\id REV \h Apocalipsis \toc1 Jniñu ja koo ja ni jini ndijin Juan \toc2 Apocalipsis \toc3 Ap. \mt1 Jniñu ja koo ja ni \mt1 jini ndijin Juan \c 1 \s1 Jniñu ja koo \p \v 1 Jnuꞌun jaꞌa kuu ja ni kachi Yandios nuu Jesús, ja maa ya kuu Cristo. Ti ni nakachi ya jnuꞌun un nuu yɨvɨ kandixia, yɨvɨ ja ka junukuachi i nuu ya. Ti jnuꞌun jaꞌa xnaꞌan nasa koo taka jniñu ja kuan kuyajni. Chi jandaa ndixia ja kuan kuyajni kɨvɨ ja jinu taka jniñu un. \p Ruꞌu Juan, junukuachi ri nuu ya, chi ja yukan ni nakaji ya ruꞌu. Ti ni taji Yandios ɨɨn ángel ja junukuachi nuu ya, ja na xnaꞌan ya ruꞌu nasa koo taka jniñu yukan. \v 2 Vijna ti jaꞌa ri jandaa sɨkɨ taka jniñu ja ni jini ndijin ri un, ja jandaa ndixia kuu. Ni jini ri jnuꞌun Yandios jiin taka jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, ja maa ya kuu Cristo. Siaꞌan jaꞌa ri jandaa sɨkɨ taka ja ni jini ri. \p \v 3 Ti ruꞌu Juan, kachi ri ja kancha Yandios jiin yɨvɨ ja kaꞌu i tutu jaꞌa nuu yɨvɨ ka ndututu. Ti kancha ya jiin taka yɨvɨ ja ka ñusoꞌo i jnuꞌun jaꞌa ja ni kaꞌan Yandios, ti chuꞌun ini i. Chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja koo taka jniñu ja yoso nuu tutu jaꞌa. \s1 Chaa Juan tutu nuu ndɨ uxia tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia \p \v 4 Ruꞌu Juan, chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra, nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja iyo ini taka ñuu ja ka yɨꞌɨ jiin ñuu Asia. Ñukuu ini ri ja viꞌga na kundaꞌu ini maa Yandios roꞌo naa ra, ti na kondee kosɨɨ ini ra nu kunchuku ra ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Maa ɨɨn ni maa ya kuu saꞌa yukan chi maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ja iyo vijna, ti ni iyo ya undi na janꞌan ni yaꞌa, ti koo ya ja kuu saa ni. Ti ñukuu ini ri ja suni siaꞌan saꞌa ndɨ uxia Espíritu ja kajin jiin ya yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu. \v 5 Ti ñukuu ini ri ja suni siaꞌan saꞌa Jesús, ja maa ya kuu Cristo, ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ ya. Xnakan maa ya ni nandoto nuu ñujiꞌi, ti kuñaꞌnu ga maa ya nuu taka ga chaa ñaꞌnu ja iyo nuu ñuyɨvɨ. \p Maa ya kuu ja kundaꞌu ini yoꞌo, chi ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja ni chunaa ya yoꞌo nuu kuachi yo. Maa ya ni saꞌa ja ni nduu yo yɨvɨ ya ja taꞌu yo jniñu jiin ya. \v 6 Ni saꞌa ya ja taka yo ni nduu sutu ja sajniñu nuu Tata ya Yandios. Yukan kuu ja na kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu ya, ti na taꞌu ya jniñu nuu nɨ tuꞌu ja kuu saa ni. Siaꞌan na koo. \p \v 7 Chunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun jaꞌa chi nchaa Cristo nuu viko, ti ndɨꞌɨ yɨvɨ kuni i nuu ya, ti undi yɨvɨ ni ka jaꞌni ya kuni i nuu ya. Yukan ti taka yɨvɨ nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ, ndukuiꞌya ini i ti nakani xaan ini i ja tu ni kandixia i ya. ¡Yukan kuu ja koo! \v 8 Yandios ja vii xaan kuñaꞌnu ya nuu nɨ tuꞌu ja iyo kachi ya: “Taꞌu ri jniñu nuu nɨ tuꞌu ja iyo, undi nuu ni kejaꞌa ñuyɨvɨ ti undi nuu xndiꞌi. Ja yukan kuu ri nanu letra A jiin Z, nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi, chi maa ri ni kejaꞌa ndɨꞌɨ ti maa ri sinu.” Siaꞌan kaꞌan maa Jitoꞌo Yandios ja maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ja iyo vijna, ti ni iyo ya ja kuu saa ni yaꞌa, ti koo ya ja kuu saa ni. \s1 Ni jini Juan ja vii kuñaꞌnu Cristo \p \v 9 Maa ri kuu Juan ti chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra. Ruꞌu kuu ñani ra ja suni yɨꞌɨ ri ndaꞌa Jesús, ya kuu Cristo. Suni siaꞌan nanu ka ndoꞌo roꞌo naa ra siaꞌan ni ndoꞌo ri nundoꞌo sɨkɨ ja ka kandixia yo Jesús. Ɨɨn nuu taꞌu jniñu Yandios nuu yo vijna, ti ɨɨn nuu jaꞌa Jesús jnundee ini yo nava na kundee yo nɨ kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, undi kɨvɨ kɨvɨkoyo yo ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ni kaꞌan kaji ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús. Ja yukan ni ka jnɨɨ da ruꞌu ja kuu ri presu, ti ni chuꞌun da ruꞌu undi nuu isla ja nani Patmos. \p \v 10 Ni kuncha ri yukan kɨvɨ domingo, maa kɨvɨ ja nani kɨvɨ Jitoꞌo. Ti ni jini ri ja ni taꞌu jniñu maa Espíritu nuu ri, ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ja ni kana koꞌo ichi jata ri nanu nu tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, \v 11 ti ni kachi: \p ―Chaa ra nuu tutu taka ja kuni ra. Ti taji ra kiꞌin nuu ndɨ uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja ka iyo ini taka ñuu ja ka yɨꞌɨ jiin ñuu Asia, ini ñuu Efeso, jiin Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, jiin Laodicea ―ni kachi. \p \v 12 Yukan ti ni ndeokoto ri ja kuni ri nau ja kaꞌan jiin ri. Ti ja ni ndeokoto ri, ni jini ri uxia candelero mani maa oro. \v 13 Ti maꞌñu uxia candelero oro yukan kande ɨɨn ja kaa nanu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ñuꞌun ya ɨɨn saꞌma kani ja jinu undi nuu jaꞌa ya. Ti nuꞌni jika ya jiin ɨɨn cinturón oro. \p \v 14 Xini ya jiin ixi ya skuɨyɨ laꞌlɨ nanu ixi rɨɨ, xi nanu yuꞌva. Nduchi ya kaa nanu yaa ñuꞌun. \v 15 Ti jaꞌa ya kaa nanu kaa kuaan ja ni nduꞌva nuu horno. Ti niꞌin xaan kaꞌan ya nanu nu nɨꞌɨn kuaꞌa xaan yucha naꞌnu. \v 16 Ti yɨjnɨ ya uxia chuxini ini ndaꞌa kuaꞌa ya. Ti nuu yuꞌu ya kenda ɨɨn espada xaan ja iyo uu yuꞌu. Ti nuu ya kaa nanu nuu ndikandii nu nandinchaa kuaꞌa. \p \v 17 Ruꞌu Juan, nu ni jini ri maa ya, ti ni nduva ri nuu jaꞌa ya nanu ndɨyɨ. Ti ni chaa ya ndaꞌa kuaꞌa ya sɨkɨ ri, ti ni kaꞌan ya: \p ―Koto yuꞌu ra. Maa ri kuu Yandios ja iyo undi na ti kejaꞌa ga ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni vasu na ndɨꞌɨ taka ga ja iyo. \v 18 Yandios chaku kuu ri. Ni jiꞌi ri ko ni nandoto ri, ti vijna kuchaku ri ja kuu saa ni. Ja yukan ndiso ri jniñu sɨkɨ taka nuu kueꞌe ja ka jiꞌi yɨvɨ naa i. Ti ndiso ri jniñu nuu ñujiꞌi ja nava kɨvɨkoyo i ti nava kekoyo i. \p \v 19 Nusa ti chaa ra nuu tutu taka ja ni jini ra, jiin taka ja iyo vijna, jiin taka ja koo ichi nuu. \v 20 Xnaꞌan ri vijna nasa kuni kaꞌan uxia chuxini ni jini ra ini ndaꞌa kuaꞌa ri, jiin nasa kuni kaꞌan uxia candelero un. Uxia chuxini un kuu uxia ángel ja yɨꞌɨ jiin uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Ti uxia candelero un kuu uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ―ni kachi ya. \s1 Junuꞌun ja kuaꞌa nuu uxia tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia Jnuꞌun ja kuaꞌa ñuu Efeso \c 2 \p \v 1 Ni kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: \p ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia ja kanchuku ñuu Efeso. Ti chaa ra jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, chi ruꞌu kuu maa ya ja yɨjnɨ ndɨ uxia chuxini nuu ndaꞌa kuaꞌa ri, ti jikonuu ri maꞌñu uxia candelero oro. \v 2 Siaꞌan chiso ra: “Ja jini ri taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, chi ka jitu ndiꞌi ini ra jiin jniñu ra, jiin ja ka sino ra taka jniñu ka saꞌa ra. Ti jini ri ja tu ka jaꞌa ra jnuꞌun ja kɨvɨ yɨvɨ ndevaꞌa maꞌñu ra. Suni jini ri ja tu ka jantaꞌu ra chaa ka xndaꞌu ja ka kaꞌan da ja kuu da apóstol, ti ka jini ndaa ra ja mani chaa xndoñaꞌan ka kuu da. \v 3 Ni kundee ra ni ka ndoꞌo ra nundoꞌo ja ruꞌu, jiin ja tu ni ka kuita ini ra jiin jniñu ra. \p \v 4 Ti vasu yukan, ko iyo jaku ja kaꞌan ri jiin ra, chi tukaa ga ka iyo mani vaꞌa ra jiin ri ni jiin ñani ra nanu ni iyo kɨvɨ ni ka kejaꞌa ra. \v 5 Yukan kanuu ja nukuꞌun ini ra nasa ni kuu ja ni ka xndoo ra jnuꞌun mani ini un jiin ri. Ni ka xndoo ra jnuꞌun un, ko vijna ti nakani ini naa ra ti saꞌa nava ni ka kejaꞌa ra undi nuu. Chi nu tu nakani ini ra, ti chaa yachi ri nuu ra ti kankuachi ri sɨkɨ ra, ti chajiyo ri candelero ra kiꞌin, ti kenchaa ri jniñu ndiso ra nuu ri vijna. \p \v 6 Va jnuꞌun ɨɨn jniñu ja kuajnuꞌun ri roꞌo kuu ja ka jito uꞌu ra jniñu ndevaꞌa ka saꞌa yɨvɨ nicolaítas, chi suni siaꞌan jito uꞌu ri jniñu un. \p \v 7 Ko na kachi ri nuu ra naa ra, roꞌo yɨvɨ ka kandixia ja ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Ti chunsoꞌo vaꞌa nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja ka kandixia Cristo, nu kuandatu ndaa ra jnuꞌun ya ti kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa, yukan ti kuaꞌa ya jnuꞌun ja kaji ra ndeꞌe vixi ja kuun nuu ɨɨn yujnu sɨɨn, ɨɨn yujnu ja saꞌa ja kuchaku ra ja kuu saa ni. Ti kande yujnu un nuu kancha Yandios nuu vii xaan kaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun un”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Esmirna \p \v 8 Ni kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: \p ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Esmirna. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu ja iyo ri ti sa ni kejaꞌa ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni ni jiꞌi ri ko ni nandoto ri. \v 9 Ti jini ri taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, jiin taka nundoꞌo ni ka ndoꞌo ra, jiin ja ka kundaꞌu ndixia ra. Ti vasu siaꞌan ko ansu ndaꞌu ndixia ra, chi suꞌva ka naskaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu Yandios ja ka kandixia ra jnuꞌun ri. Ti jini ri taka jnuꞌun ndevaꞌa ka kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ra, yɨvɨ ka kaꞌan ja ka kuu i yɨvɨ ndaa, vasu tundo kuu kuɨtɨ i, chi so mani yɨvɨ ka xndoñaꞌan ka kuu i, chi ka jandatu i nuu maa jaꞌuꞌu. \p \v 10 Ko koto yuꞌu ra jiin taka ja kondoꞌo ra, vasu na saꞌa jaꞌuꞌu un ja kɨvɨ sava ra vekaa. Chi koto jnuni yɨvɨ roꞌo, ti koo ndoꞌo koo nene ra ti jaku kɨvɨ, vasu uxi kɨvɨ. Ti vasu siaꞌan, yukan ko na siuku ndaa ra vasu undi na kuū ra. Ti nu siaꞌan na saꞌa ra, yukan na ti kuaꞌa ri ɨɨn taꞌu ja kuchaku ra jiin Yandios ja kuu saa ni. \p \v 11 Na kachi ri nuu roꞌo naa ra taka yɨvɨ kandixia, ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo. Chunsoꞌo vaꞌa naa ra jnuꞌun kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja kandixia Cristo, nu kuandatu ra nuu jnuꞌun ya, ti siuku ndaa ra naa ra, vasu na kuū ra. Yukan na ti tu niꞌin ra nundoꞌo ja jnaꞌnu ndatu ra ja kuū ra uu jinu. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun un”, ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Pérgamo \p \v 12 Ni kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: \p ―Na chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Pérgamo. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu ga, ja ñavaꞌa ri espada ja xaan ndɨnduu yuꞌu. \v 13 Jini vaꞌa ri ja kanchuku ra nuu kuñaꞌnu maa jaꞌuꞌu un maꞌñu yɨvɨ naa i, ja ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa. Ti vasu yukan ko niꞌin ka yɨjnɨ ra jiin jnuꞌun ri, jnuꞌun ja kuni kaꞌan sɨvɨ ri. Tu ni skexiko kuɨtɨ ra ja sɨkɨ ni ka kandixia ra ruꞌu. Ndaꞌu xaan ni kuu kɨvɨ na ni ka jaꞌni yɨvɨ Antipas, chaa ni siuku vaꞌa ja ni kaꞌan ndaa da jnuꞌun ri. Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka yuꞌu ra ja kandixia ra ruꞌu. Vaꞌa ni ka kundee ra vasu niꞌin kunuu maa jaꞌuꞌu un kande maꞌñu yɨvɨ ñuu ra. \p \v 14 Ti vasu siaꞌan ko iyo jaku ja kuni kaꞌan ri nuu ra. Chi maꞌñu ra naa ra ka iyo yɨvɨ ja kandixia i jnuꞌun ni xnaꞌan Balaam. Undi na janaꞌan chaa yukan ni xnaꞌan da nuu Balac nasa skɨvɨ da yɨvɨ Israel nuu kuachi, ja kaji i ndeyu ni soko nuu santu ndevaꞌa jiin ja ka jika i jiin jnuꞌun sɨɨ ini. \v 15 Suni jantaꞌu ra yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ja xnaꞌan Nicolás, vasu so xndaꞌu da, chi ɨɨn ni kuaꞌan da jiin jnuꞌun xndoñaꞌan Balac. \p \v 16 Nusa ti nakani ini ti xndoo ra kuachi ra. Chi nu tuu, ti yachi na kaꞌan ri jnuꞌun kii kuaꞌa nundoꞌo, ja xndoꞌo ri yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ndevaꞌa yukan. Nanu espada kaña jnuꞌun un yuꞌu ri, ti kuaꞌa ri nundoꞌo kii sɨkɨ i. \p \v 17 Na kachi ri nuu roꞌo naa ra, taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja ka kandixia Cristo, na kuandatu ndaa ra jnuꞌun ya, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo, chi kachi ya ja nakuaꞌa ya ɨɨn nuu taꞌu kuu ra, ti taꞌu un kuu ɨɨn nuu ndeyu ja tu jini kuɨtɨ ɨnga yɨvɨ. Nakuaꞌa ya ɨɨn nuu yuu, ɨɨn yuu kuijin, ti nuu yuu un yoso ɨɨn sɨvɨ jaa, ja ni ɨɨn yɨvɨ tu jini nasa kuni kaꞌan sɨvɨ un, chi maa ɨɨn ni yɨvɨ ja niꞌin”, jinu jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Tiatira \p \v 18 Ni kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: \p ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Tiatira. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu ja kuu ri maa Seꞌe Yandios, kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa. Nduchi ri kandaꞌa nanu yaa ñuꞌun. Ti jaꞌa ri kaa nanu kaa kuaan ja ni nduꞌva nuu horno. \v 19 Jini vaꞌa ri taka jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra. Ka kundaꞌu ini ra nuu jnaꞌan ra. Kandixia ndaa ra ruꞌu. Ka junukuachi vaꞌa ra nuu ri. Vaꞌa ka kundee ra jiin taka jniñu ka saꞌa ra. Ti jini ri ja viꞌi ga ka saꞌa ra taka jniñu vaꞌa un vijna ansu kɨvɨ undi nuu. Yukan kuu ja jini ri ja vaꞌa xaan ka saꞌa ra vijna. \p \v 20 Ti vasu yukan ko iyo ɨɨn ja kankuachi ri sɨkɨ ra. Chi iyo ɨɨn ñaꞌan maꞌñu ra naa ra ja nani Jezabel. Ti ni jaꞌa ra jnuꞌun ja xnaꞌan ña un nuu ra naa ra. Chi kachi ña ja xnaꞌan ña mani jnuꞌun Yandios. Ko so ja tu kaꞌan ña jnuꞌun ndaa, chi kaꞌan ña mani jnuꞌun xndoñaꞌan nuu yɨvɨ ri ja ka junukuachi i nuu ri. Ti kachi ña ja vatuni nu saꞌa ra savaꞌni ga jniñu ndevaꞌa ja kuni yɨkɨ kuñu ra. Suni kachi ña ja tundo saꞌa nu kaji ra kuñu ja ni soko nuu santu ndevaꞌa un. \v 21 Ko ja ni yaꞌa kuaꞌa kɨvɨ ni jaꞌa ri ja na nakani ini ña, ko tu nakani kuɨtɨ ini ña ja xndoo ña jnuꞌun xndoñaꞌan un. \p \v 22 Nusa ti na saꞌa ri ja na kokuꞌu ña. Ti nakuaꞌa ri nundoꞌo xaan nuu taka roꞌo ja ka siuku jniñu ndevaꞌa ja xndaku ña. Siaꞌan saꞌa ri nu tu nakani yachi ini taka roꞌo ja ka siuku ra jnuꞌun xndaꞌu ña un. \v 23 Kuaꞌa ri nundoꞌo kuu taka roꞌo ja ni ka kɨvɨ nduu jiin ña, ja kuu ra nanu seꞌe ña. Yukan ti nakuni taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja ruꞌu kuu Yandios ja jini ndɨkuɨtɨ ri undi inijnuni jiin ini añu yɨvɨ naa i. Chi ruꞌu kuu ja kuaꞌa taꞌu nuu ɨɨn ɨɨn ra nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa ra. \p \v 24 Ko tu kaꞌan ri siaꞌan nuu sava ga roꞌo yɨvɨ ñuu Tiatira, chi tu ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun xndoñaꞌan ja xnaꞌan ñaꞌan un, vasu ka iyo yɨvɨ yɨꞌɨ jiin ña ja ka kaꞌan ja vatuni ja saꞌa i jniñu ndevaꞌa ja kuni maa jaꞌuꞌu. Tu ni ka jandatu ra nuu jnuꞌun xndoñaꞌan un. Chi suꞌva ka siuku ra mani jnuꞌun ndaa. Nusa ti tu chayɨka ri roꞌo naa ra ja kundikun ra ɨnga jniñu. \v 25 Maa ɨɨn ni jnuꞌun ja ni ka tava ini ra ja siuku ndaa ra, ti jnuꞌun yukan na siuku ndaa ra undi kɨvɨ ndenda ri. \p \v 26 Kaꞌan ri ja na siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa, ti kuandatu ra nuu taka jniñu taꞌu ri undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga, vasu na kuu ra. Kɨvɨ yukan na ti tatu ri ɨɨn jniñu nuu ra ja taꞌu ra jniñu nuu taka nación, \v 27 Suni siaꞌan nanu ni niꞌin ri jniñu nuu Tata ri ja kuñaꞌnu ri, ti taꞌu ri jniñu nuu taka nación. Siaꞌan kuñaꞌnu ra jiin ri nanu ɨɨn pastor rɨɨ ja jajniñu da ɨɨn bastón kaa. Ti ni ɨɨn tu kuu ndonda sɨkɨ ra, chi nanu taꞌu yachi ra ɨɨn kɨsɨ, suni siaꞌan kundee ra sɨkɨ i. \v 28 Ti saꞌa ri ja vii na kuñaꞌnu ra nanu vii ndinchaa chuxini ja ndenda taka jañaꞌan. \p \v 29 Na kachi ri nuu roꞌo naa ra, taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Sardis \c 3 \p \v 1 Ni kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: \p ―Na chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Sardis. Siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu kuu maa ya ja ñavaꞌa uxia espíritu Yandios jiin uxia chuxini. Ka kaꞌan yɨvɨ ja ka junukuachi ra nuu ri nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko vanuxia jini ndaa ri nasa kuu jiin jniñu ra, ti jini ri ja tu nijniñu un, chi ka kuu ra nanu ndɨyɨ. \v 2 Ni ka kejaꞌa junukuachi ra nuu Yandios, ti ni kendo vaꞌa jniñu ra nuu yɨvɨ naa i, ko jini vaꞌa maa ya nasa kaa jniñu un, chi tu nijniñu. Ja yukan ti xnaa ya roꞌo nu tu nachuꞌun ini ra. Chi ka kuni yuji ra vijna. \p \v 3 Yukan nukuꞌun ini naa ra taka jnuꞌun ndaa ni ka kutuꞌva ra. Ti kuandatu nuu jnuꞌun un, nakani ini naa ra ti xndoo ra kuachi un. Chi nu na nduniꞌin ini ra ti tu nakani ini ra, nusa ti sanaa ini ra na kuaꞌa ri nundoꞌo nuu ra, ti ni tu kuni kuɨtɨ ra na kɨvɨ saꞌa ri un. \p \v 4 Ti vasu siaꞌan ko iyo jaku yɨvɨ un ja tu jaꞌi kinikava i nuu kuachi. Chi saa ja suꞌva ka nakacha i saꞌma i. Maa ɨɨn ni maa i kuu yɨvɨ vaꞌa nuu ri. Ti nuu maa ɨɨn ni maa i nakuaꞌa ri taꞌu ja kunchuku i jiin ri. Suꞌva nduñaꞌnu i, ti nasama i jiin ɨɨn saꞌma skiyɨ laꞌlɨ, chi ni ka kundee i, ti tu ni ka kɨvɨ nduu i sɨkɨ jniñu ndevaꞌa. Mani maa i kuu yɨvɨ vaꞌa nuu ri, ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu i jiin kuachi i. \v 5 Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja ka siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un, ti na nduñaꞌnu ra ja nasama ra jiin ɨɨn saꞌma kuijin. Ti tu ndaꞌva kuɨtɨ ri sɨvɨ ra nuu libro nuu yoso sɨvɨ taka yɨvɨ ja kunchuku i jiin ri ja kuu saa ni. Chi suꞌva na stuu ri ja ka yɨꞌɨ ndixia ra jiin ri. Siaꞌan stuu ri nuu Tata ri jiin nuu ángel ja ka junukuachi nuu ya. \p \v 6 Na kachi ri nuu roꞌo naa ra, yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Filadelfia \p \v 7 Ni kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: \p ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Filadelfia. Siaꞌan chaa ra jnuꞌun un: “Ruꞌu kuu Yandios ndoo, Yandios ndaa. Maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja ñavaꞌa ndakaa jnaꞌan rey David ja ni taꞌu da jniñu nuu nación Israel, ja maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja ndiso jniñu vijna, chi maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja kaꞌan nau kuu ja kɨvɨ ñuu nuu taꞌu ri jniñu. Nu na kachi ri ja kɨvɨ i, ti tu iyo ni ɨɨn ja kasɨ ichi i. Ko nu suꞌva ruꞌu na kasɨ ri, ti tu iyo ni ɨɨn ja nakuiña ichi un. \p \v 8 Ti ruꞌu ja ndiso ri jniñu un, jini ri taka jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra ja kuu ruꞌu. Ja yukan na kachi ri ja iyo nuña ɨɨn yuxeꞌe ja kɨvɨkoyo ra ñuu nuu taꞌu ri jniñu, ti yukan ni tu iyo ni ɨɨn ja kasɨ i ichi un. Ti tukaa iyo kuaꞌa roꞌo ja ka kandixia yukan. Ti vasu siaꞌan ko ni ka jandatu ra jnuꞌun ri, ti tu ni ka skexiko ra ja kandixia ra ruꞌu. \p \v 9 Ti iyo yɨvɨ hebreo ini ñuu Filadelfia yukan ja kaꞌan i ja ka kuu i maa yɨvɨ Yandios, ko ka kaꞌan i mani jnuꞌun xndoñaꞌan, chi ka kuu i mani yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa jaꞌuꞌu. Ko jaa kɨvɨ ti saꞌa ri ja na jakuɨñɨjitɨ i nuu ra naa ra. Siaꞌan na kuajnuꞌun i ja mani ndixia ri jiin ra naa ra. \p \v 10 Kii kɨvɨ ja koo kuaꞌa nundoꞌo sɨkɨ yɨvɨ nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, chi nanduku ndaa ri nasa ni ka jika i ti xndichi ri i nasa kaa jniñu ni ka saꞌa i. Ko nama ri roꞌo naa ra nuu nundoꞌo un, chi vanuxia ni ka jandatu ra jnuꞌun ri ja ni kachi ri, ti ni ka kundee ra ni ka junukuachi ra nuu ri, vasu koo ndoꞌo koo nene ra. \p \v 11 Ko sanaa ini ra ti ndenda ri nuu ra naa ra. Yukan kuu ja kanuu kundichi niꞌin ra jiin jnuꞌun ni kandixia ra, jiin jniñu ni tatu ri nuu ra naa ra. Chi nu tuu, ti tukaa kundiso ra jniñu un ti kenchaa ri nuu ra, ti tukaa kuaꞌa ri taꞌu ra. \v 12 Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja ka siuku ndaa ra jnuꞌun ri, ja ka kundee ra sɨkɨ ja ndevaꞌa un. Ti na saꞌa ri ja nduñaꞌnu ra ini ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Kanuu ga nduu ra siaꞌan nanu kanuu ga ɨɨn sɨꞌnɨ ini veñuꞌun nuu kancha Yandios. Ti kɨvɨ ra yukan, ti ni ɨɨn tu kuu chajiyo roꞌo nuu kancha ya un. Chaa ri sɨvɨ Tata ri Yandios nuu ra ja na nakuni ri ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa ya. Chi na kiꞌin ri ɨɨn sɨvɨ jaa, ti suni kuaꞌa ri sɨvɨ un nuu ra naa ra jiin sɨvɨ maa Tata ri Yandios, ja nakuni ri ja ka yɨꞌɨ ra jiin ñuu un. Ti ñuu yukan kuu Jerusalén jaa, chi ndujaa ñuu un ti kuun kiji ichi andɨvɨ undi nuu kancha Tata ri Yandios. \p \v 13 Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo, yɨvɨ kandixia ja ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Laodicea \p \v 14 Ni kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: \p ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Laodicea. Chaa ra jnuꞌun siaꞌan: “Ruꞌu kuu Yandios ndaa kuɨtɨ, ti yukan jaꞌa ri jandaa jiin taka jnuꞌun kaꞌan ri ja mani jnuꞌun ndaa kuu. Maa ri ni saꞌa ndɨꞌɨ ja ni kachi Yandios ja na jankoo. \v 15 Yukan kuu ja jini ri taka jniñu ka saꞌa ra, ja ni tu vaꞌa ti ndevaꞌa, nanu nducha ja tu vijin ti ni tu niꞌni. Vaꞌa ga ja na nduu ra nanu nducha vijin ndixia xi ɨɨn jinu ni nduu ra nanu nducha niꞌni ndixia, ansu ja kuu ra nanu nducha ja tu jini yo nu vijin xi niꞌni. \p \v 16 Ko so ja ka kuu ra nanu nducha vixin, chi ni tu nakani ini ra, ti ni tu ndɨꞌɨ ini ra sɨkɨ nasa kaa ra. Ja yukan kuan kuyajni kɨvɨ ja chajiyo yachi ri roꞌo naa ra, nanu ja nandujña yo ɨɨn ja saꞌa dañu ini yo. \v 17 Ka kaꞌan ra ja vaꞌa xaan kanchuku ra, ja ka kuu ra yɨvɨ riku, ja tu iyo ni ɨɨn ja nandɨꞌɨ ra nuu Yandios. Ko ansu siaꞌan kuu, chi na kachi ri ja ka kundaꞌu ndixia ra. Tu nijniñu kuɨtɨ jniñu ka saꞌa ra. Ka kuu ra nanu yɨvɨ ndaꞌu ndixia, xi nanu yɨvɨ kuaa, ja kumani xaan nuu i, nanu yɨvɨ ja tu iyo saꞌma kuꞌun i. Tu kɨvɨ kuɨtɨ ini ra nasa kaa jniñu ka saꞌa ra, ja tu nijniñu kuɨtɨ. \p \v 18 Nusa ti na xndaku ri nuu ra ja tukaa ga kundiyo ini ra niꞌin ra ndajniñu ja yachi ni naa, chi ka jitu ndiꞌi ini ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ka nakutu xaan ini ja niꞌin i oro vaꞌa, xi oro ni kayu nuu ñuꞌun ja ndundoo. Chi suꞌva na kundiyo ini ra niꞌin ra maa ɨɨn ni taꞌu ja kuaꞌa maa ri nuu ra naa ra. Yukan na naskaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu ri. Na kundiyo ini ra ja nduñaꞌnu ra ti nakuiꞌna ra ɨɨn saꞌma skɨyɨ laꞌlɨ. Ti yukan tukaa ga kukanuu ra nanu ja vichi lɨɨ ra. Ti nava saꞌa yɨvɨ kuaa ja nduku i tajna kuu nduchi i, suni siaꞌan na kuñukuu ini ra niꞌin ra ja kuaꞌa ri nuu ra. Siaꞌan ti na nakuni ra nasa kaa ra jiin undi inijnuni ra. \v 19 Siaꞌan xndaku ri nanu ja nduxaan ri jiin ra naa ra. Ko ansu ja tu kundaꞌu ini ri nuu ra, chi suꞌva kundaꞌu ndixia ini ri roꞌo naa ra. Yukan kuu ja nakani ichi ri roꞌo. \p \v 20 Chunsoꞌo vaꞌa ra jnuꞌun un, chi nanu ja kandichi ri yuxeꞌe ra ti kaꞌan ri, vanuxia ñukuu ini ri ja na kɨvɨ jnuꞌun ri undi inijnuni ra. Ti yɨvɨ na kunisoꞌo jnuꞌun ri ti kuantaꞌu i ruꞌu, yukan na ti kɨvɨ ri kunchaa ri jiin yɨ ti kaji nduu ri staa jiin i. \v 21 Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja na siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un. Chi ruꞌu, ni kundee ri sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ja iyo ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja yukan ni saꞌa Tata ri ja na kuñaꞌnu ri jiin ya, ti taꞌu ri jniñu jiin ya. Suni siaꞌan saꞌa ri jiin taka roꞌo nu na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un, chi nduñaꞌnu ra jiin ri ini ñuu nuu taꞌu ri jniñu. \p \v 22 Siaꞌan kachi ri nuu taka roꞌo, yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Chunsoꞌo vaꞌa naa ra taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. \s1 Taka ja kanchuku nuu andɨvɨ ka chiñuꞌun nuu Yandios \c 4 \p \v 1 Yukan na ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri, ti ichi andɨvɨ ni jini ri nuña ɨɨn yuxeꞌe. Ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu nanu ja tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, ti ni kachi: \p ―Ichi jaꞌa ndaa ra, ti na xnaꞌan ri nuu ra taka jniñu ja koo ijña isa ―kachi ndusu. \p \v 2 Yukan ni maa Espíritu ni yɨndaꞌa ya ruꞌu kuaꞌan ri nuu andɨvɨ. Yukan ni jini ri ɨɨn mesa nuu nukoo maa ya ja taꞌu ya jniñu. \p \v 3 Ti ndinchaa ya nanu ɨɨn yuu xiñu ja taja ii jiin ɨɨn yuu kuaꞌa ja xiñu ii. Ti ni jikonduu yuꞌu mesa un ɨɨn koo kiji, ja kaa nanu kaa ɨɨn yuu kuii ja ndinchaa ii. \p \v 4 Xiin mesa un ni jini ri ja ni jikonduu oko kuun ga mesa nuu taꞌu jniñu. Ti nuu mesa un nukoo oko kuun chaa ñaꞌnu naa da ja ka ndiso jniñu da. Ti ka ñuꞌun da saꞌma skɨyɨ laꞌlɨ. Ti ñuꞌun xini da naa da corona oro. \v 5 Undi nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu kendakoyo taja, ti nɨꞌɨn ii ja kaꞌan taja un. Ti nuu mesa ya kaꞌiin uxia Espíritu Yandios ja kajin nanu uxia yɨtɨ naꞌnu ja kandaꞌa. \p \v 6 Ti nuu mesa ya suni kaa nanu ɨɨn mar ja ndinchaa ii ti skɨyɨ laꞌlɨ nanu vidrio. \p Ti xiin mesa ya ni jikonduu kuun ja chaku. Ti iyo kuaꞌa nduchi nɨ tuꞌu ichi nuu jiin ichi jata. \p \v 7 Ɨɨn ja chaku yukan kaa nanu ɨɨn ndɨkaꞌa. Ti ɨnga kaa nanu ɨɨn xndɨkɨ. Ti ja kuu uni chi ñavaꞌa nuu nanu ɨɨn chaa. Ti ja kuu kuun chi kaa nanu ɨɨn yaꞌa ja jiko nuu tachi. \p \v 8 Ndɨ kuun ja chaku yukan ka iyo iñu ndijin ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn. Ti ka iyo kuaꞌa nduchi nɨ tuꞌu undi jiin nɨ chii ndijin. Ti kuu nduu kuu ñuu tu jakuɨñɨ ja kaꞌan siaꞌan: \q1 Yandios ii, Yandios ndoo xaan kuu maa Jitoꞌo Yandios, ja vii xaan kuñaꞌnu ya nuu nɨ tuꞌu ja iyo. \q1 Maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ni iyo na janaꞌan ni yaꞌa, ti iyo ya vijna, \q1 ti koo ya ja kuu saa ni ―kachi. \m \v 9 Ndɨ kuun ja chaku yukan siin ka kanajaa nuu maa ya. Ti tu ka jakuɨñɨ ja kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu ya. Tu ka jakuɨñɨ ja ka nakuantaꞌu nuu ya, nuu maa ya ja kancha nuu mesa un, maa ya ja chaku ja kuu taka saa ni. \p \v 10 Ti ja kanajaa ja chaku yukan, ti ka jakunjitɨ ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu un nuu maa ya kancha mesa. Siaꞌan ka chiñuꞌun da maa ya ja chaku ja kuu saa ni. Ti ka chuku da corona da nuu mesa ya, ti ka kaꞌan da: \q1 \v 11 Maa ɨɨn ni maa ni kuñaꞌnu ga, Jitoꞌo Yandios. \q1 Ja yukan nuu maa ɨɨn ni maa ni nakuaꞌa yo ja yɨñuꞌun. \q1 Nuu maa ɨɨn ni maa ni ka kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu ni. \q1 Maa ɨɨn ni maa ni kuu ja ndisojniñu ñaꞌnu ga, chi maa ni ni saꞌa nɨ tuꞌu ja iyo. \q1 Chi siaꞌan ni ndiyo ini maa ni ja saꞌa ni, ti ni jakoo ndɨꞌɨ un. \m Ni ka kachi da. \s1 Ja ni nuña tutu ja yɨjnɨ Yandios \c 5 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja maa ya ja kancha mesa, ni jnɨɨ ya jiin ndaꞌa kuaꞌa ya ɨɨn tutu kani ja ni nastuu. Ti yoso ndɨnduu nuu tutu un, ti ndasɨ jiin uxia sello, ɨɨn sello ja kuu taka nuu. \p \v 2 Ni jini ri ɨɨn ángel ja ndisojniñu nuu ya, ti ni kaꞌan jaa ɨɨn jnuꞌun: \p ―¿Nau kuu ja kuñaꞌnu ga, ja ndisojniñu ñaꞌnu ga ja kaꞌncha sello nava na kuiña tutu jaꞌa? ―ni kachi ángel un. \p \v 3 Ti ni andɨvɨ, ni ñuyɨvɨ, ni ja iyo chii ñuyɨvɨ, tu ni iyo ni ɨɨn ja ndisojniñu ja kuiña tutu yukan, ni ja ndeꞌe i nuu. \p \v 4 Yukan ni ndeꞌe xaan ri chi tu ni iyo ni ɨɨn ja kundisojniñu ja kuiña ti kaꞌu tutu yukan, ti ni ja ndeꞌe nuu. \p \v 5 Sa ti ni kaꞌan ɨɨn chaa ñaꞌnu un jiin ri, ti ni kachi da: \p ―Koto ndeꞌe ra. Iyo ɨɨn ja ndisojniñu nanu ɨɨn ndɨkaꞌa ja kuñaꞌnu ga tɨ nuu taka ga kuɨtɨ yuku. Kii ya nuu jnaꞌan Israel ja ni xnukoo tata najanaꞌan Judá. Yukan skonani yo maa ya ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga nuu jnaꞌan Judá. Chi suni maa rey David ni kii da nuu jnaꞌan un, ti maa ya vaji nuu jnaꞌan rey David. Yukan kuu ja skonani yo maa ya yoꞌo rey David. Maa ɨɨn ni maa ya kuu ja ni xnaa taka jniñu ndevaꞌa. Nusa ti maa ni maa ya kuu ja kuiña tutu un ti kaꞌncha ya ndɨ uxia sello un ―ni kachi da. \p \v 6 Ti sava maꞌñu mesa jiin ndɨ uxia ja chaku un, nuu kancha chaa ñaꞌnu un, ni jini ri ja kandichi ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn lelu. Ti jito Lelu un nanu kuɨtɨ ni jiꞌi ja ni ka saꞌa yɨvɨ naa i. Ti iyo uxia ndɨkɨ jiin uxia nduchi Lelu yukan, ja kuu ndɨ uxia Espíritu Yandios ja ni taji ya ka jaꞌan nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. \p \v 7 Ni jaa maa Lelu un ti ni kiꞌin tutu yɨjnɨ maa ya kancha nuu mesa un. \v 8 Ti nu ni jnɨɨ ya tutu un, ti ndɨ kuun ja chaku un jiin oko kuun chaa ñaꞌnu ja ndisojniñu un ni ka jakunjitɨ da nuu ya. Ti ɨɨn ɨɨn da ni ka yɨndaꞌa yaa ja nani arpa, jiin koꞌo kuu oro, ja ñuꞌun chitu suxia kutu. Ti stuu suxia kutu yukan nasa kuu yɨvɨ ja yɨꞌɨ ndaꞌa Yandios, ja ka jikantaꞌu i nuu ya. \p \v 9 Ni ka jita i ɨɨn yaa jaa, ti siaꞌan kaꞌan: \q1 Maa ɨɨn ni maa ni kuñaꞌnu ga ja kiꞌin ni tutu \q1 ti kaꞌncha ni sello ja ndasɨ. \q1 Chi ni ka jaꞌni i niꞌin, ti jiin nɨñɨ ni ni chunaa ni kuaꞌa yɨvɨ nuu taka yɨvɨ ja kanchuku nuu taka ñuyɨvɨ jaꞌa, taka yuꞌu, taka ñuu jiin taka nación. \q1 Ni chunaa ni nuu yɨvɨ un, chi siaꞌan ti sa nduu i yɨvɨ Yandios. \q1 \v 10 Ni saꞌa ni ja ni ka nduu i yɨvɨ Yandios ja taꞌu i jniñu jiin maa ya. \q1 Ni saꞌa ni ja na nduu i nanu sutu ja kunukuachi nuu ya. \q1 Nusa ti taꞌu i jniñu ini ñuyɨvɨ jaꞌa―kachi da ka jita da. \p \v 11 Maa ri Juan, ni ndeꞌe ga ri, ti ni jini ri ja kaꞌan kuaꞌa xaan ángel Yandios. Ni ka jikonduu xiin mesa ya jiin ndɨ kuun ja chaku un, jiin chaa ñaꞌnu ka ndisojniñu un. Ti iyo kuaꞌa xaan ángel yukan. \v 12 Ti ni ka kaꞌan jaa da siaꞌan: \q1 Xaan ga vaꞌa kuu maa Lelu Yandios ja ni ka jaꞌni i ya. \q1 Ja yukan ndiso ya jniñu ñaꞌnu. \q1 Ni tu iyo ni ɨɨn ja tu yɨꞌɨ ndaꞌa ya. Ti siuku ya jiin savaꞌa ni ga ja saꞌa ya. Ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ja ndiso ya, ti chiñuꞌun yɨvɨ maa ya. \q1 Ti kaꞌan i ja vii xaan kuñaꞌnu ya. Suni kaꞌan i ja vaꞌa xaan ga kuu ya. \m Ni ka kachi ángel un. \p \v 13 Sa ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaꞌan tendɨꞌɨ ja ni saꞌa Yandios ja iyo ini andɨvɨ, jiin ini ñuyɨvɨ, jiin chii ñuyɨvɨ, jiin ini mar. Ti ndɨꞌɨ yukan ni ka kaꞌan: \q1 Kusɨɨ xaan ini yo ja kaꞌan yo ja vaꞌa xaan kuu Yandios ja kancha ya nuu mesa ja taꞌu ya jniñu. \q1 Kusɨɨ xaan ini yo ja kaꞌan yo ja vaꞌa xaan kuu Lelu Yandios ja kancha nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu. \q1 Ti na koo yo ja yɨñuꞌun nuu ya, chi vii xaan kuñaꞌnu ya undi vijna ti undi nɨ kani nɨ kuiya. \m Ni ka kachi i. \p \v 14 Yukan na sa ni ka kaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni ka kachi: \p ―¡Siaꞌan na koo! ―ni ka kachi. \p Ti ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka chiñuꞌun da nuu ya ―ni ka kachi. \s1 Ndɨ uxia sello \c 6 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja maa Lelu Yandios ni jaꞌncha ya ɨɨn ja uxia sello un. Ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un. Ni kaꞌan nanu kana ɨɨn taja, ti ni kachi: \p ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―kachi. \p \v 2 Yukan ti ni jini ri ɨɨn kuayu kuijin, ti yoso sɨkɨ tɨ ɨɨn ja yɨndaꞌa ɨɨn kuji ja skiꞌin nduva. Ti yukan ni niꞌin ɨɨn corona ja kuꞌun xini. Ti ni kee ja kanaa, ti ni kundee ni sɨkɨ tendɨꞌɨ. \v 3 Yukan ti Lelu ni jaꞌncha ya sello kuu uu. Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni kachi: \p ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―kachi. \p \v 4 Ti ni jini ri ja ni kee ɨɨn kuayu kuaꞌa, ti ja yoso sɨkɨ tɨ un ndisojniñu ja xnaa jnuꞌun sɨkɨ ja ka iyo mani ini yɨvɨ ñuyɨvɨ. So ja na kaꞌni jnaꞌan i. Ti suni ni niꞌin da ɨɨn espada kani. \v 5 Yukan ti Lelu ni jaꞌncha ya sello kuu uni, ti ruꞌu Juan ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni kachi: \p ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―ni kachi. \p Ti nu ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn kuayu jnuu. Ti ja yoso sɨkɨ tɨ un yɨndaꞌa ɨɨn balanza ja chikuaꞌa ndeyu. \v 6 Ti maꞌñu ndɨ kuun ja chaku un ni jinisoꞌo ri ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan: \p ―Ɨɨn kilo ni triu na kinyaꞌu ja sajniñu i ɨɨn kɨvɨ. Ti uni ni kilo cebada na niꞌin i ja kinyaꞌu i ja sajniñu i. Ko sa tu kumani aceite jiin vino nuu i ―ni kachi jnuꞌun un. \v 7 Yucan ti Lelu ni jaꞌncha ya sello kuu kuun. Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni kachi: \p ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―ni kachi. \p \v 8 Ti ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn kuayu kuaan. Ti yoso sɨkɨ tɨ ɨɨn ja ndisojniñu ja kaꞌni yɨvɨ. Ti ichi jata ndikun ɨnga ja ndiso jniñu ja skɨvɨ yɨvɨ naa i nuu ñujiꞌi. Ko ni sasɨɨn Yandios ñuyɨvɨ ja kuu kuun nuu, ti ni jaꞌa ya jniñu nuu ɨɨn chaa un ja na kaꞌni da yɨvɨ. Ti saꞌa da ja na kuu yɨvɨ naa i jiin kueꞌe xaan. Saꞌa da ja koo jnama xaan. Ti suni saꞌa da ja na kaji kuɨtɨ xaan ja ka iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa taka yɨvɨ naa i. Siaꞌan kin xnaa chaa un yɨvɨ. \p \v 9 Ti Lelu yukan ni jaꞌncha ya sello kuu uꞌun. Ti nu ni jaꞌncha ya, ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja iyo ɨɨn mesa nuu ka chiñuꞌun i Yandios. Ti chii mesa un kaꞌiin yɨvɨ ni ka jiꞌi sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ i jiin ya. Chi ni ka kandixia ndaa i jnuꞌun ya, ti ni ka siuku ni ini i jnuꞌun un na ni kunchuku i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja sɨkɨ yukan ti ni ka jaꞌni yɨvɨ maa i. Ti ruꞌu ni nakuni ri yɨvɨ un. \v 10 Chi ka kanajaa i siaꞌan: \p ―¡Jitoꞌo Yandios! Maa ni kuu Yandios ndoo. Vaꞌa siuku ni taka jnuꞌun ja ni kee yuꞌu ni. Ko nasa ga kɨvɨ ti saꞌa ndaa ni jaꞌa saña naa na, ti nakuaꞌa ni ja na jnaꞌnu ndatu yɨvɨ ni ka jaꞌni saña naa na ―ni ka kachi i. \p \v 11 Yukan ti ni jini ri ja ni jaꞌa ya saꞌma kuijin ja na kuꞌun i, ti ni kachi ya nuu i: \p ―Kundatu naa ra ti jaku ga kɨvɨ, chi ka iyo ga ñani jnaꞌan ra ja ka junukuachi i nuu Cristo, ja suni kuū i sɨkɨ ja ka kandixia i ya. Chi kumani ja kaꞌni yɨvɨ sava ga ñani jnaꞌan ra ja suni ka junukuachi i nuu ya ―ni kachi ya. \p \v 12 Ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja Lelu un, ni jaꞌncha ya sello kuu iñu. Ti ni kii ɨɨn ñujnaa xaan. Ti ni kuñaa nuu ndikandii nanu ɨɨn saꞌma jnuu. Ti ni nduu yoo nanu nɨñɨ. \p \v 13 Ni jini ri ja ni kuun chuxini ichi andɨvɨ undi nuu ñuꞌun. Ni ka nukoyo nanu tɨchɨ vixi yɨꞌɨ ja nu kee tachi niꞌin xaan. \p \v 14 Ni kuxio andɨvɨ ti ni nastuu kuaꞌan nanu ɨɨn vijin tutu kaꞌnu. Taka yuku jiin ñuꞌun kaꞌiin maꞌñu nducha, ni ka kuxio kuaꞌan. \p \v 15 Ti ja yukan ni ka yuꞌu xaan taka yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ. Ni ka yuꞌu taka rey, jiin taka ja ka kuñaꞌnu, jiin ja riku, jiin taka capitán, jiin ja ka ndisojniñu ñaꞌnu, jiin muzu ja ni ka jaan yɨvɨ, jiin chaa ka saꞌa jniñu ja kuu ja kuu maa da. Taka un ni ka jankɨsaꞌyɨ chii yau kava jiin yau kava ja iyo chii yuku. \v 16 Ti ni jinisoꞌo ri ja ka kana i yuku un jiin kava un, ti ni ka kachi i: \p ―Na ndeokava naa ra sɨkɨ ri. Na kasɨ nuu ka yɨsaꞌyɨ ri, nava tu kuni maa ya ja kancha nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu, nava ni maa Lelu un tu kuni ya yoꞌo naa yo, chi kuɨtɨ ini ya ti viꞌga kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo. \p \v 17 Vijna ndixia ti ni jaa kɨvɨ kaꞌnu ja kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo. Ti tu ni ɨɨn ja kundee jiin jnuꞌun ja kuɨtɨ ini ya ―ni ka kachi i. \s1 Yɨvɨ ja kuu maa yɨvɨ ndaa ñuu Israel \c 7 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja kajin kuun ángel Yandios. Ti kajin da ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ. Ti tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja yaꞌa tachi. Ja yukan tukaa ni kee tachi nuu ñuꞌun ñuyɨvɨ. Ni tukaa ni kee tachi nuu nducha mar. Ni tukaa ni kee chii yujnu un. Siaꞌan ni ka saꞌa ndɨ kuun ángel un. \p \v 2 Yukan ti ni jini ri ɨnga ángel Yandios. Vaji ya ichi nuu kaña ndikandii. Ti yɨndaꞌa ya sello maa Yandios, ya chaku. Niꞌin ni kana ya xini ndɨ kuun ángel ja kajin ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ. Vanuxia ndɨ kuun ángel yukan ka ndisojniñu ja xnaa ñuyɨvɨ, ñuꞌun jiin nducha mar. \v 3 Ti ni kachi ya nuu i naa i: \p ―Kundatu tɨꞌlɨ naa ra. Xnakan na chaa ri sello Yandios jña taka yɨvɨ ja ka junukuachi i nuu Yandios, yukan na ti sa stɨvɨ ra ñuyɨvɨ. Ti stɨvɨ ra nducha mar. Ti xnaa ra taka yujnu un ―ni kachi ya. \p \v 4 Yukan ti ni jini ri ja kachi ya nasa yɨvɨ ni jinu ja ni chaa ya sello jña. Ni jini ri ja iyo ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ, ja kuu maa ni maa yɨvɨ Israel. Ti yukan ka kuu yɨvɨ ni ka yɨꞌɨ nuu ndɨ uxi uu tata najanaꞌan, chaa ni ka xnukoo nación Israel. \p \v 5 Uxi uu mil yɨvɨ ni ka kuu jnaꞌan tata Judá ja ni ka niꞌin sello un, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Rubén, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni kuu jnaꞌan tata Gad, \v 6 jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Aser, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Neftalí, jiin uxi uu mil yɨvɨ ni ka kuu jnaꞌan tata Manasés, \v 7 jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Simeón, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Leví, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Isakar, \v 8 jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Zabulón, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata José, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Benjamín. Yukan ti ruꞌu Juan ni jini ri ja ni chaa ya sello nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ jaꞌa. \s1 Yɨvɨ kuaꞌa ja ka ñuꞌun saꞌma kuijin \p \v 9 Ti ruꞌu Juan ni ndeꞌe tuku ri, ti ni jini ri ja ni ka ndututu kuaꞌa xaan yɨvɨ, ja tu ni kuu kaꞌu ri nasa i ni iyo, chi yɨvɨ kuaꞌa xaan ni kuu, ja vekoyo i nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Ti ka kaꞌan i tendɨꞌɨ nuu yuꞌu ja ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ti kajin i yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu. Kajin i nuu maa Lelu Yandios. Ti ka ñuꞌun saꞌma skiyɨ laꞌlɨ, ti ka yɨndaꞌa i ndaꞌa nuu yukuñuu. \p \v 10 Ni ka kejaꞌa ka kanajaa i, ti ni ka kachi i: \q1 Yandios maa yo kuu ya ni nama saña. \q1 Ti maa Lelu Yandios kuu ya ni saꞌa ja ni ka nitaꞌu na. \m Ni ka kachi i. \p \v 11 Suni ni kujin taka ángel Yandios nuu mesa un, nuu kaꞌiin chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu, jiin ndɨ kuun ja chaku un. Ti ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka sino da nuu da undi nuu ñuꞌun, ja ka chiñuꞌun da Yandios. \p \v 12 Ti ni ka kaꞌan da jiin ya: \q1 ¡Niꞌin, Jitoꞌo Yandios! Na kaꞌan yɨvɨ naa i ja kuñaꞌnu xaan ga ni, chi jandaa ndixia ja vii xaan kuñaꞌnu ni. \q1 Viꞌi ga ndichi ni. \q1 Na kakantaꞌu na nuu ni. \q1 Ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni, na kuaꞌa na ja yɨñuꞌun nuu ni. \q1 Na niꞌin kuaꞌa xaan ga jniñu. Na kundee ni jiin taka ja saꞌa ni. \q1 Siaꞌan na kuu ja kuu saa ni, ti siaꞌan na koo. \m Ni ka kachi ángel ya. \p \v 13 Yukan ti ni kaꞌan ɨɨn chaa ñaꞌnu un jiin ri: \p ―Juan, ¿Nasa jani ini ra sɨkɨ yɨvɨ ka ñuꞌun saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ un? ¿Nau ja ka kuu nu? ¿Nanu vaji i nusa? ―ni kachi da. \p \v 14 Ti ni kaꞌan ri jiin da: \p ―Maa ni jini ni, taa ―ni kachi ri. \p Ti ni kaꞌan da jiin ri: \p ―Vekoyo i nuu iyo nundoꞌo xaan. Ka kuu i yɨvɨ ja ni ka nakacha i saꞌma i. Ni ka ndundoo undi ini añu i, chi ni jiꞌi maa Lelu Yandios ja sɨkɨ maa i naa i. Ni jatɨ ya nɨñɨ ya na ni jiꞌi ya. Ti jiin yukan ni ka ndundoo añu yɨvɨ un naa i. \p \v 15 Yukan kuu ja kaꞌiin yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu, nava kunukuachi i nuu ya ja kuu nduu kuu ñuu. Ti sajniñu i nuu veꞌe ya, ti koto vaꞌa ya maa i chi kuncha ya jiin i. \v 16 Tukaa ga kuu i soko, ni tukaa ga ichi i nducha, ti ni tukaa ga kondoꞌo i jiin kiji ndikandii. \v 17 Chi maa Lelu Yandios kuncha ya jiin, kuncha ya mesa nuu taꞌu ya jniñu, ti koto vaꞌa ya i. Kunchaka ya i kiꞌin ya jiin i nuu kaña nducha skɨyɨ xaan ja kunchuku i jiin ya ja kuu saa ni. Ti saꞌa ya ja tukaa koo kuɨtɨ jnuꞌun kuiꞌya ini i naa i ―ni kachi chaa ñaꞌnu un. \s1 Sɨkɨ sello kuu uxia jiin koꞌo kuu oro \c 8 \p \v 1 Yukan ti maa Lelu Yandios ni jaꞌncha ya sello kuu uxia ja jasɨ tutu un. Ti nu ni teꞌnde sello un, ni kunaꞌin kuɨtɨ nuu andɨvɨ. Ni kunaꞌin ja kuu sava hora. \v 2 Ti ruꞌu Juan ni jini ri uxia ángel ja kaꞌiin nuu Yandios, ti ni ka niꞌin uxia ndɨkɨ. \p \v 3 Ti ni chaa ɨnga ángel Yandios. Ni chaa da ti ni jakundichi da nuu altar nuu kaꞌiin ja ka chiñuꞌun Yandios. Yɨndaꞌa da ɨɨn koꞌo oro nuu kayu suxia kutu. Ni niꞌin kuaꞌa da suxia kutu chi kayu nuu ka jikantaꞌu yɨvɨ maa Yandios. Ni jaꞌma ya suxia kutu un nuu ka chiñuꞌun i Yandios, ja na kayu nuu maa ya. \v 4 Siaꞌan ni kaa ñuꞌma suxia kutu un ja ni jaꞌma ángel Yandios. Ni kaa ñuꞌma un jiin jnuꞌun ka jikantaꞌu yɨvɨ ya. Ni kaa kuaꞌan undi nuu maa Yandios. \p \v 5 Yukan ti ángel un ni kiꞌin ya koꞌo un, ti ni chuꞌun chitu da tɨkuañuꞌun ja kayu nuu altar un, ti ni jacha da sɨkɨ ñuyɨvɨ. Ti ni kanajiin ɨɨn taja. Nɨꞌɨn, ti janducha, ti ni jnaa. Siaꞌan ni kuu na ni teꞌnde sello kuu uxia. \s1 Jnuꞌun sɨkɨ ndɨkɨ \p \v 6 Yukan ti ndɨ uxia ángel Yandios ni ka niꞌin ya ndɨkɨ ja tɨvɨ da. \v 7 Ti ni tɨvɨ ndɨkɨ ángel undi nuu kuɨtɨ. Ti ni kuun ñɨñɨ jiin ñuꞌun nuu ñuyɨvɨ ja sakanuu jiin nɨñɨ. Ti yukan ni kayu ɨɨn ja uni nuu ñuyɨvɨ. Suni siaꞌan ni kayu ɨɨn ja uni nuu yujnu. Ti suni ni kayu ɨɨn ja uni nuu icha kuii. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ undi nuu kuɨtɨ. \p \v 8 Yukan ti ni tɨvɨ ɨnga ndɨkɨ. Ti ni jini ri ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn yuku kaꞌnu ni nduva kuaꞌan nuu nducha mar, ti kandaꞌa kuaꞌan nuu mar un. Ti ɨɨn ja kuu uni nuu nducha mar un ni nduu nɨñɨ. \v 9 Ti ni ka jiꞌi ɨɨn ja kuu uni nuu taka nuu kuɨtɨ kaꞌiin chii nducha un. Ti suni ni naa ɨɨn ja kuu uni nuu taka barco. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu uu. \p \v 10 Yukan ti ɨnga ángel ja kuu uni ni tɨvɨ ya ndɨkɨ. Ti ichi andɨvɨ ni kanakava ɨɨn chuxini kaꞌnu xaan. Ti ndinchaa kuaꞌa nanu ɨɨn ñuꞌun yɨtɨ na ni jinu vaji. Ni jinu sɨkɨ nuu uni nuu taka yucha jiin sɨkɨ taka soko nducha. \v 11 Chuxini un ni nani ɨɨn ja uꞌgua, chi tendɨꞌɨ nducha nuu ni jinu ni ka nduu uꞌgua. Ti yɨvɨ ni ka jiꞌi nducha un, kuaꞌa i ni ka jiꞌi, chi ni nduu ugua xaan nducha un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu uni. \p \v 12 Yukan ti ɨnga ángel ja kuu kuun ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ɨɨn nuu ndikandii jiin ɨɨn nuu yoo jiin kuaꞌa chuxini ni ka natɨvɨ. Sava ni ka ndaꞌva. Ti tukaa ni ndii vaꞌa chi ni kuñaa nuu ɨɨn ɨɨn nuu taka un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu kuun. \p \v 13 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kana ɨɨn yaꞌa ja jiko tɨ undi sava andɨvɨ un, ti kachi tɨ: \p ―Roꞌo yɨvɨ ñuyɨvɨ, xaan ga ndaꞌu koo ra naa ra, chi ndaꞌu xaan kondoꞌo ra, chi kuan kuyajni ja tɨvɨ uni ga ndɨkɨ ndɨ uni ga ángel ya ―ni kachi tɨ. \c 9 \p \v 1 Yukan ti ɨnga ángel kuu uꞌun ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ni jini ri ja ni kanakava ɨɨn chaa, ti kaa da nanu chuxini. Ni kanakava da nuu ñuyɨvɨ, ti yɨndaꞌa da ɨɨn ndakaa ja kuiña da ɨɨn soko kunu xaan. \p \v 2 Ni jiña da yuꞌu soko un, ti ni kaña kuaꞌa xaan ñuꞌma, nanu ɨɨn horno kaꞌnu xaan. Ti ndii ndikandii. Ko nu ni kaña kuaꞌa xaan ñuꞌma un, ti ni kuñaa nɨ tuꞌu nuu andɨvɨ jiin ndikandii. \p \v 3 Ti nuu ñuꞌma un ni ka kenda ndɨkuaꞌyɨ, ti ni ka jichanuu tɨ nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ. Ti ka ndisojniñu tɨ ja saꞌa tɨ nanu ka saꞌa ndɨsuꞌma xaan un. \v 4 Ni ka ndisojniñu tɨ ja saꞌa tɨ nundoꞌo nuu taka yɨvɨ, ja tu ka ndiso sello ja kuu yɨvɨ Yandios. Chi vanuxia tu ni ka ndiso tɨ jniñu ja stɨvɨ tɨ icha, ni ja stɨvɨ tɨ yuku, ni ja stɨvɨ tɨ taka yujnu. \p \v 5 Ni ka ndiso tɨ jniñu ja kuaꞌa tɨ nundoꞌo nuu yɨvɨ un ja kuu uꞌun yoo, ko tu ni ndisojniñu tɨ ja kaꞌni tɨ ndɨyɨ. Chi so ja kuaꞌa tɨ nundoꞌo nanu ka tuu ndɨsuꞌma un. \v 6 Kɨvɨ un kundio ini yɨvɨ naa i ja na kuū i, ko tu kuu kuu nduku xaan i nasa a kuū i, ko tu niꞌin i nasa. \p \v 7 Ti ndɨkuaꞌyɨ un, kanda tɨ nanu kanda kayu ja ka iyo tuꞌva ja kin kanaa. Xini tɨ ñuꞌun ɨɨn corona oro. Ti kanda nuu tɨ nanu yɨvɨ. \v 8 Iyo ixi tɨ ti kaa nanu ñasɨꞌɨ. Ti jnuꞌun tɨ kaa nanuꞌun ndɨkaꞌa. \v 9 Ti ñɨɨ tɨ kaa nanua kaa. Ti nɨꞌɨn ndijin tɨ nanu nɨꞌɨn nuu kuankoyo kuaꞌa kayu nuu guerra ja ka jista tɨ carreta. \v 10 Suꞌma tɨ kaa na nuna suꞌma ndɨsuꞌma, chi iyo ɨɨn iñu nuu suꞌma tɨ. Yukan ni ka jaꞌa tɨ nundoꞌo nuu yɨvɨ jiin suꞌma tɨ un. Siaꞌan ni ka stuji tɨ yɨvɨ ja kuu uꞌun yoo. \p \v 11 Ti iyo ɨɨn ja kuñaꞌnu nuu tɨ. Maa ɨɨn yukan ni kuu ja ndito yuꞌu soko nuu kaꞌiin yɨvɨ ndevaꞌa un. Ti yukan kuu ɨɨn ángel ndevaꞌa ja nani Abadón nuu yuꞌu hebreo, ti nuu yuꞌu griego nani Apolión. Siaꞌan ni kuu sɨvɨ ángel un, chi ni xnaa yɨvɨ naa i. \v 12 Siaꞌan ni iyo ɨɨn nundoꞌo un, ko iyo uu ga nundoꞌo ja kii. \p \v 13 Yukan ti ɨnga ángel kuu iñu ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn jnuꞌun. Ni kaꞌan undi maꞌñu ndɨ kuun xini altar oro ja kande nuu Yandios. \v 14 Ti ni kachi jini ángel Yandios ja kuu iñu: \p ―Nu iyo yucha ja nani yucha Eufrates, iyo kuun ángel ja ka nuꞌni da. Kuan ndaji da ―ni kachi. \p \v 15 Yukan ti ndɨ kuun ángel un ni ka ndaji. Ti ka iyo tuꞌva ja kuu maa hora, jiin kɨvɨ, jiin yoo, jiin kuiya, chi kaꞌni da sava yɨvɨ ñuyɨvɨ. \v 16 Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri nasa koso soldado kuayu nu na kiꞌin da. Ti kuaꞌa xaan da ka iyo, chi ka iyo undi uu ciento millón da naa da. \p \v 17 Jaꞌa kuu ja ni jini ri na ni xnaꞌan ga da nuu ri. Ni jini ri kuayu un, ti ni jini ri chaa ka yoso. Ti ka ñuꞌun da suꞌu nuu ja kuaꞌa, ja nchaa, jiin ja kuaan. Ti xini kayu un ka nanuu xini ndɨkaꞌa. Ti kaña ñuꞌun yuꞌu tɨ. Ti suni kaña ñuꞌma yuꞌu tɨ. Ti suni ni kaña azufre yuꞌu tɨ. Taka un ni kaña yuꞌu tɨ. \p \v 18 Yukan ti ni ka jaꞌni tɨ sava yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka jiꞌi vanuxia uni nuu ka jaꞌni tɨ yɨvɨ un, ja ni kaña ñuꞌun yuꞌu tɨ, ni kaña ñuꞌa, ti ni kaña azufre yuꞌu tɨ. \v 19 Siaꞌan ni kuu chi niꞌin xaan yuꞌu tɨ. Suni niꞌin xaan undi nuu suꞌma tɨ, chi xaan suꞌma tɨ un nanu yuꞌu koo, ti jiin yukan ni ka stuji tɨ yɨvɨ. Yukan ni kuu na ni ka jiꞌi ɨɨn ja kuu uni nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ. \p \v 20 Ko sava ga yɨvɨ ñuyɨvɨ, vasu tu ni ka jiꞌi i jiin nundoꞌo un. Ko ni tu ni ka nakani kuɨtɨ ini i ja xndoo i jniñu ndevaꞌa. Chi tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i ndajaꞌa ja yɨndaꞌa maa jaꞌuꞌu un. Tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin oro. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin plata. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin kaa. Suni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin yuu. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni kuu jiin yujnu. Tu kuɨtɨ ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i taka yukan, vasu tu kuɨtɨ chaku ini santu un, ni tu jinisoꞌo, ti ni nu tu kuu kaka. \v 21 Suni siaꞌan tu ni ka xndoo i ja ka jajnaꞌan ini i kaꞌni i ndɨyɨ. Suni tu ni ka xndoo i jniñu ja ka saꞌa tasɨ i. Tu ni ka xndoo i ja ka jika i jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Ni tu ni ka xndoo i jnuꞌun ja ka sakuiꞌna i. Tu kuɨtɨ ni ka xndoo i taka jniñu ndevaꞌa un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ trompeta kuu iñu. \s1 Jnuꞌun ángel ja yɨndaꞌa tutu lulu \c 10 \p \v 1 Suni ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga ángel Yandios vee kuun da ichi andɨvɨ. Ti kuu ya ɨɨn ángel kuñaꞌnu ga. Chi suku ya ɨɨn tɨkuꞌlu viko, ti xini ya kaxndee ɨɨn koo kiji. Nuu da kaa nanu nuu ndikandii. Ti sɨꞌɨn ya kanda nanu uu sɨꞌñɨ yuxeꞌe, ti kandaꞌa. \p \v 2 Ti yɨndaꞌa da ɨɨn tutu lulu ini ndaꞌa da ja nuña. Ni jani da sɨꞌɨn kuaꞌa da nuu nducha mar ti ni jani da ɨnga sɨꞌɨn da nuu ñuꞌun ichi. Siaꞌan ni jakuɨñɨ ángel un. \v 3 Yukan ti ni kanakoꞌo da. Ni kanakoꞌo da nanu kuu nu ndeꞌe ɨɨn ndɨkaꞌa. Ti nu ni kanakoꞌo da, ni kejaꞌa kaꞌan taja. \v 4 Undi uxia jinu ni kaꞌan taja un. Ti ruꞌu Juan, kuni chiso ri jnuꞌun un nuu tutu, ko tu ni kuu, chi ni jinisoꞌo tuku ri ichi andɨvɨ ja kaꞌan ɨɨn jnuꞌun jiin ri, ti ni kachi: \p ―Koto chaa ra jnuꞌun ni kaꞌan uxia taja un. Chi suꞌva savaꞌa vaꞌa ra jnuꞌun un ―ni kachi. \p \v 5 Yukan ti ángel un ni kaniꞌin da ndaꞌa kuaꞌa da ichi andɨvɨ, \v 6 ti ni kejaꞌa kaꞌan niꞌin teyɨɨ da. Ni kaꞌan teyɨɨ da jandaa sɨkɨ maa ja chaku ja kuu saa ni, ja kuu nɨ kani, ja ni saꞌa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo nuu, ti ni kachi da: \p ―Tukaa ga kukuee ti jinu taka ja ni chisojnuꞌun Yandios. \v 7 Chi jaa kɨvɨ ja jinu jniñu Yandios. Yɨvɨ na tɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga ndɨkɨ, ti kundaa taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun da. Siaꞌan nanu ni chisojnuꞌun da nuu chaa ni ka kuu profeta, ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun ya undi najanaꞌan ―ni kachi ángel kuñaꞌnu un. \p \v 8 Yukan ti ni jinisoꞌo tuku ri ichi andɨvɨ ja kaꞌan ɨnga jnuꞌun, ti ni kachi: \p ―Kuan kiꞌin tutu lulu ja nuña ini ndaꞌa ángel ja kandichi nuu nducha jiin nuu ñuꞌun un ―ni kachi jiin ri. \p \v 9 Sa ni ti ni tuꞌva ri nuu kandichi ángel un, ti ni kachi ri: \p ―Kuaꞌa nuu ni tutu lulu ni nuu na ―ni kachi ri. \p Ti ni kachi da: \p ―Kiꞌin ti kaji ra. Ti kuu ugua chii ra saꞌa. Ko yuꞌu ra, chi nduu vixi nanu nduxi ñuñu ―ni kachi da. \p \v 10 Yukan ti ni kiꞌin ri tutu lulu un, ti ni yaji ri. Ti vixi ni kuu ini yuꞌu ri nanu nduxi ñuñu. Ko nu ni koko ri ti ni kuu ugua ndixia chii ri ni saꞌa. \p \v 11 Yukan ti ni kachi da jiin ri: \p ―Kanuu ja kin nakachi ra jnuꞌun Yandios. Ti kaꞌan ra jnuꞌun da nuu kuaꞌa xaan yɨvɨ naa i sɨkɨ nasa koo ijña isa, nuu tɨjnɨ ñuu jiin nuu tɨjnɨ nación ja sɨɨn sɨɨn yuꞌu ka kaꞌan i, jiin nuu tɨjnɨ chaa kuñaꞌnu ―ni kachi da. \s1 Sɨkɨ uu chaa ka jaꞌa jandaa \c 11 \p \v 1 Yukan ti ni jaꞌa ya ɨɨn kuꞌva nuu ri ja na chikuaꞌa ri, ti ni kachi ya: \p ―Kuan chikuaꞌa veñuꞌun kaꞌnu Yandios. Ti chikuaꞌa ra altar. Ti suni kaꞌu ra nasa yɨvɨ kaꞌiin ja ka chiñuꞌun i Yandios. \v 2 Ko tu chikuaꞌa ra yuxeꞌe veñuꞌun un. Koto chikuaꞌa ra, chi kendo ja kuu yɨvɨ ɨnga nación. Chi na kuaꞌa i nundoꞌo nuu yɨvɨ ja kanchuku ini ñuu ii jaꞌa. Undi uu xiko uu yoo kuu ja kuaꞌa i nundoꞌo nuu yɨvɨ ñuu jaꞌa ―ni kachi ya. \p \v 3 Chi kuaꞌa ri jniñu ñaꞌnu nuu ndɨnduu chaa un ja na kuaꞌa da jandaa sɨkɨ ruꞌu. Ja kuu ɨɨn mil uu ciento uni xiko kɨvɨ kuu ja kuaꞌa da jandaa. Ko kuꞌun da saꞌma ndayɨ sɨkɨ ja kukuiꞌya ini da jiin kuachi ja ka saꞌa yɨvɨ naa i ―ni kachi ya. \p \v 4 Ti uu yujnu olivo un jiin uu candelero oro un kandichi nuu Yandios. Ti stuu ja maa ya kuu ja xiin ñuyɨvɨ. Ndɨnduu chaa un ka kuu da nanu uu yujnu Olivo jiin uu candelero oro, chi kaꞌiin da nuu Yandios ja kotuꞌva da kaꞌan da jnuꞌun ya, jiin ja ka saꞌa da jniñu ñaꞌnu ya. \v 5 Ti nu iyo yɨvɨ ka kuni kuaꞌa nundoꞌo nuu chaa ñaꞌnu un, ti kaña ñuꞌun yuꞌu ndɨnduu da ti kayu ndɨꞌɨ yɨvɨ ja ka jito uꞌu nuu da. Undi siukan kin saꞌa da jiin taka yɨvɨ ja ka kuni kuaꞌa nundoꞌo nuu da. Ti maa yɨvɨ un kuū i. \v 6 Chi ka ndiso da jniñu ka kasɨ da, ti tukaa kuun sau ja kuu nɨ kuiya ja nakachi da jnuꞌun Yandios. Kuu saꞌa da ja na nduu nɨñɨ taka nducha. Ti suni kuu stɨvɨ da ñuyɨvɨ jiin taka nundoꞌo. Nu kuni da ti kuu saꞌa da un nuu nuu ni, nasa kuu ini maa da. \p \v 7 Yukan ti ja ni jinu ja ka nakachi da jnuꞌun Yandios, ti kenda ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn kuɨtɨ xaan, kaña nuu soko kunu xaan un. Kenda ti kanaa jiin da naa da, ti kundee kaꞌni maa da. \v 8 Ti kundatu yɨkɨ kuñu da ini ichi kaꞌnu maa ñuu un. Ti ñuu un kuu nuu ni ka jaꞌni yɨvɨ maa Jitoꞌyo, nuu ni ka jatakaa i ya nuu ndaꞌa cruz. Yukan kundatu yɨkɨ kuñu da. Ti kachi yɨvɨ naa i ja ñuu un kuu nanu Sodoma jiin Egipto. \p \v 9 Undi uni kɨvɨ sava ndeꞌe tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i nuu ka ndatu ndɨyɨ un. Yɨvɨ ñuu jika jiin yɨvɨ ɨnga nación jiin yɨvɨ ka kaꞌan ɨnga yuꞌu, yukan kuu yɨvɨ ja ndeꞌe i nuu ka ndatu ndɨyɨ un. Ko tu kuaꞌa i jnuꞌun ja jakunduji ndɨyɨ un. \v 10 Ko vanuxia ka kusɨɨ xaan ini yɨvɨ ñuyɨvɨ ja ka jitonchaa i nasa ni ka jnaꞌan chaa un naa da. Ti na saꞌa i viko ja na tejnaꞌan nuu jnaꞌan i ɨɨn ɨɨn taꞌu ja ka kusɨɨ ini i, ja ni ka kundee i ni ka jaꞌa i nundoꞌo nuu da naa da, ti ni ka jiꞌi da. \p \v 11 Yukan ni yaꞌa tuku uni kɨvɨ sava, ti ni na kuaꞌa tuku Yandios tachi ya ini chaa un, ti suꞌva ni ka nandoto tuku da, ti ni ka ndokuɨñɨ da kajin da, ti ni ka yuꞌu xaan yɨvɨ nu ni ka jini i nuu da kajin da. \v 12 Yukan ti ni ka jinisoꞌo da ɨɨn ndusu ja kana ichi andɨvɨ, ti kachi: \p ―Kaa ti kikoyo ra undi jaꞌa―kachi. \p Ti yɨvɨ ja ka jito uꞌu maa da, ni ka jini i ni ka ndaa da kuankoyo da ichi andɨvɨ jiin ɨɨn tɨkuꞌlu viko. \p \v 13 Ruꞌu Juan, ni ndakoto ga ri yukan, ti hora un ni chaa ɨɨn ñujnaa xaan. Ti ɨɨn ja kuu uxi nuu ñuu un ni naa. Ti ni ka jiꞌi uxia mil yɨvɨ naa i ja ni saꞌa ñujnaa un. Siaꞌan ni kuu ti sava ga i ni ka yuꞌu xaan. Ti ni ka ndakuniꞌin i sɨvɨ maa Yandios kuñaꞌnu ya kancha andɨvɨ. \p \v 14 Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu uu, ko yukan ti vaji tuku ɨnga nundoꞌo. \v 15 Yukan ti ɨnga ángel ja kuu uxia, ni tɨvɨ da ndɨkiɨ. Ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja kaꞌan jaa ɨɨn ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kachi: \q1 Jitoꞌyo Yandios jiin Cristo, kuu ya ka taꞌu jniñu vijna. \q1 Maa ya ka taꞌu jniñu nuu nɨ ñuu, nuu ni ka yɨndaꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. \q1 Ti taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni undi ja kuu nɨ kani. \m Kachi ndusu un. \p \v 16 Yukan ti ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja kanchuku yuꞌu mesa nuu kancha Yandios, ni ka jakunjitɨ da nuu Yandios, ti ni ka sino da nuu da undi nuu ñuꞌun ja ka nachiñuꞌun da ya, \v 17 ti ni ka kachi da: \q1 Na kutaꞌu na nuu ni, Jitoꞌyo Yandios, chi kuñaꞌnu ni nuu nɨ tuꞌu ja iyo. \q1 Maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios ja ni iyo ja kuu na janaꞌan ja ni yaꞌa, ti iyo ni undi vijna. \q1 Chi jandaa ndixia ja kuñaꞌnu xaan ni ja taꞌu ni jniñu nuu nɨ tuꞌu ja iyo. \q1 \v 18 Ni ka jito uꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ maa ni, ko suꞌva ni jaa kɨvɨ ja koto uꞌu ni maa yɨvɨ un naa i. \q1 Ti saꞌa ndaa ni kuachi sɨkɨ taka yɨvɨ ni ka jiꞌi. \q1 Ko na kuaꞌa ni taꞌu nuu maa yɨvɨ ni ka nakani jnuꞌun ni, vasu kuñaꞌnu xi ndaꞌu. Ko nuu maa i na kuaꞌa ni taꞌu. \q1 Ti xnaa ndɨꞌɨ ni yɨvɨ ja ni ka stɨvɨ maa jiin jnaꞌan. \m Ni ka kachi da. \p \v 19 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja nuña veñuꞌun Yandios ja iyo andɨvɨ. Ini yukan ni jini ri ɨɨn jajnu ja ñuꞌun yuu, ti nuu yuu yukan yoso jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ Israel. Yukan ti ni kejaꞌa kaꞌan taja, ti nɨꞌɨn, ti jnaa, ti ni kejaꞌa kuun ñɨñɨ xaan, vanuxia ñaꞌnu xaan kuu maa Yandios. \s1 Ɨɨn ja so naa ini yo ndeꞌe yo \c 12 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ichi andɨvɨ ɨɨn ja so naa ini yo ndeꞌe yo. Ni jini ri ɨɨn ñaꞌan, ti suku ña ndikandii nanu ɨɨn saꞌma, ti kandichi ña sɨkɨ yoo. Ti ñuꞌun corona xini ña ja ka ndeña uxi uu chuxini. \v 2 Ñuꞌun seꞌe ña, ti kanajiin koꞌo ña ja jaꞌncha i chii ña, ja kaku seꞌe ña, ti jatu ña ja skaku ña i. \p \v 3 Yukan ti ni kenda ichi andɨvɨ ɨnga ja so saꞌu ii ini ndeꞌe yo nuu. Ni kenda ɨɨn koo kuaꞌa kaꞌnu xaan. Ti iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ, ti ndɨ uxia xini tɨ un ka ñuꞌun corona. \v 4 Ni jini ri ja jista tɨ ɨɨn ja uni nuu chuxini ja iyo nuu andɨvɨ, ti ni siukoyo tɨ kuaꞌan nuu ñuyɨvɨ. Yukan ti ni jakuɨñɨ tɨ nuu ñaꞌan un. Ni jakuɨñɨ tɨ nuu ña chi vanuxia ja kuan kuyajni skaku ña ɨɨn suchi lulu, ti kuni koko tɨ suchi lulu un. \v 5 Yukan ti ni skaku ña ɨɨn seꞌe yɨɨ. Ko suchi un ndisojniñu i ja taꞌu i jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Taꞌu i jniñu nuu vaji ga kɨvɨ, ti vasu na koo yɨvɨ niꞌin ini, ko taꞌu i jniñu nuu nɨ tuꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ. Yukan ti ndaa i noꞌon i undi nuu kancha mesa Yandios nuu taꞌu ya jniñu. \p \v 6 Ko ñaꞌan un ni jinu ña kuaꞌan ña undi nuu ñuꞌun teꞌe. Ti yukan iyo tuꞌva ɨɨn ja ni satuꞌva Yandios ja niꞌin ña ja kaji ña, chi kuncha ña yukan ja kuu ɨɨn mil uu ciento uni xiko kɨvɨ. \p \v 7 Yukan ti ni iyo ɨɨn jnuꞌun kanaa nuu andɨvɨ. Ni kenda ángel Miguel jiin ndajaꞌa ya, ti ni ka kanaa da jiin koo kaꞌnu un jiin ndajaꞌa maa. \v 8 Ti Miguel jiin ndajaꞌa ya, ni ka kanaa da jiin un. Ni kundee da jiin kuɨtɨ un. Ja yukan tukaa ni iyo nuu ja kunchaa kuɨtɨ un nuu andɨvɨ. \p \v 9 Siukan ni kuxio kuɨtɨ un kuaꞌan tɨ. Ti yukan kuu maa koo kaꞌnu ja ni iyo undi najanaꞌan xaan. Yukan kuu maa jaꞌuꞌu ja suni nani Satanás. Yukan kuu maa ja ni xndaꞌu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i. Ni keniꞌin da kuɨtɨ un kuaꞌan tɨ jiin tendɨꞌɨ ndajaꞌa tɨ. Ti ni chaa tɨ jiin ndajaꞌa tɨ un undi nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. \p \v 10 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu ja kana ichi andɨvɨ, ti kachi: \q1 Vijna ti stuu Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu ga. \q1 Chi taꞌu ya jniñu, ti ni jaꞌa ya jniñu nuu Cristo ja na nama ya ñani yo jiin kuaꞌa yo. \q1 Chi ni keniꞌin ya maa ɨɨn ja kuni kankuachi sɨkɨ maa i naa i. \q1 Chi kuu nduu kuu ñuu kuni kankuachi sɨkɨ i nuu Yandios. \q1 \v 11 Ni ka kundee i sɨkɨ jaꞌuꞌu un, chi maa Lelu Yandios ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja kuu maa i naa i. \q1 Ti ni tukaa yuꞌu i kuū i ja sɨkɨ maa jaꞌuꞌu un. \q1 \v 12 Taka ra ja kanchuku andɨvɨ, na koo sɨɨ xaan ini ra naa ra. \q1 Ko taka ra ja kanchuku nuu ñuyɨvɨ, chi koo ra jnukuiꞌya ini, chi ni chaa jaꞌuꞌu un nuu kanchuku ra naa ra. \q1 Ti kuɨtɨ xaan ini i, chi jini ja tukaa ga koo kuaꞌa ga kɨvɨ ja xndaꞌu nuu yɨvɨ naa i. \m Ni kachi ndusu un. \p \v 13 Yukan ti ni jini kuɨtɨ un ja ni keniꞌin Yandios tɨ kuaꞌan tɨ nuu ñuyɨvɨ. Ti tukaa kuu ndɨvɨ tɨ andɨvɨ. Ni jini tɨ ja siaꞌan iyo, ti ni kejaꞌa ndikun tɨ jata ñaꞌan ni skaku seꞌe un, chi kuni kaꞌni tɨ suchi lulu un. \v 14 Ti ni jaꞌa Yandios uu ndijin naꞌnu nanu ndijin yaꞌa nuu ñaꞌan un, ti ni ndava ña kuaꞌan ña undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ja nama ña maa ña nuu koo yukan. Ni kuncha ña yukan ja kuu uni kuiya sava, ti ni iyo ja kaji ña, siaꞌan nava tu kuni koo un nuu kande ña. \p \v 15 Yukan ti ini yuꞌu koo un ni kaña nducha. Ti ni joso tɨ nducha un nuu kuaꞌan ña. Nanu ɨɨn yucha kaꞌnu ni kaña yuꞌu tɨ ti ni joso tɨ nuu kuaꞌan ña, chi kuni tɨ kaꞌni tɨ ñaꞌan un niku. \v 16 Ko ni chindee chituu ñuꞌun un maa ña, chi ni nuña ñuꞌun un, ti yayukan ni kaan yau nanu xnduchi, ti yukan ni yijin nducha un kuaꞌan. Ti koo un tukaa ni kujnuni ja saꞌa tɨ. \p \v 17 Yukan na ti ni kuɨtɨ xaan ini koo un sɨkɨ ñaꞌan un. Ti ni kee tɨ kuaꞌan tɨ, ja kanaa tɨ jiin taka ga yɨvɨ ja ka kuu i seꞌe ña, maa yɨvɨ ja ka jandatu i jnuꞌun ni taꞌu Yandios, ja ni ka kandixia ni ini i jnuꞌun Jesús. Ti ja siaꞌan ni ka kanaa koo un jiin ñaꞌan un. \p Yukan ti ni kendo tɨ kandichi tɨ nuu ñɨtɨ yuꞌu mar un. \s1 Kuɨtɨ ni kaña nuu nducha mar \c 13 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaña nuu nducha mar un ɨɨn kuɨtɨ. Ti iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ. Ti ndɨ uxi xini ndɨkɨ tɨ un ka ñuꞌun corona. Ti nuu ndɨ uxia xini tɨ un yoso ɨɨn sɨvɨ ja kanchañaꞌan sɨkɨ sɨvɨ Yandios, chi kaꞌan ja kuɨtɨ xaan un kuu maa Yandios. \v 2 Ti kaa kuɨtɨ xaan un nanu kaa ɨɨn kuɨ́ñɨ. \p Ti jaꞌa tɨ kaa nanu jaꞌa oso, ti yuꞌu tɨ kaa nanu kaa yuꞌu ndɨkaꞌa. Yukan ti koo kaꞌnu un ni jaꞌa ndɨꞌɨ tɨ jniñu ñaꞌnu kundiso kuɨtɨ un, jiin ɨɨn mesa nuu taꞌu tɨ jniñu. \p \v 3 Ni tuji ɨɨn xini tɨ. Nanu ja kuni kuu tɨ jiin. Ko nuu ni tuji tɨ un ni nduvaꞌa tuku ni. Ti so ni naa ini tendɨꞌɨ yɨvɨ, chi ni nduvaꞌa ni xini tɨ un, ti ja yukan ni ka chindikun i jata kuɨtɨ un ja kunchañuꞌun i tɨ. \p \v 4 Ni ka chiñuꞌun i koo kaꞌnu un, chi ni jaꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu nuu ɨnga kuɨtɨ un, ti suni ni ka chiñuꞌun i maa. Ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan i: \p ―Tu iyo ɨnga nanu ɨɨn kuɨtɨ jaꞌa. Ni ɨɨn tu kuu kanaa jiin maa tɨ ―kachi yɨvɨ un naa i. \p \v 5 Ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja na saꞌa kuɨtɨ un nasa kuu ini maa tɨ. Vanuxia ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ ya, so ja na kunchañuꞌun yɨvɨ tɨ ti ansu maa Yandios. Ja kuu uu xiko uu yoo ni jaꞌa ya jnuꞌun ja siaꞌan na saꞌa kuɨtɨ un. \v 6 Ti ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ Yandios, chi ni kachi tɨ ja na kunchañuꞌun yɨvɨ maa tɨ ti ansu maa Yandios. Siaꞌan ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ ya, ti suni ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ yɨvɨ ya, sɨkɨ yɨvɨ ja ni ka ni taꞌu i kanchuku i jiin Yandios undi andɨvɨ. \p \v 7 Suni ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja na kanaa tɨ jiin yɨvɨ ya ja kanchuku i nuu ñuyɨvɨ ti na kundee tɨ. Suni ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na taꞌu tɨ jniñu nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ, vasu nuu yɨvɨ ñuu jika, xi yɨvɨ taka ga nación, xi yɨvɨ ka kaꞌan taka nuu yuꞌu, ko siaꞌan taꞌu tɨ jniñu sɨkɨ i naa i. \p \v 8 Yukan kuu maa yɨvɨ ja tu kunchuku kuɨtɨ i jiin Yandios, chi tu ni kandixia i nuu maa Lelu ya. \p Ja ni nakaji ya ya kuu Lulu un, ja na katɨ ya nɨñɨ ya, ti na kuū ya nuu ndaꞌa cruz. Siaꞌan ni nakaji ya ya un undi na sa ti koo ga ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti tu ni chiso kuɨtɨ ya sɨvɨ yɨvɨ un nuu tutu ya, chi tu ni ka kandixia i maa Lelu un. \p \v 9 Ruꞌu Juan, na kachi ri nuu taka roꞌo yɨvɨ ka kandixia, ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Ti chunsoꞌo vaꞌa naa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa. \v 10 Nusa ti nu na chondee yɨvɨ naa i roꞌo vekaa, ti jandaa ni kuu ja kiꞌin ra vekaa. Nu na kuaꞌa i tau ra jiin machete ja kaꞌni i roꞌo, ti jandaa ni kuu ja siaꞌan kuu ra. Yukan kuu ja kanuu ja koto sakuiꞌya ra ini ra ja kaka ra nuu ichi Yandios. Chi yoꞌo ja ni nakaji ya maa yo ja na kuū yo yɨvɨ ya, ti na kaka ndaa yo nuu ichi ya, vasu na kachi yɨvɨ ja kaꞌni i yoꞌo. \s1 Kuɨtɨ ni kaña ichi chii ñuꞌun \p \v 11 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaña ɨnga kuɨtɨ ichi chii ñuꞌun. Ti iyo uu ndɨkɨ tɨ ja ni nakava nuu nanu ndɨkɨ rɨɨ. Ti ni kaꞌan tɨ suni siaꞌan nanu ni kaꞌan koo kaꞌnu un. \v 12 Ni ndiso ndɨꞌɨ tɨ jniñu ja ndiso maa ɨnga kuɨtɨ kaꞌnu un. Yukan ti ni saꞌa tɨ ja na chiñuꞌun yɨvɨ ñuyɨvɨ ɨnga kuɨtɨ un, maa kuɨtɨ ja ni tuji xini un, ko ni nduvaꞌa tɨ. \p \v 13 Ti kuɨtɨ ni kaña chii ñuꞌun un ni saꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu, ja so ni ka naa ini yɨvɨ naa i. Ti ni ka jini tendɨꞌɨ yɨvɨ un ja kayu ñuꞌun ichi andɨvɨ, ti ni skuun tɨ ñuꞌun un vaji ichi nuu ñuyɨvɨ. \v 14 Siaꞌan ni xndaꞌu kuɨtɨ un yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i, ja ni saꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu un sɨkɨ ja ni kachi jnaꞌan tɨ un. \p Suni ni kachi tɨ ja na saꞌa yɨvɨ ɨɨn santu ja kaa nanu maa kuɨtɨ ni tuji xini un jiin machete, ko tu ni jiꞌi tɨ. Siaꞌan ni kuñaꞌnu xaan kuɨtɨ un. \v 15 Ti saꞌa tɨ ja santu kuɨtɨ un na jista tachi nanu kuɨtɨ chaku nava na kuu kaꞌan tɨ, ti na kaꞌni tɨ taka yɨvɨ ja tu jandatu i ja chiñuꞌun i maa tɨ. \p \v 16 Ti kuɨtɨ ni kaña chii ñuꞌun un ni chayɨka tɨ ja na niꞌin yɨvɨ naa i ɨɨn jnuni maa xini ndaꞌa kuaꞌa i xi yujiña i. Ni chaa tɨ jnuni un nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i, vasu yɨvɨ ndaꞌu xi yɨvɨ kuñaꞌnu, vasu yɨvɨ ñavaꞌa xuꞌun xi yɨvɨ tu ñavaꞌa xuꞌun, vasu kuu i muzu ja ni ka jaan yɨvɨ xi yɨvɨ ja ka sajniñu ja kuu maa. Ni taꞌu tɨ jniñu ja tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ na niꞌin jnuni un. \v 17 Chi vanuxia nu tu kundiso i jnuni un, ti tu kuu xiko i ni tu kuu kuan i. Siaꞌan kuu nu tu kundiso i jnuni ja kuu sɨvɨ kuɨtɨ xiin número ja kuu sɨvɨ tɨ. \p \v 18 Jaꞌa na nanduku yo nasa kuni kaꞌan un. Yɨvɨ chaku ini ti na nanduku i nasa kuni kaꞌan maa número kuɨtɨ un, chi kuu nanu número ja ka kaꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti número kuɨtɨ un kuu iñu ciento uni xiko iñu. \s1 Yɨvɨ Lelu Yandios ja ka jita i yaa \c 14 \p \v 1 Yukan na ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri, ti ni jini ri ja kandichi maa Lelu Yandios xini yuku Sión. Suni iyo ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ jiin ya. Ti yujiña i ka yoso sɨvɨ maa ya jiin sɨvɨ Tata ya Yandios. \p \v 2 Yukan ti ichi andɨvɨ ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan, ti niꞌin xaan kaꞌan nanu nuu jika kuaꞌa xaan nducha xi nanu niꞌin kaꞌan ɨɨn taja. Ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan nanu nuu kaꞌiin kuaꞌa yɨvɨ ka chaa yaa nani arpa. \v 3 Ni ka ndututu i nuu ya ja nukoo xiin mesa nuu taꞌu ya jniñu, nuu kaꞌiin kuun ja chaku jiin chaa ka kuñaꞌnu un. Yukan ti ni ka kejaꞌa ka jita i yaa. Ni ka jita i ɨɨn yaa jaa. Ti yɨvɨ un ka kuu yɨvɨ ja ni nama ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti yukan kaꞌiin ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ naa i. Yɨvɨ yukan kuu ja ni ka kutuꞌva yaa un. Chi vanuxia tu kuɨtɨ ɨnga ja kutuꞌva yaa un. \p \v 4 Yɨvɨ un tu ni ka jika i ichi ndevaꞌa, ja kusɨkɨnchaa jnaꞌan i. Tu ni ka ndiyo ini i jniñu ndevaꞌa, chi suꞌva ni ka sandoo i maa i jiin undi ini añu i. Yɨvɨ un ni ka chiñuꞌun ndaa i maa Lelu Yandios. Ni ka siuku i nava ni kaꞌan ya. Chi ni nama ya i maꞌñu yɨvɨ ñuyɨvɨ, ti ka kuu i nanu ɨɨn taꞌu ja ka jaꞌa yɨvɨ nuu Yandios jiin nuu maa Lelu ya. \v 5 Tu ni ka kaꞌan kuɨtɨ i jnuꞌun xndoñaꞌan. Chi ni ka iyo ndoo ini i, ti ni ka iyo ndoo añu i nuu Yandios. \s1 Jnuꞌun ni ka kaꞌan ángel iin ichi andɨvɨ \p \v 6 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga ángel Yandios ja ndava kuaꞌan ichi andɨvɨ. Ti yɨndaꞌa ya ɨɨn jnuꞌun Yandios ja tu naa kuɨtɨ. Ni kachi da ja xndichi Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ni nakani da jnuꞌun un nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i, nuu yɨvɨ taka nación, nuu yɨvɨ taka ñuu, nuu yɨvɨ taka jnaꞌan, nuu yɨvɨ ka kaꞌan ɨnga yuꞌu, nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni kaꞌan ángel un. \p \v 7 Ni kanakoꞌo ya xini i naa i: \p ―Kuandatu naa ra nuu Yandios. Na kani ini ja maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios. Ti chiñuꞌun maa ya naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja na nduku jnuꞌun ya sɨkɨ yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa un. Na chiñuꞌun maa ya, chi vanuxia maa ya kuu ja ni saꞌa andɨvɨ. Ti maa ya ni xnukoo ñuyɨvɨ. Maa ya ni saꞌa nducha mar, ti maa ya ni saꞌa soko nducha ―ni kachi ángel un. \p \v 8 Yukan na ti ni chaa ɨnga ángel Yandios, ti ni kachi da: \p ―Ni kuu naꞌin ñuu kaꞌnu, ñuu Babilonia. Ni naa ñuu un chi ni saꞌa yɨvɨ ñuu yukan ja na naa yɨvɨ ñuyɨvɨ, ja ni ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa siaꞌan nanu ni ka saꞌa yɨvɨ ñuu yukan ―ni kachi da. \p \v 9 Yukan ti ni chaa ɨnga ángel ti ni kaꞌan jaa nuu yɨvɨ naa i: \p ―Nu chiñuꞌun ra kuɨtɨ ndevaꞌa un, xi chiñuꞌun ra santu tɨ, nu niꞌin ra jnuni tɨ ja kuncha yujiña ra, nuu chuꞌun ra jnuni un ja kuncha xini ndaꞌa kuaꞌa ra. \v 10 Nusa ti kuɨtɨ xaan ini Yandios sɨkɨ ra. Ti na kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo xaan ra. Tukaa kuankaꞌnu ini Yandios nuu ra, chi kayu ra nuu ñuꞌun jiin azufre, ti koto nchaa taka ángel Yandios jiin maa Lelu ya nundoꞌo jnaꞌan ra. \v 11 Ti jandaa ndixia ja kondoꞌo ra nuu kayu ñuꞌun un chi koo ñuꞌma, ti kayu ra ja kuu saa ni, nu na chiñuꞌun ra kuɨtɨ un xi santu tɨ xi ja kuncha jnuni tɨ yujiña ra. Ko na kachi ri ja tukaa kaña kuɨtɨ ra nuu nundoꞌo un. Kuu nduu kuu ñuu koo ndoꞌo koo nene ra nundoꞌo un ―ni kachi ángel un. \p \v 12 Nusa ti kanuu ja kuu yɨvɨ Yandios ja koto ma xndiꞌi ra ini i ja kaka ndaa i nuu ichi Yandios, maa yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ nuu ndaꞌa ya, chi ka ndiyo ini i ja kuandatu i nuu jnuꞌun ya. \p \v 13 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan ichi andɨvɨ ti ni kachi jiin ri: \p ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa: “Na koo sɨɨ ini yɨvɨ ja ka kandixia i Jitoꞌyo. Na koo sɨɨ ini i undi kɨvɨ na jaa kɨvɨ kuū i. Siaꞌan na koo undi vijna ti undi ja kuu taka ga kɨvɨ vaji”, kachi. Siaꞌan kachi Espíritu Yandios ja na koo sɨɨ ndixia ini i, chi ndetatu i ja ni ka sajniñu i. Ti jandaa ndixia ja tu naa ini Yandios jniñu ni ka saꞌa i, chi ni ka kundee i jiin jniñu ni jaꞌa ya nuu i naa i ―ni kachi. \p \v 14 Yukan ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn viko xkɨyɨ laꞌlɨ nuu andɨvɨ. Ti nuu viko un kancha ɨɨn ja kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ñuꞌun ɨɨn corona oro xini ya. Ti yɨndaꞌa ya ɨɨn vusu kuañɨ ii yuꞌu. \v 15 Ti ni kenda ɨnga ángel Yandios. Ni kee da nuu maa veñuꞌun Yandios ichi andɨvɨ, ti ni kanakoꞌo da xini da ja kancha nuu viko un, ti ni kachi da: \p ―Kaꞌncha ni jiin vusu ni, chi ja ni jaa kɨvɨ ja nastutu ndɨꞌɨ ni, nanu kaꞌncha yo triu ja ja ni kuaan ―ni kachi ángel un. \p \v 16 Nusa ti maa ya ja kancha nuu viko un ni chuꞌun ya vusu ya ini ñuyɨvɨ, ti ni jaꞌncha ya ja nastutu ya taka nuu ñuyɨvɨ. \v 17 Yukan ti ni kenda ɨnga ángel Yandios. Suni ni kee ya veñuꞌun Yandios ichi andɨvɨ ti suni yɨndaꞌa da ɨɨn vusu kuañɨ ii. \v 18 Ti undi nuu altar ichi andɨvɨ ni kee ɨnga ángel ja ndisojniñu sɨkɨ ñuꞌun ja kayu nuu altar un. Ti maa da un ni kanakoꞌo da xini ángel ja yɨndaꞌa vusu un, ti ni kachi da: \p ―Kaꞌncha jiin vusu ra, ti nastutu ra ndeꞌe tɨkaꞌya un, chi ja ni jichi ―ni kachi ya. \p \v 19 Yukan ti ángel un ni jaꞌncha da jiin vusu da, ti ni nastutu da ndeꞌe tɨkaꞌya ja kaa nuu ñuꞌun un. Ti ni chuꞌun da ndeꞌe tɨkaꞌya un nuu taxin nava na kaña nducha tɨkaꞌya un, chi yukan kuu nuu kuɨtɨ xaan ini Yandios jiin yɨvɨ naa i. \v 20 Undi yuꞌu ñuu un ni jaxin da ndeꞌe tɨkaꞌya un. Ti ini nuu taxin un ni jika kuaꞌan nanu ɨɨn yucha nɨñɨ. Ti ni ndaa ja ni kaña undi nuu yoyuꞌu kuayu un, ti ni jika undi uni ciento kilómetro. \s1 Sɨkɨ ndɨ uxia nundoꞌo ja koo \c 15 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga jniñu ñaꞌnu ichi andɨvɨ ja so naa ini yo. Ni jini ri kaꞌiin uxia ángel Yandios, ti ka ndiso ya jniñu ja kin kuaꞌa ya sɨɨn sɨɨn nundoꞌo nuu yɨvɨ naa ti, ti nu na jinu nundoꞌo un, yukan na ti kuu vaꞌa ini Yandios, chi kuɨtɨ xaan ini ya nuu yɨvɨ ndevaꞌa un. \p \v 2 Suni ni jini ri ɨɨn ja kaa nanu kaa nducha mar, ja ndinchaa ii katuu nanu vidrio. Ti sakanuu nducha un jiin ñuꞌun chi kandaꞌa. Ti yunducha mar un kajin yɨvɨ ka yɨndaꞌa arpa chi kin kata i yaa nuu Yandios. Yɨvɨ un kuu ja ni ka kundee sɨkɨ kuɨtɨ un jiin santu tɨ, jiin ja tu ni niꞌin i jnuni número ja kuu sɨvɨ tɨ un. \v 3 Yukan ti ni jini ri ja ka chiñuꞌun i Yandios ti ka jita i ɨɨn yaa nanu ni xnaꞌan tata yo Moisés nuu yɨvɨ Israel, ja ni saꞌa da jniñu Yandios najanaꞌan. Ti suni ni ka jita i yaa ja kuu maa Lelu Yandios, ti siaꞌan kaꞌan: \q1 Tata yo Yandios, so naa ini yo ja ndeꞌe yo jniñu ñaꞌnu saꞌa ni, chi ndiso ni ndɨkuɨtɨ jniñu. \q1 Mani jniñu ndaa, mani jniñu vaꞌa saꞌa ni. Chi ndiso ndɨkuɨtɨ ni jniñu. \q1 Mani jniñu ndaa, mani jniñu vaꞌa saꞌa ni, chi maa ɨɨn ni maa ni kuu ja taꞌu jniñu nuu nɨ tuꞌu nɨ kaa taka nación ka iyo ini ñuyɨvɨ. \q1 \v 4 Tu iyo ni ɨɨn ja tu kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu ni, Tata yo Yandios. \q1 Chi tendɨꞌɨ i ka kaꞌan ja kuñaꞌnu xaan ni. \q1 Chi maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios ndoo, Yandios ii xaan. \q1 Ti kinkoyo yɨvɨ taka nación ja chiñuꞌun i niꞌin. \q1 Chi ja ni ka jini i ja vaꞌa saꞌa ndaa ni taka jniñu. \m Kachi i ka jita i. \p \v 5 Yukan ti ni ndeꞌe ri, ti ni jini ri ini andɨvɨ ja nuña maa veꞌe ii ini veñuꞌun nuu iyo laja yuu ja yoso maa ley Yandios. \v 6 Ti ichi ini veꞌe un ni ka kekoyo uxia ángel Yandios ja ka ndiso da jniñu ja kuaꞌa da nundoꞌo. Ti ka ñuꞌun da saꞌma vaꞌa xkɨyɨ laꞌlɨ ja xiñu ii, ti ka nuꞌni ɨɨn cinturón oro jika da. \v 7 Yukan ti ɨɨn jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un ni jaꞌa ɨɨn ɨɨn koꞌo nuu ndɨ uxia ángel yukan. Ti ini koꞌo un ka ñuꞌun chitu ndɨ nundoꞌo ja kin kuaꞌa Yandios, maa Yandios ya chaku ja kuu saa ni. \p \v 8 Ti nɨ kuiya ja ni jaꞌa Yandios ndoꞌo un, ni ñuꞌun chitu ndɨ ñuꞌma nɨ kaꞌnu ini veñuꞌun andɨvɨ, chi vanuxia kuñaꞌnu xaan maa ya kuu Yandios ja ndisojniñu ñaꞌnu. Nusa ti ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kɨvɨ i ini veñuꞌun Yandios nuu kancha ya undi na ndɨꞌɨ kuaꞌa ángel un ndɨ uxia nundoꞌo un. Chi ɨɨn ɨɨn ángel un kin kuaꞌa da sɨɨn sɨɨn nundoꞌo. \s1 Sɨkɨ ndɨ uxia koꞌo ja ñuꞌun chitu nundoꞌo \c 16 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu ini veñuꞌun ichi andɨvɨ, ti kanakoꞌo siaꞌan nuu ndɨ uxia ángel Yandios ja kachi: \p ―Kuaꞌan ti koyo ra ja ñuꞌun koꞌo ka yɨndaꞌa ra jña. Kacha ra na kiꞌin sɨkɨ ñuyɨvɨ, chi kin kuaꞌa Yandios nundoꞌo ―kachi. \p \v 2 Yukan ti kuaꞌan ángel undi nuu kuɨtɨ un. Ni koyo da ja ñuꞌun ini koꞌo da. Ni koyo da nuu ñuyɨvɨ. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka ndiso jnuni kuɨtɨ ndevaꞌa un jiin yɨvɨ ni ka chiñuꞌun santu tɨ, ni ka kaña ndɨꞌyɨ xaan sɨkɨ i, ti ka ndoꞌo xaan i. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo ni kii undi nuu kuɨtɨ un. \p \v 3 Yukan ti ɨnga ángel un ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da nuu nducha mar, ti nducha un ni nduu nanu nɨñɨ nanu nɨñɨ ndɨyɨ. Ti siaꞌan ni ka jiꞌi taka kuɨtɨ ka ñuꞌun nuu nducha mar un. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo kuu uu yukan. \v 4 Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da ini taka yucha jiin taka soko, ti taka nducha un ni ka nduu nɨñɨ. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo kuu uni yukan. \p \v 5 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ángel ja ndisojniñu sɨkɨ taka nuu nducha, ti ni kachi da: \p ―Niꞌin Jitoꞌyo Yandios. Maa ɨɨn ni maa ni iyo na ni yaꞌa, ti maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios undi vijna. Maa ni kuu Yandios ndoo, Yandios ii xaan. Ndaa ni saꞌa ni ja siaꞌan ni ndonda ni sɨkɨ kuachi yɨvɨ un maa i. \v 6 Chi ni ka jatɨ i nɨñɨ yɨvɨ ndoo ni, yɨvɨ ja ni ka kaꞌan jnuꞌun ni. Ti vijna saꞌa ni ja na katɨ nɨñɨ maa i. Yukan kuu ja vaꞌa xaan ni saꞌa ni ―ni kachi ángel un. \p \v 7 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu nuu altar nuu kancha Yandios, ti ni kachi: \p ―Jitoꞌyo Yandios. Ndiso ni jniñu ñaꞌnu ga. Ti jniñu vaꞌa, jniñu ndaa ni saꞌa ni ja ni ndonda ni sɨkɨ kuachi yɨvɨ ndevaꞌa un naa i ―ni kachi ndusu un. \p \v 8 Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da, ni koyo da nuu ndikandii. Ti ni nduu niꞌni xaan ndikandii, ti yukan ni kejaꞌa ka kayu yɨvɨ naa i. \v 9 Ti ja xaan niꞌni, ni ka kayu taka yɨvɨ. Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka nakani ini yɨvɨ un ja xndoo i kuachi i, ti ni tu ni ka kaꞌan i ja kuñaꞌnu maa Yandios. Chi suꞌva ni ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ya ja ni jaꞌa ya taka nuu nundoꞌo un nuu i. Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu kuun. \p \v 10 Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da nuu mesa nuu taꞌu jniñu kuɨtɨ ndevaꞌa un. Ti suꞌva ni kuñaa nuu taꞌu tɨ jniñu. Ti ni ka kejaꞌa ka yeyɨꞌɨ tɨ yaa tɨ, chi tukaa ka kundee tɨ ja jatu xaan tɨ. \v 11 Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka nakani ini tɨ ja xndoo tɨ jniñu ndevaꞌa un. Chi suꞌva ni ka kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ Yandios kancha andɨvɨ sɨkɨ ja ka jatu xaan tɨ. Ti siukan ni yaꞌa nundoꞌo kuu uꞌun. \p \v 12 Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo da. Ni koyo da nuu nducha kaꞌnu nani Eufrates. Ti ni ichi nducha un. Ti siaꞌan ni nuña ɨɨn ichi ja kikoyo taka rey ichi nuu kaña ndikandii. \p \v 13 Yukan ti ni jini ri ja kekoyo tachi xaan ini yuꞌu koo kaꞌnu un. Ni kekoyo tachi xaan ini yuꞌu kuɨtɨ xaan un. Ni kekoyo tachi xaan ini yuꞌu maa chaa ja ni kaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan un. Undi tachi uꞌu un ni ka kee yuꞌu i, ti kanda nanu kanda saꞌva un. \v 14 Yukan ka kuu tachi uꞌu tachi kini, ti ni ka saꞌa jniñu ñaꞌnu ja so naa ini yɨvɨ ka ndeꞌe i nuu. Ti ni kenda tachi uꞌu un kuaꞌan taka nuu ñuyɨvɨ nuu kanchuku rey ja ka taꞌu jniñu, ja skejnaꞌan jnuꞌun jiin da naa da, ti na ndututu taka rey un ja kanaa da jiin Yandios ja kuu kɨvɨ kaꞌnu un, kɨvɨ ja kuɨtɨ xaan ini Yandios, chi vanuxia maa ya kuu ya ndisojniñu ñaꞌnu ga. \p \v 15 Ti ni kachi Jitoꞌyo: \p ―Chunsoꞌo vaꞌa naa ra nuu jnuꞌun un, chi sanaa ini ra ti ndenda ri, siaꞌan nanu ka iyo naa ini ra ti chaa ñakuiꞌna. Siaꞌan ndenda ri, chi tu ka jini ra na kɨvɨ nchaa ri. Ti nuu ka iyo ndito ini yɨvɨ ja ka ndatu nakoo i ruꞌu, ti kusɨɨ xaan ini i kɨvɨ ndenda ri. Chi tu koo kuɨtɨ jnuꞌun kanuu nuu i hora ndenda ri ―ni kachi ya. \p \v 16 Yukan ti ni jini tuku ri ja ni nastutu tachi xaan un tendɨꞌɨ kuɨtɨ chaa ka taꞌu jniñu nuu ñuyɨvɨ, ti ni ka ndututu da nuu nani Armagedón nuu yuꞌu hebreo. Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu iñu. \p \v 17 Yukan ti ni jini ri ni jaa ɨnga ángel ti ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da kuaꞌan nuu tachi. Ti ni kejaꞌa kaꞌan ɨɨn ndusu nuu veñuꞌun nuu ka chiñuꞌun i Yandios. Ti undi ini veñuꞌun un ni kaꞌan ya nukoo mesa, ya taꞌu jniñu ñaꞌnu un, ti ni kanakoꞌo ya: \p ―Ja ni jaa kɨvɨ kaꞌnu ja sino ri jniñu ñaꞌnu ri ―ni kachi ya. \p \v 18 Ti yukan ni kejaꞌa janducha, ti ni kejaꞌa kaꞌan taja, ti ni jnaa xaan. Undi nɨ kani ja ni ka iyo yɨvɨ ñuyɨvɨ, tu ni kii ɨɨn ñujnaa xaan nanu ja ni jnaa vijna ja ni jini ri. \p \v 19 Ti ñuu kaꞌnu ja kuñaꞌnu ga un, ni kusɨɨn undi uni nuu. Ti nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ni ka jiokava veꞌe taka ñuu. Chi ni nukuꞌun ini Yandios nasa kanda yɨvɨ ñuu Babilonia, vanuxia kuɨtɨ xaan ini ya, yukan kuu ja ni jaꞌa ya nundoꞌo kaꞌnu xaan un nuu yɨvɨ ñuu un. \v 20 Taka ñuꞌun ketuu maꞌñu nducha mar ni ka kekaꞌnu kuaꞌan na ni jnaa kɨvɨ un, ti taka yuku tukaa ni kendo ndijin ni ɨɨn. \v 21 Ni kuun ñɨñɨ xaan ichi andɨvɨ. Ñɨñɨ naꞌnu ja vee xaan vee uu xiko uxi kilo, ni kuun sɨkɨ yɨvɨ naa i. Ja yukan ni ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ Yandios, ja ni skuun ya ñɨñɨ naꞌnu xaan un sɨkɨ i. Jaꞌa ni yaꞌa nundoꞌo kuu uxia. Ti siukan ni ka yaꞌa ndɨ uxia nundoꞌo iyo xaan ja ni jaꞌa Yandios sɨkɨ ñuyɨvɨ. \s1 Jnuꞌun sɨkɨ ñaꞌan sɨɨ ini \c 17 \p \v 1 Yukan ti ɨɨn ángel ja ni yɨndaꞌa ɨɨn koꞌo un ni kaꞌan ya jiin ri, ti ni kachi ya: \p ―Ñaꞌan, ti na stuu ri nuu ra nasa koo nundoꞌo sɨkɨ ɨɨn ñaꞌan sɨɨ ini, ɨɨn ñaꞌan ja kancha ña nuu jika kuaꞌa nducha. \p \v 2 Chaa ja ka taꞌu jniñu taka ñuyɨvɨ jaꞌa, ni ka nchaka da ña ja ni ka yɨsɨkɨnchaa da jiin ñaꞌan un. Suni ni ka nchaka yɨvɨ taka ñuyɨvɨ maa ña. Nanu ni ka najini i ja ka saꞌa i savaꞌni ga ja kuni i, nanu chaa ni jiꞌi ndɨxɨ, ti suni siaꞌan ni yɨndaꞌa tu maa ñaꞌan un maa da naa da, ja ka saꞌa ndevaꞌa da nasa kuni maa ña ―ni kachi ya. \p \v 3 Yukan ti ni xnaꞌan ga maa Espíritu Santu taka ja ni jini ri, ti ángel yukan ni yɨndaꞌa ya ruꞌu undi nuu ñuꞌun teꞌe. Ti yukan ni jini ri ɨɨn ñaꞌan ja yoso ña ɨɨn kuɨtɨ kuaꞌa, ti kuɨtɨ un iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ. Ti nɨ tuꞌu nɨ kaa sɨkɨ tɨ yoso jnuꞌun ndevaꞌa ja kanchañaꞌan sɨkɨ sɨvɨ Yandios. \v 4 Ti ñaꞌan ni jini ri un, ñuꞌun ña ɨɨn saꞌma kuaꞌa ndiꞌi ja sakanuu color kuaꞌa jiin. \p Ti so ni nakutu ii ña jiin oro jiin yuu vii xaan, jiin perla nchaa yaꞌu xaan. Ti yɨjnɨ ña jiin ndaꞌa kuaꞌa ña ɨɨn vaso niña oro ja nanu ñuchitu ndɨɨ jiin jnuꞌun ndevaꞌa, chi ni saꞌa xaan ña kuachi ja ndevaꞌa xaan ni jikonuu ña jiin jnuꞌun sɨɨ ini. \v 5 Ti yoso ɨɨn jnuꞌun yujiña ñaꞌan un, ja tu chaku ini ni ɨɨn yɨvɨ nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un. Ko siaꞌan kaꞌan jnuꞌun un: “Ñaꞌan jaꞌa kuu maa Babilonia. Maa ña kuu ja kuñaꞌnu nuu tendɨꞌɨ ga ñaꞌan ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Maa ña kuñaꞌnu nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ja ka saꞌa ndevaꞌa ini ñuyɨvɨ jaꞌa”, kachi. \p \v 6 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ñaꞌan un jika ña nanu ñaꞌan jini. Nanu ñaꞌan jini siaꞌan kaa ña, chi vanuxia ni ndusɨɨ xaan ini ña ja ni jaꞌni ña yɨvɨ Yandios, ti ni jatɨ ña nɨñɨ i. Kaa ña nanu ɨɨn ja jini, chi vanuxia ni ndusɨɨ ini ña ja ni jaꞌni ña yɨvɨ ja ni ka nakani i jnuꞌun Jesús. \p Ti so ni saꞌu ii ini ri ni jini ri nuu ñaꞌan un. \p \v 7 Yukan ti ángel Yandios ni kaꞌan ya jiin ri ti ni kachi ya: \p ―Koto naa ini ra ja ndeꞌe ra ñaꞌan un. Chi na kani ri nau kuu ñaꞌan. Suni na xnaꞌan ri nuu ra nau kuu ja yɨndaꞌa maa ñaꞌan un. Chi iyo uxia xini kuɨtɨ un ti iyo uxi ndɨkɨ tɨ. \v 8 Ni tuji kuɨtɨ un ti kaa tɨ nanu kuɨtɨ ni jiꞌi. Ko suꞌva nene ndaa tuku tɨ nuu soko kunu xaan un. Yukan na ti kiꞌin tɨ nuu jnaꞌnu ndatu tɨ. Ti yɨvɨ ñuyɨvɨ so naa ini i nu na kuni i ja nandoto tuku tɨ. Ti yɨvɨ yukan ka kuu yɨvɨ ja tu ni chiso Yandios sɨvɨ i nuu tutu ya undi na ti jakoo ga ñuyɨvɨ jaꞌa. Vanuxia tu ni nakaji ya i ja kunchuku i jiin ya. \p \v 9 Taka yɨvɨ ja chaku vaꞌa inijnuni i na kujnuni vaꞌa ini i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa. Na kujnuni vaꞌa ini i ja uxia xini kuɨtɨ un kuu uxia yuku nuu nukoo ñaꞌan un. \v 10 Suni kuni kaꞌan un ja iyo uxia rey ja taꞌu jniñu. Ti uꞌun da ni naa ja tukaa taꞌu da jniñu vijna. Ti ɨɨn da chaku ja taꞌu jniñu vijna. Ti ɨnga da chi changa ga kii. Ti chaa kii un, chi jaku ni kɨvɨ kin kuñaꞌnu da. \v 11 Ja sɨkɨ kuɨtɨ xaan un ja ni chaku tɨ ti ni jiꞌi tɨ, maa tɨ ni kuu rey kuu una. Ti ɨɨn jnaꞌan ndɨ una rey un kuū tɨ. Ko kɨvɨ na yaꞌa ja taꞌu tɨ jniñu, ti suni kiꞌin tɨ nuu jnaꞌnu ndatu tɨ ―ni kachi ya. \p \v 12 Siin kaꞌan ángel Yandios un, ti ni kachi da: \p ―Ja ni jini ra ja iyo uxi ndɨkɨ tɨ. Ti yukan kuni kaꞌan ja iyo uxi rey. Ko tu jaꞌi taꞌu da jniñu vijna, ko ja kuan kuyajni kɨvɨ ja taꞌu da jniñu. Ti kuɨtɨ xaan un kin taꞌu tɨ jniñu jiin da naa da, vasu ja kuu jaku ni kɨvɨ ni. \v 13 Ti nduu ɨɨn nuu ini da naa da chi kin ndajnuꞌun da, ti nakuaꞌa da jniñu ndiso da nuu kuɨtɨ xaan un. Nakuaꞌa da jniñu nuu kuɨtɨ un nava na taꞌu tɨ jniñu. \p \v 14 Yukan na ti kanaa da jiin maa Lelu Yandios, ko kundee maa Lelu un. Chi maa ya kuñaꞌnu ga nuu taka ga rey ja ka taꞌu jniñu. Ti maa ya kuu Jitoꞌyo ja taꞌu ya jniñu nuu taka ga jitoꞌo. Ti kuꞌiin jiin maa Lelu un maa yɨvɨ ya, yɨvɨ ni nakaji ya ja kɨꞌɨ nuu ndaꞌa ya. Chi ka kandixia ndaa i maa ya ti ka siuku ndaa i jnuꞌun ya ―ni kachi ángel un. \p \v 15 Siin kaꞌan ángel Yandios ti ni kachi da jiin ri: \p ―Ja ni jini ra ja ñaꞌan ndevaꞌa un kancha ña nuu jika kuaꞌa nducha. Ti ja kuaꞌa nducha un kuni kaꞌan ja siaꞌan kuaꞌa yɨvɨ ka iyo nuu nɨ ñuyɨvɨ yo. \p \v 16 Suni ni jini ra kuɨtɨ xaan un, ja iyo uxi ndɨkɨ tɨ. Yukan kaꞌan ja suni ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ja ka jito uꞌu i ñaꞌan un, ja xnaa i ña jiin taka ja yɨꞌɨ jiin ña, kaꞌma i ñaꞌan un ti na kayu ña. \v 17 Siaꞌan kin saꞌa i, chi ni stuu Yandios nuu i ja na saꞌa i naa jniñu kuni maa ya. Ti nduu ɨɨn nuu ini chaa un naa da ja nakuaꞌa da jniñu ka ndiso da nuu kuɨtɨ xaan un. Siaꞌan kin saꞌa da undi na siuku ndaa siaꞌan nava ni kachi Yandios. \v 18 Ñaꞌan ni jini ra un, yukan kuni kaꞌan sɨkɨ maa ñuu ñaꞌnu ja kuñaꞌnu nuu savaꞌni ga yɨvɨ ndisojniñu nuu taka ñuyɨvɨ ―ni kachi ángel un. \s1 Sɨkɨ ja naa ñuu Babilonia \c 18 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kuun ɨnga ángel Yandios ichi andɨvɨ. Kuñaꞌnu xaan da, ti janducha da ja so ni ndinchaa ii nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. \v 2 Ni kana koꞌo da ti ni kachi da: \q1 Ni jaa kɨvɨ ja naa ñuu ñaꞌnu Babilonia. \q1 Ti jandaa kuu un vasu vijna ka kuñaꞌnu maa ndajaꞌa jaꞌuꞌu un jiin taka nuu tachi xaan ja kanchuku ini ñuu un. \q1 Ti suni kanchuku tiji jiin taka ga nuu kuɨtɨ jñaꞌan ja ka jika tɨ nuu tachi, ja nanu kukini ini yo. \q1 \v 3 Ti jandaa kuu ndixia un chi ñuu un kuu nanu ɨɨn ñaꞌan ndevaꞌa. \q1 Ti ni saꞌa ña ja yɨvɨ taka nación nanu ni ka najini i jiin jnuꞌun ja kaa yɨsɨkɨnchaa i Yandios. \q1 Ni ka xndoo i Yandios ti ka saꞌa ndevaꞌa xaan i. \q1 Suni siaꞌan ka saꞌa taka yɨvɨ ja ka kuñaꞌnu nuu ɨnga yɨvɨ kanchuku ini ñuyɨvɨ jaꞌa. \q1 Ti yɨvɨ ja ka xiko i nuu yɨvɨ ñuu un, ni ka niꞌin kuaꞌa xaan i ndajniñu. \q1 Chi vanuxia ni ka nduvixi ini yɨvɨ ñuu un. Ni ka nduvixi ini i jiin ndajniñu kuaꞌa ja ka niꞌin yɨ un. \q1 Nusa ti ni tu ka saꞌa i nanu ja ka xnaa i xuꞌun i. \m Ni kachi ángel un. \p \v 4 Yukan ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kachi: \q1 Roꞌo naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ Yandios. \q1 Na xndoo ra ñuu ndevaꞌa un, nava tu saꞌa ndevaꞌa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ un. \q1 Na xndoo ra ñuu un nava tu niꞌin ra nundoꞌo ja kii sɨkɨ yɨvɨ un naa i. \q1 \v 5 Ko kondoꞌo xaan i. Vanuxia jini Yandios ja kaꞌnu xaan ni kuu kuachi i nanu ɨɨn yuku kaꞌnu sukun xaan ja ni jaꞌnu kuaꞌan undi nuu andɨvɨ. \q1 Ko tu naa kuɨtɨ ini Yandios taka jniñu ndevaꞌa ka saꞌa i. \q1 \v 6 Vaꞌa ga ja na kondoꞌo yɨvɨ ñuu un suni siaꞌan nanu ni ka jaꞌa i nundoꞌo nuu ɨnga yɨvɨ. \q1 Ko viꞌga na kondoꞌo i ansu ja ni ka jaꞌa i nuu ɨnga yɨvɨ. \q1 Na niꞌin yɨ uu jinu ansu ja ni ka saꞌa i jiin ɨnga yɨvɨ. \q1 \v 7 Ni ka nduvixi xaan ini i ja sɨkɨ kuaꞌa xaan ndajniñu ni ka niꞌin i jiin xuꞌun kuaꞌa ja ni ka xnaa i. \q1 Nusa ti na kondoꞌo i siaꞌan nanu ni ka nduvixi ini i. \q1 Suni ndukuiꞌya ini i, chi ka jani ini i nanu jani ini ɨɨn ñaꞌan, ti kachi ña: “Kancha vaꞌa ri vijna, ti jankɨvɨ kendo ndaꞌu ri”, kachi ña. \q1 \v 8 Ja yukan kondoꞌo xaan i nundoꞌo, \q1 chi sanaa ni ti chaa ɨɨn nundoꞌo sɨkɨ yɨvɨ ñuu un. \q1 Koo jnukuiꞌya xaan ini i. Koo jnama xaan. \q1 Kii ñuꞌun sɨkɨ i, kayu i jiin ñuꞌun un ti kuu i. \q1 Siaꞌan koo sɨkɨ yɨvɨ un naa i, \q1 chi kuñaꞌnu xaan ga maa Yandios sɨkɨ i. \q1 Ti na saꞌa ya ja jnaꞌnu ndatu i naa i. \m Ni kachi ndusu ja ni kaꞌan ichi andɨvɨ un. \p \v 9 Yukan ti ndeꞌe xaan taka chaa ñaꞌnu ja kanchuku taka ñuyɨvɨ nu na kuni da ja kandaꞌa kuaꞌa ñuu un. Chi ni ka sama da xuꞌun kuaꞌa jiin yɨvɨ ñuu un. Ko nu na jaa kɨvɨ un ti tukaa koo siaꞌan. Chi ndɨ jnaꞌan da ni ka saꞌa ndevaꞌa jiin yɨvɨ ñuu un, ko so ja kukuiꞌya xaan ini da naa da kɨvɨ na chaa kɨvɨ ndaꞌu un. \v 10 Ti kundichi jika chaa un naa da chi yuꞌu xaan da. Yuꞌu xaan da chi kondoꞌo xaan yɨvɨ ñuu un. Ti kaꞌan da: \p ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu ni nduu ñuu kuñaꞌnu Babilonia! ¡Kuñaꞌnu xaan Babilonia niku, ko ɨɨn jinu ni ti ni nchaa nundoꞌo sɨkɨ! ―kachi da. \p \v 11 Taka chaa ka janxiko ini ñuu yukan, kukuiꞌya xaan ini da. Kukuiꞌya xaan ini da chi tukaa ni ɨɨn ja kuaan ndajniñu ka xiko da. \v 12 Ti ndajniñu ka xiko da un kuu oro, plata, yuu vii xaan, jiin perla ja nchaa yaꞌu, jiin saꞌma vaꞌa, jiin saꞌma seda ja kuaꞌa ndiꞌi. Ti suni taka yujnu ja jaꞌan xiko asun, jiin taka ndajniñu vii ja ni ka saꞌa jiin yuu marfil, jiin yujnu vii ja nchaa yaꞌu, jiin kaa kuaan, jiin kaa ndava, jiin yuu xkɨyɨ laꞌlɨ. \v 13 Ti suni ka xiko da canela jiin taka ja jaꞌan xiko asun, suxia kutu jiin suxia ugua, taka nuu perfume jiin vino, jiin aceite, jiin yuchi triu. Ti suni ka xiko da kuɨtɨ kundiso ndajniñu, jiin rɨɨ, jiin kuayu, jiin carreta, ti suni undi yɨvɨ ka xiko da, yɨvɨ ja tu kinyaꞌu ja so sajniñu kaꞌa i. \p \v 14 Ka ndoꞌo ini da naa da sɨkɨ, ja vasu ni ndiyo ini yɨvɨ ñuu un ja niꞌin i ndajniñu vaꞌa xaan, ko vijna ti tukaa kuɨtɨ niꞌin i un. Chi ja ni naa ndɨꞌɨ. Taka ja vii xaan ni iyo ñuu un ni naa ii kuɨtɨ, ti tukaa kuɨtɨ naniꞌin i. \p \v 15 Yukan ti chaa ka janxiko ini ñuu un, kundichi jika da, chi yuꞌu xaan da ja kuni da nundoꞌo kii sɨkɨ ñuu yukan. Kukuiꞌya xaan ini da ja nukoo da ti ndeꞌe xaan da. \v 16 Ti kachi da: \p ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu ñuu ñaꞌnu un! Chi ni kuu nanu ɨɨn ñaꞌan ja ñuꞌun ña saꞌma vaꞌa xaan, saꞌma nchaa ndiꞌi jiin ja kuaꞌa. Ti ñuꞌun ña sɨkɨ sukun oro jiin yuu vii xaan, jiin perla ja nchaa yaꞌu. \v 17 Xaan ga ndaꞌu kendo ñuu un, chi vijna ti ɨɨn nundaa ni, ti ni naa ndɨꞌɨ taka ndajniñu vaꞌa yukan ―kachi da. \p Suni siaꞌan kaꞌan tendɨꞌɨ chaa ja ka skaka barco, jiin yɨvɨ ka jika jiin barco un, jiin chaa ka sajniñu ini barco un, jiin taka ga chaa ja ka sajniñu nuu mar un. \v 18 Yukan ti koto nchaa da ja kandaꞌa kuaꞌa ñuu un, ti jakunchaa da ndeꞌe da, ti kachi da: \p ―¡Ni tukaa ni iyo ɨnga ñuu ja kuñaꞌnu ga nanu ñuu jaꞌa! ―kachi da. \p \v 19 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja chaa un, ni joso da tɨkacha ñuꞌun xini da ja kukuiꞌya ini da. Ni ka ndeꞌe xaan da, ti ni ka kanakoꞌo da, ti ni ka kachi da: \p ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu kuu ñuu kuñaꞌnu Babilonia vijna! Chi undi yukan ni ka ndututu taka chaa ni ka skaka barco ja ka janxiko da ti ka niꞌin da xuꞌun kuaꞌa. Xaan ndaꞌu kuu ñuu un chi ɨɨn nundaa ni ti ni naa ndɨꞌɨ ni ―kachi da, ti ni ka jakunchaa da ka ndeꞌe da. \p \v 20 Saña Juan, na kachi na ja taka niꞌin ja kanchuku nuu andɨvɨ, na kusɨɨ xaan ini ni vijna. Maa niꞌin ja saꞌa ndaa sɨkɨ yɨvɨ naa i, maa niꞌin ja ka kuu ni yɨvɨ Yandios, maa niꞌin ja ka kuu ni apóstol ja ni ka nakani ni jnuꞌun ya, maa niꞌin ja ka kuu ni profeta ja suni ni ka nakani jnuꞌun ya, tendɨꞌɨ ni naa ni na koo sɨɨ xaan ini ni, chi ja ni naa ndɨꞌɨ kuɨtɨ ñuu un. Na koo sɨɨ ini ni, chi ni saꞌa ndaa ni sɨkɨ yɨvɨ ñuu un. Ni saꞌa ndaa ni, chi ni ka xndoo i maa ni naa ni. Na kusɨɨ ini ni naa ni, chi ja ni saꞌa ndaa Yandios sɨkɨ ñuu Babilonia un. \p \v 21 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn ángel ja niꞌin teyɨɨ ni kiꞌin ya ɨɨn yoso molino ti ni skanda ya kuaꞌan, ti nɨꞌɨn kuaꞌan yoso molino un undi nuu mar, ti ni kachi ángel un: \p ―Suni siaꞌan na naa ñuu Babilonia ja tukaa ga kuɨtɨ kuni yo nuu. \v 22 Tukaa kuɨtɨ na koo música ya ini ñuu un. Tukaa kuɨtɨ kata i yaa. Tukaa ga tɨvɨ i ndɨkɨ. Tukaa ga saꞌa i ni ɨɨn nuu jniñu. Ni ñasɨꞌɨ tukaa ga ndiko ña nuni jaꞌa. \v 23 Tukaa ga ndinchaa ni ɨɨn ñuꞌun ini ñuu un. Ni tukaa kuɨtɨ kosɨɨ ini yɨvɨ jiin viko nandaꞌa. Chaa ni ka xiko ini ñuu un ni ka kuu maa ni chaa kuñaꞌnu. Ti vasu siaꞌan, ko ni naa ii kuɨtɨ ñuu un. Ni naa ii kuɨtɨ ñuu un, chi vanuxia maa yɨvɨ ñuu un ni ka xndaꞌu i yɨvɨ taka ga nación jiin jniñu tasɨ, jiin jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa i. \v 24 Ti yɨvɨ ñuu un ni ka jaꞌni i taka yɨvɨ Yandios. Ni ka jaꞌni da chaa ni ka nakani jnuꞌun ya. Ti ni ka skaꞌan da yɨvɨ taka ga ñuyɨvɨ ja suni na kaꞌni da yɨvɨ Yandios. Siaꞌan ni ka saꞌa ndevaꞌa xaan yɨvɨ ñuu un. Yukan kuu ja ɨɨn jinu ni ni naa ndɨꞌɨ kuɨtɨ ñuu Babilonia. \c 19 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kaꞌan jaa nuu ka kaꞌan yɨvɨ kuaꞌa, ti ni kachi: \q1 ¡Na nakanajaa yo Yandios! Maa ni maa ya kuu ja ni nama saña naa na. \q1 Ti maa ya kuñaꞌnu xaan, chi maa ya kuu ja ndisojniñu ñaꞌnu ga. \q1 \v 2 Ti jandaa chi vaꞌa saꞌa ya taka jniñu, chi ni ndonda ya sɨkɨ kuachi ñaꞌan ndevaꞌa un, ñaꞌan sɨɨ ini ja ni xnaa ña yɨvɨ ñuyɨvɨ jiin jniñu ndevaꞌa xaan ni saꞌa ña. \q1 Ni jaꞌa ya nundoꞌo sɨkɨ ña, chi ni jaꞌni ña yɨvɨ ni ka junukuachi nuu ya. \m Ni kachi ángel un. \p \v 3 Ti ni siin kaꞌan ndusu un: \p ―¡Na nakanajaa yo Yandios! Chi ja kuu saa ni kaña ñuꞌun ñuu yukan ―ni kachi. \p \v 4 Yukan ti ni ka jakunjitɨ ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu, jiin ndɨ kuun ja chaku un. Ni ka jakunjitɨ da nuu Yandios, ja nukoo ya nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu. Ni ka chiñuꞌun da maa ya, ti ni kachi da: \p ―¡Na nakanajaa yo Yandios! ¡Chi maa ɨɨn ni maa ya kuñaꞌnu! Ti siaꞌan na koo ―ni ka kachi da. \p \v 5 Yukan ti ni jinisoꞌo ri ja undi nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu un ni kaꞌan ɨɨn ndusu: \q1 Roꞌo ja ka junukuachi nuu Yandios, roꞌo ja ka jika yɨñuꞌun nuu ya, ñaꞌnu xi kuachi, \q1 na chiñuꞌun nuu maa ya. \m Ni kachi ndusu un. \p \v 6 Yukan ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga ndusu nanu nuu ka kaꞌan yɨvɨ kuaꞌa. Niꞌin xaan ni kaꞌan nanu nuu nɨꞌɨn kuaꞌa xaan yucha naꞌnu. Ni kaꞌan nava kanajiin ɨɨn taja, ti ni kachi: \q1 ¡Na nakanajaa yo Yandios! Chi maa ya taꞌu jniñu nuu yo. \q1 Maa ɨɨn ni maa ya kuñaꞌnu sɨkɨ nɨ tuꞌu ja iyo. \q1 \v 7 Ti vijna na kusɨɨ ini yo naa yo. \q1 Na kusɨɨ ini yo ja chiñuꞌun yo maa ya. \q1 Chi ja ni jaa kɨvɨ ja nandaꞌa maa Lelu Yandios. \q1 Ti yɨvɨ ja ka kuu i nanu ɨɨn ñaꞌan suchi, ja ka iyo tuꞌva i ja nandaꞌa i jiin ya. \q1 \v 8 Chi ni kachi Yandios ja nakuiꞌna i ɨɨn saꞌma vaꞌa xaan, ja iyo ndoo kuɨtɨ ti xkɨyɨ laꞌlɨ. \m Ni kachi ndusu un. \m Ti saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ un xnaꞌan nasa kanda maa yɨvɨ Yandios, yɨvɨ ja ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i, chi ni ka kɨvɨ i ini ndaꞌa maa ya. Xnaꞌan nau ka kuu maa yɨvɨ ka iyo ndoo kuɨtɨ, ja ka iyo ndoo ini i, ti ka iyo ndoo añu i nuu ya. \p \v 9 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ángel ya jiin ri, ti ni kachi da: \p ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa: “Jaꞌa kuu yɨvɨ ja ni kana Yandios ja kiꞌin yɨ nuu viko nandaꞌa maa Lelu Yandios. Na koo sɨɨ xaan ini i ja siaꞌan ni kana Yandios maa i naa i.” \p Yukan ti ni kachi ángel un jiin ri: \p ―Yukan kuu ɨɨn jnuꞌun ndaa kuɨtɨ, chi maa Yandios ni kachi ―ni kachi da. \p \v 10 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jakunjitɨ ri nuu ángel un ja na chiñuꞌun ri da niku. Ko ni kachi da jiin ri: \p ―Koto saꞌa ra siaꞌan. Koto chiñuꞌun ra ruꞌu, chi suni kaa ri nanu kaa maa ra. Ja suni junukuachi ri nuu Yandios. Mani ñani ka kuu yo naa yo, chi suni nakani ri jnuꞌun ya. Yukan kuu ja na chiñuꞌun ra maa ni maa Yandios. Chi maa Espíritu ya kuu ja xnaꞌan jnuꞌun Jesús nuu tendɨꞌɨ yo ja ka nakani yo jnuꞌun ya ―ni kachi ángel un jiin ri. \p \v 11 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja nuña nuu kancha Yandios andɨvɨ. Ti yukan ni kenda ɨɨn kuayu kuijin vaji tɨ. Ti ja yoso sɨkɨ tɨ un nani Chaa Ndaa, Chaa vaꞌa. Chi saꞌa ndaa ya taka jniñu ya. Ndonda ndaa ya sɨkɨ taka ja ndevaꞌa un. \v 12 Ti nduchi ya kandaꞌa nanu yañuꞌun. Ti ñuꞌun kuaꞌa corona xini ya. Ti suni ndiso ya sɨvɨ ya, ko ni ɨɨn yɨvɨ tu jini na sɨvɨ ndiso ya, chi maa ɨɨn ni maa ya jini. \v 13 Ti ñuꞌun ya saꞌma ni ñutoo jiin nɨñɨ, ti nani ya Jnuꞌun Yandios. \p \v 14 Ni jini ri kuaꞌa yɨvɨ ja ka kuu i soldado maa ya, ja ka yoso kuayu kuijin ti ka ñuꞌun saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ. \v 15 Ti ini yuꞌu maa ya ja yoso kuayu un ni kee ɨɨn ja kaa nanu espada ja xaan ndɨnduu yuꞌu, ti kin stuji ya yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i. Vasu tu kuantaꞌu i, ko chayɨka ya i, chi niꞌin taꞌu ya jniñu nuu taka nación ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti saꞌa ndaa ya sɨkɨ kuachi i nanu nuu jañu yo sɨkɨ ndeꞌe tɨkaꞌya ja taxin. Ti kuaꞌa xaan ya nundoꞌo kondoꞌo i, chi kuɨtɨ xaan ini ya sɨkɨ kuachi i. Siaꞌan kin saꞌa ya chi kɨvɨ un ti maa ya nakɨtuu ja kundiso ya nɨ tuꞌu jniñu nuu taka ñuyɨvɨ. \v 16 Ti saꞌma nuꞌun ya jiin saꞌma suku sɨꞌɨn ya, ni jini ri ja yoso jnuꞌun jaꞌa: “Maa Chaa Kuñaꞌnu Ndaa, Maa Chaa Kuu Jitoꞌyo Nuu Ñuyɨvɨ”, kachi. \p \v 17 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn ángel Yandios ja kundichi ya nuu ndikandii, ti ni kanakoꞌo da xini taka kuɨtɨ ndava nuu tachi, ti ni kachi da: \p ―¡Ñaꞌan! Ndututu naa ra nuu saꞌa Yandios ɨɨn viko kaꞌnu. \v 18 Ñaꞌan, chi kaji ra kuñu taka rey ja ni ka taꞌu da jniñu. Kaji ra kuña maa capitán kuñaꞌnu ja ni yɨndaꞌa soldado. Kaji ra kuñu taka chaa ñaꞌnu. Kaji ra kuñu taka kuayu. Ti kaji ra kuñu maa chaa ka yoso tɨ un. Siaꞌan kaji ra kuñu yɨvɨ naa i, vasu ni ka sajniñu kaꞌa i, vasu tu ni ka sajniñu kaꞌa i, vasu ka kuu i yɨvɨ ñaꞌnu, vasu ka kuu i yɨvɨ ndaꞌu. Ko ndɨvii yɨvɨ un kaji ra kuñu i ―ni kachi ángel un. \p \v 19 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni ka ndututu maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un jiin taka rey ñuyɨvɨ jiin tendɨꞌɨ soldado da. Ni ka ndututu da, chi kin kanaa da jiin maa Ɨɨn ja yoso kuayu kuijin un jiin maa soldado ya. \p \v 20 Yukan ti soldado maa Ɨɨn ja yoso kuayu un, ni ka jnɨɨ da maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un. Ti suni siaꞌan ni ka jnɨɨ da ɨnga kuɨtɨ xaan un, kuɨtɨ ja ni kaꞌan tɨ jaꞌa maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un, maa kuɨtɨ ni saꞌa jniñu ñaꞌnu ja so ni xndaꞌu tɨ yɨvɨ naa i. Ti yɨvɨ un kuu ja ni ka niꞌin i jnuni maa kuɨtɨ xaan un jiin ja ni ka chiñuꞌun i santu tɨ. Ni ka jnɨ soldado ya kuɨtɨ xaan un jiin kuɨtɨ ja ni kaꞌan tɨ jaꞌa maa tɨ un, ti ni skiꞌin da kuankoyo nuu mini ja kayu jiin azufre. Ti ka chaku tɨ ni ka skuiko da tɨ yukan. \p \v 21 Ti uu ga yɨvɨ ni ka yɨꞌɨ jiin kuɨtɨ un, maa Ɨɨn ya yoso kuayu un ni jaꞌni ya i naa i. Ni jaꞌni ya i jiin espada ni kee yuꞌu ya. Yukan ti taka kuɨtɨ ja ka ndava nuu tachi, ni ka yaji tɨ kuñu yɨvɨ ni ka jiꞌi un, undi ni ka chitu chii tɨ. Siukan ni saꞌa ndaa Yandios jniñu ya. \s1 Sɨkɨ ɨɨn mil kuiya \c 20 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kuun ɨɨn ángel Yandios ichi andɨvɨ. Ti yɨjnɨ da ndakaa ja kuiña da maa soko kunu xaan un. Suni yɨjnɨ da ɨɨn cadena kaꞌnu. \v 2 Yukan ti ni jnɨɨ da maa koo kaꞌnu ja iyo undi najanaꞌan xaan. Ti yukan kuu ma jaꞌuꞌu ja nani Satanás. Yukan ti ni juꞌni ángel Yandios maa jaꞌuꞌu un ja kuu ɨɨn mil kuiya. \v 3 Yukan ti ni skiꞌin da jaꞌuꞌu un ini ɨɨn soko kunu xaan. Ti ni jasɨ vaꞌa da, ti ni saꞌa kutu da yuꞌu soko nuu ni kɨvɨ jaꞌuꞌu un, nava tukaa ga xndaꞌu yɨvɨ taka nación, chi undi na jinu ɨɨn mil kuiya. Ti nu na yaꞌa mil kuiya, yukan na ti kachi Yandios ja na ndaji jaꞌuꞌu un, ti jaku ga kɨvɨ. \p \v 4 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri taka mesa nuu taꞌu jniñu. Ti yukan ka nukoo taka yɨvɨ ja ni niꞌin i jniñu ja xndichi ndaa i sɨkɨ taka ga jniñu. Suni ni jini ri yɨvɨ ja ni ka jaꞌncha yɨvɨ xini i sɨkɨ ja ni ka kandixia i Jesús, ti ni ka nakani i jnuꞌun Yandios. Yukan kuu yɨvɨ ja tu ni ka chiñuꞌun kuɨtɨ i kuɨtɨ xaan un. Ti ni tu ni ka chiñuꞌun i santu tɨ. Ni tu ni ka jaꞌa i jnuꞌun ja kuncha jnuni tɨ yujiña i xi xini ndaꞌa i. Ni ka nandoto tuku i, ti ni ka taꞌu i jniñu jiin Cristo. Ni ka taꞌu i jniñu jiin ya ja kuu ɨɨn mil kuiya. \p \v 5 Ko ɨnga yɨvɨ ni ka jiꞌi un, tu ni ka nachaku kuɨtɨ i undi ni jinu ɨɨn mil kuiya un. Ti yɨvɨ nachaku tuku nuu changa ga na jinu ɨɨn mil kuiya un, yɨvɨ un kuu ja nandoto undi nuu kuɨtɨ. \v 6 Ndatu na koo ini yɨvɨ un, chi tukaa kuɨtɨ koo kuachi sɨkɨ i. Chi yɨvɨ un nandoto i undi nuu kuɨtɨ, ti tukaa niꞌin i nundoꞌo kaꞌnu xaan ja kiꞌin yɨ nuu kayu ñuꞌun un. Chi ka kuu i nanu sutu nuu Yandios jiin Cristo. Ti taꞌu i jniñu jiin Cristo. Taꞌu i jniñu jiin ya ja kuu ɨɨn mil kuiya. \p \v 7 Yukan ti nu ni jinu mil kuiya un, ti ndaji jaꞌuꞌu un nuu yɨndasɨ. \v 8 Kaña yukan ti xndaꞌu tuku nuu yɨvɨ taka nación nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ. Kenda ti xndaꞌu yɨvɨ ñuu Gog jiin yɨvɨ ñuu Magog. Ti saꞌa jaꞌuꞌu un ja na ndututu yɨvɨ naa i nava na kanaa i jiin yɨvɨ Yandios. Kuaꞌa xaan yɨvɨ ndututu nanu kaa kuaꞌa xaan ñɨtɨ yuꞌu mar. \v 9 Yukan ti kinkoyo yɨvɨ un nɨ nduꞌva kaꞌnu un, ti kuikonduu i nuu kanchuku yɨvɨ Yandios, nuu kancha ñuu ja mani ya jiin, chi kundio ini i ja kanaa i jiin yɨvɨ ñuu un jiin maa ya. Yukan ti skuun Yandios ñuꞌun ichi andɨvɨ, ti kayu tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ un. \p \v 10 Yukan ti skiꞌin Yandios jaꞌuꞌu un kiꞌin nuu kayu ñuꞌun jiin azufre, chi vanuxia maa kuu ja ni xndaꞌu yɨvɨ naa i. Yukan kande jaꞌuꞌu un nuu kaꞌiin kuɨtɨ xaan un jiin chaa ni ka kuu profeta xndoñaꞌan. Yukan kondoꞌo jaꞌuꞌu un jiin kuɨtɨ xaan un jiin taka ga ja kuꞌiin jiin un ja kuu nɨ kani, kuu nduu kuu ñuu ja kuu saa ni. \v 11 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn mesa kuijin nuu kuñaꞌnu, ja kancha maa Ɨɨn ya taꞌu jniñu. Ti nuu maa ya ni kuxio ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ kuaꞌan, chi tukaa iyo nuu kunchuku. \v 12 Yukan ti ni jini ri taka yɨvɨ ja ni ka jiꞌi, ni ka ndututu i yukan. Ni ka ndututu yɨvɨ ja ni ka kuñaꞌnu. Ni ka ndututu yɨvɨ ja ni ka kundaꞌu i. Tendɨꞌɨ i ni ka ndututu nuu maa ya. Ti ni nuña ɨɨn tutu nuu ka yoso nasa ni ka saꞌa yɨvɨ naa i. Ti ni nuña ɨnga tutu nuu ka yoso sɨvɨ yɨvɨ ja kin kunchuku i jiin Yandios. Ti nasa yoso nuu maa tutu un, nasa kuu maa jniñu ni ka saꞌa yɨvɨ naa i, ja sɨkɨ yukan na ti xndichi ndaa ya taka jniñu ni ka saꞌa i. \p \v 13 Yɨvɨ ja ni ka jiꞌi chii nducha mar, ni ka nandoto i. Yɨvɨ ni ka ñunduji chii ñuꞌun, suni ni ka nandoto i. Ti savaꞌni ga nuu ni kaꞌiin ndɨyɨ un, tendɨꞌɨ kuɨtɨ i ni ka nandoto tuku. Ti ni xndichi Yandios sɨkɨ taka ɨɨn ɨɨn nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa i. \v 14 Yukan na ti tukaa kuū kuɨtɨ yɨvɨ un, ni tukaa ga ka kiꞌin i nuu ñujiꞌi. Ko koo ndoꞌo koo nene i kuꞌiin ɨɨn mini nuu kandaꞌa kuaꞌa yaa ñuꞌun ja kayu i. Siukan kondoꞌo i nundoꞌo, ti yukan kuu ja kuū i jinu kuu uu. \v 15 Chi vanuxia tu yoso sɨvɨ i nuu tutu Yandios, ti tu kunchuku kuɨtɨ i jiin ya. Ja yukan keniꞌin ya i kiꞌin yɨ nuu kandaꞌa kuaꞌa ñuꞌun un. \s1 Andɨvɨ jaa jiin ñuyɨvɨ jaa \c 21 \p \v 1 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja iyo andɨvɨ jaa jiin ñuyɨvɨ jaa. Chi andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ ava un, ja ni iyo undi nuu kuɨtɨ ja ni naa. Ti tukaa ni iyo nducha mar. \p \v 2 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri maa ñuu ii ja kuu Jerusalén jaa. Ni kuun vaji ichi andɨvɨ nuu kancha Yandios. Ti vii xaan kaa nanu kaa ɨɨn ñaꞌan ni ndukutu ii ja nandaꞌa ña jiin yɨɨ ña. \v 3 Ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu ja ni kaꞌan jaa ichi andɨvɨ. Ni kaꞌan nuu mesa nuu taꞌu jniñu, ti ni kachi: \p ―¡Ndeꞌe! Vijna ti kancha Yandios maꞌñu yɨvɨ naa i. Ti kanchuku yɨvɨ jiin maa ya. Maa i ka kuu yɨvɨ ya, ti maa ya kancha jiin yɨvɨ naa i. \v 4 Ni kenchaa ya taka ja jaꞌa jnukuiꞌya ini, ti tukaa ga kondoꞌo i kueꞌe ja kuū i. Tukaa ga kukuiꞌya ini i, ni tukaa ga katɨ i nducha nuu i ja ndeꞌe i. Ni tukaa kondoꞌo i, chi ja ni yaꞌa taka nundoꞌo ja ni iyo un kuaꞌan ―ni kachi ndusu un. \p \v 5 Yukan ti ni kaꞌan maa ya ja kancha nuu mesa un, ti ni kachi ya: \p ―Ndixia ja nasaꞌa jaa ri taka ja iyo ―ni kachi ya. \p Ti suni ni kachi ya: \p ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa, chi taka jnuꞌun jaꞌa kuu ja jini ndixia ra ti jandaa kuu un ―ni kachi ya. \p \v 6 Siin kaꞌan ya, ti ni kachi ya: \p ―Ja ni jinu taka jnuꞌun ni kee yuꞌu ri. Chi vanuxia kuu ri letra A jiin Z nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi. Yukan kuu ja saꞌa ri savaꞌni ga jniñu ñaꞌnu. Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi jnuꞌun ri kuu nanu ɨɨn nuu nducha ja saꞌa ja tukaa ga ichi kuɨtɨ i nducha. Chi nu kundiyo ini yɨvɨ ja kuchaku i jiin ri, ti na kuaꞌa ri nducha jaꞌa ja koꞌo i, ko ansu ja kuaan i kuu yukan, chi kuaꞌa ri siaꞌan ni nuu i. \p \v 7 Ko na kachi ri nuu roꞌo naa ra ja na kuandatu ra nuu jnuꞌun ri, chi siaꞌan ti kundee ra sɨkɨ taka jniñu ndevaꞌa un. Nusa ti kuaꞌa ri jnuꞌun ja niꞌin ra taꞌu ja kuncha ra jiin ri. Ti maa ri kuu Yandios ja chiñuꞌun ra, ti maa ra kuu ndixia seꞌe ri. \v 8 Ko suꞌva ɨnga yɨvɨ ja tu kandixia, na naa kuɨtɨ i. Yɨvɨ ja yuꞌu i kondoꞌo i sɨkɨ jnuꞌun ri, jiin yɨvɨ niꞌin ini ja tu kuni kandixia, jiin yɨvɨ ka saꞌa jniñu ja jito uꞌu ri, jiin yɨvɨ jaꞌni ndɨyɨ, jiin yɨvɨ ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, jiin yɨvɨ ja ka saꞌa tasɨ, jiin yɨvɨ ka chiñuꞌun santu, jiin taka yɨvɨ ka xndoñaꞌan, tendɨꞌɨ yɨvɨ yukan kinkoyo i nuu kayu ñuꞌun jiin azufre. Nusa ti yukan na naa i, ja kuū i jinu kuu uu. \p \v 9 Yukan ti ni chaa ɨɨn ángel Yandios nuu ri, ja ni jnɨɨ undi nuu kuɨtɨ ɨɨn koꞌo ja ni koyo da nuu ñuyɨvɨ, ti ni ka ndoꞌo yɨvɨ un nundoꞌo sandɨꞌɨ ni ga. Ni kii da ti ni kachi da: \p ―¡Choꞌo! Ti na xnaꞌan ri nuu ra ɨɨn ñaꞌan ja ni nandaꞌa, ja kuu ña ñasɨꞌɨ maa Lelu Yandios ―ni kachi da. \p \v 10 Yukan ti ni xnaꞌan ga Espíritu Santo ja ni jini ri, ti ángel yukan ni yɨndaꞌa ya ruꞌu xini ɨɨn yuku sukun. Ti ni xnaꞌan ya nuu ri maa ñuu ii ja kuñaꞌnu ja nani Jerusalén. Ti ni kuun vaji undi andɨvɨ nuu kancha Yandios. \v 11 Ti ndinchaa ii ñuu yukan, chi maa Yandios kancha nuu. Ndinchaa ñuu un nanu ɨɨn yuu ja taja ii ja nchaa yaꞌu xaan. Ndinchaa nanu ɨɨn yuu kuaꞌa ja xiñu ii. Siaꞌan ndinchaa ñuu un chi maa Yandios kancha nuu. \p \v 12 Ti yuꞌu ñuu un ni jikonduu ɨɨn nama sukun ja jicha xaan, ti ndiꞌyu yuꞌu ñuu un. Ti iyo uxi uu yuxeꞌe nuu ka kɨvɨ yɨvɨ naa i. Ti nuu taka yuxeꞌe un kandichi ɨɨn ángel Yandios. Ti ichi xini taka yuxeꞌe un ka yoso sɨvɨ taka tata ñaꞌan ja ni ka xnukoo nación Israel. \v 13 Ti ichi nuu kaña ndikandii iyo uni yuxeꞌe. Ti ichi ichi ni nuu suni iyo uni yuxeꞌe. Ichi ichi vee suni iyo uni yuxeꞌe. Ti ichi nuu kee ndikandii suni iyo uni yuxeꞌe. \v 14 Suni ka iyo uxi uu yuu naꞌnu ja ka ndiso nama ñuu un. Ti nuu yuu naꞌnu un ka yoso sɨvɨ ndɨ uxi uu apóstol maa Lelu Yandios. Siaꞌan ni jini ri ñuu un. \p \v 15 Yukan ti ángel yukan, ni jnɨɨ da ɨɨn kuꞌva oro ja kin chikuaꞌa da ñuu yukan. Kin chikuaꞌa da yuu ja kuu nama ñuu un. Ti chikuaꞌa da ndɨ uxi uu yuxeꞌe un. \v 16 Ni iyo kuun jikɨ yuꞌu ñuu un, ti ɨɨn ni kuꞌva ni kuu ndɨ kuun jikɨ. Ni chikuaꞌa ángel un, ti ni kuu uu mil uu ciento kilómetro ja ɨɨn ɨɨn jikɨ. Ti ɨɨn nuu ni kuꞌva ja kani, ja jicha, jiin ja sukun. \p \v 17 Ti suni ni chikuaꞌa da nama ñuu un. Ti ni jinu ɨɨn ciento uu xiko kuun yɨkɨ ndaꞌa ɨɨn chaa. Ti kuꞌva ja ka jajniñu yɨvɨ naa i, suni siaꞌan ni jajniñu ángel un. \v 18 Ti nama ñuu un ni kuvaꞌa jiin yuu xiñu ja ndinchaa ii. Ti mani maa niña oro ni kuu nɨ ñuu un, ti ndinchaa ii katuu nanu ɨɨn vidrio xiñu ii ja yɨjiyo ndeꞌe yo. \p \v 19 Taka yuu naꞌnu ja ka ndiso nama ñuu un, ni nakutu ii jiin taka nuu yuu vii xaan. Taka nuu ni kuu yuu un, ko ndinchaa ii. Yuu undi nuu kuɨtɨ ni kuu maa yuu jaspe, ja kuu ɨɨn yuu xiñu. Ti ja kuu uu ni kuu yuu zafiro, ja kuu ɨɨn yuu nchaa ii. Ja kuu uni ni kuu yuu ágata. Ti ja kuu kuun ni kuu yuu esmeralda, ja kuu ɨɨn yuu xatɨ ii. \v 20 Ti ja kuu uꞌun ni kuu yuu ónice. Ti ja kuu iñu ni kuu cornalina, ja kuu ɨɨn yuu kuaꞌa ii. Ti ja kuu uxia ni kuu crisólito, ja kuu ɨɨn yuu kuaan ii. Ti ja kuu una ni kuu berilo, ja kuu ɨɨn yuu kuii ndiꞌi. Ti ja kuu ɨɨ̄n ni kuu topacio, ja kuu ɨɨn yuu kuaan ndiꞌi. Ti ja kuu uxi ni kuu yuu crisoprasa. Ti ja kuu uxi ɨɨn ni kuu jacinto, ja kuu ɨɨn yuu nchaa ii. Ti ja kuu uxi uu ni kuu ɨɨn yuu amatista. \p \v 21 Ti ndɨ uxi uu yuxeꞌe un kuu uxi uu perla. Ti ɨɨn ɨɨn yuxeꞌe un kuu ɨɨn ɨɨn perla. Mani niña maa oro kuu nɨ calle kaꞌnu ja yaꞌa sava ini ñuu un. Ti ndinchaa ii katuu ja janducha nuu nanu nuu ɨɨn vidrio xiñu ii. \p \v 22 Ruꞌu Juan, tu ni jini ri ɨɨn veñuꞌun ini ñuu un, chi nɨ kaꞌnu ñuu un iyo maa Jitoꞌyo Yandios ja ndiso nɨ tuꞌu jniñu ja iyo. Ti kancha ya jiin yɨvɨ naa i. Ti suni siaꞌan kancha maa Lelu ya. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu un ka chiñuꞌun i ya. \v 23 Ni tu nandɨꞌɨ yɨvɨ un naa i ja ndinchaa nduva ndikandii ni ja ndinchaa nduva yoo, chi maa Yandios jiin maa Lelu ya kuu ja xndinchaa nɨ tuꞌu nuu yɨvɨ ñuu un. \p \v 24 Ti nuu ndinchaa ii yukan kuikonuu yɨvɨ taka nación. Ti chaa ja ka ndisojniñu ñaꞌnu kɨvɨ da ja chiñuꞌun da maa ya yukan. \v 25 Ti yuxeꞌe ñuu un tukaa kundiꞌyu kuɨtɨ, ni tukaa koo jakuaa. \v 26 Taka ja iyo vaꞌa, taka ja kuñaꞌnu ja ka yɨꞌɨ jiin yɨvɨ taka nación, nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu Yandios nuu na kɨvɨ i ñuu yukan. \p \v 27 Ko tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ ɨɨn yɨvɨ ja ni kanda nanu ina ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Ni tu kɨvɨ kuɨtɨ yɨvɨ ni ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ni yɨvɨ ja ni xndaꞌu jnaꞌan. Tu kuu kuɨtɨ kunchuku yɨvɨ un ini ñuu yukan. Chi maa ɨɨn maa yɨvɨ ja yoso sɨvɨ i nuu tutu maa Lelu Yandios, maa ɨɨn maa i kuu ja kɨvɨ ini ñuu yukan. Yukan kuu maa yɨvɨ ja kunchuku ini ñuu ii, ñuu Jerusalén jaa un. \c 22 \p \v 1 Yukan ti ángel un ni xnaꞌan ya nuu ri ɨɨn yucha ini ñuu un. Ti yucha un iyo ndoo ii kuɨtɨ ja ndinchaa ii nuu. Ti yucha un ni kaña chii mesa nuu taꞌu Yandios jniñu jiin maa Lelu ya. Ti jika nducha un ja kuu maa yɨvɨ kanchuku ja kuu taka saa ni yukan. \v 2 Ti jika nducha un sava maꞌñu ichi kaꞌnu ja yaꞌa sava ñuu un. Ti ndɨnduu yuꞌu yucha un kaꞌiin yujnu vixi ja kuu maa yɨvɨ kanchuku ini ñuu un. Ti yujnu vixi yukan jaꞌa ndeꞌe uxi uu jinu ja kuu ɨɨn kuiya, chi na yoo kuun ndeꞌe xini yujnu un. Ti ndaꞌa yujnu un kuajniñu ja kuu tajna, ti jiin yukan ni kuu tajna yɨvɨ taka nación. \p \v 3 Ti taka ja ka jito uꞌu Yandios tukaa kuu kuɨtɨ kɨvɨ ini ñuu yukan. Maa Yandios kancha ya nuu mesa ja taꞌu ya jniñu jiin Lelu ya. Yukan kanchuku yɨvɨ ya, yɨvɨ ja nuu maa ɨɨn ni maa ya ka junukuachi i. Ti ka chiñuꞌun i maa ya. \v 4 Ti kuni i nuu ya kuu nduu kuu ñuu, ti kuncha sɨvɨ ya yujiña i. \v 5 Yukan tukaa koo jakuaa ini ñuu un. Tukaa nandɨꞌɨ i ja ndinchaa ndikandii, chi kuncha maa Jitoꞌyo Yandios ja janducha ii maa ya nuu i. Siaꞌan koo ja kuu yɨvɨ ñuu un, ti taꞌu i jniñu jiin maa Yandios ja kuu saa ni. \s1 Sanaa ni ti ndenda Cristo \p \v 6 Yukan ti ni kachi ángel un nuu ri: \p ―Jandaa ndixia kuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi maa Jitoꞌyo Yandios kuu ya nakaji nau kuu maa chaa ni kuu profeta ja ni nakachi da jnuꞌun ya. Undi najanaꞌan ni ka nakachi da maa ɨɨn ni jnuꞌun ja ni xnaꞌan ya nuu da naa da, chi nuu maa ɨɨn ni maa ya ni ka junukuachi da. Ni taji ya tajnu un ni ka ndiso da jniñu, nava na xnaꞌan ya taka jniñu ja kuan kuyajni koo ―ni kachi ángel un. \p \v 7 Yukan ti ni kachi Jitoꞌyo: \p ―Jandaa ndixia ja kuan kuyajni ndenda tuku ri. Ti na kachi ri ja na koo sɨɨ ini taka yɨvɨ ja kuandatu i jnuꞌun Yandios, jnuꞌun ja yoso nuu tutu jaꞌa―ni kachi maa Jitoꞌyo. \p \v 8 Maa ri kuu Juan, ti ni jini ri taka jnuꞌun ja ni chiso ri nuu tutu jaꞌa. Ti na ni jini ri taka ja ni xnaꞌan ya nuu ri, ti ni jinisoꞌo ri taka jnuꞌun un, ni jakunjitɨ ri nuu maa ángel ja ni xnaꞌan taka jniñu jaꞌa nuu ri, chi kuni chiñuꞌun ri ya niku. \v 9 Ko suꞌva ni kachi ya jiin ri: \p ―Koto saꞌa ra siaꞌan, chi suni junukuachi jnaꞌan ri jiin ra nuu Yandios, jiin taka ñani ra ja suni ka nakani da jnuꞌun da, jiin tendiꞌi yɨvɨ ja ka jantaꞌu jnuꞌun yoso nuu tutu jaꞌa. Yukan kuu ja nuu maa Yandios na chiñuꞌun ra ―kachi da. \p \v 10 Yukan ti ni kachi ángel un nuu ri: \p ―Koto chisaꞌyɨ ra jnuꞌun Yandios ja yoso nuu tutu jaꞌa, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja kejaꞌa kuu ndaa. \v 11 Nusa ti yɨvɨ ja ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ti na siin saꞌa ndevaꞌa i nusa. Ti yɨvɨ ka saꞌa jniñu ja tu ka jini jnukanuu, ti vaꞌga na siin sandee nuu i nusa. Chi tu nakani kuɨtɨ ini yɨvɨ un vasu nasa ga na kaꞌan yo. Ko vanuxii yɨvɨ ja ka nakutu ini jiin jniñu ndaa, ti na kachi ri ja na siin nakutu ini i ja saꞌa i mani ja vaꞌa. Ti yɨvɨ ja ni nakaji Yandios ja kɨvɨ i nuu ndaꞌa ya, ti na kachi ri ja yukan na kendo i ―ni kachi ya. \p \v 12 Yukan ti ni kachi maa Jitoꞌyo: \p ―Jandaa ni kuu ja yachi ni ndenda tuku ri, ti xndichi ndaa ri sɨkɨ yɨvɨ naa i. Kɨvɨ jña na ti nakuaꞌa ri taꞌu nuu ɨɨn ɨɨn yɨvɨ naa i sɨkɨ nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa i. Kɨvɨ yukan kuu ja tejnaꞌan ri taꞌu i. \v 13 Ti ndiso ri jniñu ja saꞌa ri un, chi kuu ri nanu letra A jiin Z nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi, chi maa ri ni skejaꞌa ndɨꞌɨ, ti suni maa ri kin sino. Maa ri kuu Yandios ja iyo undi na sa ti kejaꞌa ga ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni vasu naa ndɨꞌɨ taka ga ja iyo. \p \v 14 Ja yukan kaꞌan ri ja na koo sɨɨ ini yɨvɨ, ti na siin sandoo i undi ini añu i. Chi ka kuu i nanu yɨvɨ ja ni ka nakacha i saꞌma i, ti tendɨꞌɨ i nakuiꞌna saꞌma ndoo ii, chi ni ka ndundoo undi ini añu i. Ti yɨvɨ un kuu ja kɨvɨkoyo yuxeꞌe ñuu maa Yandios, ti kuu kaji i ndeꞌe yujnu ja ka yaji maa yɨvɨ Yandios, yɨvɨ kanchuku jiin ya ja kuu saa ni yukan, ja tu kuū kuɨtɨ i. \v 15 Ko na kachi ri ja yukan tu kuu kuɨtɨ kɨvɨkoyo yɨvɨ ja ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ja kanda nanu ina. Ni tu kuu kɨvɨ ja saꞌa tasɨ. Ni tu kuu kɨvɨ ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ni yɨvɨ ja ka jaꞌni ndɨyɨ, ni yɨvɨ ja ka chiñuꞌun santu, ni yɨvɨ ja ka xndoñaꞌan, tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ i ñuu yukan ―ni kachi maa Jitoꞌyo. \p \v 16 Yukan ti ni siin kaꞌan maa Jitoꞌyo, ti ni kachi ya: \p ―Maa ri kuu Jesús. Ti maa ri ni taji ángel un ja ka ndiso da jniñu ja xnaꞌan da jnuꞌun jaꞌa nuu ra. Nusa ti nakachi jnuꞌun jaꞌa nuu taka yɨvɨ ka kandixia. Ti maa ri kuu ja vaji nuu jnaꞌan rey David, tata yo najanaꞌan ja ni kuñaꞌnu da nuu nación Israel. Yukan vaji ri ti vii kuñaꞌnu ri nanu vii ndinchaa chuxini ja ndenda taka jañaꞌan ―ni kachi ya. \p \v 17 Ti ndiyo ini maa Espíritu Yandios ja nchaa yachi Jitoꞌyo Jesús. Ti suni siaꞌan ka ndiyo ini yo, chi nuu maa ya ka kuu yo nanu ɨɨn ñasɨꞌɨ ja ni nandaꞌa ña jiin yɨɨ ña. Ja yukan na kachi yo ja nchaa yachi Jitoꞌyo. Ti suni siaꞌan na kachi taka ga yɨvɨ ja kunisoꞌo i jnuꞌun ya. \p Ti nu iyo yɨvɨ ja ndiyo xaan ini i niꞌin i jnuꞌun ndaa Yandios, ti kundiyo ini i ja kuncha i jiin ya, ti na kakantaꞌu i nuu ya ti na kuaꞌa ya nuu i, ko kuaꞌa ya siaꞌan ni taꞌu un kutaꞌu i, ansu xiko ya. Nanu kuaꞌa yo nducha nuu ɨɨn yɨvɨ nuu ichi i, suni siaꞌan kuaꞌa Yandios nuu yo nu na kakantaꞌu yo nuu ya. Ti tu chikuaꞌa ya ja kuaꞌa ya nuu yo, chi uuni kuaꞌa ya. Yukan ti niꞌin yo taꞌu ja kuchaku yo jiin ya ja kuu saa ni. \p \v 18 Ruꞌu Juan, na xndaku niꞌin ri sɨkɨ jnuꞌun Yandios ja yoso nuu tutu jaꞌa. Xndaku niꞌin ri ja koto ma ni ɨɨn yɨvɨ na nachiso i viꞌga ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa, chi nu tuu, ti maa Yandios nakuaꞌa ya taka nundoꞌo ja yoso nuu tutu jaꞌa sɨkɨ i. Ti kuncha kuachi sɨkɨ taka nuu nundoꞌo ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa. \p \v 19 Xndaku niꞌin ri chi nu ka iyo yɨvɨ ja ka kuni kenchaa i ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa, nusa ti na ndaꞌva Yandios sɨvɨ i nuu tutu ya nuu ka yoso sɨvɨ taka yɨvɨ ja kuncha jiin ya. Ti tu kuaꞌa ya jnuꞌun ja kɨvɨ i ñuu ya. Ni tu niꞌin kuɨtɨ i ndeꞌe yujnu vixi ja ka yaji yɨvɨ kanchuku jiin ya ja kuu saa ni. \p \v 20 Yukan na ti maa Jesús, ja ni xnaꞌan ya taka jnuꞌun ni chiso ri jaꞌa, maa ya ni kachi: \p ―Jandaa ndixia ja yachi ni nchaa ri ―ni kachi ya. \p Ti ni kachi ri jiin ya: \p ―Jitoꞌyo Jesús, siaꞌan na koo nusa. Na nchaa yachi ni. Ti siaꞌan na koo ―ni kachi ri. \p \v 21 Ti ruꞌu Juan, ñuꞌun ini ri ja kuu taka roꞌo naa ra, ja na chindee chituu maa Jitoꞌyo nuu ɨɨn ɨɨn ra naa ra. Ti viꞌi ga na kundaꞌu ini ya nuu ra naa ra. Ti siaꞌan na koo.