\id MRK - Molima NT [mox] -Papua New Guinea 2010 (DBL 2017) \h Maki \toc1 Maki \toc2 Maki \toc3 Mk \mt1 Maki \is1 Buki ana alamani weaqina \ip Maki ena ʼwayavi ana ʼebeveʼale ʼinaya vonaya, “Baʼe Vale Aqiaqina ana ʼebeveʼale Ieisu Keliso weaqina, tauna Yaubada Natuna.” \ip ʼInega baʼe ena buki ʼinaya Ieisu ena viaqa waiwaidi be ʼebenuavoqana weaqidi ʼwayavidi, ʼidewani maʼoda ʼinega Ieisu niboana luveifadi luvinedi be ʼwavi ʼifoqeyedi tomotau ʼidiega. Ta wese maʼoda ʼinega Ieisu tomotau edi luveifana weaqina nuataqodi ta giveaqiaqiedi. Ieisu taunega gabea Tomotau Natuna, ta ena veʼita ʼinega givesimatalia ena mai bwaʼobwaʼoya weaqina, ta ena mai nana ʼiuna yawaina awafelea tomotau qabudi adi ʼetoyavua weaqina. Mana tuta nana sulalina inoqa ʼetoluaia e ʼinega tomotau edi luveifana ʼidiega ʼutu yavulea. ʼInega tomeqabu Ieisu ena viaqayavo be wese ena vonayavo ivetumaqanedi taudi luaqiaqiedi be baʼe ʼetoyavua nana ina lobea. \ip Maki ena ʼwayavi baʼe ʼinaya simana taudi Falisiavo be, luvine ana toveʼitayavo be, Sadusiavo be, toveguba qiduqiduadi be wese ʼabaga ana tovanugwetayavo nuanuadi Ieisu ina veʼewei ta ina luveʼaligia. Ta ge taha ena luveifamo, ta tua gavana Failato Ieisu awafelea ʼinega itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya. Ta Maki Ieisu ena yaʼitoto ʼaligega weaqina wese simana aqiaqiea. \iot Buki gamona \io1 1:1-13 Ieisu Valena Aqiaqina ana ʼebeveʼale \io1 1:14–9:50 Ieisu ena viaqayavo tomotau nuanidia diʼwe Galili ʼinaya \io1 10:1-52 Ieisu Galili nogea ta tauya Ielusalema weaqina \io1 11:1–15:47 Ieisu ena wiki ʼebeluʼovoa Ielusalema ʼinaya \io1 16:1-8 Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼaligega weaqina \io1 16:9-20 Ieisu ena ʼifoqe tomotau matadia ta ena vaneqa mahalaya \c 1 \s1 Ioni Togivebabitaiso ena lugaihi \r (Madiu 3:1-12; Luke 3:1-18; Ioni 1:19-28) \p \v 1 Baʼe Vale Aqiaqina ana ʼebeveʼale Ieisu Keliso weaqina, tauna Yaubada Natuna. \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Mal 3:1\x* Lova Yaubada ena tovesimasimana Aisea Ieisu Valena maduʼwayavia vonaya, \q1 “Baʼe egu tovaletuyana \q2 yavetunei nugwenugweta weaqiu \q2 be ʼeda naqadalia. \q1 \v 3 \x * \xo 1:3 \xt Ais 40:3\x* Ta diʼwe ʼavaʼavaya \q2 bonana qiduanega vegabagaba, vonaya, \q1 ‘Kaiwabu ena ʼeda ona qadalia \q2 ta ona givetuvetunuqia.’” \p \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Via 13:24; 19:4\x* ʼInega Ioni Togivebabitaiso ʼifoqe mai diʼwe ʼavaʼavana ʼinaya ta lugaihi tomotau ʼidia vonaya, “Emi ilivu luveifadi ʼidiega ona nuagivila ta ʼinega ena givebabitaisomi ta Yaubada emi ilivu diavona nanuataqodi.” \v 5 Ta tomotau Ielusalemega ta wese diʼwe Iudia ʼabaganavo ʼidiega ivaʼauta imai Ioni ena gaihi sabi noqolina. Ta wese edi ilivu luveifadi isimana ʼifoqeyedi, e ʼinega givebabitaisodi goʼila Iolidani ʼinaya. \v 6 \x * \xo 1:6 \xt 2Kin 1:8; Md 11:8\x* Ta Ioni ana kaleko yubai kameli vutuvutudiega, ta ana gadiʼwana yubai ʼwafidiega, ta ana ʼabwagayavo wakifou be wese muʼawa. \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Via 13:25\x* Ta Ioni lugaihi vonaya, “Tauna ʼabibodaguyega maimai veago vaʼinegu, ʼinega ge daluaqiaqiegu be ʼaqenaya ena iwaʼodu ta ana ʼaqeyafayafa ena liʼami. \v 8 Yaʼa goʼilega yagigivebabitaisomi ta tauna Niboana Gwalagwalanega nagivebabitaisomi.” \s1 Ieisu ena baibitaiso \r (Madiu 3:13–14:11; Luke 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Ta omoʼe tutana ʼinaya Ieisu diʼwe Galili gamonaya ʼabaga Nasaleta nogea ta mai goʼila Iolidani ʼinaya, e ʼinega Ioni Ieisu givebabitaisoya. \v 10 Ta Ieisu niʼau goʼilega fweula, ʼinega ʼita vane mahala ʼitea ʼelalamia, ta Niboana Gwalagwalana ana ʼita kavona malasi webui mai ʼinaya. \v 11 \x * \xo 1:11 \xt Same 2:7; Ais 42:1; Md 12:18; Mk 9:7\x* ʼInega taha bona mahalega vonaya, “Oʼa Natu aqiaqigu yaveloyubeu ta weaqiu yaqaiawa qiduana.” \s1 Seitani Ieisu sitonovia \r (Madiu 4:1-11) \p \v 12 Ta tuta omoʼe ʼinaya Yaubada Niboanina Ieisu luvetunea tauya diʼwe ʼavaʼava ʼinaya. \v 13 \x * \xo 1:13 \xt Same 91:11-13\x* Ta ʼaubena 40 omoʼe ʼinaya toatoa, ta ʼaubena diavona ʼidia Seitani Ieisu sitonovia, ta diʼwe nana ʼinaya wese yubai sasasadi itoatoa, ta Yaubada ena tovaleʼewayavo Ieisu iʼitamakia. \s1 Toluʼiqana adi yau foa Ieisu gabedi \r (Madiu 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Mk 6:17\x* Toluvine qiduana Elodi Anitifasi ena luvineyega Ioni niʼa iaʼuluguyea vanue ʼebeyoqona ʼinaya. ʼInega Ieisu ʼevivi tauya diʼwe Galili ʼinaya ta Vale Aqiaqina Yaubada ʼinega lugaihiea, \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Md 3:2\x* vonaya, “Tuta niʼa ʼifoqe, be Yaubada ena ʼEbeluvine niʼa mai diʼwedaya. ʼInega emi luveifayavo ʼidiega ona nuagivila ta Vale Aqiaqina ona vetumaqanea!” \p \v 16 ʼInega taha tuta Ieisu lavu Galili balabalanega luluvivila, ʼinega ʼoloto magilafudi Saimoni ma taina Anidulu ʼitedi ta edi gomana ibwaʼubwaʼuya, mana taudi toluʼiqana. \v 17 Ta Ieisu gabedi vonaya, “Omai, ona ʼabibodegu ta ena ʼivaʼavaʼaimi ʼinega omiʼa tomotau ona ʼonedi.” \v 18 ʼInega lukwayavonega edi gomana inogedi ta Ieisu iʼabibodea. \v 19 ʼInega wese tufwana vanaqo ta Iemesa be Ioni, taudi Sebedi natunavo wagaya itoatoa ta edi gomana iʼivaʼavaʼaidi. \v 20 Ta tuta nana Ieisu ʼitedi ʼinega wese ʼidewani gabedi, ta tamadi me ena tofewayavo wagaya inogedi ta Ieisu iʼabibodea. \s1 Ieisu niboana luveifana ʼwavini ʼifoqe taha ʼoloto ʼinega \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Ieisu ma ana toʼabibodayavo imai ʼabaga Kafaneumi ʼinaya ta Sabatea vanue tafwaloloya Ieisu lugu ta veʼale veʼita. \v 22 \x * \xo 1:22 \xt Md 7:28-29\x* Ta tomotau qabudi nuadi voqana ena veʼita weaqina, mana gebu luvine ana toveʼitayavo edi veʼita ʼidewani, ta ʼesi me ena luvine ta wese me ena waiwai veveʼitedi. \v 23 Ta vanue tafwalolo nana ʼinaya taha ʼoloto toatoa, tauna niboana luveifana niʼa luguya, ʼinega tuta baʼe ʼinaya ʼoloto nana Ieisu gabea, \v 24 \x * \xo 1:24 \xt Mk 5:7\x* vonaya, “Ieisu, oʼa Nasaleta ʼolotou, tolaʼai weaqina umai ʼimaya? Nuanuau vonigo una fofolima, waisa? Ta niʼa yahalamaniu, oʼa Yaubada Natuna Gwalagwalau.” \p \v 25 Ta Ieisu luvinea vonaya, “ʼEloveu! ʼOloto benaʼe ʼinega uʼifoqe mai!” \v 26 \x * \xo 1:26 \xt Mk 9:26\x* ʼInega niboana luveifana ʼoloto nana luvededeli, ta me ena kolua ʼoloto nana ʼinega ʼifoqe. \p \v 27 Ta tomotau qabudi nuadi voqana ta taudiega iveveqae ivonaya, “Baʼe ai veʼita, mana yani vauvauna kaʼitea! Ta ʼoloto nana me ena luvine waiwaina, ta wese niboana luveifadi luvinedi ta ena vona ivematamatayagea.” \v 28 \x * \xo 1:28 \xt Md 4:24\x* Ta Ieisu ena viaqa valena lukwayavonega yawala dadana diʼwe Galili ʼabaganavo ʼidia. \s1 Ieisu tomotau qabudi giveaqiaqiedi \r (Madiu 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Ieisu ma ana toʼabibodayavo vanue tafwaloloyega iʼifoqe, ʼinega Saimoni ma taina Anidulu ediavo Ieisu be Iemesa ta wese Ioni iʼebeʼewedi itauyedi edi vanuea. \v 30 Ta Saimoni lawana ʼwafidi luʼweaʼweava ta me edi vihiqa ʼivia iʼenoʼeno, ʼinega Ieisu ivematamagilafuyea tovevihiqa dina weaqidi. \v 31 ʼInega Ieisu lugu ʼidia ta nimadia kafi ta siveyaʼitotodi, ta vavine adi vihiqa awala. Niʼa iveaqiaqi ʼinega ʼabwaga iʼivaʼavaʼaia Ieisu ma enavo weaqidi. \v 32 Niʼau babaʼau lia ʼunuva ʼinega tomotau edi tovevihiqayavo ta wese tomeqabu niboana luveifadi iʼwahalidi maega imiedi Ieisu ʼinaya. \v 33 Ta wese ʼabaga nana ana totoayavo qabudi ivaʼauta imai vanue nana masuʼedaninaya. \v 34 \x * \xo 1:34 \xt Mk 3:10-12\x* Ta Ieisu tomotau mali vihiqa be mali vihiqa ʼidiega giveaqiaqiedi. Ta wese niboana luveifadi ʼwavinidi iʼifoqe ta awatayedi ge ina vevonavonayei, mana niʼa ialamania tauna Yaubada Natuna. \s1 Ieisu Galili ʼabaganavo ʼidia lugaihi \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 \x * \xo 1:35 \xt Md 14:23; Mk 6:46\x* ʼAwaʼawai otaqa matavelovelovanaya Ieisu yaʼitoto ta ana ʼaidega vanuega ʼifoqe, ta tauya taha diʼwe tomotau geqanaya sabi venoqi. \v 36 ʼInega Saimoni ma enavo wese iwebui, ta Ieisu isalia. \v 37 Ta tuta nana ilobea ivoneaya, “Tomotau qabudi isalisaliu!” \p \v 38 Ta Ieisu vonedia, “Kana tauya vaina ʼabaga diʼwedaya, ta ʼidia ena lugaihi, mana tauna fewana weaqina yamai.” \v 39 \x * \xo 1:39 \xt Md 4:23; 9:35\x* ʼInega Ieisu tauya Galili ʼabaganavo ʼidia ta edi vanue tafwalolo ʼidia lugaihi ta wese niboana luveifadi ʼwavinidi iʼifoqe. \s1 Ieisu ʼoloto ʼwagoʼwagoina giveaqiaqiea \r (Madiu 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Taha ʼoloto ʼwagoʼwagoina mai Ieisu ʼinaya ta tuqatuqanega sobadi ta venoqi vonaya, “ʼEguma nuanuau una giveaqiaqiegu, mana oʼa au fata.” \p \v 41 ʼInega Ieisu nuakolokoloyea ta nimana siʼotoia ta ʼoloto nana ʼwafina gitonovia ta vonaya, “ʼAo eu nuanua ena viaqia, uvevunavunaqa ta uveaqiaqi!” \v 42 Ta ʼoloto nana ana ʼwagota lukwayavonega ʼevutuqia ta veaqiaqi. \v 43 Ta Ieisu ʼoloto nana luvetunea natauya ta wese luvine waiwaina neia vonaya, \v 44 \x * \xo 1:44 \xt Luvi 14:1-32\x* “Ge taha toga ʼinaya una vesimasimanegu, ta ʼesi tunutunuqina una tauya toveguba ʼinaya ta tauʼu una veʼitayeu. ʼInega toveguba nana naʼiteu naʼawahaqiaqieu, ta wese mali tomotau ina alamania niʼa uveaqiaqi. Ta wese eu guba una ʼewea be una vegubayea Yaubada ʼinaya, lova ʼidewani ada luvine Mosese ʼinega.” \p \v 45 Ta ʼoloto nana Ieisu ena luvine ge daʼabibodei, ta ʼesi tomotau qabudi ʼidia vesimasimanea. Baʼe ʼiuna ʼinega Ieisu ge ana fata davasimasimatala ʼabaga diavona ʼidia, ta ʼinega tauya diʼwe tomotau geqana ʼidia. Ta tua nawale tomotau imaimai ʼinaya ʼabaga taha taha ʼidiega. \c 2 \s1 Ieisu ʼoloto belubeluna giveaqiaqiea \r (Madiu 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 ʼAubena vaina gumwala ʼinega Ieisu ʼevivi mai Kafaneumi ʼinaya. Ta valena tomotau niʼa inoqolia vanuea toatoa. \v 2 ʼInega tomotau qabudi ivaʼauta vanue nana gamonaya ta wese masuʼedaninaya, ta Ieisu Yaubada ena vona lugaihiea ʼidia. \v 3 Ta ʼabaga nana ʼinaya taha ʼoloto toatoa duʼuna qabudi belubeluna, ta enavo adi yau foa iʼavalei imiea Ieisu ʼinaya. \v 4 Ta ge adi fata iadi ida luguyei mana qabu qidua vaʼinedi vanue nana iluveagatunaʼia. ʼInega iʼavalei ivaneqea vanue debanaya ʼabo ʼubu iqaʼuya ta ma ʼivina wayoyega ivekalilia webui Ieisu ʼiawanaya. \v 5 Ta Ieisu toʼavala dina edi vetumaqana ʼitea, ʼinega ʼoloto belubelu nana ʼinaya vonaya, “Natugu, eu luveifayavo niʼa yanuataqodi!” \p \v 6 Ta vaina luvine ana toveʼitayavo Ieisu diʼwenaya itoatoa ena vona inoqolia ta taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, \v 7 “Maʼoda baʼe ʼoloto nana vonavona ʼaiqa? Vonahaqiaqi, taunega givaneyea kavona Yaubada ʼidewani. Mana Yaubada ana ʼaidega otaqa ana fata luveifana nanuataqodi.” \p \v 8 Ta Ieisu nuanega edi nuanua niʼa alamania ʼinega vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina benaʼe ʼidewani onuanua ʼaiqa? \v 9 Ta isana maʼoda ena vona ʼaiqa ʼoloto belubeluna baʼe ʼinaya? Nage ena vonaya, ‘Eu ilivu luveifana niʼau yanuataqodi’, nage ena vonaya, ‘Uyaʼitoto, eu ʼebana uʼavala utauya?’ \v 10 Ta nuanuagu ona alamania yaʼa Tomotau Natuna me egu luvine waiwaina bwaʼobwaʼoya, ʼinega luaqiaqiegu be tomotau edi ilivu luveifana ena nuataqodi.” ʼInega Ieisu belubelu nana vonea vonaya, \v 11 “Yavoneu, uyaʼitoto eu ʼebana uʼavalei ta utauya eu ʼabagaya.” \p \v 12 ʼInega yaʼitoto ta ena ʼebana ʼewei, ta qabu matadiega ʼifoqe tauya. E omoʼe ʼinaya tomotau qabudi nuadi voqana ta Yaubada iawatuboya ivonaya, “Lova baʼe yanina ge taha tuta kada ʼitea.” \s1 Ieisu Libai gabea \r (Madiu 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 ʼInega Ieisu ʼevivi lavu Galili ʼinaya, ta balabalaya toatoa. E ʼinega tomotau qabudi imai ʼinaya ta itoa vivilia, ʼinega veʼale veʼitedi. \v 14 Veʼitedi gumwala ʼinega tautauya, ta taha takesi ana toʼewa ʼitea vanue ʼebefewa ʼinaya toatoa. Ana wawa Libai, tauna Alifio natuna, ta Ieisu voneaya, “Umai uʼabibodegu!” ʼInega Libai yaʼitoto ta Ieisu ʼabibodea. \p \v 15 Ta tuta nana Ieisu ma ana toʼabibodayavo ilugu Libai ena vanuea sabi ʼai, ʼinega takesi ana toʼewayavo ʼeala be wese toveilivu veifa maega itoabui ta iʼai, mana baʼe tomotau diavona qabudi Ieisu iʼabibodea. \v 16 \x * \xo 2:16 \xt Md 11:19\x* ʼInega Falisi taudi luvine ana toveʼitayavo Ieisu iʼitea, ʼinega ana toʼabibodayavo ivetalaʼaiedi ivonaya, “Tolaʼai weaqina emi toveʼita takesi ana toʼewayavo be wese toluveifadi maega iʼaiʼai?” \p \v 17 Ta Ieisu edi vona baʼe noqolia ʼinega vonedi vonaya, “Taudi aqiaqidi ge nuanuadi togiveaqiaqi, ta ʼesi tovevihiqa nuanuadi togiveaqiaqi. Yaʼa ge eda mai tunutunuqidi weaqidi ta ʼesi yamai toluveifadi sabi iuladi.” \s1 Vedede ana vetalaʼai weaqina \r (Madiu 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Ioni Togivebabitaiso ana toʼabibodayavo ta wese Falisiavo vaina tuta ivedede edi tafwalolo weaqina. ʼInega vaina tomotau imai Ieisu ʼinaya ta ivetalaʼaiea ivonaya, “Tolaʼai weaqina oʼa au toʼabibodayavo ge ida vedede, mana Ioni ana toʼabibodayavo ta wese Falisiavo adi toʼabibodayavo ivevedede?” \p \v 19 ʼInega Ieisu vona sesebaiega vonedi vonaya, “Tolaʼai ana aqiaqi ʼeguma vaqi ana toyoʼoyavo ina vedede tuta nana tovaqi meʼolotona maega itoatoa? Ge taha wese ana aqiaqi! Mana tauna ma enavo qabudi ina qaiawa. \v 20 Ta nawale tuta maimai ʼinaya tovaqi nana ina kafia be ina tauyea, ʼinega enavo me edi nuavita ina vedede.” \p \v 21 Ta wese vona sesebaiega vonedi vonaya, “Ge ana fata be kaleko vauvauna matavusinega kaleko ʼituʼituwaina kana bwabwadei. Ge daluaqiaqiea, mana nawale kana ʼutuya ʼinega bwabwada vauvauna nabwagogoma, ta kaleko ʼituʼituwainana ena eabu nagiveʼenaʼia. \v 22 Ta wese ge taha toga ʼoine vauvauna naiwaqa ukamanei wage ʼituʼituwaina yubai ʼwafidiega ʼinaya, mana nawale nanabahabuya, e ʼinega ʼoine nana ta wese wage nana ina luveifa. Ta ʼesi luaqiaqiea be ʼoine vauvauna kana iwaqia wage vauvauna yubai ʼwafidiega gamonaya.” \s1 Ieisu tauna Sabate ana Kaiwabu \r (Madiu 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 Sabate taha ʼinaya Ieisu ma ana toʼabibodayavo vaoqa gamonega itautauya ta witi vuaqina ma walona iʼegigoluya ta iʼaiʼai. \v 24 \x * \xo 2:24 \xt Luve 23:25\x* Ta Falisi iʼitedi ʼinega Ieisu ivonea ivonaya, “Tolaʼai weaqina au toʼabibodayavo ifewafewa ta Sabate ana luvine iludewa kavokavovoyei?” \p \v 25 \x * \xo 2:25 \xt 1Sam 21:1-6\x* ʼInega Ieisu veʼiedi vonaya, “Nage ge oda avoi Buki Nugwenugweina ʼinaya tolaʼai Deibida ma enavo iviaqia tuta nana botana gegoyo ilutonovia? \v 26 \x * \xo 2:26 \xt Luvi 24:5-9\x* Yaubada ena vanuea lugu ta beledi gwalagwalana ʼewei ʼabo ʼai. Ta beledi nana ma ana luvine toveguba dimo adi luaqiaqi be ina ʼainia. Ta tua mana ibotana, ʼinega Deibida beledi nana ʼewei ta wese enavo neidi ʼabo iʼai. Ta baʼe yani nana iviaqia lova toveguba edi tovanugweta Abiata ena tutaya.” \p \v 27 \x * \xo 2:27 \xt Luve 5:14\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Yaubada Sabate viaqia tomotau weaqidi, ta tomotau ge daviaqidi Sabate weaqina. \v 28 Ta yavona aqiaqiemi, yaʼa Tomotau Natuna yani qabuna yaluviluvinedi, ta wese yaʼa Sabate ana Kaiwabu.” \c 3 \s1 Ieisu ʼoloto nimana belubeluna giveaqiaqiea \r (Madiu 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Ta ʼinega wese Ieisu ʼevivi mai vanue tafwalolo ʼinaya, ta ʼoloto taha nimana belubeluna ʼitea toatoa. \v 2 Ta Falisi vaina Ieisu ivevekovea ʼeguma baʼe ʼoloto nana nagiveaqiaqiea Sabatea, be ʼinega ina veʼewei ta ina kafia. \v 3 ʼInega Ieisu ʼoloto nana vonea vonaya, “Umai baʼidia, ta tomotau matadia utovolo!” \p \v 4 \x * \xo 3:4 \xt Lk 14:3\x* ʼInega Ieisu Falisi vetalaʼaiedi vonaya, “Toyani luaqiaqieda be kana viaqi Sabatea? Nage yani aqiaqina kana viaqi, nage luveifana kana viaqi? Nage tomotau kana ʼetoyavuidi, nage kana luveʼaligidi?” Ta Ieisu ena vona baʼe ge ida veʼiea. \p \v 5 ʼInega Ieisu me ena gamosoala ʼita givila ta ʼita makimakidi, ta wese nuana vita edi vedeba ʼiʼwana weaqina. ʼInega ʼoloto nana voneaya, “Nimau usiʼotoi!” ʼInega nimana siʼotoia ta veaqiaqi ʼevivi. \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Md 22:15-16\x* ʼInega Falisiavo iʼifoqe itauya toluvine qiduana Elodi ena tomotauyavo ʼidia, ta adi ʼaidega idima govaqa maʼoda Ieisu ina luveʼaliga ʼaiqei. \s1 Tomotau qabudi ivaʼauta lavu Galili ʼinaya \p \v 7 ʼInega Ieisu nogedi ta ma ana toʼabibodayavo itauya lavu ʼinaya, ta qabu qiduana Galili ʼinega italaʼobea. \v 8 Ta wese vaina qabu Ieisu ena viaqayavo valena inoqolia, ʼinega Iudia be, Ielusalema be, Idumea be Iolidani diʼwenavo ʼidiega ta wese Taia be Saidoni ʼabaganavo ʼidiega ivaʼauta imai. \v 9-10 \x * \xo 3:9-10 \xt Md 14:36\x* Ta Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi waga taha goyona ina miea weaqina, mana tovevihiqa qabudi niʼa giveaqiaqiedi, ʼinega wese vaidi tovevihiqa ivevetunuefaefala nuanuadi Ieisu ina gitonovia. \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Lk 4:41\x* Ta tuta nana tomotau diavona niboana luveifadi niʼau iʼwahalidi Ieisu iʼitea ʼinega matanaya igivelukabwebwe ta ikolua ivonaya, “Oʼa Yaubada Natuna.” \p \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Mk 1:34\x* ʼInega Ieisu niboana luveifadi luvine waiwaina neidi vonaya, “Ge tomotau ʼidia ona vevonavonayegu yaʼa togama!” \s1 Ieisu ena tovaletuyana adi yau Tuwelo venuaʼivinedi \r (Madiu 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13-14 Ta ʼabibodanaya Ieisu ʼwatovu taha bwanaga ʼinaya, ta ena nuenuega tomotau gabedi ta imai ʼinaya. Ta tomotau diavona ʼidiega Ieisu ʼoloto adi yau tuwelo venuaʼivinedi, ta vonedi vonaya, “Omiʼa tuwelo mina yavenuaʼivinemi egu tovaletuyanayavo, ta omiʼa be yaʼa maega kana toa, ta ʼabiboda ena vetunemi tomotau ʼidia ona lugaihi. \v 15 Ta egu waiwai ena neimi ʼinega ami fata niboana luveifadi tomotau ʼidiega ona ʼwavinidi ina ʼifoqe.” \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Ion 1:42\x* Tuwelo diavona adi wawayavo baʼe: Saimoni (tauna Ieisu gabea Fita), \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Lk 9:54\x* ta wese Iemesa ma taina Ioni, taudi Sebedi natunavo ta Ieisu gabedi Bonagesi (ta wawa nana ana alamani yavalata natunavo), \v 18 ta wese Anidulu be, Filifi be, Batolomio be, Madiu be, Tomasi ta wese taha Iemesa, tauna Alifio natuna, ta wese Tadiasi be, Saimoni tauna Seloti edi qabu gamonega, \v 19 ta wese Iudasa Isakaliota, tauna Ieisu ana tosuluva. \s1 Ieisu ta Belisibubi \r (Madiu 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20 ʼInega Ieisu ʼevivi mai ena ʼabagaya, ta qabu qiduana ivaʼauta ʼinaya, e ʼinega ge ana fata ma ana toʼabibodayavo ida ʼai. \v 21 Ta tuta nana Ieisu ena susuyavo valena inoqolia ena fewa ʼinega ge daveyawaia, ʼinega imai sabi ʼebeʼewana ta taudiega ivonaya, “Niʼau vekwavakwava.” \p \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Md 9:34; 10:25\x* Ta luvine ana toveʼitayavo Ielusalemega iwebui mai ivonaya, “Belisibubi tauna niboana luveifadi adi tovanugweta. Ta Belisibubi nana niʼa Ieisu luguya, ta ena waiwaiega niboana luveifadi ʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi.” \p \v 23 ʼInega Ieisu tomotau qabudi gabedi imai ta vona sesebaiega vonedi vonaya, “Seitani ge ana fata Seitani naʼwavi ʼifoqeyei.” \v 24 Ta wese vonaya, “ʼEguma ʼebeluvine taha ʼinaya tomotau ina vetoatoasiʼi, ʼinega nawale ʼebeluvine nana nadawalili ta nabeʼu. \v 25 Ta wese ʼeguma susu taha nuanidia vetoatoasiʼi naʼifoqe e nawale edi toa naluveifa otaqa. \v 26 Seitani wese ʼidewana, ʼeguma ma enavo taudiega ina vedavi ʼinega edi toa naluveifa ta wese ena ʼebeluvine nahawala.” \p \v 27 Wese vona sesebaiega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, ge taha toga ana fata taha ʼoloto waiwaina ena vanuea nalugu ta ena kulufa navanawalidi. Ta ʼeguma tovanawala taha nuanuana nalugu, e ʼinega nugweta tovewaiwai nana nimana be wese ʼaqena nayoqonidi, ʼinega ana fata vanue nana ʼinaya nalugu ta kulufa qabuna navanawalidi. \v 28 Ta yavona aqiaqiemi, tomotau edi luveifana ta wese edi vona veifa qabuna Yaubada nanuataqodi, \v 29 ta ʼeguma taha toga Niboana Gwalagwalana naʼawaluveifea ʼinega Yaubada ge ana fata tomotau nana nanuataqoi, ta ʼesi ena luveifana naʼeno vataya.” \p \v 30 Baʼe ʼidewana Ieisu vona ʼaiqa mana luvine ana toveʼitayavo ivonaya, “Niboana luveifana niʼa lugu Ieisu ʼinaya, e ʼinega ena waiwaiega fewafewa.” \s1 Ieisu inana ta tainavo imai ʼinaya \r (Madiu 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 \x * \xo 3:31 \xt Mk 6:3; Ion 2:12; Via 1:14\x* ʼInega Ieisu inana ta wese tainavo imai ta vanue masuʼedaninaya itovolo, ʼinega vale ivetunei ʼinaya be vanuega naʼifoqe mai ina veqae. \v 32 Ta tomotau qabudi Ieisu itoa vivilia vale nana inoqolia ʼinega ivoneaya, “Toveʼita, inau be taimwavo isalisaliu.” \p \v 33 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Togama inagu ta tomeqabu taigwavo?” \p \v 34 ʼInega Ieisu qabu dina itoa vivilia ʼita makimakidi ta vonedi vonaya, “Omiʼa taumi inagwavo ta taigwavo. \v 35 Mana tomeqabu Tamagu ena nuanua iʼabiʼabibodea e taudi taigwavo be, novugwavo ta wese inagwavo.” \c 4 \s1 Vona sesebai vewana ana toveyavula weaqina \r (Madiu 13:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Mk 3:7-9; Lk 5:1-3\x* Ieisu ʼevivi mai lavu Galili balabalanaya ta wese veʼale veʼita. Ta tomotau qabudi ivaʼauta imai ʼinaya, e ʼinega Ieisu wagaya gelu ta tufwana talatete, ta tomotau qabudi nawale balabalaya itovotovolo. \v 2 \x * \xo 4:2 \xt Md 13:34; Mk 4:33-34\x* Ta Ieisu qabu dina vona sesebai ʼinega yani ʼeala weaqidi veʼitedi, ta veʼita diavona ʼidiega taha yani weaqina vonedi vonaya, \v 3 “Ovineneqa! Toveyavula taha tauya ena vaoqaya witi vewanina sabi veyavulina. \v 4 Ta tuta nana veyavuledi ʼinega vaina vewana iavuta ʼedabalaya, ta manuqa iʼitedi iwebui ta iʼai ʼovoidi. \v 5 Ta vaina iavuta bwaʼo dabodabona ʼinaya, ta ʼinega itabo kwayavona mana bwaʼobwaʼo yalayalana. \v 6 Ta tuta nana babaʼau vanemai ʼinega guvekwavuqidi, mana kwalamidi ge ida webui bwaʼobwaʼo gamonaya. \v 7 Ta wese vaina vewana talitali gamonaya iavuta ta maega itabo vefofo, ʼinega witi ge adi fata ida vuaqa, mana talitali nana vewaiwai ta fai veʼaligidi. \v 8 Ta vaina vewana bwaʼobwaʼo aqiaqinaya iavuta itabo ta ivuaqa, ʼinega vewana diavona ʼidiega vaina ivuaqa 30 ʼidewani, ta vaina 60, ta wese vaina 100.” \p \v 9 ʼInega Ieisu vonedi, “ʼEguma ma teniqami vona baʼe ona noqolia.” \s1 Vona sesebai ena ʼifoqe ʼiuna \r (Madiu 13:10-17; Luke 8:9-10) \p \v 10 Ta ena veʼita nana ʼabibodanaya Ieisu ana ʼaidega toatoa, ʼinega Tuwelo dina ta wese vaina tomotau maega ivaʼauta Ieisu ʼinaya ta ivetalaʼaiea vona sesebai adi alamani weaqina. \v 11 Ta Ieisu vonaya, “Omiʼa Yaubada ena ʼEbeluvine gamona ana alamani aqiaqi niʼau neimi. Ta tomotau qabudi gebu, ʼinega yani qabuna vona sesebaiega yavonevonedi, \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Ais 6:9-10; Via 28:26-27\x* ta lova tovesimasimana Aisea baʼe qabu diavona weaqidi madusimana vonaya, \q1 ‘Egu vona inoqonoqolia \q2 ta nuadi ge daʼeqaʼui, \q2 ta wese egu viaqayavo iʼiteʼitedi \q2 ta ana alamani ge ida lobei. \q1 Mana ʼeguma ida alamania \q2 ʼinega edi luveifayavo ʼidiega \q2 ida nuagivila be \q2 ʼinega Yaubada danuataqodi.’” \s1 Toveyavula vona sesebaina ana alamani weaqina \r (Madiu 13:18-23; Luke 8:11-15) \p \v 13 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Nage egu vona sesebai baʼe ge oda nuaʼeqaʼui? Be maʼoda ʼinega vona sesebai gabudi ona alamani ʼaiqedi? \v 14 Ta ena givesimatalia ʼimia, e baʼe: Tovaoqa nana tauna Yaubada ena vona ana toveyavula. \v 15 Vaina tomotau Yaubada ena vona inoqolia, ʼinega Seitani mai ta ʼidiega vona diavona ʼewa yavuledi, mana baʼe tomotau diavona kavona vewani dina iavuta ʼedabala ʼinaya. \v 16-17 Ta vaina tomotau Yaubada ena vona inoqolia, ta me edi qaiawa iawafeledi Vale nana ʼinaya. Ta vona diavona ge dalugu aqiaqi ʼidia, ʼinega tuta kukusana namo ʼidia ʼenova, mana tuta nana vita nage vevoalana ina lobea vona diavona weaqina, e ʼinega edi vetumaqana lukwayavonega ina nogea, mana baʼe tomotau diavona kavona vewani dina iavuta bwaʼobwaʼo yalayalana ʼinaya. \v 18 Ta vaina tomotau Yaubada ena vona inoqolia, \v 19 \x * \xo 4:19 \xt Md 19:23-24\x* ta kulufa kaikaiwabudi be wese bwaʼobwaʼo ana nuanuayavo nuadi ʼewea ta vona diavona inuafania ʼinega ge adi fata ina vuaqa, mana baʼe tomotau diavona kavona vewana talitali gamonaya iavuta. \v 20 Ta ʼesi vaina tomotau Yaubada ena vona inoqolia ta iʼawahaqiaqiea, ʼinega vaina ivuaqa 30 ʼidewani, ta vaina 60, ta wese vaina 100, mana taudi kavona vewana diavona iavuta bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya.” \s1 Vona sesebai lamufa weaqina \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 \x * \xo 4:21 \xt Md 5:15; Lk 11:33\x* Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Lamufa kana gabuya, ta gebu ʼulenega kana talakabubui nage ʼivi ʼayanaya kana aʼukwaivei. Ta ʼesi luaqiaqiea kana aʼuvaneqea ʼebeaʼu debanaya be ʼinega vanue gamona nasimatala. \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Md 10:26; Lk 12:2\x* Yani qabuna ʼwaiʼwaividi nawale ina ʼifoqe vunavunaqaya. Ta wese yani qabuna bwabwahadi nawale ina ʼifoqe ʼatamanaya. \v 23 ʼEguma ma teniqami vona baʼe ona noqolia!” \p \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Md 7:2\x* Ta wese vonedia, “Tolaʼai niʼa onoqolia ona nuaveʼavina aqiaqiea. Ta ʼeguma Yaubada ena vona ona noqola aqiaqiea, e ʼinega Yaubada ena vona ona alamania, ta baʼe alamani nana nagiveqiduea. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Md 13:12; 25:29; Lk 19:26\x* Mana ʼeguma taha toga ena alamani qiduana Yaubada ena vona weaqina, e nawale Yaubada wese nagiveqiduea ʼinaya. Ta ʼeguma taha toga Yaubada ena vona ge nanoqola aqiaqiea, e nawale ena alamani goyona wese Yaubada naʼewa yavulea ʼinega.” \s1 Vona sesebai vewana tabotabona weaqina \p \v 26 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Yaubada ena ʼEbeluvine kavonaya taha ʼoloto witi vewanina veyavuledi talaqaya. \v 27 Ta mali fewa be mali fewa vesitaqoya ʼinega ʼevisa ʼaubena ʼabibodanaya vewana diavona ʼitedi niʼa iʼelutabo, ta ʼoloto nana ge taha yani daviaqia edi tabo weaqina, ta tua taudiega itabotabo, \v 28 mana bwaʼobwaʼo taunega witi nana vevevuaqia. Nugweta tolobwana nahaʼuya, ta ʼabiboda lovena nasiveyavula, be ʼebeluʼovoa witi walona naludiditanaha. \v 29 \x * \xo 4:29 \xt Ioe 3:13; Ve 14:15\x* Ta tuta nana witi naʼwauqia ʼinega ʼoloto nana ena naifiega nabolimanidi, mana bolimana ana tuta niʼa ʼifoqe.” \s1 Vewana goyona ena veago vona sesebaina \r (Madiu 13:31-32,34; Luke 13:18-19) \p \v 30 Ieisu wese vonedi vonaya, “Maʼoda ʼinega Yaubada ena ʼEbeluvine ena givesimatala ʼaiqei ʼimia? \v 31 Nage baʼe ʼidewana ena vetalatutula ʼaiqea: Yaubada ena ʼEbeluvine kavona teʼwa vewanina, mana vewani nana yani goyona. \v 32 Ta ʼeguma kana ʼwadia e ʼabiboda natabo ta yani qabuna vaoqaya itabotabo naveqidua vaʼinedi. Ta wese nalaqa, ʼinega manu ina vaʼauta ta ina nevuqa ʼinaya.” \s1 Ieisu tomotau tuta qabuna vona sesebaiega veʼitedi \p \v 33 Ieisu ena lugaihi tomotau ʼidia tuta qabuna vona sesebai ʼinega veveʼitedi. Ta Ieisu edi alamani ana fata ʼinega veveʼitedi. \v 34 Vonahaqiaqi, ge taha tuta mali veʼita ʼinega daveʼitedi. Ta ʼabiboda ʼeguma Ieisu ma ana toʼabibodayavo adi ʼaidega itoatoa ʼinega vona sesebai qabuna gigivesimatalia ʼidia. \s1 Ieisu yaqina be nufula givedaumwalia \r (Madiu 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Ta niʼa velavilaviea ʼinega Ieisu wagega ena lugaihi luʼovoia, ta ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Omai ogelu, kana vaukamana lavu diʼwenaya.” \v 36 ʼInega igelu ta tomotau qabudi balabalaya inogedi, ta wese vaina tomotau me edi waga maega itauya. \v 37 ʼInega yaqina waiwaina veʼale, ta nufula qiduana waga gamonaya goi ʼeboʼebodea, ʼabo tuta goyona ida damana. \v 38 Ta Ieisu waga yiqunaya ana kunukana niʼa aʼui ta ʼeno motaiva. ʼInega toʼabiboda dina idivanoya ivoneaya, “Kaiwabu, nage ge uda nuanua weaqida, mana tuta goyona kana damana!” \p \v 39 ʼInega Ieisu tovolo ta yaqina be nufula lugwaeyedi vonaya, “ʼElovemi!” Tuata yaqina be nufula ʼegwaedi ta daumwala ʼifoqe. \p \v 40 ʼInega ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina omwanimwaniniva? Ana ʼita nawale ge oda vetumaqanegu?” \p \v 41 Ta toʼabiboda dina imwaniniva qiduana ta taudi ʼidia ivonaya, “Toʼoloto baʼena, mana yani qabuna ena vona imatayagea, ta wese yaqina be nufula bonana ivematamatayagea?” \c 5 \s1 Ieisu niboana luveifadi ʼwavi ʼifoqeyedi \r (Madiu 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 ʼInega Ieisu ma ana toʼabibodayavo lavu mali diʼwenega ivaukamana ta me Gelasine edi diʼwe ʼinaya ilugu. \v 2 Ta omoʼe ʼinaya taha ʼoloto niboana luveifadi niʼa iʼwahalia debaʼunuya toatoa. Ta tuta nana Ieisu wagega webui, ʼinega ʼoloto nana debaʼunuyega ʼifoqe mai ʼinaya. \v 3 Tomotau tuta qabuna ʼaqena be nimana seniega iyoqoyoqonidi, \v 4 ta tua ʼeʼeluhufeufedi, ʼinega ge taha toga ana fata nakafia be nayoqona ʼeviviei. \v 5 ʼAubena wese velovelovana ʼidia yabayaba bwanagaya ta wese debaʼunuya ta tuta qabuna vevekolukolua ta ginausega taunega luludaʼea. \p \v 6 Ieisu nawale luluvaiega maimai ʼinega ʼoloto nana ʼita naqo ʼitea. ʼInega vihila tauya ta Ieisu ʼiawanaya tuqatuqanega sobadi ta iwaʼodu. \v 7-8 \x * \xo 5:7-8 \xt Mk 1:24\x* ʼInega Ieisu vonea vonaya, “Niboana luveifau, ʼoloto baʼe ʼinega uʼifoqe!” Ta niboana luveifana bonana qiduanega vonaya, “Ei Ieisu, oʼa Yaubada Toatoa Vanena Natuna, tolaʼai nuanuau una viaqi ʼiguya? Ta Yaubada ana wawega una vona fofofola ʼiguya gebu una luvematasabugu.” \p \v 9 ʼInega Ieisu niboana luveifana vetalaʼaiea vonaya, “Maʼoda au wawa?” \p E tauna vonaya, “Agu wawa ʼEaʼealima, mana ʼoloto baʼe gamonaya qabuma atoatoa. \v 10 Ta wese avevenoqieu ge una ʼwavi ʼifoqeyema baʼe diʼwe nana ʼinega.” \p \v 11 Ta omoʼe bwanaga lilivanaya bawe qabudi iduaduala. \v 12 ʼInega niboana luveifa dina inoqi Ieisu ʼinaya ivonaya, “Una vetunema be ana lugu omoʼe bawe ʼidia!” \v 13 ʼInega Ieisu awafeledi ta niboani dina ʼoloto nana ʼinega iʼifoqe, e bawe ʼidia ilugu. ʼInega bawe dina qabudi ivihila itauya ta dabega ibeʼu iwebui lavuya idamana. Ta bawe dina adi yau ʼidewani 2,000. \p \v 14 Ta bawe adi toʼitamakiavo idena itauya ʼabaga qiduqiduadi be goyogoyodi ʼidia, ta tolaʼai niʼa iʼitea isimana ʼifoqe tomotau qabudi ʼidia. ʼInega totoa ʼabaga dina imai nuanuadi matadiega ina ʼitea tolaʼai ʼifoqe. \v 15 Imai Ieisu ʼinaya ta ʼoloto nana lova niboana luveluveifadi iluvekwavea iʼitea ta imwaniniva, mana aqiaqina toatoa ta niʼa vekaleko, be wese ʼunuʼununa veaqiaqi. \v 16 ʼInega taudi yani qabuna niʼa iʼitea matadiega e isimana tomotau ʼidia maʼoda ʼoloto nana veaqiaqi ʼaiqa, ta wese bawe weaqidi isimana maʼoda iveilaqe ʼaiqa. \v 17 ʼInega totoa ʼabaga Ieisu ivonea ivonaya, “Nuanuama una tauya ta ema ʼabaga una nogea!” \p \v 18 Tutana Ieisu wagaya gelu, ʼinega ʼoloto nana lova niboana iʼwahalia mai Ieisu ʼinaya venoqiea vonaya, “Kaiwabu, yaʼa nuanuagu oʼa maega kana tauya.” \p \v 19 ʼInega Ieisu voneaya, “Ge ana fata, ta ʼesi una ʼevivi una tauya eu gadeavo ʼidia. Ta maʼoda Yaubada ena nuakolokoloyega giveaqiaqi ʼaiqeu una simanea ʼidia, ta ina noqolia.” \v 20 ʼInega ʼoloto nana tauya Dikafoli ʼabaganavo ʼidia ta Ieisu ena viaqa waiwaina tauna ʼinaya weaqina simanayea, e tomotau qabudi inoqolia ʼinega nuadi voqana. \s1 Ieisu vivine magilafudi giveaqiaqiedi \r (Madiu 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Ta Ieisu ma ana toʼabibodayavo ivaukamana ʼevivi lavu Galili diʼwenaya. Omoʼe ʼinaya qabu qiduadi ivaʼauta balabalaya ta Ieisu itoa vivilia. \v 22 ʼInega taha ʼoloto ana wawa Yailo, tauna vanue tafwalolo ana tovanugweta, mai Ieisu ʼinaya ta ʼiawanaya iwaʼodu, \v 23 ta noqinoqi waiwai vonaya, “Kaiwabu, natugu mevavinena goyona nawale yawaina nagumwala, ʼinega nuanuagu una mai ta nimauyega una gitonovia ʼinega naveaqiaqi be mayawaina natoatoa.” \p \v 24 ʼInega Ieisu yaʼitoto ta toluvine nana maega itutuvila itauya, ta tomotau qabudi iʼabiʼabibodea ta ivevetunuefala ʼedaya. \v 25 Ta qabu diavona gamodia taha vavine ma ana vihiqa sulalina inoinoqa yaʼwala tuwelo ʼidia, ta nawale inoinoqa ge daluaʼu. \v 26 Tuta qabuna tauya togweli qabudi ʼidia, ta ena kulufa ʼidia vegumwalia ta ge daveaqiaqi, ta ʼesi ana vihiqa veʼenaʼi. \v 27-28 Tutana vavine nana Ieisu valena noqolia qabu maega itautauya, ʼinega vavine nana Ieisu ʼabibodanega maimai ta ena nuanua gamonaya vonaya, “ʼEguma Ieisu ana kwakwalufai ena gitonoviamo ʼinega ena veaqiaqi.” ʼInega mai Ieisu gwavunaya ta ana kwakwalufai gitonovia. \v 29 Ta tuta nana gitonovia ʼinega sulalina yafaha kwayavonia ta lutonovia niʼa veaqiaqi. \p \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Lk 6:19\x* Niʼau Ieisu lutonovia ena waiwai ʼifoqe, ʼinega tunugivila vetalaʼaiedi vonaya, “Togama gitonovigu?” \p \v 31 ʼInega ana toʼabibodayavo ivonaya, “Kaiwabu, tolaʼai weaqina uvetalaʼai togama au kaleko gitonovi, ta ge uda ʼitedi tomotau qabudi ivatafutafufuda.” \p \v 32 Ta Ieisu nawale ʼita givigivila tomotau nuanidia nuanuana naʼitea togama gitonovi. \v 33 Ta vavine nana niʼa alamania tolaʼai ʼifoqe ʼinaya, ʼinega mai Ieisu ʼinaya ta ʼaqenaya iwaʼodu. Ta me ena mwaniniva tatava, ta yani qabuna weaqina simana aqiaqiea ʼinaya. \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Mk 10:52; Lk 7:50; 17:19\x* Ta Ieisu vonaya, “Natugu, eu vetumaqana ʼinega niʼa uveaqiaqi. Uyaʼitoto, ge una nuanua mana au vihiqa niʼa awala.” \p \v 35 Ieisu nawale vonavona, ʼinega Yailo tauna vanue tafwalolo ana tovanugweta ena vanuega vaina tomotau iʼifoqe imai ta ivoneaya, “Natuhu yawaina niʼa gumwala, ʼinega Toveʼita ge una veʼaqe visiqi.” \p \v 36 Ta Ieisu wese valena noqolia ta Yailo vonea vonaya, “Ge giwaliu nahaʼala, ta ʼesi una vetumaqanamo.” \p \v 37 ʼInega Ieisu qabu awatayedi ge ina talaʼobei, ta toʼabiboda toidi maega itautauya, taudi Fita be Iemesa ma taina Ioni. \v 38 Itautauya ta Yailo ena vanuea iʼifoqe ʼinega toʼewabamu be wese todou bonadi ʼenaʼina inoqolia. \v 39 ʼInega Ieisu lugu e vonedia, “Tolaʼai weaqina odoudou ta ovevekolukolua? Gwama baʼe ge daʼaliga ta ʼesi ʼeno motaiva ʼenoʼeno.” \v 40 Ta todou Ieisu idagiea. \p ʼInega Ieisu ʼwavinidi iʼifoqe, ta gwama tamana be inana ta wese ana toʼabibodayavo toidi Ieisu maega ilugu gwama ana ʼivia. \v 41 \x * \xo 5:41 \xt Lk 7:14\x* Ta Ieisu gwama nimanaya kafi e vonaya, “Talita koum!” (Ana alamani “Iodi uyaʼitoto!”) \v 42 Baʼe gwama nana niʼau yaʼwala tuwelo lobea. Ta tuta nana Ieisu divanoya ʼinega lukwayavonega tovolo ta yaba dadana. Tamana be inana ta wese ana toʼabibodayavo nuadi voqana aqiaqi. \v 43 ʼInega Ieisu awatayedi vonaya, “Ge taha toga ʼinaya ona simanayegu egu viaqa baʼe weaqina, ta ana ʼabwaga ona neia naʼai.” \c 6 \s1 Me Nasaleta Ieisu inogea \r (Madiu 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 Ieisu Yailo ena vanue nogea, ʼinega ma ana toʼabibodayavo itauya ena ʼabagaya. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Ion 7:15\x* Omoʼe ʼinaya itoatoa ta ʼaubena Sabate ʼifoqe. ʼInega lugu vanue tafwaloloya ta veʼale veʼita, e tomotau qabudi inoqolia nuadi voqana, ʼinega ivonaya, “ʼOloto baʼe, toʼedega ena alamani lobei ta wese ena viaqa waiwaidi ʼebenuavoqana tolaʼaiega ʼewei?” \v 3 Ta wese ivonaya, “ʼOloto baʼe, tauna toʼeyoqona, waisa? Ta inana Meli be tainavo Iemesa be Iosefa be Iudasa ta wese Saimoni. Ta wese novunavo maega katoatoa, waisa?” ʼInega tomotau Ieisu inogea. \p \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Ion 4:44\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Tovesimasimanayavo adi ʼamayaba ilobelobea mali ʼabagega, ta edi ʼabagayavo ta wese edi gadeavo ʼidiega ge taha ʼamayaba ida lobea.” \v 5-6 Ta Ieisu nuana voqana mana tomotau ge ida vetumaqanea. ʼInega ge ana fata viaqa ʼebenuavoqana ʼeala daviaqidi, ta tovevihiqa ʼevisa dimo gitonovidi ta giveaqiaqiedi. ʼInega Ieisu luvivila ʼabaga taha taha ʼidia ta veveʼita. \s1 Ieisu Tuwelo dina vetune ʼifoqeyedi \r (Madiu 10:5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 Ieisu Tuwelo dina gaba vaʼauqidi, ʼinega lualua vetunedi ina luvivila ʼabaga taha taha ʼidia. Ta ena luvine be wese ena waiwai neidi, ʼinega adi fata niboana luveifadi tomotau ʼidiega ina ʼwavi ʼifoqeyedi. \v 8-9 \x * \xo 6:8-9 \xt Lk 10:4-11\x* ʼInega Ieisu luʼaqetutudi vonaya, “Ge taha tolaʼai ona ʼewei emi luvivila weaqina. Ge ʼabwaga, ge kode, ge ami kaleko vemagilafuna, ta wese ge mane. Ta emi kewala namo nimamia ta wese ami ʼaqeyafayafa ona veʼaqe.” \v 10 ʼInega wese vonedi vonaya, “ʼEguma ina gabemi taha vanue ʼinaya ona lugu, e ʼinega vanue nana ʼinaya ona toatoa ana laba ʼabaga nana ona nogea. \v 11 \x * \xo 6:11 \xt Via 13:51\x* Ta ʼeguma ʼabaga vaina ʼinaya ona ʼifoqe ta totoa ʼabaga ge ina ʼebeʼewemi ina tauyemi edi vanuea, ta wese ʼeguma ge nuanuadi ina vineneqemi, e ʼinega ʼaqemiega fwayafwaya ona vavutuvutuqia, ta ona nogedi. Baʼe ʼinega ona veʼitedi nawale vita naʼifoqe ʼidia.” \p \v 12 ʼInega ana toʼabibodayavo iluvivila ʼabaga qabudi ʼidia ta tomotau ilugaihidi be edi ilivu luveifana ina nogedi ta ina nuagivila. \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Iem 5:14\x* Ta niboana luveifadi ʼeala tomotau ʼidiega iʼwavi ʼifoqeyedi, ta wese tovevihiqa qabudi dedeʼwega ʼwafidi iʼeʼabiʼabia ta iveaqiaqi. \s1 Ioni Togivebabitaiso ena ʼaliga \r (Madiu 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Vonahaqiaqi, lova Elodi taunega luvine aʼuya ta Ioni ikafia iaʼuluguyea vanue ʼebeyoqona ʼinaya. Ta Ioni ana kafi ʼiuna taha vavine adi wawa Elodiasa. Taudi Elodi tuana Filifi moqanena, ta Elodi luabuyedi ta vaqidi. \v 15 \x * \xo 6:15 \xt Luvi 18:16\x* ʼInega Ioni Elodi vonea vonaya, “Benaʼe ilivu ge aqiaqina, mana tuau moqanena uvaqidi, ʼinega luvine ubwegea.” \v 16 Ta Ioni ena lugaihi ʼinega vavine dina diadi vilea nuanuadi ina luveʼaligia. Ta ge adi fata, \v 17 mana Elodi Ioni ʼamayabea ena ilivu gwalagwalana be tunutunuqina weaqina. Ta wese alamania tauna Yaubada ena tofewa taha. ʼInega Elodi Ioni tufwana mwaninivea ta vabodebodea. Elodi nuanuana Ioni ena lugaihi nanoqolia, ta weaqina giwalina aʼala. \p \v 18 ʼInega Elodi ena ʼaubena viʼoi ana nuaveʼavina ʼifoqe. Ta Elodiasa ʼaubenana ʼinaya ʼeda niʼau inuaʼeqaʼuya maʼoda ʼinega Ioni ina luveʼaligi. Ta ʼaubena nana weaqina ʼabwaga ʼenaʼina iʼivaʼavaʼaia. ʼInega Elodi ena tomotauyavo ʼidewani toluvineavo be toluavia adi tovamatanayavo ta wese Galili ʼabaganavo ana kaiwabuyavo gabedi imai. \v 19 Tuta nana Elodi totoa vaʼauta maega iʼaiʼai, ʼinega Elodiasa natudi mevavinena lugu mai matadia tovolo, ta ouyega gigiveqaiawedi. ʼInega Elodi iahaba nana vonea vonaya, “ʼEguma taha yani nuanuau ta weaqina una noqiegu, e ena neiu.” \v 20 ʼInega vona fofofola ta wese Tamada ʼinanea vonaya, “Vonahaqiaqi, tolaʼai weaqina una noqi ʼiguya ena neiu, ta wese ana fata egu ʼebeluvine diʼwena ena daʼei ena neiu!” \p \v 21 ʼInega iahaba nana ʼifoqe tauya inana ʼidia ta vetalaʼaiedi vonaya, “Inagu, toyani weaqina ena noqi Elodi ʼinaya?” \p Ta inana ivonaya, “Elodi una voneaya, ‘Nuanuagu Ioni Togivebabitaiso ʼunuʼununa una neigu.’” \p \v 22 ʼInega iahabana lukwayavoni ʼevivi Elodi ʼinaya ta vonaya, “Nuanuagu baʼitaga Ioni Togivebabitaiso ʼunuʼununa gaeba ʼinaya una dodoi una neigu.” \p \v 23 ʼInega Elodi nuana vita aqiaqi ta ge ana fata nanoga mana niʼau Tamada ʼinanea totoa vaʼauta matadia. \v 24 ʼInega Elodi toluavia taha luvetunei natauya vanue ʼebeyoqona ʼinaya, ta luvine neia be Ioni ʼunuʼununa namiea. ʼInega ʼoloto nana tauya ta Ioni magana daʼea, \v 25 ta ʼunuʼununa gaebaya dodoi ta ʼavalei miea ʼabo iahaba nana neia. ʼEwei tauya ta inana neidi. \v 26 Ta Ioni ana toʼabibodayavo ena ʼaliga valena inoqolia, ʼinega imai ta Ioni ʼwafina iʼewei e itavunia. \p \v 27 Ta Ieisu ena viaqa waiwaidi valena tomotau iyavula dadanea diʼwe qabuna ʼidia, ta Elodi wese vale nana noqolia. Ta vaina tomotau ivonaya, “Ioni Togivebabitaiso ʼaligega niʼa yaʼitoto ʼevivi, ta baʼe ʼinega ana fata yani diavona ʼebenua voqana wese viaviaqidi.” \p \v 28 Ta vaina ivonaya, “Tauna Ilaitia.” \p Ta wese vaina tomotau ivonaya, “Tauna tovesimasimana taha kavona lova tovesimasimana nugwenugweidi ʼidewana.” \p \v 29 Ta tuta nana Elodi mali vona be mali vona tomotau ʼidiega noqolia ʼinega vonaya, “Lova Ioni Togivebabitaiso yaluveʼaligia, ta niʼa ʼaligega yaʼitoto ʼevivi.” \s1 Qabu qiduadi Ieisu veʼainidi \r (Madiu 14:13-21; Luke 9:10-17; Ioni 6:1-14) \p \v 30 \x * \xo 6:30 \xt Lk 10:17\x* Tovaletuyana dina niʼau iʼevivi mai Ieisu ʼinaya ta itoa vivilia. ʼInega edi fewa be wese edi veʼita weaqina isimana ʼinaya. \v 31 Ta tomotau qabudi tuta qabuna imaimai ʼeviʼevivi. ʼInega Ieisu me ena tovaletuyanayavo ge adi fata ida veyawai ta ida ʼai. ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Omai ʼiguya, be kana tauya diʼwe taha tomotau geqana ʼinaya, ta omoʼe ʼinaya ada ʼaidega kana veyawai.” \v 32 ʼInega taha waga ʼinaya igelu sabi tauya diʼwe tomotau geqana ʼinaya. \v 33 Ta tuta nana italatete malavetaya tomotau ʼeala iʼita ʼinanedi. ʼInega qabudi ta wese ʼabaga taha taha ʼidiega tomotau ʼaqediega ivihilamo imaduʼifoqe. \v 34 \x * \xo 6:34 \xt Naba 27:17; Md 9:36\x* Tuta nana Ieisu wagega vawebui balabalaya ʼinega qabu qidua vaʼinedi ʼita nuaduyedi, mana taudi kavona sifi luluveʼwaividi ge adi toʼitamakimo. Ta ʼinega veʼale veʼitedi yani ʼeala weaqidi. \p \v 35 \x * \xo 6:35 \xt Mk 8:1-9\x* Ta niʼa lulaviea ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo imai ivoneaya, “Kaiwabu, diʼwe baʼena tomotau geqana ta babaʼau niʼau lialia ʼunuva. \v 36 ʼInega tomotau qabudi una vetunedi ina ʼevivi ina tauya ʼabaga vaina diʼwedaya, ta taudiega adi ʼabwaga ina sali ta ina gimwane.” \p \v 37 ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Omiʼa ʼabwaga ona neidi ina ʼai!” \p ʼInega Ieisu iveʼiea ivonaya, “Ge ama fata tomotau qabudi adi ʼabwaga ana gimwanei, mana ana veʼia qidua vaʼinena. Ta ʼesi ʼeguma mane qiduana ʼimaya daʼenoʼeno kavona ʼoloto adi yau 8 edi fewa waiʼena ʼaidegana weaqina ana veʼia, e ʼinega baʼe tobotana dina adi ʼabwaga ama fata ada gimwanea.” \p \v 38 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Beledi ʼevisa ʼimia? Otauya oʼeloʼita.” \p Ta niʼa ilobea ʼinega ivoneaya, “Beledi nima ʼaidegana ta wese ʼiqana magilafudi.” \p \v 39 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi tomotau qabudi ina luvinedi be ina toabui libia guguna ʼinega. \v 40 Ta vaina guguna itoavaʼauta ʼidewana 100, ta vaina 50. \v 41 ʼInega Ieisu beledi nima ʼaidegana ta ʼiqana magilafudi ʼewedi ta ʼita vane mahalaya ʼinega lukaiwa ta beledi gitomwedi. ʼInega ana toʼabibodayavo neidi, ta ivewilaʼayea ma ʼiqanina tomotau qabudi ʼidia. \v 42 ʼInega qabudi iʼai ta gamodi ʼelukoko. \v 43 Ta toʼabiboda dina beledi be ʼiqana ʼawagigidi ivaʼauqidi ta ʼonena adi yau tuwelo iluveagatunaʼidi. \v 44 Ta toʼai diavona ʼidiega ʼoloto dimo adi yau 5,000 ʼidewani. \s1 Ieisu tautauya lavu debanega \r (Madiu 14:22-33; Ioni 6:15-21) \p \v 45 Ta ge tuta kuena ʼabibodanaya Ieisu ana toʼabibodayavo lubibinedi vonaya, “Wagaya ona gelu be ona nugweta ona vaukamana mali diʼwea Bedesaida ʼinaya. Ta yaʼa tomotau qabudi ena vematamagilafuyedi be ina veʼiyavula edi ʼabagayavo ʼidia.” \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Lk 5:16\x* ʼInega igelu ta Ieisu qabu diavona luvetunedi iyavula, ta ʼabiboda ʼwatovu bwanagaya sabi venoqi. \v 47 Ta niʼa velovanea ʼinega ana toʼabibodayavo nawale lavu malavetanaya wagaya itautauya, ta tauna ana ʼaidega nawale oade bwanagaya toatoa. \v 48 ʼInega Ieisu ʼitedi inevaneva ta ge adi fata ina vihila, mana yaqina ʼauʼiaʼiawedi. ʼInega manu ʼaʼalaya Ieisu lavu debanega maimai ʼidia tuta goyona nanogedi. \v 49 \x * \xo 6:49 \xt Lk 24:37\x* Ta tuta nana Ieisu iʼitea ʼinega ivonaya be otala. ʼInega imwaniniva ta idiula, \v 50 ta Ieisu lukwayavoni vonedia, “ʼElovemi, yaʼa baʼe taugu emi Kaiwabu, ʼinega ge ona mwaniniva!” \v 51 \x * \xo 6:51 \xt Mk 4:39\x* ʼInega Ieisu wagaya gelu ʼabo yaqina luaʼu. Ta toʼabiboda dina nuadi voqana qiduana, \v 52 mana nawale nuadi ge daʼeqaʼuya Ieisu ena fewa waiwaina weaqina tuta nana tomotau qabudi veʼainidi beledi nima ʼaidegana ʼinega, mana edi vetumaqana goyona ta wese debadi ʼiʼwanina. \s1 Ieisu tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi Genasaleta ʼinaya \r (Madiu 14:34-36) \p \v 53 ʼInega ivaukamana lavu diʼwenaya ʼabaga Genasaleta ʼinaya, ta waga iluifwea. \v 54 Ta tutana ivawebui totoa ʼabaga Ieisu iʼinanea. \v 55 ʼInega tomotau diavona ivihila itauya ʼabaga qabuna ʼidia, ta Ieisu Valena isimanayea tomotau ʼidia maʼinaya toatoa. ʼInega tovevihiqa qabudi ma ʼividi iʼavaledi itauyedi Ieisu ʼinaya. \v 56 Ta Ieisu luvivila diʼwe taha taha ʼidia, ʼabaga qiduqiduadi be ʼabaga goyogoyodi, ta wese vaoqaya. Ta tovevihiqayavo imiedi ʼebetoavaʼauta ʼidia, ta ivenoqi ʼinaya ʼeguma ana fata ana kwakwalufai matavusinamo ida gitonovia. ʼInega Ieisu awafela ʼidia, ta aiqabu igitonovia e iveaqiaqi. \c 7 \s1 Me Diu tubudiavo edi ilivu weaqina \r (Madiu 15:1-9) \p \v 1 ʼAbiboda Falisiavo ta wese luvine ana toveʼitayavo maega imai Ielusalemega, ta Ieisu ʼinaya ivaʼauta itoa vivilia. \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Lk 11:38\x* Ta Ieisu ana toʼabibodayavo iʼitedi iʼaiʼai, ʼinega diadi vilea mana nimadi ge ida ʼutudi. \v 3 (Falisiavo ta wese me Diu qabudi tubudiavo edi ilivu ikafikafia. ʼInega ge taha toga ana fata naʼai ʼeguma nimana ge ana ʼutumo. \v 4 \x * \xo 7:4 \xt Md 23:25\x* Ta ʼeguma ʼabaga ʼebegimwane ʼinega ina mai, e nugweta ina uweta ʼinega ina ʼai. Ta wese luvine qabuna tubudiavo ʼidiega gaeba be vedi be wese ʼulena adi ʼutu weaqina iʼabiʼabibodedi.) \v 5 ʼInega Falisiavo be luvine ana toveʼitayavo Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Tolaʼai weaqina au toʼabibodayavo tubudavo edi ilivu ge ida ʼamayabedi, mana nimadi bwavubwavuna ta iʼaiʼai?” \p \v 6 \x * \xo 7:6 \xt Ais 29:13\x* ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, \q1 “Omiʼa tovemeahaqila! \q1 Lova tovesimasimana Aisea \q2 weaqimi maduvona fofofolayea \q2 tuta nana Yaubada ena vona ʼwayavia, \q2 ta baʼe ʼidewana vonaya, \q1 ‘Tomotau baʼe ʼawadiega iʼamayabegu, \q2 ta giwalidiega itoa luluvai ʼiguyega. \q1 \v 7 Ta wese ʼiguya ihiwaiwaʼodu kavokavovo, \q2 mana edi veʼita luvineavo weaqina \q2 tomotau edi nuenuega, \q2 ta ge yaʼa ʼiguyega.’” \m \v 8 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, omiʼa Yaubada ena luvineavo ge oda ʼabibodedi, mana tubumiavo edi ilivu nawale okafiʼiʼihia.” \p \v 9 Ta wese vonedi vonaya, “Vonigo onuaia omiʼa toalamani aqiaqi, ta gebu! Mana Yaubada ena luvineavo onogenogedi, ta ʼesi tubumiavo edi ilivu oʼabiʼabibodedi. \v 10 \x * \xo 7:10 \xt ʼIfo 20:12; 21:17; Luve 5:16\x* Lova Mosese Yaubada ena luvine simanea vonaya, ‘Tamau wese inau una ʼamayabedi.’ Ta wese vonaya, ‘ʼEguma togama tamana wese inana navona veʼalatedi e luaqiaqiea be naʼaliga.’ \v 11 Ta omiʼa ovonaya vonigo taha toga tamana be inana ana fata navonedi navonaya, ‘Soli qiduana, yaʼa egu kulufayavo niʼau yahawafeledi Yaubada ʼinaya, ʼinega ge agu fata ena iulemi.’ \v 12 Ta baʼe vona nana ʼinega tomotau adi iula tamadiavo be inadiavo ʼidia oawahawatayedi. \v 13 Yavona aqiaqiemi, tubumiavo edi ilivu baʼe ʼinega ta wese emi veʼita qabudi ʼidiega Yaubada ena vona olukavokavovoyea.” \s1 Toyani ana fata tomotau nagivebwavudi Yaubada ʼiawanaya \r (Madiu 15:10-20) \p \v 14 ʼInega wese Ieisu tomotau qabudi gabedi imai ʼinega vonedi vonaya, “Qabumi egu vona baʼe ona noqolia ta ona nuaʼeqaʼuya! \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Via 10:14-15\x* Tolaʼai kaʼaiʼainia ge ana fata nagivebwavuda. Ta ʼesi tolaʼai ʼawadega ʼifoʼifoqe mai e ana fata nagivebwavuda.” \v 16 [“ʼEguma ma teniqami vona baʼe ona noqolia!”] \p \v 17 ʼInega Ieisu qabu qiduadi nogedi ta ma ana toʼabibodayavo ilugu taha vanue ʼinaya, e ʼinega ivetalaʼaiea ena vona nana tomotau ʼidia ana alamani weaqina. \v 18 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Nage omiʼa wese nuami nawale ge daʼeqaʼuya? Ta ona alamani aqiaqiea tolaʼai kaʼaiʼainia lugulugu gamodaya ge ana fata nagivebwavuda. \v 19 Mana ʼabwaga ge dalugulugu giwalidaya, ta ʼesi tautauya gamodaya, ʼinega ʼabiboda tautauya avuqainaya.” (Ena veʼita baʼe ʼinega Ieisu givesimatalia ʼidia ʼabwaga qabuna vunavunaqidi.) \p \v 20 Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Tolaʼai ʼifoʼifoqe tomotau eda nuenuega e ana fata nagivebwavuda, \v 21 ʼedewani nuanua luveifadi be, velamoʼeno kavokavovo be, vanawala be, luveʼaliga be, \v 22 luabu be, vemanuguba be, nuanua kavokavovo be, vediavilavila be, uʼava be, veʼifiʼifi be, vemwakoloai be, gagasa be, vegila ta wese vaina ilivu kavokavovo. \v 23 Baʼe ilivu diavona luveifadi iʼifoʼifoqe tomotau edi nuenuega ta gigivebwavudi Yaubada matanaya.” \s1 Vavine taha edi vetumaqana Ieisu ʼinaya \r (Madiu 15:21-28) \p \v 24 ʼInega Ieisu diʼwe Galili nogea ta tauya Taia ʼabaganavo ʼidia. Ta taha vanue ʼinaya lugu, mana ge nuanuana taha toga ena mai weaqina nahalamania. Ta ge ana fata naoukwaiva mana valena tomotau niʼa inoqolia. \v 25-26 ʼInega wese taha vavine Ieisu ena mai valena inoqolia. Taudi ge Diu vavinedi, ta lova iviʼoi ʼabaga Finisia ʼinaya diʼwe Silia gamonaya. Ta natudi goyona mevavinena niboana luveifana niʼa ʼwahalia, ʼinega inana imai Ieisu ʼinaya ta ʼaqenaya igivelukabwebwe. Ta ivenoqiea niboana luveifana naʼwavi ʼifoqeyea natudi ʼinega. \v 27 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Nugweta egu tomotauyavo me Diu ena iuledi. Ta ge daluaqiaqiea be gogama adi ʼabwaga ena ʼewei ʼidiega ena felei kedewa ʼidia ta ina ʼaini.” \p \v 28 ʼInega vavine dina ivona ʼeviviea ivonaya, “Kaiwabu vonahaqiaqi, ta kedewa tuta qabuna ʼebeʼai ʼayanaya gogama adi ʼabwaga salimuguna ʼinega iʼaiʼai.” \p \v 29 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Emi vona vonahaqiaqi, ʼinega ona ʼevivi ona tauya ta niboana luveifana natumi ʼinega niʼa ʼifoqe ta veaqiaqi.” \p \v 30 ʼInega iyaʼitoto itauya edi vanuea ta natudi iʼitea ʼivia ʼenoʼeno. Ta niboana luveifana niʼa dena tauya. \s1 Ieisu taha ʼoloto nakunakuna giveaqiaqiea \p \v 31 ʼInega Ieisu Taia nogea ta tauya Saidoni ʼinaya, ʼinega ʼevivi tauya lavu Galili ta vaukamana diʼwe Dikafoli ʼabaganavo ʼidia. \v 32 ʼInega vaina tomotau taha ʼoloto imiea Ieisu ʼinaya. Ta ʼolotona teniqana kwavana ta wese ge ana fata navona. ʼInega Ieisu ivenoqiea be nagitonovia. \v 33 Ta Ieisu tovenakunakuna qabu ʼidiega ʼebeʼewei ta magilafudi ivaduma adi ʼaidega. ʼInega Ieisu nimanoyana ʼoloto nana teniqanaya aʼuluguyea. E ʼabiboda wese nimana gidaʼwei ta tovenakunaku nana meana gitonovia. \v 34 Gumwala, ʼinega Ieisu ʼita vane mahalaya yawaina lihia ta vonaya, “Efata!” (Ta vona nana ana givila “ʼEqaʼuhu!”) \p \v 35 Ta tuta nana ʼinaya ʼoloto nana teniqana ʼeqaʼuya ta noqola aqiaqi, ta wese meana niʼa tunuqa be ana fata naveqae. \v 36 \x * \xo 7:36 \xt Mk 1:43-45\x* ʼInega Ieisu tomotau qabudi awatayedi ge taha toga navevonavonayei. Ta awataya nana inoqolia ta ge ida ʼabibodei, ʼinega ivesimasimana dadanea tomotau ʼidia. \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Ais 35:5\x* Ta tomotau qabudi nuadi voqana aqiaqi, ʼinega ivonaya, “Ieisu ena viaqayavo aqiaqi otaqidi ta ʼebenuavoqana, mana teniqadi kwavana vona inoqonoqolia, ta wese taudi ge adi fata ina veqae meadi giveaqiaqiedi ʼinega iveveqae.” \c 8 \s1 Ieisu qabu qiduadi veʼainidi \r (Madiu 15:32-39) \p \v 1 \x * \xo 8:1 \xt Mk 6:35-44\x* Tuta omoʼe ʼinaya wese taha qabu qiduadi ivaʼauta Ieisu ʼinaya, ta ge adi ʼabwagamo. ʼInega ana toʼabibodayavo gabedi imai ta vonedi vonaya, \v 2 “Tomotau baʼena yanuakolokoloyedi, mana ʼaubena toi baʼidia maega katoatoa, ta adi ʼabwaga niʼau gumwala. \v 3 ʼInega ʼeguma ma botanidi ena vetunedi ina ʼevivi nawale ʼedaya ina tafefwai, mana vaina ʼidiega luluvaiega imai.” \p \v 4 Ta ana toʼabibodayavo ivonea ivonaya, “Diʼwe baʼena tomotau geqana ta maʼoda qabu qiduana baʼe adi ʼabwaga kana loba ʼaiqei?” \p \v 5 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “ʼEvisa ami beledi ʼenoʼeno?” \p Ta ivoneaya, “Ana yau seveni.” \p \v 6 ʼInega Ieisu qabu luvinedi be bwaʼobwaʼoya itoabui. ʼInega beledi seveni dina ʼewedi vona lukaiwa Yaubada ʼinaya. ʼInega gitomwedi ta ana toʼabibodayavo neidi ta ivewilaʼayedi qabu ʼidia. \v 7 Ta wese vaina ʼiqana goyogoyodi iʼenoʼeno, ʼinega ʼewedi be weaqidi vona lukaiwa ta ana toʼabibodayavo neidi, e ʼinega ivewilaʼayedi tomotau qabudi ʼidia. \v 8 ʼInega qabu diavona iʼai ta gamodi ʼelukoko. Ta ʼabiboda toʼabiboda dina ʼabwaga ʼawagigidi ivaʼauqia e ʼonena adi yau seveni iluveagatunaʼidi. \v 9 Ta toʼai diavona ʼidiega ʼoloto dimo adi yau ʼidewani 4,000. ʼInega Ieisu qabu vetune ʼeviviedi itauya, \v 10 ta ma ana toʼabibodayavo taha waga igeluya, ta itauya diʼwe Dalamanuta ʼinaya. \s1 Falisi nuanuadi ʼebeʼita waiwaina ina ʼitea \r (Madiu 12:38-42; 16:1-4) \p \v 11 ʼInega Falisi imai Ieisu ʼinaya maega iveʼaeʼaetoga ta nuanuadi ina sitonovia. ʼInega iluvetuvetunea vonigo taha ʼebeʼita naviaqia ʼidia ina ʼitea ʼinega ina alamania Yaubada ʼinega ena waiwai ʼifoqe. \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Md 12:39; Lk 11:29\x* ʼInega Ieisu nuana vita vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina lagata omiʼa baʼe nuanuami ʼebeʼita taha ena viaqi ʼimia? Yavona aqiaqiemi, ge taha ʼebeʼita ena neimi ona ʼitei.” \v 13 ʼInega nogedi ta wagaya gelu ʼevivi, e ma ana toʼabibodayavo italatalaukamana lavu mali diʼwenaya. \s1 Ieisu ena vona sesebai Falisiavo be wese Elodi weaqidi \r (Madiu 16:5-12) \p \v 14 Ta Ieisu ana toʼabibodayavo adi ʼabwaga ge ida ʼewei mana nuadi fani, ta beledi ʼaideganamo waga gamonaya ʼenoʼeno. \v 15 \x * \xo 8:15 \xt Lk 12:1\x* ʼInega Ieisu vona sesebaiega vematamagilafu waiwaina neidi vonaya, “Falisiavo be Elodi adi beledi ana ʼebegiveago isiti ʼinega ona ʼitamakimi!” \p \v 16 ʼInega toʼabiboda dina taudiega iveqae ivonaya, “Nage Ieisu baʼe ʼidewani vona ʼaiqa, mana ada beledi kanuafania?” \p \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Mk 6:52\x* Ta Ieisu edi nuagovaqa niʼa alamania ʼinega vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina taumiega oveveqae vonigo ge ami beledimo? Beledi weaqina yaʼa ge eda vonavona. Nage nawale nuami ge dasimatala, waisa? \v 18 Omiʼa ma matami ta ge oda ʼitaʼita, ta wese ma teniqami ta ge oda noqonoqoli! Nage niʼa ovenuafania egu viaqayavo tuta nana qabu qiduadi beledi ʼinega yaveʼainidi, waisa? \v 19 \x * \xo 8:19 \xt Mk 6:41-44\x* Taha tuta ʼinaya beledi nima ʼaidegina ʼinega tomotau 5,000 yaveʼainidi, ta ʼawagigidi ʼonena ʼevisa oluveagatunaʼidi?” \p ʼInega ivoneaya, “Tuwelo.” \p \v 20 Ta wese Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Ta wese taha tuta ʼinaya beledi seveni ʼinega tomotau 4,000 yaveʼainidi, ta ʼawagigidi ʼonena ʼevisa oluveagatunaʼidi?” \p Ta ivoneaya, “Ana yau seveni.” \p \v 21 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, omiʼa nuami nawale ge daʼeqaʼuya, waisa?” \s1 Ieisu matakwaya taha giveaqiaqiea Bedesaida ʼinaya \p \v 22 Ieisu ma ana toʼabibodayavo imai ilugu Bedesaida ʼinaya. ʼInega vaina tomotau taha ʼoloto matana kwayakwayana iʼebeʼewei imiea Ieisu ʼinaya, ta inoqiea vonigo dagitonovia. \v 23 Ta Ieisu matakwaya nana nimanaya kafi ʼinega iʼifoqe itauya ʼabaga nanavinaya. ʼInega Ieisu ʼoloto nana matana gidaʼwea ta nimanega matana gitonovia, e ʼinega voneaya, “Au fata una ʼita nage gebu?” \p \v 24 ʼInega ʼoloto nana ʼita givigivila ta vonaya, “Tomotau yaʼitedi iyabayaba ta adi ʼita kavona ʼaiwe.” \p \v 25 ʼInega Ieisu ʼoloto nana matana gitonova ʼeviviea, ta ʼinega matana ʼeaea ta yani qabuna ʼita aqiaqiedi. \v 26 ʼInega Ieisu voneaya, “Una tauya eu vanuea, ta tauya nana ʼinaya ge wese una lugu ʼabaga gamonega!” \s1 Fita ena simana Ieisu weaqina \r (Madiu 16:13-20; Luke 9:18-21) \p \v 27 Ieisu ma ana toʼabibodayavo iluvivila Sisalia Filifai ʼabaganavo ʼidia. Ta ʼedaya vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda tomotau edi vona weaqigu vonigo yaʼa toga?” \p \v 28 \x * \xo 8:28 \xt Mk 6:15\x* ʼInega toʼabiboda dina ivoneaya, “Tomotau vaina ivonaya oʼa Ioni Togivebabitaiso. Ta vaina ivonaya oʼa Ilaitia. Ta wese vaina ivonaya oʼa tovesimasimana nugwenugweidi taha ʼidiega.” \p \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Ion 6:68-69\x* ʼInega wese Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Ta omiʼa maʼoda emi nuanua vonigo yaʼa toga?” \p ʼInega Fita vona ʼeviviea vonaya, “Oʼa Keliso Toʼetoyavua.” \p \v 30 \x * \xo 8:30 \xt Mk 9:9\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo luvine waiwaina neidi vonedi vonaya, “Ge taha tomeqabu ʼidia ona vevonavonayegu!” \s1 Ieisu simanea ena ʼaliga weaqina \r (Madiu 16:21-28; Luke 9:22-27) \p \v 31 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo veʼale veʼitedi vonedia, “Yaʼa Tomotau Natuna nawale visiqa agona ena lobea. Mana nawale ʼabaga ana tovanugwetayavo be toveguba qiduqiduadi ta wese luvine ana toveʼitayavo ina veʼineiegu toluvine ʼidia be ina luveʼaligigu. Ta ʼaubena toi ʼabibodanaya ena yaʼitoto ʼevivi.” \v 32 Ieisu ena vona baʼe ʼinega simana ʼifoqe aqiaqiea ena ʼaliga weaqina. ʼInega Fita Ieisu ʼebeʼewei maega ivanaqo tufinaya ta awatayea vonaya, “Ieisu, baʼe yani diavona ge wese naʼifoqe ʼiuya.” \p \v 33 ʼInega Ieisu tunugivila ta ana toʼabibodayavo ʼitedi, ta Ieisu Fita lugwaeyea voneaya, “Oʼa ʼidewani Seitani, ʼinega unogegu! Eu nuanua kavona tomotau edi nuanua, ta ge Yaubada ena nuanua ʼidewani.” \p \v 34 \x * \xo 8:34 \xt Md 10:38-39; Lk 14:27\x* ʼInega Ieisu tomotau qabudi wese ana toʼabibodayavo maega gabedi imai e vonedi vonaya, “ʼEguma taha toga nuanuana be naʼabibodegu, luaqiaqiea tauna ena nuanua nanogedi ʼinega taunega ana ʼetoluai naʼavalea ta naʼabibodegu. \v 35 ʼInega togama yawaina navegagalea e nawale yawaina naluveʼwaivia, ta togama yawaina nahawafelea weaqigu ta wese Valegu weaqina nawale yawai aqiaqina nalobea. \v 36 ʼEguma taha toga bwaʼobwaʼo ana kulufa kaikaiwabuna qabudi naʼewedi ta ʼabiboda naʼaliga, tolaʼai ana aqiaqina? Gebuʼe otaqa! \v 37 Mana ge taha toga ana fata taha yani ʼinega yawaina naʼewa ʼeviviei. \v 38 \x * \xo 8:38 \xt Md 10:33\x* Baʼitagana ana tomotauyavo Yaubada ilugwavuʼaiea ta wese ilivu luveifana tuta qabuna iviaviaqidi. ʼInega ʼeguma taha toga weaqigu ta wese egu veʼita weaqina nainiyauyau ta navegeqegu tomotau matadia, e nawale yaʼa Tomotau Natuna wese tomotau nana ena vegeqea tuta nana Tamagu ena simatala aqiaqi otaqina ʼinega ena ʼevivi ena mai Yaubada ena tovaleʼewa gwalagwaladi maega.” \c 9 \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Mk 13:30\x* Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Yavona aqiaqi ʼimia, tomotau vaimi ge ona ʼaliga ana laba Yaubada ena ʼEbeluvine me ena waiwai naveʼifoqeyea ona ʼitea.” \s1 Ieisu ana ʼita vedumaduma \r (Madiu 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 \x * \xo 9:2 \xt 2Fit 1:17-18; Via 3:22\x* ʼInega ʼaubena sikisi ʼabibodanaya Ieisu ana toʼabibodayavo toidi Fita be Iemesa ma taina Ioni ʼebeʼewedi e maega iʼwatovu bwanaga taha kuena ʼinaya, ta adi ʼaidega itoatoa. ʼInega Ieisu matadia ana ʼita vedumaduma. \v 3 Ta ana kaleko luwadawadaea otaqia. Ge taha toga bwaʼobwaʼoya ana fata kaleko naʼutui be naluwadaeyei ʼidewana. \p \v 4 ʼInega Ilaitia be Mosese iʼifoqe ta Ieisu maega iveveqae. \v 5 ʼInega Fita Ieisu voneaya, “Toveʼita, eda toa baʼidia aqiaqi otaqina, ana ʼita didi toi kana viaqia. Taha oʼa weaqiu, ta taha Mosese weaqina ta wese taha Ilaitia weaqina.” \v 6 (Fita baʼe ʼidewani vona ʼaiqa, mana ma enavo imwaniniva, ʼinega ge dahalamania tolaʼai navonayei.) \p \v 7 ʼInega gawata ʼifoqe ʼafwalidi ta taha vona gawatega ʼifoqe vonaya, “Baʼe Natugu, tauna yaveyolubea. Tauna ena vonayavo ona noqolia!” \v 8 ʼInega lukwayavonega iʼita givigivila ta ge taha toga ida ʼitei, ta ʼesi Ieisu ana ʼaidega maega itoatoa. \p \v 9 Ieisu ma ana toʼabibodayavo bwanagega iwebuwebui mai ʼinega luvine neidi vonedia, “Ge taha toga ona vonevonei tolaʼai niʼa oʼitea bwanagaya weaqina, ana laba yaʼa Tomotau Natuna ʼaligega ena yaʼitoto ʼevivi.” \v 10 ʼInega vona nana iaʼukwaivea, ta taudimo iveqae Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼaligega ana alamani weaqina. \p \v 11 \x * \xo 9:11 \xt Mal 3:1\x* ʼInega Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Tolaʼai weaqina luvine ana toveʼitayavo ivonavona vonigo Ilaitia namadumai ta ʼabiboda Toʼetoyavua namai?” \p \v 12 \x * \xo 9:12 \xt Mal 4:5-6; Same 22:1-18; Ais 53:3\x* ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “E ʼidewana, Ilaitia nanugweta namai ta yani qabuna nagivetunuqidi. Ta tolaʼai weaqina Buki Nugwenugweina ʼinaya iʼwayavia vonigo Tomotau Natuna visiqa qiduana nalobei ta tomotau ina veilivu veifea? \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Md 11:14\x* Ta yavonevonemi, Ilaitia niʼa mai ta tomotau edi nuenuega iveilivu kavokavovo ʼinaya, ʼidewana Buki Nugwenugweina madusimanea tauna weaqina.” \s1 Gwama taha niboana luveifana ʼwahalia Ieisu giveaqiaqiea \r (Madiu 17:14-21; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Ieisu ana toʼabiboda toidi maega bwanagega niʼa iwebui mai dumiʼaya, ʼinega qabu qiduana ʼitedi ana toʼabibodayavo itoa vivilidi, ta luvine ana toveʼitayavo maega iveveʼaeʼaetoga. \v 15 Ta tuta nana qabu diavona Ieisu iʼitea ʼinega me edi qaiawa ivihila ʼinaya sabi ʼebeʼewana. \p \v 16 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vetalaʼaiedi vonedia, “Toyani weaqina luvine ana toveʼitayavo maega oveveʼaeʼaetoga?” \p \v 17 ʼInega ʼoloto taha qabu diavona ʼidiega veʼia voneaya, “Toveʼita, edi veʼaeʼaetoga ʼiuna natugu meʼolotona weaqina, mana niboana luveifana niʼa ʼwahalia ʼinega ge ana fata navona. \v 18 Ta tuta qabuna tafetafefwai ta niboana nana vevekaoya. Ta ʼawanega fulofulo ʼifoʼifoqe be alana kikokiko ta wese ʼwafina ʼeʼelutolele. Au toʼabibodayavo yanoqiedi be vonigo niboana veifana ida ʼwavi ʼifoqeyea, ta ge adi fata.” \p \v 19 ʼInega Ieisu vonedia, “Tuta kuena omiʼa maega katoatoa ta nawale nuami ge daʼeqaʼuya, ta tolaʼai weaqina ge oda vetumaqanegu? Debami ʼiʼwanina, ʼinegana ʼwafigu siniqaiqai. Ta gwamana omiei eda ʼitei!” \p \v 20 ʼInega gwama nana imiea Ieisu ʼinaya. Ta tuta nana niboana luveifana Ieisu ʼitea, ʼinega gwama nana vunuqia ta beʼu bwaʼobwaʼoya ʼenoʼeno buibui ta ʼawanega fulofulo ʼifoʼifoqe. \p \v 21 ʼInega Ieisu gwama nana tamana vetalaʼaiea vonaya, “Totutaya yani baʼe veʼale?” \p ʼInega tamana vonaya, “Ena tuta goyonega. \v 22 Ta niboana luveifana tuta qabuna ʼaiwe ʼalaʼalainaya ta wese goʼilaya felafela webuiei vonigo daluluveʼaligia. Nage au fata taha yani una viaqia ta una nuakolokoloyema be una iulema?” \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Md 21:21; Mk 11:23\x* ʼInega Ieisu ʼoloto nana voneaya, “Tolaʼai weaqina uvevetalaʼaiegu ʼeguma yaʼa agu fata? Ta yavona aqiaqieu, ʼeguma taha toga me ena vetumaqana e yani qabuna ana fata naviaqia.” \p \v 24 ʼInega ʼoloto nana lukwayavonega vonaya, “Tawa yavetumaqana, ta nuanuagu vetumaqana nana una giveqiduea.” \p \v 25 Tutana Ieisu qabu qiduana ʼitedi lukwayavonega imai sabi ʼitana tolaʼai naviaqia, e ʼinega Ieisu niboana veifana lugwaeyea vonaya, “Oʼa niboana teniqau kwavana ta nakunakuhu, yaluvineu uʼifoqe mai baʼe gwama nana ʼinega, ta ge wese una lugu ʼevivi ʼinaya!” \p \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Mk 1:26\x* ʼInega niboana luveifana kolua ta gwama nana vunuqia beʼu bwaʼobwaʼoya dededela, ta gamonega ʼifoqe. Ta gwama nana ana ʼita kavona toʼaliga ʼidewana. ʼInega tomotau qabudi ivonaya, “Yawaina niʼa gumwala.” \v 27 Ta Ieisu gwama nana nimanaya kafi siveyaʼitotoya. \p \v 28 ʼInega Ieisu lugu vanuea, ta ana toʼabibodayavo adi ʼaidega maega itoatoa. ʼInega ivoneaya, “Tolaʼai weaqina imaʼa ge ama fata niboana nana ada ʼwavini daʼifoqe?” \p \v 29 ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Baʼe niboana diavona ana fata venoqi namo ʼinega kana ʼwavinidi ina ʼifoqe.” \s1 Ieisu tuta vemagilafuna simana ena ʼaliga weaqina \r (Madiu 17:22-23; Luke 9:43b-45) \p \v 30 \x * \xo 9:30 \xt Ion 7:1\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo maega ʼabaga nana inogea ta itauya diʼwe Galili ʼabaganavo ʼidia. Ta Ieisu ge nuanuana tomotau ina alamania toʼedia itoatoa, \v 31 \x * \xo 9:31 \xt Mk 8:31; 10:32-34\x* mana ana toʼabibodayavo veveʼitedi. ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Nawale yaʼa Tomotau Natuna agu tosuluva naveʼineiegu tomotau ʼidia ina luveʼaligigu, ta ʼaubena toi ʼabibodanaya ʼaligega ena yaʼitoto ʼevivi.” \v 32 \x * \xo 9:32 \xt Lk 9:45\x* Ta ena vona baʼe weaqina nuadi ge dasimatala. ʼInega nuanuadi ina vetalaʼaiea vona nana ana alamani weaqina. Ta ge ida vetalaʼaiei, mana Ieisu ena veʼia ʼidia weaqina imwaniniva. \s1 Togama qiduana? \r (Madiu 18:1-5; Luke 9:46-48) \p \v 33 Ieisu ma ana toʼabibodayavo iʼifoqe ʼabaga Kafaneumi ʼinaya, ʼinega ilugu vanue gamonaya, ta Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Toyani weaqina oveʼaeʼaetoga ʼedaya?” \p \v 34 Ta ena vetalaʼai ʼidia ge ida veʼiei, mana edi veʼaeʼaetoga ʼiuna vonigo togama ʼidiega qidua otaqina. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Lk 22:24-26; Md 20:25-27; Mk 10:43-44\x* ʼInega Ieisu toabui ta Tuwelo dina gaba vaʼauqidi imai ʼinaya. ʼInega vonedi vonaya, “ʼEguma taha toga oʼa nuanuau una veqidua e luaqiaqieu tauʼu una aʼuwebuieu ta tomotau weaqidi una vetofewa.” \p \v 36 ʼInega Ieisu taha gwama ʼebeʼewei miea ʼavalea ta vonedi vonaya, \v 37 \x * \xo 9:37 \xt Md 10:40\x* “ʼEguma taha toga gwama baʼe ʼidewana agu wawega una ʼebeʼewea, e ʼinega ʼidewana yaʼa wese uʼebeʼewegu. Ta ʼeguma niʼa uʼebeʼewegu ʼinega wese agu Tovetune niʼa uʼebeʼewea.” \s1 Tomeqabu ge ina vevoalaneda e taudi ada toiula \r (Luke 9:49-50) \p \v 38 ʼInega Ioni Ieisu voneaya, “Toveʼita, ʼoloto taha aʼitea au wawega niboana luveifadi ʼwavi ʼifoqeyedi tomotau taha ʼinega. Ta ahawatayea mana tauna itaʼa ge ʼidega.” \p \v 39 Ta Ieisu voneaya, “Ge ona awatayei! ʼEguma taha toga viaqa ʼebenuavoqana agu wawega naviaqia, ʼinega ʼabiboda ge wese ana fata naʼawaluveifegu. \v 40 \x * \xo 9:40 \xt Md 12:30; Lk 11:23\x* Mana ʼeguma taha toga ge davevoalaneda e tauna ada toiula. \v 41 \x * \xo 9:41 \xt Md 10:42\x* Ta yavona aqiaqiemi, ʼeguma taha toga agu wawega goʼila naneimi mana omiʼa yaʼa Keliso egu tomotauyavo, ʼinega tauna nawale ana veʼia aqiaqina nalobea. \s1 Ilivu luveifana eda vetumaqana nagiveluveifea \r (Madiu 18:6-9; Luke 17:1-2) \p \v 42 “Ta yavona aqiaqiemi, ʼeguma taha gwama vevetumaqanegu kavona baʼe gwama nana, ta taha tomotau gwama nana nasitonovia ta nagivebeʼuyea luveifana ʼinaya, e ʼinega tositonova nana luaqiaqiea be dabo qiduana ʼebefiaqa maganaya ina yoqonia ta malavetaya ina felawebuiea ʼabo nadamana nawebui. \v 43 \x * \xo 9:43 \xt Md 5:30\x* ʼInega ʼeguma nimau nagivebeʼuyeu luaqiaqieu be una daʼa yavulea. Mana ge taha ana luveifana ʼeguma nimau daʼadaʼana ta yawai vataya una lobea. Ta ʼesi ge daluaqiaqieu ʼeguma nimau magilafuna ta wese ma duʼu wabolau ta Yaubada nafelawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya. \v 44-45 Wese ʼidewana ʼeguma ʼaqeu nagivebeʼuyeu, luaqiaqieu be una daʼa yavulea. Mana ge taha ana luveifana ʼeguma ʼaqeu daʼadaʼana ta yawai vataya una lobea. Ta ʼesi ge daluaqiaqieu ʼeguma ʼaqeu magilafuna ta ma duʼu wabolau ta Yaubada nafelawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya. \v 46-47 \x * \xo 9:46-47 \xt Md 5:29\x* Ta wese ʼeguma matau nagivebeʼuyeu una bwaqi yavulea, ge wese ana luveifana. Mana ge taha ana luveifana ʼeguma matau ʼaidegana ta Yaubada ena ʼEbeluvine una lobea. Ta ʼesi ge daluaqiaqieu ʼeguma matau magilafuna ta Yaubada nafelawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya. \q1 \v 48 \x * \xo 9:48 \xt Ais 66:24\x* ‘Ta ʼabaga nana ʼinaya \q2 mwatamwata itoatoa \q2 ta wese ʼaiwe saesaela vatayana ge ena ʼweumo.’ \m \v 49 Ta egu tovetumaqana qabudi ina vevunavunaqa ʼaiwe ʼalaʼalaina ʼinega, ʼidewana mwadeʼwa ana fata ʼabwaga ena tuta nagivekuea ta ge namaduʼwala. \v 50 \x * \xo 9:50 \xt Md 5:13; Lk 14:34\x* Mwadeʼwa yani aqiaqina ʼabwaga weaqina, mana ana fata ʼabwaga nana ana ʼai nagivedibidibia ta wese ana fata be ʼabwaga ena tuta nagivekuea ʼinega ge wese naʼwala. Ta ʼeguma mwadeʼwa ena waiwai nahawala be wese nagibwa, e ʼinega maʼoda kana viaqa ʼaiqa be navewaiwai ʼevivi be wese navedibidibi? Ta Yaubada nuanuana omiʼa yawaimi kavona mwadeʼwa ʼidewani, ʼinega emi toa ma emiavo navenuaʼewaʼewa, ta wese ge naluveifa. \p “Ta emiavo maega ona toadaumwala.” \c 10 \s1 Ieisu ena veʼita saʼila weaqina \r (Madiu 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 ʼInega Ieisu Kafaneumi nogei tauya diʼwe Iudia ʼinaya ta ʼifoqe goʼila Iolidani diʼwenaya. ʼInega wese qabu qiduadi ivaʼauta imai ʼinaya. ʼInega veʼale veʼitedi ʼidewana tuta qabuna veveʼita tomotau ʼidia. \p \v 2 Ta Falisiavo vaina imai Ieisu ʼinaya sabi sitonovina. ʼInega ivetalaʼaiea ivonaya, “ʼEguma taha ʼoloto moqanena navesaʼilidi nage luvine nabwegei nage gebu?” \p \v 3 ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Maʼoda Mosese ena luvine ʼinaya vona ʼaiqa saʼila weaqina?” \p \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Luve 24:1-4; Md 5:31\x* ʼInega Falisiavo ivonaya, “Mosese awafela ʼeguma ʼoloto taha nuanuana moqanena navesaʼilidi, ʼinega luaqiaqiea be nugweta leta naʼwayavia ena noga weaqina, ta ʼabiboda ana fata nanogedi.” \p \v 5 Ta Ieisu vonedia, “ʼIdewani. Ta yavona aqiaqiemi, Mosese baʼe luvine nana ʼwayavia omiʼa emi vedeba ʼiʼwana weaqina. \p \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Nug 1:27; 5:2\x* “Ta ona nuaia tuta ʼebeveʼale ʼinaya Yaubada tomotau magilafudi viaqidi meʼolotona be wese mevavinena. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt Nug 2:24; Efe 5:31-33\x* ʼInegana ʼoloto tamana be inana nanogedi ta moqanena maega ina veʼaidega. \v 8 Ta magilafudi ʼwafidi naveʼaidega, mana lova magilafudi itoa dumaduma, ta ʼitagana niʼa iveʼaidega. \v 9 ʼInegana tolaʼai Yaubada niʼa luvetubedi ge taha toga navetoasiʼiedi!” \p \v 10 ʼAbiboda Ieisu ana toʼabibodayavo maega iʼevivi imai vanuea. Ta ʼinega wese Ieisu ivetalaʼaiea saʼila weaqina. \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Md 5:32\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “ʼEguma taha ʼoloto moqanena navesaʼilidi ta navaqi ukamana mali vavine ʼidia, e ʼinega ʼoloto nana ena ilivu ʼinega luabu ilivuna niʼa viaqia moqanena nugwenugweidi ʼidia, mana edi vaqi bwegea. \v 12 Ta wese ʼidewana ʼeguma vavine taha moqanedi ina saʼilea ta ina vaqi ukamana taha ʼoloto ʼinaya, e ʼinega taudi wese luabu ilivuna tawa iviaqia.” \s1 Ieisu gogama vona veyolubedi \r (Madiu 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Tomotau gogama goyogoyodi imiedi Ieisu ʼinaya nuanuadi nagitonovidi. Ta ana toʼabibodayavo tomotau diavona iawatayedi. \v 14 Tutana Ieisu awataya nana noqolia, ʼinega nuana luveifa ta lugwaeyedi vonaya, “Gogama ge ona awatayedi ta ʼesi ona awafeledi ina mai ʼiguya, mana Yaubada ena ʼEbeluvine taudi weaqidi. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Md 18:3\x* Yavona aqiaqiemi, ʼeguma taha toga Yaubada ena ʼEbeluvine ge naʼawahaqiaqiei kavona gogama ʼebeluvine nana iʼawahaqiaqiea, e ʼinega tomotau nana ge wese ana fata be nalugu ʼinaya.” \v 16 ʼInega Ieisu gogama ʼesilagaidi ta nimanega gitonovidi be vona veyolubedi. \s1 ʼOloto taha kaikaiwabuna weaqina \r (Madiu 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 ʼInega Ieisu tutuvila tauya, ta tauya nana ʼinaya taha ʼoloto vihila mai ʼinaya tuqatuqanega sobadi ta voneaya, “Toveʼita aqiaqiu, tolaʼai ena viaqi be ʼinega yawaigu vataya ena lobei?” \p \v 18 Ta Ieisu voneaya, “Maʼoda ʼinega uʼawahaqiaqiegu, mana ge taha toga aqiaqina ta ʼesi Yaubada ana ʼaidegamo. \v 19 \x * \xo 10:19 \xt ʼIfo 20:12-17; Luve 5:16-20\x* Ta oʼa Yaubada ena luvineavo niʼa ualamanidi, \q1 Ge una luveʼaliga. \q1 Ge una luabu. \q1 Ge una vanawala. \q1 Ge uʼavega tomotau una ʼawaluveifedi. \q1 Ge uʼavega tomotau edi kulufa una ʼewedi. \q1 Ta wese tamau be inau una ʼamayabedi.” \p \v 20 ʼInega ʼolotona vonaya, “Toveʼita, egu tuta gwamaʼunu ʼinega baʼe luvine diavona qabudi yaʼabiboda aqiaqiedi.” \p \v 21 ʼInega Ieisu ʼoloto nana ʼita makimakia ta voneaya, “Iagu yaveyolubeu, ta yani ʼaideganamo ʼinega uvaʼwaqi. ʼInega una ʼevivi eu ʼabagaya ta eu kulufa qabudi una vegimwaneyedi be adi veʼia una ʼewei una vewilaʼayedi lukwalukwa ʼidia, ta ʼinega una mai una ʼabibodegu. ʼInega eu kaikaiwabu mahalaya una lobea.” \v 22 Ieisu ena vona baʼe ʼoloto nana noqolia, ʼinega me ena nuavita ʼevivi tauya, mana ena kaikaiwabu vegagalea. \p \v 23 ʼInega Ieisu ʼitagivila ta ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Tomeqabu me edi kaikaiwabu edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vitana.” \p \v 24 Ta Ieisu ena vona baʼe weaqina ana toʼabibodayavo nuadi voqana. ʼInega Ieisu wese vonaya, “Natugwavo, Yaubada ena ʼEbeluvine ana lugu vitana. \v 25 ʼInega ʼebevetalatutula baʼe ona noqolia: Yubai kameli ena lugu saima vetoana ʼinega vitana, ta taudi kaikaiwabudi edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vita otaqina.” \p \v 26 ʼInega wese toʼabiboda dina nuadi voqana qiduana Ieisu ena vona weaqina ta ivonaya, “ʼInega togama ana fata ʼetoyavua vataya nalobei?” \p \v 27 Ta Ieisu ʼitedi vonedia, “Tomotau taudiega ge adi fata. Ta Yaubada ʼinaya yani qabuna ana fata.” \p \v 28 ʼInega Fita voneaya, “Kaiwabu, imaʼa maʼoda, mana ema kulufayavo qabudi niʼa anogedi ta aʼabiʼabibodeu?” \p \v 29 Ta Ieisu vonedia, “Yavona aqiaqiemi, ʼeguma tomeqabu edi vanueavo nage taidiavo be, novudiavo be, inadiavo be, tamadiavo be, natudiavo, ta wese edi vaoqayavo niʼa inogedi Valegu aqiaqina ana simana weaqina, \v 30 e ʼinega adi veʼia ma ana luvetomana ʼidewani edi vanueavo be, taidiavo be, novudiavo be, inadiavo be, natudiavo be wese edi vaoqayavo 100 ʼidewani ina lobea. Ta baʼe yani diavona ina lobedi vaina vita maega, ʼinega tuta maimai ʼinaya yawai vataya ina ʼewea. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Md 20:16; Lk 13:30\x* Ta tomeqabu baʼitaga inugwenugweta nawale ina ʼabiboda, ta tomeqabu baʼitaga iʼabiʼabiboda nawale ina nugweta.” \s1 Ieisu ena simana vetoina ena ʼaliga weaqina \r (Madiu 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 \x * \xo 10:32 \xt Mk 8:31; 9:31\x* Nawale ʼedaya itautauya sabi ʼwatovu Ielusalema ʼinaya, ta Ieisu ana toʼabibodayavo ʼabibodanega itautauya me edi nuavoqana, mana lova Ieisu ena vona ʼidia weaqina inuanua. Ta wese vaina tomotau me edi mwaniniva ʼedaya iʼabiʼabibodedi. ʼInega Ieisu Tuwelo dina gaba vaʼauqidi imai ta ʼewedi ivanaqo ʼeda tufinaya sabi vematamagilafuyedi tolaʼai nawale naʼifoqe ʼinaya. \v 33 ʼInega vonedi vonaya, “Kaʼwatoʼwatovu Ielusalema ʼinaya, ta omoʼe ʼinaya yaʼa Tomotau Natuna agu tosuluva nasuluvegu toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ʼidia. Ta taudimo ina dima govaqa egu ʼaliga weaqina, be ʼabiboda ina veʼineiegu taudi ge me Diu ʼidia. \v 34 Ta ina givenuʼwegu be ina gidaʼwegu ta wese wayo metametanega ina vunuqa dadanegu, ʼinega ina luveʼaligigu. Ta ʼaubena toi ʼabibodanaya ena yaʼitoto ʼevivi.” \s1 Iemesa be Ioni edi vetalaʼai \r (Madiu 20:20-28) \p \v 35 ʼInega Iemesa be Ioni, taudi Sebedi natunavo, imai Ieisu ʼinaya ivoneaya, “Toveʼita, anoqinoqieu taha yani una viaqia weaqima.” \p \v 36 Ta Ieisu vonedi vonaya, “Tolaʼai nuanuami ena viaqi ʼimia?” \p \v 37 Ta ivoneaya, “Oʼa tuta nana una toatoa eu ʼEbeluvine aqiaqi otaqina gamonaya ʼinega nuanuama imaʼa una awafelema be diʼweuya ana toabui, taha au ʼataqia ta taha au kelia.” \p \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Mk 14:36; Lk 12:50\x* ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Omiʼa emi noqi baʼe ana alamani ge oda alamania. Nawale visiqa vedina ʼinega ena numa, nage omiʼa wese ami fata vedi nana ʼinega ona numa? Ta wese visiqa ana babitaiso ʼinega ena babitaiso, nage omiʼa wese ami fata ʼidewani ona babitaiso ʼaiqa?” \p \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Via 12:2; Ve 1:9\x* Ta ivonaya, “Ama fata!” \p ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, vedi nana ʼinega ena numa omiʼa wese ʼinega ona numa. Ta wese babitaiso nana ʼinega ena babitaiso omiʼa wese ona babitaiso. \v 40 Ta ge agu fata baʼitaga ena venuaʼivina tomeqabu nawale agu ʼataqia be wese agu kelia ina toabui, gebuʼe! Mana lova Yaubada ena tomotauyavo niʼa venuaʼivinedi ʼinega edi ʼebetoa niʼa ʼivaʼavaʼaia.” \p \v 41 ʼInega toʼabibodayavo teni Iemesa be Ioni edi noqi inoqolia ta diadi vilea ʼidia. \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Lk 22:25-26\x* ʼInega Ieisu toʼabiboda dina gaba vaʼauqidi imai vonedi vonaya, “Niʼa oalamania bwaʼobwaʼo ana toluvineavo taudiega adi wawa igivaneyea, ta luvine falafalana edi tomotauyavo ineineidi. \v 43 \x * \xo 10:43 \xt Md 23:11; Mk 9:35\x* Ta omiʼa ge wese ʼidewana ona viaqa ʼaiqa. Ta ʼesi ʼeguma taha toga ʼimiega nuanuau una veqidua eu qabu gamonaya, e luaqiaqieu be nugweta emwavo qabudi una vetofewa weaqidi. \v 44 Ta wese ʼeguma togama ʼimiega nuanuau una vetovanugweta e luaqiaqieu tomotau qabudi weaqidi una vetofewa. \v 45 Mana yaʼa Tomotau Natuna wese ʼidewana yamai bwaʼobwaʼoya gebu tomotau weaqigu ina vetofewa, ta ʼesi yaʼa tomotau ena vetofewa ʼidia. Ta wese yawaigu yagubaufayea emi luveifana weaqina sabi ʼetoyavuimi.” \s1 Ieisu Batimio matana giveaqiaqiea \r (Madiu 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 ʼInega Ieisu ma ana toʼabibodayavo imai ʼabaga Ieliko ʼinaya ilugu. Ta ʼabiboda ʼabaga nana inogea ta qabu qiduana maega itauya. ʼInega taha ʼoloto tomatakwaya ana wawa Batimio, tauna Timio natuna, ʼeda nanavinaya toatoa. Ta tauna tuta qabuna vevenoqi mane be wese kulufa weaqidi. \v 47 Ta tuta nana noqolia Ieisu Nasaleta ʼolotona ʼifoqe maimai ʼinega gaba vonaya, “Ieisu ye, oʼa Deibida natuna, uda nuakolokoloyegu!” \p \v 48 Tomotau qabudi Batimio iawatayea ivoneaya, “ʼAia, uluaʼu!” \p Ta tua wese bonana qiduanega gaba vonaya, “Deibida natuna ye, uda nuakolokoloyegu!” \p \v 49 ʼInega Ieisu veutovolo ta vonaya, “Ogabei mai!” \p ʼInega tomotau matakwaya nana igabea ivoneaya, “Me eu qaiawa una yaʼitoto mana Ieisu gabegabeu.” \v 50 ʼInega ana kwakwalufai vataʼia yavulei, ta lukwayavonega yaʼitoto mai Ieisu ʼinaya. \p \v 51 ʼInega Ieisu vetalaʼaiea vonaya, “Nage tolaʼai nuanuau ena viaqi ʼiuya?” \p ʼInega matakwaya nana vonaya, “Toveʼita, nuanuagu matagu una giveaqiaqiedi be yaqisa agu fata ena ʼita.” \p \v 52 \x * \xo 10:52 \xt Mk 5:34\x* ʼInega Ieisu vonea vonaya, “Una tauya, mana eu vetumaqana ʼinega matau niʼa veaqiaqi.” Ta omoʼe tutana ʼinaya ʼoloto matana ʼeaea ta ʼita aqiaqi, ʼinega ʼedaya Ieisu ʼabibodea. \c 11 \s1 Ieisu ena lugu Ielusalema ʼinaya \r (Madiu 21:1-11; Luke 19:28-40; Ioni 12:12-19) \p \v 1 Ieisu ma ana toʼabibodayavo tuta goyona ina lugu ʼabaga qiduana Ielusalema ʼinaya. Ta tutana iʼifoqe ʼabaga goyogoyona Bedifegi ta wese Bedani ʼidia bwanaga Olibe ʼinaya, ʼinega Ieisu ana toʼabiboda magilafudi luvetunedi, \v 2 ta vonedi vonaya, “Ona tauya taha ʼabaga ʼiawamia ta tutana ona ʼifoqe ona ʼitea yubai doniki kekeyavauna yoqoyoqonina toatoa, ge taha toga lova dagelu tonovi. ʼInega ona liʼami ona miea baʼidia. \v 3 ʼEguma taha toga navetalaʼaiemi navonaya, ‘Tolaʼai weaqina doniki oliʼaliʼami?’ ʼInega omiʼa ona voneaya, ‘Kaiwabu nuanuana ta nawale naveʼevivia namai.’” \p \v 4 ʼInega magilafudi itauya ta doniki nana yoqoyoqonina ilobea tovotovolo ʼeda nanavinaya taha vanue masuʼedaninaya. Doniki nana niʼa iveʼale iliʼaliʼami, \v 5 ta ʼinega vaina tomotau diʼwedia itovotovolo ivetalaʼaiedi ivonaya, “Tolaʼai weaqina doniki oliʼaliʼami?” \p \v 6 ʼInega magilafudi totoa ʼabaga ivonedi tolaʼai Ieisu niʼa vonedi ʼidewani. ʼInega doniki nana iawafelea ta magilafudina iʼebeʼewei itauyea Ieisu ʼinaya. \v 7 Ta adi kwakwalufai ivataʼia ta doniki nana gwavunaya itaʼulia, ta Ieisu gelu. \v 8 ʼInega tomotau qabudi wese adi kwakwalufaiega ʼeda itaʼulia. Ta wese vaina tomotau ʼaiwe laqana vaoqega idaʼedi ta ʼinega ʼeda itaʼulia. \v 9 \x * \xo 11:9 \xt Same 118:25-26; 148:1\x* Vaina tomotau Ieisu inugwetea ta wese vaina iʼabibodea, ta qabudi ikolukolua ivonaya, \q1 “Osana, osana! Kaiwa qiduana! \q2 Yaubada, nuanuama tauna maimai Kaiwabu ana wawega una vona veyolubea. \q1 \v 10 Aqaiawa qiduana mana nawale \q2 tubuma Deibida ena ʼEbeluvine naʼifoqe. \q1 ʼInega Yaubada Toatoa Vanena \q2 ʼevosiega ahawahawatuboya.” \p \v 11 Ieisu niʼa ʼifoqe Ielusalema ta lugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya, ta yani qabuna ʼeloʼitedi. Ta niʼa velavilaviea ʼinega Tuwelo dina maega iʼevivi Bedani ʼinaya sabi veyawai. \s1 Ieisu ʼalaʼai vona veʼalatea \r (Madiu 21:18-19) \p \v 12 Ta niʼa mahala ahalia ʼinega Bedani inogea ta wese iʼevivi itautauya Ielusalema weaqina, ta ʼedaya Ieisu botana. \v 13 \x * \xo 11:13 \xt Lk 13:6\x* ʼInega tufwana luluvaiega ʼalaʼai ʼwaena ʼitea, ʼinega vanaqo diʼwenaya ta nuanuana vuaqina nalobea. Ta ge taha vuaqina daʼitei ta ʼwae ʼavaʼavana, mana ge ʼalaʼai ena tuta vuaqa. \v 14 ʼInega Ieisu ʼaiwena vona veʼalatea vonaya, “Tuta maimai ʼinaya ge taha tuta una vuaqa ʼevivi be tomotau ina ʼai.” Ta Ieisu ana toʼabibodayavo vona nana inoqolia. \s1 Ieisu tovegimwane ʼwavinidi Vanue Gwalagwalana ʼinega \r (Madiu 21:12-17; Luke 19:45-48; Ioni 2:13-22) \p \v 15 Ieisu ma ana toʼabibodayavo niʼa iʼifoqe Ielusalema ʼinaya. ʼInega lugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya ta tovegimwane be wese togimwane ʼwavinidi iʼifoqe. Ta mane ana tosenisiavo edi ʼebeaʼu ʼeʼaubuinidi ta wese bunebune adi tovegimwaneavo edi ʼebetoa ʼeʼaubuinidi. \v 16 ʼInega tomotau ʼetobodedi ge wese taha toga me ena kulufa nalugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya sabi vegimwane. \v 17 \x * \xo 11:17 \xt Ais 56:7; Iel 7:11\x* ʼInega veʼitedi vonaya, \q1 “Buki Nugwenugweina gamonaya \q2 Yaubada ena vona ʼwayaʼwayavina vonaya, \q1 ‘Egu vanue ina gabea vanue ʼebevenoqi \q2 tomotau qabudi weaqidi. \q1 Ta omiʼa ogivilea tovanawala adi vatuʼubu.’” \p \v 18 \x * \xo 11:18 \xt Mk 14:1\x* Ta toveguba qiduqiduadi be wese luvine ana toveʼitayavo Ieisu ena vona baʼe inoqolia, ʼinega imwaninivea, mana tomotau nuadi ʼewea ena veʼita weaqina. Ta adi ʼaidega idima govaqa maʼoda ʼinega Ieisu ina luveʼaliga ʼaiqei. \v 19 Ta niʼau babaʼau liaʼunuva ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo maega Ielusalema inogea. \s1 Vetumaqana ena waiwai \r (Madiu 21:20-22) \p \v 20 Ta mahala ahalia Ieisu ma ana toʼabibodayavo iʼevivi itautauya Ielusalema weaqina. ʼInega ʼedaya ʼaiwe ʼalaʼai iʼitea galunega be webui kwalamina ʼinaya qabuna niʼa kwavuqa. \v 21 ʼInega Fita Ieisu ena vona nuaveʼavinia ta voneaya, “Toveʼita, uʼitei! ʼAiwe nana goluanaya uvona veʼalatea niʼa kwavuqa!” \p \v 22 ʼInega Ieisu voneaya, “Yaubada ona vetumaqanea! \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Md 17:20\x* Yavona aqiaqiemi, ʼeguma me emi vetumaqana ʼinega bwanaga omoʼe ona voneaya, ‘Utovolo utoaiqo mwadeʼwaya!’ ta ge ona venuana magilafu, e ʼinega emi vona namatayagea. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Md 7:7\x* ʼInega yavona aqiaqiemi, ʼeguma me emi vetumaqana taha yani weaqina ona venoqi, e ʼinega Yaubada ana fata yani nana naneimi. \v 25 \x * \xo 11:25 \xt Md 6:14-15\x* Ta tutana ona venoqi Yaubada ʼinaya e nugweta tomotau ona nuataqodi edi luveifana ʼimia weaqina, be yaqisa Tamami mahalaya omiʼa wese emi luveifana nanuataqodi.” \v 26 (-)\f + \fr 11:26 \ft Maki ena buki taunega ʼwayavia, ta ʼabiboda vaidi toʼwayavi buki nana iʼwayavi ʼeviviea, ʼinega vaidi laba 26 wese iaʼuya, ta ana noqola baʼe ʼidewani: “Ta ʼeguma tomotau ge ona nuataqodi, ʼinega Tamami mahalaya ge wese nanuataqomi emi luveifana weaqina.”\f* \s1 Ieisu ivetalaʼaiea ena luvine ʼiuna \r (Madiu 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Ieisu ma ana toʼabibodayavo wese iʼevivi imai Ielusalema. Ta Ieisu Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya luluyaba dadana, ʼinega toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo imai ʼinaya. \v 28 ʼInega Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Ei, oʼa toga ena luvineyega tovegimwaneavo uʼwavi ʼifoqeyedi? Ta wese togama eu luvine neiu ʼinega baʼe ʼidewana uviaviaqa ʼaiqa?” \p \v 29 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Nugweta ena vetalaʼaiemi be ʼeguma ona veʼiea, e ʼinega wese yaʼa ena vonemi egu luvine weaqina. \v 30 Egu vetalaʼai baʼe, togama ena luvineyega Ioni tomotau givebabitaisodi, nage mahalega nage tomotau ʼidiega?” \p \v 31 ʼInega taudiega iveveqae ivonaya, “ʼEguma kana vonaya, ‘Mahalega’, ʼinega nawale navona ʼevivieda navonaya, ‘Tolaʼai weaqina Ioni ge oda vetumaqanei?’ \v 32 Ta ʼeguma kana vonaya, ‘Tomotau ʼidiega’, e nawale tomotau qabudi ina nualuveifa ʼidaya, mana qabudi Ioni iʼawahaqiaqiea tauna tovesimasimana aqiaqi.” \v 33 ʼInega Ieisu ivona ʼeviviea ivonaya, “Imaʼa ge ada alamania.” \p ʼInega Ieisu vonedia, “ʼEguma omiʼa egu vetalaʼai ge oda veʼiei, e ʼinega yaʼa wese ge ena vonemi togama ena luvine ʼinega baʼe ʼidewani yaviaviaqa ʼaiqa.” \c 12 \s1 Vona sesebai vaoqa ana toʼitamaki weaqidi \r (Madiu 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Ais 5:1-2\x* ʼInega Ieisu vona sesebaiega vonedi vonaya, “Taha ʼoloto ʼoine ana loi ʼwadia ena vaoqa gamonaya, ʼinega wese ʼalia ta ʼoine ana ʼebememe ʼivaʼavaʼaia. Ta wese gweda taha kuena ʼebevekova vaoqa gamonaya yoqonia. ʼInega tomotau ʼewedi ta ena vaoqa iʼitamakia, ta tauna tauya mali diʼwe ʼinaya. \p \v 2 “Ta bolimana ana tutaya tonivaoqa nana ena tofewa vetunea ena vaoqaya vaina ʼoine vuaqina sabi ʼewadi toʼitamaki ʼidiega. \v 3 Ta vaoqa ana toʼitamakiavo tofewa nana iʼitea ʼinega ikafia ta ivunuqia. ʼInega iluvetune ʼeviviei tauya nima ʼavaʼavana. \v 4 ʼInega tonivaoqa ena tofewa wese taha luvetunei tauya, ta ana kiaya ivunuqia ta iveilivu veifea. \v 5 ʼInega wese taha tofewa luvetunea ʼidia, ta tauna iluveʼaligia. Ta wese ena tofewa qabudi luvetunedi ta vaina ivunuqidi be wese vaina iluveʼaligidi. \p \v 6 “Ta wese tonivaoqa nana natu otaqina toatoa ta veyolubea qiduana. ʼInega ena nuenuega vonaya, ‘Baʼe natu otaqigu, ʼinega ina ʼamayabea’, ʼabo vetunei tauya. \v 7 ʼInega toʼitamaki diavona natuna iʼitea maimai ʼidia ta taudimo idima govaqa ivonaya, ‘Emavo, ʼoloto omoʼe maimai tauna kaiwabu natuna ʼunutauna. Tauna nawale bwaʼobwaʼo qabuna naʼewea. Ta kana luveʼaligia e ʼinega itaʼa baʼe vaoqa nana taudega kana luvinea.’ \v 8 \x * \xo 12:8 \xt Ibe 13:12\x* ʼInega ikafia ta iluveʼaligia, ta vaoqega ifelawebuiea ʼali gwavuya.” \p \v 9 Ieisu ena veluluʼuya baʼe luʼovoia ʼinega vetalaʼaiedi vonaya, “Tolaʼai nawale tonivaoqa nana naviaqi toʼitamaki diavona ʼidia?” Ta Ieisu taunega vona ʼeviviedi vonaya, “Toʼitamaki diavona nawale naluveʼaligidi be ʼoine vaoqina nahawafelea mali tomotau ʼidia.” \v 10 \x * \xo 12:10 \xt Same 118:22-23\x* ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, \q1 “Nage Buki Nugwenugweina ena simana \q2 ge oda nuaveʼavinia vonaya, \q1 ‘Taha ʼoqola lova vanue ana toʼeyoqona inogea, \q2 ta baʼitagana Kaiwabu niʼau ʼoqola nana vetovolo nugwetea \q2 be ʼoqola qabudi luviluvinedi. \q1 \v 11 Baʼena eda Kaiwabu ena viaqa, ta viaqa nana ana ʼita aqiaqi otaqina ʼidaya.’” \p \v 12 Ieisu ena vona sesebai baʼe toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo inoqolia, ta niʼa ialamania vonigo taudi weaqidi vonavona. ʼInega nuanuadi taha ʼeda ina salia ta ina kafia. Ta ge ida kafia, mana imwaniniva qiduana tomotau qabudi weaqidi, ʼinega Ieisu inogea ta itauya. \s1 Vetalaʼai takesi weaqina \r (Madiu 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 \x * \xo 12:13 \xt Lk 11:53-54\x* Ta ʼabibodanaya tovanugweta diavona vaina Falisi ta wese Elodi ena tomotauyavo iluvetunedi Ieisu ʼinaya sabi sitonovina. Mana nuanuadi Ieisu ena vona weaqina vonigo ina kafia. \v 14 ʼInega imai Ieisu ʼinaya ta ivonaya, “Toveʼita tawa ahalamaniu, oʼa ʼoloto tunutunuqiu ta eu ilivu aqiaqina. Ta wese tomotau ge uda mwaniniva edi waiwai weaqina. Ta Yaubada ena ʼeda vonahaqiaqi ʼinega uveveʼitayea. ʼInega nuanuama ana vetalaʼaieu taha yani weaqina. Maʼoda luaqiaqiea be toluvine agona Sisa ʼinaya takesi kana aʼuya nage gebu? \v 15 Nage takesi kana vemaisi nage gebu?” \p Ta Ieisu edi nuanua luveifana niʼa alamania ivevemeaqila, ʼinega vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina ʼaqegu olihilihia? Ta mane taha omiei eda ʼitei!” \v 16 ʼInega mane nana ineia ta Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Ovonegu, mane baʼena toga ʼayeʼayewana ta maʼoda ana wawa?” \p ʼInega ivoneaya, “Toluvine qiduana Sisa.” \p \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Lom 13:7\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “E ʼinega toluvine Sisa ena yani Sisa ona neia, ta Yaubada ena yani wese Yaubada ona neia!” ʼInega Ieisu ena vona baʼe weaqina nuadi voqana qiduana. \s1 Vetalaʼai toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina \r (Madiu 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Via 23:8\x* ʼInega vaina Sadusiavo, taudi ge ida vetumaqana toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina, imai Ieisu ʼinaya ivetalaʼaiea, \v 19 \x * \xo 12:19 \xt Luve 25:5\x* ivonaya, “Toveʼita, lova Mosese ena luvine aʼuya vonaya, ‘ʼEguma taha ʼoloto naʼaliga ta natu geqana, e ʼinega taina wadaʼena maega ina vaqi, ta natudiavo toʼwaiva nana ana luseana.’” \p \v 20 ʼInega ʼebevetalatutula taha Ieisu ineia ivonaya, “Taha ʼoloto ma tainavo adi yau seveni itoatoa. Ta ʼoloto nana vavine taha maega ivaqi, ta ʼabiboda yawaina gumwala ta natu geqana. \v 21 ʼInega toʼwaiva nana ana gwavuʼifo wadaʼena maega ivaqi. Ta tauna wese yawaina gumwala ta natu geqana. Ta wese vetoina ʼidewani. \v 22 ʼInega tainavo qabudi ʼidewani wadaʼena ivaqia ta iʼwaiva ʼovoa ta qabudi wese natu geqadi. Ta ʼabiboda wadaʼe nana wese yawaina gumwala ta natu geqana. \v 23 Ta ʼeguma tomotau ina yaʼitoto ʼevivi, ʼinega baʼe vavine nana toʼoloto nawale moqane otaqina, mana ma tainavo qabudi ivaqia?” \p \v 24 Ta Ieisu edi vetalaʼai veʼiea vonaya, “Omiʼa emi nuanua luveifana, mana Buki Nugwenugweina ena simana ta wese Yaubada ena waiwai ge oda alamania. \v 25 Ta yaʼitoto ʼevivi ana ʼaubena ʼinaya tomotau ge wese ina vaqi. Vonahaqiaqi, edi toa nawale Yaubada ena tovaleʼewa qabudi mahalaya itoatoa ʼidewani. \v 26 \x * \xo 12:26 \xt ʼIfo 3:2,6\x* Nage ge oda avoya Yaubada ena vona ʼimia yaʼitoto ʼevivi weaqina tuta nana taunega ʼifoqe Mosese ʼinaya ʼaiwe yamwayamwana ʼinega, vonaya, ‘Yaʼa Ebelamo ena Yaubada ta Iakobo ena Yaubada ta wese Aisake ena Yaubada.’ \v 27 ʼInega yavona aqiaqiemi, Yaubada ge tomotau ʼaliʼaligidi edi Yaubada ta ʼesi tomotau mayawaidi edi Yaubada. Ta omiʼa emi veʼita yani baʼe weaqina luveifa otaqina.” \s1 Luvine qidua vaʼinena \r (Madiu 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 \x * \xo 12:28 \xt Lk 10:25-28\x* ʼInega luvine ana toveʼita taha mai ta Ieisu be Sadusiavo edi veʼaeʼaetoga noqolia. Ta wese Ieisu ena veʼita aqiaqina Sadusiavo ʼidia noqolia ʼinega vetalaʼaiea vonaya, “Toveʼita, luvine qabuna ʼidiega ai luvine qidua vaʼinena?” \p \v 29 \x * \xo 12:29 \xt Luve 6:4-5\x* ʼInega Ieisu voneaya, “Luvine qidua vaʼinena baʼe, ‘Omiʼa me Isileli, ona noqola aqiaqi, Kaiwabu eda Yaubada ana ʼaidega Yaubada otaqa. \v 30 Eu Kaiwabu Yaubada una veyolubei giwaliu qabuna ʼinega be, niboaniu qabuna ʼinega be, eu nuanua qabuna ʼinega ta wese eu waiwai qabuna ʼinega.’ \v 31 \x * \xo 12:31 \xt Luvi 19:18\x* Ta taha wese luvine qiduana ʼenoʼeno vonaya, ‘Tomotau una veyolubedi ʼidewani tauʼuyega uveveyolubeu.’ Ge taha wese luvine ana fata baʼe luvine dina naveqidua vaʼinedi.” \p \v 32 ʼInega ʼoloto nana Ieisu ena vona veʼiea vonaya, “Toveʼita, eu vona baʼe vonahaqiaqi. Yaubada ana ʼaidega otaqa, ta ge taha wese Yaubada datoatoa. \v 33 \x * \xo 12:33 \xt 1Sam 15:22; Ose 6:6\x* ʼInega luaqiaqieda Yaubada kana veyolubea giwalida qabuna ʼinega, ta nuada qabuna ʼinega ta eda waiwai qabuna ʼinega. Ta wese tomotau kana veyolubedi ʼidewana taudega kaveveyolubeda. Lova veguba yubai gabugabudi ʼidiega yani ʼenaʼina weaqimi, ta luvine magilafudina baʼe adi matayaga guba qabudi veqidua vaʼinea.” \p \v 34 Ta ʼinega Ieisu ʼoloto nana ena vona veʼiea vonaya, “Oʼa toalamani aqiaqiu, ge tuta kuena ʼinaya Yaubada ena ʼEbeluvinea una lugu.” Ta tuta baʼe ʼabibodanaya ge taha toga Ieisu davetalaʼaiei, mana ena alamani weaqina imwaniniva. \s1 Toʼetoyavua Keliso Deibida ena gadeyega \r (Madiu 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Tutana Ieisu Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya veveʼita tomotau ʼidia ʼinega vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda ʼinega luvine ana toveʼitayavo ivonavona Toʼetoyavua Keliso tauna Deibida natuna? \v 36 \x * \xo 12:36 \xt Same 110:1\x* Mana Deibida taunega Niboana Gwalagwalana ʼinega simana vonaya, \q1 ‘Yaubada egu Kaiwabu ʼinaya vonaya, \q1 “ʼAtaqiguya una toabui ana laba voalamwavo \q2 ena aʼuwebuiedi ta una luvinedi.” ’ \m \v 37 Ta Deibida nana ena Kaiwabu Keliso. ʼInega maʼoda ana fata Deibida ena gadeyega Keliso ʼabibodanaya naʼifoqe?” \s1 Luvine ana toveʼitayavo edi ilivu weaqina \r (Madiu 23:1-36; Luke 20:45-47) \p Ta tomotau qabudi Ieisu ena veʼita inoqolia ta nuadi ʼewea. \v 38 ʼInega Ieisu tomotau qabudi vonedi vonaya, “Luvine ana toveʼitayavo edi ilivu ge ona ʼabibodei. Mana taudi iyabayaba ʼabaga ʼebevaʼauta ʼinaya, ta nuanuadi adi kwakwalufai ta aqiaqina tomotau ina ʼitea ta ina ʼamayabedi be ina lukaiwa ʼidia. \v 39 Ta wese nuanuadi vanue tafwalolo ʼinaya ʼebetoa aqiaqina ʼidia ina toabui, ta wese sagali ana tutaya nuanuadi tomotau qiduqiduadi edi ʼebetoaya ina toabui. \v 40 Ta wese nuanuadi tomotau ina ʼawahaqiaqiedi edi venoqi kuena tomotau matadia weaqina. Ta wese wadawadaʼe ʼwaivega iuʼavedi ta edi kulufa ivanawalidi. Ta vonahaqiaqi nawale luvematasabu waiwaina Yaubada ʼinega ina lobea edi ilivu luveifana weaqina.” \s1 Wadaʼe taha ena nei kavovo \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Ieisu Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya mane ana ʼebeaʼu diʼwenaya toabui, ta tomotau qabudi vevekovedi tuta nana edi nei kavovo iaʼuaʼudi ʼebeaʼu gamonaya. Ta tovekaikaiwabu edi mane qiduana iaʼudi. \v 42 Ta Ieisu wadaʼe lukwalukwana taha ʼitea mai ta ena nei kavovo mane goyogoyodi magilafuna aʼuya. \p \v 43 \x * \xo 12:43 \xt 2Kol 8:12\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo gaba vaʼauqidi vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, wadaʼe baʼe ena nei kavovo ʼinega tomotau qabudi edi nei kavovo veqidua vaʼinedi. \v 44 Mana qabudi edi mane qiduana nawale ʼenoʼeno, ta wadaʼe lukwalukwana baʼe ena mane qabuna aʼuya, ta ge taha wese daʼenoʼeno ʼinaya ana ʼabwaga ana gimwane weaqina.” \c 13 \s1 Tuta vitana nawale naʼifoqe \r (Madiu 24:1-14; Luke 21:5-19) \p \v 1 Tutana Ieisu Vanue Gwalagwalanega ʼifoqe ʼinega ana toʼabiboda taha vonea vonaya, “Toveʼita uʼitei, vanue baʼe ana viaqa aqiaqi otaqina. Ta dabo qiduqiduadi ʼidiega iyoqonia!” \p \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Lk 19:44\x* ʼInega Ieisu vonaya, “Baʼe yani diavona baʼitaga uʼiteʼitedi nawale ina qeuʼovoidi, ge taha ana dabo naluveʼavina be una ʼita ʼeviviei.” \p \v 3 ʼAbiboda Ieisu Olibe bwanagaya toabui ta ʼinega Vanue Gwalagwalana Ielusalema ʼinaya ʼita naqo ʼitea. ʼInega Fita be, Iemesa be, Ioni ta wese Anidulu adi ʼaidega imai Ieisu ʼinaya maega iveveqae, ʼinega ivoneaya, \v 4 “Kaiwabu, una vonema, totutaya baʼe Vanue Gwalagwalana ina qeuni? Ta wese una vonema toʼebeʼita naʼifoqe matamaya be yaqisa yani diavona niʼa uvonayedi ana alamani aqiaqiedi adi tuta niʼa mai?” \p \v 5 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Ona ʼitamakimi, mana nawale vaina tomotau ina uʼavemi tuta ʼebeluʼovoa weaqina! \v 6 Agu wawega nawale tomotau ʼeala ina mai ina vonaya, ‘Yaʼa baʼe taugu toʼetoyavua nana!’ Ta tomotau qabudi ina uʼavedi, ta ina ʼabibodedi. \v 7 Ta wese vale ona noqolidi avia luluvaia be diʼwedaya weaqidi. Ta ge ona mwaniniva mana baʼe yani diavona ina madunugweta ta ʼabibodanaya tuta ʼebeluʼovoa naʼifoqe. \v 8 Mali qabu be mali qabu maega ina luavia, ta wese mali diʼwe be mali diʼwe maega ina luavia. Ta wese mwaniʼiniʼi be botana diʼwe taha taha ʼidia naʼifoqe. Baʼe yani diavona tuta vitana ana ʼebeveʼale. \p \v 9 \x * \xo 13:9 \xt Md 10:17-20\x* “Ta ona ʼitamakimi, nawale tomotau ina kafimi ta ina tauyemi kotu weaqina. Ta wese vanue tafwalolo ʼinaya ina vunuqa dadanemi. Nawale agu wawa weaqina ina vetovolomi toluvineavo be wese kiniavo matadia. Ta omoʼe tuta nana ʼinaya Valegu Aqiaqina ona simanea ʼidia. \v 10 Ta yavona aqiaqiemi, nugweta Valegu Aqiaqina nayawala diʼwe qabuna ʼidia, ta ʼabiboda tuta ana ʼebeluʼovoa naʼifoqe. \v 11 \x * \xo 13:11 \xt Lk 12:11-12\x* Ta tuta nana ina vetovolomi vetalaʼai weaqina ge ona nuanua maʼoda ona vona ʼaiqa, mana omiʼa ge emi nuenuega ona vona, ta ʼesi Yaubada Niboanina Gwalagwalana ʼinega emi vona naneimi. \p \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Md 10:21\x* “Ta wese tuta maimai ʼidia tomotau edi gade gamonaya avia naʼifoqe. ʼInega taha ʼoloto taina nasuluvea ta ina luveʼaligia. Ta wese tama natuna nasuluvea ta ina luveʼaligia. Wese gogama inadiavo be tamadiavo ina vevoalanedi ta ina awafeledi ʼaliga ʼinaya. \v 13 \x * \xo 13:13 \xt Md 10:22; Ion 15:21\x* Ta tomotau qabudi ina vevoalanemi mana omiʼa agu toʼabibodayavo. Ta tomeqabu ina tovoloʼiʼita ana laba tuta ana ʼebeluʼovoa ʼinaya yawai vataya ina lobea.” \s1 Vita qiduana \r (Madiu 24:15-18; Luke 21:20-24) \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x* Wese Ieisu vonedi vonaya, “Tuta maimai ʼinaya taha yani bwavubwavuna ana ʼita ʼebegaululu ina aʼuya ʼabaga Gwalagwalana ʼinaya, ta ʼabaga nana ge daluaqiaqiei mana ʼebeiwaʼodu kavokavovo. (Ta tomeqabu baʼe vona nana ina avoya luaqiaqiedi be nuadi naʼeqaʼuya ana alamani weaqina.) ʼInega Iudia ana tomotauyavo luaqiaqiedi be ina dena bwanagaya. \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Lk 17:31\x* Ta ʼeguma taha toga selovaya toatoa nalukwayavoi nadena, ta ge nalugu ʼevivi vanuea ena kulufa sabi ʼewana. \v 16 Ta wese ʼeguma taha toga vaoqaya fewafewa e ge naʼevivi vanuea ana kwakwalufai sabi ʼewana. \v 17 \x * \xo 13:17 \xt Lk 23:29\x* Tuta omoʼe ʼinaya vivine gamwegamweʼidi be tovesusuyavo nuakolokolodi. \p \v 18 “Ta ona venoqi Yaubada ʼinaya baʼe vita diavona ge ina ʼifoqe gugaʼu ana tutaya, \v 19 \x * \xo 13:19 \xt Dan 12:1; Ve 7:14\x* mana tuta ana ʼebeveʼale ʼinega be ana laba tuta baʼe ʼinaya ge taha wese vita ʼidewana daʼifoqe. Ta ʼabibodanaya vita baʼe ʼidewani ge wese naʼifoqe ʼevivi. \v 20 Vita omoʼe ana tutaya ʼeguma Yaubada ge nagivekusei nawale tomotau qabudi ina ʼaliga. Ta Yaubada tuta nana nagivekusea ena tomotau vevenuaʼivinidi weaqidi. \p \v 21 “Ta tuta omoʼe ʼinaya ʼeguma taha toga navoneu navonaya, ‘Uʼitei, baʼe Keliso!’ nage ‘Omoʼe tauna!’ ʼinega ena vona ge una vetumaqanei. \v 22 \x * \xo 13:22 \xt Ve 13:13\x* Mana vaina tomotau ʼeʼeuʼauʼavidi ina vonaya, ‘Yaʼa Keliso!’ ta wese ina vonaya, ‘Yaʼa baʼe taugu tovesimasimana nana!’ Taudi veʼita ʼebenuavoqana ina viaqidi, ta ʼeguma adi fata wese Yaubada ena tomotauyavo vevenuaʼivinidi ʼaqedi ina lihia. \v 23 ʼInega ona ʼitamaki aqiaqiemi! Baʼe yani diavona niʼa yamadusimanea ʼimia be yaqisa toʼeuʼauʼava dina ge ona vetumaqanedi. \s1 Ieisu ena ʼevivi mai weaqina \r (Madiu 24:29-31; Luke 21:25-28) \q1 \v 24 \x * \xo 13:24 \xt Ais 13:10; Ioe 2:10,31; 3:15; Ve 6:12-13\x* ‘Tuta vitana nagumwala ta ʼabiboda \q2 vala navelovanea, \q2 ta waiʼena ena simatala naʼweu, \q2 \v 25 ta ʼwadiʼwadima mahalega ina avuta, \q2 ta wese yani qabuna waiwaidi mahalaya itoatoa \q2 ina dedela.’ \p \v 26 \x * \xo 13:26 \xt Ve 1:7\x* “ʼInega totoa bwaʼobwaʼoya yaʼa Tomotau Natuna ina ʼitegu gawatega ena mai me egu waiwai qiduana, ta wese me egu simatala aqiaqi otaqina. \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Md 13:41\x* ʼInega egu tovaleʼewayavo ena vetunedi be egu tomotau vevenuaʼivinidi ina vaʼauqidi mahalega ta wese bwaʼobwaʼo ena diʼwe qabuna ʼidiega. \s1 ʼEbevetalatutula mafa \r (Madiu 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28 “ʼEbevetalatutula mafa ʼinega ena veʼitemi. Tuta nana mafa ʼwaena vauvaudi galugalu ʼinega niʼa oalamania tuta goyona ive ana tuta naʼifoqe. \v 29 Ta wese ʼeguma baʼe ʼebeʼita diavona niʼa yavonemi ina ʼifoqe ʼimia, e ʼinega ona alamania yaʼa tuta goyona ena ʼevivi mai. \v 30 Vonahaqiaqi, lagata baʼe ge ona ʼaliga ana laba baʼe yani diavona ina ʼifoqe. \v 31 Mahala be bwaʼobwaʼo ina awala, ta yaʼa egu vona ge taha ana tufwa ʼidiega nahawala, ta ʼesi naʼeno vataya. \s1 Ieisu ena ʼevivi mai ana tuta ge taha toga dahalamania \r (Madiu 24:36-44) \p \v 32 “Ge taha toga dahalamania totuta nage toʼaubena ʼinaya ena ʼevivi ena mai, ta wese Yaubada ena tovaleʼewayavo mahalaya ge ida alamania, be wese yaʼa Tomotau Natuna ʼaubena nana ge eda alamania. Ta ʼesi Tamagu ana ʼaidega alahalamania. \v 33 ʼInega me emi ʼivaʼavaʼata ona toatoa ta ona ʼitamakimi, mana egu tuta ʼevivi ge oda alamania.” \p \v 34 ʼInega Ieisu ʼebevetalatutula taha wese neidi vonaya, “Egu ʼevivi mai kavona taha ʼoloto kaikaiwabuna ena vanue nanogei ta natauya mali diʼwe ʼinaya. Ta nugweta ena tofewayavo naluvinedi ta edi fewa navewilaʼayedi be ena vanue ina ʼitamakia. Ta wese vanue ana ʼebelugu ana toʼitamaki vonea vonaya, ‘Ge una ʼeno, ta ʼesi una vevekova!’ \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Lk 12:38\x* ʼInega tuta qabuna ona ʼitamakimi, mana ge oda alamania totutaya ena ʼevivi mai, nage velovelovanaya nage tou gamonaya nage tuta nana kamukamu idoudou nage manu bodobodoya. \v 36 Ge nuagu ona ʼenoʼeno ta ena luveafemi tuta nana ena mai. \v 37 Tolaʼai yavonavonayedi ʼimia wese ʼidewani tomotau qabudi ʼidia yavonedi yavonaya, ‘Ona ʼitamaki aqiaqiemi!’” \c 14 \s1 Toluvineavo nuanuadi Ieisu ina luveʼaligia \r (Madiu 26:1-5; Luke 22:1-2; Ioni 11:45-53) \p \v 1 ʼAuvivia Sagalina ana ʼebenuaveʼavina ta wese Beledi ge ana isitimo Sagalina ʼaubena magilafuna ʼinaya naveʼale. ʼInega toveguba qiduqiduadi be wese luvine ana toveʼitayavo ʼeda isalisalia maʼoda Ieisu ina uʼavei ta ina kafia be ina luveʼaligi, \v 2 ta ivonaya, “Ge ʼAuvivia Sagalina ana tutaya Ieisu kana kafia, mana nawale tomotau diadi navilea ta ina manini ʼidaya.” \s1 Taha vavine dedeʼwega Ieisu iwaqia ʼabaga Bedani ʼinaya \r (Madiu 26:6-13; Ioni 12:1-8) \p \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Lk 7:37-38\x* Ieisu ʼabaga Bedani ʼinaya toatoa iana Saimoni ena vanuea ta iʼaiʼai. Ta Saimoni nana igabea ʼwagoʼwagoina, mana tauna lova toʼwagota. ʼInega taha vavine mai lugu ta nimanaya dedeʼwa ma botolina viaviaqina alabasita ʼinega kafikafia. Ta dedeʼwa nana ana wawa nadi meilana aqiaqina ta ana veʼia agona. ʼInega botoli nana budona gibaia, ta dedeʼwa nana ʼinega Ieisu debana iwaqia. \p \v 4 Ta vaina tomotau itoatoa vavine nana ena viaqa iʼitea ta diadi vilea ivonaya, “Tolaʼai weaqina dedeʼwa iwaiwaqa kavokavovoi? \v 5 Mana dedeʼwa nana ana veʼia qiduana, kavona taha ʼoloto ena mane naʼewea ena fewa weaqina yaʼwala ʼaidegina ʼinaya. Ta ʼesi luaqiaqiea ʼeguma dedeʼwa nana kada vegimwaneyei be ana veʼia qiduana kada ʼewei be lukwalukwadi ʼidia kada vewilaʼayea.” \p \v 6 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Taʼiwa oluaʼu, vavine ge ona givenuavitei mana yani aqiaqi otaqina viaqia ʼiguya. \v 7 \x * \xo 14:7 \xt Luve 15:11\x* Omiʼa lukwalukwa dina tuta qabuna maega otoatoa, ta totuta nuanuami ona iuledi e ami fata be ona iuledi. Ta yaʼa ge tuta kuena omiʼa maega kana toatoa. \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Ion 19:40\x* Ta vavine baʼe yani qiduana viaqia ʼiguya tuta nana ʼwafigu dedeʼwega iwaqia, mana maduʼivaʼavaʼaigu agu tavuna weaqina. \v 9 Yavona aqiaqiemi, tuta nana valegu ina lugaihiea diʼwe qabudi ʼidia, e ʼinega wese vavine baʼe ena viaqa ʼiguya valena ina veluluʼuyayea ʼinega tomotau vavine nana ina nuaveʼavinia.” \s1 Iudasa nuanuana Ieisu nasuluvea \r (Madiu 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 ʼInega Tuwelo dina ʼidiega taha ana wawa Iudasa Isakaliota tauya toveguba qiduqiduadi ʼidia nuanuana Ieisu nasuluvea. \v 11 Ta Iudasa ena vona inoqolia ʼinega iqaiawa qiduana ta ivona fofofola ʼinaya ana veʼia ina neia. ʼInega Iudasa tuta aqiaqina baʼeyea be Ieisu nasuluvei ta ina kafia. \s1 Ieisu Tuwelo dina maega ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana iʼainia \r (Madiu 26:17-25; Luke 22:7-14,21-23; Ioni 13:21-30) \p \v 12 \x * \xo 14:12 \xt ʼIfo 12:6\x* Beledi ge ana isitimo Sagalina ana ʼaubena nugweta ʼinaya me Diu sifi natudiavo lami ivunuqidi ʼAuvivia Sagalina ana ʼebenuaveʼavina weaqina, mana edi ilivu ʼidewana. ʼInega ʼaubena nana ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo imai ivetalaʼaiea ivonaya, “Maʼinaya ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga ana ʼivaʼavaʼaia weaqiu be una ʼai?” \p \v 13 ʼInega Ieisu ana toʼabiboda magilafudi luvetunedi ta vonedia, “Ona tauya Ielusalema ʼinaya ta taha ʼoloto ona ʼitea goʼila ana ʼebegoi kayokayo ʼavalea, e tauna ona ʼabibodea! \v 14 Ta ʼoloto nana maega ona lugu vanuea, be tonivanue ona voneaya, ‘Ema Toveʼita noqinoqi ʼiuya vonaya, “Tosifaufa una awafelea ʼiguya be yaqisa ʼinaya agu toʼabibodayavo maega ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga ana ʼai?” ’ \v 15 Be ʼinega sifaufa qiduana ulawanaya naveʼitemi tawa ʼiʼivaʼavaʼaina. Ta omoʼe ʼinaya ada ʼabwaga ona ʼivaʼavaʼaia weaqida.” \p \v 16 ʼInega ana toʼabibodayavo magilafudi itauya ilugu Ielusalema, ta yani qabuna Ieisu niʼa vonedia ʼidewana ilobedi. ʼInega ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga iʼivaʼavaʼaia weaqina. \p \v 17 Niʼa velavilaviea ʼinega Ieisu taudi Tuwelo dina maega ilugu sifaufa nana ʼinaya. \v 18 \x * \xo 14:18 \xt Same 41:9\x* Ta itoabui iʼaiʼai ʼinega vonedi vonaya, “Yavona aqiaqiemi, nawale taha ʼimiega maega kaʼaiʼai naneiegu agu aviayavo ʼidia.” \p \v 19 ʼInega Ieisu ena vona weaqina nuadi vita, ta ʼaidega ʼaidega Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, yaʼa gebu, waisa?” \p \v 20 ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Agu tosuluva omiʼa Tuwelo mina ʼimiega. Tauna nawale yaʼa maega gaeba ʼaideganega beledi ana ʼaubwaʼui ana ʼai. \v 21 Ta yaʼa Tomotau Natuna ena tauya ʼedana ʼinega lova Buki Nugwenugweina ʼinaya madusimanea. Ta agu tosuluva nana nuakolokolona, mana nawale veilaqe qiduana nalobea, ta luaqiaqiea ʼeguma lova inana ge ida venatunei.” \s1 Kaiwabu ena ʼai \r (Madiu 26:26-30; Luke 22:14-20; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 22 Tutana nawale iʼaiʼai ʼinega Ieisu beledi ʼewei ta vona lukaiwa Yaubada ʼinaya, ʼinega gitomwei ta ana toʼabibodayavo neidi ta vonedia, “Baʼe ʼwafigu ta ona ʼewei ona ʼai!” \v 23 ʼAbibodanaya ʼoine ma vedina ʼewei e ʼinega wese lukaiwa ta neidi be qabudi inumea, \v 24 \x * \xo 14:24 \xt ʼIfo 24:8; Sek 9:11; Iel 31:31-34; 1Kol 10:16; Ibe 9:20\x* ta Ieisu vonedia, “Baʼe sulaligu nainoqa tomotau qabumi weaqimi, ta wese baʼena luvine vauvauna ana ʼebeveʼale. \v 25 Yavona aqiaqi ʼimia, tuta baʼe ʼinega ta ʼabiboda ge wese ʼoine vuaqina ʼinega ena numa ʼeviviei ana laba ʼoine vauvauna ena numea Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya.” \p \v 26 ʼAi gumwala ʼinega ʼevosi taha iʼevosiei ta iʼifoqe, ʼinega iʼwatovu bwanaga Olibe ʼinaya. \s1 Ieisu vona ʼifoqe ana vegeqa weaqina \r (Madiu 26:31-35; Luke 22:31-34; Ioni 13:36-38) \p \v 27 \x * \xo 14:27 \xt Sek 13:7\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedia, \q1 “Nawale emi vetumaqana ʼiguya nabeʼu \q2 ʼidewana Buki Nugwenugweina \q2 ena simana vonaya, \q1 ‘Toʼitamaki sifi ena luveʼaligia \q2 ta ena sifiavo ina yavula dadana.’ \m \v 28 \x * \xo 14:28 \xt Md 28:16; Mk 16:7\x* Ta egu yaʼitoto ʼevivi ʼabibodanaya Galili ʼinaya ena nugweta, ta omiʼa ʼabibodaguyega ona wai.” \p \v 29 ʼInega Fita vonaya, “ʼEguma nawale qabudi ʼiuyega ina dena ta yaʼa agu ʼaidegana ge ena dena.” \p \v 30 ʼInega Ieisu vona ʼeviviea vonaya, “Vonahaqiaqi, oʼa baʼitaga velovelovanaya tuta toi una maduvegeqegu, ta ʼabiboda kamukamu ena dou navemagilafuya.” \p \v 31 \x * \xo 14:31 \xt Ion 11:16\x* Ta Fita bonana falafalanega voneaya, “Ge ana fata ena vegeqeu! ʼEguma ina luveʼaligiu yaʼa wese maega ina luveʼaligigu.” ʼInega toʼabiboda qabudi wese ʼidewani ivona ʼaiqa. \s1 Ieisu vevenoqi Gedesemani ʼinaya \r (Madiu 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 \x * \xo 14:32 \xt Ion 18:1\x* ʼInega Ieisu ma ana toʼabibodayavo itauya taha diʼwe ana wawa Gedesemani ʼinaya, ta vonedia, “Baʼidia ona toatoa ta yaʼa ena venoqi Yaubada ʼinaya.” \v 33 ʼInega Ieisu enavo Fita be, Iemesa ta wese Ioni ʼebeʼewedi itauya, ta me ena giwali visiqa be me ena nuavita vonedia, \v 34 \x * \xo 14:34 \xt Ion 12:27\x* “Giwaligu visivisiqa qiduana, ta agu lutonova kavona tuta goyona ena ʼaliga. ʼInega baʼidia ona toatoa ta ona vevekova.” \p \v 35 ʼInega Ieisu tufwana vanaqo givelukabwebwe ta vevenoqi ʼeguma ana fata visiqa baʼe Yaubada daʼewa yavulei ta vonaya, \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Mk 10:38; Ion 6:38\x* “Tamagu ye, yani qabuna au fata, ʼinega visiqa vedina baʼe ʼiguyega una ʼewa yavulea. Ta ge yaʼa egu nuenuega ta ʼesi oʼa eu nuanua una viaqia.” \p \v 37 ʼInega ʼevivi mai toidi ʼidia ta ʼitedi iʼeno motaiva ta Ieisu Fita divanoya voneaya, “Saimoni, maʼoda ʼinega uʼenoʼeno, nage ge au fata tuta kukusana namo uda toatoa ta uda vevekova, waisa?” \v 38 Ta Ieisu toidi vonedia, “Ona ʼitamakimi be yaqisa matami ge nadune ta ona vevenoqi, fole Seitani nasitonovimi. Niboanimi nuanuana fewa aqiaqina naviaqia, ta ʼwafimi me ena dawalili.” \p \v 39 ʼInega Ieisu wese vanaqo ta ena venoqi Yaubada ʼinaya luʼeviviea. \v 40 ʼInega ʼevivi mai ana toʼabibodayavo ʼidia ta wese lobedi iʼeno nuafani mana matadi dune fanifani. ʼInega Ieisu divanodi, ta ge taha tolaʼai ida vonei. \p \v 41 Ta tuta vetoina Ieisu wese ʼevivi naqo sabi venoqi, ʼinega ʼevivi mai ta wese lobedi iʼeno nuafani iʼenoʼeno ta vonedia, “Maʼoda nawale oʼenoʼeno ta oveveyawai, waisa? Taʼiwa, ta yaʼa Tomotau Natuna egu tuta niʼa ʼifoqe be ina veʼineiegu tomotau luveifadi nimadia. \v 42 Oyaʼitoto kawai, agu tosuluva niʼa ʼifoqe maimai.” \s1 Ieisu ana kafi weaqina \r (Madiu 26:47-56; Luke 22:47-53; Ioni 18:3-12) \p \v 43 Ieisu nawale vonavona ʼinega Iudasa vaʼifoqe mai, tauna taha toʼabiboda Tuwelo dina ʼidiega. Ta toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo qabu qiduana iluvetunedi Iudasa maega imai Ieisu sabi kafina. Ta qabudi me edi kefata ta wese me edi gita imai. \p \v 44 Ta Iudasa lova toluavia ʼebeʼita taha weaqina niʼa vonedi vonaya, “Taha ʼoloto ena talafafea, e benaʼe tauna Ieisu, ʼinega ona kafia ona ʼitamakia ta ona tauyea.” \v 45 ʼInega tauya tunutunuqina Ieisu ʼinaya voneaya, “Toveʼita!” ʼabo talafafea. \v 46 ʼInega qabu dina iʼifoqe mai ta Ieisu ikafia. \v 47 ʼInega taha ʼoloto Ieisu ena qabu ʼinega diʼwenaya tovotovolo ta ena kefata siwaia ta toveguba edi tovanugweta ena tofewa teniqana talayoʼea. \p \v 48 ʼInega Ieisu qabu dina vonedia, “Maʼoda, nage yaʼa tovanawala taha, ʼinega me emi kefata be me emi gita omai ona kafigu? \v 49 \x * \xo 14:49 \xt Lk 19:47; 21:37; Ion 18:20\x* Tolaʼai weaqina ge oda kafigu tutana nuanimia yatoatoa ta yaveveʼita qabu ʼidia Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya? Ta tolaʼai lova tovesimasimana ivona fofofolea Buki Nugwenugweina ʼinaya ana aqiaqi baʼitagana ʼifoʼifoqe emi viaqayavo ʼidiega.” \p \v 50 \x * \xo 14:50 \xt Same 31:11\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo qabudi idena iyavula. \p \v 51 Ta taha kilakai toluaviayavo iʼitea, tauna wese Ieisu ana toʼabiboda taha. Nuanuadi ina kafia ta ana kaleko ʼaidega otaqina, \v 52 ʼinega tuta nana igiʼwaqiea e ana kalekomo ilihi mwainia, ʼinega maʼigonegonena dena tauya. \s1 Ieisu ivetovoloya kaniselayavo ʼiawadia \r (Madiu 26:57-68; Luke 22:54-55,63-71; Ioni 18:13-14,19-24) \p \v 53 ʼInega Ieisu itauyea toveguba qiduana ena ʼabaga ʼinaya ta ilugu. Ta toveguba edi tovanugweta be ʼabaga ana tovanugwetayavo ta wese luvine ana toveʼitayavo niʼa ivaʼauta itoatoa. \v 54 Ta Fita tufwana luluvaiega Ieisu talaʼobea ʼinega wese lugu toveguba nana ena ʼabagaya. Ta Fita ʼebevekotu ʼatamaninaya toabui ʼabaga ana toʼitamakiavo maega ta ʼaiwea ivevetaluvala. \p \v 55 Ta toveguba qiduqiduadi be me Diu edi kaniselayavo qabudi nuanuadi Ieisu ana ʼebeveʼewa ina salia ʼinega ana fata ina luveʼaligia, ta ge taha ena luveifana ida lobei. \v 56 Tomotau qabudi Ieisu iveveʼewea ta edi vona ge daveʼaidega mana qabudi iuʼauʼava. \p \v 57 ʼInega vaina itovolo ta Ieisu uʼavega iveʼewea ivonaya, \v 58 \x * \xo 14:58 \xt Ion 2:19-21\x* “Ieisu ena vona anoqolia vonaya, ‘Vanue Gwalagwalana baʼena tomotau iyoqonia nawale ena qeu yavulea, ta ʼaubena toi ʼabibodanaya wese taha vanue gwalagwalana ena yoqona ʼeviviea, ta ge tomotau nimadiega.’” \v 59 Ta taudi wese edi vona baʼe yani nana weaqina ge daveʼaidega. \p \v 60 ʼInega toveguba edi tovanugweta toluvineavo matadia yaʼitoto ta Ieisu vetalaʼaiea vonaya, “Tomotau omoʼe edi veʼewa ʼiuya niʼa unoqolia, waisa? Tolaʼai weaqina ge uda vona ʼeviviedi?” \v 61 Ta Ieisu nuanamo gado. \p ʼInega wese toveguba edi tovanugweta vetalaʼai ʼeviviea vonaya, “Nage oʼa Toʼetoyavuauna Yaubada Gwalagwalana Natuna, nage gebu?” \p \v 62 ʼInega Ieisu voneaya, “Yaʼa baʼe taugu. Nawale yaʼa Tomotau Natuna ona ʼitegu Tovewaiwai Otaqa ana ʼataqia ena toabui be wese mahala gawainavo debanega ena ʼevivi mai.” \p \v 63-64 \x * \xo 14:63-64 \xt Luvi 24:16; Ion 19:7\x* ʼInega toveguba edi tovanugweta diana vilea ta taunega ana kaleko siabui ta vonaya, “Ena vona luveifa niʼa onoqolia. ʼOloto baʼe ena vona ʼinega taunega givaneyea ʼidewana tauna Yaubada! Taʼiwa, ge taha wese toveʼewa edi simana kana noqoli ena luveifana weaqina.” \p ʼInega qabudi ʼelagaidi ivonaya, “Luaqiaqiea be naʼaliga!” \p \v 65 ʼInega vaina Ieisu igidaʼwei ta matana kalekoyega iʼafwalia ta nimadiega ilavua dadanea ivonaya, “ʼEguma oʼa tovesimasimana taha e ʼinega usimana toga vunuvunuqiu!” ʼInega ana toʼitamakiavo ikafia ta ivunuqa dadanea. \s1 Fita ena vegeqa Ieisu weaqina \r (Madiu 26:69-75; Luke 22:56-62; Ioni 18:15-18,25-27) \p \v 66 Ta Fita nawale ʼabaga gamonaya toatoa, ʼinega toveguba edi tovanugweta ena tofewayavo ʼidiega taha iahaba ʼifoqe mai. \v 67 ʼInega iahabana Fita ʼitea ʼaiwea vevetaluvala ta ʼita makimakia voneaya, “Oʼa wese Nasaleta ʼolotona Ieisu maega otoatoa.” \p \v 68 ʼInega Fita vegeqa vonaya, “Yani benaʼe uvonevonea yaʼa ge eda alamania!” ʼInega Fita dena ʼifoqe ʼabaga ana ʼali ʼawanaya. \p \v 69 ʼInega wese iahaba nana Fita ʼitei ta tomotau diʼwenaya itoatoa vonedi vonaya, “Omoʼe ʼoloto nana tauna wese Ieisu ana qabu ʼidiega.” \p \v 70 ʼInega Fita wese vegeqa vonaya, “Yaʼa gebu!” \p Ta tuta kusakusana ʼabibodanaya taudi Fita diʼwenaya itoatoa ivoneaya, “Vonahaqiaqi, niʼa ahalamaniu oʼa wese Ieisu ana toʼabiboda taha mana oʼa Galili ʼolotou!” \p \v 71 ʼInega Fita veʼale ʼawatamatamana gaba vane vonaya, “Tamada, ʼoloto nana ovonevonea yaʼa ge wese eda alamania!” \p \v 72 Ta tuta omoʼe ʼinaya kamukamu ena dou vemagilafuna. ʼInega Fita Ieisu ena vona nuaia vonaya, “Oʼa tuta toi una maduvegeqegu ta ʼabiboda kamukamu ena dou navemagilafuya.” ʼInega Fita nuana vita qiduana ta dou. \c 15 \s1 Ieisu imiea gavana Failato ʼinaya \r (Madiu 27:1-2,11-14; Luke 23:1-5; Ioni 18:28-38) \p \v 1 \x * \xo 15:1 \xt Lk 22:66\x* Manu bodobodoya toveguba qiduqiduadi be ʼabaga ana tovanugwetayavo be luvine ana toveʼitayavo ta wese kanisela qabudi itoa vaʼauta iveveqae Ieisu weaqina. Veqae gumwala, ʼinega edi nuanua ʼaideganega luvine iaʼuya ta Ieisu nimana iyoqonia itauyei ta ineiea me Loma edi gavana Failato nimanaya, tauna diʼwe Iudia ana toluvine. \p \v 2 ʼInega Failato Ieisu vetalaʼaiea vonaya, “Nage oʼa me Diu edi Kini?” \p Ta Ieisu veʼiea vonaya, “Niʼa uvona ʼidewana.” \p \v 3 Ta toveguba qiduqiduadi Ieisu iveʼewea yani taha taha ʼidiega. \v 4 ʼInega wese Failato Ieisu vetalaʼaiea vonaya, “Tomotau baʼe yani ʼeala weaqidi iveʼeweu, ta tolaʼai weaqina ge uda vona veʼiedi?” \p \v 5 \x * \xo 15:5 \xt Ais 53:7; Mk 14:61\x* Ta tua Ieisu edi veʼewayavo ʼinaya ge taha tuta daveʼiedi, ʼinega Failato nuana voqana agona. \s1 Failato Ieisu awafelea ina luveʼaligia \r (Madiu 27:15-26; Luke 23:13-25; Ioni 18:39–19:16) \p \v 6 Yaʼwala ʼaidega ʼaidega ʼAuvivia Sagalina ana tuta ʼinaya diʼwe Iudia ana gavana ena ilivu baʼe ʼidewana. Vanue ʼebeyoqonega taha ʼoloto nayavuia naʼifoqe tomotau edi nuanua ʼinega. \v 7 Tutana ʼinaya toluveʼaliga taha ana wawa Balabasi ma enavo itoatoa vanue ʼebeyoqona gamonaya. Taudi ge nuadi me Loma ina luvinedi, ʼinega lova vaina ifofolidi. ʼInega luvine niʼa ilobea luveʼaliga weaqina. \p \v 8 ʼInega tomotau qabudi ivaʼauta imai gavana Failato ʼinaya ta ivoneaya, “Taha ʼoloto una yavuia ʼimaya vanue ʼebeyoqona ʼinega ʼidewana yaʼwala ʼaidega ʼaidega uviaviaqa ʼaiqa, waisa?” \p \v 9 ʼInega Failato vonedia, “Nage nuanuami me Diu edi Kini ena ʼetoyavuia ʼimia?” \v 10 Failato ena vetalaʼai ʼidia ʼidewana mana niʼa alamania toveguba qiduqiduadi Ieisu iveʼifiʼifiea ʼinega nuanuadi ina luveʼaligia. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Via 3:13-14\x* Ta toveguba qiduqiduadi tomotau qabudi nuadi igiqaʼuya, mana nuanuadi Balabasi ina ʼinanea, ta Ieisu gebu. \p \v 12 ʼInega Failato tomotau qabudi vetalaʼaiedi vonaya, “Ta ʼeguma Balabasi ena ʼetoyavuia ʼimia, ʼinega maʼoda ena viaqa ʼaiqa tauna ogabea me Diu edi Kini weaqina?” \p \v 13 Ta qabudi igaba vane ivonaya, “ʼEtoluai ʼinaya una tutuveʼewea!” \p \v 14 ʼInega wese Failato vetalaʼaiedi vonaya, “Tolaʼai ena luveifana?” \p ʼInega wese igaba vane ta bonadi agonega ivonaya, “Una tutuveʼewea, una tutuveʼewea!” \p \v 15 ʼInega Failato tomotau adi giveqaiawa weaqina Balabasi yavuia ʼidia. Ta ena luvineyega Ieisu wayo metametanega ivunuqa dadanea, ta ʼabiboda Failato veʼineiea me Loma toluaviayavo ʼidia sabi tutuveʼewana. \s1 Toluaviayavo Ieisu igivenuʼwea \r (Madiu 27:27-31; Ioni 19:2-3) \p \v 16 ʼInega toluaviayavo Ieisu itauyea edi vanue ʼebetoavaʼauta ʼinaya gavana Failato ena ʼabaga qiduana gamonaya, ta ediavo qabudi igaba vaʼauqidi imai. \v 17 ʼInega taha kaleko kuena qimwaqimwalina ʼinega Ieisu ivekalekoya, ta wese ana biatuli talitaliega iviaqia ta ʼunuʼununaya iaʼuya. \v 18 Ta givenuʼwega iʼamayabea ivonaya, “Kaiwa, kaiwa me Diu edi Kini!” \v 19 Ta ʼabiega ana kiaya ilavulavua ta wese iʼegidagidaʼwea. Be wese tuqatuqadiega isobadi ta givenuʼwega ihiwaʼodu ʼinaya. \v 20 Tuta nana Ieisu igivenuʼwea gumwala, ʼinega kaleko qimwaqimwalina iʼewa yavulei ta tauna ana kalekoyega ivekaleko ʼeviviea. Ta ʼinega iʼewa ʼifoqeyea itauyea sabi tutuveʼewana. \s1 Ieisu itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya \r (Madiu 27:32-44; Luke 23:26-43; Ioni 19:17-27) \p \v 21 \x * \xo 15:21 \xt Lom 16:13\x* Tutana itautauya ʼedaya ʼinega taha Sailini ʼolotona ilobea maimai ena ʼabagega Ielusalema ʼinaya. Ana wawa Saimoni, tauna Alekisana be Lufoso tamadi. Ta toluavia dina iluvetunea Ieisu ana ʼetoluai naʼavalea. \v 22 ʼInega Ieisu itauyea taha ʼabaga ana wawa Goligota ʼinaya, ta wawa nana ana alamani “ʼUnuʼunu ana ʼabaga”. \v 23 ʼInega ʼoine be mulo maega iwayavilea ta Ieisu ineia vonigo danuma be yaqisa ge yuvaqa qiduana nalutonovi, ta Ieisu noga. \p \v 24-25 \x * \xo 15:24-25 \xt Same 22:18\x* Tuta nana Ieisu itutuveʼewea babaʼau niʼa vane mai 9 koloki ʼinaya. Ta ana kalekoyavo ana ʼewa weaqina taha laha iviaqia ina ʼitea togama tokaleko naʼewea. \v 26 Ta ana ʼetoluai debanaya ana veʼewa ʼiuna iʼwayavia vonaya, “\sc Baʼe me Diu edi Kini.\sc*” \v 27-28 \x * \xo 15:27-28 \xt Ais 53:12\x* Ta wese toluveifana magilafudi Ieisu maega itutuveʼewedi taha ana ʼataqiega, ta taha ana keliega. \p \v 29 \x * \xo 15:29 \xt Same 22:7; 109:25; Mk 14:58\x* Tomotau ivevedelideli ta iveveʼunulewalewa be idagidagi ta wese Ieisu igigivenuʼwea ivonaya, “Ei nuakolokolou! Uvonaya vonigo Vanue Gwalagwalana una qeu yavulei ta ʼaubena toi ʼinaya wese una yoqona ʼeviviea. \v 30 ʼInega tauʼuyega uʼetoyavuiu ta ʼetoluaiega uwebui mai!” \p \v 31 Ta wese ʼidewani toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo Ieisu igivenuʼwea ta nuanidia ivonaya, “Maʼoda tauna mali tomotau ʼetoyavuidi ta taunega ge ana fata naʼetoyavui. \v 32 Tauna vonea Toʼetoyavua ta diʼwe Isileli ana Kini, ta ʼeguma ʼetoluai ʼinega dawebui mai kada ʼitea kada vetumaqanea.” \p Ta toluveifana magilafudina Ieisu maega itutuveʼewedi e taudi wese ʼidewana Ieisu igivenuʼwea. \s1 Ieisu ena ʼaliga \r (Madiu 27:45-56; Luke 23:44-49; Ioni 19:28-30) \p \v 33 Babaʼauyega be lavilavi 3 koloki ʼinaya bwaʼobwaʼo qabuna velovana bodea. \v 34 \x * \xo 15:34 \xt Same 22:1\x* Ta omoʼe tuta nana ʼinaya Ieisu bonana qiduanega gaba vonaya, \tl “Eloi, Eloi, lama sabakitani?”\tl*, ta ana alamani, “Egu Yaubada, egu Yaubada, tolaʼai weaqina unogenogegu?” \p \v 35 Ta vaina tomotau diʼwenaya itovotovolo ena gaba inoqolia ivonaya, “Onoqoli, Ilaitia gabegabea!” \p \v 36 \x * \xo 15:36 \xt Same 69:21\x* ʼInega taha ʼoloto vihila tauya kikifa ʼewei ta ʼoine yuyuna ʼinaya ʼaubwaʼui ʼinega taha ʼaiwe ʼinaya ʼidawayei e veʼetovaneyea Ieisu ʼawanaya be datomwaseʼuʼuya. ʼInega ʼoloto nana vonaya, “Tua ʼetobala, ta kaʼitei ʼeguma Ilaitia namai ta ʼetoluaiega naʼetoyavuia.” \p \v 37 ʼInega Ieisu wese bonana qiduanega gaba ta yawaina gumwala. \v 38 Ta tuta nana ʼinaya Vanue Gwalagwalana ana bagina kaleko eabu magilafuyea debanega be webui ʼayanaya. \v 39 Toluaviayavo adi tovamatana Ieisu ʼiawanaya tovotovolo, ta tuta nana ʼitea maʼoda ʼaliga ʼaiqa ʼinega vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼena Yaubada Natuna.” \p \v 40-41 \x * \xo 15:40-41 \xt Lk 8:2-3\x* Vivine tufwana qabudi lova diʼwe Galili ʼinaya Ieisu iʼabibodea ta ihiulea, ta taudina wese Ieisu maega niʼa iʼwatovu mai Ielusalema ʼinaya. Ta baʼe qabu dina gamodia Meli Magidala ta wese waviana Meli, taudi Iemesa be Iosese inadi ta wese Salome. Ta vivine diavona tufwana luluvaiega itovolo ta ivevekova naqo, ta yani qabuna Ieisu ʼinaya ʼifoqe iʼitea. \s1 Ieisu ana tavuna weaqina \r (Madiu 27:57-61; Luke 23:50-56; Ioni 19:38-42) \p \v 42-43 ʼAubena nana Ieisu itutuveʼewea me Diu igabea ʼaubena ʼebeʼivaʼavaʼata, mana navulihia ʼinega Sabate naʼifoqe. ʼInega lavilavi ʼinaya taha Alimatia ʼolotona ana wawa Iosefa ʼifoqe mai. Tauna me Diu edi toluvine agona taha, ta Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina baʼebaʼeyea. Ta me ena giwalifatu ʼifoqe tauya gavana Failato ʼiawanaya ta venoqiea Ieisu ʼwafina weaqina. \v 44 Tuta nana Failato Iosefa ena noqi noqolia ʼinega nuana voqana, ta vonaya, “Oo, nage Ieisu niʼa ʼaliga?” \p ʼInega Failato toluavia adi tovamatana gabea ʼifoqe mai ta vetalaʼaiea vonaya, “Maʼoda, nage Ieisu niʼa ʼaliga?” \p \v 45 Ta ʼoloto nana vona veʼiea vonaya, “ʼEdewani”. \p ʼInega Failato Iosefa awafela ʼinaya be Ieisu ʼwafina naʼewea. \v 46 ʼInega Iosefa kaleko wadawadaeana gimwanea miea, ta Ieisu ʼwafina ʼewa webuiea ʼetoluaiega ʼabo kaleko nana ʼinega umea. Lova debaʼunu taha ialea kavona vatuʼubu dabo qiduana gamonaya, ʼinega baʼe debaʼunu nana ʼinaya Iosefa Ieisu ʼwafina aʼuya. Gumwala, ʼinega dabo qiduanega debaʼunu ʼawana ʼaubodea. \v 47 Ta Meli Magidala ma waviana Meli taudi Iosese inana ivevekova, ta maʼinaya Ieisu ʼwafina aʼuya iʼitea. \c 16 \s1 Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼaligega \r (Madiu 28:1-8; Luke 24:1-12; Ioni 20:1-10) \p \v 1 Sabate niʼa gumwala, ʼinega Meli Magidala be waviana Meli Iemesa inana, ta wese Salome maega dedeʼwa meilana aqiaqina igimwanea, mana nuanuadi Ieisu ʼwafina ina vededeʼwea. \v 2 ʼInega babaʼau ena yayaqa ʼunu ʼawaʼawai otaqaya wiki ana ʼaubena ʼebeveʼale ʼinaya vivine dina me edi dedeʼwa itauya Ieisu ana debaʼunuya. \p \v 3 Nawale ʼedaya itautauya ta taudimo iveveqae ivonaya, “Togama naiuleda be dabo qiduana nabuini debaʼunu ʼawanega?” \p \v 4 Ta tutana iʼita naqo ʼinega debaʼunu nana ana dabo qiduana iʼitea buibui naqona. \v 5 ʼInega ilugu debaʼunu nana gamonaya ta adi ʼataqia taha kilakai iʼitea toatoa ma ana kaleko kuena ta wadawadaea otaqina, ʼinega imwaniniva veiveifa. \p \v 6 Ta kilakai nana vonedi vonaya, “Ge ona mwaniniva! Ieisu Nasaleta ʼolotona itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya osalisalia. Tauna gebu baʼidia datoatoa, ta ʼesi niʼa yaʼitoto ʼevivi ʼaligega. Oʼitei, baʼidia ʼwafina iaʼuya, ta baʼitagana gebuʼena. \v 7 \x * \xo 16:7 \xt Md 26:32; Mk 14:28\x* Ta omiʼa ona tauya Fita ta wese toʼabiboda qabudi ʼidia ta ona vonedia, ‘Ieisu nugwenugweta Galili ʼinaya, omoʼe ʼinaya ona ʼitea, lova ena vona ʼimia ʼidewana.’” \p \v 8 ʼInega vivine dina me edi mwaniniva ta wese me edi nuavoqana iʼifoqe idena debaʼunuyega. Ta ʼedaya ge taha toga ida vonei, mana imwaniniva gegoyo. \s1 Ieisu ena ʼifoqe Meli ʼinaya \r (Madiu 28:9-10; Ioni 20:11-18) \p \v 9 [Tuta nana Ieisu yaʼitoto ʼevivi ʼawaʼawai otaqaya wiki ana ʼaubena ʼebeveʼale ʼinaya, e ʼinega maduʼifoqe Meli Magidala ʼinaya. Lova Ieisu niboana luveifadi seveni adi yau ʼwavi ʼifoqeyedi baʼe vavine nana ʼinega. \p \v 10 ʼInega Meli tauya Ieisu ana toʼabibodayavo ʼidia ta vematamagilafuyedi. Ta taudi nawale me edi nuavita ta wese me edi dou Ieisu weaqina itoatoa. \v 11 Ta Meli vonedi vonaya, “Ieisu mayawaina toatoa, niʼa yaʼitea!” Ta ena vona ge ida vetumaqanei. \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo magilafudi maega ʼedaya iveloba \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 Ta ʼabiboda wese Ieisu ʼifoqe ana toʼabiboda magilafudi ʼidia. Taudi Ielusalemega niʼa iʼifoqe itautauya mali diʼwe ʼinaya. Ta tutana Ieisu ʼifoqe ʼidia ivemwageyea mana ana ʼita vedumaduma. \v 13 Nawale itautauya, ʼinega nuadi ʼeqaʼuya vonigo tauna edi Kaiwabu, e ʼinega lukwayavonega iʼevivi ediavo ʼidia ta ivematamagilafuyedi. Ta edi simana ʼidia ge taha toga davetumaqanei. \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo edi fewa neidi \r (Madiu 28:16-20; Luke 24:36-49; Ioni 20:19-23; Viaqa 1:6-8) \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt 1Kol 15:5\x* ʼAbibodanaya Ieisu ana toʼabibodayavo leveni iʼaiʼai ta ʼifoqe ʼidia. ʼInega lugwaeyedi edi vedeba ʼiʼwana weaqina, vonedi vonaya, “ʼEguma taudi egu tovolo ʼevivi ʼabibodanaya niʼa iʼitegu ta ivematamagilafuyemi, ʼinega tolaʼai weaqina ge oda vetumaqanedi?” \p \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Via 1:8\x* ʼInega Ieisu luvine neidi vonedia, “Omiʼa ona tauya diʼwe qabuna ʼidia ta Vale Aqiaqina ona lugaihiea tomotau qabudi ʼidia. \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Via 2:38\x* Ta tomeqabu ina vetumaqanegu e ona givebabitaisodi, ʼinega nawale ʼetoyavua ina lobea. Ta tomeqabu ge nuanuadi ina vetumaqanegu nawale veʼia vitana ina lobea. \p \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Via 2:4; 8:7\x* “Ta agu tovetumaqanayavo ʼebeʼita waiwaidi ina viaqidi. ʼInega agu wawega niboana luveifadi ina ʼwavi ʼifoqeyedi tomotau ʼidiega, ta wese adi fata bona vauvauna ina alamania ta ina veqaeyea. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Lk 10:19; Via 28:3-6\x* Ta adi fata mwata ina kafidi ta ge ina veilaqe, ta ʼeguma goʼila badabadana ina numea ʼinega ge ina ʼaliga. Be wese tovevihiqayavo nimadiega ina gitonovidi ta ina veaqiaqi.” \s1 Ieisu vaneqa mahalaya \r (Luke 24:50-53; Viaqa 1:9-11) \p \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Via 1:9-11; 2:33-34\x* Kaiwabu Ieisu ena vona luʼovoia ʼidia, ʼinega Yaubada ʼebeʼewea vaneqa mahalaya, ta Tamana ana ʼataqia toabui. \v 20 \x * \xo 16:20 \xt Via 14:3; Ibe 2:3-4\x* ʼInega ana toʼabibodayavo itauya diʼwe taha taha ʼidia ta Vale Aqiaqina ilugaihiea tomotau ʼidia. Ta Kaiwabu edi lugaihi ʼawahaqiaqiea ʼinega ena waiwaiega wese viaqa ʼebenuavoqana ta waiwaidi iviaviaqidi.]\f + \fr 16:20 \ft Baʼe buki nana daʼa 16 be laba 9-20 ʼidia vaidi leta nugwenugweidi adi toʼwayaviavo ge ida ʼwayavidi. ʼInega vaidi toalamani ivonaya be nage ge Maki taunega laba diavona daʼwayavidi, ta ʼesi ʼabibodanaya vaina toʼwayavi taudi edi nuenuega iaʼudi.\f*