\id LUK - Molima NT [mox] -Papua New Guinea 2010 (DBL 2017) \h Luke \toc1 Luke \toc2 Luke \toc3 Lk \mt1 Luke \is1 Buki ana alamani weaqina \ip Ieisu Valena Aqiaqina Luke ʼwayavia. Tauna ge Diu ʼolotona, ta ʼesi Guliki ʼolotona. Tauna ena fewa ʼinaya tovevihiqa adi togiveaqiaqi. Luke ana ʼaidega ʼwayavia Ieisu ena tuta gwama weaqina. Ta ena buki ʼinaya Ieisu ena nuakolokolo lukwalukwadi be, vivine be, tomotau kavokavovo ta wese tovevihiqa weaqidi ʼwayavia. Ta wese Ieisu ena vona sesebai ʼeala Luke ʼwayavia, ta vaina ʼidiega ge taha toga wese daʼwayavidi, ta ʼesi Luke ana ʼaidega, ʼidewani Samelia ʼolotona ena ilivu aqiaqina vona sesebaina, be wese taha kaiwabu natuna meʼolotona luluveʼwaivina vona sesebaina. \ip Tuta nana Faulo luvivila Luke ena diʼwe ʼinaya, ʼinega Ieisu Valena noqolia ta vetumaqanea. ʼInega Faulo ʼweabuya ta iulei maega ifewa. ʼInega ʼabiboda Ieisu Valena ʼwayavia ta simanea tauna tomotau qabuda ada Toʼetoyavua. Ta Luke nana taha wese buki ʼwayavia eda Buki Gwala gamonaya, tauna buki nana ana wawa Viaqa. \iot Buki gamona \io1 1:1-4 Luke ena ʼwayavi ʼiuna weaqina simanea \io1 1:5–2:52 Ioni Togivebabitaiso be Ieisu edi viʼoi ta wese edi tuta gogama weaqina \io1 3:1-20 Ioni Togivebabitaiso ena viaqayavo \io1 3:21–4:13 Ieisu ena babitaiso ta wese ana sitonova \io1 4:14–9:50 Ieisu ena iula me Galili ʼidia Yaubada ena waiwaiega \io1 9:51–19:27 Ieisu diʼwe Galili nogea ta tauya Ielusalema ʼinaya \io1 19:28–23:56 Ieisu ena wiki ana ʼebeluʼovoa Ielusalema ʼinaya be wese vaina ʼabaga diʼwenaya \io1 24:1-53 Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi ʼaligega be ena ʼifoqe, ta wese ena vaneqa mahalaya weaqina \c 1 \s1 Luke ena ʼwayavi ʼiuna \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Via 1:1\x* Kaiwabu Tiofilasi ye, tomotau qabudi Ieisu Valena niʼau iʼwayavia, ta Yaubada ena viaqa ʼidaya weaqina isimana ʼifoqeyea edi alamani ʼinega. \v 2 Ta toʼwayavi dina edi ʼwayavi iʼewea toʼabiboda nugwenugweidi ʼidiega, mana yani qabuna imaduʼitea ta ʼinega isimana ʼifoqeyea ta wese iveluluʼuyayea ʼimaya. \v 3 Ta yani qabuna Ieisu weaqina ena tuta viʼoi ʼinega be ana laba vaneqa mahalaya yasali aqiaqiedi ta yahalamani aqiaqiedi. ʼInega yaʼa wese nuanuagu ena ʼwayavidi be yani qabuna ena simana aqiaqiedi ʼiuya. \v 4 Oʼa veʼita niʼa uʼewea Ieisu ena viaqayavo be wese ena vonayavo weaqidi, ta baʼe egu ʼwayavi ʼinega una alamani aqiaqiedi be una ʼawahaqiaqiedi. \s1 Elisabeti ena valagata weaqina \p \v 5 Egu veluluʼuya ana ʼebeveʼale baʼe ʼidewana: Tuta nana kini Elodi diʼwe Iudia luvinea, ʼinega taha toveguba toatoa ana wawa Sakalaia, tauna toveguba Abaya ena qabu ʼidiega. Ta moqanena ana wawa Elisabeti, tauna wese Eloni ena gade ʼinega. \v 6 Ta magilafudi edi ilivu tunutunuqina Yaubada matanaya, ta tuta qabuna ena luvine ivematamatayaga aqiaqiedi. \v 7 Ta natu geqadi, mana Elisabeti gagala voaqia, ta wese magilafudi niʼau ivekofekofe. \p \v 8-9 \x * \xo 1:8-9 \xt ʼIfo 30:7\x* ʼInega taha ʼaubena Sakalaia me ena qabuyavo adi veyoveyoa iviaqia Vanue Gwalagwalana ʼinaya. Ta edi ilivu ʼinega taha ʼoloto adi qabu ʼinega ina venuaʼivinea be guba naviaqia Yaubada ʼiawanaya. ʼInega taha laha iviaqia ta Sakalaia nugweta be guba nana naviaqia. ʼInega tauna ana ʼaidega ana fata nalugu Sifaufa Gwalagwala Otaqina ʼinaya ta dedeʼwa meilana aqiaqina nagabuya Kaiwabu weaqina. \v 10 Niʼa lugu be dedeʼwa nana gabugabuya, ta baʼe tuta nana ʼinaya wese qabu qiduana ivevenoqi vanue sifefenaya. \p \v 11 ʼInega Yaubada ena tovaleʼewa taha ʼifoqe ta dedeʼwa ana ʼebeveguba ʼataqinega tovotovolo. \v 12 Ta tuta nana Sakalaia ʼitea ʼinega yoʼalia ta wese mwaniniva qiduana. \v 13 Ta tovaleʼewa nana voneaya, “Sakalaia, ge una mwaniniva. Yaubada eu venoqi niʼau noqolia. Nawale moqaneu Elisabeti natuhu meʼolotona navenatunea, ta una gabea ana wawa Ioni. \p \v 14 “ʼInega oʼa gwama nana weaqina una qaiawa qiduana, ta wese tomotau qabudi ina qaiawa ena viʼoi weaqina, \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Naba 6:2-3\x* mana tauna nawale ana wawa qiduana Yaubada ʼiawanaya. Ta gebu ʼoine be wese goʼila waiwaina nanumedi, ta ena tuta viʼoi ʼinega Niboana Gwalagwalana naluveagatunaʼia. \v 16 Ta tauna me Isileli ʼeala naʼebeʼewedi ina ʼevivi edi Kaiwabu Yaubada ʼinaya. \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Mal 3:1; 4:5-6; Md 17:11-13\x* Ta tauna nawale me ena waiwai ta me ena giwalifatu tomotau giwalidi naʼivaʼavaʼaia Kaiwabu ena mai weaqina. Ta ena waiwai lova tovesimasimana Ilaitia ʼidewana. Ta ena lugaihi ʼinega tama ina nuagivila natudiavo ʼidia. Ta wese taudi tovematayaduqa ina nuagivila, ʼinega ina tauya Yaubada ena ʼeda tunutunuqina ʼinaya.” \p \v 18 ʼInega Sakalaia tovaleʼewana voneaya, “Vona baʼe ana alamani weaqina nuagu voqana, mana yaʼa moqanegu maega tawa avekofekofe.” \p \v 19 \x * \xo 1:19 \xt Dan 8:16; 9:21\x* ʼInega tovaleʼewa nana vona ʼeviviea vonaya, “Yaʼa Gebeliela, tuta qabuna yatovotovolo Yaubada ʼiawanaya, ta tauna luvetunegu yamai ta vale aqiaqina baʼe niʼau yasimana ʼifoqeyea ʼiuya. \v 20 Ta oʼa vale nana ge uda vetumaqanei, ʼinega baʼe ʼitaga ʼawau navita ge au fata una vona ana laba vale nana ana alamani aqiaqi naʼifoqe ʼiuya, ʼinega wese una vona ʼevivi.” \p \v 21 Tomotau qabudi Sakalaia ibaʼebaʼeyea ta inuanua tolaʼai weaqina tuta kuena Vanue Gwalagwalana gamonaya toatoa. \v 22 Ta tuta nana Sakalaia ʼifoqe ge ana fata naveqae, ʼinega nimanega veveqae ʼidia. Baʼe ʼinega niʼa ialamania taha veʼita kavona ʼwayoqa ʼifoqe ʼinaya Sifaufa Gwalagwala Otaqina gamonaya. \p \v 23 Ta tuta nana Sakalaia ena fewa ana tuta luʼovoa, e ʼinega ʼevivi tauya ena ʼabagaya. \v 24 ʼInega tuta baʼe ʼabibodanaya moqanena Elisabeti valagata, ta waiʼena faibi gamonaya ge dayabayaba ta vanuea toatoa. \v 25 Ta vonaya, “Baʼe agu iula Yaubada ʼinega, mana lova gagaligu ʼinega yainiyauyau tomotau ʼidia, ta baʼe ʼitagana agu iniyauyau niʼa awala.” \s1 Meli ena venatuna valena \p \v 26 Elisabeti ena waiʼena vesikisina niʼa lobea, ʼinega Yaubada ena tovaleʼewa Gebeliela wese vetunei mai ʼabaga Nasaleta ʼinaya diʼwe Galili gamonaya. \v 27 \x * \xo 1:27 \xt Md 1:16,18\x* ʼInega ʼifoqe taha iahaba matayauyona ʼinaya ana wawa Meli. Ta iahaba nana taha ʼoloto ana wawa Iosefa maega igwaledi, ta ʼoloto nana Deibida ena gade ʼinega. \v 28 Ta tovaleʼewa nana voneaya, “Kaiwa Meli, Yaubada ena veyoluba qiduana ʼiuya. Ta oʼa Kaiwabu maega.” \p \v 29 ʼInega Meli nuana voqana ta wese nuana vetonovea vona nana ana alamani weaqina. \v 30 Ta tovaleʼewa nana Meli voneaya, “Gebu una mwaniniva, mana Yaubada ena veyoluba qiduana ʼiuya. \v 31 \x * \xo 1:31 \xt Ais 7:14; Md 1:21-23\x* Nawale una valagata ta natuhu meʼolotona una venatunea ta ana wawa una gabea Ieisu. \v 32 \x * \xo 1:32 \xt 2Sam 7:12,13,16; Ais 9:7\x* Nawale tauna naveqidua vaʼine ta tomotau ina gabea Toatoa Vanena Natuna. Ta Kaiwabu Yaubada nawale ena waiwai naneia ena vetoluvine weaqina ʼidewana lova tubuna Deibida ʼabiluvine. \v 33 ʼInega me Isileli naluvinedi, ta ena ʼEbeluvine gebu nahawala.” \p \v 34 Ta Meli tovaleʼewa nana voneaya, “Maʼoda ʼedewana ena valagata ʼaiqa, mana yaʼa nawale matayauyogu ta ge eda vaqi?” \p \v 35 ʼInega tovaleʼewa nana Meli voneaya, “Niboana Gwalagwalana nawale nawebui mai ʼiuya ta Yaubada Toatoa Vanena ena waiwai ʼinega una valagata. ʼInega natuhu gwalagwalana una venatunea, tauna ina gabea Yaubada Natuna. \v 36 Ta una nuaia nibaiu Elisabeti niʼa vekofekofe ta gagalina be tomotau ivonea ge ana fata navenatuna. Ta tauna tawa vegamwegamweʼi ta ena waiʼena vesikisina niʼa lobea. \v 37 \x * \xo 1:37 \xt Nug 18:14\x* Mana yani qabuna Yaubada ana fata!” \p \v 38 ʼInega Meli voneaya, “Yaʼa Yaubada ena tofewa taha, ʼinega tolaʼai niʼau usimanea naʼifoqe ʼiguya.” ʼInega tovaleʼewa nana Meli nogei ta tauya. \s1 Meli ena vayausa Elisabeti ʼinaya \p \v 39 Ta ge tuta kuena ʼabibodanaya Meli lukwayavonega tutuvila tauya ta diʼwe Iudia bwanaganavo ʼevataonidi, ʼinega taha ʼabaga ʼinaya ʼifoqe. \v 40 ʼInega Sakalaia ena vanuea lugu ta nibaina Elisabeti lukaiwa ʼinaya. \v 41 Ta tutana Elisabeti Meli ena vekaiwa noqolia ʼinega gwama gamonaya nidoa ta Niboana Gwalagwalana Elisabeti luveagatunaʼia. \v 42 Ta bonana qiduanega gaba vonaya, “Oʼa Yaubada vivine qabudi ʼidiega niʼau venuaʼivineu ta veveyolubeu, ta natuhu nawale una venatunea tauna Yaubada veveyolubea. \v 43 Yaqaiqaiawa qiduana mana yaʼa vavine kavokavovo ta oʼa Yaubada ena venuaʼivina nawale egu kaiwabu una venatunea, ta umai sabi vayausigu! \v 44 Tuta nana eu lukaiwa yanoqolia, ʼinega gwama me ena qaiawa gamoguya nidoa. \v 45 Ta oʼa toveyoluba aqiaqi, mana Kaiwabu ena vale ʼiuya uvetumaqanea ʼinega nawale ana aqiaqi naʼifoqe.” \s1 Meli ena ʼevosi awatubo Yaubada ʼinaya \p \v 46 \x * \xo 1:46 \xt 1Sam 2:1-10\x* Ta Meli vonaya, \q1 “Tuta qabuna giwaliguyega \q2 Kaiwabu yahawahawatuboya, \q2 \v 47 ta yaqaiqaiawa Yaubada \q2 tauna agu Toʼetoyavua ʼinaya. \q1 \v 48 Mana tauna ʼita webui mai ʼiguya \q2 yaʼa ena tofewa tonuawebui. \q1 ʼInega tuta maimai ʼidia \q2 lagata ʼevaudi ina ʼawahaqiaqiegu \q2 yaʼa toveyoluba, \q2 \v 49 mana Yaubada tauna Tovewaiwai otaqa \q2 ta yani waiwaina viaqia weaqigu. \q1 Tauna ana wawa gwalagwalana. \q1 \v 50 \x * \xo 1:50 \xt Same 103:13,17\x* Tauna ana toʼamayabayavo \q2 lagata ʼaidega ʼaidega ʼidia \q2 ena nuakolokolo ge nahawala \q2 ta ʼesi naʼeno vataya. \q1 \v 51 \x * \xo 1:51 \xt 2Sam 22:28\x* Ta vonahaqiaqi, taudi tonuavane \q2 nimana waiwaina ʼinega ʼauefaledi. \q1 \v 52 \x * \xo 1:52 \xt Iob 12:19; 5:11; Same 147:6\x* Tauna toluvine kaikaiwabudi aʼuwebuiedi \q2 edi ʼebetoa kaikaiwabuna ʼinega, \q2 ta taudi tonuawebui givaneyedi. \q1 \v 53 \x * \xo 1:53 \xt Same 34:10\x* Ta wese tobotana veʼainidi \q2 ʼabo gamodi ʼelukoko, \q2 ta tovekaikaiwabu nima ʼavaʼavadi \q2 vetune ʼeviviedi. \q1 \v 54 \x * \xo 1:54 \xt Same 98:3\x* Ta tauna ena vona fofofola \q2 ge danuafania, \q2 ʼinega itaʼa me Isileli \q2 nuakolokoloyeda be iuleda. \q1 \v 55 \x * \xo 1:55 \xt Mai 7:20; Nug 17:7\x* Vonahaqiaqi, \q2 ʼaqegigidavo \q2 Ebelamo me ena gadeavo \q2 Yaubada vona fofofola ʼidia \q2 be nanuakolokolo vatayeda.” \p \v 56 Meli ena vonayavo luʼovoidi, ʼinega nibaina maega itoa waiʼena toi ʼidia, ʼinega ʼabiboda ʼevivi ena ʼabagaya. \s1 Ioni Togivebabitaiso ena viʼoi \p \v 57 Elisabeti ena tuta niʼa lobea ʼinega gwama meʼolotona venatunea. \v 58 Ta edi gadeavo wese ediavo Yaubada ena veyoluba ʼidia weaqina inoqolia ʼinega qabudi iqaiawa qiduana. \p \v 59 \x * \xo 1:59 \xt Nug 17:12; Luvi 12:3; Lk 2:21\x* Ta gwama nana ena ʼaubena veʼeitina (8) niʼa lobea, ʼinega ena qabuyavo ivaʼauta mai ʼwafina sabi daʼana, ʼidewana lova Yaubada luvine Ebelamo neia. Ta wese nuanuadi ina gabea tamana Sakalaia waviana. \v 60 ʼInega inana iawatayedi ivonedia, “Gebu, gwama baʼe kana gabea ana wawa Ioni.” \p \v 61 ʼInega qabu diavona ivonaya, “Benaʼe wawa nana omiʼa gademina ge ami wawa.” \v 62 ʼInega venima giyoyowega tamana ivetalaʼaiea maʼoda gwama ana wawa nagaba ʼaiqei. \p \v 63 ʼInega Sakalaia ʼebeʼwayavi weaqina noqi ta ineia, ʼinega gwama nana ana wawa ʼwayavia baʼe ʼidewana, “Ana wawa Ioni.” \v 64 Ta omoʼe tuta nana ʼinaya Sakalaia meana meaqana ʼevivi, ʼinega veqae ta Yaubada awatuboya. ʼInega qabu koyadi wawa nana iʼitea ʼabo nuadi voqana qiduana. \p \v 65 Ta totoa ʼabaga qabudi baʼe yani diavona weaqina nuadi voqana qiduana. ʼInega tomotau edi veqae ʼinega valena yawala dadana diʼwe Iudia bwanaganavo ʼidia. \v 66 Ta tomeqabu vale baʼe inoqolia nuadi ivetonovea, ʼinega taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, “Tolaʼai nawale naʼifoqe baʼe gwama nana ʼinaya ta maʼoda naviaqa ʼaiqa?” Mana iʼitea Yaubada ena waiwai ʼinaya ʼenoʼeno. \s1 Sakalaia ena simana \p \v 67 Ta Ioni tamana Sakalaia Niboana Gwalagwalana luveagatunaʼia ʼinega simana ʼifoqe vonaya, \q1 \v 68 \x * \xo 1:68 \xt Same 72:18\x* “Kaiwabu kana awatuboi, \q2 tauna me Isileli eda Yaubada, \q2 mana niʼau vayausida \q2 be toa vita ʼinega liʼamida. \q1 \v 69 \x * \xo 1:69 \xt Same 18:2\x* ʼInega Yaubada ena tofewa \q2 tubuda Deibida ena gadeyega \q2 ada Toʼetoyavua \q2 veʼifoqeyea ʼidaya, \q2 ta tauna Tovewaiwai vaʼine. \q1 \v 70 Yaubada ena vona diavona baʼe \q2 lova tovesimasimana nugwenugweidi \q2 imaduvonayedi, \q2 \v 71 \x * \xo 1:71 \xt Same 106:10\x* vonigo naʼetoyavuida \q2 ada aviayavo \q2 ta wese ada tonogayavo ʼidiega. \q1 \v 72 \x * \xo 1:72 \xt Nug 17:7; Same 105:8-9\x* Ta wese lova vona fofofola \q2 be vonigo tubudavo \q2 nanuakolokoloyedi \q2 ta ena vona fofofola gwalagwalana \q2 ge nanuafania. \q1 \v 73 \x * \xo 1:73 \xt Nug 22:16-17\x* Ta baʼe vona fofofola nana Yaubada \q2 tubuda Ebelamo neia, \q2 \v 74 be vonigo nayavuida \q2 ada aviayavo ʼidiega \q2 be yaqisa me eda giwalifatu \q2 kana fewa weaqina. \q1 \v 75 \x * \xo 1:75 \xt Tai 2:12-14\x* Ta tuta qabuna eda ilivu aqiaqina \q2 ta tunutunuqina Yaubada matanaya. \b \q1 \v 76 \x * \xo 1:76 \xt Ais 40:3\x* Ta oʼa natugu, \q2 ina gabeu Yaubada Toatoa Vanena \q2 ena tovesimasimana, \q2 mana oʼa nawale una nugweta \q2 be eda Kaiwabu ena ʼeda \q2 una ʼivaʼavaʼaia. \q1 \v 77 \x * \xo 1:77 \xt Iel 31:34\x* Ta wese ena tomotauyavo \q2 una vematamagilafuyedi \q2 be edi ilivu luveifana nanuataqodi, \q2 ʼinega adi fata ʼetoyavua ina lobea. \q1 \v 78 \x * \xo 1:78 \xt Ais 60:1-2\x* Yaubada ena ilivu nuvana \q2 be wese Tonuakolokolo, \q2 ʼinega ʼetoyavua ana simatala \q2 nayayaqa ʼidaya. \q1 \v 79 ʼInega tomeqabu \q2 velovelovana be wese ʼaliga \q2 ena diʼwea itoatoa \q2 naguvesimatalidi, \q2 be ʼinega qabuda navanugweteda \q2 toadaumwala ana ʼeda ʼinaya.” \p \v 80 Ta gwama nana veqidua ta niboanina wese vewaiwai. ʼInega ana ʼaidega diʼwe tomotau geqana ʼinaya tauya toatoa be ana laba ʼifoqe me Isileli ʼidia. \c 2 \s1 Ieisu ena viʼoi \r (Madiu 1:18-25) \p \v 1 Ta Ioni ena tuta gwama ʼinaya me Loma edi toluvine qiduana Sisa Ogosito toatoa, ta ena luvine aʼuya vonigo ena ʼebeluvine gamonaya ʼabaga ʼaidega ʼaidega ana tomotauyavo adi wawayavo ina ʼwayavidi. \v 2 Lova ge taha luvine baʼe ʼedewani daʼifoqe tomotau adi wawa weaqina, ta ʼesi tuta nana gavana Kuliniasi diʼwe Silia luluvinea baʼe luvine nana ʼifoqe. \v 3 ʼInega tomotau qabudi itauya aha tamadia adi wawa sabi ʼwayavidi. \v 4 Ta wese Iosefa ʼabaga Nasaleta diʼwe Galili ʼinega tutuvila tauya taha ʼabaga ana wawa Bedeliema ʼinaya diʼwe Iudia gamonaya, mana Bedeliema kini Deibida ana tuvada, ta Iosefa tauna Deibida ena gade ʼinega. \p \v 5 ʼInega ana gabuinoqa Meli maega itauya ʼabaga nana ʼinaya be adi wawa ina ʼwayavidi, ta Meli nana ma gamona. \v 6 Ta tuta nana Bedeliema ʼinaya iʼifoqe ʼinega edi ʼebetoa isalisalia, mana Meli ena waiʼena niʼa lobea, be tuta goyona nauweta. Ta wagawaga edi vanue niʼa iluveagatunaʼia, ʼinega yubai edi vanue ʼinaya itoatoa. \v 7 Ta omoʼe ʼinaya Meli ena ʼunutau meʼolotona venatunea. ʼInega gwama nana kalekoyega iʼafwalia, ta yubai edi ʼebeʼai ʼinaya iveʼenovia. \s1 Sifi adi toʼitamakiavo itauya Ieisu sabi ʼitana \p \v 8 Ta diʼwe nana ʼinaya sifi adi toʼitamakiavo itoatoa mahala ta edi sifiavo iʼitaʼitamakidi. \v 9 ʼInega Kaiwabu ena tovaleʼewa taha ʼifoqe luveafedi ta Kaiwabu ena simatala waiwaina guyayaidi ʼinega qabudi imwaniniva. \v 10 ʼInega tovaleʼewa nana vonedi vonaya, “Ge ona mwaniniva, ta ʼesi ona qaiawa qiduana mana vale aqiaqina yamiea ʼimia, ta nawale tomotau qabudi wese edi ʼebeqaiawa. \v 11 Ta vale nana baʼe ʼidewana, baʼe ʼitaga velovelovana ʼinaya Deibida ena ʼabagaya ami Toʼetoyavua niʼau viʼoi. Tauna eda Kaiwabu Keliso. \v 12 ʼInega ana ʼebealamani baʼe ʼidewani, gwama nana kalekoyega iʼafwalia ta yubai edi ʼebeʼai ʼinaya iveʼenovia ona ʼitea ʼenoʼeno. E benaʼe tauna gwama nana.” \p \v 13 Ta tuta nana ʼinaya wese tovaleʼewa qabudi iʼifoqe ta Yaubada iawahawatuboya, \v 14 \x * \xo 2:14 \xt Lk 19:38\x* ivonaya, \q1 “Yaubada mahalaya kana awatuboya \q2 ta tomeqabu bwaʼobwaʼoya ena nuakolokolo ʼidia ʼenoʼeno \q2 e taudi toadaumwala ina lobea.” \p \v 15 Ta niʼau tovaleʼewa dina iʼevivi ivane mahalaya, ʼinega sifi adi toʼitamakiavo taudiega ivonaya, “Emavo, kana tauya Bedeliema ʼinaya be yani nana Kaiwabu niʼa voneda kana ʼitea.” \p \v 16 ʼInega ilukwayavoni itauya, ta Meli be Iosefa ilobedi, ta wese gwama nana yubai edi ʼebeʼai ʼinaya iʼitea. \v 17 Iʼitea ta ʼabibodanaya tolaʼai niʼa inoqolia gwama nana weaqina isimana ʼifoqeyea tomotau ʼidia. \v 18 Ta tomeqabu vale baʼe inoqolia nuadi voqana sifi adi toʼitamakiavo edi vona weaqina. \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Lk 2:51\x* Ta Meli baʼe vona diavona giwalidia iaʼuya, ta weaqidi nuadi tonovea. \p \v 20 ʼInega sifi adi toʼitamakiavo iʼevivi itauya ta Yaubada iawatuboya ta ana wawa igivaneyea, mana tovaleʼewa nana ena vona ʼidia niʼa inoqolia vonahaqiaqi, ta wese ana aqiaqi niʼau iʼitea. \p \v 21 \x * \xo 2:21 \xt Lk 1:31\x* Ta ʼaubena ʼeita (8) ʼabibodanaya gwama nana ʼwafina idaʼea ta igabea Ieisu, tauna wawa nana lova Yaubada ena tovaleʼewa taha Meli neidi tutana nawale ge ida valagata. \s1 Ieisu iʼebeʼewea itauyea Vanue Gwalagwalana ʼinaya \p \v 22-24 \x * \xo 2:22-24 \xt Luvi 12:1-8; ʼIfo 13:2,12; Luvi 12:8\x* Ieisu ena viʼoi ʼaubena 40 ʼabibodanaya Meli igivevunavunaqidi Mosese ena luvine ʼinega. Gumwala ʼinega Iosefa ma moqanena itauya Ielusalema ta edi guba ina aʼuya Yaubada ʼinaya ʼidewana lova ena luvine aʼuya vonaya, “Malasi magilafudi nage bunebune kekeyavaudi magilafudi ona vegubayedi.” Ta wese baʼe tuta nana ʼinaya gwama Ieisu ina veʼineiea Kaiwabu ʼinaya, mana lova taha wese luvine Mosese ʼinega aʼuya vonaya, “Gogama ʼunutaudi meʼolotodi ʼaidega ʼaidega ona awafeledi Kaiwabu ʼinaya.” \s1 Simioni ena awatubo be ena simana \p \v 25 Ta omoʼe ʼaubena nana Ielusalema ʼinaya taha ʼoloto ana wawa Simioni toatoa. Yaubada Simioni nana niʼa ʼawatunutunuqea, ta ʼoloto nana Yaubada ʼamayabea qiduana. Ta me ena bibitaqo baʼebaʼe me Isileli adi Toʼetoyavua weaqina. Ta ʼoloto nana Niboana Gwalagwalana niʼa luveagatunaʼia, \v 26 ta tawa veʼitea be ge naʼaliga ana laba Toʼetoyavua Kaiwabu naʼita nugwetea. \p \v 27 Ta Iosefa be Meli gwama Ieisu niʼau imiea Vanue Gwalagwalana ʼinaya be natudi weaqina ina viaqia tolaʼai ʼedewana me Diu adi luvine ʼenoʼeno. ʼInega Niboana Gwalagwalana Simioni venuahaʼuya ʼinega lugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya. \v 28 ʼInega Simioni gwama nana ʼavalei ta Yaubada awatuboya vonaya, \q1 \v 29 “Kaiwabu, eu vona fofofola ʼiguya \q2 niʼau yalobea, \q1 ʼinega tuta baʼe ʼinaya \q2 una awafelegu \q2 be me egu qaiawa ena ʼaliga, \q2 \v 30 \x * \xo 2:30 \xt Ais 52:10; Lk 3:6; Tai 2:11\x* mana niʼa taugu mataguyega \q2 Toʼetoyavua yaʼitea. \q1 \v 31 Baʼe tauna uʼivaʼavaʼaia \q2 ta niʼau uaʼuʼifoqeyea qabuma ʼiawamaya. \q1 \v 32 \x * \xo 2:32 \xt Ais 42:6; 49:6; 52:10\x* Tauna taudi ge me Diu \q2 adi togivesimatala \q2 ʼinega ina alamania oʼa togama, \q2 ta wese imaʼa eu tomotauyavo \q2 me Isileli ina awatuboma \q2 mana Toʼetoyavua nana ʼimega ʼifoqe.” \p \v 33 Ta Ieisu tamana be inana nuadi voqana Simioni ena vonayavo natudi weaqina. \v 34 \x * \xo 2:34 \xt Ais 8:14; Md 21:42; 1Fit 2:8\x* ʼInega Simioni vona veyolubedi ta ʼabiboda Meli vonedi vonaya, “Ona ʼitea, baʼe gwama nana Yaubada venuaʼivinea be ʼinega me Isileli vaina nagivebeʼuyedi, ta wese vaina edi vetumaqana ʼinega Yaubada ena veyoluba ina lobea. Ta Yaubada gwama nana niʼa vetunea mai ʼidaya naveʼebeʼita ena nuanua weaqina, ta tomotau ge ina ʼawahaqiaqiei. \v 35 ʼInega tauna edi nuanua ʼwaiʼwaividi nagiveʼifoqeyedi. Ta omiʼa Meli nawale emi nuavita kavonaya gita naʼidawemi.” \s1 Ana edi lukaiwa \p \v 36 Omoʼe ʼinaya taha tovesimasimana mevavinedi itoatoa adi wawa Ana. Ta taudi Fanuela natuna, Aseli ena gadeyega. Ta vavine dina niʼau ivekofekofe, mana lova ivaqi ta moqanedi maega itoa yaʼwala seveni ʼidewana. \v 37 Ta moqanedi niʼau ʼaliga, ʼinega ivewadawadaʼe itoatoa ta yaʼwala 84 niʼa ilobea. Ta vavine dina Vanue Gwalagwalana ge ida nogea, ta Yaubada iʼamayabea ta iawahawatuboya ʼaubena be wese velovelovana qabuna ʼidia, ta ivevedede Yaubada weaqina. \v 38 Simioni ena vona niʼa luʼovoia, e ʼinega vavine dina imai Meli be Iosefa ʼidia ta ilukaiwa Yaubada ʼinaya. Ta tomeqabu ibaʼebaʼe Ielusalema ana ʼetoyavua weaqina isimana ʼidia ivonaya, “Ada Toʼetoyavua baʼe niʼa mai!” \s1 Edi ʼevivi Nasaleta ʼinaya \p \v 39 \x * \xo 2:39 \xt Md 2:23\x* Baʼe ʼidewana Yaubada ena luvine ʼinega yani qabuna niʼau iviaqidi. ʼInega iʼevivi diʼwe Galili ʼinaya mana taudi me Nasaleta. \v 40 ʼInega gwama nana veago me ena waiwai ta wese me ena alamani, ta Yaubada ena veyoluba qiduana gwama nana ʼinaya ʼenoʼeno. \s1 Gwama Ieisu toveʼitayavo maega iveqae \p \v 41 \x * \xo 2:41 \xt ʼIfo 12:24-27; 23:14-17; Luve 16:1-8\x* Yaʼwala ʼaidega ʼaidega ʼidia Ieisu inana be tamana iʼwatoʼwatovu Ielusalema ʼinaya ʼAuvivia Sagalina weaqina. \v 42 Ta tutana Ieisu ana yaʼwala tuwelo lobea, ʼinega maega iʼwatovu sagali nana weaqina, mana edi ilivu ʼedewana. \p \v 43 ʼAuvivia Sagalina ana tuta niʼa gumwala, e ʼinega Meli be Iosefa iʼevivi itautauya edi ʼabaga weaqina. Ta Ieisu tamana be inana ge ida alamania gwama nana nawale Ielusalema ʼinaya toatoa, \v 44 ta ivonaya be tauna yoʼo maega ida tautauya. ʼInega itauya ana laba velovanea, ʼinega Ieisu isalia edi qabuyavo ta wese ediavo ʼidia. \v 45 Ta gwama nana ge ida lobei, ʼinega mahala vulihia iʼevivi itauya Ielusalema ʼinaya sabi salina. \p \v 46 Isalisalia, ta ʼaubena vetoina ʼinaya ilobea Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya, ta me Diu edi toveʼitayavo maega itoatoa ta vivineneqedi be wese vevetalaʼaiedi. \v 47 Ta tomeqabu ena vona aqiaqidi ta tunutunuqidi inoqolia inuavoqana aqiaqi, mana ena alamani qiduana. Ta toveʼita diavona yani qabuna weaqina ivetalaʼaiea, ta edi vetalaʼai qabuna ana fata veʼiedi. \p \v 48 Ta wese tutana tamana be inana iʼitea nuadi voqana e ʼinega inana ivoneaya, “Natugu, tolaʼai weaqina baʼe ʼidewani uviaviaqi ʼimaya, ʼinega me ema nuavita tamau maega asalisaliu?” \p \v 49 ʼInega Ieisu vonedia, “Tolaʼai weaqina osalisaligu? Nage ge oda alamania yaʼa luaqiaqiegu be Tamagu ena vanuea ena toatoa?” \v 50 Ta tamana be inana ge nuadi daʼeqaʼui ena vona weaqina. \p \v 51 \x * \xo 2:51 \xt Lk 2:19\x* ʼInega maega iʼevivi Nasaleta ʼinaya ta edi vona vematamatayagedi. Ta yani qabuna niʼa ʼifoqe natudi ʼinaya iaʼuya giwalidia ta nuadi tonovea. \p \v 52 \x * \xo 2:52 \xt 1Sam 2:26; Vos 3:4\x* Ta Ieisu veʼenaʼi ta wese ena alamani veqidua, ʼinega Yaubada qaiawa weaqina, ta tomotau iʼawahaqiaqiea ta wese ʼedewani iqaiawa. \c 3 \s1 Ioni Togivebabitaiso ena lugaihi \r (Madiu 3:1-12; Maki 1:1-8; Ioni 1:19-28) \p \v 1 Toluvine qiduana Sisa Taibilia me Loma edi ʼebeluvine niʼa luluvinea yaʼwala 15 ʼinaya, ta ʼayanaya Fonitio Failato diʼwe Iudia ana gavana, ta Elodi Anitifasi diʼwe Galili ana toluvine, ta tuana Filifi diʼwe Itulia be Tilakonitia adi toluvine, ta Lisania diʼwe Abileni ana toluvine. \v 2 Ta baʼe toluvine diavona edi tuta luvine ʼinaya toveguba qiduqiduadi Anasa be Kaiafa wese itoatoa, ta edi tuta ʼinaya Yaubada ena vona mai Sakalaia natuna Ioni ʼinaya tuta nana diʼwe tomotau geqana ʼinaya toatoa. \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Via 13:24\x* ʼInega Ioni tovolo tauya goʼila Iolidani diʼwenavo ʼidia ʼinega tomotau qabudi lugaihi ʼidia vonaya, “Emi ilivu luveifana ʼidiega ona nuagivila ta ena givebabitaisomi be ʼinega Yaubada emi luveifana nanuataqodi.” \p \v 4 \x * \xo 3:4 \xt Ais 40:3-5\x* ʼIdewani Buki Nugwenugweina ʼinaya tovesimasimana Aisea simana ʼifoqeyea vonaya, \q1 “Tovegabagaba taha diʼwe ʼavaʼavaya \q2 bonana qiduana ʼinega vonaya, \q1 ‘Kaiwabu ena ʼeda ona qadalia \q2 ta ona givetuvetunuqia. \q1 \v 5 Ta bwanaga qabudi \q2 ona aledi be ina vedumiʼa, \q2 ta ʼawagou qabudi ona yamunidi, \q2 ta wese ʼeda komwakomwadi \q2 ona givetunutunuqidi \q2 ta wese ʼeda ʼawaʼawagoudi \q2 ona luvuyovuyoidi. \q1 \v 6 Ta ʼinega tomotau qabudi \q2 Yaubada ena ʼetoyavua ina ʼitea.’” \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Md 12:34; 23:33\x* ʼInega tomotau qabudi itauya Ioni ʼinaya sabi babitaiso ta Ioni nana vonedi vonaya, “Omiʼa touʼava ʼidewana mwata natunavo! Ta onuaia vonigo nawale Yaubada ena gamohoqala ʼinega ona dena, waisa? Ta togama vonemi? \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Ion 8:33,39\x* ʼInega luaqiaqiemi be emi nuagivila aqiaqi ona veʼitayea emi ilivu aqiaqidi ʼidiega, ta ge ona vonaya, ‘Imaʼa Ebelamo ʼaqegiginavo ʼinega Yaubada nanuakolokoloyema.’ Gebu otaqa! Yavona aqiaqiemi, Yaubada ana fata ami luseana dabo baʼe ʼidiega Ebelamo ʼaqegiginavo naʼivaʼavaʼaidi. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Md 7:19\x* Ta ʼeguma emi ilivu ge aqiaqidi nawale Yaubada naluvematasabumi ʼidewani ʼaiwe ʼeguma ge navuaqa aqiaqi nawale tomotau ina talaqa yavulei be ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya ina felei naʼalaia.” \p \v 10 ʼInega qabudi Ioni ivetalaʼaiea ivonaya, “Isana maʼoda ana viaqa ʼaiqa?” \p \v 11 Ta Ioni vonedi vonaya, “ʼEguma toga oʼa au kaleko magilafudi ta iau ge ana kalekomo, e ʼinega taha una neia. Ta wese ʼidewani ʼeguma toga au ʼabwaga ʼeala e ʼinega dibuna iau una neia.” \p \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Lk 7:29\x* Ta wese vaina takesi ana toʼewayavo imai sabi babitaiso, ta ʼinega Ioni ʼinaya wese ivetalaʼaiea ivonaya, “Toveʼita, imaʼa maʼoda ama luvine?” \p \v 13 ʼInega Ioni vonedia, “Takesi ana luvineyega mane ona ʼewea tomotau ʼidiega, ta ge taumiega luvetomana ona aʼui be ona ʼeweʼewei.” \p \v 14 Ta wese vaina toluavia ivevetalaʼaiea ivonaya, “Ta imaʼa maʼoda ama luvine?” \p ʼInega Ioni vonedi vonaya, “Omiʼa ami veʼia niʼau ami fata ta weaqidi ona qaiawa. Ta ge uʼavega be givemwaninivega ana luvetomana ona ʼeweʼewei.” \p \v 15 Ta tomotau me edi vetumaqana lova ʼinega ibaʼebaʼe Toʼetoyavua Keliso ena mai weaqina. Ta Ioni iʼitea ʼinega qabudi ivenuana magilafu ta ivonaya, “Nage tauna Toʼetoyavua nana nage gebu?” \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Via 13:25\x* ʼInega Ioni vonedi vonaya, “Yaʼa goʼilega ena givebabitaisomi ta taha ʼoloto ʼabibodaguyega maimai be Niboana Gwalagwalana ta wese ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinega nagivebabitaisomi. Tauna qidua vaʼinena, ʼinega ge daluaqiaqiegu be ana ʼaqeyafayafa ena giyavui. \v 17 Ta ʼoloto baʼe ena daimayega witi nagivutuqidi be vuaqina nahavuta ʼaideganaya ʼinega ʼabiboda vuaqina aqiaqidi navedododi ena sailakaya, ta qainina ʼaiwe ʼalaʼalata vatayana ʼinaya naʼalaidi.” \p \v 18 Ta wese vona qabuna ʼinega Ioni tomotau qabudi vebibinedi ta wese vale aqiaqina lugaihiea ʼidia. \v 19 \x * \xo 3:19 \xt Md 14:3-4; Mk 6:17-18\x* Ta wese Ioni kini Elodi lugwaeyea, mana tauna tuana moqanena adi wawa Elodiasa vaqidi. Ta wese vaina ena ilivu luveifana weaqina lugwaeyea. \v 20 ʼInega Elodi diana vilei ta Ioni vanue ʼebeyoqona ʼinaya aʼuluguyea. Vonahaqiaqi, Elodi ilivu luveifana qabudi niʼa viaqidi, ta baʼe yani nana ʼinega Elodi wese taha luveifana viaqia. \s1 Ioni Ieisu givebabitaisoya \r (Madiu 3:13-17; Maki 1:9-11) \p \v 21 Ioni tomotau qabudi nawale gigivebabitaisodi, ʼinega wese Ieisu givebabitaisoya. Ta yani baʼe nugweta ʼifoqe ta ʼabibodanaya Elodi Ioni aʼuluguyea vanue ʼebeyoqona ʼinaya. Ta tuta nana Ieisu Yaubada ʼinaya vevenoqi ʼinega mahala ʼelalamia, \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Ion 1:32\x* ta Niboana Gwalagwalana ana ʼita ʼidewani malasi webui mai Ieisu ʼinaya. ʼInega taha bona mahalega mai vonaya, “Oʼa Natu Otaqigu, ta weaqiu yaqaiqaiawa qiduana ta yaveveyolubeu.” \s1 Ieisu ʼaqegiginavo weaqidi \r (Madiu 1:1-17) \p \v 23 \x * \xo 3:23 \xt Lk 4:22; Ion 6:42\x* Ieisu ana yaʼwala 30 ʼidewani niʼa lobea, ʼinega ana veyoveyoa tomotau ʼidia veʼale viaqidi. Ta tomotau iʼinanea vonigo tauna tamana Iosefa, \li2 ta Iosefa tamana Eli, \li1 \v 24 ta Eli tamana Matadi, \li2 ta Matadi tamana Libai, \li2 ta Libai tamana Meliki, \li2 ta Meliki tamana Ianai, \li2 ta Ianai tamana Iosefa, \li1 \v 25 ta Iosefa tamana Matadaya, \li2 ta Matadaya tamana Emosi, \li2 ta Emosi tamana Neumi, \li2 ta Neumi tamana Esili, \li2 ta Esili tamana Nagai, \li1 \v 26 ta Nagai tamana Mati, \li2 ta Mati tamana Matadaya, \li2 ta Matadaya tamana Semeni, \li2 ta Semeni tamana Ioseki, \li2 ta Ioseki tamana Ioda, \li1 \v 27 ta Ioda tamana Ioanai, \li2 ta Ioanai tamana Lisa, \li2 ta Lisa tamana Selubabela, \li2 ta Selubabela tamana Salatieli, \li2 ta Salatieli tamana Neli, \li1 \v 28 ta Neli tamana Meliki, \li2 ta Meliki tamana Adi, \li2 ta Adi tamana Kosami, \li2 ta Kosami tamana Elimadami, \li2 ta Elimadami tamana Eli, \li1 \v 29 ta Eli tamana Iosua, \li2 ta Iosua tamana Eliesa, \li2 ta Eliesa tamana Iolima, \li2 ta Iolima tamana Matadi, \li2 ta Matadi tamana Libai, \li1 \v 30 ta Libai tamana Simioni, \li2 ta Simioni tamana Iuda, \li2 ta Iuda tamana Iosefa, \li2 ta Iosefa tamana Ionami, \li2 ta Ionami tamana Eliakimi, \li1 \v 31 ta Eliakimi tamana Melea, \li2 ta Melea tamana Mena, \li2 ta Mena tamana Matata, \li2 ta Matata tamana Nedani, \li2 ta Nedani tamana Deibida, \li1 \v 32 \x * \xo 3:32 \xt Lud 4:17-22\x* ta Deibida tamana Iese, \li2 ta Iese tamana Obedi, \li2 ta Obedi tamana Boasa, \li2 ta Boasa tamana Salimoni, \li2 ta Salimoni tamana Nasoni, \li1 \v 33 ta Nasoni tamana Aminadaba, \li2 ta Aminadaba tamana Adamina, \li2 ta Adamina tamana Ani, \li2 ta Ani tamana Esiloni, \li2 ta Esiloni tamana Felesi, \li2 ta Felesi tamana Iuda, \li1 \v 34 ta Iuda tamana Iakobo, \li2 ta Iakobo tamana Aisake, \li2 ta Aisake tamana Ebelamo, \li2 ta Ebelamo tamana Tila, \li2 ta Tila tamana Naoli, \li1 \v 35 ta Naoli tamana Selugi, \li2 ta Selugi tamana Leu, \li2 ta Leu tamana Felegi, \li2 ta Felegi tamana Ibeli, \li2 ta Ibeli tamana Sila, \li1 \v 36 \x * \xo 3:36 \xt Nug 11:10-26\x* ta Sila tamana Kenani \li2 ta Kenani tamana Afakisadi, \li2 ta Afakisadi tamana Semi, \li2 ta Semi tamana Noa, \li2 ta Noa tamana Lemeki \li1 \v 37 ta Lemeki tamana Metusela, \li2 ta Metusela tamana Inoki, \li2 ta Inoki tamana Ieledi, \li2 ta Ieledi tamana Malaleli, \li2 ta Malaleli tamana Kenani, \li1 \v 38 \x * \xo 3:38 \xt Nug 4:25-26\x* ta Kenani tamana Inosi, \li2 ta Inosi tamana Seti, \li2 ta Seti tamana Adama, \li2 ta Adama tamana Yaubada. \c 4 \s1 Seitani Ieisu sitonovia \r (Madiu 4:1-11; Maki 1:12-13) \p \v 1 Niboana Gwalagwalana Ieisu niʼa luveagatunaʼia, ʼinega Iolidaniega ʼebeʼewea tauyea diʼwe ʼavaʼavaya. \v 2 ʼInega ʼaubena be velovelovana 40 ʼidia Seitani Ieisu sitonovia vonigo Ieisu dagivebeʼuyea. Ta ʼaubena diavona ʼidia Ieisu ge daʼaiʼai, ʼinega botana qiduana lutonovia. \p \v 3 Ta Seitani Ieisu voneaya, “ʼEguma oʼa Yaubada Natuna dabo baʼena una vonei naveʼabwaga.” \p \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Luve 8:3\x* ʼInega Ieisu vona ʼeviviea vonaya, “Gebu, mana Buki Nugwenugweina ʼinaya taha vona ʼenoʼeno vonaya, ‘Tomotau yawaidi gebu ʼabwaganamo ʼinega ina lobei.’” \p \v 5 ʼInega Seitani Ieisu ʼebeʼewei iʼwatovu taha bwanaga qiduana debanaya ta omoʼe ʼinaya bwaʼobwaʼo ena diʼwe qabudi lukwayavonega veʼitea ta voneaya, \v 6-7 “Baʼe diʼwe diavona adi ʼita aqiaqi otaqidi ena neiu ʼeguma ʼiguya una iwaʼodu, mana qabuna egu ʼebeluvine, ta ʼeguma toga nuanuagu ena neia, e ana fata ena neia.” \p \v 8 \x * \xo 4:8 \xt Luve 6:13-14\x* Ta Ieisu vona ʼeviviea vonaya, “Gebu, mana Buki Nugwenugweina gamonaya luvine ʼenoʼeno vonaya, ‘Eu Kaiwabu Yaubada ana ʼaidega ʼinaya una iwaʼodu, ta wese una vetofewa ʼinaya.’” \p \v 9 ʼInega Seitani wese Ieisu ʼebeʼewei tauyea Ielusalema ʼinaya, ta Vanue Gwalagwalana deba otaqinaya vaneqea ta voneaya, “ʼEguma oʼa Yaubada Natuna, baʼe ʼinega una fifieu una webui ta ge una veilaqe. \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Same 91:11-12\x* Mana Buki Nugwenugweina simana vonaya, \q1 ‘Yaubada ena tovaleʼewayavo \q2 naluvinedi ina ʼitamakiu. \q1 \v 11 Ta wese ena tovaleʼewayavo \q2 ina ʼalagamoiu ʼinega ʼaqeu \q2 gebu navelubai daboya.’” \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Luve 6:16; 1Kol 10:9\x* Ta Ieisu veʼiea vonaya, “Buki Nugwenugweina vonaya, ‘Eu Kaiwabu Yaubada ge una sitonovi!’” \p \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Ibe 2:18; 4:15\x* Tutana Seitani ena sitonova qabuna Ieisu ʼinaya luʼovoia, ʼinega nogei ta tauya, ta mali tuta ʼinaya wese naʼevivi namai. \s1 Ieisu ena viaqa diʼwe Galili ʼinaya veʼale \r (Madiu 4:12-17; Maki 1:14-15) \p \v 14 ʼInega Ieisu Niboana Gwalagwalana ena waiwaiega ʼevivi tauya diʼwe Galili ʼinaya, ta omoʼe ʼinaya valena yawala ʼabaga taha taha ʼidia. \v 15 ʼInega me Galili edi vanue tafwalolo ʼidia veʼita, ta tomotau qabudi iawatuboya. \s1 Me Nasaleta Ieisu inogea \r (Madiu 13:53-58; Maki 6:1-6) \p \v 16 Ta ʼabiboda mai Nasaleta ʼinaya, omoʼe ʼabaga nana ʼinaya lova vekilakai. ʼInega Sabatea lugu vanue tafwaloloya, mana tauna ena ilivu ʼidewani. ʼInega yaʼitoto Buki Nugwenugweina sabi avona. \v 17 ʼInega tovesimasimana Aisea ena ʼwayavi ineia, ʼabo tanaia ta ʼwayavi nana lobea vonaya, \q1 \v 18 \x * \xo 4:18 \xt Ais 61:1-2; 58:6\x* “Kaiwabu Niboanina ʼiguya toatoa, \q2 mana tauna venuaʼivinegu \q2 be luvetunegu yamai \q2 vale aqiaqina sabi simanina lukwalukwa ʼidia. \q1 Ta yoqoyoqonidi wese vetunegu ʼidia, \q2 adi ʼetoyavua weaqina sabi simanina. \q1 Ta wese vetunegu matadi kwayakwayana \q2 ʼidia sabi giveaqiaqidi. \q1 Ta wese luvetunegu \q2 totoa vita ʼidia sabi ʼetoyavuidi \q2 adi aviayavo nimadiega, \q2 \v 19 ta wese yamai \q2 Kaiwabu ena nuakolokolo sabi simanina ʼimia \q2 vonigo ana tuta niʼa ʼifoqe.” \p \v 20 Ta Ieisu niʼa ʼwayavi diavona avo ʼovoidi ʼabo nunumia, ʼinega buki ana toʼitamaki nei ʼeviviei ta toabui. Ta tovineneqa qabudi nuadi ʼewea ta ivekova makimakia, \v 21 ʼinega vonedi vonaya, “Vona baʼe yahavoavodi lova imaduʼwayavia niʼau onoqolia, ta baʼe ʼitagana ana aqiaqi niʼa ʼifoqe ʼimia.” \p \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Lk 3:23; Ion 6:42\x* ʼInega tomotau qabudi Ieisu iʼawahaqiaqiea ta nuadi voqana qiduana ena vona aqiaqidi weaqina ta ivonaya, “ʼOloto baʼe Iosefa natuna waisa, ʼinega maʼoda baʼe yanidiavo ana fata?” \p \v 23 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Niʼa yahalamanimi nawale vona sesebai baʼe ʼinega ona voneguya, ‘Oʼa tovevihiqa adi togiveaqiaqi, ʼinega tauʼu una giveaqiaqieu!’ Ta wese ona voneguya, ‘Viaqa waiwaidi ʼabaga Kafaneumi ʼinaya uviaqidi, ʼinega ʼidewana wese baʼidia eu ʼabagaya una viaqidi.’” \p \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Ion 4:44\x* Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Yavona aqiaqiemi, tovesimasimana taha ena ʼabaga ana totoayavo ʼidiega ge taha ʼawahaqiaqi dalobea. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt 1Kin 17:1,7\x* Ta ona nuaveʼavinia lova Yaubada gebu Ilaitia davetunei taha Isileli vavinena ʼinaya tutana kulaka qiduana ʼifoqe ta yaʼwala toi ta waiʼena sikisi gamonaya ge taha ʼwei dawebui. \v 26 \x * \xo 4:26 \xt 1Kin 17:8-16\x* Ta ʼesi taha wadaʼe ʼabaga Salefati ʼinaya diʼwe Saidoni gamonaya Yaubada Ilaitia vetunei sabi ʼitamakidi. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt 2Kin 5:1-14\x* Ta wese tovesimasimana Ilaisa\f + \fr 4:27 \ft Ilaisa \+it “Elisah”\+it* - tauna Yaubada ena tovesimasimana diʼwe Isileli gamonaya. (1Kin 19:16-21, 2Kin 2:1-25)\f* ena tutaya tomotau qabudi ʼwagoʼwagoidi Isileli ʼinaya itoatoa. Ta gebu taha toga ʼidiega daveaqiaqi, ta ana ʼaidega Silia ʼolotona Yaubada giveaqiaqiea, ana wawa Nemani\f + \fr 4:27 \ft Nemani \+it “Naaman”\+it* - tauna diʼwe Silia ʼolotona ta toluavia adi tovamatana ta ʼwafina ʼwagoʼwagoina.\f*. Mana Yaubada wese taudi ge me Diu nuakolokoloyedi.” \p \v 28 Ieisu ena vonayavo baʼe ʼidiega totafwalolo qabudi diadi vevilea. \v 29 ʼInega itovolo ʼabo Ieisu ikafia ta ʼabagega ilihi ʼifoqeyea itauyea edi ʼabaga ana bwanaga ʼinaya, ʼabo bwanaga debanaya ivetovoloi ta vonigo ida ʼauefalei dabega dabeʼu. \v 30 Ta tauna qabu diavona wanaidi ta nuanidiega tauya. \s1 Ieisu taha ʼoloto giveaqiaqiea niboana veifana ʼinega \r (Maki 1:21-28) \p \v 31 ʼInega ʼabiboda webui ʼabaga Kafaneumi ʼinaya diʼwe Galili gamonaya, ta Sabatea veʼale tomotau veʼitedi. \v 32 \x * \xo 4:32 \xt Md 7:28-29\x* Ta tomotau qabudi nuadi voqana ena veʼita weaqina, mana me ena luvine ta wese me ena waiwai veveʼitedi. \p \v 33 Ta vanue tafwalolo ʼinaya taha ʼoloto toatoa niboana luveifana niʼa ʼwahalia, ta bonana qiduanega gaba vonaya, \v 34 “Ei Ieisu, oʼa Nasaleta ʼolotona, ta tolaʼai weaqina umai ʼimaya? Nage nuanuau una giveluveifema, waisa? Niʼa yahalamaniu, oʼa Yaubada Natuna Gwalagwalana.” \p \v 35 Ta Ieisu luvinea vonaya, “Uluaʼu, ta ʼoloto benaʼe ʼinega uwebui mai!” ʼInega qabu matadia niboana luveifana ʼoloto nana ʼabifelei beʼu bwaʼobwaʼoya, ta ʼinega niboana nana ʼifoqe mai, ta ʼoloto nana ge daveilaqe. \p \v 36 ʼInega qabudi yoʼalidi ʼabo taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, “Maʼoda ʼidewani veʼita baʼe? Tauna me ena luvine ta wese me ena waiwai, ʼinega ena vonega niboana luveifadi luvinedi iʼifoqe.” \v 37 ʼInega Ieisu Valena yawala dadana Galili diʼwenavo ʼidia. \s1 Ieisu tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi \r (Madiu 8:14-17; Maki 1:29-34) \p \v 38 ʼInega Ieisu vanue tafwalolo ʼinega webui tauya Saimoni ena vanuea ta lugu. Ta Saimoni lawana ivevihiqa ʼwafidi luʼweaʼweava. ʼInega Ieisu inoqiea sabi iuladi. \v 39 ʼInega Ieisu lugu ta tunuwebui tovevihiqa dina ʼidia ta vihiqa nana luvinea. ʼInega ʼwafidi ena luʼweaʼweava awala. Ta lukwayavonega itovolo ʼabo adi ʼabwaga iʼivaʼavaʼaia. \p \v 40 Tutana babaʼau niʼa liaʼunuva ʼinega tomotau edi tovevihiqayavo adi vihiqa taha taha iʼebeʼewedi imiedi Ieisu ʼinaya. Ta Ieisu tovevihiqa ʼaidega ʼaidega nimanega gitonovidi ʼabo iveaqiaqi. \v 41 \x * \xo 4:41 \xt Md 8:29; Mk 3:11-12\x* Ta wese tomotau qabudi ʼidiega niboana luveifadi iʼifoqe ta ivegabagaba ivonaya, “Oʼa Yaubada Natuna!” \p ʼInega Ieisu awatayedi ge ʼedewani ina vona ʼaiqa, mana niʼa ialamania tauna Toʼetoyavua nana Yaubada ʼinega. \s1 Ieisu lugaihi ʼabaga taha taha ʼidia \r (Maki 1:35-39) \p \v 42 Ta niʼa mahala vulihia ʼinega Ieisu ʼabaga nana nogei ta tauya diʼwe tomotau geqana ʼinaya. Ta tomotau qabudi Ieisu isalia, ta tutana ilobea ivonea ivonaya, “Gebu una nogema ta oʼa maega kana toatoa.” \p \v 43 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vaina wese ʼabaga ʼidia ena tauya be Yaubada ena ʼEbeluvine valena ena lugaihiea, mana tauna weaqina Yaubada vetunegu yamai.” \p \v 44 \x * \xo 4:44 \xt Md 4:23\x* ʼInega tutuvila tauya Iudia ʼabaganavo qabudi ʼidia, ta edi vanue tafwaloloyavo gamodia lugaihi dadana. \c 5 \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo gabedi \r (Madiu 4:18-22; Maki 1:16-20) \p \v 1 \x * \xo 5:1 \xt Md 13:1-2; Mk 3:9-10\x* Taha tuta ʼinaya Ieisu tovotovolo lavu Genasaleta nanavinaya ta yoʼo qabudi imai itoa vivilia ta Yaubada ena vona ivivineneqea. \v 2 ʼInega Ieisu waga magilafudi ʼitedi balabalaya mana togomana niʼa ivawebui ta edi gomana iʼutuʼutudi. \v 3 ʼInega Ieisu taha waga geluya, ta toniwaga Saimoni vonei natalateteyea goyona balebalega. ʼInega Ieisu toabui ta tomotau qabudi veʼitedi waga nana ʼinega. \p \v 4 Tuta nana ena veʼita luʼovoia ʼinega Ieisu Saimoni vonea vonaya, “Una talatete qawanaya eu gomana una bwaʼuya ta ʼiqana una ʼonedi.” \p \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Ion 21:3-8\x* Ta Saimoni voneaya, “Kaiwabu, velovelovana kuena gamonaya agomana ʼwayoqa, ge taha ʼiqana ada ʼonei! Ta oʼa eu vona weaqina gomana ena bwaʼu ʼeviviedi.” \p \v 6 Ibwaʼuya ʼinega ʼiqana ʼeala vaʼinedi iʼonedi ta gomana dina tuta goyona ida abuya. \v 7 ʼInega ediavo edi waga diʼwedia iluʼwayedi ina mai ina iuledi. ʼInega imai ta waga magilafudi iluveagatunaʼidi be tuta goyona ida damana. \v 8 Ta tutana Saimoni Fita ʼiqana adi yau ʼitedi, ʼinega Ieisu ʼaqenaya tuqatuqanega sobadi ta voneaya, “Kaiwabu unogegu, mana yaʼa ʼoloto luveifagu.” \p \v 9 Fita baʼe ʼidewana vona ʼaiqa mana enavo maega nuadi voqana qiduana ʼiqana niʼa iʼonedi weaqidi, \v 10 ta Saimoni Fita enavo Iemesa be Ioni taudi Sebedi natunavo wese inuavoqana. ʼInega Ieisu Fita vonea vonaya, “Ge giwaliu nahaʼala, baʼe ʼitaga ʼinega wese ʼidewani tomotau una ʼona ʼaiqedi.” \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Md 19:27\x* ʼInega edi waga ilihi vaneyedi ʼawaboqea, ta edi kulufayavo qabudi inogedi ta Ieisu iʼabibodea. \s1 Ieisu ʼoloto taha ʼwagoʼwagoina giveaqiaqiea \r (Madiu 8:1-4; Maki 1:40-45) \p \v 12 Ta tutana Ieisu toatoa taha ʼabaga ʼinaya, ʼinega taha ʼoloto ʼwagoʼwagoina mai. Ta tuta nana Ieisu ʼitea ʼinega givelukabwebwe ʼaqenaya ta venoqiea vonaya, “Kaiwabu, ʼeguma eu nuanua una giveaqiaqiegu, mana oʼa au fata!” \p \v 13 Ta Ieisu nimana siʼotoia ta ʼoloto nana ʼwafina gitonovia voneaya, “E ʼidewani, eu nuanua ena viaqia, uvevunavunaqa ta uveaqiaqi!” ʼInega ʼoloto nana ana ʼwagota lukwayavonega ʼevutuqia. \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Luvi 14:1-32\x* ʼInega Ieisu ʼoloto nana vematamagilafuyea voneaya, “Ge taha toga una vonevonei, ta una tauya toveguba ʼinaya be una veʼitayeu. Ta ʼinega eu guba una aʼuya Yaubada ʼinaya eu veaqiaqi weaqina ʼidewana ada luvine Mosese ʼinega ʼebeʼita tomotau ʼidia. ʼInega ina alamania niʼa uveaqiaqi ʼevivi.” \p \v 15 Ta Ieisu Valena veqidua vaʼine ta tomotau qabudi imai ena vona sabi noqolina, ta wese nuanuadi adi vihiqayavo nagiveaqiaqiedi. \v 16 Ta Ieisu vaina tuta tomotau ʼidiega tautauya taha diʼwe tomotau geqana ʼinaya ta vevenoqi Yaubada ʼinaya. \s1 Ieisu ʼoloto belubeluna giveaqiaqiea \r (Madiu 9:1-8; Maki 2:1-12) \p \v 17 Taha ʼaubena ʼinaya Ieisu qabu veveʼitedi. Ta vaina Falisiavo be luvine ana toveʼitayavo imai ʼabaga Ielusalema ʼinega ta wese diʼwe Galili be Iudia ʼidiega, ta tomotau qabudi maega itoatoa ta ivivineneqa. Ta tutana ʼinaya Ieisu tovevihiqa giveaqiaqiedi Kaiwabu ena waiwaiega. \p \v 18 ʼInega vaina tomotau taha ʼoloto belubeluna ma ʼivina iʼavalei imiea nuanuadi ina luguyea Ieisu ʼiawanaya ina aʼuya. \v 19 Ta ge adi fata mana qabu qidua vaʼinedi itoatoa, ʼinega tovevihiqa nana iʼavalei ivaneqea vanue debanaya, ta ana ʼubu iqeuni ta ʼinega ma ʼivina ivekeuli webui tomotau qabudi nuanidia ta Ieisu ʼiawanaya iaʼuya. \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Lk 7:48; Ais 43:25\x* Ta Ieisu toʼavala dina edi vetumaqana ʼitea, ʼinega tovevihiqa nana voneaya, “Iagu, eu luveifayavo niʼa yanuataqodi.” \p \v 21 Ta luvine ana toveʼitayavo be Falisiavo taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, “Baʼe toʼoloto, vonigo taunega ana wawa givaneqea kavona tauna Yaubada ʼidewani. Mana Yaubada ana ʼaidega otaqa ana fata luveifana nanuataqodi.” \p \v 22 Edi nuanua Ieisu niʼau alamania ʼinega vonedi vonaya, “Tolaʼai weaqina giwalimiega ʼidewani onuanua ʼaiqa? \v 23 Ta isana maʼoda ena vona ʼaiqa ʼoloto baʼe ʼinaya, nage ena vonaya, ‘Eu ilivu luveifana niʼau yanuataqodi’, nage ena vonaya, ‘Uyaʼitoto utauya’? \v 24 \x * \xo 5:24 \xt Ion 5:8\x* Ta nuanuagu ona alamania yaʼa Tomotau Natuna me egu luvine waiwaina bwaʼobwaʼoya, ʼinega agu fata tomotau edi ilivu luveifana ena nuataqodi.” ʼInega Ieisu belubelu nana voneaya, “Yavoneu, uyaʼitoto eu ʼebana uʼavalei ta utauya eu ʼabagaya.” \p \v 25 ʼInega lukwayavonega yaʼitoto tomotau qabudi ʼiawadia ena ʼebeʼeno ʼavalei ta tauya ena ʼabagaya, ta me ena qaiawa Yaubada awahawatuboya. \v 26 Ta tomotau qabudi nuadi voqana ʼenaʼina ta me edi ʼamayaba Yaubada iawatuboya ta ivonaya, “Baʼitagana taha yani ʼebenuavoqana niʼa kaʼitea.” \s1 Ieisu Libai gabea \r (Madiu 9:9-13; Maki 2:13-17) \p \v 27 Ta ʼabiboda Ieisu vanuega ʼifoqe ta taha takesi ana toʼewa ana wawa Libai ʼitea ena ʼebefewa ana vanue ʼinaya toatoa, ʼinega voneaya, “Umai, uʼabibodegu!” \v 28 ʼInega Libai yaʼitoto ta yani qabuna nogedi ʼabo Ieisu ʼabibodea. \p \v 29 ʼInega Libai ʼabwaga qiduana ʼivaʼavaʼaia ena vanuea Ieisu weaqina. Ta takesi ana toʼewayavo ʼeala be wese vaina tomotau maega imai ena vanuea, ta qabudi iʼai. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Lk 15:1-2\x* Ta Falisi be wese luvine ana toveʼitayavo qabudi maega itoatoa. Taudi Ieisu ana toʼabibodayavo ilugwaeyedi ivonedia, “Tolaʼai weaqina takesi ana toʼewayavo be wese toluveifadi maega oʼaiʼai ta onumanuma?” \p \v 31 ʼInega Ieisu edi vona veʼiea vonaya, “Taudi aqiaqidi ge nuanuadi togiveaqiaqi, ta ʼesi tovevihiqa nuanuadi togiveaqiaqi. \v 32 Yaʼa ge eda mai tunutunuqidi weaqidi, ta ʼesi yamai toluveifadi sabi iuladi be yaqisa ina nuagivila.” \s1 Ieisu ena vona vedede weaqina \r (Madiu 9:14-17; Maki 2:18-22) \p \v 33 ʼInega Ieisu ivonea ivonaya, “Ioni ana toʼabibodayavo vaina tuta ivevedede ta ivevenoqi Yaubada ʼinaya. ʼIdewani wese Falisiavo adi toʼabibodayavo iviaviaqia. Ta maʼoda ʼinega oʼa au toʼabibodayavo ge ida vedede, ta ʼesi iʼaiʼai be inumanuma kavokavovo?” \p \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Ion 3:29\x* ʼInega Ieisu vona sesebaiega vona ʼeviviedi vonaya, “Ge wese daluaqiaqiea ʼeguma vaqi ana qabuyavo ina vedede tuta nana tovaqi meʼolotona maega itoatoa, waisa? \v 35 Ta nawale tuta maimai ʼinaya tovaqi nana ana aviayavo ina kafia ta ina tauyea, ʼinega enavo me edi nuavita ina vedede.” \p \v 36 Ta wese taha vona sesebai neidi vonedia, “Ge ana fata kaleko vauvauna matavusinega kaleko ʼituʼituwaina kana bwabwadei, mana nawale kaleko nana kana ʼutuya ʼinega matavusi vauvaunana nabwagogoma ta kaleko ʼituʼituwaina naeabu ʼeviviea, ta wese matavusina vauvaunana naeabu kavovoya. \v 37 Ta wese ge taha toga ʼoine vauvauna naiwaqa ukamanei wage nugwenugweina yubai ʼwafidiega ʼinaya, mana nawale ʼoine vauvauna wage nana nanabahabuya ta ʼinega ʼoine nana naguiwaqa. \v 38 Ta ʼesi luaqiaqiea be ʼoine vauvauna kana iwaqia wage vauvauna yubai ʼwafidiega gamonaya. \v 39 Ta wese ʼeguma taha toga ʼoine nugwenugweina numanuma nawale ge ʼoine vauvauna nuanuana ta navonaya, ‘ʼOine nugwenugweina ana numa aqiaqi otaqina.’” \c 6 \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo Sabate ʼinaya witi walona iʼegigoluya \r (Madiu 12:1-8; Maki 2:23-28) \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Luve 23:25\x* Sabate taha ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo maega vaoqa gamonega itautauya. ʼInega ana toʼabibodayavo witi walona iʼegigoluya ta nimadiega iluqosodi ta iʼainidi. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Ion 5:10\x* Ta vaina Falisi iʼitedi ʼinega ivonedia, “Tolaʼai weaqina Sabate ana luvine ge oda ʼamayabei ta ʼesi oqeuqeuni?” \p \v 3 \x * \xo 6:3 \xt 1Sam 21:1-6\x* ʼInega Ieisu Falisiavo edi vona veʼiea vonaya, “Nage ge oda avoi Buki Nugwenugweina ʼinaya Deibida weaqina tutana ma enavo ibotana? \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Luvi 24:5-9\x* ʼInega Yaubada ena vanue ʼinaya lugu ta beledi gwalagwalana ʼewei ta ʼainia. Beledi nana ma ana luvine vonigo toveguba dimo luaqiaqiedi be ida ʼainia. Ta Deibida enavo wese ibotana ʼinega neidi maega iʼainia.” \p \v 5 ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “Yaʼa Tomotau Natuna Sabate ana Kaiwabu!” \s1 Ieisu ʼoloto nimana belubeluna giveaqiaqiea \r (Madiu 12:9-14; Maki 3:1-6) \p \v 6 Wese taha Sabate ʼinaya Ieisu lugu vanue tafwalolo ʼinaya veveʼita. Ta vanue nana ʼinaya ʼoloto taha toatoa nimana ana ʼataqi belubeluna. \v 7 Ta vaina luvine ana toveʼitayavo be wese Falisiavo Ieisu ivekova makimakia ʼeguma ʼoloto nana nagiveaqiaqiea Sabate ʼinaya. Nuanuadi vonigo taha ʼiuna ina lobei be ina veʼewea. \v 8 Ta edi nuanua Ieisu niʼau alamania ʼinega ʼoloto nana voneaya, “Uyaʼitoto umai ta utovolo tomotau ʼiawadia!” ʼInega Ieisu ena vona ʼabibodea. \p \v 9 ʼInega Ieisu Falisi ma ediavo vonedi vonaya, “Baʼe egu vetalaʼai ʼimia, tolaʼai luaqiaqieda Sabate ʼinaya kana viaqi, nage yani aqiaqina kana viaqi, nage yani luveifana, nage tomotau kana ʼetoyavuidi nage kana giveluveifedi?” \p \v 10 ʼInega Ieisu tomotau qabudi ʼita makimakidi ta ʼoloto nana voneaya, “Nimau usiʼotoi!” ʼInega nimana siʼotoia ta veaqiaqi. \v 11 Omoʼe ʼinega Falisi ma ediavo igamosoala aqiaqi, ʼinega taudiega iveqae tolaʼai ina viaqi Ieisu ʼinaya be ina giveluaʼui. \s1 Ieisu ena tovaletuyanayavo tuwelo venuaʼivinedi \r (Madiu 10:1-4; Maki 3:13-19) \p \v 12 Tuta omoʼe ʼinaya Ieisu ʼwatovu taha bwanaga ʼinaya. ʼInega velovelovana gamonaya vevenoqi Yaubada ʼinaya. \v 13 Ta mahala ahalia ʼinega ana toʼabibodayavo qabudi gabedi imai. Ta gamodiega adi yau tuwelo dimo venuaʼivinedi be ina vetovaletuyana ʼinaya, ta adi wawayavo baʼe: \v 14 Saimoni (tauna wese Ieisu gabea Fita), ta taina Anidulu. Ta wese Iemesa be, Ioni be, Filifi be, Batolomio be, \v 15 Madiu be, Tomasi be, mali Iemesa tauna Alifio natuna, ta wese mali Saimoni tauna wese igabea Seloti, \v 16 ta wese Iudasa (tauna mali Iemesa natuna), ta ʼebeluʼovoa Iudasa Isakaliota, tauna nawale Ieisu nasuluvea. \s1 Ieisu tovevihiqa qabudi giveaqiaqiedi \r (Madiu 4:23-25) \p \v 17 ʼInega Ieisu ena tovaletuyanayavo maega bwanagega iwebui ta dumiʼaya itovotovolo. Ta dumiʼa nana ʼinaya ana toʼabibodayavo qabudi ta wese yoʼo qiduadi itoatoa. Taudi imai Ielusalema ʼinega, ta wese diʼwe Iudia ʼabaganavo ʼidiega. Ta wese mwadeʼwa ana totoayavo Taia ta Saidoni ʼabaganavo ʼidiega ivaʼauta. \v 18 Taudi imai Ieisu ena vona sabi noqolina, ta wese adi vihiqayavo nuanuadi nagiveaqiaqiedi. Ta wese tomotau taudi niboana luveifadi niʼa ʼwahalidi maega imai. \v 19 Ta qabu dina nuanuadi Ieisu ina gitonovi ʼinega adi vihiqa nahawala ta wese niboana luveifadi ina ʼifoqe ʼidiega, mana tuta qabuna Ieisu ʼinega waiwai ʼifoʼifoqe, e ʼinega ana fata tomotau qabudi nagiveaqiaqiedi. \s1 Nuavita nagivilea qaiawa \r (Madiu 5:1-12) \p \v 20 ʼAbibodanaya Ieisu ana toʼabibodayavo ʼita makimakidi ta vonedi vonaya, \q1 “Omiʼa lukwalukwami ona qaiawa, \q2 mana Yaubada ena ʼEbeluvine omiʼa weaqimi. \q1 \v 21 \x * \xo 6:21 \xt Ve 7:16-17; Same 126:5-6; Ais 61:3\x* Ta omiʼa ma botanimi ona qaiawa, \q2 mana nawale gamomi nakoko. \q1 Ta wese omiʼa baʼitagana odoudou ona qaiawa, \q2 mana nawale ona dagi. \q1 \v 22 \x * \xo 6:22 \xt Ion 15:19; 16:2; 1Fit 4:14\x* Ona qaiawa ʼeguma tomotau ina vevoalanemi \q2 nage ina nogemi \q2 nage ina vegilemi \q2 nage ina ʼawaluveifemi \q2 emi ʼabiboda yaʼa Tomotau Natuna weaqigu. \p \v 23 “Ta tuta nana vita diavona ina ʼifoqe weaqidi ona qaiawa be ona ou ta ona lavua, mana ami veʼia ʼenaʼina mahalaya ʼenoʼenova. Ta ona nuaveʼavinia toveilivu luveifa diavona tubudiavo lova tovesimasimana iveilivu luveifedi, e ʼedewanina omiʼa tuta omoʼe ʼinaya wese tomotau ina veilivu veifemi. \q1 \v 24 “Ta omiʼa tovekaikaiwabu nuakolokolomi, \q2 mana emi toa meaqana niʼau olobea, \q2 ta nawale gebu. \q1 \v 25 Ta tomeqabu omiʼa tuta baʼe ʼinaya \q2 gamomi kokoya nuakolokolomi, \q2 mana nawale botana qiduana ona lobea. \q1 Ta wese ʼeguma tuta baʼe ʼinaya \q2 odagidagi nuakolokolomi, \q2 mana nawale ona nuavita ta ona dou. \q1 \v 26 Nuakolokolomi ʼeguma tomotau qabudi \q2 ina ʼawahaqiaqiemi, \q2 mana lova tubudiavo wese ʼedewanina \q2 tosimana ʼeʼeuʼauʼavidi iʼawahaqiaqiedi. \s1 Voalamiavo ona veyolubedi \r (Madiu 5:38-48; 7:12a) \p \v 27 “Egu veʼita baʼe ona noqolia: Voalamiavo ona veyolubedi, ta wese tomeqabu inogenogemi ona veilivu aqiaqiedi. \v 28 Ta wese tomeqabu ivona veʼalatemi ona vona veyolubedi, ta taudi iveilivu veifemi weaqidi ona venoqi Yaubada ʼinaya. \v 29 Ta ʼeguma taha tomotau ʼaeʼaeuya navunuqa ʼinega nimana ge una veʼiei, ta ʼesi una tunugivila una awafelei wese diʼwenaya navunuqa. Ta wese ʼeguma taha toga au kaleko naʼewea, ʼinega ge una awatayei ta ʼesi au kwakwalufai wese una neia. \v 30 Ta wese ʼeguma taha tomotau ʼiuya nanoqi yani taha weaqina, e ʼinega yani nana una neia. Ta ʼeguma taha toga eu kulufa naʼewea ta ʼinaya ʼenoʼenova, e ʼinega kulufa nana weaqina ge una noqi ʼeviviei. \v 31 \x * \xo 6:31 \xt Md 7:12\x* Ta tolaʼai nuanuami tomotau ina viaqia ʼimia, e wese omiʼa ʼidewana ona viaqa ʼaiqa ʼidia. \p \v 32 “Ta ʼeguma vaina tomotau iveyolubemi ta taudimo oveyoluba ʼeviviedi ʼinega ge taha wese ana aqiaqi ʼimia, mana toluveifadi wese ediavo iveyolubedi, ʼinega taudi ta omiʼa emi ilivu ʼaidegana. \v 33 Ta wese ʼedewani ʼeguma vaina tomotau ihiulemi ta wese taudimo oiuledi, ʼinega ge taha wese ana aqiaqi ʼimia, mana toluveifadi wese ediavo ihiuledi. ʼInega taudi ta omiʼa emi ilivu ʼaidegana. \v 34 Ta maʼoda ana aqiaqi ʼeguma tomotau emi veyoluba niʼa oneidi ta nuanuami ina nei ʼeviviemi? Ge wese aqiaqina, mana ʼidewani toluveifadi iviaqia ediavo ʼidia ta inuaia veʼia ina loba ʼeviviea. \p \v 35 “Ta omiʼa luaqiaqiemi be voalamiavo ona veyolubedi ta ona veilivu aqiaqiedi. Ta wese ʼeguma taha yani ona neidi ta ʼidia ʼenoʼeno, e ʼinega gebu yani nana weaqina ona baʼebaʼe be ina nei ʼeviviemi. ʼEguma ʼidewani ona viaqia e ʼinega nawale ami veʼia qiduana ona lobea, be ʼinega omiʼa Toatoa Vanena natunavo. Mana Yaubada tomotau aqiaqidi ta toluveifadi be wese taudi ge nuanuadi ina lukaiwa ʼinaya nuakolokoloyedi. \p \v 36 “ʼInega omiʼa wese tomotau ona nuakolokoloyedi ʼidewani Tamami nuakolokoloyemi. \s1 Tomotau ge ona ʼawaluveifedi \r (Madiu 7:1-5) \p \v 37 \x * \xo 6:37 \xt Md 6:14\x* “Tomotau ge ona ʼawaluveifedi, ʼinega nawale Yaubada ge wese naʼawaluveifemi. Ta wese tomotau gebu ona veʼewedi, be ʼinega omiʼa wese ge veʼewa ona lobei. Ta ʼesi tomotau ona nuataqodi be ʼinega omiʼa wese Yaubada nanuataqomi. \v 38 \x * \xo 6:38 \xt Mk 4:24\x* Ta omiʼa tomotau emi veyoluba ona nei kavovodi, ʼinega wese Yaubada nanei kavovomi ta ena veyoluba qidua vaʼinena ʼimia naguiwaqia, mana tolaʼai ona viaqia tomotau ʼidia, e wese ʼedewani Yaubada naviaqa ʼaiqa ʼimia.” \p \v 39 \x * \xo 6:39 \xt Md 15:14\x* ʼInega Ieisu vona sesebai baʼe neidi vonaya, “Nage ana fata taha matakwaya iana wese matana kwayakwayana navanugwetea? Gebu! Mana ʼeguma ʼedewanina, nawale magilafudina guli gamonaya ina beʼu. \v 40 \x * \xo 6:40 \xt Md 10:24-25\x* Ta wese ʼedewani tosikulu taha gebu ana fata be ena toveʼita ena alamani naveqidua vaʼinei. Ta ʼeguma tosikulu nana ena alamani naveqidua ʼinega magilafudi edi alamani naveʼaidega. \p \v 41 “Ge daluaqiaqieu be taiu una voneaya, ‘Oʼa matauya ʼaiwe kisemanina ʼenoʼeno’, mana oʼa wese matauya kigabugabu ʼenoʼenova ta ge uda ʼitei? \v 42 ʼInega taiu ge una voneaya, ‘Taigu, ʼaiwe kisemanina matauyega ena ʼewa yavulea’, mana oʼa wese kigabugabu qiduana matauya ʼenoʼenova ta ge uda ʼitei. Vonahaqiaqi, oʼa touʼava! Ta ʼesi luaqiaqieu be oʼa kigabugabu matauyega una maduʼewa yavulei be yaqisa una ʼita aqiaqi, ta ʼabiboda taiu matanega ʼaiwe kisemanina una ʼewa yavulea. \s1 ʼAiwe vuaqina \r (Madiu 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “ʼAiwe aqiaqina gebu ana fata navuaqa veifa. Ta wese ʼedewana ʼaiwe luveifana gebu ana fata navuaqa aqiaqi. \v 44 ʼInega ʼaiwe ʼaidega ʼaidega vuaqidi ʼidiega kana alamanidi toʼaiwe aqiaqina ta toʼaiwe luveifana. Vonahaqiaqi, gebu ana fata ʼue ʼinega ʼalaʼai vuaqina kana lobei, ta wese talitali ʼinega ge ana fata mwakikoi vuaqina kana lobei. \v 45 Ta tomotau edi ilivu wese ʼedewani. ʼEguma taha ʼoloto ena nuanua aqiaqina, e ʼinega wese ena ilivu qabuna aqiaqina. Ta ʼeguma taha ʼoloto ena nuanua luveifana, e ʼinega wese ena ilivu qabuna luveifana. Mana ʼeguma nuanua luveifadi giwalimia iʼenoʼeno ʼinega wese tuta qabuna ʼawamiega vona luveluveifadi iʼifoʼifoqe. \s1 Vanue ana toʼeyoqona magilafudi \r (Madiu 7:24-27) \p \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Md 7:21\x* “Ta tolaʼai weaqina oʼawa-Kaiwabuyegu, ta egu vona gebu oda matayagedi?” \p Ta wese Ieisu vonedi vonaya, “Vona diavona yaveveqaeyedi ʼeguma aiqabu ina noqolidi ta ina viaqidi, e ʼinega taudi ʼidewana taha toʼeyoqona ena vanue nayoqonia ena alamani aqiaqi ʼinega. Nugweta ena avutugu aqiaqina navenuaʼivinia ta wese ena ʼoqola falafaladi ʼidewana agumo naludaʼedi. Ta ʼinega bwaʼobwaʼo aqiaqinaya navetovolodi ta vanue nana nayoqonia. \v 47 Ta ʼeguma taha toga namai ʼiguya ta egu vona nanoqolidi ta naviaqidi, ʼinega tauna ʼedewani taha toʼeyoqona ena vanue nayoqonia ena alamani aqiaqi ʼinega. E tauna weaqina ena veʼitemi. \v 48 Tauna ena avutugu aqiaqina nugweta navenuaʼivinia, ʼinega ena ʼoqola ʼidewani agumo miedi ta vetovolodi, ta ʼinega ena vanue yoqonia. Ta tuta nana ʼwei qiduana webui ta seuseu inoqa be yaqina vunuqa ʼinega ge ana fata daqeu yavulei, mana ena vanue yoqonia bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya ta wese ʼoqola falafaladi ʼinega. \p \v 49 “Ta ʼeguma taha toga egu vona nanoqolia ta ge naviaqidi, e tauna ʼedewani toʼeyoqona vanue gelasa ʼinaya ena vanue yoqonia ta ʼoqola kavokavovo vetovolodi gelasaya. Ta tutana ʼwei qiduana webui ta seuseu inoqa, ʼinega vanue nana buini ta qeu yavulea ge taha daʼeno.” \c 7 \s1 Ieisu toluavia edi tovamatana ena tofewa giveaqiaqiea \r (Madiu 8:5-13) \p \v 1 Ieisu ena vona tomotau ʼidia niʼa luʼovoia ʼinega nogedi ta lugu ʼabaga Kafaneumi ʼinaya. \v 2 Ta ʼabaga nana ʼinaya toluavia me Loma edi tovamatana taha me ena tofewa itoatoa. Tovamatana nana ena tofewa baʼe veyoluba aqiaqiea, ta vihiqa qiduana lobea be tuta goyona naʼaliga. \v 3 Ta tovamatana nana Ieisu ena mai valena noqolia. ʼInega vaina me Diu taudi ʼabaga ana tovanugwetayavo vetunedi Ieisu ʼinaya ina noqiei namai be ena tofewa nagiveaqiaqiea. \v 4 Ta kaiwabu diavona niʼau imai Ieisu ʼinaya ta ivenoqiea ivonaya, “Kaiwabu, nuanuama qiduana una mai kana tauya iama taha ʼinaya, ta ana vita una givemeaqania, mana tauna ʼoloto aqiaqina \v 5 ta me Diu qabuma veveyolubema, ta wese ema vanue tafwalolo niʼau yoqonia weaqima.” \p \v 6 ʼInega Ieisu awafela ta maega itautauya. Tuta goyona ina ʼifoqe tovamatana nana ena vanuea, ʼinega wese enavo vaina vetunedi Ieisu ʼinaya sabi awatayana ta imai ivoneaya, “Kaiwabu, ema tovamatana vonaya oʼa ʼoloto qiduau ʼinega ge daluaqiaqieu be una lugu ena vanuea. \v 7 Ta wese ge daluaqiaqieu be tauna maega ʼedaya ona veloba. Ta nuanuana baʼade una vonamo ta ʼinega ena tofewa naveaqiaqi. \v 8 Mana tauna wese niʼa alamania luvine ana ʼabiboda weaqina ta ana tovamatana qiduqiduadi ʼabiʼabibodedi. Ta wese ena toluaviayavo luluvinedi, ta ʼeguma taha navoneaya, ‘Utauya!’ e natauya, ta ʼeguma taha wese navoneaya, ‘Umai!’ e namai. Ta wese ʼeguma ena tofewa taha navoneaya, ‘Baʼe uviaqi!’ e ʼinega naviaqia.” \p \v 9 Baʼe vona diavona Ieisu niʼa noqolia, ta nuana voqana aqiaqi, ʼinega tunugivila tomotau qabudi iʼabiʼabibodea ʼidia ta vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, lova ge wese taha toga eda ʼita lobei me Isileli ʼimiega ena vetumaqana ʼoloto baʼe ʼidewani!” \p \v 10 ʼInega tovamatana enavo iʼevivi itauya ena vanuea, ta tofewa nana iʼitea niʼau veaqiaqi. \s1 Ieisu wadaʼe natudi meʼolotona ʼaligega giveyaʼitoto ʼeviviea \p \v 11 Ta ge tuta kuena ʼabibodanaya Ieisu tauya taha ʼabaga ʼinaya ana wawa Neini. Ta ana toʼabibodayavo be wese yoʼo qiduadi iʼabibodea. \v 12 ʼInega ʼifoqe ʼabaga nana ana ʼebelugu ʼiawanaya, ʼinega taha toʼaliga tomotau iʼavalei iʼifoʼifoqe miea ʼabagega. Ta toʼaliga nana tauna wadaʼe natuna meʼolotona ʼaidega otaqina. ʼInega wadaʼe nana tomotau qabudi maega ʼabagega itautauya sabi tavunina. \v 13 Tutana Ieisu wadaʼe nana ʼitea ʼinega nuakolokoloyea voneaya, “Ge una dou.” \v 14 ʼInega vanaqo ta toʼaliga nana ana uma gitonovia ta toʼavala dina iveutovolo. ʼInega Ieisu vonaya, “Kilakai, yavoneu uyaʼitoto!” \v 15 \x * \xo 7:15 \xt 1Kin 17:23; 2Kin 4:36\x* ʼInega ʼaligega yaʼitoto ʼevivi ta veʼale veqae. ʼAbo Ieisu kilakai nana inana nei ʼeviviedi. \p \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Lk 1:68\x* Omoʼe ʼinaya tomotau qabudi me edi ʼamayaba Yaubada imwaninivea ta iawatuboya ivonaya, “Tovesimasimana qiduana niʼau ʼifoqe mai nuanidaya. Baʼe Yaubada ena iula itaʼa ena tomotauyavo ʼidaya.” \p \v 17 Ta Ieisu Valena yani baʼe weaqina iyawalea diʼwe Iudia ʼabaganavo ʼidia, ta wese diʼwe taha taha ʼidia. \s1 Ioni Togivebabitaiso ena vetalaʼai Ieisu weaqina \r (Madiu 11:2-19) \p \v 18 Ta Ioni ana toʼabibodayavo Ieisu ena viaqayavo weaqina isimanea ʼinaya. ʼInega Ioni ana toʼabiboda magilafudi gabedi imai \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Same 40:7; Mal 3:1; Ve 1:8\x* ta luvetunedi ina tauya Kaiwabu ʼinaya ta ina vetalaʼaiea ina vonaya, “Nage oʼa Toʼetoyavua nana tauna weaqina abaʼebaʼe, nage mali ʼoloto weaqina ana baʼebaʼeyea?” ʼAbo itutuvila itauya. \p \v 20-21 Ta omoʼe tutana ʼinaya Ieisu tovevihiqayavo adi vihiqa taha taha ʼidiega giveaqiaqiedi, ta wese niboana luveifadi tomotau ʼidiega ʼwavi ʼifoqeyedi. Ta wese matadi kwayakwayana giveaqiaqiedi. ʼInega tuta nana magilafudina imai Ieisu ʼinaya ivoneaya, “Ioni Togivebabitaiso vetunema amai sabi vetalaʼaieu nage oʼa Toʼetoyavua nana, nage mali ʼoloto ana baʼeyea?” \p \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Ais 35:5-6; 61:1; Lk 4:18\x* ʼInega magilafudi edi vetalaʼai Ieisu veʼiea vonaya, “Ona ʼevivi be Ioni ona vematamagilafuyea yani diavona niʼau onoqolidi ta oʼitedi weaqina, mana matadi kwayakwayana niʼa iʼita aqiaqi be, ʼaqedi belubeluna itauya aqiaqi be, ʼwagoʼwagoidi niʼa ʼwafidi veʼevau ʼevivi be, teniqadi kwavana vona niʼa inoqolia be, toʼaliga iyaʼitoto ʼevivi mayawaidi, ta wese lukwalukwadi vale aqiaqina niʼau inoqolia. \v 23 ʼInega ona tauya Ioni ona vonea weaqigu ge navenuana magilafu, mana ʼeguma taha toga ena vetumaqana ʼiguya ge nadawalili e tauna naqaiawa.” \s1 Ieisu simana Ioni weaqina \p \v 24 Ioni ana toʼabibodayavo niʼa iʼevivi itauya, ʼinega Ieisu veʼale tomotau qabudi ʼidia Ioni weaqina simana vonaya, “Lova qabumi diʼwe tomotau geqana ʼinaya otauya Ioni ena vona sabi noqolina, ta tolaʼai nuanuami vonigo oda ʼitei? Nage taha ʼoloto dawalilina kavona didiala yaqina yueyuea oʼitea? Gebu! \v 25 Nage otauya taha ʼoloto ana kaleko kaikaiwabuna sabi ʼitana? Gebu, mana taudi ma adi kaleko kaikaiwabuna ta edi kulufa qiduana toluvine qiduqiduadi edi vanue ʼenaʼenaʼina ʼidia itoatoa. \v 26 \x * \xo 7:26 \xt Lk 1:76\x* ʼInega tolaʼai weaqina otauya diʼwe tomotau geqana ʼinaya? Nage onuaia vonigo tovesimasimana taha oda ʼitea, waisa? Vonahaqiaqi, ʼoloto nana niʼa oʼitea tovesimasimana qabudi veqidua vaʼinedi. \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Mal 3:1\x* Ioni nana weaqina lova Yaubada Buki Nugwenugweina ʼinaya baʼe ʼidewani maduvonayea, \q1 ‘Egu tovaleʼewa ena vetunei nanugweta, \q2 be eu ʼeda naqadalia.’” \m \v 28 ʼInega Ieisu wese vonaya, “Ioni tauna totoa bwaʼobwaʼo qabudi veqidua vaʼinedi, ta tomeqabu Yaubada ena ʼEbeluvine gamonaya itoatoa taudi Ioni iveqidua vaʼinea.” \p \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Lk 3:12\x* ʼInega yoʼo dina ta wese takesi ana toʼewayavo Ieisu ena vona baʼe inoqolia ta Yaubada ena ʼeda iʼawahaqiaqiea ta iawatuboya, mana taudi lova Ioni givebabitaisodi. \v 30 \x * \xo 7:30 \xt Md 21:32\x* Ta Falisiavo be luvine ana toalamaniavo Yaubada ena nuanua weaqidi inogea, mana taudi ge nuanuadi lova Ioni dagivebabitaisodi. \p \v 31 ʼInega Ieisu vonedia, “Omiʼa lagata baʼe ʼitaga maʼoda otoatoa ʼaiqa, ta maʼoda ʼinega ena giveleleqa ʼaiqemi emi ilivu weaqina? \v 32 Nage ena vonemi omiʼa kavona gogama ʼebevegimwane gamonaya ilahalaha ta ediavo ʼidia ivegabagaba ivonaya, \q1 ‘Emavo maʼoda, imaʼa alavulavua \q2 ta ge oda ouou, \q2 ta wese aʼewaʼewabamu \q2 ta ge oda doudou.’ \m \v 33 Baʼe ʼebevetalatutula nana niʼa yavonemi, mana Ioni Togivebabitaiso mai ta beledi ge daʼaiʼai ta ʼoine ge danumanuma. Ta ʼinega omiʼa ovonaya be Ioni niboana luveifana daʼwahali. \v 34 \x * \xo 7:34 \xt Lk 15:2\x* Ta yaʼa Tomotau Natuna yamai yaʼaiʼai ta yanumanuma ta wese weaqigu olugwae ovonaya, ‘ʼOloto baʼe ʼai ʼavana ta wese numa ʼavana, ta wese takesi ana toʼewayavo be tomotau luveluveifadi veiaianedi.’ \v 35 Tomeqabu Yaubada ena alamani qiduana ialamani aqiaqiea, e taudi alamani nana wese iʼawahaqiaqiea ta iʼabiʼabibodea.” \s1 Taha vavine toluveifana Ieisu ʼaqena dedeʼwega iwaqia \p \v 36 Taha tuta Falisi taha ana wawa Saimoni Ieisu ʼebeʼewei maega ina ʼai. ʼInega Ieisu lugu ena vanuea ta toabui sabi ʼai. \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Md 26:7; Mk 14:3; Ion 12:3\x* Ta omoʼe ʼabaga nana ʼinaya taha vavine ena ilivu luveifana toatoa. Vavine nana niʼau alamania Falisi ena vanuea Ieisu ʼaiʼai. ʼInega dedeʼwa meilana aqiaqina ta ana maisa agona ma botolina miea viaviaqina alabasita ʼinega. \v 38 ʼInega lugu ta tuqatuqanega sobadi Ieisu ʼaqenaya doudou ta mataelunega Ieisu ʼaqena vebutea ta debana kuena ʼinega talaveayea, ta wese Ieisu ʼaqena yaoqia ʼinega ʼabiboda dedeʼwa nana ʼewei ta ʼaqena iwaqia. \v 39 ʼInega Falisi nana nuana tonovea Ieisu weaqina ta taunega vonaya, “ʼOloto baʼe ʼeguma tauna tovesimasimana, e ʼinega nahalamania vavine baʼe niʼa gigitonovia tauna toluveifana.” \p \v 40 Ta Ieisu voneaya, “Saimoni, nuanuagu taha yani weaqina ena voneu.” \p Ta Saimoni vonaya, “Kaiwabu, uvonegu.” \p \v 41 ʼInega Ieisu voneaya, “Tomotau magilafudi iloaga tovekaikaiwabu taha ʼinaya. Taha tomotau ana aga qiduana kavona yaʼwala ʼaidegina nafewa ana veʼia ʼidewani. Ta wese iana ana aga tufwana goyona kavonaya waiʼena ʼaidegina nafewa ana veʼia ʼidewani. \v 42 Ta magilafudina adi aga ge adi fata ina veʼiei, ʼinega kaiwabu nana magilafudina adi aga nuavetavunia. ʼInega ena vetalaʼaieu magilafudina ʼidiega togama kaiwabu nana nalukaiwa qiduana ʼinaya?” \p \v 43 ʼInega Saimoni Ieisu ena vona veʼiea vonaya, “Nage ʼoloto nana tauna ana aga qiduana nalukaiwa qiduana kaiwabu nana ʼinaya.” \p Ta Ieisu voneaya, “Vonahaqiaqi, eu nuanua tunutunuqina.” \p \v 44 ʼInega Ieisu tunugivila vavine nana ʼinaya ta vonaya, “Saimoni, baʼe vavine nana ena viaqa weaqigu uʼitea gebu ʼidewani oʼa, mana eu vanuea yaluguwai ta goʼila ʼaqegu ana ʼutu weaqina gebu uda neigu. Ta vavine baʼe mataelunega ʼaqegu ʼutudi ta debanega talaveayedi. \v 45 Ta wese eu lukaiwa ge uda veʼitayei ʼiguya yaoqega, ta ʼesi tauna tuta nana yaʼifoqe veʼale ʼaqegu ʼeyaoyaoqidi. \v 46 Ge wese dedeʼwa uda iwaqia ʼiguya ta tauna ena dedeʼwa meilana aqiaqinega ʼaqegu iwaqidi. \v 47 Tauna ena luveifana qabuna niʼau yanuavetavunidi, ʼinega veveyolubegu qiduana. Ta ʼeguma togama ena luveifana goyona ena nuataqoya, ʼinega wese ena veyoluba ʼiguya goyona.” \p \v 48 ʼInega Ieisu vavine nana voneaya, “Eu luveifana niʼau yanuataqoya.” \p \v 49 Ta tomotau diavona nawale iʼaiʼai Ieisu ena vona inoqolia ta taudiega iveveqae ivonaya, “Isana toʼoloto baʼe, mana luveifana qabuna nuanuataqodi?” \p \v 50 \x * \xo 7:50 \xt Lk 8:48; 18:42\x* ʼInega Ieisu vavine nana voneaya, “Eu vetumaqana ʼinega niʼau ʼetoyavua ulobea, ʼinega me eu nuadaumwala una tauya.” \c 8 \s1 Vivine vaina Ieisu ma enavo ihiuiuledi \p \v 1 ʼAbiboda Ieisu tutuvila tauya ʼabaga qiduqiduadi be goyogoyodi ʼidia ta Yaubada ena ʼEbeluvine valena aqiaqina lugaihiea. Ta Tuwelo dina maega itauya. \v 2 \x * \xo 8:2 \xt Md 27:55-56; Mk 15:40-41; Lk 23:49\x* Ta wese vaina vivine maega iluvivila, taudi lova ʼidiega niboana luveifadi Ieisu ʼwavinidi iʼifoqe, ta wese adi vihiqayavo giveaqiaqiedi. Taudi vivine dina adi wawayavo baʼe: Meli Magidala, lova tauna ʼinega niboana luveifadi adi yau seveni Ieisu ʼwavinidi iʼifoqe, \v 3 ta wese Ioana, taudi kini Elodi ena tofewa ana wawa Kusa moqanena, ta wese Susana be vaina vivine maega. Baʼe vivine dina edi kulufayega Ieisu ma enavo ihiuledi ta iʼitamakidi. \s1 Witi vewanina vona sesebaina \r (Madiu 13:1-9; Maki 4:1-9) \p \v 4 Taha tuta ʼinaya qabu qiduadi ʼabaga taha taha ʼidiega imai ta itoavaʼauta Ieisu ʼinaya. ʼInega vona sesebaiega veʼitedi vonaya, \p \v 5 “Tovaoqa taha ena vaoqaya tauya ta witi vewanina veyavuledi, ta vaina vewana ʼedabalaya iavuta, ʼinega tomotau ʼaqediega iʼevaqosoqosodi, ta manu iʼitedi ʼinega iwebui mai ta iʼainidi. \v 6 Ta vaina vewana dabodabo ʼinaya iavuta ta ge bwaʼobwaʼo qiduana, ʼinega itabo ta ʼabiboda imwatuqu, mana bwaʼobwaʼo nana ge niginigina. \v 7 Ta wese vaina vewana talitali gamonaya iavuta, ta maega itabo vinivinioya, ʼinega talitali vewaiwai ta fai veʼaligidi. \v 8 Ta wese vaina vewana bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya iavuta ta itabo ta iveqidua ʼinega ivuaqa. Ta ʼidiega bolimana aqiaqina lobea, mana vewana ʼaidega ʼaidega ʼidiega 100 lobedi.” \p ʼInega Ieisu tomotau qabudi vonedi vonaya, “ʼEguma ma taniqami vona baʼe ona noqolia.” \s1 Vona sesebai ena ʼifoqe ʼiuna \r (Madiu 13:10-17; Maki 4:10-12) \p \v 9 Ta ʼabiboda Ieisu ana toʼabibodayavo ivetalaʼaiea ivonaya, “Vona sesebai baʼe, maʼoda ana alamani?” \p \v 10 \x * \xo 8:10 \xt Ais 6:9-10\x* ʼInega Ieisu vonedia, “Omiʼa Yaubada ena ʼEbeluvine gamo aqiaqina ana alamani niʼa awafelea ʼimia. \q1 ‘Ta mali tomotau vona sesebaiega yaveveʼitedi, mana inoqonoqolia \q2 ta nuadi ge daʼeqaʼui, \q2 ta wese ma matadi, \q2 ta ge ida ʼita aqiaqiea.’” \s1 Witi vewanina vona sesebaina Ieisu givesimatalia \r (Madiu 13:18-23; Maki 4:13-20) \p \v 11 ʼInega Ieisu vonaya, “Vona sesebaina ana giyavua baʼe ʼedewana: Vewani nana niʼa yaʼinanea tauna Yaubada ena vona. \v 12 Ta vaina tomotau kavona vewana dina ʼedabalaya iavuta, mana Yaubada ena vona inoqolia, ta Seitani maimai ta vona nana giwalidiega ʼewaʼewa yavulea, ʼinega ge adi fata Yaubada ina vetumaqanei be ʼetoyavua ina lobei. \v 13 Ta vaina tomotau kavona vewana dina iavuta bwaʼobwaʼo ma dabodabona ʼinaya, mana Yaubada ena vona inoqolia ta weaqina iqaiawa. Ta kwalamidi gebu, ʼinega tuta kukusana ʼinaya ivetumaqana, ta tuta nana Seitani nasitonovidi ʼinega ina beʼu kwayavona. \v 14 Ta vaina tomotau kavona vewana dina talitali gamonaya iavuta, mana taudi Yaubada ena vona inoqolia, ta edi toa be wese kaikaiwabu weaqina inuanua, ta wese bwaʼobwaʼo ana qaiawa ʼinaya iawafeledi, ʼinega Yaubada ena vona ge davuaqa ʼidia. \v 15 Ta ʼesi vaina tomotau kavona vewana dina bwaʼobwaʼo aqiaqina ʼinaya iavuta. Taudina aqiaqi otaqidi ta giwalidi iawafelea Yaubada ʼinaya, mana ena vona inoqolia ta ikafiʼiʼihia, e ʼinega vuaqa aqiaqina ʼifoʼifoqe ʼidiega.” \s1 Lamufa vona sesebaina \r (Maki 4:21-25) \p \v 16 \x * \xo 8:16 \xt Md 5:15; Lk 11:33\x* ʼInega wese Ieisu vonedi vonaya, “Gebu taha toga lamufa nagabui nahaʼukwaivei ʼulena nage ʼivi ʼayanaya, ta ʼesi vunavunaqaya nahaʼui be ʼinega tomeqabu ilugu vanuea nasimatalidi. \p \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Md 10:26; Lk 12:2\x* “Mana yani qabuna ʼwaiʼwaivina be aʼuaʼukwaivina nawale naʼifoqe vunavunaqaya ta tomotau qabudi ina ʼitea ta wese ina alamani aqiaqiea. \p \v 18 \x * \xo 8:18 \xt Md 25:29; Lk 19:26\x* “ʼInega yani qabuna onoqonoqolia e ona nuaveʼavina aqiaqiea. Mana tomeqabu egu vona inoqola aqiaqiea e nawale edi alamani naveʼenaʼi. Ta tomeqabu egu vona ge ida noqolia, e nawale edi alamani goyona ʼidia ʼenoʼeno Yaubada naʼewa yavulea.” \s1 Ieisu inana be tainavo isalia \r (Madiu 12:46-50; Maki 3:31-35) \p \v 19 ʼAbibodanaya Ieisu inana be tainavo imai sabi ʼitana. Ta qabu qidua vaʼinedi itoatoa, ʼinega ge adi fata ina lugu Ieisu ʼinaya. \v 20 ʼInega taha tomotau Ieisu voneaya, “Kaiwabu, inau be taimwavo ʼatamanaya itovotovolo, ta nuanuadi ina ʼiteu.” \p \v 21 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Tomeqabu Yaubada ena vona inoqolia ta ivelumatamatayagea, e taudi inagwavo be wese taigwavo.” \s1 Ieisu wedilia wese nufula givedaumwalia \r (Madiu 8:23-27; Maki 4:35-41) \p \v 22 Taha tuta ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Kana gelu kana vaukamana lavu diʼwenaya.” ʼInega taha waga igelui ʼabo itauya. \v 23 Tuta nana ivavabala Ieisu matana dune ta ʼenoʼeno waga gamonaya. ʼInega yaqina waiwaina ʼifoqe ta nufula qiduadi waga gamonaya goi vedodoya, ʼabo tuta goyona ida damana. \p \v 24 ʼInega toʼabiboda dina idivanoya ivoneaya, “Kaiwabu, Kaiwabu, uyaʼitoto mana tuta goyona kana damana!” \p ʼInega Ieisu yaʼitoto, ta yaqina be nufula lugwaeyedi vonedia, “Oluaʼu!” Tuata yaqina be nufula ʼavalagwaedi. \p \v 25 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Maʼoda? Nage ge oda vetumaqanegu, waisa?” \p Ta taudi imwaniniva ta wese nuadi voqana, ʼabo taudiega ivonaya, “Toʼoloto baʼe, mana yani qabuna luluvinedi, ta wese yaqina be nufula bonana ivematamatayagea?” \s1 Ieisu taha ʼoloto gamonega niboana luveifadi ʼwavi ʼifoqeyedi \r (Madiu 8:28-34; Maki 5:1-20) \p \v 26 Ta niʼau diʼwe Galiliega ivaukamana ilugu me Gelasine edi diʼwe ʼinaya. \v 27 Ieisu niʼa webui balabalaya, ʼinega taha ʼabaga nana ana ʼoloto ʼifoqe mai ʼinaya. Ta ʼoloto nana niboana luveifadi niʼa iʼwahalia. Ta tuta kuena ge davekaleko ta wese vanuea ge datoatoa, ta ʼesi tuta qabuna debaʼunu ʼidia toatoa. \v 28-29 Ta tuta kuena ʼinaya niboana luveifana ʼoloto nana luvekwavekwavea, ʼinega tomotau nimana be ʼaqena iyoqonidi seniega ta iʼitamakia. Ta seni nana ʼeluhufeufedi ta niboana luveifana ʼebeʼewei tauyea diʼwe ilumakavinaya ʼidia. \p Ta tutana ʼoloto nana Ieisu ʼitea ʼinega ʼalabwau ta ʼaqenaya givelukabwebwe. ʼInega Ieisu voneaya, “Niboana luveifana, ʼoloto benaʼe ʼinega uʼifoqe mai!” \p ʼInega niboana nana bonana qiduanega gaba vonaya, “Ei Ieisu, oʼa Yaubada Toatoa Vanena Natuna, tolaʼai nuanuau una viaqi ʼiguya? Yavevenoqieu, visiqa ge una neigu.” \p \v 30 ʼInega Ieisu vetalaʼaiea voneaya, “Maʼoda au wawa?” \p ʼInega vonaya, “Agu wawa ʼEaʼealima”, mana niboana luveifadi koyadi niʼau ilugu ʼoloto nana gamonaya ta itoatoa. \p \v 31 Ta niboani dina Ieisu ʼinaya ivenoqi waiwai ivonaya, “Gebu una felawebuiema vetoa ge ana ʼebeluʼovoamo ana wawa Abisi ʼinaya.” \p \v 32 Ta taha bwanaga veanaya bawe qabudi iduaduala. ʼInega niboana luveifadi Ieisu ivenoqiea nahawafeledi ina lugu bawe ʼidia, e ʼinega Ieisu awafeledi. \v 33 ʼInega iʼifoqe ʼoloto nana gamonega ta bawe ʼidia ilugu, ta bawe diavona ikwava ta koyadi ivegaligaliʼwaʼwa itauya dabega iwebui lavuya ʼabo igavivila. \p \v 34 Bawe adi toʼitamakiavo yani qabuna ʼifoqe niʼa iʼitea, ʼinega ivihila itauya, ta valena isimana dadanea ʼabaga qiduqiduadi be goyogoyodi ana totoayavo ʼidia. \v 35 ʼInega imai be nuanuadi wese taudi matadiega ina ʼitea tolaʼai niʼa ʼifoqe. Ta tutana imai Ieisu ʼinaya ʼinega ʼoloto nana iʼitea lova niboana luveifadi iluvekwavea. Tauna ena nuanua niʼau veaqiaqi ta vekaleko ʼabo Ieisu ʼaqenaya toabui toatoa. Ta tomotau qabudi imwaniniva. \p \v 36 Ta tomotau diavona Ieisu ena viaqayavo niʼa iʼitedi ʼabibodanaya iʼevivi edi ʼabagaya ta ʼoloto nana lova niboana luveifadi iʼwahalia ena veaqiaqi weaqina iveluluʼuyayea ediavo ʼidia. \v 37 ʼInega me Gelasine qabudi imwaniniva qiduana ta Ieisu ivonea vonigo nanogedi ta edi diʼwe ʼinega natauya. ʼInega Ieisu wagaya gelu ʼevivi nogedi tauya. \v 38 Ta ʼoloto nana tawadega veaqiaqi mai Ieisu ʼinaya venoqiea vonaya, “Nage ana fata ena ʼabibodeu?” \p ʼInega Ieisu ʼoloto nana luvetunei voneaya, \v 39 “Ge au fata una ʼabibodegu, ta ʼesi una ʼevivi una tauya eu ʼabagaya, ta Yaubada ena veyoluba qiduana ʼiuya weaqina una veluluʼuyayea.” \p E ʼinega ʼoloto nana tauya, ta tolaʼai Ieisu niʼa viaqia ʼinaya simana dadanea ʼabaga nana gamonaya. \s1 Yailo natuna vevihiqa \r (Madiu 9:18-19; Maki 5:21-24) \p \v 40 Tutana Ieisu ma ana toʼabibodayavo iʼevivi Galili ʼinaya, ʼinega qabu qiduadi me edi qaiawa Ieisu iʼebeʼewea, mana tauna weaqina ibaʼebaʼe. \v 41 ʼInega taha ʼoloto ana wawa Yailo, tauna vanue tafwalolo ana tovanugweta, mai Ieisu ʼaqenaya iwaʼodu ta venoqiea maega ina tauya ena vanuea, \v 42 mana natuna mevavinena ʼaidega otaqina tuta goyona naʼaliga. Ta gwama nana ana yaʼwala tuwelo ʼidewana niʼa lobea. \p ʼInega Yailo maega ʼedaya itautauya, ta wese qabu qidua vaʼinedi iʼabibodedi ta Ieisu iveliaʼiʼia. \s1 Vavine taha nuanuana Ieisu ana kaleko nagitonovia \r (Madiu 9:20-22; Maki 5:25-34) \p \v 43 Ta qabu dina nuanidia taha vavine ma ana vihiqa maega itautauya. Ta ana vihiqa sulalina inoqa yaʼwala tuwelo ʼidia, ta nawale inoinoqa, mana ge taha toga ana fata dagiveaqiaqiei. \v 44 ʼInega vavine nana Ieisu ʼabibodanega mai ʼabo ana kwakwalufai noyana gitonovia, ta omoʼe tutana ʼinaya sulalina yafaha kwayavonia. \p \v 45 ʼInega Ieisu vonaya, “Togama gitonovigu?” \p ʼInega qabudi ivegeqa ta Fita voneaya, “Kaiwabu, uʼitedi qabu qiduadi iveveliaʼavala ʼinega iluʼoneu.” \p \v 46 Ta Ieisu voneaya, “Taha toga agu kwakwalufai gitonovia, mana yalutonovia ʼiguyega egu waiwai ʼifoqe.” \p \v 47 Ta vavine nana nuanuana naoukwaiva, ta ge ana fata mana Ieisu niʼa alamania ena waiwai vaukamana ʼinaya. ʼInega vavine nana me ena tatava mai Ieisu ʼinaya ta ʼaqenaya iwaʼodu. ʼInega tomotau qabudi ʼiawadia simana ʼifoqeyea tolaʼai weaqina Ieisu ana kwakwalufai gitonovi, ta maʼoda ʼinega veaqiaqi kwayavona. \p \v 48 \x * \xo 8:48 \xt Lk 7:50\x* ʼInega Ieisu vavine nana voneaya, “Natugu, eu vetumaqana ʼinega niʼa uveaqiaqi. Uyaʼitoto me eu nuadaumwala una tauya.” \s1 Yailo natuna ʼaligega Ieisu giveyaʼitotoya \r (Madiu 9:23-26; Maki 5:35-43) \p \v 49 Ieisu nawale vonavona vavine nana ʼinaya, ʼinega vanue tafwalolo ana tovanugweta Yailo ena vanuega taha tomotau vale miea ʼinaya vonaya, “Natuhu yawaina niʼa gumwala, ʼinega Toveʼita ge una veʼaqe visiqi.” \p \v 50 Vale baʼe Ieisu noqolia ʼinega Yailo vonea vonaya, “Ge giwaliu nahaʼala, ta ʼesi una vetumaqanamo, natuhu nawale naveaqiaqi.” \p \v 51 ʼInega itutuvila itauya ʼabo vanuea iʼifoqe. Ta Ieisu tomotau qabudi awatayedi ge taha toga nalugu. Ta nuanuana Fita be, Ioni be Iemesa ta wese gwama nana tamana be inana maega ina lugu. \v 52 Ta vaina tomotau nawale idoudou ta wese iʼewaʼewabamu gwama nana weaqina. ʼInega Ieisu vonedia, “ʼElovemi, ge ona dou! Gwama baʼe ge daʼaliga ta ʼesi ʼeno motaiva ʼenoʼeno.” \p \v 53 ʼInega todou Ieisu idagiea, mana ialamania gwama baʼe niʼa ʼaliga. \v 54 ʼInega ilugu ta Ieisu gwama nimanaya kafi ta voneaya, “Natugu, uyaʼitoto!” \v 55 ʼInega gwama nana yawaha ʼevivi ta lukwayavonega yaʼitoto. ʼInega Ieisu gwama inana be tamana vonedi ʼabwaga ina neia naʼai. \v 56 Yani baʼe weaqina tamana be inana nuadi voqana aqiaqi. Ta Ieisu luvinedi vonedia, “Gebu taha toga ʼinaya ona simana egu viaqa baʼe weaqina.” \c 9 \s1 Ieisu Tuwelo dina vetunedi \r (Madiu 10:5-15; Maki 6:7-13) \p \v 1 Ieisu Tuwelo dina gaba vaʼauqidi, ʼinega ena luvine be wese ena waiwai neidi, ʼinega adi fata niboana luveifadi tomotau ʼidiega ina ʼwavinidi ina ʼifoqe, ta wese adi vihiqayavo ina giveaqiaqiedi. \v 2 ʼInega vetunedi itauya ta Yaubada ena ʼEbeluvine valena ina lugaihiea tomotau ʼidia, ta wese tovevihiqayavo ina giveaqiaqiedi. \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Lk 10:4-11\x* ʼInega vonedi vonaya, “Ge taha yani ona ʼewei emi luvivila ʼinaya, ge emi kewala, nage kode, nage ʼabwaga, nage mane, nage ami kaleko vemagilafuna. \v 4 Ta ʼeguma taha toga naʼebeʼewemi ena vanuea, ʼinega ona lugu ʼinaya, ta ona toatoa ana laba ʼabaga nana ona nogea. \v 5 Ta ʼeguma tomotau ge ina ʼebeʼewemi edi vanuea, ʼinega tutana ʼabaga nana ona nogei ʼaqemiega fwayafwaya ona vavutuvutuqa yavulei. Ta baʼe viaqa nana naveʼebeʼita ʼidia nawale vita ina lobea.” \p \v 6 ʼInega Tuwelo dina itutuvila itauya, ta ʼabaga taha taha ʼidia vale aqiaqina ilugaihiea, ta wese tovevihiqayavo igiveaqiaqiedi. \s1 Kini Elodi nuana voqana Ieisu weaqina \r (Madiu 14:1-12; Maki 6:14-29) \p \v 7 \x * \xo 9:7 \xt Md 16:14; Mk 8:28; Lk 9:19\x* Ta tuta baʼe ʼinaya kini Elodi Ieisu ena viaqayavo valena noqolia, ʼinega nuana voqana qiduana ta giwalina aʼala mana vaina tomotau ivonaya, “Ioni Togivebabitaiso ʼaligega yaʼitoto ʼevivi.” \p \v 8 Ta vaina tomotau ivonaya, “Ilaitia wese ʼifoqe ʼevivi.” \p Ta wese vaina ivonaya, “Nage tauna tovesimasimana nugwenugweidi taha ʼidiega, ta baʼitagana niʼa yaʼitoto ʼevivi.” \p \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Lk 23:8\x* Ta Elodi vonaya, “Lova yaʼa egu luvineyega Ioni magana idaʼea, ta isana toʼoloto baʼe tomotau valena ivonavonayei?” ʼInega Elodi sali waiwai nuanuana Ieisu naʼitea. \s1 Ieisu tomotau qabudi veʼainidi \r (Madiu 14:13-21; Maki 6:30-44; Ioni 6:1-14) \p \v 10 Tutana Ieisu ena tovaletuyanayavo edi luvivila ʼinega iʼevivi imai, ʼinega edi fewa qabuna weaqina isimana ʼinaya. Ta ʼabiboda Ieisu ʼebeʼewedi ta maega itauya taha ʼabaga ana wawa Bedesaida ʼinaya, nuanuana adi ʼaidega omode ina toatoa. \v 11 Ta tomotau qabudi valena inoqolia, ʼinega taudi wese Ieisu italaʼobei itauya ʼinaya. ʼInega Ieisu ʼebeʼewedi imai ta Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina veʼitedi, ta wese adi vihiqayavo giveaqiaqiedi. \p \v 12 Ta babaʼau niʼa liaʼunuva, ʼinega Tuwelo dina imai Ieisu ʼinaya ivoneaya, “Kaiwabu, baʼe diʼwe nana tomotau geqana, e ʼinega yoʼo baʼena una luvetunedi ina tauya ʼabaga taha taha diʼwedaya ʼidia, ta adi ʼabwaga be edi ʼebeʼeno ina sali.” \p \v 13 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Omiʼa ʼabwaga ona neidi ina ʼai.” \p Ta taudi ivoneaya, “Imaʼa ama ʼabwaga ge ʼealina, uʼitei beledi nima ʼaidegana ta ʼiqana magilafudimo iʼenoʼeno. Nage nuanuau ana tauya ta qabu diavona adi ʼabwaga ana gimwanea, waisa?” \p \v 14 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedia, “Tomotau qabudi ona vonedi ina toabui adi yau 50 guguna taha taha ʼidia.” Ta qabu diavona ʼoloto adi yau 5,000 ʼidewani. \p \v 15 ʼInega Ieisu ena luvine iʼabibodei, ta tomotau qabudi itoabui guguna taha taha ʼidia. \v 16 ʼInega Ieisu beledi nima ʼaidegana ta wese ʼiqana magilafudi ʼewedi ta ʼita vane mahalaya ta weaqidi lukaiwa ta gitomwedi. ʼInega ana toʼabibodayavo neidi ta ivewilaʼayea tomotau qabudi ʼidia, \v 17 ʼabo qabu dina iʼai ta gamodi ʼelukoko. Ta ʼabiboda Ieisu ana toʼabibodayavo ʼabwaga ʼawagigidi ivaʼauqia ta ʼonena tuwelo iluveagatunaʼidi. \s1 Fita ena simana Ieisu weaqina \r (Madiu 16:13-19; Maki 8:27-29) \p \v 18 Ta taha ʼaubena ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo maega itoatoa, ta Ieisu ana ʼaidega vevenoqi Yaubada ʼinaya. Ta ʼabiboda ana toʼabibodayavo vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda tomotau edi vona weaqigu yaʼa togama?” \p \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Lk 9:7-8\x* Ta ana toʼabibodayavo ivoneaya, “Tomotau vaina ivonaya vonigo oʼa Ioni Togivebabitaiso, ta vaina ivonaya vonigo oʼa Ilaitia, ta vaina wese ivonaya vonigo oʼa taha tovesimasimana ʼaligega uyaʼitoto ʼevivi.” \p \v 20 \x * \xo 9:20 \xt Ion 6:68-69\x* ʼInega wese vetalaʼaiedi vonedia, “Ta omiʼa, maʼoda emi nuanua vonigo yaʼa togama?” \p Ta Fita voneaya, “Oʼa Toʼetoyavua Yaubada ʼinega.” \s1 Ieisu ana ʼabiboda weaqina \r (Madiu 16:20-28; Maki 8:30–9:1) \p \v 21 Omoʼe ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo luvine waiwaina neidi be baʼe yani nana weaqina ge ina vevonavonayei tomotau ʼidia. \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Lk 9:44; 18:32-33\x* ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “Yaʼa Tomotau Natuna nawale visiqa ʼenaʼina ena lobea ʼabaga ana tovanugwetayavo be toveguba qiduqiduadi ta wese luvine ana toveʼitayavo ʼidiega, mana nawale ina nogegu be ina luveʼaligigu, ta ʼaubena vetoina ʼinaya Yaubada nagiveyaʼitoto ʼeviviegu ʼaligega.” \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Md 10:38; Lk 14:27\x* ʼInega Ieisu tomotau qabudi vonedi vonaya, “ʼEguma taha toga nuanuana naʼabibodegu ʼinega ge tauna weaqina nanuanua, ta ʼesi luaqiaqiea be taunega ana ʼetoluai naʼavalei ta ʼaubena ʼaidega ʼaidega naʼabibodegu. \v 24 \x * \xo 9:24 \xt Md 10:39; Lk 17:33; Ion 12:25\x* Ta ʼeguma taha toga yawaina navegagalea nawale yawaina naluveʼwaivia, ta ʼeguma taha toga yawaina nahawafelea weaqigu ta naʼaliga, e nawale yawaina naloba ʼeviviea. \v 25 Ta ʼeguma taha toga bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabu qabuna naʼewedi ta ʼabiboda yawaina naluveʼwaivia, ʼinega tolaʼai ana aqiaqina? Gebu! \p \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Md 10:33; Lk 12:9\x* “Yaʼa Tomotau Natuna ʼeguma taha toga weaqigu ta wese egu veʼita weaqina nainiyauyau ta navegeqegu, e yaʼa wese tauna ena vegeqea tuta nana yaʼa me egu simatala qiduana, ta wese Tamagu ena tovaleʼewayavo edi simatala aqiaqi otaqinega ena ʼevivi mai. \v 27 Yavona aqiaqi ʼimia, tomotau vaina ʼimiega baʼidia otovotovolo ge ona ʼaliga ana laba Yaubada ena ʼEbeluvine matamiega ona ʼitea.” \s1 Ieisu ana ʼita vedumaduma \r (Madiu 17:14-18; Maki 9:14-27) \p \v 28 Ieisu ana ʼabiboda weaqina veʼitedi gumwala. ʼInega ʼaubena ʼeita (8) ʼabibodanaya Fita be Ioni ta wese Iemesa Ieisu ʼebeʼewedi maega iʼwatovu taha bwanaga ʼinaya sabi venoqi. \v 29 Tutana Ieisu nawale vevenoqi ʼinega ʼiawana ana ʼita vedumaduma ta wese ana kaleko vewadawadaeya otaqa kavonaya namala simatalina. \v 30 ʼInega ʼoloto magilafudi Mosese be Ilaitia iʼifoqe, \v 31 \x * \xo 9:31 \xt Lk 9:22\x* ta edi ʼifoqe kavona taha simatala qiduana dayayaqa. Ta Ieisu maega iveveqae ena ʼaliga weaqina nawale Ielusalema ʼinaya. \p \v 32 \x * \xo 9:32 \xt 2Fit 1:16-18\x* Ta Fita ma enavo ʼwafidi luʼwataʼwata ʼabo iʼeno nuafani iʼenoʼeno. Ta tuta nana iyaʼitoto ʼinega Ieisu simatalina qiduana iʼitea, ta wese ʼoloto magilafudi diʼwenaya itovotovolo iʼitedi. \v 33 Tuta goyona magilafudi Ieisu ina nogei, ʼinega Fita Ieisu ʼinaya vonaya, “Kaiwabu, luaqiaqieda ʼeguma baʼidia kana toatoa! ʼInega didi toi ana yoqonidi, taha oʼa weaqiu ta taha Mosese weaqina ta wese taha Ilaitia weaqina.” Baʼe ʼidewani Fita vona ʼaiqa, mana ge dahalamania tolaʼai vonevonei. \p \v 34 Fita nawale vonavona, ʼinega debadia taha gawata webui mai talakabubudi ʼinega toʼabiboda dina imwaniniva. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Lk 3:22\x* ʼInega gawatega taha bona inoqolia vonaya, “Baʼe Natu Otaqigu vevenuaʼivinina. Tauna ena vona ona noqolia!” \p \v 36 Ta bona nana niʼa awala, ʼinega Ieisu ana ʼaidega iʼitea tovotovolo. Ta tolaʼai matadiega niʼa iʼitea ge taha toga ʼinaya ida vevonavonayei, ta ʼesi yani qabuna nuadia iʼwaivea. Ta ʼabibodanaya isimana ʼifoqeyea. \s1 Ieisu taha gwama giveaqiaqiea niboana luveifana ʼinega \r (Madiu 17:14-18; Maki 9:14-27) \p \v 37 Niʼau mahala vulihia ʼinega Ieisu ma ana toʼabibodayavo toidi bwanagega iwebui mai, ʼinega yoʼo qiduadi maega ivelobaloba. \v 38 ʼInega taha ʼoloto yoʼo dina gamodiega Ieisu ʼitea ʼinega gabea voneaya, “Toveʼita, yanoqinoqi ʼiuya nuanuagu natugu meʼolotona una ʼitea, mana tauna natugu ʼaidega otaqina. \v 39 Ta tuta qabuna niboana luveifana ena waiwaiega natugu kafikafia ta ʼinega doudou, ta wese vevekaoya ta tafetafefwai, be wese ʼawanega fulofulo ʼifoʼifoqe. Ta niboana nana tuta qabuna gamonaya toatoa, ʼinega visiqa qiduana lulutonovia ta tuta goyona naʼaliga. \v 40 Ta au toʼabibodayavo yavenoqiedi vonigo ida ʼwavini daʼifoqe, ta ge adi fata.” \p \v 41 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Omiʼa maʼoda, tuta kuena yaʼa maega katoatoa ta nuami nawale ge daʼeqaʼui, ta tolaʼai weaqina ge oda vetumaqanegu? Debami ʼiʼwanina ʼinega ʼwafigu siniqaiqai!” ʼInega Ieisu ʼoloto nana voneaya, “Natuhu umiei baʼidia eda ʼitei.” \p \v 42 Ta tutana gwama nana mai Ieisu ʼinaya, ʼinega niboana luveifana felei webui bwaʼobwaʼoya ta vevekaoya. Ta Ieisu niboana nana lugwaeyei ta ʼwavi ʼifoqeyea. ʼInega gwama nana veaqiaqi ʼabo Ieisu nei ʼeviviea tamana ʼinaya. Ta tomotau qabudi nuadi voqana qiduana Yaubada ena waiwai weaqina. \s1 Ieisu tuta vemagilafuna simana ena ʼaliga weaqina \r (Madiu 17:22-23; Maki 9:30-32) \p \v 43 Tomotau qabudi nawale inuavoqana qiduana Ieisu ena fewa weaqidi. ʼInega ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, \v 44 \x * \xo 9:44 \xt Lk 9:22\x* “Egu vona baʼe ena vonemi ona noqola aqiaqiea! Nawale taha toga yaʼa Tomotau Natuna nasuluvegu ta naveʼineiegu agu aviayavo nimadia.” \v 45 \x * \xo 9:45 \xt Lk 18:34\x* Ta Ieisu ena vona baʼe ge ida alamania, mana ena vona aʼuaʼukwaivina ʼidia. ʼInega nuadi ge daʼeqaʼui vona nana weaqina. Ta wese imwaniniva ʼinega ge nuanuadi Ieisu ina vetalaʼaiei. \s1 Togama qiduana? \r (Madiu 18:1-5; Maki 9:33-37) \p \v 46 \x * \xo 9:46 \xt Lk 22:24\x* Ieisu ana toʼabibodayavo iveʼale taudiega iveʼaeʼaetoga vonigo toga gamodiega naveqidua vaʼine. \v 47 Ta Ieisu edi nuanua niʼa alamania, ʼinega taha gwama ʼebeʼewei miea ta diʼwenaya vetovoloya ta vonedia, \v 48 \x * \xo 9:48 \xt Md 10:40\x* “Gwama baʼe ona ʼitea, ʼeguma taha toga gwama baʼe ʼidewana agu wawega veveyolubea, e ʼinega wese veveyolubegu. Ta ʼeguma taha toga veveyolubegu ʼinega tauna agu Tovetune wese veveyolubea. ʼInega ʼeguma taha toga ʼimiega ana wawa goyona, e tauna qidua vaʼinena.” \s1 Togama ana fata Ieisu ana wawa navefewei? \r (Maki 9:38-40) \p \v 49 Ta Ioni Ieisu voneaya, “Kaiwabu, taha ʼoloto aʼitea au wawega niboana luveifadi ʼwavinidi iʼifoqe tomotau ʼidiega. ʼInega ahawatayea mana ʼoloto nana tauna ge iada.” \p \v 50 \x * \xo 9:50 \xt Md 12:30; Lk 11:23\x* Ta Ieisu voneaya, “Ge ona awatayei! Mana ʼeguma taha toga ge davevoalaneda e tauna ada toiula.” \s1 Me Samelia vaina Ieisu inogea \p \v 51 Ieisu ena ʼevivi mahalaya ana tuta niʼa vadiʼwea, ʼinega vemanini tutuvila natauya Ielusalema weaqina. \v 52 Ta nawale tautauya ʼinega Ieisu vaina tomotau kavona tovaleʼewa vetunedi inugweta itauya me Samelia edi ʼabaga taha ʼinaya nuanuana vaina yani ina ʼivaʼavaʼaia weaqina. \v 53 Ta totoa ʼabaga ge nuanuadi Ieisu nalugu edi ʼabagaya, mana ialamania tauna tautauya Ielusalema ʼinaya. \v 54 \x * \xo 9:54 \xt 2Kin 1:9-16\x* Ta ana toʼabibodayavo Iemesa ta Ioni vale baʼe inoqolia ʼinega Ieisu ivoneaya, “Kaiwabu, nage nuanuau ʼaiwe ʼalaʼalata mahalega ana gabei nawebui mai ʼinega ʼabaga nana ana totoayavo naʼala ʼovoidi?” \p \v 55 Ta Ieisu tunugivila ta awatayedi, \v 56 ʼinega itauya mali ʼabagaya. \s1 ʼOloto toidi nuanuadi Ieisu ina ʼabibodea \r (Madiu 8:19-22) \p \v 57 Ta nawale itautauya ʼinega taha ʼoloto mai Ieisu ʼinaya ta voneaya, “Maʼinaya utautauya nuanuagu be ena ʼabibodeu.” \p \v 58 ʼInega Ieisu ʼoloto nana ena vona veʼiea vonaya, “Bwaduʼe ma adi vetoa ta wese manu ma adi nevuqa, ta yaʼa Tomotau Natuna ge taha egu ʼebeveyawaimo.” \p \v 59 ʼInega taha wese ʼoloto mai, ta Ieisu voneaya, “Uʼabibodegu!” \p ʼInega ʼoloto nana vonaya, “Kaiwabu, una awafelegu ena ʼevivi ʼabagaya tamagu ena tavuna nugwetea, ta ʼabiboda ena mai ena ʼabibodeu.” \p \v 60 Ta Ieisu voneaya, “ʼEguma uvetumaqana aqiaqiegu una ʼabibodegu, ta tomeqabu niboanidi ʼaliʼaligidi e taudiega edi toʼaligayavo ina tavunidi. Ta oʼa una tauya ta una simana Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina.” \p \v 61 \x * \xo 9:61 \xt 1Kin 19:20\x* Ta taha wese ʼoloto mai vonaya, “Kaiwabu, ena ʼabibodeu ta nugweta una awafelegu ena ʼevivi ʼabagaya egu gadeavo ena lukafoiedi ta ʼabiboda ena mai ena ʼabibodeu.” \p \v 62 ʼInega Ieisu ʼoloto nana voneaya, “ʼEguma taha toga nuanuana Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina nafewa, ta ena kulufa be wese ena susu nanuaidi, e ʼinega tauna ge ana fata.” \c 10 \s1 Ieisu ana toʼabibodayavo adi yau 72 luvetunedi \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mk 6:7\x* Ieisu ena vona gumwala, ʼinega toʼabiboda adi yau 72 wese venuaʼivinedi ʼabo lua be lua luvetunedi ina nugweta ʼabaga taha taha ʼidia, ta tomotau qabudi ina ʼivaʼavaʼaidi Ieisu ena mai ʼidia weaqina. \p \v 2 \x * \xo 10:2 \xt Md 9:37-38; Ion 4:35\x* ʼInega Ieisu vona sesebaiega vonedi vonaya, “Bolimana qiduana ana tuta niʼa ʼifoqe ta toala ge ʼealidi, ʼinega bolimana ana Kaiwabu ʼinaya ona venoqi be yaqisa tofewa ʼeala navetunedi ena vaoqaya sabi ala. \p \v 3 \x * \xo 10:3 \xt Md 10:16\x* “Ona tauya, ta ge ona nuafania yaʼa yavevetunemi kavona lami yubai sasasadi nuanidia. \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Md 10:7-14; Mk 6:8-11; Lk 9:3-5\x* Ta ge mane nage kode nage ami ʼaqeyafayafa ona ʼewedi. Ta wese tauya nana ʼinaya ge ona vavenuana ta ona lukaiwa tomotau ʼidia. \p \v 5 “Ta tuta nana ona lugu taha vanue ʼinaya, e nugweta tonivanue ona vona veyolubea ona vonaya, ‘Nuadaumwala ʼiuya ta wese eu gadeavo maega!’ \v 6 Ta ʼeguma tonuadaumwala toatoa e ʼinega emi veyoluba ʼinaya naʼeno vataya. Ta ʼeguma tonivanue nana ʼoloto luveifana e ʼinega veyoluba nana naʼevivi namai ʼimia. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt 1Kol 9:6-14; 1Tim 5:18\x* ʼInega tonuadaumwala ʼinaya ona toatoa ta ʼabwaga be goʼila ʼiawamia nahaʼuya e ona ʼai, mana tofewa luaqiaqiedi adi veʼia ina lobea. Ta ge ona lugu kavokavovo vanue taha taha ʼidia. \p \v 8 \x * \xo 10:8 \xt 1Kol 10:27\x* “Ta ʼeguma taha ʼabaga ʼinaya ona lugu ta ina ʼebeʼewemi ʼidia, e ʼinega tolaʼai wese ʼiawamia ina aʼuya e ona ʼai. \v 9 Ta wese ʼabaga nana ana totoayavo edi tovevihiqayavo ona giveaqiaqiedi, ta ona vonedi ona vonaya, ‘Yaubada ena ʼEbeluvine niʼa mai diʼwemia.’ \v 10 Ta ʼeguma taha ʼabaga ʼinaya ona ʼifoqe ta ge nuanuadi omiʼa, tua ta ona lugu ta ona vonedi ona vonaya, \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Via 13:51; 18:6\x* ‘Oʼitei, emi ʼabaga fwayafwayana ʼaqemega avavutuvutuqa yavulea emi noga weaqina. Ta ona alamani, Yaubada ena ʼEbeluvine niʼa vadiʼwemi!’ \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Nug 19:24-25; Md 10:15; 11:24\x* Yavona aqiaqiemi, nawale vetalaʼai ana tuta ʼinaya me Sodoma luvine ina lobea, ta tomeqabu ge nuanuadi ina ʼebeʼewemi edi ʼabagaya e taudina luvine qidua vaʼinena ina lobea, ta ʼabiboda Sodoma.” \s1 Ieisu ena vona waiwaina vaina ʼabaga weaqidi \r (Madiu 11:20-24) \p \v 13 ʼInega Ieisu ʼabaga diavona ana totoayavo weaqidi vonaya, “Me Kolesini be me Bedesaida nuakolokolomi, mana ʼebenuavoqana niʼa yaviaqidi ʼimia ta ge oda nuagivila. Ta ʼeguma me Taia be me Saidoni ʼidia lova ʼidewani eda maduviaqia ida nuagivila, be edi vaiqavu ʼinega taudiega ida veʼitayedi niʼa edi ilivu luveifana ʼidiega inuagivila. \v 14 Ta vetalaʼai ana tutaya me Taia be me Saidoni luvine ina lobea, ta omiʼa luvine qidua vaʼinena ona lobea, ta ʼabiboda Taia be Saidoni. \v 15 Ta me Kafaneumi omiʼa maʼoda? Nage onuaia vonigo Yaubada ami wawa nagivaneyea mahalaya, waisa? Gebu! Nawale ona webui ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya.” \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Md 10:40; Lk 9:48; Ion 5:23\x* ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedia, “ʼEguma taha toga emi vona nanoqolia e ʼinega wese egu vona nanoqolia. Ta ʼeguma taha toga nanogemi, e ʼinega yaʼa wese nanogegu ta wese tauna agu Tovetune nanogea.” Ieisu ena vona gumwala ʼinega luvetunedi itauya. \s1 Toʼabiboda 72 dina iʼevivi imai Ieisu ʼinaya \p \v 17 Ta toʼabiboda 72 dina me edi qaiawa niʼa iʼevivi imai Ieisu ʼinaya ta ivoneaya, “Kaiwabu, ema luvivila ʼinaya yani qabuna ʼebenuavoqana aviaqidi, ta wese niboana luveifadi imatayagema iʼifoqe tuta nana au wawega aʼwavinidi.” \p \v 18 \x * \xo 10:18 \xt Ion 12:31; Ve 12:8-9\x* ʼInega Ieisu vonedia, “ʼIdewani, mana lova Seitani yaʼitea mahalega ʼavalataʼia webui mai kavona namala. \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Same 91:13; Mk 16:18\x* Ta wese egu luvine be egu waiwai niʼa yaneimi, ʼinega ami fata ona vewaiwai ta ami avia Seitani ena waiwai ona vewaiwai vaʼinea, ta wese mwata be bunelala ona vataqodi ta ge ona veilaqe. \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Fil 4:3; Ve 3:5\x* Ta ge ona qaiawa niboana luveifadi edi matayaga ʼimia weaqina, ta ʼesi ona qaiawa qiduana mana ami wawayavo Yaubada niʼa ʼwayavia mahalaya.” \s1 Ieisu ena qaiawa \r (Madiu 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Tuta omoʼe ʼinaya Niboana Gwalagwalana ena qaiawa qiduana lugu Ieisu ʼinaya ta giveqaiawea, ʼinega Ieisu vonaya, “Tamagu, yahawahawatubou, oʼa mahala be bwaʼobwaʼo ana Kaiwabu! Yani baʼe uaʼukwaivea toalamaniavo ʼidiega, ta ʼesi gogama goyogoyodi ʼidia uveʼitayea. Vonahaqiaqi Tamagu, baʼe eu nuanua aqiaqina.” \p \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Ion 3:35; 10:15\x* Ta wese vonaya, “Tamagu yani qabuna nimaguya niʼa aʼuya. Ge taha toga dahalamanigu, ta Tamagu ana ʼaidega. Ta wese ge taha toga Tamagu dahalamania, ta yaʼa agu ʼaidega yahalamania. Ta wese tomeqabu nuanuagu ena venuaʼivinedi be Tamagu ena veʼitayea ʼidia, e taudi wese Tamagu ina alamania.” \p \v 23 ʼInega Ieisu tunugivila ana toʼabibodayavo ʼidia vonaya, “Omiʼa ona qaiawa qiduana, mana yani qabuna matamiega niʼau oʼitedi. \v 24 Yavona aqiaqiemi, lova tovesimasimanayavo ta toluvine qiduqiduadi qabudi nuanuadi baʼe yani diavona ina ʼitedi ta ge ida ʼitei. Ta wese vona nana niʼau onoqolia taudi wese nuanuadi ina noqolia, ta ge ida noqoli.” \s1 Samelia ʼolotona aqiaqina vona sesebaina \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Md 22:35-40; Lk 18:18\x* Taha tuta luvine ana toalamani qiduana mai Ieisu ʼinaya nuanuana nasitonovia ʼinega voneaya, “Toveʼita, tolaʼai ena viaqi be yawaigu vataya ena lobei?” \p \v 26 ʼInega Ieisu voneaya, “Luvine qabudi Mosese ʼwayavidi Buki Nugwenugweina ʼinaya nage niʼa ualamanidi, waisa?” \p \v 27 \x * \xo 10:27 \xt Luve 6:5; Luvi 19:18\x* ʼInega ʼoloto nana voneaya, “Vonahaqiaqi, baʼe ʼidewana vonaya, ‘Kaiwabu eu Yaubada una veyolubea giwaliuyega be, niboaniuyega be, eu waiwaiega ta wese eu nuanua qabuna ʼinega.’ Ta wese vonaya, ‘Iau una veyolubea ʼidewani tauʼu uveveyolubeu.’” \p \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Luvi 18:5\x* Ta Ieisu voneaya, “Vonahaqiaqi, ʼinega ʼeguma ʼidewani una viaqa ʼaiqa yawaiu vataya una lobea!” \p \v 29 Ta ʼoloto nana niʼa alamania luvine dina ge daʼabiboda aqiaqiedi, ʼinega nuanuana ena luveifana weaqina taunega navataʼitaʼiea, ʼinega vetalaʼai taha vitana Ieisu neia, ta voneaya, “Isana toga iagu?” \p \v 30 ʼInega Ieisu vona sesebaiega ʼoloto nana vonea vonaya, “Taha ʼoloto Ielusalemega tutuvila tautauya Ieliko weaqina. Ta ʼedaya tovanawala ilobei ta ikafia, ʼinega ana kaleko iabu yavulei ta ivunuqa veiveifea tuta goyona daʼaliga, ʼabo inogei ta itauya. \v 31 Nawale ʼedaya ʼenoʼeno ʼinega taha toveguba mai ʼedanegana, ta ʼita naqo toveilaqe nana ʼitea ta vakesi tauya. \v 32 Ta wese ʼidewani taha ʼoloto mai ʼedanegana, tauna Libai ena gadeyega, ta baʼe gade dina taudi toveguba adi toiulayavo. Ta tauna wese toveilaqe nana ʼita naqoyeamo ta tauya. \p \v 33 “Ta ʼabiboda taha Samelia ʼolotona wese mai ʼedanegana ʼinega toveilaqe nana ʼitea ta nuakolokoloyea. \v 34 ʼInega naqo diʼwenaya ta dedeʼwa be ʼoine ʼewedi ʼabo ana ʼabia ʼawanaya iwaqidi ta fainidi. ʼInega ena donikia vegelui, ta magilafudi itauya wagawaga edi vanuea ta omoʼe ʼinaya ʼitamakia. \p \v 35 “Ta mahala vulihia ʼinega mane magilafuna vanue nana ana toʼitamaki neia ta voneaya, ‘Toveilaqe baʼe una ʼitamakia weaqigu, ta ʼeguma ʼevisa mane wese una aʼuya toveilaqe nana weaqina, ʼinega tuta nana ena ʼevivi ena mai e ena veʼieu.’” \p \v 36 ʼInega Ieisu toalamani nana vetalaʼaiea vonaya, “Baʼe ʼoloto diavona toidi ʼidiega, toga toveilaqe nana ia otaqina?” \p \v 37 ʼInega toalamani nana vonaya, “Tauna toveilaqe nana ana tonuakolokolo.” \p ʼInega Ieisu voneaya, “Vona aqiaqi, ʼinega una tauya ta wese ʼidewana una viaqa ʼaiqa.” \s1 Ieisu ena vayausa Meli be Mata ʼidia \p \v 38 Ta Ieisu ma ana toʼabibodayavo wese itutuvila itautauya, ʼinega taha ʼabaga ʼinaya iʼifoqe. Ta vavine taha ana wawa Mata Ieisu ʼebeʼewei itauya ena vanuea. \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Ion 11:1; 12:2-3\x* Ta vavine nana taina ana wawa Meli wese vanuea toatoa. Ta Meli nana mai Ieisu ʼaqenaya toabui ta ena vona vivineneqea. \v 40 Ta Mata ʼabwaga ʼivaʼavaʼaia ta fewa qabuna viaviaqia, ʼinega mai Ieisu ʼinaya ta voneaya, “Kaiwabu, maʼoda taigu oʼa maega otoatoa, ta ge daiulegu. ʼInega una vonei naiulegu!” \p \v 41 ʼInega Ieisu voneaya, “Mata, Mata, tolaʼai weaqina yani qabuna weaqidi unuanua? \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Md 6:33\x* Ta ʼesi yani ʼaideganamo weaqina una nuanua, ʼidewani taiu Meli. Tauna ena nuanua ʼinega yani aqiaqi otaqina niʼa venuaʼivinea mana nuanuana egu vona nanoqolidi, ʼinega ge taha toga nahawatayei.” \c 11 \s1 Ieisu ena veʼita venoqi weaqina \r (Madiu 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Taha tuta Ieisu ana ʼaidega diʼwe taha ʼinaya vevenoqi. Ta ena venoqi ʼabibodanaya ana toʼabiboda taha voneaya, “Kaiwabu, venoqi weaqina una veʼitema ʼedewana Ioni ana toʼabibodayavo veʼita ʼaiqedi.” \p \v 2 ʼInega Ieisu vonedia, \q1 “Baʼe ʼedewana ona noqi ʼaiqa, \q1 ‘Tamama, \q2 au wawa gwalagwalana ana ʼamayabea, \q2 ta nuanuama una luvinema. \q1 \v 3 Nuanuama ama ʼabwaga \q2 tuta qabuna una neima. \q1 \v 4 Ta ema luveifana una nuataqodi \q2 ʼidewana imaʼa tomotau \q2 iveilivu veifa ʼimaya anuataqodi. \q1 ʼEbesitonova ʼinaya gebu una awafelema.’” \p \v 5 Ta Ieisu wese vonedia, “ʼEbevetalatutula taha ena neimi venoqi ana alamani weaqina, e baʼe ʼedewani: ʼEguma taha iau luluvaiega tou gamonaya namai ʼiuya, ta ge taha tolaʼai ʼiuya daʼenoʼeno be una neia naʼai. ʼInega taha iau ʼinaya una tauya be una venoqiea una vonaya, ‘Iagu, nage ana fata una iulegu be beledi toi una neigu, \v 6 mana iagu taha luluvaiega mai ta ge taha kulaqea ʼiguya be ena neia naʼai.’ \p \v 7 “ʼInega ʼoloto nana vanue gamonega eu vona naveʼiea navonaya, ‘Iagu, ge una vedivanovano, mana natugwavo maega aʼenoʼeno ta wese ʼawa niʼau yagibodea, ʼinega ge agu fata be ena iuleu.’ \v 8 Ta yavona aqiaqiemi, ʼeguma iau navemanuguba, ʼinega oʼa una ʼalataya ʼinaya, ʼinega nayaʼitoto ta tolaʼai weaqina uvevenoqiea naneiu, mana ge nuanuana nawale tomotau ina ʼawaluveifei. \p \v 9 “ʼInega yavonemi, ona venoqi ʼinega Yaubada naneimi, wese ona sali ʼinega ona lobea, ta wese ona ʼauveidaʼa ʼinega ʼawa naʼewaʼea weaqimi. \v 10 Mana tomeqabu inoqinoqi Yaubada naneidi, ta tomeqabu isalisali nawale ina lobea, ta wese tomeqabu ʼawaya iʼauʼauveidaʼa nawale naʼewaʼea weaqidi. \p \v 11 “Ta maʼoda omiʼa, ʼeguma natumiavo ʼiqana weaqina inoqinoqi nage dadabweta ona neidi? \v 12 Ta wese ʼeguma foʼu weaqina ina venoqi ʼimia nage bunelala ona neidi? Gebuʼe otaqa! \v 13 Vonahaqiaqi, omiʼa luveluveifami, ta niʼa oalamania natumiavo ʼidia yani aqiaqi dimo ona neidi, ʼinega ona alamani aqiaqiea tomeqabu inoqinoqi Tamami mahalaya ena ʼiwavo aqiaqi otaqina naneidi. ʼInega ʼeguma tomeqabu ina venoqiea Niboana Gwalagwalana weaqina e ʼinega naneidi.” \s1 Ieisu be niboana luveifadi edi kaiwabu \r (Madiu 12:22-30; Maki 3:20-27) \p \v 14 Taha tuta ʼinaya Ieisu taha ʼoloto lobea niboana luveifana meana givilea ʼinega ge ana fata navona. Ta Ieisu niboana luveifana ʼwavini ʼifoqe, ʼinega ʼoloto nana meana tunuqa ta veqae. Ta tomotau qabudi yani nana iʼitea inuavoqana qiduana. \v 15-16 \x * \xo 11:15-16 \xt Md 9:34; 10:25; Md 12:38\x* Ta tomotau vaina nuanuadi Ieisu ina sitonovia ʼeguma ʼebeʼita taha mahalega naviaqi ina ʼitea. Ta wese vaina taudiega ivonaya, “Niboana luveifadi edi kaiwabu Belisibubi ena waiwaiega Ieisu niboana luveifadi ʼwaviʼwavi ʼifoqeyedi.” \p \v 17 Ta Ieisu edi nuanua niʼa alamania ʼinega vonedia, “Belisibubi ge ana fata enavo naʼwavinidi ina ʼifoqe. Ta ʼeguma taha ʼebeluvine ʼinaya tomotau ina veʼetoʼetoʼidi ta taudiega ina vevedavi, e nawale ʼebeluvine nana nadawalili ta nabeʼu. Ta wese ʼedewani ʼeguma taha gade taudiega ina vevedavi nawale edi toa luveifa otaqina ina lobea. \v 18 Seitani wese ʼedewani ʼeguma ma enavo taudiega ina vevedavi, nawale ena ʼebeluvine nadawalili ta nabeʼu. Ta yaʼa egu vona baʼe ʼidewani mana omiʼa ovonaya be yaʼa Belisibubi ena waiwaiega niboana luveifadi eda luluʼwavina ʼifoqeyedi. \v 19 Omiʼa baʼe ʼidewani oveveʼewegu, ta maʼoda omiʼa ami toʼabibodayavo nage wese oveveʼewedi vonigo niboana luveifadi iluluʼwavina ʼifoqeyedi Belisibubi ena waiwaiega? ʼInega ami toʼabibodayavo wese niʼa ialamania omiʼa emi vona ge tunutunuqina. \v 20 Ta ʼesi yaʼa Yaubada ena waiwaiega niboana luveifadi yaluluʼwavina ʼifoqeyedi, e ʼinega ona alamania Yaubada ena ʼEbeluvine niʼau ʼifoqe ʼimia. \p \v 21 “Seitani tauna kavonaya taha ʼoloto waiwaina me ena kulufa ʼebeluavia ta ena vanue agona ta kaikaiwabuna ʼitaʼitamakia, ʼinega ge taha toga ana fata ena kulufayavo navanawalidi. \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Kol 2:15\x* Ta ʼeguma taha ʼoloto waiwai otaqina naʼifoqe namai, e nawale ʼoloto nana Seitani navunuqi ta ena ʼabiayavo nimanega naneboi ta ena kulufa qabudi naluqoqonidi navewilaʼayedi enavo ʼidia. \p \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Lk 9:50\x* “ʼEguma taha toga ge yaʼa maega e tauna agu avia. Ta wese ʼeguma taha toga ge naiulegu be tomotau ge navaʼauqidi, e tauna egu fewa ana togiveluveifa.” \s1 Niboana luveifana ʼevivi taha ʼoloto ʼinaya \r (Madiu 12:43-45) \p \v 24 “Ta tuta nana niboana luveifana ʼoloto taha ʼinega ʼifoqe ta ʼoloto nana veaqiaqi, ʼinega niboana nana tauya diʼwe goʼila geqana ʼinaya yabayaba dadana be ena ʼebeveyawai salisalia ta ge taha dalobei. ʼInega taunega vonaya, ‘Ana ʼita ena ʼevivi lova egu ʼebetoaya.’ \v 25 ʼInega ʼevivi lova ena ʼebetoa ʼinaya ta ʼitea vunavunaqina ta ʼiʼivaʼavaʼaina. \v 26 ʼInega ʼevivi tauya ta niboana luveifa otaqidi adi yau seveni ʼebeʼewedi miedi maega ilugu ʼoloto nana ʼinaya ta itoatoa. ʼInega ʼoloto nana ena toa igiveluveifa aqiaqiea, ge ʼedewani lova.” \p \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Lk 1:28,42,48\x* Ieisu baʼe ʼidewani nawale vonavona tomotau qabudi ʼidia, ʼinega taha vavine qabu dina ʼidiega bonana qiduanega gaba Ieisu ʼinaya vonaya, “Kaiwabu, vavine dina ivenatuneu ta wese ivesusuhu veyoluba qiduana ʼidia!” \p \v 28 Ta Ieisu voneaya, “Tomeqabu Yaubada ena vona inoqolia ta ivelumatamatayagea, e taudi toqaiawa aqiaqi.” \s1 Iona tauna ʼebeʼita ʼidaya \r (Madiu 12:38-42) \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Md 16:4\x* Ta niʼau tomotau adi yoʼo veqidua vaʼine ʼinega Ieisu vonedi vonaya, “Lagata baʼe omiʼa luveluveifami! Nuanuami ʼebeʼita taha ona ʼitea. Ta ʼebeʼita ʼaideganamo ena neimi lova Iona ʼidewani nawale ona ʼitea, taʼiwa! \v 30 Mana Iona tauna me Ninibe edi ʼebeʼita, ta yaʼa Tomotau Natuna omiʼa lagata baʼe emi ʼebeʼita. \v 31 \x * \xo 11:31 \xt 1Kin 10:1-10\x* Vonahaqiaqi, vetalaʼai ana tuta ʼinaya me Siba edi kwini nayaʼitoto be omiʼa lagata baʼe naveʼewemi, mana vavine nana luluvaiega lova mai toalamani qiduana Solomoni ena vona sabi noqolina. Ta baʼe ʼitaga taha ʼoloto Solomoni ena alamani veqidua vaʼinea mai toatoa, ta ena vonayavo omiʼa ge nuanuami ona noqolidi. \p \v 32 \x * \xo 11:32 \xt Ioa 3:5-10\x* “Wese ʼedewani vetalaʼai ana tuta ʼinaya me Ninibe ina yaʼitoto ta omiʼa lagata baʼe ina veʼewemi, mana Iona ʼidia lugaihi, ʼinega edi ilivu luveifana ʼidiega inuagivila. Ta baʼitagana lugaihi aqiaqi otaqina onoqonoqolia taha ʼoloto ʼinega, tauna Iona ena lugaihi veqidua vaʼinea, ta omiʼa ge oda nuagivila.” \s1 Lamufa vona sesebaina \r (Madiu 5:15; 6:22-23) \p \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Mk 4:21; Lk 8:16\x* “Ge taha toga lamufa nagabui ta nahaʼukwaivei, nage ʼulenega natalakabubui, ta ʼesi luaqiaqiea ʼebeaʼu debanaya nahaʼuya, be ʼinega taudi vanuea ilugulugu navesimatalidi. \v 34 Baʼe ʼidewani matau ʼwafiu ana simatala, ta ʼeguma matau aqiaqina ʼinega ʼwafiu qabuna simasimatalina. Ta ʼeguma matau luveifana ʼinega wese ʼwafiu qabuna navelovelovanea. \v 35 ʼInega una ʼitamaki aqiaqieu be yaqisa eu lamufa gamouya ge naʼweuʼweu. \v 36 ʼInega ʼeguma ʼwafiu qabuna ʼinaya simatala ʼenoʼeno ta ge taha wese velovelovana ʼinaya, e ʼinega ʼwafiu qabuna simasimatalina, kavonaya lamufa qiduana ena simatala.” \s1 Falisiavo be luvine ana toalamaniavo Ieisu lugwaeyedi \r (Madiu 23:1-36; Maki 12:38-40) \p \v 37 Ta tuta nana Ieisu ena vona luʼovoia ʼinega taha Falisi Ieisu ʼebeʼewea itauya sabi ʼai. ʼInega Ieisu lugu ʼabo toabui ʼebeʼai ʼinaya. \v 38 Ta Falisi nana nuana voqana mana ʼitea Ieisu nimana ge daʼutui ta ʼaiʼai. \v 39 Ta Ieisu Falisi nana ena nuanua niʼa alamania ʼinega voneaya, “Omiʼa Falisiavo kavonaya vedi be kaivoe gwavu dimo ʼutuʼutudi ta gamodi ge adi ʼutumo, mana giwalimi bwavubwavudi ʼinega vemanuguba be ilivu luveifadi giwalimiega ʼifoʼifoqe. \v 40 Kwavakwavami! Mana niʼau oalamania gwavumi be giwalimi adi Toʼivaʼavaʼata Yaubada. \v 41 Ta luaqiaqiemi be giwalimi ona awafeledi lukwalukwa ʼidia be ʼinega ona vevunavunaqa aqiaqi. \p \v 42 “Ta omiʼa Falisiavo nuakolokolomi! Vonahaqiaqi, emi nei kavovo aqiaqina oneinei kavovo be ana luvine qabuna oʼitamaki aqiaqiea. Ta vaina yani goyogoyodi Yaubada ʼinaya oaʼuaʼudi ʼedewani mali fai be mali fai ʼidiega. Ta luvine magilafudi onuafanidi ʼidewani maʼoda Yaubada ona veyoluba ʼaiqei, ta wese maʼoda tomotau ona vanugweta ʼaiqedi luvine ʼaideganega. \p \v 43 “Omiʼa Falisiavo nuakolokolomi! Mana vanue tafwalolo ʼinaya ʼebetoa aqiaqidi ʼidia otoatoa, ta wese tutana otautauya ʼebegimwane ʼidia nuanuami tomotau qabudi ina lukaiwa ʼimia ta ina ʼamayabemi. \v 44 Nuakolokolomi, mana omiʼa kavonaya tomotau ʼaliʼaligidi ta ami debaʼunu debanaya tomotau iyabayaba, ta ge ida alamania bwaʼobwaʼo gamonaya oʼenoʼeno.” \p \v 45 ʼInega taha luvine ana toalamani qiduana Ieisu vonea vonaya, “Toveʼita, eu vonayavo baʼe ʼidiega imaʼa wese uinalima.” \p \v 46 Ta Ieisu voneaya, “Omiʼa luvine ana toalamaniavo qiduami wese nuakolokolomi, mana luvine qabudi ʼidiega tomotau ʼavaʼavala vitadi oneineidi, ta omiʼa taumiega ge nuanuami ona awafelemi be vita diavona ʼidiega ona iuledi. \v 47 Nuakolokolomi, mana tubumiavo tovesimasimana iluveʼaligidi, ta omiʼa debaʼunudia adi ʼebenuaveʼavina oviaqia. \v 48 Ta yani baʼe ʼinega tubumiavo edi ilivu luveifana oʼawahaqiaqiea, mana taudi tovesimasimana iluveʼaligidi ta omiʼa adi debaʼunu oveveʼivala aqiaqiedi. \v 49 Yani baʼe weaqidi Yaubada ena alamani qiduana vona ʼifoqeyea tutana vonaya, ‘Tovesimasimana be tovaletuyana ena vetunedi ina wai be vaina ina luveʼaligidi ta wese vaina ina vevoalanedi.’ \p \v 50 “ʼInega lagata baʼe omiʼa nawale luvematasabu qiduana ona lobea tovesimasimana qabudi sulalidi weaqina bwaʼobwaʼo ana tuta ʼebeveʼale ʼinega. \v 51 Eibolo ana luveʼaliga ʼinega be mai Sakalaia ana luveʼaliga ʼinaya, tauna iluveʼaligia Vanue Gwalagwalana ta ʼebeveguba nuanidia. Vonahaqiaqi, luveʼaliga diavona adi veʼia lagata baʼe omiʼa ona ʼavalea. \p \v 52 “Ta omiʼa luvine ana toalamani qiduqiduami, nuakolokolomi! Mana alamani ana ʼawa ana ʼebesiwaʼa oluveʼwaivia. ʼInega omiʼa ge ami fata ona lugu, ta wese taudi nuanuadi be ina lugu oawatayedi.” \p \v 53 Ta tutana Ieisu diʼwe omoʼe nogea, ʼinega luvine ana toveʼitayavo ta wese Falisiavo edi nualuveifa ʼinega iveʼale iʼawaluveifea ta ivetalaʼaiea yani taha taha weaqina. Ta edi vetalaʼai qabuna ʼidiega itoho waiwai \v 54 nuanuadi Ieisu ena veʼia ʼinega ena luveifana ina lobei ta ina kafia. \c 12 \s1 Ieisu ena lugaihi \r (Madiu 10:26-27) \p \v 1 Qabu qidua vaʼinedi ivaʼauta ʼaideganaya ta diʼwe nana iveliaveʼalaia. Ta Ieisu ana toʼabibodayavo ʼidia vonaya, “Ona ʼitamakimi, mana Falisiavo edi ʼeuʼauʼava kavona falawa ana isiti ʼidewani, ʼinega ge ona ʼabibodedi. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Lk 8:17\x* Ta yani dina ʼwaiʼwaividi nawale Yaubada nagiveʼifoqeyedi ona ʼitedi ta ona alamanidi. \v 3 Ta wese tolaʼai velovelovana ʼinaya ovonayea nawale ʼaubena ʼinaya tomotau ina noqolia. Ta tolaʼai niʼau oveʼawahayahayayea vanue gamonaya nawale tomotau qabudi ʼidia ʼatamanaya ona vona ʼifoqeyea. \s1 Togama kana mwaninivea? \r (Madiu 10:28-31) \p \v 4 “Egwavo, yavona aqiaqiemi tomeqabu adi fata ʼwafimi ina luveʼaligia ge ona mwaninivedi, mana adi fata ʼwafi mimo ina luveʼaligia ta niboanimi gebu. \v 5 Ta ʼesi Yaubada ona ʼamayabea, mana tauna ana fata ena luvineyega tomotau naluveʼaligidi ta ʼabiboda nafelawebuiedi ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya. Vonahaqiaqi, ana ʼaidega me emi ʼamayaba ona mwaninivea. \p \v 6 “Dagedage adi yau faibi kana vegimwaneyedi ta adi veʼia mane goyosikwana, ta manu dina Yaubada ge wese ʼaidegana ʼidiega nanuafania. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Lk 12:24; Via 27:34\x* ʼInega ge giwalimi nahaʼala, mana omiʼa Yaubada ena yani qiduana, ta ʼabiboda dagedage. Ta omiʼa ge ami fata ami kia ʼinaya debami adi yau ona alamanidi, ta ʼesi Yaubada adi yau niʼa alamanidi. \s1 Tomotau vaina Ieisu iʼawahaqiaqiea be wese vaina ivegeqea \r (Madiu 10:19-20; 10:32-33; 12:32) \p \v 8 “Ta yavona aqiaqiemi, ʼeguma taha toga tomotau ʼiawadia naʼawahaqiaqiegu, e ʼinega wese yaʼa Tomotau Natuna Yaubada ena tovaleʼewayavo ʼiawadia ena ʼawahaqiaqiea. \v 9 Ta ʼeguma taha toga navegeqegu tomotau ʼiawadia, ʼinega yaʼa wese nawale Yaubada ena tovaleʼewayavo ʼiawadia tauna ena vegeqea. \p \v 10 “Yaʼa Tomotau Natuna ʼeguma taha toga naʼawaluveifegu ta ʼabibodanaya nanuagivila, e ʼinega ana fata Yaubada nanuataqoya. Ta ʼeguma taha toga Niboana Gwalagwalana naʼawaluveifea, e ʼinega Yaubada gebu nanuataqoi. \p \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Mk 13:11; Lk 21:12-15\x* “Ta tutana tomotau ina tauyemi vanue tafwalolo ʼinaya ta ina vetalaʼaiemi emi vetumaqana weaqina kaiwabuyavo be toluvineavo ʼiawadia, ʼinega ge ona nuanua maʼoda edi vetalaʼai ʼimia ona vona ʼevivi ʼaiqedi, \v 12 mana tuta nana ʼinaya Niboana Gwalagwalana namai ʼimia naveʼitemi tolaʼai ona vonayea ʼidia.” \s1 Vona sesebai tovekaikaiwabu kwavakwavana weaqina \p \v 13 Ta qabu dina ʼidiega taha ʼoloto Ieisu ʼinaya vonaya, “Toveʼita, tuagu una vonei be ʼebeluvine dibuna naneigu, lova tamama ʼinega ʼewea.” \p \v 14 Ta Ieisu ʼolotona ena vona veʼiea voneaya, “ʼOloto, yaʼa gebu agu fata ena luvine emi ʼebeluvine weaqina.” \v 15 \x * \xo 12:15 \xt 1Tim 6:9-10\x* ʼInega Ieisu wese tomotau qabudi vonedi vonaya, “Ona ʼitamaki aqiaqiemi vekaikaiwabu ʼinega, mana nawale vekaikaiwabu nana ʼinega ona vemanuguba, ta ge taha toga ana fata ena kulufa qiduana ʼinega yawai aqiaqina nalobei.” \p \v 16 ʼInega ʼebevetalatutula taha vona sesebaiega neidi vonaya, “Taha kaiwabu ena vaoqa ʼidiega bolimana qiduana lobea. \v 17 ʼInega ʼoloto nana taunega nuana vetonovea vonaya, ‘Bolimana qiduana ʼiguya, ta egu sailakayavo gebu adi fata. ʼInega tolaʼai ena viaqi? \v 18 Ana ʼita baʼe ʼidewana ena viaqia. Nugweta sailaka ʼituʼituwaidi ena qeu yavuledi ta ʼesi sailaka vauvaudi be qiduqiduadi ena yoqonidi, ʼinega ʼabwaga ta wese egu kulufa qabudi ʼidia ena vedododi. \v 19 Ta ʼabiboda me egu qaiawa tauguyega ena vonaya, “Yaʼa taha tovekaikaiwabu, yani qabudi aqiaqidi niʼa yaluveaqedi ana fata yaʼwala ʼevisa nalobea. ʼInega ena veyawai fewa ʼinega ta me egu qaiawa ena toatoa, ta nonoqina ena ʼaiʼai be ena numanuma.” ’ \v 20 Ta Yaubada ʼoloto nana ʼinaya vonaya, ‘Oʼa ʼoloto kwavakwavau! Velovelovana baʼe ʼinaya una ʼaliga ta kulufa dina niʼau uluveaqedi togama naʼewedi?’” \p \v 21 \x * \xo 12:21 \xt Md 6:19-20\x* ʼInega Ieisu tomotau qabudi vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼeguma taha toga ena kulufa kaikaiwabuna naʼivaʼavaʼaia taunega weaqina, ta ge nuanuana Yaubada maega ina veiaiana aqiaqi, e tauna kwavakwavana!” \s1 Ge una nuanua yani taha taha weaqina \r (Madiu 6:25-34) \p \v 22 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedia, “Emi toa bwaʼobwaʼoya weaqina ge ona nuanua qiduana ami ʼabwaga nage ami kaleko weaqidi. \v 23 Mana Yaubada yawaida niʼa neida, e ʼinega wese ana fata naveʼainida be navekalekoda. \v 24 Baʼe taha ʼebevetalatutula ona nuaia bwayobwayo weaqidi. Taudi ge ida dauna ta ge ida bolimana ta wese ge edi sailakamo, ta tuta qabuna Yaubada adi ʼabwaga neineidi. Ta ona nuaveʼavinia omiʼa yani ʼenaʼina Yaubada ʼinaya, ta ʼabiboda manu. \p \v 25 “Nage taha toga ʼimiega ana ʼabwaga be wese ana kaleko ana ʼewa ʼibe weaqina nuanua qiduana. Ta yavona aqiaqiemi ge taha toga ana fata baʼe nuanua nana ʼinega taunega ena tuta nagivekuei bwaʼobwaʼoya. \v 26 Ta ʼeguma ge ana fata yani goyona ʼidewani ona viaqia, e ʼinega ge wese ona nuanua yani qabuna weaqina. \p \v 27 “Ta wese ona nuaia libi idina edi tutulagata weaqina. Taudi ge ida fewa, ta wese adi kaleko ge ida viaqidi. Ta vonahaqiaqi, kini Solomoni ana kaleko be wese ana ʼivalayavo adi ʼita aqiaqidi, ta libi idina adi ʼita aqiaqi otaqidi. \v 28 ʼInega ona nuaveʼavinia Yaubada ena ʼitamaki ʼimia weaqina. Tauna baʼitagana libi idina veveʼivala aqiaqiedi, ta ʼibe ina mwatuqu be ina gabudi. Ta omiʼa libi idina oveaqiaqi vaʼinedi, ʼinega vonahaqiaqi ami kaleko naneimi. Omiʼa emi vetumaqana Yaubada ʼinaya dawalilina. \p \v 29 “Ta gebu ona nuanua qiduana nage giwalimi nahaʼala ʼabwaga be goʼila weaqidi, \v 30 mana tomeqabu ge ida vetumaqana baʼe yani diavona weaqidi inuanua qiduana. Ta Tamami Yaubada ʼwafimi ana iula weaqina niʼa alamania, ʼinega ami ʼabwaga be ami goʼila ta wese ami kaleko neinei kavovomi. \v 31 Ta ʼesi luaqiaqiemi Yaubada ena ʼEbeluvine ona sali nugwetea, ʼinega ʼabiboda baʼe yani diavona wese naneimi. \s1 Kaikaiwabu mahalaya \r (Madiu 6:19-21) \p \v 32 “Ta omiʼa ʼidewani Yaubada ena sifiavo, ʼinega ge ona mwaniniva, mana me ena qaiawa qiduana nuanuana baʼe ʼitaga naʼebeʼewemi ena ʼEbeluvine ʼinaya. \v 33-34 \x * \xo 12:33-34 \xt Lk 18:22\x* Ta ona nuaveʼavinia maʼinaya emi kaikaiwabu ʼenoʼeno, e omoʼe ʼinaya emi nuanua wese natautauya. ʼInega emi kulufayavo ona vegimwaneyedi be manedi lukwalukwa ʼidia ona vewilaʼayea be ʼinega mahalaya emi kaikaiwabu naʼeno vataya. Ta kaikaiwabu nana mahalaya ʼenoʼeno ge wese ena awalamo, mana ge taha wese tovanawala be nayanaya ʼabaga nana ʼinaya ida toatoa be ina giveluveifei. \s1 ʼIvaʼavaʼata weaqina \p \v 35 \x * \xo 12:35 \xt Md 25:1-13\x* “ʼInega omiʼa ona ʼivaʼavaʼata aqiaqiemi ta wese emi lamufa naʼalaʼalata ta ona baʼebaʼe. \v 36 Ta ona baʼebaʼe kavona tofewa edi lamufa ʼalaʼalata ta ibaʼebaʼe edi kaiwabu ena ʼevivi mai vaqi ʼabwagana ʼinega. Ta tuta nana naʼifoqe be ʼawaya naʼauveidaʼa ina lukwayavoni ʼawa nana ina siwaʼei ta nalugu. \v 37 Ta luaqiaqiedi ʼeguma edi kaiwabu nalobedi me edi ʼivaʼavaʼata itoatoa ibaʼebaʼeyea, e ʼinega nawale ina qaiawa. Vonahaqiaqi, edi kaiwabu nawale mali kaleko naveaqedi ta ena tofewa navonedi ina toabui ta tauna weaqidi nafewa ta adi ʼabwaga naneidi. \v 38 Ta ʼeguma wese tou gamonaya nage manu bodobodoya nalobedi me edi ʼivaʼavaʼata itoatoa e nawale wese ina qaiawa qiduana. \v 39 \x * \xo 12:39 \xt Md 24:43-44; 1Te 5:2\x* Ta wese yani baʼe ona alamania, ʼeguma tonivanue dahalamania totutaya tovanawala lugu ena vanuea, ʼinega tauna daʼivaʼavaʼata aqiaqi ta ena vanue daʼitamakia be ʼinega ge taha tovanawala ana fata daqeuni ta dalugu. \v 40 ʼInega omiʼa wese ona ʼivaʼavaʼata aqiaqiemi be ona baʼebaʼe egu tuta ʼevivi mai weaqina, mana tuta omoʼe ʼinaya tomotau ina vegeqa ina vonaya, ‘Ana ʼita ge namai!’ E ʼinega yaʼa Tomotau Natuna ena ʼifoqe ena luveafedi.” \s1 Tofewa magilafudi weaqidi \r (Madiu 24:45-51) \p \v 41 ʼInega Fita vonaya, “Kaiwabu, eu vona sesebai benaʼena nage imaʼa mamo weaqima uvonavona, nage tomotau qabudi weaqidi?” \p \v 42 ʼInega Ieisu vonaya, “Yaʼa togwavubiga be toalamani weaqina yavonavona. Tauna ena kaiwabu navenuaʼivinea ta ena vanue naʼitamakia be tofewa qabudi adi ʼabwaga naneidi ʼaubena ʼaidega ʼaidega ʼidia. \v 43 Baʼe tofewa nana nawale naqaiawa, mana tuta nana ena kaiwabu naʼevivi namai nalobea fewafewa aqiaqina. \v 44 \x * \xo 12:44 \xt Md 25:21,23\x* Yavona aqiaqiemi, nawale kaiwabu nana ena tofewa navonea ena kulufa ta wese ena kaikaiwabu qabudi adi luvine naneia be naʼitamakidi. \v 45 Ta ʼesi ʼeguma tofewa nana taunega navonaya, ‘Egu kaiwabu nawale gigiveʼoveʼo ʼinega taugu egu nuanua ena viaqidi.’ ʼInega tofewa meʼolotodi be vivivinedi ʼefofolidi ta ge wese adi ʼabwaga daneidi, ta ana ʼaidega ʼaiʼai ta goʼila waiwaina numanuma ʼinega vekwavakwava. \v 46 Ta taha ʼaubena ena kaiwabu naluveafei namai ta ena fewa luveifana naʼita lobea. ʼInega luvematasabu qiduana naneia ta naʼwavini natauya taudi tovegwavuʼai edi diʼwea. \p \v 47 \x * \xo 12:47 \xt Iem 4:17\x* “Ta ʼeguma tofewa nana ena kaiwabu ena nuanua niʼa alamania ta ana veyoveyoa ge daviaqidi, e tauna nawale luvematasabu qiduana nalobea. \v 48 Ta ʼeguma taha toga ena kaiwabu ena nuanua ge nahalamania ta nafewa veifa, nawale wese luvematasabu nalobea, ta ʼesi tufwana goyona. Ta wese ʼidewana ʼeguma tofewa taha ana veyoveyoa qiduana, e luaqiaqiea be ena kaiwabu weaqina nafewa qiduana. Ta wese ʼidewani ʼeguma taha tofewa ana veyoveyoa qidua vaʼinena ʼinega wese fewa qidua otaqina naviaqia ena kaiwabu weaqina.” \s1 Ieisu weaqina veʼetoʼetoʼidi naʼifoqe \r (Madiu 10:34-36) \p \v 49 Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Yaʼa yamai vonigo ʼaiwe ena muʼea baʼade bwaʼobwaʼoya, ta nuanuagu qiduana ʼaiwe nana naʼalata kwayavona. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Mk 10:38-39\x* Ta tuta goyona ʼinaya taha babitaiso vitana ena lobea. ʼInega nuagu vita qiduana ana laba babitaiso nana ʼiguya ina viaqa ʼovoia. \v 51 Ta omiʼa maʼoda, nage emi nuanua vonigo egu mai bwaʼobwaʼoya ʼinega toadaumwala ona lobea? Gebu! Ta ʼesi nawale vedavi be veʼetoʼetoʼidi ʼimia naʼifoqe. \v 52 Ta tuta baʼe ʼinega gade gamodia veʼetoʼetoʼidi naʼifoqe. Ta gade nana gamodia ʼeguma tomotau adi yau faibi itoatoa nawale ʼidiega toidi ina toasiʼi ta wese magilafudi ina toasiʼi. \v 53 \x * \xo 12:53 \xt Mai 7:6\x* ʼInega wese ʼidewani tama natuna meʼolotona navevoalanea, ta wese nawale natuna tamana navevoalanea. ʼIdewani wese ina natudi mevavinena maega ina vevoalana, ta wese nawale natudi navevoalanedi. Ta wese vivine lawadiavo maega ina vevoalana be ina vetoatoasiʼi.” \s1 Tuta adi alamani weaqina \r (Madiu 16:2-3) \p \v 54 Ta Ieisu wese tomotau qabudi ʼidia vonaya, “Tuta nana gawata kwaukwausina ona ʼitea yavalata ʼinega nagalu navanevane ʼinega ovonaya be nawale naʼwei, e benaʼe vonahaqiaqi. \v 55 Ta wese bolimana ana tuta ʼinaya yaqina natoa ʼinega ovonaya be tuta goyona ive naʼifoqe, ta benaʼe wese vonahaqiaqi. \v 56 Omiʼa tovemeahaqila, mana bwaʼobwaʼoya yani qabuna adi ʼebeʼita niʼau oalamanidi. Ta tolaʼai weaqina egu viaqayavo niʼau oʼitedi weaqidi nuami ge daʼeqaʼui? \s1 Givetunuqa weaqina \r (Madiu 5:25-26) \p \v 57 “Ta tolaʼai weaqina taumiega ge oda nuanua aqiaqi vonigo toyani aqiaqina be toyani luveifana? \v 58 ʼInega ʼeguma au toveʼewa maega otautauya sabi kotu, luaqiaqieu be yani qabuna ona madugivetunuqia be ʼinega toveʼewa nana maega ona veiaiana ʼevivi, fole nawale natauyeu toluvine matanaya, ta naveʼineieu folisi ʼidia be ina aʼuluguyeu vanue ʼebeyoqona ʼinaya. \v 59 Ta yavoneu, ge wese una ʼifoqe ana laba ena mane qabuna una veʼia ʼovoidi!” \c 13 \s1 Veʼita nuagivila weaqina \p \v 1 Omoʼe tutana ʼinaya vaina tomotau imai Ieisu ʼinaya, ta ivematamagilafuyea me Galili vaina weaqidi ivoneaya, “Kaiwabu, vaina me Galili yubai ifofolidi ta iveguba Yaubada ʼinaya, ta Failato ena toluaviayavo luvetunedi ta toveguba dina iluveʼaligidi.” \p \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Ion 9:2\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Ta omiʼa nage onuaia taudi toveguba diavona me Galili qabudi edi luveifana qidua vaʼinena, ʼinega omoʼe luvematasabu nana qiduana ilobea, waisa? \v 3 Gebu! Ta omiʼa ʼeguma ge ona nuagivila emi ilivu luveifana ʼidiega nawale wese veilaqe qiduana ona lobea. \v 4 Ta maʼoda omiʼa onuanua ʼaiqa taudi me Sailoama adi yau 18 weaqidi tuta nana taha vanue kuena ʼavalaqeuni webui luveʼaligidi? Ta nage onuaia vonigo taudi edi ilivu luveifana qidua vaʼinena me Ielusalema qabudi ʼidiega, ta ʼinega veilaqe nana ilobea, waisa? \v 5 Gebu! Ta omiʼa ʼeguma emi ilivu luveifana ʼidiega ge ona nuagivila, e nawale qabumi wese ʼidewani veilaqe qiduana ona lobea.” \s1 ʼAlaʼai vuaqa geqana \p \v 6 ʼInega Ieisu taha vona sesebai neidi vonedia, “Taha ʼoloto ena vaoqaya ʼaiwe ʼalaʼai ʼwadia ʼoine ana loi nuanidia. Ta tuta qabuna maimai ʼaiwe nana ʼinaya vuaqina sabi goluna ta ge taha wese vuaqina dalobea. \v 7 \x * \xo 13:7 \xt Lk 3:9\x* ʼInega ena vaoqa ana toʼitamaki vonea vonaya, ‘Niʼau ualamania yaʼwala toi ʼidia yamaimai baʼe ʼinaya ʼalaʼai nana weaqina sabi goluna, ta vuaqina ge taha tuta eda lobea. ʼInega baʼe ʼitaga una talaqa yavulea, mana bwaʼobwaʼo aqiaqina tovolo bodea.’ \v 8 \x * \xo 13:8 \xt 2Fit 3:9,15\x* Ta vaoqa ana toʼitamaki ena kaiwabu veʼiea vonaya, ‘Kaiwabu, ʼeguma ana fata ʼaiwe nana ge ena talaqa yavulei, ta ʼesi ena veʼavui be ena ʼitamaki tonovia, ʼinega omoʼe yaʼwala nana ʼinaya kana ʼitea. \v 9 Ta ʼeguma navuaqa e natovolo, ta ʼeguma ge navuavuaqa e ʼinega kana talaqa yavulea.’” \s1 Sabatea Ieisu vavine taha giveaqiaqiea \p \v 10 Taha Sabate ʼinaya Ieisu vanue tafwalolo taha ʼinaya lugu ʼinega veveʼita. \v 11 Ta vanue nana ʼinaya taha vavine wese toatoa, tauna yaʼwala 18 gamonaya niboana luveifana giveluveifea, ʼinega vevihiqa ta tuta qabuna ena tauya gwavuna kuyukuyu ta tautauya, ge ana fata natunuvane be natauya tunutunuqa. \v 12 Ta tuta nana Ieisu vavine nana ʼitea ʼinega gabea vonaya, “Vavine umai, au vihiqa niʼa awala.” \v 13 Ta Ieisu nimanega vavine nana gitonovia, ʼinega lukwayavoni tunuvane ta Yaubada awatuboya. \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt ʼIfo 20:9-10; Luve 5:13-14\x* Ta vanue tafwalolo ana tovanugweta Ieisu ena viaqa ʼitea, ʼinega diana vilea mana Sabatea tovevihiqa giveaqiaqiea. ʼInega totafwalolo ʼidia simana vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼaubena sikisi ʼidia eda fewa kana viaqidi, ʼinega luaqiaqiea be ʼaubena diavona ʼidia ona mai ami giveaqiaqi weaqina, ta ge wese Sabate ʼinaya ona mai yani baʼe weaqina!” \p \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Lk 14:5\x* Ta Ieisu ena vona niʼau noqolia ʼinega vonaya, “Omiʼa tovemeahaqila, mana Sabate ʼaidega ʼaidega ʼidia emi yubai qabudi adi ʼaliega oliʼaliʼamidi ta ʼinega iʼifoʼifoqe ʼabagaya ta adi goʼila ovevenumedi. \v 16 Ta maʼoda onuanua ʼaiqa vavine baʼe weaqina? Nage ge ana fata ana vihiqa ʼinega ena liʼami Sabatea be ʼetoyavua nalobei ʼedewani emi yubaiavo? Mana vavine baʼe Ebelamo ena gadeyega, ta Seitani yaʼwala 18 ʼidia niʼa yoqonia.” \v 17 Ieisu ena vona baʼe ʼinega tolugwae diavona giveiniyauyaunidi, ta tomotau qabudi iqaiawa qiduana Ieisu ena viaqa aqiaqina weaqidi. \s1 Ieisu ena vona sesebai magilafuna Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina \r (Madiu 13:31-33; Maki 4:20-32) \p \v 18 ʼInega qabu dina ʼidia wese vonaya, “Maʼoda ʼinega Yaubada ena ʼEbeluvine ena giveleleqa ʼaiqei ʼimia, nage ʼebevetalatutula taha baʼe ʼedewana: \v 19 Yaubada ena ʼEbeluvine kavona taha ʼoloto teʼwa vewanina ʼewei vaoqaya ʼwadia, ʼinega tabo vane veqidua, ta ʼabiboda manu imai ʼabo ilunevuqa laqanaya.” \p \v 20 ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “Maʼoda wese ena givesimatala ʼaiqei ʼimia be ʼinega Yaubada ena ʼEbeluvine ona alamania, nage ʼebevetalatutula taha baʼe ʼedewana: \v 21 Yaubada ena ʼEbeluvine kavonaya falawa ana isiti goyona taha vavine ʼewei ʼabo falawa qiduana maega wayavilea ʼinega falawa didina.” \s1 ʼEbelugu sadana yawai vataya weaqina \r (Madiu 7:13-14,21-23) \p \v 22 ʼInega Ieisu wese tutuvila tautauya Ielusalema weaqina, ta ʼedaya vaina ʼabaga qiduqiduadi be goyogoyodi ʼidia ʼifoqe, ʼabo veveʼita totoa ʼabaga ʼidia. \v 23 ʼInega taha ʼoloto Ieisu vetalaʼaiea voneaya, “Kaiwabu maʼoda, nage nawale tomotau lutoidi yawai vataya mahalaya ina lobea, waisa?” \p ʼInega Ieisu voneaya, \v 24 “Mahala ana ʼawa sadana. ʼInega ona vetafeʼwa waiwai ana lugu weaqina, mana tomotau qabudi itohotoho waiwai vonigo nuanuadi ina lugu. \v 25 \x * \xo 13:25 \xt Md 25:10-12\x* Ta tuta nana tonivanue ʼawa nana nabaginia ʼinega omiʼa emi giveʼoveʼo ʼinega masuʼedanaya ona tovolo ta ona ʼauveidaʼa be ona noqi ona vonaya, ‘Kaiwabu, ʼawa usiwaʼei be imaʼa wese ana lugu wai.’ ʼInega navona ʼeviviemi navonaya, ‘Omiʼa tomeqabu? Yaʼa ge taha ana tufwa eda alamanimi!’ \v 26 Ta omiʼa ona voneaya, ‘Imaʼa lova maega kaʼaiʼai kanumanuma, ta wese ema ʼabaga ʼinaya uveʼita ʼimaya.’ \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Same 6:8\x* Ta ʼinega tonivanue navonemi navonaya, ‘Vonahaqiaqi, ge eda alamanimi, maʼinega omai? Onogegu, mana omiʼa tomotau luveluveifami!’ \p \v 28 \x * \xo 13:28 \xt Md 8:11-12\x* “ʼInega omiʼa ona dou ta alami navetalakikokiko tuta nana ʼabaga gwavunaya ina felawebuiemi. Ta omoʼe ʼinega ona ʼita naqo Ebelamo be, Aisake be, Iakobo ta wese tovesimasimana qabudi ona ʼitedi Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya itoatoa. \v 29 \x * \xo 13:29 \xt Same 107:3\x* Ta diʼwe qabuna ʼidiega tomotau ina mai ta edi ʼebetoa aqiaqidi ina ʼewedi Yaubada ena ʼEbeluvine sagalina ʼinaya. \v 30 \x * \xo 13:30 \xt Md 19:30\x* Vonahaqiaqi, tomeqabu baʼe ʼitaga inugwenugweta nawale ina ʼabiboda, ta tomeqabu taudi baʼe ʼitaga iʼabiʼabiboda, e nawale ina nugweta.” \s1 Ieisu ena nuavita Ielusalema weaqina \r (Madiu 23:37-39) \p \v 31 Tuta omoʼe ʼinaya vaina Falisiavo imai Ieisu ʼinaya ivoneaya, “Una tutuvila ʼabaga baʼe una nogea, mana Elodi nuanuana naluveʼaligiu.” \p \v 32 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Elodi nana tauna kavona waqiwaqi, ta yaʼa ʼiguya tauna yani kavokavovo, e ʼinega ona ʼevivi ona tauya ʼinaya be ona vonea vonigo baʼitagana niboana luveifadi tomotau ʼidiega yaʼwavinidi iʼifoqe ta tovevihiqayavo yagiveaqiaqiedi, ta wese ʼibe ʼedewani, ta ʼaubena vetoina ʼinaya egu viaqa qabuna ena luʼovoia. \v 33 Vonahaqiaqi, yaʼa baʼitagana yatautauya Ielusalema weaqina, ta ʼibe be wese navulihia ʼinega ena ʼifoqe, ta omoʼe ʼinaya ena ʼaliga, mana tovesimasimana qabuma ge daluaqiaqiema be mali ʼabagaya ana ʼaliga, ta ʼesi Ielusalema namo ʼinaya.” \p ʼInega Ieisu nuana vita Ielusalema weaqina dou vonaya, \v 34 “Ielusalema ye, Ielusalema ye! Oʼa tovesimasimanayavo uluveʼaligidi, ta wese taudi Yaubada vetunedi imai ʼiuya daboyega uluveʼaligidi. Tuta qabuna nuanuagu be eu tomotauyavo ena gaba vaʼauqidi kavonaya kamukamu natudiavo fafediega iʼaubwaedi, ta eu tomotauyavo inogegu. \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Same 118:26\x* ʼInega Yaubada nawale nanogeu ta yavoneu ge wese una ʼita ʼeviviegu ana laba eu tomotauyavo ina ʼawahaqiaqiegu be ina vonaya, ‘Tauna Kaiwabu ana wawega maimai kana awatuboya.’” \c 14 \s1 Ieisu Sabatea taha ʼoloto giveaqiaqiea \p \v 1 Sabate taha ʼinaya Ieisu tauya sabi ʼai Falisiavo edi tovanugweta taha ena vanuea. Ta tutana lugulugu ʼinega tomotau qabudi Ieisu ivevekova aqiaqiea. \v 2 Ta Ieisu ʼiawanaya taha tovevihiqa toatoa vayovayoqa ʼinega ʼwafina qabuna ʼelulolonea. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Lk 6:9\x* ʼInega Ieisu luvine ana toalamaniavo be Falisiavo vetalaʼaiedi vonedia, “Maʼoda onuanua ʼaiqa, nage ana fata ʼaubena Sabate ʼinaya tovevihiqa kana giveaqiaqiedi nage gebu?” \p \v 4 Ta tomotau qabudi igenuʼwana, ʼinega Ieisu tovevihiqa nana nimanega gitonovia ʼabo giveaqiaqiea, ʼinega luvetunei tauya. \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Md 12:11; Lk 13:15\x* ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “ʼEguma taha toga ʼimiega natuna meʼolotona nage ena bulumakau Sabate ʼinaya nabeʼu gulia e ʼinega ona lihi vaneyea, waisa?” \p \v 6 Ta taudi ge taha tolaʼai wese ida vonei. \s1 Ge taha ʼebetoa aqiaqina taumiega ona venuaʼivinei \p \v 7 ʼAi nana gamonaya Ieisu totoa vaʼauta vaina ʼitedi nuanuadi ʼebetoa aqiaqina ʼinaya ina toabui, ʼinega taha vona sesebai neidi vonaya, \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Vos 25:6-7\x* “ʼEguma taha toga nagabeu vaqi ʼabwagana weaqina ge una toabui tovekaikaiwabu edi ʼebetoaya, mana nawale nage taha ʼoloto qiduana namai. \v 9 ʼInega ʼeguma niʼa utoabui nawale toniʼabwaga namai navoneu, ‘Uyaʼitoto mana ʼoloto kaikaiwabuna baʼe ʼinaya natoabui!’ ʼInega oʼa me eu iniyauyau una ʼevivi masuʼedanaya ta una toabui. \v 10 Ta ʼesi ʼeguma taha toga nagabeu ʼai weaqina, ʼinega ʼebetoa kavokavovo ʼinaya una toabui, ʼinega toniʼabwaga namai naʼiteu ʼinega navoneu, ‘Iagu, utoa vanemai ʼebetoa aqiaqinaya.’ ʼInega me eu qaiawa una toa vane tomotau qabudi matadia ta ina ʼawahaqiaqieu. \v 11 \x * \xo 14:11 \xt Md 23:12; Lk 18:14\x* Baʼe ʼinega kana alamania, ʼeguma taha toga taunega ana wawa nagivaneqea e nawale Yaubada nahaʼuwebuiea, ta ʼeguma taha toga taunega ana wawa nahaʼuwebuiea nawale Yaubada nagivaneqea.” \p \v 12 ʼInega Ieisu Falisi nana voneaya, “Tutana ʼai una viaqia ʼinega ge emwavo nage taimwavo nage eu gadeavo nage tovekaikaiwabu daisidi una gabedi ʼai nana ʼinaya, mana taudi nawale ina gaba ʼevivieu sabi ʼai, ʼinega au ʼabwaga ina veʼiea. \v 13 Ta ʼesi tuta nana ʼabwaga una viaqia ʼinega wese taudi lukwalukwadi be, belubeludi be, ʼaqedi veifana ta wese matadi kwayakwayana una gabedi ina ʼai. \v 14 \x * \xo 14:14 \xt Ion 5:29\x* ʼInega veyoluba qiduana una lobea, mana taudi ge adi fata be eu veyoluba nana ina veʼiei ʼiuya, ta ʼesi Yaubada ʼinega au veʼia una lobea tuta nana tunutunuqidi ina yaʼitoto ʼaligega.” \s1 ʼAbwaga qiduana vona sesebaina \r (Madiu 22:1-10) \p \v 15 \x * \xo 14:15 \xt Lk 13:29\x* Ta nawale iʼaiʼai ʼinega totoa vaʼauta taha ʼidiega Ieisu ena vona baʼe noqolia ʼinega voneaya, “Vonahaqiaqi, tomeqabu ina lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya ʼai qiduana weaqina taudi ina qaiawa qiduana.” \p \v 16 ʼInega Ieisu ʼoloto nana voneaya, “Taha kaiwabu ʼabwaga qiduana ʼivaʼavaʼaia ta tomotau qabudi veʼaionidi. \v 17 Ta ʼabwaga ana ʼivaʼavaʼata niʼa luʼovoia, ʼinega ena tofewa vetunea taudi lova niʼa vematamagilafuyedi ʼidia, ʼinega vonedi vonaya, ‘Ona mai kana tauya, mana toniʼabwaga yani qabuna niʼa ʼivaʼavaʼaia omiʼa weaqimi!’ \v 18 Ta tomotau diavona inoga ta vona taha taha ineia, ta taha vonaya, ‘Yaʼa bwaʼobwaʼo vauvauna yagimwanea, ʼinega nuanuagu ena tauya ena ʼitea. Kaiwa qiduana, ta ana ʼita ge ena wai.’ \v 19 Ta taha wese vonaya, ‘Kaiwa qiduana, ta ana ʼita yaʼa ge ena wai, mana bulumakau ʼalabwatadi adi yau teni niʼa yagimwanedi, ʼinega yatautauya be ena vefewa tonovidi.’ \v 20 \x * \xo 14:20 \xt 1Kol 7:33\x* Ta wese taha vonaya, ‘Yaʼa vauvaugu yavaqi ʼinega ge ana fata ena wai.’ \p \v 21 “ʼInega tofewa nana ʼevivi ʼabo ena kaiwabu ʼinaya simana voneaya, ‘Qabudi inoga.’ ʼInega toniʼabwaga gamosoala ta ena tofewa voneaya, ‘Ulukwayavoni utauya ʼabaga qiduana ana ʼedayavo ʼidia be tomotau una lobedi lukwalukwadi nage belubeludi nage ʼaqedi veifana nage matadi kwayakwayana e qabudi una ʼebeʼewedi una miedi ina ʼai.’ \v 22 ʼInega tofewa nana ena kaiwabu ena nuanua viaqia, ta ʼabiboda ʼevivi mai ta voneaya, ‘Tomotau dina yagabedi niʼa imai, ta eu vanue ge ida luveagatunaʼia.’ \v 23 ʼInega kaiwabu nana wese voneaya, ‘ʼEda qiduqiduadi ta goyogoyodi ʼidia una tauya ta tomotau una vonedi be ina mai, ta ʼinega egu vanue ina luveagatunaʼia. \v 24 Yavona aqiaqiemi, tomotau dina yamadugabedi ta inogaya ge taha ʼidiega nalugu be ʼabwaga nana nagudatonovi.’” \s1 Ieisu ana ʼabiboda weaqina \r (Madiu 10:37-38) \p \v 25 Yoʼo qiduadi Ieisu maega itautauya, ʼinega tunugivila ʼidia vonaya, \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Lk 9:23\x* “ʼEguma taha toga nuanuana naʼabibodegu ʼinega namaduveyolubegu qiduana ta ʼabiboda tamana be, inana be, moqanena be, natunavo be, tainavo ta novunavo wese naveyolubedi. Ta wese ʼeguma yawaina navegagalea ʼinega tauna ge ana fata naʼabibodegu. \v 27 Ta ʼeguma taha toga ge nuanuana taunega ana ʼetoluai naʼavalei be vita nalobei ʼidewana yaʼa, e ʼinega tauna ge ana fata naʼabibodegu. \p \v 28 “Ta wese ʼedewana ʼeguma taha toga nuanuana be vanue qiduana nayoqonia, e nugweta ana maisa ta wese yani qabuna naʼivaʼavaʼaidi vanue nana ana yoqona weaqina. \v 29 Mana ʼeguma ʼoqola namo navetovolodi ta ge vanue qabuna naluʼovoi, ʼinega nawale tomotau ina ʼitea ʼabo ʼoloto nana ina givenuʼwea, \v 30 ta ina vonaya, ‘ʼOloto baʼe lova ʼoqola ʼevetovolodi, ta ge ana fata vanue qabuna daluʼovoi, mana ena mane ge damaduʼivaʼavaʼaia vanue nana ana yoqona weaqina.’ \p \v 31 “Ta wese ʼeguma taha kini me ena toluavia adi yau 10,000 ina tauya sabi luavia taha wese kini maega, ta omoʼe kini nana me ena toluavia adi yau 20,000. ʼInega 10,000 dina edi kini maʼoda nanuanua ʼaiqa? Nugweta natoabui ta nanuanua ʼeguma adi fata 20,000 dina ina vewaiwai vaʼinedi, waisa? \v 32 Ta ʼeguma ge ana fata, e ʼinega vaina tomotau navetunedi ina tauya 20,000 dina edi kini ʼinaya nawale luluvaia itoatoa, be ʼinega ina venoqi ʼinaya toadaumwala weaqina.” \p \v 33 ʼInega Ieisu ena vona luʼovoia ʼidia vonaya, “ʼEguma nuanuau be una ʼabibodegu e nugweta yani qabuna ʼiuya ʼenoʼeno una ʼabifeledi.” \s1 Mwadeʼwa weaqina \r (Madiu 5:13; Maki 9:50) \p \v 34 “Mwadeʼwa yani aqiaqina, ta ʼeguma nagibwa ʼinega ge wese ana fata navedibidibi ʼevivi. \v 35 Ta wese ge ana fata be bwaʼobwaʼo ena waiwai nagiveʼenaʼia nage nagiveaqiaqiei, ʼinega luaqiaqiea be kana guiwaqa yavulea. ʼEguma ma taniqami vona baʼe ona noqolia!” \c 15 \s1 Sifi luluveʼwaivina vona sesebaina \r (Madiu 18:12-14) \p \v 1 Taha tuta takesi ana toʼewayavo ta wese toluveifadi itoavaʼauta Ieisu ʼinaya ena vona sabi noqolina. \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Lk 5:30\x* ʼInega Falisi be wese luvine ana toveʼitayavo taudiega ilulumugi ivonaya, “ʼOloto baʼe toluveifadi veiaianedi ta wese maega iʼaiʼai.” \p \v 3 ʼInega edi lumugi weaqina Ieisu vona sesebai toi baʼe neidi vonedia, \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Isi 34:11,16; Lk 19:10\x* “Maʼoda ʼeguma taha toga ʼimiega ena sifi adi yau 100 itoatoa, ta ʼaidegana naluveʼwaiva, ʼinega 99 dina nanogedi ta sifi luluveʼwaivina nasalia ana laba nalobea, waisa? \v 5 Ta tutana nalobea me ena qaiawa ʼavalanaya nahaʼui \v 6 be naʼevivi ʼabagaya. ʼInega enavo nagaba vaʼauqidi be navonedia, ‘Egu sifi luluveʼwaivina niʼa yalobea, ʼinega weaqina kana qaiawa.’ \v 7 Ta yavonemi, wese ʼedewana ʼeguma tomotau 100 itoatoa ta 99 ʼidiega niʼa inuagivila, ta taʼa mona gebu. ʼInega ʼeguma tauna ana ʼaidega wese nanuagivila, ʼinega totoa mahalaya ina qaiawa gegoyo weaqina, ta ʼabiboda taudi 99 dina, mana lova inuagivila, ʼinega Yaubada matanaya niʼau ivetunutunuqa. \s1 Mane luluveʼwaivina vona sesebaina \p \v 8 “ʼEdewana wese vavine taha ena mane siliba ana yau 10 ʼinaya ʼenoʼeno. Ta ʼeguma ʼaidegana naluveʼwaivia, ʼinega tolaʼai naviaqi be naloba ʼeviviei? Mana baʼe siliba nana kavona taha tomotau ana veʼia naʼewea ʼaubena ʼaidegana ana fewa weaqina. Ana ʼita lamufa nagabuya be vanue gamona naloʼilia ta nasali aqiaqiea ana laba nalobea, waisa? \v 9 Ta tutana nalobea ʼinega enavo nagaba vaʼauqidi be navonedia, ‘Egwavo, qabuda kana qaiawa, mana egu mane luluveʼwaivina niʼa yalobea!’ \v 10 ʼEdewana wese Yaubada ena tovaleʼewayavo iqaiqaiawa qiduana tuta nana toluveifana taha nanuagivila.” \s1 Taha kaiwabu natuna meʼolotona luluveʼwaivina vona sesebaina \p \v 11 Ta Ieisu wese vona sesebaiega vonedi vonaya, “Taha kaiwabu natunavo meʼolotodi magilafudi maega itoatoa, \v 12 ta natuna kekeʼina tamana ʼinaya vonaya, ‘Tamagu, nuanuagu baʼe ʼitaga agu vaufa una neigu eu ʼebeluvine be eu kulufayavo ʼidiega.’ ʼInega tamadi yani qabuna vewilaʼayea natunavo ʼidia. \p \v 13 “ʼInega ge tuta kuena ʼabibodanaya natuna kekeʼina ena kulufa vegimwaneyedi ta manedi ʼewei. ʼInega tutuvila tauya luluvaia taha diʼwe ʼinaya, ʼabo qaiawa kavokavovo nuana ʼewei ta ena mane vegumwalia. \v 14 Ta niʼau ena mane qabuna vegumwalidi ʼabo nima ʼavaʼavana toatoa. Ta tuta nana ʼinaya kulaka qiduana diʼwe nana ʼinaya ʼifoqe, ʼinega veʼale botana lutonovia. \p \v 15 “ʼInega ena fewa sali ʼabo diʼwe nana gamonaya kaiwabu taha lobea, ʼinega vetunea be ena baweavo naʼitamakidi. \v 16 Ta toluveʼwaiva nana nuanuana bawe adi ʼabwagega naʼai ta gamona nakoko, mana ge taha toga ana ʼabwaga daneia. \p \v 17 “ʼInega nuana ʼeqaʼuya ta taunega ʼinaya vonaya, ‘Vonahaqiaqi, tamagu ena tofewayavo adi ʼabwaga qiduana ge adi fata ina ʼai ʼovoi, ta yaʼa baʼidia botana qiduana vunuvunuqigu. \v 18 \x * \xo 15:18 \xt Same 51:4\x* ʼInega ena tutuvila ena ʼevivi tamagu ʼinaya be ena voneaya, “Tamagu, niʼau luveifana qiduana yaviaqia Yaubada ʼinaya ta wese oʼa ʼiuya. \v 19 ʼInega ge daluaqiaqiegu be una ʼawanatunegu ta ʼesi una gabegu yaʼa eu tofewa ʼidewana.” ’ \p \v 20 “Baʼe ʼidewana nuana tonovea, ʼinega yaʼitoto e tamana ʼinaya tauya. Ta luluvaiega tamana natuna ʼitea maimai. ʼInega me ena nuakolokolo vihila ʼinaya ta talafafei maega ivedoudou. \p \v 21 “ʼInega natuna tamana vonea vonaya, ‘Tamagu, niʼau yaluveifa Yaubada matanaya ta wese oʼa ʼiuya, ʼinega ge daluaqiaqiegu be una ʼawanatunegu.’ \p \v 22 “Ta tamana ena tofewayavo gabedi imai vonedia, ‘Olukwayavoni be kaleko aqiaqi otaqina omiei natugu ona vekalekoi be mwali ona miei be ʼataqinaya ona veaqea. Ta wese ʼaqeyafayafa ʼaqenaya ona yoqonia. \v 23 Ta wese bulumakau kekeyavauna ta bilabilana ona vunuqi ona miei ta ʼabwaga qiduana kana viaqi, be ʼinega me eda qaiawa natugu maega kana ʼai ʼaideganaya. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Efe 2:1,5\x* Mana natugu baʼe kavonaya lova daʼaliga, ta baʼitagana mayawaina kaloba ʼeviviea.’ ʼInega me edi qaiawa itoa vaʼauta ta iʼaiʼai. \p \v 25 “Ta natuna ʼunutauna nawale vaoqaya fewafewa, ta tutana ʼabaga diʼwenaya ʼifoʼifoqe ʼevosi be lavua butuna noqolidi. \v 26 ʼInega taha tofewa gabei mai vetalaʼaiea voneaya, ‘Tolaʼai ʼiuna ʼinega iqaiqaiawa?’ \p \v 27 “Ta tofewa nana voneaya, ‘Taiu baʼe ʼitaga ʼevivi mai ʼinega tamau bulumakau kekeyavauna ta bilabilana vunuqia maega aʼaiʼai ta aqaiqaiawa, mana taiu mayawaina ta aqiaqina loba ʼeviviea.’ \p \v 28 “Ta tuta nana vona baʼe noqolia ʼinega diana vilea ta ge nuana nalugu vanuea. ʼInega tamana webui ta natuna ʼunutauna venoqi waiwai maega ina lugu vanuea. \v 29 Ta wese noga mana diana vilea, ʼinega tamana ʼinaya vonaya, ‘Tamagu, yaʼwala ʼeala ʼidia weaqiu yafewafewa be tuta qabuna eu nuanua yaʼabibodea. Ta ge taha wese yubai uda neigu be ma egwavo ada ʼai ta ada qaiawa. Gebuʼe otaqa! \v 30 Ta natuhu baʼe eu kulufa qabuna ʼeluveyaveyavuledi toyafwauta ʼidia, ʼinega tolaʼai weaqina bulumakau kekeyavauna ta bilabilana uvunuqi maega oʼaiʼai ta oqaiqaiawa?’ \p \v 31 “Ta ʼinega kaiwabu nana natuna ʼunutauna ʼinaya vonaya, ‘Natugu una alamania, oʼa tuta qabuna diʼweguya utoatoa, ta yaʼa egu kulufa be egu bwaʼobwaʼo oʼa wese eu kulufa be eu bwaʼobwaʼo, waisa? \v 32 Ta taiu lova kavona ʼaliga ta baʼe ʼitaga mayawaina toatoa, ta wese lova luluveʼwaivina ta baʼe ʼitagana niʼa kaloba ʼeviviea. ʼInega luaqiaqieda be maega kana qaiawa.’” \c 16 \s1 Vona sesebai toʼitamaki luveifana weaqina \p \v 1 Ieisu ana toʼabibodayavo ʼidia vonaya, “Taha ʼoloto kaikaiwabuna ena kulufa ana toʼitamaki maega itoatoa. ʼInega taha tuta ʼinaya tomotau vaina vale imiea kaiwabu nana ʼinaya ivonaya, ‘Kaiwabu, eu toʼitamaki eu mane ta eu kulufayavo ʼeluveyaveyavuledi.’ \p \v 2 “ʼInega kaiwabu nana ena toʼitamaki gabei mai ta voneaya, ‘Vaina vona luveifadi weaqiu yanoqolidi, ʼinega ge ana fata weaqigu una fewa. ʼInega baʼe ʼitagana taha fefwai una ʼwayavia egu kulufayavo weaqidi ʼevisa nawale iʼenoʼeno, ta ʼinega una webui.’ \p \v 3 “ʼInega toʼitamaki nana nuana tonovea ta taunega vonaya, ‘Maʼoda baʼe ʼitaga ena viaqa ʼaiqa, mana egu kaiwabu egu fewa ʼinega niʼau aʼuwebuiegu? Ta gebu agu fata be ena vaoqa mana ge waiwaigu, ta wese yainiyauyau ʼeguma ena tauya tomotau ʼidia be ʼabwaga weaqina ena venoqinoqi.’ \v 4 ʼInega taha nuanua lobea ta vonaya, ‘E baʼe ʼedewanina ena viaqa ʼaiqa tutana fewa baʼe ʼinega ena webui, ʼinega nawale tomotau ina gabegu edi vanuea.’ \p \v 5 “ʼInega toʼitamaki nana taudi lova iloaga gabedi imai ta ʼaidega ʼaidega adi loaga weaqina vetalaʼaiedi. ʼInega taha ʼidiega nugweta lugu, ta toʼitamaki nana voneaya, ‘ʼEvisa au loaga baʼidia ʼenoʼeno egu kaiwabu ʼinaya?’ \p \v 6 “Ta ʼoloto nana voneaya, ‘Dedeʼwa ma wagedi ʼenaʼenaʼidi ana yau 100 yaloagedi.’ \p “ʼInega toʼitamaki nana voneaya, ‘Ulukwayavoni, eu fefwai baʼe ʼinaya au loaga 50 una ʼwayavia.’ \p \v 7 “ʼInega ʼoloto vemagilafuna lugu vetalaʼaiea voneaya, ‘Ta oʼa wese ʼevisa au loaga?’ \p “Ta ʼoloto nana vonaya, ‘ʼAbwaga ma fwatadi ana yau 100 yaloagedi.’ \p “ʼInega toʼitamaki nana wese voneaya, ‘Eu fefwai baʼe ʼinaya au loaga adi yau 80 una ʼwayavia.’ Baʼe ʼedewani toloaga qabudi adi loaga wese aʼuwebuiedi. \p \v 8 “ʼInega ena kaiwabu ena viaqa baʼe weaqina noqolia ʼabo awatuboya ena alamani aqiaqina weaqina.” \p Ta Ieisu vonaya, “Vona sesebai baʼe veʼiteda totoa bwaʼobwaʼo ialamani aqiaqiea bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabu maʼoda ʼinega ina vefewedi, ta Yaubada ena qabuyavo edi alamani yani baʼe weaqina tufwana ge aqiaqina.” \p \v 9 ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “Bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabuyavo ʼinega tomotau luveifana iviaqia. Ta omiʼa kaikaiwabu dina ʼidiega ona vefewedi emi veiaiana tomotau maega. ʼInega nawale tutana kaikaiwabu dina ina awala emiavo ina ʼebeʼewemi mahalaya, ta ina qaiawa weaqimi. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Lk 19:17-26\x* ʼEguma taha toga yani goyona naʼitamaki aqiaqiea e wese yani qiduana nawale ana fata naʼitamakia. Ta ʼeguma taha toga yani goyona ge naʼitamakia, wese nawale yani qiduana weaqina ge naʼitamakia. \p \v 11 “ʼInega omiʼa wese ʼidewana, ʼeguma bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabu weaqidi gebu ona ʼitamaki aqiaqi, nawale Yaubada wese ge kaikaiwabu aqiaqina naneimi mahalega. \v 12 Ta ʼeguma wese tomotau edi kaikaiwabu weaqina gebu oda ʼitamaki aqiaqiedi, e ʼinega ge wese taha toga emi kaikaiwabu naneimi be ona ʼitamakia. \p \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Md 6:24\x* “Ge taha toga ana fata navetofewa kaiwabu magilafudi ʼidia. Mana ʼeguma ʼidewanina nawale taha nanogea ta taha naveyolubea. Ta wese taha naʼawahaqiaqiea ta taha naʼawaluveifea. ʼInega omiʼa ge ana fata be Yaubada ta wese bwaʼobwaʼo ana kaikaiwabu weaqidi ona vetofewa.” \s1 Ieisu wese vaina veʼita Falisiavo neidi \r (Madiu 11:12-13; 5:31-32; Maki 10:11-12) \p \v 14 Tutana Falisiavo Ieisu ena vona inoqolia ʼinega igivenuʼwea, mana taudi nuanuadi qiduana mane. \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Md 23:28; Lk 18:9-14\x* ʼInega Ieisu vonedia, “Omiʼa onuaia vonigo emi ilivu aqiaqina tomotau ʼiawadia, ta vonahaqiaqi luveifana qabuna giwalimia ʼenoʼeno Yaubada niʼa alamanidi. Mana tolaʼai tomotau nuadi ʼeweʼewea ta Yaubada matanaya yani kavokavovo. \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Md 11:12-13\x* “Ta vonahaqiaqi, Mosese ena luvineavo ta wese tovesimasimana edi ʼwayaviavo ʼimia iʼenova ana laba Ioni Togivebabitaiso mai. Ta tuta omoʼe ʼinega be baʼe ʼitaga ʼinaya vale aqiaqina Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina ana lugaihi nawale tautauya. Ta ʼEbeluvine nana weaqina tomotau qabudi edi waiwaiega ilugulugu. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Md 5:18\x* Mahala be bwaʼobwaʼo ana fata ina awala, ta Mosese ena luvineavo ʼidiega ge taha yani goyosikwa otaqina nahawala. \p \v 18 “ʼEguma taha ʼoloto moqanena nasaʼiledi ta navaqi ukamana mali vavine ʼinaya, e tauna luabu ilivuna niʼa viaqia. Ta wese ʼidewana ʼeguma taha ʼoloto vavine saʼisaʼilidi navaqidi, e ʼinega baʼe ʼoloto nana wese luabu ilivuna niʼa viaqia.” \s1 Taha ʼoloto kaikaiwabuna ta Lasalo \p \v 19 Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Taha tuta ʼinaya taha ʼoloto kaikaiwabuna toatoa ʼabagaya. Ta ana kaleko aqiaqi otaqidi ta wese ana ʼabwaga ʼeala ta aqiaqidi. ʼInega ʼaubena ʼaidega ʼaidega ʼidia me ena qaiawa ʼaiʼai, ta me ena kulufa qiduana toatoa. \p \v 20 “Ta kaiwabu nana ena vanue masuʼedanaya taha ʼoloto lukwalukwana ana wawa Lasalo toatoa. Ta ʼwafina qabuna lubonubonu, ʼinega kedewa imai ta bonuna iluyamoidi. \v 21 Ta Lasalo nuanuana be kaiwabu nana ana ʼabwaga salimugunega naʼai, ta ge taha yani daneia. \p \v 22 “Ta tuta nana Lasalo ʼaliga ʼinega Yaubada ena tovaleʼewayavo iʼebeʼewea itauyea mahalaya Ebelamo diʼwenaya. Ta ʼabiboda kaiwabu nana wese ʼaliga ta itavunia. \v 23 ʼInega me ena visiqa qiduana ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinega ʼita vane ta luluvaia Lasalo ʼitea Ebelamo maega itoatoa. \v 24 ʼInega bonana qiduanega gaba voneaya, ‘Ei tamagu Ebelamo! Uda nuakolokoloyegu, be Lasalo uda vetunei damai ta goʼila fayoʼuna ʼinaya nimana daʼaubwaʼui damiei ta meagu dagivefayoʼuni, mana visiqa qidua vaʼinena ʼaiwe ʼalaʼalata ʼinaya yalulutonovia.’ \p \v 25 “Ta Ebelamo voneaya, ‘Natugu, una nuaveʼavina lova bwaʼobwaʼoya tuta qabuna me eu qaiawa utoatoa, ta Lasalo lova ge taha wese ʼebeqaiawa dalobei. Ta ʼitaga Lasalo me ena qaiawa baʼidia toatoa, ta oʼa visiqa qiduana ululutonovia. \v 26 Ta wese una alamania daba kuena nuanidaya vetoasiʼieda. ʼInega gebu ana fata baʼe ʼinega imaʼa ana vaukamana wai. Ta wese omiʼa ge ami fata be ona vaukamana mai ʼimaya.’ \p \v 27 “Ta kaiwabu nana Ebelamo ʼinaya vonaya, ‘ʼEguma ge ana fata tua, ta nuanuagu Lasalo uda vetunei datauya egu qabuyavo ʼidia. \v 28 Ta taigwavo adi yau faibi navebibinedi ina nuagivila, be yaqisa taudi ge wese ina mai visiqa ena diʼwe baʼe ʼinaya.’ \p \v 29 “ʼInega Ebelamo kaiwabu nana voneaya, ‘Gebu, mana Mosese be tovesimasimana edi vona Buki Nugwenugweina gamonaya ʼenoʼeno yani baʼe weaqina, ʼinega taimwavo ʼeguma taudi edi vona inoqola aqiaqiedi e ʼinega ge ina ʼifoqe baʼidia, ta ge nuanuadi vona diavona ina noqolidi!’ \p \v 30 “ʼInega kaiwabu nana voneaya, ‘Tamagu Ebelamo, ana ʼita gebu, mana debadi ʼiʼwana. Ta ʼesi ʼeguma taha toga ʼaligega nayaʼitoto ʼevivi ta natauya ʼidia, e omoʼe ʼinega ina nuagivila aqiaqi.’ \p \v 31 “Ta Ebelamo kaiwabu nana ʼinaya wese vonaya, ‘ʼEguma taimwavo Mosese be tovesimasimana edi vona ge nuanuadi ina noqoli, e ʼinega ge wese nuadi naʼeqaʼui ʼeguma taha toga ʼaligega nayaʼitoto ʼevivi be natauya ʼidia.’” \c 17 \s1 Ieisu ena veʼita ilivu luveifana weaqina \r (Madiu 18:6-7,21-22; Maki 9:42) \p \v 1 Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “ʼEbesitonova qabudi nawale ina mai ʼimia ta ina givebeʼuyemi, ta aiqabu ʼebesitonova diavona ʼidiega ina ʼifoqe e taudi nuakolokolodi. \v 2 Ta ʼesi luaqiaqiea ʼeguma togivebeʼu dina dabo qiduana ʼebefiaqa magadia ina yoqonidi ta malavetaya ina felawebuiedi ʼinega ge ana fata be gogama ina givebeʼuyedi. \s1 Nuataqo weaqina \p \v 3 \x * \xo 17:3 \xt Md 18:15\x* “ʼInega ona ʼitamakimi, ta ʼeguma taiu ilivu luveifana naviaqia ʼiuya, e ʼinega una tauya ʼinaya ta una vonei be naluaʼu, ta ʼeguma nanuagivila ʼinega ena luveifana una nuataqoya. \v 4 Ta wese ʼeguma ʼaubena ʼaidegana ʼinaya luveifana seveni ana yau ʼiuya naviaqia, ta wese tuta seveni ana yau nanuagivila be navenoqi ʼiuya nuataqo weaqina, e ʼinega luaqiaqieu be ena luveifana qabuna una nuataqodi.” \s1 Vetumaqana weaqina \p \v 5 ʼInega Ieisu ena tovaletuyanayavo ivoneaya, “Ema vetumaqana una givewaiwaiea.” \p \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Md 17:20; 21:21\x* Ta Ieisu vonedi vonaya, “ʼEguma omiʼa emi vetumaqana goyona kavona teʼwa vewanina, e ʼinega ami fata be omoʼe ʼaiwe nana qiduana ona voneaya, ‘Tauʼu uabuhu be mwadeʼwaya una ʼwadiu!’ E ʼinega emi vona namatayagea.” \s1 Tofewa edi viaqayavo \p \v 7 Ta wese Ieisu ʼidia vonaya, “Ona nuaia, ʼeguma taha kaiwabu me ena tofewa itoatoa ta tofewa nana geogeova nage bawe ʼitaʼitamakidi, ta lavilavia naʼevivi namai vanuea, ʼinega kaiwabu nana ge navonei naʼai nugweta, \v 8 ta ʼesi navoneaya, ‘Agu ʼabwaga una ʼivaʼavaʼaia ta una ʼitamakigu ʼinega ena ʼai be ena numa, ta ʼabibodanaya oʼa wese una ʼai.’ \v 9 Ta nage tofewa nana ena fewa baʼe weaqina lukaiwa nalobei ena kaiwabu ʼinega? Gebu, mana tauna tofewa. \v 10 Ta omiʼa wese ʼedewani, tutana Yaubada ena nuanua qabuna oviaqa ʼovoidi ʼinega ona simana ona voneaya, ‘Imaʼa eu tofewa kavovo, ta lova ama veyoveyoa uneima, e ʼidewani niʼa aviaqia.’” \s1 Ieisu tomotau ʼwagoʼwagoidi adi yau teni giveaqiaqiedi \p \v 11 Ieisu nawale tautauya Ielusalema weaqina, ʼinega tauya diʼwe Samelia be Galili nuanidia. \v 12 Ta tutana taha ʼabaga ʼinaya lugu, ʼinega ʼoloto ʼwagoʼwagoidi adi yau teni Ieisu ʼitedi tufwana luluvaia itoatoa. \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Luvi 13:45-46\x* ʼInega bonadi qiduanega ivegabagaba ivonaya, “Kaiwabu Ieisu, uda nuakolokoloyema.” \p \v 14 \x * \xo 17:14 \xt Luvi 14:2-3; Md 8:3-4\x* Ta Ieisu ʼita makimakidi vonedia, “Ona tauya toveguba ʼidia ta taumiega ona veʼitayemi!” Ta tuta nana itautauya ʼedaya adi ʼwagota ʼevutuqidi ta ʼwafidi veaqiaqi. \p \v 15 Ta teni dina ʼidiega taha ʼoloto ʼwafina ʼitea niʼa veaqiaqi, ʼinega ʼevivi mai ta bonana qiduanega Yaubada awatuboya. \v 16 ʼInega Ieisu ʼaqenaya iwaʼodu ta lukaiwa. Ta tauna Samelia ʼolotona. \v 17 ʼInega Ieisu ʼoloto nana voneaya, “Tawadega ami yau teni yagiveaqiaqiemi ta maʼinaya emwavo adi yau naeni itoatoa? \v 18 Tolaʼai weaqina ge ida ʼevivi ida mai be Yaubada ʼinaya ida lukaiwa? Ta oʼa ge Diu ʼolotou, ta tua umai sabi lukaiwa Yaubada ʼinaya.” \v 19 ʼInega Ieisu voneaya, “Uyaʼitoto utauya, eu vetumaqana ʼinega niʼa uveaqiaqi.” \s1 Yaubada ena ʼEbeluvine ena mai weaqina \r (Madiu 24:23-28,37-41) \p \v 20 Taha tuta Falisiavo vaina imai Ieisu ivetalaʼaiea totuta ʼinaya Yaubada ena ʼEbeluvine naʼifoqe namai. ʼInega Ieisu edi vetalaʼai veʼiea baʼe ʼidewana vonaya, “Yaubada ena ʼEbeluvine ena mai ge ana fata tomotau matadiega ina ʼitei. \v 21 Ta wese ge adi fata be ina vonaya, ‘Oʼitei baʼe!’ nage, ‘Omoʼinaya!’ mana niʼau Yaubada ena ʼEbeluvine giwalimia toatoa.” \p \v 22 ʼInega ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Nawale ena nogemi ta ʼabiboda nuanuami qiduana vonigo yaʼa Tomotau Natuna maega kada toatoa, ta ʼesi ona ʼita ʼavegu. \v 23 \x * \xo 17:23 \xt Mk 13:21; Lk 21:8\x* Ta nawale tomotau ina vonaya, ‘Keliso baʼidia!’ nage ‘Keliso omoʼe!’ ta gebu ona ʼabibodedi. \v 24 Mana lukwayavonega ena ʼevivi ena mai, ta mahala ana ʼita kavonaya namala ʼidewana nasimatala ʼavaʼava. \v 25 Ta nugweta lagata baʼe ina nogegu, ta visiqa qiduana ena lutonovia ʼidiega. \p \v 26 “Ta egu ʼevivi mai ana tuta kavonaya Noa ena tuta ʼinaya ʼedewana. \v 27 Mana lova Noa ena tutaya tomotau iʼaiʼai ta inumanuma, ta wese ʼoloto be vivine ivaqivaqi ta wese ivevevaqiedi ana laba Noa me ena susuyavo ena wagaya igelu ta seuseu ʼifoqe ʼinega tomotau qabudi luvegwamumuidi. Ta yaʼa Tomotau Natuna egu ʼevivi mai wese ʼedewana. \p \v 28 \x * \xo 17:28 \xt Nug 18:20; 19:25\x* “Ta wese lova Lota ena tutaya ʼedewana, tomotau qabudi iʼaiʼai ta inumanuma ta wese igimwagimwane be ivevegimwane, ta ivaovaoqa be wese edi vanueavo iʼeʼeyoqonidi. \v 29 Ta tutana Lota Sodoma nogea ʼinega ʼaiwe ʼalaʼalata be dabo salofa ʼweaʼweavidi mahalega iavuta ʼedewani ʼwei, ʼabo tomotau qabudi luvegwamumuidi. \v 30 Baʼe veilaqe diavona lova iʼifoqe tomotau ʼidia nawale wese ʼedewana naʼifoqe ʼaiqa tutana Tomotau Natuna naʼevivi namai. \p \v 31 \x * \xo 17:31 \xt Md 24:17-18\x* “Ta tutana ʼinaya ʼeguma taha toga selovaya veveyawai ge wese vanuea nalugu sabi kulufa. Wese ʼidewanina ʼeguma taha toga talaqaya fewafewa ge wese naʼevivi ʼabagaya ena kulufa weaqina. \v 32 \x * \xo 17:32 \xt Nug 19:17,26\x* Ta ona nuaia lova tolaʼai ʼifoqe Lota moqanena ʼidia. \v 33 \x * \xo 17:33 \xt Lk 9:24\x* ʼEguma taha toga yawaina navegagalea nawale yawaina naluveʼwaivia, ta ʼesi ʼeguma taha toga yawaina nahawafelea be naluveʼwaivia e nawale naloba ʼeviviea. \v 34 Ta yavona aqiaqiemi, velovelovana omoʼe ʼinaya tomotau magilafudi ʼivi ʼaidegana ʼinaya ina ʼenoʼeno, ʼinega taha ena ʼebeʼewea ta taha natoa. \v 35-36 Wese ʼedewanina vivine magilafudi ina dabidabi, ʼinega taha ena ʼebeʼewea ta taha natoa.” \p \v 37 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo ivetalaʼaiea ivonaya, “Kaiwabu, maʼinaya baʼe yani diavona naʼifoqe?” \p ʼInega Ieisu vonedia, “Maʼinaya toʼaliga ʼwafina ʼenoʼeno e omoʼe ʼinaya bwayobwayo ina vaʼauta.” \c 18 \s1 Wadaʼe taha ena venoqi ʼalataya toluvine ʼinaya \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Kol 4:2; 1Te 5:17\x* ʼInega taha vona sesebai Ieisu ana toʼabibodayavo neidi nuanuana naveʼitedi me edi bibitaqo tuta qabuna ina vevenoqi ta ge ina luaʼu. \v 2 ʼInega vonedi vonaya, “Taha ʼabaga ʼinaya taha toluvine toatoa, tauna Yaubada ana ʼamayaba be ana mwaniniva ʼinaya ge daʼenoʼeno, ta wese tomotau weaqidi ge danuanua. \p \v 3 “Ta ʼabaga nana ʼinaya wese taha wadaʼe toatoa, ta tuta qabuna tautauya toluvine nana ʼinaya ta vevenoqi ana iula weaqina vonevoneaya, ‘Kaiwabu, uda iulegu mana taha tomotau veilivu veifegu, ta nuanuagu una luvinea.’ \p \v 4 “ʼAubena ʼaidega ʼaidega ʼedewana luluʼeviʼevivi ta toluvine nana ge nuanuana naiulei. Ta taha tuta ʼinaya ʼwafina siniqaiqai wadaʼe ena ʼalataya weaqina, ʼinega taunega ʼinaya vonaya, ‘Tua Yaubada ge eda mwaninivei ta wese tomotau ge eda nuanua weaqidi, \v 5 ta wadaʼe baʼe ena ʼalataya ʼiguya weaqina ena iulea ana avia ʼinega, mana ge nuanuagu wese naveʼwafi siniqaiqaiegu!’” \p \v 6 ʼInega Ieisu wese vonedi vonaya, “Kaiwabu baʼe ena vona weaqina ona nuaia. Vonahaqiaqi, tauna ʼoloto luveifana ta tua wadaʼe iulea. \v 7 Ta Yaubada aqiaqi otaqina, ʼinega nawale ena tomotauyavo vevenuaʼivinidi ge nanogedi. Ta tutana ina noqi ʼeviʼevivi ʼinaya ʼaubena ta wese velovelovana ʼidia e ʼinega naiuledi. \v 8 Ta yavona aqiaqiemi, lukwayavonega Yaubada ena iula tunutunuqina tovenoqi naneidi. Ta tutana yaʼa Tomotau Natuna ena ʼevivi mai bwaʼobwaʼoya ʼevisa tomotau me edi vetumaqana ena lobedi itoatoa?” \s1 Taha Falisi ta takesi ana toʼewa vona sesebaidi \p \v 9 Tomotau vaina inuaia vonigo taudi tunutunuqidi, ta mali tomotau iʼitedi iawawebuiedi, ʼinega Ieisu vona sesebai baʼe neidi vonaya, \v 10 “Taha tuta taha Falisi ta wese takesi ana toʼewa taha ilugu Vanue Gwalagwalana ʼinaya sabi venoqi Yaubada ʼinaya. \v 11 ʼInega Falisi nana yaʼitoto ta taunega weaqina venoqi vonaya, ‘Yaubada, yalulukaiwa ʼiuya mana yaʼa gebu ʼedewana vaina tomotau edi ilivu, mana taudi tovemanuguba ta toʼeuʼauʼava ta wese tovelamoʼeno, ta wese yaʼa gebu takesi ana tovaʼauta baʼe ʼidewana. \v 12 \x * \xo 18:12 \xt Ais 58:1-4; Md 23:23\x* Mana yaʼa wiki ʼaidega ʼaidega ʼidia ʼaubena magilafuna ge eda ʼaiʼai ma botanigu yavevedede ta wese egu kulufa qabuna ʼidiega dibuna yaneineiu Mosese ena luvine ʼidewani.’ \p \v 13 \x * \xo 18:13 \xt Same 51:1\x* “Ta takesi ana toʼewa tufwana luluvaiega tovolo ta me ena iniyauyau lumalumana tutuya ʼinega tunuiwaʼodu ta venoqi vonaya, ‘Yaubada ye, niʼau ualamanigu yaʼa luveifagu ʼinega uda nuakolokoloyegu.’” \p \v 14 \x * \xo 18:14 \xt Md 23:12\x* ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼe ʼevivi tauya ena vanuea, ta ena venoqi weaqina Yaubada ʼawahaqiaqiea, ta Falisi nana gebu. Mana ʼeguma taha toga taunega ana wawa nagivaneyea nawale Yaubada nagiwebuiea, ta ʼeguma taha toga taunega ana wawa nahaʼuwebuiea e nawale Yaubada nagivaneyea.” \s1 Gogama Ieisu vona veyolubedi \r (Madiu 19:13-15; Maki 10:13-16) \p \v 15 Vaina tomotau natudiavo goyogoyodi imiedi Ieisu ʼinaya nuanuadi nagitonovidi, ta ana toʼabibodayavo tomotau diavona iʼitedi ʼinega iawatayedi. \v 16 Ta Ieisu gogama gaba vaʼauqidi ta toʼabiboda dina vonedia, “Gogama ge ona awatayedi ta ona awafeledi ina mai ʼiguya. Mana Yaubada ena ʼEbeluvine gogama baʼe ʼidewana weaqidi. \v 17 \x * \xo 18:17 \xt Md 18:3\x* Yavona aqiaqiemi, ʼeguma tomotau edi vetumaqana gebu gogama baʼe edi vetumaqana ʼedewanina, e ʼinega ge wese adi fata ina lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya!” \s1 Taha ʼoloto kaikaiwabuna weaqina \r (Madiu 19:16-30; Maki 10:17-31) \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Lk 10:25\x* Me Diu edi toluvine taha mai Ieisu ʼinaya vetalaʼaiea vonaya, “Toveʼita aqiaqiu, tolaʼai ena viaqi be ʼinega yawaigu vataya ena lobei?” \p \v 19 Ta Ieisu voneaya, “Tolaʼai weaqina uvonaya yaʼa aqiaqigu? Mana ge taha toga aqiaqina, ta ʼesi Yaubada ana ʼaidega. \v 20 \x * \xo 18:20 \xt ʼIfo 20:12-16; Luve 5:16-20\x* Yaubada ena luvineavo niʼau ualamanidi, vonaya, ‘Ge una luabu, ge una luveʼaliga be, ge una vanawala, ta ge uʼavega una simana mali tomotau weaqidi kotu ana tutaya’, ta wese, ‘Tamau be inau una ʼamayabedi.’” \p \v 21 ʼInega ʼoloto nana voneaya, “Egu tuta gwama ʼinega ta mai baʼe ʼitagana luvine diavona yaʼabiboda aqiaqiedi.” \p \v 22 Ena vona baʼe Ieisu noqolia ʼinega voneaya, “Yani ʼaideganamo nawale ge uda viaqia, ʼinega ʼeguma eu kulufa qabuna una vegimwaneyedi ta manedi una ʼewei una vewilaʼayea lukwalukwa ʼidia, ta ʼinega una mai una ʼabibodegu be nawale eu kaikaiwabu mahalaya una lobea.” \p \v 23 Tutana baʼe vona nana noqolia, ʼinega nuana vita, mana ena kulufa qiduana vegagalea. \p \v 24 Ta ena nuavita Ieisu niʼa alamania ʼinega vonaya, “Tomeqabu taudi me edi kaikaiwabu qiduana edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vita otaqina. \v 25 Vonahaqiaqi, kameli yubai qiduana ta ena lugu saima vetoana ʼinega vitana. Ta tovekaikaiwabu edi lugu Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya vita otaqina.” \p \v 26 Ta qabu dina Ieisu maega itoatoa vona nana inoqolia ʼinega ivetalaʼaiea ivonaya, “ʼEguma baʼe ʼedewanina, ʼinega togama ana fata ʼetoyavua nalobei?” \p \v 27 ʼInega Ieisu vonedia, “Tolaʼai tomotau ge adi fata ina viaqi, e Yaubada ʼinaya ana fata!” \p \v 28 Ta ʼinega Fita Ieisu voneaya, “Kaiwabu, ta imaʼa maʼoda? Mana niʼau ema ʼabagayavo be ema kulufayavo anogedi ta aʼabibodeu.” \p \v 29 Ta Ieisu vonedia, “Yavonahaqiaqi ʼimia, aiqabu omiʼa ʼeguma emi ʼabagayavo nage moqanemiavo nage taimiavo nage tamamiavo nage inamiavo nage natumiavo niʼa onogedi ta Yaubada ena ʼEbeluvine ʼinaya oawafelemi, \v 30 ʼinega baʼe yani diavona niʼau onogedi nawale Yaubada ma ana luvetomana nanei ʼeviviemi tutana bwaʼobwaʼoya otoatoa, ta wese tuta maimai ʼinaya yawai vataya ona ʼewea.” \s1 Ieisu ena simana vetoina ena ʼaliga weaqina \r (Madiu 20:17-19; Maki 10:32-34) \p \v 31 \x * \xo 18:31 \xt Lk 24:44\x* Ieisu Tuwelo dina gaba vaʼauqidi ivanaqo tufinaya ta vonedia, “Baʼe ʼitaga kaʼwatoʼwatovu Ielusalema ʼinaya, ta yani qabuna lova tovesimasimana iʼwayavidi yaʼa Tomotau Natuna weaqigu nawale ana aqiaqi naʼifoqe be ona ʼitea. \v 32 \x * \xo 18:32 \xt Lk 9:22,44\x* ʼInega ina veʼineiegu taudi ge me Diu ʼidia, ta ina givenuʼwegu be ina gidaʼwegu be ina ʼawaluveifegu, \v 33 ta wese wayo metametanega ina vunuqa dadanegu ta ʼinega ina luveʼaligigu. Ta ʼaubena vetoina ʼinaya ʼaligega ena yaʼitoto ʼevivi.” \p \v 34 \x * \xo 18:34 \xt Mk 9:32\x* Ta ana toʼabibodayavo ena vona baʼe ge ida nuaʼeqaʼui, mana vona nana ana alamani weaqidi ʼwaiʼwaivina. ʼInega tolaʼai Ieisu tawa vonedi ge ida alamania. \s1 Ieisu taha matakwaya giveaqiaqiea \r (Madiu 20:29-34; Maki 10:46-52) \p \v 35 Ieisu ma ana toʼabibodayavo tuta goyona ina ʼifoqe Ieliko ʼinaya. ʼInega taha ʼoloto matana kwayakwayana ʼeda nanavinaya toatoa ta tomotau ʼidia vevenoqi mane be wese kulufa weaqidi. \v 36 Ta tutana matakwayana Ieisu me ena qabuyavo bonadi noqolia ʼinega vetalaʼaiedi vonedia, “Tomeqabu omiʼa?” \p \v 37 ʼInega ivoneaya, “Imaʼa Ieisu Nasaleta ʼolotona maega amaimai.” \p \v 38 ʼInega matakwaya nana me ena waiwai gaba vonaya, “Ieisu ye, oʼa Deibida natuna uda nuakolokoloyegu!” \p \v 39 Ta taudi inugwenugweta ʼoloto nana iawatayea ivoneaya, “ʼEloveu, gebu una vegabagaba!” \p Ta tauna wese bonana qiduanega gaba waiwai vonaya, “Deibida natuna ye, uda nuakolokoloyegu!” \p \v 40 ʼInega Ieisu veutovolo ta tomotau vonedi be ʼoloto nana ina miea ʼinaya. ʼInega mai Ieisu diʼwenaya ta matakwaya nana vetalaʼaiea voneaya, \v 41 “Tolaʼai nuanuau ena viaqi ʼiuya?” \p ʼInega voneaya, “Kaiwabu, nuanuagu matagu una giveaqiaqiedi be yaqisa agu fata ena ʼita.” \p \v 42 Ta Ieisu voneaya, “Tuta baʼe ʼinaya matau naʼeaea, mana eu vetumaqana ʼinega niʼa uveaqiaqi.” \p \v 43 Ta baʼe tuta nana ʼinaya matana veaqiaqi kwayavona. ʼInega Ieisu ʼabibodea ta Yaubada awahawatuboya. Ta tomeqabu yani baʼe iʼitea taudi wese Yaubada iawatuboya. \c 19 \s1 Ieisu ta Sakiusa \p \v 1 Ta Ieisu qabu maega niʼa ilugu Ieliko ʼinaya ta ʼabaga gamonega itautauya. \v 2 ʼAbaga nana ʼinaya takesi ana toʼewayavo adi tovanugweta toatoa, ana wawa Sakiusa, tauna taha tovekaikaiwabu. \v 3 Ta Sakiusa nuanuana Ieisu naʼitea ta gebu ana fata, mana tauna ʼoloto kukusana ta wese yoʼo qiduadi maega itautauya. \v 4 ʼInega vihila nugweta taha ʼaiwe ana wawa sikamole\f + \fr 19:4 \ft Sikamole \+it “sycamore”\+it* ena tabo kukusana ta ma ʼwae luʼuvina, ta wese ana vane meaqana mana ʼaleʼitunega laqalia vane.\f* ʼinaya vaneqa Ieisu sabi ʼitana, mana ʼedanegana maimai. \v 5 Ta tutana Ieisu mai ʼaiwe nana diʼwenaya ʼinega ʼita vane ta Sakiusa ʼitea ʼinega voneaya, “Sakiusa, ulukwayavoni uwebui mai, mana nuanuagu baʼitagana eu vanuea kana toa.” \p \v 6 ʼInega Sakiusa lukwayavoni webui ta me ena qaiawa Ieisu ʼebeʼewea. \v 7 \x * \xo 19:7 \xt Lk 15:2\x* Ta tutana tomotau qabudi yani baʼe iʼitea ʼinega ilumugi ivonaya, “Maʼoda ʼinega Ieisu lugu toluveifana ena vanuea?” \p \v 8 \x * \xo 19:8 \xt ʼIfo 22:1; Naba 5:6-7\x* Ta Sakiusa yaʼitoto ta Ieisu ʼinaya vonaya, “Kaiwabu, baʼitaga ʼinega egu kulufayavo dibuna ena vewilaʼayea lukwalukwa ʼidia. Ta wese ʼeguma lova togama ʼinega taha yani uʼavega yaʼewa kavovoya e ʼinega ana luvetomana foa maega ena nei ʼeviviea.” \p \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Via 16:31; Lk 13:16\x* ʼInega Ieisu voneaya, “Baʼe ʼitagana vanue baʼe ʼinaya ʼetoyavua niʼa ʼifoqe, mana ʼoloto baʼe ena vetumaqana tubuna Ebelamo ʼidewana. \v 10 \x * \xo 19:10 \xt Lk 15:4; Ion 3:17; 1Tim 1:15\x* Vonahaqiaqi, yaʼa Tomotau Natuna yamai luluveʼwaividi sabi salidi adi ʼetoyavua weaqina, ʼidewani ʼoloto baʼe.” \s1 Vona sesebai tofewa aqiaqidi be luveifadi weaqidi \r (Madiu 25:14-30) \p \v 11 Nawale tomotau qabudi Ieisu ivivineneqea. ʼInega vona sesebai baʼe neidi tutana Ielusalema ivadiʼwea, mana tomotau inuaia vonigo Yaubada ena ʼEbeluvine tuta goyona naveʼale. \v 12 Vonaya, “Taha ʼoloto kaikaiwabuna ʼivaʼavaʼata be natauya diʼwe taha luluvaia, ta omoʼe ʼinaya luvine naʼewei navetoluvine, ta ʼabiboda wese naʼevivi namai. \v 13 ʼInega ena tofewayavo teni gaba vaʼauqidi ta ena mane qiduana tofewa ʼaidega ʼaidega vevewilaʼedi ta vonedia, ‘Mane baʼe ona ʼitamakidi ta ona vefewedi ta adi luvetomana ona lobedi ana laba ena ʼevivi ena mai.’ \p \v 14 “ʼInega kaiwabu nana tauya, ta ena tomotauyavo ivevoalanea, ge nuanuadi naʼevivi navetoluvine ʼidia, ʼinega vale ivetunei ivonaya, ‘ʼOloto benaʼe ge nuanuama naʼevivi namai be navetoluvine ʼimaya!’ \p \v 15 “Ta tuta nana ʼevivi mai ʼinega ena tofewayavo gaba vaʼauqidi imai nuanuana nahalamania mane nana lova vewilaʼayea ʼidia ʼevisa ana luvetomana niʼa ilobedi. \v 16 ʼInega taha tofewa nugweta mai ena kaiwabu ʼiawanaya tovolo ta voneaya, ‘Kaiwabu, eu mane lova uneiguya baʼe ana luvetomana teni yalobedi.’ \p \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Lk 16:10\x* “ʼInega kaiwabu nana vonaya, ‘Vonahaqiaqi, oʼa ma au vetumaqana, mana yani goyona uʼitamaki aqiaqiea ta ugiveqiduea ʼinega au veʼia ena neiu ta ʼabaga teni ʼidia una vetoluvine.’ \p \v 18 “ʼInega tofewa vemagilafuna wese mai voneaya, ‘Kaiwabu, eu mane lova uneiguya baʼe ana luvetomana faibi yalobedi.’ \p \v 19 “ʼInega ena kaiwabu voneaya, ‘Oʼa ʼabaga faibi ʼidia una vetoluvine.’ \p \v 20 “Ta wese vetoina mai voneaya, ‘Kaiwabu, eu mane baʼe kaleko matavusinega yaʼafwalia ta yahaʼukwaiva aqiaqiea. \v 21 Ta vonahaqiaqi, yamwaniniveu mana oʼa ʼoloto falafalau ta eu kaikaiwabu uʼeweʼewedi mali tomotau edi fewa ʼidiega.’ \p \v 22 “ʼInega kaiwabu nana voneaya, ‘Oʼa tofewa luveifau. Tauʼu eu vona ʼinega au luvine ena neiu. Vonahaqiaqi, niʼau ualamanigu yaʼa ʼoloto falafalagu, ta egu kaikaiwabu yalobelobea mali tomotau edi fewa ʼidiega. \v 23 Ta tolaʼai weaqina gebu mane ana sailakaya egu mane uda aʼui, be yaqisa tuta nana niʼa yaʼevivi yamai mane nana ma ana luvetomana eda lobea?’ \p \v 24 “ʼInega taudi kaiwabu nana diʼwenaya itovotovolo vonedi vonaya, ‘Egu mane tofewa luveifana ʼinega ona ʼewei ta tofewa nana tauna luvetomana teni lobea e ona neia.’ \p \v 25 “ʼInega ivoneaya, ‘Kaiwabu, ge nuanuama ana neia mana tauna niʼau luvetomana teni lobea, ʼinega taʼiwa ana fata.’ \p \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Md 13:12; Lk 8:18\x* “Ta kaiwabu nana wese ʼidia vonaya, ‘Yavona aqiaqiemi, ʼeguma taha toga yani ena neia ta navefewa aqiaqiea, e nawale wese ana luvetomana nalobea. Ta ʼeguma taha toga yani ena neia ta ge navefewa aqiaqiei, e nawale toyani goyona ʼinaya ʼenoʼeno wese ena ʼewa yavulea. \v 27 ʼInega tuta baʼe agu aviayavo lova inogegu vonigo ge nuanuadi ena vetoluvine ʼidia e taudi ona gaba vaʼauqidi ina mai ʼiawaguya ta ona luveʼaligidi.’” \s1 Ieisu lugulugu Ielusalema ʼinaya \r (Madiu 21:1-11; Maki 11:1-11; Ioni 12:12-19) \p \v 28 Ieisu ena vona baʼe luʼovoia, ʼinega ana toʼabibodayavo nugwetedi maega itauya Ielusalema weaqina. \v 29 Nawale itautauya ta tuta goyona ina ʼifoqe ʼabaga Bedifegi be Bedani ʼidia bwanaga Olibe ʼinaya. ʼInega ana toʼabibodayavo magilafudi luvetunedi vonedia, \v 30 “ʼAbaga nana oaʼe ʼiawadaya ʼinaya ona tauya, ta tutana ona ʼifoqe yubai doniki ona ʼitea kekeyavauna yoqoyoqonina toatoa, lova ge taha toga dagelu tonovia, ta yubai nana ona yavui ona miea ʼiguya. \v 31 Ta ʼeguma taha toga navetalaʼaiemi navonaya, ‘Tolaʼai weaqina yubai benaʼe oyavuyavui?’ ʼInega ʼoloto nana ona voneaya, ‘Kaiwabu nuanuana.’” \p \v 32 ʼInega magilafudi itutuvila itauya ʼabo yani qabuna ilobedi ʼedewani Ieisu niʼa vonedi. \v 33 Tutana doniki iyavuyavui ʼinega toniyubai iʼifoqe ivetalaʼaiedi ivonaya, “Maʼoda ʼinega ema yubai oyavuyavui?” \p \v 34 ʼInega ivonedia, “Kaiwabu nuanuana.” \p \v 35 ʼInega yubai nana iʼewei itauyea Ieisu ʼinaya, ta adi kwakwalufaiyega gwavuna itaʼulia, ʼinega Ieisu ʼinaya gelu ta tauya. \v 36 Ta tutana itautauya tomotau qabudi adi kwakwalufai wese ʼedaya itaʼulidi. \p \v 37 ʼInega niʼau imai Ielusalema diʼwenaya ta iwebuwebui bwanaga Olibe ana ʼeda ʼinaya, ʼinega toʼabiboda qabudi bonadi qiduanega me edi qaiawa Yaubada iawatuboya, mana niʼau ena viaqa waiwaidi ʼebenuavoqana iʼitedi ʼinega ivonaya, \q1 \v 38 \x * \xo 19:38 \xt Same 118:26; Lk 2:14\x* “Yaubada, nuanuama Kini nana maimai Kaiwabu ana wawega una vona veyolubea. \q1 Toadaumwala mahalaya \q2 ta simatala qiduana mahala deba otaqinaya!” \p \v 39 ʼInega Falisiavo vaina qabu dina ʼidiega Ieisu ivonea ivonaya, “Toveʼita, au toʼabibodayavo uvonedi iluaʼu!” \p \v 40 Ta Ieisu vonedia, “Gebu ena awatayedi, mana ʼeguma ena awatayedi e nawale dabo baʼe bonadi qiduanega ina kolua.” \s1 Ieisu ena dou Ielusalema weaqina \p \v 41 Ieisu niʼa ʼifoqe Ielusalema diʼwenaya ta ʼabaga nana ʼitea. ʼInega nuana vita ta weaqina dou vonaya, \v 42 “Ielusalema ye, eu tomotauyavo nuakolokolodi. Mana lova toadaumwala ana ʼeda aqiaqi ge ida alamania. Ta baʼitagana tuta niʼau vekusakusa be toadaumwala ana ʼeda matadiega ge adi fata ida lobei, mana ʼeda nana ʼwaiʼwaivina ʼidiega. \v 43 Ta vonahaqiaqi, tuta maimai ʼidia au aviayavo ina mai ina toa viviliu ta ina luvatubodeu, ʼinega ge wese taha toga ana fata nadena. \v 44 \x * \xo 19:44 \xt Lk 21:6\x* ʼInega oʼa natumwavo maega ina luvegwamumuimi, ta wese vanue qabudi ina qeu yavuledi. Yani baʼena nawale naʼifoqe ʼiuya, mana Yaubada ena ʼetoyavua vetunei mai natumwavo ʼidia ta ge ida ʼinanea.” \s1 Ieisu tovegimwane Vanue Gwalagwalanega ʼwavinidi \r (Madiu 21:12-17; Maki 11:15-19; Ioni 2:13-22) \p \v 45 ʼInega Ieisu lugu Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya ta vebutu tovegimwane ʼwavi ʼifoqeyedi ta vonedia, \v 46 \x * \xo 19:46 \xt Ais 56:7; Iel 7:11\x* “Buki Nugwenugweina ʼinaya Yaubada ena vona ʼwayaʼwayavina vonaya, ‘Egu vanue baʼe vanue ʼebevenoqi’, ta omiʼa ogivilea vonigo tovanawala adi vatuʼubu.” \p \v 47 \x * \xo 19:47 \xt Lk 21:37\x* E ʼinega ʼaubena ʼaidega ʼaidega Vanue Gwalagwalana ʼinaya veveʼita, ta toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese tomotau adi tovanugwetayavo nuanuadi qiduana Ieisu ina luveʼaligia. \v 48 Ta ge adi fata taha ʼeda ida lobei be Ieisu ina luveʼaligi, mana ena veʼitayavo tomotau qabudi nuadi ʼewea. \c 20 \s1 Ieisu ena luvine ta ena waiwai weaqina \r (Madiu 21:23-27; Maki 11:27-33) \p \v 1 Taha tuta ʼinaya Ieisu veveʼita Vanue Gwalagwalana ʼinaya ta lulugaihiea tomotau ʼidia. ʼInega toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ta wese ʼabaga ana tovanugwetayavo imai ta Ieisu ivevetalaʼaiea, \v 2 ivoneaya, “Oʼa eu luvine ta eu waiwai toʼedega uʼewei ʼinega yani qabuna baʼe uviaviaqidi? Togama eu luvine neiu?” \p \v 3 Ta Ieisu vonedia, “Nugweta yaʼa wese taha yani ena vetalaʼaiemi ta ona vona ʼeviviegu. \v 4 Ioni Togivebabitaiso togama ena luvine ʼinega ena givebabitaiso ʼifoqe, nage Yaubada ʼinega nage tomotau ʼinega?” \p \v 5 ʼInega taudiega iveveqae ivonaya, “Ena vona maʼoda kana veʼia ʼaiqei? Mana ʼeguma kana vonaya, ‘Yaubada ʼinega’, e nawale navona ʼevivieda navonaya, ‘ʼInega tolaʼai weaqina Ioni ge oda vetumaqanei?’ \v 6 Ta ʼeguma kana vonaya, ‘Tomotau ʼinega’, e nawale tomotau qabudi daboyega ina fofolida, mana edi vetumaqana waiwaina Ioni tauna taha tovesimasimana.” \v 7 ʼInega Ieisu ena vetalaʼai ge ida veʼiei, ta ivoneaya, “Avodi, ge ada alamania toʼedega babitaiso nana ʼifoqe.” \p \v 8 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “ʼInega yaʼa wese ge ena simana ʼifoqeyei ʼimia togama ena luvineyega yani qabuna yaviaviaqidi.” \s1 Vona sesebai kaiwabu ena vaoqa ana toʼitamakiavo weaqidi \r (Madiu 21:33-46; Maki 12:1-12) \p \v 9 \x * \xo 20:9 \xt Ais 5:1\x* ʼInega Ieisu tomotau diavona vona sesebai neidi vonedia, “Taha ʼoloto ana talaqaya ʼoine ana loi vaoqidi, ʼinega tomotau vaina ʼewedi imai luvine neidi be ana talaqa ina ʼitamakia. Ta tauna tauya mali diʼwea ta omode tuta kuena toatoa. \v 10 Ta bolimana ana tutaya kaiwabu nana ena tofewa taha vetunea ta ʼoine vuaqina vaoqa ana toʼitamakiavo ina neia. ʼInega tauya ta ivunuqia ta nima ʼavaʼavana iluvetunei ʼevivi. \v 11 ʼInega kaiwabu nana taha wese tofewa vetunei ʼidia. Ta tauna wese ivunuqia ta iveilivu veifea ta nima ʼavaʼavana iluvetunei ʼevivi. \v 12 Ta wese ʼidewani vetoina vetunei ʼidia ta tauna wese ivunuqia ta talaqega ifelawebuiea. \p \v 13 “ʼInega tonivaoqa nana taunega vonaya, ‘Tolaʼai ena viaqi? Ana ʼita natu otaqigu tauna yaveyolubea qiduana ena vetunei ʼidia, mana tauna ina ʼamayabea.’ \p \v 14 “Ta tutana toʼitamaki dina kaiwabu natuna iʼitea maimai taudiega iveveqae ivonaya, ‘ʼOloto omoʼe maimai tauna kaiwabu natuna ana ʼaidega otaqa. ʼInega baʼitagana kana luveʼaligia be yaqisa itaʼa taudega vaoqa kana luvinea.’ \v 15 ʼInega ikafia ta vaoqega ifelei webui talaqa gwavunaya ta iluveʼaligia.” \p Ta Ieisu ena vona sesebai luʼovoia ʼinega tomotau qabudi vetalaʼaiedi vonaya, “Tolaʼai nawale kaiwabu nana ana toʼitamakiavo ʼidia naviaqi?” \p \v 16 Ta Ieisu taunega vona ʼeviviedi vonaya, “Vonahaqiaqi, kaiwabu nana namai be toʼitamaki dina naluveʼaligidi be ʼinega vaoqa nana mali tomotau naneidi.” \p Tutana tomotau qabudi Ieisu ena vona baʼe inoqolia taudiega ivonaya, “Vonahaqiaqi, itaʼa ge wese ʼidewani kana viaqi!” \p \v 17 \x * \xo 20:17 \xt Same 118:22\x* ʼInega Ieisu ʼita makimakidi ta vonedia, “ʼInega Buki Nugwenugweina ʼinaya ʼwayavi baʼe maʼoda ana alamani, vonaya? \q1 ‘ʼOqola nana lova toʼeyoqona inogea, \q2 baʼitagana niʼau vetamana ʼoqola qabudi ʼidia.’ \m \v 18 \x * \xo 20:18 \xt Ais 8:14-15\x* Tomeqabu ʼoqola baʼe ʼinaya ina lutuhuyedi ta ina beʼu luludi naʼevelubai, ta ʼeguma ʼoqola nana nabuini nawebui taha toga debanaya nawale natutumemea.” \s1 Takesi toluvine qiduana Sisa weaqina \r (Madiu 22:15-22; Maki 12:13-17) \p \v 19 Omoʼe ʼinaya toveguba qiduqiduadi ta luvine ana toveʼitayavo ʼeda isalia be maʼoda ʼinega Ieisu ina kafi kwayavoni, mana niʼa ialamania Ieisu ena vona sesebai taudi weaqidi. Ta ge ida kafia, mana imwaniniva yoʼo ʼidia. \p \v 20 \x * \xo 20:20 \xt Lk 11:54\x* Ta me Diu adi toluvineavo nuanuadi Ieisu ina ʼitamaki aqiaqiea. ʼInega vaina tomotau iluvetunedi Ieisu ʼinaya ta uʼavega iveiaianea, ta ivevekovekovea ʼeguma ena vona ʼinega ena luveifana ina lobea. ʼInega ina simana toluvine ʼidia, ta ʼabiboda ina luvetunea me Loma edi gavana ʼinaya. \v 21 ʼInega tovekovakova imai ta Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Toveʼita, vonahaqiaqi oʼa eu vonayavo be eu veʼitayavo qabudi tunutunuqidi, ta wese ahalamania oʼa ge uda mwaniniva tomotau ʼenaʼenaʼidi edi vona nage edi nuanua weaqina, ta ʼesi Yaubada ena nuanua uveʼita aqiaqiea tomotau qabudi ʼidia. \v 22 ʼInega maʼoda luaqiaqiea be toluvine qiduana Sisa ʼinaya takesi kana aʼuya nage gebu?” \p \v 23 Ta Ieisu edi nuanua luveifana niʼa alamania ʼinega vonedia, \v 24 “Mane taha omiei eda ʼitei.” ʼInega ineia ta Ieisu vonedia, “Ona vonegu baʼe toga ʼayeʼayewana ta maʼoda ana wawa mane nana ʼinaya?” \p \v 25 Ta taudi ivoneaya, “Toluvine qiduana Sisa.” \p ʼInega Ieisu vonedia, “ʼIdewana, ʼinega Sisa ena yani tauna ʼinaya ona neia, ta wese Yaubada ena yani tauna ʼinaya ona neia.” \p \v 26 Ieisu ena vona baʼe tunutunuqina tomotau matadia, ta ge taha vona luveifana daʼinanei be ʼinega ida kafia. Ta ena vona ʼevivi weaqina nuadi voqana ta igenuʼwana. \s1 Toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina \r (Madiu 22:23-33; Maki 12:18-27) \p \v 27 ʼInega vaina Sadusiavo imai Ieisu ʼinaya, taudi ge ida vetumaqana toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina, ta Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Luve 25:5\x* “Toveʼita, luvine baʼe ʼidewani Mosese ʼwayavia weaqida vonaya, ‘ʼEguma taha ʼoloto navaqi ta natu geqana ta naʼaliga, ʼinega ʼoloto nana taina wadaʼena navaqia be ʼinega ʼeguma vavine nana navenatuna natudiavo toʼwaiva nana ana ilafa.’” \p \v 29 ʼInega taha ʼebevetalatutula Ieisu ineia ivoneaya, “Taha ʼoloto ma tainavo itoatoa, ta qabudi adi yau seveni. Ta ʼunutauna vaqi ta natu geqana ta ʼabiboda ʼaliga. \v 30 ʼInega ana tubutaqotaqo wadaʼe nana maega ivaqi itoatoa ta wese natu geqana ta ʼabiboda ʼaliga. \v 31 ʼInega wese tugamwanina wadaʼe nana vaqia ta wese ʼidewani natu geqana ta ʼaliga. Ta wese ʼidewana tainavo qabudi wadaʼe nana ivaqia, ta natu geqadi ta iʼaliga. \v 32 Ta ʼabiboda wese vavine ʼaliga. \v 33 ʼInega nuanuama ana vetalaʼaieu, ʼeguma tomotau ʼaligega ina yaʼitoto ʼevivi e toʼoloto vavine nana moqane aqiaqina, mana seveni dina lova ivaqia?” \p \v 34 ʼInega Ieisu vona ʼeviviedi vonaya, “Tuta baʼe ʼinaya vavine be ʼoloto ivaqivaqi ta ivevevaqiedi. \v 35 Ta tuta maimai ʼinaya Yaubada ena tomotauyavo venuaʼivinidi vivine be ʼoloto ʼaligega ina yaʼitoto ʼevivi, ta ge ina vaqi ta wese ge taha toga ina vevaqiei. \v 36 Mana taudi niʼau iyaʼitoto ʼevivi ʼaligega nawale ina toa Yaubada ena tovaleʼewayavo ʼidewani, ʼinega ge wese ana fata ina ʼaliga ʼevivi. Ta tomeqabu niʼau iyaʼitoto ʼaligega Yaubada naʼawanatunedi. \p \v 37 \x * \xo 20:37 \xt ʼIfo 3:6\x* “Ta Buki Nugwenugweina niʼa veʼita aqiaqieda toʼaliga edi yaʼitoto ʼevivi weaqina tutana Mosese diʼwe tomotau geqana ʼinaya tauya ta Yaubada ʼaiwe saesaelina ʼinega vonea vonaya, ‘Yaʼa Ebelamo be Aisake be Iakobo edi Yaubada.’ \v 38 Baʼe ʼinega kana alamania Yaubada ge toʼaliga edi Yaubada, ta ʼesi mayawaidi edi Yaubada, mana Yaubada ana fata tomotau qabudi nagiveyawaha ʼeviviedi.” \p \v 39 Omoʼe ʼinaya vaina luvine ana toveʼitayavo ivonaya, “Toveʼita, eu vonayavo aqiaqi otaqina!” \v 40 Ta gebu taha wese vetalaʼai ida neia. \s1 Toʼetoyavua Ieisu Deibida ena gade ʼinega \r (Madiu 22:41-46; Maki 12:35-37) \p \v 41 ʼInega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “Maʼoda ʼinega vaina tomotau ivonaya vonigo Toʼetoyavua Keliso tauna Deibida tubuna? \v 42 \x * \xo 20:42 \xt Same 110:1\x* Mana buki Same ʼinaya Deibida vonaya, \q1 ‘Kaiwabu egu Kaiwabu ʼinaya vonaya, \q2 “ʼAtaqiguya una toabui \q2 \v 43 ana laba au aviayavo \q2 ena aʼuwebuiedi ʼaqeu ʼayanaya \q2 ta una luvinedi.” ’ \m \v 44 Baʼe ʼinega Deibida Keliso ʼawa-Kaiwabuyea, ta isana maʼoda Keliso nana Deibida natuna?” \s1 Luvine ana toveʼitayavo edi ilivu \r (Madiu 23:1-36; Maki 12:38-40) \p \v 45 Tomotau qabudi nawale Ieisu ena vona ivivineneqea, ʼinega ana toʼabibodayavo ʼidia vonaya, \v 46 “Luvine ana toveʼitayavo edi ilivu ge ona ʼabibodei, mana taudi nuanuadi adi kaleko kuekuedi ina veaqedi be tomotau nuanidia ina yabayaba be nuanuadi totoa vaʼauta ina ʼamayabedi. Ta wese nuanuadi ʼebetoa aqiaqidi vanue tafwalolo ʼinaya ina toabui, ta wese sagali ana tutaya nuanuadi tomotau qiduqiduadi edi ʼebetoaya ina toabui. \v 47 Ta wese tomotau matadia Yaubada ʼinaya ivevenoqi kuena, ta edi venoqi ge aqiaqina, mana edi venoqi ʼiuna nuanuadi tomotau ina ʼawahaqiaqiedi. Ta ʼabiboda ʼwaivega wadawadaʼe iuʼauʼavedi be edi kulufayavo iʼeweʼewedi edi vanue ʼidiega. ʼInega nawale Yaubada veʼia luveifa otaqina naneidi.” \c 21 \s1 Wadaʼe taha ena nei kavovo \r (Maki 12:41-44) \p \v 1 Tutana Ieisu tunuvane ʼinega tovekaikaiwabu ʼitedi edi nei kavovo mane ana ʼebeaʼu ʼinaya iaʼuaʼudi. \v 2 ʼInega taha wadaʼe ʼitea ʼwatovu ta ena nei kavovo mane goyogoyona magilafuna aʼuya. \v 3 \x * \xo 21:3 \xt 2Kol 8:12\x* ʼInega Ieisu vonaya, “Yavona aqiaqiemi, yoʼo dina ʼidiega wadaʼe omoʼe ena nei kavovo veqidua vaʼinedi, \v 4 mana tovekaikaiwabu edi mane ʼenaʼina nawale ʼenoʼeno, ta wadaʼe omoʼe lukwalukwana ena mane niʼa aʼuʼovoia, ʼinega ge taha wese ena tufwa daʼenoʼeno be ʼinega ana ʼabwaga nagimwanei.” \s1 Tuta vitana nawale naʼifoqe \r (Madiu 24:1-2; Maki 13:1-2) \p \v 5 Ta Ieisu ana toʼabibodayavo vaina ʼidiega Vanue Gwalagwalana ana ʼita aqiaqina iʼitea ʼinega Ieisu ivoneaya, “Kaiwabu, Vanue Gwalagwalana ana ʼita aqiaqi otaqina, mana dabo adi ʼita aqiaqidi ʼidiega iviaqia. Ta wese tomotau edi kulufa aqiaqina iawafelea Yaubada ʼinaya ta ʼidiega vanue nana iveʼivalia.” \p Ta Ieisu ʼidia vonaya, \v 6 \x * \xo 21:6 \xt Lk 19:44\x* “Vanue nana baʼitagana oʼiteʼitea, ta tuta maimai ʼinaya ada aviayavo ina qeu yavulea ta ge wese taha ana dabo naluveʼavina be ona ʼita ʼeviviei.” \s1 Tuta vitana be vevoalana \r (Madiu 24:3-14; Maki 13:3-13) \p \v 7 ʼInega Ieisu ivetalaʼaiea ivonaya, “Toveʼita, uvonema totuta ʼinaya yani qabuna baʼe naʼifoqe, ta toʼebeʼita ana ʼitei be ʼinega ana alamania yani nana niʼa uvonayedi ina ʼifoqe?” \p \v 8 ʼInega Ieisu vonedia, “Ona ʼitamakimi, mana nawale tomotau qabudi agu wawega ina mai ta ina vanugweta veifemi ta ina vonaya, ‘Yaʼa baʼe toʼetoyavua!’ ta wese ina vonaya, ‘Toʼetoyavua ena tuta niʼa ʼifoqe mai!’ Ta ge ona vetumaqanedi. \v 9 Ta wese tutana vedavi valedi ona noqolidi ge giwalimi nahaʼala mana yani baʼe ina maduʼifoqe, ta bwaʼobwaʼo ana ʼebeluʼovoa ana tuta nawale.” \p \v 10 Ta Ieisu wese vonedi vonaya, “Nawale mali qabu be mali qabu maega ina luavia, ta wese mali ʼebeluvine be mali ʼebeluvine maega ina luavia. \v 11 Ta tuta nana ʼinaya mwaniʼiniʼi be kulaka ta wese vihiqa qiduana ina ʼifoqe diʼwe qabudi ʼidia. Ta wese ʼebeʼita qiduadi ta ʼebemwaniniva mahalega ina ʼifoqe. \v 12 Baʼe yani diavona ina ʼifoqe, ta nugweta taudi ge ida vetumaqanegu ina salimi nuanuadi ina veilivu veifemi. Ta vanue tafwalolo be wese vanue ʼebeyoqona ʼidia ʼiʼimega ina tauyemi sabi vetalaʼaiemi. Ta wese ina tauyemi toluvineavo be kiniavo matadia yaʼa agu wawa weaqina. \v 13 Ta omoʼe tuta nana ʼinaya Valegu Aqiaqina ona simanea ʼidia. \v 14 \x * \xo 21:14 \xt Lk 12:11-12\x* Ta ge ona nuanua edi veʼewa ʼimia weaqina be ʼinega maʼoda ona vona ʼaiqa ʼidia, \v 15 \x * \xo 21:15 \xt Via 6:10\x* mana yaʼa emi vona tunutunuqidi ta wese alamani aqiaqi ena neimi. ʼInega ami aviayavo ge adi fata ina vona ʼeviviemi nage uʼavega ina ʼawaluveifemi. \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Md 10:21-22\x* Ta tuta nana ʼinaya wese tamamiavo be, inamiavo be, taimiavo be, emi qabuyavo ta wese emiavo ina suluvemi, ta vaina ʼimiega ina luveʼaligimi. \v 17 Ta wese tomotau qabudi ina vevoalanemi mana omiʼa agu tovetumaqanayavo. \v 18 Vonahaqiaqi, nuanuadi ʼwafimi qabuna ina giveluveifea, ta ge adi fata. Ta wese ge adi fata debami ʼaidegana ina ʼewa yavulei. \v 19 ʼInega omiʼa ona tovoloʼiʼita be ʼinega yawai vataya ona lobea. \s1 Ielusalema ana giveluveifa \r (Madiu 24:15-21; Maki 13:14-19) \p \v 20 “Ta tutana toluavia ona ʼitedi Ielusalema niʼa ivavivilia, ʼinega niʼa oalamania ʼabaga nana ana tuta luveawala niʼa ʼifoqe. \v 21 ʼInega diʼwe Iudia ana totoayavo luaqiaqiedi be ina dena bwanaga ʼidia. Ta Ielusalema ana totoayavo luaqiaqiedi be ʼabagega ina ʼifoqe, ta wese taudi talaqaya ifewafewa gebu ina lugu ʼevivi ʼabagaya. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Iel 5:29; 46:10; Ose 9:7\x* Mana omoʼe tuta nana ʼinaya luvematasabu ana tuta, ʼidewani lova Buki Nugwenugweina maduvonayea ana aqiaqi naʼifoqe. \v 23 Tuta omoʼe ʼinaya tovegamwegamweʼi be tovesusuyavo nuakolokolodi, mana diʼwe baʼena ana totoayavo tuta vita otaqina ina lobea, be omoʼe ʼinaya nawale Yaubada ena gamosoala ʼinega luvematasabu qiduana ina lobea. \v 24 \x * \xo 21:24 \xt Same 79:1; Ve 11:2\x* Omoʼe tutana ʼinaya taudi ge me Diu tomotau ina luveʼaligidi ta wese vaina ina kafidi be diʼwe taha taha ʼidia ina tauyedi. Ta wese ina vewaiwai be Ielusalema ina luvinea ana laba taudi edi tuta nagumwala. \s1 Ieisu ena ʼevivi mai weaqina \r (Madiu 24:29-31; Maki 13:24-27) \p \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Ais 13:10; Isi 32:7; Ioe 2:31; Ve 6:12-13\x* “Ta wese ʼebeʼita naʼifoqe babaʼau be waiʼena ta wese ʼwadiʼwadima ʼidiega. Be wese nufula agoagodi butudi ena nunuqa ʼinega totoa bwaʼobwaʼo qabudi ina mwaniniva ta ina tafefwai. \v 26 ʼInega tomotau me edi mwaniniva ta wese me edi nuavoqana qiduana itoatoa tuta nana yani luveifana iʼitea bwaʼobwaʼoya ʼifoʼifoqe, mana yani qabudi waiwaidi mahalaya ina ʼeludedela ta ina avuta. \v 27 \x * \xo 21:27 \xt Dan 7:13; Md 26:64; Ve 1:7\x* Yaʼa Tomotau Natuna tuta omoʼe ʼinaya bwaʼobwaʼo ana totoayavo qabudi ina ʼitegu gawatega ena webui mai me egu waiwai ta wese me egu simatala qiduana. \v 28 Ta tutana yani qabuna baʼe naveʼale be ona ʼitedi, ʼinega ge ona mwaniniva ta ʼesi me emi giwalifatu ona luʼita vane, mana ami ʼetoyavua niʼa vadiʼwemi.” \s1 Mafa vona sesebaina \r (Madiu 24:32-35; Maki 13:28-31) \p \v 29 ʼInega Ieisu taha vona sesebai neidi vonedia, “Mafa ta wese vaina ʼaiwe adi tuta ona nuaidi. \v 30 Tutana ʼaiwe ʼwaedi ona ʼitedi igalugalu ʼevivi ʼinega niʼa oalamania tuta goyona ive naveʼale. \v 31 Ta wese ʼidewani tutana baʼe ʼebeʼita diavona ona ʼitedi ʼinega ona alamania Yaubada ena ʼEbeluvine tuta goyona naʼifoqe. \p \v 32 “Yavona aqiaqiemi, lagata baʼe ge ona awala ana laba baʼe ʼebeʼita diavona nugweta ina ʼifoqe. \v 33 Mahala be bwaʼobwaʼo ina awala ta yaʼa egu vonayavo gebu taha tuta ina awala. \s1 ʼItamaki be ʼivaʼavaʼata weaqina \p \v 34 “Ona ʼitamaki aqiaqiemi, ta ge ona qaiawa kavokavovo toyafwauta ʼidewani, be ge goʼila waiwaina ana numa ʼinaya ona awafelemi. Ta wese emi toa bwaʼobwaʼoya weaqina ge ona nuanua ʼenaʼina. Mana ʼeguma ʼedewani ona viaqia ʼinega nawale Yaubada ena ʼaubena qiduana ʼinaya naluveafemi be kavona siʼwa ʼinega nasiʼwemi ta ona veilaqe. \v 35 Mana ʼaubena nana luveafega naʼifoqe totoa bwaʼobwaʼo qabudi ʼidia. \v 36 ʼInega ona ʼivaʼavaʼata vataya! Ta tuta qabuna ona noqinoqi Yaubada ʼinaya be nagivewaiwaiemi, ʼinega ami fata ona tovoloʼiʼita yaʼa Tomotau Natuna ʼiawaguya.” \p \v 37 Ta ʼaubena ʼaidega ʼaidega ʼidia Ieisu Vanue Gwalagwalana ʼinaya veveʼita, ta lavilavi ʼaidega ʼaidega tautauya taha bwanaga ana wawa Olibe ʼinaya. \v 38 Ta tomotau qabudi ʼawaʼawai otaqaya imai Vanue Gwalagwalana ʼinaya Ieisu ena vona sabi vineneqina. \c 22 \s1 Iudasa nuanuana Ieisu nasuluvea \r (Madiu 26:1-5,14-16; Maki 14:1-2,10-11; Ioni 11:45-53) \p \v 1 Ta niʼau Beledi ge ana isitimo Sagalina wese igabea ana wawa ʼAuvivia Sagalina ana tuta ludiʼwea. \v 2 Tuta nana ʼinaya toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo ʼeda isalisalia maʼoda ʼinega be Ieisu ina kafia ta ʼwaivega ina luveʼaligi. Ta ge adi fata mana qabu qiduadi imwaninivedi. \p \v 3 \x * \xo 22:3 \xt Ion 13:2,27\x* Ta tuta omoʼe ʼinaya Seitani lugu Iudasa ʼinaya, tauna taha Tuwelo dina gamodiega. Ta baʼe Iudasa nana wese igabea ana wawa Isakaliota. \v 4 ʼInega Iudasa tauya toveguba qiduqiduadi be Vanue Gwalagwalana ana toʼitamaki adi tovanugwetayavo ʼidia, ta maega iveqae maʼoda ʼinega Ieisu nasuluva ʼaiqei ʼidia. \v 5 ʼInega Iudasa ena vona weaqina iqaiawa ta ivona fofofola ʼinaya ana veʼia mane ʼevisa nawale ina neia. \v 6 Ta Iudasa veʼia nana weaqina awafela, ʼinega tuta aqiaqina baʼeyea be Ieisu nasuluvea ʼidia ʼinega adi fata ina kafia. Ta gebu tomotau matadia. \s1 ʼAuvivia Sagalina \r (Madiu 26:17-25; Maki 14:12-21; Ioni 13:21-30) \p \v 7 \x * \xo 22:7 \xt ʼIfo 12:1-27\x* Niʼau Beledi ge ana isitimo Sagalina ʼifoqe, ta ʼaubena nana wese sifi natudiavo lami ivunuqidi ʼAuvivia Sagalina ana ʼebenuaveʼavina weaqina. \v 8 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo Ioni be Fita vematamagilafuyedi vonedia, “Ona tauya be ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana weaqida ona ʼivaʼavaʼaia.” \p \v 9 ʼInega ivetalaʼaiea ivonaya, “Maʼinaya nuanuau ʼabwaga nana ana ʼivaʼavaʼaia weaqida?” \p \v 10 ʼInega Ieisu vonedia, “Ona tauya Ielusalema ʼinaya, ta tutana ona ʼifoqe taha ʼoloto ona ʼitea goʼila ana ʼebegoi ʼavaʼavalea. Ta ʼoloto nana ona ʼabibodea be tovanue ʼinaya lugulugu, e omiʼa wese ʼinaya ona lugu. \v 11 Ta tonivanue ona voneaya, ‘Ema Toveʼita baʼe ʼedewani vona ʼaiqa vonaya, “Tosifaufa gamonaya una awafelei be ʼinaya ma agu toʼabibodayavo ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana ana ʼainia?” \v 12 ʼInega sifaufa qiduana debanaya niʼa ʼiʼivaʼavaʼaina naveʼitemi, e tauna ʼinaya ʼabwaga nana ona ʼivaʼavaʼaia weaqida.’” \p \v 13 ʼInega toʼabiboda dina itauya ta tolaʼai Ieisu niʼa simanea ʼidia, e ʼidewani yani qabuna ilobedi. ʼInega sifaufa nana ʼinaya ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana iʼivaʼavaʼaia. \s1 Kaiwabu Tuwelo dina maega iʼaiʼai \r (Madiu 26:26-30; Maki 14:22-26; 1 Kolinita 11:23-25) \p \v 14 Ta yani qabuna niʼau iʼivaʼavaʼaia, ʼinega Ieisu me ena tovaletuyanayavo itoa vaʼauta ʼabo maega iʼaiʼai. \v 15 Ta edi ʼai gamonaya Ieisu vonedi vonaya, “Lova ʼinega nuanuagu qiduana be omiʼa yaʼa maega ʼAuvivia Sagalina ana ʼabwaga baʼe kana ʼaini, ta ʼabiboda visiqa qiduana ena lobei. \v 16 Yavona aqiaqiemi, ge wese ʼAuvivia Sagalina ʼabwagana ena gudatonova ʼeviviei ana laba ana alamani aqiaqi naʼifoqe tuta nana Yaubada ena ʼEbeluvine namai.” \p \v 17 ʼInega ʼoine ma vedina ʼewea ʼabo weaqina lukaiwa Yaubada ʼinaya ta ʼabiboda vonedia, “Vedi baʼe oʼewei ta qabumi ʼinega ona numa. \v 18 Ta yavonemi, tuta baʼe ʼinega ge wese ʼoine ena numa ʼeviviei ana laba Yaubada ena ʼEbeluvine namai!” \p \v 19 ʼInega beledi ʼewei ʼabo weaqina lukaiwa Yaubada ʼinaya, ta ʼabiboda gitomwei ta ena tovaletuyanayavo vewilaʼayea ʼidia ta vonedia, “Baʼe ʼwafigu, ta yaneineimi omiʼa weaqimi ona ʼewea, ta ʼabiboda wese ʼidewani ona viaqia agu ʼebenuaveʼavina weaqina.” \p \v 20 Ta niʼa iʼai gumwala ʼinega wese ʼidewani vedi ʼewei ta vonedia, “Sulaligu baʼena luvine ʼevauna ana avutugu, ta inoinoqa weaqimi. \p \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Same 41:9; Ion 13:21-22\x* “Ta oʼitei, ʼolotona nawale nasuluvegu baʼidia toatoa, ta tuta baʼe ʼinaya tauna maega aʼaiʼai. \v 22 Yaʼa Tomotau Natuna nawale ena tauya ʼeda nana lova Yaubada venuaʼivinia weaqigu. Ta agu tosuluva nana nuakolokolona!” \p \v 23 Ena tovaletuyanayavo vona baʼe inoqolia ʼinega taudiega ivetalaʼaiedi ivonaya, “Isana toga tauna omoʼe ʼedewana naviaqa ʼaiqa?” \s1 Togama ana wawa qiduana? \p \v 24 \x * \xo 22:24 \xt Lk 9:46\x* ʼInega tovaletuyana dina iveʼale taudiega iveʼaeʼaetoga vonigo toga ʼidiega ana wawa naveqidua. \v 25 \x * \xo 22:25 \xt Md 20:25-27; Mk 10:42-45\x* ʼInega Ieisu vonedia, “Taudi ge me Diu edi toluvine qiduqiduadi edi tomotauyavo iluviluvinedi ta luvine vitana ineineidi, ta tua nuanuadi edi tomotauyavo ina ʼawahaqiaqiedi. \v 26 \x * \xo 22:26 \xt Md 23:11; Mk 9:35\x* Ta omiʼa ge wese ʼedewana ona viaqa ʼaiqa. Ta ʼesi ʼeguma taha toga ʼimiega ana wawa qiduana, ʼinega taunega nagiwebuiea, ta emi tovanugwetayavo ina vetofewa weaqimi. \v 27 \x * \xo 22:27 \xt Ion 13:12-15\x* Ta ona nuaia, ʼeguma taha toga natoabui sabi ʼai, ta taha tomotau ana ʼabwaga namiei ʼinaya ʼabo naʼai, ʼinega togama ʼidiega ʼoloto qiduana? Ana ʼita toʼai nana, waisa? Ta yaʼa baʼe ʼitaga nuanimia yatoatoa emi tofewa ta ami toiula ʼidewani. \p \v 28 “Vonahaqiaqi, omiʼa egu tuta vita ʼidiega otovoloʼiʼita diʼweguya, ʼinega baʼitagana omiʼa yaʼa maega katoatoa. \v 29 Tamagu ena ʼEbeluvine niʼa awafelea ʼiguya, ʼinega yaʼa wese ʼidewani yahawafelemi ʼEbeluvine nana ʼinaya, \v 30 \x * \xo 22:30 \xt Md 19:28\x* be ʼinega nawale omoʼe ʼinaya yaʼa omiʼa maega kana ʼai be kana numa, be wese ʼebetoa kaikaiwabuna ʼidia ona toabui be me Isileli edi gadeavo tuwelo ona luvinedi.” \s1 Fita ena vegeqa Ieisu vona ʼifoqeyea \r (Madiu 26:31-35; Maki 14:27-31; Ioni 13:36-38) \p \v 31 ʼInega wese Ieisu vonaya, “Saimoni, Saimoni, uvineneqa, Seitani niʼau awafela ʼewea be qabumi nasitonovimi, ʼedewani tovaoqa ena witiavo givutuqidi aqiaqidi be luveifadi. \v 32 \x * \xo 22:32 \xt Ion 17:15\x* Ta ʼebesitonova ʼinaya ge una dawalili aqiaqi, ta weaqiu niʼau yanoqi waiwai vonigo eu vetumaqana ge nagumwala. Be tutana una givila ʼevivi ʼiguya ʼinega taimwavo wese una givewaiwaiedi.” \p \v 33 ʼInega Fita vonaya, “Kaiwabu, niʼau yaʼivaʼavaʼaigu, be ʼeguma vanue yoqona ʼinaya ina aʼuluguyeu, yaʼa wese oʼa maega. Ta wese ʼeguma ina luveʼaligiu, e ʼinega yaʼa wese ʼedewani ina luveʼaligigu.” \p \v 34 Ta Ieisu voneaya, “Fita, yavona aqiaqi ʼiuya, baʼitaga velovelovanina ʼinaya oʼa una maduvegeqegu ana yau toi, ta ʼabiboda kamukamu nadou.” \p \v 35 \x * \xo 22:35 \xt Lk 9:3; 10:4\x* ʼInega Ieisu qabudi vetalaʼaiedi vonaya, “Lova yavetune ʼifoqeyemi ta yavonemi ge emi mane ana kodekode nage emi kode nage ami ʼaqeyafayafa ona ʼewedi. Ta maʼoda tuta nana ʼinaya nage vita olobea?” \p ʼInega ivoneaya, “Ge taha wese tolaʼai.” \p \v 36 ʼInega Ieisu wese vonedia, “Ta ʼesi baʼitagana emi mane ana kodekode be wese emi kode ona ʼewedi. Ta ʼeguma toga ʼimiega ge ena kefatamo, e ʼinega ana kaleko navegimwaneyei be ana veʼia ʼinega ena kefata nagimwanea. \p \v 37 \x * \xo 22:37 \xt Ais 53:12\x* “Mana tuta niʼau vekusakusa, be Buki Nugwenugweina ʼinaya lova taha vona weaqigu iʼwayavia ana aqiaqi naʼifoqe vonaya, ‘Tauna iʼinanea kavonaya be tovanawala ʼidewani. Be wese vona qabudi weaqigu ana aqiaqi naʼifoqe.’” \p \v 38 ʼInega taudi ena vona iveʼiea ivonaya, “Kaiwabu, ema kefata magilafudi baʼe.” \p Ta Ieisu vonedia, “Benaʼe ana fata.” \s1 Ieisu vevenoqi Yaubada ʼinaya \r (Madiu 26:36-46; Maki 14:32-42) \p \v 39 ʼInega Ieisu sifaufa nana nogea ta Ielusalema ʼinega tauya bwanaga Olibe ʼinaya, mana tuta qabuna ena ilivu ʼidewana, ta ana toʼabibodayavo iʼabibodea. \v 40 Diʼwe nana ʼinaya iʼifoqe ʼinega Ieisu ana toʼabibodayavo vonedi vonaya, “Ona venoqi Yaubada ʼinaya be yaqisa ge Seitani nasitonovimi!” \p \v 41 Ta ʼabiboda ʼidiega vasiʼi tauya tufwana luluvai kavona dabo kainoqei tauya ʼidewani, ʼabo tuqatuqanega sobadi ta venoqi Tamana ʼinaya vonaya, \v 42 “Tamagu ye, ʼeguma nuanuau visiqa vedina baʼe ʼiguyega uda ʼewa yavulei. Ta gebu yaʼa egu nuanua ʼinega, ta ʼesi oʼa tauʼu eu nuanua ʼinega uda viaqi.” \v 43 ʼInega tovaleʼewa taha mahalega ʼifoqe ʼabo Ieisu givewaiwaiea. \v 44 Ta nuana vita ʼenaʼina ʼinega noqi waiwai ʼabo ana muyamuya ana ʼita kavonaya sulala dakabukabu bwaʼobwaʼoya. \p \v 45 ʼInega yaʼitoto ta ʼevivi ana toʼabibodayavo ʼidia, ta edi nuavita qiduana ʼinega lobedi niʼau iʼeno nuafani. \v 46 ʼInega divanodi ta vetalaʼaiedi vonaya, “Tolaʼai weaqina oʼenoʼeno? Ta ona yaʼitoto be ona venoqi! Mana ʼeguma ge ona venoqi e nawale Seitani ena sitonova ʼinaya ona lugu.” \s1 Ieisu ikafia \r (Madiu 26:47-56; Maki 14:43-50; Ioni 18:3-11) \p \v 47 Ieisu nawale vonavona ʼinega qabu qiduadi Iudasa maega iʼifoqe imai, tauna taha tovaletuyana Tuwelo dina ʼidiega, ta qabu dina vanugwetedi. Ta Iudasa mai Ieisu diʼwenaya sabi talafafana. \v 48 ʼInega Ieisu Iudasa voneaya, “Iudasa, umaimai vonigo nuanuau yaʼa Tomotau Natuna talafafega una suluvegu ta una veʼineiegu tomotau nimadia, waisa?” \p \v 49 Ta tutana Ieisu ana toʼabibodayavo yani baʼe iʼitea ʼinega nuadi ʼeqaʼuya tolaʼai tuta goyona ʼinaya naʼifoqe ta ivonaya, “Kaiwabu, nage kefatega ana fofolidi?” \v 50 ʼInega taha ʼidiega ena kefata lulagai ʼabo toveguba edi tovanugweta ena tofewa teniqana ana ʼataqiega daʼa yavulea. \p \v 51 Ta Ieisu voneaya, “Taʼiwa! Ge wese ʼedewani una viaqa ʼaiqa!” ʼInega Ieisu ʼoloto nana teniqana gitonovi ta giveaqiaqiea. \p \v 52 ʼInega Ieisu ana tokafi diavona taudi toveguba qiduqiduadi be Vanue Gwalagwalana ana toʼitamaki adi toluvineavo, be wese ʼabaga ana tovanugwetayavo vonedi vonaya, “Nage yaʼa taha tovanawala, ʼinega me emi kefata be me emi gita omai sabi kafigu? \v 53 Ta tolaʼai weaqina ge oda kafigu ʼaubena dina qabudi nuanimia yatoatoa Vanue Gwalagwalana ʼatamaninaya ta yaveveʼita tomotau ʼidia? Ta baʼitagana emi tuta niʼa mai be ona kafigu, mana luvine velovelovanina ana tuta tawa ʼifoqe.” \s1 Fita Ieisu vegeqea \r (Madiu 26:57-58,69-75; Maki 14:53-54,66-72; Ioni 18:12-18,25-27) \p \v 54 \x * \xo 22:54 \xt Mk 14:53-54\x* ʼInega Ieisu ikafia ʼabo itauyea toveguba edi tovanugweta ena vanuea. Ta Fita tufwana luluvaiega talaʼobedi. \v 55 Ta ʼabaga nana ana ʼebetoa vaʼauta gamonaya toluavia ʼaiwe imuʼei ta qabudi ivevetaluvala, ta Fita ʼitedi ta diʼwedia toabui. \v 56 ʼInega taha tofewa mevavinena Fita ʼitea ta vonaya, “ʼOloto baʼe lova Ieisu maega yaʼitedi.” \p \v 57 Ta Fita vegeqa vonaya, “Vavine, ge eda alamani toga benaʼe weaqina uvonavona.” \p \v 58 ʼAbiboda taha ʼoloto wese Fita ʼitea ʼinega vonea vonaya, “Oʼa taha wese ana toʼabiboda.” \p ʼInega Fita vonaya, “ʼIa, yaʼa gebu!” \p \v 59 Ta tufwana tuta kuena ʼabibodanaya wese taha ʼoloto bonana waiwaina ʼinega enavo vonedi vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼe Ieisu ana toʼabiboda taha, mana tauna wese Galili ʼolotona.” \p \v 60 Ta Fita vonaya, “Aa gebu, ʼoloto nana weaqina uvonavona yaʼa ge eda alamania.” Nawale vonavona ʼinega kamukamu dou. \p \v 61 Tuta baʼe ʼinaya Ieisu tunugivila ta Fita ʼitea, e omoʼe ʼinaya Fita nuaveʼavinia Kaiwabu ena vona lova tutana vonaya, “Baʼe ʼitaga velovelovana ʼinaya oʼa una vegeqegu ana yau toi, ta ʼabiboda kamukamu nadou.” \v 62 ʼInega Fita nuana vita ʼenaʼina ʼabo ʼifoqe ʼabagaya ta dou. \s1 Ieisu igivenuʼwea ta ivunuqia \r (Madiu 26:67-68; Maki 14:65) \p \v 63 ʼInega Ieisu ana toʼitamakiavo iveʼale igivenuʼwei ta ivunuqia, \v 64 ta wese matana kalekoyega iumei ʼabo ivetalaʼaiea ivonaya, “Uvonema, toga vunuvunuqiu? Mana niʼa uvona vonigo oʼa tovesimasimana.” \v 65 Ta wese yani qabuna weaqina Ieisu iʼawaluveifea. \s1 Ieisu me Diu edi toluvineavo matadia \r (Madiu 26:59-66; Maki 14:55-64; Ioni 18:19-24) \p \v 66 Mahala ahalia, ʼinega ʼabaga ana tovanugwetayavo be toveguba qiduqiduadi be wese luvine ana toveʼitayavo ivaʼauta, ʼabo Ieisu imiea matadia. \v 67 \x * \xo 22:67 \xt Ion 3:12\x* Ta ivetalaʼaiea ivonaya, “Usimana ʼimaya, maʼoda oʼa tauʼu Toʼetoyavua nage gebu?” \p ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “ʼEguma ena simana ʼimia ʼinega ge ona vetumaqanegu, \v 68 ta wese ʼeguma ena vetalaʼaiemi egu vona ge ona veʼiei. \v 69 \x * \xo 22:69 \xt Via 7:56\x* Ta ona alamania vonigo tuta baʼe ʼinega yaʼa Tomotau Natuna ena toabui Yaubada Tovewaiwai ʼataqinaya.” \p \v 70 ʼInega qabudi ivetalaʼaiea ivonaya, “Nage oʼa Yaubada Natuna?” \p Ta Ieisu edi vona veʼiea vonaya, “Niʼa ovona aqiaqi.” \p \v 71 ʼInega taudi ivonaya, “Niʼau ena vona luveifana kanoqolia, ʼinega ge wese ana toveʼewayavo weaqidi kana nuanua, mana taunega niʼa simanea vonigo tauna Yaubada Natuna.” \c 23 \s1 Ieisu Failato ʼiawanaya \r (Madiu 27:1-2,11-14; Maki 15:1-5; Ioni 18:28-38) \p \v 1 ʼInega totoa vaʼauta qabudi iyaʼitoto ʼabo Ieisu itauyea me Loma edi gavana ana wawa Failato ʼiawanaya. \v 2 ʼInega Ieisu iveʼale iveʼewei ta ivonaya, “ʼOloto baʼe aʼitea imaʼa me Diu qabuma veʼita veifema ta awatayema vonigo toluvine qiduana Sisa weaqina takesi ge ana aʼui, ta wese vonaya vonigo tauna Kini be Toʼetoyavua.” \p \v 3 ʼInega Failato Ieisu vetalaʼaiea vonaya, “Oʼa vonahaqiaqi me Diu edi Kini, waisa?” \p ʼInega Ieisu vona ʼeviviea vonaya, “Benaʼe niʼau uvona aqiaqi.” \p \v 4 Ta ʼabiboda Failato toveguba qiduqiduadi be tomotau qabudi vonedi vonaya, “ʼOloto baʼe ge taha ena luveifana eda lobei.” \p \v 5 Ta taudi edi waiwaiega ivonaya, “Tauna ena veʼita ʼinega itaʼa me Diu uʼauʼaveda be eda diʼwe nidonidoea ʼinituna. Mana Galili ʼinega ena uʼava veʼalea ta niʼa ʼifoqe mai ʼabaga baʼe Ielusalema ʼinaya.” \p \v 6 Tutana edi vona baʼe Failato noqolia ʼinega vetalaʼaiedi vonaya, “Oo, nage tauna Galili ʼolotona?” \p \v 7 \x * \xo 23:7 \xt Lk 3:1\x* Ta ivonaya, “ʼAo, ʼedewana.” \p ʼInega Failato vonedi vonaya, “Galili benaʼena Elodi Anitifasi ena ʼebeluvine. ʼInega Ieisu ona tauyei ʼinaya be taunega naluvinea, mana baʼitagana Elodi wese Ielusalema ʼinaya toatoa.” \p \v 8 ʼInega itauyea Elodi ʼinaya ʼabo tuta nana Ieisu ʼitea qaiawa qiduana, mana tuta kuena nuanuana be Ieisu naʼitea, mana valenamo noqonoqolia. Ta ena nuanua ʼiuna vonigo Ieisu taha ʼebeʼita naviaqi naʼitea. \v 9 ʼInega Elodi Ieisu vetalaʼai ʼeala neia, ta ge taha wese daveʼiea. \v 10 Toveguba qiduqiduadi be luvine ana toveʼitayavo Elodi maega itoatoa Ieisu ialaʼiʼihia. \v 11 Ta Elodi me ena toluaviayavo Ieisu iawawebuiei ta igivenuʼwea. Ta ʼabiboda taha kaleko aqiaqi otaqina ʼinega ivekalekoya, ʼidewana kini adi kaleko, ʼabo ivetune ʼeviviei tauya Failato ʼinaya. \v 12 Lova tuta kuena ʼinaya Elodi be Failato ivevoalana, ta omoʼe ʼaubena nana ʼinaya iveiana ʼevivi. \s1 Tomotau nuanuadi Failato Ieisu natutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya \r (Madiu 27:15-26; Maki 15:6-15; Ioni 18:39–19:16) \p \v 13 ʼInega Failato toveguba qiduqiduadi be tafwalolo ana tovanugwetayavo ta wese tomotau qabudi gaba vaʼauqidi imai, \v 14 ta vonedia, “ʼOloto baʼe ʼiguya niʼa omiea ta osimana vonigo tauna tomotau veʼita veifedi be givenidonidoedi. Ta matamia yaʼa niʼa yavetalaʼaiea be ge taha ena luveifana eda lobei emi veʼewa weaqina. \v 15 Elodi wese ge taha luveifana ʼinaya dalobei, ʼinega ʼidaya vetune ʼeviviea. ʼInega ge wese luveʼaliga daluaqiaqiei. \v 16-17 E ʼinega ena luvematasabuyamo ta ʼabiboda ena yavui natauya.” \p \v 18 ʼInega qabu dina bonadi qiduanega ikolua ivonaya, “Ieisu naʼaliga, ta ʼesi Balabasi una ʼetoyavuia weaqima!” \v 19 Ta Balabasi nana vanue ʼebeyoqona ʼinaya niʼa toatoa, mana lova ʼabaga nana ʼinaya ma enavo me Loma maega ivedavi ʼabo vaina tomotau iluveʼaligidi. \p \v 20 Ta Failato nuanuana be Ieisu naʼetoyavuia ʼinega yoʼo wese vetalaʼaiedi. \v 21 Ta taudi wese bonadi qiduanega ivonaya, “ʼEtoluai ʼinaya una tutuveʼewea, ʼetoluai ʼinaya una tutuveʼewea!” \p \v 22 ʼInega Failato tuta vetoina vonedi vonaya, “Tolaʼai isana ena luveifana ʼinega luaqiaqiea be naʼaliga? Ge taha wese luveifana ʼinaya eda lobei. ʼInegana ena luvematasabuyamo be ʼabiboda ena ʼetoyavuia.” \p \v 23 Ta qabu dina nawale ikolukolua qiduana ivonaya, “ʼEtoluai ʼinaya una tutuveʼewea!” \p ʼAbo qabu dina edi vona vewaiwai, \v 24 ʼinega edi nuanua weaqina Failato awafela ʼidia, ʼinega ena toluaviayavo luvinedi be Ieisu ina tutuveʼewei ʼetoluai ʼinaya. \v 25 Ta ʼoloto nana nuanuadi Failato naʼetoyavui weaqidi e ʼetoyavuia, tauna toluveʼaliga nana vanue ʼebeyoqona ʼinaya lova iaʼuya tutana me Loma edi gabemaniavo luavia ʼidia. \p ʼInega Failato yoʼo nimadia Ieisu aʼuya, ta baʼe ʼinega tomotau edi nuanua viaqia. \s1 Ieisu ʼetoluai ʼinaya itutuveʼewea \r (Madiu 27:32-44; Maki 15:21-32; Ioni 19:17-27) \p \v 26 Tutana Ieisu iʼebeʼewea itauyea sabi tutuveʼewana, ʼinega ʼedaya taha ʼoloto ana wawa Saimoni ilobea, tauna Sailini ʼolotona mutaʼwega ʼifoqe mai ʼabo tautauya ʼabagaya. Ta toluavia Saimoni ivedidigea ʼinega Ieisu ana ʼetoluai ʼavalea ta ʼabibodanega tauya. \p \v 27 Ta wese qabu qiduadi Ieisu iʼabibodea, ta qabu dina ʼidiega wese vivine qabudi itautauya ta idoudou me edi nuavita Ieisu weaqina. \v 28 Ta Ieisu tunugivila ʼabo vivine dina vonedia, “Omiʼa Ielusalema vivinemi ge weaqigu ona dou, ta omiʼa taumi weaqimi be natumiavo weaqidi ona dou. \v 29 \x * \xo 23:29 \xt Lk 21:23\x* Mana tuta maimai ʼinaya vita naʼifoqe, ta taudi gagalidi be ge ida venatuna ta wese taudi lova ge ida vesusu nawale aqiaqina ina lobea. \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Ose 10:8; Ve 6:16\x* Ta tuta omoʼe ʼinaya nawale tomotau bwanaga ʼidia ina vona, \q1 ‘Bwanaga, oʼavalataʼi debamaya ta oyamunima!’ \m \v 31 Vonahaqiaqi, yaʼa nawale ena veilaqe, ta omiʼa nawale ona veilaqe veiveifa. Mana tolaʼai nawale tomotau ina viaqi ʼiguya kavona ʼaiwe mamaʼina ina gabui ta naʼalata ʼweuʼweu. Ta ʼesi omiʼa emi veilaqe qiduana, mana omiʼa kavona ʼaiwe kwavuqina naʼalata ukamana be naveqidua.” \p \v 32 Ta toluveifadi magilafudi wese itauyedi, be Ieisu maega ina luveʼaligidi. \v 33 ʼInega taha diʼwe ʼinaya iʼifoqe ana wawa igabea ʼUnuʼunu, ta diʼwe nana ʼinaya Ieisu itutuveʼewea ana ʼetoluai ʼinaya. Ta toluveifa diavona magilafudi wese adi ʼetoluai ʼidia itutuveʼewedi, taha Ieisu ana ʼataqiega ta taha ana keliega. \v 34 \x * \xo 23:34 \xt Same 22:18\x* ʼInega Ieisu vonaya, “Tamagu ye, una nuataqodi, mana ge ida alamania tolaʼai iviaviaqia.” \p Ta toluavia diavona Ieisu ana kaleko iʼewea, ʼinega taha laha ilahayea ʼabo togama nanugweta e ʼinega kaleko dina naʼewedi. \p \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Same 22:7-8\x* Omoʼe ʼinaya tomotau itovotovolo ta ivevekova, ta me Diu adi tovanugwetayavo Ieisu igivenuʼwea ivonaya, “Mali tomotau ʼetoyavuidi, ta baʼitagana taunega naʼetoyavuia ʼeguma vonahaqiaqi tauna Toʼetoyavua Keliso Yaubada ena venuaʼivina.” \p \v 36 \x * \xo 23:36 \xt Same 69:21\x* Toluaviayavo wese Ieisu igivenuʼwea ʼabo ʼoine yuyuna imiea iveʼetovaneyea, \v 37 ta ivoneaya, “ʼEguma oʼa me Diu edi Kini tauʼu una ʼetoyavuiu.” \p \v 38 Ta wese ana ʼetoluai debanaya iʼwayavia vonaya, \sc “ʼOloto baʼena me Diu edi Kini”\sc*. \p \v 39 Ta toluveifana magilafudi taha ʼidiega Ieisu givenuʼwea voneaya, “Nage oʼa Toʼetoyavua, waisa? ʼInega una ʼetoyavuida!” \p \v 40 Ta toluveifana iana lugwaeyea vonaya, “Maʼoda oʼa, nage Yaubada ge uda mwaninivei? Mana toidana ada luvine ʼaidegana ineida, \v 41 ta luvine nana oʼa be yaʼa luaqiaqieda mana itaʼa luveluveifada, ta ʼoloto baʼena ge taha wese ena luveifamo.” \p \v 42 ʼInega ʼoloto nana Ieisu voneaya, “Ieisu, tuta nana una ʼevivi mai be una ve-Kini, e ʼinega ge una nuafanigu.” \p \v 43 Ta Ieisu voneaya, “Yavona aqiaqieu, oʼa be yaʼa baʼitaga Faladaisi ʼinaya kana toatoa.” \s1 Ieisu ena ʼaliga \r (Madiu 27:45-56; Maki 15:33-41; Ioni 19:28-30) \p \v 44 Ta babaʼau niʼa vane 12 koloki ʼidewana, ʼinega babaʼau ena simatala ʼweu, ta velovelovana qiduana bwaʼobwaʼoya ʼifoqe tauya ana laba lavilavi ʼedewani 3 koloki ʼinaya. \v 45 \x * \xo 23:45 \xt Ibe 6:19-20; 10:19-20\x* Ta Vanue Gwalagwalana gamonaya Sifaufa Gwalagwala Otaqina ana bagina kaleko eabu magilafuyea. \v 46 ʼInega Ieisu bonana qiduanega gaba vonaya, “Tamagu ye, niboanigu nimauya yahaʼuaʼuya.” Ena vona baʼe ʼinanea ʼinega yawaina gumwala. \p \v 47 Ta toluaviayavo edi tovamatana yani qabuna niʼa ʼitea, ʼinega Yaubada awatuboya vonaya, “Vonahaqiaqi, ʼoloto baʼe tunutunuqina.” \p \v 48 Ta tomotau qabudi diʼwe nana ʼinaya niʼa ivaʼauta sabi vekova, taudi wese Ieisu iʼitea yawaina niʼa gumwala, ʼinega me edi nuavita qiduana nimadiega lumalumadi itutudi ta iʼevivi edi ʼabagaya. \v 49 Ta Ieisu enavo be wese vivine dina lova Galiliega iʼabibodea, taudi luluvaia itovotovolo ta yani qabuna ʼifoʼifoqe iʼitea. \s1 Ieisu itavunia \r (Madiu 27:57-61; Maki 15:42-47; Ioni 19:38-42) \p \v 50-51 Taha ʼoloto ana wawa Iosefa toatoa, tauna Iudia ʼolotona ta ena ʼabaga goyona Alimatia. Tauna ʼoloto aqiaqina ta Yaubada matanaya tunutunuqina. Baʼe Iosefa nana me Diu edi kaniselayavo ʼidiega, ta baʼebaʼe Yaubada ena ʼEbeluvine weaqina. Lova tutana me Diu edi tovanugwetayavo nuanuadi vonigo Ieisu ida luveʼaligia, ta Iosefa nana edi nuanua ge daʼawahaqiaqiea. \p \v 52 Ta Iosefa tauya Failato ʼinaya ʼabo Ieisu ʼwafina weaqina venoqi nuanuana naʼewea. \v 53 ʼInega Failato awafela ʼabo Iosefa Ieisu ʼwafina ʼetoluai ʼinega ʼewa webuiea ʼabo umea kaleko wadawadaeana ʼinega, ta ʼabiboda aʼuya debaʼunu vauvauna ʼinaya. Ta debaʼunu nana ana ʼita kavona vatuʼubu niʼa ialea dabo qiduana gamonaya. \v 54 Baʼe yani diavona ʼifoqe ʼaubena ʼebeʼivaʼavaʼata ʼinaya, ta tuta goyona Sabate naveʼale. \p \v 55 Ta vivine dina lova Galiliega Ieisu maega imai Ielusalema ʼinaya, e taudi Iosefa italaʼobea ʼabo Ieisu ana debaʼunu ta wese ʼwafina maʼoda iaʼu ʼaiqea iʼitea. \v 56 \x * \xo 23:56 \xt ʼIfo 20:10; Luve 5:14\x* ʼInega iʼevivi ʼabagaya, ʼabo dedeʼwa meilana aqiaqina iʼivaʼavaʼaia Ieisu ʼwafina weaqina. \p ʼInega mahala vulihia Sabate ʼifoqe ta iveyawai mana ʼaubena nana ana luvine nuanuadi ina ʼabibodea. \c 24 \s1 Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi \r (Madiu 28:1-10; Maki 16:1-8; Ioni 20:1-10) \p \v 1 Mahala vulihia wiki ana ʼaubena nugweta ʼawaʼawai otaqaya vivine dina dedeʼwa ʼiʼivaʼavaʼaina iʼewei ta itauya debaʼunuya. \v 2 Tuta nana iʼifoqe ʼinega debaʼunu ana ʼauboda dabo niʼau ʼuʼuvekawawa naqona iʼitea. \v 3 ʼInega gamonaya ilugu, ta Kaiwabu Ieisu ʼwafina iʼita ʼavea. \p \v 4 Ta nawale gamonaya me edi nuavoqana itoatoa, mana ge ida alamania tolaʼai niʼa ʼifoqe. ʼInega lukwayavonega ʼoloto magilafudi ma adi kaleko namanamalidi be simasimatalidi iʼifoqe diʼwedia itovolo. \v 5 Ta vivine dina imwaniniva qiduana ta tuqatuqadiega isobadi ta ihiwaʼodu bwaʼobwaʼoya. ʼInega ʼoloto dina ivonedia, “Tolaʼai weaqina tomotauna osalisalia toʼaliga edi ʼebetoaya? \v 6 \x * \xo 24:6 \xt Lk 9:22\x* Tauna baʼidia ge datoatoa, ta ʼesi mayawaina niʼa yaʼitoto ʼevivi. Ta lova ena vona ʼimia ona nuaveʼavinia tutana Galili ʼinaya maega otoatoa, mana vonaya, \v 7 ‘Tomotau Natuna ina veʼineiea tomotau luveluveifadi nimadia be ʼetoluai ʼinaya ina tutuveʼewea, ta ʼaubena vetoina ʼaligega nayaʼitoto ʼevivi.’” \v 8 E ʼinega vivine dina Ieisu ena vona baʼe inuaveʼavinia. \p \v 9 ʼInega debaʼunu inogea ta itauya Ieisu ana toʼabibodayavo leveni dina ma ediavo ʼidia, ʼabo isimana tolaʼai ʼidewana debaʼunuya ʼidia ʼifoqe. \v 10 Tovematamagilafu dina taudi Meli Magidala be Ioana be taha wese Meli, tauna Iemesa inana, ta wese vaina vivine maega Ieisu ena yaʼitoto ʼevivi weaqina ana tovaletuyanayavo ivonedi. \v 11 Ta toʼabibodayavo vivine dina edi vona ge ida vetumaqanei, ta ivonaya vonigo edi vona kavona vona kavokavovo ʼidewani. \v 12 Ta Fita tovolo vihila tauya debaʼunuya ʼinega ʼita lugu vekova dadana ta kaleko namo ʼitedi ta ge taha wese tolaʼai daʼitei. ʼInega tolaʼai niʼau ʼifoqe matanaya weaqina nuana voqana ʼabo ʼevivi tauya. \s1 ʼOloto magilafudi Ieisu maega iveloba ʼeda Emausa ʼinaya \r (Maki 16:12-13) \p \v 13 ʼAubena omoʼe ʼinaya Ieisu ana toʼabibodayavo magilafudi itautauya taha ʼabaga ana wawa Emausa ʼinaya. ʼAbaga nana ana luluvai Ielusalema ʼinega kavona ʼeguma ʼawaʼawaia kana tutuvila be ʼawaʼawai nana nuaninaya kana ʼifoqe. \v 14 Magilafudina nawale itautauya ta iveveqaelia yani diavona niʼa ʼifoqe Ieisu ʼinaya weaqina. \v 15 ʼInega Ieisu ana ʼaidega ʼidia ʼifoqe ʼabo maega itautauya, \v 16 ta ge adi fata ina ʼinanei. \p \v 17 Ta Ieisu magilafudina vetalaʼaiedi vonedia, “Toyani weaqina oveveqaelia?” \p ʼInega iveutovolo ta adi ʼita kavona todou ʼidewana. \v 18 ʼInega taha ʼidiega ana wawa Kaliofasa Ieisu ena vona veʼiea voneaya, “Wagawaga qabudi imai Ielusalema ʼinaya yani qabuna niʼau ialamania, ta ana ʼita oʼa au ʼaidega ge uda alamania tolaʼai niʼa ʼifoqe ʼaubena toi gumwala ʼidia?” \p \v 19 ʼInega Ieisu veʼiedi vonaya, “Isana tolaʼaia?” \p ʼAbo taudi ivonaya, “Yani dina Ieisu Nasaleta ʼolotona ʼinaya ʼifoqe. ʼOloto baʼena tauna tovesimasimana taha, ta wese Yaubada be tomotau qabudi matadia ena vonayavo be ena viaqayavo waiwaidi viaqidi. \v 20 Ta ema toveguba qiduqiduadi be ema tovanugwetayavo ʼoloto nana ikafia ta iveʼineiea Failato ʼinaya, ta tomotau iluvine nuanuadi naʼaliga. Ta ʼabiboda toluaviayavo itutuveʼewea ʼetoluai ʼinaya. \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Lk 19:11; Via 1:6\x* Ta avetumaqanea vonigo tauna imaʼa me Isileli daʼetoyavuima, ta yani baʼena ʼaubena toi gumwala ʼifoqe. \p \v 22 “Ta vaina vivine ʼimega nuama igivevoqania, mana tawadega ʼawaʼawai otaqaya itauya debaʼunuya, \v 23 ta Ieisu ʼwafina ge ida lobei. ʼInega iʼevivi imai ʼimaya ta ivonema debaʼunuya Yaubada ena tovaleʼewayavo iʼitedi kavona veʼwayoqa. Ta tovaleʼewa dina isimana ʼidia Ieisuna ʼaligega niʼau yaʼitoto ʼevivi mayawaina toatoa. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt Ion 20:3-10\x* ʼInega wese vaina emavo itauya debaʼunu nana ʼinaya ʼabo iʼitea ʼidewana vivine dina edi simana ʼimaya, ta tomotauna ge ida ʼitea.” \p \v 25 ʼInega Ieisu vonedi vonaya, “Omiʼa kwavakwavami ta debami ʼiʼwanina, mana tovesimasimana edi vona lova ge oda vetumaqanei. \v 26 \x * \xo 24:26 \xt Lk 9:22\x* Mana isimana aqiaqi edi ʼwayavi ʼinaya vonigo Keliso luaqiaqiea be nugweta visiqa nalobedi ta ʼabiboda nalugu ʼabaga simasimatalina ʼinaya.” \p \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Same 22:1-21; Ais 53\x* ʼInega Ieisu veʼale givesimatalia ʼidia taunega weaqina Mosese be tovesimasimanayavo edi bukiavo ʼidiega, ta wese buki qabudi ʼidiega givesimatalia tauna weaqina. \p \v 28 Ta tuta goyona ina ʼifoqe ʼabaga Emausa ʼinaya, ʼabo Ieisu vonedi vonaya, “Omiʼa otoatoa, ta yaʼa yatautauya.” \p \v 29 ʼAbo taudi inoqiea ivonaya, “Gebu, ge una tauya, baʼidia kana ʼeno, mana tawa velovanea.” ʼInega awafela ta lugu edi vanuea. \p \v 30 Edi tuta ʼai ʼinaya Ieisu beledi ʼewei ta weaqina vona lukaiwa, e ʼabiboda gitomwea ʼabo neidi. \v 31 Omoʼe ʼinaya nuadi ʼeqaʼuya ta Ieisu iʼinanea, tuata ʼidiega ʼwaiva. \v 32 ʼInega magilafudi taudimo ivonaya, “Vonahaqiaqi, tutana ʼedaya kamaimai ta Buki Nugwenugweina giyavuyavuia weaqida e ʼinega ada lutonova vedumaduma wawasai kavonaya ʼaiwe giwalidaya dasaesaela.” \p \v 33 ʼInega itovolo kwayavona ta iʼevivi itauya Ielusalema ʼinaya ta ediavo adi yau leveni ilobedi ta wese toʼabiboda vaina maega. \v 34 \x * \xo 24:34 \xt 1Kol 15:4-5\x* Ta leveni dina ivonedi ivonaya, “Vonahaqiaqi, Kaiwabu Ieisu ʼaligega niʼa yaʼitoto ʼevivi, ta wese taunega veʼifoqeyea Saimoni matanaya.” \p \v 35 ʼInega wese magilafudi iveʼale isimanea tolaʼai ʼedaya ʼidia ʼifoqe, ta wese maʼoda Ieisu beledi gitomwei be ʼinega iʼinanea weaqina iveluluʼuyayea. \s1 Ieisu ʼifoqe ana toʼabibodayavo ʼidia \r (Madiu 28:16-20; Maki 16:14-18; Ioni 20:19-23; Viaqa 1:6-8) \p \v 36 Nawale ediavo ʼidia iveveluluʼuya ʼinega Ieisu ʼifoqe nuanidia tovolo ta vonedia, “Ge ona mwaniniva ta toadaumwala yaneineimi!” \p \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Md 14:26\x* Ta qabudi imwaniniva gegoyo ta ivonaya be otala taha daʼifoqe. \v 38 Ta Ieisu vonedia, “Tolaʼai weaqina ovenuana magilafu ta wese giwalimi aʼala? \v 39 Nimagu be ʼaqegu ona ʼitedi, yaʼa baʼe taugu. Ta wese ona gitonovigu mana otala veiʼo geqana ta wese lulu geqana, ta ge ʼedewani ona ʼita lobei yaʼa ʼiguya, mana yaʼa ma ʼwafigu yatoatoa.” \p \v 40 Ieisu ena vona baʼe luʼovoia, ʼinega nimana be ʼaqena veʼitedi. \v 41 ʼInega iqaiawa qiduana ta wese nawale me edi venuana magilafu, ʼinega Ieisu vetalaʼaiedi vonaya, “ʼEvisa ʼabwaga ʼenoʼeno oda neigu eda ʼai?” \v 42 ʼAbo taha ʼiqana meomeona iʼewei ineia. \v 43 ʼInega ʼewei ta matadia ʼainia. \p \v 44 \x * \xo 24:44 \xt Lk 9:22\x* ʼInega vonedi vonaya, “Lova omiʼa maega katoatoa ta yavonemi yani qabuna iʼwayavia weaqigu Mosese ena luvine ʼinaya be tovesimasimana edi bukiavo ʼidia ta wese buki Same ʼinaya naʼifoqe. E ʼinega baʼe ʼitaga edi ʼwayaviavo ana alamani aqiaqi niʼa ʼifoqe.” \p \v 45 ʼInega Ieisu nuadi giqaʼuya ʼabo Yaubada ena vona qabuna Buki Nugwenugweina gamonaya ialamani aqiaqiedi. \v 46 ʼInega vonedia, “Baʼe ʼedewani iʼwayavia ivonaya, ‘Keliso visiqa be ʼaliga nalobedi, ta ʼaubena vetoina ʼinaya ʼaligega nayaʼitoto ʼevivi, \v 47 ʼinega ana wawega ina veʼale Vale Aqiaqina ina lugaihiea Ielusalema ʼinega be diʼwe qabudi bwaʼobwaʼoya ʼidia, be tomeqabu ina nuagivila e Yaubada edi luveifana nanuataqodi.’ \v 48 \x * \xo 24:48 \xt Ion 15:27; Via 1:8\x* Ta omiʼa baʼe yani diavona niʼa oʼitedi, ʼinega ona simana ʼifoqeyedi tomotau qabudi ʼidia. \v 49 \x * \xo 24:49 \xt Ion 14:16; 15:26; Via 1:4\x* Ta yavonemi, yaʼa nawale mahalega Niboana Gwalagwalana ena vetunei ʼimia, lova Tamagu ena vona fofofola ʼidewani. Ta omiʼa Ielusalema ʼinaya ona baʼebaʼe ana laba Yaubada ʼinega waiwai ona ʼewa nugwetea.” \s1 Ieisu vaneqa mahalaya \r (Maki 16:19-20; Viaqa 1:9-11) \p \v 50 Ieisu ena vona baʼe luʼovoia ʼinega ʼebeʼewedi maega itauya Bedani ʼinaya. ʼInega nimana silagaia ta vona veyolubedi. \v 51 Ta nawale vonavona veyolubedi ʼinega veʼale vaneqa ta Yaubada ʼebeʼewei vaneyea mahalaya. \v 52 ʼInega Ieisu ana toʼabibodayavo ihiwaʼodu ʼinaya ta iawahawatuboya, ta ʼabiboda me edi qaiawa iʼevivi itauya Ielusalema ʼinaya. \v 53 Ta tuta qabuna Vanue Gwalagwalana ʼinaya itoatoa ta Yaubada iawahawatuboya.