\id MAT - Molima NT [mox] -Papua New Guinea 2010 (DBL 2017) \h Madiu \toc1 Madiu \toc2 Madiu \toc3 Md \mt1 Madiu \is1 Buki ana alamani weaqina \ip Madiu wese ana wawa Libai. Tauna Diu ʼolotona, ta ena fewa takesi ʼewaʼewa dadana me Diu ʼidiega Loma gabemani weaqidi. Baʼe ʼiuna ʼinega me Diu Madiu ge ida ʼawahaqiaqiea, ta Ieisu nuakolokoloyea ʼinega gabei mai ʼinaya ta ʼabibodea. \ip Buki baʼe Ieisu Valena weaqina Madiu ʼwayavia ena tomotauyavo me Diu weaqidi. ʼInega yani qabuna Ieisu ena viʼoi ʼinega be tautauya ana laba yaʼitoto ʼevivi ʼaligega weaqina ʼwayavia ʼidia. ʼInega ena veʼita waiwaina be, ena viaqa ʼebenuavoqana be waiwaidi ta wese ena ʼaliga ʼetoluai ʼinaya weaqina simana ʼifoqeyedi ena ʼwayavi qabuna ʼidiega. \ip Ibeliu bonadiega Yaubada Natuna igabea Toʼetoyavua (Mesaia) ta Guliki bonadiega ana alamani Keliso. Tauna Mesaia nana me Diu ibaʼebaʼeyea vonigo totutaya namai be naʼetoyavuidi Loma gabemani edi luvine waiwaina ʼinega. Me Diu edi tovanugwetayavo Ieisu ena mai ʼiuna ivemwageyea, ta wese tomotau qabudi nuadi voqana. Ta Madiu nuanuana ena tomotauyavo naveʼitedi Ieisu tauna vonahaqiaqi Keliso, me Diu edi Toluvine Qiduana, ʼinega simana ʼidia Ieisu ena ʼevivi mai ana tuta ʼinaya naʼifoqe kavona Kini ʼidewani. \ip Ta wese vaina vona fofofola nugwenugweina ʼinanedi Yaubada ena venuaʼivina weaqina, ta vona diavona adi aqiaqi veʼifoqeyea Ieisu ʼinega. \ip Madiu vaina yani ʼenaʼenaʼina weaqidi ʼwayavia ʼidewani Ieisu ena veʼita veʼaidega weaqina Yaubada ena yoʼo gamonaya. Ta wese ena vona sesebai ʼeala ʼwaiʼwaividi tomotau edi lugu mahala ena ʼEbeluvine gamonaya weaqina. \iot Buki gamona \io1 1:1–2:23 Ieisu Keliso tubunavo ta wese ena viʼoi weaqina \io1 3:1-12 Ioni Togivebabitaiso ena viaqayavo \io1 3:13–4:11 Ieisu ena babitaiso ta wese ana sitonova \io1 4:12–18:35 Ieisu ena viaqayavo tomotau nuanidia diʼwe Galili ʼinaya \io1 19:1–20:34 Ieisu Galili nogea ta tauya Ielusalema ʼinaya \io1 21:1–27:66 Ieisu ena wiki ʼebeluʼovoa \io1 28:1-15 Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼaligega ta wese ena ʼifoqe tomotau ʼidia \io1 28:16-20 Ieisu ana tovetumaqanayavo adi veyoveyoa neidi \c 1 \s1 Ieisu ʼaqegiginavo \r (Luke 3:23-28) \m \v 1 \x * \xo 1:1 \xt 1Yani 17:11; Nug 22:18\x* Baʼe Ieisu Keliso ena gadeyavo. Tauna Deibida ena gade ʼinega, ta Deibida nana tubuna Ebelamo. \v 2 ʼInega baʼe ʼedewani: \li1 Ebelamo natuna Aisake, \li2 ta Aisake natuna Iakobo, \li2 ta Iakobo natuna Iuda ma tainavo iviʼoi. \li1 \v 3 \x * \xo 1:3 \xt Nug 38:29-30; Lud 4:18-22\x* ʼInega Iuda nana natunavo Felesi ta Sela, \li2 ta inadi Temali. \li2 Felesi natuna Esiloni, \li2 ta Esiloni natuna Lemi. \li1 \v 4 ʼInega Lemi natuna Aminadaba, \li2 ta Aminadaba natuna Nasoni, \li2 ta Nasoni natuna Salimoni. \li1 \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Lud 4:13-17\x* ʼInega Salimoni moqanena Leabi ta natudi Boasa, \li2 ta Boasa moqanena Ludi ta natudi Obedi, \li2 ta Obedi natuna Iese, \li1 \v 6 \x * \xo 1:6 \xt 2Sam 12:24\x* ta Iese natuna Deibida, tauna toluvine qiduana. \p Ta Deibida nana Ulaia wadaʼena Betisiba vaqidi, ʼinega natudi ivenatunea Solomoni, \li1 \v 7 be Solomoni natuna Lioboama, \li2 ta Lioboama natuna Abaya, \li2 ta Abaya natuna Asa, \li1 \v 8 ta Asa natuna Iosefata, \li2 ta Iosefata natuna Iolama, \li2 ta Iolama natuna Usaia. \li1 \v 9 Ta Usaia natuna Iotama, \li2 ta Iotama natuna Easa, \li2 ta Easa natuna Esekaia, \li1 \v 10 ta Esekaia natuna Manasa, \li2 ta Manasa natuna Emoni, \li2 ta Emoni natuna Iosaia, \li1 \v 11 \x * \xo 1:11 \xt 2Kin 22:1–24:20; 2Yani 36:10; Iel 27:20\x* ta Iosaia natuna Iekonaia ma tainavo, taudi edi tutaya me Babiloni imai me Diu iluqoqonidi itauyedi Babiloni ʼinaya. \p \v 12 \x * \xo 1:12 \xt Esa 3:2\x* Tuta nana Babiloni ʼinaya itoatoa, \li2 ʼinega Iekonaia natuna Salatieli viʼoi, \li2 ta Salatieli natuna Selubabela, \li1 \v 13 ta Selubabela natuna Ebiuda, \li2 ta Ebiuda natuna Eliakimi, \li2 ta Eliakimi natuna Esoli, \li1 \v 14 ta Esoli natuna Sadoka, \li2 ta Sadoka natuna Akimi, \li2 ta Akimi natuna Eliuda, \li1 \v 15 ta Eliuda natuna Eliesa, \li2 ta Eliesa natuna Matani, \li2 ta Matani natuna Iakobo, \li1 \v 16 ta Iakobo natuna Iosefa, tauna Meli moqanena, ta Meli natudi Ieisu, ta Ieisu tauna igabea Toʼetoyavua. \p \v 17 Ta Ebelamo ʼinega kana avodi namai Deibida ʼinaya lagata 14 adi yau iʼifoqe, ta wese Deibida ʼinega be tuta nana me Babiloni me Diu iluqoqonidi itauyedi Babiloni ʼinaya wese lagata adi yau 14 iʼifoqe, ta edi toa nana Babiloni ʼinaya be ana laba Ieisu ena tutaya wese lagata adi yau 14. \s1 Toʼetoyavua Ieisu ena viʼoi \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 \x * \xo 1:18 \xt Lk 1:27,35\x* Ieisu ena viʼoi baʼe ʼidewani ʼifoqe: Ieisu inana Meli ta Iosefa maega igwaledi ta nawale ʼwafina ge dagitonovi, ta Meli vebaea tawa valagata Niboana Gwalagwalana ʼinega. \v 19 ʼInega Iosefa nuana vita. Ta ena ilivu tunutunuqina, ʼinega ge nuana Meli nagiveiniyauyauyei ta ʼesi ʼwaivega nuanua vonigo Meli nanogea. \v 20 Nawale Iosefa nuana ʼiviʼivina noga weaqina, ʼinega velovelovana ʼinaya veʼwayoqega Yaubada ena tovaleʼewa ʼifoqe ʼinaya vonaya, “Iosefa, oʼa Deibida tubuna, ge una nuavita Meli ena valagata weaqina, mana benaʼena Niboana Gwalagwalana ena waiwaiega valagata, ʼinega una ʼebeʼewea moqaneu. \v 21 \x * \xo 1:21 \xt Lk 1:31; 2:21\x* Nawale natuna meʼolotona naviʼoi ana wawa una gabea Ieisu, mana tauna ena tomotauyavo edi luveifana ʼinega naʼetoyavuidi.” \p \v 22 Yani baʼe ʼifoqe be navevona aqiaqi, mana lova taha tovesimasimana Yaubada ena vona Buki Nugwenugweina gamonaya ʼwayavia vonaya, \q1 \v 23 \x * \xo 1:23 \xt Ais 7:14\x* “Iahaba matayauyona navalagata be natuna meʼolotona navenatunea ina gabea ana wawa Imanueli.” \p Ta wawa nana ana alamani “Yaubada itaʼa maega”. \v 24 ʼInega Iosefa ʼenovila ta Yaubada ena tovaleʼewa ena vona vetumaqanea, ʼinega Meli maega ivaqi ta ʼebeʼewedi tauyedi ena vanuea. \v 25 \x * \xo 1:25 \xt Lk 2:21\x* Ta Iosefa Meli ʼwafidi ge dagitonovi ana laba iuweta, ʼinega Iosefa gwama nana gabea ana wawa Ieisu. \c 2 \s1 Toalamani qiduqiduadi Ieisu ivayausia \p \v 1 Ta Ieisu viʼoi ʼabaga Bedeliema ʼinaya diʼwe Iudia ena ʼebeluvine gamonaya, Elodi ena tuta vetoluvine ʼinaya. ʼInega vaina toalamani qiduqiduadi babaʼau ena ʼebeyayaqega imai ʼabaga qiduana Ielusalema ʼinaya ivetalaʼaiea ivonaya, \v 2 \x * \xo 2:2 \xt Naba 24:17\x* “Maʼinaya me Diu edi Kini vauvauna toatoa? Ahalamania tawa viʼoi mana ana ʼwadima aʼitea babaʼau ena ʼebeyayaqega vanemai. ʼInega amai sabi iwaʼodu ʼinaya.” \p \v 3 Ta tuta nana Elodi edi vona noqolia ʼinega nuana vita, ta wese me Ielusalema qabudi giwalidi aʼala baʼe vona nana weaqina. \v 4 ʼInega Elodi toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo gaba vaʼauqidi imai, ʼinega vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼinaya Toʼetoyavua nana naviʼoi?” \v 5 Ena vetalaʼai iveʼiea ivonaya, “ʼAbaga Bedeliema diʼwe Iudia ʼinaya. Lova tovesimasimana ena simana Buki Nugwenugweina gamonaya vonaya, \q1 \v 6 \x * \xo 2:6 \xt Mai 5:2; Ion 7:42\x* ‘Bedeliema ʼabaga goyona gamonega nawale me Isileli edi Kini naʼifoqe, tauna egu tomotauyavo navanugwetedi. Baʼe weaqina Bedeliema ʼabaga kaikaiwabuna ta qiduana Iudia ʼabaganavo gamodiega.’” \p \v 7 Elodi edi vona noqolia ʼinega toalamani diavona gabedi imai ta ʼwaivega vetalaʼai aqiaqiedi totutaya ʼwadima nana ʼifoqe. \v 8 ʼInega Elodi ena vetalaʼai ʼwadima nana weaqina iveʼiea, e ʼinega tauna luvinedi vonaya, “Ona tauya Bedeliema ʼinaya nuanuagu gwama nana ona sali aqiaqiei be ona lobea, e ʼinega ona mai ona vonegu, ʼinega yaʼa wese ena tauya ena iwaʼodu ʼinaya.” \v 9 Elodi ena vona luʼovoia ʼinega iʼifoqe, ta lova ʼwadima nana iʼitea wese vanugwetedi itauya, ta toʼedia gwama nana ʼenoʼeno debanaya luaʼu. \v 10 Tuta nana toalamani diavona ʼwadima nana iʼitea iqaiawa gegoyo. \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Same 72:10-15; Ais 60:6\x* ʼInega ilugu vanuea ta gwama ma inana Meli iʼitedi, ʼinega ʼamayabega isobadi ta ihiwaʼodu ʼinaya. Ta ʼabiboda edi veyoluba kodeyega iʼewedi iaʼuya gwama nana ʼiawanaya. Ta kulufa diavona dabo kaikaiwabuna ana wawa goula, ta wese mulo be inisenisi. \p \v 12 ʼAbiboda Yaubada veʼwayoqega vematamagilafuyedi be ge ida ʼevivi Elodi ʼinaya, ta ʼesi mali ʼedega iʼevivi itauya edi ʼabagaya. \s1 Iosefa be gwama ma inana idena itauya diʼwe Itifita ʼinaya \p \v 13 Ta edi tauya ʼabibodanaya Yaubada ena tovaleʼewa taha veʼwayoqega Iosefa ʼinaya ʼifoqe ʼinega voneaya, “Uyaʼitoto, be gwama ma inana una ʼebeʼewedi ʼinega ona dena ona tauya diʼwe Itifita ʼinaya. Be omoʼidia ona toatoa ana laba ena vonemi, mana Elodi nawale benaʼe gwamana nasalia be vonigo naluveʼaligia.” \p \v 14 ʼInega velovelovana ʼinaya Iosefa yaʼitoto ta gwama nana ma inana ʼebeʼewedi ʼinega itauya Itifita ʼinaya. \v 15 \x * \xo 2:15 \xt Ose 11:1\x* Ta Itifita ʼinaya itoatoa ta ibaʼebaʼe ana laba Elodi yawaina nagumwala, ʼinega Yaubada ena vona ana aqiaqi ʼifoqe, mana lova tovesimasimana taha madusimanea vonaya, \q1 “Itifita ʼinega Natugu yagabei mai.” \p \v 16 Elodi toalamani diavona nawale baʼebaʼeyedi, ta ge ida ʼevivi mai ʼinaya. ʼInega nuana ʼeqaʼuya ge wese ina mai be ina vonei gwama nana weaqina. ʼInega diana vilei be ena luvine aʼuya vonigo gogama meʼomeʼolotodi adi yaʼwala magilafudi ta ʼayanaya ina luveʼaligidi Bedeliema ʼabaganavo ʼidia, mana toalamaniavo edi simana ʼinega niʼa alamania gwama nana ena tuta viʼoi weaqina. \p \v 17 Ta Elodi ena luvine baʼe ʼinega tovesimasimana Ielemaia ena vona adi aqiaqi ʼifoqe vonaya, \q1 \v 18 \x * \xo 2:18 \xt Iel 31:15; Nug 35:19\x* “Duvoyavoya kanoqonoqolia ʼabaga Lama ʼinega, \q2 visiqa ta mataelu maega iduduvoyavoya, \q1 Litieli\f + \fr 2:18 \ft Litieli \+it “Rachel”\+it* - taudi Iakobo moqanena taha, ta veyolubedi qiduana. Taudi Iosefa ta Beniamina inadi.\f* me ena gadeavo idoudou natudiavo weaqidi, \q2 ʼinega ge nuanuadi taha toga nuadi nagenoi \q2 mana natudiavo niʼa iʼaliga.” \s1 Itifitayega iʼevivi itauya Nasaleta \p \v 19 Elodi niʼa ʼaliga, ta Iosefa ena susu maega nawale Itifita ʼinaya itoatoa. ʼInega ʼwayoqega Yaubada ena tovaleʼewa taha ʼifoqe Iosefa ʼinaya vonaya, \v 20 “Uyaʼitoto, gwama ma inana una ʼebeʼewedi ta ona ʼevivi Isileli bwaʼobwaʼonaya, mana gwama nana ana avia niʼa ʼaliga.” \v 21 ʼInega Iosefa yaʼitoto ta gwama ma inana ʼebeʼewedi iʼevivi Isileli ʼinaya. \p \v 22 Tuta nana iʼevivi imaimai Iosefa vale noqolia Elodi natuna Akeleasi tamana luveʼiea ta vetoluvine Iudia ʼinaya. ʼInega Iosefa mwaniniva ge nuana ina tauya diʼwe nana ʼinaya. Ta veʼwayoqega Yaubada vonea ina tauya diʼwe Galili ʼinaya. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Ais 11:1; 53:2; Lk 2:39; Ion 1:45\x* Tuata Nasaleta ʼinaya iveʼabaga. ʼInega tovesimasimanayavo edi simana adi aqiaqi ʼifoqe vonaya, “Tauna ina gabea Nasaleta ʼolotona.” \c 3 \s1 Ioni Togivebabitaiso ena lugaihi \r (Maki 1:1-8; Luke 3:1-18; Ioni 1:19-28) \p \v 1 Tuta nana Ieisu Nasaleta ʼinaya toatoa, ʼinega Ioni Togivebabitaiso ʼifoqe diʼwe ʼavaʼavanaya Iudia gamonaya lugaihi vonaya, \v 2 \x * \xo 3:2 \xt Md 4:17; Mk 1:15\x* “Emi ilivu luveifana ʼidiega ona nuagivila, mana mahala ena ʼEbeluvine tuta goyona naʼifoqe.” \p \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Ais 40:3\x* Lova tovesimasimana Aisea baʼe Ioni nana weaqina simana vonaya, \q1 “Bona taha vevegabagaba diʼwe ʼavaʼavanega vonaya, \q2 ‘Kaiwabu ena ʼeda ona daʼea ta ona givetunuqia.’” \p \v 4 \x * \xo 3:4 \xt 2Kin 1:8\x* Ta Ioni ana kaleko yubai kameli vutuvutudi ʼinega, ta ana gadiʼwana yubai ʼwafidi ʼinega, be ana ʼabwagayavo wakifou ta wese muʼawa. \v 5 ʼInega tomotau Ielusalemega, be diʼwe Iudia ena ʼebeluvineyega ta wese goʼila Iolidani diʼwenega ʼabagadiavo ʼidiega imai Ioni ʼinaya. \v 6 E edi ilivu luveifadi isimana ʼifoqeyedi ta ʼinega Ioni givebabitaisodi goʼila Iolidani ʼinaya. \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Md 12:34; 23:33\x* Ta Falisi be Sadusi qabudi wese imai sabi babitaiso, e Ioni ʼitedi ʼinega vonedia, “Omiʼa ʼidewani mwata natudiavo! Ta onuaia vonigo nawale Yaubada ana diavilavila ʼinega ami fata ona dena, waisa? \v 8 Ta nugweta emi nuagivila ona veʼita ʼifoqeyedi emi veilivu aqiaqi ʼidiega. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Ion 8:33,39; Lom 4:12\x* Ge taumiega ona nuavane ta ona vonaya, ‘Itaʼa Ebelamo tubunavo, ʼinega Yaubada nanuakolokoloyeda.’ Gebuʼe otaqa! Yavona aqiaqiemi, Yaubada ana fata baʼe dabodiavo ʼidiega Ebelamo tubunavo naviaqidi. \v 10 \x * \xo 3:10 \xt Md 7:19; Lk 13:6-9\x* Ta ʼeguma ge ona veilivu aqiaqi, ʼinega tuta goyona ʼinaya Yaubada naluvematasabumi. ʼIdewani ʼaiwe, ʼeguma ge davuaqa aqiaqi ʼinega tomotau ina talaqi ta ina gabu yavulea. \p \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Ion 1:26-27,33; Via 1:5\x* “Ta ʼeguma ona nuagivila ʼinega yaʼa goʼilega ena givebabitaisomi. Ta vonahaqiaqi, nawale taha ʼoloto ʼabibodaguyega maimai, tauna veago vaʼinegu, ʼinega ge agu fata ana ʼaqeyafayafa ena ʼavaledi. Tauna Niboana Gwalagwalana ʼinega be wese ʼaiwe saesaelina ʼinega nagivebabitaisomi. \v 12 Ta ʼoloto baʼe ena daimayega witi nagivutuqidi be vuaqina aqiaqidi navedododi sailakaya, ta witi qainina ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya nagabu yavuledi.” \s1 Ioni Togivebabitaiso Ieisu givebabitaisoya \r (Maki 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 ʼInega Galiliega Ieisu mai Ioni ʼinaya sabi babitaiso Iolidani ʼinaya. \v 14 Ta Ioni nuanuana Ieisu nahawatayea ʼinega vonaya, “Maʼoda ʼinega umai ʼiguya be ena givebabitaisou, ta ʼesi luaqiaqiea ʼeguma oʼa uda givebabitaisogu?” \p \v 15 Ta Ieisu Ioni ena vona veʼevivia vonaya, “Ge ʼidewani una nuanua ʼaiqa ta ʼesi una givebabitaisogu, mana baʼe ʼinega Yaubada ena nuanua aqiaqi kana ʼabibodea.” E ʼinega Ioni Ieisu givebabitaisoya. \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Ion 1:32\x* Gumwala, ʼinega Ieisu goʼilega fweula, ta tuta nana fweula ʼinega mahala ʼelalamia, ʼinega Yaubada Niboanina ʼitea webuwebui mai ʼinaya, ana ʼita ʼidewani malasi. \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Same 2:7; Ais 42:1; Md 12:18; 17:5; Lk 9:35\x* ʼInega bona taha mahalega ʼifoqe vonaya, “Baʼe Natu Otaqigu. Tauna weaqina yaqaiawa qiduana.” \c 4 \s1 Ieisu sitonova lobea Seitani ʼinega \r (Maki 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Ibe 2:18; 4:15\x* ʼInega Yaubada Niboanina Ieisu ʼebeʼewei tauyea diʼwe ʼavaʼavaya be yaqisa Seitani nasitonovia. \v 2 \x * \xo 4:2 \xt ʼIfo 34:28\x* Ta ʼaubena be velovana 40 gamodia Ieisu vedede ʼai ʼinega, ta botana qiduana lutonovia. \p \v 3 ʼInega tositonova ʼifoqe ta voneaya, “ʼEguma oʼa Yaubada Natuna baʼe dabo diavona una vonedi be ina veʼabwaga.” \p \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Luve 8:3\x* ʼInega Ieisu vonaya, “Buki Nugwenugweina ena simana vonaya, \q1 ‘Gebu ʼabwaga namo ʼinega tomotau iula ina lobei yawaidi weaqina, \q2 ta ʼesi Yaubada ena vonayavo qabudi wese ʼidiega.’” \p \v 5 ʼInega Seitani Ieisu ʼebeʼewei tauyea ʼAbaga Gwalagwalana Ielusalema ʼinaya, ʼinega ivane Vanue Gwalagwalana ʼubutetenaya, \v 6 \x * \xo 4:6 \xt Same 91:11-12\x* ʼinega Seitani vonaya, “ʼEguma oʼa Yaubada Natuna baʼe ʼinega una fifieu ta gebu una veilaqe. Mana Buki Nugwenugweina simana vonaya, \q1 ‘Yaubada ena tovaleʼewayavo naluvinedi ina ʼitamakiu’, \q2 be wese vonaya, \q1 ‘Nimadiega ina ʼalagamoiu ʼinega ge ʼaqeu navelubai daboya.’” \p \v 7 \x * \xo 4:7 \xt Luve 6:16\x* Ta Ieisu Seitani ena vona veʼiea vonaya, “Vona taha wese Buki Nugwenugweina ʼinaya ʼenoʼeno vonaya, \q1 ‘Eu Kaiwabu Yaubada ge una sitonovi!’” \p \v 8 ʼInega Seitani wese Ieisu ʼebeʼewei tauyea taha bwanaga qiduana debanaya, ta omoʼe ʼinaya bwaʼobwaʼo ena diʼwe qabudi adi ʼita aqiaqi otaqidi veʼitea, \v 9 ta sitonovia ʼinega voneaya, “ʼEguma ʼiawaguya una sobadi ta una iwaʼodu baʼe yani diavona ena neiu.” \p \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Luve 6:13\x* ʼInega Ieisu voneaya, “Seitani, unogegu! Buki Nugwenugweina gamonaya luvine ʼenoʼenova vonaya, \q1 ‘Eu Kaiwabu Yaubada ana ʼaidega otaqa una iwaʼodu ʼinaya, ta wese una vetofewa ʼinaya.’” \p \v 11 ʼInega Seitani Ieisu nogei tauya, ta ʼabibodanaya Yaubada ena tovaleʼewayavo iʼifoqe ta Ieisu ihiulea. \s1 Ieisu ena fewa veʼalea diʼwe Galili ʼinaya \r (Maki 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Md 14:3; Mk 6:17; Lk 3:19-20\x* Tuta nana Ieisu Ioni valena noqolia niʼau iaʼuluguyea vanue ʼebeyoqona ʼinaya, ʼinega ʼevivi tauya diʼwe Galili ʼinaya. \v 13 ʼInega Nasaleta nogei ta mai veʼabaga Kafaneumi ʼinaya, lavu diʼwenaya. ʼAbaga nana gade Sebuloni be wese gade Nafitalai edi bwaʼobwaʼo. \v 14 Baʼe ʼinega tovesimasimana Aisea ena vona adi aqiaqi ʼifoqe, vonaya, \q1 \v 15 \x * \xo 4:15 \xt Ais 9:1-2\x* “Sebuloni ena gade ta wese Nafitalai ena gade edi bwaʼobwaʼoyega \q2 lavu ana ʼeda tauya goʼila Iolidani mali diʼwea, \q2 ta bwaʼobwaʼo nana diʼwe Galili ena ʼebeluvine gamonaya, ta omoʼe ʼinaya taudi ge me Diu wese itoatoa. \q1 \v 16 Ta tomotau dina velovelovana ʼinaya itoatoa \q2 baʼe ʼitagana simatala qiduana tawa iʼitea. \q1 Taudi ʼaliga ena ʼabaga luveifana ʼinaya itoatoa, \q2 baʼe ʼitagana simatala niʼau yayaqa ʼidia.” \p \v 17 \x * \xo 4:17 \xt Md 3:2; 10:7\x* Tuta omoʼe ʼinega Ieisu ena lugaihi veʼalea vonaya, “Emi ilivu luveifadi ʼidiega ona nuagivila, mana mahala ena ʼEbeluvine niʼa vadiʼwemi!” \s1 Ieisu toluʼiqana gabedi \r (Maki 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 Taha tuta ʼinaya Ieisu lavu Galili balabalanega luluvivila, e ʼinega toluʼiqana magilafudi ma taina ʼitedi igomagomana, taha ana wawa Saimoni tauna wese igabea Fita, ta wese taina ana wawa Anidulu. \v 19 ʼInega gabedi vonaya, “Omai, ona ʼabibodegu, be ena veʼitemi maʼoda tomotau ona ʼona ʼaiqedi.” \v 20 ʼInega lukwayavonega edi gomana inogedi ta Ieisu iʼabibodea. \v 21 ʼInega wese Ieisu vavanaqo togomana toidi ʼitedi wagaya edi gomana iʼivaʼavaʼaidi adi wawa Iemesa be Ioni ma tamadi Sebedi. ʼInega Ieisu Iemesa ma taina gabedi, \v 22 ʼinega lukwayavonega edi waga be wese tamadi inogedi, ta Ieisu iʼabibodea. \s1 Ieisu tomotau qabudi iuledi \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 \x * \xo 4:23 \xt Md 9:35; Mk 1:39; Via 10:38\x* Ieisu luvivila diʼwe Galili ʼabaganavo ʼidia, ta edi vanue tafwalolo ʼidia lugaihi Vale Aqiaqina Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina, ta wese tomotau qabudi adi vihiqayavo ʼidiega giveaqiaqiedi. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Mk 6:55\x* Ta Ieisu Valena yawala diʼwe Silia ʼabaganavo ʼidia. ʼInega tovevihiqayavo adi vihiqa taha taha ediavo imimiedi Ieisu ʼinaya. Vaina ʼwafidi ʼidia yuvaqa qiduana, ta vaina niboana luveifana niʼa lugu ʼidia, ta vaina itafetafefwai, ta wese vaina veilaqe be vihiqa giveʼenovidi imiedi. Ta Ieisu tovevihiqa diavona qabudi giveaqiaqiedi. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Mk 3:7-8\x* Baʼe ʼiuna ʼinega yoʼo qiduadi Ieisu italaʼobe dadanea Galili ʼinega be, Dikafoliega be, Ielusalemega be, Iudiayega ta wese Iolidani mali diʼwenega. \c 5 \ms1 Ieisu ena veʼita bwanagaya \mr (Madiu 5:1–7:29) \p \v 1 Ieisu qabu qiduadi ʼitedi, ʼinega ʼwatovu bwanagaya ta omoʼe ʼinaya toabui, ta ana toʼabibodayavo wese iʼwatovu ʼinaya. \v 2 ʼInega Ieisu veʼale veʼitedi vonaya, \s1 Qaiawa vataya weaqina \r (Luke 6:20-23) \q1 \v 3 \x * \xo 5:3 \xt Ais 57:15\x* “Aiqabu nuanuadi ʼenaʼina Niboana Gwalagwalana naluveagatunaʼidi ina qaiawa, \q2 mana mahala ena ʼEbeluvine taudi weaqidi. \q1 \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Ais 61:2-3; Ve 7:17\x* Aiqabu baʼitaga me edi dou nawale ina qaiawa, \q2 mana Yaubada naluʼaiʼaiedi. \q1 \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Same 37:11\x* Aiqabu edi ilivu nuvana ina qaiawa, \q2 mana nawale Yaubada bwaʼobwaʼo qabuna naneidi. \q1 \v 6 \x * \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2\x* Aiqabu nuanuadi ilivu aqiaqina be tunutunuqina naveʼenaʼi ʼidia ina qaiawa, \q2 mana Yaubada ilivu nana nagiveʼifoqeyea ʼidia. \q1 \v 7 Aiqabu tonuakolokolo ina qaiawa, \q2 mana Yaubada wese nanuakolokoloyedi. \q1 \v 8 Aiqabu giwalidi vunavunaqidi ina qaiawa, \q2 mana nawale Yaubada ina ʼitea. \q1 \v 9 Aiqabu togivenuadaumwala ina qaiawa, \q2 mana nawale Yaubada naʼawanatunedi. \q1 \v 10 \x * \xo 5:10 \xt 1Fit 3:14\x* Aiqabu vita ilobelobea tomotau ʼidiega edi fewa tunutunuqina Yaubada weaqina e ina qaiawa, \q2 mana nawale mahala ena ʼEbeluvine ʼinaya ina lugu. \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt 1Fit 4:14\x* “Ta ʼeguma tomotau ina vegilemi be vita taha taha ina giveʼifoqeyea ʼimia ta wese uʼavega ina ʼawaluveifemi mana omiʼa agu toʼabibodayavo, e ʼinega tua omiʼa ona qaiawa. \v 12 \x * \xo 5:12 \xt 2Yani 36:16; Via 7:52\x* Luaqiaqiemi be ona qaiawa qiduana, mana ami veʼia ʼenaʼina mahalaya ʼenoʼenova. Mana baʼe ilivu diavona tomotau lova wese iviaqia Yaubada ena tovesimasimanayavo ʼidia. \s1 Veʼita mwadeʼwa be simatala weaqina \r (Maki 9:50; Luke 14:34-35) \p \v 13 “Omiʼa ʼidewani mwadeʼwa totoa bwaʼobwaʼo weaqidi. Ta ona nuaia, ʼeguma mwadeʼwa nuʼwana nagumwala ge wese ana fata navedibidibi ʼevivi, waisa? ʼInega nagibwa ta kana guiwaqa yavulea ta tomotau ina vavefwayefwayea. \p \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Ion 8:12; 9:5\x* “Ta wese omiʼa kavonaya simatala totoa bwaʼobwaʼo weaqidi. Vonahaqiaqi, omiʼa kavona taha ʼabaga simasimatalina bwanaga debanaya, ta ʼabaga nana tomotau qabudi adi fata ina ʼitea. \v 15 \x * \xo 5:15 \xt Mk 4:21; Lk 8:16; 11:33\x* Ta ʼeguma lamufa niʼa kagabuya ʼinega gebu ʼulena gamonaya kana talakabubui, ta ʼesi luaqiaqiea be ʼebeaʼu debanaya kana aʼuya ta ʼinega vanue gamona nasimatala aqiaqiea. \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Efe 5:8-9; 1Fit 2:12\x* Ta omiʼa wese ʼidewanina luaqiaqiemi be emi ilivu simasimatalidi ona veʼitayedi tomotau ʼidia, be yaqisa ina ʼitedi ta Tamami mahalaya ina awatuboya. \s1 Veʼita luvine weaqina \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Lom 3:31\x* “Ge ona vonaya be yaʼa yamai Mosese ena luvine ta wese tovesimasimana edi veʼita sabi ʼewa yavulidi. Ta ʼesi yamai sabi giveʼifoqe aqiaqiedi. \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Lk 16:17; 21:33\x* Vonahaqiaqi, mahala be bwaʼobwaʼo ina awala, ta ge taha yani goyosikwa otaqina luvine gamonega nahawala ana laba Yaubada ena nuanua naʼifoqe luvine nana ʼinega. \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Iem 2:10\x* Ta ʼeguma togama luvine dina ʼidiega taha yani goyosikwana nanogea be tomotau wese ʼidewani naveʼitedi ina viaqia, ʼinega tauna ana wawa navegoyo otaqa mahala ena ʼEbeluvine gamonaya. Ta ʼesi ʼeguma taha toga luvine dina namatayaga aqiaqiedi ta naveʼitayedi tomotau ʼidia, e tauna ana wawa naveqidua mahala ena ʼEbeluvine gamonaya. \v 20 Ta wese yavonemi, ʼeguma omiʼa emi ilivu ge naveaqiaqi vaʼine taudi Falisiavo be luvine ana toveʼitayavo edi ilivu ʼidiega, e ʼinega ge ami fata mahala ena ʼEbeluvine ʼinaya ona lugu. \s1 Veʼita diavilavila ta luveʼaliga weaqina \r (Luke 12:57-59) \p \v 21 \x * \xo 5:21 \xt ʼIfo 20:13; Luve 5:17\x* “Luvine ʼituʼituwaina tubudavo edi tutaya niʼa onoqolia vonaya, \q1 ‘Ge una luveʼaliga. Ta ʼeguma taha toga una luveʼaligia nawale luvine una lobea.’ \p \v 22 \x * \xo 5:22 \xt 1Ion 3:15\x* “Ta yaʼa yavonemi ʼeguma taha toga taina ʼinaya nanualuveifa luvine nalobea. Ta wese ʼeguma taha toga iana naʼawaluveifea luvine nalobea kaniselayavo ʼidiega. Ta wese ʼeguma taha toga iana navona veʼalatea, e nawale nalugu ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya. \v 23 \x * \xo 5:23 \xt Mk 11:25\x* ʼInega ʼeguma eu nei kavovo umimiea ʼebeveguba Yaubada ʼinaya sabi aʼuna, ta taiu ena luveifana ʼiuya unuaia, \v 24 e ʼinega luaqiaqieu eu nei kavovo una aʼuya ʼebeveguba diʼwenaya ta una madutauya taiu ʼinaya be maega ona veiana ʼevivi. ʼInega ʼabiboda una ʼevivi mai be eu nei kavovo una aʼuya ʼebeveguba nana ʼinaya. \p \v 25 “ʼInega ʼeguma voalau natauyeu toluvine matanaya kotu weaqina, ʼinega nugweta lukwayavonega ona madugivetunuqia maega. Ta ʼeguma gebu, nawale voalau natauyeu toluvine ʼinaya be toluvine nana naveʼineieu vanue ʼebeyoqona ana toʼitamaki ʼidia, ta ina fela luguyeu vanue nana ʼinaya. \v 26 Ta ge wese ina awafeleu be una ʼifoqe ana laba au aga una vemaisa ʼovoia. \s1 Veʼita luabu weaqina \p \v 27 \x * \xo 5:27 \xt ʼIfo 20:14; Luve 5:18\x* “Luvine ʼituʼituwaina niʼa onoqolia vonaya, ‘Ge ona luabu!’ \v 28 Ta yaʼa yavonemi ʼeguma taha ʼoloto vaqivaqina vavine naʼitea ta nuanega nainabo ʼwaivea, e ʼinega tauna giwalinega luabu niʼa viaqia. \v 29 \x * \xo 5:29 \xt Md 18:9; Mk 9:47\x* ʼInega ʼeguma matau au ʼataqiega nagivebeʼuyeu, ʼinega una giou yavulea. Mana ge taha yani qiduana ʼeguma ʼwafiu duʼuna taʼa mona una ʼitaʼavea. Ta vonahaqiaqi, yani luveifa otaqina ʼeguma mabubuyau ina felawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Md 18:8; Mk 9:43\x* Wese ʼidewani ʼeguma nima ʼataqiu nagivebeʼuyeu, ʼinega una daʼa yavulea. Mana ge taha yani qiduana ʼeguma ʼwafiu duʼuna taʼa mona una ʼitaʼavea. Ta vonahaqiaqi, yani luveifa otaqina ʼeguma mabubuyau ina fela webuieu ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya. \s1 Veʼita saʼila weaqina \r (Madiu 19:9; Maki 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 \x * \xo 5:31 \xt Luve 24:1-4; Mk 10:4\x* “Luvine ʼituʼituwaina wese vonaya, \q1 ‘ʼEguma taha toga nuanuana moqanena nasaʼiledi, ʼinega saʼila ana leta namaduʼwayavia ta moqanena naneidi.’ \p \v 32 \x * \xo 5:32 \xt 1Kol 7:10-11\x* “Ta yavonemi, ʼeguma taha ʼoloto nuanuana moqanena nasaʼiledi ta taudi ge luabu ida viaqi mali ʼoloto maega, e ʼinega ʼoloto nana niʼa luveifana viaqia ʼeguma taudi ina vaqi ukamana ʼoloto vauvauna ʼinaya, e ʼinega ʼoloto vauvaunana wese luabu ilivuna viaviaqia. \s1 Veʼita vona fofofola weaqina \p \v 33 \x * \xo 5:33 \xt Luve 23:21; Luvi 19:12; Naba 30:2\x* “Wese niʼa onoqolia luvine ʼituʼituwaina vonaya, \q1 ‘ʼEguma Yaubada ʼinaya ovona fofofola, gebu emi vona diavona ona qeunidi ta ʼesi ona ʼitamakidi be ona viaqidi.’ \p \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Iem 5:12; Md 23:22\x* “Ta yaʼa yavonemi, ge ona vona fofofola mahala ʼinega, mana oaʼena Yaubada ena ʼebetoa. \v 35 \x * \xo 5:35 \xt Same 48:2; Ais 66:1\x* Ta wese gebu bwaʼobwaʼo ʼinega ona vona fofofola, mana baʼena Yaubada ʼaqena ana ʼebeaʼu, be wese gebu Ielusalema ʼinega, mana ʼabaga omoʼena Kini qiduana ena ʼabaga. \v 36 Wese gebu ʼunuʼunumi ʼinega ona vona fofofola, mana ge ami fata debami ʼaidegana ona givilei be naluʼwadaeyei nage nalukwausi. \v 37 ʼEguma taha yani ami fata ona viaqia ʼinega ona vona ‘ʼAo’, ta ʼeguma ge ami fata ʼinega ona vona ‘Gebu’. Mana ʼeguma emi vona naveʼeala e vona nana Seitani ʼinega. \s1 Veʼita mebu weaqina \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 \x * \xo 5:38 \xt ʼIfo 21:24; Luvi 24:20; Luve 19:21\x* “Niʼa onoqolia luvine ʼituʼituwaina vonaya, \q1 ‘ʼEguma taha toga matau naluveifea ʼinega wese matana una luveifea. Wese ʼeguma taha toga alau naʼaumwedia ʼinega oʼa alana una ʼaumwedia.’ \p \v 39 “Ta yaʼa yavonevonemi, ʼeguma taha toga ilivu luveifana ʼiuya naviaqia ge nimana una veʼiei. Ta ʼinega ʼeguma togama ʼaeʼaeu navunuqia, ʼinega una awafelei ta wese diʼwenega navunuqia. \v 40 Ta wese ʼeguma togama ena nuenuega naʼebeʼeweu natauyeu vetalaʼai ʼinaya ta au kaleko naʼewea, e ʼinega wese au kwakwalufai una awafelei naʼewea. \v 41 Wese ʼeguma taha toga naluvineu ena kulufa una ʼavala ona tauya taha ʼabaga ʼinaya, e ʼinega wese una awafeleu be ʼabaga vemagilafuna ʼinaya maega ona tauya. \v 42 Ta wese ʼeguma taha toga ʼiuya navenoqi taha yani weaqina ʼinega yani nana una neia, ta gebu una vegagalei. \s1 Ada aviayavo kana veyolubedi \r (Luke 6:27-28,32-36) \p \v 43 \x * \xo 5:43 \xt Luvi 19:18\x* “Luvine ʼituʼituwaina niʼa onoqolia vonaya, \q1 ‘Emiavo ona veyolubedi, ta ami aviayavo ona vevoalanedi.’ \p \v 44 \x * \xo 5:44 \xt ʼIfo 23:4-5; Lk 23:34; Via 7:60; Lom 12:14,20\x* “Ta yaʼa yavonemi voalamiavo ona veyolubedi, ta wese taudi iveaviemi weaqidi ona venoqi. \v 45 Baʼe ʼinega Tamami mahalaya naʼawanatunemi, mana tauna veyoluba ʼiuna be ʼinega tauna ena babaʼau nagiveyayaqia toaqiaqidi ta wese toluveifadi ʼidia, ta wese ʼwei awafelea taudi tunutunuqidi ta wese ge tunutunuqidi ʼidia. \v 46 Ta ʼeguma emiavo dimo ona veyolubedi ge ana fata veʼia Yaubada ʼinega ona ʼewei, mana takesi ana toʼewa wese ediavo iveyolubedi. \v 47 Ta wese ʼeguma emiavo dimo ona veiaianedi, ʼinega ge ami veʼia ona ʼewei, mana vaina tomotau Yaubada ge ida vetumaqanea taudi wese ediavo iveiaianedi. ʼInega taudi be omiʼa emi ilivu lelelea. \v 48 \x * \xo 5:48 \xt Luvi 19:2; Luve 18:13\x* Ta omiʼa luaqiaqiemi be emi ilivu naveaqiaqi otaqa ʼidewani Tamami mahalaya.” \c 6 \s1 Veʼita nei kavovo weaqina \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Md 23:5\x* Ta Ieisu wese vonaya, “Eu nei kavovo ge una aʼuya tomotau matadia, mana ʼeguma ʼidewani una viaqa ʼaiqa ʼinega ge taha veʼia Tamau mahalaya naneiu. \v 2 ʼInega tuta nana ona nei kavovo ge ona vevonavonayei ʼidewani togagasa, mana taudi vanue tafwalolo gamonaya nage ʼabagaya ineinei kavovo, ta ʼabiboda tomotau ʼidia ivonavonayea, mana nuanuadi tomotau ina awatubodi. Vonahaqiaqi, tawa adi veʼia iʼewa vatayea baʼidia. \v 3 Ta ʼinega omiʼa ʼwaivega ona nei kavovo lukwalukwa ʼidia. \v 4 ʼInega tomotau emi nei kavovo ge ina ʼitei, ta Tamami ana ʼaidega tauna ʼita kwaivemi niʼa alamania, ʼinega ʼabiboda veʼia aqiaqina naneimi.” \s1 Veʼita noqi weaqina \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 \x * \xo 6:5 \xt Md 23:5; Lk 18:10-14\x* Ta wese Ieisu vonaya, “Tuta nana ona noqi Yaubada ʼinaya ge touʼava ona vetutumedi, mana taudi nuanuadi vanue tafwalolo gamonaya wese ʼabagaya tomotau matadia ina yaʼitoto be ina noqi, ʼinega tomotau ina awatubodi. Vonahaqiaqi, adi veʼia niʼa iʼewa vatayea. \p \v 6 “Ta ʼesi oʼa, tuta nana una noqi nugweta una lugu eu vanue gamonaya ta ʼawa una bagini, be ʼinega ʼwaivega una venoqi Tamau ʼinaya. ʼInega tauna ʼwaivega ʼiteuya nawale veʼia aqiaqina naneiu. \v 7 \x * \xo 6:7 \xt 1Kin 18:25-29\x* Ta wese tuta nana unoqinoqi ge eu vona una luʼeviʼeviviei ʼidewani taudi totoa velovelovana iavoavo kavokavovo. Taudi ivonaya be edi vona kuekuena ʼinega veʼia aqiaqina ina lobea. \v 8 \x * \xo 6:8 \xt Md 6:32\x* Gebu taudi ʼaqedi ona talaqi, mana ami vitayavo Tamami madualamanidi ta ʼabiboda weaqidi onoqinoqi. \p \v 9-13 \x * \xo 6:9-13 \xt Lk 22:42; Md 18:21-35; Lk 22:40; Iem 1:13; Ion 17:15; 2Te 3:3; 2Tim 4:18\x* “ʼInega baʼidewani ona noqi ʼaiqa: \q1 Tamama, utoatoa mahalaya. \q1 Au wawa gwalagwalana ana ʼamayabea. \q1 Nuanuama una luvinema. \q1 Nuanuama totoa bwaʼobwaʼo eu nuanua ana viaqidi, \q2 ʼidewani totoa mahala eu nuanua iviaviaqidi. \q1 Nuanuama ama ʼabwaga tuta qabuna una neima. \q1 Ta ema luveifana una nuataqodi, \q2 ʼidewani imaʼa tomotau iveilivu veifa ʼimaya anuataqodi. \q1 ʼEbeuʼava ʼinaya gebu una awafelema, \q2 ta nuanuama toluveifana ʼinega una vabodebodema. \m \v 14 \x * \xo 6:14 \xt Mk 11:25-26\x* ʼEguma omiʼa tomotau edi luveifana ʼimia ona nuataqodi ʼinega Tamami mahalaya wese emi luveifana nanuataqodi. \v 15 Ta ʼeguma tomotau edi luveifana ʼimia ge ona nuataqodi ʼinega wese Tamami emi luveifana gebu nanuataqodi. \s1 Veʼita vedede weaqina \p \v 16 \x * \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x* “Tuta nana ona vedede ʼai ʼinega be yaqisa Yaubada namai diʼwemia, ʼinega ge ami ʼita ona givedumedumei touʼava ʼidewani, mana taudi nuanuadi adi ʼita dawalilina ʼinega tomotau ina alamania vonigo taudi ivevedede. Vonahaqiaqi, taudi adi veʼia tawa iʼewea. \v 17 Ta ʼesi tuta nana ona vedede ʼinega ʼiawami ta wese debami dedeʼwega ona ʼabia, \v 18 ʼinega tomotau emi vedede gebu ina alamania, ta ʼesi Tamami ge ana ʼitamo emi viaqa qabuna ʼwaiʼwaividi ʼiteʼitedi, e ʼinega tauna nawale veʼia aqiaqina naneimi. \s1 Veʼita mahala ana kaikaiwabu weaqidi \r (Luke 12:33-36) \p \v 19 \x * \xo 6:19 \xt Iem 5:1-3\x* “Emi kulufa kaikaiwabudi ge ona luveaqedi bwaʼobwaʼoya, mana kwamukwamu be ganagana ina luveifedi, ta wese tovanawala vanue ina baia ina lugu ta kulufa diavona ina vanawalidi. \v 20 \x * \xo 6:20 \xt Md 19:21; Lk 18:22\x* Ta ʼesi emi kaikaiwabuyavo mahalaya ona luveaqedi, mana omoʼe ʼinaya kwamukwamu be ganagana ta wese tovanawala ge adi fata ina luveifedi. \v 21 Ta ona nuaveʼavinia maʼinaya emi kaikaiwabu ʼenoʼeno, e omoʼe ʼinaya emi nuanua wese natautauya. \s1 ʼWafi ana simatala \p \v 22 “Matami kavona lamufa ʼwafimi weaqina. Ta ʼeguma matami aqiaqidi, e ʼinega wese ʼwafimi qabuna nasimatala. \v 23 Ta ʼeguma matami naluveifa ʼinega wese ʼwafimi qabuna navelovanea. Ta ʼeguma lamufa nana naʼweu ʼinega nawale velovana qidua otaqina naʼifoqe. \s1 Ge ona nuanua vaina yani weaqina \r (Luke 16:13; 12:22-31) \p \v 24 “Ge taha toga ana fata navetofewa kaiwabu magilafudi ʼidia. ʼInega taha nanogei ta taha naveyolubea. Ta wese taha naʼawahaqiaqiea ta taha naʼawaluveifea. ʼInega ge taha toga ana fata navetofewa Yaubada ta wese bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabu ʼidia. \p \v 25 \x * \xo 6:25 \xt Fil 4:6; 1Tim 6:6-8; 1Fit 5:7\x* “ʼInega yavonemi, ge ona nuanua emi toa bwaʼobwaʼoya weaqina, ʼidewani ʼabwaga be goʼila ta wese ʼwafimi ana kaleko weaqidi. Mana yawaimi yani ʼenaʼina, ta kulufa diavona ʼwafi weaqina ge yani ʼenaʼina. \v 26 \x * \xo 6:26 \xt Md 10:29-31; Lk 12:6-7\x* Ona nuaidi manu, ge ida vaoqa, ta ge wese ida bolimana, ta wese ge edi sailakamo. Manuqa yani goyona, ta tuta qabuna Tamami mahalaya veveʼainidi. Ta omiʼa yani ʼenaʼina Yaubada ʼinaya, ʼinega wese ana fata naveʼainimi. \p \v 27 “Ge taha toga ana fata ena toa bwaʼobwaʼoya nagivekuei ena nuanuayavo ʼidiega. \v 28 ʼInega tolaʼai weaqina onuanua qiduana ami kaleko weaqidi? Taha wese ʼebeʼita libi idina edi tabo weaqina ona nuaʼivinidi, mana gebu ida fewafewa ta wese gebu adi kaleko ida viaviaqidi. \v 29 \x * \xo 6:29 \xt 1Kin 10:4-7; 2Yani 9:3-6\x* Ta yavona aqiaqiemi, toluvine qiduana kaikaiwabuna Solomoni ana kaleko ta wese ana ʼivala adi ʼita aqiaqina, ta libi idina adi ʼita aqiaqi otaqina. \v 30 ʼInega ona nuaia Yaubada ena ʼitamaki weaqimi. ʼItaga Yaubada libi idina veʼivalidi aqiaqina kaʼitedi, ta ʼibe namwatuqu ʼinega tomotau ina tuinidi. Ta omiʼa libi oveaqiaqi vaʼinedi, ʼinega vonahaqiaqi ami kaleko naneimi. ʼInega tolaʼai weaqina emi vetumaqana Yaubada ʼinaya goyona? \p \v 31 “ʼInega ge ona nuanua ta ona vonaya, ‘Tolaʼai kana ʼai, be tolaʼai kana numa ta wese tolaʼaiega kana vekaleko?’ \v 32 \x * \xo 6:32 \xt Md 6:8\x* Vona baʼena ʼidewani taudi velovelovanaya itoatoa edi vona. Ta baʼe yani diavona weaqidi ge onuanua, mana Tamami mahalaya niʼa alamani aqiaqiedi. \v 33 \x * \xo 6:33 \xt 1Kin 3:11-14; Same 37:4,25; Lom 14:17\x* ʼInega nugweta Yaubada ena ʼEbeluvine ona salia ta wese ena ilivu tunutunuqina ona ʼabibodei ʼinega yani diavona Yaubada naneimi. \p \v 34 “ʼInega ge ona nuanua ʼibe weaqina, mana ʼibe ʼaubena nana ana vita dumadumana, e ʼinega baʼitagana ana vitayavo be ana nuanuayavo benaʼe taʼiwa ami ʼetofwafwa. \c 7 \s1 Veʼita ʼawaluveifa weaqina \r (Luke 6:37-38,41-42) \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Lom 2:1; 1Kol 4:5; Iem 4:11-12\x* “Gebu tomotau ona ʼawaluveifedi fole nawale Yaubada wese naʼawaluveifemi, \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Mk 4:24\x* mana toyani weaqina tomotau ona ʼawaluveifedi ʼinega nawale Yaubada wese ʼidewani naʼawaluveifemi. Ta wese maʼoda ona veilivu ʼaiqa tomotau ʼidia nawale Yaubada wese ʼidewana naveilivu ʼaiqa ʼimia. \v 3 Ta tolaʼai weaqina taiu matana ʼinaya ʼaiwe kisemanina weaqina uvonavona ta oʼa tauʼu matauya kigabugabu ʼenoʼenova ta ge uda ʼitea? \v 4 ʼInega ge daluaqiaqieu be taiu una vonei ʼaiwe kisemanina matanega una ʼewa yavulea, mana oʼa matauya kigabugabu ʼenoʼenova. \v 5 Oʼa taha touʼava, nugweta matauyega kigabugabuna una ʼewa yavulei ta ʼinega una ʼita aqiaqi, ta ʼabiboda taiu matanega kisemana una ʼewei ta una felea. \v 6 ʼEguma taha yani aqiaqina kedewa kana neidi, nawale ina luveifea ta wese ina ʼuteda. Ta wese ʼidewani ami bagi gebu bawe ona neidi mana nawale ina vavefwayefwayea. Ta wese ʼidewani Yaubada ena yani aqiaqina ge ona neidi tovegwavuʼai ʼidia mana nawale ina veyani kavokavovoyedi. \s1 Una noqi ʼinega Yaubada naneiu \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 \x * \xo 7:7 \xt Mk 11:24; Ion 14:13; 15:7; 16:23-24\x* “Ona venoqi ʼinega Yaubada naneimi, ta wese ona sali ʼinega ona lobea, ta wese ona ʼauveidaʼa ʼinega ʼawa naʼewaʼea weaqimi. \v 8 \x * \xo 7:8 \xt 1Ion 3:22; 5:14-15\x* Mana tomeqabu inoqinoqi Yaubada naneidi, ta tomeqabu isalisali nawale ina lobea, ta wese tomeqabu ʼawaya iʼauʼauveidaʼa nawale naʼewaʼea weaqidi. \v 9 Ta maʼoda omiʼa ʼeguma natumiavo ʼabwaga weaqina inoqinoqi ʼimia nage dabo ona neidi? \v 10 Ta wese ʼidewani ʼeguma ʼiqana weaqina inoqinoqi ʼimia nage bunelala ona neidi? Gebuʼe otaqa! \v 11 \x * \xo 7:11 \xt Iem 1:17\x* Vonahaqiaqi, omiʼa luveluveifami ta natumiavo ʼidia niʼau oalamania yani aqiaqi dimo ona neidi, ʼinega ona alamani aqiaqiea tomeqabu inoqinoqi Tamami mahalaya ena ʼiwavo aqiaqi otaqina naneidi. \v 12 \x * \xo 7:12 \xt Md 22:39-40; Lk 6:31; Lom 13:8-10\x* Ta tolaʼai nuanuami tomotau ina viaqia ʼimia, e wese omiʼa ʼidewana ona viaqa ʼaiqa ʼidia. Mana baʼe ilivu nana ana viaqa ʼinega Mosese be tovesimasimanayavo edi luvineavo adi alamani oveveʼitayea. \s1 ʼAwa ta ʼeda magilafudi weaqidi \r (Luke 13:24) \p \v 13 “ʼAwa sadana ʼinega ona lugu ta gebu ʼawa bababana ʼinega. Ta ʼawa bababana wese ana ʼeda bababana, ʼinega tomotau qabudi ʼawanegana ilugulugu ta itautauya. Ta baʼe ʼeda nana ʼebeveilaqe ana ʼeda. \v 14 Ta yawai aqiaqina ana ʼawa goyona ta ana ʼeda sadana, ʼinega tomotau ʼevisa dimo baʼe yawai nana ilobelobea. \s1 ʼAiwe ta vuaqina \r (Luke 6:43-44) \p \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Md 24:24; Via 20:29; 2Fit 2:1\x* “Ona ʼitamakimi tovesimasimana ʼeʼeuʼauʼavidi weaqidi, mana nawale ina mai ʼimia kavona sifi gumegumeidi ʼidewana, ta ʼesi gamodia ʼidewana yubai sasasadi. \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Gal 5:19-22; Iem 3:12\x* Ta edi fewayavo ʼidiega nawale ona alamanidi, mana talitali gebu ana fata be vuaqina navenaqoʼai, ta wese ʼue ʼidewana gebu ana fata be vuaqina naveʼalaʼai. \v 17 Ta wese ʼidewani ʼaiwe aqiaqidi wese vuaqidi aqiaqidi, ta ʼaiwe veifadi vuaqidi wese veifadi. \v 18 Vonahaqiaqi, ʼaiwe aqiaqidi ge ana fata vuaqa veifadi ina vuaqayei, ta wese ʼaiwe veifadi ʼidewana ge ana fata vuaqidi aqiaqina ina vuaqayei. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Md 3:10; Lk 3:9; Ion 15:6\x* ʼInega ʼeguma taha ʼaiwe ge davuaqa aqiaqi kana talaqa yavulei be kana gabuya. \v 20 \x * \xo 7:20 \xt Md 12:33\x* ʼIdewana wese tovesimasimana luveifadi vuaqidi ʼidiega ana fata ona alamanidi. \s1 Toʼabiboda ge aqiaqidi weaqidi \r (Luke 13:25-27) \p \v 21 \x * \xo 7:21 \xt Lk 6:46; Iem 1:25\x* “Tomotau ʼeala iʼawaʼawa Kaiwabuyegu, ta ʼidiega ge qabudi ina lugu mahala ena ʼEbeluvine ʼinaya, ta ʼesi aiqabu Tamagu mahalaya ena nuanua imatamatayagea e taudina adi ʼaidega ina lugu. \v 22 Vona Vetalaʼai ana tuta ʼinaya tomotau ʼeala ina vonaya, ‘Kaiwabu, afewa weaqiu ta au wawega asimana ta wese niboana luveifadi tomotau ʼidiega aʼwavi ʼifoqeyedi, ta wese fewa ʼebenuavoqana ʼeala aviaqidi.’ \v 23 \x * \xo 7:23 \xt Same 6:8; 2Tim 2:19\x* ʼInega ena vonedi, ‘Omiʼa toluveifami, otauya! Yaʼa ge taha ana tufwa eda alamanimi!’” \s1 Veʼita vanue ana toʼeyoqona weaqidi \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 Ta wese Ieisu vonedi vonaya, “Vona diavona yaveveqaeyedi ʼeguma aiqabu ina noqolidi ta ina viaqidi, e ʼinega taudi ʼidewana taha toʼeyoqona ena vanue nayoqonia ena alamani aqiaqi ʼinega. Nugweta ena avutugu aqiaqina navenuaʼivinia ta wese ena ʼoqola falafaladi ʼidewana agumo naludaʼedi. Ta ʼinega bwaʼobwaʼo aqiaqinaya navetovolodi ta vanue nana nayoqonia. \v 25 E ʼinega ʼeguma ʼwei naʼwei ta seuseu nainoqa ge nayagwei. Ta wese ʼeguma yaqina natoa ge ana fata vanue nana nabuini, mana bwaʼobwaʼo falafalana ta wese ʼoqola aqiaqidi ta waiwaidi. \v 26 Ta ʼeguma aiqabu egu vona inoqonoqolidi ta ge ida viaqidi, e ʼinega taudi ʼidewani toʼeyoqona veifa, mana toʼeyoqona nana ge ena avutugu davenuaʼivina aqiaqiei ta wese ena ʼoqolayavo gebu ʼaiwe falafaladi. \v 27 Ta wese vanue nana yoqonia gelasaya ta goʼila diʼwenaya, ʼinega tuta nana ʼwei ʼenaʼina nawebui ta seuseu nainoqa be wese yaqina natoa, ʼinega vanue nana naʼavala qeunia.” \p \v 28 Tuta nana Ieisu ena veʼita baʼe luʼovoidi ʼinega tomotau qabudi nuadi voqana qiduana, \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Mk 1:22; Lk 4:32\x* ta ivonaya, “Luvine ana toveʼitayavo edi veʼita dawalilina, ta ʼesi baʼe ʼoloto nana me ena luvine ta wese me ena waiwai veveʼita.” \c 8 \s1 Ieisu ʼoloto ʼwagoʼwagoina giveaqiaqiea \r (Maki 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 Tuta nana Ieisu bwanagega webui mai ʼinega qabu qiduadi iʼabibodea. \v 2 ʼInega taha ʼoloto ʼwagoʼwagoina mai Ieisu ʼinaya tuqatuqanega sobadi ʼiawanaya ta vonaya, “Kaiwabu, ʼeguma eu nuanua ʼinega una giveaqiaqiegu, mana oʼa au fata.” \p \v 3 ʼInega Ieisu nimana siʼotoia ta ʼoloto nana ʼwafina gitonovi ta vonaya, “Aqiaqina, eu nuanua ena viaqia, uvevunavunaqa ta uveaqiaqi!” ʼInega lukwayavonega veaqiaqi. \v 4 \x * \xo 8:4 \xt Luvi 14:1-32; Md 9:30; Lk 17:14\x* ʼInega Ieisu vonea vonaya, “Una tauya, ta ge taha toga ʼinaya una vesimasimanei tolaʼai niʼa yaviaqa ʼiuya, ta ʼesi tunutunuqina una tauya toveguba ʼidia una veʼitayeu ta ina ʼawahaqiaqieu, ʼinega eu nei kavovo Yaubada ʼinaya una aʼui ʼidewani Mosese ena luvine vonavona. ʼInega nei kavovo nana naveʼebeʼita tomotau ʼidia ta ina alamania vonigo niʼau uveaqiaqi.” \s1 Ieisu toluavia adi tovamatana ena tofewa giveaqiaqiea \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Ta Ieisu niʼa ʼifoqe ʼabaga Kafaneumi ʼinaya, ʼinega taha toluavia me Loma adi tovamatana mai Ieisu ʼinaya ta venoqiea vonaya, \v 6 “Kaiwabu, taha egu tofewa vihiqa qiduana ʼewea ta vanuea lulumutula. Ta ʼwafinaya visiqa ʼenaʼina, ta wese ge ana fata nawayaqa.” \p \v 7 ʼInega Ieisu voneaya, “Aqiaqina, ena wai ta ena giveaqiaqiea.” \p \v 8 ʼInega tovamatana nana Ieisu ena vona veʼiea vonaya, “Kaiwabu, ge wese daluaqiaqiegu be una mai egu vanuea, ta ʼesi una vonamo be ʼinega egu tofewa naveaqiaqi ʼevivi. \v 9 Mana yaʼa wese egu tovamatana qiduqiduadi ʼayadia yatoatoa, ta edi vona yaʼabiʼabibodea, ta wese yaʼa egu toluaviayavo ʼayaguya itoatoa ta yaluviluvinedi. ʼInega ʼeguma togama ʼinaya ena vonaya, ‘Utauya!’ e natauya. Ta wese ʼeguma togama ʼinaya ena vonaya, ‘Umai!’ e ʼinega namai, ta wese ʼeguma egu tofewa ʼinaya ena vonaya, ‘Baʼe uviaqi!’ e ʼinega naviaqia.” \p \v 10 Tovamatana nana ena vona ʼinega Ieisu nuana voqana aqiaqi, ʼinega ana toʼabibodayavo qabudi vonedi, vonaya, “Vonahaqiaqi, ge taha toga me Isileli ʼimiega eda ʼita lobei ena vetumaqana baʼe ʼidewani. \v 11 \x * \xo 8:11 \xt Lk 13:29\x* Ta yavonemi nawale tomotau ʼeala diʼwe qabudi ʼidiega ina vaʼauta Ebelamo be Aisake ta wese Iakobo maega Yaubada ena ʼEbeluvine sagalina ʼinaya. \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Md 22:13; 25:30; Lk 13:28\x* Ta aiqabu lova Yaubada venuaʼivinidi ena ʼEbeluvine ana lugu weaqina nawale ge ina lobei, ta ʼesi Yaubada ena tovaleʼewayavo ina fela webuiedi ʼabaga velovelovanina ʼinaya. Omoʼe ʼinaya ina dou ta aladi navetalakikokiko.” \p \v 13 ʼInega Ieisu tovamatana nana voneaya, “Uʼevivi utauya eu vanuea, ta eu tofewa naveaqiaqi eu vetumaqana ʼinega.” Ta tuta nana ʼinaya tofewa nana niʼa veaqiaqi ʼevivi. \s1 Ieisu tomotau qabudi giveaqiaqiedi \r (Maki 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 ʼInega Ieisu tauya Fita ena vanuea ta lugu, ʼinega Fita lawana ʼitedi ʼwafidi luʼweaʼweava ta ʼivia iʼenoʼeno. \v 15 Ta Ieisu tovevihiqa dina nimadi gitonovia, ʼinega ʼatuvulihidi. ʼInega iyaʼitoto ta ʼabwaga iʼivaʼavaʼaia Ieisu weaqina. \p \v 16 Mataʼau lavilavi ʼinaya tomotau ediavo imiedi Ieisu ʼinaya, taudi niboana luveifadi niʼa iʼwahalidi. ʼInega Ieisu ena vonega ʼwavi ʼifoqeyedi, ta wese tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi. \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x* Ieisu ena viaqa baʼe ʼinega tovesimasimana Aisea ena vona ana aqiaqi ʼifoqe vonaya, \q1 “Tauna eda visiqa be wese ada vihiqayavo ʼewa yavuledi.” \s1 Tomotau nuanuadi Ieisu ina ʼabibodea ta ge adi fata \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Tuta nana Ieisu tomotau qabudi ʼitedi itoa vivilia ʼinega ana toʼabibodayavo vonedi ina luvivila lavu diʼwenaya. \v 19 ʼInega taha luvine ana toveʼita mai Ieisu ʼinaya ta voneaya, “Toveʼita, maʼinaya utautauya nuanuagu be ena ʼabibodeu.” \p \v 20 \x * \xo 8:20 \xt 2Kol 8:9\x* ʼInega Ieisu tomotau nana veʼiea vonaya, “Bwaduʼe ma adi vetoa ta wese manu ma adi nevuqa, ta yaʼa Tomotau Natuna ge taha egu ʼebeveyawaimo.” \p \v 21 \x * \xo 8:21 \xt 1Kin 19:20\x* Wese toʼabiboda taha mai Ieisu ʼinaya ta vonaya, “Kaiwabu, nuanuagu ena ʼabibodeu ta nugweta una awafelegu be tamagu ena baʼeyei yawaina nagumwala ta ena tavunia, e ʼinega ena ʼabibodeu.” \p \v 22 ʼInega Ieisu veʼiea vonaya, “Aqiaqina uʼabibodegu, ta tomeqabu niboanidi ʼaliʼaligidi e taudiega edi toʼaligayavo ina tavunidi.” \s1 Ieisu yaqina waiwaina givedaumwalia \r (Maki 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Ieisu ana toʼabibodayavo maega igelu wagaya, \v 24 ta tuta nana ivavaukamana ʼinega yaqina qiduana ʼifoqe ta wese nufula luveafedi tuta goyona ida damana. Ta Ieisu ʼeno motaiva waga gamonaya. \v 25 ʼInega toʼabiboda dina idivanoya ivoneaya, “Kaiwabu, una iuleda mana tuta goyona kana damana!” \p \v 26 \x * \xo 8:26 \xt Md 14:31; Same 89:9\x* Ta Ieisu veʼiedi vonaya, “Tolaʼai weaqina omwanimwaniniva? Omiʼa emi vetumaqana goyona.” ʼInega Ieisu yaʼitoto ta yaqina be wese nufula lugwaeyedi vonaya, “Oluaʼu!” Tuata yaqina be wese nufula ʼavalagwaedi, ʼinega lavu nana luʼotea. \p \v 27 ʼInega nuadi voqana ta ivonaya, “Toʼoloto baʼe, mana yani qabuna ivelumatamatayagea, ta wese yaqina be nufula bonana ivematamatayagea?” \s1 Ieisu niboana veifadi ʼwavi ʼifoqeyedi \r (Maki 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Ieisu ma enavo ivaukamana lavu diʼwenaya ta ilugu me Gelasine edi diʼwe ʼinaya. ʼInega ʼoloto magilafudi niboana luveifadi niʼa iʼwahalidi debaʼunuyega iʼifoqe. Ta edi ilivu veifana ʼebegaululu ʼinega ge taha toga ana fata diʼwe omoʼe ʼinaya natauya. \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Mk 1:24; Lk 4:34\x* Magilafudina Ieisu iʼitea ʼinega ivegabegabea ivonaya, “Ei, oʼa Yaubada Natuna, tolaʼai una viaqi ʼimaya? Luvematasabu ana ʼaubena nawale, ta oʼa nage niʼa umaimai sabi luvematasabuma?” \p \v 30 Ta diʼwenaya bawe ʼeala iduaduala ta adi toʼitamakiavo itoatoa. \v 31 ʼInega niboana luveifa dina Ieisu ivenoqiea ivonaya, “ʼEguma una ʼwavi ʼifoqeyema, e ʼinega nuanuama una luvetunema ana tauya bawe ʼidia ana lugu.” \p \v 32 ʼInega Ieisu vonedia, “Otau!” Tuata ʼoloto magilafudina ʼidiega niboana luveifadi iʼifoqe ʼinega itauya ilugu bawe ʼidia. ʼInega bawe diavona ivihila iwebui dabega iʼelubeʼu lavuya ta ifonu. \v 33 ʼInega bawe adi toʼitamakiavo idena itauya edi ʼabagaya, ta yani diavona niʼa iʼitedi ediavo ʼidia iveqaeyedi. Ta wese iveluluʼuyayea maʼoda ʼinega ʼoloto magilafudina iveaqiaqi ʼaiqa niboana luveifadi ʼidiega. \v 34 Ta totoa ʼabaga qabudi itauya Ieisu ʼinaya sabi ʼitana, ta tuta nana ilobea ʼinega ivona waiwai ʼinaya vonigo edi diʼwe nanogei ta natauya mali diʼwe ʼinaya. \c 9 \s1 Ieisu ʼoloto belubeluna giveaqiaqiea \r (Maki 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Md 4:13\x* ʼInega Ieisu wagaya gelu vaukamana ʼevivi ena ʼabagaya. \v 2 ʼInega taha ʼoloto belubeluna vaina tomotau ma ʼivina iʼavalei imiea Ieisu ʼinaya. Ta Ieisu toʼavala dina edi vetumaqana ʼitea ʼinega tovevihiqa nana vonea vonaya, “Natugu, ge una nuavita, mana eu luveifayavo niʼa yanuataqodi.” \p \v 3 Ta vaina luvine ana toveʼitayavo Ieisu ena vona inoqolia, e taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, “ʼOloto baʼe ena vona ʼinega taunega givaneyea kavona tauna Yaubada ʼidewani.” \p \v 4 \x * \xo 9:4 \xt Lk 9:47; Ion 2:25\x* Edi nuanua Ieisu niʼau alamania ta vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina giwalimiega nuanua veifadi weaqidi onuanua? \v 5 Ta isana maʼoda ena vona ʼaiqa ʼoloto baʼe ʼinaya, nage ena vonaya, ‘Eu ilivu luveifana niʼau yanuataqodi’, nage ena vonaya, ‘Uyaʼitoto utauya!’ \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Ion 17:2\x* Ta nuanuagu ona alamani aqiaqiea yaʼa Tomotau Natuna me egu luvine waiwaina, ta luvine nana ena vefewea bwaʼobwaʼoya, ʼinega wese agu fata tomotau edi ilivu luveifana ena nuataqodi.” ʼInega Ieisu belubelu nana vonea vonaya, “Uyaʼitoto, eu ʼebana uʼavalei ta utauya eu ʼabagaya.” \v 7 ʼInega ʼoloto nana yaʼitoto ta tauya ena ʼabagaya. \p \v 8 Tuta nana qabu diavona baʼe viaqa nana iʼitea ʼinega nuadi voqana ʼenaʼina, mana ialamani aqiaqiea vonigo Yaubada ena waiwai baʼe ʼoloto nana neia ta vetunei mai tomotau ʼidia. ʼInega Yaubada iawatuboya baʼe yani nana weaqina. \s1 Ieisu Madiu gabea \r (Maki 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Ieisu diʼwe baʼe nogea ta tautauya, ʼinega takesi ana toʼewa ʼitea ana wawa Madiu vanue ʼebefewa ʼinaya toatoa. ʼInega Ieisu vonea vonaya, “Umai uʼabibodegu!” ʼInega Madiu yaʼitoto ta Ieisu ʼabibodea. \p \v 10 Ta tuta nana Ieisu ma ana toʼabibodayavo ilugu Madiu ena vanuea sabi ʼai, ʼinega takesi ana toʼewayavo ʼeala be wese toveilivu veifa imai, ta Ieisu ma ana toʼabibodayavo maega iʼai. \v 11 \x * \xo 9:11 \xt Lk 15:2\x* Ta vaidi Falisi Ieisu iʼitea, ʼinega ana toʼabibodayavo ivetalaʼaiedi ivonaya, “Tolaʼai weaqina emi Toveʼita takesi ana toʼewayavo ta wese toluveifadi maega iʼaiʼai?” \p \v 12 Ta Ieisu edi vona baʼe noqolia ʼinega vonedi vonaya, “Taudi aqiaqidi ge daluaqiaqiedi be ina tauya togiveaqiaqi ʼidia, ta ʼesi tovevihiqa nuanuadi togiveaqiaqi. \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Md 12:7; Ose 6:6\x* Ta luaqiaqiemi be Yaubada ena vona Buki Nugwenugweina gamonaya ona ʼitea ʼinega ona alamania ta ona nuaia, vonaya, \q1 ‘Yubai ovegubayedi ʼiguya ge nuanuagu, ta ʼesi nuanuagu tomotau ona nuakolokoloyedi.’ \p “Yaʼa ge eda mai tunutunuqidi weaqidi, ta ʼesi yamai toluveifadi sabi iuladi.” \s1 Vetalaʼai vedede weaqina \r (Maki 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 \x * \xo 9:14 \xt Lk 18:12\x* ʼInega Ioni Togivebabitaiso ana toʼabibodayavo imai Ieisu ʼinaya ivetalaʼaiea ivonaya, “Imaʼa ta wese Falisiavo maega vaina tuta ʼinaya avevedede, ta maʼoda ʼinega au toʼabibodayavo ge ida vedede?” \p \v 15 ʼInega Ieisu vona sesebaiega vonedi vonaya, “Tolaʼai ana aqiaqi ʼeguma vaqi ana toyoʼoyavo ina nuavita tuta nana tovaqi meʼolotona maega itoatoa? Ge taha wese ana aqiaqi! Ta nawale tuta maimai ʼinaya vaina tomotau tovaqi nana ina kafia ina tauyea, ʼinega enavo me edi nuavita ina vedede.” \p \v 16 Ta wese vona sesebaiega vonedi vonaya, “Ge ana fata be kaleko vauvauna matavusinega kaleko ʼituʼituwaina kana bwabwadei. Ge daluaqiaqiea mana nawale kana ʼutuya ʼinega bwabwada vauvauna nabwagogoma ta kaleko ʼituʼituwainana ena eabu nagiveʼenaʼia.” \v 17 Wese ʼidewani ʼoine wagena yubai ʼwafidiega weaqina Ieisu vonedi vonaya, “ʼEguma ʼoine vauvauna wage ʼituʼituwaina ʼinaya kana iwaqia ʼinega nawale wage nana nanabahabuya, ta ʼoine nana naguiwaqa ta wese wage nana naluveifa. Ta ʼesi luaqiaqiea be ʼoine vauvauna kana iwaqia wage vauvauna gamonaya, ʼinega magilafudi tuta kuena ina ʼenoʼeno.” \s1 Ieisu vivine magilafudi giveaqiaqiedi \r (Maki 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 Ieisu nawale vonavona ʼidia, ʼinega me Diu edi toluvine taha mai, ta Ieisu ʼiawanaya tuqatuqanega sobadi ta voneaya, “Kaiwabu, natugu mevavinena yawaina niʼa gumwala, ta nuanuagu una mai be nimauyega ʼwafina una gitonovi ʼinega nayawaha ʼevivi.” \v 19 ʼInega Ieisu yaʼitoto ta toluvine nana maega itutuvila itauya, ta wese ana toʼabibodayavo ʼidewani. \p \v 20 Nawale itautauya ʼinega taha vavine gwavudiega mai ta Ieisu ana kwakwalufai noyana gitonovia. Vavine nana vihiqa ʼenaʼina ʼewea ʼinega sulalina inoinoqa yaʼwala tuwelo gamonaya, \v 21 \x * \xo 9:21 \xt Md 14:36\x* ta nuanega vonaya, “ʼEguma Ieisu ana kwakwalufai ena gitonoviamo e ʼinega ena veaqiaqi.” \p \v 22 ʼInega Ieisu givila ta vavine nana ʼitea vonaya, “Novugu, ge una nuanua ta ʼesi una qaiawa, eu vetumaqana ʼinega niʼa uveaqiaqi.” Ta omoʼe tuta nana ʼinaya vavine nana veaqiaqi. \p \v 23 ʼInega Ieisu ʼifoqe lugu toluvine nana ena vanuea, ʼinega todou ta wese toʼewabamu ʼitedi ta bonadi veago vaʼine. \v 24 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Oʼifoqe! Gwama baʼe ge daʼaliga ta ʼesi ʼeno motaiva ʼenoʼeno.” ʼInega todou Ieisu idagiea. \v 25 ʼInega qabu diavona iʼifoqe ta Ieisu lugu gwamana ʼinaya ta nimanaya kafi, e ʼinega gwama nana yaʼitoto. \v 26 Ta ʼabiboda vale baʼe yawala diʼwe qabuna ʼidia. \s1 Ieisu matakwaya magilafudi giveaqiaqiedi \p \v 27 \x * \xo 9:27 \xt Md 20:29-34\x* Ieisu omoʼe diʼwe nana nogea ta tautauya, ʼinega matakwaya magilafudi iʼabiʼabibodea ta igabagaba ivonaya, “Deibida tubuna ye, uda nuakolokoloyema!” \p \v 28 ʼInega vanuea lugu ta magilafudina imai ʼinaya ta Ieisu vonedi vonaya, “Maʼoda, nage ovetumaqanegu be agu fata matami ena giveaqiaqiedi?” \p Ta iveʼiea ivonaya, “ʼAo Kaiwabu, au fata.” \p \v 29 ʼInega Ieisu matadi gitonovia ta vonedia, “Emi vetumaqana ʼinega matami ina veaqiaqi”, \v 30 \x * \xo 9:30 \xt Md 8:4\x* ʼinega magilafudi matadi ʼeaea ta Ieisu luvine waiwaina neidi vonaya, “Ge taha toga ʼinaya ona vonayei baʼe weaqina!” \v 31 Ta itutuvila itauya, ʼinega Ieisu Valena iyawala dadanea diʼwe qabuna ʼidia. \s1 Ieisu nakunaku taha giveaqiaqiea \p \v 32 ʼOloto magilafudina niʼa itauya ta Ieisu ma ana toʼabibodayavo nawale itoatoa, ʼinega vaina tomotau taha ʼoloto imiea Ieisu ʼinaya. ʼOloto baʼe ge ana fata naveqae mana niboana luveifana meana givilea. \v 33 \x * \xo 9:33 \xt Mk 2:12\x* Ta tuta nana Ieisu niboana luveifana ʼwavi ʼifoqeyea ʼinega ʼoloto nana veaqiaqi ta veveqae. Ta tomotau qabudi nuadi voqana ʼinega ivonaya, “Tuta lova ʼinega be ana laba baʼitagana ge taha toga ena viaqa baʼe ʼidewani kada ʼitea Isileli gamonaya.” \p \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Md 12:24; Mk 3:22; Lk 11:15\x* Ta Falisi ivonaya, “Tauna niboana luveifadi ʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi niboana luveifadi edi kaiwabu ena waiwaiega.” \s1 Ieisu tomotau nuakolokoloyedi \p \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Md 4:23; Mk 1:39\x* ʼInega Ieisu ʼabaga agoagodi be goyogoyodi ʼidia luvivila ta edi vanue tafwalolo ʼidia veʼita ta lugaihi Yaubada ena ʼEbeluvine valena weaqina, ta wese vihiqa qabudi tomotau ʼidiega giveaqiaqiedi. \v 36 \x * \xo 9:36 \xt Sek 10:2; Naba 27:17; 1Kin 22:17; Md 14:14; Mk 6:34\x* Ta tuta nana Ieisu qabu qiduana ʼitedi ʼinega ʼita nuaduyedi, mana me edi nuavita itoatoa ta wese ge adi toiulamo, ʼinega qabu dina kavona sifi luluveʼwaividi ge adi toʼitamakimo. \v 37-38 \x * \xo 9:37-38 \xt Lk 10:2\x* ʼInega ana toʼabibodayavo vonedia, “Bolimana qiduana ana tuta niʼa ʼifoqe ta toala ge ʼealidi, ʼinega bolimana ana Kaiwabu ʼinaya ona venoqi be yaqisa tofewa ʼeala navetunedi ena vaoqaya sabi ala.” \c 10 \s1 Ieisu ena tovaletuyana adi wawayavo \r (Maki 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mk 6:7; Lk 9:1\x* Ieisu ana toʼabibodayavo adi yau tuwelo gabedi ta ena luvine be wese ena waiwai neidi, ʼinega adi fata niboana luveifadi tomotau ʼidiega ina ʼwavi ʼifoqeyedi, ta wese vihiqa qabudi tomotau ʼidiega ina giveaqiaqiedi. \v 2 Tovaletuyana tuwelo dina adi wawa baʼe: Nugweta Saimoni tauna igabea Fita, ʼinega taina Anidulu be wese Iemesa ma taina Ioni, taudi tamadi Sebedi. \v 3 Ta wese Filifi be, Batolomio be Tomasi ta wese Madiu, tauna takesi ana toʼewa. Ta wese Iemesa tauna Alifio natuna be Tadiasi, \v 4 ta wese Saimoni tauna Seloti edi qabu ʼidiega, be wese Iudasa Isakaliota, tauna Ieisu ana tosuluva. \s1 Tovaletuyana edi fewa \r (Maki 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Ieisu tuwelo dina vebibinedi ta vetunedi vonaya, “Ge ona tauya taudi ge me Diu ʼidia, ta wese gebu Samelia ʼabaganavo ʼidia ona lugu. \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Iel 50:6\x* Ta ʼesi ona tauya me Isileli ʼidia, mana vaina qabu ʼidiega edi toa kavona sifi luluveʼwaividi. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt Md 3:2; 4:17; Lk 10:9,11\x* ʼInega ona tauya ona lugaihi ʼidia ona vonaya, ‘Yaubada ena ʼEbeluvine tuta goyona naʼifoqe.’ \v 8 Tovevihiqayavo ona giveaqiaqiedi be toʼaliga ona giveyaʼitoto ʼeviviedi be ʼwagoʼwagoidi ona giveaqiaqiedi ta ina vevunavunaqa, be wese niboana luveifadi tomotau ʼidiega ona ʼwavi ʼifoqeyedi. Yaubada ena veyoluba niʼau nei kavovomi ʼinega wese luaqiaqiemi omiʼa ona fewa kavovo tomotau ʼidia, ta ge veʼia weaqina ona nuanua. \p \v 9 \x * \xo 10:9 \xt Lk 10:4\x* “Ta emi luvivila ʼinaya gebu mane ona dodoi emi kodekodea ʼabwaga weaqina, \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Lk 10:7; 1Kol 9:14\x* ta ge emi kode ona ʼewei, ta wese ge ami kaleko vemagilafuna. Ta wese ʼaqeyafayafa be kewala ge ona ʼewedi, mana tofewa baʼe yani diavona adi fata ina lobedi tomotau ʼidiega. \v 11 Ta ʼeguma ʼabaga agona nage goyona ʼinaya ona tauya nugweta ona sali togama ena ilivu aqiaqina, ʼinega maega ona toatoa ana laba ʼabaga nana ona nogea. \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Lk 10:5-6\x* Ta ʼeguma taha vanue ʼinaya ona lugu ʼinega nugweta tonivanue ona lukaiwa ʼidia, \v 13 ta ʼeguma ena susuyavo edi ilivu aqiaqina ʼinega ona vona veyolubedi, ta ʼeguma gebu ʼinega ge taha tolaʼai ona vonei ʼidia. \v 14 \x * \xo 10:14 \xt Lk 10:10-12; Via 13:51\x* Ta ʼeguma ge taha toga naʼebeʼewemi ena vanuea nage emi vona ge nanoqonoqoli, e ʼinega ʼabaga nana ona nogei, ta ʼaqemiega fwayafwaya ona vavutuvutuqia ta ona tauya. \p \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Md 11:24; Iud 7\x* “Vonahaqiaqi, nawale vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya Yaubada me Sodoma be wese me Gomola naluvematasabudi, ta yavona aqiaqiemi tomeqabu ge ida ʼebeʼewemi edi vanuea nawale ʼaubena nana ʼinaya luvematasabu ago vaʼinena ina lobea Yaubada ʼinega. \s1 Ieisu ena tovaletuyanayavo nawale vita ina lobea \r (Maki 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Lk 10:3; Lom 16:19\x* “Onoqolia! Omiʼa yavevetunemi kavona sifi ʼidewani yubai sasasadi nuanidia. ʼInega ona ʼitamaki aqiaqiemi ta tuta qabuna ona veilivu aqiaqi. \v 17 \x * \xo 10:17 \xt Mk 13:9-11; Lk 12:11-12; 21:12-15\x* Vonahaqiaqi, ona ʼitamakimi, mana nawale tomotau ina tauyemi kotu ʼinaya be vanue tafwalolo ʼinaya ina vunuqa dadanemi wayo metametanega. \v 18 Ta wese tomotau ina tauyemi toluvineavo be kiniavo ʼiawadia ta ina veʼewemi, mana omiʼa agu toʼabibodayavo. Ta omoʼe tuta nana ʼinaya Valegu Aqiaqina ona simanea ʼidia, ta wese taudi ge me Diu ʼidia. \v 19 Ta tuta nana ina veʼewemi toluvineavo ʼiawadia ge ona nuanua maʼoda ona vona ʼaiqa, mana nawale tuta nana ʼinaya Yaubada emi vona naneimi, \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Ion 14:26\x* ta omiʼa ge ona vona, ta ʼesi Yaubada Niboanina ʼimia toatoa navonavona. \p \v 21 \x * \xo 10:21 \xt Mai 7:6; Md 10:35; Mk 13:12; Lk 21:16\x* “ʼInega ʼoloto taina nasuluvei toluvineavo ʼidia be ina luveʼaligia, be wese tauna natuna nasuluvea be ina luveʼaligia, ta wese gogama inadiavo be tamadiavo ina vevoalanedi ʼinega ina awafeledi toluveʼaliga ʼidia. \v 22 Ta tomotau qabudi ina vevoalanemi mana omiʼa agu toʼabibodayavo. Ta tomeqabu ina tovoloʼiʼita ana laba tuta ana ʼebeluʼovoa ʼinaya, e taudi yawai vataya ina lobea. \v 23 Ta ʼeguma taha ʼabaga ʼinaya ina veilivu veifa ʼimia, ʼinega ona dena mali ʼabaga ʼinaya. Yavona aqiaqiemi, emi fewa nana ge ona luʼovoi ʼabaga qabudi Isileli gamonaya ana laba yaʼa Tomotau Natuna ena ʼevivi ena mai. \p \v 24 \x * \xo 10:24 \xt Lk 6:40; Ion 13:16; 15:20\x* “Toʼabiboda gebu ana fata ena toveʼita naveago vaʼinei, ʼidewani wese tofewa gebu ana fata ena kaiwabu naluvinei. \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Md 9:34; 12:24; Mk 3:22; Lk 11:15\x* Tolaʼai ʼifoʼifoqe yaʼa emi Toveʼita ʼiguya, e nawale wese ʼidewani naʼifoqe ʼaiqa omiʼa toʼabiboda ʼimia. Ta tolaʼai ʼifoʼifoqe kaiwabu taha ʼinaya, e wese ʼidewani naʼifoqe ena tofewa ʼinaya. Ta yaʼa emi Kaiwabu niʼa iʼawaluveifegu ivonaya be vonigo yaʼa niboana luveifadi edi kaiwabu Belisibubi, e ʼinega nawale omiʼa egu qabuyavo wese ʼidewani ina ʼawaluveifa aqiaqiemi. \s1 Mwaniniva weaqina \r (Luke 12:2-7) \p \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Mk 4:22; Lk 8:17\x* “ʼInega taudi togivegaululu gebu ona mwaninivedi, mana yani qabuna ʼwaiʼwaividi nawale Yaubada naveʼifoqeyedi, ta tolaʼai edi nuanua ʼinaya iʼwaivea wese naveʼifoqeyedi. \v 27 ʼInega tolaʼai velovelovana ʼinaya yasimanea ʼimia, ʼaubenaya ona simanayea tomotau qabudi ʼidia, ta tolaʼai yaveʼawahayayayea ʼimia omiʼa ona simana ʼifoqeyea. \p \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Iem 4:12\x* “Ta taudi nuanuadi ʼwafimi ina luveʼaligia gebu ona mwaninivedi, mana taudi ʼwafi mimo ana fata ina luveʼaligia ta niboanimi gebu. Ta ʼesi luaqiaqiemi be Yaubada ona mwaninivea, mana tauna ana fata ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya ʼwafimi ta wese niboanimi naluveawalidi. \v 29 Dagedage magilafudi kagimwanedi adi veʼia siliba ʼaigedanega ta tua Yaubada ʼitaʼitamakidi, ta ʼeguma taha ʼidiega naʼaliga e Tamami niʼa alamania. \v 30 Ta wese Yaubada debami adi yau tawa alamanidi. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Md 6:26\x* ʼInega gebu giwalimi nahaʼala tomotau weaqidi mana omiʼa Yaubada ena yani qiduana, ta ʼabiboda dagedage. \p \v 32 “ʼEguma tomeqabu ina ʼawahaqiaqiegu tomotau matadia, nawale wese yaʼa Tamagu mahalaya matanaya ena ʼawahaqiaqiedi. \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Mk 8:38; Lk 9:26; 2Tim 2:12\x* Ta ʼeguma tomeqabu ina vegeqegu tomotau matadia, nawale wese yaʼa Tamagu mahalaya matanaya ena vegeqedi. \s1 Vevoalana gade nuanidia \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Ge ona vonaya be yaʼa eda mai bwaʼobwaʼoya be toadaumwala eda miei, ta ʼesi egu mai ʼinega vetoatoasiʼi naʼifoqe tomotau nuanidia. \v 35 \x * \xo 10:35 \xt Mai 7:6\x* Ta egu mai nana ʼinaya, \q1 ‘Gwama meʼolotona tamana navevoalanea, \q2 ta wese gwama mevavinena inana navevoalanedi, \q2 ta vavine vaqivaqidi lawadi ina vevoalanedi, \q2 \v 36 ta taha ʼoloto ena gade gamodiega ina vevoalanea.’ \p \v 37 “ʼEguma taha toga veveyolubegu ta ena veyoluba tamana be inana ʼidia veqidua vaʼinegu ʼinega ge ana fata naʼabibodegu. Ta wese ʼidewani ʼeguma taha toga veveyolubegu ta ena veyoluba natuna meʼolotona nage mevavinena ʼidia veqidua vaʼinegu e ʼinega ge ana fata be naʼabibodegu. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Md 16:24-25; Mk 8:34-35; Lk 9:23-24; 17:33; Ion 12:25\x* Ta ʼeguma togama yawaina ge nahawafela aqiaqiei ʼiguya ta ge nuanuana yuvaqa be veilaqe nalobei ʼidewani yaʼa nawale ena lobea ʼetoluai ʼinaya, e tauna ge agu fata be ena ʼawanatunea. \v 39 ʼEguma taha toga taunega yawaina weaqina fewafewa nawale yawaina naluveʼwaivia, ta ʼesi ʼeguma taha toga yawaina naluveʼwaivia weaqigu e nawale yawai aqiaqina nalobea. \s1 Veʼia weaqina \r (Maki 9:41) \p \v 40 \x * \xo 10:40 \xt Mk 9:37; Lk 10:16; Ion 13:20\x* “Ta omiʼa ʼeguma taha toga naʼebeʼewemi ʼinega tauna wese naʼebeʼewegu. Ta ʼeguma taha toga naʼebeʼewegu ʼinega wese agu Tovetune naʼebeʼewea. \v 41 Ta ʼeguma taha tomotau taha tovesimasimana naʼebeʼewea mana tauna Yaubada ena tovesimasimana, ʼinega tomotau nana nawale ana veʼia naʼewea ʼidewani tovesimasimana ana veʼia. Ta wese ʼeguma taha tomotau taha ʼoloto tunutunuqina naʼebeʼewea mana tauna ʼoloto tunutunuqina, e ʼinega nawale tomotau nana ana veʼia nalobea ʼidewani ʼoloto tunutunuqina ana veʼia. \v 42 Ta ʼeguma taha tomotau agu toʼabiboda vauvauna goʼila fayoʼuna navenumea mana tauna agu toʼabiboda, ʼinega yavona aqiaqiemi tomotau nana nawale ana veʼia aqiaqina naʼewea.” \c 11 \p \v 1 Ieisu ena lugaihi luʼovoia ana toʼabibodayavo tuwelo ʼidia, ʼinega diʼwe nana nogea ta luvivila ʼabaga taha taha ʼidia, ta omoʼe ʼinaya veveʼita ta wese lulugaihi. \s1 Ioni Togivebabitaiso Ieisu Valena noqolia \r (Luke 7:18-35) \p \v 2 Ioni Togivebabitaiso niʼau iaʼuya vanue ʼebeyoqona ʼinaya, ta tuta nana Toʼetoyavua ena fewa valena noqolia, ʼinega vaina ana toʼabibodayavo vetunedi itauya Ieisu ʼinaya, \v 3 ta ivetalaʼaiea ivonaya, “Imaʼa Toʼetoyavua Keliso abaʼebaʼeyea. Nage oʼa tauʼu Toʼetoyavuauna, nage mali ʼoloto weaqina ana baʼebaʼe?” \p \v 4 ʼInega edi vona Ieisu veʼevivia vonaya, “Ona ʼevivi Ioni ʼinaya ta yani diavona niʼau oʼitedi ta onoqolidi ona veqaeyea ʼinaya, ʼidewani \v 5 \x * \xo 11:5 \xt Ais 35:5-6; 61:1\x* matadi kwayakwayana niʼau iʼitaʼita aqiaqi ta wese ʼaqedi veifana niʼau iveaqiaqi iyabayaba, wese ʼwagoʼwagoidi ʼwafidi veaqiaqi ʼevivi, ta taniqadi kwavakwavana niʼau vona inoqonoqolia, ta toʼaliga iyawaha ʼevivi, ta wese lukwalukwadi vale aqiaqina niʼau inoqolia. \v 6 ʼInega ona tauya Ioni ʼinaya ta ona vonea ge wese navenuana magilafu yaʼa togama, mana ʼeguma taha toga ena vetumaqana weaqigu gebu nadawalili ʼinega tauna naqaiawa.” \p \v 7 Tuta nana Ioni ana toʼabibodayavo iʼevivi itautauya, ʼinega Ieisu qabu diavona Ioni weaqina simana ʼidia vonaya, “Lova qabumi diʼwe ʼavaʼavaya otauya Ioni sabi noqolina, ta tolaʼai ovonaya be oda ʼitei? Nage otauya taha ʼoloto dawalilina kavona didiala yaqina dayueyuei sabi ʼitana? Ana ʼita gebu. \v 8 Nage otauya taha ʼoloto ana kaleko kaikaiwabuna sabi ʼitana? Gebu, mana taudi adi kaleko kaikaiwabuna toluvine qiduqiduadi edi vanuea itoatoa. \v 9 Ta tolaʼai weaqina otauya diʼwe ʼavaʼavaya? Nage onuaia vonigo tovesimasimana taha oda ʼitei? Vonahaqiaqi, ʼoloto nana niʼa oʼitea tovesimasimanayavo qabudi veqidua vaʼinedi. \v 10 \x * \xo 11:10 \xt Mal 3:1; Lk 1:76\x* Ioni nana weaqina lova Yaubada ena vona Buki Nugwenugweina ʼinaya baʼe ʼidewani simanea vonaya, \q1 ‘Baʼe egu tovaletuyana ena vetunea natauya ta eu ʼeda naqadalia.’” \p \v 11 ʼInega Ieisu wese vonaya, “Vonahaqiaqi, Ioni Togivebabitaiso tauna totoa bwaʼobwaʼo qabudi veqidua vaʼinedi, ta taudi ge adi wawa ʼenaʼina mahala ena ʼEbeluvine gamonaya Ioni iveqidua vaʼinea. \v 12 \x * \xo 11:12 \xt Lk 16:16\x* Ta Ioni Togivebabitaiso ena tuta ʼinega be ana laba baʼitagana tomotau nuanuadi edi waiwaiega mahala ena ʼEbeluvine ina ʼewea. \v 13 Lova tovesimasimanayavo qabudi edi vonayavo be Mosese ena luvineavo ʼidiega ivetalasimasimanea ʼEbeluvine nana weaqina ana laba Ioni mai. \v 14 \x * \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Md 17:10-13; Mk 9:11-13\x* Ta ʼeguma nuanuami be tovesimasimanayavo edi vona ona ʼawahaqiaqiea ʼinega ona alamani aqiaqiea Ioni tauna Ilaitia. Mana taudi tovesimasimana diavona ena mai weaqina lova isimanea. \v 15 ʼInega ʼeguma ma teniqami vona baʼe ona noqolidi! \p \v 16 “ʼInega omiʼa lagata baʼe maʼoda ena vetalatutula ʼaiqa weaqimi? Nage ena vonaya vonigo omiʼa ʼidewana gogama ʼebevegimwane ana ʼabaga gamonaya ilahalaha ta ediavo ʼidia igabagaba ivonavonaya, \q1 \v 17 ‘Emavo, maʼoda ʼinega alavulavua ta ge oda ouou. \q1 Ta wese aʼewaʼewabamu ta ge oda doudou.’ \m \v 18 Vetalatutula baʼe ana alamani, Ioni mai ta ge daʼai ta wese ge danuma, ta ʼinega omiʼa ovonaya, ‘Niboana veifana lugu Ioni ʼinaya.’ \v 19 \x * \xo 11:19 \xt Md 9:10\x* Ta yaʼa Tomotau Natuna yamai be yaʼaiʼai ta yanumanuma ta wese weaqigu olugwae ovonavonaya, ‘ʼOloto baʼena toʼai ta tonuma vaʼine, ta wese takesi ana toʼewayavo be wese luveluveifadi veiaianedi.’ Nawale tomotau Yaubada ena alamani aqiaqi ina ʼitea vuaqa aqiaqina ʼinega.” \s1 Vaina ʼabaga luveifadi adi luvematasabu \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Ieisu ʼabaga taha taha ʼidia viaqa waiwaidi viaqidi, ta ʼabaga diavona adi totoayavo ge ida nuagivila edi luveifayavo ʼidiega, ʼinega lugwaeyedi vonaya, \v 21 \x * \xo 11:21 \xt Ais 23:1-18; Isi 26:1–28:26; Ioe 3:4-8; Emo 1:9-10; Sek 9:2-4\x* “Omiʼa me Kolesini be wese me Bedesaida nuakolokolomi, mana ʼebenuavoqana diavona niʼau yaviaqidi ʼimia ta ge oda nuagivila. Ta ʼeguma me Taia be wese me Saidoni baʼe viaqa diavona lova eda viaqidi matadia e ʼinega ida nuagivila ta edi vaiqavu ʼinega taudiega ida veʼitayedi tawa edi ilivu luveifana ʼidiega niʼa inuagivila. \v 22 Ta yavona aqiaqiemi, vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya nawale me Taia be wese me Saidoni Yaubada naluvematasabudi, ta omiʼa luvematasabu qidua vaʼinena ona lobea. \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Ais 14:13-15; Nug 19:24-28\x* Ta me Kafaneumi omiʼa maʼoda? Vonigo taumiega ogivaneyemi mahalaya, wa? Ta ge ami fata! Ta ʼesi nawale toʼaliga edi ʼabagaya ina aʼuwebuiemi, mana ʼebenuavoqana dina niʼau yaviaqidi ʼimia ge oda nuagivila ʼidiega. Ta ʼeguma lova me Sodoma ʼidia baʼe viaqa diavona eda viaqidi ida nuagivila, ʼinega Yaubada ge daluveawalidi ta baʼitagana edi ʼabaga nawale kada ʼitea daʼenoʼeno. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Md 10:15; Lk 10:12\x* ʼInega vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya Yaubada nawale me Sodoma naluvematasabudi, ta omiʼa luvematasabu qidua vaʼinena ona lobea.” \s1 Toa aqiaqina Ieisu ʼinega \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 \x * \xo 11:25 \xt 1Kol 1:26-29\x* Baʼe vona diavona ʼabibodanaya Ieisu venoqi vonaya, “Kaiwa Tamagu, oʼa mahala ta bwaʼobwaʼo adi Toluvine, alamani baʼe uaʼukwaivea toalamaniavo ta tonuaʼeqaʼu ʼidia, ta ʼesi tomotau kavokavovo alamani nana niʼa ugiveʼifoqeyea ʼidia. \v 26 Tamagu, vonahaqiaqi baʼe eu nuanua aqiaqina.” \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Md 28:18; Ion 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x* Ta wese vonaya, “Yani qabuna Tamagu niʼa aʼuya nimaguya. Ge taha toga dahalamanigu ta Tamagu ana ʼaidegamo. Ta wese ge taha toga Tamagu dahalamania, ta yaʼa agu ʼaidega. Ta wese ʼeguma tomeqabu Tamagu nuanuadi ina alamania ʼinega yaʼa alamani nana ena giveʼifoqeyea ʼidia. \p \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Iel 31:25\x* “Ta omiʼa emi ʼonena vitana ona mai ʼiguya be veyawai ena neimi. \v 29 Egu ʼebeʼavala baiʼwana ona ʼewei ona ʼavalayea, ta ona vetutumegu mana yaʼa tonuawebui ta egu ilivu nuvana, ʼinega veyawai ʼiguyega ona lobea yawaimi weaqina. \v 30 \x * \xo 11:30 \xt 1Ion 5:3\x* Mana egu baiʼwana ge vitana, ta wese egu ʼonena meaqana.” \c 12 \s1 Ieisu Sabate ana Kaiwabu \r (Maki 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Luve 23:25\x* Ge tuta kuena ʼabibodanaya taha Sabate ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo maega vaoqa gamonega itautauya, ta toʼabiboda dina ma botanidi ʼinega witi vuaqina ma walona iʼegigoluya ta iʼaiʼai. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt ʼIfo 20:10\x* Ta tuta nana Falisiavo iʼitedi ʼinega Ieisu ivoneaya, “Kaiwabu uʼitei, au toʼabibodayavo Sabate ana luvine ibaia baʼe viaqa nana ʼinega, waisa?” \p \v 3 \x * \xo 12:3 \xt 1Sam 21:1-6\x* Ta Ieisu edi vona veʼevivia vonaya, “Nage ge oda avoi Buki Nugwenugweina ʼinaya iʼwayavia, Deibida ma enavo taudi wese ʼedewani ibotana? \v 4 \x * \xo 12:4 \xt Luvi 24:5-9\x* ʼInega Yaubada ena vanuea lugu ta beledi gwalagwalana ʼewei ʼinega iʼainia, ta beledi nana ma ana luvine vonigo toveguba dimo adi luaqiaqi be ina ʼainia. ʼInega ge ana fata Deibida ma enavo beledi nana ina ʼai, ta ibotana ʼinega tua iʼainia. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Naba 28:9-10\x* Nage wese ge oda avoi Mosese ena luvine gamonaya vonigo Vanue Gwalagwalana ana tovegubayavo Sabate ʼaidega ʼaidega Sabate ana luvine iqeuqeunia edi veyoveyoa ʼinega, ta ge taha adi veʼewamo? \v 6 \x * \xo 12:6 \xt Md 12:41-42\x* Ta yavona aqiaqiemi, Vanue Gwalagwalana yani qiduana, ta taha tomotau niʼa mai toatoa, ta tauna vanue nana veqidua vaʼinea. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Ose 6:6; Md 9:13\x* Buki Nugwenugweina ena vona vonaya, \q1 ‘Nuakolokolo nuanuagu ta ge guba yubai ʼidiega.’ \p “ʼEguma vona baʼe ana alamani oda alamania ʼinega gebu agu toʼabibodayavo oda veʼewedi, mana ge taha luveifana ida viaqi. \v 8 Mana yaʼa Tomotau Natuna Sabate ana Kaiwabu.” \s1 Ieisu ʼoloto nimana belubeluna giveaqiaqiea \r (Maki 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 ʼInega Ieisu ʼabaga nana nogea ta tauya edi vanue tafwalolo ʼinaya lugu. \v 10 \x * \xo 12:10 \xt Lk 14:3\x* E omoʼe ʼinaya taha ʼoloto ʼitea nimana belubeluna toatoa. Ta Falisiavo nuanuadi taha luveifana ina lobea Ieisu ʼinaya, be yaqisa adi fata ina veʼewea ʼinega ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, nage ana fata Sabate ʼinaya tovevihiqa kana giveaqiaqiedi?” Ta ivonaya be Ieisu ena vona ʼevivi ʼinega ina tauyea toluvine ʼidia ta ina vekotuya. \p \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Lk 14:5\x* ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Omiʼa ʼeguma taha toga ʼimiega ena sifi ʼaidegana Sabatea nabeʼu vetoaya ʼinega nuanuana nalihi vaneyea, waisa? \v 12 Vonahaqiaqi, sifi yani goyona, ta tomotau yani qiduana ʼinega ana fata Sabatea iula aqiaqina kana neidi kana viaqi.” \p \v 13 ʼInega Ieisu ʼoloto nana vonea vonaya, “Nimau usiʼotoi!” Tuata ʼoloto nana nimana siʼotoia ʼinega veaqiaqi ʼevivi ʼedewani nimana diʼwena. \v 14 \x * \xo 12:14 \xt Ion 5:16\x* ʼInega Falisiavo vanuega iʼifoqe ta adi ʼaidega idima govaqa maʼoda Ieisu ina luveʼaliga ʼaiqei. \s1 Yaubada ena tofewa vevenuaʼivinina \p \v 15 Ta edi dima Ieisu niʼau alamania ʼinega ʼabaga omoʼe nogea tauya mali diʼwe ʼinaya. Ta tomotau ʼeala iʼabibodea, ta omoʼe ʼinaya tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi, \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Md 8:4; Mk 3:12\x* ta wese luvinedi ge ina vevonavonayei tomotau ʼidia. \v 17 Baʼe ʼinega tovesimasimana Aisea Yaubada ena vona ana aqiaqi veʼifoqeyea Ieisu weaqina, mana lova vonaya, \q1 \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Ais 42:1-4\x* \x * \xo 12:18 \xt Md 3:17\x* “Baʼe egu Tofewa yavenuaʼivinea \q2 ta me egu qaiawa giwaliguyega yaveveyolubea. \q1 Niboanigu ena aʼuya ʼinaya, be luvine tunutunuqina \q2 ʼiguyega nasimanea taudi ge me Diu ʼidia. \q1 \v 19 Tauna nawale ge naveʼaeʼaetoga ta wese ge navekolukolua, \q2 be wese ʼabaga gamonaya ge bonana qiduanega navonavona. \q1 \v 20 Ta tomeqabu dawalilidi ʼidewani didiala baibaina gebu nanogedi, \q2 ta wese taudi edi vetumaqana dawalilina kavona odamu niginigina \q2 ge nanogedi ina ʼweu, ta ʼesi naiuledi, \q2 ana laba tauna luvine tunutunuqina naveʼifoqeyea ena waiwai ʼinega. \q1 \v 21 Ta wese tauna ana wawa ʼinega diʼwe taha taha ana totoayavo ina luʼita vane ʼetoyavua weaqina.” \s1 Ieisu ta Belisibubi \r (Maki 3:20-30; Luke 11:14-23) \p \v 22 ʼInega taha ʼoloto lova niboana luveifadi edi fewega matana ikwayea ta wese meana igivilea ʼinega ge ana fata naveqae imiea Ieisu ʼinaya ta giveaqiaqiea. ʼInega ʼabiboda ʼoloto nana ana fata naveqae ta wese naʼita. \v 23 ʼInega tomotau qabudi nuadi voqana Ieisu ena viaqa weaqina ivonaya, “Nage baʼe ʼoloto nana Deibida tubuna?” \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Md 9:34; 10:25\x* Ta Falisiavo Ieisu ena viaqa baʼe valena inoqolia ivonaya, “Baʼe yani nana ana fata, mana niboana luveifadi edi kaiwabu ana wawa Belisibubi ena waiwaiega niboana luveifadi ʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi.” \p \v 25 Ta Ieisu edi nuanua niʼau alamania ʼinega vonedi vonaya, “Belisibubi tauna enavo ge nuanuana naʼwavi ʼifoqeyedi.” Ta wese vonaya, “ʼEguma taha ʼebeluvine ʼinaya tomotau nuanidia veʼetoʼetoʼidi ʼifoqe ta taudiega ivevedavi, ʼinega nawale ʼebeluvine nana nadawalili ta naluveifa. Wese ʼeguma ʼabaga nage gade ʼidewana nuanidia ʼetoʼidi naʼifoqe nawale ina toasiʼi be edi toa naluveifa. \v 26 Seitani wese ʼidewana ʼeguma ma enavo taudiega ina vedavi ʼinega edi toa naluveifa ta wese ena ʼebeluvine naqeunia. \v 27 Niʼa ovonaya vonigo yaʼa Belisibubi ena waiwaiega niboana luveifadi yaʼwavi ʼifoqeyedi, ta ami toʼabibodayavo togama isana ena waiwaiega iʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi? Belisibubi ʼinega nage Yaubada ʼinega? Baʼe weaqina ona nuanua, ʼinega wese nuami naʼeqaʼuya vonigo emi veʼewa ʼiguya ge taha ana vonahaqiaqi! \v 28 \x * \xo 12:28 \xt Via 10:38; 1Ion 3:8\x* Ta yaʼa Yaubada Niboanina ena waiwaiega niboana luveifadi yaʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi, ʼinega ona alamania vonigo Yaubada ena ʼEbeluvine niʼau ʼifoqe mai ʼimia. \p \v 29 “ʼEbevetalatutula baʼe ona noqolia: ʼOloto waiwaina ena vanuea ge taha toga ana fata nalugu be ena kulufa naʼewedi. Ta ʼesi ʼeguma tovanawala nugweta wayoyega tovewaiwai nana nimana be wese ʼaqena nayoqonia, e ʼinega ʼabiboda ana fata vanuea nalugu be ena kulufa naʼekilidi. \v 30 \x * \xo 12:30 \xt Mk 9:40; Lk 9:50\x* ʼEguma taha toga gebu agu toiula ʼinega tauna agu avia. Ta wese ʼeguma taha toga ge naiulegu ta tomotau ge navaʼauqidi namiedi ʼiguya, e tauna egu fewa ana togiveluveifa. \p \v 31 \x * \xo 12:31 \xt Ibe 6:4-6\x* “ʼInega baʼe yavona aqiaqiemi, tomotau edi luveifana ta wese edi vona veifa qabuna Yaubada nanuataqodi. Ta ʼeguma taha toga Niboana Gwalagwalana naʼawaluveifea ʼinega Yaubada ge ana fata tomotau nana nanuataqoi. \v 32 ʼEguma taha toga yaʼa Tomotau Natuna naʼawaluveifegu ʼinega Yaubada nawale tomotau nana nanuataqoya. Ta ʼeguma taha toga Niboana Gwalagwalana naʼawaluveifea ʼinega Yaubada ge ana fata nanuataqoi tuta baʼe ʼinaya ta wese tuta maimai ʼinaya.” \s1 ʼAiwe vuaqidi \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 \x * \xo 12:33 \xt Md 7:16-20\x* Ta Ieisu wese vonedi, “ʼEguma ʼaiwe aqiaqina ʼinega wese vuaqina aqiaqina, ta ʼeguma ʼaiwe luveifana wese vuaqina luveifana. ʼInega ʼaiwe taha taha kana alamanidi vuaqidi ʼidiega. \v 34 \x * \xo 12:34 \xt Md 3:7; 15:18; Lk 3:7; 6:45\x* Omiʼa mwata natunavo, ʼinega gebu ami fata vona aqiaqidi ona vonayedi mana omiʼa luveluveifami. Ta tolaʼai luveifana giwalimia ʼenoʼenova tuta qabuna ʼawamiega iʼifoʼifoqe. \v 35 Taha ʼoloto aqiaqina giwalinega nuanua aqiaqidi iʼifoʼifoqe, ta wese ʼidewani ʼoloto luveifana giwalinega yani veifadi iʼifoʼifoqe. \v 36 ʼInega yavonemi vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya omiʼa emi vona kavokavovo weaqina Yaubada navetalaʼaiemi ʼinega ona vona ʼifoqeyedi. \v 37 Emi vonayavo ʼidiega Yaubada naʼawahaqiaqiemi nage naʼawaluveifemi.” \s1 Tomotau nuanuadi ʼebeʼita \r (Maki 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 \x * \xo 12:38 \xt Md 16:1; Lk 11:16; Ion 6:30\x* ʼInega vaina Falisi ta wese luvine ana toveʼitayavo Ieisu ivonea ivonaya, “Toveʼita, nuanuama ʼebeʼita taha una viaqi ana ʼitea.” \p \v 39 \x * \xo 12:39 \xt Md 16:4; Mk 8:12\x* Ta Ieisu vonedi, “Omiʼa baʼe lagata luveifami, ta ge nuanuami Yaubada ena nuanua ona ʼabibodei. ʼInega niʼa ovonegu be ʼebeʼita taha ena viaqia, ta ge nuagu! Ta yavonemi tovesimasimana Iona ona nuaveʼavinia tauna ʼebeʼita ana ʼaidegamo ʼimia. \v 40 \x * \xo 12:40 \xt Ioa 1:17\x* Mana Iona nana ʼaubena toi be wese velovelovana toi ʼidia ʼiqana qiduana gamonaya toatoa, ta yaʼa Tomotau Natuna wese ʼidewani ʼaubena toi be velovelovana toi ʼidia bwaʼobwaʼo gamo otaqinaya ena toatoa. \v 41 \x * \xo 12:41 \xt Ioa 3:5\x* Nawale vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya me Ninibe ina tovolo be lagatamina baʼe ina veʼewemi, mana Iona ʼidia lugaihi ta edi ilivu luveifanega inuagivila, ta taha ʼoloto omiʼa nuanimia toatoa ena lugaihi aqiaqi otaqina ta ʼabiboda Iona, ta gebu oda nuagivila. \p \v 42 \x * \xo 12:42 \xt 1Kin 10:1-10\x* “Wese ʼidewani taha vavine kaikaiwabudi bolimana ana ʼawayaqiega imai Solomoni ena alamani sabi noqolina, ta vetalaʼai ana ʼaubena ʼinaya ina tovolo ta omiʼa lagatamina ina veʼewemi, mana taudi luluvai otaqega imai Solomoni ena alamani sabi vineneqina. Ta baʼe ʼitagana taha tomotau nuanimia toatoa ena alamani qidua vaʼinena, ta ʼabiboda Solomoni. Ta omiʼa ge nuami tomotau nana ena vona ona noqoli. \s1 Niboana luveifana ʼevivi mai taha ʼoloto ʼinaya \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 “ʼEguma niboana veifana ʼoloto taha ʼinega naʼifoqe, ʼinega ʼoloto nana naveaqiaqi ta niboana veifana nana nayabayaba kavokavovo goʼila geqanaya, ta ena ʼebeveyawai salisalia, ta ge ana fata nalobei. \v 44 ʼInega niboana nana taunega ʼinaya vonaya, ‘Ana ʼita ena ʼevivi egu ʼebetoa nugwenugweina ʼinaya.’ ʼInega ʼevivi ta ʼebetoa nana lobea kawakawana ta vunavunaqina ta wese ʼiʼivaʼavaʼaina. \p \v 45 \x * \xo 12:45 \xt 2Fit 2:20\x* “ʼInega ʼifoqe tauya ta enavo niboana adi yau seveni luveifa otaqidi wese ʼebeʼewedi miedi, ʼinega qabudi ilugu ʼebetoa nana ʼinaya itoatoa. ʼInega ʼoloto nana ena toa igiveluveifa otaqia, lova ge ʼidewani. Omiʼa lagata baʼena wese ʼidewani luveifami, ta tuta ʼebeluʼovoa ʼinaya emi toa naluveifa otaqa.” \s1 Ieisu inana ta wese tainavo \r (Maki 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Ieisu nawale yoʼo ʼidia vonavona ta inana be tainavo maega imai. ʼInega ʼatamanaya itovotovolo ta nuanuadi Ieisu maega ina veqae. \v 47 ʼInega ʼoloto taha valedi miea Ieisu ʼinaya vonaya, “Inau taimwavo maega itovotovolo ʼabagaya nuanuadi ina voneu.” \p \v 48 Ta Ieisu ʼoloto nana ena vona veʼevivia vonaya, “Togama inagu ta tomeqabu taigwavo?” \v 49 ʼInega Ieisu nimana siʼotoi yoʼo dina ʼidia ta ʼoloto nana voneaya, “Baʼe tomotau diavona inagu be taigwavo. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Lom 8:29\x* Mana tomeqabu Tamagu mahalaya ena nuanua iʼabiʼabibodea e taudi taigwavo be novugwavo ta wese inagwavo.” \c 13 \s1 Vona sesebai witi vewanina weaqina \r (Maki 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 ʼAubena nana ʼinaya Ieisu vanuega ʼifoqe ta iqo balabalaya toabui. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Lk 5:1-3\x* Ta qabu qiduadi ivaʼauta ʼinaya tuata wagaya gelu toabui ta qabu dina balabalaya itovotovolo. \v 3 ʼInega vona sesebaiega yani ʼeala veʼitedi, ta wese vonedi vonaya, “ʼOloto taha tauya vaoqaya witi vewanidi sabi veyavulina. \v 4 E ʼinega veʼale veyavuledi, ta vaina vewana ʼedabalaya iavuta ʼinega manuqa iʼitedi iwebui iʼainidi. \v 5 Ta vaina vewana iavuta bwaʼo dabodabonaya, ta ʼabiboda itabo kwayavona, mana bwaʼobwaʼo yalayalana. \v 6 Ta tuta nana babaʼau vanemai ʼinega guveʼaligidi, mana kwalamidi ge dawebui bwaʼobwaʼo gamo otaqinaya. \v 7 E vaina vewana talitali gamonaya iavuta ta maega itabo vefofo, ʼinega talitali nana vewaiwai ta witi ge ana fata navuaqa. \v 8 Ta wese vaina vewana bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya iavuta itabo ta ivuaqa, ʼinega vewana diavona ʼidiega vaina ivuaqa 100 ʼidewani, ta vaina 60 ta wese vaina 30. \v 9 Ta ʼeguma ma taniqami baʼe vona nana ona noqolidi.” \s1 Vona sesebai ena ʼifoqe ʼiuna \r (Maki 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo imai ʼinaya ta ivoneaya, “Tolaʼai weaqina tomotau vona sesebaiega uveveʼitedi?” \p \v 11 ʼInega Ieisu vonaya, “Omiʼa Yaubada awafelemi be vaina yani ʼwaiʼwaividi ena ʼEbeluvine weaqina niʼa oalahalamania, ta baʼe qabu diavona gebu. \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Md 25:29; Mk 4:25; Lk 8:18; 19:26\x* Aiqabu vaina yani ʼidia nawale givetomana ago vaʼinena ina lobea, ta aiqabu ge yani agona ʼidia, e nawale Yaubada wese naʼewa yavulea ʼidiega. \v 13 Baʼe ʼiuna ʼinega vona sesebaiega yaveveʼita ʼidia, mana matadiega iʼitaʼita ta ge ida ʼita aqiaqiea. Ta wese ivivineneqa ta ge ida noqoli be ge ida alamania. \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Ais 6:9-10; Ion 12:40; Via 28:26-27\x* “Tovesimasimana Aisea ena vona ana aqiaqi niʼa ʼifoqe, mana lova tauna baʼe tomotau diavona weaqidi madusimanea vonaya, \q1 ‘Nawale ivivineneqa ta nuadi ge daʼeqaʼui, \q2 wese iʼitaʼita ta ge ida ʼitei. \q1 \v 15 Mana baʼe tomotau diavona edi nuanuayavo ʼeluatufa, \q2 ta teniqadi ʼelukwava ta wese matadi ʼelukwaya. \q1 Ta ʼeguma matadiega ida ʼitaʼita ta teniqadiega ida noqonoqola \q2 ʼinega ida nuagivila ʼiguya be eda giveaqiaqiedi.’ \m \v 16 \x * \xo 13:16 \xt Lk 10:23-24\x* Ta omiʼa me emi qaiawa, mana matamiega oʼitaʼita ta wese teniqamiega onoqonoqolia. \v 17 Vonahaqiaqi, baʼe yani diavona niʼa oʼitedi be onoqolidi lova tovesimasimanayavo ta wese tomeqabu edi ilivu tunutunuqina nuanuadi qiduana ida ʼitei ta wese ida noqolia, ta ge adi fata ida lobei. \s1 Ieisu ena vona sesebai givesimatalia \r (Maki 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 “ʼInega vona sesebai vewana ana veyavula weaqina ana alamani ona noqolia. \v 19 ʼEguma taha toga Yaubada ena ʼEbeluvine valena nanoqolia ta nuana ge daʼeqaʼui, e tauna ʼidewani vewana dina iavuta ʼedabalaya, ʼinega toluveifana maimai ta vona diavona ʼoloto nana giwalinaya ʼenoʼeno ʼewaʼewa yavuledi. \v 20-21 Ta vaidi tomotau Valena Aqiaqina inoqolia ta lukwayavonega me edi qaiawa iawafeledi Yaubada ʼinaya. Ta ʼabiboda tuta nana vita nage vevoalana ilobea Vale nana weaqina wese lukwayavonega edi vetumaqana ina nogea, mana taudi kavona vewana dina dabodabo ʼinaya iʼeluavuta ta kwalamidi ge davaveʼabi bwaʼobwaʼoya. \v 22 \x * \xo 13:22 \xt Lk 12:16-21; 1Tim 6:9-10,17\x* Vaidi tomotau Valena Aqiaqina inoqolia ta iʼewa aqiaqiea, ta ʼabiboda bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabuyavo be wese edi toa bwaʼobwaʼoya weaqina nuadi ʼewea, ʼinega taudi edi vetumaqana inuafania ta ge adi fata be ina vuaqa, mana baʼe tomotau diavona kavona vewana dina iʼeluavuta talitali gamonaya. \v 23 Ta ʼesi vaidi tomotau Valena Aqiaqina inoqolia ta nuadi ʼeqaʼuya ʼinega ivuaqa aqiaqi, ta vuaqidi vaina 100 ta vaina 60 ta wese vaina 30, mana omoʼe tomotau diavona kavona vewana dina bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya iʼeluavuta.” \s1 Vona sesebai witi be libi weaqina \p \v 24 ʼInega taha wese vona sesebai Ieisu tomotau vonedi vonaya, “Mahala ena ʼEbeluvine kavona taha ʼoloto witi vewanina aqiaqina veyavulea ena vaoqa ʼinaya. \v 25 Ta velovelovana ʼinaya ena tofewayavo maega iʼeno motaiva ta ana avia taha mai vaoqaya ta libi vewanidi veyavuledi witi otaqa gamonaya, ʼabo tauya. \v 26 Yani qabuna ʼelutabo ta wese ivuaqa, ʼinega tofewa diavona libi nana iʼita ʼinanea. \p \v 27 “ʼInega tonivaoqa ena tofewayavo imai ta ivoneaya, ‘Kaiwabu, vewana aqiaqina eu vaoqaya lova uveyavuledi, ta maʼoda ʼinega libi maega itabo vinivinioya?’ \v 28 Ta tonivaoqa vonaya, ‘Baʼe taha voalagu ena viaqa.’ ʼInega ena tofewayavo ivetelaʼaiea ivonaya, ‘Maʼoda, nage libi dina ana luabu yavuledi?’ \v 29 Ta tonivaoqa vonaya, ‘ʼEtobala, mana ʼeguma libi diavona ona luabuya ʼinega wese vaina witi maega ona abu yavuledi. \v 30 Ta ʼesi bolimana ana tutaya egu todaʼayavo ena vonedi libi diavona ina vavutuqidi witi ʼidiega, ʼinega libi diavona ina gabu yavuledi, ta ʼesi witi daisina ina vaʼauqidi ta egu sailakaya ina vedododi.’” \s1 Vewana goyona ana giveago vona sesebaina \r (Maki 4:30; Luke 13:18-19) \p \v 31 Wese Ieisu taha vona sesebaiega tomotau vonedi vonaya, “Mahala ena ʼEbeluvine kavona taha ʼoloto teʼwa vewanina naʼewei ta ena talaqa ʼinaya naʼwadia. \v 32 Vonahaqiaqi, teʼwa vewanina yani goyona, ta ʼeguma kana ʼwadia ʼinega ena tabo ʼinaya yani qabuna vaoqaya naveqidua vaʼinedi kavona ʼaiwe be ʼinega manuqa ina mai ta laqanaya ina nevuqa.” \s1 Falawa ana ʼebegiveago isiti vona sesebaina \r (Luke 13:20-21) \p \v 33 ʼInega Ieisu wese vona sesebaiega vonedi vonaya, “Mahala ena ʼEbeluvine kavona taha vavine falawa ana ʼebegiveago ana wawa isiti goyona naʼewei ta falawa qiduana maega nawayavilea, ʼinega falawa nana nadidina.” \s1 Ieisu ena vona sesebai ʼiuna \r (Maki 4:33-34) \p \v 34 Ieisu tuta qabuna vona sesebaiega tomotau veveʼitedi. Tauna ge taha yani davonedi mali vona ʼinega, ta ʼesi tuta qabuna vona sesebaiega veveʼitedi. \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Same 78:2\x* Baʼe ʼinega tovesimasimana taha ena vona ana aqiaqi ʼifoqe, mana lova madusimanea vonaya, \q1 “Vona sesebaiega tomotau ena vonedi, be tolaʼai yanidiavo Yaubada aʼugovaqedi bwaʼobwaʼo ana ʼivaʼavaʼata ʼunuyega ena vona ʼifoqeyea ʼidia.” \s1 Ieisu libi vona sesebaina givesimatalia \p \v 36 ʼInega Ieisu qabu diavona nogedi ta lugu vanuea, ta ana toʼabibodayavo imai ʼinaya ta ivonaya, “Vona sesebai libi vaoqaya ana alamani una givesimatalia ʼimaya.” \p \v 37 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Witi vewanina aqiaqina ana toveyavula, tauna yaʼa Tomotau Natuna. \v 38 Ta vaoqa nana kavona bwaʼobwaʼo qabuna, ta vewana aqiaqina taudi Yaubada ena ʼEbeluvine ana tomotauyavo, ta libi taudi toluveifana ena tomotauyavo. \v 39 Ta libi ana toveyavula benaʼe Seitani. Ta bolimana ana tuta benaʼe tuta ana ʼebeluʼovoa, ta tobolimana taudi Yaubada ena tovaleʼewayavo. \v 40 \x * \xo 13:40 \xt Ion 15:6\x* Be tuta ana ʼebeluʼovoa ʼinaya toluveifadi taudi ʼidewani libi Yaubada ena tovaleʼewayavo ina vaʼauqidi be ina gabu yavuledi. \p \v 41 \x * \xo 13:41 \xt Md 24:31; 25:31; Mk 13:27\x* “Ta yaʼa Tomotau Natuna egu tovaleʼewayavo ena vetunedi be toluveifana ena toveʼitayavo be ena tofewayavo ina vaʼauqidi ta ina ʼwavinidi Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinega. \v 42 \x * \xo 13:42 \xt Md 8:12\x* Ta ina felawebuiedi ʼaiwe ʼalaʼalaina gamonaya, ta ʼinaya visiqa ina lutonovi be ina dou ta wese aladi navetalakikokiko. \v 43 \x * \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x* Ta ʼabiboda taudi tunutunuqidi Tamadi ena ʼEbeluvine gamonaya ina simatala babaʼau ʼidewana. ʼEguma ma taniqami baʼe vona nana ona noqolia. \s1 Yani toi vona sesebaidi \p \v 44 “Mahala ena ʼEbeluvine baʼe ʼidewani. Taha ʼoloto yani kaikaiwabu otaqina lobea bwaʼobwaʼo gamonaya, ta wese aʼukwaiva ʼeviviea. ʼInega me ena qaiawa tauya ta ena kulufayavo qabuna vegimwaneyedi ta adi veʼia ʼewea, ʼinega bwaʼobwaʼo nana gimwanea. \p \v 45 “Ta wese mahala ena ʼEbeluvine kavona taha tomotau nuanuana taha mwali aqiaqina nagimwanea. \v 46 Ta tuta nana taha mwali aqiaqi otaqina lobea, e ʼinega ena kulufa qabuna vegimwaneyedi be yaqisa mwali nana ana fata nagimwanea. \p \v 47 “Ta wese mahala ena ʼEbeluvine ʼidewani togomana edi gomana ibwaʼuya lavuya, ta ʼiqana taha taha iʼonedi. \v 48 Ta tuta nana ʼiqana gomana iluveagatunaʼia ʼinega ilihi vaneyea balabalaya, ta ʼinega itoabui ta ʼiqana qabudi ivavutuqidi. ʼInega ʼiqana aqiaqidi kwalisi ʼinaya ivedododi ta ʼiqana veiveifadi iveyavuledi. \v 49 Ta wese ʼidewani tuta ana ʼebeluʼovoa ʼinaya Yaubada ena tovaleʼewayavo ina mai ta tomotau luveifadi ina vavutuqidi tomotau aqiaqidi ʼidiega. \v 50 \x * \xo 13:50 \xt Md 13:42; Lk 13:28\x* Ta tomotau luveifadi ina felawebuiedi ʼaiwe ʼalaʼalaina gamonaya, ta ʼinaya visiqa ina lutonovi be ina dou ta aladi navetalakikokiko.” \s1 Kulufa kaikaiwabu vauvaudi ta ʼituʼituwaidi \p \v 51 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda, nage vona sesebai qabuna baʼe niʼa oalamanidi?”, \p ta ivonaya, “ʼAo, ʼedewana.” \p \v 52 Ta wese vonedia, “ʼInega ona alamani aqiaqiea ʼeguma luvine ana toveʼita taha niʼa vetoʼabiboda mahala ena ʼEbeluvine weaqina, e ʼinega taunana kavona taha tonivanue lugu vanue gamonaya ta ena kulufa vauvauna ta wese ʼituʼituwaina ʼewa ʼifoqeyedi.” \s1 Tomotau Ieisu inogea \r (Maki 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 Tuta nana Ieisu ena vona sesebai luʼovoidi ʼinega omoʼe diʼwe nana nogea. \v 54 \x * \xo 13:54 \xt Ion 7:15\x* ʼInega ʼevivi ena ʼabagaya ta vanue tafwalolo ʼinaya lugu ta veʼitedi. Ta tomotau qabudi nuadi voqana ʼinega ivonaya, “ʼOloto baʼe maʼinega ena alamani ʼewei, ta wese maʼinega waiwai ʼewea ʼinega ana fata yani ʼebenuavoqana viaviaqidi?” \v 55 \x * \xo 13:55 \xt Ion 6:42\x* Ta wese ivonaya, “Benaʼe ʼoloto nana tauna toʼeyoqona natuna, waisa? Ta inana Meli ta tainavo Iemesa be Iosefa be Saimoni ta wese Iudasa, wa? \v 56 Ta wese novunavo maega katoatoa. Ta maʼinega ena alamani be ena waiwai ʼewei?” \p \v 57 \x * \xo 13:57 \xt Ion 4:44\x* ʼInega inogea, ta Ieisu vonedi vonaya, “Tovesimasimana adi ʼamayaba ilobelobea mali ʼabaga ʼidia, ta edi ʼabagaya ta wese edi gadeavo ʼidiega ge taha ʼamayaba ida lobei.” \v 58 ʼInega Ieisu ʼabaga nana ʼinaya ge viaqa waiwaidi ʼeala daviaqidi, mana ge ida vetumaqanea. \c 14 \s1 Ioni Togivebabitaiso ena ʼaliga \r (Maki 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Lova Elodi Ioni kafia ta vanue ʼebeyoqona ʼinaya aʼuya. Ta Ioni ana kafi ʼiuna taha vavine adi wawa Elodiasa, taudi Elodi tuana Filifi moqanena. \v 2 Ta Elodi luabuyedi ʼinega vaqidi ta Ioni Elodi voneaya, “Baʼe ge ilivu aqiaqina mana tuau moqanena uvaqidi, ʼinega oʼa luvine ubwegea!” \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Luvi 18:16; 20:21; Lk 3:19-20\x* Omoʼe ʼiuna ʼinega Elodi nuanuana vonigo Ioni naluveʼaligia, ta tomotau qabudi Ioni iʼawatovesimasimanea ʼinega Elodi gaululu tomotau weaqidi ʼinega Ioni ge daluveʼaligi ta ʼesi aʼuluguyea vanue ʼebeyoqonaya. \p \v 4 ʼAbiboda Elodi ena viʼoi ana ʼaubena ana ʼebenuaveʼavina sagalina ʼinaya tomotau niʼa ivaʼauta, ta Elodiasa natudi mevavinena qabu matadia ouou, ta ena ou weaqina Elodi qaiqaiawa. \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Md 21:26\x* ʼInega Elodi iahaba nana ʼinaya vona fofofola vonaya, “Tolaʼai eu nuanua e ana fata ena neiu”, ta wese ʼawatamatamana baʼe vona nana weaqina. \p \v 6 ʼInega Elodiasa natudi ʼinaya iveʼawahayahaya edi nuanua weaqina, ta ʼinega iahabana Elodi voneaya, “Nuanuagu Ioni Togivebabitaiso ʼunuʼununa ma gaebana una neigu.” \v 7 ʼInega Elodi nuana vita qiduana, ta niʼa tamada ʼinanea ta wese tolusagali ena vona fofofola niʼa inoqolia ʼinega iahaba nana ena vona awafelea. \v 8 Ta ena tofewayavo luvetunedi itauya vanue ʼebeyoqona ʼinaya, ta Ioni magana idaʼea. \v 9 Ta ʼunuʼununa gaebaya iaʼuya ʼinega iahabana ʼinaya imiea ʼewea, ta ʼinega inana neidi. \v 10 Ta Ioni ana toʼabibodayavo imai ʼinega Ioni ʼwafina iʼewei itavunia. Ta ʼabiboda itauya Ieisu ʼinaya, ʼinega yani qabuna ivonayea Ioni weaqina. \p \v 11 Ta tuta nana toluvine Elodi Ieisu Valena noqolia, \v 12 ʼinega ena tofewayavo vonedia, “Omoʼe ʼoloto nana ana ʼita tauna Ioni Togivebabitaiso ta ʼaligega niʼa yaʼitoto ʼevivi, mana me ena waiwai yani ʼebenuavoqana viaviaqidi.” \s1 Qabu qiduadi Ieisu veʼainidi \r (Maki 6:45-52; Ioni 6:15-21) \p \v 13 Ieisu Ioni Togivebabitaiso ena ʼaliga valena noqolia, ʼinega ʼabaga nogea ta wagaya gelu tauya diʼwe tomotau geqana ʼinaya. Ta tomotau Ieisu ena tauya valena inoqolia, ʼinega ʼabaga taha taha ʼidiega ʼaqediega itauya ʼinaya. \v 14 Ta tuta nana Ieisu wagega vawebui balabalaya ʼinega qabu qidua vaʼinedi ʼitedi ta nuakolokoloyedi. ʼInega tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi. \p \v 15 Niʼa velavilaviea ʼinega ana toʼabibodayavo imai Ieisu ʼinaya ivonea ivonaya, “Kaiwabu, diʼwe baʼena tomotau geqana, tuta goyona naboinia ʼinega qabu baʼe una vetunedi ina tauya, ta adi ʼabwaga ina gimwane omoʼe ʼabaganavo diʼwedega.” \p \v 16 Ta Ieisu vonedia, “Ge ina tauya, ta ʼesi omiʼa ʼabwaga ona neidi ina ʼai.” \p \v 17 ʼInega ivona ʼeviviea ivonaya, “Gebu, mana imaʼa ama ʼabwaga ge ʼeala, uʼitei beledi nima ʼaidegana ta wese ʼiqana magilafudimo.” \p \v 18 Ta ʼinega Ieisu vonaya, “Beledi ta wese ʼiqana oneigu!” \v 19 \x * \xo 14:19 \xt Md 15:35-39; Mk 8:6-10\x* ʼInega tomotau qabudi vonedi libia ina toabui ta beledi nima ʼaidegana ta ʼiqana magilafudi ʼewedi ta ʼita vane mahalaya, ʼinega ʼabwaga dina weaqidi lukaiwa. Ta ʼabiboda beledi gitomwedi ta ana toʼabibodayavo neidi, ʼinega beledi nana tomotau ʼidia ivewilaʼayea. \v 20 ʼInega qabudi iʼai ta gamodi ʼelukoko. ʼAi gumwala, ʼinega toʼabiboda diavona ʼawagigi ivaʼauqidi, ta kwalisi tuwelo iluveagatunaʼidi. \v 21 Toʼai diavona gamodiega ʼoloto dimo iavodi adi yau 5,000 ʼidewani, ta vivine be wese gogama qabudi ge adi avomo. \s1 Ieisu mwadeʼwa debanega tauya \r (Maki 6:45-52; Ioni 6:15-21) \p \v 22 ʼInega ana toʼabibodayavo luvetunedi wagaya ina igelu ina nugweta ta ina vaukamana mali diʼwea. Ta tauna nawale tomotau qabudi vevematamagilafuyedi ina ʼevivi edi ʼabagaya. \v 23 \x * \xo 14:23 \xt Lk 6:12; 9:28\x* ʼInega toʼabiboda dina wagaya igelu ta Ieisu qabu dina vetunedi itauya. ʼAbibodanaya tauna ana ʼaidega bwanagaya ʼwatovu sabi venoqi Yaubada ʼinaya. ʼInega niʼa velovelovanea ta Ieisu ana ʼaidega toatoa. \v 24 Ta toʼabiboda dina edi waga niʼa inevayei itete malavetaya, ʼinega nufula qiduana ilobea. ʼInega edi waga ʼubuibuinia ta wese yaqina ʼauʼiaʼiawedi. \p \v 25 Ta manu bodobodoya Ieisu mwadeʼwa debanega mai ana toʼabibodayavo diʼwedia ʼifoqe. \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Lk 24:37\x* Omoʼe ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo iʼitea mwadeʼwa debanega maimai ʼinega imwaniniva qiduana idiula ta ivonaya, “Ieii, oʼitei otala omoʼe maimai!” \p \v 27 Ta Ieisu vonedia, “Ge ona mwaniniva, yaʼa baʼe taugu emi Kaiwabu.” \p \v 28 ʼInega Fita vonaya, “Kaiwabu, ʼeguma vonahaqiaqi oʼa tauʼuna e ʼinega una gabegu ta mwadeʼwa debanega ena wai ʼiuya.” \p \v 29 Ta Ieisu voneaya, “Umai!” ʼinega Fita wagega vawebui ta mwadeʼwa debanega veʼale natauya Ieisu ʼinaya. \p \v 30 Tuta nana tautauya ta nufula qiduana ʼitea ʼinega mwaniniva ta mwadeʼwaya veʼale damana ʼinega gaba vonaya, “Kaiwabu, uiulegu!” \p \v 31 \x * \xo 14:31 \xt Md 8:26; Mk 4:39\x* ʼInega Ieisu lukwayavonega nimana siʼotoia Fita kafia ta voneaya, “Eu vetumaqana goyona, tolaʼai weaqina uvenuana magilafu?” \v 32 ʼInega magilafudi wagaya igelu ta yaqina ʼavalaulihia. \p \v 33 Ta toʼabiboda dina wagaya itoatoa ihiwaʼodu Ieisu ʼinaya ta ivonaya, “Vonahaqiaqi, oʼa Yaubada Natu Otaqina.” \s1 Ieisu tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi Genasaleta ʼinaya \r (Maki 6:53-56) \p \v 34 ʼInega ivaukamana iʼifoqe ʼabaga Genasaleta ʼinaya ta wagega ivawebui bwaʼobwaʼoya. \v 35 Ta ʼabaga nana ana totoayavo Ieisu iʼita ʼinanea, ʼinega valena iyawala dadanea ʼabaga qabudi ʼidia, ta totoa ʼabaga edi tovevihiqayavo qabudi imiedi ʼinaya. \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Md 9:20-21\x* Ta Ieisu inoqiea ivonaya, “Kaiwabu, nage ana fata tovevihiqa baʼe au kaleko matavusina ina gitonovia?” Tuata Ieisu awafeledi, ʼinega aiqabu ana kaleko igitonovia e iveaqiaqi. \c 15 \s1 Me Diu tubudiavo edi ilivu weaqina \r (Maki 7:1-13) \p \v 1 ʼAbibodanaya Falisi ta wese luvine ana toveʼitayavo ʼabaga Ielusalema ʼinega imai Ieisu ʼinaya ta ivoneaya, \v 2 “Tolaʼai weaqina au toʼabibodayavo ʼai ana tuta ʼinaya nimadi ge ida ʼutuʼutudi ta ʼabwaga iʼaiʼai, benaʼena viaqa nana ʼinega tubudavo edi ilivu iqeuqeunia?” \p \v 3 Ta Ieisu vonedia, “Omiʼa Yaubada ena luvine oqeuqeunia, mana tubumiavo edi ilivu oʼabiʼabibodea. \v 4 \x * \xo 15:4 \xt ʼIfo 20:12; 21:17; Luve 5:16\x* Yaubada ena luvine magilafuna baʼe vonaya, \q1 ‘Inau ta tamau una ʼamayabedi’, \q2 ta wese vonaya, \q1 ‘ʼEguma togama tamana nage inana navona veʼalatedi \q2 luaqiaqiea be ona luveʼaligia’. \p \v 5 “Ta omiʼa ovonaya ʼeguma taha toga tamana ta wese inana navonedi navonaya, ‘Yaʼa egu kulufayavo niʼau yahawafeledi Yaubada ʼinaya, ʼinega gebu agu fata ena iulemi’. Ta baʼe vona nana ʼinega ovonaya be ina be tama adi ʼitamaki gebu yani qiduana ʼiuya. \v 6 Baʼe ʼidewanina tubumiavo edi luvine oʼabibodea, ta Yaubada ena luvine obwegebwegea. \v 7 Vonahaqiaqi, omiʼa toʼeuʼauʼava! Lova tovesimasimana Aisea weaqimi simanayea, vonaya, \q1 \v 8 \x * \xo 15:8 \xt Ais 29:13\x* ‘Tomotau baʼe ʼawadiega iʼamayabegu \q2 ta giwalidiega itoa luluvai ʼiguyega. \q1 \v 9 Ta wese ʼiguya itafwalolo kavovo, \q2 mana edi veʼita luvine weaqina ge yaʼa ʼiguyega \q2 ta ʼesi tomotau edi nuenuega ʼifoqe.’” \s1 Ieisu ena veʼita toyani tomotau nagivebwavudi \r (Maki 7:14-23) \p \v 10 ʼInega Ieisu qabu qiduana gabedi imai vonedi vonaya, “Vona baʼe ona noqolia ʼinega nuami naʼeqaʼuya! \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Md 12:34\x* ʼAbwaga ʼawadega kaʼaiʼainidi gebu ana fata nagivebwavuda, ta ʼesi eda vonayavo ʼawadega iʼifoqe mai ana fata ina givebwavuda.” \p \v 12 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo imai ʼinaya ta ivoneaya, “Kaiwabu, nage Falisiavo uʼitedi eu vona baʼe weaqina diadi vilea?” \p \v 13 Ta Ieisu vonaya, “Tamagu mahalaya toatoa ʼaiwe diavona ge daʼwadidi nawale ena tovaleʼewayavo ina abu yavuledi. \v 14 \x * \xo 15:14 \xt Lk 6:39; Lom 2:19\x* Ta Falisiavo ona nogedi, mana taudi tovanugweta matadi kwayakwayana. Ta ʼeguma matakwaya taha iana wese matana kwayakwayana navanugwetea e ʼinega nawale magilafudina gulia ina beʼu.” \p \v 15 ʼInega Fita vetalaʼaiea vonaya, “Vona sesebai baʼe ana alamani una givesimatalia ʼimaya.” \p \v 16 Ta Ieisu vonaya, “Nage omiʼa wese nawale nuami ge dasimatala? \v 17 Mana tolaʼai ʼawadega kaʼaiʼaini ta lugulugu gamodaya e yani nana ʼabiboda tautauya avuqainaya. \v 18 Ta vonahaqiaqi, tolaʼai tomotau giwalidiega ʼifoʼifoqe ta ʼawadiega ivonavonayea, e baʼe vona diavona ʼidiega ana fata taudiega ina givebwavudi. \v 19 Mana giwalidiega nuanua luveifadi ʼifoʼifoqe ʼidewana luveʼaliga be, luabu be, velamoʼeno kavokavovo be, vanawala be, ʼeuʼauʼava ta wese awagila. \v 20 Baʼe yani diavona tomotau gigivebwavudi, ta ʼeguma nimada ge kana ʼutudi ʼai ana tuta ʼinaya ge ana fata nagivebwavuda.” \s1 Kenani vavinedi edi vetumaqana \r (Maki 7:24-30) \p \v 21 Ieisu ena viaqayavo ʼabibodanaya diʼwe nana nogea ta tauya diʼwe Taia ta Saidoni ʼidia. \v 22 Ta diʼwe nana ʼinega Kenani vavinedi taha iʼifoqe imai Ieisu ʼinaya ta igaba ivonaya, “Kaiwabu, oʼa kini Deibida tubuna uda nuakolokoloyegu, mana niboana luveifana natugu mevavinena ʼwahalia ta gigiveluveifa aqiaqiea.” \p \v 23 Ta Ieisu vavine dina edi gaba ge taha vona ʼinega daveʼevivia. ʼInega ana toʼabibodayavo imai ta Ieisu ivoneaya, “Vavine dina una vonedi ina tauya, mana edi vegabagaba ʼinega igivesiniqaiqaiema.” \p \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Md 10:6\x* Ta Ieisu vonaya, “Yaubada vetunegu yamai sifi luluveʼwaividi Isileli ena ʼebeluvine gamonaya adi ʼaidega weaqidi.” \p \v 25 ʼInega vavine dina imai Ieisu matanaya tuqatuqadiega isobadi ta ivonaya, “Kaiwabu uda iulegu!” \p \v 26 Ta Ieisu vonaya, “Ge daluaqiaqiei be gogama adi ʼabwaga kana ʼewei ʼidiega ta kana felei kedewa ʼidia.” \p \v 27 Ta vavine dina ivonaya, “Kaiwabu, eu vona baʼe vonahaqiaqi, ta ʼabwaga salimuguna avuavuta kaiwabu ena ʼebeʼaiega ʼinega ena kedewayavo iʼaiʼainia?” \p \v 28 ʼInega Ieisu vavine dina edi vona veʼevivia vonaya, “Vavine, emi vetumaqana waiwaina, ʼinega emi venoqi ana veʼia naʼifoqe.” Ta tuta baʼe ʼinaya vavine dina natudi veaqiaqi ʼevivi. \s1 Tovevihiqa qabudi Ieisu giveaqiaqiedi \p \v 29 ʼInega Ieisu diʼwe nana nogei ta lavu Galili balabalanega luvivila ta ʼwatovu bwanagaya ta oade toabui. \v 30 Ta qabu qiduadi wese iʼwatovu ta edi tovevihiqayavo imiedi taudi ʼaqedi luveifana be, matadi kwayakwayana be, tovenakunaku ta wese tovevihiqa ʼeala Ieisu matanaya iaʼudi. Ta qabudi giveaqiaqiedi. \v 31 \x * \xo 15:31 \xt Mk 7:37\x* ʼInega qabu diavona nuadi voqana qiduana, mana tovenakunaku ivonavona be, ʼaqedi luveifana itautauya ta matadi kwayakwayana wese iʼita ʼevivi. ʼInega qabu diavona me Isileli edi Yaubada iawatuboya. \s1 Ieisu qabu qiduadi veʼainidi \r (Maki 8:1-10) \p \v 32 \x * \xo 15:32 \xt Md 14:14\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo gabedi imai ta vonedia, “Qabu baʼena yanuakolokoloyedi mana niʼa ʼaubena toi baʼidia maega atoatoa ta ge adi ʼabwagamo. ʼInega ge nuanuagu ma botanidi ena vetunedi ina ʼevivi fole nawale ʼedaya ʼai weaqina ina ʼelutava.” \p \v 33 Ta ana toʼabibodayavo ivoneaya, “Diʼwe baʼena tomotau geqana, ta maʼoda qabu qiduadi baʼe adi ʼabwaga kana loba ʼaiqei, be tolaʼaiega kana veʼainidi?” \p \v 34 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “ʼEvisa beledi ʼimia ʼenoʼeno?” \p ʼInega ivoneaya, “Beledi seveni ta wese vaina ʼiqana goyogoyodi maega.” \p \v 35 ʼInega Ieisu qabu diavona vonedi bwaʼobwaʼoya ina toabui. \v 36 Ta beledi seveni dina be wese ʼiqana dina ʼewedi ta vona lukaiwa Yaubada ʼinaya weaqidi. ʼInega gitomwedi ta neidi ana toʼabibodayavo ʼidia, ʼinega ivewilaʼayea qabu diavona ʼidia, \v 37 ta iʼai ana laba gamodi ʼelukoko. ʼAbibodanaya Ieisu ana toʼabibodayavo ʼabwaga ʼawagigidi ivaʼauqidi, ta kwalisi seveni iluveagatunaʼidi. \v 38 Toʼai diavona ʼoloto dimo adi yau 4,000, ta vivine be gogama ge adi avomo. \v 39 Ieisu qabu dina vetunedi itauya, ʼinega wagaya gelu ta tauya diʼwe Magadana ʼinaya. \c 16 \s1 Tomotau nuanuadi ʼebeʼita waiwaina ina ʼitea \r (Maki 8:1-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 \x * \xo 16:1 \xt Md 12:38; Lk 11:16\x* Taha ʼaubena ʼinaya Falisiavo ta wese Sadusiavo imai Ieisu ʼinaya sabi sitonovina, ʼinega ivetalaʼaiea ivonaya, “Nage au fata ʼebeʼita taha mahalega una viaqi ana ʼitea, be ʼinega ana ʼawahaqiaqieu vonigo eu waiwai Yaubada ʼinega mai.” \p \v 2 ʼInega Ieisu vonaya, “Omiʼa ʼeguma lavilavi ʼinaya babaʼau ona ʼitea naliaʼunuva ta mahala nalubwealia, ʼinega niʼau oalamania ʼibe mahala ive. \v 3 Ta ʼeguma ʼawaʼawai ʼinaya waumana kwaukwausina mahala naumabodea ona ʼitea, e ʼinega niʼau oalamania nawale ʼwei naʼwei. Vonahaqiaqi, mahala ana ʼita ʼinega niʼa oalamania tolaʼai naʼifoqe, ta tolaʼai baʼitagana matamia iʼifoʼifoqe adi alamani weaqina nuami nawale ge daʼeqaʼui. \v 4 \x * \xo 16:4 \xt Md 12:39; Lk 11:29\x* Lagata baʼe omiʼa luveifami ta wese Yaubada ge nuanuami ona alamania. Omiʼa ovetalaʼaiegu ʼebeʼita taha weaqina. Ta ge taha wese ʼebeʼita ena neimi, ta ʼesi Iona tauna taʼiwa emi ʼebeʼita.” ʼInega Ieisu nogedi ta tauya. \s1 Ieisu ena vona sesebai Falisi be Sadusi weaqidi \r (Maki 8:14-21) \p \v 5 ʼInega lavu diʼwenaya italaukamana ta Ieisu ana toʼabibodayavo adi beledi ivenuafania ge ida ʼewei. \v 6 \x * \xo 16:6 \xt Lk 12:1\x* ʼInega Ieisu vonedia, “Falisiavo be Sadusiavo edi isiti ʼinega ona ʼitamakimi.” \p \v 7 ʼInega toʼabiboda dina taudiega iveqae ivonaya, “Ana ʼita Ieisu baʼe ʼidewani vonavona ʼaiqa, mana ada beledi ge kada ʼewei.” \p \v 8 Ta Ieisu edi nuanua niʼa alamania ʼinega vonedi, “Omiʼa emi vetumaqana goyona. Tolaʼai weaqina taumiega oveveqae vonigo ge ami beledimo? Yaʼa ge eda vonavona beledi weaqina. \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Md 14:17-21\x* Nage nawale nuami ge daʼeqaʼuya? Nage niʼa ovenuafania tuta nana beledi faibi ʼinega tomotau 5,000 yaveʼainidi? Ta wese ʼabwaga ʼawagigidi ovaʼauqidi, e ʼinega kwalisi ʼeala oluveagatunaʼidi. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Md 15:34-38\x* Ta wese beledi seveni ʼinega tomotau adi yau 4,000 yaveʼainidi, ta ʼawagigidi ovaʼauqidi ta kwalisi ʼeala oluveagatunaʼidi, waisa? \v 11 ʼInega tolaʼai weaqina ge oda alamania yaʼa ge beledi weaqina eda vonavona? Ta ʼesi Falisiavo be Sadusiavo edi isiti ʼinega ona ʼitamakimi.” \v 12 E omoʼe ʼinega nuadi ʼeqaʼuya ta ialamania Ieisu ge davonedi be ina ʼitamakidi beledi ana isiti weaqina, ta ʼesi Falisiavo be Sadusiavo edi veʼitayavo ʼidiega ina ʼitamakidi. \s1 Fita ena alamani Ieisu weaqina simana ʼifoqeyea \r (Maki 8:27-31; Luke 9:18-21) \p \v 13 Tuta nana Ieisu mai taha diʼwe ʼabaga Sisalia Filifai diʼwenaya, ʼinega ana toʼabibodayavo vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda tomotau ivonavona ʼaiqa yaʼa Tomotau Natuna weaqigu?” \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt Md 14:1-2; Mk 6:14-15; Lk 9:7-8\x* ʼInega iveʼiea ivonaya, “Vaina tomotau ivonaya be oʼa Ioni Togivebabitaiso, ta vaina ivonaya be oʼa Ilaitia, ta vaina ivonaya be oʼa Ielemaia, ta wese vaina ivonaya nage oʼa taha tovesimasimana nugwenugweina.” \p \v 15 ʼInega Ieisu vetalamatanedi vonaya, “Ta omiʼa, maʼoda emi nuanua vonigo yaʼa togama?” \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Ion 6:69\x* ʼInega Saimoni Fita vona ʼeviviea vonaya, “Oʼa Toʼetoyavua, Yaubada mayawaina Natuna!” \p \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Gal 1:15-16\x* Ta Ieisu Fita vonea vonaya, “Saimoni oʼa Ioni natuna, vonahaqiaqi una qaiawa, mana baʼe eu alamani ge tomotau ʼidiega daʼifoqe ta ʼesi Tamagu mahalaya neiu. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Ion 1:42; Efe 2:20\x* Ta wese yavoneu, oʼa au wawa Fita ta ana givila dabo, ʼinega dabo nana debanaya egu ʼekalesia ena yoqonia, ʼinega ʼaliga ena waiwai gebu ana fata egu ʼekalesia naqeuni. \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Md 18:18; Ion 20:23\x* Wese mahala ena ʼEbeluvine ana ʼebesiwaʼa ena neiu, ʼinega tolaʼai bwaʼobwaʼoya una yoqonia wese mahalaya Yaubada nayoqonia. Ta wese tolaʼai bwaʼobwaʼoya una yavuia wese mahalaya Yaubada nayavuia.” \v 20 Omoʼe ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo vona waiwaina neidi vonedia, “Ge taha toga ʼinaya ona simanegu vonigo yaʼa Toʼetoyavua.” \s1 Ieisu ena ʼaliga weaqina simana ʼifoqeyea \r (Maki 8:31–9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 Tuta omoʼe ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo veʼale veʼitedi vonaya, “Yaʼa luaqiaqiegu be ena tauya Ielusalema ʼinaya, ta visiqa qiduana ena lobea ʼabaga ana tovanugwetayavo be toveguba qiduqiduadi ta wese luvine ana toveʼitayavo ʼidiega. Omoʼe ʼinaya ina luveʼaligigu ta ʼaubena vetoina ʼinaya Yaubada nagiveyawaha ʼeviviegu.” \p \v 22 ʼInega Fita Ieisu ʼebeʼewei vanaqoyea ta lugwaeyea vonaya, “Kaiwabu, baʼe yani diavona gebu naʼifoqe ʼiuya!” \p \v 23 ʼInega Ieisu tunugivila Fita ʼinaya ta voneaya, “Oʼa ʼidewani Seitani, ʼinega unogegu! Ge una awatayegu, mana eu nuanua tomotau edi nuanua ʼidewani, ta gebu Yaubada ʼinega.” \p \v 24 \x * \xo 16:24 \xt Md 10:38; Lk 14:27\x* ʼAbiboda Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “ʼEguma taha toga nuanuana naʼabibodegu luaqiaqiea be tauna ena nuanua nanogea ʼinega taunega ana ʼetoluai naʼavalea ta naʼabibodegu. \v 25 \x * \xo 16:25 \xt Md 10:39; Lk 17:33; Ion 12:25\x* ʼInega togama yawaina navegagalea nawale yawaina naluveʼwaivia, ta togama yawaina weaqigu nahawafelea nawale yawai aqiaqina nalobea. \v 26 \x * \xo 16:26 \xt Md 4:8-9\x* ʼEguma taha toga bwaʼobwaʼo ana kulufayavo qabudi naʼewedi ta ʼabiboda naʼaliga, tolaʼai ana aqiaqina? Mana ge ana fata yawaina naʼewa ʼeviviei ena kaikaiwabu ʼidiega. \p \v 27 \x * \xo 16:27 \xt Md 25:31; Same 62:12; Vos 24:12; Lom 2:6; Ve 22:12\x* “Nawale yaʼa Tomotau Natuna egu tovaleʼewayavo maega ana ʼevivi ana mai Tamagu ena simatala kaikaiwabuna ʼinega, ta tomotau edi viaqayavo ana veʼia ena neidi. \v 28 Yavona aqiaqi ʼimia, nawale tomotau vaina ʼimiega gebu ona ʼaliga ana laba yaʼa Tomotau Natuna kavona Kini ena ʼevivi ena mai me egu luvine.” \c 17 \s1 Ieisu ana ʼita vedumaduma \r (Maki 9:2-3; Luke 9:28-36) \p \v 1 ʼAubena sikisi gumwala Fita ta wese Iemesa ma taina Ioni, Ieisu ʼebeʼewedi maega iʼwatovu bwanaga taha kuena debanaya. \v 2 \x * \xo 17:2 \xt 2Fit 1:16-18\x* Itoatoa ʼinega matadia Ieisu ana ʼita vedumaduma ta ʼiawana simatala babaʼau ʼidewana, ta wese ana kaleko luwadaeyea ana ʼita namanamala otaqina. \v 3 Ta baʼe tuta nana ʼinaya Mosese be Ilaitia iʼifoqe imai ta Ieisu maega iveveqae. \v 4 ʼInega Fita Ieisu ʼinaya vonaya, “Kaiwabu, baʼidia ana toa aqiaqi otaqina, ʼinega ʼeguma nuanuau didi toi ena yoqonidi taha oʼa weaqiu, taha Mosese weaqina ta wese taha Ilaitia weaqina.” \p \v 5 \x * \xo 17:5 \xt Same 2:7; Ais 42:1; Md 3:17; Mk 1:11; Lk 3:22; Luve 18:15\x* Fita nawale vonavona, ʼinega gawata wadawadaea otaqina umedi ʼinega taha bona gawatega ʼifoqe vonaya, “Baʼe Natu otaqigu, tauna weaqina yaqaiawa qiduana. ʼInega tauna ena vona ona noqolia.” \p \v 6 Ta toʼabiboda dina vona nana inoqolia ʼinega imwaniniva ge goyo ta igivelukabwebwe bwaʼobwaʼoya. \v 7 ʼInega Ieisu mai gitonovidi vonedi vonaya, “Ge ona mwaniniva, oyaʼitoto!” \v 8 Ta tuta nana itunuvane Ieisu ana ʼaigeda tovotovolo iʼitea. \p \v 9 Tuta nana bwanagega iwebui mai ʼinega Ieisu luvine waiwaina neidi vonedi vonaya, “Yani diavona niʼa oʼitedi ge taha toga ʼinaya ona vonavonayei ana laba yaʼa Tomotau Natuna ʼaligega ena yaʼitoto ʼevivi.” \p \v 10 \x * \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x* Ta Ieisu ana toʼabibodayavo ivetalaʼaiea ivonaya, “Tolaʼai weaqina luvine ana toveʼitayavo ivonavona Ilaitia nanugweta namai ta ʼabiboda Toʼetoyavua namai?” \p \v 11 ʼInega Ieisu vonaya, “Vonahaqiaqi, Ilaitia nugweta namai, ʼinega yani qabudi nagivetunuqidi, \v 12 \x * \xo 17:12 \xt Md 11:14\x* ta yavona aqiaqiemi Ilaitia nana niʼa mai ta tomotau ge ida ʼinanea, ta ʼesi iveyani kavokavovoyea edi nuenuega, nawale wese yaʼa Tomotau Natuna ʼidewani ina veilivu ʼaiqegu.” \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Lk 1:17\x* ʼInega toʼabiboda dina inuaia Ieisu Ioni Togivebabitaiso weaqina vonavona ʼidia. \s1 Taha gwama niboana luveifana ʼwahalia Ieisu giveaqiaqiea \r (Maki 9:14-29; Luke 9:37-43a) \p \v 14 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo maega imai qabu ʼidia, ta taha ʼoloto mai ta tuqatuqanega sobadi Ieisu ʼiawanaya, \v 15 ta vonea vonaya, “Kaiwabu, natugu meʼolotona una nuakolokoloyea, mana lugelabo ʼewea ʼabo tuta qabuna vevekaoya ta tafetafefwai. Ta wese ʼwafina visivisiqa qiduana, ʼinega vaina tuta beʼubeʼu ʼaiwe ʼalaʼalaina ʼinaya ta wese goʼilaya. \v 16 ʼInega au toʼabibodayavo ʼidia yamiea ta ge adi fata ida giveaqiaqiei.” \p \v 17 Ta Ieisu vonedi, “Omiʼa maʼoda? Debami ʼiʼwanina! Nage ge oda vetumaqanegu, waisa? Ta emi deba ʼiʼwana ʼinega ʼwafigu siniqaiqai. Omiei gwamana eda ʼitei!” \p \v 18 ʼInega Ieisu niboana luveifana luvetunei ʼifoqe gwama nana ʼinega, ta tuta baʼe ʼinega veaqiaqi ʼevivi. \p \v 19 \x * \xo 17:19 \xt Md 10:1\x* ʼAbiboda Ieisu ana toʼabibodayavo adi ʼaidega imai ʼinaya ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, tolaʼai weaqina imaʼa ge ama fata niboana luveifana ada ʼwavi ʼifoqeyei?” \p \v 20 \x * \xo 17:20 \xt Md 21:21; Mk 11:23; Lk 17:6; 1Kol 13:2\x* Ta Ieisu vonaya, “Omiʼa emi vetumaqana dawalilina, ʼinega ge ami fata. Ta yavona aqiaqiemi, ʼeguma emi vetumaqana kavona teʼwa vewanina ana fata ʼidewana, e ʼinega meaqana ʼimia be bwanaga omoʼe ʼinaya ona vonaya, ‘Baʼinega utoaiqo oiʼidia!’ ta namatayagemi. ʼInega ami fata yani qabuna ona viaqia. \v 21 Ta yavona aqiaqiemi, noqi ta wese vedede ʼinega ami fata baʼe niboana diavona ona ʼwavi ʼifoqeyedi. Ta ge taha wese yani ʼinega.” \s1 Ieisu ena vona vemagilafuna ena ʼaliga weaqina \r (Maki 9:30-32; Luke 9:43b-45) \p \v 22-23 \x * \xo 17:22-23 \xt Md 16:21\x* Tuta nana Ieisu ana toʼabibodayavo maega diʼwe Galili ʼinaya itoa vaʼauta, ʼinega vonedi vonaya, “Yaʼa Tomotau Natuna nawale agu tosuluva naveʼineiegu tomotau ʼidia be ina luveʼaligigu, ta ʼaubena vetoina ʼinaya Yaubada mayawaigu nagiveyaʼitoto ʼeviviegu.” ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo nuadi vita qiduana baʼe vonana weaqina. \s1 Vanue Gwalagwalana ana takesi weaqina \p \v 24 \x * \xo 17:24 \xt ʼIfo 30:13; 38:26\x* Tuta nana Ieisu ma ana toʼabibodayavo imai ʼabaga Kafaneumi ʼinaya, ʼinega Vanue Gwalagwalana ana takesi ana toʼewa imai Fita ʼinaya ivetalaʼaiea ivonaya, “Maʼoda, nage eu toveʼita taketakesi, nage gebu?” \p \v 25 Ta Fita vonaya, “E, tauna ena takesi aʼuaʼuya.” \p ʼInega lugu vanuea ta Ieisu iana Fita vetalaʼaiea vonaya, “Saimoni, maʼoda unuanua ʼaiqa bwaʼobwaʼo ana toluvineavo weaqidi? Aiqabu ʼidiega takesi iʼeweʼewei, taudi edi tomotau ʼidiega, nage mali tomotau ʼidiega?” \p \v 26 ʼInega Fita vonaya, “Mali tomotau ʼidiega.” \p ʼInega Ieisu wese vona ʼevivi vonaya, “Vonahaqiaqi, ta baʼe ilivu nana ʼinega edi tomotauyavo edi toa igigivemeaqania. \v 27 Ta takesi ana toʼewayavo adi lutonova ge kana giveluveifei. ʼInega bani una ʼewei ta una tauya lavuya ta ʼiqani nana umaduʼonea e ʼawana una gilaʼei, ʼinega mane una lobea ta una ʼewei. ʼInega una tauya takesi ana toʼewa ʼidia ta mane nana una neidi itaʼa weaqida.” \c 18 \s1 Togama ana wawa ʼenaʼina mahala ena ʼEbeluvine gamonaya? \r (Maki 9:33-37; Luke 9:46-48) \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Lk 22:24\x* ʼAubena omoʼe ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo imai ta ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, togama ana wawa ʼenaʼina mahala ena ʼEbeluvine gamonaya?” \p \v 2 ʼInega Ieisu taha gwama gabei mai ta nuanidia vetovoloi, \v 3-4 \x * \xo 18:3-4 \xt Md 19:14; Mk 10:15; Lk 18:17\x* vonedia, “Yavona aqiaqiemi, omiʼa ʼeguma ona nuawebui gwama baʼena ʼidewani, ʼinega omiʼa ami wawa naveʼenaʼi mahala ena ʼEbeluvine gamonaya. Ta ʼeguma ge ona nuawebui gogama goyogoyodi ʼidewani, e nawale ge wese ona lugu ʼEbeluvine nana ʼinaya. \v 5 \x * \xo 18:5 \xt Md 10:40; Lk 10:16; Ion 13:20\x* ʼInega ʼeguma togama taha gwama kavona baʼe gwama nana naʼebeʼewea yaʼa agu wawega, e tauna yaʼa wese ʼebeʼewegu. \s1 Sitonova luveifana ana viaqa weaqina \r (Maki 9:42-48; Luke 17:1-2) \p \v 6 “Ta ʼeguma taha tomotau baʼe gwama nana ʼidewani nagivebeʼuyea be ena vetumaqana ʼiguya nanogea, e ʼinega tomotau nana luaqiaqiea be dabo agona ʼebefiaqa maganaya ina yoqoni, ta ma dabona ina felawebuiea malavetaya nadamana nawebui. \v 7 Omiʼa totoa bwaʼobwaʼo nuakolokolomi, mana ʼebebeʼu ʼeala ʼenoʼenova. Vonahaqiaqi, sitonova tuta qabuna ʼifoʼifoqe, ta ʼeguma taha ʼoloto enavo sitonovega nagivebeʼudi e nawale ʼoloto nana veilaqe qiduana nalobea. \p \v 8 \x * \xo 18:8 \xt Md 5:29-30\x* “Ta ʼeguma nimau nage ʼaqeu ina givebeʼuyeu ʼinega una daʼa yavuledi. Mana ge taha ana luveifana ʼeguma nimau nage ʼaqeu daʼadaʼadi ta yawai vataya una lobea, ta ʼesi ge taha au luaqiaqi ʼeguma ma bubuyau ina felawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya. \v 9 Matau wese ʼidewani ʼeguma nagivebeʼuyeu una bwaqi yavulea. Luaqiaqieu ʼeguma matau ʼaidegana ta yawai vataya una lobea, ta ge daluaqiaqieu ʼeguma matau magilafudi ta ina felawebuieu ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya. \p \v 10 \x * \xo 18:10 \xt Ibe 1:14\x* “Gogama baʼe ʼidewanina gebu taha ʼidiega ona dikinekinei. Yavona aqiaqi ʼimia, gogama qabudi edi tovaleʼewayavo tuta qabuna mahalaya Tamagu ʼiawanaya itoatoa ta iʼiteʼitea. \s1 Vona sesebai sifi luluveʼwaivina weaqina \r (Luke 15:3-7) \p \v 11 \x * \xo 18:11 \xt Lk 19:10\x* “[Ta yaʼa Tomotau Natuna yamai luluveʼwaividi sabi ʼetoyavuidi.] \v 12 Ta ona nuaia ʼeguma taha ʼoloto ena sifiavo adi yau 100 ta ʼaigedana ʼidiega naluveʼwaiva, ʼinega maʼoda naviaqa ʼaiqa? Yavona aqiaqiemi, nawale 99 dina bwanaga veanaya navalovedi ina toatoa ta natauya luluveʼwaivi nana sabi salina. \v 13 Ta yavona aqiaqiemi, tuta nana naloba ʼeviviea ʼinega naqaiawa qiduana, ta ʼabiboda 99 dina, mana taudi aqiaqidi itoatoa. \v 14 ʼInega ona alamani aqiaqiea, Tamami mahalaya ge nuanuana gogama baʼe ʼidiega taha naluveʼwaiva tomotau edi sitonova ʼinega. \s1 Luveifana ana givetunuqa weaqina \p \v 15 \x * \xo 18:15 \xt Lk 17:3; Gal 6:1\x* “ʼEguma iau luveifana naviaqia ʼiuya, ʼinega una tauya ʼinaya ta magilafumi ami ʼaidega ena luveifana ona givetunuqia. Ta ʼeguma eu vona nanoqolia ʼinega niʼa maega oveiana ʼevivi. \v 16 \x * \xo 18:16 \xt Luve 19:15; Ion 8:17\x* Ta ʼeguma ge nuana be eu vona nanoqoli ʼinega tomotau ʼaidegina nage magilafudi una ʼebeʼewedi ta maega ona tauya iau ʼinaya. ʼInega oʼa eu veʼewa iau ʼinaya una simana ʼifoqeyea togivetunuqa magilafudina matadia, ʼinega taudi adi fata veʼewa nana ina alamani aqiaqiei be ina ʼawahaqiaqieu. \v 17 Ta ʼeguma ge nuanuana emi vona nanoqoli ʼinega iau nana ona tauyea ʼekalesia ʼidia ta vita nana weaqina ona vematamagilafuyedi. Ta ʼeguma ge nuanuana edi vona nanoqoli ʼinega ona nogea natoa ʼifoqe ʼidewani takesi ana toʼewayavo, nage aiqabu ge Yaubada ida vetumaqanea. \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Md 16:19; Ion 20:23\x* “Yavona aqiaqi ʼimia, ʼeguma tolaʼai bwaʼobwaʼoya oyoqoyoqonidi ʼinega yani diavona nawale wese mahalaya Yaubada nayoqonidi. Ta wese ʼeguma tolaʼai bwaʼobwaʼoya oyavuyavuidi nawale yani diavona wese mahalaya Yaubada nayavuidi. \p \v 19 \x * \xo 18:19 \xt Mk 11:24; Ion 15:7\x* “Ta wese yavonemi, ʼeguma bwaʼobwaʼoya tomotau magilafumi taha yani weaqina nuanua ʼaideganega ona venoqi Yaubada ʼinaya, e ʼinega Tamagu mahalaya emi nuanua naveʼiea. \v 20 Mana ʼeguma tomotau magilafudi nage toidi agu wawega ina toavaʼauta, ʼinega yaʼa wese nuanidia yatoatoa.” \s1 Nuataqo weaqina \p \v 21 ʼInega Fita mai ta Ieisu vonea vonaya, “Kaiwabu, ʼeguma iagu tuta qabuna ʼiguya luveifana viaviaqia ʼinega ʼevisa tuta ena nuataqoi, nage tuta seveni ana yau?” \p \v 22 \x * \xo 18:22 \xt Nug 4:24; Lk 17:4\x* Ta Ieisu vonaya, “Ge seveni ana yau, ta ʼesi tuta qabuna una nuanuataqoya, \v 23 mana nuataqo ilivu nana baʼe ʼidewani mahala ena ʼEbeluvine ʼinaya, ovivineneqa! Toluvine qiduana taha nuanuana ena tofewayavo adi aga ana buki naʼitea ʼinega nahalamani aqiaqiea ʼevisa mane lova iʼewei ʼinega. \p \v 24 “Ta buki nana ʼiteʼitei, ʼinega ena tofewa taha imiea ʼinaya, ta tofewa nana ana aga ʼevisa milioni ʼidewani. \v 25 Ta ge ana fata naveʼiei, ʼinega ena kaiwabu luvinea vonaya, ‘Oʼa eu susuyavo maega emi kulufa qabuna ona vegimwaneyedi be mane nana una neigu au aga weaqina!’ \v 26 Ta tofewa nana me ena nuavita tuqatuqanega sobadi venoqi ʼinaya vonaya, ‘Kaiwabu, tua uda nuakolokoloyegu ta nawale aga nana ena vemaisa ʼeviviea ʼiuya.’ \v 27 ʼInega kaiwabu nana nuakolokoloyea ta ana aga qabuna nuataqoya, ta ʼinega awafelea webui tauya. \p \v 28 “Tofewa nana niʼa webui, ʼinega iana taha ʼita lobea, ta tauna ana aga goyona kavona ʼaubena ʼaidegana ana veʼia lova ʼinega ʼewea. ʼInega maganaya kafi givegaululuya ta voneaya, ‘Oʼa au aga baʼitagana una veʼiea ʼiguya!’ \v 29 ʼInega iana tuqatuqanega sobadi ta venoqiea vonaya, ‘Tua uda nuakolokoloyegu ta nawale aga nana ena vemaisa ʼeviviea ʼiuya.’ \v 30 Ta ena venoqi ge danoqolia ta ʼesi vanue ʼebeyoqona ʼinaya aʼuluguyea be omoʼe ʼinaya natoa ana laba ana aga qabuna naluʼovoia. \p \v 31 “Ta wese vaidi tofewa baʼe ilivuna iʼitea ʼinega nuadi vita qiduana. ʼInega itauya edi kaiwabuna ʼinaya ta yani qabuna niʼa iʼitea isimana ʼifoqeyea. \v 32 ʼInega kaiwabu nana ena tofewa gabei mai ta voneaya, ‘Oʼa tofewa veifa otaqiu, mana uvenoqiegu vonigo au aga qabuna ena nuataqodi, ta eu nuanua niʼa yaviaqia. \v 33 ʼInega oʼa wese luaqiaqieu ʼeguma iau nana uda nuakolokoloyea be ana aga ʼiuya uda nuataqoi ʼidewani yaʼa niʼa yaviaqia ʼiuya, waisa?’ \v 34 \x * \xo 18:34 \xt Md 5:25-26\x* ʼInega kaiwabu nana diana vilei ta vanue ʼebeyoqona ana toʼitamakiavo luvinedi baʼe tofewa nana vanue nana ʼinaya wese ina aʼuluguyea, ta ina luvematasabuya ana laba ana aga nana qabuna navemaisa ʼovoia.” \v 35 \x * \xo 18:35 \xt Md 6:15; Mk 11:25; Efe 4:32; Kol 3:13\x* ʼInega Ieisu ena vona luʼovoia vonaya, “Tamagu mahalaya wese baʼe ʼidewani naviaqa ʼaiqa ʼimia ʼeguma emiavo ge ona nuakolokoloyedi be edi luveifayavo ona nuataqodi.” \c 19 \s1 Ieisu ena veʼita saʼila weaqina \r (Maki 10:1-12) \p \v 1 Tuta nana Ieisu baʼe veʼita diavona luʼovoia, ʼinega diʼwe Galili nogei ta lugu diʼwe Iudia gamonaya, ta taha diʼwe ʼinaya toatoa goʼila Iolidani diʼwenaya. \v 2 ʼInega qabu qiduadi Ieisu iʼabibodea, ta omoʼe ʼinaya tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi. \p \v 3 Ta Falisiavo imai Ieisu ʼinaya sabi sitonovina, ʼinega ivetalaʼaiea ivonaya, “Nage ana fata taha ʼoloto taunega ena ʼiu kavokavovo ʼinega moqanena navesaʼilidi?” \p \v 4 \x * \xo 19:4 \xt Nug 1:27; 5:2\x* Ta Ieisu edi vona veʼevivia vonaya, “Niʼa oalamania Buki Nugwenugweina ʼinaya iʼwayavia tuta ʼebeveʼale ʼunu ʼinaya Toʼivaʼavaʼata tomotau magilafudi viaqidi meʼolotona ta wese mevavinena”, \v 5 \x * \xo 19:5 \xt Nug 2:24; Efe 5:31\x* ta vonaya, \q1 “Baʼe ʼiuna ʼinega ʼoloto tamana wese inana nanogedi ta moqanena maega ina luvetuba, ʼinega magilafudi ʼwafidi naveʼaidega. \v 6 Lova edi toa kavona magilafudi ʼidewani, ta ʼesi baʼitagana ʼwafidi niʼa veʼaidega, ʼinega tolaʼai Yaubada niʼa luvetubea ge taha toga navetoasiʼiei.” \p \v 7 \x * \xo 19:7 \xt Luve 24:1-4; Md 5:31\x* ʼInega Falisi ivonaya, “Tolaʼai weaqina Mosese ena luvine aʼuya vonigo ʼoloto taha ana fata leta ʼinaya ena noga naʼwayavia ta moqanena naneidi ʼinega nasaʼiledi?” \p \v 8 Ta Ieisu vonedi, “Emi vedeba ʼiʼwana weaqina Mosese awafelemi be moqanemiavo ona vesaʼilidi. Ta lova tuta ana ʼebeveʼale ʼinaya gebu wese taha awafela daʼenoʼeno saʼila weaqina. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Md 5:32; 1Kol 7:10-11\x* Ta yavonemi, ʼeguma taha ʼoloto moqanena ge taha luveifana ida viaqi ta tua moqanena navesaʼilidi ta navaqi ukamana mali vavine ʼinaya, e ʼinega ʼoloto nana luabu ilivuna niʼa viaqia.” \p \v 10 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo ivoneaya, “ʼEguma vaqi ana luvine baʼe ʼidewani ʼinega luaqiaqiea be ge taha toga navaqi.” \p \v 11 Ta Ieisu vonedi, “Veʼita baʼe gebu tomotau qabudi adi fata be ina ʼawahaqiaqiedi, ta ʼesi tomeqabu Yaubada alamani niʼa neidi baʼe yani diavona weaqina, e taudi adi fata veʼita nana ina ʼawahaqiaqiedi. \v 12 Tomotau vaina ge ida vaqi edi ʼiu taha taha ʼidiega. Nage taha ʼoloto tubu veiveifana ʼinega ge ana fata navaqi, ta wese taha ʼoloto ge ana fata navaqi mana vaina tomotau yani niʼa iviaqia ʼwafina ʼinaya. Ta wese taha ʼoloto taunega vaqi nogea, mana nuanuana Yaubada weaqina navetofewa. ʼInega ʼeguma taha toga baʼe vona nana naʼawahaqiaqiedi e ʼinega ona awafelea be naʼawahaqiaqiedi.” \s1 Ieisu gogama vona veyolubedi \r (Maki 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 ʼInega tomotau gogama imiedi Ieisu ʼinaya nuanuadi nagitonovidi be weaqidi nanoqi Yaubada ʼinaya. Ta ana toʼabibodayavo tomotau diavona gogama imiedia iawatayedi. \v 14 \x * \xo 19:14 \xt Md 18:2-3\x* Ta Ieisu vonedi vonaya, “Gogama ona awafeledi be ina mai ʼiguya, ta ge ona ʼetobodedi, mana gogama baʼe ʼedewanina mahala ena ʼEbeluvine taudi weaqidi.” \v 15 ʼInega Ieisu gogama diavona gitonovidi ta vona veyolubedi, ʼinega ʼabaga nana nogei ta tauya. \s1 Taha ʼoloto kaikaiwabuna weaqina \r (Maki 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 ʼAbiboda ʼoloto taha mai Ieisu ʼinaya ta vonaya, “Toveʼita, tolaʼai aqiaqina ena viaqi be ʼinega yawai vataya ena ʼewei?” \p \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Luvi 18:5; Lk 10:28\x* Ta Ieisu vonaya, “Tolaʼai weaqina uvevetalaʼaiegu ilivu aqiaqina ana viaqa weaqina? Mana Yaubada ana ʼaidega aqiaqi otaqina toatoa, ta ʼeguma nuanuau yawai vataya una lobea ʼinega tauna ena luvineavo una ʼabibodedi.” \p \v 18 \x * \xo 19:18 \xt ʼIfo 20:13-16; Luve 5:17-20\x* ʼInega ʼoloto nana vetalaʼaiea vonaya, “Isana ʼai luvine?” \p ʼInega Ieisu vonea, “Ge una luveʼaliga, ge una luabu, ge una vanawala, ta wese kotu ana tuta ʼinaya iau ge uʼavega una veʼewa kavovoi. \v 19 \x * \xo 19:19 \xt ʼIfo 20:12; Luvi 19:18\x* Ta tamau be inau una ʼamayabedi, be wese emwavo una veyolubedi ʼidewani tauʼu uveveyolubeu.” \p \v 20 ʼInega ʼoloto nana vonaya, “Luvine baʼe qabudi niʼa yaʼabiboda aqiaqiedi, ta tolaʼai wese ena viaqi?” \p \v 21 ʼInega Ieisu voneaya, “ʼEguma nuanuau eu ilivu navetunutunuqa aqiaqi ʼinega una ʼevivi eu ʼabagaya be eu kulufa qabudi una vegimwaneyedi. Ta mane nana una ʼewei una vewilaʼayea lukwalukwa ʼidia, ta ʼinega una mai una ʼabibodegu, be ʼinega kaikaiwabu mahalaya una lobea.” \p \v 22 ʼOloto nana Ieisu ena vona baʼe noqolia ʼinega me ena nuavita ʼevivi tauya, mana ena kulufayavo vegagaledi. \p \v 23 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi, “Yavona aqiaqiemi, taudi tovekaikaiwabu edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vitana. \v 24 Ta wese yavonemi yubai kameli ena lugu saima vetoana ʼinega vitana, ta taudi tovekaikaiwabu edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vita otaqina.” \p \v 25 Ieisu ana toʼabibodayavo ena vona baʼe inoqolia ʼinega nuadi voqana qiduana ta ivonaya, “ʼEguma vonahaqiaqi baʼe ʼidewanina, ʼinega togama ana fata ʼetoyavua nalobei?” \p \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Iob 42:2\x* Ta Ieisu ʼitedi ta vonaya, “Yani baʼe tomotau ge adi fata, ta Yaubada ʼinaya yani qabuna ana fata!” \p \v 27 ʼInega Fita vonaya, “Kaiwabu, ta imaʼa maʼoda, mana ema kulufayavo qabudi niʼau anogedi ta aʼabiʼabibodeu?” \p \v 28 \x * \xo 19:28 \xt Md 25:31; Lk 22:30; Ve 3:21\x* Ta Ieisu vonedia, “Vonahaqiaqi, nawale bwaʼobwaʼo ana givevauvau ʼinaya yaʼa Tomotau Natuna agu galiva kaikaiwabuna ʼinaya ena toabui. Ta omiʼa agu toʼabibodayavo ami galiva tuwelo ʼidia wese ona toabui, be me Isileli edi gade tuwelo ona luvinedi. \p \v 29 “ʼEguma tomeqabu omiʼa emi vanueavo nage taimiavo nage novumiavo nage tamamiavo be inamiavo nage natumiavo nage ami talaqayavo onogedi yaʼa weaqigu, ʼinega baʼe yani diavona niʼa onogedia nawale ona loba ʼeviviedi ma ana luvetomana, ta wese yawaimi vataya maega. \v 30 \x * \xo 19:30 \xt Md 20:16; Lk 13:30\x* Ta tomeqabu baʼitaga inugwenugweta nawale ʼeala ʼidiega ina ʼabiboda, ta taudi baʼitaga iʼabiʼabiboda nawale ina nugweta. \c 20 \s1 Vaoqa ana tofewa adi veʼia weaqina \p \v 1 “Mahala ena ʼEbeluvine baʼe ʼedewana: Taha ʼoloto ʼawaʼawai otaqaya yaʼitoto tauya ʼabaga ʼebetoavaʼauta ʼinaya ta vaina tomotau gaba vaʼauqidi imai ta vetalaʼaiedi sabi fewa ena vaoqa ʼinaya. \v 2 ʼInega iveqae adi veʼia weaqina, ta tonivaoqa awafela adi veʼia ʼaubena ʼaidegana weaqina nawale naneidi. ʼInega vetunedi itauya ena vaoqaya sabi fewa. \p \v 3 “ʼInega babaʼau tawa vanemai, ʼinega tonivaoqa nana ʼevivi tauya ʼabaga ʼebetoavaʼauta ʼinaya, ʼinega vaina tomotau ʼitedi itoatoa kavokavovo, \v 4 ʼinega gabedi vonaya, ‘Omiʼa wese kana tauya egu vaoqaya ona fewa ta ami veʼia aqiaqina ʼibaʼigo ena neimi.’ ʼInega maega itauya vaoqaya. \v 5 Ta babaʼauya ta wese ʼidewani babaʼau yewavilea ʼinaya ʼevivi tauya ʼebetoavaʼauta nana ʼinaya, ta wese vaina tomotau lobedi ʼinega ʼebeʼewedi tauyedi vaoqaya sabi fewa. \v 6 ʼInega wese lavilavi luʼevivi tauya ta vaina tomotau wese lobedi vetalaʼaiedi vonaya, ‘Tolaʼai weaqina ʼaubena qabuna baʼidia otoatoa kavokavovo?’ \p \v 7 “Ta ʼinega ivoneaya, ‘Imaʼa ge taha toga dagabema fewa weaqina.’ \p “ʼInega tonivaoqa vonaya, ‘Omai, omiʼa wese egu vaoqaya ona fewa.’ \p \v 8 \x * \xo 20:8 \xt Luvi 19:13; Luve 24:15\x* “Tuta nana niʼa velovanea ʼinega tonivaoqa ena tofewa adi toʼitamaki vonea vonaya, ‘Tofewa qabudi una gabedi ina mai adi veʼia una neidi. Ta taudi iʼabiboda imaia ʼidiega una veʼale una maduneidi, ʼinega natauya ana laba una luʼovoa tonugweta ʼidia.’ \p \v 9 “Tomeqabu lavilavi ʼinaya imai iveʼale ifewa adi veʼia ʼaubena ʼaigedana weaqina iʼewea. \v 10 ʼInega tofewa nugwenugweidi ʼawaʼawai ʼinaya iveʼale ifewa ivonaya be adi veʼia ma ana givetomana ina ʼewei, ge taudi imai ʼabibodadia adi veʼia ʼidewani. Ta gebu, mana taudi wese veʼia ʼaubena ʼaidegana weaqina iʼewea. \v 11 ʼInega adi veʼia iʼewea iʼitea ta weaqina ge ida qaiawa, ʼinega tonivaoqa ʼinaya ilugwae ivonaya, \v 12 ‘Tomotau vauvaudi imai ifewa tuta kusakusana, ta imaʼa ʼaubena kuena wese babaʼau valema ta afewa, ʼinega ama veʼia agona ada ʼewea. Ta maʼoda ʼinega ama veʼia lelelea alobei?’ \p \v 13 “ʼInega tonivaoqa tofewa taha voneaya, ‘Iagu, ge taha luveifana eda viaqi ʼimia, mana egu awafela ami veʼia ʼaubena ʼaidegana weaqina tawadega yavonemi ta oʼawahaqiaqiea, waisa? \v 14 ʼInega au veʼia baʼe una ʼewea una tauya. Yaʼa egu luvine baʼe ʼidewani, tomeqabu imai lavilavi adi veʼia yaneidi oʼa wese au veʼia ʼidewana. \v 15 Vonahaqiaqi, yaʼa luaqiaqiegu be egu ʼebeluvine ʼinaya agu ʼaidega yaluluvine, waisa? Ta omiʼa egu veyoluba tomotau ʼidia weaqina ge ona nualuveifa.’” \p \v 16 \x * \xo 20:16 \xt Md 19:30; Mk 10:31\x* Ta Ieisu ena vona luʼovoia vonaya, “ʼInega aiqabu iʼabiʼabiboda nawale ina nugweta, ta aiqabu inugwenugweta nawale ina ʼabiboda.” \s1 Ieisu ena vona vetoina ena ʼaliga weaqina \r (Maki 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 Tuta nana Ieisu Ielusalema weaqina nawale ʼwatoʼwatovu ʼinega ana toʼabibodayavo tuwelo vanaqoyedi ʼeda nanavinaya ta vematamagilafuyedi, \v 18 \x * \xo 20:18 \xt Md 16:21; 17:22-23\x* vonaya, “Katautauya oade Ielusalema ʼinaya ta yaʼa Tomotau Natuna ina veʼineiegu toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ʼidia. Ta taudi ina luvine egu ʼaliga weaqina. \v 19 ʼInega ʼabiboda ina veʼineiegu taudi ge me Diu ʼidia, ta ina givenuʼwegu be wayoyega ina vunuqa dadanegu, ʼinega ʼetoluai ʼinaya ina tutuveʼewegu. Ta ʼaubena vetoina ʼinaya Yaubada ʼaligega nagiveyaʼitoto ʼeviviegu.” \s1 Ieisu ena veʼita vetofewa weaqina \r (Maki 10:35-45) \p \v 20 ʼInega Sebedi moqanena ma natudiavo imai Ieisu ʼinaya ta tuqatuqadiega isobadi nuanuadi Ieisu ina venoqiea taha yani weaqina. \v 21 \x * \xo 20:21 \xt Md 19:28; Lk 22:30\x* ʼInega Ieisu vonaya, “Tolaʼai nuanuami?” \p ʼInega vavine dina ivonaya, “Egu nuanua be natugwavo una awafeledi eu ʼEbeluvine gamonaya diʼweuya ina toabui taha au ʼataqia ta taha au kelia.” \p \v 22 \x * \xo 20:22 \xt Md 26:39; Ion 18:11\x* ʼInega Ieisu natudiavo vonedia, “Omiʼa emi noqi baʼe ana alamani aqiaqi ge oda ʼewei, mana nawale visiqa vedina ʼinega ena numa. Nage omiʼa wese ami fata vedi nana ʼinega ona numa?” \p Ta ivonaya, “Ama fata.” \p \v 23 ʼInega Ieisu vonaya, “Vonahaqiaqi, vedi nana ʼinega ena numa omiʼa wese ʼinega ona numa. Ta ge agu fata tomotau ena venuaʼivinidi aiqabu nawale egu ʼEbeluvine ʼinaya agu ʼataqiega wese agu keliega ina toabui. Ta ʼesi Tamagu ana ʼaigeda ʼebetoa diavona niʼa ʼivaʼavaʼaidi tomotau weaqidi.” \p \v 24 ʼInega toʼabiboda ediavo adi yau teni, Iemesa ma taina Ioni edi noqi inoqolia ʼinega diadi vilea. \v 25 \x * \xo 20:25 \xt Lk 22:25-26\x* ʼInega Ieisu gaba vaʼauqidi vonedi vonaya, “Omiʼa niʼa oalamania bwaʼobwaʼoya toluvine qiduqiduadi edi tomotauyavo tuta qabuna iluviluvinedi ta luvine falafalana ineineidi. \v 26 \x * \xo 20:26 \xt Md 23:11; Mk 9:35\x* Egwavo, omiʼa ge wese ʼidewana ona veilivu ʼaiqa. Ta ʼesi ʼeguma taha toga ʼimiega nuanuau una vetoluvine, ʼinega emwavo weaqidi una vetofewa. \p \v 27 “Ta wese ʼeguma togama ʼimiega nuanuau una vetovanugweta ʼinega luaqiaqieu emwavo weaqidi una vetofewa. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Lk 22:27; Fil 2:7\x* Wese ʼidewana yaʼa Tomotau Natuna ge eda mai bwaʼobwaʼoya be vonigo tomotau weaqigu ina vetofewa, ta ʼesi yamai sabi vetofewa tomotau weaqidi, ta wese niʼa yahawafelegu be ena ʼaliga tomotau qabumi ami ʼetoyavua weaqina.” \s1 Matakwaya magilafudi Ieisu giveaqiaqiedi \r (Maki 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 ʼInega Ieisu ma ana toʼabibodayavo Ieliko inogea ta qabu qiduadi Ieisu iʼabiʼabibodea. \v 30 Ta ʼoloto magilafudi matadi kwayakwayana ʼeda nanavinaya itoabui itoatoa, ta Ieisu maimai valena inoqonoqolia ʼinega igabea ivonaya, “Deibida tubuna ye, uda nuakolokoloyema!” \p \v 31 ʼInega qabu diavona edi gaba nana inoqolia ta ilugwaeyedi ivonaya, “Omiʼa oluaʼu, ge ona gaba.” \p Ta magilafudina igaba bonadi qiduanega ivonaya, “Kaiwabu, oʼa Deibida natuna ye uda nuakolokoloyema!” \p \v 32 ʼInega Ieisu veutovolo ta gabedi imai vonedia, “Tolaʼai nuanuami ena viaqi weaqimi?” \p \v 33 Ta ivonaya, “Kaiwabu, nuanuama matama una giveaqiaqiedi be yaqisa ama fata ana ʼita!” \p \v 34 ʼInega Ieisu nuakolokoloyedi ʼabo matadi gitonovia ʼinega matadi lukwayavonega ʼeaea ta iʼita aqiaqi, ʼinega Ieisu iʼabibodea. \c 21 \s1 Ieisu ena lugu Ielusalema ʼinaya \r (Maki 11:1-11; Luke 19:28-40; Ioni 12:12-19) \p \v 1 Tuta nana Ieisu ma ana toʼabibodayavo itautauya Ielusalema weaqina, ʼinega iʼifoqe ʼabaga Bedifegi bwanaga Olibe ʼinaya. ʼAbaga nana ge luluvai Ielusalemayega, ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo magilafudi vetunedi ina nugweta, \v 2 ta vebibinedi vonaya, “ʼAbaga ʼiawadaya ona tauya, ta tuta nana ona ʼifoqe yubai doniki ma natuna ona ʼitedi ʼaiwe ʼinaya yoqoyoqonidi itovotovolo, ta magilafudi ona liʼemidi ona miedi ʼiguya. \v 3 Ta ʼeguma togama navetalaʼaiemi tolaʼai weaqina doniki oʼeweʼewedi, ʼinega ona vonaya, ‘Ema Kaiwabu ena nuanua ʼidewani’, ʼinega tovetalaʼai nana nahawafeledi ʼimia.” \p \v 4 Baʼe yani nana ʼifoqe be ʼinega tolaʼai lova tovesimasimana isimanea ana aqiaqina naʼifoqe, e baʼe ʼidewani ivonaya, \q1 \v 5 \x * \xo 21:5 \xt Sek 9:9\x* “Saioni tomotaudi ona vonedi ona vonaya, \q2 ‘Oʼitea, emi Kini maimai ʼimia. \q1 Tauna tonuawebui doniki natudi gwavunaya gelu. \q1 Ta doniki nana meʼolotona ta kekeyavauna ʼinaya.’” \p \v 6 Ieisu ana toʼabibodayavo ena vona iʼabibodea tuata itauya. \v 7 ʼInega doniki nana ma natuna ilobedi ʼabo imiedi, ta adi kalekoyega doniki gwavudi itaʼuli, ʼabo Ieisu gelu. \p \v 8 Ta qabu diavona wese adi kaleko ʼedaya itaʼulidi ta vaina magimagi ʼwaedi idaʼedi ta ʼeda nana itaʼulia. \v 9 \x * \xo 21:9 \xt Same 118:25-26; 148:1\x* Ieisu qabu nuanidia maega itautauya, ta qabu diavona koluega iawahawatuboya ivonaya, \q1 “Osana! Kaiwa qiduana oʼa Deibida tubuna ʼiuya! \q1 Yaubada, nuanuama tauna maimai Kaiwabu ana wawega una vona veyolubea. \q2 Yaubada Toatoa Vane Otaqiu ahawahawatubou!” \p \v 10 Tuta nana Ieisu lugu Ielusalema tomotau qabudi divelegudi ta givenuavoqanidi ivonaya, “Isana omoʼena togama?” \p \v 11 Ta qabu dina Ieisu maega itautauya tonuavoqana dina edi vona iveʼevivia ivonaya, “Baʼe tauna tovesimasimana ana wawa Ieisu, tauna Nasaleta ʼolotona diʼwe Galili ʼinega mai.” \s1 Ieisu lugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya \r (Maki 11:15-19; Luke 19:45-48; Ioni 2:13-22) \p \v 12 ʼInega Ieisu lugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya, ta togimwaneavo ta wese tovegimwaneavo qabudi ʼwavinidi. Ta mane ana tosenisiavo edi ʼebeaʼu ta wese bunebune adi tovegimwaneavo edi ʼebetoa ʼeʼubuinidi, \v 13 \x * \xo 21:13 \xt Ais 56:7; Iel 7:11\x* ta vonedi vonaya, “Buki Nugwenugweina gamonaya Yaubada ena vona iʼwayavia vonaya, \q1 ‘Egu vanue ina gabea vanue ʼebevenoqi’, ta omiʼa ogivilea vonigo tovanawala adi vatuʼubu ʼidewani.” \p \v 14 Ieisu nawale toatoa Vanue Gwalagwalana ʼinaya, ʼinega matadi kwayakwayana ta wese ʼaqedi veifana imai Ieisu ʼinaya ʼabo qabudi giveaqiaqiedi. \v 15 Ta toveguba qiduqiduadi ta wese luvine ana toveʼitayavo Ieisu ena viaqa aqiaqina ta waiwaina iʼitedi, ta wese gogama bonadi inoqolia Vanue Gwalagwalana gamonaya ivevekolukolua, ivonavonaya, “Deibida tubuna kana awatuboya!” \p \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Same 8:2\x* ʼInega toveguba dina Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Nage gogama baʼe edi vona unoqolia?” \p ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “ʼAo, niʼau yanoqolia, ta nage Buki Nugwenugweina gamonaya ge oda avoya vonaya, \q1 ‘Gogama agoagodi ta wese sususudi niʼa uveʼitedi maʼoda ʼinega ʼawadiega ina awatubo aqiaqieu.’” \p \v 17 ʼInega Ieisu tomotau nogedi Ielusalema ʼinaya, ta ʼifoqe tauya Bedani ʼinaya, ta omoʼe ʼinaya ʼenova. \s1 Ieisu ʼalaʼai vona veʼalatea \r (Maki 11:12-14,20-24) \p \v 18 Ta mahala ahalia Ieisu yaʼitoto ʼevivi tautauya Ielusalema weaqina, ta ʼedaya botana lutonovia. \v 19 Nawale tautauya, ʼinega taha ʼalaʼai ʼitea ʼeda nanavinaya ʼabo vanaqo ʼitea vuaqa geqana, ta ʼesi ʼwaenamo. ʼInega Ieisu ʼaiwe nana vona veʼalatei vonaya, “Nawale ge wese una vuaqa ʼevivi!” Ta ʼinega ʼaiwe nana mwatuqu kwayavona. \p \v 20 Ta tuta nana Ieisu ana toʼabibodayavo baʼe viaqa nana iʼitea ʼinega nuadi voqana ta ivoneaya, “Maʼoda ʼinega ʼaiwe nana mwatuqu kwayavona?” \p \v 21 \x * \xo 21:21 \xt Md 17:20; Lk 17:6; 1Kol 13:2\x* Ta Ieisu vonedi, “Yavona aqiaqiemi, ʼeguma me emi vetumaqana ta ge ona venuana magilafu, ʼinega tolaʼai niʼa yaviaqia baʼe ʼaiwe nana ʼinaya, omiʼa wese ami fata ʼidewanina ona viaqia. Ta wese ʼeguma bwanaga baʼe ʼinaya ona vonaya, ‘Utovolo utoaiqo mwadeʼwaya!’ e ʼinega ʼidewani naviaqia. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Md 7:7-11; 18:19\x* ʼEguma me emi vetumaqana ona noqi Yaubada ʼinaya vaina yani weaqina, e ʼinega yani diavona ona lobea.” \s1 Ieisu ivetalaʼaiea ena luvine ʼiuna weaqina \r (Maki 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 ʼInega Ieisu Vanue Gwalagwalana ʼinaya ʼevivi lugu ta veveʼita. ʼInega toveguba qiduqiduadi wese ʼabaga ana tovanugwetayavo imai ʼabo Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Uvonema togama ena luvineyega baʼe ʼidewana ufewafewa ʼaiqa? Ta wese togama ena waiwaiega yani baʼe uviaviaqidi?” \p \v 24 Ta Ieisu vonedi vonaya, “Nugweta taha yani ena vetalaʼaiemi, ta ʼeguma egu vona ona veʼia aqiaqiea e ʼinega yaʼa wese ena vonemi egu luvine weaqina. \v 25 Egu vetalaʼai baʼe, ‘Togama ena luvineyega Ioni tomotau givebabitaisodi, Yaubada ʼinega nage tomotau ʼidiega?’” \p ʼInega taudi adi ʼaidega iveqae ivonaya, “Maʼoda ena vona kana veʼevivi ʼaiqei? Mana ʼeguma kana vonaya ‘Yaubada ʼinega’, e nawale navona ʼevivieda navonaya, ‘ʼInega tolaʼai weaqina Ioni ge oda vetumaqanei?’ \v 26 \x * \xo 21:26 \xt Md 14:5\x* Ta wese ʼeguma kana vona, ‘Tomotau ʼinega’, e nawale qabu ina nualuveifa ʼidaya mana qabudi Ioni iʼawatovesimasimanea.” \p \v 27 ʼInega Ieisu ena vetalaʼai iveʼevivia ivonaya, “Ge ada alamania.” \p ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “ʼInega yaʼa wese ge ena vonemi togama ena luvineyega baʼe ʼidewani yaviaviaqa ʼaiqa.” \s1 Vona sesebai ʼoloto natunavo magilafudi weaqidi \p \v 28 ʼInega Ieisu wese vonedi, “Baʼe egu vona ona nuaia. Taha ʼoloto natunavo meʼolotodi magilafudi itoatoa. ʼInega tamadi natuna ʼunutauna vonea vonaya, ‘Natugu, ʼitaga una tauya vaoqaya una fewa’, \p \v 29 “ta ʼunutau nana tamana ena vona veʼevivia vonaya, ‘Ikoʼi’, ta ʼabiboda nuana givila ʼabo tauya veʼale fewa. \p \v 30 “ʼOloto nana natuna tugamwanina wese ʼidewanina vonea vonaya, ‘Natugu, ʼitaga una tauya talaqaya una fewa’, \p “ʼabo natuna vonaya, ‘E aqiaqina ʼidewani, nawale ena tauya’, ta ge datauya. \p \v 31 “ʼInega magilafudi ʼidiega togama tamadi ena vona ʼabibodei?” \p Ta tovegubayavo wese ʼabaga ana toʼitamakiavo ivonaya, “ʼUnutauna”. \p ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, toluveifadi taudi takesi ana toʼewayavo be wese tokodada nawale ina madulugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya, ta omiʼa ʼabiboda. \v 32 \x * \xo 21:32 \xt Lk 3:12; 7:29-30\x* Mana lova Ioni ʼeda tunutunuqina veʼitemi ta ge oda vetumaqanea, ta ʼesi takesi ana toʼewayavo be wese tokodada ivetumaqanea. Matamiega wese oʼitedi inuagivila, ta omiʼa ge oda nuagivila ta nawale ge oda vetumaqanea, waisa?” \s1 Vona sesebai vaoqa ana toʼitamaki weaqidi \r (Maki 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 \x * \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2\x* Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Taha vona sesebai wese ona noqolia tonivaoqa taha weaqina. Tonivaoqa nana ʼoine ana loi ʼwadia ena vaoqa gamonaya, ta ʼali vivilia ta wese ʼoine ana ʼebememe viaqia. ʼInega gweda vaoqa gamonaya yoqonia ta tomotau ʼewedi be vaoqa ina ʼitamakia, ta tauna tauya mali diʼwe ʼinaya. \v 34 Ta bolimana ana tuta ʼinaya ena tofewayavo vaina vetunedi ena vaoqaya ʼoine vuaqina sabi ʼewadi ena toʼitamakiavo ʼidiega. \p \v 35 “E tuta nana itauya vaoqaya ʼinega toʼitamakiavo tofewa dina ikafidi, ta taha ivunuqia ta vemagilafuna iluveʼaligia ta vetoina iludaboya. \v 36 ʼAbiboda tonivaoqa nana wese ena tofewayavo tufwana qabudi vetunedi, ta toʼitamaki diavona wese ʼidewana iveilivu ʼaiqedi. \v 37 Ta tuta vetoina ʼinaya tonivaoqa nana natuna meʼolotona vetunea ʼidia ta taunega vonaya, ‘Baʼe natu otaqigu, ʼinega ina ʼamayabea.’ \p \v 38 \x * \xo 21:38 \xt Md 27:1\x* “Ta tuta nana natuna ʼifoqe iʼitea ʼinega toʼitamaki diavona ma ediavo iveveqae ivonaya, ‘Emavo, ʼoloto omoʼe maimai tauna kaiwabu nana natu otaqina, ʼinega kana luveʼaligia be yaqisa itaʼa taudega baʼe vaoqa nana kana luvinea.’ \v 39 \x * \xo 21:39 \xt Ibe 13:12\x* ʼInega ikafia vaoqega ifelawebuiea ʼali gwavunaya ta iluveʼaligia. \p \v 40 “ʼInega ona nuaia tuta nana tonivaoqa naʼevivi namai tolaʼai naviaqi ena toʼitamakiavo ʼidia?” \p \v 41 ʼInega Ieisu ena vetalaʼai iveʼevivia ivonaya, “Tauna toluveʼaliga diavona nawale naluveʼaligidi be ena vaoqa nahawafelei toʼitamaki aqiaqidi ʼidia, ʼinega bolimana ana tuta ʼoine vuaqina tonivaoqa nana ina neia.” \p \v 42 \x * \xo 21:42 \xt Same 118:22-23; Lom 9:33; 1Fit 2:6-8\x* ʼInega Ieisu wese vona sesebaiega vonedi vonaya, “Nage Buki Nugwenugweina ena simana ʼinega onuaveʼavinia vonaya, \q1 ‘Lova ʼoqola nana toʼeyoqona inogea, \q2 ta baʼitagana ʼoqola qabudi luviluvinedi. \q1 Baʼe eda Kaiwabu ena viaqa, \q2 ta viaqa nana ana ʼita aqiaqi otaqina ʼidaya.’ \p \v 43 “Yavona aqiaqiemi, Yaubada ʼimiega ena ʼEbeluvine naʼewa yavulea ta mali qabu naneidi, be taudi ʼidiega vuaqa aqiaqina naʼifoqe. \v 44 ʼEguma taha toga ʼoqola nana ʼinaya nalutuhuyei ta nabeʼu nawale luluna nabaidi, ta wese ʼeguma ʼoqola nana nabuinia taha toga debanaya nawale namemea.” \p \v 45 Ieisu ena vona sesebai baʼe toveguba qiduqiduadi ta wese Falisiavo inoqolidi ta ialamania vonigo taudi weaqidi vonavona. \v 46 ʼInega ʼeda isalia nuanuadi Ieisu ina kafia, ta imwaniniva qabu weaqidi, mana Ieisu iʼawatovesimasimanea. \c 22 \s1 Vona sesebai vaqi ʼabwagana weaqina \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Taha wese vona sesebai Ieisu neidi vonaya, \v 2 “Mahala ana ʼEbeluvine ʼidewani taha kaiwabu ʼabwaga ʼivaʼavaʼaia natuna meʼolotona ena vaqi weaqina. \v 3 ʼInega ena tofewayavo luvetunedi itauya tomeqabu taudi lova vematamagilafu niʼa iʼewea ʼabwagana weaqina sabi ʼebeʼewadi, ta inoga. \p \v 4 “ʼInega wese ena tofewayavo vaina luvetunedi itauya taudi lova wese vematamagilafu iʼewea ʼidia. ʼInega iʼaionidi ivonaya, ‘Kaiwabu ena ʼabwaga tawa ʼivaʼavaʼaia, ʼinega ena bulumakau qiduana be vaina kekeyauvaudi maega niʼau luguhudi lubudedi. Ta yani qabuna niʼau ʼelumeo, ʼinega ona mai kana tauya ʼai nana weaqina.’ \v 5 Ta inoga ge ida mai, ta ʼesi itutuvila itauya edi nuanua sabi viaqidi. ʼInega taha ʼoloto tauya ena vaoqaya, ta wese taha ʼoloto tauya ena sitoa ʼinaya. \p \v 6 \x * \xo 22:6 \xt Md 21:35\x* “Ta kaiwabu nana wese vaina ena tofewayavo luvetunedi tomotau sabi ʼaionidi, ta taudi wese inoga ta itovolo tofewa diavona iveilivu veifedi ta iluveʼaligidi. \v 7 ʼInega kaiwabu nana diana vilea ta ena toluaviayavo luvetunedi itauya toluveʼaliga diavona ifofolidi ta edi ʼabaga ituini ʼalaia. \p \v 8 “ʼAbiboda kaiwabu nana ena tofewayavo ʼidia vonaya, ‘Vaqi ʼabwagana tawa ʼiʼivaʼavaʼaina, ta taudi lova yavematamagilafuyedi edi ilivu veifana ʼinega ge adi fata ina mai. \v 9 ʼInega ʼeda magalua ʼinaya ona tauya ta tomeqabu ona lobedi ona ʼebeʼewedi ona miedi vaqi ʼabwagana ina vayavulei ina ʼainia.’ \v 10 ʼInega iʼifoqe ʼedaya ʼabo tomotau qabudi igaba vaʼauʼauqidi vaina luveifadi ta vaina aqiaqidi imai ʼabo vaqi ana vanue iluveagatunaʼia. \p \v 11 “Tuta nana kaiwabu mai ʼabwaga ana toʼai sabi ʼitadi ʼinega ʼoloto taha ʼita lobea ge ana kaleko aqiaqidi ta ʼesi bwavubwavudi. \v 12 ʼInega vetalaʼaiea vonaya, ‘Iagu, maʼoda ʼinega ulugu mai ʼaiqa, mana baʼe kaleko diavona ge daluaqiaqiei vaqi ʼabwagana weaqina, waisa?’ Ta ʼoloto nana gebu ana fata vetalaʼai baʼe naveʼevivia. \p \v 13 \x * \xo 22:13 \xt Md 8:12; 25:30; Lk 13:28\x* “ʼInega kaiwabu ena tofewayavo vonedia, ‘ʼOloto omoʼe ona kafia ta nimana be wese ʼaqena ona yoqonidi ta ona inoqei naʼifoqe velovelovanaya, omoʼe ʼinaya tomotau qabudi idoudou ta aladi kikokiko be wese visiqa vataya ilobelobea.’ \v 14 Mana tomotau qabudi Yaubada gabedi, ta ʼidiega ge ʼealidi venuaʼivinedi.” \s1 Vetalaʼai takesi weaqina \r (Maki 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 \x * \xo 22:15 \xt Mk 3:6\x* ʼInega Falisi adi ʼaidegamo itoavaʼauta ta idima govaqa maʼoda Ieisu ina vetalaʼaiei, be edi vona ana veʼia ʼinega ena luveifana ina lobei be yaqisa adi fata ina kafia. \v 16 ʼInega adi toʼabibodayavo ta wese toluvine qiduana Elodi ena qabuyavo maega iluvetunedi itauya Ieisu ʼinaya ivonaya, “Toveʼita niʼa ahalamaniu eu ilivu tunutunuqina, Yaubada ena nuanua uveveʼita aqiaqiea ta wese tomotau edi waiwai weaqina gebu uda mwaniniva, ta tua vonahaqiaqi ululugaihiea tomotau qabudi ʼidia. \v 17 Maʼoda unuanua ʼaiqa, nage luaqiaqiea be itaʼa me Diu kana takesi me Loma edi toluvine agona Sisa ʼinaya, nage gebu? Nuanuama ana alamania.” \p \v 18 Ta Ieisu edi nuanua luveifana niʼa alamania, ʼinega vonaya, “Omiʼa touʼava. Tolaʼai weaqina sitonova omimiei ʼiguya? \v 19 Ta mane taha emi ʼebetakesi weaqina oveʼitegu.” ʼInega mane nana ineia. \v 20 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Ovonegu, baʼe mane nana ʼinaya, togama ʼayeʼayewana ta maʼoda ana wawa?” \p \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Lom 13:7\x* Ta ivonaya, “Toluvine qiduana Sisa.” Tuata Ieisu vonedia, “ʼInega Sisa ena yani Sisa ona nei ʼeviviea, ta Yaubada ena yani wese Yaubada ona nei ʼeviviea.” \v 22 Ieisu ena vona inoqolia ta nuadi voqana, ʼinega inogei ta itauya. \s1 Toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi \r (Maki 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 \x * \xo 22:23 \xt Via 23:8\x* ʼAubena nana ʼinaya vaina Sadusiavo taudi ge ida vetumaqana toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina, imai Ieisu ʼinaya ta ivetalaʼaiea ivonaya, \v 24 \x * \xo 22:24 \xt Luve 25:5\x* “Kaiwabu, Mosese ena luvine vonaya, \q1 ‘ʼEguma taha ʼoloto ma moqanena itoatoa ta natu geqadi ta ʼoloto nana yawaina nagumwala, ʼinega luaqiaqiea be toʼaliga nana wadaʼena taina naʼebeʼewei ta maega ina vaqi, ʼinega vavine ina venatuna ta natudiavo toʼwaiva nana luseanina.’ \p \v 25 “ʼInega baʼe wese ema veluluʼuya una noqolia. Taha ʼoloto ma tainavo adi yau seveni maega atoatoa, ta ʼoloto nana vaqi ta yawaina gumwala ta natu geqana ʼinega toʼwaiva nana ana gwavuʼifo wadaʼena maega ivaqi. \v 26 ʼInega tauna wese yawaina gumwala ta wese ge natunamo, ta ʼidewani tainavo qabudi wadaʼe nana ivaqia. \v 27 Ta ʼabibodadiega vavine wese yawaina gumwala. \v 28 ʼInega yaʼitoto ʼevivi ana ʼaubena ʼinaya seveni dina ʼidiega toʼoloto moqane otaqina, mana vavine nana ʼoloto diavona vaqidi ta wadaʼeyedi?” \p \v 29 Ta Ieisu edi vetalaʼai baʼe veʼevivia vonaya, “Omiʼa Buki Nugwenugweina ta wese Yaubada ena waiwai ge oda alamania, ʼinega emi vetalaʼai baʼe ge aqiaqina. \v 30 Mana yaʼitoto ʼevivi ana ʼaubena ʼinaya tomotau ge ina vaqi, ta vonahaqiaqi, edi toa nawale kavona Yaubada ena tovaleʼewa qabudi mahalaya itoatoa ʼidewani. \v 31 Nage Yaubada ena vona Buki Nugwenugweina ʼinaya yaʼitoto ʼevivi weaqina ge oda avoi, vonaya, \q1 \v 32 \x * \xo 22:32 \xt ʼIfo 3:6; Md 8:11\x* ‘Yaʼa Ebelamo ena Yaubada, be Aisake ena Yaubada ta wese Iakobo ena Yaubada. \q1 Vonahaqiaqi, Yaubada ge toʼaliga edi Yaubada, \q2 ta ʼesi tomotau mayawaidi edi Yaubada.’” \p \v 33 Ieisu ena vona baʼe tomotau qabudi inoqolia ʼinega nuadi voqana ena veʼita waiwaina weaqina. \s1 Luvine qiduana weaqina \r (Maki 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 Ta Falisiavo inoqolia maʼoda Ieisu Sadusiavo edi vetalaʼai ʼinaya niʼa ʼegibodedi ena veʼia ʼinega. E ʼinega Falisiavo dina wese nuanuadi Ieisu ina vetalaʼaiea vaina yani weaqina ʼinega imai ʼinaya. \v 35 Ta ʼidiega taha luvine ana toalamani aqiaqi nuanuana vetalaʼaiega Ieisu nasitonovia, ʼinega vonaya, \v 36 “Toveʼita, luvine qabuna ʼidiega ai luvine ʼenaʼi otaqina?” \p \v 37 \x * \xo 22:37 \xt Luve 6:5\x* Ta Ieisu vonaya, \q1 “Eu Kaiwabu Yaubada una veyolubei giwaliuyega ta niboaniuyega ta wese eu nuanua qabuna ʼidiega. \v 38 Baʼe luvine nana luvine nugwenugweina, ta luvine qabudi veqidua vaʼinedi. \p \v 39 \x * \xo 22:39 \xt Luvi 19:18; Md 7:12\x* “Ta taha wese luvine qiduana baʼe ʼidewani vonaya, \q1 ‘Tomotau una veyolubedi ʼidewani tauʼuyega uveveyolubeu.’ \v 40 \x * \xo 22:40 \xt Lom 13:10; Gal 5:14\x* Baʼe luvine magilafudina luvine qabudi ta wese tovesimasimana edi vona qabudi adi avutugu.” \s1 Toʼetoyavua tauna Deibida ena gadeyega \r (Maki 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 Falisiavo nawale itoatoa ʼinega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, \v 42 \x * \xo 22:42 \xt Ion 7:42\x* “Maʼoda emi nuanua Toʼetoyavua Keliso weaqina? Tauna toga ena gadeyega ʼifoqe?” \p Ta ivonaya, “Kini Deibida ena gadeyega.” \p \v 43 ʼInega Ieisu vonaya, “Maʼoda ʼinega lova Niboana Gwalagwalana ena venuahaʼu ʼinega Deibida Toʼetoyavua nana ʼawa-Kaiwabuyea vonaya, \q1 \v 44 \x * \xo 22:44 \xt Same 110:1; Md 26:64\x* ‘Yaubada egu Kaiwabu ʼinaya vonaya, \q1 ʼAtaqiguya utoabui \q2 ana laba voalamwavo ena aʼuwebuiedi, \q2 ʼinega una luvinedi.’ \m \v 45 Ta ʼeguma Deibida Keliso ʼawa-Kaiwabuyea, ʼinega maʼoda ana fata be Toʼetoyavua Keliso Deibida ena gadeyega ʼifoqe?” \p \v 46 Ieisu ena vetalaʼai baʼe ge taha toga ana fata daveʼiei. Ta baʼe tuta nana ʼinega ge taha toga datovoi be Ieisu davetalaʼaiei, mana ena alamani weaqina imwaninivea. \c 23 \s1 Ieisu luvine ana toveʼitayavo be wese Falisiavo lumaqiʼaiedi \r (Maki 12:38-40; Luke 11:39-46,52; 20:45-47) \p \v 1 ʼInega Ieisu qabu ta wese ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, \v 2 “Lova Mosese me Isileli luviluvinedi, ta ʼitaga luvine ana toveʼitayavo ta wese Falisiavo ʼidewanina iluviluvine ʼaiqemi. \v 3 \x * \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x* ʼInega tolaʼai iveveʼitemi ona ʼabibodedi, ta edi viaqayavo ge ona ʼabibodei, mana taudi iveveʼitamo, ta edi veʼitayavo dina taudiega ge ida viaqidi. \v 4 Taudi ʼavaʼavala vitadi tomotau ineineidi, ta ge taha tolaʼai ida viaqi be ina iuledi ta vita nana ina ʼavalei. \p \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Md 6:1; ʼIfo 13:9; Luve 6:8; Naba 15:38-39\x* “Ta Buki Nugwenugweina ʼinega Yaubada ena vona iʼwayaʼwayavidi ta taka goyogoyona gamonaya idodododi ta adi kiaya be wese nimadia iyoqoyoqonidi ta iʼavaʼavala dadanedi. Ta wese adi kaleko matavusina kuekuedi maega iveveaqedi, mana nuanuadi tomotau ina ʼitedi. \v 6 Ta sagali ana tutaya nuanuadi selovaya ina toabui, be wese vanue tafwalolo ʼinaya nuanuadi ʼebetoa aqiaqina. \v 7 Ta wese ʼeguma ʼebegimwane ʼinaya itautauya nuanuadi vonigo tomotau qabudi ina lukaiwa ʼidia ta wese ina ʼawatoveʼitayedi. \v 8 Ta omiʼa ge daluaqiaqiemi be tomotau ina ʼawatoveʼitayemi, mana qabumi lelelea ta emi Toveʼita ʼaidegana namo. \v 9 Ta ge taha toga bwaʼobwaʼoya ona ʼawatamanei, mana Tamami ana ʼaidega mahalaya toatoa. \v 10 Ta ge wese daluaqiaqiemi be tomotau ina ʼawakaiwabuyemi, mana Keliso tauna ana ʼaidega emi Kaiwabu otaqa. \v 11 \x * \xo 23:11 \xt Md 20:26; Mk 9:35; Lk 22:26\x* Ta ʼesi ʼeguma toga ʼimiega navetovanugweta, ʼinega tauna navetofewa ʼimia. \v 12 \x * \xo 23:12 \xt Iob 22:29; Vos 29:23; Lk 14:11; 18:14\x* ʼEguma taha toga ʼimiega nanuavane nawale nawebui, ta toga nanuawebui nawale navaneqa. \p \v 13 “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo be wese Falisiavo nuakolokolomi, mana emi uʼavayavo ʼidiega tomotau oawatayedi be ʼinega mahala ena ʼEbeluvine ʼinaya ge ina lugu. Ta wese aiqabu nuanuadi be ina lugu oʼetobodedi. ʼInega omiʼa wese ge ami fata be ona lugu. \v 14 [Omiʼa luvine ana toveʼitayavo be wese Falisi nuakolokolomi. Omiʼa touʼava! Mana uʼavega wadawadaʼe edi kulufayavo edi vanueavo ʼidiega ovanawalidi, be wese ovevenoqi kuena mana nuanuami tomotau ina awatubomi.] \p \v 15 “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo be wese Falisiavo nuakolokolomi. Omiʼa touʼava! Tuta qabuna oluluyaba dadana ʼabaga qabudi ʼidia be vonigo ami toʼabiboda taha ona lobea, be ʼabiboda tomotau nana taumi emi nuenuega ona veʼitea. Ta emi veʼita luveifana ʼinega nawale luvematasabu ona lobea, ta tomotau nana luvematasabu qidua vaʼinena nalobea. \p \v 16 \x * \xo 23:16 \xt Md 15:14\x* “Vonahaqiaqi, nuakolokolomi! Mana omiʼa tovanugweta matami kwayakwayana ovonaya, ‘ʼEguma taha toga Vanue Gwalagwalana ana wawega naʼawatamatamana benaʼe ge taha yani ʼenaʼina, ta ʼesi ʼeguma taha toga Vanue Gwalagwalana ana goula ʼinega naʼawatamatamana e baʼe yani agona.’ \v 17 Ta yavona aqiaqiemi, omiʼa kwavakwavami ta matami kwayakwayana. Tolaʼai tauna yani qiduana? Nage goula, nage Vanue Gwalagwalana, mana vanue nana ana fata be goula nagivegwalea? \p \v 18 “Ta wese ovonaya, ‘ʼEguma taha toga ʼebeveguba ana wawega naʼawatamatamana benaʼe ge yani qiduana, ta ʼesi ʼeguma taha toga naʼawatamatamana nei kavovo ʼinega ʼebeveguba ʼinaya e baʼe yani qiduana. ʼInega luaqiaqiea be tolaʼai niʼa vona fofofolayea, e wese naviaqi.’ \v 19 Omiʼa kwavakwavami! Tolaʼai yani qiduana? Nage nei kavovo, nage ʼebeveguba nana tauna ʼinega nei kavovo nana ana fata nagivegwalea? \v 20 ʼInega ʼeguma taha toga ʼebeveguba ana wawega naʼawatamatamana e ʼinega tauna wese yani qabuna iʼenoʼeno ʼebeveguba nana debanaya ʼidiega ʼawatamatamana. \v 21 Ta wese ʼeguma taha toga Vanue Gwalagwalana ana wawega naʼawatamatamana e tauna wese Yaubada ʼinaya ʼawatamatamana, mana Vanue Gwalagwalana Yaubada ena ʼebetoa. \v 22 \x * \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Md 5:34\x* Ta ʼeguma taha toga mahala ana wawega naʼawatamatamana, e ʼinega tomotau nana Yaubada ana galiva ʼinega ʼawatamatamana, ta wese galiva nana ana Totoa ʼinega ʼawatamatamana. \p \v 23 \x * \xo 23:23 \xt Luvi 27:30; Mai 6:8\x* “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo wese Falisiavo nuakolokolomi. Omiʼa touʼava, mana emi nei kavovo dina emi yani qabudi ʼidiega, ta wese yani goyogoyodi ʼidewani ʼeʼe be, wayove ta wese dobala ʼidiega. Ta luvine toi qiduadi ovenuafanidi, ʼidewani ilivu tunutunuqina be, nuakolokolo be wese gwavubiga. Luaqiaqiemi be yani baʼe qiduadi ona viaqidi, ta wese yani goyona ge ona venuafanidi. \v 24 Ta omiʼa tovanugwetayavo matami kwayakwayana. Ami duʼwa ʼinega kwakwakwa oʼewaʼewa yavuledi, ta yubai qiduana ʼidewana kameli otonetonedi. \p \v 25 \x * \xo 23:25 \xt Mk 7:4\x* “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo wese Falisiavo nuakolokolomi! Omiʼa tovemeahaqila! Mana ami vedi be ami gaeba gwavuna oluʼutudi ta gamona bwavubwavudi. Ta baʼe bwavu nana ana alamani emi ilivu luveifadi kavonaya be vemanuguba be ʼailugu ʼidewani. \v 26 Omiʼa Falisiavo matami kwayakwayana. Ami vedi be wese ami gaeba gamodi ona ʼutu nugwetedi, ʼinega gwavudi wese navevunavunaqa. \p \v 27 \x * \xo 23:27 \xt Via 23:3\x* “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo wese Falisiavo nuakolokolomi! Omiʼa tovemeahaqila, mana omiʼa kavona debaʼunu debana ana ʼita wadawadaeadi ta aqiaqidi, ta gamodia toʼaliga davulidi ta luludi ʼenoʼenova. \v 28 \x * \xo 23:28 \xt Lk 16:15\x* Ta omiʼa wese ʼidewanina, mana ami ʼita aqiaqi otaqina tomotau matadia, ta giwalimia uʼava ta wese luveifana qabudi ʼenoʼeno. \s1 Ieisu simana ʼifoqe adi luvematasabu weaqina \r (Luke 11:47-51) \p \v 29 “Omiʼa luvine ana toveʼitayavo be Falisiavo nuakolokolomi. Omiʼa tovemeahaqila! Lova tubumiavo tovesimasimana nugwenugweidi iluveʼaligidi, ta omiʼa adi gudumayavo ʼidia ʼebenuaveʼavina oviaqidi. Ta wese Yaubada ena tomotau tunutunuqidi iluveawalidi, ta omiʼa adi debaʼunuyavo oveʼivalidi, \v 30 ta ʼinega ovonaya, ‘ʼEguma lova tubudavo edi tutaya kada toatoa, ʼinega ge kada iuledi be Yaubada ena tovesimasimanayavo kada luveʼaligidi.’ \v 31 \x * \xo 23:31 \xt Via 7:52\x* Emi vona baʼe ʼinega taumiega osimana ʼifoqeyemi vonigo omiʼa tovesimasimanayavo adi toluveʼaliga tubudiavo. \v 32 ʼInega omiʼa taudi edi fewayavo nawale ona luʼovoia. \p \v 33 \x * \xo 23:33 \xt Md 3:7; 12:34; Lk 3:7\x* “Omiʼa mwata natunavo! Nage ovonaya be vonigo ami fata ʼaiwe ʼalaʼalainega ona dena, waisa? \v 34 ʼInega tovesimasimanayavo be toalamaniavo wese toveʼitayavo ena vetunedi ʼimia be ʼinega vaidi ona luveʼaligidi, ta vaidi ʼetoluai ʼinaya ona tutuveʼewedi be vaidi emi vanue tafwalolo ʼinaya wayo metametanega ona vunuqa dadanedi, be ʼabaga taha taha ʼidia ona ʼwavi dadanedi. \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Nug 4:8; 2Yani 24:20-21\x* Ta baʼe ʼinega Yaubada ena tomotau tunutunuqidi adi luveʼaliga ana veʼia omiʼa lagatamina nawale ona lobea ʼoloto tunutunuqina Eibolo ana luveʼaliga ʼinega e ana laba Balakaya natuna tunutunuqina Sakalaia ana luveʼaliga ʼinaya. Tauna oluveʼaligia Vanue Gwalagwalana be ʼebeveguba nuanidia. \v 36 Vonahaqiaqi, baʼe luveʼaliga diavona adi veʼia omiʼa baʼe lagatami ona lobea. \s1 Ieisu duvoyavoya me Ielusalema weaqidi \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 “Me Ielusalema ye, me Ielusalema ye! Omiʼa tovesimasimana oluveʼaligidi, ta wese taudi Yaubada vetunedi imai ʼimia oludabodi. Tuta qabuna nuanuagu omiʼa ena gaba vaʼauqimi ona mai kavona kamukamu natunavo fafenega ʼauʼaubodedi, ta onogegu. \v 38 \x * \xo 23:38 \xt 1Kin 9:7-8; Iel 22:5\x* Ta emi noga weaqina Yaubada emi Vanue Gwalagwalana nanogea be navetomotau geqa. \v 39 \x * \xo 23:39 \xt Same 118:26\x* Ta yavonemi, ge wese ona ʼita ʼeviviegu ana laba ona vonaya, ‘Tauna kana awatuboya Yaubada ana wawega maimai.’” \c 24 \s1 Ieisu ena vona Vanue Gwalagwalana ana bwega yavula weaqina \r (Maki 13:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 ʼInega Ieisu webui tautauya Vanue Gwalagwalana ʼinega, ta ana toʼabibodayavo imai be nuanuadi ina veʼitea yani qabuna aqiaqina Vanue Gwalagwalana weaqina. \v 2 \x * \xo 24:2 \xt Lk 19:44\x* Ta Ieisu vonedia, “Baʼe yanidiavo oʼiteʼitedia nawale ina bwega ʼovoidi, be ge taha dabo ena ʼebetoa ʼinaya ona ʼita ʼeviviei.” \s1 Tuta vitana nawale naʼifoqe \r (Maki 13:3-13; Luke 21:7-19) \p \v 3 ʼAbibodanaya Ieisu bwanaga Olibe ʼinaya toabui ta ana toʼabibodayavo imai ʼinaya ivetalaʼaiea ivonaya, “Uvonema, totuta baʼe yani diavona naʼifoqe, ta tolaʼai naveʼebeʼita eu tuta ʼevivi ta wese tuta ana ʼebeluʼovoa weaqina?” \p \v 4 ʼInega Ieisu vonaya, “Ona ʼitamakimi, be yaqisa ge taha toga naʼeuʼauʼavemi, \v 5 \x * \xo 24:5 \xt Md 24:23-24; 1Ion 2:18\x* mana nawale tomotau ʼeala agu wawega ina mai ina vonaya, ‘Yaʼa Keliso Toʼetoyavua!’ ta edi vona ʼinega vaina qabu ina uʼavedi. \v 6 Ta wese vale ona noqolidi avia diʼwemia ta luluvaia weaqidi, ta baʼe yani diavona weaqidi giwalimi ge nahaʼala, mana baʼe yani diavona ina maduʼifoqe, ta ʼabiboda bwaʼobwaʼo ana ʼebeluʼovoa. \v 7 Nawale mali qabu be mali qabu maega ina luavia, ta wese mali diʼwe be mali diʼwe maega ina luavia. Ta botana qiduana ta wese mwaniʼiniʼi naʼifoqe diʼwe taha taha ʼidia. \v 8 Baʼe yani diavona tuta vitadi ana ʼebeveʼale. \p \v 9 \x * \xo 24:9 \xt Md 10:22\x* “ʼInega omiʼa nawale tomotau ina vevoalanemi ta ina kafimi be ina luveʼaligimi. Ta wese mali qabu ina veaviemi mana omiʼa agu tovetumaqanayavo. \v 10 Tomotau ʼeala ʼimiega edi vetumaqana ina nogei, ta ma ediavo taudiega nuanidia ina vesulusuluvedi. Ta wese vevoalana naʼifoqe nuanidia. \v 11 \x * \xo 24:11 \xt Md 24:5,24; 1Ion 4:1\x* Ta wese tovesimasimana ʼeʼeuʼauʼavidi ʼeala ina ʼifoqe ta ina vanugweta veifemi. \v 12 ʼInega ilivu luveifadi naveʼenaʼi, ta tomotau ʼeala edi veyoluba navegoyo. \v 13 \x * \xo 24:13 \xt Md 10:22\x* Ta ʼeguma togama natovoloʼiʼita ana laba tuta ʼebeluʼovoa ʼinaya e tauna ʼetoyavua nalobea. \v 14 \x * \xo 24:14 \xt Md 28:19\x* Ta Yaubada ena ʼEbeluvine valena ina simana dadanea diʼwe taha taha ana tomotauyavo ʼidia, ta ʼabiboda tuta ana ʼebeluʼovoa naʼifoqe.” \s1 Tuta vitana ta ʼebegaululu weaqina \r (Maki 13:14-23; Luke 21:20-24) \p \v 15 \x * \xo 24:15 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x* Ta wese Ieisu vonedi vonaya, “Tovesimasimana Daniela simanea taha yani bwavubwavuna ta wese ʼedugaugaululuna Vanue Gwalagwalana ʼinaya natovolo. (Ta tomeqabu vona baʼe ina avoya luaqiaqiedi be ana alamani ina sali aqiaqiea.) \v 16 Omoʼe tuta nana ʼinaya Iudia ana tomotauyavo luaqiaqiedi be bwanagaya ina dena. \v 17 \x * \xo 24:17 \xt Lk 17:31\x* Ta ʼeguma taha toga selovaya toatoa nalukwayavoni nadena, ta ge nalugu ʼevivi vanuea ena kulufa sabi ʼewana. \v 18 Ta wese toga ena vaoqaya fewafewa ge naʼevivi vanuea ana kwakwalufai sabi ʼewana. \v 19 Tuta omoʼe ʼinaya vivine gamwegamweʼidi be tovesusuyavo nuakolokolodi. \v 20 Yaubada Tamada ʼinaya ona venoqi yaqisa ge ona dena ʼwei ana tutaya ta wese Sabate ʼinaya. \p \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x* “Vonahaqiaqi, omoʼe tutana ʼinaya vita qiduana naʼifoqe, mana bwaʼobwaʼo ana ʼebeveʼale ʼinega be ana laba tuta baʼe ʼinaya ge taha wese vita baʼe ʼidewana daʼifoqe, ta wese tuta maimai ʼinaya vita baʼe ʼidewana ge naʼifoqe ʼevivi. \v 22 Omoʼe vita nana ʼeguma Yaubada ana tuta ge dagivekusei e nawale tomotau qabudi ida ʼaliga. Ta Yaubada ʼaubena dina nagivekusedi ena tomotau vevenuaʼivinidi weaqidi. \v 23 \x * \xo 24:23 \xt Md 24:5\x* Ta omoʼe tutanaya ʼeguma togama ʼiuya navonaya, ‘Uʼitei, baʼe tauna Keliso!’ nage ‘Omoʼe tauna!’ ʼinega vona diavona ge una vetumaqanedi. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt Luve 13:1-3; 2Te 2:8-9; Ve 13:13-14\x* Mana vaina tomotau toʼeuʼauʼava ina vonaya ‘Yaʼa Keliso!’ ta wese ina vonaya ‘Yaʼa tovesimasimana!’ Nawale ina ʼifoqe ta veʼita ʼebenuavoqana ina viaqidi. Ta vonigo ʼeguma adi fata ʼinega wese Yaubada ena tomotauyavo vevenuaʼivinidi ina uʼavedi. \v 25 Ta toʼeuʼauʼava diavona weaqidi niʼa yamaduvonemi, mana nawale ina ʼifoqe ʼimia. \p \v 26 \x * \xo 24:26 \xt Lk 17:23-24\x* “Wese ʼeguma tomotau ina vonemi, ‘Keliso toatoa diʼwe tomotau geqanaya’, ʼinega ge ona tauya. Ta wese ʼeguma ina vonemi, ‘Keliso vanue gamonaya toatoa’, e ge ona vetumaqanedi. \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Md 24:37-39\x* Yaʼa Tomotau Natuna egu mai ʼevivi ana ʼita kavona namala ʼidewani naʼwaia ta mahala naguvesimatalia babaʼau ena ʼebeyayaqega be ena ʼebewebui ʼinaya. \p \v 28 \x * \xo 24:28 \xt Lk 17:37\x* “Yubai ʼaliʼaligina ena ʼebeʼeno niʼa kahalamania, mana omoʼe ʼinaya bwayobwayo ivavaʼauta. \s1 Ieisu ena ʼevivi mai weaqina \r (Maki 13:24-27; Luke 21:25-28) \q1 \v 29 \x * \xo 24:29 \xt Ais 13:10; 34:4; Isi 32:7; Ioe 2:10,31; 2Fit 3:10; Ve 6:12-13\x* ‘Tuta vitana naluʼovoa ta lukwayavonega babaʼau navelovanea, \q2 ta waiʼena ena simatala naʼweu, \q2 be ʼwadiʼwadima mahalega ina avuta, \q2 ta wese yani qabuna waiwaidi mahalaya itoatoa ina dedela.’ \p \v 30 \x * \xo 24:30 \xt Sek 12:10; Ve 1:7; Dan 7:13\x* “Yaʼa Tomotau Natuna, omoʼe tutana ʼinaya ʼebeʼita weaqigu mahalaya naʼifoqe, ta tomotau qabudi bwaʼobwaʼoya ina nuavita ina dou. Ta gawatega ena gelu ʼinega tomotau ina ʼitegu egu waiwai ʼinega be wese egu simatala aqiaqi otaqina ʼinega yamaimai. \v 31 \x * \xo 24:31 \xt 1Kol 15:52; 1Te 4:16\x* Ta tuta nana bea nanunuqa ʼinega egu tovaleʼewayavo ena vetunedi bwaʼobwaʼo ena ʼebeveʼale ʼinega be ena ʼebeluʼovoa ʼinaya ta wese mahalega egu tomotau vevenuaʼivinidi ina vaʼauqidi. \s1 ʼEbevetalatutula mafa \r (Maki 13:28-31; Luke 21:29-33) \p \v 32 “ʼEbevetalatutula mafa ʼinega ena veʼitemi. Tuta nana mafa ʼwaena naveʼale sabi galu ʼinega niʼa oalamania ive ana tuta niʼau vadiʼweda. \v 33 Ta wese ʼidewani ʼeguma baʼe ʼebeʼita diavona niʼa yavonemia ona ʼitedi, e ʼinega ona alamania egu ʼevivi mai ana tuta niʼa vadiʼwea. \v 34 \x * \xo 24:34 \xt Md 16:28\x* Vonahaqiaqi lagata baʼe ge ona ʼaliga ana laba baʼe yani diavona ina ʼifoqe. \v 35 \x * \xo 24:35 \xt Md 5:18\x* Mahala be bwaʼobwaʼo nahawala, ta yaʼa egu vona ge taha ana tufwa nahawala ta ʼesi naʼeno vataya. \s1 Ieisu ena mai ʼevivi ana tuta ge taha toga dahalamania \r (Maki 13:32-37; Luke 17:26-30,34-36) \p \v 36 \x * \xo 24:36 \xt Via 1:7; 1Te 5:1-2\x* “Ge taha toga dahalamania totuta nage toʼaubena ʼinaya ena ʼevivi ena mai, ta wese Yaubada ena tovaleʼewayavo mahalaya ge ida alamania, be wese yaʼa Tomotau Natuna ge eda alamania. Ta ʼesi Tamagu ana ʼaidega alamania. \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Nug 6:5-8\x* Yaʼa Tomotau Natuna egu ʼevivi ana tuta lova Noa ena tutaya ʼidewani. \v 38 Mana Noa ena tutaya tomotau iʼaiʼai be inumanuma ta wese ʼoloto be vivine ivaqivaqi ta wese tomotau natudiavo ivevevaqiedi ana laba Noa ena wagaya gelu. \v 39 \x * \xo 24:39 \xt Nug 7:21-23\x* Ta seuseu luveafedi ʼinega tomotau qabudi idamana, e yaʼa Tomotau Natuna egu mai ʼevivi wese ʼidewani naʼifoqe. \p \v 40 “Tuta nana ʼinaya ʼeguma ʼoloto magilafudi edi bwaʼo ina talatalaqa ʼinega taha ʼidiega ena ʼebeʼewea ta taha natoa. \v 41 Ta wese vivine magilafudi ʼabwaga ina dabidabi ʼinega taha ʼidiega ena ʼebeʼewea ta taha natoa. \v 42 \x * \xo 24:42 \xt Md 25:13\x* ʼInega ona ʼitamaki aqiaqiemi mana yaʼa emi Kaiwabu egu ʼevivi mai ana tuta ge oda alamania. \v 43 \x * \xo 24:43 \xt Lk 12:39-40; Ve 16:15\x* Ona nuaveʼavinia, ʼeguma tonivanue nahalamania totuta tovanawala nalugu ena vanuea, e vonahaqiaqi me ena ʼivaʼavaʼata natoatoa, ʼinega tovanawala nana ge ana fata ena vanue naqeuni ta nalugu. \v 44 ʼInega omiʼa wese ʼidewani me emi ʼivaʼavaʼata ona toatoa, mana tuta nana ʼinaya tomotau ina vonaya, ‘Ge wese namai!’ e ʼinega yaʼa Tomotau Natuna ena luveafedi ena ʼifoqe. \s1 Tofewa ena gwavubiga ta ena gwavuʼai weaqina \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 “ʼEguma taha tofewa ma ana vetumaqana ta me ena alamani toatoa, ʼinega tauna ena kaiwabu navenuaʼivinea be enavo naʼitamakidi ta wese adi ʼabwaga naneidi ʼaubena ʼaidega ʼaidega ʼidia. \v 46 Ta tuta nana ena kaiwabu naʼevivi namai ʼinega tofewa nana ana veyoveyoa naʼitea viaviaqa aqiaqiea, e ʼinega weaqina naqaiawa. \v 47 \x * \xo 24:47 \xt Md 25:21,23\x* Yavona aqiaqiemi, baʼe kaiwabu nana ena kulufa be wese ena kaikaiwabu qabudi ena tofewa nimanaya nahaʼudi be naʼitamakidi. \p \v 48 “Ta ʼeguma tofewa nana naveilivu veifa ta navonaya, ‘Egu kaiwabu tauya ta nawale gigiveʼoveʼo’, \v 49 ʼinega veʼale enavo vunuqidi, ta tovekwavakwava ʼebeʼewedi imai ta maega iʼaiʼai ta wese inumanuma. \v 50 Ta tuta nana ena kaiwabu naʼevivi namai ʼinega naluveafea ta ena ilivu veifana naʼitedi. \v 51 ʼInega navunuqia be naʼwavinia naʼifoqe touʼava edi diʼwe ʼinaya, ta omoʼe ʼinaya touʼava dina maega adi luvematasabu ʼaidegana ina lobea, ʼinega tauna nadou be alana navetalakikokiko.” \c 25 \s1 Vona sesebai iahaba teni weaqidi \p \v 1 \x * \xo 25:1 \xt Ve 19:7; Lk 12:35\x* Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Mahala ena ʼEbeluvine baʼe ʼidewana: Iahaba adi yau teni edi lamufa iʼewedi itauya tovaqi meʼolotona ena vaqi ʼabwagana weaqina sabi ʼitana. \v 2 ʼIdiega adi yau faibi kwavakwavadi ta wese faibi me edi alamani. \v 3 Tovekwavakwava dina edi lamufa gebu ana goʼila ana luvetomana ida ʼewei. \v 4 Ta toalamani dina edi goʼila ma botolina iʼewedi edi lamufa ana luvetomana weaqidi. \v 5 Ta tovaqi meʼolotona iʼiveʼoveʼo, ʼinega iahaba teni dina matadi dunedune ʼabo iʼeno motaiva. \p \v 6 “ʼInega tou gamonaya taha tomotau gaba vonaya, ‘Ei qabumi oyaʼitoto, tovaqi nana niʼa maimai ʼinega kaʼitei kaʼebeʼewei!’ \v 7 ʼInega iahaba diavona iyaʼitoto edi lamufa sabi giaqiaqiedi. \p \v 8 “Ta kwavakwava dina ediavo ivenoqiedi ivonaya, ‘Emavo, lamufa ana goʼila dibuna oda neima mana ema simatala moʼita naʼweu.’ \p \v 9 “Ta toalamani dina ivona ʼeviviedi ivonaya, ‘ʼEguma ema goʼila dibuna ana neimi e ʼinega imaʼa ana kusa, ʼinega ona tauya tovegimwaneavo ʼidia be emi goʼila ona gimwanea.’ \v 10 Ta tuta nana itautauya sabi gimwane, ʼinega tovaqi nana ʼifoqe ta taudi niʼau iʼivaʼavaʼata maega ilugu vaqi ʼabwagana weaqina. Ta ʼawa iguduya. \p \v 11 \x * \xo 25:11 \xt Lk 13:25-27\x* “Ta ʼabiboda iahaba kwavakwava dina iʼevivi imai ivonaya, ‘Kaiwabu, ʼawa usiwaʼei ta ana lugu wai.’ \p \v 12 \x * \xo 25:12 \xt Md 7:23\x* “ʼInega tovaqi nana edi vona veʼevivia vonaya, ‘Yavona aqiaqiemi, yaʼa ge eda alamanimi.’” \p \v 13 \x * \xo 25:13 \xt Md 24:42\x* Ieisu ena vona luʼovoia ʼinega ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Ona ʼitamaki aqiaqiemi, mana egu ʼevivi ana ʼaubena be ana tuta ge oda alamania. \s1 Vona sesebai tofewa toidi weaqidi \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 “Mahala ena ʼEbeluvine wese baʼe ʼidewani. Taha kaiwabu nuanuana natauya mali diʼwea, ʼinega ena tofewayavo gaba vaʼauqidi imai ta vonedi ena ʼebeluvine ina ʼitamakia. \v 15 \x * \xo 25:15 \xt Lom 12:6\x* ʼInega ena tofewa mane ma kodekodena adi yau faibi neia, ta wese tofewa taha mane ma kodekodena magilafuna neia, ta wese tofewa vetoina mane ma kodekodena ʼaigedana neia, mana toi dina edi waiwai ta wese edi alamani ana fata ʼinega neidi, e ʼabiboda kaiwabu nana nogedi ta tauya. \p \v 16 “ʼInega tofewa nana mane ma kodekodena ana yau faibi lukwayavonega vefewedi, ta adi luvetomana wese mane ma kodekodena ana yau faibi lobedi. \v 17 Ta tofewa vemagilafuna wese ʼidewani mane ma kodekodena magilafuna vefewedi, ʼinega ana luvetomana kodekode magilafuna wese lobedi. \v 18 Ta tofewa vetoina mane ma kodekodena ʼaidegana ʼeweaya, e tauna bwaʼobwaʼo alei ta ena kaiwabu ena mane ivuya gamonaya. \p \v 19 “Ta edi kaiwabu tufwana tuta kuena diʼwe nana ʼinaya toatoa, ta ʼinega ʼevivi mai. ʼInega ena tofewayavo wese gaba vaʼauqidi mana nuanuana nahalamania maʼoda ena mane ivefewa ʼaiqedi. \v 20 ʼInega tofewa nana mane ma kodekodena ana yau faibi mai be ana luvetomana mane ma kodekodena ana yau faibi wese miedi ta vonaya, ‘Kaiwabu, oʼa mane ma kodekodena ana yau faibi uneigu, ta yaʼa yavefewea ʼinega wese mane ma kodekodena faibi adi luvetomana yalobea, e ʼinega eu mane ma kodekodena teni baʼe.’ \p \v 21 \x * \xo 25:21 \xt Md 24:45-47; Lk 16:10\x* “Ta kaiwabu nana vonaya, ‘Aqiaqina, oʼa tofewa aqiaqiu ta ma au vetumaqana, mana oʼa uvetafewa yani goyona ʼidiega, e ʼinega yani agodi ena neiu ta una luvinedi be una ʼitamakidi. Baʼe ʼinega una lugu mahalaya ta kana qaiawa vataya.’ \p \v 22 “ʼInega tofewa nana lova mane ma kodekodena magilafuna ʼewedi lugu mai ena kaiwabu ʼinaya, ta vonaya, ‘Kaiwabu, lova mane ma kodekodena magilafuna uneigu, ta mane nana yavefewea, ʼinega wese mane ma kodekodena adi yau magilafuna adi luvetomana yalobea, e ʼinega eu mane ma kodekodena foa baʼe.’ \p \v 23 “ʼInega kaiwabu nana vonaya, ‘Aqiaqina, oʼa tofewa aqiaqiu ta ma au vetumaqana, mana niʼau uvetafewa yani goyona ʼidiega, e ʼinega yani agodi ena neiu ta una luvinedi be una ʼitamakidi. Baʼe ʼinega una lugu mahalaya ta kana qaiawa vataya.’ \p \v 24 “ʼInega tofewa vetoina ena mane ma kodekodena ʼaidegina lugu mai ta vonaya, ‘Kaiwabu, yahalamania oʼa lumaqimaqiʼai ʼavau, ta eu kaikaiwabu uʼewaʼewa kavovodi mali tomotau edi fewa ʼidiega. \v 25 ʼInega yamwaniniveu ta yatauya eu mane ma kodekodena ʼaidegina bwaʼobwaʼo gamonaya yaivuya, e eu mane baʼe.’ \p \v 26 “Ta ena kaiwabu lugwaeyea vonaya, ‘Tofewa luveifau ta gwavuʼai otaqiu, ualamanigu vonigo egu kaikaiwabu yaʼeweʼewea mali tomotau edi fewa ʼinega. \v 27 Ta ʼesi luaqiaqieu ʼeguma mane nana uda aʼuya mane ana vanue ʼinaya, be ʼinega ʼitagana ma ana luvetomana eda lobea, ta gebu.’ \p \v 28 “ʼInega ena tofewayavo vaina ʼidia vonaya, ‘Baʼe ʼolotona ʼinega mane ma kodekodena ʼaidegina ona ʼewei be ona neia tauna ʼoloto nana mane ma kodekodena teni ʼinaya.’ \p \v 29 \x * \xo 25:29 \xt Md 13:12; Mk 4:25; Lk 8:18\x* “Yavona aqiaqiemi, tomeqabu tolaʼai niʼa iʼewea ta ivefewa aqiaqiea, e taudi nawale adi luvetomana wese ina lobea, ʼinega naveago vaʼine. Ta tomeqabu ge ma adi vetumaqana toyani goyona ʼidia ʼenoʼeno nawale naʼwaiva ʼidiega. \v 30 \x * \xo 25:30 \xt Md 8:12; Lk 13:28\x* ʼInega kaiwabu nana ena tofewayavo vonedi tofewa luveifana ina fela ʼifoqeyea diʼwe velovelovanina ʼinaya. Ta omoʼe ʼinaya nadou ta alana navetalakikokiko. \s1 Ieisu totoa bwaʼobwaʼo qabudi nawale nagivutuqidi \p \v 31 \x * \xo 25:31 \xt Md 16:27; 19:28\x* “Yaʼa Tomotau Natuna nawale egu simatala aqiaqi otaqina ʼinega egu tovaleʼewayavo maega ana mai, be ʼinega agu galiva kaikaiwabuna ʼinaya ena toabui sabi givutuqa. \v 32 \x * \xo 25:32 \xt Isi 34:17; Ve 20:11-13\x* Be tomotau bwaʼobwaʼoya ina vaʼauqidi ina mai mataguya be ena aʼuvidividinidi ʼidewani sifi adi toʼitamaki aʼuvidividinidi goti ʼidiega. \v 33 Be tomotau tunutunuqidi ena givutuqidi agu ʼataqia ta veiveifadi agu kelia. \p \v 34 “ʼInega yaʼa Kini luaqiaqiegu taudi agu ʼataqia itoatoa ena vonedia, ‘Omiʼa Tamagu ena veyoluba ʼayanaya otoatoa ona qaiawa. Omai, ta ena ʼEbeluvine ona ʼewea. Baʼe ʼEbeluvine nana lova kuyavata qabudi adi ʼivaʼavaʼata ʼunu ʼinega Yaubada ʼivaʼavaʼaia weaqimi. \v 35 \x * \xo 25:35 \xt Ais 58:7\x* Mana lova ʼai weaqina yabotana ta oveʼainigu, wese magagu luayahaya ta ovenumegu, ta wese ge oda alamanigu, ta tua oʼebeʼewegu yamai emi vanuea. \v 36 Ta wese ge agu kalekomo ta ovekalekogu, be wese yavevihiqa ta oʼitamakigu, ta wese vanue ʼebeyoqona ʼinaya yatoatoa ta ovayausigu.’ \p \v 37 “ʼInega tunutunuqi dina ʼiguya ina vonaya, ‘Kaiwabu, totutaya aʼiteu ma botaniu ta aveʼainiu, ta wese totutaya magau luayahaya ta goʼila aneiu? \v 38 Totutaya avemwageyeu ema ʼabagaya ta tua agabeu umai vanuea? Totutaya aʼiteu ge au kalekomo ta avekalekou? \v 39 Ta totutaya ma au vihiqa aʼiteu? Ta wese totutaya vanue ʼebeyoqona ʼinaya utoatoa ta avayausiu?’ \p \v 40 \x * \xo 25:40 \xt Vos 19:17; Md 10:42; Mk 9:41\x* “ʼInega ena vonedi, ‘Vonahaqiaqi, ʼeguma tomotau kavokavovo niʼa oiuledi, e ʼinega yaʼa wese niʼau oiulegu.’ \p \v 41 \x * \xo 25:41 \xt Md 7:23\x* “Ta taudi agu kelia itoatoa ena vonedia, ‘Onogegu! Omiʼa tawa Yaubada vona veʼalatemi be vematasabu qiduana ona lobea, ʼinega ona tauya ʼaiwe ʼalaʼalata vataya ʼinaya. Omoʼe diʼwe nana lova Yaubada niʼa ʼivaʼavaʼata vatayea Seitani me ena tofewayavo weaqidi. \v 42 Mana lova yabotana ta gebu oda veʼainigu, ta wese magagu luayahaya ta goʼila ge oda neigu. \v 43 Ta lova yavewagawaga yamai emi ʼabagaya ta ge oda ʼebeʼewegu emi vanuea, be oʼitegu ge agu kalekomo ta ge oda vekalekogu, ta wese yavevihiqa be vanue ʼebeyoqona ʼinaya yatoatoa ta ge oda vayausigu.’ \p \v 44 “ʼInega taudi egu vona baʼe ina veʼiei ina vonaya, ‘Kaiwabu, totuta aʼiteu ma botaniu nage magau luayahaya? Ta totutaya uvewagawaga umai ema ʼabagaya? Totutaya aʼiteu ge au kalekomo? Ta totutaya uvevihiqa? Ta wese totutaya vanue ʼebeyoqona ʼinaya utoatoa ta gebu ada iuleu?’ \p \v 45 “ʼInega ena vonedi, ‘Yavona aqiaqiemi, lova tuta nana tomotau ge adi wawa ʼenaʼina baʼe vita diavona ilobedi ta omiʼa ge oda iuledi, ʼinega wese yaʼa ge oda iulegu.’ \v 46 \x * \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Ion 5:29\x* ʼInega todewa kavokavovo edi ilivu veifana weaqina ina tauya visiqa vataya ʼinaya, ta ʼesi taudi tunutunuqidi yawai vataya ina lobea.” \c 26 \s1 Toluvineavo nuanuadi Ieisu ina luveʼaligia \r (Maki 14:1-2; Luke 22:1-2; Ioni 11:45-53) \p \v 1 Tuta nana Ieisu ana toʼabibodayavo yani qabuna tuta ena ʼebeluʼovoa weaqina veʼitedi gumwala ʼinega vonedi vonaya, \v 2 \x * \xo 26:2 \xt ʼIfo 12:1-27; Md 20:18\x* “Niʼa oalamania ʼaubena magilafuna nagumwala ʼinega ʼAuvivia Sagalina naveʼale, be ʼinega agu tosuluva naneiegu agu aviayavo ʼidia, be ʼetoluai ʼinaya yaʼa Tomotau Natuna ina tutuveʼewegu.” \p \v 3 Ta baʼe tuta nana ʼinaya toveguba qiduqiduadi be ʼabaga ana tovanugwetayavo ivaʼauta toveguba edi tovanugweta Kaiafa ena vanuea. \v 4 ʼInega adi ʼaidega idima govaqa maʼoda ʼwaivega Ieisu ina kafi ʼaiqei ʼabo ina luveʼaligia. \v 5 Ta ivonaya, “Ge ʼAuvivia Sagalina ana tuta ʼinaya Ieisu kana kafia, mana ʼeguma ʼidewani nawale tomotau diadi navilea ta ina manini ʼidaya.” \s1 Vavine taha Ieisu dedeʼwega iwaqia ʼabaga Bedani ʼinaya \r (Maki 14:3-9; Luke 22:3-6) \p \v 6 Ieisu Bedani ʼinaya toatoa Saimoni ena vanuea, tauna lova toʼwagota taha. \v 7 \x * \xo 26:7 \xt Lk 7:37-38\x* Ta ʼai ana tuta ʼinaya taha vavine me ena dedeʼwa mai lugu vanuea, ta dedeʼwa nana ana maisa qiduana ma botolina viaviaqina alabasita ʼinega. Ta vavine nana baʼe dedeʼwa nana iwaqia Ieisu debanaya. \p \v 8 Ta tuta nana Ieisu ana toʼabibodayavo vavine nana ena viaqa Ieisu ʼinaya iʼitea ʼinega ilugwaeyea ivonaya, “Tolaʼai weaqina dedeʼwa uiwaqa kavovoi mana ana maisa gegoyo? \v 9 Luaqiaqiea be dedeʼwa nana davegimwaneyea be ana veʼia agona daʼewea be davewilaʼayea lukwalukwa ʼidia.” \p \v 10 Ieisu edi nuanua niʼa alamania ta vonaya, “Gebu vavine ona lugwaeyei mana baʼe yani aqiaqi otaqina ʼiguya viaqia. \v 11 \x * \xo 26:11 \xt Luve 15:11\x* Lukwalukwa dina tuta qabuna maega otoatoa, ta yaʼa ge tuta kuena omiʼa maega kana toatoa. \v 12 Tuta nana vavine baʼe ʼwafigu dedeʼwega iwaqia, ʼinega ʼivaʼavaʼaigu agu tavuna weaqina. \v 13 Yavona aqiaqiemi, maʼinaya Valegu ina lugaihi dadanea diʼwe taha taha bwaʼobwaʼo debanaya, e omoʼe ʼinaya wese vavine baʼe ena viaqa ʼiguya ina veluluʼuyayea ʼinega tomotau ina nuaveʼavinia.” \s1 Iudasa nuanuana Ieisu nasuluvea \r (Maki 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Ieisu ena vona baʼe luʼovoia ʼinega Tuwelo dina ʼidiega taha ana wawa Iudasa Isakaliota tauya toveguba qiduqiduadi ʼidia, \v 15 \x * \xo 26:15 \xt Sek 11:12; Ion 11:57\x* ʼinega vonedi vonaya, “ʼEvisa veʼia ona neigu ʼeguma Ieisu ena veʼineiea ʼimia?” ʼInega mane siliba ana yau 30 ineia. \v 16 E tuta baʼe ʼinega Iudasa tuta aqiaqina vewaʼia be ʼinega Ieisu nasuluvea ʼidia ʼabo ina kafia. \s1 Ieisu ma enavo ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga iʼainia \r (Maki 14:12-21; Luke 22:7-13,21-23; Ioni 13:21-30) \p \v 17 \x * \xo 26:17 \xt ʼIfo 12:14-20\x* Beledi ge ana isitimo Sagalina ana ʼaubena nugweta ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo imai ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, maʼinaya nuanuau ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana ana ʼivaʼavaʼaia weaqiu?” \p \v 18 ʼInega Ieisu vonaya, “Ona tauya Ielusalema ʼinaya, ta taha ʼoloto ona ʼita ʼinanea ta ona vonea. Ema toveʼita ena vona baʼe ʼidewani: Egu tuta niʼa mai ta nuanuagu ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga ma agu toʼabibodayavo eu vanuea ana ʼai.” \v 19 E toʼabiboda dina Ieisu ena vona imatayagea, ʼinega ʼoloto nana ena vanuea ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga iʼivaʼavaʼaia. \p \v 20 ʼInega lavilavi otaqaya Ieisu Tuwelo dina maega ilugu, ʼabo ʼabwaga nana iʼai. \v 21 Ta tuta nana iʼaiʼai ʼinega Ieisu vonaya, “Egwavo, yavona aqiaqi ʼimia, nawale taha ʼimiega nasuluvegu.” \p \v 22 Ieisu ena vona baʼe weaqina nuadi vita aqiaqi, ʼinega ʼaidega ʼaidega Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, togama, nage yaʼa?” \p \v 23 \x * \xo 26:23 \xt Same 41:9\x* Ta Ieisu vonedia, “ʼOloto nana tauna maega gaeba ma duʼwana gamonaya ama beledi aʼauʼaubwaʼuya ta aʼaiʼai, e tauna nawale nasuluvegu. \v 24 Yaʼa Tomotau Natuna nawale ʼaliga ana ʼedega ena tauya ʼidewani lova Buki Nugwenugweina ʼinaya maduvonayea, ta tauna agu tosuluva nana nuakolokolona, ta ʼesi luaqiaqiea ʼeguma lova inana ge ida venatunei.” \p \v 25 ʼInega ana tosuluva, Iudasa vonaya, “Kaiwabu, toʼoloto, nage yaʼa?” \p ʼInega Ieisu voneaya, “Niʼa tauʼuyega usimanayeu.” \s1 Kaiwabu ena ʼai ʼebenuaveʼavina \r (Maki 14:22-26; Luke 22:14-20; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 26 Nawale iʼaiʼai ʼinega Ieisu beledi ʼewei ta vona veyolubea ʼinega gitomwea ʼabo ana toʼabibodayavo neidi, vonedia, “Baʼe ʼwafigu, ta ona ʼewei ona ʼai.” \v 27 ʼAbiboda ʼoine ma vedina wese ʼewei ʼinega lukaiwa Yaubada ʼinaya ʼabo neidi ta vonaya, “Qabumi ona numea, \v 28 \x * \xo 26:28 \xt Sek 9:11; ʼIfo 24:8; Iel 31:31-34; 1Kol 10:16\x* baʼe sulaligu inoinoqa luvine vauvauna weaqina, ta sulala nana tomotau qabumi emi luveifana ana nuataqo weaqina. \v 29 Ta yavonemi, ge wese ʼoine ena numa ʼeviviei ana laba omiʼa maega ʼoine vauvauna kana numea Tamagu ena ʼEbeluvine ʼinaya.” \v 30 \x * \xo 26:30 \xt Lk 22:39; Ion 18:1\x* ʼAi gumwala ʼinega ʼevosi taha iʼevosiea ʼabo iʼifoqe ta iʼwatovu bwanaga Olibe ʼinaya. \s1 Ieisu madusimanea Fita ena vegeqa weaqina \r (Maki 14:27-31; Luke 22:31-34; Ioni 13:36-38) \p \v 31 \x * \xo 26:31 \xt Sek 13:7; Ion 16:32\x* Ta Ieisu vonedi vonaya, “Baʼe velovana nana ʼinaya qabumi ona dena ta ona nogegu ʼidewana Buki Nugwenugweina ena vona vonaya, \q1 ‘Toʼitamaki sifi ena luveʼaligia \q2 be sifi qabudi ina yavula dadana.’ \p \v 32 \x * \xo 26:32 \xt Md 28:7,16\x* “Ta egu yaʼitoto ʼevivi ʼaligega ʼabibodanaya ena nugweta ena tauya Galili ʼinaya, ta omiʼa ona ʼabibodegu ona wai.” \p \v 33 ʼInega Fita vona ʼevivi vonaya, “ʼEguma nawale qabudi ina dena ʼiuyega, yaʼa agu ʼaidega ena toa.” \p \v 34 \x * \xo 26:34 \xt Md 26:69-75\x* ʼInega Ieisu Fita vonea vonaya, “Yavona aqiaqieu, velovana baʼe ʼinaya nawale una vegeqegu ana yau toi, ta ʼabiboda kamukamu nadou.” \p \v 35 Ta Fita vonaya, “Kaiwabu, ge ena vegeqeu! ʼEguma ina luveʼaligiu yaʼa wese maega ina luveʼaligigu.” Ta toʼabibodayavo qabudi edi vona wese ʼidewani. \s1 Gedesemani ʼinaya Ieisu noqinoqi Tamana ʼinaya \r (Maki 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 ʼInega Ieisu ma ana toʼabibodayavo itauya diʼwe taha ana wawa Gedesemani ʼinaya, ta vonedi vonaya, “Baʼidia ona toatoa, ta yaʼa yatautauya ena venoqi Yaubada ʼinaya.” \p \v 37 ʼInega Ieisu Fita ta wese Sebedi natunavo magilafudi ʼebeʼewedi itauya tufinaya. ʼInega Ieisu me ena giwali visiqa ta me ena nuavita vonedi vonaya, \v 38 \x * \xo 26:38 \xt Ion 12:27\x* “Giwaligu visivisiqa qiduana, ta agu lutonova luveifa otaqa, ʼinega baʼidia ona toatoa ta ge matami nadune.” \p \v 39 ʼInega Ieisu vanaqo ta givelukabwebwe venoqi vonaya, “Tamagu ye, ʼeguma ana fata visiqa vedina baʼe ʼiguyega una ʼewa yavulea, ta gebu yaʼa egu nuanua ta ʼesi oʼa eu nuanua ʼidewana ena viaqia.” \p \v 40 ʼInega ʼevivi ana toʼabibodayavo toidi ʼidia ta ʼitedi iʼeno motaiva, ta Ieisu Fita divanoya, vonaya, “Tolaʼai weaqina oʼenoʼeno! Maʼoda, nage ge ami fata be tuta kukusana namo oda vevekova ta oda baʼebaʼeyegu, waisa?” \v 41 Ta wese vonedi vonaya, “Luaqiaqiemi be matami ge nadune ta ʼesi ona vevenoqi be ʼinega Seitani ge nasitonovimi. Vonahaqiaqi, niboanimi nuanuana, ta ʼwafimi dawalili.” \p \v 42 ʼInega Ieisu tuta vemagilafuna naqo ʼevivi sabi venoqi vonaya, “Tamagu, vonahaqiaqi ʼeguma ge taha wese ʼeda daʼenoʼeno tomotau adi ʼetoyavua weaqina, ʼinega baʼe visiqa vedinega ena numa be yaqisa eu nuanua ena viaqia.” \p \v 43 Ta Ieisu wese ʼevivi ana toʼabibodayavo ʼidia ʼinega lobedi iʼeno motaiva, mana matadi tawa dunedune. \v 44 ʼInega tuta vetoina wese ʼevivi sabi venoqi, ta tawadega maʼoda venoqi ʼaiqa wese luʼeviviea ʼidewani. \p \v 45 Ta wese ʼevivi ana toʼabibodayavo divanodi vonaya, “Maʼoda, nage nawale oʼenoʼeno ta oveveyawai, waisa? Oʼitei, yaʼa Tomotau Natuna egu tuta tawa ʼifoqe be ina veʼineiegu tomotau luveifadi ʼidia. \v 46 \x * \xo 26:46 \xt Ion 14:31\x* Oyaʼitoto katauya, mana agu tosuluva maimai.” \s1 Ieisu ikafia \r (Maki 14:43-50; Luke 22:47-53; Ioni 18:3-12) \p \v 47 Ta Ieisu nawale vonavona, ʼinega taha ʼoloto Tuwelo dina ʼidiega tauna Iudasa qabu qiduana maega iʼifoqe. Ta baʼe qabu diavona toveguba qiduqiduadi be wese ʼabaga ana tovanugwetayavo edi luvine ʼinega ivetunedi imai Ieisu ana kafi weaqina me edi kefata be wese me edi gita. \v 48 Ta Iudasa toluavia niʼa vonedia, “Tomotau nana nawale ena talafafea e tauna Ieisu, ʼinega ona kafia.” \v 49 ʼInega tauya tunutunuqina Ieisu ʼinaya vonaya, “Kaiwabu, kaiwa!” ʼinega talafafea. \p \v 50 Ta Ieisu vonaya, “Iagu, tolaʼai nuanuau una viaqia ase uviaqa kwayavoni.” ʼInega toluavia imai Ieisu ʼinaya ʼabo ikafia. \p \v 51 \x * \xo 26:51 \xt Ion 18:26\x* ʼInega taha ʼoloto Ieisu ena qabu ʼinega ena kefata siwaia ta toveguba edi tovanugweta ena tofewa teniqana ʼilaufea. \v 52 \x * \xo 26:52 \xt Nug 9:6; Ve 13:10\x* Ta Ieisu ʼoloto nana vonea, “Taʼiwa! Eu kefata una aʼuʼeviviea ana umaya, mana toluaviayavo taudi luaviayega iʼaliʼaliga. \v 53 Ona alamania vonigo ʼeguma nuanuagu Tamagu ʼinega ena noqi iula weaqina, e nawale ena tovaleʼewa qabu ago vaʼinedi navetunedi ʼiguya. \v 54 Ta gebu, mana ʼeguma ʼidewanina ʼinega maʼoda Buki Nugwenugweina ena simana weaqigu ana aqiaqi naʼifoqe ʼaiqa?” \p \v 55 \x * \xo 26:55 \xt Lk 19:47; 21:37\x* ʼInega Ieisu ana tokafi qabudi vonedi vonaya, “Nage yaʼa kavona tovanawala taha, ʼinegana me emi kefata be wese me emi gita omai sabi vunuqigu? Lova ʼaubena qabuna ʼidia Vanue Gwalagwalana ʼinaya yatoatoa ta yaveveʼita tomotau ʼidia, ta tolaʼai weaqina ge oda kafigu tuta diavona ʼidia? \v 56 Ta baʼe yani diavona iʼifoqe be ʼinega tovesimasimanayavo edi simana Buki Nugwenugweina gamonaya ana vonahaqiaqi naʼifoqe.” \p ʼInega ana toʼabibodayavo qabudi Ieisu inogei ta idena. \s1 Ieisu tovolo me Diu edi kaniselayavo ʼiawadia \r (Maki 14:53-65; Luke 22:54-55,63-71; Ioni 18:13-14,19-24) \p \v 57 Qabu diavona Ieisu niʼau ikafia ta imiea toveguba edi tovanugweta ana wawa Kaiafa ʼinaya, ta wese luvine ana toveʼitayavo be ʼabaga ana tovanugwetayavo niʼa ivaʼauta ena ʼabagaya. \v 58 Fita tufwana luluvaiega Ieisu talaʼobea ta mai toveguba edi tovanugweta ena ʼabagaya, ʼinega lugu ta toabui Vanue Gwalagwalana ana toʼitamakiavo maega ʼebekotu diʼwenaya be vonigo Ieisu ana luvine nanoqolia. \v 59 Taudi toveguba qiduqiduadi ta wese kaniselayavo nuanuadi Ieisu ana toveʼewayavo ina lobedi be edi ʼeuʼauʼava ʼinega Ieisu ina luveʼaligia. \v 60 ʼInega tomotau ʼeala imai, ta edi uʼava ʼinega toluvineavo ge adi fata be Ieisu ina luvinei mana uʼava dina ivegoʼila. \p Ta ʼabiboda ʼoloto magilafudi imai itovolo, \v 61 \x * \xo 26:61 \xt Ion 2:19-21\x* ta ivonaya, “Ieisu lova vonaya, ‘Agu fata be Yaubada ena Vanue Gwalagwalana ena qeu yavulea, be ʼaubena toi ʼidia ena yoqona ʼeviviea.’” \p \v 62 ʼInega toveguba edi tovanugweta agona tovolo ta vonaya, “Tomotau omoʼe edi veʼewa ʼiuya niʼau unoqolia, waisa? ʼInega ʼevisa eu veʼia?” \v 63 \x * \xo 26:63 \xt Ais 53:7; Md 27:12\x* Ta Ieisu ge taha vona daʼinanei. \p ʼInega toveguba nana wese Ieisu vonea vonaya, “Uvonahaqiaqi Yaubada mayawaina matanaya, nage oʼa Toʼetoyavua ta Yaubada Natuna, nage gebu?” \p \v 64 \x * \xo 26:64 \xt Same 110:1; Dan 7:13; Md 24:30\x* ʼInega Ieisu vonea, “Niʼau benaʼe uvona, ta wese yavonemi vonigo yaʼa Tomotau Natuna nawale ona ʼitegu Tovewaiwai otaqa ana ʼataqia ena toatoa be wese mahalega waumana debanega ena mai.” \p \v 65 \x * \xo 26:65 \xt Md 9:3; Ion 10:33\x* ʼInega toveguba edi tovanugweta diana vila veiveifea e taunega ana kaleko kuena abuya ta vonaya, “Ena vona veifana niʼa onoqolia. Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼe ena vona ʼinega taunega givaneyea kavona tauna Yaubada. Taʼiwa, ge taha wese toveʼewayavo ina vonavona ena luveifanayavo weaqidi. \v 66 \x * \xo 26:66 \xt Luvi 24:16; Ion 19:7\x* Maʼoda emi nuanua Ieisu weaqina?” \p Ta taudi ivonaya, “Luaqiaqiea be naʼaliga, mana me ena luveifana!” \v 67 \x * \xo 26:67 \xt Ais 50:6; 53:5\x* ʼInega ʼiawana igidaʼwea ta ivunuqa dadanea nimadiega, ta wese vaina iʼauʼaeʼaea, \p \v 68 ta ivonavonaya, “ʼEguma oʼa vonahaqiaqi Toʼetoyavua ʼinega usimana ʼifoqe ʼimaya togama vunuvunuqiu.” \s1 Fita Ieisu vegeqea \r (Maki 14:66-72; Luke 22:56-62; Ioni 18:15-18,25-27) \p \v 69 Fita nawale toatoa ʼebekotu diʼwenaya, ʼinega tofewa iahaba taha ʼifoqe mai ta vetalaʼaiea vonaya, “Oʼa wese lova Ieisu Galili ʼolotona maega oluluyaba dadana, waisa?” \p \v 70 Ta tomotau qabudi matadia Fita vegeqa vonaya, “Baʼe yani nana uveveqaeyea yaʼa ge eda alamania.” \p \v 71 ʼInega ʼifoqe masuʼedanaya ta taha wese iahaba ʼitea Fita ʼinega vonaya, “ʼOloto omoʼe lova Ieisu Nasaleta ʼolotona maega itoatoa.” \p \v 72 ʼInega wese Fita vegeqa ta ʼawatamatamana vonaya, “Baʼe ʼoloto nana yaʼa ge eda alamania.” \p \v 73 Ge tuta kuena ʼabibodanaya vaina ʼoloto itovotovolo Fita diʼwenaya ta ivoneaya, “Vonahaqiaqi, oʼa Ieisu taha ena tomotau, mana bonau ana noqola kavona me Galili bonadi.” \p \v 74 ʼInega Fita vonaya, “Tamada! ʼOloto baʼe yaʼa ge eda alamania! ʼEguma egu vona ge vonahaqiaqi nawale Yaubada naluvematasabugu.” \p Tuta omoʼe ʼinaya kamukamu dou. \v 75 \x * \xo 26:75 \xt Md 26:34\x* ʼInega Fita Ieisu ena vona nuaia, “Oʼa nawale tuta toi ana yau una vegeqegu, ta ʼabiboda kamukamu nadou.” ʼInega Fita me ena nuavita ʼifoqe ʼabagaya ta dou. \c 27 \s1 Ieisu itauyea Failato matanaya \r (Maki 15:1; Luke 23:1-2; Ioni 18:28-32) \p \v 1 Niʼa mahala vulihia ʼinega toveguba qiduqiduadi wese ʼabaga ana tovanugwetayavo qabudi iluvine vonigo Ieisu ina luveʼaligia. \v 2 ʼInega Ieisu nimana iyoqonia itauyea me Loma edi gavana Failato ʼinaya nuanuadi ina keiea be liuna ina baia ta Ieisu naluvinei ʼaliga ʼinaya. \s1 Iudasa ena ʼaliga \r (Viaqa 1:18-19) \p \v 3 Tuta nana Iudasa nuana ʼeqaʼuya vonigo Ieisu ina luveʼaligia, ʼinega nuagivila ta nuanuana siliba 30 dina nanei ʼeviviedi toveguba qiduqiduadi be ʼabaga ana tovanugwetayavo ʼidia, \v 4 ʼinega tauya ʼidia ta vonaya, “luveifana niʼa yaviaqia, mana ʼoloto aqiaqina yasuluvea ʼimia.” \p Ta ivona ʼeviviea, “Imaʼa ge taha ada nuanua baʼe yani nana weaqina, ta ʼesi oʼa tauʼu eu luveifana weaqina una nuanua.” \v 5 \x * \xo 27:5 \xt Via 1:18-19; Md 26:14-15\x* ʼInega Iudasa siliba 30 dina feledi Vanue Gwalagwalana gamonaya, ta ʼifoqe tauya ʼinega taunega magana sikwea ʼabo ʼaliga. \p \v 6 Toveguba qiduqiduadi siliba dina igwagwedi ivonaya, “Ge ana fata be baʼe siliba dina kana aʼudi mane ana ʼebeluveaqe ʼinaya, mana luvine ʼenoʼeno vonaya vonigo mane luveʼaliga ʼinega ge ana fata be kana vefewei Vanue Gwalagwalana weaqina.” \v 7 Ta edi veqae ʼabibodanaya iluvine be mane nana ʼinega taha toʼabi ʼulena ena bwaʼobwaʼo ina gimwanea, ta bwaʼobwaʼo nana wagawaga adi debaʼunu weaqidi. \v 8 ʼInega bwaʼobwaʼo nana igabea Sulala Bwaʼobwaʼona, ta wawa nana nawale ʼenoʼenova. \p \v 9 \x * \xo 27:9 \xt Sek 11:12-13\x* Omoʼe ʼinega tovesimasimana Ielemaia ena vona ana aqiaqi ʼifoqe, mana lova Buki Nugwenugweina ʼinaya vonaya, \q1 “Me Isileli tauna ana veʼia iaʼuya siliba adi yau 30 ʼidewani. Ta mane nana iʼewedi, \v 10 ʼinega toʼabi ʼulena ena bwaʼobwaʼo igimwanea, ʼidewani egu Kaiwabu ena vematamagilafu ʼiguya.” \s1 Failato Ieisu vetalaʼaiea \r (Maki 15:2-5; Luke 23:3-5; Ioni 18:33-38) \p \v 11 ʼInega Ieisu me Loma edi gavana Failato ʼiawanaya tovolo ta Failato vetalaʼaiea vonaya, “Uvonegu, nage oʼa me Diu edi Kini?” \p ʼInega Ieisu vonaya, “Niʼa uvona ʼidewani.” \v 12 \x * \xo 27:12 \xt Ais 53:7\x* ʼInega toveguba qiduqiduadi wese ʼabaga ana tovanugwetayavo Ieisu iveʼewea Failato matanaya, ta Ieisu ge taha tolaʼai weaqina davona ʼeviviedi. \p \v 13 ʼInega Failato vonaya, “Maʼoda, nage edi veʼewa ʼiuya unoqolia?” \v 14 Ta Ieisu ge taha tolaʼai davonei edi veʼewayavo weaqina, ʼinega Failato nuana voqana qiduana. \s1 Failato Ieisu awafelea ina luveʼaligia \r (Maki 15:6-15; Luke 23:13-25; Ioni 18:39–19:16) \p \v 15 Yaʼwala ʼaidega ʼaidega ʼidia ʼAuvivia Sagalina ʼinaya gavana ena ilivu baʼe ʼidewani: Tomotau qabudi luaqiaqiedi be taha tomotau ina venuaʼivinea be naʼifoqe vanue ʼebeyoqona ʼinega, e ʼinega gavana nana tomotauna nayavuia nahaʼuʼifoqeyea ʼidia. \v 16 Tuta baʼe ʼinaya ʼoloto taha vanue ʼebeyoqona ʼinaya toatoa ana wawa Balabasi, ta tomotau qabudi niʼa ialamania tauna ʼoloto veifa otaqina. \v 17 ʼInega tomotau ivaʼauta ta Failato vetalaʼaiedi vonaya, “Toʼoloto nuanuami ena yavui weaqimi, nage Balabasi nage Ieisu tauna igabea Toʼetoyavua?” \v 18 \x * \xo 27:18 \xt Ion 11:47-48; 12:19\x* Ta Failato ena vetalaʼai baʼe ʼiuna, mana niʼa alamani aqiaqiea Ieisu iveʼifiʼifiea, ʼinega ikafia ta imiea ʼinaya sabi luvinena. \p \v 19 Tuta nana Failato nawale toatoa ʼebevekotu ana ʼivi ʼinaya ta qabu diavona vevetalaʼaiedi, ta ʼinega moqanena vale ivetunei ivonaya, “Ge taha tolaʼai una viaqi baʼe ʼoloto nana ʼinaya, mana velovanaya veʼwayoqega visiqa qiduana yalutonovia weaqina, ʼinega yahalamania tauna toatoa maiqina.” \p \v 20 Ta toveguba qiduqiduadi be wese ʼabaga ana tovanugwetayavo qabu diavona iluvetuvetunedi ina venoqi Failato ʼinaya be Balabasi nayavui ʼidia ta ʼesi Ieisu ʼaliga nalobea. \v 21 ʼInega Failato qabu diavona wese vetalaʼaiedi, “Magilafudi ʼidiega togama nuanuami ena yavui weaqimi?” \p ʼInega ivoneaya, “Nuanuama Balabasi!” \p \v 22 Ta Failato vonaya, “Tolaʼai ena viaqi Ieisu ʼinaya, tauna igabea Toʼetoyavua?” \p ʼInega tomotau qabudi ena vona iveʼevivia ivonaya, “ʼEtoluai ʼinaya kana tutuveʼewea!” \p \v 23 ʼInega Failato vonedi, “Tolaʼai ena luveifana ʼinega naʼaliga?” \p Ta qabu diavona ikolua qiduana ivonaya, “ʼEtoluai ʼinaya kana tutuveʼewea!” \p \v 24 \x * \xo 27:24 \xt Luve 21:6-9\x* ʼInega Failato tawa alamania ge ana fata be qabu diavona nuadi nagivilei, mana ʼitedi Ieisu ena ʼaliga weaqina iʼalaweloweloloyea be tuta goyona vedavi naʼifoqe. ʼInega goʼilega nimana ʼutuya qabu dina matadia ʼabo vonaya, “Ge taha wese vona ena ʼinanei ʼimia baʼe ʼoloto nana ena ʼaliga weaqina. ʼInega yaʼa toatoa maiqigu, ta ʼesi taumiega ona luvinea.” \p \v 25 \x * \xo 27:25 \xt Via 5:28\x* Ta qabudi ivonaya, “Taʼiwa, ena ʼaliga ana vita imaʼa natumavo maega ana ʼavalea.” \p \v 26 ʼInega Failato Balabasi yavuia ʼidia, ta Ieisu veʼineiea ena toluaviayavo ʼidia ta vonedi wayo metametanega ina vunuqa dadanea, ta ʼabiboda ina tutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya. \s1 Toluaviayavo Ieisu igivenuʼwea \r (Maki 15:16-20; Ioni 19:2-3) \p \v 27 ʼInega gavana Failato ena toluaviayavo Ieisu itauyea edi ʼebetoa ʼinaya, ta ediavo qabudi igaba vaʼauqidi imai Ieisu itovolo vivilia. \v 28 \x * \xo 27:28 \xt Lk 23:11\x* ʼInega ana kaleko ivaulia ta kaleko bweabweala otaqina ivekalekoya, \v 29 ta ana biatuli talitaliega iviaqia ʼinega ʼunuʼununaya iaʼuya, ta kewala ana ʼataqiega ivekafia ta wese ʼiawanaya tuqatuqadiega isobadi ta igivenuʼwea ivonaya, “Kaiwa, oʼa me Diu edi Kini Qiduana.” \v 30 \x * \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x* E wese igidaʼwea be ena kewala iʼewea ʼinega ʼunuʼununa ivunuqia. \v 31 ʼInega igivenuʼwei gumwala ʼabo kaleko bweabwealina ivataʼia ta ana kalekoyega ivekaleko ʼeviviea, ʼinega itauyea sabi tutuveʼewana. \s1 Ieisu itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya \r (Maki 15:21-32; Luke 23:26-43; Ioni 19:17-27) \p \v 32 Tuta nana Ieisu iʼifoqeyei ta itautauyea ʼedaya e ʼinega Sailini ʼolotona taha ana wawa Saimoni ilobea, ta iluvetunei be Ieisu ana ʼetoluai naʼavalea. \v 33 ʼInega ʼavalea ana laba iʼifoqe ʼabaga Goligota ʼinaya, ta Goligota ana givila “ʼUnuʼunu ana ʼabaga”. \v 34 \x * \xo 27:34 \xt Same 69:21\x* ʼInega ʼoine be taha yani yuyuna maega iwayavilea ta Ieisu ineia vonigo danuma, ta ʼalatonovia ʼinega nogea. \p \v 35 \x * \xo 27:35 \xt Same 22:18\x* ʼInega ʼetoluai ʼinaya Ieisu itutuveʼewea. ʼAbibodanaya toluaviayavo Ieisu ana kaleko iʼewedi ta nuanidia taha laha iviaqia be togama nanugweta ʼinega kaleko nana naʼewedi. \v 36 E ʼabiboda omoʼe ʼinaya itoabui ta Ieisu iʼitamakia. \v 37 Ta ana ʼetoluai debanaya ena ʼaliga ʼiuna iʼwayavia baʼe ʼidewani, \pc \sc Baʼe Ieisu tauna me Diu edi Kini\sc* \p \v 38 \x * \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x* Ta wese tovanawala magilafudi Ieisu maega itutuveʼewedi, taha ana ʼataqiega ta taha ana keliega. \p \v 39 \x * \xo 27:39 \xt Same 22:7; 109:25\x* ʼInega tomotau ivevedelideli ta Ieisu idagidagiei ta wese ivevegilea ivonaya, \v 40 \x * \xo 27:40 \xt Md 26:61; Ion 2:19\x* “Oʼa uvona vonigo Vanue Gwalagwalana una qeunia, ta ʼaubena toi ʼinaya wese una yoqona ʼeviviea. Ta ʼeguma oʼa Yaubada Natuna ʼinega tauʼuyega una ʼetoyavuiu ta ʼetoluaiega una webui mai.” \p \v 41 Wese ʼidewanina toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo Ieisu igivenuʼwea ivonaya, \v 42 “Tauna mali tomotau ʼetoyavuidi ta taunega ge ana fata naʼetoyavui. ʼEguma tauna vonahaqiaqi me Isileli edi Kini, ʼinega ʼetoluaiega nawebui mai e ʼinega kana vetumaqanea. \v 43 \x * \xo 27:43 \xt Same 22:8\x* Tauna vonigo Yaubada ʼinaya vetumaqana ta vonaya, ‘Yaʼa Yaubada Natuna’, ʼinega kaʼitei nage Yaubada naʼawahaqiaqiei be naʼetoyavuia, waisa?” \p \v 44 Ta tovanawala dina Ieisu maega niʼa itutuveʼewedi, taudi wese ʼidewani igivenuʼwea. \s1 Ieisu ena ʼaliga \r (Maki 15:33-41; Luke 23:44-49; Ioni 19:28-30) \p \v 45 Babaʼauyega be ana laba babaʼau yewavilea ʼinaya ʼabaga qabuna velovana bodea. \v 46 \x * \xo 27:46 \xt Same 22:1\x* ʼInega 3 koloki ʼidewani Ieisu bonana qiduanega gaba vonaya, \tl “Eloi, Eloi, lama sabakitani?”\tl* \p Ta ana givila vonaya, “Egu Yaubada, egu Yaubada, tolaʼai weaqina unogegu?” \p \v 47 ʼInega vaina tomotau diʼwenaya itovotovolo ena gaba inoqolia e ivonaya, “Onoqoli, ʼoloto baʼe Ilaitia gabegabea.” \p \v 48 \x * \xo 27:48 \xt Same 69:21\x* ʼInega taha ʼidiega lukwayavoni vihila kikifa ʼewei ta ʼoine yuyuna ʼinaya ʼaubwaʼui, ʼinega taha ʼaiwe ʼinaya ʼidawayea ta veʼetovaneyea Ieisu ʼawanaya vonigo davenumea. \v 49 Ta enavo ivonaya, “Taʼiwa, ta kana baʼe tonova, nage Ilaitia namai naʼetoyavuia.” \v 50 ʼInega Ieisu wese bonana agonega gaba ʼevivi ʼabo yawaina gumwala. \p \v 51 \x * \xo 27:51 \xt ʼIfo 26:31-33; Ibe 10:19-20\x* Ta tuta nana Ieisu yawaina gumwala, ʼinega Vanue Gwalagwalana gamonaya ʼawa ana bagina kaleko eabu magilafuyea debanega be webui ʼayanaya ta wese mwaniʼiniʼi veniʼi, ʼinega dabo qiduqiduadi fisala yavuledi, \v 52 ta wese debaʼunu ʼawadi ʼeluʼeqauya. Ta tovetumaqana ʼeala lova yawaidi gumwala mayawaidi iyaʼitoto ʼevivi. \v 53 ʼInega Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼabibodanaya toyaʼitoto ʼevivi dina wese ʼabaga gwalagwalana Ielusalema ʼinaya ilugu, ta tomotau ʼeala iʼitedi. \v 54 Toluavia dina me edi tovanugweta nawale Ieisu iʼitaʼitamakia ta tuta nana mwaniʼiniʼi be yani qabuna iʼifoqe, ʼinega imwaniniva qiduana ta ivonaya, “Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼena Yaubada Natu Otaqina.” \p \v 55 \x * \xo 27:55 \xt Lk 8:2-3\x* Ta vivine ʼeala baʼe yani diavona luluvaiega ivevekovedi, taudi lova Galiliega Ieisu iʼabibodea ana toiulayavo ʼidewani. \v 56 Vivine diavona ʼidiega taha ana wawa Meli Magidala, ta wese taha Meli taudi Iemesa ma taina Iosefa inadi. Ta wese Sebedi moqanena maega ivevekova. \s1 Ieisu itavunia \r (Maki 15:42-47; Luke 23:50-56; Ioni 19:38-42) \p \v 57 Niʼa velavilaviea ʼinega taha ʼoloto kaikaiwabuna ana wawa Iosefa ʼifoqe, tauna Alimatia ʼolotona ta wese Ieisu ana toʼabiboda. \v 58 \x * \xo 27:58 \xt Luve 21:22-23\x* ʼInega Iosefa tauya gavana Failato ʼinaya, ta venoqiea Ieisu ʼwafina weaqina. ʼInega Failato awafela ta ena toluaviayavo vonedi Ieisu ʼwafina ina neia. \v 59 ʼInega Iosefa ma enavo Ieisu ʼwafina iʼewea ta kaleko kuena ta wadawadaeana ʼinega iumea. \v 60 \x * \xo 27:60 \xt Ais 53:9\x* ʼInega Iosefa nana ana debaʼunu ʼevauna ʼinaya Ieisu aʼuya. Ta debaʼunu nana lova dabo ʼinaya alea ana ʼita kavona vetoa. Aʼu gumwala, ʼinega dabo ʼenaʼina ta beabeana ʼinega debaʼunu nana ʼaubodea, ta ʼabibodanaya tauya. \v 61 Ta Meli Magidala ma waviana debaʼunu nana diʼwenaya itoabui ta ivevekova. \s1 Debaʼunu iʼitamakia \p \v 62 Ieisu itutuveʼewea me Diu edi ʼaubena ʼivaʼavaʼata ʼinaya. Ta mahala vulihia ʼinega edi ʼaubena tafwalolo ʼinaya toveguba qiduqiduadi ta wese Falisiavo itauya gavana Failato ʼinaya sabi ʼitana, \v 63 \x * \xo 27:63 \xt Md 12:40; 16:21; Mk 9:31; 10:33-34; Lk 9:22; 18:31-33; Ion 2:19-21\x* ta ivoneaya, “Kaiwabu, touʼava nana lova tuta nana nawale mayawaina toatoa ena vona anuaveʼavinia vonaya, ‘ʼAubena toi ʼabibodanaya ʼaligega ena yaʼitoto ʼevivi.’ \v 64 ʼInega nage ana fata be toluaviayavo una luvetunedi be debaʼunu nana ina ʼitamaki aqiaqiea ana laba ʼaubena toi ina gumwala, fole Ieisu ana toʼabibodayavo ina mai be ʼwafina ina vanawali, e ʼinega tomotau ina uʼavedi vonigo Ieisu ʼaligega tawa yaʼitoto ʼevivi. ʼInega baʼe uʼava nana uʼava nugwenugweina naveqidua vaʼinea.” \p \v 65 Failato edi nuanua ʼawahaqiaqiea, ʼinega vonedia, “Emi toʼitamakiavo egu toluavia ʼidiega ona ʼewedi ona tauyedi be debaʼunu nana ina ʼitamaki aqiaqiea.” \p \v 66 ʼInega taudi Falisi be toveguba ta wese toluavia itauya debaʼunu nana ʼinaya ta ʼawana ana ʼauboda ʼinaya taha ʼebeʼita iaʼuya ʼinega ge taha toga ana fata ʼauboda nana nagitonovi. ʼInega toluavia dina ivetovolodi debaʼunu nana ʼinaya be ina ʼitamaki aqiaqiea, ʼabo itauya. \c 28 \s1 Ieisu yaʼitoto ʼevivi ʼaligega \r (Maki 16:1-10; Luke 24:1-12; Ioni 20:1-10) \p \v 1 Me Diu edi Sabate tawa gumwala, ʼinega wiki ana ʼaubena nugweta ʼinaya ʼawaʼawai otaqaya Meli Magidala ma waviana iyaʼitoto itauya Ieisu ana debaʼunu sabi ʼitana. \v 2 ʼInega mwaniʼiniʼi qiduana ʼifoqe, mana Kaiwabu ena tovaleʼewa mahalega webui mai ta debaʼunu ana ʼauboda dabo ʼuvekawawa naqoyei, ʼinega vane debanaya toabui. \v 3 Ta tovaleʼewana ana ʼita kavonaya namala ʼwaiʼwaia be wese ana kaleko wadawadaea otaqina. \v 4 Debaʼunu ana toʼitamakiavo tovaleʼewa nana iʼitea ʼinega giwalidi aʼala ta idedela igivelukabwebwe bwaʼobwaʼoya adi ʼita kavona ida ʼaliga ʼidewani. \p \v 5 ʼInega tovaleʼewa nana vivine magilafudi vonedi vonaya, “Ge ona mwaniniva! Niʼa yahalamania omiʼa Ieisu osalisalia tauna itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya. \v 6 \x * \xo 28:6 \xt Md 12:40; 16:21\x* Ta tauna ge baʼidia, ta ʼesi niʼa yaʼitoto ʼevivi ʼaligega, lova ena vona ʼidewani. Omai oʼitei ana ʼivimo. \v 7 Ta ona lukwayavoni ona tauya ana toʼabibodayavo ona vonedi, ‘Ieisu niʼau ʼaligega yaʼitoto ʼevivi, ta nanugweta diʼwe Galili ʼinaya ta omiʼa ona ʼabiboda, ta omoʼe ʼinaya ona ʼitea’. Tolaʼai niʼa yavonemi e ona nuaveʼavinia.” \p \v 8 ʼInega vivine dina ilukwayavoni debaʼunu inogea ta me edi mwaniniva ta wese me edi qaiawa itauya Ieisu ana toʼabibodayavo ʼidia sabi vonadi. \v 9 Nawale itautauya, ʼinega Ieisu ʼifoqe ʼidia vonaya, “Kaiwa.” ʼInega inaqo ʼinaya ta tuqatuqadiega isobadi ta ʼaqenaya ikafi ta ihiwaʼodu ʼinaya. \v 10 \x * \xo 28:10 \xt Md 26:32\x* Ta Ieisu vonedi vonaya, “Ge ona mwaniniva, ta ona tauya egwavo ʼidia be ona vematamagilafuyedi ina tauya Galili ʼinaya, be omoʼe ʼinaya ina ʼitegu.” \s1 Debaʼunu ana toʼitamaki edi vematamagilafu \p \v 11 Vivine dina nawale itautauya ʼedaya ta debaʼunu ana toʼitamaki vaina itauya ʼabaga Ielusalema ʼinaya, ta tolaʼai niʼa ʼifoqe iʼitea wese ivematamagilafu toveguba qiduqiduadi ʼidia. \v 12 ʼInega tovegubayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo itoavaʼauta adi ʼaidega idima govaqa, ʼabo mane ʼenaʼina debaʼunu ana toʼitamakiavo ineidi, \v 13 ta ivonedi ivonaya, “Tomotau ona vonedi ona vonaya, ‘Velovelovanaya aʼeno motaiva aʼenoʼeno ta ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo imai ta ʼwafina ivanawalia!’” \v 14 Ta wese ivonedi ivonaya, “ʼEguma gavana Failato vale baʼe nanoqolia nawale ana uʼavea ʼinega ge diana navilei ʼimia.” \v 15 ʼInega toʼitamaki edi mane iʼewei ta tovegubayavo be wese ʼabaga ana tovanugwetayavo edi nuanua iʼabibodea. ʼInega baʼe uʼava nana Ieisu ʼwafina weaqina valena yawala dadana me Diu ʼidia, ta baʼitaga wese ʼidewani ivonavona dadanea. \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo adi veyoveyoa neidi \p \v 16 \x * \xo 28:16 \xt Md 26:32\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo adi yau leveni itauya Galili ʼinaya ʼabo bwanagana Ieisu niʼa vetalatutulea ʼinaya iʼwatovu. \v 17 Ta tuta nana Ieisu iʼitea ʼinega ihiwaʼodu ʼinaya. Ta vaina ʼidiega nawale me edi venuana magilafu. \p \v 18 \x * \xo 28:18 \xt Ion 13:3; Efe 1:20-22\x* ʼInega Ieisu mai diʼwedia ta vonedi vonaya, “Tamagu ena waiwai ta ena luvine niʼa neigu be yani qabuna mahalaya ta wese bwaʼobwaʼoya ena luvinedi. \v 19 \x * \xo 28:19 \xt Mk 16:15-16; Via 1:8\x* ʼInega ona tauya diʼwe qabuna ʼidia ona lugaihi tomotau ʼidia be ina vetoʼabiboda weaqigu. Ta wese ona givebabitaisodi Tamagu ana wawega be Natuna yaʼa agu wawega ta wese Niboana Gwalagwalana ana wawega. \v 20 Ta luvine qabudi niʼa yaneimi ona veʼitedi ta ina matayagedi. Vonahaqiaqi, yaʼa tuta qabuna omiʼa maega kana toatoa ana laba bwaʼobwaʼo ana ʼebeluʼovoa ʼinaya.”