \v 8 Inoke Sol kin ali galogaloi i palo kaliko getoga i galoi, yaka bahi ana awa gamagalau nihi eunaan. Bulina alonau ge wana tolohaveyan labui hi na yova elana, inoke i baek elana i ba, “Toaliga etega toto alana na lumen sevasevanina nu yogaan ge eliyana na pwawa ga na ginol ola.” \p \v 9 Yaa yova i baek elana i ba, “U atena te tolosevasevan ge tokukula Sol i paveyahol Isileli gamwanaa. Ga i ola ge u laboseyau ge o kota u ginol, yaka eliyana nihi lopaaligau?” \p \v 10 Inoke Sol i papasila i ba, “Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa, ebo nu ginol ola o, nige lahi etega nu pwapwawa.” \p \v 11 Inoke yova i nel elana i ba, “Henala sevasevanina na yogaan kaiwem?” \p Anana Sol i lahe i ba, “Samuwela.” \p \v 12 Inoke yova i ginol ola Sol wana baaba. Sauga Samuwela i kite, inoke i loi anana i bwata. Yaka i baek Sol elana i ba, “Hauna kaiwena u kakaweyau? He owa Sol.” \p \v 13 Yaka kin i baek yova elana i ba, “Bahi lovakun. No wasa ga nu pem, hauna gun u kite?” \p Yova i baek elana i ba, “I ola yabowaine etega ya kite i heem bilibili gamwanaa.” \p \v 14 Yaka Sol i nel i ba, “Ana awa ga i ola?” \p Anana i lahe i ba, “I ola tonowak lilikena etega holahola yayapona i galoi.” \p Inoke Sol i atena Samuwela to, yaka i kululu maninina i pahanalowanek bilibiliya. \p \v 15 Samuwela i baek Sol elana i ba, “Hauna kaiwena u yogaagau ya nem inoke no minamina u apanak?” \p Anana Sol i lahe i ba, “I pulowan hot eliyau, kaiwena Pilistiya hi nem hi haveyan elau, i ola al Yehoba o en i pem. Sauga ebo na nel Yehoba elana, no nel nige i lalahe ebo palopitau eliyalil o ebo kenonou elana. Heiya te kaiwena ya yogaagiwa, yaka no wasa nu pem hauna binimala na ginol.” \p \v 16 Samuwela i baek elana i ba, “Yehoba iyaka am en i pewa, ge i tabwa am topihigelgel, inoke bahi nu nenel elau hauna binimala na ba nu ginol. \v 17 Yehoba iyaka i ginol eliyam i ola te valila i baem eliyau ge ya baunaniwa. Yehoba iyaka abalogugui i kukuyoho elam, ge i pek alom etega elana, he Deibid bana. \v 18 Lan ebe Yehoba i ginol i ola to eliyam, kaiwena nige wana baaba u hehenapu-an ge wana huga gamagaliliyau Amaleki u aapapanak-agil. \v 19 Bwaligumwa owa ge boda Isileli ni telemiu Pilistiya nimaliyaa, yaka alomwau ge natumwau bolau nihi lopaaligamiu inoke alowau komiu ta minaa Tuma.\f * \fr 28:19 \ft Tuma iya toyaomal wali abamina, yaka hi matamatan yatala mowamowasena.\f* He Isileli wami tolohaveyan ni telel Pilistiya nimaliyaa ge nihi pakokovel.” \p \v 20 Sol baaba o i hago yaka i lovakun nabi, inoke sauga o elana i sogu i talpo bilibiliya. He tuwana i pweyata, kaiwena lan ge bulin bwabwaligena nige i aanan. \p \v 21 Yova i na Sol elana ge i kite te i lovakun nabi, inoke i baek elana i ba, “Tonowak, nau wam totuwalali yovana, yawaliu ya talamwan yaka ya ginol i ola hauna toto u baunan eliyau. \v 22 Inoke no baaba ga nu hago. Aanan enuna na pwatanim nu an ge tuwam ni gasisi yaka abwe nu nawanawa.” \p \v 23 Yaa Sol i towa, yaka i ba, “Nigeya! Nige na aanan.” \p Inoke wana tolohaveyan bolau labui heliya al avaliya yova hi ba balbalgig te ni anan, yaka abwe wali baaba i hago ge i talam. Inoke i lutem bilibiliya i na i misiyo abamisiyo pwatanaa. \p \v 24 Yova wana bulumwakau natuna tatabwana etega iyoho wana limiya, inoke etimwawa i na i tagapaaliga, yaka bunumwina enuna i liga. Inoke pwalawa i ahe i pitoli ge beleid nige alona yis hi vivikuhiya i umun. \v 25 Yaka i na aanan i teli Sol alonau ge wana tolohaveyan labui maniniliyaa ge hi anan. Hi anan haba, yaka bulin maisena o yova hi eguluwan ge hi sikal. \c 29 \s1 Kin Akis Deibid I Patuna Pasikal \p \v 1 He valila Pilistiya wali tolohaveyan gegewel hi pamigogoil panuwa Apek elana, ge Isileli wali tolohaveyan iyoho hi holaviya wewel bwanapitpit labenaa Diyeslil Abwabwina elana. \v 2 Sauga Pilistiya Apek hi eguluwan hi na Isileli wali labiya, wali tologugui wali ivan\f * \fr 29:2 \ft Ta ba \fq ivan\ft o ebo \fq haveyan ana boda.\f* ona ali pwahin elulu bwagabwaga ge tausan maisena hi houwaagil ge avaliyau hi nawanawa. Deibid alonau ge wana hevalau avaliya kin Akis hi nawaa eliyaa. \v 3 Pilistiya wali tologugui hi kitel yaka hi nel Akis elana hi ba, “Hibilu bolo ya hi bwebwe e?” \p Analiya i lahe i ba, “Ku atena ya Deibid te, iya valila Isileli wali kin Sol wana totuwalali bwabwatana, yaa iyaka baliman maisena ge pwatanaa al alou ha mina. He i telipunaa lan toto Sol i eguluwan ge i nem ana siga sauga e, nige nak etega ya kikite pwawa eliyana.” \p \v 4 Yaa Pilistiya wali tologugui hi huga Akis elana yaka hi ba, “U patuna pasikal ni na ni minaa panuwa toto u pek elana. Bahi ni nenem alola ta nana haveyana, eba haveyan gamwanaa ni mipil ge ni tabwa ala topihigelgel. Ebo nuwana wana tonowak ni payaliyaya al, he kamwasa waiwaisana hot te kila wala tolohaveyan ni lolil. \v 5 He iya te hi wonawona kaiwena wali sagasaga elana hi ba, \q1 ‘Sol tausan hi gewi i lolil,   ge Deibid ten tausan hi gewi i lolil.’” \p \v 6 Inoke kin Akis Deibid i yogaan i nok yaka i baek elana i ba, “Ya papasila Yehoba yawalina gaganina alanaa, owa wam pagan i sapu ge ya yaliyaya alou owa ta na haveyana. I telipunaa lan toto u nem eliyau ana siga sauga e, nige nak etega ya kikite pwawa eliyam, yaa no pan tologugui nige hi yayaliyaya kaiwem. \v 7 Inoke u sikal ginebi wam laumwal, yaa bahi bugul etega nu giginol ge no pan tologugui amnaliya nu aapanak.” \p \v 8 Yaa Deibid i nel i ba, “Hauna ya ginol panak? I telipunaa lan toto ya nem ana siga sauga e, hauna nak u kite pwawa nau wam totuwalali elau? Ga i ola nige bosowaina na nowa ge na haveyan no babala ge no kin ana topihigelgel elal?” \p \v 9 Anana Akis i lahe i ba, “Ya atena wam ginol i sapu i ola Yabowaine wana anelose etega, ge ya yaliyaya kaiwem. Yaa no pan tologugui hi ba, ‘Bahi ni nenem alola ta nana haveyana.’ \v 10 Inoke bwaligumwa mweluluga alomwau ge wam babala Sol wana totuwalali bolo alomwau ge ku nem elau etimwawa nuku lut. Sauga panuwa ni mwananal, yaka nuku egon.” \p \v 11 Hi kenu lan i gan mweluluga kekeisi, Deibid alonau wana hevalau hi lut ge hi egon nihi sikal labi Pilistiya. Yaa Pilistiya wali tolohaveyan hi novevehe hi na Diyeslil Abwabwina elana. \c 30 \s1 Deibid Amaleki I Pakokovel \iex Deibid alonau wana hevalau hi nawanawa, yaka lan etonina elana abwe hi vin Siklag. He mulaa abwe hi vin, Amaleki iyaka hi tuk Siklag, yaka panuwa hi ton. I ola al, yowau ge wawayau gegewel hi libil avaliyau hi egon. Inoke sauga Deibid alonau wana hevalau hi vin, hi pwawa topihigelgel enuna iyaka panuwa hi ton yaka lagoliyau ge natuliyau hi ahel egonagil. He gamwaliyaa Deibid lagonau labui, Ahinowam ge Abigeil. Yaka nuwaliya i nak ge hi kahin nabi. (puna 1-5) \p \v 6 I pulowan hot Deibid eliyana, kaiwena wana hevalau hi nuwaleyan hot lagoliyau ge natuliyau kaiweliya yaka hi ba, “Deibid ta loipati ni aliga.” Yaa gasisi i pwawaa Yehoba wana Yabowaine elana, yaka atena i matuwa. \p \v 7 Deibid i baek topowon Abaiyada elana i ba, “Am holahola ipod\f * \fr 30:7 \ft Ipod iya topowon bwabwatana ana kaliko etega (Totagil 28:6-12 nu kite). Babagal ana kama al hi am hikana ipod elana ge \fqa Ulim ge Tamim \ft iyoho gamwanaa (Totagil 28:30). \+bdit Ulim ge Tamim\+bdit* nu kite \+bdit Baaba Ona ali Sapu ana Abaloya\+bdit* elana, lamwa 241 \+bdit Abatelipuna, Totagil, Yosuwa, Ludi, Daniyela ge Yona\+bdit* ali buki elana. \f* u galoi ge u nem elau.” Inoke i galoi ge i nok, \v 8 yaka Deibid i nel Yehoba elana i ba, “Tokaluoyaoya ya na takel o bahiwa? Tab na kukuhikagil o nigeya?” \p Anana Yehoba i lahe i ba, “E, nu takel. Tunahot nu kukuhikagil ge bolo hi libil nu pwamwalil.” \p \v 9-10 Yaka Deibid alonau wana hevalau ali gewi sikis handeled (600) hi nok. Sauga hi vin sinawel Besol,\f * \fr 30:9-10 \ft Kila wala sinawel nige hi bwabwata. Sinawel Besol i minaa labi kekevana gamwanaa, yaa i magaga ge i opop. Ebo kehe ana sauga, inoke i sani nabi. \f* ali gewi tu handeled (200) hi minaa to, kaiwena tuwaliya i aliga nabi, nige bosowailiya opopwina nihi kalapanet-an ge nihi mwena ha labi etega al. Yaa Deibid alonau wana hevalau ali gewi po handeled (400) hi petaki vevehe tokaluoyaoya eliyaa. \iex Yaka abwe Itipita gamagalina etega hi pwawa. Deibid wana wasa i pek i ba, “Nau Amaleki tonowakina etega wana totuwalali loloyowanina. Ya kasiyebwa inoke hi eguluwagau. He valila panuwa Siklag ha ton.” Yaka Deibid i neli i ba, “Tab nu nulau ta na eliyalil?” Inoke i talam. (puna 11-15) \iex Yaka i nulil hi na Amaleki hi pwawal hi anan, hi imwim ge hi yaliyaliyaya. Yaka hi tuk elal ge hi gulil. Inoke gamagalau ge bugubugul gegewel bolo valila Amaleki hi ahel egonan, Deibid i ahel pasikalil. I ola al, Amaleki wali sipi, goti ge bulumwakau i bugulagil al. (puna 16-20) \iex Yaka Deibid ge wana hevalau hi sikal sinawel Besol, yaka avaliyau bolo valila hi eguluwagiliya o hi pwawal. Yaa bolo Deibid alonau hi nok, enuna sisigal ge nanakil hi ba, “Nige hi totoulilima, inoke bugubugul bolo ha oem haveyana, nige etega naha pepek elal.” (puna 21-22) \p \v 23 Analiya Deibid i lahe i ba, “Taliwau, bahi nuku oola! Ku kite hauna Yehoba i pem elala! He iya i matahikagila, yaka ala topihigelgel bolo valila hi kaluoyaoya elala, i telel nimalaa. \v 24 Inoke nige bosowaina anamiu naha hago! He gamagal toto i misikal bugubugul i matahikan ana gabom ni olaolaek gamagal toto i na i lohaveyan ana gabom. Ali gabom ni olaolaek ya.” \v 25 Inoke Deibid logugui i pagasisi i ola to, i tabwa Isileli ali logugui ana siga lan ebe. \iex Sauga hi sikal Siklag, yaka bugubugul bolo hi oem haveyana, enuna i patuna labi Yuda ana tonowakau elal, bolo valila hi labe sauga iya ge wana hevalau hi lou nawanawa wali labiya. (puna 26-31) \c 31 \s1 Sol ge Natunau Eton wali Yaomal Liwanina \p \v 1 Pilistiya hi haveyan Isileli elal oya Gilbowa elana. Yaka Isileli hi louem elal ge hi gewi hi lopaaligaliya to. \v 2 He hi petaki Sol ge natunau eliyaa nige ali bwaga, yaka natunau bolau Diyontan, Abinadab, ge Malki-Suwa hi lopaaligal. \v 3 Pilistiya hi haveyan gagasisi Sol eliyana, yaka toloegipoyo gau hi alihin Sol hi howa pwamwaun ge i lomwan nabi. \p \v 4 Inoke Sol i baek wana elohaveyan ana tokaval elana i ba, “Wam haveyan kilepana u momol tagilan abanaa yaka u howa paaligau. Bahi Pilistiya, heliya nige Yehoba hi aatena ge nige gotomwa yoho paganina hi aahe, nihi nenem tuwau nihi papalomwani ge nihi hohowa paaligau.” \p Yaa wana elohaveyan ana tokaval i lovakun nabi yaka nige i giginol. Inoke Sol totona wana haveyan kilepana i ahe, yaka i pamilil ge i soguek pwatanaa. \v 5 Sauga wana elohaveyan ana tokaval i kite Sol iyaka i aliga, inoke iya al ge wana haveyan kilepana i ahe i pamilil ge i soguek pwatanaa, yaka alona ge Sol hi aliga toyawa. \v 6 Inoke Sol alonau natunau bolau eton, i ola al wana elohaveyan ana tokaval ge wana tolohaveyan, gegewel hi aliga lan maisena o elana. \p \v 7 Isileli bolo hi minaa abwabwa Oya Gilbowa gabulanaa ge wewel Yolidani labi leunati, hi kite wali tolohaveyan iyaka hi lou, ge wasa hi hago Sol alonau ge natunau iyaka hi aliga. Inoke wali panuwa ona hi lou luwail, yaka Pilistiya hi na hi holavel. \p \v 8 Hi kenu lan i gan, yaka Pilistiya hi na Isileli bolo hi aliga wali bugubugul waiwaisal hi bugulan, inoke Sol ge natunau eton bwaliwawagal\f * \fr 31:8 \ft Bwaliwagawaga ana sapu te gamagal toto iyaka i aliga tuwana.\f* hi pwawal Oya Gilbowa elana. \v 9 Inoke Sol mwamwalina hi gotomwa ge wana elohaveyan hi bugulan. Yaka elopapatuna hi patunal hi na Pilistiya ana labi gegewena elal, inoke wana yaomal wasana hi wasaan wali yabowaineyau wali limi tapwalolowa ge gamagalau elal. \v 10 Wana elohaveyan hi teleliya wali yabowaine Astolet\f * \fr 31:10 \ft \fq yabowaine Astolet\ft 1Samuwela 7:3 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* wana limi tapwalolo gamwanaa, ge tuwana hi pakuki panuwa Bet-San ana gana elana. \p \v 11 Panuwa Yabesi, iyoho labi Giliyad elana, wasa hi hago hauna Pilistiya hi ginol Sol elana, \v 12 yaka wali tolohaveyan waiwaisal gegewel bulina hi nawanawa hi na hi vin panuwa Bet-San. Inoke Sol ge natunau tuwaliya hi ahe lowan panuwa ana gana elana yaka hi pwatanik wali panuwaa Yabesi ge hi tonil. \v 13 Yaka tutuwaliya hi ahe hi na hi yamwil abwakil tamalik\f * \fr 31:13 \ft \fq abwakil tamalik \ft Abatelipuna 21:33 ana epwamwananal paiya nu kite.\f* gabulanaa ge nuwanak kaiwena ali galebu hi palahikan lan ana gewi seben.