\id TIT  
\h Tito 
\toc1 Tutu ni chaa Pablo nuu Tito 
\toc2 Tito 
\toc3 Tit. 
\mt1 Tutu ni chaa Pablo 
\mt1 nuu Tito 
\c 1  
\p  
\v 1 Ruꞌu Pablo, junukuachi ri nuu Yandios, chi maa ya kuu ja taꞌu jniñu nuu ri. Ti Jesús, ya kuu Cristo, ni nakaji ya ruꞌu ja na kuu ri apóstol nuu ya. Siaꞌan ni tatu ya jniñu jaꞌa nuu ri, ja na stuu ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ni nakaji ya ja na kandixia i Jesús, ti nava na nakuni yɨvɨ un nasa kuandatu i nuu jnuꞌun Yandios, ti nava siaꞌan na kaka ndaa i jiin jnuꞌun ya nuu ñuyɨvɨ.  
\v 2 Na kandixia ndaa i jnuꞌun un chi siaꞌan ni chisojnuꞌun maa Yandios ja nu na nakuni i jnuꞌun ya, ti nukoyo i nuu andɨvɨ, ti yukan kunchuku i ja kuu taka kɨvɨ. Siaꞌan ni kachi ya undi na ti xnukoo ga ya ñuyɨvɨ. Chi Yandios kuu Yandios, ti tu xndaꞌu ya nava ni chisojnuꞌun ya nuu yo. 
\p  
\v 3 Vijna ti ja ni kundaa kɨvɨ un nava ni kachi ya ja stuu ya jnuꞌun Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu maa ya. Ti yukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri taka ñuu vijna, chi siaꞌan ni tatu ya jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa Jitoꞌo kuu ya kencha kuachi yo ti kaku yo nuu ɨɨn nundoꞌo kii nuu yo.  
\v 4 Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu ra Tito, chi kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri sɨkɨ ja ɨɨn nuu ni ka kandixia yo Cristo Jesús. Ti kuni ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, na chindee chituu ya roꞌo, ti na kundaꞌu ini ya maa ra, nava na kukuee kuncha ra nava iyo ichi maa ya. 
\s1 Nava koo jniñu saꞌa Tito ñuu Creta 
\p  
\v 5 Ni xndoo ri roꞌo nuu isla Creta yukan ja na sinu ndɨꞌɨ ra taka ga jniñu kumani ja na kundaa. Ti suni ja na nakaji ra taka chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia kanchuku taka ñuu ka iyo nuu isla un. Chi siaꞌan ni tatu ri jniñu un nuu ra.  
\v 6 Ti taka chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, na kaka ndaa da nava tu kankuachi yɨvɨ sɨkɨ da. Ti na koo ɨɨn ni ñasɨꞌɨ da. Ti taka seꞌe da na kuu i suchi kandixia, nava tu kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ i ja ka kuu i suchi niꞌin ini, xi ja kanda kuaꞌan kanda vaji i.  
\v 7 Ti taka chaa kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, kuni ja na kaka ndaa da, chi kundiso jniñu da nuu maa Yandios. Koto kuu ichi ini da nuu taka jniñu, ni tu kuu da ɨɨn chaa niꞌni xini ja na kuɨtɨ yachi ini da, ni tu kuu da ɨɨn chaa jiꞌi ndɨxɨ, ni tu kuu kanaa da jiin yɨvɨ, ti koto kuñukuu ini da ja na xndaꞌu da yɨvɨ nava na niꞌin da xuꞌun.  
\v 8 Suꞌva na kuu da ɨɨn chaa kava ndaꞌu ini jiin yɨvɨ ka kandixia, nu ka jikonuu yɨvɨ, ti na kuaꞌa nuu da veꞌe nuu kendo yɨvɨ un naa i. Suni na kuu da ɨɨn chaa vaꞌa ja na kundaꞌu ini nuu ɨnga yɨvɨ. Na kuu da ɨɨn chaa vaꞌa, ɨɨn chaa yɨñuꞌun ja na kundandikun da nuu ichi Yandios. Ti na kunchañuꞌun ndaa kuɨtɨ da maa Yandios, ti siaꞌan na kuu da ɨɨn chaa tu kinikava nuu kuachi.  
\v 9 Na kuu da chaa kandixia ndaa maa jnuꞌun Jesús jiin nɨ ini nɨ añu da, chi yukan kuu maa jnuꞌun Yandios ja kaꞌan ndaa ti tu kuu xndaꞌu yo. Yukan kuu ja ɨɨn chaa siaꞌan, na xndaku da jnuꞌun un nuu savaꞌni ga yɨvɨ. Mani jnuꞌun Yandios kuu ja niꞌin ga na xndaku da nuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa, ti siaꞌan na saꞌa da undi na kɨvɨ ini yɨvɨ un nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios, nava tukaa siin da nava ka kaꞌan da. 
\p  
\v 10 Kuni ja na nduku ra chaa vaꞌa ja na kundiso jniñu ñaꞌnu un, chi ka iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ niꞌin ini vijna, ti tu ka jandatu i nuu jnuꞌun Yandios. Suni ka iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun ñaa ja tu nijniñu, ti ka xndoñaꞌan i uu ga yɨvɨ. Ti chaa niꞌin ga ini un ka kuu chaa Israel, chi ni ka kandixia da Jesús, ko sɨkɨ ja ka kuu da chaa Israel, ti ni ka nduvixi ini da, ka kaꞌan ndevaꞌa da.  
\v 11 Ko chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, na kasɨ da yuꞌu chaa ka kaꞌan siaꞌan un nava tukaa ga xndaꞌu da yɨvɨ nu ni ka ndututu i naa i. Ɨɨn jniñu kanuu kuu ja kundiso chaa kuñaꞌnu un, chi chaa un kuu ja xndaku nuu yɨvɨ ka xndoñaꞌan un, ja nanu ka xndaꞌu ndɨꞌɨ da yɨvɨ ini veꞌe da jiin jnuꞌun ka kaꞌan da un. Ti jiin jnuꞌun ka xndaꞌu da un ka kuni da niꞌin kaꞌa da ruꞌu. Yukan kuu ja chaa kundiso jniñu un, na kasɨ da yuꞌu chaa ka xndaꞌu un naa da. 
\p  
\v 12 Ti iyo ɨɨn maa chaa isla Creta un ja kaꞌan da jnuꞌun ii ja kuu santu ñuu da un (ti jnuꞌun kaꞌan da un tu kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Yandios), ti kaꞌan da nasa kanchuku yɨvɨ ñuu da un, ti ni kachi da: 
\q1 Yɨvɨ Creta, mani yɨvɨ ka xndoñaꞌan ka kuu i. 
\q1 Ka kuu i nanu yɨvɨ yuku, chi mani ka nduxaan da. 
\q1 Tu ka saꞌa da jniñu chi kuxi xaan da, ko ka jajnaꞌan ini da kaji xaan da. 
\m Ni kachi da. 
\p  
\v 13 Ti jandaa ndixia kuu jnuꞌun ni kaꞌan chaa un. Ja yukan kuu ja siin xndaku niꞌin ra nuu yɨvɨ ka kandixia ñuu Creta un, nava tukaa kandixia i jnuꞌun xndoñaꞌan un naa i, ti na kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios nava kaꞌan sɨkɨ Jesús.  
\v 14 Siaꞌan xndaku ra nuu i nava tu ka saꞌa i nava nuu jnuꞌun ka kaꞌan chaa Israel un, chi ka kaꞌan da nava ka ndaku ini maa da sɨkɨ taka jnuꞌun da ja na kendo ndoo da naa da, chi ni ka nandeokava ini da nuu ichi Yandios.  
\v 15 Ko ja jiin jnuꞌun yukan, ti tu kuu kencha kuachi yo. Suꞌva na kondoo añu yo jiin jniñu ni saꞌa Jesús. Ko yɨvɨ ka kuni siin jiin jnuꞌun yukan, ka chakuachi ga i inijnuni i. Chi ja ndoꞌo ini añu i kuu ja na saꞌa ga i kuachi. Ko yɨvɨ ka iyo ndoo inijnuni, ti ka iyo ndaa ini i kuantaꞌu i savaꞌni ga ja kii nuu maa Yandios.  
\v 16 Suꞌva ka kaꞌan yɨvɨ ka siuku jnuꞌun janaꞌan, ka kaꞌa i ja ka kandixia i Yandios, ko jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa i un, ti jini yo ja tu ka siuku ndaa i, chi ka jito uꞌu jnaꞌan i, ti niꞌin ini i, ti tu kaxaan ni ɨɨn jniñu ka saꞌa i. Yukan kuu ja niꞌin na xndaku ra nuu yɨvɨ un naa i. 
\c 2  
\p  
\v 1 Suꞌva saꞌa ra Tito, koto xnaꞌan ra nava iyo jnuꞌun un, chi suꞌva xnaꞌan ra ɨɨn jnuꞌun na kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Yandios.  
\v 2 Ti siaꞌan xndaku ra nuu velu ñaꞌnu naa da ja na kaka yɨñuꞌun da jiin jnuꞌun ndaa, ti tu saꞌa ndevaꞌa da ja koꞌo da ndɨxɨ. Ndoo na koo ini da nava ni ka kandixia ndaa da jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús. Na kuu ini da nuu Yandios jiin nuu ñani jnaꞌan da, ti na kukuee kaka da nuu ichi Yandios. 
\p  
\v 3 Suni siaꞌan xndaku ra nuu vela ñaꞌnu un naa ña nava na kava yɨñuꞌun ña jiin jnuꞌun Yandios. Koto kaꞌan ña sɨkɨ ñani jnaꞌan ña. Tu koꞌo ña ndɨxɨ. Na kuu ña ɨɨn ñaꞌan nakani ichi yɨvɨ naa i ja ka sasɨꞌɨ ña maa ña,  
\v 4 Ti nava yukan na ndeꞌe ti na kotonchaa ñaꞌan kuachi un naa ña. Na kuu ini ña nuu yɨɨ ña, ti na kundaꞌu ini ña ja tu saꞌa ña ni ɨɨn jniñu kueꞌe.  
\v 5 Na koto vaꞌa ja iyo ini veꞌe ña, ti na kuandatu kuansu ña nuu yɨɨ ña. Nu siaꞌan na kuu taka yukan, ti ni ɨɨn yɨvɨ tu kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ jnuꞌun Yandios. 
\p  
\v 6 Ti suni siaꞌan xndaku ra nuu taka chaa suchi naa da ja na kava yɨñuꞌun da.  
\v 7 Ti maa ra Tito, kaka yɨñuꞌun ra nuu ichi Yandios, ti na ndeꞌe na kotonchaa chaa kuachi un naa da nasa jika ndaa ra ichi Yandios. Ti kaji xaan xndaku ra jnuꞌun Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra, ti na chaku ini yɨvɨ ka ñusoꞌo nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un.  
\v 8 Jnuꞌun Yandios kuu ja kanuu xaan ga ja na xndaku ra, chi yukan kuu maa jnuꞌun ndaa ja tu xndaꞌu. Nu siaꞌan na saꞌa ra, ti tu kuu kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ jnuꞌun un. Ti nava siaꞌan na kukanuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnuꞌun un, chi tukaa kuu chakuachi i sɨkɨ yo. 
\p  
\v 9 Xndaku ra nuu taka muzu ka kandixia un (muzu ja tu ka kin yaꞌu) na kava yɨñuꞌun da. Ti na kuandatu da nuu jitoꞌo da savaꞌni ga jniñu na taꞌu nuu da, chi tu vaꞌa ja saniꞌin ini da. Ni tu kuu nachiso da ɨɨn jnuꞌun nuu chaa un, chi suꞌva na kava vaꞌa ini da.  
\v 10 Koto sakuiꞌna da ni ɨɨn ndajniñu nuu da. Chi suꞌva na kava yɨñuꞌun da naa da, ti vii na sajniñu da, konuꞌun na kava ini da, nava na kuni chaa un ja chaa ndaa ka kuu da, ti siaꞌan na kuni da ja vii xaan xndaku jnuꞌun Tata Yandios, chi maa ya kuu ja ni nama yoꞌo ti nanitaꞌu yo nuu ya. 
\p  
\v 11 Siaꞌan kunchuku ndaa ra nuu Yandios naa ra, chi maa Yandios ni kundaꞌu ini ya, ti ni taji ya Seꞌe ya Cristo Jesús nuu ñuyɨvɨ ja ni kii kencha ya kuachi yo nava na nitaꞌu yo. Ti tu ni ɨɨn jniñu ni saꞌa yo ja kencha yo kuachi yo, chi maa Yandios kuu ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ti ni kencha ya kuachi yo ja na nitaꞌu yo.  
\v 12 Ko jiin jniñu ni saꞌa Yandios un chaku ini yo nasa kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi nu na kandixia yo maa jniñu saꞌa Yandios, ti tu ka yɨsɨkɨnchaa yo Yandios jiin jniñu kueꞌe ni ka saꞌa yo undi nuu. Ko vijna na kava yɨñuꞌun ini yo ti na saꞌa yo nava kachi maa Yandios. Tukaa kundio ini yo ja saꞌa yo savaꞌni ga ɨnga jniñu kueꞌe. Chi suꞌva niꞌin na kundikun yo jiin jnuꞌun Yandios. Ti na kondoꞌo vaꞌa ini yo nuu taka jniñu saꞌa yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ansu ja kava ndeꞌe yo. Undi nuu tu ni ka siuku ndaa yo nuu Yandios, ko vijna ti na chiñuꞌun yo jnuꞌun ya.  
\v 13 Na kundatu yo undi kɨvɨ na nchaa Jitoꞌo Cristo Jesús tuku, chi ja kuu kɨvɨ na nchaa ya, ti nchaa ya jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga. Ti nɨ tuꞌu nuu ñuyɨvɨ stuu ya ja ni nduñaꞌnu xaan ya. Ja yukan kuu ja jiin nɨ ini nɨ añu yo na kundatu yo. Ti kɨvɨ un kuu ɨɨn kɨvɨ ja koo sɨɨ ga ini yo, chi nchaa maa Jitoꞌo Cristo Jesús, ja na nama ya yoꞌo, chi maa Jesús kuu Yandios ja kuñaꞌnu ga.  
\v 14 Siaꞌan na koo sɨɨ ini yo kundatu yo, chi maa Cristo Jesús ja ni soko ya maa ya na ni nakuaꞌa ya maa ya, ti ni jiꞌi ya ndaꞌa cruz ja ni nama ya yoꞌo nuu kuachi yo. Ti undi kɨvɨ un tukaa saniꞌin ini yo nuu Yandios, ja ni nama ya yoꞌo nava na kondoo añu yo nuu ya. Chi nu na jaa kɨvɨ na ndɨvɨ yo ndaꞌa ya, ti tukaa ga kiꞌin yo nava kuni maa yo, chi yukan na ti kuandatu yo nuu maa Jitoꞌo Cristo Jesús, ti nɨ ini yo saꞌa yo taka jniñu vaꞌa ja kuu nuu ya. 
\p  
\v 15 Ti yukan kuu jniñu ja xndaku ri nuu ra Tito, ti siaꞌan siin ra xnaꞌan ra jnuꞌun un. Ko vaꞌa xaan xndaku ra nava na kuaꞌa ra jnundee ini sava yɨvɨ ka kandixia un. Ti nuu uu ga yɨvɨ ja tu ka kandixia un, kuni ja na xndaku niꞌin ra nuu i undi na kɨvɨ inijnuni i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ya, nava tukaa siin i jiin jniñu kueꞌe un. Yukan kuu ja saꞌa ra chi yukan kuu jniñu ndiso ra. Ti sɨkɨ jniñu ra tu kuaꞌa ra jnuꞌun ja na nduvixi ini yɨvɨ, ti kuñaꞌnu i nuu ra. 
\s1 Na kuandatu yɨvɨ ka kandixia 
\c 3  
\p  
\v 1 Tito, taka jnuꞌun jaꞌa ndakuniꞌin ra nuu chaa un, ti xndaku ra nuu da ja na kava yɨñuꞌun da nuu chaa ka kuñaꞌnu un jiin suni chaa ka ndiso jniñu veꞌe stisia un. Ti na kuandatu vaꞌa da vasu savaꞌni ga jniñu na taꞌu chaa ñaꞌnu un nuu da.  
\v 2 Koto kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ ɨɨn ɨɨn chaa ñaꞌnu ja ka kuu stisia un, jiin taka ga yɨvɨ, ni tu kanaa da naa da. Ti siaꞌan na kukuee kunchuku da. Kuee na koo ini da ti na kava ndaꞌu ini da jiin taka ga yɨvɨ. 
\p  
\v 3 Chi suni yoꞌo naa yo na undi nuu suni ni ka kuu yo yɨvɨ ni ka saꞌa ndevaꞌa, ni ka saꞌa yo savaꞌni ga jniñu kueꞌe. Ko ni maa yo, tu ni chaku ini yo na jniñu ka saꞌa yo, chi tu ni ka jandatu yo nuu ni ɨɨn jnuꞌun, ti ni nuu maa Yandios, ni nuu chaa ñaꞌnu tu ni ka jandatu yo. Chi ni ka sana yo ni ka jikonuu yo, ti ni ka yɨꞌɨ yo jiin tendɨꞌɨ nuu kuachi ja ni ka kuu ini yo. Kueꞌe ni ka kunchuku yo, ti ni ka jajnaꞌan ini yo jnuꞌun kuasun ini. Ni ka jito uꞌu yo Yandios, ti suni ni ka jito uꞌu jnaꞌan yo jiin ñani jnaꞌan yo. 
\p  
\v 4 Siaꞌan ni kunchuku yo undi nuu, ko ni ndundaꞌu ini Yandios ti ni nama ya yoꞌo, chi siaꞌan ni kuu ini maa ya ja saꞌa ya jiin yɨvɨ naa i.  
\v 5 Siaꞌan ni nama ya yoꞌo, ko ansu ja vaꞌa ni ka saꞌa yo, chi maa ya kuu ja ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo. Ni nama ya yoꞌo ti ni nasandoo ya maa yo jiin Espíritu Santo ja na ndundoo yo naa yo nanu ja ni ka nakaku jaa yo, nava tukaa kɨndaꞌa kuachi un yoꞌo.  
\v 6 Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, kuu ya ni saꞌa ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja kuu yoꞌo naa yo. Ti maa Yandios ni jaꞌa Espíritu Santo nuu yo ja na chindee chituu ya yoꞌo. Na ti saꞌa ga Jesús ɨɨn jniñu ñaꞌnu un, tujaꞌi niꞌin yo Espíritu Santo naa yo, ko vijna na ti ja kancha ya jiin yo.  
\v 7 Siaꞌan na ti ja ni jaꞌa ya Espíritu Santo nuu yo nava tu naa ini yo ichi ya ti na niꞌin yo yaji yo, ti kuncha yo jiin ya nuu andɨvɨ ja kuu taka saa ni. Niꞌin yo yaji yo nuu ya chi ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo. Ni kachi ndaa ya ja tukaa kankuachi ya sɨkɨ yo. Siaꞌan ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ko ansu ja vaꞌa ni ka saꞌa yo. 
\p  
\v 8 Taka jnuꞌun un kuu maa jnuꞌun ndaa kuɨtɨ. Ti jnuꞌun yukan kuu ja xndaku ra nuu yɨvɨ ka kandixia un. Ti koto kaꞌncha ini ra ja xndaku ra jnuꞌun un, nava yɨvɨ ka kandixia Yandios, na kuanukuachi i jiin niña jniñu vaꞌa ja kuu nuu ɨnga yɨvɨ, chi jnuꞌun vaꞌa un kuu ja kuu tendɨꞌɨ yo.  
\v 9 Tito, siaꞌan xndaku vii ra nuu yɨvɨ ka kandixia un nava tu kɨvɨ nduu da jiin jnuꞌun ja tu nijniñu un, chi tu kejnaꞌan ɨɨn nuu jnuꞌun un jiin jnuꞌun Yandios. Ni tu chunsoꞌo ra jnuꞌun chaa Israel janaꞌan un, chi chaa un ka kaꞌan da ti ka kanaa da jnuꞌun ina. Suni tu vaꞌa nu na kɨvɨ nduu ra jiin yɨvɨ ka kanaa sɨkɨ ley Moisés, chi ni tu nijniñu kuɨtɨ un, so ka kaꞌan maa da. Ko ni maa da naa da tu ka chaku ini da na jnuꞌun kuu.  
\v 10 Tu kaꞌncha ini ra ja xndaku niꞌin ra nuu chaa ka kaꞌan ndevaꞌa un, chi jiin jnuꞌun ka xndoñaꞌan da un ka sasɨɨn da chaa ka kandixia. Ko xndaku niꞌin ra ɨɨn xi uu jinu nuu da nava na kɨvɨ ini da nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios, nava tukaa siin da nava ka kaꞌan da. Ko nu tu ka chunsoꞌo da, ti sia da na kiꞌin da, ti tukaa kuaꞌa ra jnuꞌun ja najnaꞌan da jiin ra naa ra.  
\v 11 Chi jiin jniñu saꞌa da yukan ni ti kuni ra ja kuu da ɨɨn chaa ndava ini, chi tu kɨvɨ maa jnuꞌun ndaa un inijnuni da. Yukan ti jiin maa kuachi saꞌa da un ni jnaꞌnu ndatu da. 
\s1 Jniñu xndaku Pablo nuu Tito 
\p  
\v 12 Nu na taji ri Artemas xi Tíquico jaa da, ndukundee ti kii ra undi Nicópolis ti yukan ndejnaꞌan yo, chi ni ndoꞌo ini ri ja yukan kin siaꞌa ri viko ñuu.  
\v 13 Ko jikantaꞌu ri nuu ra ja na chindee ra Zenas, chaa kaꞌan jaꞌa yo yo jiin Apolos, jiin taka ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu ichi da nava tundo kumani nuu da.  
\v 14 Siaꞌan na kotuꞌva taka ñani jnaꞌan yo yukan, ja na chindee nuu jnaꞌan da naa da nu iyo ja ka nandɨꞌɨ da, nava na kunukuachi vaꞌa nuu jnaꞌan da naa da, ti ansu ja na kunchuku da jiin jnuꞌun ja tu kuajniñu. 
\s1 Sandɨꞌɨ ni ga jnuꞌun ndee ini 
\p  
\v 15 Taka yɨvɨ kanchuku jiin ri jaꞌa ka kanxiaꞌu i ja na sandee ini ra. Ti roꞌo Tito, kanxiaꞌu jiin taka ñani jnaꞌan ndaꞌu yo ja ka kandixia yukan. Na kuu ga ini maa Yandios, ti na chindee chituu ya roꞌo naa ra. Siaꞌan na koo.