\id MRK - Mopan Maya NT -Belize 2012 (DBL -2013) \h SAN MARCOS \toc1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men aj San Marcoso. \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men aj San Marcoso. \c 1 \s1 Le'ec ada' biqui'il u t'an aj Juan aj tz'aj ocja' ich p'atal lu'um. \p \v 1 Wa'ye' u caal u yaalbül a qui'il t'an, le'ec biqui ti culaji wa'ye' yoc'olcab a Jesucristo u Mejen a Dioso.\x * \xo 1:1 \xt Sal 2:7; Lc 1:35; Jn 1:34; Ro 8:3; 1 Jn 4:15\x* \v 2 Jun tuul tu yaamoo' boon u yadaj u t'an a Dios uchiji, aj Isaias u c'aba'. Baala' u tz'iibtaj yoc'ol c'u' u yadaj a Dios ti'i a Cristojo: —Inene, tan in tücaa'tic in waj xa'num ta taan. Bel u cu tojquinte a cristiano ti'i ca' u c'ümeechoo',— cu t'an a Dios ti'i a Cristojo.\x * \xo 1:2 \xt Mal 3:1\x* \v 3 —Le'ec ada' u t'an a jun tuul a uchi u t'an ichil a p'atal lu'umu. “Tojquinte'ex a na'at ca' a c'üme'ex a Noochtzil jabix cuchi tane'ex a tojquintic a beje,” cu t'an ala'aji,— cu t'an a Dioso. Baalo' u tz'iibtaj aj Isaias yoc'ol aj Juan aj tz'aj ocja'a.\x * \xo 1:3 \xt Is 40:3; Lc 3:4; Jn 1:15,23\x* \p \v 4 Pues te'i. Le'ec aj Juan aj tz'aj ocja'a, caji ti t'an ich p'atal lu'um. U yadaj ti'ijoo' a cristiano ca' u c'ümoo' a ocja'a. Le'ec a ocja' abe'e, u p'is ca' u jelajoo' u tucul, y sa'tesabi u sip'il u men a Dioso. \v 5 Binoo' a cristiano etel aj Juan u c'ümoo' a ocja'a. Taloo' tulacal tubajac cuenta Judea. Yaab ilic a cristiano ichil a caj Jerusalene, c'ochoo' etel aj Juana. Le'ec ca' u tzolaj u sip'il a jujun tuulu, tz'aboo' ti ocja' ich noja' Jordan u men aj Juana. \p \v 6 Pues te'i. Otzil u yilbil u noc' aj Juana. Chen betaja'an etel u tzo'otzel a baalche' u c'aba' camello\f + \fr 1:6 \ft camel\f*. Chen u xet'el q'uewel u c'ax u nüc'. Le'ec u janala, jabix aj saac' a walac u jantabülü. Walac ilic u jantic u c'a' cab a walac u cüxtic ich che'.\x * \xo 1:6 \xt Lv 11:22\x* \v 7 —Watac jun tuul a mas nooch u wichil u meyaj tin wich inene. Ma' chucul in yanil ma'ax ti'i in xontal in joq'ues u zapato,— cu t'an aj Juana.\x * \xo 1:7 \xt Hch 13:25\x* \v 8 —Inene, walac in tz'eeque'ex ti ocja' etel ja'. C'u' betic ala'aji, bel u cu tz'a'e'ex jabix ti ocja' pero chen etel u Püsüc'al a Dioso,— cu t'an aj Juan ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 1:8 \xt Hch 11:16; Hch 19:4; Is 44:3\x* \s1 Tz'abi a Jesus ti ocja'. \p \v 9 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ich caj Nazaret a que'en ich cuenta Galilea. Bini etel aj Juana. Tz'abi ti ocja' a Jesus ich noja' Jordan u men aj Juana.\x * \xo 1:9 \xt Mt 3:13\x* \v 10 Le'ec ti joq'ui a Jesus ichil a ja'a, tu jomolil u yilaj ti jabix jeebi a ca'ana. U yilaj u yemel u Püsüc'al a Dios jabix paloma. Emi tac yoc'ol a Jesusu.\x * \xo 1:10 \xt Jn 1:32\x* \v 11 Uchi a t'an ti ca'ana. —Inchech in Mejen. Yaj in wu'yeech. Qui' in wool ta wetel,— cu t'an a t'an ti ca'ana.\x * \xo 1:11 \xt Sal 2:7\x* \s1 Yaaltabi emsabül u yool a Jesus u men a quisini. \p \v 12 Pues te'i. Tu jomolil tz'abi ti'i a Jesus u men u Püsüc'al a Dios ca' xi'ic ichil a p'atal lu'umu.\x * \xo 1:12 \xt Mt 4:1\x* \v 13 Cuarenta q'uin que'en te'i a Jesusu. Chen u cuuchil baalche' tuba que'en. Tan u yaaltabül emsabül u yool ca' u bete' a c'as a Jesus u men a quisini. Pachil abe'e, c'ochoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. U yaantajoo' a Jesusu.\x * \xo 1:13 \xt Mt 4:11; 1 Ti 3:16\x* \s1 Tu cuenta Galilea u cajsaj a meyaj a Jesusu. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec ti müchbi aj Juan u men a reye, bini a Jesus ich cuenta Galilea. Tan u yadic u pectzil Dios ti'ijoo' a cristiano te'iji.\x * \xo 1:14 \xt Mt 4:23\x* \v 15 —C'ochi u q'uinil u caal ti tücaa' a Dioso. Jele'ex a tucul. Tucle'ex a quich'pan tuculu. Tz'ocse'ex u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 1:15 \xt Sal 110:3; Dn 2:44; Dn 9:25; Ga 4:4; Ef 1:10\x* \s1 Püybi cuatro tuul aj jooc' u men a Jesusu. \p \v 16 Pues te'i. Tan u manül a Jesus tu chi' a laguna u c'aba' Galileaja. U yilaj aj Simon u yet'oc aj Andres. U yitz'inoo' u sucu'unoo' u bajil. Tanoo' u pulic ich ja' a chinchor ti'i müch ch'ilam. Aj jooc'oo' a ca' tuulu.\x * \xo 1:16 \xt Mt 4:18; Lc 5:4; Jn 1:35-44\x* \v 17 —Ca' talaque'ex tin wetel. Bel in quin yee' te'ex biqui ca' a müche'ex a cristiano jabix ilic ti walaque'ex a müchic a ch'ilama,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 18 Tu seebal u p'ütajoo' u müchbeeb a ch'ilama. Binoo' tu pach a Jesusu.\x * \xo 1:18 \xt Mt 19:27; Lc 5:11\x* \p \v 19 Pues te'i. Caji ti mas beel a Jesus tu chi' a lagunaja. U yilajoo' ulaac' ca' tuul a winiqui. U yitz'inoo' u sucu'unoo' ilic u bajil. Le'ec a ca' tuulu, u mejenoo' aj Zebedeojo. Aj Jacob y aj Juan u c'aba'oo'. Que'enoo' ichil a barcojo. Tanoo' u yutzquintic a chinchor ti müch ch'ilam u yet'ocoo' u tat.\x * \xo 1:19 \xt Mt 4:21\x* \v 20 Tu seebal u püyajoo' a ca' tuul a Jesusu. U p'ütajoo' u tat ichil a barco eteloo' u yaj meyaj. Binoo' tu pach a Jesusu. \s1 Le'ec a winic a joc'sabi a c'ac'asba'al ichil u yoolo. \p \v 21 Pues te'i. Bini a Jesus ich caj Capernaum u yet'ocoo' a que'enoo' tu pacha. Le'ec ti c'ochi u q'uinil a jedele, oqui a Jesus ichil a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajesoo' a Dioso. U ca'ansajoo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji.\x * \xo 1:21 \xt Mt 4:13; Lc 4:31\x* \v 22 Sa'too' u yool a cristiano abe' u men biqui ti walac u ca'ansaj. Ala'aji, u ca'ansajoo' jabix ilic tu ca'ansaj jun tuul a top yaab u yeele. Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ma' ta'achoo' u ca'ansaj jabix a Jesusu.\x * \xo 1:22 \xt Mt 7:28\x* \p \v 23 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, yan a c'ac'asba'al tu yool. Que'en ala'i tu yaamoo' a que'en ichil a naj abe' u c'ajesoo' a Dioso.\x * \xo 1:23 \xt Lc 4:33\x* \v 24 —P'üto'on. Ma' c'u' a t'an to'oni, Jesus. Incheche, Nazaret taleech. ¿Taleech wa a jobso'on? In weel a wich. Incheche, u Mejenech a Dioso,— cu t'an ti'i a Jesus ti chichi.\x * \xo 1:24 \xt Mt 8:29; Mr 5:7; Lc 4:34; Lc 8:28; Jn 2:4; Sal 16:10; Lc 4:34; Hch 2:31; Stg 2:19\x* \v 25 Le'ec a Jesusu, u q'ue'yaj a c'ac'asba'ala. —Ma' t'an,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Joq'uen tu yool a winiqui,— cu t'an ti'i. \v 26 Sücquimi a winic u men a c'ac'asba'ala. Tan u peec tac u yoc u c'ü'ü. Uchi u yawat ti chich ca' tun joq'ui tu yool a winiqui.\x * \xo 1:26 \xt Mr 9:20\x* \v 27 Sa'too' u yool a cristiano a que'en te'iji, mentücü, cajoo' ti t'an tu bajiloo'. —¿Biqui yanil abe'e? Top jumpaay u t'an a Jesusu. Etel u yanil walac ilic u tücaa'tic a c'ac'asba'al, y walac u tz'ocsabül u t'an,— cu t'anoo' a cristiano tu bajili. \v 28 Tu jomolil eeltabi c'u' u betaj a Jesus tulacal tubajac ti nütz'a'an ich cuenta Galilea. \s1 Ch'anesabi u yixa'an aj Simon Pedro u men a Jesusu. \p \v 29 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ichil a naj abe' tuba much'a'anoo' a cristianojo. Bini tu yotoch aj Simon y aj Andres. Que'enoo' ilic aj Jacob y aj Juan tu pach a Jesusu.\x * \xo 1:29 \xt Mt 8:14; Lc 4:38\x* \v 30 Que'en ti cama u yixa'an aj Simon u men c'oja'an. Tan u chücüwil. Tu seebal u yadajoo' ti'i a Jesus c'u' a yan ti'i a nooch'up abe'e. \v 31 Bini a Jesus etel a nooch'up abe'e. U müchaj tu c'ü'. U lic'saj. Tu seebal mani u chücüwil. U tzeentajoo' u yaj sutil.\x * \xo 1:31 \xt Sal 103:3\x* \s1 Yaaboo' a c'oja'an a ch'anesaboo' u men a Jesusu. \p \v 32 Pues te'i. Le'ec ti oqui a q'uini, c'ochesaboo' etel a Jesus boon tuul a c'oja'an u yet'ocoo' boon tuul a yan a c'ac'asba'al tu yoolo.\x * \xo 1:32 \xt Lc 4:40\x* \v 33 But'a'anoo' tulacal a caj chi' naj tuba que'en a Jesusu. \v 34 Le'ec a Jesusu, u ch'anesajoo' ti yaab a c'oja'ana. Ca'ax c'u'ac ti c'oja'anil, u ch'anesaj. U joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yool a yaaba. Ma' u cha'ajoo' ca' uchuc u t'an a c'ac'asba'al u men u yeeloo' maqui ala'aji.\x * \xo 1:34 \xt Mt 8:16; Mr 3:12; Lc 4:41; Hch 16:17,18\x* \s1 Uchi u t'an a Jesus tu cuenta Galilea. \p \v 35 Pues te'i. Ac'ü' to ma'ax to sasac ti liq'ui a Jesusu. Bini tuba ma'ax mac a yana. Uchi u t'an etel a Dios te'iji.\x * \xo 1:35 \xt Sal 5:3; Sal 109:4; Mr 6:46; Lc 4:42; Jn 4:34; Ef 6:18; He 5:7\x* \v 36 Le'ec ti liq'ui aj Simon eteloo' u yet'oco, binoo' u cüxte tuba que'en a Jesusu. \v 37 Le'ec ca' u cüxtajoo'o, u yadajoo' ti'i: —Top yaab mac tanoo' u cüxtiquech,— cu t'anoo' ti'i. \v 38 —Co'ne'ex ti t'an ichil boon ulaac' a caj wa'ye' jabix ilic ti betaj ich caj Capernaum. Le'ec in meyaj ti udeen wa'ye',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 1:38 \xt Lc 4:43; Is 61:1; Jn 16:28\x* \v 39 Mani tulacal tubajac cuenta Galilea. Uchi u t'an ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso. U joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yool a cristianojo.\x * \xo 1:39 \xt Mt 4:23; Gn 3:15\x* \s1 Ch'anesabi a top c'oja'an u men a Jesusu. \p \v 40 Pues te'i. Naatz'i jun tuul a winic tu tzeel a Jesusu. Top tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anil. Xonlaji tu taan a Jesusu. —Wa qui' ta wich a ch'anesiquen, jede'ec u paatal a ch'anesiquen,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 1:40 \xt Mt 8:2; Lc 5:12\x* \v 41 Otzil a winic tu wich a Jesusu. U tz'aj u c'ü' yoc'ol a winiqui. —In c'ati,— cu t'an ti'i. —Ch'aneech tun,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 1:41 \xt Gn 18:14; Jer 32:17; He 2:17; He 4:15\x* \v 42 Tu seebal ch'ani a winiqui. Ma' ca' c'oja'an. \v 43 Le'ec ti ma'ax to tücaa'büc a winic u men a Jesusu, u yadaj ti'i tu jajil: \v 44 —Ma' a wadic ti'i ma'ax mac c'u' a mani tech,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Jadi' ca' xiquech etel u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ye'e a bajil ti'i, y tz'a ilic ti'i a Dios a sij-ool jabix ilic ti tz'iiba'an ichil a ley u tz'iibtaj aj Moisese. Te'i u yilicoo' ti ch'aneech,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 1:44 \xt Lv 14:3,4,10; Lc 5:14\x* \v 45 Le'ec ti bini a winiqui, caji u tzicbalte ti'i ca'ax macac biqui ti ch'anesabi u men a Jesusu. U t'it'aj u pectzil ti yaab, mentücü, ma' ca' yan biqui u yocol a Jesus ichil a caj ti chica'an. Culaji ich aldea. C'ochoo' a cristiano etel a Jesusu. Taloo' tulacal tubajac.\x * \xo 1:45 \xt Lc 5:15; Mr 2:13\x* \c 2 \s1 Ch'anesabi a sotmen u büq'uel a ma' ta'ach u peeque. \p \v 1 Pues te'i. Tu pach ma' eela'an boon q'uin, usc'aji a Jesus ich caj Capernaum. Eeltabi ti cuma'an ala'aji.\x * \xo 2:1 \xt Mt 9:1; Lc 5:18\x* \v 2 Much'lajoo' ti yaab a cristiano etel. But'a'anoo' a cristiano ich naj, y pach naja, chen tanoo' u nüt'ic u bajil u menoo' u yaabil. Le'ec a Jesusu, tan u yadic u t'an Dios ti'ijoo' a cristiano abe'e.\x * \xo 2:2 \xt Is 61:1; Mt 5:2; Mr 6:34; Lc 8:1; Hch 8:25; Ro 10:8; Ef 2:17; He 2:3\x* \v 3 C'ochesabi u men cuatro tuul ti winic jun tuul a sotmen u büq'uel a ma' ta'ach u peeque. \v 4 Ma' pataloo' ti ocol ich naj u men top yaab a cristianojo, mentücü, nac'oo' pol naj etel a c'oja'ana, u men quet u pol a naja. U potajoo' u pol a naj yoc'ol a Jesusu. Le'ec a c'oja'ana, coya'an ti que'en tuwich u coytaan. U yemsajoo' tu taan a Jesusu. \v 5 Le'ec a Jesusu, u yilaj ti que'enoo' u yool tu pach ala'i ti'i ca' u ch'anes a sotmen u büq'uele. —Sa'tesabi a sip'il,— cu t'an a Jesus ti'i a c'oja'ana.\x * \xo 2:5 \xt Gn 22:12; He 4:13; Sal 103:3; Is 53:11\x* \p \v 6 Pues te'i. Yanoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a tina'anoo' te'iji. Cajoo' u tucle c'u' u nu'cul u yadaj a Jesusu. \v 7 —Le'ec a winic ada'a, ¿c'u' ca'a u yadaj ti sa'tesabi u sip'il a c'oja'ana? Tan u maclant'antic a Dioso. Ma'ax mac a patal u sa'tes a sip'ili, jadi' a Dioso,— cu t'anoo' tu bajil yoc'ol a Jesusu.\x * \xo 2:7 \xt Job 14:4; Sal 130:4; Is 43:25; Ro 8:33\x* \p \v 8 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, tu seebal u yeeltaj c'u' a tanoo' u tucliqui. —¿C'u' ca'a tane'ex a tuclic ti baalo'?— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 2:8 \xt 1 S 16:7; 1 Cr 29:17; Sal 7:9; Sal 139:1; Jer 17:10; Mt 9:4; He 4:13\x* \v 9 —Ma' yaj ca' in wadü' ti sa'tesabi u sip'il a c'oja'an ada' a ma' ta'ach u peeque, u men ma' chica'an wa jaj in t'an. C'u' betiqui, yaj ca' in wadü': “Liq'uen. Molo a coytaan. Uchuc a ximbal,” u men te'i u chictal wa jaj in t'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:9 \xt Mt 9:5\x* \v 10 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Ti'i ca' a weelte'ex ti yan in yanil in sa'tes sip'il wa'ye' yoc'olcab, bel in quin ch'anes a c'oja'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:10 \xt Is 53:11; Dn 7:13\x* \v 11 —Wa'len. Molo a coytaan. Ca' xiquech ta wotoch,— cu t'an a Jesus ti'i a winic a sotmen u büq'uele. \v 12 Wa'laji a winic abe'e. Tu seebal u molaj u coytaan. Joq'ui tu taanoo' a que'en te'iji. Bini. Sa'too' u yool tulacaloo' a cristiano etel c'u' a maniji. U yadajoo' u qui'il a Dioso. —Ma'ax jun sut ti wilaj a jabix ado'o,— cu t'anoo'.\x * \xo 2:12 \xt Sal 33:9\x* \s1 Püybi aj Levi u men a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. Ca' bini a Jesus tucaye' tu chi' a lagunaja. Tulacaloo' a cristianojo, much'lajoo' etel. U ca'ansajoo'.\x * \xo 2:13 \xt Mt 9:9\x* \v 14 Le'ec ti tan u ca' beel a Jesusu, u yilaj aj Levi, le'ec u mejen aj Alfeojo. Tina'an ti que'en aj Levi tu cuuchil tuba walac u molic a taq'uin ti'i a gobiernojo. —Co'ox tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji. Liq'ui. Bini tu pach a Jesusu.\x * \xo 2:14 \xt Lc 5:27\x* \p \v 15 Pues te'i. Pach mesa que'enoo' a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal ichil u yotoch aj Leviji. Yaaboo' ilic aj mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a yanoo' u sip'il a que'enoo' ilic te'i ti janal etel a Jesusu.\x * \xo 2:15 \xt Mt 9:10\x* \v 16 Ilbi a Jesus ti tan u janal eteloo' aj mol taq'uin u yet'ocoo' a yanoo' u sip'ili. Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo u na'ata, le'ec u yilajoo' abe'e. —¿C'u' ca'a que'en ti janal ti uc'ul ala'i tu yaamoo' aj mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a yanoo' u sip'ili?— cu t'anoo' ti'i u yaj cambal a Jesusu.\x * \xo 2:16 \xt Is 65:5\x* \v 17 Le'ec a Jesusu, u yubajoo' u t'an. U nuuctajoo'. —Ma' c'abeet aj tz'ücyaj ti'ijoo' a muc'a'ani, pero c'abeet ti'ijoo' a c'oja'ana. Ma' taleen ti'i in wadü' ti'ijoo' a cristiano a tojoo' u na'at ca' u jeloo' u tucul ca' tun u tucloo' a toji. Taleen in wadü' abe' ti'ijoo' a yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:17 \xt Mt 9:12,13; Mt 18:11; Lc 5:31,32; Lc 15:7,29; Lc 16:15; Lc 19:10; 1 Ti 1:15\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus yoc'ol a suq'uini. \p \v 18 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambal aj Juan aj tz'aj ocja'a, ma' tanoo' u janali. Tanoo' u suq'uin. Baalo' ilic a tanoo' u betic u yaj cambal a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. C'ochoo' a cristiano u c'aate ti'i a Jesusu. —Walacoo' u p'ütic a janal ti'i u suq'uin u yaj cambaloo' aj Juan aj tz'aj ocja' u yet'ocoo' u yaj cambaloo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. ¿C'u' ca'a ma' ta'achoo' u suq'uin a waj cambal incheche?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 2:18 \xt Mt 9:14; Lc 5:33\x* \v 19 Le'ec a Jesusu, u yadaj a mucult'an ti'ijoo' yoc'ol ma' tu paataloo' u p'üticoo' a janal ti que'en to eteloo'. —Le'ec ti que'en to aj tz'ocolbeel tu yaamoo' u yaj sutili, ¿jede'ecoo' wa u paatal u p'ütic a janal ca' tun uchucoo' u suq'uin a emoo' ti uc'ul etele? Le'ec ti que'en to aj tz'ocolbeel eteloo'o, ma' tu paataloo' u suq'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:19 \xt Cnt 1:4; Sal 45; Is 54:5; Mt 22:2; Jn 3:29; 2 Co 11:2; Ef 5:25,32; Rev 19:7; Rev 21:1\x* \v 20 —Watac u q'uinil le'ec ti bel u ca'a joc'sabül aj tz'ocolbeel tu yaamoo'. Ti a q'uin abe'e, beloo' u ca'a ti suq'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \s1 Aalbi ich mucult'an ti ma' qui' tu cuntal a tumulben to etel a uchben a sucoo' u bete'e. \p \v 21 —Pues te'i. Ma'ax mac walac u püc'ültic a uchben noc' etel a tumul noc'o. A tumul noc'o, walac u coomtal ta wichi. Wa cuchi ca' u betoo' ti baalo', bel u cu tzili' a uchben a tumulbene. P'aatül u ca'a ti mas nooch u tzililal a uchbene,— cu t'an a Jesusu. \v 22 —Ma'ax walac u tz'abül tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel uchben q'uewel. Walac u betabaanül u bolsajil vino etel q'uewel. Wa cuchi ca' tz'abüc ti baalo'o, tanil u tzaquesic u bajil a tumul vinojo, bel u ca'a ti jeetel a uchben q'uewele. Yan u tz'abül a tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel tumul q'uewel,— cu t'an a Jesus ich mucult'an. \s1 U jiribtajoo' u semilla harina\f + \fr 2:22 \ft trigo wa wheat\f* u yaj cambal a Jesus tu q'uinil a jedele. \p \v 23 Pues te'i. Jun p'eel q'uin tan u manül a Jesus eteloo' u yaj cambal ich col. U q'uinil jedel a q'uin abe'e. Wi'ijoo' u yaj cambal a Jesusu. Cajoo' u jiribte tz'etz'eec u semilla harina\f + \fr 2:23 \ft trigo wa wheat\f* ti tanoo' u manül.\x * \xo 2:23 \xt Mt 12:1; Lc 6:1; Dt 23:25\x* \v 24 —Iloo' a waj cambal,— cu t'anoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at ti'i a Jesusu. —¿C'u' ca'a tanoo' u betic c'u' a ma' qui' u betabül tu q'uinil a jedele?— cu t'anoo' ti'i. \v 25 —¿C'u' ca'a tane'ex a wadic abe'e? A xocaje'ex c'u' u betaj aj quimen rey David u yet'ocoo' u yetmanül le'ec ti wi'ijoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:25 \xt 1 S 21:6\x* \v 26 —Le'ec ti mas nooch u wichil u meyaj aj Abiatar tuwichoo' u chucaan u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, oqui aj David ichil u yotoch a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —U molaj a waj harina a tz'abi ti'i a Dioso. U tz'aj ti'ijoo' u yetmanül. U laj jantajoo' a waj harinaja. Ma' qui' tu c'axül ti'i a ley ca' jantabüc a waj harina abe' u men a ca'ax macaqui. Jadi' tz'abi u men Dios ca' u jante a waj harina abe' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Le'ec aj David abe'e, ma' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Diosi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 2:26 \xt Ex 25:30; Ex 29:32,33\x* \v 27 —Le'ec a Dioso, u betaj u q'uinil a jedel ti'i u yaantical a winiqui. Ma' u betaj a winic chen ti'i ca' u tz'oques u q'uinil a jedel jabix a tane'ex a wadiqui,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, yan in yanil ti tücaa' ca'ax tu q'uinil jedel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 2:28 \xt Mt 12:8; Ef 1:20,21; 1 P 3:22\x* \c 3 \s1 Ch'ani a winic a mooch u c'ü'ü. \p \v 1 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso. Tu yaamoo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji, yan jun tuul a winic a mooch u c'ü'ü.\x * \xo 3:1 \xt Mt 12:9; Lc 6:6\x* \v 2 Tan u cha'anbül a Jesus ti'i ca' ilbic wa ca' u ch'anes a mac tu q'uinil a jedel ti'i ca' paatacoo' u tzolo' ala'aji. \v 3 —Wa'len taanil,— cu t'an a Jesus ti'i a winic a mooch u c'ü'ü. \v 4 —¿Biqui'il a qui' tu c'axül ti'i a ley ti u q'uinil a jedel ta t'ane'exe, wa ti betic a qui'i, wa ti betic a c'asa? ¿Qui' wa ca' ti sa'alte u cuxtal a maca, wa ca' ti quimes ala'i ti u q'uinil a jedele?— cu t'an a Jesusu. Ma'ax mac a uchoo' u nuuc.\x * \xo 3:4 \xt Dn 6:10; Fil 1:4\x* \v 5 Tz'iic a Jesus ti'ijoo' a cristiano te'i ti tan u cha'anticoo' tulacaloo'. Yaj u yool u men top chichoo' u pol. —Sützü a c'ü',— cu t'an ti'i a winiqui. U sützaj u c'ü'. Ch'ani.\x * \xo 3:5 \xt Sal 69:9; Sal 119:139\x* \p \v 6 Pues te'i. Joc'oo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Much'lajoo' eteloo' aj herodiano u c'aba'oo' u na'at. Cajoo' u tucle biqui ca' u quimesoo' a Jesusu.\x * \xo 3:6 \xt Mt 12:14; Mt 22:16\x* \s1 Much'lajoo' a cristiano ti yaab tu chi' a lagunaja. \p \v 7 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Bini tu chi' a laguna u yet'ocoo' u yaj cambal. Yaaboo' a cristiano a taloo' cuenta Galilea cuenta Judeaja, tücünacoo' tu pach a Jesusu.\x * \xo 3:7 \xt Lc 6:17\x* \v 8 Yanoo' ilic a taloo' ich caj Jerusalen, taloo' cuenta Idumea, taloo' junxeel a noja' Jordan tu joq'ueeb q'uin, taloo' ma' naach ti a caj Tiro a caj Sidon. Top mani tu pach u yaabil a cristianojo. C'ochoo' etel a Jesus u men u yubajoo' tulacal a c'u' u betaj ala'aji. \v 9 —Ca' xique'ex a cüxte jun p'eel a barco tuba u paatal in wocol wa ca' caac u nüt'eenoo' a cristianojo. Top yaaboo' tu bajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 10 Sabeensil u nüt'bül u men ac u ch'anesaj a yaaba, y tulacal boon u chucaan a c'oja'ana, tanoo' u tutulca'tic u bajil ti'i ca' u tüloo' ala'i ti'i ca' ch'anücoo'. \v 11 Le'ec ca' ilbic a Jesus u menoo' a yan a c'ac'asba'al tu yoolo, walacoo' u c'ochol y xontal tu taan ala'aji. —Incheche, u Mejenech a Dioso,— cu t'anoo' ti chich.\x * \xo 3:11 \xt Mr 1:23; Lc 4:41; Hch 16:17; Mt 14:33; Mr 1:1\x* \v 12 Le'ec a Jesusu, walac u tze'ecticoo'. —Ma' a wadique'ex mac winiquilen,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 3:12 \xt Mr 1:25,34; Mt 12:16\x* \s1 A Jesusu, u yeetajoo' doce tuul ti'i u yaj xa'num. \p \v 13 Pues te'i. Naq'ui a Jesus tuwich witz. Le'ec a jujun tuul u c'atiintaj cuchi u yocol ti'i u yaj cambala, u püyaj ca' talac etel. C'ochoo' etel.\x * \xo 3:13 \xt Mt 10:1; Lc 6:12; Lc 9:1\x* \v 14 U yeetajoo' doce tuul ti'i ca' culacoo' etel, y ti'i ca' u tücaa'too' u yadoo' u t'an a Dioso, y \v 15 ti'i ca' u tz'a'oo' u yanil ti'i u ch'anesicoo' a c'oja'ana, y ti'i u joc'sicoo' a c'ac'asba'al tu yool a maca. \v 16 U yeetaj aj Simono. U tz'aj u c'aba' ti Pedro.\x * \xo 3:16 \xt Jn 1:42\x* \v 17 U yeetajoo' ilic aj Jacob etel aj Juana. U yitz'inoo' u sucu'unoo' u bajil. Zebedeo u c'aba'oo' u tat. U tz'ajoo' u c'aba' a ca' tuul abe' ti aj Boanerges u men top chichoo' u t'an. —U mejenoo' chaac,— cu t'an a t'an abe'e.\x * \xo 3:17 \xt Is 58:1\x* \v 18 U yeetajoo' aj Andres, aj Felipe, aj Bartolome, aj Mateo, aj Tomas, y ulaac' aj Jacobo. Le'ec aj Jacob abe'e, le'ec u mejen aj Alfeojo. U yeetaj aj Tadeojo. U yeetaj ilic aj Simono. Cananista u c'aba' u na'at ala'aji.\x * \xo 3:18 \xt Jud 1\x* \v 19 U yeetaj ilic aj Judas Iscarioteje. Le'ec ilic ala'aji, u tzolaj a Jesusu. \s1 Aalbi ti yan a quisin tu yool a Jesusu. \p Pues te'i. Ca' oqui a Jesus ich naj tuba tan u posado. \v 20 Ca' much'lajoo' a cristiano te'i tucaye' asto ti ma' yan ma'ax u q'uinil ti janal a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal.\x * \xo 3:20 \xt Mr 6:31\x* \v 21 U'yajbi c'u' a tan u manül ti'i a Jesus u men u familia. —Ma' qui' u pol,— cu t'anoo' tu bajil. Binoo' u müchü'.\x * \xo 3:21 \xt Jn 7:5; Jn 10:20\x* \p \v 22 Pues te'i. C'ochoo' etel a Jesus u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a taloo' ich caj Jerusalen. —Que'en tu yool a Jesus a quisini, le'ec u noochiloo' a c'ac'asba'ala, mentücü, patal u joq'ues a c'ac'asba'al tu yool a maca,— cu t'anoo' ala'oo'.\x * \xo 3:22 \xt Mt 9:34; Mt 10:25; Lc 11:15; Jn 7:20; Jn 8:48,52; Jn 10:22\x* \v 23 Le'ec a Jesusu, u püyajoo' a cristiano tu tzeel. Caji ti t'an eteloo' ich mucult'an. —¿Biqui ca' joc'sabüc a quisin tu yool a mac u men ilic a quisin abe'e? Ma' yan biqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 3:23 \xt Mt 12:25; Lc 11:17-23\x* \v 24 —Le'ec a gobierno tuba tz'iicoo' tu bajil a noochoo' u wichil u meyaja, jobol u ca'a jumpul a gobierno abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —Baalo' ilic etel a naja. Wa tz'iicoo' a cristiano tu bajiloo' te'iji, p'aatül u ca'a ti weca'anoo',— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Wa cuchi tz'iicaji a quisin tu bajil, y caji u loxo' u bajil, ma' tu paatal u betic a ma'ax c'u'iji. Jobol u ca'a,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Ma' yan biqui u yocol a mac ichil u yotoch a mac a yaab u muc' ti'i u toco' c'u' a yan ti'i chen ti baalo'. Payanbej yan u c'üxic a yaab u muc'u. Pachili, jede'ec u paatal u yocol ichil u yotoch u toco' c'u' a yan te'iji,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol u joc'sic a mac tu c'ü' a quisini.\x * \xo 3:27 \xt Is 49:24; Mt 12:29\x* \p \v 28 —Pues te'i. Tan in wadic te'ex u jajil. Tulacal a boon p'eel u wich a sip'il a walacoo' u cüxtic a cristianojo, jede'ec u paatal u sa'tesabül ti'ijoo'o. Baalo' ilic etel a maclant'an a boon a walacoo' u yadiqui, jede'ec u paatal u sa'tesabül ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 3:28 \xt Mt 12:31; Lc 12:10; He 6:4-8; He 10:26-31; 1 Jn 5:16\x* \v 29 —C'u' betiqui, mac ca' u maclant'ante u Püsüc'al a Dioso, ma' yan q'uin u sa'tesabül ti'i. Ala'aji, u cüxtaj u sip'il jumpul,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 3:29 \xt Mt 25:46; Mr 12:40; Hch 7:51; 2 Ta 1:9; He 6:4\x* \v 30 U yadaj abe' a Jesus u men le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yadajoo' ti yan a c'ac'asba'al tu yool a Jesusu. \s1 C'ochi u na' u yet'ocoo' u yitz'in a Jesusu. \p \v 31 Pues te'i. C'ochi u na' u yet'ocoo' u yitz'in a Jesusu. Wa'an ti que'enoo' pach naj. U tücaa'tajoo' ca' püybüc a Jesusu.\x * \xo 3:31 \xt Mt 12:46; Lc 8:19\x* \v 32 Tina'an ti que'enoo' a cristiano tu xoy a Jesusu. —Que'en a na' u yet'ocoo' a witz'in pach naj. Tanoo' u c'aatic ca' xiquech eteloo',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 3:32 \xt Mt 13:55; Mr 6:3; Jn 7:3\x* \v 33 —¿Mac in na'? ¿Macoo' in witz'in ta t'ane'exe?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 34 U laj cha'antajoo' a tina'anoo' tu tzeel. —Ile'ex in na'. Ile'exoo' in witz'in,— cu t'an a Jesusu. \v 35 —Le'ec mac a walac u betic a jabix u c'ati a Dioso, le'ecoo' in na' in witz'in,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 3:35 \xt Dt 33:9; Cnt 4:9,10; Mt 25:40-45; Ro 8:29; He 2:11\x* \c 4 \s1 Le'ec ada' a mucult'an a jabix aj pac'a. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, que'en tucaye' tu chi' a lagunaja. Caji u ca'ansoo' a cristianojo. Mani tu pach u yaabil a cristiano a much'lajoo' etel, mentücü, oqui ichil a barco a que'en tuwich a ja'a. Tinlaji te'i ti ca'ansaj. Le'ecoo' a cristiano a much'a'anoo'o, que'enoo' tu chi' a ja'a.\x * \xo 4:1 \xt Mt 13:1; Mr 2:13; Lc 8:4\x* \v 2 Yaab u yadaj a Jesus ti'ijoo'o, pero chen ich mucult'an. \v 3 —U'yeene'ex. Jun tuul a winiqui, bini ti pac',— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 4:3 \xt Dt 4:1; Sal 34:11; Sal 45:10; Pr 7:24; Pr 8:32; Is 55:1; Hch 2:14; Stg 2:5\x* \v 4 —Le'ec ti tan u pac'a, yan a semilla a c'axi tuwich bej. C'ochoo' a ch'iich'i. U molajoo' a semilla abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 5 —Yan a püc'bi tuba ma' pim a lu'umu, yan a tunich yalama, Joq'ui ti jomol u men ma' pim a lu'umu,— cu t'an a Jesusu. \v 6 —Le'ec ti chücüjaji a q'uini, wochmi u le' u men ma' yan u can,— cu t'an a Jesusu. \v 7 —Yan a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi. Le'ec ti tan u ch'iil a püc'aala, ch'iji ilic a jabix a c'ünchiimi. U c'ascuntaj a püc'aala,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Yan a püc'bi ichil a lu'um a quich'pana. Qui' u ch'iil te'i. U tz'aj u wich. Yan u tz'aj treinta sut mas yaab tuwich a boon a püc'biji. Yan u tz'aj sesenta sut mas yaab. Yan u tz'aj cien sut mas yaab,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:8 \xt Gn 3:18; Jer 4:3; Lc 8:7; Jn 15:5; 1 Ti 6:9; Col 1:6\x* \v 9 —Le'ec mac a patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' c'u' ca'a ti walac u yadic a mucult'an a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Le'ec ti que'en a Jesus tu junal eteloo' a doce tuul u yaj cambal y eteloo' u chucaan u yaj tz'ocsaj t'ana, u c'aatajoo' ti'i a Jesus yoc'ol a mucult'ana.\x * \xo 4:10 \xt Pr 2:1; Pr 4:7; Pr 13:20; Mt 13:10; Lc 8:9\x* \v 11 —Tz'abi te'ex ca' a ch'a'e'ex u tojil biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso. Ma' tz'abi abe' ti'ijoo' ulaac' a cristianoji, mentücü, chen ich mucult'an walac in t'an eteloo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:11 \xt 1 Co 2:10; 1 Co 1:18; 1 Co 5:12\x* \v 12 —Ti baalo'o, tu jajil tanoo' u cha'antic, pero ma' ta'achoo' u yilic. Tu jajil tanoo' u yubic, pero ma' ta'achoo' u ch'a'ic u tojil ma'ax u tz'eecoo' u yool tu pach a Dioso, y u sa'tesabüloo' u sip'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:12 \xt Is 6:9; Is 44:18; Jer 5:21; Mt 13:14\x* \s1 Le'ec ada' u nu'cul a mucult'an yoc'ol aj pac'a. \p \v 13 —Pues te'i. ¿Ma' wa tane'ex a ch'a'ic u tojil a mucult'an in wadaj ti'ijoo' a cristianojo? Wa ma' ta ch'a'ique'ex u tojil abe'e, ¿biqui ca' a ch'a'e'ex u tojil tulacal a mucult'ana?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 14 —Le'ec a jabix aj pac'a, le'ec mac a tan u yadic u t'an a Dios ti'i ulaac' jabix cuchi tan u püq'uic a semilla te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:14 \xt Mt 13:19; Ef 3:8; 1 P 1:23,25\x* \v 15 —Le'ec a jabix a semilla a c'axi ti beje, le'ec abe' a cristiano u yubajoo' u t'an a Dioso. Jadi' u yubajoo' ti c'ochi a quisin u tz'aa' ti'ijoo' ca' tubuc ti'ijoo' u t'an Dios jabix cuchi tan u toquic u t'an Dios a aalbi ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:15 \xt 2 Co 2:11; 2 Co 4:4; 1 P 5:8\x* \v 16 —Le'ec a jabix a semilla a püc'bi tuba ma' pim a lu'um u men a tunich yalama, le'ec abe' jabix a cristiano u yubajoo' u t'an a Dioso. Tu jomolil u c'ümajoo' u t'an. Qui'oo' u yool,— cu t'an a Jesusu. \v 17 —C'u' betiqui, jabix ilic ti ma' yan u can a püc'aal a püc'bi tuba ma' pim a lu'um u men a tunich yalama, baalo' ilic ala'oo'o. Jadi' tz'etz'eec walacoo' u tz'ocsiqui. Le'ec ca' yanac a yaja, wa ca' tz'abüc ti'ijoo' a yaj u men in t'ana, jomol u p'üticoo' u tz'ocsic in t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:17 \xt Job 27:10\x* \v 18 —Le'ec a jabix a semilla a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi, le'ec abe' jabix a mac u yubajoo' u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Top que'enoo' u yool tu pach a jabix a c'u' a ti'i a yoc'olcaba. Top qui'oo' u yool etel u ayic'alil. Top jac'oo' ti'i a ba'al a ma' ti'i a Dioso. U men abe'e, tan u joc'ol ti'ijoo' ti ma'ax c'u' ti qui'il a jabix u c'ati a Dios a tan u yantal ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:19 \xt Sal 52:7; Pr 23:5; Ec 5:13\x* \v 20 —Le'ec a jabix a semilla a püc'bi tuba quich'pan a lu'umu, le'ec abe' jabix a mac u yubajoo' u t'an a Dioso. U c'ümajoo'. Ti'i ala'oo'o, walac u yantal a qui'ili. Tan u yantal u qui'il jabix a püc'aal a tan u tz'eec u wich a treinta cuulu, wa a sesenta cuulu, wa a cien cuulu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:20 \xt Ro 7:4; 2 Co 5:17; 2 P 1:4\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a lamparaja. \p \v 21 —Pues te'i. Ma' ta'ach u t'übbül a c'aac' ti'i u tz'abül yalam a cajono, ma'ax ti'i u tz'abül yalam cama. Walac u t'übbül a c'aac' ti'i u tz'abül tu cuuchil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:21 \xt Mt 5:15; Lc 8:16; Lc 11:33; Mt 5:15\x* \v 22 —Ma' yan a ba'al a muca'an a wa ma' bel u ca'a ti chictal pachili. Baalo' ilic a t'an a muca'ana, bel u ca'a u'yajbül pachil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:22 \xt Mt 10:26\x* \v 23 —Le'ec mac patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:23 \xt Mt 11:15\x* \v 24 —Tz'aje'ex ta wool c'u' a tane'ex a wu'yiqui. Le'ec boon a walaque'ex a tz'eec ti'i ulaac'a, baalo' ilic bel u ca'a tz'abül te'ex u jel. Bel ilic u ca'a tz'abül te'ex u chucaan xan,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:24 \xt 1 Jn 4:1; Mt 7:2\x* \v 25 —Le'ec mac u c'ümaj a jaja, bel u ca'a tz'abül ti'i ti mas yaab ca' u yeelte a jaja. P'aatül u ca'a ti yaab a jaj u yeele. Le'ec mac a ma' u c'ümaj a jaja, bel u ca'a tocbol ti'i boon a jaj u yeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:25 \xt Mt 13:12\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol biqui ti walac u ch'iil a colo. \p \v 26 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, le'ec jabix a winic u püc'aj u col,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:26 \xt Mt 13:24\x* \v 27 —Ti ac'ü' tan u wüyül a winiqui. Ti q'uin p'ixa'an. Ma' tan u tuclic biqui ti walac u ch'iil a semillaja. Chen walac u joc'ol u yoc a semillaja. Walac u ch'iil. A winiqui, ma' u yeel biqui,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Walac u ch'iil u men a lu'umu. Payanbej u joc'ol u yoc, ca' tun u top', y tu yada' u joc'ol u wich,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Le'ec ti tiquin u wich a püc'aala, tu jomolil walac u tücaa'bül aj jochoo' u men a winiqui, u men c'ochi u q'uinil a jocho,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso.\x * \xo 4:29 \xt Ef 4:13; Rev 14:15\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a semilla mostazaja. \p \v 30 —Pues te'i. ¿C'u' a qui' ca' in wadü' ti'i ca' chiclac biqui ti walac u tücaa' a Dioso? Le'ec a mucult'an ada' a c'üs quet etele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:30 \xt Mt 13:31; Lc 13:18; Hch 2:41; Hch 4:4; Hch 5:14; Hch 19:20\x* \v 31 —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel jun cuul u nec' ix mostazaja. Le'ec ti tan u püc'bül ix mostazaja, mas tz'itz'i' tuwich u chucaan a püc'aala,— cu t'an a Jesusu. \v 32 —C'u' betiqui, le'ec ti püc'a'ana, walac u ch'iil asto ti mas nooch tuwich u chucaan a püc'aala. Nooch u c'ü'. Le'ecoo' a ch'iich'i, walacoo' u betic u c'u' yalam u bo'oy,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:32 \xt Mal 1:11; Rev 11:15\x* \s1 Jadi' ich mucult'an walac u t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \p \v 33 Pues te'i. Yaab a muculta'an a jabix abe' u yadaj a Jesus ti tan u yadic u t'an a Dios ti'ijoo' a cristianojo. Jadi' u yadaj a boon a jede'ec cuchi u paataloo' u yubiji.\x * \xo 4:33 \xt Mt 13:34; Jn 16:12\x* \v 34 Ma'ax c'u' u yadaj ti'ijoo' wa ma' ich mucult'an. Le'ec ti que'en tu junal eteloo' u yaj cambala, u yadaj u nu'cul tulacal a mucult'an ti'ijoo'o. \s1 Jetz'cunbi a iq'ui, y u ja'il a laguna u men a Jesusu. \p \v 35 Pues te'i. Oqui a q'uin ti'i ilic a q'uin abe'e. —Co'ne'ex tac junxeel a lagunaja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 4:35 \xt Is 42:4\x* \v 36 Le'ecoo' u yaj cambala, u p'ütajoo' a cristiano a much'a'anoo' te'i chi' ja'. Ocoo' ichil a barco tuba que'en a Jesusu. Binoo'. Binoo' ilic tu pach a barco abe' ma' eela'an boon cuul ulaac' a barcojo. \v 37 Caji a ic' a top chich ti'ijoo' taan a lagunaja. Top tz'iic a ja'a. Caji ti ocol a ja' ichil a barcojo. Caji ti tudel. \p \v 38 Pues te'i. Tan u wüyül a Jesus tu jo'ol a barcojo. Que'en u pol tuwich jun p'eel c'aampol. Lic'sabi u menoo' u yaj cambal. —Maestro, ¿ma'ax c'u'i wa tech ti watac ti quimil?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 39 Liq'ui a Jesusu. U yadaj ti'i a ic' y a ja' ca' jetz'lac. —Ma' peec. Etz'len,— cu t'an. Mani a iq'ui. Etz'laji a ja' tu jajil.\x * \xo 4:39 \xt Job 28:11; Job 38:11; Sal 29:10; Sal 65:5,7; Sal 89:9; Sal 93:4; Sal 107:23-29; Sal 135:5,6; Nah 1:4\x* \v 40 —¿C'u' ca'a saaque'ex? Top ma' que'ene'ex a wool tu pach a Dios tu jajili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 41 Saacoo' tu jajil. —¿C'u' tun ti winiquil a jabix ada'a? Ca'ax ic' ca'ax ja', walac u tz'ocsabül ala'aji,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 4:41 \xt Sal 33:8,9\x* \c 5 \s1 Le'ec ada' aj Gadarajil a yan a c'ac'asba'al tu yoolo. \p \v 1 Pues te'i. C'ochi a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal junxeel a laguna tu cuenta Gadaraja.\x * \xo 5:1 \xt Mt 8:28; Lc 8:26\x* \v 2 Le'ec ti joq'ui a Jesus ichil a barcojo, c'ümbi u men a winic a joq'ui tuba walacoo' u mucbul a quimene. Yan a c'ac'asba'al tu yool. \v 3 Walac u cuntal tuba muca'anoo' a quimene. Ma'ax mac patal u c'üxü' ala'aji, ma'ax etel cadena. \v 4 Yaab sut c'üxbi tu c'ü' tu yoc etel cadena u menoo' a cristianojo. C'u' betiqui, chen u t'upaj a cadena abe' a que'en tu c'ü' y tu yoc. Ma'ax mac a chucul u muc' u muc'yajte u muc' a winic abe'e. \v 5 Ti q'uin ti ac'ü' walac u manül ala'i tuba muca'anoo' a quimen y tuwich witz. Walac u yawat. Walac u xotic u bajil etel tunich. \p \v 6 Pues te'i. Naach to que'en ala'aji, le'ec ca' u yilaj a Jesusu. Alca' ti c'ochi etel. Xonlaji tu taan.\x * \xo 5:6 \xt Sal 66:3; Hch 16:17; Fil 2:10,11; Stg 2:19\x* \v 7 —Jesus, c'u' a t'an ten. Inchech u Mejen a Dios ti ca'an a top nooch u yanil. Etel u c'aba' a Dios tan in wadic tech. Ma' a tz'eec ten a yaja,— cu t'an ti'i a Jesus ti chich. \v 8 U yadaj abe' u men aalbi ti'i u men a Jesusu: —Incheche, c'ac'asba'alech. Joq'uen tu yool a winiqui,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 9 —¿Mac a c'aba' incheche?— cu t'an a Jesus ti'i a c'ac'asba'ala. —Le'ec in c'aba' inene, jun muuch' u men top yaabo'on tiqui bajil,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 10 U c'aataj ti'i a Jesus tulacal u yool ti ma' u tolbol pach caj. \p \v 11 Pues te'i. Nütz'a'an que'enoo' a eq'uen a tanoo' u janal tuwich witz.\x * \xo 5:11 \xt Lv 11:7; Dt 14:8; Is 65:4; Is 66:3; Mt 8:30; Lc 8:32\x* \v 12 Le'ecoo' a c'ac'asba'ala, u c'aatajoo' ti'i a Jesusu. —Tücaa'to'on ca' ococo'on tu yaamoo' a eq'uen ado'o,— cu t'anoo' ti'i. \v 13 U cha'aj ca' xicoo' te'i. Joc'oo' a c'ac'asba'al ichil u yool a winiqui. Binoo' tu yaam a eq'uene. Jabix wal dos mil tuul ti eq'uen a yan te'iji. Joc'oo' ti alca' ti chich a eq'uene. Emoo' tuba c'üs toj wa'an a witzi. Ocoo' ichil a ja'a. Jüc'moo' te'i. Quimoo'.\x * \xo 5:13 \xt 1 R 22:22; Job 1:12; Job 2:6; Job 12:16; Mt 28:18; Lc 4:36; Ef 1:20,23; Col 2:10; He 2:8\x* \p \v 14 Pues te'i. Le'ecoo' a winic a tanoo' u cününtic a eq'uene, joc'oo' ti alca'. U yadajoo' ich caj ich aldea c'u' a mani chi' a ja'a. C'ochoo' a cristiano u yila' c'u' a maniji. \v 15 C'ochoo' etel a Jesusu. U yilajoo' a winic a joc'oo' a c'ac'asba'al ichil u yoolo. Tina'an ti que'en ala'aji. Yan a noc' yoc'ol. Toj u yool a winic abe' a yanoo' a c'ac'asba'al tu yool biq'uin ado'o. Jac'oo' u yool a cristianojo.\x * \xo 5:15 \xt Ro 16:20; 1 Jn 3:18\x* \v 16 Le'ecoo' u yilaj c'u' a maniji, u yadajoo' ti'i a cristiano c'u' a mani ti'i a winic a yanoo' a c'ac'asba'al tu yool biq'uin ado'o. U yadajoo' ilic c'u' a mani ti'ijoo' a eq'uene. \v 17 Le'ecoo' a cristianojo, cajoo' u yadü' ti'i a Jesus ca' joc'oc tu caaloo'.\x * \xo 5:17 \xt Gn 26:16; Dt 5:25; 1 R 17:18; Job 21:14; Mt 8:34; Mr 1:24; Hch 16:39; 1 Co 2:14\x* \v 18 Tan to u yocol ich barco a Jesusu. —In c'ati cuchi beel ta pach,— cu t'an a winic a joc'saboo' a c'ac'asba'al tu yool ti'i a Jesusu.\x * \xo 5:18 \xt Sal 116:12; Lc 8:38; Lc 17:15,17\x* \v 19 Le'ec a Jesusu, ma' u cha'aj a winic ca' xi'ic tu pacha. —Ca' xiquech ta wotoch tuba que'enoo' a wet'oc. Adü ti'ijoo' boon a qui'il u betaj tech a Noochtzili, y biqui ti ca' u ch'a'aj a wotzilili,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 20 Bini a winiqui. Tulacal tuba ichil a diez p'eel ti caj caji u yadü' boon a qui' a betabi ti'i u men a Jesusu. Sa'too' u yool boon tuul u yubajoo' u t'an.\x * \xo 5:20 \xt Ex 15:2; Is 63:7\x* \s1 Ch'anesabi u mejen aj Jairo y jun tuul a nooch'upu. \p \v 21 Pues te'i. Usc'aji a Jesus junxeel a laguna tucaye' ichil a barcojo. Que'en a Jesus ti lu'um chi' ja' ti much'lajoo' ti yaab a cristiano tu tzeele.\x * \xo 5:21 \xt Gn 49:10; Mt 9:1; Lc 8:37\x* \p \v 22 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, aj Jairo u c'aba'. Ala'aji, walac u tücaa' ichil a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dios te'iji. C'ochi a winic abe' etel a Jesusu. Le'ec ca' u yilaj a Jesusu, xonlaji tu taan.\x * \xo 5:22 \xt Mt 9:18; Lc 8:40; Lc 13:14; Hch 13:15; Hch 18:8,17\x* \v 23 —Yan jun tuul in wix chu'. Watac u quimil. Co'ox tin pach. Tz'a a c'ü' yoc'ol ti'i ca' ch'anüc ti'i ma' u quimil,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 24 Bini tu pach a winiqui. Tücünacoo' ilic u yaabil a cristiano tu pach a Jesusu. Tanoo' u nüt'ic u bajil ti tanoo' u beel. \p \v 25 Pues te'i. Jun tuul ix ch'upu, doce jaab tan ti tan u joc'ol u q'uiq'uel le'ec u uju.\x * \xo 5:25 \xt Lv 15:25; Mt 9:20; Lc 8:43\x* \v 26 Yaab a yaj u c'ümaj u menoo' aj ilmaj ti tan u yaaltabül tz'ücbül. U sütaj tulacal u taq'uin eteloo', y ma' ch'ani. Jadi' mas chichaji u c'oja'anil. \v 27 U yubaj c'u' a walac u betic a Jesusu. U mucaj u bajil tu yaamoo' a cristiano ti tan u c'ochol tu pach a Jesus ti ma' u yilbil. U tülaj u noc' a Jesusu.\x * \xo 5:27 \xt Sal 108:12; Mr 3:10; Hch 5:15; Hch 19:12\x* \v 28 U betaj abe' u men u tuclaj ti jadi' yan u tülic u chi' u noc' a Jesus ti'i ca' ch'anüc. \v 29 Tu seebal weet'i u joc'ol u q'uiq'uel. Chen u yubaj ichil u bajil ti ch'ani.\x * \xo 5:29 \xt Ex 15:26; Lc 6:19; Lc 8:46\x* \p \v 30 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yubaj ichil u bajil ti ch'ani a mac etel ilic u muc' ala'aji. Que'en ala'i tu yaamoo' u yaabil a cristianojo. Tu seebal u sutaj u bajil. —¿Mac u tülaj in noc'?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:30 \xt Lc 6:19; Lc 8:46\x* \v 31 —¿Ma' wa tan a wilicoo' u yaabil a cristiano a tanoo' u nüt'iquech? ¿C'u' ca'a tan a wadic: “¿Mac u tülajen?”?— cu t'anoo' u yaj cambal ti'iji. \v 32 Tan u cha'anticoo' a cristiano a Jesus u yila' mac u tülaj u noc'. \v 33 Le'ec a nooch'upu, u yeel ti ch'anesabi u men a Jesusu. Tzützülnac u men u saaquil ti c'ochi tu taan. Xonlaji te'i. U yadaj ti'i u jajil tulacal c'u' u betaja. \v 34 —Nooch'up, a tz'ocsaj ti patalen in ch'aneseech, mentücü, ch'aneech tun. Jetz'cunte a wool y usq'uen. Ma' ta ca' c'ümic a c'oja'anil abe' tucaye',— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 5:34 \xt Mt 9:22; Mr 10:52; Lc 7:50; Lc 8:48; Lc 17:19; Lc 18:42; Hch 14:9\x* \p \v 35 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti'i ti c'ochoo' a winic a taloo' tu yotoch aj Jairojo. —Quimi tun a mejen. Ma' a mas tuc'sic u yool a bensic ta pach a Maestrojo,— cu t'anoo' ti'i aj Jairojo.\x * \xo 5:35 \xt Lc 8:49\x* \v 36 Le'ec a Jesusu, ma' u tz'aj tu yool c'u' u yadajoo' ti'i aj Jairojo. —Ma' u jac'ül a wool yoc'oloo' u t'an. Tz'a a wool tin pach,— cu t'an ti'i aj Jairojo.\x * \xo 5:36 \xt 2 Cr 20:20; Sal 103:13; Mt 9:28,29; Mt 17:20; Lc 8:50; Jn 11:25,40\x* \v 37 Ma' u cha'aj ma'ax mac ca' xi'ic etel. Aj Pedro, aj Jacob etel aj Juana, jadi' u cha'aj ca' xi'ic tu pach tu yotoch aj Jairojo. Le'ec aj Juan etel aj Jacobo, u yitz'inoo' u sucu'unoo' u bajil. \v 38 C'ochoo' tu yotoch aj Jairojo. Le'ec a Jesusu, u yilaj ti tanoo' u choconaquil. Le'ecoo' a cristianojo, tanoo' u yoc'ol. Tanoo' u yoc'tic a quimen ti chichi. \v 39 Oqui a Jesus ich naj. —¿C'u' ca'a tane'ex a choconaquil? ¿C'u' ca'a tane'ex a woc'ol? Ma' quimen a tz'ubi. Chen tan u wüyül,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 5:39 \xt Jn 11:11; Hch 20:10; 1 Co 11:30; 1 Ta 4:14; 1 Ta 5:10\x* \v 40 U che'ejtajoo' a Jesusu. Joc'saboo' pach naj u men a Jesusu. U püyajoo' u na' u tat a tz'ubu, u yet'ocoo' a ox tuul u yaj cambala. Ocoo' tuba que'en a quimene.\x * \xo 5:40 \xt Hch 9:40\x* \v 41 U müchaj a tz'ub tu c'ü'. —Talita cumi,— cu t'an ti'i ichil ilic u t'an. —Tz'i' chu', tan in wadic tech. Liq'uen,— cu t'an a t'an abe'e. \v 42 Tu seebal liq'ui ix chu'u. Caji ti ximbal. Doce jaab yan ti'i. Sa'too' u yool tu jajil u na' u tata.\x * \xo 5:42 \xt Sal 33:9\x* \v 43 U yadaj ti'ijoo' tu jajil ti ma' u tz'eecoo' ti eeltabül c'u' a mani te'iji. U yadaj ilic ti'ijoo' ca' u tzeente a tz'ubu.\x * \xo 5:43 \xt Mt 12:16; Mt 17:9; Mr 3:12; Lc 5:14\x* \c 6 \s1 Usc'aji a Jesus ich caj Nazaret. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, joq'ui te'i. Bini tu caal u yet'ocoo' u yaj cambal.\x * \xo 6:1 \xt Mt 13:54\x* \v 2 Tu q'uinil a jedele, caji u ca'ansoo' a cristiano te'i ichil a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso. Yaab mac u yubajoo' u t'an a Jesus te'iji. Sa'too' u yool. —Le'ec a winic ada'a, ¿tuba u cünaj c'u' a tan u ye'iqui? ¿C'u' u wich u patalil a tz'abi ti'iji? ¿Biqui ti walac u betic a milagrojo?— cu t'anoo' a cristiano tu bajili.\x * \xo 6:2 \xt Jn 6:42\x* \v 3 —¿Ma' wa le'ec ala'i aj carpinterojo? Ma' wa le'ec ala'i u yal ixna' Mariaja? ¿Ma' wa le'ec ala'i u sucu'unoo' aj Jacob, aj Jose, aj Judas y aj Simono? ¿Ma' wa culajoo' u yix ch'upulitz'in tiqui yaam?— cu t'anoo' a cristiano tu bajili. Ma' c'ocha'anoo' tu wich ti top patal a Jesusu.\x * \xo 6:3 \xt Is 53:2,3; Mt 12:46\x* \v 4 —Le'ec a tz'abi u yanil u yadü' u t'an a Dioso, walac u tz'ocsabül u yanil ca'ax tubajac. C'u' betiqui, ichil u caal wa tu yaamoo' u yet'oc wa xan ichil ilic u yotoch, ma' ta'ach u tz'ocsabül u yanil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:4 \xt Mt 11:6; Mt 13:57\x* \v 5 Ma' yan biqui u betic a milagro te'iji. Jadi' u tz'aj u c'ü' yoc'ol jabix wal ox tuul wa cuatro tuul a c'oja'ana, y u ch'anesajoo'.\x * \xo 6:5 \xt Gn 19:22\x* \v 6 Sa'ti u yool a Jesus u men top ma' ta'achoo' u tz'ocsic u t'an. Joq'ui te'i. Tan u manül ich aldea u ca'ansoo' a cristianojo.\x * \xo 6:6 \xt Is 59:1,2,16; Mt 9:35\x* \s1 Tücaa'boo' a doce tuul ti t'an. \p \v 7 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' a doce tuul u yaj cambal tu tz'eele. Ca'ca' tuulil tu bajiloo' ti bel u cu tücaa'too' ti t'an. U tz'aj ti'ijoo' u patalil ti'i ca' u joq'ueseoo' a c'ac'asba'al tu yool a maca.\x * \xo 6:7 \xt Mt 10:1\x* \v 8 —Ma' a bensique'ex a ma'ax c'u'i ti tane'ex a beele. Jadi' qui' a bensique'ex a xoolte'. Ma' a bensique'ex a janala, ma'ax a ba'aya, ma'ax a taq'uin ichil u cuchbeeb,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 6:8 \xt Lc 9:3\x* \v 9 —Tz'a'e'ex a zapato, pero ma' a bensique'ex ulaac' a noc',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:9 \xt Hch 12:8\x* \v 10 —Le'ec tuba ca' ocoque'ex ti posado, te'i ilic yane'ex a cuntal. Le'ec ti jobe'ex a meyaj ichil a caja, ichil ilic a naj abe' a joc'ole'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:10 \xt Mt 19:11; Lc 9:4\x* \v 11 —Le'ec tuba ma' u c'atoo' u tz'a'e'ex a posadojo, ma'ax u c'atoo' u yubi a t'ane'exe, joq'uene'ex te'i. Le'ec ti tane'ex a joc'ol, liijte'ex u ta'lu'umil a woc ca' c'axüc. Le'ec abe' u p'is ti ma' qui' u betajoo' te'exe. Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül sip'il, mas yaj tu tz'abüloo' u sip'il ichil a caj abe' tuwich u tz'abüloo' u sip'il a c'ac'as cristiano ichil a uchben caj Sodoma a caj Gomorraja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:11 \xt Mt 10:14; Lc 10:10; Hch 13:51; He 10:31\x* \p \v 12 Pues te'i. Binoo' a doce tuulu. U yadajoo' ti'i a cristiano ca' u jeloo' u tucul ca' u tucloo' a quich'pan tuculu. \v 13 U joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yool a yaaba. U tz'ajoo' u c'a' olivo yoc'ol a c'oja'an a yaaba, y u ch'anesajoo'.\x * \xo 6:13 \xt Stg 5:14\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti quimsabi aj Juan aj tz'aj ocja'a. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec aj Herodese, rey. U yubaj c'u' a tan u betic a Jesusu, u men tan u tzicbalbül ca'ax tubajac. —Le'ec a Jesusu, le'ec ilic aj Juan aj tz'aj ocja'a. Ca' cuxquinbi tu yaam a quimene, mentücü, yan u muc' u bete' a milagrojo,— cu t'an aj Herodese.\x * \xo 6:14 \xt Mt 14:1; Lc 9:7\x* \v 15 Yanoo' ulaac' a tanoo' u yadic ti le'ec a Jesusu, le'ec ilic aj Eliasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. Yanoo' ulaac' a tanoo' u yadic ti le'ec a Jesusu, jun tuul a tan u yadic u t'an a Dios jabix ilic u yadajoo' u t'an a Dios a uchben cristianojo.\x * \xo 6:15 \xt Mt 16:14; Mr 8:28\x* \v 16 C'u' betiqui, ca' u yubaj c'u' a tan u betic a Jesus aj Herodese, u yadaj: —Le'ec abe' aj Juan aj tz'aj ocja'a. Inen in ch'ücaj u cal, pero ca' cuxlaji tucaye',— cu t'an aj Herodese.\x * \xo 6:16 \xt Lc 3:19\x* \p \v 17-18 Pues te'i. Baala' u betaj aj Herodes ti'i aj Juan biq'uin ado'o. Le'ec aj Herodese, u ch'a'aj ixna' Herodiasa. U yütan aj Felipe abe'e. Aj Felipeje, u yitz'in aj Herodese. —Ma' qui' a ch'a'ic a mu',— cu t'an aj Juan ti'iji, mentücü, u tücaa'taj müchbül. Tz'abi ti presojil.\x * \xo 6:17-18 \xt Lv 18:16; Lv 20:21; 2 S 12:7; Dn 5:22,23; Ef 5:11; 2 Ti 4:2; He 13:4\x* \v 19 U men u yadaj ti baalo' aj Juana, tz'iic ixna' Herodias etele. U c'atiintaj cuchi u quimes aj Juana, pero ma' yan biqui, \v 20 u men saac aj Herodes ti'i aj Juana. Aj Herodese, u yeel ti toj u na'at aj Juana. U yeel ilic ti jun tuul u yaj meyaj a Dios ala'aji, mentücü, ma' u cha'aj ca' yajcunbuc aj Juan u men ixna' Herodiasa. Aj Herodese, top walac u caal u tucle u sip'il ti tan u yubic u t'an aj Juana. Ca'ax walac u tuclic u sip'il, top qui' tu xiquin u yubi u t'an aj Juana.\x * \xo 6:20 \xt Mt 14:5; Mt 21:26\x* \p \v 21 Pues te'i. Baala' ti yanaji biqui ca' u quimes aj Juan ixna' Herodiasa. C'ochi u q'uinc'aba' aj Herodese. U betaj a fiestaja. Püyboo' ca' talacoo' ti fiesta a nucuch winic a walacoo' u tücaa' ich cuenta Galilea u yet'ocoo' u noochiloo' a soldado eteloo' a nucuch ayic'aloo' ich cuenta Galilea.\x * \xo 6:21 \xt Mt 14:6; Gn 40:20\x* \v 22 Uchi u yoc'ot u yal ixna' Herodias tu taanoo' a much'a'anoo' te'iji. Qui' u yool aj Herodes etel biqui ti uchi u yoc'ot. Qui'oo' ilic u yool u yaj sutiloo'. —C'aate ten c'u' a c'ati. Jede'ec in tz'eec tech,— cu t'an a rey ti'i ix chu' abe'e.\x * \xo 6:22 \xt Est 1:11,12\x* \v 23 U tz'aj u t'an ti'i ix chu'u. —C'aate ten le'ec a c'u' a c'atiji. Jede'ec in tz'eec tech asto ti jun jatz in ayic'alil,— cu t'an aj Herodes ti'iji.\x * \xo 6:23 \xt Est 5:3,6\x* \p \v 24 Pues te'i. Bini ix chu' u c'aate ti'i u na'. —¿C'u' a qui' ca' in c'aate?— cu t'an ti'i u na'. —C'aate ca' ch'ücbüc u cal aj Juan aj tz'aj ocja' ca' tz'abüc tech u pol,— cu t'an u na' ti'iji.\x * \xo 6:24 \xt Pr 12:10\x* \v 25 Tu seebal ca' usc'aji ix chu' abe' etel aj Herodese. —In c'ati cuchi ca' a tz'aa' ten aleebili tuwich noxi' plato u pol aj Juan aj tz'aj ocja',— cu t'an ix chu' ti'iji. \v 26 Top yajaji u yool a reye. C'u' betiqui, chen u men u tz'aj u t'an tu taanoo' u yaj sutil, ma' u c'ati u jele' u t'an ti'i ix chu' abe'e. \v 27 Tu seebal u tücaa'taj jun tuul a soldado le'ec a walac u cününtic a te'iji, ti'i ca' u tales u pol aj Juana. Bini a soldadojo. U ch'ücaj u cal aj Juan ich preso. \v 28 U talesaj u pol aj Juan tuwich noxi' plato. U tz'aj ti'i ix chu'u. Le'ec ix chu'u, u tz'aj ti'i u na'. \v 29 Le'ecoo' u yaj cambal aj Juana, u yubajoo' c'u' a betabi ti'iji. C'ochoo' tuba que'en. U ch'a'ajoo' u büq'uel. U mucajoo'.\x * \xo 6:29 \xt Mt 14:12; Mt 27:57-60; Hch 8:2\x* \s1 Tzeenboo' a cinco mil tuul ti winic u men a Jesusu. \p \v 30 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj xa'num a Jesusu, joboo' u betic u xa'num. Usc'ajoo' etel a Jesusu. U yadajoo' ti'i a Jesus tulacal a c'u' u betajoo' y u ye'ajoo'.\x * \xo 6:30 \xt Lc 9:10\x* \v 31 —Co'ne'ex tiqui junal ich p'atal lu'um ti jedel tz'etz'eecac,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj xa'num. Yanoo' u beel tu junaloo' u men top talac xicoo' a cristiano a tanoo' u chiitic a Jesusu. Ma' yan ma'ax u yorajiloo' u janal u menoo' u yaj sutil.\x * \xo 6:31 \xt Mt 14:13; Jn 6:1; Mr 3:20\x* \v 32 Joc'oo' te'i. Ocoo' ichil a barcojo. Binoo' tuba ma' yanoo' a cristianojo. \p \v 33 Pues te'i. Le'ecoo' a cristianojo, u yilajoo' ti tanoo' u beel. U yeeloo' maqui ala'oo'o. Joc'oo' ichil boon a caj a yan te'iji. Alca' ti binoo' tuba tanoo' u beel a Jesus eteloo' u yaj cambal. C'ochoo' a cristiano te'i payanbej. \p \v 34 Pues te'i. Le'ec ti c'ochi te'i a Jesusu, u yilajoo' u yaabil a cristiano a much'a'anoo' te'iji. Otziloo' tu wich. Le'ecoo' a cristianojo, jabixoo' a carnero\f + \fr 6:34 \ft tümünyuc\f* a ma' yanoo' u yaj cananil ti'i u ch'a'beebaloo' u benil. Caji a Jesus u ca'ansoo' a cristiano ti yaab.\x * \xo 6:34 \xt Sal 86:15; Sal 111:4; Sal 145:8; Mt 9:36; Mt 14:14; He 4:15; He 5:2; Is 54:13; Is 61:1; Lc 9:11\x* \v 35 Le'ec ti tan u yocol a q'uini, naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel a Jesusu. —P'atal lu'um tuba que'eno'on. Ma'ax mac a yan wa'ye'e. Bini tun a q'uini,\x * \xo 6:35 \xt Mt 14:15; Lc 9:12\x* \v 36 mentücü, tücaa'too' u yaabil a cristiano ca' xi'icoo' u q'uexoo' u janal ich aldea nütz'a'an wa'ye',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 37 —Inche'ex ca' tz'a'e'exoo' u janal,— cu t'an a Jesusu. —¿A c'ati wa ca' xico'on ti q'uex pan y ca' ti tzeentoo'? Yan u meyaj a mac nueve uj ti'i ca' yanac u tool boon a pan a c'abeet ti'ijoo'o,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 6:37 \xt Nm 11:13,22; Mt 18:28\x* \v 38 —¿Boon cuul a pan a yan te'exe? Ca' xique'ex a wila',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. Le'ec ca' u yilajoo' boon cuul a yana, u yadajoo': —Jadi' cinco cuul a yana, y ca' tuul aj ch'ilam,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 39 —Jüp'e'ex a bajil, y tinlene'ex tulacale'ex tacan tuba que'en a su'uquili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 6:39 \xt Mt 14:17; Mt 15:34; 1 Co 14:40\x* \v 40 Jujun muuch'oo' tu bajil ti tinlajoo' a cristianojo. Yan a jujun muuch' a cien tuulu. Yan a jujun muuch' a cincuenta tuulu. \v 41 Le'ec a Jesusu, u müchaj a cinco cuul ti pan etel a ca' tuul aj ch'ilama. U cha'antaj a ca'ana. U c'ajsaj a Dios yoc'ol a janala. U meen xet'aj a pana. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal ti'i ca' u t'oxoo' ti'ijoo' a cristianojo. U meen xet'aj ilic a ca' tuul aj ch'ilam ti'i ca' t'oxboc ti'i tulacaloo'.\x * \xo 6:41 \xt 1 S 9:13; Mt 26:26\x* \v 42 Laj janoo' y na'ajnoo'. \v 43 Le'ecoo' u yaj cambala, u tudesajoo' doce cuul a nucuch xac etel u yaabil u yada' a pan y etel u yada' aj ch'ilama. \v 44 Cinco mil tuul ti winic a janoo'o. Ma' xoca'anoo' ix ch'up eteloo' a tz'ubi. \s1 Uchi u ximbal a Jesus yoc'ol a ja'a. \p \v 45 Pues te'i. Tu seebal a Jesusu, u yadaj ti'ijoo' u yaj cambal ca' ococoo' ich barco ca' paye' xicoo' junxeel a laguna ich caj Betsaida. Ala'aji, bel u cu yadü' ti'ijoo' u yaabil a cristiano ca' usc'acoo'.\x * \xo 6:45 \xt Mt 14:22; Jn 6:17\x* \v 46 Le'ec ti jobi u yadic ti'ijoo' a cristiano ca' usc'acoo'o, naq'ui a Jesus tuwich witz ti t'an etel a Dioso.\x * \xo 6:46 \xt Mr 1:35; Mt 6:6; Mt 14:26; Lc 6:12; Jn 6:15; 1 P 2:21\x* \v 47 Le'ec ti oqui a ac'ü'ü, naachaji tun a barco chi' ja'a. Tu junal que'en a Jesus ti lu'umil. \v 48 U yilajoo' u yaj cambal. Tanoo' u tz'eec u muc' ti'i u beel a barcojo, pero tan u c'ütbüloo' u beel u men a ic' a tan u talel taanil. Le'ec ti jatz'ca' to ti qui'i, watac u c'ochol a Jesus eteloo' u yaj cambal. Tan u ximbal yoc'ol a ja'a. Watac u mansic a barcojo. \v 49 C'u' betiqui, ilbi u menoo' u yaj cambal ti tan u ximbal yoc'ol a ja'a. Tu t'anoo' ala'oo'o, pixan a tanoo' u yiliqui. Uchoo' u yawat ti chich. \v 50 U laj ilajoo' ala'aji. Jac'oo' u yool tu jajil. Uchi u t'an a Jesus ti jomol eteloo'. —Chichcunte'ex a wool. Ma' a saactale'ex. Inen ilic,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:50 \xt Sal 23:4; Is 43:2; Mt 14:27; Lc 20:19; Lc 24:38; Jn 6:19\x* \v 51 Oqui a Jesus ichil a barco tuba que'enoo'o. Mani a iq'ui. Chen sa'too' u yool u yaj cambal tu jajil, \v 52 u men ma' u ch'a'ajoo' u tojil yoc'ol c'u' a tan u ye'ic a milagro u betaj a Jesus etel a pana. Chichoo' to u pol.\x * \xo 6:52 \xt Mr 8:17; Lc 24:25; Jer 17:9; Mr 3:5; Mr 16:14; Ro 8:7\x* \s1 Ch'anesaboo' a c'oja'an ich aldea Genesaret. \p \v 53 Pues te'i. Le'ec ti manoo' junxeel a ja'a, c'ochoo' tuba que'en a jooc u c'aba' Genesaret. U c'üxajoo' a barco tu chi' a ja'a.\x * \xo 6:53 \xt Mt 14:34; Lc 5:1; Jn 6:24\x* \v 54 Le'ec ti joc'oo' ichil a barcojo, tu seebal c'aj-oolbi u wich a Jesus u menoo' a que'enoo' te'iji. \v 55 Joc'oo' ti alca' a cristiano tulacal tubajac te'i. Cajoo' u benes boon a c'oja'an tuwich u cama tuba tanoo' u yubic ti tan u beel a Jesusu. \v 56 Le'ec tulacal tuba tan u manül a Jesusu, wa meen caj, wa nucuch caj, wa aldea, te'i tanoo' u coyquintic a c'oja'an chi' bej a cristianojo. Tanoo' u c'aatic ti'i a Jesus ca' cha'büc u tüloo' ca'ax u chi' u noc' ti'i ca' ch'anücoo'. Le'ec boon tuul u tülajoo'o, ch'anesaboo'.\x * \xo 6:56 \xt Mt 9:20; Lc 8:44; Hch 5:15\x* \c 7 \s1 Tanoo' u tz'ocsic a p'ütbi u menoo' a uchbene. \p \v 1 Pues te'i. C'ochoo' etel a Jesus a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Taloo' ala'oo' ich caj Jerusalen.\x * \xo 7:1 \xt Mt 15:1\x* \v 2 U yilajoo' jujun tuul tu yaamoo' u yaj cambal a Jesus a tanoo' u janal y jumpaay biqui u p'o'ajoo' u c'ü'. Ma' u p'o'ajoo' u c'ü' jabix ti sucoo' a fariseo u p'oo'. \v 3 Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at y c'üs tulacaloo' u chucaan aj Israele, ma' ta'achoo' u janal wa ma' u p'o'icoo' u c'ü' jabix ca' u yadajoo' a uchben cristiano ca' u p'oo'. \v 4 Baalo' ilic walacoo' u betic ti tanoo' u yusc'al ti q'uex. Ma' ta'achoo' u janal wa ma' tu p'o'icoo' u c'ü'. Yan ti yaab ulaac' a c'u'ac a walacoo' u betic a p'ütbi ti'ijoo' u menoo' a uchben cristianojo. Yan biqui ti walacoo' u p'o'ic a pote, a cum luc', y a cum fierrojo. Yan ilic biqui ti walacoo' u p'o'ic a che' camaja. P'ütboo' ti'i u bete' abe' u menoo' a uchben cristianojo. \p Pues te'i. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u c'aatajoo' ti'i a Jesusu. \v 5 —¿C'u' ca'a ma' ta'achoo' u tz'ocsic u t'an a uchben cristiano a waj cambaloo'o? Tanoo' u janal ti ma' p'o'a'anoo' u c'ü' jabix ti suco'on ti p'oo',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 7:5 \xt Mt 15:2\x* \v 6 —Aj cho'e'ex, toj u tz'iibtaj aj Isaias ta woc'ole'exe,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc. —“Le'ec a cristiano ada'a, walacoo' u yadic jabix tanoo' u tz'ocsic in yanil, pero chen pach u yool.\x * \xo 7:6 \xt Is 29:13; Mt 15:8\x* \v 7 Ma'ax c'u' aj beel ti tanoo' u c'ajsiquen. Walacoo' u ca'ansic a cristiano etel a t'an a chen cuxquinbi u menoo' a cristianojo,” cu t'an a Dioso. Baalo' u tz'iibtaj aj Isaias ta woc'ole'exe,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Inche'exe, a p'ütaje'ex a tz'ocsic u t'an a Dioso. Chen tane'ex a tz'ocsic a t'an a cuxquinbi u menoo' a uchben cristianojo, jabix biqui ta p'o'ique'ex a cum y a poteje. Yan ti yaab ulaac' a c'u'ac tac a jabix abe' a walaque'ex a betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 9 —Tu jajil tane'ex a p'ütic a tz'ocsic u t'an Dios ti'i a tz'ocsicale'ex a c'u' u p'ütajoo' a uchbene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 10 —“Tz'oques u yanil a na' a tat. Le'ec mac ca' u yadü' a c'as yoc'ol u na' u tata, yan u quimsabül,” cu t'an aj Moisese,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:10 \xt Ex 20:12; Dt 5:16; Ex 21:17; Lv 20:9; Pr 20:20\x* \v 11 —C'u' betiqui, ma' baala' a t'ane'exi. Le'ec ti walac u c'ochol u na' u tat a mac u c'aate ti'i ca' aantabücü, baala' a walaque'ex a wadiqui: “Wa ca' u yadü' ti'i u na' u tat ti ac sijibi tun ti'i a Dios le'ec a c'u' a tanoo' u c'aatic ca' aantabüc etele,\x * \xo 7:11 \xt Mt 15:5; Mt 23:18; 1 Ti 5:8\x* \v 12 ma' ta'ache'ex a cha'ic u yaanticoo' u na' u tat etel.” Baalo' a walaque'ex a wadiqui,— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Ti baalo'o, chen yoc'lal a c'u' a uchbene, a tz'aje'ex jabix ma' yan u yanil u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —Yan ti yaab a jabix abe' a walaque'ex a betiqui,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' c'u' a walac u c'ascuntic a maca. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' a cristiano ca' jiisicoo' tu tzeel tucaye'. —U'yeene'ex tulacale'ex. Ch'a'e'ex u tojil in t'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 15 —Ma' yan ma'ax c'u'i a walac u yocol ichil u chi' a jede'ec u paatal u c'ascuntic u na'at jun tuul a maqui. Le'ec a walac u joc'ol ichil u chi' a maca, le'ec walac u c'ascuntic u na'at,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:15 \xt Hch 10:14,15; Ro 14:17; 1 Co 8:8; 1 Ti 4:4; Tit 1:15\x* \v 16 —Le'ec mac a jede'ec u paatal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:16 \xt Mt 11:15\x* \p \v 17 Pues te'i. Joq'ui a Jesus tu yaamoo' u yaabil a cristianojo. Oqui ich naj. Le'ec ti que'en te'iji, c'aatbi ti'i u nu'cul a mucult'an abe' u menoo' u yaj cambala.\x * \xo 7:17 \xt Mt 15:15\x* \v 18 —¿Ma' wa ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil jabixoo' ulaac' a cristianojo? ¿Ma' wa chica'an te'ex? Le'ec a c'u' a walac u yocol ichil u chi' a maca, ma' yan biqui u c'ascuntic u na'at,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Ma' ta'ach u beel ichil u na'ati. Chen walac u beel ichil u nüc' ca' tun manüc,— cu t'an a Jesusu. Etel ti ca' u yadaj abe' a Jesusu, u ye'aj ti tulacal a janala, qui'. \v 20 —Le'ec a walac u joc'ol ichil u chi' a maca, le'ec walac u c'ascuntic u na'at a maca,— cu t'an a Jesusu. \v 21 —Ichil u püsüc'al a maca, te'i walac u tal a c'ac'as tuculu. Te'i walac u tal a tucul ti cüjtal etel ca'ax macac ca'ax yan u yütan wa u yicham, ca'ax ma' yan. Te'i walac u tal a tucul ti quimsaj,\x * \xo 7:21 \xt Gn 6:5; Gn 8:21; Mt 15:19; Hch 8:22; Ga 5:19\x* \v 22 ti xuuch', ti jaq'uintic tulacal a c'u'aca. Te'i walac u talel a tucul ti'i u betabeeb a c'asil na'ata, a tucul ti cho', a tucul ti'i u betabeeb a ma'su'tala. Te'i ichil u püsüc'al a mac walac u tal a tucul ti tz'i'lic c'u' a ti'i ulaac'a, a tucul ti maclant'an, a tucul ti top betic u winiquil. Te'i walac u tal a tucul ti betic jabix ma' yan u na'at,— cu t'an a Jesusu. \v 23 —Tulacal a c'as a jabix abe'e, walac u tal ichil u püsüc'al a maca, y walac u c'ascuntic u na'at,— cu t'an a Jesusu. \s1 Ix ch'up a ma' Israele, u tz'ocsaj ti patal a Jesusu. \p \v 24 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Bini ich cuenta Tiro y Sidon. Culaji ichil a naj te'iji. Ma' u c'ati cuchi ca' eeltabüc ti que'en te'i, pero ma' yan biqui u muquic u bajil.\x * \xo 7:24 \xt Mt 15:21\x* \v 25 U'yajbi ti que'en te'i u men jun tuul a nooch'up a yan a c'ac'asba'al tu yool u yal. Tu seebal bini etel a Jesusu. Xonlaji tu taan. \v 26 Ma' Israel a nooch'up abe'e. Sirofenicia u c'aba' u caal. U c'aataj ti'i a Jesus ca' u joq'ues a c'ac'asba'al a que'en tu yool u yal.\x * \xo 7:26 \xt Is 49:12; Ga 3:28; Col 3:11\x* \v 27 Le'ec a Jesusu, ich mucult'an u nuuctaj a nooch'up ti se' yan u yaanticoo' u yetcaal aj Israele. —Ma' toj ca' tocbocoo' u waj a tz'ub ca' pulbuc ti'ijoo' a peq'ue,— cu t'an a Jesus ti'i u men ma' Israel ala'aji.\x * \xo 7:27 \xt Mt 7:6; Mt 10:5,6; Mt 15:26-28; Hch 13:46; Hch 22:21; Ro 9:4; Ef 2:12\x* \v 28 —Jaj a t'an, Noochil. C'u' betiqui, le'ecoo' a pec' a que'en yalam a mesaja, walacoo' u jantic u xeex u waj a tan u c'axül tu chi' a tz'ubu,— cu t'an a nooch'up ti'iji, u men u c'ati ilic ca' aantabüc ala'i ca'ax ma' chucul Israel. \v 29 —Qui' ti ca' a nuuctajen. Joq'ui a c'ac'asba'al tu yool a wal. Ca' xiquech ta wotoch,— cu t'an a Jesus ti'i a nooch'upu. \v 30 Le'ec ti c'ochi tu yotoch a nooch'upu, u yilaj u yal. Coya'an ti que'en tu cama. Ma' ca' yan a c'ac'asba'al tu yoolo.\x * \xo 7:30 \xt Jos 21:43; Mt 9:29; Mr 9:23; 1 Jn 3:8\x* \s1 Ch'anesabi jun tuul winic a cooc y bese. \p \v 31 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ich cuenta Tiro. Mani ich cuenta Sidon, ca' tun mani ichil a cuenta tuba yan diez p'eel ti caj. C'ochi tu chi' a laguna Galilea.\x * \xo 7:31 \xt Mt 15:29\x* \v 32 C'ochesabi ti'i te'i jun tuul a winic a cooc y ma' patal ti t'an. C'aatbi ti'i ca' u tz'aa' u c'ü' yoc'ol a winic ti'i ca' u ch'anes. \v 33 Le'ec a Jesusu, u joc'saj a winic tu yaamoo' a cristianojo. Le'ec ti que'en tu junal etel a winiqui, u tz'aj u ni' u c'ü' ichil u xiquin ca' tun uchi u tuub. U tülaj u yac' a winic etel.\x * \xo 7:33 \xt 1 R 17:19-22; 2 R 4:4-6; Mt 4:25; Mr 5:20; Mr 5:40; Mr 8:23; Jn 9:6\x* \v 34 U cha'antaj a ca'an a Jesusu. U cha'aj u yic'. —EFATA,— cu t'an ti'i a winiqui. —Jebe,— cu t'an a t'an abe'e.\x * \xo 7:34 \xt Mr 6:41; Jn 11:41; Jn 11:33,38\x* \v 35 Jeebi u xiquin a winiqui. Qui'aji u t'an. Caji ti t'an ti toj.\x * \xo 7:35 \xt Sal 33:9\x* \v 36 —Ma' a wadique'ex ti'i ma'ax mac c'u' a maniji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. C'u' betiqui, le'ec boon sut a walac u yadic abe' a Jesus ti'ijoo' a cristianojo, mas que'enoo' u yool u yadü' c'u' a walac u betiqui.\x * \xo 7:36 \xt Is 42:2\x* \v 37 Sa'too' u yool tu jajil a cristianojo. —Tulacal a c'u' a walac u betic a Jesusu, walac u betic ti qui'. Ca'ax cooc a maca, walac u jebic u xiquin. Ca'ax bes, walac u qui'cuntic u t'an,— cu t'anoo' a cristianojo. \c 8 \s1 Tzeenbi a cuatro mil tuul ti winic u men a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Ma' top xanac tu pach abe'e, ca' muchq'uinboo' ti yaab a cristiano etel a Jesusu. Ma' yan c'u' a ca' u jantoo'. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal tu tzeel.\x * \xo 8:1 \xt Mt 15:31\x* \v 2 —Otziloo' tin wich a cristiano ada'a. Ox p'e q'uin que'enoo' tin wetel, y ma'ax c'u' a yan ca' u jantoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 8:2 \xt Sal 145:9; He 2:17; He 4:15\x* \v 3 —Wa cuchi ca' in tücaa'too' ca' usc'acoo' ti wi'ijoo'o, uchac u sücquimiloo' ti bej. Yan tu yaamoo' a taloo' ti naach,— cu t'an a Jesusu. \v 4 —Que'eno'on ich p'atal lu'um. ¿Tuba ca' ti cüxte ti chucul a janal ti'i ca' ti tzeentoo' a cristiano ada'a?— cu t'anoo' u yaj cambal ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 8:4 \xt Nm 11:21,22; 2 R 4:42,43; 2 R 7:2; Mr 6:52\x* \v 5 —¿Boon cuul a pan a yan te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Siete cuul,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 8:5 \xt Mt 15:34; Mr 6:38\x* \v 6 U yadaj ca' tinlacoo' a cristiano ti lu'um. U müchaj a siete cuul a pana. Le'ec ca' u tz'aj a bo'tic ti'i a Dioso, u meen xet'aj. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal ti'i ca' u t'oxoo' ti'ijoo' boon a cristianojo. U t'oxajoo' ti'i a cristianojo.\x * \xo 8:6 \xt Dt 8:10; Mr 6:41-44; 1 Ti 4:4,5\x* \v 7 Yan ilic tz'etz'eec aj meen ch'ilama. Le'ec ca' u c'ajsaj a Dios yoc'ol abe' a Jesusu, u yadaj ca' t'oxboc ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 8:7 \xt Mt 14:10; Mr 6:41\x* \v 8 Laj janoo' y na'ajnoo'. U tudesajoo' siete cuul a nucuch xac etel u yaabil u yada' a janala. \v 9 Jabix cuatro mil tuul a janoo'o. \v 10 Le'ec ca' u tücaa'tajoo' a cristiano a Jesus ca' usc'acoo'o, oqui ichil a barco u yet'ocoo' u yaj cambal. Binoo' tu cuenta Dalmanuta.\x * \xo 8:10 \xt Mt 15:39\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus ca' u bete' a milagrojo. \p \v 11 Pues te'i. C'ochoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at etel a Jesusu. Cajoo' u c'aate ti'i ca' u bete' c'u'ac ti ca'an ti'i ca' u yiloo' wa patal.\x * \xo 8:11 \xt Mt 12:38; Mt 16:1; Mt 19:3; Mr 2:16; Lc 11:53; Jn 6:30\x* \v 12 Yajaji u yool a Jesus tu jajili. —Le'ecoo' a cristiano aleebe, ¿c'u' ca'a walacoo' u c'aatic ca' in bete' c'u'ac ti'i ca' chiclac ti yan in yanili? Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' tu ye'bel ti'ijoo' a milagro a jabix u c'atoo'o,— cu t'an a Jesusu. \v 13 Le'ec ti jobi u yadic abe'e, joq'ui a Jesus tu yaamoo'o. Ca' oqui ichil a barcojo. Ca' bini junxeel a laguna tucaye'. \s1 Aalbi a mucult'an yoc'ol u na'at a fariseojo. \p \v 14 Pues te'i. Tubboo' ti'i u yaj cambal a Jesus ca' u bensoo' a pan tu pacha. Jadi' jun cuul ilic a pan a yan eteloo' ichil a barcojo.\x * \xo 8:14 \xt Mt 16:5\x* \v 15 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a cho'bole'ex u men u levadura a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' aj Herodese,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 8:15 \xt Nm 27:19; 1 Cr 28:9; Lc 12:1; 1 Co 5:7\x* \v 16 Caji tzicbalbül a t'an abe' u menoo' u yaj cambal. —U yadaj wal abe' u men ma' yan a pan tiqui wetele,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 8:16 \xt Mt 16:7\x* \v 17 A Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u yadic tu bajiloo'o. —¿C'u' ca'a tane'ex a tzicbal ta bajile'ex ti ma' yan te'ex a pana? ¿Ma' wa ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil? ¿Ma' wa chica'an te'ex? ¿Chich ilique'ex wa a pol?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 8:17 \xt Is 63:17; Mt 15:17; Mt 16:8,9; Mr 6:52; Mr 16:14; Lc 24:25; He 5:11,12\x* \v 18 —Yane'ex a wich. ¿C'u' ca'a ma' ta'ache'ex a cha'an? Yane'ex a xiquin. ¿C'u' ca'a ma' ta'ache'ex a wu'yic in t'an? ¿Ma' wa c'üja'an te'ex?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 19 —¿Boon cuul ti xac u yada' a pan a molaje'ex le'ec ca' in meen xet'aj cinco cuul a pan ti'i in tzeenticaloo' cinco mil tuul ti winic uchi?— cu t'an ti'ijoo'. —Doce cuul,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:19 \xt Mt 24:20; Mr 6:43; Lc 9:17; Jn 6:13\x* \v 20 —¿Boon cuul ti xac u yada' a pan a molaje'ex le'ec ca' in tzeentajoo' a cuatro mil tuulu?— cu t'an ti'ijoo'. —Siete cuul,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 8:20 \xt Mt 15:37\x* \v 21 —¿Ma' wa ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil in t'an tac leeb?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 8:21 \xt Sal 94:8; Mr 6:52; Jn 14:9\x* \s1 Ch'ani a ch'oop u men a Jesusu. \p \v 22 Pues te'i. C'ochoo' ich caj Betsaida. C'ochesabi jun tuul a winic a ch'oop etel a Jesus u menoo' a cristianojo. —Tülü a ch'oop ti'i ca' ch'anüc,— cu t'anoo' a cristiano ti'i a Jesusu. \v 23 U müchaj a ch'oop tu c'ü'ü. U bensaj pach caj. U tuubtaj u nec' u wich ca' tun u tz'aj u c'ü' yoc'ol a winiqui. —¿Patalech wa ti cha'an aleebe?— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 8:23 \xt Mr 7:33\x* \v 24 Caji ti cha'an a winiqui. —Tan in wilicoo' a cristianojo. Jabix che' ti tan in wilicoo', pero chen u men tanoo' u ximbal, tan in wadic ti cristiano ala'oo',— cu t'an a winiqui. \v 25 Le'ec a Jesusu, u ca' tz'aj u c'ü' yoc'ol u wich a winiqui. Uchi u qui' cha'an a winiqui. Ch'ani u wich. Paataji u cha'an ti qui'. \v 26 —Ca' xiquech ta wotoch, pero ma' a manül ich caj ti tan a beel. Ma'ax a se' adic c'u' a mani tech ti'ijoo',— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 8:26 \xt Mt 8:4; Mr 5:43\x* \s1 —Inchech u yaj Sa'alil a cristianojo,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 27 Pues te'i. Tan u manül a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal ichil boon a caj a que'en ich cuenta Cesarea de Filipo. Le'ec ti tanoo' u manülü, u c'aatajoo' ti'i u yaj cambal. —¿Biqui'iloo' u tucul a cristianojo? ¿Mac winiquilen ti walacoo' u yadiqui?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 8:27 \xt Mt 16:13; Lc 9:18\x* \v 28 —Yan a walacoo' u yadic ti le'ec inchech aj Juan aj tz'aj ocja'a,— cu t'anoo' ti'i. —Yanoo' ulaac' a walacoo' u yadic ti le'ec inchech a uchben cristiano aj Eliasa. Ulaac' tucaye' walacoo' u yadic ti le'ec inchech ulaac' a jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchiji,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:28 \xt Mt 14:2\x* \v 29 —Uxtun inche'exe. ¿Mac winiquilen ti walaque'ex a wadic?— cu t'an ti'ijoo'o. —Inchech u yaj Sa'alil a cristianojo,— cu t'an aj Pedro ti'iji.\x * \xo 8:29 \xt Mt 16:6; Jn 1:41,49; Jn 6:69; Jn 11:27; Hch 8:37; Hch 9:20; 1 Jn 4:15\x* \v 30 —Ma' a se' adique'ex abe' ti'i ma'ax mac,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 8:30 \xt Mt 16:20\x* \s1 A Jesusu, u yadaj u quimsabül. \p \v 31 Pues te'i. Caji a Jesus u yadü' ti'ijoo' u yaj cambal c'u' a bel u ca'a betabül ti'iji. —Inene, yanajeen ti cristianojil. Yan in c'ümic ti yaab a yaja,— cu t'an. —Bel in ca'a culpachbül u menoo' ti wetcaal a winic a nucuch u wichili. Beloo' ilic u ca'a u bete' ten ti baalo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Baalo' ilic xan beloo' u cu bete' ten boon tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Yan in quimsabül. Yan ilic in ca' cuxtal tucaye'il tu yox p'eel q'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 8:31 \xt Mt 16:21; Mt 17:22; Lc 9:22\x* \v 32 Chica'an u t'an ca' u yadaj abe' ti'ijoo' u yaj cambal. \p Pues te'i. Joc'sabi a Jesus tu junal u men aj Pedrojo. Caji tze'ecbel a Jesus u men. \v 33 Le'ec a Jesusu, u sutaj u bajil. U cha'antajoo' u chucaan u yaj cambal. —Xen quisin. Ma' qui' ta wich a jabix u c'ati a Dioso, chen a jabix u c'atoo' a cristianojo,— cu t'an a Jesus ti'i aj Pedrojo.\x * \xo 8:33 \xt Ro 8:7; 1 Co 2:14\x* \p \v 34 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaabil a cristiano u yet'ocoo' u yaj cambala, ca' talacoo' tu tzeel. —Wa yan mac u c'ati u c'ümeene, yan u p'ütic u betic c'u' a qui' tu wich u betic wa'ye' yoc'olcaba. Yan u c'ümic boon a yaj a tan u tz'abül ti'i u men tan u tz'ocsiquene. Ti baalo', tan u betic jabix a mac a tan u bensic u cruz ti'i u quimsabül tuwichi. Le'ec a jabix abe' a qui' ca' talac tin pacha,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:34 \xt Mt 10:38; Mt 16:24; Lc 9:23; Lc 14:27; Ga 5:24; Ga 6:14\x* \v 35 —Le'ec mac u c'ati u sa'alte u qui'il u cuxtal wa'ye'e, sa'tül u ca'a ti'i. Uchac u sa'tül u cuxtal a mac u men que'en u yool tin pach etel ilic u men tan u yadic u t'an a Dioso, bel u cu sa'alte u cuxtal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:35 \xt Jn 12:25; Rev 12:11\x* \v 36 —¿C'u' aj beel ti'i a mac ca'ax u na'alte cuchi tulacal a yoc'olcaba, y ca' quimic ti ma' c'üma'an u men a Dioso?— cu t'an a Jesusu. \v 37 —¿Wa xan c'u' aj jede'ec u paatal u tz'eec a mac ti'i ca' tz'abüc u cuxtal tucaye'il,— cu t'an a Jesusu. \v 38 —Aleebe top c'asoo' u na'at a cristianojo. U p'ütajoo' u c'ajsic a Dios ti ca'ana, ti'i ca' u c'ajesoo' a ca'ax c'u'ac ti diosili. Wa yan mac a sudac tene, wa sudac u men in t'ana, baalo' ilic le'ec ti ca' uduquen tucaye'il, sudaquen ti'iji. Inene, yanajeen ti cristianojil. Ca' wataquen tucaye' etel u muc' in Tat ti ca'an. Ca' wataquen eteloo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 8:38 \xt Mt 10:33; Lc 9:26; Lc 12:9; Ro 1:16; 2 Ti 1:8; 2 Ti 2:12; 1 Jn 2:23\x* \c 9 \p \v 1 —Tan in wadic te'ex u jajil. Yan a jujun tuule'ex a wa'ane'ex wa'ye' a ma' ta quimile'ex asto a wilique'ex biqui ti walac u tücaa' a Dios etel muc'u,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:1 \xt Mt 16:28; Lc 9:27; Mt 24:30; Mt 25:31; Lc 22:18; He 2:8,9\x* \s1 Jeeli u cha'an a Jesusu. \p \v 2 Pues te'i. Seis q'uin manüc a t'an abe' u yadaj a Jesusu, naq'ui tuwich a witz a top ca'nala. U bensajoo' aj Pedro, aj Jacob y aj Juan tu pacha. Que'enoo' tu junal. Jeeli u cha'an tu taanoo'.\x * \xo 9:2 \xt Mt 17:1; Lc 9:28\x* \v 3 Süc sücaji u noc' tu jajil. Ma'ax mac ix p'o' patal u süccunte a noc' jabix ti sücaji a ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:3 \xt Dn 7:9; Mt 28:3\x* \v 4 Chiclajoo' aj Elias etel aj Moises ti'ijoo' a ox tuulu. Aj Elias aj Moisese, tanoo' u t'an etel a Jesusu. \v 5 —Maestro, qui' ti que'eno'on wa'ye'. Bel ti ca'a ti bete' ox cuul a tz'i' naj ti'i bo'oy. Jun cuulu, tech. Jun cuul ti'i aj Moisese, y jun cuul ti'i aj Eliasa,— cu t'an aj Pedrojo. \v 6 Chen u yadaj ti baalo' u men ma' u yeel c'u' a qui' ca' u yadü' u men saacoo' tu jajil. \v 7 Emi a muyal yoc'oloo'. Uchi a t'an ichil a muyala. —Le'ec ada' in Mejen. Yaj in wu'yi. U'ye'ex u t'an,— cu t'an a t'an ichil a muyala.\x * \xo 9:7 \xt Ex 40:34; Is 42:1; 2 P 1:17; He 1:1,2; He 2:3; He 12:25,26\x* \v 8 Uchoo' u cha'an ti jomol. U yilajoo' ti ma'ax mac a que'en te'i eteloo'o. Jadi' a Jesusu. \p \v 9 Pues te'i. Tanoo' u yemel tuwich a witzi. —Ma' a se' adique'ex ti'i ma'ax mac le'ec a c'u' a wilaje'ex asto ti ca' cuxlaquen tu yaamoo' a quimen inen a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:9 \xt Mt 17:9\x* \v 10 Tz'ocsabi u t'an u men a ox tuulu. C'u' betiqui, u c'aatajoo' tu bajil u nu'cul a t'an abe' u ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene. \v 11 —Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ¿c'u' ca'a walacoo' u yadic ti yan u ca' udel payanbej a uchben cristiano aj Elias u c'aba'a, ca' tun ca' uduc u yaj Sa'alil a cristianojo?— cu t'anoo' a ox tuul ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:11 \xt Mal 4:5; Mt 17:10\x* \v 12-13 —Jajoo' u t'an. Yan u yudel payanbej aj Elias u tojquinte tulacal. Tan in wadic te'ex. Ac udi tun aj Eliasa. U betajoo' a ca'ax c'u'ac a qui'oo' tu wich u betoo' ti'i jabix ilic ti ac tz'iiba'an ichil u ju'um a Dios ti bel u ca'a betabül ti'iji,— cu t'an a Jesusu. —Uxtun inen a yanajeen ti cristianojili, tz'iiba'an ilic tin woc'ol ti bel u ca'a betabül ten a ca'ax c'u'ac ti yajili. Ma' tu tz'ocsabül in yanil,— cu t'an a Jesus ti'i a ox tuul u yaj cambala.\x * \xo 9:12-13 \xt Gn 3:15; Nm 21:9; Sal 22:6; Is 50:6; Is 53:2; Dn 9:26; Zac 13:7; Jn 3:14; Lc 23:11; Fil 2:7\x*\x * \xo 9:12-13 \xt Mt 11:14; Mt 17:12; Lc 1:17\x* \s1 Ch'anesabi a ch'ajom a yan a c'ac'asba'al tu yoolo. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec ti emoo' tac eteloo' u chucaan u yaj cambala, u yilajoo' ti much'a'anoo' ti yaab a cristiano eteloo' u yaj cambal. Yanoo' ilic u yaj ca'ansajil u ley aj Moises te'i. Ala'oo'o, tanoo' u yaaltic u tojquintoo' u yaj cambal a Jesus etel t'an.\x * \xo 9:14 \xt Mt 17:14; Lc 9:37\x* \v 15 Le'ec ti ilbi a Jesus u menoo' tulacal a cristiano abe'e, sa'too' u yool tu jajil. Tu seebal joc'oo' ti alca' ti'i u beeloo' u chiite a Jesusu. \v 16 —¿C'u' a tane'ex a tzicbaltic ta bajile'exe?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 17 Nuucbi a Jesus u men jun tuul tu yaamoo' u yaabil a cristianojo. —Maestro,— cu t'an ti'i. —In talesaj in mejen ca' a qui'cunte ten. Yan a c'ac'asba'al tu yoolo. Bes u men a c'ac'asba'al abe'e,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:17 \xt Mt 17:14; Lc 9:38\x* \v 18 —Ca'ax tuba tan u manül in mejene, walac u müchbül u pulbul ti lu'um u men a c'ac'asba'al abe'e. Walac u yoom u chi' a tz'ubu. Jürütlemac u coj. Walac u chichtal. In c'aataj ti'ijoo' a waj cambal ca' u joq'uesoo' a c'ac'asba'al a que'en tu yoolo, pero ma' paatajoo' u joq'ues,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 19 —Top ma' que'ene'ex a wool tu jajil tu pach a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —¿Boon q'uin to yan in cuntal ta yaame'exe? ¿Boon q'uin to yan in muc'yajte'ex? Tales a tz'ubu,— cu t'an a Jesusu. \v 20 C'ochesabi a tz'ub etel a Jesusu. Le'ec ti ilbi a Jesus u men a c'ac'asba'ala, tu seebal süquimi a tz'ub u mene. C'axi ti lu'um. Caji u cocles u bajil ti lu'um. Tan u yoom u chi'.\x * \xo 9:20 \xt Mr 1:26; Lc 9:42\x* \v 21 —¿Biq'uini ti caji u c'ümü' a jabix ada'a?— cu t'an a Jesus ti'i u tat a tz'ubu. —Le'ec ti nene' to,— cu t'an ti'i. \v 22 —Yaab sut u pulaj a tz'ub ich c'aac' wa ich ja' ti'i ca' u quimes. Wa jede'ec a paatal a ch'anesic a tz'ubu, ch'a'a ti wotzilil. Aanto'on,— cu t'an u tat a tz'ub ti'i a Jesusu. \v 23 —¿C'u' ca'a tan a wadic wa jede'ec in paatala? Le'ec mac a que'en u yool tu pach Dios tu jajili, jede'ec u paatal u betic tulacal,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 24 Tu seebal uchi u t'an ti chich u tat a tz'ubu. —Que'en in wool tu pach a Dioso. Aanteen ti'i ca' in mas tz'aa' in wool tu pach,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:24 \xt 2 Cr 20:20; Mt 17:20; Mr 11:23; Lc 17:6; Jn 11:40; Hch 14:9; Fil 1:29; 2 Ta 1:3,11; He 12:2\x* \p \v 25 Pues te'i. Alca' ti tanoo' u much'tal a cristianojo. Le'ec ca' u yilaj abe' a Jesusu, u tze'ectaj a c'ac'asba'ala. —Incheche, c'ac'asba'alech. Walac a bescunticoo' a cristianojo. Walac a coocquinticoo'. Tan in wadic tech. Joq'uen ichil u yool a tz'ubu. Ma' ca' ocol te'i tucaye',— cu t'an ti'i a c'ac'asba'al abe'e.\x * \xo 9:25 \xt Hch 10:38; 1 Jn 3:8\x* \v 26 Uchi u yawat ti chich a c'ac'asba'ala. Ca' sücquimi a tz'ub u mene, ca' tun joq'ui. P'aati a tz'ub jabix quimene, mentücü. —Quimen,— cu t'anoo' u yaabil a cristianojo. \v 27 Le'ec a Jesusu, u müchaj a tz'ub tu c'ü'ü. U lic'saj. Wa'laji a tz'ubu. \p \v 28 Pues te'i. Oqui a Jesus ich naj. Tu junal que'enoo' ti c'aatbi ti'i u menoo' u yaj cambal. —¿C'u' ca'a ma' paatajo'on ti joq'ues a c'ac'asba'al abe'e?— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 9:28 \xt Mt 17:19\x* \v 29 —Le'ec a c'ac'asba'al a jabix abe'e, ma' ta'ach u joc'ol tu yool a mac wa ma' tane'ex a boch c'ajsic a Dios yoc'ol etel a p'ütique'ex a janal ti suq'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \s1 A Jesusu, u ca' adaj u pectzil u quimil. \p \v 30-31 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Tan u manül ich cuenta Galilea u yet'ocoo' u yaj cambal. Tan u ca'ansicoo' u yaj cambal, mentücü, ma' u c'ati cuchi ca' eeltabüc ti tanoo' u manül te'i bic talacoo' ti yaab. —Inene, yanajeen ti cristianojil. Bel in ca'a c'ubbul tu c'ü'oo' a cristianojo. Bel in ca'a quimsabül u menoo'. Ox p'e q'uin quimenen ti bel in ca'a ca' cuxquinbil tucaye',— cu t'an ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 9:30-31 \xt Mt 17:22; Mr 8:31; Lc 9:44; Lc 22:24,44,46; Jn 2:19; Jn 3:14; Jn 10:18; Hch 2:23,24; 2 Ti 2:2\x* \v 32 Ma' u ch'a'ajoo' u tojil u t'an. Saacoo' u c'aate ti'i a Jesus c'u' u nu'cul a t'an abe'e. \s1 ¿Mac a mas nooch u wichil u meyaj? \p \v 33 Pues te'i. C'ochi a Jesus ich caj Capernaum u yet'ocoo' u yaj cambal. Le'ec ti ocoo' ich naja, u c'aatajoo' ti'i u yaj cambal. —Le'ec ti que'eno'on to ti bej, ¿c'u' a tane'ex a tzicbaltiqui?— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 9:33 \xt Mt 18:1; Lc 9:46\x* \v 34 Ma' uchoo' u nuuc u men le'ec ti que'enoo' ti bej, u tzicbaltajoo' mac a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo'o.\x * \xo 9:34 \xt Pr 13:10\x* \v 35 Tinlaji a Jesusu. U püyajoo' a doce tuul u yaj cambal tu tzeele. —Wa yan mac u c'ati ca' yanac ti mas nooch u wichil u meyaj tuwichoo' u chucaana, yan u tz'eec u bajil jabix jumpul ma'ax c'u' u wich u meyaj. Yan u yaanticoo' tulacal,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:35 \xt Mt 20:26,27; Mr 10:43\x* \v 36 U püyaj a tz'ubu. U tz'aj tu taanoo' u yaj cambal. U meectaj a tz'ubu.\x * \xo 9:36 \xt Mt 18:2; Mr 10:16\x* \v 37 —A tz'uboo'o, walacoo' u tz'ocsaj t'an. Le'ec mac ca' u yaante jun tuul u men que'en u yool tin pach jabix a tz'ub ada'a, tan ilic u yaantiquen. Tanil u yaantiquen ti baalo'o, ma' chen inen a tan u yaantiqueni. Tan ilic u yaantic mac u tücaa'tajen,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:37 \xt Mt 10:40; Lc 9:48\x* \s1 Le'ec a ma' tz'iic to'ono, le'ec ti wet'oc. \p \v 38 Pues te'i. —Noochil, yan jun tuul a winiqui, etel ilic a c'aba' walac u joc'sic a c'ac'asba'al tu yool a maca. Ti wilaj abe'e. Ma' tücünac ala'i ta pach tiqui wetel, mentücü, ti wadaj ti'i ti ma' u betic ti baalo',— cu t'an aj Juan ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:38 \xt Nm 11:28; Lc 9:49\x* \v 39 —Ma' a wa'cuntique'ex u betic abe'e. Le'ec mac a tan u betic a milagro etel in c'aba'a, ma' tu paatal u moch beel u yadü' a c'as tin woc'ol,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:39 \xt 1 Co 12:3\x* \v 40 —Le'ec mac a ma' tz'iic to'ono, ala'aji, qui' u yool tiqui wetel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:40 \xt Mt 12:30; Lc 11:23\x* \v 41 —Le'ec mac ca' u tz'aa' te'ex ca'ax chen jun p'e pote a siis ja' chen u men que'ene'ex a wool tin pacha, tan u yanat. Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec mac u tz'aj a siis ja' abe'e, bel u cu c'ümü' u jel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:41 \xt Mt 10:42; Mt 25:40\x* \s1 Sabeensil u cüxtic u sip'il a hermanojo. \p \v 42 —Pues te'i. Le'ec mac a tan u yemsic u yool ca' u cüxte u sip'il jun tuul a tan u tz'ocsiquen jabix ti walac u tz'ocsaj t'an a tz'ub ada'a, top c'as a tan u betiqui. Le'ec a tan u betic a c'as abe'e, mas qui' cuchi ca' c'üxbüc a noxi' ca' tu cal ca' pulbuc ich c'ac'naab ti'i ma' u betic abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 9:42 \xt Mt 18:6; Lc 17:1\x* \v 43 —Wa cuchi tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a betiqui, jabix cuchi a c'ü'e'ex a tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'ili, mas qui' cuchi ca' a p'üte'ex a betic abe'e, bete cuenta a ch'ücaje'ex a c'ü'. Mas toj cuchi ca' a c'üme'ex a cuxtal jumpul etel jun p'eel ilic a c'ü' tuwich ca' culaque'ex ti ca' p'eel a c'ü' y pulbule'ex a ca'a ichil a infiernojo. Ma' yan q'uin u tupbul a c'aac' te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:43 \xt Dt 13:6; Mt 5:29; Mt 18:8; Col 3:5; He 12:1\x* \v 44 —Le'ec ix nocol a walac u janal te'iji, ma' yan q'uin u quimil, ma'ax u tupbul a c'aac' te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:44 \xt Is 66:24; 2 Ta 1:9\x* \v 45 —Wa cuchi tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel tuba walaque'ex a beel jabix cuchi a woque'ex a tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'ili, mas qui' cuchi ca' a p'üte'ex a beel te'i, bete cuenta a ch'ücaje'ex a woc. Mas toj cuchi ca' a c'üme'ex a cuxtal jumpul etel jun tziit ilic a woc tuwich ca' culaque'ex ti ca' tziit a woc y ca' pulbuque'ex ichil a infiernojo. Ma' yan q'uin u tupbul a c'aac' te'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 46 —Le'ec ix nocol a walac u janal te'iji, ma' yan q'uin u quimil, ma'ax u tupbul a c'aac' te'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 47 —Wa cuchi tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a cha'antiqui, jabix cuchi u nec' a wich a tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'ili, mas qui' cuchi a p'ütique'ex a cha'antique'ex abe'e, bete cuenta a joc'saje'ex u nec' a wich abe'e. Mas toj cuchi ca' ocoque'ex tu cuenta Dios etel jun cuul ilic u nec' a wich tuwich ca' culaque'ex ti ca' cuul u nec' a wich y pulbule'ex a ca'a ichil a infiernojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:47 \xt Ro 8:13; Ga 5:24\x* \v 48 —Le'ec ix nocol a walac u janal te'iji, ma' yan q'uin u quimil, ma'ax u tupbul a c'aac' te'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 49 —Tulacaloo', bel u ca'a tz'abül a c'aac' tuwichoo' jabix ilic ti walac u tz'abül a taab tuwich a baalche' a walac u chuwbul tu taan a Dios ti tan u tz'abül ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:49 \xt Lv 2:13\x* \v 50 —Le'ec a taaba, qui'. C'u' betiqui, ca' joboc u ch'ooch'il a taaba, ¿biqui ca' ch'ooch'ac tucaye'? Yane'ex a cuntal ti toje'ex a na'at jabix cuchi inche'ex a taab a ma' jobi u ch'ooch'ili. Jetz'a'anaque'ex ilic a wool ta bajile'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 9:50 \xt Lc 14:34; Ef 4:29; Ro 12:18\x* \c 10 \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol a winic etel u yütan a walacoo' u p'üticoo' u bajili. \p \v 1 Pues te'i. Joq'ui ich caj Capernaum a Jesusu. Bini ich cuenta Judea. Bini junxeel a noja' Jordan tu joq'eeb q'uin. Top yaab a cristiano a tücünacoo' tu pach tucaye'il. Caji u ca'ansoo' jabix ilic ti walac u betic ti walac u c'ocholoo' a cristiano etele.\x * \xo 10:1 \xt Mt 19:1; Jn 10:40; Jn 11:7\x* \p \v 2 Pues te'i. Naatz'oo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at etel a Jesusu. U c'atoo' u yila' wa patal a Jesusu. —¿Qui' wa tu c'axül ti'i a ley u tz'iibtaj aj Moises ca' u p'ütü' u yütan a winiqui?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:2 \xt Mt 19:3\x* \v 3 —¿C'u' u yadaj aj Moises ichil a ley u tz'iibtaj ca' a bete'exe?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc. \v 4 —Le'ec aj Moisese, u cha'aj a mac ca' u p'ütü' u yütan. Jadi' yan u tz'iibtic u ju'umil u yütan ti'i u p'ütical,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:4 \xt Dt 24:1; Mt 5:31; Mt 19:7\x* \v 5 —Top chiche'ex a pol, mentüc u tz'iibtaj ti baalo' aj Moisese.\x * \xo 10:5 \xt Dt 9:6; Hch 13:18\x* \v 6 Le'ec ti yaax betabi a yoc'olcab u men a Dioso, u betaj jun tuul ti winic jun tuul ti ix ch'up,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:6 \xt Gn 1:27; Gn 2:20-23; Gn 5:2\x* \v 7 —“U men baalo' ti yan, le'ec a winiqui, yan u p'ütic u na' u tat ti'i ca' u yet'octe u yütan.\x * \xo 10:7 \xt Gn 2:24; 1 Co 6:16; Ef 5:31\x* \v 8 Le'ec a ca' tuulu, p'aatül u ca'a ti jun tuul ilicoo' tun tu bajil. Ti baalo'o, ma' ca' ca' tuuloo' tu bajili. Jun tuul ilicoo' tu bajil. \v 9 Le'ec a c'u' a lüc'cunbi u men a Dioso, ma' qui' u jüp'bül u men cristiano,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \p \v 10 Pues te'i. Oqui a Jesus ich naj u yet'ocoo' u yaj cambal. C'aatbi ti'i tucaye' yoc'ol abe' u menoo' u yaj cambal. \v 11 —Le'ec a winic ca' u p'ütü' u yütan ca' tun u cüxte ulaac' u yütana, chen tan u cüjtal etel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:11 \xt Mt 5:32; Mt 19:9; Lc 16:18; Ro 7:3\x* \v 12 —Le'ec ix ch'up ca' u p'ütü' u yicham ca' tun u cüxte ulaac' u yichama, chen tan u cüjtal etel,— cu t'an a Jesusu. \s1 Qui'qui't'anboo' a tz'ub u men a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. C'ochesaboo' a tz'ub etel a Jesus ti'i ca' u qui'qui't'antoo'. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, u tze'ectajoo' a tanoo' u c'ochesic a tz'ubu, u men ma' qui'oo' tu wich.\x * \xo 10:13 \xt Mt 19:13; Lc 18:15\x* \v 14 Tz'iicaji a Jesus ca' u yilaj c'u' a tanoo' u betic u yaj cambala. —Cha'aj u taleloo' a tz'ub tin wetel. Ma' c'üticoo' u wich. Le'ec boon tuul a walacoo' u tz'ocsaj t'an jabix ala'oo'o, le'ec a ocoloo' u ca'a tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 10:14 \xt 1 Co 14:20\x* \v 15 —Tan in wadic te'ex u jajil. Mac a ma' u c'ati u c'üm-oolte a Dios jabix ilic ti walac u tz'ocsaj t'an a tz'ubu, le'ec a ma' tu yocol tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 10:15 \xt Mt 18:3\x* \v 16 U meectajoo' jujun tuulil a tz'ub a Jesusu. U tz'aj u c'ü' yoc'oloo', y u c'ajsaj a Dios yoc'oloo'.\x * \xo 10:16 \xt Is 40:11\x* \s1 Uchi u t'an a ayic'al etel a Jesusu. \p \v 17 Pues te'i. Tan cuchi u joc'ol te'i a Jesus ti c'ochi ti alca' jun tuul a winic etel. Xonlaji tu taan. —Maestro, top qui'ech. ¿C'u' a yan in betic ti'i ca' in naalte a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:17 \xt Mt 19:16; Lc 18:18\x* \v 18 —¿C'u' ca'a tan a wadic ti qui'en? Ma' yan mac a qui'i, jadi' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 19 —A weel c'u' a tz'iiba'an ichil a ley u men aj Moisese. “Ma' beel ti cüjtal etel a ca'ax macaca. Ma' beel ti quimsaj. Ma' beel ti xuuch'. Ma' beel ti tzol etel tus. Ma' beel ti cho'. Tz'oques u yanil a na' a tat,” cu t'an a leye,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:19 \xt Ex; 20; Ro 13:9; Stg 2:11\x* \v 20 —Maestro, in laj tz'ocsaj tulacal abe' asto ti tz'uben to y tac leeb,— cu t'an a winiqui. \v 21 A Jesusu, u cha'antaj a winiqui. Yaj u yubi. —Yan to jun p'eel c'u' a ma' a tz'ocsaja. Ca' xiquech a cono' tulacal a c'u' a yan teche. T'oxo u tool ti'ijoo' a otzili. Ca' a bete' ti baalo'o, bel u ca'a ti yantal tech a ayic'alil ti ca'an. Ca' tun talaquech tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 10:21 \xt Hch 2:44; 1 Ti 6:18; Mt 6:19,20; Mt 19:21; Lc 12:33; Lc 16:9; Hch 14:22; 2 Ti 3:12\x* \v 22 Le'ec ca' u yubaj abe'e, ma' ca' qui' u yool a winiqui. Yaj u yool ti bini u men top yaab u ayic'alil. \p \v 23 Pues te'i. A Jesusu, u cha'antajoo' a que'en tu xoyo. —Chücyajil u yocol tu c'ü' a Dios a winic a yan u ayic'alil yoc'olcaba,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 10:23 \xt Mt 19:23; Lc 18:24\x* \v 24 Sa'too' u yool u yaj cambal ca' u yubajoo' a t'an abe'e. —In waj cambale'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Chücyajil u yocol tu c'ü' a Dios a winic a yan u ayic'alil yoc'olcaba,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 10:24 \xt Job 31:24; Sal 17:14; Sal 52:7; Sal 62:10; 1 Ti 6:17\x* \v 25 —Ma' yan biqui u manül jun tuul a noxi' baalche' u c'aba' camello\f + \fr 10:25 \ft camel\f* tu potolal a puutzu, u men noxi' ta wichi. Mas top yaj tucaye'il ca' ococ jun tuul ayic'al tu c'ü' a Dios tuwich u mansabül a camello\f + \fr 10:25 \ft camel\f* tu potolal a puutzu,— cu t'an a Jesusu. \v 26 Top sa'too' u yool u yaj cambal tu jajil. —Entonces ma' tu sa'albül a ayic'ala, y wa ma' tu paatal u sa'albül a ayic'ala, ma'ax mac wal a bel u ca'a sa'albülü,— cu t'anoo'. \v 27 Le'ec a Jesusu, u cha'antajoo' u yaj cambal. —Le'ecoo' a cristianojo, ma' yan biqui u mansic a camello\f + \fr 10:27 \ft camel\f* tu potolal a puutzu, pero ma' baalo' etel a Diosi. Le'ec a Dioso, u paatal u betic tulacal asto ti u sa'altical a ayic'al xan,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 10:27 \xt Jer 32:17; Mt 19:26; Lc 1:37; He 7:25\x* \v 28 —Uxtun ino'ono, ¿c'u' a bel ti ca'a ti c'ümü' u men ti p'ütaj tulacal ti'i ca' xico'on ta pach jabix ilic a wadaj ti'i a ayic'ala?— cu t'an aj Pedro ti'i u men c'u' u yadaj a Jesus ti'i a winiqui.\x * \xo 10:28 \xt Mt 19:27; Lc 18:28\x* \v 29 —Tan in wadic te'ex u jajil. Tulacal a jujun tuul u p'ütajoo' u yotoch chen ti'i u tz'ocsicalenoo'o, y ti'i u yadicaloo' u pectzil a Dioso, beloo' u cu c'ümü' ti mas yaab u qui'il a Dios wa'ye' yoc'olcaba. Baalo' ilic mac u p'ütaj u sucu'un, wa u quic, wa u yitz'in, wa u na', wa u tat, wa u mejen, wa u yal, wa u cuuchil chen ti'i ca' u tz'ocsicalenoo' y ti'i u yadicaloo' u pectzil a Dioso, \v 30 beloo' ilic u cu c'ümü' ti mas yaab u qui'il a Dios wa'ye' yoc'olcaba. Bel u ca'a ti joc'ol ti'ijoo' jabix yan ti yaab u yotochoo' ti posado, jabix yan ti yaab cuchi u jeloo' u sucu'un, u jeloo' u quic, u jeloo' u yitz'in, u na', u mejen, u yal, u cuuchil. C'u' betiqui, beloo' ilic u ca'a betabül ti'ijoo' a yaja. Beloo' ilic u ca'a u c'ümoo' a cuxtal a ma' yan q'uin u jobol tu q'uinil a wataca,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:30 \xt 2 Cr 25:9; Sal 19:11; Lc 18:30; Mt 5:11,12; Jn 16:22,23; Hch 14:22; Ro 5:3; 1 Ta 3:3; 2 Ti 3:12; He 12:6; 1 P 4:12-16\x* \v 31 —Yan ti yaab a jabix taanil que'en wa'ye' u men u meyaj. Tu yaamoo' abe'e, yanoo' a beloo' u ca'a ti cuntal pachil tu cuenta a Dioso. Yan ilic ti yaab a pachil que'en wa'ye' a taanil u beel te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:31 \xt Mt 19:30; Mt 20:16; Lc 13:30\x* \s1 A Jesusu, u ca' adaj ti bel u ca'a quimsabül. \p \v 32 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, que'en ti bej u yet'ocoo' u yaj cambal. Tanoo' u beel ich caj Jerusalen. Le'ec a Jesus aj ch'a'beje. Sa'too' u yool u yaj cambal u men tan u ca' beel Jerusalen u men te'i motztzil. Yanoo' ulaac' a que'enoo' tu pach a Jesusu, pero saacoo'. A Jesusu, u ca' püyajoo' u yaj cambal ca' joc'oc tu yaamoo' u chucaan a cristiano ca' xicoo' tu junal etel ala'aji. Caji u yadü' ti'ijoo' c'u' a bel u ca'a ti uchul ti'iji.\x * \xo 10:32 \xt Mt 20:17; Lc 18:31; Mt 13:11; Mr 4:34; Mr 8:31; Mr 9:31; Lc 9:22; Lc 18:31\x* \v 33 —U'ye'ex. Tan ti beel ich caj Jerusalen. Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, bel in ca'a c'ubbul ti'ijoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese,— cu t'an a Jesusu. —Beloo' u cu yadü' in quimil. Le'ec ala'oo'o, beloo' u cu c'ubeen ti'ijoo' a ma' Israele,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 34 —Le'ecoo' a ma' Israele, beloo' u cu p'a'asteen. Beloo' u cu tuubteen. Beloo' u cu jütz'een etel jatz'. Beloo' u cu quimseen. Bel in ca'a ti ca' cuxtal tu yox p'eel q'uin,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:34 \xt Sal 22:6-8; Is 53:3; Mt 27:27; Lc 22:63; Lc 23:11; Jn 19:2\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus ca' tinlacoo' a ca' tuul tu tzeele. \p \v 35 Pues te'i. Le'ec aj Jacob etel aj Juana, u yitz'inoo' u sucu'unoo' u bajil. Zebedeo u c'aba'oo' u tat. C'ochoo' a ca' tuul abe' etel a Jesusu. —Maestro, ti c'ati cuchi ca' a tz'aa' to'on le'ec a c'u' a bel ti ca'a ti c'aate teche,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 36 —¿C'u' a c'ate'ex ca' in tz'aa' te'exe?— cu t'an ti'ijoo'. \v 37 —Tz'a to'on ti chucul ti yanil ti'i ca' tinlaco'on ta tzeel le'ec ti ocoquech ti reyili. Jujun tuulo'on jujun xeelech,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 38 —Ma' a weele'ex c'u' a tane'ex a c'aatiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —¿Jede'ec wa u paatale'ex a c'ümic a yaj a bel in quin c'ümü'ü, jabix cuchi tane'ex a wuq'uic a top yaj a yan ichil in pote a bel in quin wuc'u'u, wa xan jabix cuchi a c'ümique'ex a ocja' ichil a top yaj jabix a bel in quin c'üm'ü?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 39 —Jede'eque,— cu t'anoo' ti'i. —Bele'ex a ca'a a wuc'u' u ba'al in pote wa bele'ex a ca'a a c'ümü' in wocja' jabix ilic a bel in quin c'ümü'ü,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:39 \xt Mt 10:25; Mr 14:36; Jn 15:20; Jn 17:14; Hch 12:2; Col 1:24; Rev 1:9\x* \v 40 —C'u' betiqui, a tintal tin tzeele, ma' inen jaj teni. Le'ec mac a bel u ca'a ti tintal te'i, ac yeeta'an tun,— cu t'an a Jesus ti'i a ca' tuul u yaj cambala.\x * \xo 10:40 \xt Stg 4:3\x* \p \v 41 Pues te'i. Le'ec ca' u yubajoo' c'u' u c'aatajoo' aj Jacob y aj Juana, cajoo' ti tz'iictal a diez tuul u chucaan u yaj cambala.\x * \xo 10:41 \xt Mt 20:24\x* \v 42 Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal tu tzeel. —Inche'exe, a weele'ex. Le'ec boon tuul a ma' Israel a noochoo' u wichil u meyaja, walacoo' u betic u yanil tu yaamoo' a que'en tu c'ü'ü. Le'ecoo' a tz'aboo' u yanil u men u noochiloo'o, top walacoo' u betic u yanil ti tücaa',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 10:42 \xt Lc 22:25\x* \v 43 —Ma' qui' ca' yanac ti baalo' ta yaame'exe. Le'ec mac ta yaame'ex u c'ati ti nooch u wichil u meyaja, yan u yaanticoo' u chucaan etel tulacal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:43 \xt Mr 9:35; Lc 9:48\x* \v 44 —Le'ec mac u c'ati ti top nooch u wichil u meyaj tucaye'il ta yaame'exe, yan u betic u bajil jabix jumpul ma' nooch u wichil u meyaj. Yan u mas aanticoo' tulacal,— cu t'an a Jesusu. \v 45 —Yan u betic jabix ilic a walac in betic inen a yanajeen ti cristianojili. Ma' taleen ti'i ca' aantabüqueni. Taleen ti'i anat. Taleen ti'i ca' in c'ubu' in cuxtal ti'i ca' in sa'altoo' a yaaba,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:45 \xt Jn 13:14; Fil 2:7; He 5:8; Is 53:10; Dn 9:24,26\x* \s1 Sasilcunbi u wich a ch'oopo. \p \v 46 Pues te'i. C'ochi a Jesus ich caj Jerico u yet'ocoo' u yaj cambal. Le'ec ti tanoo' u joc'ol ichil a caja, top yaaboo' a cristiano a tücünacoo' tu pacha. Tina'an ti que'en chi' bej jun tuul a ch'oopo. Aj Bartimeo u c'aba' a winic abe'e. Aj Timeo u c'aba' u tat.\x * \xo 10:46 \xt Mt 20:29; Lc 18:35\x* \v 47 Le'ec ca' u yubaj ti tan u manül te'i a Jesus a tali Nazarete, caji ti t'an ti chich. —Jesus, inchech u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ch'a'a in wotzilil,— cu t'an ti chich.\x * \xo 10:47 \xt Is 11:1; Jer 23:5,6; Ro 1:3; Rev 22:16\x* \v 48 —Top lo'peequech,— cu t'anoo' a pimil cristiano ti'iji. C'u' betiqui, jadi' u pul-ooltaj u yadic ti mas yaab. —Inchech u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ch'a'a in wotzilil,— cu t'an ti chich. \v 49 Wa'laji a Jesusu. U yadaj ca' püybüc a winiqui. —P'ütü a saaquili. Liq'uen. Tan u püyiquech,— cu t'anoo' ti'i a ch'oopo. \v 50 U jan joc'saj u lichpach. Wa'laji ti jomol. Bini etel a Jesusu. \v 51 —¿C'u' a c'ati ca' in bete' tech?— cu t'an a Jesus ti'iji. —Noochil, in c'ati cuchi ca' sasilac in wich,— cu t'an a ch'oop ti'iji. \v 52 —A tz'ocsaj ti patalen in ch'aneseech, mentücü, ch'aneech. Ca' xiquech tuba a c'ati,— cu t'an a Jesus ti'iji. Tu seebal uchi u cha'an. Caji ti beel tu pach a Jesus ti bej.\x * \xo 10:52 \xt Mt 9:22; Is 29:18; Is 32:3; Is 35:5; Is 42:6,7; Is 43:8; Hch 26:18\x* \c 11 \s1 Le'ec biqui ti oqui a Jesus ich caj Jerusalen. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti nütz'ünacoo' ti a caj Jerusalene, c'ochoo' ti a caj Betfage a caj Betania a que'en tuwich a witz u c'aba' Olivos. Le'ec a Jesusu, u c'ati u tücaa'te ca' tuul u yaj cambal ichil a nene' caja.\x * \xo 11:1 \xt Mt 21:1; Lc 19:29; Jn 12:14; Zac 14:4; Mt 24:3; Jn 8:1; Hch 1:12\x* \v 2 —Ca' xique'ex ichil a caj a que'en tiqui taana. Le'ec ti tane'ex to a wocol ichil a caja, bele'ex a ca'a a cüxte a tzimin a tz'itz'i' to c'üxa'an te'i. Ma'ax to mac tinlac tu pach. Piti. Tales wa'ye',— cu t'an ti'i a ca' tuulu. \v 3 —Wa mac ca' u c'aate te'ex c'u' ca'a ti tane'ex a pitiqui, baala' ca' a nuucte'ex: “C'abeet ti'i a Noochtzili. Bel u cu yusq'uinte ti jomol,” que'exac ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:3 \xt Sal 24:1; Hch 10:36; He 1:2; He 2:7-9\x* \p \v 4 Pues te'i. Binoo' a ca' tuulu. U cüxtajoo' a tz'i tzimin a c'üxa'an chi' naj ti bej. U pitajoo'. \v 5 Tu yaamoo' a cristiano a wa'anoo' te'iji, yanoo' u c'aataj ti'i. —¿C'u' ca'a tane'ex a pitic a tz'i' tzimini?— cu t'anoo' ti'i a ca' tuulu. \v 6 U yadajoo' ti'i a jabix ilic a aalbi ti'ijoo' u men a Jesusu, mentücü, u cha'ajoo' ca' u bensoo' a tz'i' tzimini. \v 7 U talesajoo' a tz'i' tzimin etel a Jesusu. U xit'ajoo' u noc' yoc'ol. Tinlaji a Jesus tu pach.\x * \xo 11:7 \xt 1 R 1:33; Zac 9:9\x* \v 8 Yaaboo' a cristianojo, u xit'ajoo' u noc' ti lu'um ti bej. Ulaac'oo'o, u ch'ücajoo' u le' tac a che'e. U tz'ajoo' ti bej.\x * \xo 11:8 \xt Mt 21:8\x* \v 9 Le'ecoo' a cristiano a que'enoo' tu taan a Jesus eteloo' a cristiano a que'enoo' tu pacha, tanoo' u t'an ti chich ti tanoo' u beel. —Ti c'ati Dios ca' u tz'aa' u qui'il u yool u yaj tücaa', le'ec a tan to u yudel.\x * \xo 11:9 \xt Sal 118:26; Is 62:11; Mt 21:9; Mt 23:39; Lc 19:37,38; Jn 12:13\x* \v 10 Le'ec a rey a wataca, cuntal u ca'a ti qui' a cristiano etele. Bel u cu bete' jabix u betaj ti uchben mamaa' le'ec aj rey Davidi. Ade'ex u qui'il a Dioso,— cu t'anoo' a cristiano ti chichi.\x * \xo 11:10 \xt Sal 148:1\x* \p \v 11 Pues te'i. Le'ec ti oqui a Jesus ich caj Jerusalen, oqui ichil u yotoch a Dioso. U laj cha'antaj tulacal a c'u' a yan ichili. Mani tun a q'uini, mentücü, joq'ui te'i. Bini ti posado ich caj Betania u yet'ocoo' u yaj cambal.\x * \xo 11:11 \xt Mt 21:12\x* \s1 Ticsabi jun teec a che' u men a Jesusu. \p \v 12 Pues te'i. Le'ec ti joc'oo' ich caj Betania tu samalili, wi'ij a Jesusu.\x * \xo 11:12 \xt Mt 21:18\x* \v 13 U yilaj a che' higo a que'en ti naacha. Yan tun u le', mentücü, yan cuchi u wich. Bini u yila' wa yan u wich. Le'ec ti c'ochi te'iji, u yilaj ti ma' yan u wich. Jadi' u le' a yana. Ma'ax to c'ochoc u q'uinil u wich a che' higo cuchi.\x * \xo 11:13 \xt Mt 21:19\x* \v 14 —Jumpul ma'ax mac a bel u cu jante a wich,— cu t'an ti'i a che'e. U'yajbi u t'an u menoo' u yaj cambal. \s1 Joc'saboo' a tanoo' u conol ichil u yotoch a Dioso. \p \v 15 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Caji u tooltoo' boon a tanoo' u conol y q'uex te'i. U piquixc'ü'tajoo' u mesajil a tanoo' u jüp' taq'uini. U piquixc'ü'tajoo' ilic u silla a tanoo' u con paloma.\x * \xo 11:15 \xt Mt 21:12; Lc 19:45; Jn 2:14\x* \v 16 Le'ec a yanoo' u cuch a tanoo' u tz'eec u benil ichil u yotoch a Dioso, ma' u cha'ajoo' u manül te'i u men ma' bej ta wichi. \v 17 Caji u ca'ansoo' a cristiano a Jesusu. —Baala' ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso. “Aalbül u ca'a ti le'ec in wotocho, le'ec u cuuchil in c'ajsabeeb u men tulacal a caj yoc'olcaba. C'u' betic inche'exe, tane'ex a betic ti chen u cuuchiloo' aj xuuch' in wotoch,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:17 \xt Is 56:7; Is 60:7; Zac 2:11; Jer 7:11; Os 12:7; Jn 2:16\x* \p \v 18 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yubajoo' c'u' u yadaj a Jesusu. Cajoo' u cüxte biqui ca' u quimes a Jesusu. Saacoo' ti'i a Jesus u men tulacaloo' a cristianojo, sa'too' u yool u yuboo' u t'an a Jesusu.\x * \xo 11:18 \xt Mt 21:45,46; Lc 19:47; Mt 7:28; Mr 1:22; Lc 4:32\x* \v 19 Le'ec ti oqui a q'uini, joq'ui a Jesus ich caj u yet'ocoo' u yaj cambal. \s1 Tiqui tun a che' u men u t'an a Jesusu. \p \v 20 Pues te'i. Ti jatz'ca'a, tanoo' u yusc'al ich caj Jerusalen. Le'ec ti que'enoo' to ti bej, u yilajoo' a che' higo a aalbi ti'i ti ma' tu ca' tz'eec u wich u men a Jesusu. Tiquin tun a che' tac tu can.\x * \xo 11:20 \xt Mt 21:19; Jn 15:6; He 6:8; Jud 12\x* \v 21 C'aji ti'i aj Pedro c'u' u yadaj a Jesus ti'i a che' biq'uin ado'o. —Noochil, ila a che' ado'o. A wadaj a t'an yoc'ol a che' ado'o, y tiqui tun,— cu t'an aj Pedro ti'iji. \v 22 —Tanaque'ex cuchi a tz'ocsic a Dios tu jajil. \v 23 Tan in wadic te'ex u jajil. Uchac yan mac ca' u yadü' ti'i a witz ada'a, ca' joc'sabüc ca' pulbuc ich c'ac'naab. Wa cuchi ma' yan q'uin u tuclic ti wa ma' u yuchulu, chen tan u tuclic ti bel u ca'a ti uchul c'u' u yadaja, bel u ca'a betabül c'u' u yadaja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 11:23 \xt Mt 17:20; Mt 21:21; Lc 17:6\x* \v 24 —U men baalo' ti yan, tan in wadic te'ex. Tulacal a c'u' a tane'ex a c'aatic ti'i a Dioso, tz'ocse'ex ti bele'ex a ca'a a c'ümü', y bele'ex a ca'a a c'ümü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:24 \xt Lc 11:9; Jn 14:13; Jn 15:7; Jn 16:24; Stg 1:5,6\x* \v 25 —Le'ec ti tane'ex a t'an etel a Dioso, wa yan mac a yan u sip'il te'exe, sa'tese'ex ti'i. Ca' a bete'ex ti baalo'o, jede'ec ilic u sa'tesic te'ex a sip'il a Tate'ex a que'en ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:25 \xt Mt 6:14; Col 3:13; Ef 4:32\x* \v 26 —C'u' betiqui, wa ma' ta sa'tesique'ex u sip'il ulaac'a, ma' ilic tu sa'tesabüle'ex a sip'il inche'ex u men a Tate'ex ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:26 \xt Mt 18:35\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus mac u tz'aj u yanili. \p \v 27 Pues te'i. Ca' oqui a Jesus ich caj Jerusalen. Tan u ximbal ichil u yotoch a Dioso, ti c'ochoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui.\x * \xo 11:27 \xt Mt 21:23; Lc 20:1\x* \v 28 —¿C'u' a yanil ca' a bete' a jabix a tan a betiqui? ¿Mac u tz'aj tech a yanil a bete' abe'e?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 29 —Bel in quin c'aate te'ex jun p'eel a t'ana. Wa cuchi ca' a nuucte'ex tene, bel ilic in quin wadü' te'ex mac u tz'aj in yanil tanil in betic c'u' a tan in betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 30 —Le'ec a ocja' u tz'aj aj Juana, ¿ti'i Dios wa, wa ti'i cristiano? Ade'ex ten,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 31 Cajoo' u tzicbalte abe' tu bajiloo'. —Wa ca' ti wadü' wa ti'i Dios a ocja' u tz'aj aj Juana, bel u cu c'aate to'on c'u' ca'a ma' ti tz'ocsaj,— cu t'anoo' tu bajil. \v 32 —Wa ca' ti wadü' wa ti'i a cristianojo, ma' qui',— cu t'anoo' u men saacoo' ti'i u yaabil a cristiano u men tanoo' u tz'ocsic a cristiano ti le'ec aj Juana, tu jajil jun tuul u yadaj u t'an a Dioso.\x * \xo 11:32 \xt Mt 3:5; Mt 14:5; Mr 6:20\x* \v 33 —Ma' ti weel biqui'il u yanil aj Juana,— cu t'anoo' ti'i a Jesus ti uchoo' u nuucu. —Y ma' xan tin wadic te'ex c'u' in yanil in bete' c'u' a walac in betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 11:33 \xt Job 5:13; Sal 9:15; Sal 33:10; Pr 26:4,5; Mt 16:4; 1 Co 3:19\x* \c 12 \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol aj meyaj a c'asoo' u na'ata. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, caji u yadü' a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. —Jun tuul a winiqui, u püc'aj u cuuch u püc'aal. U cotaj. U betaj c'u' aj etel u joc'sic u c'a' u wich a püc'aala. U betaj ilic jun p'eel a rancho a ca'nal ti'i u cününbeeb a püc'aala. U tz'aj ti maanil u cuuch a püc'aala. Yan u tz'abül ti'i tz'etz'eecac u wich ti'i u tool u maanbeeb. Bini u yumil ichil ulaac' a lu'umu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:1 \xt Sal 80:8; Cnt 8:11; Is 5:1; Jer 2:21; Mt 21:33; Lc 20:9\x* \v 2 —Le'ec ti c'ochi u q'uinil u c'ümic tz'eecac u wich u püc'aal le'ec u tool u maanbeebe, u tücaa'taj jun tuul u yaj meyaj eteloo',— cu t'an a Jesusu. \v 3 —C'u' betiqui, u müchajoo' u yaj meyaj u yumil u cuuch a püc'aala. U jütz'ajoo'. Ma'ax c'u' u tz'ajoo' ti'iji. Chen u tz'ajoo' ti'i ca' usc'ac ti baalo',— cu t'an a Jesusu. \v 4 —U ca' tücaa'taj ulaac' jun tuul u yaj meyaj u yumil u cuuch a püc'aala. U yajcuntajoo' ala'i tu pol. U betajoo' a c'as ti'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 5 —Tücaa'bi ulaac' tucaye'. U quimsajoo'. Baalo' ilic a uchi ti'i ulaac'oo'o. Yan u jütz'ajoo'. Yan u quimsajoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:5 \xt 2 Cr 24:14; 2 Cr 36:16; Neh 9:26; Hch 7:52; 1 Ta 2:15; He 11:36\x* \v 6 —Ti'i u yumil a colo, yan to jun tuul ulaac' a bel u cu tücaa'te eteloo' tu yada'. Ala'aji, u mejen. Yajtzil. “Jede'ecoo' u tz'ocsic u yanil in mejen,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:6 \xt Sal 2:7; Mt 1:23; Ro 8:3; Ga 4:4; 1 Jn 4:9; 1 Jn 5:11,12\x* \p \v 7 —Pues te'i. “Le'ec ada' u mejen u yumil u cuuch a püc'aala,” cu t'anoo' aj maan cuuch püc'aal tu bajil. “Co'ne'ex ti quimes ca' p'aatüc to'on u cuuchil a püc'aala,” cu t'anoo' tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:7 \xt Sal 2:8; He 1:2; Hch 4:27\x* \v 8 —U müchajoo'. U quimsajoo'. U pulajoo' pach cot.\x * \xo 12:8 \xt Hch 2:23\x* \v 9 ¿C'u' a bel u ca'a betabül ti'ijoo' u men u yumil u cuuchil a püc'aala? Bel u ca'a ti c'ochol u quimesoo' a tanoo' u maantic u cuuchil a püc'aala. Bel u cu tz'aa' ti'i ulaac' ca' u maante,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol c'u' u betajoo' ti'i u yaj tücaa' a Dioso.\x * \xo 12:9 \xt Hch 28:23-28\x* \v 10 —A xocaje'ex ichil u ju'um a Dios a t'an ada' a bel to in quin wadü' te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —“Le'ec a jun cuul a tunich a ma' u c'atiintajoo' cuchi aj men naja, culaji ilic ti'i u wa'taan a naja.\x * \xo 12:10 \xt Sal 118:22; Mt 21:42; Lc 20:17,18; Ro 9:33; Ef 2:20; 1 P 2:7,8\x* \v 11 Le'ec a Noochtzil u tz'aj ca' culac ti baalo'. Top quich'pan tiqui wich c'u' u betaja.” Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:11 \xt 1 Ti 3:16\x* \p \v 12 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui, u na'tajoo' ti le'ec ilic ala'oo' a tanoo' u tzicbalbül jabix aj maan cuuch püc'aaloo' ichil a mucult'an u yadaj a Jesusu. U c'atiintajoo' cuchi müchü' a Jesusu. C'u' betiqui, saacoo' ti'i u chucaan a cristianojo, mentücü, joc'oo' te'i. Binoo'.\x * \xo 12:12 \xt Mt 21:45,46; Mr 11:18; Jn 7:25,30,44\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus wa qui' ca' u bo'too' a taq'uin a walac u molic a caja. \p \v 13 Pues te'i. Yan jujun tuul tu yaamoo' a fariseo etel a herodiano u c'aba'oo' u na'ata, tücaa'boo' ca' xicoo' etel a Jesusu. U c'atiintajoo' cuchi u cho' a Jesus etel ilic a c'u' a tan u yadiqui.\x * \xo 12:13 \xt Mt 22:15; Lc 20:20\x* \v 14 C'ochoo' etel a Jesusu. —Maestro, ti weel ti walac a wadic a jaja. Ma' ta'ach a tz'eec ti cuenta wa nooch u wichil u meyaj a maca, wa ma'a. Walac a ye'ic u jajil yoc'ol biqui u c'ati a Dioso. ¿Yan wa ti bo'tic a taq'uin a walac u tücaa'tic c'aatbül u men a rey Cesara, wa ma'? \v 15 ¿Qui' wa ca' ti bo'te wa ma' qui'?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. Le'ec a Jesusu, u yeel ti chen tanoo' u cho'. —¿C'u' ca'a tane'ex a yaaltic a wila' wa patalen? Tales ten a taq'uin ti'i ca' in wila',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 16 U talesajoo' a taq'uin jun p'eele. —¿Mac aj ich a que'en tuwichi? ¿Mac ti'i a c'aba' a que'en te'iji?— cu t'an ti'ijoo'. —Le'ec a reye,— cu t'anoo' ti'i. \v 17 —Ca' tz'aa' ti'i a rey le'ec a c'u' a ti'i a reye. Ca' tz'aa' ti'i a Dios le'ec a c'u' a ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Sa'too' u yool tu jajil u men biqui ti nuucboo'. \s1 Le'ec a c'u' u c'aatajoo' yoc'ol ti ca' cuxtal u ca'a a maca. \p \v 18 Pues te'i. C'ochoo' etel a Jesus a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. Ala'oo'o, ma' ta'achoo' u tz'ocsic wa ca' cuxtal u ca'a a quimene. U c'aatajoo' ti'i.\x * \xo 12:18 \xt Mt 22:23; Lc 20:27; Hch 23:8; 1 Co 15:12\x* \v 19 —Maestro, le'ec aj Moisese, baala' u tz'iibtaj to'on: “Le'ec ca' u cüxte u yütan a winic ca' tun quimic ti ma' yan u mejene, le'ec u yitz'in a quimene, yan u yütantic u mu' ca' yanac jun tuulac u mejen jabix u mejen a quimene.” Baalo' u tz'iibtaj to'on aj Moisese,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 12:19 \xt Gn 38:8; Dt 25:5; Rt 4:5\x* \p \v 20 —Pues te'i. Yan siete tuul a winiqui, u yitz'inoo' u bajil. U cüxtaj u yütan a jun tuulu. Quimi ti ma' yanaji u mejen. \v 21 Le'ec u yitz'ini, u yütantaj u mu'. Quimi ilic ti ma' yan u mejen. Baalo' ilic ulaac' u yitz'ini. \v 22 Baalo' ilic a uchi ti'i a siete tuulu. Laj quimoo' ti ma' yanajoo' u mejen. Mas pachili, quimi ilic a nooch'upu,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \p \v 23 —Pues te'i. Le'ec ti ca' cuxlacoo' a quimene, ¿mac tu yaam a siete tuul u yicham a nooch'up abe'e? Tulacal a siete tuulu, u laj ichamtaj ala'aji,— cu t'anoo' a saduceo u c'aba'oo' u na'at ti'i a Jesusu. \v 24 —Ma' toje'ex a t'an u men ma' a weele'ex u t'an a Dioso, ma'ax u muc' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 12:24 \xt Dn 12:2; Os 6:2; 1 Ti 1:7; 2 P 1:19; Lc 1:37; Ro 4:17; Ef 1:19,20; He 11:16\x* \v 25 —Le'ec ca' cuxlac a quimene, ma' tu tz'abül u yütan, ma'ax u yicham. P'aatüloo' u ca'a jabix ilic u yaj xa'num a Dios ti ca'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 12:25 \xt Mt 22:30; Lc 20:35,36; 1 Co 7:29; 1 Co 15:42,49,52; He 12:22,23\x* \p \v 26 —Pues te'i. ¿Uxtun a ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene? A xocaje'ex tuba tz'iiba'an u men aj Moises tuba t'üba'an a pocche' u men a c'aac'a. “Inen u Dios aj Abrahama. Inen u Dios aj Isaaca. Inen u Dios aj Jacobo,” cu t'an a Dios ti'i aj Moisese. Baalo' ti tz'iiba'an te'i,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 12:26 \xt Ex 3:6\x* \v 27 —Ca'ax uchben quimen ala'oo'o, le'ec a Dioso, ma' u Diosil a quimeni. Ala'aji, u Diosil a cuxa'ana, mentücü, yan a ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene. Top ma' toje'ex a t'an yoc'ol abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. \s1 Le'ec ada' a ley a mas nooch u yanil tuwich ulaac'a. \p \v 28 Pues te'i. Naatz'i etel a Jesus jun tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. U yubaj c'u' u yadajoo' a saduceo u c'aba'oo' u na'at ti'i a Jesusu, y biqui ti nuucboo' ti qui' u men a Jesusu. —¿C'u' ti leyil a mas c'abeet tu yaam u chucaan a ley u tz'iibtaj aj Moisese?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 12:28 \xt Mt 22:35\x* \v 29 —Le'ec a ley a mas c'abeete, le'ec ada'a. “Tulacale'ex aj Israele, u'yeene'ex. Le'ec a Noochtzili, le'ec ti Dios. Jun tuul ilic tu bajil a Noochtzili.\x * \xo 12:29 \xt Dt 6:4; Pr 23:26; Lc 10:27\x* \v 30 Yane'ex ti yacuntic a Noochtzili le'ec ti Dios tulacal ti püsüc'al, tulacal ti wool, tulacal ti tucul, y tulacal ti muc'.” Le'ec abe' a ley a mas c'abeete,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 31 —Le'ec u ca' p'eel a leye, le'ec ada'a. “Jabix ilic ti yaj a wu'yi a bajil ta bajili, baalo' ilic ti yan a yacuntic a wet'oc.” Ma' yan a ley a mas c'abeet tuwich abe'e,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 12:31 \xt Lv 19:18; Ro 13:9; 1 Co 13:1; Ga 5:14; Stg 2:8\x* \v 32 —Maestro, qui' a wadaj. Jaj ti jun tuul ilic tu bajil a Noochtzili. Ma' yan ulaac'. Jadi' ala'aji.\x * \xo 12:32 \xt Dt 4:39; Is 45:6,14; Is 46:9; 1 Co 8:4,6\x* \v 33 Yan ti yacuntic ala'i tulacal ti püsüc'al, tulacal ti tucul, y tulacal ti muc'. Yan ilic ti yacuntic ti wet'oc jabix ilic ti yaj ti wu'yi ti bajil tiqui bajil. Mas c'abeet abe' tuwich u tz'abül tulacal a boon u wich a sij-ool ti'i a Dios ca'ax a chuwen sij-oolo,— cu t'an u yaj ca'ansajil u ley aj Moises ti'i a Jesusu.\x * \xo 12:33 \xt 1 S 15:22; Os 6:6; Mi 6:6\x* \v 34 Le'ec a Jesusu, u yubaj ti nuucbi ti qui'. —Ma' top yaab to u beel ti'i ca' c'ümbüquech u men a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji. Pachil abe'e, saacoo' u mas c'aate ti'i a Jesusu.\x * \xo 12:34 \xt Mt 22:46\x* \s1 ¿Mac winiquil u uchben mamaa' a Cristojo? \p \v 35 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ichil u yotoch a Dioso. —Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ¿c'u' ca'a walacoo' u yadic ti le'ec a Cristojo, u mam aj quimen rey Davidi?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:35 \xt Lc 20:41\x* \v 36 —Tz'abi ti'i aj David u men u Püsüc'al a Dios ca' u yadü' ti baala': “Le'ec a Dios a Noochtzili, u yadaj ti'i in Noochil ca' tinlac tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' u men u yanil asto u cho'icoo' a tz'iic ti'iji. P'aatüloo' u ca'a jabix yalam u yoc,” cu t'an u t'an a Dios a tz'iiba'an u men aj Davidi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:36 \xt 2 S 23:2; 2 Ti 3:16; Sal 110:1; 1 Co 15:25; He 1:13\x* \v 37 —“In Noochil,” cu t'an aj David yoc'ol a Cristojo. Wa cuchi jadi' u mam aj David a Cristojo, ¿c'u' ca'a u tzicbaltaj ala'i jabix u Noochil?— cu t'an a Jesusu. Le'ecoo' u yaabil a cristiano a much'a'anoo' te'iji, qui'oo' u yool u yuboo' u t'an a Jesusu.\x * \xo 12:37 \xt Ro 1:3; Ro 9:5\x* \s1 Aalbi u sip'iloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. \p \v 38 Pues te'i. Tan ilic u ca'ansicoo' a cristianojo. —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a cho'bole'ex u men boon u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a qui'oo' tu wich u tz'eec a noc' a chawac ti'i ca' chiclac jabix noochoo' u wichil u meyaj. Top qui'oo' tu xiquin ca' chiitbic chumuc caj jabix noochoo' u wichil u meyaj.\x * \xo 12:38 \xt Mr 4:2; Mt 23:1; Lc 20:46; Lc 11:43\x* \v 39 Top qui'oo' tu wich a tintal taanil, jabix noochoo' u wichil u meyaj ichil a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso. Qui'oo' tu wich u beel ti tintal tuwich u cuuchil a nooch u wichil u meyaj ichil a fiestaja,— cu t'an a Jesusu. \v 40 —Walacoo' u toquic u yotoch ix ma'ichama. Chawacoo' u pach u t'an ti tanoo' u t'an etel a Dioso, chen ti'i ca' ilbicoo' u men a cristiano jabix top qui'oo' ti que'en etel a Dioso. Mas yaj u sip'il ti bel u ca'a tz'abül ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:40 \xt Mt 23:14\x* \s1 Le'ec ada' u sij-ool ix ma'icham a otzili. \p \v 41 Pues te'i. Ichil u yotoch a Dioso, yan u c'ümbeeb a taq'uin a walac u tz'abül ti'i sij-oolo. Ma' naach te'i tinlaji a Jesusu. U yilajoo' a cristiano ti tanoo' u tz'eec a taq'uin ichil u c'ümbeebe. U yilajoo' a ayic'al ti tanoo' u tz'eec ti yaab u sij-ool ichili.\x * \xo 12:41 \xt Lc 21:1; 2 R 12:9\x* \v 42 C'ochi jun tuul otzil ix ma'icham. U sijaj ca' p'eel meen taq'uini. Jabix wal jun p'e centavo u muc' a ca' p'eel meen taq'uin abe'e. \v 43 Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal tu tzeel. —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec a otzil ix ma'icham ado'o, u tz'aj ti mas yaab tuwichoo' tulacal u chucaan a tanoo' u tz'eec a taq'uin ichil u c'ümbeebe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:43 \xt 2 Co 8:12\x* \v 44 —Ala'oo'o, tz'etz'eec ilic u tz'ajoo' ichil u yaabil a yan ti'ijoo'o. C'u' betiqui, ix ch'up ado'o, otzil. U laj tz'aj boon a taq'uin a yan ti'i ti u cuxtal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:44 \xt 1 Jn 3:17\x* \c 13 \s1 A Jesusu, u yadaj u juubul u yotoch a Dioso. \p \v 1 Pues te'i. Tan u joc'ol a Jesus ichil u yotoch a Dioso. —Ila Maestro,— cu t'an jun tuul u yaj cambal ti'i. —Top nucuch u tunichil a naj ada'a. Top quich'pan a naja,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 13:1 \xt Mt 24:1\x* \v 2 —Ichil tulacal a naj ada' a tane'ex a wiliqui, ma'ax jun cuul a tunich a cuntal u ca'a yoc'ol u yet'oc. Laj bel u ca'a yojbol,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 13:2 \xt 1 R 9:7; 2 Cr 7:20; Jer 26:18; Mi 3:12; Lc 19:44\x* \s1 Le'ec ada' u p'is ti watac u q'uinil u jobol. \p \v 3 Pues te'i. Le'ec ti tina'an a Jesus tuwich a witz u c'aba' Olivojo, naatz'oo' aj Pedro, aj Jacob, aj Juan y aj Andres etel. Que'enoo' tu junal. \v 4 —Adü to'on biq'uin to u yoojol u yotoch a Dioso. ¿C'u'i u p'is ti ca' uchuc tulacal abe'e?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 13:4 \xt Dn 12:6; Mt 24:3; Lc 21:7; Jn 21:22\x* \v 5 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a tz'ocsique'ex u tus a ma'ax maca,— cu t'an a Jesus ti caji u nuuctoo'.\x * \xo 13:5 \xt Jer 29:8; Mt 24:5; Lc 21:8; Ef 5:6\x* \v 6 —Yan a watacoo'o. Beloo' u cu tz'aa' u bajil jabixenoo'. “Inen a Cristojo,” cu t'anacoo' ala'oo'. Beloo' u cu tusu' a yaaba,— cu t'an a Jesusu. \v 7 —Bele'ex a ca'a a wu'yi ti tan a noxi' guerraja. Bele'ex a ca'a a wu'yi ti watac ilic ulaac' a noxi' guerraja. Ma' u jac'üle'ex a wool. Yan u yuchul abe'e, pero ma'ax to c'ochoc u q'uinil u jobeeb,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 13:7 \xt Jer 4:27; Jer 5:10\x* \v 8 —Bel u ca'a ti p'isbaj a noxi' caj etel ulaac' a noxi' caja. Bel ilic u ca'a u tz'aa' a p'isbaj jun tuul a rey etel ulaac' a reye,— cu t'an a Jesusu. —Yantal u ca'a a yuc'laj yaab tubajaca. Yantal u ca'a a wi'ijili. Yaaboo' a cristiano a beloo' u cu c'ümü' a c'ac'as c'oja'anil yaab tubajaca,— cu t'an a Jesusu. —Tulacal abe'e, chen u cajeeb a yaj a wataca,— cu t'an. \v 9 Cününte'ex a bajil. Bele'ex a ca'a c'ubbul ti'ijoo' a noochoo' u wichil u meyaj u men tane'ex a tz'ocsiquen. Bele'ex a ca'a jütz'bül etel jatz' ichil a naj tuba walacoo' u much'tal ti wetcaal ti'i u c'ajes a Dioso. Bele'ex a ca'a bensabül tu taan a gobernadoro, y tu taan a rey chen u men tane'ex a tz'ocsiquen. Bele'ex a ca'a a wadü' in t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:9 \xt Mt 10:17; Rev 2:10\x* \v 10 —Le'ec u pectzil a Dioso, yan u yaalbül tulacal tubajac yoc'olcab,— cu t'an.\x * \xo 13:10 \xt Mt 24:14; Ro 10:18\x* \p \v 11 —Pues te'i. Le'ec ti tane'ex a bensabül ti'i ca' ilbic wa yane'ex a sip'il, y le'ec ti tane'ex a c'ubbul ti'ijoo' a noochoo' u wichil u meyaj, ma' a tuclique'ex c'u' a bele'ex a ca'a a wadü'. Le'ec ti tan u c'aatbül a chi'i, ade'ex c'u' a bel u ca'a tz'abül te'ex u men a Dioso. Ma' le'ec inche'ex a bele'ex a ca'a ti nuuc. Le'ec u Püsüc'al a Dios a bel u ca'a ti nuucu,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 13:11 \xt Ex 24:12; Lc 12:11; Hch 2:4; Hch 4:8,31\x* \v 12 —Le'ec a winiqui, bel u cu c'ubu' u yitz'in wa u sucu'un ti'i ca' quimsabüc tin woc'lal. Le'ec ilic u tata, bel u cu c'ubu' u mejen ti'i ca' quimsabüc. Le'ec ilic u mejene, bel u cu tz'aa' ca' quimsabücoo' u na' u tat,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:12 \xt Mi 7:6; Lc 21:16\x* \v 13 —Chen u men tene'exe, bele'ex a ca'a motzinbil u men tulacaloo' a cristianojo. Le'ec mac ca' u muc'yajte a yaj abe' asto tu jobeebe, bel u ca'a sa'albül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:13 \xt Dn 12:12; 2 Ti 4:7,8\x* \s1 Le'ec ada' a yaj u tzicbaltaj aj quimen Daniele. \p \v 14 —Pues te'i. Le'ec mac ca' u xoco' a bel to in quin tz'iibteje, in c'ati cuchi ca' u ch'aa' u tojil,— cu t'an aj Marcoso, le'ec mac u tz'iibtaj ada'a. —Le'ec ti tane'ex a wilic ti que'en a top c'as tuba ma' cuchi que'eni, le'ec a que'en ich cuenta Judeaja, yan u puutz'ul yaam witz,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:14 \xt Mt 24:15; Dn 9:27; Lc 21:21\x* \v 15 —Le'ec a que'en pach naja, ma' qui' u beel ichil u yotoch ti'i u molical a c'u' a ti'iji. Sabeensil u müchbül. Jadi' qui' u puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 16 —Le'ec a que'en ich colo, ma' qui' ma'ax u beel u molo' u noc' u joc'saj ti caji ti meyaj. Jadi' qui' u puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 17 —Yaj ti c'axül u ca'a ti'ijoo' ix ch'up a watac u yal u yet'ocoo' a tanoo' u tz'aj chu' ti a q'uin abe'e, u men ma' tu paataloo' ti puutz'ul,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:17 \xt Lc 23:29\x* \v 18 —C'aate'ex ti'i a Dios yoc'ol ma' a puutz'ule'ex tu q'uinil a ja'ja'ili, ti'i ca' paataque'ex ti puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Le'ec a yaj a yantal u ca'a ti'i a q'uin abe'e, ma'ax jun sut uchuc ti top yaj ti baalo' asto ti yaax betabi a yoc'olcab u men Dios y tac leeb. Ma'ax tu ca' yantal tu pach abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:19 \xt Dt 28:15; Dn 9:26; Dn 12:1; Jl 2:2; Mt 24:21\x* \v 20 —Wa cuchi ma' u tz'eec a Noochtzil ti ma' yaab u q'uinil u yuchul a yaj abe'e, ma'ax cuchi mac ti cristianojil jede'ec u muc'yajtiqui. C'u' betiqui, u ch'a'ajoo' u yotzilil a yeeta'anoo'o, mentücü, u tz'aj ti ma' yaab u q'uinil u yuchul a yaj abe'e,— cu t'an a Jesusu. \p \v 21 —Pues te'i. Ti a q'uin abe'e, wa yan mac ca' u yadü' te'ex ti wa'ye' que'en a Cristo wa tedo' que'ene, ma' a tz'ocsique'ex u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:21 \xt Lc 17:23; Lc 21:8\x* \v 22 —Yanoo' a beloo' u cu yadü' u bajil ti Cristo ala'oo'o, pero chenoo' u tus. Yanoo' a beloo' u cu yadü' ti tücaa'boo' u men a Dioso, pero chenoo' u tus. Beloo' u cu bete' a milagro ti yaab ti'i u p'is ti jajoo' u t'an chen ti'i u cho'icaloo' a cristianojo. Wa cuchi yan biquiji, cho'bol u ca'a cuchi a yeeta'anoo' ilic xan,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 13:22 \xt Ro 8:28-39; 1 P 1:5; 1 Jn 2:19,26,27\x* \v 23 —Cününte'ex a bajil. Ac in wadaj tun te'ex ada' le'ec ti ma'ax to uchuc ti'i ma' a cho'bole'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 13:23 \xt Mt 7:15; Lc 21:8,34; 2 P 3:17\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti ca' uduc a Cristojo. \p \v 24 —Pues te'i. Ti a q'uin abe' ti mani to a top yaj in wadaj ti watac yoc'olcaba, ac'ü'tal u ca'a a q'uini. Cuntal u ca'a ti ma' ca' yan u sac a uju.\x * \xo 13:24 \xt Dn 7:10\x* \v 25 C'axül u ca'a a xülaba. Pecsabül u ca'a u muc' u nu'cul a ca'ana,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Tu q'uinil abe'e, beloo' u cu yileen a yanajeen ti cristianojili. Tan in wudel ich muyal. Top yaab in muc'. Top yaab in yanil ti a q'uin abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:26 \xt Dn 7:13\x* \v 27 —Bel in quin tücaa'too' u yaj xa'num a Dios ti ca'an ca' xicoo' u much'quintoo' a yeeta'anoo' tin wetel. Beloo' u ca'a ti norte. Beloo' u ca'a ti sur\f + \fr 13:27 \ft south\f*, ti joq'ueeb q'uin y ti oqueeb q'uin ti'i u much'quintoo' ala'oo'o. Beloo' u ca'a tulacal tubajac yoc'olcab y ca'an u much'quintoo'. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a chimunu. \p \v 28 Pues te'i. Etel a chimunu, chica'an in t'an yoc'ol c'u' in c'ati ca' a weelte'exe. Walac u jelmel a chimunu, ca' tun joc'oc u c'uuc'. Le'ec ca' a wile'ex ti tan tun u yantal u le'e, a weele'ex ti nütz'a'an a ja'ja'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 29 —Baalo' ilic etel u p'is a tan u ye'ic ti watac u jobeebe. Le'ec ti tane'ex a wilic ti tan u yuchul u p'is abe'e, a weele'ex ti nütz'a'an u jobeeb jabix que'en tun chi' naj,— cu t'an a Jesusu. \v 30 —Tan in wadic te'ex u jajil. Yanoo' a cristiano a cuxa'anoo' ti caac ye'bel u p'is. Yanoo' tu yaamoo' a beloo' u cu yila' u jobeeb,— cu t'an a Jesusu. \v 31 —Le'ec a ca'an etel a yoc'olcaba, bel u ca'a ti jobol. C'u' betiqui, in t'an inene, ma' tu chen jobol ti baalo'. Bel u ca'a ti jajtal,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 13:31 \xt Nm 23:19; Jos 23:14,15; Sal 19:7; Sal 102:26; Sal 119:39; Is 40:8; Zac 1:6; Lc 21:33; 2 Ti 2:13; Tit 1:2\x* \s1 Ma'ax mac u yeel u q'uinil u jobeeb. \p \v 32 —Pues te'i. Ma'ax mac u yeel biq'uin u c'ochol u q'uinil ma'ax u yorajil in ca' udel. Ma'ax u yaj xa'num a Dios ti ca'ana, ma' u yeeloo' xan. Ma'ax u Mejen a Dioso, ma' u yeel. Jadi' a Tattzil u yeele,— cu t'an a Jesusu. \v 33 —Inen a Noochile'ex. Ma' a weele'ex c'u' ti q'uinil in ca' udel, mentücü, tanaque'ex a cününtic a bajil, y tanaque'ex a t'an etel a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:33 \xt Mt 24:42; Lc 12:40; Ro 13:11\x* \v 34 —Le'ec a c'u' in wadaj to te'exe, c'üs quet etel jun tuul a winic u p'ütaj u yotocho. Que'en ich ulaac' lu'um. Le'ec ti que'en to ichil u yotocho, u tz'ajoo' u yanil a jujun tuul u yaj meyaj ti'i ca' u betoo' u meyaj a tz'aboo' ti'iji. Le'ec a yan u meyaj u cününtic u chi' a naja, aalbi ti'i ca' u cününte ti qui',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:34 \xt Mt 24:45; Mt 25:14\x* \v 35 —Inen jabix a winic abe' u p'ütaj u yotocho, mentücü, cününte'ex a bajil. Ma' a weele'ex biq'uin ti ca' uduquen, wa ti ocq'uin, wa chumuc ac'ü', wa ma'ax to sasac, wa sasaji tun.\x * \xo 13:35 \xt Mt 24:42,44; Rev 3:3\x* \v 36 Uchac chen a wilique'exe, ac udeen tun y in cüxtique'ex ti tane'ex a wüyül,— cu t'an a Jesusu. \v 37 —Le'ec a c'u' a tan in wadic te'exe, tan ilic in wadic ti'i tulacaloo'. Paac'teene'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \c 14 \s1 Tanoo' u tuclic biqui ca' u müchoo' a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Ca' p'e q'uin to u beel ca' c'ochoc u q'uinil a fiesta ti tan u c'ajsabül biq'uin ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' aj Israele. Le'ec ilic u q'uinil a fiesta ti ma' ta'ach u jantabül a pan a yan u levadurajili. Ti ilic a q'uin abe'e, le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, tanoo' u tuclic biqui ca' u müchoo' ich mucul a Jesus ti'i ca' u quimesoo'.\x * \xo 14:1 \xt Mt 26:2; Lc 22:1\x* \v 2 —Ma' qui' u müchbül ti tan to a fiestaja. Sabeensil u liq'uiloo' u tz'iiquil u yaabil a cristianojo,— cu t'anoo' tu bajil. \s1 Toxbi a boc yoc'ol a Jesus u men ix ch'upu. \p \v 3 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, que'en ichil u yotoch aj Simon ichil a tz'i' caj Betaniaja. Biq'uin ado'o, tan u tu'ujtal u büq'uel aj Simon u men a c'oja'anil abe'e. Le'ec ti que'en a Jesus chi' mesa ti janal, c'ochi jun tuul a nooch'upu. U talesaj jun p'eel a tz'i' p'uulu. Betabi etel a tunich u c'aba' alabastro. Tuda'an a p'uul abe' etel a boc a nardo u c'aba' a top co'oj u toolo. U cüchaj a tz'i' p'uulu. U toxaj a boc tu pol a Jesusu.\x * \xo 14:3 \xt Mt 26:6; Lc 7:37; Jn 12:1,3\x* \p \v 4 Pues te'i. Le'ec ti ilbi c'u' u betaj a nooch'upu, yan a tz'iicajoo'. —¿C'u' ca'a najilcunbi a boco? \v 5 Conbi cuchi a boc abe' ti manal tres ciento u tool cuchi. T'oxbi cuchi u tool ti'ijoo' a otzili,— cu t'anoo' tu bajil. Cajoo' u maclant'ante a nooch'upu.\x * \xo 14:5 \xt Mt 18:28; Jn 6:7\x* \v 6 —P'üte'ex. ¿C'u' ca'a tane'ex a yajcuntic u yool a nooch'upu? Top quich'pan c'u' u betaj tene,— cu t'an u yaalbüloo' u men a Jesusu. \v 7 —Que'en a otzil ta yaame'ex tulacal a q'uini. Biq'uin a c'ate'exe, jede'ec u paatale'ex a waanticoo'. C'u' betic inene, ma' tulacal q'uin cuntal in ca'a ta yaame'exe,— cu t'an u yaalbüloo'.\x * \xo 14:7 \xt Dt 15:11; Pr 22:2; Mt 26:11; Mt 25:35; Jn 12:8; 2 Co 9:13\x* \v 8 —Le'ec a nooch'up ada'a, u betaj c'u' a patal u bete'e. Le'ec a boc a toxbi tin woc'olo, paye' toxbi tin woc'ol ti'i in mucbeebal,— cu t'an u yaalbüloo'. \v 9 —Tan in wadic te'ex u jajil. Tulacal tubajac yoc'olcab tuba tan u yaalbül u pectzil a Dioso, bel u ca'a c'ajsabül a qui' u betaj ten a nooch'upu,— cu t'an u yaalbüloo' u men a Jesusu. \s1 Le'ec aj Judasa, u c'üm-ooltaj u tzolo' a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, Judas Iscariote u c'aba'. Ala'aji, jun tuul tu yaam a doce tuuloo' u yaj cambal a Jesusu. Bini ala'i eteloo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Bini te'i ti'i u tzolo' a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:10 \xt Mt 26:14; Jn 13:2,30\x* \v 11 Le'ec ca' u yubajoo' u t'an ala'aji, qui'ajoo' u yool. U tz'ajoo' u t'an ti'i ca' bo'tabüc ala'aji. Caji aj Judas u cüxte biq'uin ti qui' u tzolic a Jesus ti ma' yaaboo' a cristiano tu tzeele.\x * \xo 14:11 \xt Zac 11:12; 1 Ti 6:10\x* \s1 U yada' a janal u betaj ti bel u ca'a quimsabül. \p \v 12 Pues te'i. C'ochi u paye' q'uinil a fiesta ti ma' ta'ach u jantabül a pan a yan u levadurajili. Ti a q'uin abe'e, walac u quimsabül a carnero\f + \fr 14:12 \ft tümünyuc\f* ti'i u c'ajsabeebal ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' uchi. —¿Tuba a c'ati ca' xico'on ti utzquinte tech a janal u c'ajsabeeb ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' ti uchben mamaa' uchi?— cu t'anoo' u yaj cambal ti'i a Jesusu.\x * \xo 14:12 \xt Lc 22:7\x* \v 13 —Ca' xique'ex ich caj,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ca' tuul u yaj cambala. —Le'ec ti que'ene'ex te'i, bele'ex a ca'a a c'ümü' jun tuul a winic a tan u c'oochtic jun cuul p'uul ti ja'. Xene'ex tu pach ala'aji,— cu t'an ti'ijoo'. \v 14 —Le'ec tuba u yocol ala'aji, chiite'ex u yumil a naja. “¿Tuba que'en u cuartojil a posado tuba bel in quin jante u janalil a fiesta eteloo' in waj cambal?, cu t'an a maestro tech,” que'exac ti'i u yumil a naja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ca' tuul u yaj cambala.\x * \xo 14:14 \xt Ex 12:6; Lv 23:5\x* \v 15 —Bel u ca'a u yee' te'ex jun p'eel a noxi' cuarto ti u ca' tzaam a naja. Ac yan tun u cuuchil a janal te'iji, y listo tun. Te'i ca' a wutzquinte'ex ti janal,— cu t'an a Jesusu. \p \v 16 Pues te'i. Binoo' a ca' tuul ich caj. U cüxtajoo' jabix ilic a aalboo' ti'iji. U yutzquintajoo' a janala. \v 17 Le'ec ti oqui a ac'ü'ü, c'ochi te'i a Jesus u yet'ocoo' a doce tuul u yaj cambala.\x * \xo 14:17 \xt Mt 26:20; Lc 22:14; Jn 13:21\x* \v 18 Le'ec ti que'enoo' chi' mesa ti janala, u yadaj a Jesusu: —Tan in wadic te'ex u jajil. Jun tuul ta yaame'exe, bel u cu tzoleen. Ala'aji, tan ilic u janal tiqui yaam,— cu t'an a Jesusu. \v 19 Yajajoo' u yool. Jujun tuulil, cajoo' u c'aate ti'i. —¿Inen wa abe'e?— cu t'an a jujun tuul ti'iji. \v 20 —Le'ec mac a tan in tzicbaltiqui, jun tuul ta yaame'ex a doce tuule'ex a tan u comon janal tin wetele. Ala'aji, bel u cu tzoleen,— cu t'an a Jesusu. \v 21 —Bel u ca'a ti uchul ten a yanajeen ti cristianojil jabix ilic ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso. C'u' betiqui, top yaj a bel u cu c'ümü' a winic a bel u cu tzoleene. Mas qui' cuchi ti'i wa ma' yanaji u men a yaj a bel u cu c'ümü'ü,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 14:21 \xt Gn 23:15; Is 53:1-12; Dn 9:26; Zac 13:7; Mt 26:24; Lc 22:22\x* \s1 Tz'abi a janal u c'ajsabeebal a Jesusu. \p \v 22 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u janala, u molaj a waj harina a Jesusu. U c'ajsaj a Dios yoc'ol a waj harinaja. U xet'aj. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal. —Jeda'. Jante'ex. Le'ec ada' in büq'uel ti'i a c'ajsicalene'ex,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 14:22 \xt Mt 26:26; Lc 22:19; 1 Co 11:23\x* \v 23 U molaj jun p'e pote a uc'ulu. Le'ec ca' u c'ajsaj a Dios yoc'olo, u tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal. Tulacaloo' u yaj cambala, u yuc'ajoo' abe'e.\x * \xo 14:23 \xt 1 Co 10:4,16\x* \v 24 —Le'ec in q'uiq'uele, bel u ca'a ti joc'ol ca' quimsabüquen. Etel in quimeebala, bel u ca'a ti yantal u muc' a tumul t'ana. Le'ec a uc'ul ada'a, in q'uiq'uel ti'i a c'ajsicalene'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:24 \xt Ex 24:8; Zac 9:11; 1 Co 11:25; He 9:14\x* \v 25 —Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' tin ca' uq'uic u c'a' a uvaja\f + \fr 14:25 \ft grapes\f*, asto u c'ochol u q'uinil in wuq'uic a tumulben to ichil u cuenta in Tat,— cu t'an a Jesusu. \p \v 26 Pues te'i. Le'ec ti jobi u c'üyic jun p'eel a c'ay ti'i a Dioso, joc'oo' te'i. Binoo' tuwich a witz Olivo.\x * \xo 14:26 \xt Mt 26:30\x* \s1 —Bel a ca'a a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \p \v 27 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesusu. —Etel c'u' a bel in quin c'ümü'ü, tulacale'ex, bele'ex a ca'a a p'üteen. Baalo' ilic ti tz'iiba'an. “Bel in quin yajcunte u yaj cananil a carnerojo\f + \fr 14:27 \ft tümünyuc\f*. Le'ecoo' a carnerojo\f + \fr 14:27 \ft tümünyuc\f*, beloo' u ca'a ti weequel,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:27 \xt Mt 26:31; Lc 22:31,32; Jn 16:31,32; 1 Ti 4:16; Is 53:2-10; Dn 9:26; Zac 13:7\x* \v 28 —Le'ec ca' cuxlaquen tucaye'ili, c'ochol in ca'a payanbej ta wiche'ex cuenta Galilea,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 14:28 \xt Mt 16:21; Mt 26:32; Mt 28:7,10-16; Mr 16:7; Jn 21:1; 1 Co 15:4-6\x* \v 29 —Ca'ax u p'üteechoo' tulacaloo' u men c'u' a bel a ca'a a c'ümü'ü, inene, ma' yan q'uin in p'ütiquech,— cu t'an aj Pedro ti uchi u nuuc.\x * \xo 14:29 \xt Mt 26:33,34; Lc 22:33,34; Jn 13:37,38\x* \v 30 —Tan in wadic tech u jajil. Ti'i ilic a ac'ü' ada' ti ma'ax to uchuc u yawat aj t'el ca' sutu, ac ox sut tun a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an a Jesus ti'i aj Pedrojo. \v 31 —Ca'ax in wetquimilech, ma' tin wadic wa ma' in weel a wich,— cu t'an aj Pedro tulacal u yool u püsüc'al ti'i a Jesusu. Baalo' ilic u laj adajoo' u chucaan u yaj cambal a Jesusu. \s1 A Jesusu, tan u c'ajsic a Dios ti que'en ich Getsemani. \p \v 32 Pues te'i. Bini a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal ichil jun p'eel cuuchil u c'aba' Getsemani. —Tinlene'ex wa'ye'. Bel in ca'a ti t'an etel a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:32 \xt Mt 26:36; Lc 22:39; Jn 18:1; He 5:7\x* \v 33 U bensaj aj Pedro, aj Jacob, y aj Juan tu pacha. Caji ti yajtal u yool tu jajil. Caji u yubi u yajil a yaj a watac yoc'olo. \v 34 —Tin wu'yic inene, jabix watac in quimil u men u yajil in wool. Wa'ye' a cuntale'ex. P'ixa'anaque'ex a wich,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ox tuulu.\x * \xo 14:34 \xt Jn 12:27\x* \v 35 Ca' bini mas tz'etz'eec tucaye'. Xonlaji ti lu'um. Caji u c'aate ti'i a Tattzil wa yan biqui ca' tz'abüc ti'i ti ma' u c'ümic a yaj a watac yoc'olo. \v 36 —Tat, jede'ec u laj paatal a betic tulacal a c'u' taca. Tz'a ten ti ma' tin c'ümic a yaj a wataca. C'u' betiqui, mas toj a betic a jabix ilic a c'ati incheche, ma' chen le'ec a jabix in c'ati ineni,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili.\x * \xo 14:36 \xt Ro 8:15; Ga 4:6; He 5:7; Jn 5:10; Jn 6:38\x* \v 37 Ca' usc'aji a Jesus eteloo' u yaj cambal a ox tuulu. Ca' u yilaja, tanoo' u wüyül. —Simon, ¿tan wa a wüyül? ¿Ma' wa tu paatal a p'ixtal ma'ax jun p'e hora?— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \v 38 —P'ixa'anaque'ex a wich. C'aate'ex ti'i a Dios ti'i ma' u yemsabüle'ex a wool a bete'ex a c'asa. Yane'ex a wool a bete'ex cuchi, pero ma' yane'ex a muc',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:38 \xt Ro 7:23; Ga 5:17\x* \v 39 Ca' bini tucaye' a Jesusu. Ca' uchi u t'an etel a Tattzili. Quet ilic u yadaj ti'i jabix ilic u paye' adaj ti'iji. \v 40 Ca' usc'aji tucaye'il a Jesus eteloo' u yaj cambal a ox tuulu. Ca' u yilaja, tanoo' u wüyül tucaye'il. Top qui'oo' u yemel u wüyül. Ma' u yeeloo' biqui ca' u nuuctoo' a Jesusu. \v 41 A Jesusu, ca' bini tucaye'il. Ca' usc'aji tu yox sut eteloo' u yaj cambal. —¿C'u' ca'a tane'ex to a wüyül, tane'ex to a jedel? Chucul tun. U'ye'ex. Inene, yanajeen ti cristianojil. Aleebe c'ochi u yorajil in c'ubbul ti'ijoo' a yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:41 \xt Jn 13:1\x* \v 42 —Liq'uene'ex. Co'ne'ex ti c'ümoo'. Ile'ex, watac a mac a bel u cu c'ubeen ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:42 \xt Mt 26:46; Jn 18:1,2\x* \s1 Müchbi a Jesusu. \p \v 43 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti udi aj Judasa. Le'ec ala'aji, jun tuul tu yaamoo' a doce tuul u yaj cambal a Jesusu. U yetc'ocholoo', jun muuch' ti cristiano. Yan a yanoo' u maasca' y a yanoo' u che' tu c'ü'. Tücaa'boo' u menoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui.\x * \xo 14:43 \xt Mt 26:47; Lc 22:47; Jn 18:3\x* \v 44 Le'ec ti ma'ax to c'ochocoo'o, aalbi ti'ijoo' u men aj Judas biqui ca' u na'too' maqui a Jesusu. —Le'ec mac a ca' in wutzinte ti tan in dioostiqui, le'ec ala'i a winic a c'ate'exe. Müche'ex. Ma' a cha'ique'ex u beel. Bense'ex ala'i ta pache'ex,— cu t'an aj Judasa. \v 45 Tu seebal c'ochi aj Judas etel a Jesusu. —Maestro,— cu t'an ti'i a Jesusu. U yutzintaj.\x * \xo 14:45 \xt Mt 23:10; Jn 20:16; 2 S 20:9\x* \v 46 Müchbi a Jesus u menoo' a cristianojo. \p \v 47 Pues te'i. Jun tuul tu yaamoo' u yaj cambal a Jesus a wa'anoo' te'iji, u joc'saj u maasca'. U jan ch'üctaj u yaj meyaj a winic a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ch'ücbi tu xiquin. \v 48 —¿Tale'ex wa a mücheen etel maasca' y etel che' jabixen cuchi jun tuul aj xuuch'u?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a c'ochoo' to.\x * \xo 14:48 \xt Mt 26:55; Lc 22:52\x* \v 49 —Sansamal que'enen in ca'ansoo' a cristiano ichil u yotoch a Dioso, y ma' a müchajene'ex te'i,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —C'u' betiqui, yan a betique'ex tulacal a c'u' a tane'ex a betic aleebe ti'i ca' jajac u t'an a Dios a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:49 \xt Sal 22:6; Is 53:7; Dn 9:26; Lc 22:37; Lc 24:44\x* \v 50 p'ütbi a Jesus u menoo' u yaj cambala. Puutz'oo'.\x * \xo 14:50 \xt Job 19:13,14; Sal 38:11; Sal 88:8; Jn 16:32\x* \s1 Puutz'i jun tuul ch'ajom. \p \v 51 Pues te'i. Jun tuul a ch'ajomo, caji ti beel tu pach a Jesusu. Jadi' jun tziil a süc noc' a que'en yoc'ol a ch'ajom abe'e. Le'ecoo' ilic mac u müchaj a Jesusu, u yaaltajoo' ilic u müchü' a ch'ajomo. \v 52 Ala'aji, u p'ütaj a süc noc' a que'en yoc'olo. Joq'ui ti alca'. Ma' noc' ti puutz'i. \s1 Bensabi a Jesus tu taanoo' a noochoo' u wichil u meyaj. \p \v 53 Pues te'i. Le'ecoo' a mac u müchaj a Jesusu, u bensajoo' etel a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Te'i ilic much'a'anoo' tulacaloo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' a nucuch winic eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese.\x * \xo 14:53 \xt Mt 26:67; Lc 22:54; Jn 18:13\x* \p \v 54 Pues te'i. Le'ec ti binoo' te'iji, naach tücünac aj Pedro tu pachoo'. Oqui ilic tac ichil u cotil u yotoch aj mansaj t'an abe' a mas nooch u wichil u meyaja. Tinlaji tu yaamoo' a soldadojo. Tan u q'uiich chi' c'aac'. \p \v 55 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winic a much'a'anoo' te'iji, u yaaltajoo' u cüxte mac ca' u tzolo' a Jesus ti'i ca' quimsabüc. C'u' betiqui, ma' u cüxtajoo' a jabix u c'atoo'o.\x * \xo 14:55 \xt Mt 26:59; Dn 6:4\x* \v 56 Ca'ax yaaboo' a c'ochoo' ti tusu, ma' yan tu yaamoo' a quetoo' u t'ana.\x * \xo 14:56 \xt Sal 35:11\x* \v 57 Yanoo' a wa'lajoo' ti tus yoc'ol a Jesusu. \v 58 —“Bel in quin jobes u yotoch a Dios a betabi u men cristianojo. Ich ox p'e q'uin bel in quin bete' ulaac' le'ec a ma' betaja'an u men cristianoji,” cu t'an a winic ada'a,— cu t'anoo'. —Ino'ono, ti wu'yaj c'a' u yadaj abe'e,— cu t'anoo' ala'oo'.\x * \xo 14:58 \xt Mr 15:29; Jn 2:19\x* \v 59 Ca'ax baalo' u yadajoo'o, ma' quetoo' u t'an yoc'ol a Jesusu. \p \v 60 Pues te'i. Le'ec a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, wa'laji chumuquil. —¿C'u' ca'a ma' tan a nuuctic mac tan u tzoliquech? ¿C'u' abe' a tan u yaalbül ta woc'olo?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 14:60 \xt Mt 26:62\x* \v 61 Ma'ax c'u' u yadaj a Jesusu. Ma' u nuuctajoo'i. Aj mansaj t'an abe'e, u ca' c'aataj ti'i a Jesusu. —¿Inchech wa u yaj Sa'alil a cristianojo, u Mejenech a mac a top qui' ti ca'ana?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 14:61 \xt Is 53:7; 1 P 2:23; Mt 26:63\x* \v 62 —Inen,— cu t'an a Jesusu. —Bele'ex a ca'a a wileen a yanajeen ti cristianojil ti tina'anen tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' a Dios a yaab u muc'u. Bele'ex ilic a ca'a a wila' ti tan in wemel etel a muyala,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:62 \xt Mt 24:30; Mt 26:64; Lc 22:69; Hch 1:11\x* \v 63 Le'ec ca' u yubaj abe' a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u tzilaj u noc'. —¿C'u' aj beel ulaac' aj tzolo? \v 64 A wu'yaje'ex ilic ti tan u maclant'an a Jesusu,— cu t'an ti'ijoo'. —¿Biqui'ile'ex a tucul yoc'ol a t'an u yadaja?— cu t'an ti'ijoo'. —Top nooch u sip'il. Qui' ca' quimsabüc,— cu t'anoo' ti'i ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 14:64 \xt Lv 24:16; 1 R 21:9,13; Hch 6:13\x* \v 65 Tu yaamoo' a que'enoo' te'iji, yan a cajoo' u tuubte u wich a Jesusu. U tepajoo' u wich a Jesus etel noc'. Moch'a'anoo' u c'ü' ca' u pa'loxtajoo'. —Na'te maqui u jütz'ajech,— cu t'anoo' ti'i. Ca' c'ubbi ti'ijoo' a soldadojo. U jütz'ajoo' a Jesus ti tanoo' u ca' müchic ala'aji.\x * \xo 14:65 \xt Is 50:6; Is 53:3\x* \s1 —Ma' in weel u wich a Jesusu,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 66 Pues te'i. Tina'an ti que'en aj Pedro pach naj ich cot. Jun tuul ix meyaj ti'i a winic a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, mani te'i.\x * \xo 14:66 \xt Mt 26:58,69; Lc 22:55\x* \v 67 U yilaj aj Pedro ti tan u q'uiich chi' c'aac'. U cha'antaj aj Pedrojo. —Inchech ilic u yaj cambal a Jesus a tali caj Nazaret,— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \v 68 U yadaj ti ma' le'equi. —Ma' in weel c'u' a tan a wadiqui, ma'ax tan in ch'a'ic u tojil a t'an,— cu t'an aj Pedro ti'iji. Joq'ui te'i aj Pedrojo. Bini tuba que'en u chi' a coto. Uchi u yawat aj t'ele. \v 69 Ilbi u men ix meyaja. Caji tzolbol ti'ijoo' a que'en te'iji. —Inchech jun tuul u yet'oc a Jesusu,— cu t'an ti'i.\x * \xo 14:69 \xt Mt 26:71; Lc 22:58\x* \v 70 Aj Pedrojo, u ca' adaj ti ma' u yeel a Jesusu. Sansamijac tu pach abe'e, ca' chiitbi aj Pedro u menoo' a que'en te'iji. —Tu jajil inchech jun tuul u yet'oc ala'aji, u men aj Galileajilech ilic,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 14:70 \xt Mt 26:73; Hch 2:7\x* \v 71 —U yeel a Dios ti jaj in t'an ti ma'ax jun sut ti c'aj-oolte ti bajil etel a winic abe' a tane'ex a wadiqui,— cu t'an aj Pedro ti'ijoo'o.\x * \xo 14:71 \xt Pr 29:25; 1 Co 10:12; 2 Co 7:10\x* \v 72 Tu seebal uchi u yawat u ca' sut aj t'ele. C'aji ti'i aj Pedro u t'an a Jesus u yadaj ti ma'ax to müchbüc. —Le'ec ti ma'ax to uchuc u yawat u ca' sut aj t'ele, ac ox sut tun a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an a Jesus ti'iji. Le'ec ti c'aji ti'i abe'e, uchi u yoc'ol. \c 15 \s1 C'ochesabi a Jesus tu taan aj Pilatojo. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti sasajiji, much'lajoo' tu seebal u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winic eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Le'ecoo' u chucaan a walacoo' u much'tal eteloo' ala'oo'o, much'lajoo' ilic xan. U tzicbaltajoo' c'u' a ca' u betoo' etel a Jesusu. U c'üxajoo' a Jesusu. U bensajoo' etel aj gobernador Pilatojo. U c'ubajoo' ti'i.\x * \xo 15:1 \xt Sal 2:2; Mt 21:38; Mt 27:1; Lc 22:66; Lc 23:1; Jn 18:28; Hch 3:13; Hch 4:26\x* \v 2 —¿Inchech wa u reyoo' aj Israele?— cu t'an aj Pilato ti'iji. —Inen,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 15:2 \xt Mt 27:11; 1 Ti 6:13\x* \v 3 Yaab biqui ti tzolbi a Jesus u menoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso.\x * \xo 15:3 \xt 1 P 2:23\x* \v 4 —¿Ma' wa bel a ca'a a nuuctoo'? U'yi boon a tanoo' u tzolic ta woc'olo,— cu t'an aj Pilato ti'i a Jesusu.\x * \xo 15:4 \xt Mt 27:13\x* \v 5 Ma' u ca' nuuctaj a ma'ax c'u'i a Jesusu. Sa'ti u yool aj Pilato u men abe'e.\x * \xo 15:5 \xt Is 53:7; Jn 19:9\x* \s1 U yadaj ca' quimsabüc a Jesusu. \p \v 6 Pues te'i. Le'ec ti tan a fiesta abe'e, suc aj Pilato u cha'ic ti'ijoo' a cristiano jun tuul ca' joc'oc ti presojil. Walac u cha'ic mac a ca' u c'aatoo' a cristiano ca' joc'oco.\x * \xo 15:6 \xt Mt 27:15; Lc 23:17; Jn 18:39\x* \v 7 Aj Barrabas u c'aba' a jun tuul a que'en ti presojil eteloo' u chucaan a boon tuul u yaaltajoo' u joq'ues a gobiernojo. Ala'aji, u quimsaj a mac ti tanoo' u yaaltic u joq'ues a gobiernojo. \p \v 8 Pues te'i. C'ochoo' a cristiano etel aj Pilatojo. Cajoo' u c'aate ti'i ca' u bete' a jabix ilic ti suc u bete' ti'i a jun p'eel a q'uin abe'e. \v 9 —¿Ma' wa qui' ta wiche'ex ca' in cha'e'ex a reyile'ex aj Israele'exe?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo' a cristianojo. \v 10 U yeel ti chen u men u xüc-ooliloo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u c'ubajoo' a Jesus ti'iji.\x * \xo 15:10 \xt Hch 7:9,51; 1 Jn 3:12\x* \v 11 Le'ecoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u choct'antajoo' a cristiano ca' cha'büc aj Barrabas u men aj Pilatojo, y ma' le'ec a Jesus jabix u c'ati aj Pilatojo.\x * \xo 15:11 \xt Mt 27:20; Hch 3:14\x* \v 12 —¿C'u' a c'ate'ex ca' in bete' etel a mac a walaque'ex a chiitic jabix a reye'ex aj Israele'exe?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o.\x * \xo 15:12 \xt Jer 23:5,6; Mi 5:2\x* \v 13 —Adü ca' tz'abüc tuwich cruz,— cu t'anoo' a cristiano ti'i tucaye'il. \v 14 —¿C'u' aj yoc'lal? ¿C'u' ti sip'ilil u betaj?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o. —Adü ca' tz'abüc tuwich cruz,— cu t'anoo' ti chich yaab sut. \v 15 Aj Pilatojo, u c'ati cuchi u jetz'cuntoo' u yool a cristianojo, mentücü, u cha'aj aj Barrabas ti'ijoo'o. U tz'aj ca' jütz'büc a Jesus etel jatz' ca' tun u c'ubaj ti'i ca' quimsabüc tuwich cruz.\x * \xo 15:15 \xt Pr 29:25\x* \p \v 16 Pues te'i. Le'ecoo' a soldadojo, u yocsajoo' a Jesus yotoch caj. U much'quintajoo' u chucaan a soldado tuba que'en a Jesusu. \v 17 U tz'ajoo' a noc' a jabix u color ix yames yoc'ol a Jesusu, ca' ilbic jabix rey ala'aji. U copajoo' a q'ui'ixi, ca' p'aatüc jabix corona. U tz'ajoo' tu pol a Jesusu. \v 18 Cajoo' u yadü' ti'i a Jesusu: —Inchech u reyoo' aj Israele. Qui'ac a wool,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 19 U jütz'ajoo' a Jesus tu pol etel a bequech che'e. U tuubtajoo' a Jesusu. Xonlajoo' tu taan jabix cuchi tanoo' u tz'ocsic u yanil a Jesusu. \v 20 Le'ec ti jobi u p'a'asticoo'o, u joc'sajoo' a noc' u tz'ajoo' yoc'olo. U ca' tz'ajoo' u noc' a ti'i iliqui. U bensajoo' a Jesus ti'i u tz'eecaloo' tuwich cruz. \s1 Tz'abi a Jesus tuwich cruz. \p \v 21 Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, aj Simon u c'aba'. Aj Alejandro y aj Rufo u c'aba'oo' u mejen. Cirene u c'aba' u caal aj Simono. Joq'ui to ich aldea. C'ümbi ti bej tuba tan u bensabül a Jesusu. Müchbi u menoo' a soldadojo. Tz'abi ti'i ca' u c'oochte u cruz a Jesusu.\x * \xo 15:21 \xt Mt 27:32; Lc 23:26; Ro 16:13\x* \p \v 22 Pues te'i. Le'ecoo' a soldadojo, u bensajoo' a Jesus ichil jun p'eel cuuchil Golgota u c'aba'. U pol quimen u nu'cul a t'an abe'e.\x * \xo 15:22 \xt Jn 19:17; Hch 7:58; He 13:12\x* \v 23 U tz'ajoo' cuchi ti'i ca' u yuc'u' a vino a xaaba'an etel u c'a' a pocche' u c'aba' mirra ti'i ma' top u yubic a yaja. C'u' betiqui, ma' u yuc'aji.\x * \xo 15:23 \xt Sal 69:21\x* \v 24 U tz'ajoo' a Jesus tuwich cruz. U tz'ajoo' a bul a soldado ti'i ca' u t'oxoo' u noc' a Jesus tu bajiloo'o.\x * \xo 15:24 \xt Sal 22:18; Mt 27:35,36; Lc 23:34; Jn 19:23,24\x* \v 25 A las nueve ti jatz'ca', tz'abi a Jesus tuwich u cruzil u menoo'o.\x * \xo 15:25 \xt Mt 27:45; Lc 23:44; Jn 19:14\x* \v 26 —U reyoo' aj Israel,— cu t'an a t'an a tz'iiba'an yoc'ol a Jesus tuba tz'iiba'an cuchi u sip'il.\x * \xo 15:26 \xt Dt 23:5; Sal 76:10; Pr 21:1; Is 10:7; Is 46:10; Mt 27:37\x* \p \v 27 Pues te'i. Tz'aboo' ilic ca' tuul aj xuuch' tuwich cruz. Jujun tuul tuwich u cruzil jujun xeel a Jesusu. \v 28 Baalo' ti jajaji u t'an a Dios tuba tz'iiba'an ti bel u ca'a xocbol tu yaamoo' a yan u sip'il jabix cuchi yan ilic u sip'il ala'aji.\x * \xo 15:28 \xt Is 53:12; Lc 22:37\x* \p \v 29 Pues te'i. Le'ec a tanoo' u manül te'iji, u yuuc'tajoo' u pol ti tanoo' u p'a'astic a Jesusu. —Le'ec acana' a tan a cüxtiqui. Wa jede'ec u paatal a yojic u yotoch a Dios y a ca' wa'cuntic ich ox p'e q'uini,\x * \xo 15:29 \xt Sal 22:7; Sal 35:15,16; Mt 9:24; Lc 16:14\x* \v 30 sa'alte a bajil. Joq'uen tuwich a cruzu,— cu t'anoo' ti tanoo' u p'a'as.\x * \xo 15:30 \xt Mr 14:58; Jn 2:19\x* \p \v 31 Pues te'i. Tanoo' ilic u p'a'astic a Jesus u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. —Ca wilic. U sa'altaj ulaac'oo' a maca, pero ma' patal u sa'alte u bajil,— cu t'anoo' tu bajil. \v 32 —Wa cuchi le'ec, u yaj Sa'alil a cristianojo, wa cuchi le'ec, ti rey ino'on aj Israelo'ono, jede'ec cuchi u joc'ol tuwich a cruzu. Ti baalo'o, jede'ec cuchi ti wiliqui. Jede'ec ilic cuchi ti tz'ocsiqui,— cu t'anoo' tu bajil. P'a'asbi ilic a Jesus u menoo' a que'enoo' tuwich u cruz tu tzeele.\x * \xo 15:32 \xt Mt 27:44; Lc 23:39; He 12:3; 1 P 2:23\x* \s1 Quimi a Jesusu. \p \v 33 Pues te'i. Jabix wal chuunq'uin ac'ü'aji a yoc'olcab asto ti jabix wal a las tres ti ocq'uini.\x * \xo 15:33 \xt Lc 23:44\x* \v 34 Jabix a las tres ti ocq'uini, uchi u t'an ti chich a Jesusu. —¿Eloi, Eloi, lama sabactani?— cu t'an a Jesusu. —In Dios, in Dios, ¿c'u' ca'a a p'ütiquen?— cu t'an a t'an abe'e.\x * \xo 15:34 \xt Sal 22:1; Mt 27:46; He 5:7\x* \p \v 35 Pues te'i. Yan a wa'anoo' te'iji. U yubajoo' c'u' u yadaj a Jesusu. —U'ye'ex. Tan u püyic aj quimen Eliasa,— cu t'anoo' tu bajil. \v 36 Jun tuul tu yaamoo'o, joq'ui ti alca. U molaj jun p'eel ba'al jabix tümünü. U tzümaj ichil a vino a top ema'an u toolo. U tz'aj tu ni' a bequech che'e. U tz'aj tu chi' a Jesus ca' u yuc'u'. —Pa'te ti wilic wa ca' uduc aj Elias u joq'ues tuwich a cruzu,— cu t'an ala'aji.\x * \xo 15:36 \xt Mt 27:48; Jn 19:29; Sal 69:21\x* \v 37 Uchi u t'an ti chich a Jesusu. Quimi.\x * \xo 15:37 \xt Mt 27:50; Lc 23:46; Jn 19:30\x* \v 38 Tzili a noc' a xit'a'an ti'i u colocche'il a ichil u yotoch a Dioso. Caji u tziilil yoc'ol tac yalam. P'aati ca' xeet.\x * \xo 15:38 \xt Ex 26:31; Ex 40:20,21; 2 Cr 3:14; Mt 27:51-53; Lc 23:45; He 4:14-16; He 6:19; He 9:3-12; He 10:19\x* \p \v 39 Pues te'i. Le'ec u noochiloo' a soldadojo, wa'an ti que'en tu taan a Jesusu. Le'ec ca' u yilaj biqui ti quimiji, u yadaj: —Tu jajil le'ec a winic ada'a, u Mejen Dios,— cu t'an.\x * \xo 15:39 \xt Dt 32:31; Mt 27:54\x* \p \v 40 Pues te'i. Que'enoo' ilic ix ch'up te'i a tanoo' u cha'antic a Jesus ti naacha. Tu yaamoo' ala'oo' que'en ixna' Maria Magdalena u yet'oc ixna' Maria le'ec u na'oo' aj Jacob a ma' yaab u jaab etel aj Joseje. Que'en ilic te'i ixna' Salome.\x * \xo 15:40 \xt Sal 38:11; Mt 27:55,56; Lc 23:49; Jn 19:26,27; Sal 38:11\x* \v 41 Le'ec ti que'en to a Jesus ich cuenta Galileaja, tücünacoo' ix ch'up abe' tu pacha. Walacoo' u yaantic. Tanoo' ilic u cha'antic a Jesus ti naach ulaac'oo' ix ch'up u yetc'ocholoo' a Jesus ti bini ich caj Jerusalen.\x * \xo 15:41 \xt Lc 8:2\x* \s1 Mucbi a Jesusu. \p \v 42 Pues te'i. Le'ec a q'uin ti quimsabi a Jesusu, u q'uinil u yutzquinbil tulacal a c'u'ac tac ti'i u q'uinil jedel, u men samalac yan u q'uinil a jedele. Watac u yocol a q'uini,\x * \xo 15:42 \xt Jn 19:38\x* \v 43 ti bini etel aj Pilato jun tuul u c'aate u büq'uel a Jesus ca' tz'abüc ti'i ti'i ca' u mucu'. Le'ec a chichaji u yool u c'aate ti baalo', le'ec aj Jose a tala'an ich caj Arimatea. Ala'aji, jun tuul tu yaamoo' a nucuch winiqui. Top walac u tz'ocsabül u yanil aj Joseje. Tan ilic u paac'tic u c'ochol u q'uinil u tücaa' a Dioso.\x * \xo 15:43 \xt Sal 25:2; Sal 27:14; Is 8:16; Lm 3:25,26; Lc 2:25\x* \v 44 Sa'ti u yool aj Pilato ca' u yubaj ti ac quimi tun a Jesusu, u men top jomol. U püyaj u noochiloo' a soldadojo. U c'aataj ti'i wa quimi tun a Jesusu. \v 45 Le'ec ca' u yubaj etel u noochiloo' a soldado ti quimi tun a Jesusu, u yadaj ca' cha'büc u büq'uel ti'i aj Joseje. \v 46 Aj Joseje, u q'uexaj a süc noc' a top quich'pana. U yemsaj u büq'uel a Jesusu. U bülaj etel a süc noc' abe'e. Yan a tunich te'i tuba paanbi a tz'i' cuarto ichil ti'i u cuuchil u mucbeeb a quimene. U coyquintaj a Jesus te'iji. U c'oc'lesaj a tunich tu chi' ti'i u c'ülbeeb.\x * \xo 15:46 \xt Is 53:9\x* \v 47 Ilbi tuba mucbi u men ixna' Maria Magdalena u yet'oc ixna' Maria le'ec u na' ulaac' aj Joseje. \c 16 \s1 Le'ec ada' biqui ti ca' cuxlaji a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Mani tun u q'uinil a jedele. Le'ec ixna' Maria Magdalena u yet'ocoo' ixna' Maria le'ec u na' aj Jacob etel ixna' Salomeje, u q'uexajoo' a boc ti'i u beeloo' u tz'aa' yoc'ol a Jesusu.\x * \xo 16:1 \xt Mt 28:1; Lc 23:56\x* \v 2 Sasaji tun ti qui' ti Domingo ti binoo' tuba mucbi a Jesusu.\x * \xo 16:2 \xt Mt 28:1; Lc 24:1; Jn 20:1\x* \v 3 Tanoo' u c'aatic tu bajil mac ca' u joq'ues a tunich tu chi' tuba mucbi a Jesusu. \v 4 Ca' u yilaja, ac c'oc'lesaja'an a noxi' tunich abe'e. \v 5 Ocoo' ichil a cuarto a paana'an ich tunich tuba mucbi a Jesusu. U yilajoo' a ch'ajom tina'an tu yaj toj tu yaj seeb c'ü'. Süc y chawac u noc'. Sa'too' u yool.\x * \xo 16:5 \xt Lc 24:3; Jn 20:8\x* \v 6 —Ma' u jac'üle'ex a wool,— cu t'an a ch'ajom ti'ijoo'o. —Tane'ex a cüxtic a Jesus a ch'iji ich caj Nazaret. Quimsabi ala'i tuwich cruz. Ca' cuxlaji. Ma' wa'ye' que'eni,— cu t'an a ch'ajom ti'ijoo'o. —Ile'ex tuba coyquinbi\x * \xo 16:6 \xt Mt 28:5; Mr 10:34; Jn 2:19; 1 Co 15:3-7\x* \v 7 ca' tun xique'ex a wadü' ti'i aj Pedro u yet'ocoo' u chucaan u yaj cambal a Jesus ti bel u ca'a a Jesus taaniloo' ich cuenta Galilea. “Te'i a wilique'ex ala'aji, jabix ilic u yadaj te'exe,” que'exac ti'ijoo',— cu t'an ti'ijoo' ix ch'upu.\x * \xo 16:7 \xt Mt 26:32; Mt 28:10,16,17; Mr 14:28\x* \p \v 8 Pues te'i. Joc'oo' tuba mucbi a Jesusu. Tzützülnacoo' y sa'too' u yool, mentücü, binoo' ti alca'. Ma' u yadaj a ma'ax c'u'i ti'i ma'ax mac u menoo' u saaquil.\x * \xo 16:8 \xt Mt 28:8\x* \s1 Chiclaji a Jesus ti'i ixna' Maria Magdalena. \p \v 9 Pues te'i. Jatz'ca' ti qui' ti Domingo ti ca' cuxlaji a Jesusu. Payanbej u ye'aj u bajil ti'i ixna' Maria Magdalena. Joc'sabi siete tuul a c'ac'asba'al tu yool a nooch'up abe' u men a Jesus uchi.\x * \xo 16:9 \xt Jn 20:14; Lc 8:2\x* \v 10 Bini a nooch'up abe' u yadü' u pectzil ti'ijoo' u yetmanül a Jesusu. Tanoo' u yoc'ol ala'oo' ti udi a nooch'upu. Tanoo' u yoc'tic a quimene. \v 11 Le'ec ca' u yubajoo' ti ca' cuxlaji a Jesus y ilbi u men a nooch'up abe'e, ma' u tz'ocsajoo' u t'ani.\x * \xo 16:11 \xt Lc 24:11\x* \s1 Chiclaji a Jesus ti'ijoo' ca' tuul u yaj cambala. \p \v 12 Pues te'i. Jumpaay u wich ti chiclaji a Jesus ti'ijoo' ca' tuul u yaj cambal a tanoo' u beel ich aldeaja. \v 13 Usc'ajoo' a ca' tuul abe' u yadü' u pectzil ti'ijoo' u chucaan u yaj cambal a Jesusu. Ma'ax ala'oo'o, ma' tz'ocsaboo' u t'an. \s1 Chiclaji a Jesus ti'ijoo' a once tuul u yaj cambala. \p \v 14 Pues te'i. Mas pachili, que'enoo' a once tuul u yaj cambal a Jesus pach mesa ti janal. Chiclaji a Jesus ti'ijoo'o. U tze'ectajoo' u yaj cambal u men ma' tanoo' u tz'ocsaj t'an. Top chichoo' u pol u tz'oquesoo' mac u yilaj ti ca' cuxlaji a Jesusu.\x * \xo 16:14 \xt Lc 24:36; 1 Co 15:5\x* \v 15 —Ca' xique'ex tulacal tubajac yoc'olcab. Ade'ex ti'ijoo' tulacal a mac biqui ca' sa'albücoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 16:15 \xt Jn 15:16; Col 1:23\x* \v 16 —Le'ec mac ca' u tz'oques y ca' u c'ümü' a ocja'a, bel u ca'a sa'albül. Le'ec mac a ma' tu tz'ocsiqui, bel u ca'a pulbul ichil a infiernojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:16 \xt Jn 3:18,36; Jn 12:48\x* \v 17 —Le'ecoo' aj tz'ocsaj t'ana, baala' u p'is a beloo' u cu bete' etel in c'aba' ti'i ca' chiclac u jajiloo' u t'an. Beloo' u cu joq'ues a c'ac'asba'al tu yool a maca. Beloo' u ca'a ti t'an ichil a t'an a jujumpaay u wich a ma' u yeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:17 \xt Lc 10:17; Hch 2:4; 1 Co 12:10,28\x* \v 18 —Beloo' u cu müchü' a cana. Wa cuchi ca' u yuc'oo' a venenojo, ma' tu yubicoo' u q'uinam. Beloo' u cu tz'aa' u c'ü' yoc'oloo' a c'oja'ana, y beloo' u ca'a ti ch'anül,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 16:18 \xt Hch 28:5; Hch 9:17; Stg 5:14\x* \s1 Naq'ui a Jesus ti ca'ana. \p \v 19 Pues te'i. Le'ec ti jobi a Jesus ti tzicbal eteloo'o, nac'sabi ti ca'an. Tinlaji tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' a Dios u men u yanil.\x * \xo 16:19 \xt Hch 1:2,3; Lc 24:51; Sal 110:1; Hch 7:55; He 1:3; Rev 3:21\x* \v 20 Binoo' u yaj cambal tulacal tubajac yoc'olcab. U yadajoo' u pectzil a Dios ti'ijoo' a cristianojo. Aantaboo' u men a Noochtzili. Ye'bi ti jajoo' u t'an etel u p'is, le'ec a milagro u betajoo'o. Wa'ye' jobi a t'ana.\x * \xo 16:20 \xt Hch 14:3; 1 Co 2:4,5\x*