\id MAT - Mopan Maya NT -Belize 2012 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men u Yaj Xa'num, Le'ec aj San Mateojo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men u Yaj Xa'num, Le'ec aj San Mateojo. \c 1 \s1 Le'ec ada' u c'aba'oo' u uchben mamaa' a Jesucristojo. \p \v 1 Le'ec ada' u c'aba'oo' a jujun tuul u uchben mamaa' a Jesucristojo. Le'ec u uchben mamaa' ala'aji, aj rey David y aj Abraham.\x * \xo 1:1 \xt Lc 3:23; Sal 132:11; Is 11:1; Hch 2:30; Ga 3:16\x* \li1 \v 2 U mejen aj Abrahama, aj Isaac u c'aba'. \li1 U mejen aj Isaaca, aj Jacob u c'aba'. \li1 U mejen aj Jacobo, aj Juda u c'aba'. Yanoo' u sucu'un u yitz'in aj Juda. \li1 \v 3 U mejen aj Judaja, aj Fares y aj Zara u c'aba'oo'. Ixna' Tamar u c'aba'oo' u na'. \li1 U mejen aj Farese, aj Esrom u c'aba'. \li1 U mejen aj Esromo, aj Aram u c'aba'. \li1 \v 4 U mejen aj Arama, aj Aminadab u c'aba'. \li1 U mejen aj Aminadaba, aj Naason u c'aba'. \li1 U mejen aj Naasono, aj Salmon u c'aba'.\x * \xo 1:4 \xt Rt 4:18; Nm 1:7\x* \li1 \v 5 U mejen aj Salmono, aj Booz u c'aba'. Le'ec u na' aj Boozo, ixna' Rahab u c'aba'. \li1 U mejen aj Boozo, aj Obed u c'aba'. Le'ec u na' aj Obede, ixna' Rut u c'aba'. \li1 U mejen aj Obede, aj Isai u c'aba'.\x * \xo 1:5 \xt Jos 6:22; He 11:31\x* \li1 \v 6 U mejen aj Isaiji, le'ec aj rey Davidi. \li1 U mejen aj rey Davidi, aj Salomon u c'aba'. Le'ec u na' aj Salomono, le'ec u yütan aj quimen Urias.\x * \xo 1:6 \xt 1 S 16:1; 2 S 12:24\x* \li1 \v 7 U mejen aj Salomono, aj Roboam u c'aba'. \li1 U mejen aj Roboama, aj Abias u c'aba'. \li1 U mejen aj Abiasa, aj Asa u c'aba'.\x * \xo 1:7 \xt 1 Cr 3:10\x* \li1 \v 8 U mejen aj Asaja, aj Josafat u c'aba'. \li1 U mejen aj Josafata, aj Joram u c'aba'. \li1 U mejen aj Jorama, aj Uzias u c'aba'. \li1 \v 9 U mejen aj Uziasa, aj Jotam u c'aba'. \li1 U mejen aj Jotama, aj Acaz u c'aba'. \li1 U mejen aj Acaza, aj Ezequias u c'aba'. \li1 \v 10 U mejen aj Ezequiasa, aj Manases u c'aba'. \li1 U mejen aj Manasese, aj Amon u c'aba'. \li1 U mejen aj Amono, aj Josias u c'aba'.\x * \xo 1:10 \xt 2 R 20:21\x* \li1 \v 11 U mejen aj Josiasa, aj Jeconias u c'aba'. \pi1 Yanoo' u sucu'un u yitz'in aj Jeconiasa. Tu q'uinil ti cuxa'anoo' ala'oo'o, müchboo' aj Israel u menoo' aj Babiloniajili. Bensaboo' tu c'asil aj Israel ich cuenta Babilonia.\x * \xo 1:11 \xt 2 R 25:11; Jer 27:20\x* \li1 \v 12 Le'ec ti bensaboo' aj Israel ich cuenta Babiloniaja, baala'oo' u c'aba' a jujun tuul u uchben mamaa' a Jesusu. \li1 U mejen aj Jeconiasa, aj Salatiel u c'aba'. \li1 U mejen aj Salatiele, aj Zorobabel u c'aba'.\x * \xo 1:12 \xt Esd 3:2; Hag 1:1\x* \li1 \v 13 U mejen aj Zorobabele, aj Abiud u c'aba'. \li1 U mejen aj Abiudu, aj Eliaquim u c'aba'. \li1 U mejen aj Eliaquimi, aj Azor u c'aba'. \li1 \v 14 U mejen aj Azoro, aj Sadoc u c'aba'. \li1 U mejen aj Sadoco, aj Aquim u c'aba'. \li1 U mejen aj Aquimi, aj Eliud u c'aba'. \li1 \v 15 U mejen aj Eliudu, aj Eleazar u c'aba'. \li1 U mejen aj Eleazara, aj Matan u c'aba'. \li1 U mejen aj Matana, aj Jacob u c'aba'. \m \v 16 U mejen aj Jacobo, aj Jose u c'aba'. Le'ec aj Jose abe'e, le'ec u yicham ixna' Mariaja. Le'ec ixna' Mariaja, u na' a Jesusu. —Cristo,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 1:16 \xt Gn 3:15; Is 9:6\x* \v 17 Ti baalo'o, yan catorce tuuloo' u uchben mamaa' a Jesus a caji etel aj Abraham y jobi etel aj Davidi. Yan ilic catorce tuuloo' u uchben mamaa' a Jesus a caji etel aj Davidi, y jobi etel a bensaboo' aj Israel ich cuenta Babilonia. Yan ilic catorce tuuloo' u uchben mamaa' a Jesus a caji etel ti bensaboo' aj Israel ich cuenta Babilonia, y jobi etel ti yanaji a Jesusu. \s1 Le'ec ada' biqui ti yanaji a Jesucristojo. \p \v 18 Pues te'i. Wa'ye' u yaalbül c'u' a mani ti yanaji a Jesucristojo. Ix Maria u c'aba' u na' a Jesusu. Ix Mariaja, ac c'aata'an u men aj Joseje. Le'ec ti ix chu' to ix Mariaja, ti ma'ax to ch'a'büc u men aj Joseje, eeltabi ti ba'la'an. Abe'e, ti'i u Püsüc'al a Dioso.\x * \xo 1:18 \xt Lc 1:27; Ga 4:4; He 10:5\x* \v 19 C'aata'an ix Maria u men aj Joseje. Toj u na'at aj Joseje. Ma' u c'ati ca' na'tabüc c'u' ca'a tan u p'ütic ix Mariaja. Suductzil ti'i ix Maria, mentücü, u c'atiintaj cuchi u p'ütü' tu qui'il ich mucul.\x * \xo 1:19 \xt Dt 24:1\x* \v 20 Le'ec ti tan to u tuclic c'u' a ca' u bete'e, chiclaji ti'i ichil u nümül jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. —Jose, inchech u mam aj quimen rey Davidi. Ma' a saactic a ch'aa' ix Maria ti'i a wütan. Le'ec u yal a bel u ca'a ti yantal ti'iji, yancunbi ti'i u men u Püsüc'al a Dioso,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji.\x * \xo 1:20 \xt Lc 1:35\x* \v 21 —Yantal u ca'a u yal xidal. Jesus u c'aba' ca' a tz'aa' u men bel u cu sa'altoo' ca' joc'ocoo' ichil u sip'il boon a cristiano a ti'iji. U nu'cul a t'an Jesusu, sa'alil,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji.\x * \xo 1:21 \xt Gn 49:10; Jer 33:16; Dn 9:24; Hch 5:31; He 7:25; 1 Jn 3:5; Rev 1:5\x* \v 22 Uchi tulacal abe'e, ti'i ca' jajac u t'an a Noochtzil a aalbi u men jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi yoc'ol a Cristojo.\x * \xo 1:22 \xt He 6:18\x* \v 23 —U'yeene'ex, jun tuul ix chu'u, bel u ca'a ti yantal u yal xidal. Le'ec ti yanaca, bel u ca'a chiitbil ti Emanuel. “Dios que'en tiqui wetel,” cu t'an a t'an abe'e.— Baalo' ti tz'iiba'an uchi yoc'ol a Cristojo.\x * \xo 1:23 \xt Is 7:14; Is 9:6\x* \v 24 Le'ec ti aji aj Jose ti wüyülü, u tz'ocsaj c'u' a aalbi ti'i u men u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. U ch'a'aj u yütan. \v 25 C'u' betiqui, ma' cüjlaji etel ix Maria asto ti yanaji u yal xidal. U tz'aj u c'aba' a tz'ub ti Jesus.\x * \xo 1:25 \xt Ex 13:2\x* \c 2 \s1 C'ochoo' u yila' a Jesus a winic a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti yanaji a Jesus ich caj Belen cuenta Judeaja, que'en aj Herodes ti reyil te'i. Taloo' joq'ueeb q'uin a winic a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba. C'ochoo' ich caj Jerusalen u cüxtoo' a Jesusu.\x * \xo 2:1 \xt Dn 9:24; 1 R 4:30\x* \v 2 —¿Tuba que'en u reyoo' aj Israel a yanaji tunu? Ti wilaj u xülabil ti que'eno'on joq'ueeb q'uin. Talo'on ti xontal tu taan ti tz'oques u yanil,— cu t'anoo' a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba.\x * \xo 2:2 \xt Lc 2:11; Nm 24:17\x* \v 3 Le'ec ca' u yubaj abe' aj rey Herodese, jaq'ui u yool. Jac'oo' ilic u yool a caj Jerusalene. \v 4 Le'ec a reye, u püyajoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. U püyajoo' ilic u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. U c'aataj ti'ijoo' tuba u yantal a Cristojo.\x * \xo 2:4 \xt Sal 2:1; 2 Cr 34:13; Esd 7:6,11,12; Mal 2:7; Jn 3:10\x* \v 5 —Yantal u ca'a ala'i ichil aj tz'i' caj Belen tu cuenta Judea,— cu t'anoo' ti'i. —Baalo' ilic u tz'iibtaj a winic u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'anoo'. \v 6 —Le'ec aj tz'i' caj Belen tu cuenta Judeaja, yan u c'abeetil tu yaamoo' u chucaan a caj cuenta Judeaja. Te'i u yantal a rey a bel u cu tücaa'too' a cristiano a tene, le'ecoo' aj Israele,— cu t'an u t'an a Dios a tz'iiba'ana.\x * \xo 2:6 \xt Mi 5:2; Jn 7:42; Rev 2:27; Gn 49:10; Nm 24:19; Is 40:1\x* \p \v 7 Pues te'i. Püyboo' a winic abe' a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba. Püyboo' ca' talacoo' ich mucul ti sut etel aj Herodese. U c'aataj ti'ijoo' biq'uini ti chiclaji a xülab a tan u ye'ic ti yanaji a Cristojo. U yadajoo' ti'i. \v 8 —Ca' xique'ex a qui' cüxte tuba que'en a tz'ubu. Le'ec ca' a cüxte'exe, ca' talaque'ex a tzolo' ten. In c'ati ilic xan in beel ti xontal in tz'oques u yanil ala'aji,— cu t'an aj Herodes ti'ijoo'o. U tücaa'tajoo' ich caj Belen. \p \v 9 Pues te'i. Binoo' jabix u yadaj a reye. Le'ec a xülab u yilajoo' tuba taloo' joq'ueeb q'uini, tan u beel taanil asto ti wa'laji yoc'ol u cuuchil a tz'ubu. \v 10 Le'ec ca' u yilajoo' a xülaba, qui'oo' u yool tu jajil. \v 11 Le'ec ti ocoo' ich naj, u yilajoo' a tz'ub etel u na', le'ec ix Mariaja. Xonlajoo'. U tz'ocsajoo' u yanil a Jesusu. U jebajoo' u cuch tuba tanoo' u talesic a sij-oolo. U tz'ajoo' a sij-ool ti'iji. U tz'ajoo' a orojo. U tz'ajoo' a jabix pomo. U tz'ajoo' a jabix boc u c'aba' mirraja.\x * \xo 2:11 \xt Sal 2:12; Sal 95:6; Jn 5:23; Hch 10:26; Rev 19:10; Sal 22:29; Sal 72:10\x* \p \v 12 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u wüyül a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba, aalbi ti'ijoo' ich nümül ti ma' u ca' usc'aloo' etel aj rey Herodes. Joc'oo'. Usc'ajoo' ti ulaac' bej tac tu caal.\x * \xo 2:12 \xt Mt 1:20; Gn 20:6,7; Gn 27:19; Gn 31:24; Job 33:15; Dn 2:19\x* \v 13 Le'ec ti binoo'o, chiclaji jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'i aj Jose ich nümül. —Liq'uen. Benes a tz'ub u yet'oc u na' tu cuenta Egipto. Te'i a muquique'ex a bajil asto in ca' adic te'ex. Le'ec aj rey Herodese, bel u ca'a u yaalte u cüxte a tz'ub ti'i u quimsical,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'i aj Joseje. \v 14 Ti'i ilic a ac'ü' abe'e, liq'ui aj Joseje. Joq'ui te'i. Caji u benes a tz'ub u yet'oc u na' ich cuenta Egipto. \v 15 Culajoo' te'i ich cuenta Egipto asto ti quimi aj rey Herodese. Baalo' ti jajtal u ca'a u t'an a Noochtzil a aalbi u men jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. —In püyaj in mejen ca' joc'oc cuenta Egipto,— cu t'an a Dios ti tz'iiba'an.\x * \xo 2:15 \xt Ex 4:22; Nm 24:8; Os 2:15; Os 11:1\x* \s1 Tücaa'bi ca' quimsabücoo' a tz'ubu. \p \v 16 Pues te'i. Le'ec aj Herodese, u yeeltaj ti tusbi u menoo' a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülaba. Tz'iicaji tu jajil. U tücaa'taj quimsabüloo' tulacal aj meen tz'ub a xidal a que'enoo' ich caj Belen tac etel a nütz'a'anoo' tzeel a caja. Quimsaboo' a tz'ub a ca' p'e jaab yanoo' ti'i wa ma'ax to u müch'ü' a ca' p'e jaab u men u yadajoo' a walacoo' u cambal yoc'ol u cuentajil a xülab ti ca' p'e jaab tun chiclac a xülab abe'e. \v 17 Baalo' ti jajaji u t'an a Dios u yadaj aj Jeremias le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi.\x * \xo 2:17 \xt Jer 31:15\x* \pi1 \v 18 —U'yajbi u choconaquil a cristiano ich caj Rama. Naach u yawatoo' ti tanoo' u yoc'ol. Le'ecoo' ix ch'up aj Israele, tanoo' u yoc'ticoo' u yal. Ma' u c'ati jetz'tal u yool u men quimsaboo' u yal,— cu t'an a t'an u tz'iibtaj aj Jeremiasa. \p \v 19 Pues te'i. Le'ec ti quimi aj rey Herodese, chiclaji jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'i aj Jose ichil u nümül. Que'en to aj Jose ich cuenta Egipto.\x * \xo 2:19 \xt Mt 5:13; Mt 1:20; Sal 139:7; Jer 30:10; Ez 11:16\x* \v 20 —Liq'uen. Benes a tz'ub u yet'oc u na' ich cuenta Israel tucaye'. Le'ec a mac u c'atiintaj u quimes a tz'ub biq'uin ado'o, quimi,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji.\x * \xo 2:20 \xt Pr 3:5,6\x* \v 21 Liq'ui aj Joseje. Caji u ca' benes a tz'ub u yet'oc u na' ich cuenta Israel tucaye'il. \v 22 C'u' betiqui, u yubaj ti que'en aj Arquelao ti rey cuenta Judea tu jel u tat, le'ec aj quimen Herodese. Saac aj Jose ca' xi'ic te'i. Aalbi ti'i ich nümül ti sabeensil u beel te'i, mentücü, bini ich cuenta Galilea ichil ilic u cuenta Israel. \v 23 Bini ti cuntal ichil jun p'eel caj u c'aba' Nazaret. Baalo' ti jajaji u t'an a Dios u tz'iibtaj a winic u yadaj u t'an a Dios uchi. —Aalbül u ca'a ti Nazareno ala'aji,— cu t'an a t'an a tz'iiba'an u men te'i culaji ichil a caj abe'e.\x * \xo 2:23 \xt Mt 3:13; Lc 2:39; Jn 1:45; Jue 13:5; Nm 6:2\x* \c 3 \s1 Le'ec ada' u t'an aj Juan aj tz'aj ocja' ich p'atal lu'um. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti que'en to a Jesus ich caj Nazarete, caji aj Juan aj tz'aj ocja' ti t'an ich p'atal lu'um tu cuenta Judea.\x * \xo 3:1 \xt Mal 3:1; Jos 14:10\x* \v 2 —Jele'ex a tucul. Tz'ocse'ex a Dioso. Watac tun u q'uinil u tücaa' a Dioso,— cu t'an aj Juan ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 3:2 \xt Dn 2:44\x* \v 3 Tzicbalbi aj Juan ti baala' u men aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi: \pi1 —Le'ec ada' u t'an jun tuul a tan u t'an ichil a p'atal lu'umu. Tojquinte'ex a na'at ca' a c'üme'ex a Noochtzil jabix tane'ex a tojquintic a beje,— \m cu t'an aj Isaiasa.\x * \xo 3:3 \xt Is 40:3; Lc 3:4; Lc 1:76\x* \v 4 Otzil u yilbil u noc' aj Juana. Chen betaja'an etel u tzo'otzel a baalche' u c'aba' camello\f + \fr 3:4 \ft camel\f*. Chen u xetel q'uewel u c'ax u nüc'. Le'ec u janala, jabix aj saac' a walac u jantabülü. Walac ilic u jantic u c'a' a cab a walac u cüxtic ich che'.\x * \xo 3:4 \xt Mr 1:6; 2 R 1:8; Zac 13:4; Lv 11:22; 1 S 14:25\x* \v 5 Binoo' a cristiano etel aj Juana. Yan a taloo' ich caj Jerusalen. Yan a taloo' ca'ax tubajac tu cuenta Judea. Yan a taloo' ca'ax tubajac tu chi' a noja' Jordan. C'ochoo' etel aj Juan. \v 6 Le'ec ca' u tzolajoo' u sip'il a jujun tuul tu taan aj Juana, tz'aboo' ti ocja' ich noja' Jordan u men aj Juan. \v 7 Aj Juana, u yilaj ti tanoo' u c'ochol u c'ümoo' a ocja' a yaab a fariseo u c'aba'oo' u na'at y a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. U tze'ectajoo' ti chich. —Inche'exe, top c'ase'ex jabixe'ex a cana. ¿Mac u yadaj te'ex ti'i ca' talaque'ex yoc'lal ma' a c'ümique'ex u tz'iiquil a Dios a wataca?— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:7 \xt Ro 5:9; 1 Ta 1:10\x* \v 8 —Bete'ex a qui' ti'i ca' chiclac ti jela'ane'ex a tucul. \v 9 Ma' a wadique'ex ta bajil ti c'üma'ane'ex chen u men u mame'ex aj quimen Abraham. Tan in wadic te'ex. Le'ec a Dioso, jede'ec u paatal u su'tesic a tunich ada' ca' su'tuc ti'i u mamoo' aj Abraham,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 3:9 \xt Jn 8:33; Hch 13:26\x* \v 10 —Inche'exe, jabixe'ex jun teec ti che'e. Paac' u ca'a a baat ti'i u ch'üquical a che'e. Tulacal boon a che' a ma' ta'ach u tz'eec ti quich'pan u wichi, bel u ca'a ch'ücbül. Bel u ca'a pulbul ich c'aac',— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:10 \xt Mt 7:19; Jn 15:6\x* \p \v 11 Pues te'i. Tan u t'an eteloo' a cristiano aj Juana. —Inene, walac in tz'eeque'ex ti ocja' etel ja' u men a jelaje'ex a tucul a tz'aje'ex a wool a tz'ocse'ex a Dioso. Watac jun tuul a mas nooch u wichil u meyaj tin wich inene. Ma' chucul in yanil ma'ax ti'i in ch'a'ical u cayte. Bel u cu tz'a'e'ex jabix ti ocja' pero chen etel u Püsüc'al a Dioso, y etel jabix c'aac',— cu t'an aj Juana.\x * \xo 3:11 \xt Mr 1:8; Lc 3:16; Is 4:4; Mal 3:2\x* \v 12 —Ala'aji, jabix mac a que'en u lupbeeb tu c'ü' ti'i u pulu' u nec' a püc'aal ti ca'nal. Baalo' ti walac u yuusbul u men a iq'ui, ca' joc'oc u c'asil. Bel u cu taac'te u nec' tu cuuchil, pero le'ec u pacha, bel u ca'a chubul ichil a c'aac' a ma' yan q'uin u tupul,— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:12 \xt Mal 3:3; Mal 4:1; Mt 13:30\x* \s1 Tz'abi ti ocja' a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ich cuenta Galilea. Bini ti a noja' Jordan tuba que'en aj Juana. U c'atiintaj ca' tz'abüc ti ocja' u men aj Juan.\x * \xo 3:13 \xt Mt 2:22\x* \v 14 Ma' cuchi u c'ati aj Juan u tz'aa' ti ocja'. —Mas qui' ca' a tz'a'een ti ocja' inene. Ma' cuchi inen ca' in tz'a'eech ti ocja'i,— cu t'an aj Juan ti'iji. \v 15 —C'ümü ti baalo' a tz'a'een ti ocja' aleebili. Yan ti betic tulacal a jabix u c'ati a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji. Aj Juana, u c'ümaj u tz'aa' ti ocja' a Jesusu.\x * \xo 3:15 \xt Dn 9:24\x* \v 16 Le'ec ca' u c'ümaj a ocja' a Jesusu, joq'ui ich ja'. Jeebi a ca'ana. Le'ec aj Juana, u yilaj u yemel u Püsüc'al a Dios jabix paloma tac yoc'ol a Jesusu.\x * \xo 3:16 \xt Mr 1:10; Lc 3:21; Is 11:2\x* \v 17 U yubaj a t'an a tali ti ca'ana. —Le'ec ada' in Mejen. Yaj in wu'yi. Top qui' in wool etel,— cu t'an a t'an ti ca'ana.\x * \xo 3:17 \xt Jn 12:28; Sal 2:7\x* \c 4 \s1 Yaaltabi emsabül u yool a Jesus u men a quisini. \p \v 1 Pues te'i. Bensabi a Jesus u men u Püsüc'al a Dios ichil a p'atal lu'um ti'i ca' yaaltabüc emsabül u yool u men a quisini.\x * \xo 4:1 \xt Mr 1:12; 1 R 18:12\x* \v 2 Cuarenta q'uin cuarenta ac'ü' u p'ütaj a janal a Jesusu. Tan u suq'uin. Pachili, wi'ijaji a Jesusu.\x * \xo 4:2 \xt He 4:15; Ex 34:28\x* \v 3 C'ochi etel a Jesus aj emsaj-oolo, le'ec a quisini.— Wa jaj ti le'ec inchech u Mejenech a Dioso, su'tes a tunich ada' ti panili,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 4 —Baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesus ti'iji. —“Ma' chen etel pan cuxa'an a cristianoji. Yan ilic u tz'ocsic tulacal a t'an a walac u yadic a Dioso,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:4 \xt Ef 6:17; Dt 8:3\x* \p \v 5 Pues te'i. Le'ec a quisini, u bensaj a Jesus ich caj Jerusalen. U tz'aj a Jesus tac pol naj tu yotoch a Dioso.\x * \xo 4:5 \xt Neh 11:1; Is 48:2; Is 52:1\x* \v 6 —Wa jaj ti u Mejenech a Dioso, pulu a bajil tac ti lu'um. Ma' ta yajtal u men baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a quisini. —“Le'ec a Dioso, bel u cu tz'aa' ti'ijoo' u yaj xa'num ti ca'an ca' u cününteechoo'. Bel a ca'a cününbül u menoo' ti'i ma' a t'ochic a woc tuwich tunich,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a quisin ti'i a Jesusu.\x * \xo 4:6 \xt Sal 91:11; He 1:14\x* \v 7 —Tz'iiba'an ilic ti baala',— cu t'an a Jesusu. —“Ma' qui' a yaaltic a wila' u patalil a Noochtzili, le'ec a Dioso,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:7 \xt Ex 17:2,7; Nm 14:22; Dt 6:16; Mal 3:15\x* \p \v 8 Pues te'i. Le'ec a quisini, u bensaj a Jesus tac tu pol a witz a top ca'nala. U ye'aj ti'i tulacal boon a caj a yan yoc'olcab tac etel u quich'panil. \v 9 —Bel in quin laj siji' tech tulacal ada'a, wa cuchi ca' xonlaquech a c'ajseen,— cu t'an a quisin ti'iji. \v 10 —Baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu. —“C'ajes a Noochtzili, le'ec a Diosil. Jadi' ala'i ca' a c'ajese,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana, mentücü, joq'uen wa'ye' quisin,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 4:10 \xt Dt 6:13; Dt 10:20; Jos 24:14; 1 S 7:3\x* \p \v 11 Pues te'i. Joq'ui a quisini. C'ochoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana, U yaantajoo' a Jesusu.\x * \xo 4:11 \xt Stg 4:7; He 1:14\x* \s1 Tu cuenta Galilea u cajsaj a meyaj a Jesusu. \p \v 12 Pues te'i. Le'ec ca' u yubaj ti müchbi aj Juana, joq'ui a Jesus ich cuenta Judea. Ca' bini ich cuenta Galilea.\x * \xo 4:12 \xt Lc 3:20\x* \v 13 Le'ec ti c'ochi te'i, ca' joq'ui ich caj Nazaret. Bini ti cuntal ich caj Capernaum. Chi' laguna que'en a caj abe'e. Te'i walac u c'ümic u bajil u cuentajil u lu'um u mamoo' aj quimen Zabulon etel u cuentajil u lu'um u mamoo' aj quimen Neftaliji. \v 14 Baalo' ti jajaji u t'an Dios u yadaj aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. \pi1 \v 15 —Yanoo' a cristiano ichil u lu'um u mamoo' aj quimen Zabulon. Yanoo' a cristiano ichil u lu'um u mamoo' aj quimen Neftali. Yanoo' a nütz'a'an chi' ja'. Yanoo' a que'en junxeel a noja' Jordan. Yanoo' tu cuenta Galilea a ti'ijoo' a ma' Israele.\x * \xo 4:15 \xt Is 9:1,2\x* \pi1 \v 16 Le'ecoo' a cristiano abe'e, que'enoo' ich jabix ac'ü'ü. U yilajoo' a jabix a top sasili. Le'ec a pula'anoo'o, que'enoo' tu benil a c'asili, bete cuenta tincaaloo' u paac'too' u quimil y u beeloo' ich c'asil. Yanaji jabix a sasil ti'ijoo',— \m cu t'an a t'an a tz'iiba'ana.\x * \xo 4:16 \xt Is 42:7; Lc 2:32\x* \v 17 Le'ec ti c'ochi a Jesus ich caj Capernaumu, caji u yadü' u pectzil. —Jele'ex a tucul. Tz'ocse'ex a Dioso. Watac tun u q'uinil u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 4:17 \xt Mr 1:14; Mt 10:7\x* \s1 Püybi cuatro tuul aj jooc' ca' xicoo' tu pach a Jesusu. \p \v 18 Pues te'i. Le'ec ti tan u manül a Jesus tu chi' a laguna u c'aba' Galileaja, u yilaj ca' tuul a winiqui, u yitz'in u sucu'unoo' u bajil. Le'ec aj Simono, —aj Pedro,— cu t'anoo' ti'i. Le'ec u yitz'ini, aj Andres u c'aba'. Tanoo' u pulic ich ja' u chinchor ti'al u müchicaloo' a cüyü. Aj jooc'oo' a ca' tuulu.\x * \xo 4:18 \xt Mr 1:16; Mt 16:18; Jn 1:42\x* \v 19 —Co'ne'ex tin pach. Bel in quin yee' te'ex biqui ca' a müche'ex a cristiano jabix ilic ti walaque'ex a müchic a cüyü,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:19 \xt Ez 47:10; Lc 5:10\x* \v 20 Tu seebal u p'ütajoo' u chinchor. Binoo' tu pach a Jesusu.\x * \xo 4:20 \xt Mt 10:37,38; Mr 10:28; Lc 18:28; Ga 1:16\x* \v 21 Caji ti ca' manül a Jesus tu chi' a lagunaja. U ca' ilajoo' ulaac' ca' tuul a winiqui. U yitz'in u sucu'unoo' ilic u bajil. Le'ec a ca' tuulu, u mejenoo' aj Zebedeo, le'ec aj Jacobo, u yet'oc u yitz'in le'ec aj Juana. Ichil u barco u tat que'enoo'. Tanoo' u yutzquintic u chinchor u yet'oc u tat. \p Pues te'i. A Jesusu, u püyajoo' a ca' tuulu. \v 22 Tu seebal joc'oo' ichil a barco tuba que'en u tat. Binoo' tu pach a Jesusu. \s1 Tan u ca'ansicoo' a cristiano a Jesusu. \p \v 23 Pues te'i. Mani a Jesus tulacal tubajac cuenta Galilea. U ca'ansajoo' a cristiano ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajesoo' a Dioso. U yadaj ti'ijoo' u pectzil yoc'ol biqui ca' uchuc u tücaa' a Dioso. U ch'anesajoo' ilic tulacal a boon p'eel u wich a c'oja'anil a yan ti'i a cristianojo.\x * \xo 4:23 \xt Mt 9:35; Mr 1:21,39; Lc 4:15\x* \v 24 Eeltabi u patalil a Jesus tulacal tubajac cuenta Siria. U talesajoo' tulacal a c'oja'an etel a Jesusu. Yaaboo' u wich u c'oja'anil u c'uxuquil. Yan a que'en a c'ac'asba'al tu yoolo. Yan a walac u yoom u chi' u men c'ac'as c'oja'anil. Yan a sotmen u büq'uele. U ch'anesajoo'.\x * \xo 4:24 \xt Is 52:13; Mr 1:28; Lc 4:14\x* \v 25 Mil u yaabil a cristiano a tücünacoo' tu pach a Jesusu. Yan a taloo' cuenta Galilea. Yan a taloo' cuenta Decapolis. Yan a taloo' caj Jerusalen. Yan a taloo' cuenta Judea. Yan a taloo' junxeel a noja' Jordan.\x * \xo 4:25 \xt Gn 49:10; Is 55:5; Mt 19:2; Mr 3:7\x* \c 5 \s1 Le'ec a c'u' u yadaj a Jesus tuwich witz. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yilajoo' boon u yaabil a cristianojo, mentücü, naq'ui tuwich witz. Tinlaji te'i. Le'ecoo' boon u yaj tz'ocsaj t'ana, naatz'oo' tu tzeel.\x * \xo 5:1 \xt Mr 3:13; Lc 6:12\x* \v 2 Caji u ca'ansoo' u yaj tz'ocsaj t'an. \v 3 —Boon tuule'ex a ac a weele'ex ti ma'ax to jumbelaque'ex a na'at etel a Dioso, qui'e'ex cuchi a wool, u men ti'i a jabixe'exe, yane'ex a cuuchil ti ca'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'an.\x * \xo 5:3 \xt Sal 51:17\x* \v 4 —Boon tuule'ex a yaje'ex a wool u men a sip'il a yan yoc'olcaba, qui'e'ex cuchi a wool, u men ti'i a jabixe'exe, bel u ca'a tz'abül te'ex a jetz'a'an-oolili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:4 \xt 2 Co 1:7\x* \v 5 —Boon tuule'ex a ma' ta'ache'ex a choq'uic a bajile'ex ca' yanac jadi' jabix a c'ate'exe, qui'e'ex cuchi a wool, u men ti'i a jabixe'exe, p'aatül u ca'a te'ex a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesusu. \v 6 —Boon tuule'ex a c'ate'ex a toj na'at jabix cuchi wi'ije'ex wa uc'aje'ex ti'iji, qui'e'ex cuchi a wool, u men ti'i a jabixe'exe, bel u ca'a tz'abül a toj na'at te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:6 \xt Sal 37:11; Ro 4:13; Is 65:13\x* \v 7 —Boon tuule'ex a walaque'ex a ch'a'ic u yotzilil a maca, qui'e'ex cuchi a wool, u men le'ec a walac u ch'a'ic u yotzilil a maca, bel ilic u ca'a ch'a'bül u yotzilil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'an.\x * \xo 5:7 \xt Sal 41:1\x* \v 8 —Boon tuule'ex a tane'ex a tz'ocsic Dios tulacale'ex a woolo, qui'e'ex cuchi a wool, u men le'ec a jabixe'exe, bele'ex a ca'a a wila' a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:8 \xt He 12:14; 1 Co 13:12\x* \v 9 —Boon tuule'ex a walaque'ex a jetz'cunaj-oolo, qui'e'ex cuchi a wool, u men le'ec a jabixe'exe, bele'ex a ca'a aalbül ti u mejene'ex a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:9 \xt He 12:14\x* \v 10 —Boon tuule'ex a tane'ex a c'ümic a yaj yoc'lal a toj na'ata, qui'e'ex cuchi a wool, u men ti'i a jabixe'exe, yane'ex a cuuchil ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:10 \xt Mr 10:30; Lc 6:22,23; 2 Co 4:17; 2 Ti 2:12; 1 P 3:14\x* \v 11 —Boon tuule'ex a tane'ex a p'a'asbül wa yajcunbul, wa tan u yaalbül a c'as ta woc'ole'ex ti ma' yan u jajili, pero chen u men tene'exe, qui'e'ex cuchi a wool,— cu t'an a Jesusu. \v 12 —Qui'aque'ex a wool tu jajil u men yan ti yaab a qui' te'ex a taac'a'an ich ca'an. Jabix ilic ti tan u betabül a yaj te'exe, baalo' ilic a betabi ti'ijoo' boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchiji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'an. \s1 Inche'exe, jabixe'ex taab y jabixe'ex a sasil ti'i a yoc'olcaba. \p \v 13 —Pues te'i. Jabix ilic a taab a walac u ch'ooch'quintic a janal ti'i ma' u jomol c'astala, baalo' ilic inche'exe. Tane'ex a c'ütic u wich a c'as yoc'olcaba. C'u' betiqui, ca' joboc u ch'ooch'il a taaba, ¿biqui ca' yanac u ch'ooch'il tucaye'? Ma' ca' yan u c'abeetil. Jadi' walac u pulbul y u wa'wa'che'bel,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —Inche'exe, jabixe'ex jun p'eel sasil ti'ijoo' a cristiano yoc'olcab. Le'ec a caj a que'en pol witzi, ma' muctzil ta wichi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'an.\x * \xo 5:14 \xt Pr 4:13; Fil 2:15\x* \v 15 —Ma' ta'achoo' u t'übic a c'aac' ti'i ca' u tz'aa'oo' yalam cajon. Walacoo' u tz'eec tu cuuchil ti'i ca' u sasilcunte boon a yan ich naj. Baalo' ilic cuchi inche'exe, jabixe'ex a c'aac' abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 16 —Yane'ex a sasilcuntic u wich a cristiano yoc'olcab ti'i ca' u yiloo' a quich'pan meyaj a tane'ex a betiqui. Ti baalo'o, a cristianojoo' abe'e, beloo' u cu yadü' u qui'il ti Tate'ex a que'en ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:16 \xt 1 P 2:12; Jn 15:8; 1 Co 14:25\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol a ley u tz'iibtaj aj Moisese. \p \v 17 —Pues te'i. Ma' a tuclique'ex wa udeen in jobes a ley u tz'iibtaj aj Moisesi. Ma'ax a tuclique'ex wa udeen in tupu' u t'an boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi. Ma' udeen ti'i ca' in tupu'i. Udeen ti'i ca' in jajcunte wa ti'i ca' in chicbes u jajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:17 \xt Dn 9:24; Lc 16:17\x* \v 18 —Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' tu tupbul ma'ax jun cuul a t'an ichil a ley abe'e, asto ti u jobeeb a yoc'olcab etel a ca'ana,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Le'ec mac ca' u ca'balcunte u muc' a leye, ca'ax ma' top yaab u muc' a ley abe'e, y ca' u ca'ansoo' a cristiano ti baalo'o, le'ec mac a tan u betic abe'e, bel u ca'a aalbül ti ma'ax c'u' aj beel ala'i tu cuenta a Dioso. C'u' betiqui, mac ca' u tz'oques a ley y ca' u ca'ansoo' a cristiano ti baalo'o, ala'aji, bel u ca'a aalbül ti top c'abeet tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:19 \xt Stg 2:10; Ga 3:10\x* \v 20 —Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, top que'enoo' u yool u tz'oques u t'an a Dioso. C'u' betiqui, wa ma' mas toje'ex a na'at tuwichoo' u na'at u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yet'ocoo' a fariseojo, ma' yan q'uin a woc'ole'ex tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:20 \xt Ro 10:3; 2 Co 5:17; Fil 3:9\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol a tz'iiquili. \p \v 21 —Pues te'i. A wu'yaje'ex ti aalbi ti'ijoo' ti uchben mamaa' ti ma' u quimsicoo' u yetcristianojil. Le'ec mac a ca' uchuc u quimsaja, tz'abül u ca'a ichil u sip'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:21 \xt Ex 20:13; 2 S 20:18; Job 8:8\x* \v 22 —C'u' betiqui, tan in wadic te'ex. Tulacal a mac a ca'ax chen tz'iic ti'i u yet'oco, sabeensil u tz'abül ichil u sip'il. Le'ec mac ca' u p'a'aste u yet'oco, sabeensil u bensabül tu taanoo' u yaabil aj il sip'ili. Le'ec mac ca' u yadü' tu c'asil ti pula'an u yet-hermanojili, sabeensil u beel ichil a infierno tuba yan a c'aac'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:22 \xt 1 Jn 3:15; Jn 8:44; Hch 13:10\x* \v 23 —Jujun tuule'exe, le'ec ti que'ene'ex a tz'aa' a sij-ool ti'i a Dioso, uchac u c'aal te'ex ti yane'ex a sip'il ti'i ulaac' a hermanojo.\x * \xo 5:23 \xt Jn 8:44; Hch 13:10\x* \v 24 Se' p'üte'ex a sij-ool te'i jabix tu taan a Dioso. Ca' xique'ex a tojquinte a sip'il etel a hermano ca' tun talaque'ex a tz'aa' a sij-oolo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:24 \xt Job 42:8; Pr 25:8; He 3:7; Sal 32:6; Is 55:6\x* \v 25 —Le'ec ti tan to u beel u tzole'ex yotoch caj aj tzolo, seebte'ex a bajil a wemes u yool. Wa ma'a, bel u cu bense'ex tu taan aj il sip'ili. Le'ec aj il sip'ili, bel u cu c'ube'ex ti'i a soldadojo. Bel u cu c'üle'ex ich cuarto. \v 26 Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' ta joc'ole'ex te'i asto a bo'tique'ex a multa. Ma'ax jun p'e centavo bel u ca'a emsabül te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:26 \xt 2 Ta 1:9\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol mac a walac u cüjtal etel ca'ax macac. \p \v 27 —Pues te'i. A wu'yaje'ex ti aalbi ti'ijoo' ti uchben mamaa' ti ma' u cüjtaloo' etel a ca'ax macaca. \v 28 C'u' betiqui, baala' in t'an inene. Tulacal a jujun tuulu, ca'ax chen tan u tz'i'lic a cüjtal etel ix ch'up ti tan u cha'antiqui, ac u betaj tun ichil u püsüc'al,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:28 \xt Gn 34:2; Pr 6:25; Ef 5:5\x* \v 29 —Uchac tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a cha'antic jabix cuchi u nec' a wich ta waj seeb ta waj toj tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'ili. P'üte'ex a cha'antic jabix cuchi tane'ex a joc'sic u nec' a wichi, y a pule'exe. Mas toj jabix cuchi ca' sa'tüc te'ex jun cuul u nec' a wich tuwich ca' culaque'ex ti ca' cuul u nec' a wich y pulbule'ex a ca'a ichil a infiernojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:29 \xt Mr 9:43; Sal 119:37\x* \v 30 —Wa cuchi tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a betiqui, jabix cuchi a waj seeb c'ü'e'ex a waj toj a tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'ili, mas qui' cuchi a ch'üquique'ex y ca' a pule'ex. Mas toj cuchi ca' sa'tüc te'ex jun p'eel a c'ü' tuwich ca' culaque'ex ti ca' p'eel a c'ü' y pulbule'ex a ca'a ichil a infiernojo,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol wa ca' u p'ütü' u yütan a maca. \p \v 31 —Pues te'i. Aalbi ilic ti'ijoo' ti uchben mamaa' a t'an ada'a. “Le'ec mac u c'ati u p'ütü' u yütana, yan u tz'iibtic u ju'umil ca' u tz'aa' ti'i ti'i u p'ütical,” cu t'an ti'ijoo' uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:31 \xt Dt 24:1; Jer 3:1; Mr 10:2\x* \v 32 —C'u' betiqui, baala' in t'an inene. Le'ec a tan u p'ütic u yütana, tan u tz'eec ti'i u yütan ca' u cüxte u sip'il, le'ec ca' cüjlac etel ulaac'. C'u' betiqui, wa cuchi cüjlaji u yütan etel ulaac'a, jede'ec cuchi u paatal u p'ütiqui. Le'ec mac ca' u yütante a ac p'üta'an u men u yichama, tan ilic u cüxtic u sip'il ala'aji, le'ec a cüjtala,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:32 \xt Ro 7:3; 1 Co 7:10\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol u c'ajsabül a Dios ti tane'ex a tz'eec u muq'uil a t'an. \p \v 33 —Pues te'i. A wu'yaje'ex ti aalbi ilic ti'ijoo' ti uchben mamaa' a t'an ada'a. “Le'ec ti tane'ex a tz'eec a t'an a bete'ex jun p'eel ba'ala, ma' a c'ajsique'ex u c'aba' Dios ichil a t'ane'ex wa chen tus. Bete'ex c'u' a wadaje'ex a betic tu taan a Noochtzili,” cu t'an ti'ijoo' uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:33 \xt Ex 20:7; Lv 19:12; Dt 23:23\x* \v 34 —C'u' betiqui, baala' in t'an inene. Ma' a c'ajsique'ex a ma'ax c'u'i ichile'ex a t'an ti'i ca' chiclac wa jaj. Ma' a c'ajsique'ex a ca'an ichile'ex a t'an ti'i ca' chiclac wa jaj u men le'ec a ca'ana, le'ec u tintaan a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:34 \xt Stg 5:12\x* \v 35 —Ma'ax a c'ajsique'ex a yoc'olcab ichile'ex a t'an ti'i ca' chiclac wa jaj u men le'ec a yoc'olcaba, u cuuchil u yoc a Dioso. Ma'ax a c'ajsique'ex a caj Jerusalen ichile'ex a t'an ti'i ca' chiclac wa jaj u men le'ec a caj Jerusalene, u cuuchil a noxi' rey, le'ec a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:35 \xt Is 66:1\x* \v 36 —Ma'ax a c'ajsique'ex ma'ax a pol xan ichile'ex a t'an ti'i ca' chiclac wa jaj u men ma' yane'ex a muc' a su'tesic ma'ax jun xiit a tzo'otzel ca' p'aatüc ti süc wa box,— cu t'an a Jesusu. \v 37 —Le'ec biq'uin a c'ate'ex a wadü' a le'eque, jadi' ade'ex a le'ec iliqui. Le'ec biq'uin a c'ate'ex a wadü' a ma'a, jadi' ade'ex a ma' iliqui. Ti baalo'o, ma' u yantal u chucaan a t'ana, le'ec a walac u tal etel a quisini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:37 \xt 1 Co 1:17-20; Col 4:6; Stg 5:12\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol u yusq'uinbeeb u jel a c'asa. \p \v 38 —Pues te'i. A wu'yaje'ex ti aalbi ilic ti'ijoo' ti uchben mamaa' a t'an ada'a. “Le'ec u cüxtaj u sip'il ti ca' u tucaj u nec' u wich ulaac' maca, yan ilic u tucbul u nec' u wich tu jelil. Le'ec u cüxtaj u sip'il ti ca' u tochaj u coj ulaac' maca, yan ilic u tochbol u coj tu jelil,” cu t'an ti'ijoo' uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:38 \xt Lv 24:20\x* \v 39 —C'u' betiqui, baala' in t'an inene. Cha'e'ex u beticoo' a c'as te'ex a mac a c'asa. Le'ec mac ca' u jütz'ü' a p'u'uc tu yaj toj tu yaj seebe, sute'ex a junxeele, ti'i ca' ilic u jütz'ü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:39 \xt Pr 20:22; Ro 12:17; 1 Co 6:7; 1 Ta 5:15; 1 P 3:9; Is 50:6\x* \v 40 —Wa yan mac a bini tu taan aj il sip'il ti'i ca' u toco' jun tziil a noc'o, cha'a ti'i ca' u toco' ulaac',— cu t'an a Jesusu. \v 41 —Wa yan mac u tz'aa' te'ex ca' a cuche'ex u cuch jun p'e kilometro y media\f + \fr 5:41 \ft one mile\f*, cuche'ex jun p'e kilometro y media manal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:41 \xt Mr 15:21\x* \v 42 —Mac a tan u matic a c'u' te'exe, tz'aje'ex ti'i. Mac a tan u maantic a c'u' te'exe, tz'aje'ex ilic ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:42 \xt Dt 15:8\x* \s1 Yacunte'exoo' a tz'iic te'ex. \p \v 43 —Pues te'i. A wu'yaje'ex ti aalbi ilic ti'ijoo' ti uchben mamaa' a t'an ada'a. “Yacunte a wet'oc. Motzinte a wettz'iiquil,” cu t'an ti'ijoo' uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:43 \xt Lv 19:18; Dt 23:6\x* \v 44 —C'u' betiqui, baala' in t'an inene. Yacunte'exoo' a tz'iic te'exe. C'ajes a Dios yoc'oloo' a tanoo' u betic te'ex a yaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:44 \xt Pr 25:21; Ro 12:14; Lc 23:34; Hch 7:60; 1 Co 4:12; 1 P 2:23\x* \v 45 —Ca' a bete'ex a baalo'o, chica'an ti inche'ex u mejene'ex a Dios ti ca'an u men baalo' ilic a walac u betic ala'aji. Walac u tz'eec u sac a q'uin yoc'ol a toj u na'at y yoc'ol a ma' toj u na'ata. Walac ilic u tz'eec ca' uchuc a ja' yoc'ol a toj u na'at y yoc'ol a ma' toj u na'ata,— cu t'an a Jesusu. \v 46 —Wa cuchi jadi' a yajoo' u yube'ex a tane'ex a yacuntiqui, ma' tu yaalbül a qui'ile'ex u men a Dioso. Baalo' ilic a walacoo' u betic a cristiano a jabixoo' a motztziloo' aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Chen walacoo' u yacuntic a qui'oo' etele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:46 \xt Lc 6:32\x* \v 47 —Wa cuchi jadi' a wetqui'ile'ex a walaque'ex a tziquiqui, ¿c'u' ti qui'il a tane'ex a betic a ma' ta'ach u betic a ca'ax macaca? Le'ecoo' a ma' u yeeloo' a Dioso, baalo' ilic a walacoo' u betiqui,— cu t'an a Jesusu. \v 48 —Tojquinte'ex a na'at tu jajil u men le'ec a Tate'ex a que'en ti ca'ana, toj tu jajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:48 \xt Gn 17:1; Ef 5:1\x* \c 6 \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus ti'i u betabeeb a qui'i. \p \v 1 —Pues te'i. Cününte'ex a bajil ti tane'ex a betic a qui' ti'i ma' a betique'ex chen ti'i ca' ilbic u menoo' a cristianojo. Wa cuchi ca' a bete'ex a qui' chen ti'i ca' ilbic ti baalo'o, ma' tu tz'abüle'ex a naal tu jel abe' u men a Tate'ex a que'en ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu. \v 2 —Le'ec ti tane'ex a tz'eec a sij-oolo, ma' a pecsique'ex a ma'ax c'u'i ti'i ca' aalbüc a qui'ile'ex jabix ti walacoo' u betic aj cho'o. Aj cho'o, walacoo' u betic abe' ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso, y walacoo' ilic u betic abe' ti calle. Tan in wadic te'ex u jajil. Ac u c'ümajoo' tun u jel a c'u' a walacoo' u betiqui. Le'ec u yaalbüloo' u qui'il u menoo' a cristianojo, le'ec u jel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:2 \xt Ro 12:8\x* \v 3 —Ma' baalo' ca' a tz'a'e'ex a sij-ool inche'exi. Le'ec ti tane'ex a tz'eec a sij-oolo, tz'aje'ex ti ma'ax mac u yeel jabix cuchi jun p'eel a c'ü'ü, ma' u yeel c'u' a tan u betic ulaac' jun p'eel a c'ü'ü, u men muca'an,— cu t'an a Jesusu. \v 4 —Ti baalo'o, tane'ex a tz'eec a sij-ool ich mucul. Le'ec a Tate'exe, tan u yilic c'u' a tane'ex a betic ich muculu. Tulacal mac, bel u cu yila' ti tz'abüc te'ex u jel,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol biqui ca' uchucoo' u t'an a hermano etel a Dioso. \p \v 5 —Pues te'i. Le'ec ti tane'ex a t'an etel a Dioso, ma' a betique'ex jabix ti walacoo' u betic aj cho'o. Top qui' tu wichoo' ala'oo' u wa'tal ti t'an etel Dios ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso, wa xan tu xuuc' a calle chen ti'i ca' ilbic u menoo' a cristianojo. Tan in wadic te'ex u jajil. Ac u c'ümajoo' tun u jel a c'u' a walacoo' u betiqui, le'ec u yaalbüloo' u qui'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:5 \xt Jer 29:12; Lc 18:1; Jn 16:24\x* \v 6 —Inche'exe, ma' a t'ane'ex etel Dios jabix tu t'anoo' ala'oo'o. Le'ec ti bele'ex a ca'a ti t'an etel a Dioso, oquene'ex ichil a wotoch. C'üle'ex a puertaja. Te'i a t'ane'ex etel a Dioso. Ma' ta'ach u yilbil a Dioso. Tan u yilic c'u' a walac u yuchul ich mucul. Tulacal mac, bel u cu yila' ti tz'abüc te'ex u jel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:6 \xt Jer 17:10\x* \v 7 —Le'ec ti tane'ex a t'an etel a Dioso, ma' a wadique'ex a t'an a le'ec ti le'ec a ma'ax c'u' aj beel jabix a walacoo' u yadic a ma' u yeeloo' a Dioso. Tu t'an ala'oo'o, beloo' u ca'a u'yajbül u men u yaabil u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:7 \xt Ec 5:2; Dn 9:18,19; Mt 26:39,42,44; 1 R 18:26\x* \v 8 —Ma' a betique'ex a jabix ala'oo'o, u men le'ec a Tate'exe, ac u yeel c'u' a c'abeet te'ex le'ec ti ma'ax to a c'aate'ex ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:8 \xt Sal 139:2\x* \v 9 —Le'ec ti tane'ex a t'an etel a Dioso, ade'ex a jabix ada'a,— cu t'an a Jesusu. \pi1 —Tat a que'enech ti ca'an, ti c'ati cuchi ca' tz'ocsabüc u yanil a c'aba'.\x * \xo 6:9 \xt Lc 11:2\x* \v 10 Ca' talaquech wa'ye' ti tücaa'. Tan cuchi a tz'ocsabül wa'ye' yoc'olcab jabix ilic ti walac a tz'ocsabül ti ca'an.\x * \xo 6:10 \xt Is 6:3; Sal 103:20\x* \v 11 Tz'a to'on ti janal sansamal.\x * \xo 6:11 \xt Job 23:12\x* \v 12 Sa'tes ti sip'il u men ti sa'tesaj ti'ijoo' mac u betajoo' to'on a c'asa. \v 13 Ma' a cha'ic ca' talac emsabül ti wool ca' ti bete' a c'asa. Sa'alto'on ti'i ma' ti cho'bol u men a c'asa. Inchech a reye. Yan a muc'. Nooch a yanil. Ma' yan q'uin u jobol. \m Baalo' ca' a wade'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:13 \xt 1 Co 10:13; Jn 17:15\x* \v 14 —Wa cuchi ca' a sa'tese'ex u sip'il a mac u betaj te'ex a c'asa, bel ilic u cu sa'tese'ex a sip'il a Tate'ex ti ca'an.\x * \xo 6:14 \xt Mr 11:25; Ef 4:32; Col 3:13\x* \v 15 C'u' betiqui, wa ma' ta sa'tesique'ex u sip'il ulaac' mac, ma' ilic tu sa'tesabüle'ex a sip'il inche'ex u men a Tate'ex ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:15 \xt Mt 18:35; Stg 2:13\x* \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol biqui ca' uchuc u suq'uin a maca. \p \v 16 —Pues te'i. Le'ec ca' a p'üte'ex a janal ti'i a suq'uini, ma' a betique'ex a wich jabix yaje'ex a wool jabix a walacoo' u betic aj cho'o. Ala'oo'o, walacoo' u betic u wich jabix top yajoo' u yool chen ti'i ca' chiclac ti'ijoo' a cristiano ti tanoo' u suq'uin. Tan in wadic te'ex u jajil. Ac u c'ümajoo' tun u jel a c'u' a walacoo' u betiqui, le'ec u yaalbüloo' u qui'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:16 \xt 2 S 12:16; Neh 1:4; Est 4:16; Sal 35:13; Sal 69:10; Is 58:5\x* \v 17 —Inche'exe, ma' a betique'ex a jabix ala'oo'o. Le'ec ca' a p'üte'ex a janal ti tane'ex a suq'uini, utzquinte'ex a tzo'otzel. Po'e'ex a wich. \v 18 Ti baalo'o, ma' chica'an ti'ijoo' a cristiano wa tane'ex a suq'uin. Jadi' chica'an ti'i a Tate'exe. Ma' ta'ach u yilbil a Dioso. Tan u yilic c'u' a walac u yuchul ich mucul. Tulacal mac, bel u cu yila' ti tz'abüc te'ex u jel,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol biqui'il u ayic'alil a mac ti ca'ana. \p \v 19 —Pues te'i. Ma' a taac'tique'ex a ayic'alil wa'ye' yoc'olcab tuba walac u jantabül u men ix moc'oc' wa u men itz. Wa'ye'e, jede'ecoo' u yocol aj xuuch' u xuuch'teje,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:19 \xt Pr 23:4; 1 Ti 6:17; He 13:5\x* \v 20 —Taac'te'ex a ayic'alil ich ca'an. Te'i ma' yan ix moc'oc' ma'ax itz ti'i u jantical. Ma' yan q'uin u yocol aj xuuch' te'i ti xuuch',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:20 \xt 1 Ti 6:19; 1 P 1:4\x* \v 21 —Taac'te'ex ti ca'an u men le'ec tuba que'ene'ex a ayic'alili, te'i ilic que'ene'ex a wool,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec u na'at a maca, jabix u nec' u wichi. \p \v 22 —Pues te'i. U men u nec' u wich a maca, chica'an u benil. Le'ec ti sasil u nec' u wichi, chica'an ti'i tulacal u benil.\x * \xo 6:22 \xt Lc 11:34\x* \v 23 Le'ec ti ma' qui' u nec' u wichi, ma' ilic chica'an u benil. Baalo' ilic etel u na'at. Wa ma' qui' u na'ata, top yaab u sip'il jabix cuchi que'en ich ac'ü'ü. Top ac'ü' ac'ü' tu jajil tuba que'en,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:23 \xt Ro 1:21; 2 Co 4:4\x* \s1 Que'en u yool tu pach a Dioso, wa que'en u yool tu pach a taq'uini. \p \v 24 —Pues te'i. Jun tuul aj meyaja, ma' tu paatal u betic u meyaj ti ca' tuul u tz'ulil. Motz ti'i a jun tuulu, y yaj u yubi ulaac' a jun tuulu. Wa ma'a, bel u cu tz'aa' u yool tu pach a jun tuulu, y bel u cu motzinte ulaac' a jun tuulu. Ma' ilic tu paatal a tz'eeque'ex a wool ich ca' xeel, tu pach a Dioso, y tu pach a taq'uini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:24 \xt Lc 16:13; Ga 1:10; 1 Ti 6:17\x* \s1 Le'ec a Dioso, walac u cününticoo' u mejen. \p \v 25 —Pues te'i. U men c'u' in wadaj to te'ex yoc'ol ma' tu paatale'ex a tz'eec a wool ich ca' xeele, tan in wadic te'ex. Ma' a top tuclique'ex tuba u talel a janale'ex a wuc'ule'ex ti'i a cuxtale'exe. Ma'ax a top tuclique'ex tuba u talel a noq'ue'ex ti'i a tz'eeque'ex ta woc'ol. Le'ec a cuxtale'exe, ma' jadi' a janale'exi, ma'ax jadi' a noq'ue'exi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:25 \xt Sal 55:22; Fil 4:6\x* \v 26 —Tucle'ex u cuxtaloo' a ch'iich'i. Ma' ta'achoo' u pac', ma'axoo' u joch. Ma' yanoo' u ranchojil u nül. C'u' betiqui, walacoo' u tzeenbel u men a Tate'ex a que'en ti ca'ana. Mas c'atiintzile'ex inche'ex tuwichoo' a ch'iich'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:26 \xt Job 38:41; Sal 147:9\x* \v 27 —Ma'ax mac ta yaame'ex jede'ec u sützic u bajil ma'ax ox naab chen tanil u tuclic,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Wa ma' patale'ex a bete' abe'e, ¿c'u' ca'a top tane'ex a tuclic biqui ca' yanaque'ex a noc'? Tucle'ex biqui ti walac u ch'iil a top' ich che'e. Ma' ta'ach u meyaj, ma'ax u jitic u noc',— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Tan in wadic te'ex. Le'ec ti yan a noc' a top quich'pan yoc'ol aj rey Salomon uchiji, ma' yan u quich'panil jabix jun p'eel top'o,— cu t'an a Jesusu. \v 30 —Le'ec a top' abe'e, cuxa'an tu cuuchil aleebe. Samala, bel u ca'a pulbul ich c'aac'. Le'ec a Dioso, u tz'aj u quich'panil a top' abe'e, y jun p'e rato ilic cuxa'an. Mas que'en u yool a Dios u tz'aa' te'ex a noc' tuwich u tz'eec u quich'panil a top'o. Ma' top que'ene'ex a wool tu pach a Dioso. Top que'ene'ex to a wool tu pach a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesusu. \v 31 —Ma' a top tuclique'ex c'u' a c'abeet te'exe. Ma' a wadique'ex ta bajil: “¿Tuba ti cüxtic ti janal? ¿Tuba ti cüxtic ti wuc'ul? ¿Tuba ti cüxtic ti noc'?” Ma' a tuclique'ex ti baalo',— cu t'an a Jesusu. \v 32 —Le'ecoo' a cristiano a ma' ti'i a Dioso, top walacoo' u tuclic c'u' a c'abeet ti'ijoo'o. Ma' cuchi baalo'e'ex inche'exi. Le'ec a Tate'ex ti ca'ana, ac u yeel tun ti laj c'abeet te'ex tulacal abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:32 \xt Sal 23:1; Fil 4:19\x* \v 33 —Inche'exe, payanbej ca' a tucle'ex biqui'il u c'ati a Dioso. Tucle'ex a toj na'at jabix u c'ati. Jede'ec ilic u tz'abül te'ex tulacal a c'u' a c'abeet te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:33 \xt Sal 37:25; Mr 10:30; Lc 12:31; Ro 8:32; Sal 34:9,10; Lc 18:29,30\x* \v 34 —Ma' a top tuclique'ex a c'u' a bel u ca'a ti uchul tu samalili. Ichil a jun p'e q'uini, walac u yantal ti chucul a c'as ti'i ma' a tuclique'ex a c'as a yantal u ca'a tu samalili,— cu t'an a Jesusu. \c 7 \s1 Ma' a wilique'ex wa yan u sip'il a maca. \p \v 1 —Pues te'i. Ma' a tz'eeque'ex a mac ichil u sip'ili. Ti baalo'o, ma' ta tz'abüle'ex ichile'ex a sip'il.\x * \xo 7:1 \xt Ro 2:1; Ro 14:3; Stg 4:11\x* \v 2 Jabix ilic ti walaque'ex a il sip'il, baalo' ilic ti bel u ca'a ilbil a te'exe. Jabix ilic ti walaque'ex a tz'eeque, baalo' ilic ti bel u ca'a tz'abül te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:2 \xt Mr 4:24; Lc 6:38\x* \v 3 —¿C'u' ca'a tan a wilic u sip'il a hermano bete cuenta tan a wilic tz'etz'eec a ta'lu'um ichil u nec' u wichi? Uxtun incheche, ma' ta'ach a tz'eec ta wool ti nooch a sip'il bete cuenta jabix noxi' che' a que'en ichil u nec' a wich,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:3 \xt Lc 6:41\x* \v 4 —¿C'u' betiqui, baala' walac a wadic ti'i a hermanojo. “Cha'a in joc'sic abe' a jabix ta'lu'um a que'en ichil u nec' a wich,” queech ti'i y yan jabix a noxi' che' ichil a teche. ¿C'u' ca'a ma' saaquech a wadü' a jabix abe' ti'iji?— cu t'an a Jesusu. \v 5 —Incheche, chen aj cho'ech. Payanbej joq'ues abe' a jabix a noxi' che' a que'en ichil u nec' a wich. Pachili, jede'ec a wilic ti qui' biqui ca' a joq'ues abe' a jabix a ta'lu'um a que'en ichil u nec' u wich a hermanojo,— cu t'an a Jesus yoc'oloo' u sip'il. \p \v 6 —Pues te'i. Le'ec a quich'pan a ti'i a Dioso, ma' a tz'eeque'ex ti'ijoo' a jabix peq'ue. Bic xicoo' u sutoo' u bajil y ca' u puloo' u bajil ta woc'ole'ex. Ma'ax a tz'eeque'ex a top quich'pan ta wu'yique'ex ti'ijoo' a jabix eq'uene. Bic xicoo' u wa'che'te,— cu t'an a Jesus yoc'ol u yaalbül a quich'pan ti'ijoo' a ma' u c'atoo' u yubi.\x * \xo 7:6 \xt Pr 9:7,8; Pr 23:9; Hch 13:45\x* \s1 Le'ec ada' biqui ca' a c'aate c'u' a c'ati ti'i a Dioso. \p \v 7 —Pues te'i. Tanaque'ex a c'aatic y bel u ca'a tz'abül te'ex u men a Dioso. Tanaque'ex a cüxtic c'u' a c'ate'ex etel a Dioso, y bele'ex a ca'a a cüxte. Tanaque'ex a jabix boojtic a jabix puerta tuba a c'ate'ex a beel y bel u ca'a jebbel te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:7 \xt Mt 21:22; Mr 11:24; Jn 15:7; Stg 1:5,6; 1 Jn 3:22\x* \v 8 —Tan in wadic te'ex abe'e, u men tulacal a jujun tuul a tan ti tan u c'aatiqui, tan u c'ümic. Le'ec a tan ti tan u cüxtiqui, tan u cüxtic. Le'ec a tan ti tan u boojtic a puertaja, tan u jebbel ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:8 \xt Pr 8:17; Jer 29:12; Jon 2:2; Jon 3:8-10\x* \v 9 —Ma' yan a winic a jede'ec u tz'eec a tunich ti'i u mejen wa pan a tan u c'aatbül ti'iji. \v 10 Ma'ax tu tz'eec a can wa tan u c'aatbül ti'i aj ch'ilama,— cu t'an a Jesusu. \v 11 —Ca'ax walaque'ex a cüxtic a sip'il, a weele'ex biqui ca' a tz'a'e'ex a quich'pan sij-ool ti'ije'ex a mejen. ¿Ma' wa mas que'en u yool a Tate'ex a que'en ti ca'an u tz'aa' a qui' ti'i a mac a tan u c'aatiqui?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:11 \xt Is 49:15; Ro 8:32\x* \v 12 —Le'ec biqui'il a c'ate'ex cuchi ca' betabüc te'exe, yan ilic a betique'ex ti baalo' ti'ijoo' a cristianojo. Ti baalo'o, ac tane'ex a tz'ocsic a ley u tz'iibtaj aj Moisese, y a t'an u tz'iibtajoo' boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:12 \xt Lc 6:31; Lv 19:18; Ro 13:8; Ga 5:14; 1 Ti 1:5\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il a puerta a tz'itz'i' u taan. \p \v 13 —Pues te'i. Tz'aje'ex a wool a wocole'ex ichil a jabix puerta a tz'itz'i' u taan. Yan ulaac' a jabix puerta a nooch u taana. Ma' yaj a ximbal tu benil a puerta abe'e. C'u' betiqui, walac u beel ich c'asil. Yaaboo' a tanoo' u yocol te'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:13 \xt Lc 9:23; Lc 13:24; 1 Jn 5:19\x* \v 14 —Le'ec a jabix bej a walac u beel ti'i u puertajil a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo, c'üs yaj a beel tuwichi. Tz'itz'i' u taan jabix a puerta abe'e. Ma' yaab mac walacoo' u cüxtic abe'e,— cu t'an a Jesusu. \s1 Chica'an biqui'il a che' etel u wichi. \p \v 15 —Pues te'i. Cününte'ex a bajil ti'i ma' a cho'bole'ex u menoo' a tanoo' u tz'eec u bajil jabixoo' u yaj meyaj a Dioso, pero chenoo' u tus. Walacoo' u tz'eec u bajil jabix qui'oo' jabix a carnerojo\f + \fr 7:15 \ft tümünyuc\f*. C'u' betiqui, c'asoo' jabix a baalumu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:15 \xt Dt 13:3; Jer 23:16; Ro 16:17; Mi 3:5; 2 Ti 3:5; Hch 20:29\x* \v 16 —Bele'ex a ca'a a weelte biqui'iloo' u na'at ala'oo' etel c'u' a walac u yantal u menoo'. A q'ui'ixi, ma' yan q'uin u wichintic ix tzusu. Ma' ta wuxique'ex te'i. Ma'ax u wich a che'e, ma' tu yuxbul tuwich a laja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:16 \xt Lc 6:43\x* \v 17 —Tulacal a che' a qui'i, qui' ilic u wich. Tulacal a che' a ma' qui'i, ma' ilic qui' u wich.\x * \xo 7:17 \xt Jer 11:19\x* \v 18 Le'ec a che' a qui'i, ma' tu wichintic a c'asa. Ma'ax a che' a c'asa, ma' tu wichintic a qui'i,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Tulacal a che' a ma' ta'ach u tz'eec u wich a qui'i, walac u ch'ücbül. Walac u pulbul ich c'aac',— cu t'an a Jesusu. \v 20 —Baalo' ilic a tanoo' u tz'eec u bajil jabixoo' u yaj meyaj a Dioso, pero chenoo' u tus. Chica'an biqui'iloo' u na'at etel c'u' a walac u yantal u menoo',— cu t'an a Jesusu. \s1 Ma' tulacal mac beloo' u ca'a ti ca'ani. \p \v 21 —Pues te'i. Le'ec a tanoo' u yadic ten Noochil, Noochil, ma' tulacaloo' ala'oo' a ocoloo' u ca'a tu cuenta a Dioso. Jadi' a tanoo' u betic a jabix u c'ati in Tat a que'en ti ca'ana, jadi' a ocoloo' u ca'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:21 \xt Os 8:2; Hch 19:13; Ro 2:13; Stg 1:22\x* \v 22 —Ti a q'uin abe' ti tanoo' u yocol te'i, yanoo' a beloo' u cu yadü' ten a t'an a jabix ada'a. “Noochil, Noochil, ti wadaj a pectzil etel u yanil a c'aba'. Ti joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yool a mac etel ilic a c'aba'. Yaab a milagro ti betaj etel ilic a c'aba',” cu t'anacoo' ten,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:22 \xt Nm 24:4; Jn 11:51; 1 Co 13:2\x* \v 23 —“Ma'ax jun sut in wilaje'ex ti tene'ex. Joq'uene'ex tin tzeel. Chen c'as a walaque'ex a betiqui,” queenac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:23 \xt Sal 5:5; Sal 6:8; Mt 25:41\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol ca' tuul aj men naja. \p \v 24 —Pues te'i. Tulacal mac a walacoo' u yubic in t'an, y walacoo' u betic c'u' a walac in wadiqui, ala'oo'o, jabix a mac a patal, le'ec u betaj a naj etel tunich. Tunich ilic u cuuch a naj yoc'ol ca' yanac u muc',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:24 \xt Lc 6:47\x* \v 25 —Caji a ja' a c'a'ama. Tudi tuba que'en a naja. Tan ilic a iq'ui. C'u' betiqui, ma' u pecsaj a naji. Ma' pulbi u men betabi yoc'ol tunich,— cu t'an a Jesus ti'i a tanoo' u tz'ocsaja.\x * \xo 7:25 \xt Hch 14:22; 2 Ti 3:12; 2 Ti 2:19; 1 P 1:5\x* \v 26 —Tulacal mac a walacoo' u yubic in t'an pero ma' ta'achoo' u tz'ocsiqui, ala'oo'o, jabix mac a ma' u yeel, le'ec u betaj a naj etel tunich. Jadi' ch'ich' u cuuchil a naja,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Caji a ja' a c'a'ama. Tudi tuba que'en a naja. Tan ilic a iq'ui. U pecsaj a naja. C'axi. Jumpul juubi a naja,— cu t'an a Jesus ti tan u tzicbaltic a ma' tanoo' u tz'ocsaj.\x * \xo 7:27 \xt He 10:31; 2 P 2:20\x* \v 28 Le'ec ti jobi u yadic tulacal a t'an abe' a Jesusu, chen sa'too' u yool a cristiano u men biqui ti walac u ca'ansaj.\x * \xo 7:28 \xt Mt 13:54; Mr 1:22; Mr 6:2; Lc 4:32\x* \v 29 A Jesusu, u ca'ansajoo' jabix ilic tu ca'ansaj jun tuul a top u yeele. Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ma' ta'achoo' u ca'ansaj jabix a Jesusu.\x * \xo 7:29 \xt Is 50:4; Jn 7:46\x* \c 8 \s1 Ch'anesabi a top c'oja'an u men a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti emi a Jesus tuwich witz, mil u yaabil a cristiano a tücünacoo' tu pach. \v 2 Naatz'i jun tuul a winic tu tzeel a Jesusu. Top tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anil. Xonlaji tu taan a Jesusu. —Noochil, wa qui' ta wich a ch'anesiquene, jede'ec u paatal a ch'anesiquen,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:2 \xt Mr 1:40; Lc 5:12; 2 R 5:1; 2 Cr 26:19\x* \v 3 Le'ec a Jesusu, u tz'aj u c'ü' yoc'ol a winiqui. —In c'ati,— cu t'an ti'i. —Ch'aneech tun,— cu t'an a Jesusu. Tu seebal ac ch'ani a winiqui. \v 4 —U'yeen. Ma' a wadic ti'i ma'ax mac c'u' a mani teche,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Jadi' ca' xiquech etel u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ye'e a bajil ti'i, y tz'a ti'i a Dios a sij-ool jabix ilic ti tz'iiba'an ichil a ley u tz'iibtaj aj Moisese. Te'i u yilicoo' ti ch'aneech,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:4 \xt Mt 9:30; Mr 5:43; Lv 14:3; Lc 5:14\x* \s1 Ch'anesabi jun tuul u yaj meyaj a soldado u men a Jesusu. \p \v 5 Pues te'i. Le'ec ti tan u yoc'ol a Jesus ich caj Capernaum, naatz'i jun tuul u noochiloo' a soldado tu tzeel. U c'aataj ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:5 \xt Lc 7:1\x* \v 6 —Noochil, coya'an ti que'en in waj meyaj ich naj. Sotmen u büq'uel. Top tan u yubic u yajil,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 7 —Jede'ec in beel in ch'anese,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 8 C'u' betiqui, baala' u yadaj u noochiloo' a soldadojo. —Noochil, ma' chucul in yanil ti'i ca' xiquech ichil in wotoch. Chucul ca' a tz'aa' a t'an, y bel u ca'a ti ch'anül in waj meyaj,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:8 \xt Lc 15:19; Sal 33:9; Sal 107:20\x* \v 9 —Yan ilic in noochil mac walac u tücaa'tiquen. Yanoo' ilic a soldado a walac in tücaa'tiqui. Walac in wadic ti'i a jun tuul ca' xi'ic, y walac u beel. Walac in wadic ti'i ulaac' a jun tuul ca' talac, y walac u talel. Walac in wadic ti'i in waj meyaj ca' u bete' a c'u' taca, y walac u betic,— cu t'an u noochiloo' a soldadojo. \v 10 Le'ec ti ca' u yubaj abe' a Jesusu, sa'ti u yool. U yadaj ti'ijoo' a cristiano a que'en tu pacha: —Tan in wadic te'ex u jajil. Yanoo' in wetcaal a yanoo' u yool tin pacha. C'u' betiqui, ma'ax tuba cuenta Israel in cüxtaj jun tuul ti wetcaal a top que'en u yool tin pach tu jajil jabix a soldado abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \v 11 —Tan in wadic te'ex. Yanoo' xan a watacoo' joq'ueeb q'uin oqueeb q'uin a beloo' u ca'a pach mesa ti janal u yet'ocoo' aj Abraham, aj Isaac, aj Jacob tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:11 \xt Gn 12:3; Is 2:2,3; Mal 1:11; Lc 13:29; Hch 10:45; Ro 15:9; Ef 3:6\x* \v 12 —C'u' betiqui, yaaboo' aj Israel a ocoloo' u ca'a cuchi pero ma'. Beloo' u ca'a pulbul ich ac'ü'il\f + \fr 8:12 \ft ac'übil\f*. Te'i u yoc'oloo' u jürütlemacoo' xan u coj u men u yajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:12 \xt Mt 21:43; Mt 13:42; Mt 22:13; Mt 24:51; Lc 13:28; 2 P 2:17; Jud 13\x* \v 13 —Ca' xiquech ta wotoch. Ch'ani a waj meyaj u men a tz'ocsaj ti patalen in ch'anes,— cu t'an a Jesus ti'i u noochiloo' a soldadojo. Le'ec ti ca' u yadaj abe' a Jesusu, ch'ani aj meyaj abe'e. \s1 Ch'anesabi u yixa'an aj Pedro u men a Jesusu. \p \v 14 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil u yotoch aj Pedrojo. U yilaj u yixa'an aj Pedro te'i. Que'en ti cama u men c'oja'an. Tan u chücüwil.\x * \xo 8:14 \xt Mr 1:29; Lc 4:38; 1 Co 9:5\x* \v 15 U tülaj u c'ü' a nooch'upu. Mani u chücüwil. Liq'ui a nooch'upu. U tz'ajoo' u janal u yaj sutiloo'. \s1 Yaaboo' a c'oja'an a ch'anesabi u men a Jesusu. \p \v 16 Pues te'i. Le'ec ti oqui a q'uini, c'ochesaboo' etel a Jesus yaab tuul a yan a c'ac'asba'al tu yooloo'. A Jesusu, chen etel u t'an u joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yooloo'. U ch'anesajoo' ilic boon tuul a c'oja'ana.\x * \xo 8:16 \xt Mr 1:32; Lc 4:40\x* \v 17 Baalo' ti jajaji u t'an aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. —U tz'aj u muc' ti q'uiq'uel. U ch'anesaj ti c'oja'anil,— cu t'an aj Isaias biq'uin ado'o.\x * \xo 8:17 \xt Is 53:4; 1 P 2:24\x* \s1 Yanoo' mac u c'atiintajoo' cuchi u beel tu pach a Jesusu. \p \v 18 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yilaj ti top yaab a cristiano a much'a'anoo' tu tzeel. —Co'ne'ex junxeel a lagunaja,— cu t'an ti'ijoo' u yaj cambal. \v 19 Naatz'i tu tzeel a Jesus jun tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. —Maestro, le'ec a tuba ca' xiqueche, bel in ca'a ta pach,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:19 \xt Lc 9:57\x* \v 20 —Le'ec a ch'umaca\f + \fr 8:20 \ft fox\f*, yan u ch'e'en. Le'ec a ch'iich'i, yan u c'u'. C'u' betic inen a yanajeen ti cristianojili, ma' yan ten ti baalo'. Ma' yan ma'ax tuba u paatal in coytal ti jedel,— cu t'an a Jesus ti'i a winic abe'e.\x * \xo 8:20 \xt Sal 22:6; Sal 40:17; Sal 69:29; Lc 2:7,12; Lc 8:3; Jn 1:10,11\x* \v 21 —Noochil, se' chaa' in beel tin wotoch. Quimic to in tata, ca' talaquen ta pach,— cu t'an ulaac' a jun tuul u yaj tz'ocsaj t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:21 \xt Lc 9:59; 1 R 19:20\x* \v 22 —Co'ox tin pach incheche. Le'ec a ma' ta'achoo' u c'ajsic a Dioso, jabix quimenoo' ti'i a Dioso. Mas toj u muquicoo' a chucul quimene,— cu t'an a Jesus ti'i ti uchi u nuuc.\x * \xo 8:22 \xt Ef 2:1\x* \s1 Jetz'cunbi a iq'ui, y a laguna u men a Jesusu. \p \v 23 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil a barco u yet'ocoo' u yaj cambal. \v 24 Caji a ic' a top chich ti'ijoo' taan a lagunaja. Top tz'iic a ja'a. Caji ti tudel a barcojo. Le'ec a Jesusu, tan u wüyül.\x * \xo 8:24 \xt Mr 4:37; Lc 8:23\x* \v 25 Le'ecoo' u yaj cambala, u yajsajoo' a Jesusu. —Noochil, sa'alto'on. Tan u budel a barcojo,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 26 —¿C'u' ca'a saaque'ex? Top ma' que'ene'ex a wool tu pach Dios tu jajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Liq'ui a Jesusu. U yadaj ti'i a ic' y a ja' ca' jetz'lac. Mani a ic' a chichi. Jetz'laji a ja'a. Quich'pan ti p'aati.\x * \xo 8:26 \xt Fil 4:6; Job 38:8-11; Sal 65:7; Sal 89:9; Sal 93:4; Sal 104:3; Sal 107:29\x* \v 27 Sa'too' u yool u yaj cambal u men c'u' a maniji. —¿C'u' ti winiquil a jabix ada'a? Ca'ax ic' ca'ax ja', walac u tz'ocsabül ala'aji,— cu t'anoo' tu bajil. \s1 Ca' tuul aj Gadarajiloo' a yan a c'ac'asba'al tu yooloo'. \p \v 28 Pues te'i. Le'ec ti c'ochi a Jesus junxeel a laguna tu cuenta Gadaraja, joc'oo' ca' tuul a winic tuba walacoo' u mucbul a quimene. Que'en a c'ac'asba'al tu yooloo'. Ma'ax mac patal u manül te'i u menoo' u tz'iiquil. Binoo' u c'ümü' a Jesusu.\x * \xo 8:28 \xt Mr 5:1\x* \v 29 —¿C'u' a t'an to'on? Inchech u Mejen a Dioso. ¿Taleech wa a tz'aa' to'on a yaj ti ma'ax to c'ochoc u q'uinili?— cu t'anoo' ti'i a Jesus ti chichi.\x * \xo 8:29 \xt 2 S 16:10; 2 S 19:22; Jl 3:4; Mr 1:24; Mr 5:7; Lc 4:34; 2 P 2:4\x* \v 30 Ma' top naach te'i que'enoo' ti yaab a eq'uen a tanoo' u janal.\x * \xo 8:30 \xt Dt 14:8\x* \v 31 —Wa ca' a joc'so'on wa'ye'e, tücaa'to'on tu yaamoo' a eq'uen ado'o,— cu t'anoo' a c'ac'asba'al ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:31 \xt Fil 2:10\x* \v 32 —Ca' xique'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a c'ac'asba'ala. Joc'oo' a c'ac'asba'al tu yool a ca' tuul a winic abe'e. Binoo' yaam a eq'uene. Tu seebal joc'oo' ti alca' ti chich a eq'uene. Emoo' tuba c'üs toj wa'an a witzi. Ocoo' ichil a ja'a. Quimoo' ichil a ja'a. \p \v 33 Pues te'i. Joc'oo' ti alca' ti chich u yaj cananiloo' a eq'uene. Ocoo' ich caj. U yadajoo' tulacal a c'u' a maniji. U yadajoo' u pectzil le'ec a c'u' a mani ti'ijoo' a yan a c'ac'asba'al tu yooloo'. \v 34 Tulacal a mac ichil a caj abe'e, binoo' u yila' a Jesusu. Le'ec ca' u yilajoo' ala'aji, u yadajoo' ti'i ca' joc'oc.\x * \xo 8:34 \xt Dt 5:25; 1 R 17:18; Lc 5:8; Hch 16:39\x* \c 9 \s1 Ch'anesabi a sotmen u büq'uel a ma' ta'ach u peeque. \p \v 1 Pues te'i. Ca' oqui a Jesus ich barco. Ca' bini junxeel a lagunaja. Ca' c'ochi ich caj Capernaum tuba walac u cuntal.\x * \xo 9:1 \xt Mt 4:13\x* \v 2 C'ochesabi a jun tuul u menoo' a winiqui. Sotmen u büq'uel. Ma' ta'ach u peec. Coya'an ti que'en tuwich u coytaan. Chica'an ti'i a Jesus ti tanoo' u tz'ocsic ti patal u ch'anes a sotmen u büq'uele. —Qui'ac a wool. Sa'tesabi a sip'il,— cu t'an a Jesus ti'i a c'oja'ana.\x * \xo 9:2 \xt Mr 2:3; Mt 8:10; Sal 32:1,2; Lc 5:20; Ro 4:6-8; Ro 5:11; Ef 1:7\x* \v 3 Yanoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises te'i. —A winic ada'a, tan u yadic ti sa'tesabi u sip'il a maca. Tan u maclant'antic a Dios ti baalo',— cu t'anoo' ala'oo' tu bajil yoc'ol a Jesusu. \v 4 Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui. —¿C'u' ca'a tane'ex a tuclic a c'as tin woc'ol?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:4 \xt Sal 139:2; Mt 12:25; Mr 12:15\x* \v 5 —Ma' yaj ca' in wadü' ti sa'tesabi u sip'ili, u men ma' chica'an wa jaj in t'an. C'u' betiqui, yaj ca' in wadü': “Liq'uen. Uchuc a ximbal,” u men te'i u chictal wa jaj in t'an,— cu t'an a Jesusu. \v 6 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Ti'i ca' a weelte'ex ti yan in yanil in sa'tes sip'il wa'ye' yoc'olcab, bel in quin ch'anes a c'oja'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Wa'len. Molo a coytaan. Ca' xiquech ta wotoch,— cu t'an a Jesus ti'i a winic a sotmen u büq'uele.\x * \xo 9:6 \xt Lc 5:21; Hch 5:31; 2 Co 2:10\x* \v 7 Wa'laji a winic abe'e. Bini tu yotoch. \v 8 Le'ec u yaabil a cristiano a que'en te'iji, le'ec ca' u yilaj u yuchul a baalo'o, sa'too' u yool. U yadajoo' u qui'il a Dios u men le'ec a Dioso, u tz'aj u yanil jun tuul winic ca' u bete' ti baalo'. \s1 Püybi aj Mateo u men a Jesusu. \p \v 9 Pues te'i. Le'ec ti tan u mas beel a Jesusu, u yilaj jun tuul a winiqui, aj Mateo u c'aba'. Tina'an ti que'en ala'i tu cuuchil tuba walac u molic a taq'uin ti'i a gobiernojo. —Co'ox tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji. Liq'ui. Bini tu pach a Jesusu.\x * \xo 9:9 \xt Mr 2:14\x* \p \v 10 Pues te'i. Le'ec a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambala, que'enoo' pach mesa ti janal ichil u yotoch aj Mateojo. C'ochoo' ti yaab a yanoo' u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a yanoo' u sip'ili. C'ochoo' ilic pach mesa etel a Jesus ti janal.\x * \xo 9:10 \xt Mr 2:15; Lc 5:29\x* \v 11 Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yilajoo' ti tina'an a Jesus tu yaamoo' ala'oo'o. —¿C'u' ca'a que'en ti janal a maestroje'ex tu yaamoo' a yanoo' u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a yanoo' u sip'ili?— cu t'anoo' ti'i u yaj cambal a Jesusu.\x * \xo 9:11 \xt Lc 5:30; Lc 15:2; Lc 19:7; Ga 2:5; Ga 2:15; Ef 2:12\x* \v 12 Le'ec a Jesusu, u yubajoo' u t'an. U nuuctajoo'. —Ma' c'abeet aj tzücyaj ti'ijoo' a muc'a'ana, pero c'abeet ti'ijoo' a c'oja'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \v 13 —Ca' xique'ex a cünü' u nu'cul a t'an ada'a. “Mas qui' tin wich a ch'a'ique'ex u yotzilil a maca, tuwich ca' a tz'a'e'ex ten a sij-oolo,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —Ma' taleen ti'i ca' in wadü' ti'ijoo' a cristiano a tojoo' u na'at ca' u jeloo' u tucul ca' tun u tucloo' a tojo. Taleen ti'i ca' in wadü' abe' ti'ijoo' a yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:13 \xt Pr 21:3; Os 6:6; Mi 6:6; 1 Ti 1:15; 1 Jn 3:5\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus yoc'ol a suq'uini. \p \v 14 Pues te'i. C'ochoo' u yaj cambal aj Juan aj tz'aj ocja' etel a Jesusu. —Ino'ono, yaab sut ti walac ti p'ütic a janal ti'i ti suq'uin. Baalo' ilic a walacoo' u betic a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. ¿C'u' ca'a ma' ta'achoo' u suq'uin a waj cambal?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:14 \xt Mr 2:18; Lc 5:33; Lc 18:12\x* \v 15 —Le'ec ti que'en to a winic a tz'oqui u beel tu yaamoo' u yaj sutili, ¿jede'ecoo' wa u p'aatül ti yajoo' u yool aj sutili? C'ochol u ca'a u q'uinil le'ec ti bel u ca'a joc'sabül a winic a tz'oqui u beel tu yaamoo'o. Ti a q'uin abe'e, beloo' u ca'a ti suq'uin u men joc'sabi ala'aji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:15 \xt Lc 24:13; Jn 3:29; Jn 16:16; Hch 1:10; Hch 13:2; Hch 14:23; 1 Co 7:5\x* \s1 Aalbi ich mucult'an ti ma' qui' tu cuntal a tumulben to etel a uchben a sucoo' u bete'e. \p \v 16 —Pues te'i. Ma'ax mac walac u püc'ültic a uchben noc' etel a tumul noc'o. A tumul noc'o, walac u coomtal ta wichi. Wa cuchi ca' u betoo' ti baalo', bel u cu tzili' a uchben a tumulbene. P'aatül u ca'a ti mas nooch u tzililal a uchbene,— cu t'an a Jesusu. \v 17 —Ma'ax walac u tz'abül tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel uchben q'uewel. Walac u betabaanül u bolsajil vino etel q'uewel. Wa cuchi ca' tz'abüc ti baalo', tanil u sip'il a tumul vinojo, bel u ca'a ti jeetel a uchben q'uewele. Tooxol u ca'a cuchi a vinojo, y c'astal u ca'a cuchi a q'uewele. Yan u tz'abül a tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel tumul q'uewel. Ti baalo'o, ma' tu jeetel a q'uewele. Ma'ax tu tooxol a vinojo,— cu t'an a Jesus ich mucult'an. \s1 Ch'anesabi u mejen aj Jairo y jun tuul a nooch'upu. \p \v 18 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti c'ochi jun tuul a winic a nooch u wichil u meyaj. Xonlaji tu taan. —Le'ec in wix chu'u, quimi to. C'u' betiqui, ca' talaquech tin wetel. Tz'a a c'ü' yoc'ol y bel u ca'a ti cuxtal,— cu t'an a winic ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:18 \xt Mr 5:22; Lc 8:41\x* \v 19 Wa'laji a Jesusu. Caji ti beel tu pach a winic u yet'ocoo' u yaj cambal. \p \v 20 Pues te'i. Jun tuul ix ch'upu, tan ti tan u joc'ol u q'uiq'uel le'ec u uju. Doce jaab tan ti tan ti'i. Naatz'i tu pach a Jesusu. U tülaj u chi' u noc' a Jesusu.\x * \xo 9:20 \xt Lv 15:25; Mr 5:25; Lc 8:43\x* \v 21 U betaj abe'e, u men u tuclaj ti jadi' yan u tülic u chi' u noc' a Jesus ti'i ca' ch'anüc. \v 22 U sutaj u bajil a Jesusu. Le'ec ca' u yilaj a nooch'upu, u yadaj ti'i: —Qui'ac a wool, nooch'up. A tz'ocsaj ti patalen in ch'aneseech, mentücü, ch'aneech tun,— cu t'an a Jesus ti'iji. Tu seebal ch'ani a nooch'upu.\x * \xo 9:22 \xt Mr 10:52; Lc 7:50; Lc 8:48; Lc 17:19; Lc 18:42; Hch 14:9; He 4:2\x* \p \v 23 Pues te'i. C'ochi a Jesus tu yotoch a winic a nooch u wichil u meyaja. U yilajoo' a tanoo' u yuustic a xoolo. U yilajoo' ilic a tanoo' u choconaquil yoc'lal a quimene.\x * \xo 9:23 \xt Mr 5:38; Lc 8:51; 2 Cr 35:25\x* \v 24 —Joq'uene'ex. Ma' quimen ix chu'i. Chen tan u wüyül,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. U che'ejtajoo' a Jesusu.\x * \xo 9:24 \xt 1 R 17:18-24; Hch 9:40; Hch 20:10\x* \v 25 Le'ec ti joc'saboo' ich naj, oqui a Jesusu. U müchaj u c'ü' ix chu'u. Liq'ui ix chu'u. \v 26 T'iit'i u pectzil tulacal tuba te'i yoc'ol tulacal a c'u' a maniji.\x * \xo 9:26 \xt Is 52:13\x* \s1 Ch'anesabi ca' tuul a ch'oop u men a Jesusu. \p \v 27 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Tan u ca' beel. Yan ca' tuul a ch'oopo, tücünacoo' tu pach a Jesusu. —Inchech u mamech aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ch'a'a ti wotzilil,— cu t'an a ch'oop a ca' tuul ti chich ti'i a Jesusu. Tan ti tanoo' u yadic ti tanoo' u beel. \v 28 Le'ec ti oqui ich naj a Jesusu, c'ochoo' a ch'oop abe' etele. —¿Tane'ex wa a tz'ocsic ti jede'ec ilic u paatal in betic a c'u' a tane'ex a c'aatiqui?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tan, Noochil,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 9:28 \xt Mt 15:22; Mt 20:30; Mr 9:22; Mr 10:47; Lc 17:13; Lc 18:38; Jn 7:42\x* \p \v 29 Pues te'i. U tülajoo' u wich. —Ch'ane'ex u men a tz'ocsaje'ex ti patalen in ch'anese'ex,— cu t'an a Jesus ti'i a ca' tuulu. \v 30 Sasilaji u wich a ca' tuulu. —Ma' a cha'ique'ex u yeeltabül jumpul c'u' a mani te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ca' tuulu.\x * \xo 9:30 \xt Sal 146:8; Jn 9:7,26; Lc 5:14\x* \v 31 C'u' betiqui, le'ec ti joc'oo' te'i, u yadajoo' ilic u pectzil tulacal tubajac te'i yoc'ol c'u' u betaj a Jesus ti'ijoo'o. \s1 Ch'anesabi a ma' ta'ach u t'an u men a Jesusu. \p \v 32 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' to u joc'ol a ca' tuulu, c'ochesabi jun tuul a ma' ta'ach u t'an a yan a c'ac'asba'al tu yoolo.\x * \xo 9:32 \xt Mt 12:22; Mr 9:17; Lc 11:14\x* \v 33 Le'ec ti joc'sabi a c'ac'asba'al tu yool a ma' ta'ach u t'ana, caji ti t'an. Sa'too' u yool u yaabil a cristiano a que'enoo' te'iji. —Ma'ax jun sut ilbic u yuchul a jabix ada' cuenta Israel,— cu t'anoo'. \v 34 —Chen u men yan u muc' u noochiloo' a c'ac'asba'al etel a Jesusu, patal u joq'uesoo' a c'ac'asba'ala,— cu t'anoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \s1 Ch'a'bi u yotzililoo' a cristiano u men a Jesusu. \p \v 35 Pues te'i. Mani a Jesus ichil tulacal a boon a caj a aldea a yan te'iji. U ca'ansajoo' a cristiano ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso. U yadaj ti'ijoo' u pectzil yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso. U ch'anesaj ilic tulacal a boon p'eel u wich a c'oja'anil a yana.\x * \xo 9:35 \xt Mr 6:6; Lc 13:22\x* \v 36 Le'ec ca' u yilajoo' u yaabil a cristiano a Jesusu, otziloo' tu wich u men ma' jetz'a'anoo' u yool y ma' pataloo' u yaante u bajil. Ala'oo'o, jabixoo' a carnero\f + \fr 9:36 \ft tümümyuc\f* a ma' yanoo' u yaj cananili. \v 37 Le'ec ca' u yilajoo' a cristiano ti baalo'o, u yadaj a mucult'an ada' ti'ijoo' u yaj cambal. —Top nooch a colo, y qui' tun u jochbol. C'u' betiqui, top ma' yanoo' aj jocho,\x * \xo 9:37 \xt Lc 10:2; Jn 4:35\x* \v 38 mentücü, c'aate'ex ti'i u yumul a col ca' u tücaa'too' ti mas yaab aj joch ti'i u jochical a colo,— cu t'an a Jesus yoc'ol ca' aalbüc u pectzil a Dioso.\x * \xo 9:38 \xt Hch 13:2; Hch 20:28; 1 Co 12:28\x* \c 10 \s1 Le'ec ada' u c'aba'oo' a doce tuul u yaj cambal a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyaj a doce tuul u yaj cambal tu tzeel. U tz'aj ti'ijoo' u muq'uil ti'i u joc'sicoo' a c'ac'asba'al tu yool a maca. U tz'aj ilic ti'ijoo' u muq'uil ti'i u ch'anesic tulacal a boon p'eel u wich a c'oja'anili.\x * \xo 10:1 \xt Mr 3:13; Mr 6:7\x* \v 2 Le'ec ada' u c'aba' a doce tuul u yaj cambal a Jesusu. Le'ec a jun tuulu, Simon u c'aba'. —Pedro,— cu t'anoo' ti'i. Ulaac' a jun tuulu, Andres u c'aba'. U sucu'un u yitz'inoo' u bajil etel aj Pedrojo. Ulaac'a, aj Jacob etel aj Juan. U sucu'un u yitz'inoo' xan u bajil. Zebedeo u c'aba'oo' u tat.\x * \xo 10:2 \xt Jn 1:42\x* \v 3 Ulaac'oo'o, aj Felipe, aj Bartolome y aj Tomas. Ulaac'a, aj Mateo u c'aba'. Yan u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Ulaac'a, Jacob u c'aba', le'ec u mejen aj Alfeo. Ulaac'a, Lebeo u c'aba'. —Tadeo,— cu t'anoo' ti'i. \v 4 Ulaac'a, Simon u c'aba'. Politico ala'aji. Cananista u c'aba' a jun muuch' abe'e. Ulaac'a, Judas Iscariote u c'aba'. Le'ec ilic ala'aji, u tzolaj a Jesusu.\x * \xo 10:4 \xt Jud 1:1; Hch 1:13; Jn 13:26\x* \s1 Tücaa'boo' a doce tuul ti t'an. \p \v 5 Pues te'i. Le'ec a doce tuul abe'e, bel u ca'a tücaa'büloo' u men a Jesusu. —Ma' a beele'ex tu yaamoo' a ma' Israele,— cu t'an ti'ijoo'. —Ma' a wocole'ex ichil boon u caal aj Samariajil.\x * \xo 10:5 \xt 2 R 17:24\x* \v 6 Jadi' ca' xique'ex eteloo' ti wetcaal aj Israele. Sa'too' ala'oo' jabix a carnero\f + \fr 10:6 \ft tümünyuc\f* a sa'tala,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:6 \xt Hch 13:46; Is 53:6; Ro 11:1\x* \v 7 —Le'ec ti tane'ex a manülü, ade'ex ti'ijoo' u pectzil a Dioso. “C'ochi u yorajil u tücaa' a Dioso,” que'exac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:7 \xt Lc 9:2\x* \v 8 —Ch'anese'exoo' a c'oja'ana. Ca' a cuxquinte'exoo' a quimene. Ch'anese'exoo' a tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anili. Joq'uese'exoo' a c'ac'asba'al tu yool a maca. Ma'ax boon u tool ti tz'abi te'ex a muc'. Ma'ax boon u tool xan ti bele'ex a ca'a ti tz'ücyaj,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a doce tuulu. \v 9 —Ma' a bensique'ex a taq'uini.\x * \xo 10:9 \xt 1 S 9:7\x* \v 10 Ma' a bensique'ex a salbec ti tane'ex a beele. Ma'ax a bensique'ex ulaac' a noc'. Ma'ax a bensique'ex ulaac' a zapato. Ma'ax a bensique'ex a xoolte' u men le'ec mac a tan u meyaja, yan u c'ümic u naal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:10 \xt Lc 10:7; 1 Co 9:7; 1 Ti 5:18\x* \v 11 —Le'ec ca' ocoque'ex ich caj wa ich aldeaja, cüxte'ex mac a qui' u na'ata. Te'i a posadoje'ex etele. Te'i a cuntale'ex asto u jobol a meyaje'ex ichil a caj abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 12 —Le'ec ti ocoque'ex ichil a naja, qui'qui't'ante'ex. \v 13 Wa qui' a posadoje'ex etele, te'i u yantal a qui' a c'aataje'ex yoc'ol. Wa ma'a, ma' tu cuntal a qui' a c'aataje'ex yoc'oloo' te'iji. Jadi' ta wetele'ex u cuntal,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —Uchac yan a ma' tu c'ümique'ex ma'ax tu yubique'ex a t'an. Le'ec ti tane'ex a joc'ol ichil a naj abe'e, wa ichil a caj abe'e, liijte'ex u ta'lu'umil a woc ca' c'axüc ti'i u p'isoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 10:14 \xt Neh 5:13; Hch 13:51; Hch 18:6; Hch 20:26,27\x* \v 15 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, mas yaj ti bel u ca'a tz'abüloo' u sip'il ichil a caj abe'e, tuwich ti bel u ca'a tz'abüloo' u sip'il a c'ac'as cristiano ichil a uchben caj Sodoma etel a caj Gomorraja,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' a yaj a wataca. \p \v 16 —Pues te'i. Tan in tücaa'tique'ex tu yaamoo' a ma' u yeeloo' a Dios jabix cuchi tan in tücaa'tic a carnero\f + \fr 10:16 \ft tümünyuc\f* tu yaamoo' a baalumu. U men tan in tücaa'tique'ex ti baalo'o, yane'ex a cuntal ti seebe'ex a wool jabix a cana. Yan ilic a cuntale'ex ti ma' ta yajcuntique'ex a ma'ax c'u'i jabix ilic a palomaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:16 \xt Gn 3:1; Lc 21:15; Ro 16:19; Ef 5:15; 1 Co 14:20\x* \v 17 —Cününte'ex a bajil. Bele'ex a ca'a c'ubbul ti'ijoo' a noochoo' u wichil u meyaj u men tane'ex a tz'ocsiquen. Beloo' u cu jütz'e'ex etel jatz' ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:17 \xt Hch 5:40\x* \v 18 —Bele'ex a ca'a bensabül tu taan a gobernador y tu taan a rey chen u men tane'ex a tz'ocsiquen. Bele'ex a ca'a a wadü' in t'an ti'ijoo' y ti'ijoo' a ma' Israele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:18 \xt Hch 12:1; Hch 24:10\x* \v 19 —Le'ec ti tane'ex a c'ubbul ti'ijoo'o, ma' a top tuclique'ex c'u' a bele'ex a ca'a a wadü' wa biqui ca' a wade'ex. Bel u ca'a tz'abül te'ex c'u' a bele'ex a ca'a a wadü' le'ec ti que'ene'ex tu taanoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 10:19 \xt Ex 4:12; Jer 1:7\x* \v 20 —Ma' le'ec inche'ex a bele'ex a ca'a ti t'an chen ti baalo'i. Le'ec u Püsüc'al a Tate'ex ti ca'ana, le'ec a bel u cu tz'aa' te'ex c'u' a bele'ex a ca'a a wadü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:20 \xt 2 S 23:2; Hch 4:8; Hch 6:10\x* \v 21 —Yan a winic a bel u cu c'ubu' u yitz'in wa u sucu'un ti'i ca' quimsabüc tin woc'lal. Yan ilic a tattzil a bel u cu c'ubu' u mejen ti'i ca' quimsabüc. Yan ilic a mejentzil a bel u cu tz'aa' ca' quimsabücoo' u na' u tat,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:21 \xt Mi 7:6\x* \v 22 —Chen u men tene'exe, bele'ex a ca'a motzinbil u men tulacaloo'. Le'ec mac ca' u muc'yajte a yaj abe' tac tu jobeebe, bel u ca'a sa'albül,— cu t'an a Jesusu. \v 23 —Le'ec ti tanoo' u tz'eec te'ex a yaja, puutz'ene'ex cajil caj. Tan in wadic te'ex u jajil. Ma'ax to laj manüque'ex ichil tulacal a boon a caj cuenta Israel ti ca' uduquen inen a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:23 \xt Dn 12:12; Ga 6:9; Hch 14:6; Mt 16:28; Hch 2:1\x* \v 24 —Le'ec aj cambala, ma' mas yaab u yeel tuwich u maestroji. Ma'ax aj q'uexbil mozojo, ma' tu mansic u yumil,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —Le'ec aj cambala, jadi' u paatal ti quettal u yeel etel u maestro. Baalo' ilic aj q'uexbil mozojo, ma' tu c'ümic a mas qui' tuwich u yumili. Inen jabix jun tuul a tattzili. Inche'exe, jabixe'ex in mejen. Wa aalbi ti inen u noochiloo' a c'ac'asba'ala, mas jede'eque'ex a maclant'anbül u men inche'ex in wet'oc,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' mac a ca' ti saacte. \p \v 26 —Pues te'i. Ma' a saactique'exoo' a beloo' u cu tz'aa' te'ex a yaj u men ma' yan c'u' a muca'an a ma' tu chictal. Ma'ax c'u' a betabi ich mucul wa ma' tu yeeltabül,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Le'ec c'u' a tan in wadic te'ex ich muculu, ca' a wade'ex ti chica'an. Le'ec c'u' a tane'ex a wu'yic ich jabix jisilt'ana, ca' a wade'ex ti chich,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Ma' a saactale'ex ti'ijoo' a cristianojo. Ala'oo'o, jadi' u paataloo' u quimse'ex. Ma' tu paataloo' u quimse'ex a püsüc'al. Yan a saactique'ex a Dioso. Ala'aji, u paatal u pulique'ex a büq'uel a püsüc'al ichil a infierno etel a quisini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:28 \xt Is 8:12; 1 P 3:14\x* \v 29 —Walac u conbol ca' tuul aj meen ch'iich' yoc'ol jun p'e centavo. C'u' betiqui, ma'ax jun tuul ch'iich' a jede'ec u quimil wa ma' u c'ati a Tate'ex ti ca'an,— cu t'an a Jesusu. \v 30-31 —C'u' betiqui, mas c'atiintzile'ex tuwich aj meen ch'iich' a yaaba, asto boon xiit a tzo'otzel a yan ta pole'exe, xoca'an xan, mentücü, ma' u jac'üle'ex a wool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:30-31 \xt Hch 27:34\x* \s1 Le'ec mac u c'üm-ooltaj a Cristojo, tzaj u yadic. \p \v 32 —Pues te'i. Tulacal a mac a walac u yadic tu taanoo' a cristiano ti u c'üm-ooltajene, bel ilic in quin wadü' ti'i in Tat ti ca'an ti u c'üm-ooltajene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:32 \xt Sal 119:46; Ro 10:9; 1 Ti 6:12,13; Rev 2:13; 1 S 2:30; Mt 25:34; Rev 3:5\x* \v 33 —Le'ec mac ca' u yadü' tu taanoo' a cristiano ti ma' u c'üm-ooltajene, bel ilic in quin wadü' ti'i in Tat ti ca'an ti ma' u c'üm-ooltajene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:33 \xt Mt 26:70-75; Mr 8:38; Lc 9:26; Lc 12:9; 2 Ti 2:12\x* \s1 Walac u jützicoo' u bajil a cristiano yoc'ol a Jesusu. \p \v 34 —Pues te'i. Ma' a tuclique'ex wa taleen in tz'aa' ti qui'oo' tu bajil a cristiano yoc'olcabi. Ma' tu yantal a jetz'a'an-oolil tu bajiloo' yoc'olcab u men taleeni. Yantal u ca'a a p'isbaj u men taleen,— cu t'an a Jesusu. \v 35 —U men taleene, ma' qui' a winic etel u tat, ma'ax ix ch'up etel u na', ma'ax le'ecoo' a üli'tzili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:35 \xt Mi 7:6; Mt 24:10; Mr 13:12\x* \v 36 —P'aatül u ca'a ti le'ec a mas tz'iic ti'i a maca, le'ec ilic u familia,— cu t'an a Jesusu. \v 37 —Le'ec mac a yaj u yubi u na' u tat mas que inene, ma' yan biqui ca' u c'üm-oolteen tu jajil. Le'ec mac a yaj u yuboo' u mejen mas que inene, ma' yan biqui ca' u c'üm-oolteen tu jajil,— cu t'an a Jesusu. \v 38 —Le'ec mac a ma' tu paatal u muc'yajte boon a yaj a tan u tz'abül ti'i u men tan u tz'ocsiquen jabix cuchi tan u bensic u cruz ti tan u beel tin pacha, ma' yan biqui ca' u c'üm-oolteen tu jajil,— cu t'an a Jesusu. \v 39 —Le'ec mac a top que'en u yool tu pach u cuxtal yoc'olcaba, sa'tül u ca'a u cuxtal ti ca'an. Le'ec mac jabix ca' u p'ütü' u cuxtal yoc'olcab tanil u tz'ocsiquene, bel u cu cüxte u cuxtal ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:39 \xt Mt 16:25; Lc 17:33; Jn 12:25; Rev 2:10\x* \s1 Le'ec ada' a naal a bel u cu tz'aa' a Dioso. \p \v 40 —Pues te'i. Le'ec mac ca' u c'üme'ex a t'ana, tan ilic u c'ümiquen. Tanil u c'ümiquene, tan ilic u c'ümic mac u tücaa'tajen,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. \v 41 —Yan a tan u yadic u t'an a Dioso. Chen u men tan u yadic u t'an a Dioso, c'ümbi u men ulaac'. Le'ec mac u c'ümaja, bel u cu c'ümü' u naal ti quet etel a mac u yadaj u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —Yan ulaac' a mac a toj u na'ata. Chen u men toj u na'ata, c'ümbi u men ulaac'. Le'ec mac u c'ümaja, bel u cu c'ümü' u naal ti quet etel a toj u na'ata,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:41 \xt 1 R 17:10; 2 R 4:8\x* \v 42 —Yan ulaac' a mac u c'ümajen to. Chen u men in waj tz'ocsaj t'ana, aantabi jabix tz'abi ti'i jun p'e pote a siis ja'a. Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec mac u tz'aj ti'i a anat abe'e, bel u ca'a tz'abül u naal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:42 \xt Mt 25:40; Mr 9:42; He 6:10; Pr 24:14; Lc 6:35\x* \c 11 \s1 C'ocholoo' u ca'a etel Jesus u yaj xa'num aj Juan aj tz'aj ocja'. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, jobi u yadic c'u' a yan u beticoo' a doce tuul u yaj cambala. U tücaa'tajoo' tuba u beeloo'. Joc'oo' te'i. Binoo'. Joq'ui ilic a Jesus te'i. Bini ti ca'ansaj y ti t'an ichil boon a caj a nütz'a'an te'i. \p \v 2 Pues te'i. Le'ec aj Juan aj tz'aj ocja'a, que'en ti presojil. Le'ec ca' u yubaj c'u' a tan u betic a Cristo aj Juana, yan u yaj cambal u tücaa'tajoo' etel.\x * \xo 11:2 \xt Lc 7:18; Mt 14:3\x* \v 3 —¿Inchech wa a mac a tan ti paac'tiqui, wa yan ti paac'tic ulaac'?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 11:3 \xt Gn 49:10; Nm 24:17; Dn 9:24; Mal 3:1-3\x* \v 4 —Ca' usc'aque'ex etel aj Juan. Ade'ex ti'i c'u' a tane'ex a wu'yic a wiliqui,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc. \v 5 —Tanoo' u sasilcunbul u wich a ch'oopo. Le'ecoo' a ma' qui'oo' u ximbala, tanoo' u ximbal tucaye'il. Tanoo' u ch'anesabül a tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anili. Tanoo' u jeebbel u xiquin a cooco. Tanoo' u ca' cuxtal a quimene. Tan u yaalbül u qui'il pectzil a Dios ti'ijoo' a otzili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal aj Juana.\x * \xo 11:5 \xt Is 29:18; Is 35:4; Is 42:7; Sal 22:26; Is 61:1; Lc 4:18; Stg 2:5\x* \v 6 —Qui' u yool mac a ma' siq'ui u yool tin wetel,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 11:6 \xt Is 8:14; Mt 13:57; Mt 26:31; Ro 9:32; 1 Co 1:23; 1 Co 2:14; Ga 5:11\x* \p \v 7 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u yusc'al tu pach u yaj xa'num aj Juana, caji a Jesus u tzicbalte aj Juan eteloo' a cristianojo. —¿C'u' a bine'ex a wila' ich p'atal lu'um? ¿Bine'ex wa a wila' a pocche' a tan u pecsabül u men ic'? Ma' bine'ex a wila' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:7 \xt Lc 7:24\x* \v 8 —¿C'u' a bine'ex a wila'? ¿Bine'ex wa a wila' a winic a top quich'pan u noc'o? Le'ecoo' a quich'pan u noc' a top qui' u cuxtaloo'o, que'enoo' ichil u yotoch a reye. Ma' ta wilique'exoo' ichil a p'atal lu'umu,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \v 9 —¿C'u' a bine'ex a wila'? ¿Bine'ex wa a wila' jun tuul a tan u yadic u t'an a Dioso? Le'ec, bine'ex a wila' jun tuul a tan u yadic u t'an a Dioso. Tan in wadic te'ex. Le'ec aj Juan abe'e, mas nooch u wichil u meyaj tuwich boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:9 \xt Lc 1:76\x* \v 10 —Baala' ti tz'iiba'an yoc'ol ala'aji,— cu t'an a Jesusu. —“Inene, tan in tücaa'tic in waj xa'num taanil. Bel u cu tojquinte a cristiano ti'i ca' u c'ümeechoo',” cu t'an a Dios ti'i a Cristojo. Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:10 \xt Mal 3:1; Mr 1:2\x* \v 11 —Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' yan a winic a yanaji yoc'olcab a mas qui' a tz'abi u bete' tuwich aj Juan aj tz'aj ocja'a. C'u' betiqui, ca' yanacoo' a hermanojo, que'enoo' tu c'ü' a Dioso. Ca'ax ma' nooch u wichil u meyaj jun tuul a hermano tu yaamoo' u chucaan a hermanojo, mas nooch u wichil u meyaj tuwich aj Juan,— cu t'an a Jesusu. \v 12 —Tac tu q'uinil ti caji ti t'an aj Juana, y tac leeb tan ti tan ilic u c'ümic a yaj u cuenta a Dios ti ca'ana. Le'ecoo' a tz'iiqui, tanoo' cuchi u c'ütic u wich etel muc' a que'enoo' u yool ti ocolo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:12 \xt Lc 16:16\x* \v 13 —Tulacaloo' a boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi y etel a ley u tz'iibtaj aj Moisese, u tzicbaltajoo' u q'uinil u tücaa'bül a mac u men a Dioso, asto ti c'ochi aj Juan aj tz'aj ocja'a. Ala'aji, u yada' u yadic abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:13 \xt Mal 4:6\x* \v 14 —Wa' qui' ta wiche'ex a tz'ocsiqui, le'ec aj Juana, le'ec ilic aj Elias a aalbi ti watac to,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mt 17:12; Lc 1:17; Jn 1:23\x* \v 15 —Le'ec mac a patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:15 \xt Rev 2:7\x* \v 16 —¿C'u' a qui' ca' in wadü' te'ex ti'i ca' chiclac te'ex biqui'iloo' u na'at a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe? Ala'oo'o, jabix ca' muuch'oo' ti tz'ub a tina'anoo' chumuc caj. Jun muuch'u, tanoo' u t'an ti chich etel ulaac' a jun muuch'u,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:16 \xt Lc 7:31\x* \v 17 —“Ti wuustaj a xool ich jabix baxül tz'ocolbeel. C'u' betiqui, ma' a c'atiintaje'ex. Ma' uche'ex a woc'ot. Uchi ti woc'ol ti'i cuchi yaj-oolal ich jabix baxül quimene. Ma'ax ti baalo', ma' a c'atiintaje'ex. Ma' uche'ex a woc'ol,” cu t'anoo' a jun muuch' ti'i ulaac' a jun muuch'u,— cu t'an a Jesusu. \v 18 —Baalo' ilic a betabi ti'i aj Juan y ten xan. Le'ec ti caji ti meyaj aj Juana, ma' uchi u janal. Ma'ax uchi u yuc'ul. “Yan a c'ac'asba'al tu yool,” cu t'anoo',— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Walac in janal in wuc'ul,— cu t'an a Jesusu. —“Jac' ti'i a janala. Walac u caalül,” cu t'anoo' tin woc'ol. “Walac u yet'octicoo' a yanoo' u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a mac a top yanoo' u sip'il,” cu t'anoo' tin woc'ol,— cu t'an a Jesusu. —C'u' betiqui, etel c'u' a tanoo' u betic a tanoo' u tz'ocsic a Dioso, chica'an ti toj u na'at a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:19 \xt Mt 9:10; Fil 2:15\x* \s1 Le'ec a caj a ma' u tz'ocsajoo' a Dioso. \p \v 20 Pues te'i. Caji a Jesus u yadü' a c'as a beloo' u cu c'ümü' a caj tuba u betaj manal jun jatz a boon a milagro u betaja. Ma' ilic u jelajoo' u tucul ta wichi.\x * \xo 11:20 \xt Lc 10:13\x* \v 21 —Top yaj a watac ti'i a caj Corazini. Top yaj a watac ti'i a caj Betsaida,— cu t'an a Jesusu. —Wa cuchi betabi ich caj Tiro ich caj Sidon boon a milagro a betabi ich caj Corazin ich caj Betsaidaja, uchi tun cuchi u jeloo' u tucul. U tz'ajoo' cuchi u costal ti'ijoo' u noc'. U tz'ajoo' cuchi a ta'an tu pol u men u yajil u yool eteloo' u sip'il jabix ti sucoo' u bete',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:21 \xt Job 13:6; Jon 3:8\x* \v 22 —Tan in wadic te'ex. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'il tu jobeeb a yoc'olcaba, mas yaj ti bel u ca'a tz'abül ti'ijoo' tuwich u tz'abül ti'ijoo' ich caj Tiro ich caj Sidon,— cu t'an a Jesusu. \v 23 —Uxtun a caj Capernaum. Tanoo' u tuclic u nac'ül ti ca'an, pero pulbuloo' u ca'a tac ichil u cuuchil a pula'ana,— cu t'an a Jesusu. —Wa cuchi betabi ichil a c'ac'as caj Sodoma boon a milagro a betabi ich caj Capernaum, yan to cuchi a caj Sodoma tac leeb,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:23 \xt Is 14:13; Lm 2:1\x* \v 24 —Tan in wadic te'ex. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'il tu jobeeb a yoc'olcaba, mas yaj ti bel u ca'a tz'abül ti'ijoo' tuwich u tz'abül ti'ijoo' ich caj Sodoma,— cu t'an a Jesusu. \s1 —Co'ne'ex tin wetel ca' jedeque'ex,— cu t'an a Jesusu. \p \v 25 Pues te'i. Baala' ilic u yadaj a Jesus ti a q'uin abe'e. —Tat, inchech u Noochil a ca'an y a yoc'olcaba. Bo'tic tech a mucaj a jajil t'an ti'i ma' u ch'a'icoo' u tojil a top seeb u yool etel a top patal. C'u' betiqui, a ye'aj abe' ti'ijoo' a walacoo' u tz'eec u yool ta pach jabix a tz'ub a walac u tz'ocsaj t'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:25 \xt Sal 8:2; 1 Co 1:27; 1 Co 2:7,8; 2 Co 3:14\x* \v 26 —Tat, a tz'aj ti baalo' u men baalo' a qui' ta wichi,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili. \p \v 27 —Pues te'i. Tz'abi tulacal tin c'ü' u men in Tat,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. —Inen a Mejentzili. Ma'ax mac u yeelen, jadi' a Tattzili. Ma'ax le'ec a Tattzili, ma'ax mac u yeel. Chen inen y etel boon mac a qui' tin wich ca' in yee' ti'ijoo' a Tattzili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:27 \xt Mt 28:18; Lc 10:22; 1 Co 15:27; Ef 1:21; Jn 1:18; Jn 6:46; Jn 10:15\x* \v 28 —Boon tuule'ex a tane'ex a meyaj ti'i a sa'alticale'ex a bajili, tz'aje'ex a wool tin pach tuwich cuchi ti chen tane'ex a yaaltic a tz'oques a top yaj u tz'ocsabülü, jabix cuchi tane'ex a cuchic a top ala. Tin wetel yan a jedel ti'i a meyaj abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Tz'aje'ex a wool tin pach jabix ti walac u c'üxbüloo' a wacax tu bajil ti'i u beticaloo' a meyaja. Uchuque'ex a cambal tin wetel. Inene, qui'en etel tulacal mac. Ma' ta'ach in betic in yanil. Tin wetel a cüxtique'ex a jetz'a'an-oolil u men walac in joc'sic a mac ichil u sip'ili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:29 \xt 1 Jn 2:6; Zac 9:9; Jer 6:16\x* \v 30 —Le'ec ti que'ene'ex tin wetele, jabix cuchi c'üxa'ano'on tiqui bajili. Ma' yaj in tz'ocsabül. Ma' yaj u betabül in meyaji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:30 \xt 1 Jn 5:3\x* \c 12 \s1 U jiribtajoo' u semilla harina\f + \fr 12:0 \ft trigo wa wheat\f* u yaj cambal a Jesus tu q'uinil a jedele. \p \v 1 Pues te'i. Ma' top uchi u yadü' abe'e, ti tan u manül a Jesus ich col tu q'uinil a jedele. Wi'ijoo' u yaj cambal. Cajoo' u jiribte tz'etz'eec u semilla harinaja\f + \fr 12:1 \ft trigo wa wheat\f*. Cajoo' u jante.\x * \xo 12:1 \xt Dt 23:25; Mr 2:23; Lc 6:1\x* \v 2 Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yilajoo' c'u' a tanoo' u betiqui. —Iloo' a waj cambal,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Tanoo' u betic c'u' a ma' qui' u betabül tu q'uinil a jedele,— cu t'anoo' ti'i. \v 3 —¿C'u' ca'a tane'ex a wadic abe'e? A xocaje'ex c'u' u betaj aj quimen rey David u yet'ocoo' u yetmanül le'ec ti wi'ijoo'o,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 12:3 \xt Ex 25:30; 1 S 21:6\x* \v 4 —Oqui aj David ichil u yotoch a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —U molaj a waj harina a tz'abi ti'i a Dioso. U tz'aj ti'ijoo' u yetmanül. U laj jantajoo' a waj harinaja. Ma' qui' tu c'axül ti'i a ley ca' jantabüc a waj harina abe' u men ala'aji, ma'ax u menoo' u yetmanül. Jadi' tz'aja'an ti'i u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios ca' u jante a waj harina abe'e. Le'ec aj David abe'e, ma' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Diosi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:4 \xt Ex 25:30; Lv 24:5; Ex 29:32; Lv 8:31\x* \v 5 —Uxtun u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Walacoo' u meyaj tu q'uinil a jedele. Ma' tanoo' u tz'ocsic u yanil u q'uinil a jedel ichil u yotoch a Dios ti baalo'o. Ma' ilic tanoo' u cüxtic u sip'il ti baalo'o. A xocaje'ex abe' ichil a ley u tz'iibtaj aj Moisese,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata.\x * \xo 12:5 \xt Nm 28:9; Jn 7:22\x* \v 6 —Tan in wadic te'ex. Que'en a mas nooch u yanil tuwich u yotoch a Dios ta yaame'ex wa'ye'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:6 \xt 2 Cr 6:18; Hag 2:7,9\x* \v 7 —“Mas qui' tin wich a ch'a'ique'ex u yotzilil a mac tuwich a tz'eeque'ex ten a sij-oolo,” cu t'an a Dioso. Wa cuchi a weeltaje'ex u nu'cul a t'an abe' u yadaj a Dioso, ma' cuchi a wadaje'ex ti u cüxtajoo' u sip'il in waj cambal le'ec ti ma' yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata.\x * \xo 12:7 \xt Os 6:6\x* \v 8 —U paatal in wadic ti yan a mas nooch u yanil tuwich u yotoch Dios wa'ye'e, u men le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, yan in yanil ti tücaa' ca'ax tu q'uinil jedel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:8 \xt Dn 7:13\x* \s1 Ch'ani a winic a mooch' u c'ü'. \p \v 9 Pues te'i. Le'ec ti jobi u tzicbal ich col a Jesusu, bini ichil a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso.\x * \xo 12:9 \xt Mr 3:1\x* \v 10 Yan te'i jun tuul a winic a mooch' u c'ü'. —¿Qui' wa tu c'axül ti'i a ley ca' ch'anesabüc a mac tu q'uinil a jedele?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. Chen u c'aatajoo' ti'i wa qui' u men u c'atoo' u cüxte u sip'il a Jesus ti'i ca' u tzoloo'.\x * \xo 12:10 \xt Lc 13:14; Lc 14:3\x* \v 11 —Uchac yan jun tuul a winic ta yaame'ex a yan jun tuul u carnero\f + \fr 12:11 \ft tümünyuc\f*. Wa cuchi ca' c'axüc u carnero\f + \fr 12:11 \ft tümünyuc\f* ich ch'e'en tu q'uinil a jedele, ¿ma' wa jede'ec u müchic y u joc'siqui?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 12:11 \xt Ex 23:4; Dt 22:4\x* \v 12 —Mas yan u c'abeetil a winic tuwich a carnerojo\f + \fr 12:12 \ft tümünyuc\f*, mentücü, qui' tu c'axül ti'i a ley u betabül a qui' tu q'uinil a jedele,— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Sützü a c'ü',— cu t'an a Jesus ti'i a winiqui. U sützaj u c'ü'. Ch'ani. Quetaji etel ulaac' u c'ü'. \p \v 14 Pues te'i. Joc'oo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Much'lajoo' tu bajil u tucloo' biqui ca' u müchoo' y u quimsoo' a Jesusu.\x * \xo 12:14 \xt Mr 3:6; Lc 6:11; Jn 5:18; Jn 10:39; Jn 11:53\x* \s1 Le'ec ada' a t'an a uchi aalbüc yoc'ol a Jesusu. \p \v 15 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui, mentücü, joq'ui te'i. Bini. Yaaboo' a cristiano a tücünacoo' tu pach a Jesusu. U laj ch'anesajoo' boon a c'oja'an a yan tu yaamoo'o.\x * \xo 12:15 \xt He 4:13; Sal 139:2; Mr 3:7\x* \v 16 —Ma' a beele'ex a wadü' maquen ti'ijoo' a cristianojo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a que'enoo' tu pacha. \v 17 Baalo' ti jajaji u t'an aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi.\x * \xo 12:17 \xt Nm 23:19; Is 49:5,6; Is 52:13\x* \v 18 Baala' u yadaj ala'aji: \pi1 —“Ile'ex in waj meyaj le'ec mac in yeetaj. Yaj in wu'yi ala'aji. Top qui' in wool etel,” cu t'an a Dioso. “Bel in quin tz'aa' in Püsüc'al etel ala'aji. Bel u cu yadü' a toj na'at ti'ijoo' a ma' u yeelenoo',” cu t'an a Dioso.\x * \xo 12:18 \xt Is 42:1; Mt 3:16; Is 61:1; Mt 11:28\x* \v 19 “Ma' tu p'ujsic a mac etel t'an. Ma'ax u yawat ti chich. Ma'ax mac jede'ec u yubic u chichich t'an ti calle,” cu t'an a Dioso. \v 20 “Ma' tu ma'ma'alcuntic a ma' yan u muc' jabix u yoc nül a yajcunbiji,” cu t'an a Dios yoc'ol u ch'a'bül u yotzilil a mac u men a Cristojo. “Ma'ax tu coch jobsic a chen tz'etz'eec u chichil u yool jabix u mechajil lampara a watac u tupul,” cu t'an a Dioso. “Ma' tu jobsic abe' asto u tz'eec ca' uchuc u ganar a toj yoc'ol a c'asa,” cu t'an a Dioso.\x * \xo 12:20 \xt Is 40:11\x* \v 21 “Etel ala'aji, yantal u ca'a u noj-ool a ma' Israele,” cu t'an a Dioso,— \m cu t'an aj Isaias biq'uin ado'o. \s1 Tanoo' u yadic ti yan a quisin tu yool a Jesusu. \p \v 22 Pues te'i. C'ochesabi etel Jesus jun tuul a winic a ch'oop, y bes, y yan a c'ac'asba'al tu yoolo. U ch'anesaj a winiqui. Patal tun ti t'an y ti cha'an.\x * \xo 12:22 \xt Mt 9:32; Mr 3:11; Mr 9:17; Lc 11:14\x* \v 23 Tulacaloo' a cristianojo, sa'too' u yool. —¿Ma' wa le'ec ala'i u yaj Sa'alil a cristianojo, le'ec u mam aj quimen rey David a tan u paac'bülü?— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 12:23 \xt Ro 9:5\x* \v 24 U'yajbi c'u' a tanoo' u yadic a cristiano abe' u men a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. —Ichil u yool a winic ada' que'en a quisini, le'ec u noochiloo' a c'ac'asba'ala, mentücü, patal u joq'ues a c'ac'asba'al tu yool a maca,— cu t'anoo' a fariseo yoc'ol a Jesusu.\x * \xo 12:24 \xt Mr 3:22\x* \p \v 25 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui. —Le'ec ti tz'iicoo' a cristiano tu bajiloo' tu cuenta jun tuul a reye, jobol u ca'a u cuenta a rey abe'e. Baalo' ilic etel a caj wa etel a naja. Wa tz'iicoo' a cristiano tu bajiloo' te'iji, p'aatül u ca'a ti weca'anoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:25 \xt Mt 9:4; Jn 2:25; Rev 2:23\x* \v 26 —Wa cuchi le'ec ilic a quisin a tan u joc'sicoo' a c'ac'asba'ala, ma' qui'oo' tu bajil. Wa cuchi ca' u betoo' ti baalo'o, jobol u ca'a u cuenta a quisini,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —¿Wa cuchi jaj ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al etel u muc' a quisini, uxtun a wet'oque'ex? ¿Etel ilic wa u muc' a quisini, tanoo' u joc'sic a c'ac'asba'ala? Le'ec ilic ala'oo'o, beloo' u cu yee' ti ma' toj a t'ane'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \v 28 —C'u' betiqui, wa jaj ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al etel u muc' u Püsüc'al a Dioso, jaj ilic ti c'ochi u q'uinil u tücaa'bül a mac u men a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:28 \xt Dn 2:44; Dn 7:14; Lc 1:33; Lc 11:20; Lc 17:20; He 12:28\x* \v 29 —Ma' yan biqui u yocol a mac ichil u yotoch a mac a yaab u muc' ti'i u toco' c'u' a yan ti'i chen ti baalo'. Payanbej yan u c'üxic a yaab u muc'u. Pachili, jede'ec u paatal u yocol ichil u yotoch u toco' c'u' a yan ti'iji,— cu t'an a Jesus yoc'ol ti tan u joc'sic a mac yalam u muc' a quisini.\x * \xo 12:29 \xt Is 49:24\x* \v 30 —Le'ec mac a ma' que'en u yool tin pacha, tz'iic ten. Le'ec mac a ma' tan u yaantiquene, tan u c'ütic u wich in meyaj, \v 31 mentücü, tan in wadic te'ex ti sabeensil c'u' a tane'ex a betiqui, le'ec ca' a wade'ex ti yan a quisin tin wool. Tulacal a sip'il y a maclant'an a tanoo' u betic a cristianojo, jede'ec u sa'tesabül ti'ijoo'o. C'u' betiqui, ca' u maclant'antoo' u Püsüc'al a Dioso, ma' yan q'uin u sa'tesabül ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:31 \xt Mr 3:28; Lc 12:10; He 10:26; 1 Jn 5:16; Hch 7:51; He 6:4\x* \v 32 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Mac ca' u yadü' a c'as tin woc'olo, jede'ec u sa'tesabül ti'iji. C'u' betiqui, ca' u yadü' a c'as yoc'ol u Püsüc'al a Dioso, ma' tu sa'tesabül ti'i ma'ax wa'ye' yoc'olcab, ma'ax ti'i a yoc'olcab a tumulbene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:32 \xt Mt 11:19; Mt 13:55; Jn 7:12; 1 Ti 1:13\x* \s1 Eeltzil a che' etel u wichi. \p \v 33 —Pues te'i. Le'ec a che' a quich'pana, quich'pan ilic u wich. Le'ec a che' a ma' qui'i, ma' ilic quich'pan u wich. Etel u wich a che'e, chica'an biqui'il u yoc,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:33 \xt Mt 7:17; Lc 6:43\x* \v 34 —Inche'exe, top c'ase'ex jabixe'ex u yal a cana. ¿Biqui ca' paataque'ex a wadü' a qui'i, ti top c'ase'ex a na'at? Jabix ilic u na'at a maca, baalo' ilic u t'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata.\x * \xo 12:34 \xt Mt 3:7; Mt 23:33; Lc 3:7; Jn 8:44; 1 Jn 3:10; Lc 6:45\x* \v 35 —Le'ec a winic a qui'i, walac u yadic a qui' u men qui' u na'at. Le'ec a winic a c'asa, walac u yadic a c'as u men c'as u na'at,— cu t'an a Jesusu. \v 36 —Tan in wadic te'ex. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, jujun tuul a cristianojo, beloo' u cu yadü' c'u' ca'a u yadajoo' tulacal a jujun cuul a t'an a ma'ax c'u' aj beele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:36 \xt Ec 12:14; Ef 5:4; Rev 20:12\x* \v 37 —Yoc'lal a t'ane'exe, bele'ex a ca'a c'ümbül. Yoc'lal ilic a t'ane'exe, bele'ex a ca'a pulbul,— cu t'an a Jesusu. \s1 C'aatbi ti'i a Jesus ca' u bete' a milagrojo. \p \v 38 Pues te'i. Que'en ilic etel a Jesus u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. —Maestro,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Ti c'ati cuchi ti wila' a betic c'u'ac ti'i ca' chiclac to'on a yanil,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 12:38 \xt Mt 16:1; Mr 8:11; Lc 11:16; Jn 2:18; 1 Co 1:22\x* \v 39 —Aleebe top c'asoo' a cristianojo. Ca'ax c'u'ac u betoo'. U p'ütajoo' u c'ajsic a Dios ti ca'an ti'i ca' u c'ajesoo' a ca'ax c'u'ac ti diosili. Le'ec a jabix ala'oo'o, walacoo' u c'aatic ca' betabüc c'u'ac ti'i ca' chiclac u yanil,— cu t'an a Jesusu. —Ma' tu ye'bel ti'ijoo' a milagro a jabix u c'atoo'o. Jadi' a jabix u betaj aj Jonasa, jadi' bel u ca'a ye'bel ti'ijoo'. Le'ec aj Jonas abe'e, u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:39 \xt Is 57:3; Mr 8:38; Jn 4:48\x* \v 40 —Jabix ilic ti culaji aj Jonas ox p'e q'uin ox p'e ac'ü' ichil u nüc' a noxi' cüyü, baalo' ilic bel in ca'a ti cuntal ox p'e q'uin ox p'e ac'ü' ichil a lu'umu. Inene, yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:40 \xt Jon 1:17\x* \v 41 —Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, wa'taloo' u ca'a a cristiano ti'i ca' ilbicoo' u sip'il a jujun tuulu. Wa'taloo' ilic u ca'a a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe tu yaamoo',— cu t'an a Jesusu. —Wa'taloo' ilic u ca'a a cristiano a taloo' ich caj Ninive u yadoo' u sip'il a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe. le'ecoo' ich caj Ninive, u jelajoo' u tucul u men a c'u' a aalbi ti'ijoo' u men aj Jonasa. Ca'ax yan jun tuul wa'ye' ta yaame'ex a mas nooch u yanil tuwich aj Jonasa, ma' ta'ache'ex a tz'ocsic u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:41 \xt Lc 11:32; Jer 3:11; Ez 16:51; Jon 3:5; Is 9:6; Ro 9:5\x* \v 42 —Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, wa'tal ilic u ca'a ix reina a tali mas naach ti a sur\f + \fr 12:42 \ft south\f* uchi. Bel u cu yadoo' u sip'il a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe. Ca'ax boon naach que'en u caal, bini ix reina abe' u yubi u patalil aj rey Salomon biq'uin ado'o. Ca'ax yan jun tuul wa'ye' ta yaame'ex a mas nooch u yanil tuwich aj Salomono, ma' ta'ache'ex a tz'ocsic u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:42 \xt 1 R 10:1; 2 Cr 9:1; Col 2:2,3\x* \s1 Le'ec ada' biqui tu ca' usc'al a c'ac'asba'al ichil u yool a maca. \p \v 43 —Pues te'i. Le'ec ca' joc'oc a c'ac'asba'al ichil u yool a maca, walac u manül ichil a tiquin lu'um ti'i ca' u cüxte tuba u jedel. Le'ec ti ma' tan u cüxtic tuba u jedele,\x * \xo 12:43 \xt Lc 11:24; Job 1:7; 1 P 5:8\x* \v 44 walac u yadic tu bajil: “Bel in ca'a ti ca' usc'al tin pach tin cuuchil tuba joq'ueen,” cu t'anac tu bajil,— cu t'an a Jesusu. —Le'ec ti c'ochi tuba yaax culajiji, ma'ax c'u' yan te'i. Chen qui' miisa'an. Qui' mola'an u cuuchil. Le'ec abe' u cuuchili, le'ec u püsüc'al a maca,— cu t'an a Jesusu. \v 45 —Le'ec ca' u yila' ti baalo'o, walac u beel u cüxte siete tuul ulaac' a c'ac'asba'al a mas c'as tuwich ala'aji. Tulacaloo' walacoo' u yocol te'i ti cuntal. Mas c'as ti p'aati a winic tuwich ti yaax culaji. Baalo' ti bel u ca'a ti uchul ti'ijoo' a c'ac'as cristiano a cuxa'anoo' to aleebe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:45 \xt Is 66:3,4; He 6:4; He 10:26\x* \s1 C'ochi u na' u yet'ocoo' u yitz'in etel a Jesusu. \p \v 46 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus eteloo' a cristiano ti c'ochi u na' u yet'ocoo' u yitz'in. Wa'lajoo' pach naj. U c'atoo' cuchi tzicbal etel a Jesusu.\x * \xo 12:46 \xt Mr 3:31; Mr 6:3; Jn 2:12; Jn 7:3,5; 1 Co 9:5; Ga 1:19\x* \v 47 —Wa'anoo' ti que'en a na' u yet'ocoo' a witz'in pach naj. U c'atoo' cuchi tzicbal ta wetel,— cu t'an a jun tuul ti'i a Jesusu. \v 48 —Ta t'an incheche, ¿mac in na'? ¿Macoo' in witz'in?— cu t'an a Jesus ti'i a winic a uchi u tzolo. \v 49 U tich'ajoo' u yaj cambal tu c'ü'. —Jeda' in na'. Jada'oo' in witz'in,— cu t'an. \v 50 —Le'ec mac a walacoo' u betic jabix u c'ati in Tat ti ca'ana, le'ecoo' in witz'in, le'ecoo' in na',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:50 \xt Jn 15:14; Ga 5:6; Ga 6:15; Col 3:11; He 2:11\x* \c 13 \s1 Le'ec ada' a mucult'an a jabix aj pac'a. \p \v 1 Pues te'i. Ti ilic a q'uin abe'e, joq'ui a Jesus ich naj. Bini ti tintal tu chi' a lagunaja.\x * \xo 13:1 \xt Mr 4:1\x* \v 2 Top yaab a cristiano a much'lajoo' tu tzeele, mentücü, oqui ichil a barcojo. Tinlaji te'i ti ca'ansaj. Tulacaloo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji, wa'anoo' ti que'en chi' a lagunaja.\x * \xo 13:2 \xt Lc 8:4; Lc 5:3\x* \v 3 Yaab u yadaj a Jesus ti'ijoo'o, pero chen ich mucult'an. —Jun tuul a winiqui, bini ti pac'. \v 4 Le'ec ti tan u pac'a, yan a semilla a c'axi tuwich bej. C'ochoo' a ch'iich'i. U molajoo' a semilla abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 5 —Yan a püc'bi tuba ma' pim a lu'umu, yan a tunich yalama. Joq'ui ti jomol u men ma' pim a lu'umu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:5 \xt Ez 11:19\x* \v 6 —Le'ec ti chücüjaji a q'uini, wochmi u le' u men ma' yan u can. Tiqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:6 \xt Col 2:7\x* \v 7 —Yan a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi. Le'ec ti tan u ch'iil a püc'aala, ch'iji ilic a jabix a c'ünchiimi. U c'ascuntaj a püc'aala,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Yan a püc'bi ichil a lu'um a quich'pana. Qui' u ch'iil a püc'aal te'i. U tz'aj u wich. Yan u tz'aj cien sut mas yaab tuwich a boon a püc'bijil. Yan u tz'aj sesenta sut mas yaab. Yan u tz'aj treinta sut mas yaab,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:8 \xt Gn 26:12\x* \v 9 —Le'ec mac patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:9 \xt Mr 4:9\x* \s1 Le'ec ada' c'u' ca'a ti walac u yadic a mucult'an a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel a Jesusu. —¿C'u' ca'a tan a t'an eteloo' ich mucult'an?— cu t'anoo' ti'i. \v 11 —Tz'abi te'ex ca' a ch'a'e'ex u tojil yoc'ol biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso. Ma' tz'abi abe' ti'ijoo' ulaac' a cristianoji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 13:11 \xt Mt 11:25; Mt 16:17; Mr 4:11; 1 Co 2:10; 1 Jn 2:27; Col 1:26\x* \v 12 —Le'ec mac u c'ümaj a jaja, bel u ca'a tz'abül ti'i ca' u yeelte a jaj ti mas yaab. P'aatül u ca'a ti yaab a jaj u yeele. Le'ec mac a ma' u c'ümaj a jaja, bel u ca'a tochol ti'i boon a jaj u yeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:12 \xt Mr 4:25; Lc 8:18; Lc 19:26\x* \v 13 —Baalo' ti yan, mentücü, tan in t'an ti'ijoo' ich mucult'an. Tanoo' u cha'antic pero ma' ta'achoo' u yilic. Tanoo' u yubic. C'u' betiqui, ma' ta'achoo' u yeeltic, ma'ax u ch'a'icoo' u tojil,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —Le'ec aj Isaiasa, jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. Jajaji u t'an yoc'ol ala'oo'o. \pi1 “Tu jajil bele'ex a ca'a a wu'yi. C'u' betiqui, ma' yan q'uin a ch'a'ique'ex u tojil. Tu jajil bele'ex a ca'a a cha'ante. C'u' betiqui, ma' yan q'uin a wilique'ex,” cu t'an aj Isaiasa.\x * \xo 13:14 \xt Is 6:9; Ex 12:2; Mr 4:12; Jn 12:40; Hch 28:26,27; Ro 11:8; 2 Co 3:14\x* \v 15 “Le'ecoo' a cristiano ada'a, chichaji u pol yoc'ol c'u' a ti'i a Dioso. P'aatoo' ti coocoo' u xiq'uin ti'i u yubical. U mutzajoo' u wich ti'i ma' u cha'anoo' etel u wich, ma'ax u yubicoo' etel u xiquin ma'ax u ch'a'icoo' u tojil ti'i ma' u c'üm-ooltiquenoo' ti'i ca' in ch'anesoo', cu t'an a Dioso,” cu t'an aj Isaiasa,— \m cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:15 \xt He 5:11\x* \v 16 —Qui'e'ex cuchi a wool u men tane'ex a wilic. Tane'ex a wu'yic,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:16 \xt Mt 16:17; Lc 10:23,24; Jn 20:29\x* \v 17 —Tan in wadic te'ex u jajil. Yanoo' u yadajoo' u t'an a Dios uchi u yet'ocoo' a toj u na'ata, u c'atiintajoo' cuchi u yila' c'u' a tane'ex a wiliqui, pero ma' yan biqui. U c'atiintajoo' u yubi c'u' a tane'ex a wu'yiqui, pero ma' yan biqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:17 \xt Lc 10:24; Jn 8:56; Ef 3:5; He 11:13; 1 P 1:10\x* \s1 Le'ec ada' u nu'cul a mucult'an yoc'ol aj pac'a. \p \v 18 —Pues te'i. Le'ec ada' u nu'cul a mucult'an in wadaj yoc'ol aj pac'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:18 \xt Mr 4:14; Lc 8:11\x* \v 19 —Ala'aji, tan u yadic u pectzil a Dios yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso, jabix cuchi tan u püq'uic a semilla ichil u tucul a maca. C'u' betiqui, ma' tan u ch'a'bül u tojil, mentücü, walac u c'ochol a quisin u toco' a t'an a püc'bi cuchi ichil u tuculu. Le'ec abe' u nu'cul boon a semilla a c'axi ti bej,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:19 \xt Mr 4:15; Lc 8:12; 2 Co 2:11\x* \v 20 —Le'ec a semilla a püc'bi tuba jay a lu'umu, yan a tunich yalama, le'ec jabix a winic a jabix püc'bi u t'an a Dios ichil u püsüc'al. Tu jomolil u c'ümaj. Qui' u yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:20 \xt Is 58:2; Ez 33:31; Mr 4:16; Jn 5:35; Hch 8:13\x* \v 21 —C'u' betiqui, jabix ilic ti ma' yan u can a püc'aal a püc'bi tuba yan a tunich yalama, baalo' ilic ala'aji. Jadi' jun p'e rato ilic bel u cu tz'oques. Le'ec ca' yanac a yaja, wa ca' tz'abüc ti'i a yaj u men in t'ana, jomol u p'ütic u tz'ocsic in t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:21 \xt Mt 11:6; 2 Ti 1:15\x* \v 22 —Le'ec a jabix a semilla a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi, le'ec abe' jabix a mac u yubaj u t'an a Dioso. U c'ümaj. Pachili, top que'en u yool tu pach a jabix a c'u' a ti'i a yoc'olcaba. Top qui' u yool etel u ayic'alil. U men abe'e, tan u joc'ol ti'i ti ma'ax c'u' ti qui'il a jabix u c'ati a Dios a tan u yantal ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:22 \xt Mt 19:23; Mr 10:23; Lc 18:24; 1 Ti 6:9; 2 Ti 4:10; Jer 4:3\x* \v 23 —Le'ec a jabix a semilla a püc'bi tuba quich'pan a lu'umu, le'ec abe'e, jabix a mac u yubaj u t'an a Dioso. U ch'a'aj u tojil. Ti'i ala'aji, walac u yantal a qui'ili. Tan u yantal u qui'il jabix a püc'aal a tan u tz'eec u wich a cien cuulu, wa a sesenta cuulu, wa a treinta cuulu,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec a püc'aal a püc'bi a pocche' tu yaama. \p \v 24 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj ulaac' a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a t'an ada'a. Jun tuul a winiqui, u püc'aj u col etel a semilla a quich'pana,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —Le'ec ti tanoo' u wüyül a cristianojo, c'ochi u yettz'iiquil u yumil a colo. Tu yaam a semilla a püc'baaniji, u püc'aj a pocche'e, ca' tun bini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:25 \xt Lc 10:19; 2 Co 11:13-15; 1 P 5:8\x* \v 26 —Caji ti ch'iil a pocche' etel a püc'aala. Caji to ti joc'ol u wich. Chiclaji ti yan a pocche' tu yaam a püc'aala,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Le'ecoo' u yaj meyaja, c'ochoo' etel u yumil a colo. “Noochwinic, ¿ma' wa quich'pan a semilla a püc'aja? ¿C'u' ca'a yan a pocche' tu yaama?” cu t'anoo' ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —“Püc'bi te'i u men in wettz'iiquil,” cu t'an u yumil a colo. “¿A c'ati wa ca' xico'on ti jotzo' a pocche'e?” cu t'anoo' ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —“Ma' beele'ex a jotzo'. Sabeensil u jotzbol a püc'aal etele,” cu t'an ti'ijoo' u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu. \v 30 —“Cha'e'ex u ch'iil asto ti qui'ac u ch'ücbül. Le'ec ca' c'ochoc u q'uinili, bel in quin wadü' ti'ijoo' in waj meyaj ca' u much'quintoo' a pocche' abe'e, ca' u c'üxoo' ti jujun chee ti'i ca' chuwbuc. Le'ec u wich a püc'aala, bel u ca'a taacbül ichil in rancho,” cu t'an u yumil a colo,— cu t'an a Jesus yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso.\x * \xo 13:30 \xt Mt 3:12; Mt 24:31; Lc 3:17; 1 Ta 4:17; 2 Ta 2:1\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a semilla mostazaja. \p \v 31 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj ulaac' a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel jun cuul u nec'ix mostazaja. Jun tuul a winiqui, u püc'aj a jun cuul abe' ichil u cuuch u püc'aal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:31 \xt Is 2:2,3; Mi 4:1; Mr 4:30; Lc 13:18; 2 P 3:18\x* \v 32 —U nec' ix mostazaja, mas tz'itz'i' tuwich ulaac' a püc'aala. C'u' betiqui, ti jobi u ch'iil, le'ec a mas nooch tuwich ulaac' a pocche'e. C'üs jabix che' ti ch'ijiji. Walacoo' u c'ochol a ch'iich' u betoo' u c'u' tu yaam u c'ü',— cu t'an a Jesus yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a levaduraja. \p \v 33 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj ulaac' a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel biqui ti walac u yaabtal a levaduraja. Jun tuul a nooch'upu, u much'quintaj jabix jun xoot' costal ti harina ti'i u betical a pana. U tz'aj a levadura ichil ti'i ca' u xaabte u bajil tulacal ichil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:33 \xt Lc 13:20\x* \s1 Jadi' ich mucult'an walac u t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \p \v 34 Pues te'i. Tulacal abe' u yadaj a Jesus ti'ijoo' a cristiano ich mucult'an. Ma'ax c'u' a wa ma' u yadaj ti'ijoo' ich mucult'an. \v 35 Te'i jajaji u t'an jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. —“Le'ec ca' c'ochoc u q'uinili, bel in quin wadü' c'u' a muca'an asto ti u cajeeb a yoc'olcaba. Bel in quin wadü' abe' ich mucult'an,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a jun tuul abe'e.\x * \xo 13:35 \xt Sal 78:2; Sal 49:4; Am 3:7; Ro 16:25; 1 Co 2:7; Ef 3:9; Col 1:26\x* \s1 Le'ec ada' u nu'cul a pocche' a püc'bi tu yaam a püc'aala. \p \v 36 Pues te'i. Joq'ui a Jesus tu yaamoo' u yaabil a cristianojo. Oqui ich naj. C'ochoo' u yaj cambal etel. —Adü to'on u nu'cul a mucult'an yoc'ol a pocche' a püc'bi tu yaam a püc'aala,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 37 —Le'ec mac tan u püq'uic a quich'pan semillaja, inen le'ec a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:37 \xt Is 61:1\x* \v 38 —Le'ec a jabix a col abe'e, le'ec a yoc'olcaba. Le'ec a jabix a semilla a quich'pan abe'e, le'ecoo' a cristiano a ti'i a Dioso. Le'ec a jabix a pocche'e, le'ecoo' a cristiano a ti'i a quisini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:38 \xt Mt 24:14; Lc 24:47; Gn 3:13; Hch 13:10\x* \v 39 —Le'ec u yettz'iiquil u yumil a colo, le'ec u püc'aj a pocche' te'i. Ala'aji, a quisini. Le'ec a jabix u q'uinil u much'quinbeeb a püc'aala, le'ec u q'uinil u jobeeb a yoc'olcaba. Le'ecoo' a jabix in waj meyaja, le'ecoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:39 \xt Jl 3:13; Rev 14:15\x* \v 40 —Jabix ilic ti much'quinbi a pocche' y chuwi ich c'aac', baalo' ilic a bel u ca'a ti uchul ti'i u jobeeb a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesusu. \v 41 —Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, bel in quin tücaa'te u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Beloo' u cu much'quinte y beloo' u cu joq'ues ichil in cuenta boon tuul mac a walacoo' u tz'eec ca' betabüc a c'as u yet'ocoo' a walacoo' u betic a c'asa,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:41 \xt 2 P 2:1,2; Rev 19:20; Rev 20:10\x* \v 42 —Beloo' u ca'a pulbul ichil a c'aac' a top chücüj u yoox u menoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Te'i u yoc'oloo' y jürütlemacoo' xan u coj u menoo' u yajil,— cu t'an a Jesusu. \p \v 43 —Pues te'i. Le'ec ti pulboo' te'i, le'ecoo' a toj u na'ata, beloo' u ca'a ti chictal u sasilil jabix ilic u sac a q'uin tu cuentajoo' ti Tat. Le'ec mac patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:43 \xt Dn 12:3; 1 Co 15:42\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol c'u' a muca'an a top co'oj u toolo. \p \v 44 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a mucult'an ada'a. C'üs quet etel jabix c'u'ac a top co'oj u tool a muca'an ich lu'umu. Cüxtabi u men jun tuul winic y te'i ilic u ca' mucaj. Top qui' u yool. Bini u cono' tulacal a c'u' a yan ti'iji, ti'i ca' yanac u tool a lu'umu. U q'uexaj a lu'um abe' ti'i ca' p'aatüc ti'i abe' a top co'oj u toolo,— cu t'an a Jesus yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso.\x * \xo 13:44 \xt Mt 19:27; Fil 3:7; Pr 23:23; Is 55:1; Mt 25:9; Rev 3:18\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a c'aap a top co'oj u toolo. \p \v 45 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a mucult'an ada'a. Jun tuul aj men negociojo, tan u manül u q'uexe' a c'aap a quich'pana,— cu t'an a Jesusu. \v 46 —Jun p'eel q'uin u cüxtaj jun cuul a top co'oj u toolo. Bini u cono' tulacal a c'u' a yan ti'iji, ti'i ca' yanac u tool a c'aap abe'e. U q'uexaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:46 \xt Pr 2:4; Pr 3:14; Pr 8:10\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a chinchor ti'i müch cüy. \p \v 47 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a mucult'an ada'a. C'üs quet etel a chinchor a pulbi ich ja' ti'i müch cüy. Müchbi a cüy a yaab paay u wichi,— cu t'an a Jesusu. \v 48 Le'ec ti tudi u müchbeeb a cüy abe'e, jiilbi chi' ja' u menoo' a winiqui. Tinlajoo' u yeete a quich'pan cüyü. U tz'ajoo' ichil u cuuchil. Boon a cüy a ma' qui'i, u pulajoo',— cu t'an a Jesusu. \v 49 —Baalo' ti bel u ca'a ti uchul ti'i u jobeeb a yoc'olcaba. Udeloo' u ca'a u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Beloo' u cu joq'ues tu bajil a c'as etel a toj u na'ata. \v 50 Le'ecoo' a c'asa, beloo' u ca'a pulbul ichil a c'aac' a top chücüj u yoox u menoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Te'i u yoc'oloo' y jürütlemacoo' u coj u menoo' u yajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:50 \xt Mal 3:18; Mt 22:12-14; Mt 25:5-12; Mt 25:33; 2 Ta 1:7-10; Rev 20:12-15\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a uchben y a tumulbene. \p \v 51 —Pues te'i. ¿A ch'a'aje'ex wa u tojil tulacal a t'an in wadaj to te'exe?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. —Ti ch'a'aj u tojil,— cu t'anoo' ti'i. \v 52 —Tulacaloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a ocoo' ti'i in waj cambala, tanoo' u cünic biqui ti walac u tücaa' a Dioso. Ala'oo'o, jabixoo' u yumil a naja. Le'ec u t'an Dios u yeele, jabix u ayic'alili. Tu yaam u ayic'alil walac u joc'sic a c'u' a tumulben etel a c'u' a uchbene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:52 \xt Cnt 7:13\x* \s1 Usc'aji a Jesus ich caj Nazaret. \p \v 53 Pues te'i. Le'ec ti jobi u yadic tulacal a mucult'an abe'e, joq'ui te'i a Jesusu. \v 54 Bini tuba ch'iji. U ca'ansajoo' a cristiano ichil a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso. Sa'too' u yool a cristianojo. —¿Tuba u cünaj a c'u' u yeele? ¿Tuba u cünaj u bete' a milagrojo?— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 13:54 \xt Dt 18:15; Mt 2:23; Mr 6:1; Lc 4:16; Jn 1:11\x* \v 55 —¿Ma' wa le'ec ala'i u mejen aj carpinterojo? ¿Ma' wa ix Maria u c'aba' u na'? ¿Ma' wa le'ecoo' u yitz'in, le'ec aj Jacob, aj Jose, aj Simon, aj Judasa?— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 13:55 \xt Is 49:7; Is 53:2,3; Mr 6:3; Lc 3:23; Jn 6:42; Mt 12:46; Mr 15:40\x* \v 56 —¿Ma' wa que'enoo' ich caj u yix ch'upul itz'in a Jesusu? ¿Tuba tali ala'i ti'i ca' u cünü' boon u yeele?— cu t'anoo' tu bajil. \v 57 Ma' c'ocha'anoo' tu wich ti top patal a Jesusu. —Le'ec a tz'abi u yanil u yadü' u t'an a Dioso, walac u tz'ocsabül u yanil ca'ax tubajac. C'u' betiqui, ichil u caal wa ichil u yotocho, ma' ta'ach u tz'ocsabül u yanil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 13:57 \xt Sal 22:6; Mt 11:6; Lc 4:24; Jn 4:44\x* \v 58 Ma' u betaj ti yaab a milagro te'i u men ma' u c'atiintajoo' u tz'oques u t'an.\x * \xo 13:58 \xt He 3:19; He 4:2\x* \c 14 \s1 Le'ec ada' biqui ti quimsabi aj Juan aj tz'aj ocja'a. \p \v 1 Pues te'i. Ti a q'uin abe'e, que'en aj Herodes ti gobernadoril cuenta Galilea. U yubaj c'u' a tan u betic a Jesusu.\x * \xo 14:1 \xt Mr 6:14; Lc 9:7\x* \v 2 —Le'ec a Jesusu, le'ec ilic aj Juan aj tz'aj ocja'a. Ca' cuxquinbi tu yaam a quimene, mentücü, yan u muc' u bete' a milagrojo,— cu t'an aj Herodes ti'ijoo' u yaj meyaj. \v 3-4 Baalo' u betaj aj Herodes ti'i aj Juan biq'uin ado'o. Le'ec aj Herodese, u ch'a'aj ixna' Herodiasa. U yütan aj Felipe abe'e. Aj Felipeje, u yitz'in aj Herodes. —Ma' qui' a ch'a'ic a mu',— cu t'an aj Juan ti'iji, mentücü, u tücaa'taj müchbül. C'üxbi aj Juana. Tz'abi ti presojil.\x * \xo 14:3-4 \xt Pr 10:17; Pr 15:10\x*\x * \xo 14:3-4 \xt Lv 18:16; Lv 20:21\x* \v 5 Ca'ax u c'ati u quimes aj Juana, saac aj Herodes ti'ijoo' a cristianojo. Ala'oo'o, walacoo' u tz'ocsic ti le'ec aj Juana, jun tuul a walac u yadic u t'an a Dioso.\x * \xo 14:5 \xt Mt 21:26; Lc 20:6\x* \p \v 6 Pues te'i. C'ochi u q'uinil u q'uinc'aba' aj Herodese. Uchi u yoc'ot u yal ixna' Herodias tu taanoo' aj sutil te'i. Qui' u yool aj Herodes ti uchi u yoc'ot ala'aji.\x * \xo 14:6 \xt Gn 40:20\x* \v 7 U tz'aj u t'an ti'i ix chu' ca' u tz'aa' ti'i le'ec a c'u' u c'ati u c'aateje. \v 8 Le'ec u na'a, u yadaj ti'i c'u' a cu c'aateje. —Ca' tz'aa' ten wa'ye' tuwich noxi' plato u pol aj Juan aj tz'aj ocja'a,— cu t'an ix chu' ti'i aj Herodese. \v 9 Yajaji u yool a reye. C'u' betiqui, chen u men u tz'aj u t'an tu taanoo' u yaj sutil, u yadaj ca' tz'abüc ti'i c'u' a tan u c'aatic ix chu'u.\x * \xo 14:9 \xt Tit 1:16\x* \v 10 U tücaa'taj ca' ch'ücbüc u cal aj Juan ich preso. \v 11 Talesabi u pol tuwich noxi' plato. Tz'abi ti'i ix chu'u. U bensaj ti'i u na'. \v 12 Le'ecoo' u yaj cambal aj Juana, c'ochoo' u ch'aa' u büq'uel. U mucajoo'. Binoo' etel a Jesusu. U tzolajoo' c'u' a maniji. \s1 Tzeenboo' a cinco mil tuul ti winic u men a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. Le'ec ca' u yubaj abe' a Jesusu, joq'ui te'i. Oqui ich barco. Bini ichil a p'atal lu'um tuba ma' yanoo' a cristianojo. C'u' betic a cristianojo, u yubajoo' tuba tan u beel a Jesusu. Joc'oo' ichil boon a caj a yan te'iji. Binoo' ti oc tac tuba tan u beel a Jesusu.\x * \xo 14:13 \xt Mt 10:23; Mt 12:15; Mr 6:32; Lc 9:10; Jn 6:1,2\x* \p \v 14 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ichil a barcojo. Bini chi' a ja'a. U yilaj u yaabil a cristiano te'iji. U ch'a'ajoo' u yotzilil. U ch'anesajoo' boon tuul a c'oja'an a yan tu yaamoo'o.\x * \xo 14:14 \xt Mt 9:36; He 2:17; He 4:15; He 5:2\x* \v 15 Tan u yocol a q'uini. Naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel. —P'atal lu'um tuba que'eno'on. Ma'ax mac a yan wa'ye'e. Mani tun a q'uini, mentücü, tücaa'too' u yaabil a crisitano ich aldea u q'uexoo' u janal,— cu t'anoo' u yaj cambal ti'i a Jesusu. \v 16 —Ma' tzajoo' u beeli,— cu t'an a Jesusu. —Inche'ex ca' a tz'a'e'exoo' u janal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:16 \xt 2 R 4:42,43; Lc 3:11; Jn 13:29; 2 Co 8:2,3\x* \v 17 —Jadi' cinco cuul pan y ca' tuul aj ch'ilam a yan wa'ye'e,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 18 —Tales ten wa'ye',— cu t'an ti'ijoo'. \v 19 Le'ec a Jesusu, u yadaj ti'ijoo' u yaabil a cristiano ca' tinlacoo' tuwich a su'ucu. U müchaj a cinco cuul pan etel a ca' tuul aj ch'ilama. U cha'antaj a ca'ana. U c'ajsaj a Dios yoc'ol a janala. U meen xet'aj. U tz'aj a pan ti'ijoo' u yaj cambal. U t'oxajoo' ti'i a cristianojo.\x * \xo 14:19 \xt Mt 15:36; Mt 26:26; Mr 8:6; Lc 22:19; Jn 6:11,23; Hch 27:35\x* \v 20 Laj janoo', y na'ajnoo'. Le'ecoo' u yaj cambala, u tudesajoo' doce cuul a nucuch xac etel u yaabil u yada' a janala. \v 21 Le'ec boon a janoo'o, jabix cinco mil tuul ti winic. Ma' xoca'anoo' ix ch'up eteloo' a tz'ubi. \s1 Uchi u ximbal a Jesus yoc'ol a ja'a. \p \v 22 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj ti'ijoo' u yaj cambal ca' ococoo' ich barco ca' paye' xicoo' junxeel a lagunaja. Ala'aji, bel u cu yadü' ti'ijoo' u yaabil a cristiano ca' usc'acoo'. \v 23 Le'ec ti jobi u yadic ti'ijoo' a cristiano ca' usc'acoo'o, naq'ui a Jesus pol witz tu junal ti t'an etel a Dioso. Le'ec ti oqui a ac'ü'ü, te'i ilic que'en tu junal.\x * \xo 14:23 \xt Mt 6:6; Mt 26:36; Mr 6:46; Lc 6:12; Hch 6:4; Jn 6:16\x* \v 24 Le'ec a barcojo, ac naachaji tun chi' ja'. Tan u jütz'bül a barco u men u tz'iiquil a ja'a, u men tu toja'an ic' tanoo' u beel. \v 25 Le'ec ti ac'ü' to u sastala, tan u c'ochol a Jesus eteloo' u yaj cambal. Tan u ximbal yoc'ol a ja'a. \v 26 Le'ecoo' u yaj cambala, u yilajoo' ti tan u ximbal a Jesus yoc'ol a ja'a. Jac'oo' u yool tu jajil. —Jedo' a pixana,— cu t'anoo' tu bajil. Uchoo' u yawat u menoo' u saaquil.\x * \xo 14:26 \xt Job 7:19; Job 9:8; Sal 39:13; Sal 73:19; Is 43:16; Lm 3:3,8\x* \v 27 Tu seebal uchi u t'an a Jesus eteloo'o. —Chichcunte'ex a wool. Ma' a saactale'ex. Inen ilic,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 28 —Noochil, wa jaj ti le'ec incheche, adü ca' talaquen ta wetel,— cu t'an aj Pedro ti'iji. \v 29 —Co'on,— cu t'an ti'i aj Pedrojo. Joq'ui aj Pedro ichil a barcojo. Caji ti ximbal tuwich a ja'a. Tan u beel etel a Jesusu. \v 30 C'u' betiqui, u yilaj ti top tan a iq'ui. Saacaji. Caji ti joomol ichil a ja'a. —Noochil, sa'alteen,— cu t'an ti'i ti chich. \v 31 Le'ec a Jesusu, u jan müchtaj etel u c'ü'. —Tz'etz'eec ilic que'en a wool pach a Dioso. ¿C'u' ca'a saacajeech?— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 14:31 \xt Mt 8:26; Mt 16:8; Stg 1:6\x* \v 32 Le'ec ti ocoo' ichil a barcojo, mani a iq'ui.\x * \xo 14:32 \xt Sal 107:29; Mr 4:41; Mr 6:5; Jn 6:21\x* \v 33 Le'ecoo' a que'en ichil a barcojo, xonlajoo' tu taan a Jesusu. —Tu jajil inchech u Mejenech a Dioso,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 14:33 \xt Sal 2:7; Mr 1:1; Mt 16:16; Mt 26:63; Lc 4:41; Jn 1:49; Jn 11:27\x* \s1 Ch'anesaboo' a c'oja'an ich aldea Genesaret. \p \v 34 Pues te'i. Le'ec ti manoo' junxeel a ja'a, c'ochoo' tuba que'en a jooc u c'aba' Genesaret.\x * \xo 14:34 \xt Mr 6:53\x* \v 35 Le'ecoo' a que'enoo' te'iji, le'ec ca' u c'aj-ooltajoo' u wich a Jesusu, u tücaa'tajoo' u pectzil ca'ax tubajac te'i ca' talesabücoo' boon tuul a c'oja'ana. \v 36 U c'aatajoo' ti'i ca' u cha'oo' u tülic ca'ax jadi' u chi' u noc' ti'i ca' ch'anücoo'. Le'ec boon tuul u tülaja, ch'anesaboo'.\x * \xo 14:36 \xt Mt 9:20; Mr 3:10; Lc 6:19; Hch 19:12\x* \c 15 \s1 Tanoo' u tz'ocsic a p'ütbi u menoo' a uchbene. \p \v 1 Pues te'i. C'ochoo' etel a Jesus a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Taloo' ala'oo' ich caj Jerusalen.\x * \xo 15:1 \xt Mr 7:1\x* \v 2 —Le'ecoo' a waj cambala, ¿c'u' ca'a ma' ta'achoo' u tz'ocsic a p'ütbi to'on u menoo' a uchben cristianojo?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Le'ec ti tanoo' u p'o'ic u c'ü' ti'i ca' xicoo' ti janala, ma' ta'achoo' u qui' p'o'ic u c'ü' jabix u yadajoo' a uchben cristiano ca' ti bete',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 15:2 \xt Mr 7:5; Ga 1:14; Col 2:8\x* \v 3 —Uxtun inche'exe, ¿c'u' ca'a a p'ütaje'ex a tz'ocsic u t'an a Dios ti'i a tz'ocsicale'ex a c'u' u p'ütajoo' a uchbene?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 4 —“Tz'oques u yanil a na' a tat,” cu t'an a Dioso. “Le'ec mac ca' u yadü' a c'as yoc'ol u na' u tata, yan u quimsabül,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 15:4 \xt Ex 20:12; Lv 19:3; Dt 5:16; Ex 21:17; Lv 20:9; Dt 27:16; Pr 20:20\x* \v 5 —C'u' betiqui, ma' baalo' a t'ane'exi. Le'ec ti walac u c'ochol u na' u tat a mac u c'aate ti'i ca' aantabücü, baala' a walaque'ex a wadiqui. “Wa ca' u yadü' ti'i u na' u tat ti ac sijibi tun ti'i a Dios le'ec c'u' a tanoo' u c'aatic ca' aantabücoo' etele,\x * \xo 15:5 \xt Mr 7:11\x* \v 6 ma' tzaj u yaanticoo' u na' u tat etel a c'u' a tanoo' u c'aatiqui,” que'ex,— cu t'an a Jesusu. —Ti baalo'o, chen yoc'lal a c'u' u p'ütajoo' a uchbene, a tz'aje'ex jabix ma' yan u yanil u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 7 —Aj cho'e'ex, toj u yadaj aj Isaias ta woc'ole'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:7 \xt Mr 7:6\x* \v 8 —“Le'ec a cristiano ada'a, walacoo' u yadic jabix tanoo' u tz'ocsic in yanil. C'u' betiqui, naach que'en u tucul,” cu t'an a Dioso.\x * \xo 15:8 \xt Is 29:13; Ez 33:31\x* \v 9 “Ma'ax c'u' aj beel ti tanoo' u c'ajsiquen. Walacoo' u ca'ansic a cristiano etel a t'an a chen cuxquinbi u menoo' a cristianojo,” cu t'an a Dioso. Baalo' u yadaj aj Isaias ta woc'ole'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:9 \xt Is 29:13; Col 2:18; Tit 1:14\x* \s1 Le'ec ada' a c'u' a walac u c'ascuntic a maca. \p \v 10 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' a cristiano ca' jiisicoo' tu tzeel. —U'yeene'ex y ch'a'e'ex u tojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 15:10 \xt Mr 7:14\x* \v 11 —Ma' le'ec a walac u yocol ichil u chi' walac u c'ascuntic u na'at a maca. Le'ec a walac u joc'ol ichil u chi' a maca, le'ec a walac u c'ascunaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:11 \xt Hch 10:15; Ro 14:14; 1 Ti 4:4; Tit 1:15\x* \p \v 12 Pues te'i. Naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel. —¿Ma' wa a weel ti tz'iicajoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at le'ec ca' u yubajoo' a t'an a wadaj to ti'ijoo'o?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 13 —Tulacal a püc'aal a ma' in Tat u püc'aja, bel u ca'a jotz'bol,— cu t'an a Jesus yoc'ol a ley u tz'aj a Dioso, y a ley u cuxquintaj a cristianojo.\x * \xo 15:13 \xt Jn 15:2; 1 Co 3:12\x* \v 14 —P'ütoo' ti'i. Ala'oo'o, jabix a ch'oop a tan u bensic u yetch'oopili. Le'ec ti tan u bensabül a ch'oop u men u yetch'oopili, beloo' u ca'a ti c'axül ich ch'e'en tu ca' tuulil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 15:14 \xt Os 4:14,17; Is 9:16; Mal 2:8; Mt 23:16; Lc 6:39\x* \p \v 15 Pues te'i. Le'ec aj Pedrojo, u c'aataj ti'i a Jesusu. —Adü to'on u nu'cul a mucult'an a wadaj yoc'ol c'u' a walac u c'ascuntic u na'at a maca,— cu t'an ti'i.\x * \xo 15:15 \xt Mr 7:17\x* \v 16 —¿Ma'ax wa inche'ex a ch'a'e'ex u tojil?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:16 \xt Mt 16:9; Mr 7:18\x* \v 17 —¿Ma' wa chica'an te'ex? Le'ec a walac u yocol ichil u chi' a maca, walac u beel ichil u nüc' ca' tun chen walac u manül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:17 \xt 1 Co 6:13\x* \v 18 —C'u' betiqui, le'ec a walac u joc'ol ichil u chi' a maca, tan u talel ichil u püsüc'al. Le'ec abe' walac u c'ascuntic u na'at a maca,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:18 \xt Pr 6:12; Mt 12:34; Stg 3:6\x* \v 19 —Ichil u püsüc'al a maca, walac u tal a c'ac'as tuculu. Te'i walac u tal a tucul ti quimsaj. Te'i walac u tal a tucul ti cüjtal etel ca'ax macac, etel tulacal a c'ac'as tucul a jabix abe'e. Te'i walac u tal a tucul ti xuuch', ti tzol yoc'ol tus, ti maclant'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:19 \xt Gn 6:5; Gn 8:21; Pr 6:14; Jer 17:9; Mr 7:21\x* \v 20 —Le'ec a jabix abe'e, walac u c'ascuntic u na'at a maca. Le'ec ca' janüc ti ma' p'o'a'an u c'ü' a mac jabix u yadajoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, ma' tu c'ascuntic u na'ati,— cu t'an a Jesusu. \s1 Ix ch'up a ma' ix Israel u tz'ocsaj ti patal a Jesusu. \p \v 21 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Bini ich cuenta Tiro y Sidon. \v 22 Jun tuul a nooch'up te'iji, c'ochi etel a Jesusu. Ix cananea ala'aji, u men te'i u caal. —Noochil, inchech u mam aj quimen rey David a tan u paac'bül. Ch'a'a in wotzilil. Que'en a c'ac'asba'al tu yool in wix chu'u. Top tan u c'ümic a yaj u men a c'ac'asba'al abe'e,— cu t'an ti'i a Jesus ti chich. \v 23 Le'ec a Jesusu, ma' uchi u nuuc jumpul. Naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel a Jesusu. —Adü ti'i ix ch'up ada' ca' xi'ic. Top choconac tiqui pach,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 24 —Jadi' tücaa'been ti'ijoo' aj Israel le'ec a jabix carnero\f + \fr 15:24 \ft tümünyuc\f* a sa'taloo'o,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 15:24 \xt Is 53:6; Mt 10:5,6; Hch 3:25,26; Hch 13:46; Ro 15:8\x* \v 25 Naatz'i a nooch'upu. Xonlaji tu taan. —Noochil, aanteen,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 26 —Ma' toj ca' tocboc a waj ti'i a tz'ub ca' pulbuc ti'i a peq'ui,— cu t'an a Jesus ti'i u men ma' Israel ala'aji.\x * \xo 15:26 \xt Mt 7:6; Ef 2:12; Fil 3:2\x* \v 27 —Jaj a t'an, Noochil. C'u' betiqui, yalam u mesa u yumil walac u c'axül u xeex a waja. Walac u c'ochol u pec' u jante,— cu t'an a nooch'upu. \v 28 —Nooch'up, top tan a tz'ocsic tu jajil ti patalen, mentücü, ca' uchuc tech jabix ilic a c'ati,— cu t'an a Jesus ti'iji. Tu seebal joq'ui a c'ac'asba'al tu yool u yala. Ch'ani. \s1 Ch'anesaboo' a yaab u men a Jesusu. \p \v 29 Pues te'i. Joq'ui a Jesusu. Caji ti manül jalchi' a laguna Galilea. Naq'ui tuwich witz. Tinlaji te'i.\x * \xo 15:29 \xt Mr 7:31; Mt 4:18; Jn 6:1,23; Mr 1:16\x* \v 30 Yaaboo' a cristiano a nac'oo' tu pacha. U c'ochesajoo' a ma' qui'oo' u ximbala, a ma' chuculoo' u c'ü' wa u yoc, a ch'oopoo', a besoo', tulacal. Tz'aboo' tu taan a Jesusu. U ch'anesajoo'.\x * \xo 15:30 \xt Is 35:5,6; Mt 11:5; Lc 7:22\x* \v 31 Sa'too' u yool a cristiano ca' u yilajoo' ti tanoo' u t'an a bese, ti chuculajoo' u c'ü' u yoc a ma' yanoo' u c'ü' wa u yoco, ti tanoo' u ximbal a ma' qui'oo' u ximbala, ti tanoo' u cha'an a ch'oopo. U yadajoo' u qui'il u Diosil u caal aj Israele. \s1 Tzeenboo' a cuatro mil tuul ti winic u men a Jesusu. \p \v 32 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal. —Otziloo' tin wich a cristiano ada'a. Ox p'e q'uin que'enoo' tin wetel y ma'ax c'u' a yan ca' u jantoo'. Ma' in c'ati cuchi in tücaa'too' ca' usc'acoo' ti wi'ijoo'. Bic xicoo' ti sücquimil taniloo' u yusc'al,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 15:32 \xt Mr 8:1; Sal 86:15; Sal 103:13; Sal 111:4; Mr 1:41; He 2:17; He 4:15; He 5:2\x* \v 33 —Que'eno'on ich p'atal lu'um. Ino'ono, ¿tuba ca' ti cüxte ti chucul a janal ti'i ca' ti tzeentoo' u yaabil a cristiano ada'a?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 15:33 \xt Nm 11:21,22; 2 R 4:43\x* \v 34 —¿Boon cuul a pan a yan te'exe?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Siete cuul a pan a yana, y tz'etz'eec ilic aj meen ch'ilam,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 35 U yadaj ca' tinlacoo' a cristiano ti lu'um. \v 36 U müchaj a siete cuul a pan etel aj meen ch'ilama. Le'ec ca' u tz'aj a bo'tic ti'i a Dioso, u meen xet'aj. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal. Le'ecoo' u yaj cambala, u t'oxajoo' ti'i a cristianojo.\x * \xo 15:36 \xt Mt 14:19; Dt 8:10; 1 S 9:13; Sal 104:28; Lc 22:19\x* \v 37 Laj janoo' y na'ajnoo'. Le'ecoo' u yaj cambala, u tudesajoo' siete cuul a xac etel u yaabil u yada' a janal a meen xet'a'ana. \v 38 Le'ec boon a janoo'o, jabix cuatro mil tuul ti winic. Ma' xoca'anoo' ix ch'up etel a tz'ubu. \p \v 39 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u tücaa'tajoo' a cristiano ca' usc'acoo', ca' tun oqui ichil a barcojo. Bini tu cuenta Magdala.\x * \xo 15:39 \xt Mr 8:10\x* \c 16 \s1 Aalbi ti'i a Jesus ca' u bete' a milagrojo. \p \v 1 Pues te'i. C'ochoo' etel a Jesus a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. Ti'i u yilicaloo' wa patal a Jesusu, u c'aatajoo' ti'i ca' u bete' a milagro ti ca'an.\x * \xo 16:1 \xt Mt 12:38; Mr 8:11; Lc 11:16; Lc 12:54-56; 1 Co 1:22\x* \v 2 —Le'ec ti tane'ex a wilic ti chüc a ca'an ti ocq'uini, walaque'ex a wadic ti quich'pan a q'uin a wataca,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 3 —Le'ec ti tane'ex a wilic ti chüc a ca'an ti jatz'ca' y box a muyala, walaque'ex a wadic ti aleebe, watac a ja'a,— cu t'an a Jesusu. —Aj cho'e'ex, a weele'ex biqui ca' a na'te u wich a ca'ana. C'u' betiqui, ma' a weele'ex biqui ca' a na'te c'u' a tan u ye'ic u p'is yoc'ol u q'uinil a wataca, le'ec a mas c'abeete,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:3 \xt Is 7:14; Mal 3:1\x* \v 4 —Aleebe top c'asoo' a cristianojo. Ca'ax c'u'ac u betoo'. U p'ütajoo' u c'ajsic a Dios ti ca'an ti'i ca' u c'ajesoo' a ca'ax c'u'ac ti diosili. Le'ec a jabix ala'oo'o, walacoo' u c'aatic ca' betabüc c'u'ac ti'i ca' chiclac in yanil,— cu t'an a Jesusu. —Ma' tu ye'bel ti'ijoo' a milagro a jabix u c'atoo'o. Jadi' a jabix a c'u' a uchi ti'i aj Jonasa, jadi' bel u ca'a ye'bel ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Le'ec ti jobi u yadic abe'e, joq'ui a Jesus tu yaamoo'. Bini u yet'ocoo' u yaj cambal.\x * \xo 16:4 \xt Mt 12:39\x* \s1 Aalbi a mucult'an yoc'oloo' u na'at a fariseo etel a saduceojo. \p \v 5 Pues te'i. Tuboo' ti'i u yaj cambal u ch'a'icoo' u pan. C'ochoo' junxeel a ja'a.\x * \xo 16:5 \xt Mt 15:39; Mr 8:14\x* \v 6 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a cho'bole'ex u men u levadura a fariseo etel a saduceo u c'aba'oo' u na'ata,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 16:6 \xt Mt 7:15; Mt 24:4; Lc 12:1; Col 2:8; Fil 3:2; 2 P 3:17\x* \v 7 Le'ecoo' u yaj cambala, cajoo' u tzicbalte a t'an abe' tu bajiloo'. —U yadaj wal abe' u men ma' ti bensaj a pan tiqui pach,— cu t'anoo' tu bajil. \v 8 A Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u yadic tu bajiloo'. —¿C'u' ca'a tane'ex a tzicbaltic ta bajile'ex ti ma' yan te'ex a pana? Top tz'etz'eec ilic que'ene'ex a wool tu pach a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 9 —¿Ma' wa ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil? ¿Ma' wa cüja'an te'ex boon cuul ti xac u yaabil u yada' a pan a molaje'ex le'ec ti tzeenboo' cinco mil tuul ti winic etel cinco cuul a pana?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal ti'i ma' u tuclicoo' tuba u talel a janala.\x * \xo 16:9 \xt Mt 14:17; Mt 15:16,17; Jn 6:9; Rev 2:23\x* \v 10 —¿Ma' wa c'üja'an te'ex boon cuul ti xac u yaabil u yada' a pan a molaje'ex le'ec ti tzeenboo' cuatro mil tuul ti winic etel siete cuul a pana?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 16:10 \xt Mt 15:34\x* \v 11 —¿C'u' ca'a ma' tane'ex a ch'a'ic u tojil ti ma' tan in tzicbaltic a pana? Cününte'ex a bajil ti'i ma' a cho'bole'ex u men u levadura a fariseo etel a saduceo u c'aba'oo' u na'ata,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 12 Ti baalo'o, u ch'a'ajoo' u tojil. Ma' tan u yadic ti'ijoo' ca' u cününtoo' u bajil ti'i ma' u cho'boloo' u men a levadura a walac u tz'abül ich pani. Le'ec a c'u' a walacoo' u ye'ic a fariseo etel a saduceo u c'aba'oo' u na'ata, le'ec a tan u tzicbalbülü. \s1 —Inchech u yaj Sa'alil a cristianojo,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 13 Pues te'i. C'ochi a Jesus ichil u cuenta a Cesarea de Filipojo. —Inene, yanajeen ti cristianojil. ¿Mac winiquilen ti walacoo' u yadic a cristiano tin woc'ol?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 16:13 \xt Dn 7:13; Mr 8:27; Lc 9:18\x* \v 14 —Yan a walacoo' u yadic ti le'ec inchech aj Juan aj tz'aj ocja' a ca' cuxlajiji,— cu t'anoo' ti'i. —Yanoo' ulaac' a walacoo' u yadic ti le'ec inchech a uchben winic aj Eliasa. Ulaac' tucaye' walacoo' u yadic ti le'ec inchech a uchben winic aj Jeremias wa ulaac' a jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 16:14 \xt Mt 14:2; Lc 9:7,8,9; Mal 4:5\x* \v 15 —Uxtun inche'exe. ¿Mac winiquilen ti walaque'ex a wadic?— cu t'an ti'ijoo'. \v 16 —Inchech u yaj Sa'alil a cristianojo, le'ec u Mejen a Dios a cuxa'ana,— cu t'an aj Simon Pedro ti'iji.\x * \xo 16:16 \xt Sal 2:7; Mt 14:33\x* \v 17 —Inchech aj Simon u mejen aj Jonasa. Qui'qui't'anbeech. Ma' le'ec a cristiano u ye'aj tech maqueni. Le'ec in Tat a que'en ti ca'ana, le'ec u ye'aj tech abe'e,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 16:17 \xt Ef 2:8; 1 Co 2:10; Ga 1:16\x* \v 18 —Tan in wadic tech. Inchech aj Pedrojo. Tz'i' tunich u nu'cul a c'aba'. Tuwich a noxi' tunich ada'a, bel in quin yancunte boonoo' a tene, jabix cuchi tan in wa'cuntic a c'unaj te'i. Ca'ax boon u yaabil a c'as a yana, ma' tu paatal u jubu' a jabix a c'unaj abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:18 \xt Jn 1:42; Is 28:16; 1 Co 3:11; Ef 2:20; Rev 21:14; Is 54:17\x* \v 19 —Bel in quin tz'aa' tech jabix u llavejil ti'i a jebic ca' ococoo' a cristiano ti tücaa'bül u men a Dioso. Le'ec a c'u' a bel a ca'a a c'ülü' yoc'olcab, bel ilic u ca'a c'ülbül ti ca'an. Le'ec a c'u' a bel a ca'a a chaa' yoc'olcab, bel ilic u ca'a cha'bül ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:19 \xt Jn 20:23\x* \v 20 U yadaj ti'ijoo' u yaj cambal ti ma' u beloo' u yadü' ti le'ec ilic ala'i a Cristo le'ec u yaj Sa'alil a cristianojo. \s1 —Bel in quin c'ümü' a yaja,— cu t'an a Jesusu. \p \v 21 Pues te'i. Ti'i ilic a q'uin abe'e, caji a Jesus u yadü' ti chica'an ti'ijoo' u yaj cambal ti yan u beel ich caj Jerusalen. —Te'i yaab a yaj a bel u ca'a betabül ten u menoo' a nucuch winiqui, u yet'ocoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Bel in ca'a quimsabül. Ca' cuxquinbil in ca'a tu yox p'eel q'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \p \v 22 Pues te'i. Le'ec aj Pedrojo, u joc'saj a Jesus tu junal. —Noochil, Dios ca' u cününteech. Ma' tu yuchul tech jabix a wadaja,— cu t'an aj Pedro ti'ijil. \v 23 Le'ec a Jesusu, u sutaj u bajil. —Xen quisin. Chen walac a yaaltic a cho'een. Ma' qui' ta wich a jabix u c'ati a Dioso, chen a jabix u c'atoo' a cristianojo,— cu t'an a Jesus ti'i aj Pedrojo.\x * \xo 16:23 \xt Gn 3:1-6,17; Mt 4:10; Mr 8:33; Lc 4:8; Ro 8:7; 2 Co 11:14,15\x* \p \v 24 Pues te'i. —Wa yan mac u c'ati u c'üm-oolteene, yan u p'ütic u betic c'u' a qui' tu wich u bete' wa'ye' yoc'olcab. Yan u c'ümic boon a yaj a tan u tz'abül ti'i u men tan u tz'ocsiquen. Ti baalo'o, tan u betic jabix a mac a tan u ch'a'ic u cruz ti'i u quimsabül tuwichi. Le'ec a jabix abe' a qui' ca' talac tin pacha,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 16:24 \xt Hch 14:22; 1 Ta 3:3; 2 Ti 3:12\x* \v 25 —Le'ec mac u c'ati u sa'alte u cuxtal wa'ye'e, sa'tül u ca'a u cuxtal ti ca'an. Uchac u sa'tül u cuxtal a mac u men que'en u yool tin pach, bel u cu cüxte u cuxtal ti ca'an,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —¿C'u' aj beel ti'i a mac ca'ax u naalte cuchi tulacal a yoc'olcaba, y ca' quimic ti ma' c'üma'an u men a Dioso? ¿C'u' a jede'ec u paatal u tz'eec ti'i u c'ümbeebal u men Dios?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:26 \xt Sal 49:7,8\x* \v 27 —Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, ca' wataquen in wet'ocoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Ca' wataquen etel u muc' in Tat. Bel in quin wusq'uinte u jel a c'u' u betajoo' tulacal a jujun tuul a cristianojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:27 \xt Dn 7:10; Zac 14:5; Jud 14; Jer 17:10; Ro 2:6; 2 Co 5:10; 1 P 1:17\x* \v 28 —Tan in wadic te'ex u jajil. Yan a jujun tuule'ex a wa'ane'ex wa'ye' a ma' ta quimile'ex asto a wilique'ex in ca' chictal etel in yanil ti tücaa'. Inene, yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:28 \xt Mr 9:1\x* \c 17 \s1 Jeeli u cha'an a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Seis q'uin manüc a t'an abe' u yadaj a Jesusu, naq'ui tuwich a witz a top ca'nala. U bensajoo' aj Pedro, aj Jacob, y aj Juan tu pacha. Aj Juan y aj Jacobo, u sucu'un u yitz'inoo' u bajil. Que'enoo' tu junal.\x * \xo 17:1 \xt Mr 9:2; Lc 9:28\x* \v 2 Jeeli u cha'an a Jesus tu taanoo'. Sasilaji u wich jabix q'uini. Süc sücaji u noc' jabix u sac a q'uini. \v 3 Chiclajoo' aj Moises etel aj Elias ti'ijoo' a ox tuulu. Aj Moises etel aj Eliasa, tanoo' u t'an etel a Jesusu.\x * \xo 17:3 \xt Ro 3:21\x* \v 4 —Noochil, qui' ti que'eno'on wa'ye'. Wa qui' ta wichi, bel ti ca'a ti bete' ox cuul a tz'i' naj ti'i bo'oy. Jun cuulu, tech. Jun cuul ti'i aj Moises, y jun cuul ti'i aj Eliasa,— cu t'an aj Pedro ti'i a Jesusu. \v 5 Le'ec ti tan to u yadic abe' aj Pedrojo, emi a muyal a top sasil yoc'oloo' tac ti lu'um. Que'enoo' ich muyal ala'oo'. Uchi a t'an ichil a muyala. —Le'ec ada' in Mejen. Yaj in wu'yi. Top qui' in wool etel. U'ye'ex u t'an,— cu t'an a t'an ichil a muyala.\x * \xo 17:5 \xt 2 P 1:17; Mr 1:11; Lc 9:35; Is 42:1; Dt 18:15; Hch 3:22\x* \v 6 Le'ec ca' u yubajoo' a t'an abe'e, xonlajoo'. Top saacajoo'.\x * \xo 17:6 \xt 2 P 1:18\x* \v 7 C'ochi a Jesus tu tzeeloo'. U tülajoo'. —Liq'uene'ex. Ma' a saactale'ex,— cu t'an a Jesusu. \v 8 Le'ec ca' u lic'sajoo' u polo, u yilajoo' ti jadi' a Jesus a yan te'iji, ma'ax mac ulaac'. \p \v 9 Pues te'i. Tanoo' u yemel tuwich a witzi. —Ma' a wadique'ex ti'i ma'ax mac le'ec a c'u' a wilaje'ex asto ti ca' cuxlaquen tu yaamoo' a quimen a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \p \v 10 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambala, u c'aatajoo' ti'i. —Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ¿c'u' ca'a walacoo' u yadic ti yan u yudel payanbej aj Eliasa?— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 17:10 \xt Mal 4:5; Mt 11:14; Mt 27:47-49; Mr 9:11; Jn 1:21,25\x* \v 11 —Jajoo' u t'an ti yan u yudel payanbej aj Elias u tojquinte tulacal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:11 \xt Mal 4:6; Lc 1:16; Hch 3:21\x* \v 12 —Tan in wadic te'ex. Ac udi tun aj Eliasa. Ma' eeltabi wa le'ec. U betajoo' a ca'ax c'u'ac a qui'oo' tu wich u betoo' ti'iji. Baalo' ilic xan inene. Beloo' ilic u cu bete' a yaj ten a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 17:12 \xt Mr 9:13; Mt 14:3\x* \v 13 Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, u ch'a'ajoo' u tojil u t'an. U yeeltajoo' ti le'ec aj Elias a tan u tzicbalbülü, le'ec ilic aj Juan aj tz'aj ocja'a. \s1 Ch'anesabi a ch'ajom a yan a c'ac'asba'al tu yoolo. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec ti emoo' tuwich witz, c'ochoo' tuba que'enoo' u yaabil a cristianojo. C'ochi jun tuul a winiqui. Xonlaji tu taan a Jesusu.\x * \xo 17:14 \xt Mr 9:14; Lc 9:37\x* \v 15 —Noochwinic,— cu t'an ti'i a Jesusu. —Ch'a'a u yotzilil in mejen. Walac u tz'abül ti'i ca' sücquimic. Top tan u c'ümic a yaj tu jajil. Walac u boch c'axül ich c'aac' wa ich ja',— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 16 —In talesaj eteloo' a waj cambal y ma' paatajoo' u ch'anes,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 17 A Jesusu, u nuuctajoo' etel u muc' u t'an. —Top ma' que'ene'ex a wool tu jajil tu pach a Dioso. Top que'en to a woole'ex tu pach a uchbene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —¿Boon q'uin to yan in cuntal ta yaame'ex y muc'yajtique'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tales a mejen,— cu t'an a Jesus ti'i a winiqui. \v 18 Le'ec a Jesusu, u yadaj ti'i a c'ac'asba'al ca' joc'oc. Joq'ui tu yool a tz'ubu. Tu seebal ch'ani. \p \v 19 Pues te'i. Le'ec ti que'en a Jesus tu junal, c'ochoo' u yaj cambal etel. —¿C'u' ca'a ma' paatajo'on ti joq'ues a c'ac'asba'al abe'e?— cu t'anoo' ti'i. \v 20 —Top ma' que'ene'ex a wool tu pach a Dios tu jajil, mentücü, ma' paataje'ex a joq'ues,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tan in wadic te'ex u jajil. Wa cuchi jabix jun cuul u nec' ix mostazaja, que'ene'ex a wool pach a Dioso, qui' cuchi. Jede'ec cuchi u paatal a wadic ti'i a witz ada'a: “Jiisen tacan,” que'ex cuchi ti'i. Bel u ca'a ti jiisil. Ma'ax c'u' cuchi a ma' tu paatale'ex a betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 17:20 \xt Mt 21:21; Mr 11:23; Lc 17:6; 1 Co 12:9; 1 Co 13:2\x* \v 21 —C'u' betiqui, a c'ac'asba'al a jabix abe'e, chücyajil u joc'sabül. Jadi' cuchi wa tane'ex a boch c'ajsic a Dios yoc'ol u joc'ol etel a p'ütique'ex a janal ti suq'uini, jede'ec cuchi u joc'ol,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \s1 A Jesusu, u ca' adaj u pectzil u quimil. \p \v 22 Pues te'i. Que'en to a Jesus ich cuenta Galilea u yet'ocoo' u yaj cambal. —Inene, yanajeen ti cristianojil. Bel in ca'a c'ubbul tu c'ü'oo' a cristianojo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 17:22 \xt Mt 16:21; Mr 8:31; Mr 9:30,31; Lc 9:22; Lc 18:31; Lc 24:6,7\x* \v 23 —Beloo' u cu quimseen. Bel in ca'a ca' cuxquinbil tu yox p'eel q'uin,— cu t'an ti'ijoo'. U men a t'an abe'e, top yajajoo' u yool.\x * \xo 17:23 \xt Sal 22:15,22; Is 53:7,10-12; Dn 9:26; Mr 9:33; 1 Co 15:3,4\x* \s1 Le'ec a taq'uin a walac u molbol ti'i u yotoch a Dioso. \p \v 24 Pues te'i. C'ochoo' ich caj Capernaum a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambala. Chiitbi aj Pedro u menoo' a winic a walacoo' u molic a taq'uin ti'i u yotoch a Dioso. —¿Walac wa u bo'tic a taq'uin a tan u molbol ti'i u yotoch a Dios a maestroje'exe?— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 17:24 \xt Ex 30:13; Ex 38:26\x* \v 25 —Walac,— cu t'an aj Pedro ti'ijoo'o. Le'ec ti c'ochi aj Pedro ich naj, c'aatbi ti'i u men a Jesusu. —Simon, biqui'il a tucul?— cu t'an a Jesus ti'iji. —¿Mac etel walac u molic a taq'uin a reye, eteloo' u yet'oc tu bajil, wa eteloo' ulaac' mac?— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 26 —Eteloo' ulaac' mac,— cu t'an aj Pedro ti uchi u nuuc. —Ti baalo' u yet'ocoo'o, ma' tzaj u bo'ticoo' a taq'uini,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol tanil u bo'tic a tan u molbol ti'i u yotoch a Dioso. \v 27 —C'u' betiqui, ma' ti c'ati ti p'ujesoo', mentücü, ca' xiquech chi' a ja'a. Tzümü a jooc te'i. Le'ec aj ch'ilam a ca' paye' joocteje, te'i a cüxtic a taq'uin ichil u chi' a chucul u bo'tic a c'u' a tanoo' u c'aatic to'ono. Tz'a a taq'uin abe' ti'ijoo' ti'i a bo'tic a tene, y a teche,— cu t'an a Jesus ti'i aj Pedrojo.\x * \xo 17:27 \xt Mr 12:17; 1 Co 10:32\x* \c 18 \s1 ¿Mac a mas nooch u wichil u meyaj? \p \v 1 Pues te'i. Ti'i ilic a q'uin abe'e, binoo' u yaj cambal u c'aate ti'i. —¿Mac a mas nooch u wichil u meyaj tiqui yaam ti a q'uin ti bel u ca'a ti tücaa' a Dioso?— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 18:1 \xt Mr 9:33; Lc 9:46\x* \v 2 Le'ec a Jesusu, u püyaj a tz'ub ca' xi'ic tu taanoo' u yaj cambal. \v 3 —Tan in wadic te'ex u jajil. Wa ma' ta p'ütique'ex a uchben tucul ca' tun a tz'ocse'ex a Dios jabix ilic ti walac u tz'ocsaj t'an a tz'ubu, ma' ta wocole'ex tuba tan u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 18:3 \xt Sal 131:2; Mr 10:14; Lc 18:16\x* \v 4 —Le'ec mac ca' u bete' u bajil jabix cuchi ma'ax c'u' u wich jabix ilic a tz'ub ada'a, le'ec ala'i a mas nooch u wichil u meyaj tuba tan u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 18:4 \xt Sal 66:2\x* \v 5 —Le'ec mac ca' u yaante jun tuul a tz'ub a jabix ada' u men tan u tz'ocsiquene, tan ilic u yaantiquen.\x * \xo 18:5 \xt Mt 10:42\x* \v 6 C'u' betiqui, wa yan mac ca' u yemes u yool ti'i u cüxtical u sip'ili, top c'as a tan u betiqui. Mas qui' cuchi ca' c'üxbüc a noxi' ca' tu cal ca' pulbuc ich c'ac'naab. Te'i u quimil cuchi tuwich u betic abe'e,— cu t'an a Jesusu. \p \v 7 —Pues te'i. Top walac u yaaltabül emsabül u yool a mac ti'i ca' u cüxte u sip'ili, mentücü, top yaj a beloo' u cu c'ümü' a cristiano yoc'olcaba. Yan u yaaltabül emsabül u yool a maca. C'u' betiqui, top yaj a bel u cu c'ümü' a tan u yaaltic u yemes u yool ulaac'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:7 \xt Lc 17:1; 1 Co 11:19; Mt 26:24\x* \s1 Sabeensil a cüxtique'ex a sip'il. \p \v 8 —Pues te'i. Uchac tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a betic wa etel tuba tane'ex a beel jabix cuchi a c'ü'e'ex wa jabix cuchi a woque'ex a tan u tz'eec te'ex ca' a cüxte'ex a sip'il. Mas qui' ma' a ca' betique'ex abe'e, wa ma' a ca' beele'ex te'i, jabix cuchi a ch'üquique'ex a c'ü' wa a woc y a pule'ex. Mas toj cuchi ca' a culpachte a sip'il ti'i ca' a c'üme'ex a cuxtala. Mas qui' cuchi a c'ümique'ex a cuxtal ti jadi' yan te'ex jabix cuchi jun tziit ilic a c'ü' wa jun tziit ilic a woc tuwich a pulbule'ex ich c'aac' ti yan ca' tziit a c'ü' wa ca' tziit a woc. Ma' yan q'uin u tupul a c'aac' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:8 \xt Dt 13:6; Mt 5:29,30; Mt 14:3,4; Mr 9:43; Lc 14:26; Lc 18:22\x* \v 9 —Wa cuchi tane'ex a cüxtic a sip'il chen etel c'u' a tane'ex a cha'antiqui, jabix cuchi u nec' a wich a tan u tz'eec ca' a cüxte'ex a sip'ili, mas qui' cuchi a p'ütique'ex a cha'antic abe'e, jabix cuchi a joc'saje'ex u nec' a wich abe'e, y a pulaje'ex. Mas toj cuchi a c'ümique'ex a cuxtal ti jun cuul ilic u nec' a wiche'ex tuwich ca' pulbuque'ex ichil a infierno tuba yan a c'aac' ti yan ca' cuul u nec' a wiche'exe,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a carnero\f + \fr 18:9 \ft tümünyuc\f* a sa'tala. \p \v 10 —Pues te'i. Cününte'ex a bajil ti'i ma' a betique'ex jabix ma'ax c'u' u yeel jun tuul a wettz'ocsaj t'ane'ex a jabix a tz'ub ada'a,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. —Tan in wadic te'ex. Le'ecoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'an a tanoo' u cününtic a jujun tuul ala'oo'o, tan ti tanoo' u yilic u wich in Tat ti ca'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 18:10 \xt Sal 34:7; Zac 13:7; He 1:14; Est 1:14; Lc 1:19\x* \v 11 —Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, udeen ti'i ca' in sa'alte a mac a sa'ti ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \p \v 12 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, yan u carnero\f + \fr 18:12 \ft tümünyuc\f* cien tuul. Wa cuchi ca' sa'tüc ti'i a jun tuulu, ¿c'u' a bel u cu bete'? ¿Biqui'ile'ex a tucul? Bel u cu p'ütoo' a noventa y nueve tuul tuba tanoo' u janala. Bel u ca'a tuwich witz u cüxte a sa'tala,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:12 \xt Lc 15:4\x* \v 13 —Tan in wadic te'ex u jajil. Wa cuchi ca' u cüxteje, mas qui' cuchi u yool etel a jun tuul abe'e, tuwich etel a noventa y nueve tuul a ma' sa'too'o,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —Baalo' ilic in Tat ti ca'ana. Ma' u c'ati ca' sa'tüc ma'ax jun tuul aj tz'ocsaj t'an a que'en u yool tin pach jabix a tz'ub ada'a,— cu t'an a Jesusu. \s1 Yan u sa'tesicoo' u sip'il a hermano tu bajili. \p \v 15 —Pues te'i. Uchac u cüxtic u sip'il jun tuul a hermano ta wetel. Ca' xiquech etel. Le'ec ti que'enech ta junal etel ala'aji, adü ti'i u sip'il. Wa cuchi ca' u yubi a t'ana, a sa'altaj cuchi a hermanojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:15 \xt Lv 19:17; Lc 17:3; Stg 5:20; 1 P 3:1\x* \v 16 —C'u' betiqui, wa cuchi ma' tu yubic a t'ana, yan a bensic jun tuul wa ca' tuul ta pach ti tan a ca' beel etel. Ti baalo'o, yan ca' tuul wa ox tuul a testigo yoc'ol tulacal a t'an a aalbiji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:16 \xt Nm 35:30; Dt 17:6; Jn 8:17; 2 Co 13:1; He 10:28; 1 Jn 5:7,8\x* \v 17 —Wa cuchi ma'ax u t'an ala'oo'o, ma' tu yubiqui, adü ti'ijoo' a jun muuch' a hermano tuba much'a'anoo'o. Wa cuchi ma' tu yubic u t'an a jun muuch' a hermanojo, yane'ex a wilic ala'i jabix jun tuul a ma' u yeel a Dioso. Yane'ex a wilic ala'i jabix ti walac u yilbil jun tuul motztzil a yan u yanil u molo' a taq'uin ti'i a gobiernojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:17 \xt 1 Ti 5:20; Ro 16:17; 1 Co 5:9; 2 Jn 10\x* \v 18 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec a c'u' a ca' tz'aa'e'ex yoc'olcaba, tz'abül ilic u ca'a ti ca'an. Le'ec a c'u' a ca' a chaa'e'ex yoc'olcaba, cha'bül ilic u ca'a ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:18 \xt Jn 20:23\x* \v 19 —Tan in wadic te'ex tucaye'il. Wa cuchi quetoo' u tucul yoc'ol jun p'eel ba'al ca' tuul ta yaame'ex yoc'olcab ti tane'ex a c'aatiqui, bel u ca'a tz'abül ti'ijoo' u men in Tat ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:19 \xt Mt 5:24; Stg 5:16\x* \v 20 —Bel u ca'a tz'abül ti'ijoo' u men le'ec tuba much'a'anoo' ca' tuul wa ox tuul ti'i u c'ajsiquene, te'i ilic que'enen tu yaamoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:20 \xt Ez 48:35\x* \s1 Le'ec aj meyaj a ma' u c'ati u sa'tes u sip'il u yet'oc. \p \v 21 Pues te'i. C'ochi aj Pedro tu tzeel a Jesusu. —Noochil, le'ec ti tan ti tan u cüxtic u sip'il jun tuul a hermano tin wetele, ¿boon sut ca' in sa'tes ti'iji? ¿Chucul wa a siete sutu?— cu t'an aj Pedro ti'i a Jesusu.\x * \xo 18:21 \xt Lc 17:4\x* \v 22 —Tan in wadic tech. Ma' chucul a siete suti. Setenta sut ti siete ca' a sa'tese,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:22 \xt Col 3:13\x* \v 23 —Bel in quin tzicbalte tz'eecac yoc'ol abe'e. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs jabix jun tuul a reye. U c'ati u yila' u cuentajil u naal y u p'ax u yaj meyajoo',— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Le'ec ti caji u yila'a, c'ochesabi jun tuul a top yaab u p'ax tu jajil,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —Ma' paataji u bo'te u p'ax. Le'ec u noochili, u yadaj ca' conboc ala'i u yet'oc u yütan eteloo' u mejen etel tulacal a c'u' a yan ti'i yoc'lal u p'ax,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:25 \xt 2 R 4:1\x* \v 26 —Xonlaji u yaj meyaj tu taan. “Noochil, se' paac'teen. Jede'ec in bo'tic tulacal,” cu t'an u yaj meyaj ti'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Otzilaji tu wich a rey u yaj meyaj abe'e. U sa'tesaj ti'i tulacal u p'ax,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Tanil u yusc'al aj meyaj abe'e, u c'ümaj u yetmeyaj. Yan u p'ax ilic xan ala'i ti'iji, pero chen tz'etz'eec. U müchaj. U bit'aj tu cal. “Bo'te ten a p'ax,” cu t'an ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:28 \xt Mt 20:2\x* \v 29 —Xonlaji u yetmeyaj tu taan. “Se' paac'teen. Jede'ec in bo'tic tulacal,” cu t'an u yetmeyaj ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 30 —Ma' u c'ümaji. U tz'aj ti presojil asto u cüxtic y ca' u bo'te tulacal u p'ax,— cu t'an a Jesusu. \p \v 31 —Pues te'i. Le'ecoo' u chucaan u yetmeyaja, u yilajoo' c'u' u betaj. Top yajajoo' u yool. Binoo' etel a reye. U tzolajoo' c'u' u betaj,— cu t'an a Jesusu. \v 32 —Püybi u men a reye. “Top c'asech incheche,” cu t'an ti'i u yaj meyaj. “Le'ec boon u yaabil a p'axa, in sa'tesaj tech. In sa'tesaj chen u men a c'aataj ten,” cu t'an a rey ti'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 33 —“Jabix ilic cuchi ca' in ch'a'aj a wotzilil incheche, baalo' ilic cuchi ca' a ch'a'aj u yotzilil a wetmeyaj,” cu t'an a rey ti'iji.\x * \xo 18:33 \xt Ef 4:32; Ef 5:2; Col 3:13\x* \v 34 —Tz'iic a reye. U c'ubaj ala'i ti'ijoo' aj cünün preso ti'i ca' tz'abüc a yaj ti'i asto u cüxtic y ca' u bo'te tulacal u p'ax,— cu t'an a Jesusu. \v 35 —Baalo' ilic a bel u cu bete' in Tat ti ca'an ti'i tulacal a jujun tuule'ex wa ma' a sa'tesique'ex ti'i a hermano tulacale'ex a wool a püsüc'al,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:35 \xt Pr 21:13; Mt 6:12; Mr 11:26; Stg 2:13\x* \c 19 \s1 Le'ec ada' u t'an a Jesus yoc'ol a winic etel u yütan a walacoo' u p'ütic u bajili. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti jobi u yadic a t'an abe' a Jesusu, joq'ui ich cuenta Galilea. Bini ich cuenta Judea tac junxeel a noja' Jordan tu joq'ueeb q'uin.\x * \xo 19:1 \xt Mr 10:1; Jn 10:40\x* \v 2 Top yaab a cristiano a tücünacoo' tu pach. U ch'anesajoo' a cristiano abe' te'i.\x * \xo 19:2 \xt Mt 12:15; Mt 15:20; Mr 6:55\x* \v 3 C'ochoo' etel a Jesus a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. U c'atoo' u yila' wa patal a Jesusu. —¿Qui' wa tu c'axül ti'i a ley ca' u p'ütü' u yütan a winic ca'ax yan ca'ax ma' yan u sip'il u yütan?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 4 —A xocaje'ex ti le'ec mac u betaj a cristiano tu cajeebe, u betaj jun tuul winic jun tuul ix ch'up,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 19:4 \xt Gn 1:27; Gn 5:2; Mal 2:15\x* \v 5 —Le'ec ilic u betajoo' ala'oo'o, u yadaj: “U men baalo' ti yan, le'ec a winiqui, yan u p'ütic u na' u tat ca' u yet'octe u yütan. Le'ec a ca' tuulu, p'aatül u ca'a ti jun tuul ilicoo' tun tu bajil,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:5 \xt Gn 2:24; Mr 10:5,9; Ef 5:31; 1 Co 6:16; 1 Co 7:2\x* \v 6 —Ti baalo'o, ma' ca' ca' tuuloo' tu bajili. Jun tuul ilicoo' tu bajil. Le'ec a c'u' a lüc'cunbi u men a Dioso, ma' qui' u jüpbül u men cristiano,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 7 —Wa baalo' ti yan, ¿c'u' ca'a u yadaj aj Moises ca' tz'abüc u ju'umil u yütan a mac ti'i u p'üticaloo' u bajil?— cu t'anoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at ti'i a Jesusu.\x * \xo 19:7 \xt Dt 24:1; Mt 5:31\x* \v 8 —Chen u men top tzimine'ex, cha'be'ex ca' a p'üte'ex a wütane'ex u men aj Moisese. C'u' betiqui, tu cajeebe, ma' baalo' ti yani,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 19:8 \xt Jer 6:16\x* \v 9 —Tan in wadic te'ex. Le'ec a winic ca' u p'ütü' u yütan ca' tun u cüxte ulaac' u yütana, chen tan u cüjtal. C'u' betiqui, wa ca' u yeelte ti cüjlaji u yütan etel ulaac'a, u paatal u p'ütic. Baalo' ilic etel ix ch'up a p'ütbiji. Mac ca' u ch'aa' ti'i u yütana, chen tan u cüjtal etel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:9 \xt Mt 5:32; Mr 10:11; Lc 16:18; 1 Co 7:10,11\x* \p \v 10 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, uchoo' u nuuc. —Wa baalo' ti yan ti'i a winic etel u yütana, mas qui' jumpul ma' u cüxtic u yütan a maca,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 19:10 \xt Gn 2:18; Pr 5:15-19; Pr 21:19; 1 Co 7:1,2,8; 1 Ti 4:3; 1 Ti 5:11-15\x* \v 11 —Ma' tulacaloo' a winic a jede'ec u paatal u c'ümoo' a t'an a wadaje'ex to. Jadi' mac a tz'abi ti'i ca' u c'ümü' abe'e, jadi' a patal u c'ümiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 19:11 \xt 1 Co 7:2,7,9,17\x* \v 12 —Yanoo' a winic u bel ti'ijoo' ti yanajoo' ti ma' yan biqui u yütan. Yanoo' ulaac' a winic a betabi ti'ijoo' u men cristiano ti ma' yan biqui u yütan. Yanoo' ulaac' tucaye' a ma' tu yütanoo' chen u men ma' u c'atoo'o, ti'i ca' paatacoo' u betic u meyaj a Dios tulacaloo' u yool. Le'ec mac patal u c'ümic a t'an abe'e, yan u c'ümic,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 19:12 \xt 1 Co 7:32,34; 1 Co 9:5,15\x* \s1 Qui'qui't'anboo' a tz'ub u men a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. C'ochesaboo' a tz'ub etel a Jesus ti'i ca' u tz'aa' u c'ü' yoc'oloo' ti'i ca' u c'ajes a Dios yoc'oloo'. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, u tze'ectajoo' a tanoo' u c'ochesic a tz'ub u men ma' qui'oo' tu wich.\x * \xo 19:13 \xt Mr 10:13; Lc 18:15\x* \v 14 —Cha'aj u taleloo' a tz'ub tin wetele. Ma' a c'üticoo' u wich. Le'ec boon tuul a walacoo' u tz'ocsiquen jabix ilic ti walacoo' u tz'ocsaj t'an a tz'ub ala'oo'o, le'ec a ocoloo' u ca'a tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 19:14 \xt Mt 18:3; 1 P 2:1,2\x* \v 15 U tz'aj u c'ü' yoc'oloo' ca' tun joq'ui a Jesus te'i. Bini. \s1 Uchi u t'an a ayic'al etel a Jesusu. \p \v 16 Pues te'i. C'ochi jun tuul a winic etel a Jesusu. —Maestro, top qui'ech. ¿C'u' a qui' ca' in bete' ti'i ca' in naalte a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:16 \xt Lc 10:25; Ro 9:31\x* \v 17 —¿C'u' ca'a tan a wadic ti qui'en? Jadi' yan jun tuul a qui'i, le'ec a Dioso. Wa cuchi a c'ati a c'ümü' a cuxtala, tz'oques a ley u tz'iibtaj aj Moisese,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 18 —¿Biqui'il a tz'iiba'an ichil u ley aj Moises ca' in tz'oquese?— cu t'an ti'i a Jesusu. —Ma' beel ti quimsaj. Ma' beel ti cüjtal etel ca'ax macac. Ma' beel ti xuuch'. Ma' beel ti tzol etel tus.\x * \xo 19:18 \xt Ex 20:13; Dt 5:17\x* \v 19 Tz'oquesoo' u yanil a na' a tat. Yacunte a wet'oc jabix ilic ti yaj a wu'yi a bajil ta bajil,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 19:19 \xt Mt 15:4; Lv 19:18; Ro 13:9; Ga 5:14; Stg 2:8\x* \v 20 —In tz'ocsaj tun tulacal abe'e. ¿C'u' a yan to in betiqui?— cu t'an a winic ti'i a Jesusu. \v 21 —Wa cuchi a c'ati ti toj a na'at tu jajili, ca' xiquech ta wotoch. Cono c'u' a yan teche. T'oxo abe' ti'ijoo' a otzili. Baalo' ti yantal u ca'a a ayic'alil ti ca'an. Ca' tun ca' talaquech tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 19:21 \xt Lc 12:33; Lc 16:9; Hch 2:45; Hch 4:34; 1 Ti 6:18\x* \v 22 Le'ec ca' u yubaj abe' a winiqui, yajaji u yool. Bini u men top yaab u ayic'alil. \p \v 23 —Pues te'i. Tan in wadic te'ex u jajil. Chücyajil u yocol tu c'ü' a Dios a winic a yan u ayic'alil yoc'olcab,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 19:23 \xt 1 Co 1:26; 1 Ti 6:9\x* \v 24 —Tan ilic in wadic te'ex. Ma' yan biqui a mansique'ex jun tuul a noxi' baalche' u c'aba' camello\f + \fr 19:24 \ft camel\f* tu potolal a puutzu. Mas chücyajil tucaye'il ca' ococ jun tuul ayic'al tu c'ü' a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 25 Le'ec ca' u yubajoo' a t'an abe' u yaj cambala, sa'too' u yool. —Wa ma' tu paatal u sa'albül a ayic'ala, ma'ax mac wal a bel u ca'a sa'albülü,— cu t'anoo'. \v 26 Le'ec a Jesusu, u cha'antajoo' u yaj cambal. —Le'ecoo' a cristianojo, ma' tu paataloo' u sa'altoo' u bajil. C'u' betiqui, a Dioso, u paatal u betic tulacal,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 19:26 \xt Gn 18:14; Job 42:2; Jer 32:17; Zac 8:6; Mr 10:27\x* \v 27 U men aalbi ti'i a winic ca' u p'ütü' tulacal y ca' tun xi'ic tu pach a Jesusu, uchi u t'an aj Pedrojo. —Ila ino'ono, ti p'ütaj tulacal y jeda'o'on ta pach. U men ti p'ütaj abe'e, ¿c'u' a bel ti ca'a ti naalte?— cu t'an aj Pedro ti'i a Jesusu.\x * \xo 19:27 \xt Mr 10:28; Mt 4:20; Mt 9:9; Mr 1:17-20; Lc 5:11; Lc 14:33; Lc 18:28\x* \v 28 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec ti betabüc ti tumulben a yoc'olcaba, nooch in yanil ti tinlaquen tuwich in tintaan inen a yanajeen ti cristianojil. Le'ec boon tuule'ex a que'ene'ex tin pacha, bele'ex ilic a ca'a ti tintal tuwich doce p'eel a tintaana. Bele'ex a ca'a a tz'a'oo' u sip'il ti wetcaal aj Israel a doce muuch'oo' tu bajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 19:28 \xt 2 Co 5:17; Lc 22:28; Rev 2:26\x* \v 29 —Tulacal a jujun tuul u se' p'ütajoo' u yotoch, wa u sucu'un, wa u yitz'in, wa u quic, wa u tat, wa u na', wa u yütan, wa u mejen, wa u yal, wa u cuuchil chen ti'i u tz'ocsicalenoo'o, beloo' u cu c'ümü' ti mas yaab u qui'il a Dioso. Beloo' ilic u cu c'ümü' a cuxtal a ma' yan q'uin u jobol,— cu t'an a Jesusu. \v 30 —Yan ti yaab a jabix taanil que'en wa'ye' u men u meyaja. Tu yaamoo' abe'e, yanoo' a beloo' u ca'a ti cuntal pachil tu cuenta a Dioso. Yan ilic ti yaab a pachil que'enoo' wa'ye' a taanil u beeloo' te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:30 \xt Mt 20:16; Mr 10:31\x* \c 20 \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'oloo' aj meyaja. \p \v 1 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, jabix a winic a yan u colo. Le'ec ti sasajiji, bini u cüxtoo' u yaj meyaj ti'i ca' xicoo' ti meyaj ichil u col,— cu t'an a Jesusu. \v 2 —Le'ecoo' aj meyaja, u c'üm-ooltajoo' jun p'eel a taq'uin a ca' u naaltoo' ti a q'uini. U tücaa'tajoo' ichil u col,— cu t'an a Jesusu. \v 3 —Jabix wal a las nueve ti jatz'ca'a, ca' bini chumuc caj tucaye' u yumil a colo. U yilajoo' a chen wa'anoo' te'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 4 —“Ca' xique'ex ti meyaj ichil in col. Jede'ec in bo'tique'ex ti toj,” cu t'an u yumil a colo,— cu t'an a Jesusu. —Binoo' te'i. \v 5 Baalo' ilic u ca' betaj etel ulaac' ti chunq'uin. Baalo' ilic u ca' betaj ti jabix wal a las tres ti a ocq'uini,— cu t'an a Jesusu. \v 6 —Ca' bini u yumil a col chumuc caj jabix wal a las cinco ti a ocq'uini. U cüxtajoo' ilic a wa'anoo' te'iji. “¿C'u' ca'a wa'ane'ex wa'ye' tulacal a q'uini? ¿Ma' wa yane'ex a meyaj?” cu t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu. \v 7 —“Wa'ano'on wa'ye' u men ma'ax mac u tz'aj to'on a meyaja,” cu t'anoo' ti'i. “Ca' xique'ex ti meyaj ichil in col. Jede'ec in bo'tique'ex ti toj,” cu t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Le'ec ti oqui a q'uini, u yadaj ti'i u yaj cananil u col ca' u püyoo' u yaj meyaj ca' u bo'too'. Yan u caal ti bo'ol etel a pachil c'ochoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:8 \xt Hch 17:31; 1 Ta 4:16\x* \v 9 —Le'ec ti c'ochoo' a tz'aboo' u meyaj a las cinco ti a ocq'uini, tz'abi ti'i a jujun tuuloo' jujun p'eel a taq'uini,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Le'ec ti c'ochoo' a payanbej tz'aboo' u meyaj ti jatz'ca'a, u tuclajoo' ti jede'ecoo' u c'ümic u naal ti manal. C'u' betiqui, jujun p'eel ilic a taq'uin a tz'abi ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu. \v 11 —Le'ec ca' u c'ümajoo' u naal, cajoo' u p'a'aste u yumil a colo,— cu t'an a Jesusu. \v 12 —“Le'ec a c'ochoo' pachili, jadi' jun p'e hora ilic uchoo' u meyaj. Ino'ono, tulacal q'uin uchi ti meyaj. Ti muc'yajtaj u chücüjil a q'uini,” cu t'anoo',— cu t'an a Jesusu. \v 13 —“Amigo,” cu t'an u yumil a col ti'i jun tuul tu yaamoo'. —“Ma' in cho'ajechi. ¿Ma' wa ti c'üm-ooltaj yoc'ol ca' uchuc a meyaj yoc'ol a jun p'eel a taq'uini?” cu t'an ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —“Ch'a'a a naal a teche. Ca' xiquech. In c'ati ilic in tz'aa' ti'ijoo' a c'ochoo' pachil jabix ilic in tz'aj teche,” cu t'an u yumil a col ti'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 15 —“¿Ma' wa jede'ec u paatal in betic c'u' in c'ati etel a c'u' a tene? ¿C'as wa ta wich u men qui' in püsüc'al,” cu t'an u yumil a col ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:15 \xt Ro 9:21; Dt 15:9; Pr 23:6; Jon 4:1; Mt 6:23\x* \v 16 —Baalo' ti walac u tücaa' a Dioso. Le'ec a pachili, bel u ca'a taanil. Le'ec a taanili, bel u ca'a pachil, u men yan ti yaab a jabix püyboo' ca' ococoo' tu cuenta a Dioso. C'u' betiqui, ma' yan ti yaab a yeeta'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:16 \xt Mt 19:30; Mt 22:14; Lc 14:24\x* \s1 A Jesusu, u ca' adaj ti bel u ca'a quimsabül. \p \v 17 Pues te'i. Le'ec ti tan u beel a Jesus tu benil a caj Jerusalene, u bensajoo' a doce tuul u yaj cambal tzeel bej.\x * \xo 20:17 \xt Jn 12:12\x* \v 18 —Ile'ex. Tan ti beel ich caj Jerusalen. Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, bel in ca'a c'ubbul ti'ijoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese,— cu t'an a Jesusu. —Beloo' u cu yadü' in quimsabül.\x * \xo 20:18 \xt Mt 16:21\x* \v 19 Beloo' u cu c'ubeen ti'ijoo' a ma' Israele. Le'ecoo' a ma' Israele, beloo' u cu p'a'asteen. Beloo' u cu jütz'een etel jatz'. Beloo' u cu quimseen tuwich cruz. Bel in ca'a ca' cuxquinbil tu yox p'e q'uin,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:19 \xt Mt 27:2; Jn 18:28; Hch 3:13\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus ca' tinlacoo' a ca' tuul tu tzeele. \p \v 20 Pues te'i. C'ochi tu taan a Jesus u na' aj Juan y aj Jacobo, le'ecoo' u mejen aj Zebedeojo. Que'enoo' u yal etel. Xonlaji tu taan. —Bete ten jun p'eel qui'il,— cu t'an ti'i.\x * \xo 20:20 \xt Mr 10:35; Mt 27:56; Mr 15:40; Mt 4:21\x* \v 21 —¿C'u' a c'ati ca' in bete',— cu t'an a Jesus ti'iji. —Tz'a ti chuculoo' u noochil u wichil u meyaj in wal a ca' tuul ada'a, ca' tinlacoo' ta tzeel le'ec ti ocoquech ti reyil, jujun tuul a ta tzeele,— cu t'an a nooch'up ti'iji.\x * \xo 20:21 \xt Mt 19:28; Stg 4:3\x* \v 22 —Ma' a weele'ex c'u' a tane'ex a c'aatiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —¿Jede'ec wa u paatale'ex a c'ümic a yaj a bel in quin c'ümü'ü, jabix cuchi tane'ex a wuq'uic a top yaj a yan ichil in pote a bel in quin wuc'u'u, wa xan jabix cuchi a c'ümique'ex a ocja' ichil a top yaj jabix a bel in quin c'ümü'ü?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Jede'eque,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 20:22 \xt Mt 26:39; Mr 14:36; Jn 18:11; Lc 12:50\x* \v 23 —Bele'ex a ca'a a wuc'u' u ba'al in pote wa bele'ex a ca'a a c'ümü' in wocja' jabix ilic a bel in quin c'ümü'ü. C'u' betiqui, a tintal tin tzeele, ma' inen jaj teni. Le'ec mac a bel u ca'a ti tintal te'i, ac yeeta'an tun u men in Tat,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 20:23 \xt Hch 12:2; Ro 8:17; 2 Co 1:7; Rev 1:9; Mt 25:34\x* \p \v 24 Pues te'i. Le'ec ca' u yubajoo' abe' a diez tuul u chucaan u yaj cambala, tz'iicajoo' etel a ca' tuulu.\x * \xo 20:24 \xt Lc 22:24\x* \v 25 Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal tu tzeel. —Inche'exe, a weele'ex. Le'ec boon u noochiloo' a ma' Israele, walacoo' u betic u yanil tu yaamoo' a boon a que'enoo' tu c'ü'ü. Le'ecoo' a tz'aboo' u yanil u men u noochiloo'o, top walacoo' u betic u yanil ti tücaa',— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Ma' qui' ca' yanac ti baalo' ta yaame'ex. Le'ec mac ta yaame'ex u c'ati ti nooch u wichil u meyaja, yan u yaanticoo' a chucaane'ex ta bajili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:26 \xt 1 P 5:3; Mt 23:11; Mr 9:35; Mr 10:43\x* \v 27 —Le'ec mac u c'ati ti top nooch u wichil u meyaj tucaye'il ta yaame'exe, yan u betic u bajil jabix jumpul ma' nooch u wichil u meyaj. Yan u mas aanticoo' a chucaane'ex ta bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:27 \xt Mt 18:14\x* \v 28 —Yan u betic a jabix ilic a walac in betic inen a yanajeen ti cristianojili. Ma' taleen ti'i ca' aantabüqueni. Taleen ti'i anat. Taleen ti'i ca' in c'ubu' in cuxtal ti'i ca' in sa'altoo' a yaaba,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:28 \xt Jn 13:4; Fil 2:7; Lc 22:27; Jn 13:14; Is 53:10; Dn 9:24; Jn 11:51; 1 Ti 2:6; Tit 2:14; 1 P 1:19; Mt 26:28; Ro 5:15; He 9:28\x* \s1 Sasilcunbi u wich ca' tuul a ch'oopo. \p \v 29 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u joc'ol ich caj Jerico a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambala, top yaaboo' a cristiano a que'enoo' tu pacha.\x * \xo 20:29 \xt Mr 10:46; Lc 18:35\x* \v 30 Yan ilic ca' tuul a winic tina'an tzeel bej. Ch'oopoo' u wich. Le'ec ca' u yubajoo' ti tan u manül a Jesus te'i, cajoo' ti t'an ti chich. —Ch'a'a ti wotzilil. Incheche, u mamech aj quimen rey David a tan u paac'baanülü,— cu t'an a ca' tuul ti chich.\x * \xo 20:30 \xt Mt 9:27\x* \v 31 Q'ue'yajboo' u men u yaabil a cristianojo. —Top lo'peeque'ex,— cu t'anoo' ti'i a ca' tuulu. C'u' betiqui, cajoo' ti t'an ti mas yaab ti chich a ca' tuulu. —Noochil, ch'a'a ti wotzilil. Incheche, u mamech aj quimen rey David a tan u paacbaanülü,— cu t'an a ca' tuul ti chich. \v 32 Wa'laji a Jesusu. U püyajoo' a ca' tuulu. —¿C'u' a c'ate'ex ca' in bete'?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 33 —Noochil, ch'anes ti wich,— cu t'an a ca' tuul ti'iji. \v 34 Ch'aboo' u yotzilil u men a Jesusu. Tülboo' u wich. Tu seebal uchoo' u cha'an. Binoo' tu pach a Jesusu.\x * \xo 20:34 \xt Sal 145:8; He 4:15\x* \c 21 \s1 Le'ec ada' biqui ti oqui a Jesus ich caj Jerusalen. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti nütz'ünacoo' ti a caj Jerusalene, c'ochoo' ti a caj Betfage a que'en tuwich a witz u c'aba' Olivos. Le'ec a Jesusu, u c'ati u tücaa'te ca' tuul u yaj cambal ichil aj meen caja.\x * \xo 21:1 \xt Mr 11:1; Lc 19:29; Zac 14:4\x* \v 2 —Ca' xique'ex ichil a caj ada'a. Tanile'ex a wocol ichil a caja, bele'ex a ca'a a cüxte a tzimin a c'üxa'an te'i. Te'i ilic que'en u yal etel. Pitoo'. Talesoo' ten wa'ye',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 3 —Uchac u c'aatbül te'ex c'u' ca'a ti tane'ex a pitic. “C'abeetoo' ti'i a Noochtzili,” que'exac ti'iji. Tu seebal bel u cu cha'e'ex a bensicoo',— cu t'an a Jesus ti'i a ca' tuulu.\x * \xo 21:3 \xt Sal 24:1; 2 Co 8:9\x* \v 4 Baalo' ti jajaji u t'an jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. \v 5 —“Adü ti'ijoo' a cristiano ich caj Sion,” cu t'an a Dios yoc'ol a caj Jerusalene. “Ile'ex, wataque'ex a rey. Ma' tan u betic u yanil. Que'en tu pach tzimin, aj nene' tzimin,”— cu t'an a mac u yadaj u t'an a Dios uchi.\x * \xo 21:5 \xt 1 R 1:33; Is 62:11; Zac 9:9\x* \v 6 Binoo' ca' tuul u yaj cambal a Jesus u ch'a'oo' a tzimini. U betajoo' a jabix ilic a aalbi ti'ijoo' u men a Jesusu.\x * \xo 21:6 \xt Mr 11:4\x* \v 7 U talesajoo' a tzimin tac etel u yala. U xit'ajoo' u noc' yoc'ol. Tinlaji a Jesus tu pach.\x * \xo 21:7 \xt 2 R 9:13\x* \v 8 Le'ecoo' u yaabil a cristianojo, u xit'ajoo' u noc' ti lu'um ti bej. Ulaac'oo'o, u ch'ücajoo' u le' tac a che'e. U tz'ajoo' ti bej.\x * \xo 21:8 \xt Lv 23:40; Jn 12:13\x* \v 9 Yaaboo' a cristiano a que'en tu taan a Jesusu. Yaaboo' ilic a que'enoo' tu pacha. Tanoo' u t'an ti chich ti tanoo' u beel. —Top qui' u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ti c'ati Dios ca' u tz'aa' u qui'il u yool u yaj tücaa' le'ec a tan to u yudel. Top qui' a Dioso,— cu t'anoo' a cristiano ti chich.\x * \xo 21:9 \xt Sal 118:25; Mt 22:42; Mr 12:35-37; Lc 18:38; Ro 1:3; Mt 23:39\x* \v 10 Le'ec ti oqui a Jesus ich caj Jerusalene, liq'ui a caj u yila'. —¿Mac abe'e?— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 21:10 \xt Mr 11:15; Lc 19:45; Jn 12:13\x* \v 11 —Le'ec abe' a Jesusu. Ch'iji ich caj Nazaret cuenta Galilea. Walac u yadic u t'an a Dioso,— cu t'anoo' a cristiano ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 21:11 \xt Jn 6:14\x* \s1 Joc'saboo' a tanoo' u conol ichil u yotoch a Dioso. \p \v 12 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil u yotoch a Dioso. U laj tooltajoo' boon a tanoo' u conol y q'uex te'iji. U piquixc'ü'tajoo' u mesajil a tanoo' u jüp taq'uin. U piquixc'ü'tajoo' ilic u silla a tanoo' u con paloma.\x * \xo 21:12 \xt Mal 3:1,2; Mr 11:11; Jn 2:15; Dt 14:25\x* \v 13 —Baalo' ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso. “Aalbül u ca'a ti le'ec in wotocho, le'ec u cuuchil in c'ajsabeeb. C'u' betic inche'exe, tane'ex a betic ti chen u cuuchiloo' aj xuuch' in wotocho,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:13 \xt Is 56:7; Jer 7:11; Mr 11:17; Lc 19:46\x* \p \v 14 Pues te'i. C'ochesaboo' a ch'oop y a ma' pataloo' ti ximbal etel a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Ch'anesaboo'.\x * \xo 21:14 \xt Is 35:5; Mt 9:35; Mt 11:4,5; Hch 3:1-9; Hch 10:38\x* \v 15 Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yilajoo' a quich'pan meyaj a tan u betic a Jesus te'i. U yubajoo' ilic u t'anoo' a tz'ub a tanoo' u t'an ti chich ichil u yotoch a Dioso. —Ade'ex u qui'il u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü,— cu t'anoo' a tz'ub ti chichi. Tz'iicajoo' a noochoo' u wichil u meyaj abe'e.\x * \xo 21:15 \xt Is 11:1; Mt 22:42; Jn 7:42\x* \v 16 —¿Ma' wa tan a wu'yic c'u' a tanoo' u yadic a tz'ubu?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Tan,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —A xocaje'ex tuba tz'iiba'an ti baala': “A tz'aj ti'ijoo' a tz'ub etel a tanoo' to u chu' ca' u yadoo' a qui'il ti toj,” cu t'an a t'an a tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:16 \xt Sal 8:2; Mt 11:25\x* \s1 Ticsabi jun teec a che' u men a Jesusu. \p \v 17 Pues te'i. Joq'ui a Jesus tu yaamoo'. Bini pach caj tac ich aldea Betania ti posado.\x * \xo 21:17 \xt Mr 11:11; Jn 11:18\x* \v 18 Le'ec ti sasajiji, tan u ca' beel a Jesus ich caj. Wi'ij ala'aji. \v 19 U yilaj a che' higo a que'en tu chi' a beje. Bini cuchi u yuxu' tz'etz'eecac u wich. C'u' betiqui, chen u le' a yana. Ma' yan u wich. U yadaj ti ma' tu ca' yantal u wich a che'e. Tu seebal tiqui a che'e. \p \v 20 Pues te'i. Le'ec ca' u yilajoo' ti jomol tiqui a che'e, sa'too' u yool u yaj cambal. —¿Biqui ti top jomol tiqui a che' higo ada'a?— cu t'anoo' tu bajil. \v 21 —Tan in wadic te'ex u jajil. Wa cuchi tane'ex a tz'ocsic a Dios tu jajil ca' uchuc a c'u' a tane'ex a c'aatiqui, y ma' yan q'uin a tuclique'ex wa ma' u yuchulu, bel u ca'a ti uchul. Ma' cuchi jadi' jede'ec u paatale'ex a betic ti'i a che' higo ada'a, le'ec a c'u' a uchi ti'iji. Jede'ec ilic cuchi a wadique'ex ca' joc'sabüc a witz ada'a, ca' pulbuc ich c'ac'naab y uchul ilic u ca'a cuchi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:21 \xt Mt 17:20; Lc 17:6; Stg 1:6; 1 Co 13:2\x* \v 22 —Le'ec a tulacal a c'u' a bele'ex a ca'a a c'aate ti'i a Dioso, bele'ex a ca'a a c'ümü' wa cuchi tane'ex a tz'ocsic a Dios tu jajili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:22 \xt Mt 7:7; Mr 11:24; Lc 11:9; Stg 5:16; 1 Jn 3:22; 1 Jn 5:14\x* \s1 C'aatbi mac u tz'aj u meyaj a Jesusu. \p \v 23 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Tan u ca'ansicoo' a cristiano te'i. C'ochoo' etel a Jesus u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui. —¿C'u' a yanil ca' a bete' a jabix a tan a betiqui? ¿Mac u tz'aj tech a meyaj?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 21:23 \xt Lc 20:21; Ex 2:14; Hch 4:7; Hch 7:27\x* \v 24 —Bel ilic in quin c'aate te'ex jun p'eel a t'ana. Wa cuchi ca' a nuucte'ex ten, bel ilic in quin wadü' te'ex mac u tz'aj in yanil tanil in betic c'u' a tan in betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 21:24 \xt Job 5:13\x* \v 25 —¿Mac aj etel tali u yanil aj Juan ti tz'aj ocja'? Ade'ex ten wa etel Dios wa etel cristiano,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Cajoo' u tzicbalte abe' tu bajil. —Wa ca' ti wadü' wa ti'i Dios a ocja' u tz'aj aj Juana, bel u cu c'aate to'on c'u' ca'a ma' ti tz'ocsaj,— cu t'anoo' tu bajil. \v 26 —Wa ca' ti wadü' wa ti'i a cristianojo, saaco'on ti'ijoo' u yaabil a cristiano u men tanoo' u laj tz'ocsic ti u yadaj u t'an a Dios aj Juana,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 21:26 \xt Mt 14:5; Lc 20:6; Mr 6:20; Jn 5:35; Jn 10:41,42\x* \v 27 —Ma' ti weel biqui'il u yanil aj Juana,— cu t'anoo' ti'i a Jesus ti uchoo' u nuuc. —Y ma' xan tin wadic te'ex c'u' in yanil in bete' c'u' a walac in betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol ca' tuul a tz'ubu. \p \v 28 —Pues te'i. ¿Biqui'ile'ex a tucul yoc'ol a t'an ada'a?— cu t'an a Jesusu. —Jun tuul a winiqui, yan u mejen ca' tuul. Bini etel u mejen a jun tuulu. “Ca' xiquech ti meyaj ich col,” cu t'an ti'i a jun tuulu,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —“Ma' in c'ati beel,” cu t'an ti uchi u nuuc. Mas pachili, u jelaj u tucul. Bini ilic ich col,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:29 \xt Mt 3:2; 2 Cr 33:19; Is 1:16; Is 55:6,7; Ez 18:28; Dn 4:34-37; Jon 3:2; Lc 15:18; Hch 26:20; Ef 2:1-10\x* \v 30 —Bini a tattzil etel u mejen ulaac' a jun tuulu. Baalo' ilic u yadaj ti'i. “Jede'ec in beel inene, noochwinic,” cu t'an ti uchi u nuuc. C'u' betiqui, ma' ilic bini,— cu t'an a Jesusu. \v 31 —¿Mac tu yaam abe'e, u betaj a jabix u c'ati u tata?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a noochoo' u wichil u meyaja. —Le'ec abe' a payanbej aalbi ti'iji,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec a yanoo' u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a c'ac'as ix ch'upu, le'ec a mas jede'ecoo' u yocol tu cuenta a Dios ta wiche'ex inche'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a noochoo' u wichil u meyaja. \v 32 —Le'ec aj Juan aj tz'aj ocja'a, c'ochi ta wetele'ex u yee' te'ex biqui'il a toj na'ata. Ma' a tz'ocsaje'ex u t'an. C'u' betiqui, a yanoo' u yanil ti mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a c'ac'as ix ch'upu, u tz'ocsajoo' u t'an. Ca'ax a wilaje'ex ti tanoo' u tz'ocsic aj Juan ala'oo'o, ma' a jelaje'ex a tucul a tz'ocse'ex aj Juan inche'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 21:32 \xt Is 35:8; Jer 6:16; Mt 3:1; Lc 3:8-13; Lc 3:12\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol aj meyaj a c'asoo' u na'ata. \p \v 33 —Pues te'i. U'ye'ex ulaac' a mucult'ana. Jun tuul a ayic'ala, u püc'aj u cuuch püc'aal. U cotaj. U betaj c'u' aj etel u joc'sic u c'a' u wich a püc'aala. U betaj ilic jun p'eel a rancho a ca'nal ti'i u cününbeeb a püc'aala. U tz'aj ti maanil u cuuch a püc'aala. Yan u tz'abül ti'i tz'etz'eecac u wich ti'i u tool u maanbeeb. Bini u yumil ichil ulaac' a lu'umu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:33 \xt Sal 80:9; Cnt 8:11; Is 5:1; Jer 2:21; Mr 12:1; Lc 20:9; Mt 25:14\x* \v 34 —Le'ec ti watac u q'uinil u tücül u wich a püc'aala, le'ec u yumil u cuuch a püc'aala, u tücaa'taj u yaj meyaj ti'i ca' u c'ümü' tz'etz'eecac tanil u maanbül u cuuch a püc'aala,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:34 \xt Cnt 8:11\x* \v 35 —Müchboo' u men a tanoo' u maan. Jütz'bi a jun tuul u menoo'. Quimsabi ulaac'. P'up'uchch'inbi ulaac' etel tunich,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:35 \xt 2 Cr 24:21; 2 Cr 36:16\x* \v 36 —Le'ec u yumil a püc'aala, u ca' tücaa'tajoo' ulaac' u yaj meyaj ti mas yaab. Baalo' ilic a betabi ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu. \v 37 —Mas pachili, u tücaa'taj u mejen eteloo' a tanoo' u maantic u cuuch u püc'aala. “Jede'ecoo' u tz'ocsic u yanil in mejene,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:37 \xt Ga 4:4; Sal 2:8; Sal 2:2; Jn 11:53; Hch 4:27\x* \p \v 38 —Pues te'i. Le'ecoo' aj maana, u yilajoo' u mejen u yumil a püc'aala. “Le'ec ado' u mejen u yumil a püc'aala. Co'ne'ex ti quimes, ca' p'aatüc to'on u cuuchil a püc'aala,” cu t'anoo' tu bajil,— cu t'an a Jesusu. \v 39 —U müchajoo'. U bensajoo' pach cot. U quimsajoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:39 \xt Hch 2:23\x* \p \v 40 —Pues te'i. Le'ec ca' c'ochoc u yumil u cuuch a püc'aala, ¿c'u' a bel u cu bete' ti'ijoo' a tanoo' u maana?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \v 41 —Ma' tu ch'a'icoo' u yotzilil a c'ac'as cristiano abe'e. Bel u cu quimesoo'. Pachili, bel u cu tz'aa' u cuuch u püc'aal ti'ijoo' a jede'ecoo' u bo'tic u tool u maanbeeb ti c'ochoc u q'uinili,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 21:41 \xt Lc 20:16; Dt 4:26; Hch 13:46; Ro 9:1\x* \v 42 —A xocaje'ex ichil u ju'um a Dios a t'an ada' a bel to in quin wadü' te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —“Le'ec a jun cuul a tunich a ma' u c'atiintajoo' cuchi aj men naja, culaji ilic ti'i u wa'taan a naja. Le'ec a Noochtzil u tz'aj ca' culac ti baalo'. Top quich'pan tiqui wich c'u' u betaja.” Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:42 \xt Sal 118:22; Is 28:16; Mr 12:10; Hch 4:11; 1 Ti 3:16\x* \v 43 —Tan in wadic te'ex. Le'ec inche'ex jabixe'ex aj maan u cuuch püc'aala. Le'ec u cuuch u püc'aala, le'ec jabix u qui'il a Dioso. Bel u ca'a tocbol te'ex. Bel u ca'a tz'abül ti'ijoo' ulaac' a cristiano a jede'ecoo' u tz'eec u wichi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 21:43 \xt Mt 8:12\x* \v 44 —Inen jabix a tunich a ma' u c'atiintajoo' aj men naja. Le'ec mac ca' c'axüc yoc'ol a tunich abe'e, bel u ca'a ti jabix caachül. Le'ec mac aj yoc'ol u c'axül a tunich abe'e, bel u ca'a ti jabix p'uuyul jumpul u men u sip'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:44 \xt Is 8:14; Zac 12:3; Is 60:12; Dn 2:44\x* \p \v 45 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u na'tajoo' ti tanoo' ilic u tzicbalbül ichil a mucult'an abe'e. \v 46 U c'atiintajoo' cuchi u müchü' a Jesusu. C'u' betiqui, u yaabil a cristianojo, walacoo' u tz'ocsic ti tan u yadic u t'an a Dios a Jesusu, mentücü, saacoo' u müchü'.\x * \xo 21:46 \xt Lc 7:16\x* \c 22 \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a tanoo' u yuc'ul etel aj tz'ocolbeele. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u ca' adaj a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 22:1 \xt Lc 14:16; Rev 19:7,9\x* \v 2 —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a rey a bel u cu tz'aa' uc'ul ti'ijoo' u yaj sutil ti tan u tz'ocolbeel u mejen,— cu t'an a Jesusu. \v 3 —U tücaa'tajoo' u yaj meyaj u püyoo' a chiita'anoo' ti emel ti uc'ul etel aj tz'ocolbeele. C'u' betiqui, ma' u c'atoo' c'ochol,— cu t'an a Jesusu. \v 4 —“U'yeene'ex. Quimsaboo' a wacaxa. Quimsaboo' ilic u yal a wacax a quelemoo'o. Utzquinbi a janala. Utzquinbi tulacal. Ca' talaque'ex ti fiesta ti'i a tz'ocolbeele,” que'exac ti'ijoo' a chiita'ana,” cu t'an a rey ti'ijoo' ulaac' u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:4 \xt Pr 9:2\x* \v 5 —C'u' betiqui, a chiita'anoo'o, u betajoo' jabix ma' c'u' u t'anoo' ti'iji. Chen binoo' tuba u c'atoo'. Jun tuulu, bini ich col. Ulaac' a jun tuulu, bini ti conol,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:5 \xt Sal 81:11\x* \v 6 —Le'ecoo' u chucaana, u müchajoo' u yaj meyaj a reye. U p'a'astajoo'. Yan u quimsajoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:6 \xt 1 Ta 2:14,15\x* \v 7 —Top tz'iicaji a reye. U tücaa'tajoo' u soldado. U quimsajoo' aj quimsaj abe'e. U chuwajoo' u caal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:7 \xt Is 10:5-7; Jer 51:20-23; Dn 9:26; Lc 19:27\x* \v 8 —“Le'ec a janal etel aj tz'ocolbeele, listo tun. C'u' betiqui, a chiita'anoo'o, ma' u c'atoo' c'ochol,” cu t'an a rey ti'ijoo' u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:8 \xt Mt 10:11; Lc 20:35; Hch 13:46\x* \v 9 —“U men ma' u c'atoo' c'ochol a chiitboo'o, ca' xique'ex ti calle. Chiite'ex boon a ca' a cüxte'ex te'i ca' c'ochocoo' ti fiesta,” cu t'an a rey ti'ijoo' u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Binoo' u yaj meyaj abe' ti calle. U chiitajoo' boon tuul u cüxtajoo' te'i ca'ax qui' u na'at ca'ax c'as u na'at. Baalo' ti tudi a naj eteloo' u yaj sutil aj tz'ocolbeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:10 \xt Mt 13:38\x* \p \v 11 Pues te'i. C'ochi a rey u yiloo' u yaj sutil. U yilaj jun tuul a winic a ma' yan u noq'uil a fiesta yoc'ol,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:11 \xt 2 Co 5:3; Ef 4:24; Col 3:10,12; Rev 3:4; Rev 16:15; Rev 19:8\x* \v 12 —Amigo, ¿biqui ti oqueech wa'ye' ti ma' yan tech u noq'uil a fiestaja?” cu t'an a rey ti'iji. Ma' yan u t'an a winiqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:12 \xt Ro 3:19\x* \v 13 —“C'üxü u c'ü' u yoc. Joq'uese'ex wa'ye'. Pule'ex ich ac'ü'il pach naj. Le'ecoo' a cristiano pach naja, beloo' u ca'a ti oc'ol. Jürütlemacoo' xan u ca'a u coj u menoo' u yajil,” cu t'an a rey ti'ijoo' a tanoo' u cününtic aj sutili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:13 \xt Mt 8:12\x* \v 14 —Uchul u ca'a ti baalo' u men yan ti yaab a chiita'an ti'i ca' ococoo'o. C'u' betiqui, ma' yan ti yaab a yeeta'an ti'i ca' ococoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:14 \xt Mt 20:16\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus wa qui' ca' u bo'too' a taq'uin a walac u molic a caja. \p \v 15 Pues te'i. Muchlajoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at tu junal u tzicbaltoo' tu bajil biqui ca' u cho'oo' a Jesus etel ilic a c'u' a tan u yadiqui.\x * \xo 22:15 \xt Mr 12:13; Lc 20:20\x* \v 16 Le'ecoo' u yaj cambal a fariseo u yet'ocoo' a herodiano u c'aba'oo' u na'ata, tücaa'boo' etel a Jesusu. —Maestro, ti weel. Walac a wadic a jaja. Walac a ye'ic u jajil yoc'ol biqui u c'ati a Dioso. Ma' yan a saaquil. Ma' ta'ach a tz'eec ti cuenta wa nooch u wichil u meyaj a maca, wa ma',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 17 —¿Biqui'il a tucul? Adü to'on wa yan ti tz'eec a taq'uin a walac u tücaa'tic ca' molboc a rey Cesara, wa ma',— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 18 Le'ec a Jesusu, u yeel. Chen ti'i u cho'icaloo' ti tanoo' u c'aatic ti'i. —¿C'u' ca'a tane'ex a yaaltic a wila' wa patalen? Inche'exe, aj cho'e'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 19 —Ye'e'ex ten a taq'uin a walac u tücaa'tic molbol a reye,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. U talesajoo' a taq'uin jun p'eele. \v 20 —¿Mac aj ich a que'en tuwichi? ¿Mac ti'i a c'aba' a que'en te'iji?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 22:20 \xt Mt 20:2\x* \v 21 —Le'ec a reye,— cu t'anoo' ti'i. —Ca' tz'aa' ti'i a rey le'ec a c'u' a ti'i a reye. Ca' tz'aa' ti'i a Dios le'ec a c'u' a ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 22:21 \xt Mt 17:25; Lc 23:2; Ro 13:7\x* \v 22 Le'ec ca' u yubajoo' abe'e, sa'too' u yool. Joc'oo' te'i. Binoo'.\x * \xo 22:22 \xt Job 5:13\x* \s1 Le'ec ada' a c'u' u c'aatajoo' yoc'ol ti ca' cuxtal u ca'a a maca. \p \v 23 Pues te'i. Ti'i ilic a q'uin abe'e, c'ochoo' etel a Jesus a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. Ala'oo'o, ma' ta'achoo' u tz'ocsic wa ca' cuxtal u ca'a a quimene. U c'aatajoo' ti'i.\x * \xo 22:23 \xt Mt 3:7; Mt 16:6; Mr 12:18; Lc 20:27; Hch 4:1; Hch 5:17; Hch 23:8; 1 Co 15:12; 2 Ti 2:17\x* \v 24 —Maestro, baala' u yadaj aj Moisese: “Wa cuchi ca' quimic a mac ti ma' yan u mejene, le'ec u yitz'ini, yan u yütantic u mu' ca' yanac jun tuulac u mejen jabix u mejen a quimene,” cu t'an aj Moisese,— cu t'anoo' a saduceo ti'i a Jesusu.\x * \xo 22:24 \xt Gn 38:8; Dt 25:5\x* \p \v 25 —Pues te'i. Tiqui yaam yanaji siete tuul a winiqui, u yitz'inoo' u bajil. U cüxtaj u yütan a sucu'untzili. Quimi ti ma' yanaji u mejen. P'aati u yütan a quimen ti'i u yitz'in,— cu t'anoo' a saduceojo. \v 26 —Quimi ilic ala'aji, y ma' yanaji u mejen. P'aati u yütan ti'i a mas itz'intzili. Baalo' ilic a uchi ti'ijoo' tu siete tuulili. Laj quimoo'. \v 27 Mas pachili, quimi ilic a nooch'upu,— cu t'anoo' a saduceo ti'i a Jesusu. \p \v 28 —Pues te'i. Le'ec ti ca' cuxlacoo' a quimene, ¿mac tu yaam a siete tuul u yicham a nooch'up abe'e? Tulacal a siete tuulu, u laj ichamtaj ala'aji,— cu t'anoo' a saduceo ti'i a Jesusu. \v 29 —Ma' toje'ex a t'an u men ma' a weele'ex u t'an a Dioso, ma'ax u muc' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 22:29 \xt Jn 20:9\x* \v 30 —Le'ec ca' cuxlac a quimene, ma' tu tz'abül u yütan, ma'ax u yicham, p'aatüloo' u ca'a jabix ilic u yaj xa'num a Dios ti ca'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 22:30 \xt Sal 103:20; Zac 3:7; Mt 13:43; 1 Co 7:29; 1 Jn 3:2\x* \p \v 31 —Pues te'i. Uxtun a ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene. A xocaje'ex u t'an a Dios a tz'iiba'an te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a saduceo u c'aba'oo' u na'ata. \v 32 —“Inen u Dios aj Abraham. Inen u Dios aj Isaac. Inen u Dios aj Jacob,” cu t'an a Dioso. Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu. —Ca'ax uchben quimen ala'oo'o, le'ec a Dioso, ma' u Diosil a quimene. Ala'aji, u Diosil a cuxa'ana, mentücü, yan a ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a saduceojo.\x * \xo 22:32 \xt Ex 3:6,16; Mr 12:26; Lc 20:37; Hch 7:32; He 11:16\x* \v 33 Sa'too' u yool u yaabil a cristiano etel c'u' a tan u ye'ic a Jesusu.\x * \xo 22:33 \xt Mt 7:28\x* \s1 Le'ec ada' a ley a mas nooch u yanil tuwich ulaac'a. \p \v 34 Pues te'i. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yubajoo' ti ma' ca' paatajoo' a saduceo u nuucte a Jesusu. Much'lajoo' tu bajil a fariseojo. \v 35 Tu yaamoo' ala'oo'o, yan u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Jun tuul tu yaamoo' abe'e, u c'aataj ti'i a Jesus ti'i ca' u yila' wa patal u nuucte.\x * \xo 22:35 \xt Lc 10:25\x* \v 36 —Maestro,— cu t'an ti'i a Jesusu. —¿C'u' ti leyil a mas c'abeet tu yaam u chucaan a ley u tz'iibtaj aj Moisese?— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 37 —Yan a yacuntic a Noochtzil le'ec a Dios tulacal a püsüc'al, tulacal a wool, y tulacal a tucul,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 22:37 \xt Dt 6:5; Dt 10:12; Dt 30:6; Pr 23:26\x* \v 38 —Le'ec abe' a ley a mas c'abeete. \v 39 Le'ec u ca' p'eel a leye, c'üs quet u c'abeetil etel. Jabix ilic ti yaj a wu'yi a bajil ta bajili, baalo' ilic yan a yacuntic a wet'oc,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:39 \xt Lv 19:18; Mt 19:19; Mr 12:31; Ro 13:9; Ga 5:14; Stg 2:8\x* \v 40 —Le'ec u chucaan a ley u tz'iibtaj aj Moises etel a t'an u tz'iibtaj a cristiano u yadajoo' u t'an a Dios uchiji, laj tz'iiba'an ti'i u yaantical u tz'ocsabül a ca' p'eel a ley abe'e,— cu t'an a Jesus ti'i a winiqui.\x * \xo 22:40 \xt Mt 7:12; 1 Ti 1:5\x* \s1 ¿Mac winiquil u uchben mamaa' a Cristojo? \p \v 41 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u c'aataj ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at le'ec ti much'a'anoo' to tu bajil.\x * \xo 22:41 \xt Mr 12:35; Lc 20:41\x* \v 42 —¿Biqui'ile'ex a tucul yoc'ol a Cristojo? ¿Mac u uchben mamaa'?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo. —Le'ec aj quimen rey Davidi, le'ec u uchben mamaa',— cu t'anoo' ti'i. \v 43 —Tz'abi ti'i aj David u men u Püsüc'al a Dios ca' u yadü' Noochil yoc'ol a Cristojo. Wa cuchi chen u mam aj David ala'aji, ¿c'u' ca'a u tzicbaltaj jabix u Noochil ala'aji?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 22:43 \xt 2 S 23:2; Hch 2:30; 2 P 1:21\x* \v 44 —Baala' u yadaj aj Davidi: “Le'ec a Dios a Noochtzili, u yadaj ti'i in Noochil ca' tinlac tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' u men u yanil asto u cho'icoo' a tz'iic ti'iji. P'aatüloo' u ca'a jabix yalam u yoc,” cu t'an u t'an a Dios a tz'iiba'an u men aj Davidi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:44 \xt Sal 110:1; Hch 2:34; 1 Co 15:25; He 1:13; He 10:12\x* \v 45 —“In Noochil,” cu t'an aj David ti tan u tzicbaltic a Cristojo. Wa cuchi jadi' u mam aj David a Cristojo, ¿c'u' ca'a u tzicbaltaj ala'i jabix u Noochil?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \v 46 Ma'ax mac paataji u nuucte ma'ax etel jun cuul t'an. Ti'i ilic a q'uin abe'e, u p'ütajoo' u c'aate a t'an etel a Jesusu. Saacajoo' u mas c'aatoo' ti'iji.\x * \xo 22:46 \xt Lc 14:6\x* \c 23 \s1 Le'ec a Jesusu, u yadaj ti top walacoo' u cho' a fariseojo. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, uchi u t'an eteloo' u yaj cambal u yet'ocoo' u chucaan a cristianojo.\x * \xo 23:1 \xt Neh 8:4,8; Mal 2:7\x* \v 2 —Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, walacoo' u ye'ic u t'an aj Moises, mentücü, \v 3 tz'ocse'ex c'u' a walacoo' u yadic te'exe. C'u' betiqui, ma' a betique'ex c'u' a walacoo' u betiqui. Ala'oo'o, ma' ta'achoo' u tz'ocsic c'u' a walacoo' u yadiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:3 \xt Ro 2:19\x* \v 4 —Walacoo' u tz'eec a ley a chücyajil u tz'ocsabül, jabix cuchi tanoo' u tz'eec a cuch a top ala. Walacoo' u tz'eec ca' cuchbuc abe' u menoo' a cristianojo. C'u' betic ala'oo'o, ma' ta'achoo' u tz'eec a anata, ma'ax etel jun tziit u yal u c'ü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:4 \xt Lc 11:46; Hch 15:10; Ga 6:13; Mt 6:1,2; Nm 15:38; Dt 22:12\x* \v 5 —Tulacal a c'u' a walacoo' u betiqui, chen ti'i ca' ilbic u menoo' a cristianojo. Chen ti'i u yilbeebal, walacoo' u betic ti top nooch a tz'i' cajon tuba taac'a'an a tz'etz'eecac u t'an a Dios a walacoo' u c'üxic tu c'ü' y tu polo. Chen ti'i u yilbeebal, walacoo' u betic ti top chawac u toot u noc',— cu t'an a Jesusu. \v 6 —Top qui'oo' tu wich a tintal tac taanil tu cuuchil a nooch u wichil u meyaj ti tan a fiesta wa ichil a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:6 \xt Mr 12:33; Lc 20:46\x* \v 7 —Top qui'oo' tu xiquin ca' chiitbicoo' chumuc caj. Qui'oo' tu xiquin ca' aalbüc noochil ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —C'u' betiqui, ma' qui' ca' aalbüc te'ex a noochil u men jun tuul ilic a noochile'ex a yana. Tulacale'ex inche'exe, a sucu'une'ex a witz'ine'ex a bajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:8 \xt Stg 3:1\x* \v 9 —Ma' a chiitique'ex a winic jabix a tate'ex yoc'olcab u men jadi' jun tuul ilic a Tate'ex a yana, le'ec a que'en ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:9 \xt Mal 1:6; Ro 8:14-17\x* \v 10 —Ma' ilic qui' ca' aalbüc te'ex ti maestroje'ex u men jun tuul ilic a maestroje'ex a yana, le'ec a Cristojo,— cu t'an a Jesusu. \v 11 —Le'ec a mas nooch u wichil u meyaj ta yaame'exe, le'ec a top walac u yanata,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:11 \xt Mt 20:26\x* \v 12 —Le'ec a tan u tz'eec u bajil jabix cuchi top nooch u wichil u meyaja, bel u ca'a tz'abül ti'i ti jumpul ma' nooch u wichil u meyaji. Le'ec a tan u tz'eec u bajil jabix cuchi top ma' nooch u wichil u meyaja, bel u ca'a tz'abül ti'i ti nooch u wichil u meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:12 \xt Job 22:29; Pr 15:33; Pr 29:23; Dn 4:37; Lc 14:11; Lc 18:14; Stg 4:6; 1 P 5:5\x* \s1 A Jesusu, u tze'ectajoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \p \v 13 —Pues te'i. Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Ma' ta'ache'ex a cha'ic u yocol a mac tu c'ü' a Dioso, jabix cuchi a c'ülaje'ex u puertajili. Ma' a c'ate'ex ocol inche'exe. Ma'ax tane'ex a cha'ic u yocol a mac a tan cuchi u yocolo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:13 \xt Lc 11:52\x* \v 14 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Walaque'ex a toquic u yotoch ix ma'ichama. Chawac u pach a t'ane'ex ti tane'ex a t'an etel a Dioso, chen ti'i ca' ilbique'ex u menoo' a cristiano jabix top qui' ti que'ene'ex etel a Dioso. Mas yaje'ex a sip'il ti bel u ca'a tz'abül te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:14 \xt Ez 22:25; Mr 12:40; Lc 20:47; 2 Ti 3:6; Tit 1:11\x* \v 15 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Chen ti'i ca' yanac jun tuul a waj cambale'exe, jede'eque'ex a beel tac junxeel a c'ac'naab wa junxeel ulaac' a lu'umu. Le'ec ti walac u yantale'ex a waj cambale'exe, walaque'ex a tz'eec ti'i ca' p'aatüc ti jabix ca' sut manal u c'asil ta wiche'ex inche'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 16 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' inche'exe. Chen toj a tane'ex a ye'ic cuchiji, y ma' a weele'ex jabixe'ex jun tuul aj ch'a'bej a ch'oopo. “Wa yan mac ca' u c'ajes u yotoch a Dios ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, ma'ax c'u' aj beel u t'an,” que'ex. “C'u' betiqui, wa ca' u c'ajes a oro a que'en ichil u yotoch a Dios ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, yan u betic,” que'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:16 \xt Is 56:10; Mt 15:14; Mt 5:33\x* \v 17 —Top tontoje'ex. Ma' ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil. ¿C'u' a jabix mas nooch u yanili, le'ec wa a orojo, wa le'ec u yotoch a Dios a walac u tz'eec jabix u yanil a orojo?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:17 \xt Ex 30:29\x* \v 18 —“Wa yan mac ca' u c'ajes u cuuchil u chuwbul a sij-ool ti'i Dios ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, ma'ax c'u' aj beel u t'an,” que'ex. “C'u' betiqui, wa ca' u c'ajes a sij-ool a tan u chuwul te'iji, yan u betic c'u' u yadaja,” que'ex,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Jabixe'ex ch'oopo, u men ma' ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil. C'u' a jabix mas nooch u yanili, le'ec wa a sij-oolo, wa le'ec u cuuchil u chuwbul a sij-oolo, u men walac u tz'eec a jabix u yanil a sij-oolo?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:19 \xt Ex 29:37\x* \v 20 —Ti baalo'o, le'ec mac a tan u c'ajsic u cuuchil u chuwbul a sij-ool ti'i a Dios ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, tan ilic u c'ajsic tulacal a c'u' a yan tuwichi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo. \v 21 —Le'ec mac a tan u c'ajsic u yotoch a Dios ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, tan ilic u c'ajsic a Dios a que'en te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:21 \xt 1 R 8:13; 2 Cr 6:2; Sal 26:8; Sal 132:14\x* \v 22 —Le'ec mac a tan u c'ajsic a ca'an ichil u t'an ti tan u tz'eec u t'an u bete' a c'u'aca, tan ilic u c'ajsic u tintaan a Dios y a Dios a tina'an te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 23:22 \xt Mt 5:34; Sal 11:4; Hch 7:49\x* \v 23 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Ca'ax u xaac' janal jabix yerbabuena, anis y comino, walaque'ex a jützic ich diez p'uuch. Walaque'ex a tz'eec jun p'uuch ti'i a Dioso, ca' p'aatüc nueve p'uuch te'ex. C'u' betiqui, le'ec a mas c'abeete, ma' ta'ache'ex a betic. Tane'ex cuchi a betic a tojo. Tane'ex cuchi a ch'a'ic u yotzilil a maca. Tane'ex cuchi a tz'ocsic a Dioso. Tane'ex cuchi a betic tulacal abe'e, y ma' qui' a p'ütique'ex a betic a tz'etz'eec a tane'ex ilic a betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:23 \xt Lc 11:42; 1 S 15:22; Os 6:6; Mi 6:8\x* \v 24 —Chen toj a tane'ex a ye'ic cuchiji, y ma' a weele'ex jabixe'ex jun tuul aj ch'a'bej a ch'oopo. Walaque'ex a betic c'u' a ma' top c'abeete. C'u' betiqui, le'ec a top c'abeete, ma' ta'ache'ex a betic. Walaque'ex a betic jabix cuchi tane'ex a tziiltic a us ti'i ma' a nuq'uique'ex ichile'ex a wuc'ul, y jabix cuchi tane'ex a nuq'uic a noxi' baalche' u c'aba' camello\f + \fr 23:24 \ft camel\f* ichili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 25 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Walaque'ex a tz'eec a bajile'ex jabix top qui'e'ex. C'u' betiqui, ichile'ex a püsüc'ala, chen aj xuuch'e'ex. Top jaq'ue'ex ichile'ex a püsüc'al. Walaque'ex a betic jabix tane'ex a p'o'ic u pach a pote y a platojo. C'u' betiqui, chen c'as a ichili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:25 \xt Mr 7:4; Lc 11:39\x* \v 26 —Le'eque'ex a fariseoje'exe, jabixe'ex ch'oopo, u men ma' ta'ache'ex a ch'a'ic u tojil. Payanbej p'o'e'ex a jabix a ichile'ex a pote a platojo. Ti baalo'o, p'aatül u ca'a ti p'o'a'an ilic a tu pacha,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:26 \xt Is 55:7; Jer 4:14; Ez 18:31; Lc 6:45; Tit 1:15\x* \v 27 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Inche'exe, jabixe'ex u cuuchil tuba mucbi a quimene. Bona'an etel c'uta'an. Quich'pan ca' a wila'. C'u' betic ichili, chen u baq'uel quimen a yana. Chen ca'ax c'u'ac ti c'asil a yan te'iji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:27 \xt Hch 23:3\x* \v 28 —Baalo' ilic inche'exe, top toje'ex a na'at ca' u yiloo' a cristianojo. C'u' betic ichile'ex a püsüc'ala, chen aj cho'e'ex. Chen c'as a yan te'iji,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 29 —Top yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, a wet'oque'ex a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Inche'exe, aj cho'e'ex. Walaque'ex a wutzquintic u cuuchil a quimen u yadajoo' u t'an a Dios uchi. Walaque'ex ilic a betic ti mas quich'pan u cuuchil a quimen a tojoo' u na'ata,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 30 —“Ino'ono, wa cuchi cuxa'ano'on ti a q'uin ti quimsaboo' mac u yadajoo' u t'an a Dios uchiji, ma' cuchi ti wet'octajoo' ti uchben mamaa' ti quimes,” que'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo. \v 31 —Ti baalo'o, tane'ex ilic a wadic ti le'ec inche'exe, u mame'ex boon tuul u quimsajoo' mac u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:31 \xt Hch 7:51; 1 Ta 2:15\x* \v 32 —Bele'ex a ca'a a chuculbes a sip'il a jabix u cajsajoo' a uchben mama'e'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:32 \xt Gn 15:16; Nm 32:14; Zac 5:6-11; 1 Ta 2:16\x* \v 33 —Inche'exe, jabixe'ex can u men a c'asile'exe. Inche'exe, jabixe'ex u yal can. ¿C'u' a bele'ex a ca'a a bete' ti'i a joc'sicale'ex a bajil ichile'ex a sip'il ti'i ma' a beele'ex ichil a infiernojo?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:33 \xt Mt 3:7; Mt 12:34; Lc 3:7\x* \v 34 —U men baalo' ti yan, bel in quin tücaa'te ta yaame'ex mac bel u cu yadü' in t'an te'ex. Bel in quin tücaa'te ta yaame'ex mac u yeel a jaja. Bel in quin tücaa'te ta yaame'ex u yaj ca'ansajil in t'an. Yan tu yaamoo' a chen bele'ex a ca'a a quimes ti baalo'o. Yan ilic tu yaamoo' a bele'ex a ca'a a quimes tuwich cruz. Yan ulaac' tucaye' a bele'ex a ca'a a jütz'ü' etel jatz' ichil boon a naj tuba walaque'ex a much'tal a c'ajse'ex a Dioso. Yan ilic ulaac' tucaye' a bele'ex a ca'a a tz'aa' a yaj ti'ijoo' cajil caj,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:34 \xt Mt 21:34; Lc 11:49; Hch 11:27; Hch 13:1; Hch 15:32; Rev 11:10; Hch 5:40; Hch 7:58; Hch 22:19; 2 Co 11:24\x* \v 35 —Tanil in tücaa'ticoo' ala'oo' te'ex ti baalo'o, p'aatül u ca'a jabix inche'ex ilic a quimsaje'ex boon tuul a toj u na'at a quimsaboo' yoc'olcab. Le'ec a payanbej quimsabiji, le'ec aj Abele. Toj u na'at ala'aji. Le'ec u yada' a quimsabiji, le'ec aj Zacariasa, le'ec u mejen aj Berequiasa. A quimsaje'ex ala'i tu yaam tuba walac u chuwbul a baalche' y tu taan a naj tuba walac u mansabül u t'an a cristiano ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 23:35 \xt Rev 18:24; Gn 4:8; 1 Jn 3:12\x* \v 36 —Tan in wadic te'ex u jajil. Inche'ex a cuxa'ane'ex aleebe, bele'ex a ca'a a bo'te tulacal a sip'il abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \s1 Yaj u yool a Jesus u men a caj Jerusalene. \p \v 37 —Pues te'i. Le'eque'ex a cristiano ich caj Jerusalen, top walaque'ex a quimsic mac a tan u yadic u t'an a Dioso. Top walaque'ex a p'up'uchch'inticoo' ti'i ca' quimicoo' mac a tücaa'bi ta wetele'ex u men a Dioso. Boon sut in c'atiintaj cuchi in sa'alte'ex jabix jun tuul ixna' cax a walac u much'quintic u yal yalam u xic. C'u' betiqui, ma' a c'atiintaje'ex,— cu t'an a Jesus yoc'ol a caj Jerusalene.\x * \xo 23:37 \xt Dt 32:11\x* \v 38 —U'ye'ex. Ma' tan u ca' cününbüle'ex a wotoch u men a Diosi,— cu t'an a Jesusu. \v 39 —Inen tan in wadic te'ex. U men ma' tane'ex a ca' cününbül, seeba'an ma' ta ca' ilique'ex in wich tucaye'il asto ti ca' a wade'ex u qui'il u yaj tücaa' a Noochtzil a ca' uduc ta wetele'ex,— cu t'an a Jesus yoc'ol a caj Jerusalene.\x * \xo 23:39 \xt Pr 1:26; Sal 118:26\x* \c 24 \s1 Le'ec a Jesusu, u yadaj u juubul u yotoch a Dioso. \p \v 1 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Tan to u beel a Jesus ti naatz'oo' u yaj cambal u yee'oo' u quich'panil a boon cuul a naj u yotoch a Dioso.\x * \xo 24:1 \xt Lc 21:5\x* \v 2 —Tan in wadic te'ex u jajil. Ichil tulacal a naj ada' a tane'ex a wiliqui, ma'ax jun cuul a tunich a cuntal u ca'a yoc'ol u yet'oc. Laj bel u ca'a yojbol,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 24:2 \xt 1 R 9:7; Jer 5:10; Jer 26:18; Mi 3:12\x* \s1 Le'ec ada' u p'is ti watac u q'uinil u jobol. \p \v 3 Pues te'i. Le'ec ti tina'an a Jesus tuwich a witz u c'aba' Olivo, c'ochoo' u yaj cambal etel. Ma'ax mac ulaac' a que'enoo' te'iji. —Adü to'on biq'uin u yojbol u yotoch a Dioso. ¿C'u' u p'is ti ca' wataquech tucaye', y ti watac u jobol a yoc'olcaba?— cu t'anoo' u yaj cambal ti'iji.\x * \xo 24:3 \xt 1 Ta 5:1\x* \v 4 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a tz'ocsique'ex u tus a ma'ax maca,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 24:4 \xt Ef 5:6; 2 Ta 2:3; 1 Jn 4:1\x* \v 5 —Yan a watacoo'o. Beloo' u cu tz'aa' u bajil ti jabixenoo'. “Inen a Cristojo,” cu t'anacoo' ala'oo'. Beloo' u cu tusu' a yaaba,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:5 \xt Jer 14:14; Jer 23:21; Jn 5:43\x* \v 6 —Bele'ex a ca'a a wu'yi ti tan a noxi' guerraja. Bele'ex a ca'a a wu'yi ti watac ilic ulaac' a noxi' guerraja. Ma' u jac'üle'ex a wool. Yan u yuchul abe'e, pero ma'ax to c'ochoc u jobeeb,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 7 —Bel u ca'a ti p'isbaj a noxi' caj etel ulaac' a noxi' caja. Bel ilic u ca'a u tz'aa' a p'isbaj jun tuul a rey etel ulaac' a reye,— cu t'an a Jesusu. —Yantal u ca'a a wi'ijil yaab ca'ax tubajac. Yaaboo' a cristiano a beloo' u cu c'ümü' a c'ac'as c'oja'anil yaab ca'ax tubajac. Yantal u ca'a a yuc'laj yaab ca'ax tubajac,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:7 \xt Is 19:2; Hag 2:22; Zac 14:13\x* \v 8 —Tulacal abe'e, chen u cajeeb a yaj a wataca,— cu t'an a Jesusu. \p \v 9 —Pues te'i. Bele'ex a ca'a c'ubbul ti'i ca' yajcunbuque'ex wa ti'i ca' quimsabüque'ex. U men tene'exe, bele'ex a ca'a motzinbil u men tulacal a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 24:9 \xt Hch 4:2,3; Hch 7:59; Hch 12:1\x* \v 10 —Ti'i ilic a q'uin abe'e, yaaboo' a beloo' u cu p'üteen. Beloo' u cu tzolo' u yet-hermanojil. Beloo' u cu motzinte u yet-hermanojil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:10 \xt 2 Ti 1:15\x* \v 11 —Yantal ilic u ca'a yaab mac a tanoo' u yadic ti tanoo' u yadic in t'an. C'u' betiqui, chenoo' u tus. Beloo' u cu cho' a yaaba,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:11 \xt Hch 20:29; 2 Co 11:13; 2 P 2:1; 1 Ti 4:1\x* \v 12 —U men top bel u ca'a ti tza'cül a sip'il ca'ax tubajac yoc'olcaba, u yaabil a hermanojo, ma' ca' yaj u yuboo' u bajil,— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Le'ec mac ca' u muc'yajte tac tu jobeebe, bel u ca'a sa'albül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:13 \xt He 3:6\x* \v 14 —Le'ec u pectzil a Dios yoc'ol biqui ca' ococ a mac tu c'ü' a Dioso, yan u yaalbül tulacal tubajac yoc'olcab ti'i ca' u'yajbüc u menoo' a cristianojo. Le'ec ti u'yajbiji, jobol u ca'a a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:14 \xt Ro 10:18\x* \s1 Le'ec ada' a yaj u tzicbaltaj aj quimen Daniele. \p \v 15 Pues te'i. —Le'ec mac ca' u xoco' a bel to in quin tz'iibteje, in c'ati cuchi ca' u ch'aa' u tojil,— cu t'an aj Mateo, le'ec mac u tz'iibtaj ada'a. —Le'ec aj Daniele, u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesusu. —U yadaj ti bel u ca'a ti uchul a top c'as ichil jun p'eel cuuchil a ti'i a Dioso. Baalo' u yadaj aj Daniele,— cu t'an a Jesusu. —Le'ec ti tane'ex a wilic u yuchul a c'u' u tzicbaltaj aj Daniele,\x * \xo 24:15 \xt Dn 9:27; Dn 12:11; Dn 9:23\x* \v 16 le'ec a que'enoo' ich cuenta Judeaja, yanoo' u puutz'ul yaam witz,— cu t'an a Jesusu. \v 17 —Le'ec a que'en pach naja, ma' qui' u beel ichil u yotoch ti'i u molical a c'u' a ti'iji. Sabeensil u müchbül. Jadi' qui' u puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 18 —Le'ec a que'en ich colo, ma' qui' ma'ax u beel u molo' u noc' u joc'saj ti caji ti meyaj. Jadi' qui' u puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —Yaj ti c'axül u ca'a ti'ijoo' ix ch'up a watac u yal u yet'ocoo' a tanoo' u tz'aj chu' ti a q'uin abe'e, u men ma' tu paataloo' ti puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 20 —C'aate'ex ti'i a Dios yoc'ol ma' a puutz'ule'ex tu q'uinil a ja'ja'ili, ma'ax tu q'uinil a jedele, yoc'ol ca' paataque'ex ti puutz'ul,— cu t'an a Jesusu. \v 21 —Le'ec a yaj a yantal u ca'a ti'i a q'uin abe'e, ma'ax jun sut uchuc ti top yaj ti baalo' asto ti yaax yanaji a yoc'olcab y tac leeb,— cu t'an a Jesusu. —Ma'ax tu ca' yantal tu pach abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:21 \xt Dn 12:1; Jl 1:2; Jl 2:2\x* \v 22 —Le'ec a Dioso, u tz'aj ti ma' yaab q'uin ca' uchuc a yaj abe'e. Wa cuchi ma' u tz'aj ti baalo'o, ma'ax cuchi mac ti cristianojil jede'ec u muc'yajtiqui. C'u' betic a Dioso, u ch'a'ajoo' u yotzilil a yeeta'anoo'o, mentücü, u tz'aj ti ma' yaab q'uin ca' uchuc a yaj abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:22 \xt Is 65:8,9; Zac 14:2,3\x* \p \v 23 —Pues te'i. Ti a q'uin abe'e, wa yan mac ca' u yadü' te'ex ti wa'ye' que'en a Cristo wa tedo' que'ene, ma' a tz'ocsique'ex u t'an,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Yanoo' a beloo' u cu yadü' u bajil ti Cristojoo' ala'oo', pero chenoo' u tus. Yanoo' a beloo' u cu yadü' ti tücaa'boo' u men a Dioso, pero chenoo' u tus. Beloo' u cu bete' a noxi' milagro ti yaab ti'i u p'is ti jajoo' u t'an chen ti'i u cho'icoo' a cristianojo. Wa cuchi yan biquiji, cho'bol u ca'a cuchi a yeeta'anoo' ilic xan,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 24:24 \xt Dt 13:1; 2 Ta 2:9; Rev 13:13; Ro 8:28; 2 Ti 2:19; 1 P 1:5\x* \v 25 —Ac in wadaj tun te'ex ada'a, le'ec ti ma'ax to uchuc ti'i ma' a cho'bole'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 26 —Ti baalo'o, wa ca' aalbüc te'ex ti que'enen ichil a p'atal lu'umu, ma' a beele'ex te'i. Wa ca' aalbüc te'ex ti muca'anen ichil jun cuul a naja, ma' a tz'ocsique'exoo' u t'an,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Jabix ilic ti chica'an oqueeb q'uin ti tan a lemlem joq'ueeb q'uini, baalo' ilic ti chica'anen le'ec ca' uduquen tucaye'il a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Le'ec tuba yan a quimene, te'i walacoo' u much'tal aj ch'omo,— cu t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 24:28 \xt Job 39:30\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti ca' uduc a Cristojo. \p \v 29 —Pues te'i. Le'ec ti mani to a top yaj abe' in wadaj ti watac yoc'olcaba, ac'ü'tal u ca'a a q'uini. Cuntal u ca'a ti ma' ca' yan u sac a uju. C'axül u ca'a a xülaba. Pecsabül u ca'a a c'u' a yan cuchi u muc' ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:29 \xt Dn 7:11; Is 13:10; Ez 32:7; Hch 2:20; Rev 6:12\x* \v 30 —Pachil abe'e, chictal u ca'a u p'is ti ca'an ti ca' wataquen tucaye'il a yanajeen ti cristianojili. Tulacaloo' a cristiano yoc'olcaba, beloo' u ca'a ti oc'ol ti tanoo' u tuclic c'u' a watac yoc'oloo'. Beloo' u cu yileen a yanajeen ti cristianojili. Que'enen tuwich a muyala. Tan in wudel etel tulacal in muc' in yanil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 24:30 \xt Dn 7:13; Zac 12:12; Rev 1:7\x* \v 31 —Le'ec ti uchuc u peec a corneta ti top chichi, le'ecoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana, bel in quin tücaa'too'. Beloo' u ca'a ti norte, ti sur\f + \fr 24:31 \ft south\f*, ti oqueeb q'uin, ti joq'ueeb q'uin tulacal tubajac u much'quintoo' tin wetel a yeeta'anoo'o,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 24:31 \xt 1 Co 15:52; 1 Ta 4:16\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a chimunu. \p \v 32 —Pues te'i. Etel a chimunu, chica'an in t'an yoc'ol c'u' in c'ati ca' a weelte'exe. Walac u jelmel a chimunu, ca' tun joc'oc u c'uuc'. Le'ec ca' a wile'ex ti tan tun u yantal u le'e, a weele'ex ti nütz'a'an a ja'ja'ili.\x * \xo 24:32 \xt Lc 21:29\x* \v 33 Baalo' ilic etel u p'is a tan u ye'ic ti watac u jobeebe. Le'ec ti tane'ex a wilic ti tan u yuchul tulacal u p'is abe'e, a weele'ex ti nütz'a'an u jobeeb jabix que'en tun chi' naj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:33 \xt Stg 5:9\x* \v 34 —Tan in wadic te'ex u jajil. Yanoo' a cristiano a cuxa'anoo' ti caac ye'bel u p'is. Ala'oo'o, beloo' u cu yila' u jobeeb,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:34 \xt Mt 16:28; Mt 23:36\x* \v 35 —Le'ec a ca'an etel a yoc'olcaba, bel u ca'a ti jobol. C'u' betiqui, in t'an inene, ma' tu chen jobol ti baalo'. Bel u ca'a ti jajtal,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 24:35 \xt Sal 102:26,27; Is 34:4; Is 51:6; Jer 31:35; Mt 5:18; Mr 13:31; Lc 21:33; He 1:11; 2 P 3:7-12; Rev 6:14\x* \s1 Ma'ax mac u yeel u q'uinil u jobeeb. \p \v 36 —Pues te'i. Ma'ax mac u yeel biq'uin u c'ochol u q'uinil ma'ax u yorajil in ca' udel. Ma'ax u yaj xa'num a Dios ti ca'ana, ma' u yeeloo' xan. Ma'ax u Mejen a Dioso, ma' u yeel. Jadi' a Tattzil u yeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:36 \xt Hch 1:7; 1 Ta 5:2; 2 P 3:10; Zac 14:7\x* \v 37 —Jabix ilic u betajoo' ti'i u q'uinil ti cuxa'an to aj Noeje, baalo' ilic beloo' u cu bete' a cristiano ti nütz'ünac in wudel a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 38 —Le'ec ti ma'ax to tuduc a yoc'olcab ti ja'a, tanoo' u janal. Tanoo' u yuc'ul. Tanoo' u cüxtic u yütan y u yicham. Baalo' a tanoo' u betic asto ti c'ochi u q'uinil u yocol aj Noe ichil a barcojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:38 \xt Gn 6:3; Gn 7:1; Lc 17:26; 1 P 3:20\x* \v 39 —Ma' u yeeltajoo' tu jajil ti bel u ca'a ti jobol a yoc'olcab asto ti tudi ti ja' y quimoo'. Baalo' ilic a uchul u ca'a asto ti ca' uduquen a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesusu. \v 40 —Ti a q'uin abe'e, que'en ca' tuul a winic ich col. Jun tuulu, bel u ca'a ch'a'bül. Ulaac' a jun tuulu, p'aatül u ca'a,— cu t'an a Jesusu. \v 41 —Ca' tuul ix ch'upu, tanoo' u juch'. Jun tuulu, bel u ca'a ch'a'bül. Ulaac' a jun tuulu, p'aatül u ca'a,— cu t'an a Jesusu. \v 42 —Inen a Noochile'ex. Ma' a weele'ex c'u' ti q'uinil in ca' udel, mentücü, cününte'ex a bajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 43 —Inche'exe, a weele'ex. Wa cuchi u yeel u yumil a naj c'u' ti horajil u c'ochol aj xuuch'u, jede'ec cuchi u cününtiqui. Ma' cuchi tu cha'ic u yocoloo' aj xuuch'u,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:43 \xt Mr 13:33,36; 1 Ta 5:6; Rev 3:3; Rev 16:15\x* \v 44 —Baalo' ilic cuchi inche'exe. Listoje'ex ilic cuchi. Le'ec ti ma' tane'ex a paac'tiquene, chen a wilique'exe, jeda'en a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \s1 Le'ec ada' biqui'il u na'at a qui' u meyaj y a c'as u meyaja. \p \v 45 —Pues te'i. Le'ec mac a tan in tzicbaltiqui, le'ec mac aj meyaj aj tz'ocsaj t'an a seeb u yool a jede'ec u tz'abül ti nooch u wichil u meyaj u men u tz'ulil. Bel u ca'a u cününte u yotoch u tz'ulil. Bel u cu tz'aa' a janal tu yorajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:45 \xt 1 Co 4:2; He 3:5\x* \v 46 —Qui' u yool aj meyaj a tan ilic u meyaj le'ec ca' c'ochoc u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:46 \xt Mt 25:34; 1 Ti 4:7,8; Rev 16:15\x* \v 47 —Tan in wadic te'ex u jajil. Bel u ca'a tz'abül ti'i ti nooch u wichil u meyaj ti'i ca' u cününte tulacal a c'u' a yan ti'i u tz'ulili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 48 —C'u' betiqui, uchac baala' ca' u yadü' aj meyaj abe' a c'as u na'ata: “Ma' tu jomol udel in tz'ulil,” cu t'anac tu bajil,— cu t'an a Jesusu. \v 49 —Caji u jütz'oo' u yetmeyaj. Caji u yet'octoo' a cüla'an ti tanoo' u janal u yuc'ulu. \v 50 Le'ec u tz'ulil aj meyaj abe'e, c'ochol u ca'a tu q'uinil le'ec ti ma' tan u paac'bül. C'ochol u ca'a ti'i a hora ti ma' u yeel u yaj meyaj abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 51 —Bel u cu tz'aa' u sip'il ti top yaj. Bel u cu tücaa'te ala'i tu yaamoo' aj cho' ti'i ca' tz'abüc u sip'il ti quet eteloo'. Te'i u yoc'oloo' a cristianojo. Jürütlemacoo' u coj u men u yajil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 24:51 \xt Sal 11:6; Mt 25:30; Lc 12:46\x* \c 25 \s1 Le'ec ada'a mucult'an yoc'ol a diez tuul ix chu'u. \p \v 1 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel diez tuul ix chu'u. U bensajoo' u lampara a jujun tuulu. Binoo' u cümü' aj tz'ocolbeele,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 25:1 \xt Jn 3:29; Ef 5:29; Rev 19:7; Rev 21:2,9\x* \v 2 —Cinco tuul ix chu' abe'e, ma' seeboo' u yooli. Ulaac' a cinco tuulu, seeboo' u yool,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:2 \xt Mt 13:47; Mt 22:10\x* \v 3 —Le'ec ca' u bensajoo' u lampara a cinco tuul a ma' seeboo' u yoolo, ma' u bensajoo' u chucaan u ba'al u lampara,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:3 \xt Is 29:13; 2 Ti 3:5; Tit 1:16\x* \v 4 —Le'ec a seeboo' u yoolo, u bensajoo' u chucaan u ba'al u lamparaja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 5 —Top xanaji aj tz'ocolbeele. Emoo' u wüyül a diez tuul ti ix chu'u.\x * \xo 25:5 \xt 1 Ta 5:6\x* \v 6 Uchi jun p'eel a t'an chumuc ac'ü'. “U'ye'ex, watac aj tz'ocolbeele. Ca' xique'ex a c'ümü,” cu t'an a t'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:6 \xt Mt 24:31; 1 Ta 4:16; 2 Ta 1:7-10; Jud 14,15\x* \v 7 —Lic'oo' tulacaloo' ix chu' abe'e. U yutzquintajoo' u lampara,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:7 \xt Lc 12:35\x* \v 8 —“Tz'a to'on tz'etz'eecac u ba'al a lamparaje'ex. A to'ono, tan tun u tupul,” cu t'anoo' a cinco tuul a ma' seeboo' u yool ti'ijoo' a seeboo' u yoolo,— cu t'an a Jesusu. \v 9 —“Ma' yan biqui ti tz'eec te'ex. Uchac ma' tu chucultal a to'ono. Ca' xique'ex a q'uexe' a te'ex ich conol,” cu t'anoo' ti'i a ma' seeboo' u yoolo,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Le'ec ti que'enoo' u q'uexe' a ti'iji, udi aj tz'ocolbeele. Le'ec a listojoo'o, ocoo' ti quet etel aj tz'ocolbeel ti janal. C'ülbi a puertaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:10 \xt Lc 13:25\x* \v 11 —Pachili, udoo' ix chu' a binoo' u q'uexe' u ba'al u lamparaja. “Noochil, noochil, jebe to'on a puertaja,” cu t'anoo' ix chu' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:11 \xt Mt 7:21\x* \v 12 —“Tan in wadic te'ex u jajil. Ma' in weel maque'ex inche'exe,” cu t'an ti'ijoo' ix chu' abe' ti uchi u nuuc,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:12 \xt Sal 5:5\x* \v 13 —U men bel u ca'a ti uchul ti baalo', tan in wadic te'ex. Cününte'ex a bajil. Ma' a weele'ex c'u' ti q'uinil ma'ax c'u' ti horajil in ca' udel inen a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 25:13 \xt Mt 24:42\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a tz'abi u taq'uini. \p \v 14 —Pues te'i. Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel a winic a bel u ca'a ti naach y ca' usc'al u ca'a tu q'uinil. Le'ec ti ma'ax to xi'iqui, u püyajoo' u yaj meyaj. U tz'aj ti'ijoo' a jujun tuul u taq'uin ca' u meyajtoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:14 \xt Lc 19:12; Mt 21:33; Mr 13:34; Lc 19:12,13\x* \v 15 —Ti'i a jun tuulu, u tz'aj cinco mil p'eel a taq'uini. Ti'i ulaac' a jun tuulu, u tz'aj dos mil. Ti'i ulaac'a, u tz'aj mil. Tz'abi ti'ijoo' tu p'is jabix a pataloo' u meyajteje, ca' tun bini a winiqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:15 \xt Ro 12:6; 1 Co 12:7; Ef 4:11\x* \p \v 16 —Pues te'i. Le'ec aj meyaj u c'ümaj a cinco mil p'eel a taq'uini, bini ti jomol ti men negocio. U naaltaj ulaac' a cinco mil p'eel a taq'uini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:16 \xt Pr 3:14; 1 P 4:10\x* \v 17 —Baalo' ilic u betaj aj meyaj u c'ümaj a dos mil p'eel a taq'uini. U naaltaj ulaac' a dos mil,— cu t'an a Jesusu. \v 18 —C'u' betiqui, aj meyaj u c'ümaj a mili, ma' uchi u meyaj etel. U paantaj a ch'e'ene. Te'i u mucaj u taq'uin u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:18 \xt Fil 2:21\x* \p \v 19 —Pues te'i. Yaab q'uin xanaji u tz'uliloo' aj meyaj abe'e, ca' tun usc'aji tucaye'il. U püyajoo' u yaj meyaj ti'i ca' u yila' c'u' u betajoo' etel u taq'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 20 —Le'ec a tz'abi ti'i a cinco mil p'eel a taq'uini, c'ochi etel u tz'ulil. U talesaj a taq'uin a tz'abi ti'i etel u chucaan a cinco mili. “Noochil, a tz'aj ten cinco mil p'eel a taq'uini, y jeda' cinco mil p'eel u naal,” cu t'an ti'i u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 21 —“Incheche, walac a betic a qui'i. Noj-ooltzilech ti meyaj. Qui' a betaj tene. A betaj a qui' etel a tz'etz'eeque, mentücü, bel in quin tz'aa' ti nooch u wichil a meyaj. Oquen a c'ümü' a qui' tin wetel,” cu t'an u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:21 \xt Mt 10:40,42; Mt 24:47; Mt 25:34,40; Mr 8:35; Mr 13:13; Lc 12:44; Lc 22:29,30; Jn 12:25; 2 Ti 4:7,8; Rev 2:10,26-28; Rev 3:21; Rev 21:7; Hch 2:28; He 12:2; 2 Ti 2:12\x* \v 22 —Le'ec a tz'abi ti'i a dos mil p'eel a taq'uini, c'ochi etel u tz'ulil. “Noochil, a tz'aj ten dos mil p'eel a taq'uini, y jeda' dos mil p'eel u naal,” cu t'an ti'i u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 23 —“Incheche, walac a betic a qui'i. Noj-ooltzilech ti meyaj. Qui' a betaj tene. A betaj a qui' etel a tz'etz'eeque, mentücü, bel in quin tz'aa' ti nooch u wichil a meyaj. Oquen a c'ümü' a qui' tin wetel,” cu t'an u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Le'ec a tz'abi ti'i a mil p'eel a taq'uini, c'ochi etel u tz'ulil. “Noochil, in weel ti ma' ta'ach a ch'a'ic u yotzilil a maca. Walac a jochic c'u' a ma' a püc'aja. Walac a ch'a'ic u wich a püc'aal a ma' a wuustaji,” cu t'an ti'i u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —“U men baala' a na'ata, saaquen tech. Bineen in mucu' ich lu'um a taq'uin a tz'aj tene. Jeda' a boon a taq'uin a teche,” cu t'an ti'i u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —“Top c'asech. Top sacanech,” cu t'an u tz'ulil ti'i u yaj meyaj. “A weel ti walac in jochic c'u' a ma' in püc'aj. A weel ti walac in molic u wich a püc'aal a ma' in wuustaji,” cu t'an ti'i u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —“A tz'aj cuchi in taq'uin ti maanil ti'i ca' yanac u naal,” cu t'an u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —“Toco ti'i a taq'uini. Tz'a ti'i a uchi u naal cinco mil yoc'ol a cinco mil p'eel a taq'uini,” cu t'an u tz'ulil,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Yan u yuchul ti baalo' u men mac a yanaji ti'i ti yaaba, bel u ca'a tz'abül ti'i u chucaan ti mas yaab. Le'ec mac a ma' yanaji ti'i ma'ax tz'etz'eec u chucaana, tocbol u ca'a ti'i c'u' a yan ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:29 \xt Lc 8:18; Jn 15:2; 1 Co 15:10; 2 Co 6:1\x* \v 30 —“Ma'ax c'u' aj beel aj meyaj ada'a. Pulu pach naj ichil a ac'ü'ü. Te'i beloo' u ca'a ti oc'ol a cristianojo. Jürütlemacoo' xan u ca'a u coj u men u yajil,” cu t'an u tz'ulil— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u noxi' q'uinil u tz'abül a sip'ili. \p \v 31 —Pues te'i. Inene, yanajeen ti cristianojil. Le'ec ca' uduquen tucaye'il, udel in ca'a etel in yanil. Udel in ca'a etel tulacaloo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Ti a q'uin abe'e, udel in ca'a ti tintal ti reyil ti tücaa',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:31 \xt Zac 14:5; Hch 1:11\x* \v 32 —Bel u ca'a much'quinbil tulacaloo' a cristiano tin taan. Bel in quin jüpoo' tu bajil jabix ti walac u jüpbüloo' a carnero\f + \fr 25:32 \ft tümünyuc\f* etel a cabro\f + \fr 25:32 \ft goat\f* tu bajil u men u yaj cananili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:32 \xt Ro 14:10; 2 Co 5:10; Ez 20:38; Mt 13:49\x* \v 33 —Le'ec a jun muuch' a cristianojo, jabix a carnero\f + \fr 25:33 \ft tümünyuc\f* abe'e, bel in quin tz'aa' tin waj toj tin waj seeb c'ü'. Le'ec ulaac' a jun muuch'u, jabix a cabrojo\f + \fr 25:33 \ft goat\f*, bel in quin tz'aa' tu junal tin tzeel,— cu t'an a Jesusu. \v 34 —Reyen ti a q'uin abe'e. Bel in quin wadü' ti'ijoo' a que'en tin waj toj tin waj seeb c'ü'ü: “Qui'qui't'anbe'ex u men in Tat. C'üme'ex a cuuchile'ex tu cuenta a Dioso. Taac'a'an te'ex le'ec ti yaax yanaji a yoc'olcaba,” quenac ti'ijoo' a que'en tin waj toj tin waj seeb c'ü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:34 \xt Ro 8:17; 1 Co 2:9\x* \v 35 —“Le'ec ti wi'ijene, a tz'aje'ex ten in janal. Le'ec ti uc'ajene, a tz'aje'ex ten in wuc'ul. Le'ec ti ma'ax mac u yeel in wichi, a tz'aje'ex ten in posado,” quenac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:35 \xt Is 58:7; Ez 18:7; 2 Ti 1:16; Stg 1:27; He 13:2; 3 Jn 1:5; Stg 2:15\x* \v 36 —“Le'ec ti ma' yan in noc'o, a tz'aje'ex ten. Le'ec ti c'oja'anene, a waantajene'ex. Le'ec ti que'enen ti presojili, a sutintajen,” quenac ti'ijoo' a que'en tin waj toj tin waj seeb c'ü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:36 \xt 2 Ti 1:16\x* \v 37 —Baala' tu nuuctiquenoo' a toj u na'at abe'e: “Noochil, ¿biq'uini ca' ti wilajech ti wi'ijech y ti tzeentajech? ¿Biq'uini ca' ti wilajech ti uc'ajech y ti tz'aj tech a wuc'ul? \v 38 ¿Biq'uini ca' ti wilajech ti ma' eeltzilech y ti tz'aj a posado? ¿Biq'uini ca' ti wilajech ti ma' yan a noc' y ti tz'aj a noc'? \v 39 ¿Biq'uini ca' ti wilajech ti c'oja'anech wa que'enech ti presojil y talo'on ti sutintech?” cu t'anacoo' ten a tojoo' u na'ata,— cu t'an a Jesusu. \v 40 —“Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec ca' a betaje'ex a baalo' ti'i jun tuul in hermano a ca'ax jumpul ma' yan u yanili, a betaje'ex ilic a baalo' ten,” quenac ti'ijoo' a que'enoo' tin waj toj tin waj seeb c'ü' ti que'enen ti reyil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 25:40 \xt Pr 14:31; Pr 19:17; He 6:10\x* \v 41 —Pachili, bel in quin wadü' ti'ijoo' ulaac' a jun muuch'u: “Joq'uene'ex tin tzeel. Pula'ane'ex. Ca' xique'ex ichil a c'aac' a ma' yan q'uin u tupulu. Utzquinaja'an a c'aac' abe' ti'ijoo' a quisin u yet'ocoo' u yaj xa'num,” quenac ti'ijoo' ulaac' a jun muuch' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:41 \xt Sal 6:8; Mt 13:40; 2 P 2:4; Jud 6\x* \v 42 —“Le'ec ti wi'ijene, ma' a tz'aje'ex ten in janal. Le'ec ti uc'ajene, ma' a tz'aje'ex ten in wuc'ul. \v 43 Le'ec ti ma'ax mac u yeel in wichi, ma' a tz'aje'ex ten in posado. Le'ec ti ma' yan in noc'o, ma' a tz'aje'ex ten. Le'ec ti c'oja'anene, wa que'enen ti presojili, ma' a sutintajene'ex,” quenac ti'ijoo' ulaac' a jun muuch' abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 44 —Baalo' ilic tu nuuctiquenoo' ala'oo'o: “Noochil, ¿biq'uini ca' ti wilajech ti wi'ijech, wa ti uc'ajech, wa ti ma' yan a cuuch, wa ti ma' yan a noc' wa ti c'oja'anech, wa ti que'enech ti presojil y ma' ti waantajech?” cu t'anacoo' ten,— cu t'an a Jesusu. \v 45 —“Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec ti ma' a betaje'ex a baalo' ti'i jun tuul in hermano a ca'ax jumpul ma' nooch u wichil u meyaja, ma'ax a betaje'ex a baalo' tene,” quenac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 25:45 \xt Pr 14:31; Pr 17:6; Zac 2:8; Hch 9:5\x* \v 46 —Beloo' u ca'a ala'oo' u bo'too' u sip'il ichil a yaj a ma' yan q'uin u jobolo. C'u' betiqui, a tojoo' u na'ata, beloo' u cu c'ümü' a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 25:46 \xt Dn 12:2; Jn 5:29; Ro 2:7; Rev 20:10,15; Rev 3:21; Rev 7:15\x* \c 26 \s1 Tanoo' u tuclic biqui ca' u müchoo' a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, jobi to u yadic c'u' a bel u cu bete' tu jobeeb. Caji u yadü' ulaac' a t'an ti'ijoo' u yaj cambal. \v 2 —Inche'exe, a weele'ex. Ca' p'e q'uin to u beel ca' c'ochoc u q'uinil a fiesta ti tan u c'ajsabül biq'uin ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' ti uchben mamaa'. Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, bel in ca'a c'ubbul ti'i ca' quimsabüquen tuwich cruz— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 26:2 \xt Mr 14:1; Lc 22:1; Jn 13:1\x* \p \v 3 Pues te'i. Ichil u yotoch aj Caifas much'lajoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui. Le'ec aj Caifas abe'e, le'ec a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u chucaan u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso.\x * \xo 26:3 \xt Sal 2:2; Jn 11:47; Hch 4:25\x* \v 4 Le'ec a much'a'anoo'o, tanoo' u tzicbaltic biqui ca' u müchoo' a Jesus ich mucul ti'i ca' u quimsoo'. \v 5 —Ma' qui' u müchbül ti tan to a fiestaja. Sabeensil u liq'uiloo' u tz'iiquil u yaabil a cristianojo,— cu t'anoo' tu bajil. \s1 Toxbi a boc yoc'ol a Jesus u men ix ch'upu. \p \v 6 Pues te'i. Que'en a Jesus ichil a tz'i' caj Betania. Que'en ichil u yotoch aj Simono. Biq'uin ado'o, tan u tu'ujtal u büq'uel aj Simon u men a c'oja'anil abe'e.\x * \xo 26:6 \xt Mr 14:3; Jn 11:1,2; Jn 12:3; Mt 21:17\x* \v 7 C'ochi etel a Jesus jun tuul a nooch'upu. U talesaj jun p'eel a tz'i' p'uul a betabi etel a tunich u c'aba' alabastro. Tuda'an a p'uul abe' etel a boc a top co'oj u toolo. Le'ec ti que'en a Jesus chi' mesaja, u toxaj a boc tu pol. \p \v 8 Pues te'i. Le'ec ca' u yilajoo' c'u' u betaj a nooch'upu, tz'iicajoo' u yaj cambal a Jesusu. —¿C'u' ca'a najilcunbi a boco?\x * \xo 26:8 \xt Jn 12:4\x* \v 9 Conbi cuchi a boc abe' ti co'oj u tool. T'oxbi cuchi u tool ti'ijoo' a otzili,— cu t'anoo' u yaj cambal a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u yadiqui. —¿C'u' ca'a tane'ex a yajcuntic u yool a nooch'upu? Top quich'pan c'u' u betaj tene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 11 —Que'en a otzil ta yaame'ex tulacal a q'uini. C'u' betic inene, ma' tulacal q'uin cuntal in ca'a ta yaame'exi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 26:11 \xt Dt 15:11; Pr 22:2; Mr 14:7; Jn 12:8; Mt 18:20; Jn 8:21; Jn 13:33; Jn 14:19; Jn 16:5,28; Jn 17:11; Hch 3:21; Hch 19:11\x* \v 12 —Le'ec a boc a toxbi tin woc'olo, toxbi tin woc'ol ti'i in mucbeebal,— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Tan in wadic te'ex u jajil. Tulacal tubajac yoc'olcab tuba tan u yaalbül u pectzil a Dioso, bel u ca'a c'ajsabül a qui' u betaj ten a nooch'upu,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 26:13 \xt Mr 13:10; Lc 24:47; Ro 1:8; Ro 10:18; Col 1:6,23; 1 Ti 2:6\x* \s1 Le'ec aj Judasa, u c'üm-ooltaj u tzolo' a Jesusu. \p \v 14 Pues te'i. Jun tuul tu yaam a doce tuul u yaj cambal a Jesusu, aj Judas Iscariote u c'aba'. Bini ala'i eteloo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso.\x * \xo 26:14 \xt Mr 14:10; Lc 22:3; Jn 13:2; Mt 10:4\x* \v 15 —¿Boon a ca' tz'a'e'ex ten ti'i in tzolical te'ex a Jesusu?— cu t'an ti'ijoo'. —Treinta p'eel a taq'uin a plataja,— cu t'anoo' ti'i aj Judasa.\x * \xo 26:15 \xt Zac 11:12; Mt 27:3\x* \v 16 Ti'i ilic a q'uin abe'e, caji aj Judas u cüxte c'u' ti q'uinil mas qui' ca' u tzolo' a Jesusu. \s1 U yada' a janal u betaj ti bel u ca'a quimsabül a Jesusu. \p \v 17 Pues te'i. C'ochi u paye' q'uinil a fiesta ti ma' ta'ach u jantabül a pan a yan u levadurajili. Naatz'oo' u yaj cambal tu tzeel a Jesusu. —¿Tuba a c'ati ca' xico'on ti wutzquinte tech a janal u c'ajsabeeb ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' ti uchben mamaa' uchi?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 26:17 \xt Ex 12:6; Lv 23:5,6\x* \v 18 —Ca' xique'ex ich caj etel jun tuul a winiqui. “Nütz'a'an u yorajil in quimsabül. Inen in wet'ocoo' in waj cambal, bel ti ca'a ti janal ichil a wotoch u c'ajsabeeb ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' ti uchben mamaa' uchi, cu t'an tech a maestrojo,” que'exac ti'i a winic abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 19 Le'ecoo' u yaj cambala, u betajoo' jabix ilic a aalbi ti'ijoo'o. U yutzquintajoo' a janala. \p \v 20 Pues te'i. Ti'i ilic a ac'ü' abe'e, que'en a Jesus pach mesa ti janal eteloo' a doce tuul u yaj cambal. \v 21 —Tan in wadic te'ex u jajil. Jun tuul ta yaame'exe, bel u cu tzoleen,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti tanoo' to u janal. \v 22 Top yajajoo' u yool. Jujun tuulil, cajoo' u c'aate ti'i. —Noochil, ¿inen wa abe'e?— cu t'an a jujun tuul ti'iji. \v 23 —Le'ec mac a tan u comon janal tin wetele, le'ec bel u cu tzoleen,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 26:23 \xt Sal 41:9; Lc 22:21; Jn 13:18\x* \v 24 —Jabix ilic ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso, le'ec a bel u ca'a ti uchul ten a yanajeen ti cristianojili. C'u' betiqui, mas top yaj a bel u cu c'ümü' a winic a bel u cu tzoleene. Mas qui' cuchi ti'i wa ma' yanaji u men a yaj a bel u cu c'ümü',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 26:24 \xt Gn 3:15; Sal 22:1; Is 53:1; Dn 9:26; Hch 26:22; 1 Co 15:3; Jn 17:12\x* \v 25 —Maestro, ¿inen wa abe'e?— cu t'an aj Judasa, le'ec mac a bel u ca'a ti tzolo. —Inchech abe'e,— cu t'an a Jesus ti'iji. \s1 Tz'abi a janal u c'ajsabeebal a Jesusu. \p \v 26 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u janala, u ch'a'aj a waj harina a Jesusu. U c'ajsaj a Dios yoc'olo. U xet'aj. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal. —Jeda'. Jante'ex. Le'ec ada' in büq'uel ti'i a c'ajsicalene'exe,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 26:26 \xt 1 Co 11:23; Mr 6:41; 1 Co 10:4; 1 Co 10:16\x* \v 27 U molaj jun p'e pote a uc'ulu. Le'ec ca' u c'ajsaj a Dios yoc'olo, u tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal.— Uq'ue'ex ada' tulacale'exe. \v 28 Le'ec in q'uiq'uele, bel u ca'a ti joc'ol ca' quimsabüquen. Etel in quimeebala, bel u ca'a ti yantal u muc' a tumul t'ana, mentücü, bel u ca'a sa'tesabül u sip'il a yaaba. Le'ec a uc'ul ada'a, in q'uiq'uel ti'i a c'ajsicalene'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 26:28 \xt Ex 24:8; Lv 17:11; Jer 31:31; Ro 5:15; He 9:22\x* \v 29 —Tan in wadic te'ex. Ma' tin ca' uq'uic u c'a' a uvaja\f + \fr 26:29 \ft grapes\f*, asto u c'ochol u q'uinil in wuq'uic a tumulben le'ec ca' much'laque'ex tu cuenta in Tat,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 26:29 \xt Hch 10:41\x* \p \v 30 Pues te'i. Le'ec ti jobi u c'üyic jun p'eel a c'ay ti'i a Dioso, joc'oo te'i. Binoo' tuwich a witz Olivo.\x * \xo 26:30 \xt Mr 14:46\x* \s1 —Bel a ca'a a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \p \v 31 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesusu. —Etel c'u' a bel in quin c'ümü'ü, tulacale'ex, bele'ex a ca'a a p'üteen ti'i ilic a ac'ü' ada'a. Baalo' ilic ti tz'iiba'an. “Bel in quin yajcunte u yaj cananil a carnerojo\f + \fr 26:31 \ft tümünyuc\f*. Le'ecoo' a carnerojo, beloo' u ca'a ti weequel,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 26:31 \xt Jn 16:32; Mt 11:6; Zac 13:7\x* \v 32 —Le'ec ca' cuxlaquen tucaye'ili, c'ochol in ca'a payanbej ta wiche'ex cuenta Galilea,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 26:32 \xt Mt 28:7; Mr 16:7\x* \v 33 —Ca'ax u p'üteechoo' tulacaloo' u men c'u' a bel a ca'a a c'ümü'ü, inene, ma' yan q'uin in p'ütiquech,— cu t'an aj Pedro ti'i a Jesusu. \v 34 —Tan in wadic tech u jajil. Ti'i ilic a ac'ü' ada'a, ti ma'ax to uchuc u yawat aj t'ele, ac ox sut tun a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an a Jesus ti'i aj Pedrojo.\x * \xo 26:34 \xt Lc 22:34; Jn 13:38\x* \v 35 —Ca'ax in wetquimilech, ma' tin wadic wa ma' in weel a wich,— cu t'an aj Pedro ti'i a Jesusu. Baalo' ilic u yadajoo' u chucaan u yaj cambal. \s1 A Jesusu, tan u c'ajsic a Dios ti que'en ich Getsemani. \p \v 36 Pues te'i. Bini a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal ichil jun p'eel cuuchil u c'aba' Getsemani. —Tinlene'ex wa'ye'. Bel in ca'a tedo' ti t'an etel a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 26:36 \xt Jn 18:1\x* \v 37 U bensaj aj Pedrojo, u yet'ocoo' a ca' tuul u mejen aj Zebedeo tu pach. Caji ti yajtal u yool a Jesus tu jajili. Caji u yubi u yajil a yaj a watac yoc'olo.\x * \xo 26:37 \xt Mt 4:21\x* \v 38 —Tin wu'yic inene, jabix watac in quimil u men u yajil in wool. Wa'ye' a cuntale'ex. P'ixa'anaque'ex a wich jabixen iliqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ox tuulu.\x * \xo 26:38 \xt Jn 12:27; 1 P 5:8\x* \v 39 Ca' bini mas tz'etz'eec tucaye'. Xonlaji te'i. —Tat, wa yan biquiji, tz'a ten ti ma' tin c'ümic a yaj a wataca. C'u' betiqui, mas toj a betic a jabix ilic a c'ati incheche. Ma' chen le'ec a jabix in c'ati ineni,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili.\x * \xo 26:39 \xt Mr 14:36; Lc 22:42; Jn 12:27; Mt 20:22; Jn 18:11; 2 S 15:26; Jn 5:30; Jn 6:38; Fil 2:8\x* \v 40 Ca' usc'aji a Jesus eteloo' u yaj cambal a ox tuulu. Ca' u yilaja, tanoo' u wüyül. —¿Ma' wa patale'ex ti p'ixtal jabixen ca'ax jun p'e hora?— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \v 41 —P'ixa'anaque'ex a wich jabixen iliqui. C'aate'ex ti'i a Dios ti'i ma' u yemsabüle'ex a wool a bete'ex a c'asa. Yane'ex a wool a bete'ex cuchi, pero ma' yane'ex a muc',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 26:41 \xt Mr 13:33; Mr 14:38; Lc 22:40; 1 Co 16:13\x* \v 42 Ca' bini tucaye' a Jesusu. Ca' xonlaji tucaye'. —Tat, wa cuchi yan biqui ti ma' in c'ümic a yaj a wataca, qui' cuchi. C'u' betiqui, bete a jabix ilic a c'ati incheche,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili. \v 43 Ca' usc'aji tucaye'il a Jesus eteloo' u yaj cambal a ox tuulu. Ca' u yilaja, tanoo' u wüyül tucaye'il. Top qui'oo' u yemel u wüyül. \v 44 Ca' joq'ui tu yaamoo' tucaye'il. Ca' bini. U ca' adaj tu yox sut a jabix ilic u yaax adaj ti'i a Tattzili. \v 45 Ca' usc'aji tucaye'il a Jesus eteloo' u yaj cambal a ox tuulu. —¿C'u' ca'a tan ti tane'ex a wüyül, y tane'ex a jedel? U'yeex. Inene, yanajeen ti cristianojil. Aleebe c'ochi u yorajil in c'ubbul ti'ijoo' a yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 46 —Liq'uene'ex. Co'ne'ex ti c'ümoo'. Ile'ex, watac a mac a bel u cu c'ubeen ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu. \s1 Müchbi a Jesusu. \p \v 47 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti udi aj Judasa. Le'ec ala'aji, jun tuul tu yaamoo' a doce tuul u yaj cambal a Jesusu. U yetc'ocholoo', jun muuch' ti cristiano. Yan a yanoo' u maasca' y a yanoo' u che' tu c'ü'. Tücaa'boo' u menoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui.\x * \xo 26:47 \xt Mr 14:43; Lc 22:47; Jn 18:3; Hch 1:16\x* \v 48 Le'ec ti ma'ax to c'ochocoo'o, albi ti'ijoo' u men aj Judas biqui ca' u na'too' maqui a Jesusu. —Le'ec mac a ca' in wutzinte ti tan in dioostiqui, le'ec ala'i a winic a c'ate'exe. Ca' a müche'ex,— cu t'an ti'ijoo'. \v 49 Tu jomolil c'ochi aj Judas etel a Jesusu. —Dioos Maestro,— cu t'an ti'i. U yutzintaj.\x * \xo 26:49 \xt 2 S 20:9\x* \v 50 —Amigo, bete c'u' a taleech a bete',— cu t'an a Jesus ti'i aj Judasa. C'ochoo' a cristianojo. U müchajoo' a Jesusu.\x * \xo 26:50 \xt Sal 41:9; Sal 55:13\x* \p \v 51 Pues te'i. Jun tuul u yaj cambal a Jesusu, u joc'saj u maasca'. U jan ch'üctaj u xiquin u yaj meyaj a jun tuul a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso.\x * \xo 26:51 \xt Jn 18:10\x* \v 52 —P'ütü. Tz'a a maasca' ichil u pix. Tulacal a mac a walac u p'isbaj etel maasca'a, bel ilic u ca'a quimsabül etel maasca',— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 26:52 \xt 1 Co 4:12; Gn 9:6; Rev 13:10\x* \v 53 —¿Ma' wa jede'ec cuchi in c'aatic ti'i in Tat ca' u yaanteen? Jede'ec cuchi u jomol tücaa'ticoo' manal doce muuch' u yaj xa'num ti ca'an ti'i cuchi u sa'alticalen,— cu t'an a Jesus ti'i u yaj cambal abe'e.\x * \xo 26:53 \xt 2 R 6:17; Sal 91:11; Dn 7:10\x* \v 54 —C'u' betiqui, wa cuchi ca' in c'aate ti'i in Tat ti baalo'o, ¿biqui ca' jajac u t'an Dios a tz'iiba'an tin woc'olo?— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 26:54 \xt Is 53:7; Dn 9:26\x* \p \v 55 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesus eteloo' u yetc'ochol aj Judasa. —¿Tale'ex wa a mücheen etel maasca' y etel che' jabixen cuchi jun tuul aj xuuch'u?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Sansamal tina'anen in ca'ansoo' a cristiano ichil u yotoch a Dioso, y ma' a müchajene'ex te'i,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 56 —C'u' betiqui, yan a betique'ex tulacal a c'u' a tane'ex a betic aleebe ti'i ca' jajac u t'an a Dios a tz'iiba'an u menoo' mac u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. P'ütbi a Jesus u menoo' u yaj cambala. Puutz'oo'.\x * \xo 26:56 \xt Lm 4:20; Jn 18:15\x* \s1 Bensabi a Jesus tu taanoo' a noochoo' u wichil u meyaja. \p \v 57 Pues te'i. Le'ecoo' a mac u müchaj a Jesusu, u bensajoo' etel aj Caifasa. Le'ec aj Caifas abe'e, le'ec a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Te'i ilic much'a'anoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yet'ocoo' a nucuch winiqui.\x * \xo 26:57 \xt Mr 14:53; Lc 22:54\x* \p \v 58 Pues te'i. Le'ec ti binoo' te'iji, naach tücünac aj Pedro tu pachoo', asto ti c'ochi tu chi' u cotil u yotoch aj Caifasa. Le'ec ti oqui ich coto, tinlaji tu yaamoo' a soldado u yila' c'u' a bel u ca'a ti manül ti'i a Jesusu. \p \v 59 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winic a much'a'anoo' te'iji, u yaaltajoo' u cüxte mac ca' u tzolo' a Jesus yoc'ol tus ti'i ca' quimsabücü. \v 60 C'u' betiqui, ca'ax yaaboo' a c'ochoo' ti tusu, ma' yan tu yaamoo' a quetoo' u t'ana. Tu yada' c'ochoo' a ca' tuulu.\x * \xo 26:60 \xt 1 R 21:10; Sal 27:12\x* \v 61 —“U paatal in jobsic u yotoch a Dios y in ca' betic ich ox p'e q'uin,” cu t'an a winic ada'a,— cu t'an a ca' tuulu.\x * \xo 26:61 \xt Dt 19:15; Mt 27:40; Jn 2:19\x* \v 62 Le'ec a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, wa'laji. —¿C'u' ca'a ma tan a nuuctic mac tan u tzoliquech? ¿C'u' abe' a tan u yaalbül ta woc'olo?— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 63 Ma' tan u nuuc a Jesusi. —Etel u c'aba' a Dios a cuxa'ana, tan in c'aatic tech. Adü to'on wa le'ec inchech u yaj Sa'alil a cristianojo, u Mejen a Dioso,— cu t'an a nooch u wichil u meyaj ti'iji.\x * \xo 26:63 \xt Is 53:7; Mt 27:12; Lv 5:1; 1 S 14:24\x* \v 64 —Inen,— cu t'an a Jesusu. —Tan in wadic te'ex. Ti a q'uin a wataca, bele'ex a ca'a a wileen a yanajeen ti cristianojil ti tina'anen tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' a Dios a yaab u muc'u. Bele'ex a ca'a a wila' ti que'enen yoc'ol muyal ti tan in wemel,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 26:64 \xt Sal 110:1; Dn 7:13; Jn 1:51; Ro 14:10; 1 Ta 4:16; Rev 1:7; Sal 110:1; Hch 7:55\x* \v 65 Le'ec ca' u yubaj abe' a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u tzilaj u noc' u men c'u' u yadaj a Jesusu. —Aleebe chiclaji ten ti u maclant'antaj a Dioso,— cu t'an ala'i yoc'ol a Jesusu. —¿C'u' aj beel ulaac' aj tzolo? A wu'yaje'ex ilic ti tan u maclant'an a Jesusu,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 26:65 \xt 2 R 18:37; 2 R 19:1\x* \v 66 —¿Biqui ta t'ane'ex?— cu t'an ti'ijoo'. —Top nooch u sip'il. Qui' ca' quimsabüc,— cu t'anoo' ti'i ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 26:66 \xt Lv 24:16; Jn 19:7\x* \v 67 U tuubtajoo' u wich. Moch'a'anoo' u c'ü' ca' u pa'loxtajoo'. Yanoo' ulaac' wücha'anoo' u c'ü' ca' u pa'loxtajoo' u wich ich mucul.\x * \xo 26:67 \xt Is 50:6; Is 53:3; Mt 27:30; Mr 14:65; Lc 18:32; Mi 5:1; Lc 22:63\x* \v 68 —Wa jaj ti le'ec inchech u yaj Sa'alil a cristianojo, na'te maqui u jütz'ajech. Adü to'on mac u jütz'ajech,— cu t'anoo' mac tanoo' u pa'loxtic u wich ich mucul.\x * \xo 26:68 \xt Mr 14:65\x* \s1 —Ma' in weel u wich a Jesusu,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 69 Pues te'i. Tina'an ti que'en aj Pedro pach naj ich cot. C'ochi jun tuul ix meyaj etel. —Inchech ilic u yaj cambal a Jesus a tali cuenta Galilea,— cu t'an ti'i aj Pedrojo. \v 70 Tu taan tulacaloo' u yadaj ti ma' le'equi. —Ma' in weel c'u' a tan a wadiqui,— cu t'an ti'i ix meyaj abe'e. \v 71 Joq'ui aj Pedro te'i. Bini tuba que'en u chi' a coto. Ilbi u men ulaac' jun tuul ix meyaja. —Le'ec ilic a winic ada'a, tücünac tu pach a Jesus a tali ich caj Nazaret,— cu t'an ix ch'up abe' ti'ijoo' a wa'anoo' te'iji. \v 72 Tu jajil u yadaj u t'an ti ma' u yeel u wich a Jesusu. —Ma'ax jun sut ti c'aj — oolte ti bajil etel a winic abe'e,— cu t'an ti'ijoo'. \v 73 Sansamijac tucaye'ili, naatz'oo' tu tzeel aj Pedro a que'enoo' te'iji. —Tu jajil inchech jun tuul u yet'oc ala'aji. Chica'an etel a t'an,— cu t'anoo' ti'i aj Pedrojo. \v 74 —U yeel a Dios ti jaj in t'an ti ma'ax jun sut ti c'aj-oolte ti bajil etel a winic abe'e,— cu t'an aj Pedro ti'ijoo'o. Tu seebal uchi u yawat aj t'ele. \v 75 C'aji ti'i aj Pedro u t'an a Jesus u yadaj ti ma'ax to müchbüc. —Le'ec ti ma'ax to uchuc u yawat aj t'ele, ac ox sut tun a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an a Jesus ti'i biq'uin ado'o. Joq'ui te'i aj Pedrojo. Bini. Top uchi u yoc'ol tu jajil.\x * \xo 26:75 \xt 2 S 12:13; Zac 12:10; Ro 7:18-20; 1 Co 4:7; 2 Co 7:10; Ga 6:1\x* \c 27 \s1 C'ochesabi a Jesus taan aj Pilatojo. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti sasajiji, much'lajoo' tulacaloo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui. U tzicbaltajoo' biqui ca' quimsabüc a Jesusu.\x * \xo 27:1 \xt Sal 2:2; Mr 15:1; Lc 22:66; Lc 23:1; Jn 18:28\x* \v 2 C'üxa'an a Jesus ca' u bensajoo' etel aj gobernador Pilato. U c'ubajoo' ti'i.\x * \xo 27:2 \xt Mt 20:19; Hch 3:13; 1 Ta 2:14\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti quimi aj Judasa. \p \v 3 Pues te'i. Le'ec aj Judasa, le'ec u tzolaj a Jesusu. Le'ec ca' u yilaj ti bel u ca'a quimsabül a Jesusu, yajaji u yool. U jelaj u tucul. Ca' bini eteloo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui. U ca' bensaj a treinta p'eel a taq'uin plata ti'ijoo'o,\x * \xo 27:3 \xt Job 20:5; Mt 26:14; Mr 14:10,11; Mr 14:43-46; Lc 22:2-6,47,48; 2 Co 7:10\x* \v 4 —In cüxtaj in sip'il. In tzolaj ca' quimsabüc a ma' yan u sip'ili,— cu t'an ti'ijoo'. —¿C'u' ti t'an ti'i ino'ono? Inchech jaj tech,— cu t'anoo' ti'i aj Judasa. \v 5 U wejchintaj a taq'uin ichil u yotoch a Dioso. Joq'ui te'i. Bini u chuyquinte u bajil ti'i u quimeeb.\x * \xo 27:5 \xt 1 S 31:4,5; 2 S 17:23; Job 2:9; Job 7:15; Sal 55:23; Hch 1:18\x* \p \v 6 Pues te'i. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u molajoo' a plataja. —Ma' qui' ca' ti tz'aa' tu yaam a taq'uin a tz'abi ti'i a Dioso. Le'ec a taq'uin ada'a, ac bo'la'an ti'i u quimeeb a maca,— cu t'anoo' tu bajil. \v 7 Cajoo' u tzicbalte c'u' a beloo' u cu bete' etel a taq'uin abe'e. U q'uexajoo' a lu'um etel aj pütbal ti'i ca' yanac tuba u mucbuloo' a ma' Jerusalenoo'o. \v 8 —A lu'um a q'uexbi etel q'uic',— cu t'anoo' yoc'ol a lu'um abe' tac leeb u men q'uexbi etel a taq'uin abe'e. \v 9 Baala' ti jajaji u t'an aj Jeremiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. —Yanoo' tu yaam aj Israele, u c'ümajoo' ti treinta p'eel a taq'uin plata u tool a jun tuulu. U ch'a'ajoo' a taq'uin abe'e.\x * \xo 27:9 \xt Zac 11:12,13; Mt 26:15\x* \v 10 Etel a taq'uin abe'e, u q'uexajoo' a lu'um etel aj pütbal jabix ilic u yadaj ca' in bete' a Noochtzili,— cu t'an aj Jeremias uchi. \s1 Le'ec ada' a c'u' a mani ti que'en a Jesus tu taan aj Pilatojo. \p \v 11 Pues te'i. C'ochesabi a Jesus tu taan a gobernadoro. —¿Inchech wa u reyoo' aj Israele?— cu t'an a gobernador ti'iji. —Inen,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 27:11 \xt Mr 15:2; Lc 23:3; Jn 18:33; Jn 18:37; 1 Ti 6:13\x* \v 12 C'u' betiqui, le'ec ti tan u tzolbol u menoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui, ma' uchi u nuuc a Jesusu.\x * \xo 27:12 \xt Is 53:7; Mt 26:63; Jn 19:9; 1 P 2:23\x* \v 13 —¿Ma' wa tan a wu'yic boon a tanoo' u tzolic ta woc'olo? ¿C'u' ca'a ma' tan a nuuc?— cu t'an a gobernador ti'i a Jesusu.\x * \xo 27:13 \xt Mt 26:62; Jn 19:10\x* \v 14 Ma'ax jun cuul a t'an u nuuctaj yoc'ol boon a sip'il u yadajoo' yoc'ol. Top sa'ti u yool a gobernador u men abe'e. \s1 U yadaj ca' quimsabüc a Jesusu. \p \v 15 Pues te'i. Le'ec ti tan a fiesta abe'e, suc a gobernador u cha'ic ti'ijoo' a cristiano jun tuul ca' joc'oc ti presojil. Walac u cha'ic mac a qui' tu wichoo' a cristiano ca' joc'oco.\x * \xo 27:15 \xt Mr 15:6; Lc 23:17; Jn 18:39\x* \v 16 Jun tuul tu yaamoo' aj preso ti a q'uin abe'e, aj Barrabas u c'aba'. Top nooch u sip'il. \v 17 Le'ec ti much'a'anoo' a cristianojo, aj Pilatojo, u c'aataj ti'ijoo'. —¿Mac a c'ate'ex ca' in chaa' te'ex? ¿A c'ate'ex wa aj Barrabasa, wa a c'ate'ex a Jesus le'ec a walacoo' u yadic ti Cristo?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o. \v 18 U yeel ti chen u men u xüc-ooliloo' a nucuch winic ti'i a Jesusu, u c'ubajoo' ti'iji.\x * \xo 27:18 \xt Hch 7:9\x* \v 19 Ma' jadi' abe'e. Le'ec ti tinlaji aj Pilato tuba walac u yil sip'ili, tücaa'bi jun p'eel a t'an ti'i u men u yütan. —Ma' a betic ma'ax c'u'i ti'i a winic abe'e. Toj u na'at. Top yaj in c'ümaj aleebe ich nümül yoc'lal a winic abe'e,— cu t'an u yütan aj Pilato ti'iji.\x * \xo 27:19 \xt Job 33:15\x* \p \v 20 Pues te'i. Le'ecoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui, u choct'antajoo' a cristiano ca' u c'aatoo' ca' cha'büc aj Barrabasa. U choct'antajoo' ilic xan ca' u c'aatoo' ca' quimsabüc a Jesusu.\x * \xo 27:20 \xt Mr 15:11; Lc 23:18; Jn 18:40; Hch 3:14\x* \v 21 —¿Mac tu yaam a ca' tuul abe' a c'ate'ex ca' in chaa' te'exe?— cu t'an a gobernador ti'ijoo' tucaye'il. —Cha'a to'on aj Barrabasa,— cu t'anoo' ti'i. \v 22 —¿C'u' a c'ate'ex ca' in bete' etel a Jesus a walacoo' u yadic ti Cristojo?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o. —Adü ca' tz'abüc tuwich cruz,— cu t'anoo' tulacaloo' ti'iji. \v 23 —¿C'u' ca'a? ¿C'u' ti sip'ilil u betaj?— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o. Cajoo' u yadü' ti chich: —Adü ca' tz'abüc tuwich cruz,— cu t'anoo' ti chich. \v 24 Le'ec aj Pilatojo, u na'taj ti ma' tu paatal u jelicoo' u tucul. Chen tanoo' u mas tz'iictal a cristianojo. U ch'a'aj a ja'a. U p'o'aj u c'ü' tu taanoo' tulacal a cristiano ti'i u ye'ical ti ma' yan u sip'il ti'i a Jesusu. —Ma' yan in sip'il ti'i a winic ada'a. Toj u na'at. Te'ex a sip'il ti bel u ca'a quimsabül. Inche'ex jaj te'ex,— cu t'an aj Pilato ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 27:24 \xt Dt 21:6\x* \v 25 —Wa sip'il ti'i ca' quimsabüc a Jesusu, to'on y ti'ijoo' ti mejen,— cu t'anoo' tulacaloo' a cristiano ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 27:25 \xt Dt 19:10; Jos 2:19; 1 R 2:32; 2 S 1:16\x* \p \v 26 Pues te'i. U cha'aj aj Barrabas ti'ijoo'o. U tz'aj ca' jütz'büc a Jesus etel jatz' ca' tun u c'ubaj ti'i ca' quimsabüc tuwich cruz.\x * \xo 27:26 \xt Is 53:5; Mr 15:15; Jn 19:1\x* \p \v 27 Pues te'i. Le'ecoo' u soldado a gobernadoro, u yocsajoo' a Jesus yotoch caj. U much'quintajoo' u chucaan a soldado tuba que'en a Jesusu. \v 28 U joc'sajoo' u noc' a Jesusu. U tz'ajoo' a chüc noc' yoc'ol jabix cuchi rey ala'aji.\x * \xo 27:28 \xt Lc 23:11\x* \v 29 U copajoo' a q'ui'ix ca' p'aatüc jabix a corona. U tz'ajoo' tu pol. U tz'ajoo' a tz'i' che' tu c'ü' tu yaj toj tu yaj seeb jabix cuchi u p'is ti rey ala'aji. Cajoo' u p'a'aste. Xonlajoo' tu taan. —Inchech u reyoo' aj Israele. Qui'ac a wool,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 27:29 \xt Sal 35:15,16; Sal 69:19; Is 49:7; Is 53:3; Jer 20:7; He 12:2,3\x* \v 30 U tuubtajoo' a Jesusu. U tocaj ti'i a tz'i' che'e. U jütz'aj u pol etel.\x * \xo 27:30 \xt Job 30:10; Is 50:6; Is 52:14; Mr 15:19; Lc 18:32,33; Mi 5:1; Mr 15:19; Lc 22:63\x* \v 31 Le'ec ti jobi u p'a'asticoo'o, u joc'sajoo' a chüc noc' a que'en yoc'olo. U ca' tz'ajoo' u noc' ilic. U bensajoo' ti'i u tz'eecaloo' tuwich cruz.\x * \xo 27:31 \xt Is 53:7; Mt 20:19; Mt 21:39; Jn 19:16,17\x* \s1 Tz'abi a Jesus tuwich cruz. \p \v 32 Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, aj Simon u c'aba'. Cirene u caal ala'aji. Le'ec ti tan u bensabül a Jesus pach caja, u c'ümajoo' ala'aji. U tz'ajoo' ti'i ca' u c'oochte u cruz a Jesusu.\x * \xo 27:32 \xt Nm 15:35; 1 R 21:13; Hch 7:58; He 13:12; Mr 15:21\x* \p \v 33 Pues te'i. C'ochoo' ichil jun p'eel cuuchil Golgota u c'aba'. U pol quimen u nu'cul a t'an abe'e. \v 34 U tz'ajoo' cuchi ti'i ca' u yuc'u' a vino a xaaba'an etel a c'aja. Le'ec ca' u yaaltaja, ma' u yuc'aji.\x * \xo 27:34 \xt Sal 22:18; Sal 69:21; Mr 15:23; Jn 19:28,30\x* \v 35 Le'ec ca' u tz'ajoo' a Jesus tuwich u cruz, u tz'ajoo' a bul a soldado ti'i ca' u t'oxoo' u noc' tu bajil. Baalo' ti jajaji u t'an mac u yadaj u t'an a Dios uchi. —U xet'ajoo' in noc' tu bajiloo'. U tz'ajoo' bul yoc'ol in noc',— cu t'an a t'an a tz'iiba'ana.\x * \xo 27:35 \xt Sal 22:18\x* \v 36 Pachili, tinlajoo' u cününte a Jesusu. \v 37 Yoc'ol u pol u tz'ajoo' jun p'eel ba'al tuba tz'iiba'an u sip'il a Jesusu. —Le'ec ada' a Jesusu, u reyoo' aj Israele,— cu t'an a t'an a tz'iiba'ana. \p \v 38 Pues te'i. Tz'abi ilic ca' tuul aj xuuch' tuwich cruz, jujun tuul jujun xeel a Jesusu.\x * \xo 27:38 \xt Is 53:12; Mr 15:27; Lc 23:32; Jn 19:18\x* \p \v 39 Pues te'i. Le'ec a tanoo' u manül te'iji, u yuuc'tajoo' u pol ti tanoo' u p'a'astic a Jesusu.\x * \xo 27:39 \xt Sal 22:7; Sal 109:25\x* \v 40 —Wa jede'ec u paatal a yojic u yotoch a Dios y a ca' wa'cunte ich ox p'e q'uini, sa'alte a bajil. Wa u Mejenech a Dioso, joq'uen tuwich a cruzu,— cu t'anoo' ti tanoo' u p'a'as.\x * \xo 27:40 \xt Mt 26:61; Jn 2:19\x* \p \v 41 Pues te'i. Tanoo' ilic u p'a'astic a Jesus u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui. \v 42 —Ca wilic. U sa'altaj ulaac'oo' a maca, pero ma' patal u sa'altic u bajil. Ila ti rey cuchi ino'on aj Israelo'ono. Wa cuchi jede'ec u joc'ol tuwich a cruzu, jede'ec cuchi ti tz'ocsic ala'aji,— cu t'anoo' tu bajil yoc'ol a Jesusu. \v 43 —Que'en u yool tu pach a Dioso. Wa cuchi yajtzil u men a Dioso, jede'ec cuchi u sa'albül u men u yadaj u bajil ti u Mejen a Dioso,— cu t'anoo' ala'oo' tu bajil.\x * \xo 27:43 \xt Sal 22:8\x* \v 44 Baalo' ilic ti p'a'asbi a Jesus u menoo' aj xuuch' a que'enoo' tuwich u cruz tu tzeele.\x * \xo 27:44 \xt Lc 23:39\x* \s1 Quimi a Jesusu. \p \v 45 Pues te'i. Jabix wal chuunq'uin ti ma' ca' chica'an u sac a q'uin yoc'olcab asto ti jabix wal a las tres ti a ocq'uini.\x * \xo 27:45 \xt Is 50:3; Am 8:9\x* \v 46 Jabix a las tres ti ocq'uini, uchi u t'an ti chich a Jesusu. —Eli, Eli, lama sabactani,— cu t'an a Jesusu. —In Dios, in Dios, ¿c'u' ca'a a p'ütiquen?— cu t'an a t'an abe'e.\x * \xo 27:46 \xt He 5:7; Sal 22:1\x* \p \v 47 Pues te'i. Yan a wa'anoo' te'iji. U yubajoo' c'u' u yadaj a Jesusu. —Le'ec a winic ada'a, tan u püyic aj quimen Eliasa, le'ec mac u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'anoo' tu bajil. \v 48 Jun tuul tu yaamoo'o, joq'ui ti alca'. U molaj jun p'eel ba'al jabix tümünü. U tzümaj ichil a vino a top ema'an u toolo. U tz'aj tu ni' a bequech che'e. U tz'aj tu chi' a Jesus ca' u yuc'u'.\x * \xo 27:48 \xt Sal 69:21; Jn 19:29\x* \v 49 —Pa'te ti wilic wa ca' uduc aj Elias u sa'alte,— cu t'anoo' u chucaan tu bajil. \v 50 Uchi u yawat ti chich a Jesus tucaye'ili. Quimi. \v 51 Le'ec ti quimi a Jesusu, tziili a noc' a xit'a'an ti'i u colocche'il a ichil u yotoch a Dioso. Caji u tziilil yoc'ol tac yalam. P'aati ca' xeet. Uchi a yuc'laja. Buuji a tunichi.\x * \xo 27:51 \xt Ex 26:31; 2 Cr 3:14; Mr 15:38; Lc 23:45; Ef 2:14,18; He 6:19; He 10:19,20; Ex 19:18; Sal 18:7; Mi 1:3,4; Nah 1:5\x* \p \v 52 Pues te'i. Jeebi ilic tuba muca'anoo' a quimene. Tu yaamoo' boon a quimen a ti'i a Dioso, yaaboo' a ca' cuxlajoo' tucaye'il.\x * \xo 27:52 \xt Sal 68:20; Dn 12:2; 1 Co 11:30; 1 Co 15:57\x* \v 53 Ti'i ilic a q'uin ti ca' cuxlaji a Jesus tucaye'ili, joc'oo' ala'oo' tuba muca'anoo'. Ocoo' ichil a caj Jerusalene. Ilboo' u men a yaaba. \p \v 54 Pues te'i. Le'ec u noochiloo' a soldado u yet'ocoo' a soldado a tanoo' u cününtic a Jesusu, u yilajoo' ti uchi a yuc'laja. U yilajoo' tulacal a c'u' a tan u yuchulu. Jac'oo' u yool tu jajil. —Tu jajil ti le'ec ala'aji, u Mejen Dios,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 27:54 \xt Ex 20:18,19; Mr 15:39; Lc 23:47\x* \p \v 55 Pues te'i. Que'enoo' ilic ix ch'up ti yaab te'iji. Tanoo' u cha'antic ti naach. Tücünacoo' tu pach a Jesus ti joq'ui cuenta Galilea biq'uin ado'o. Walacoo' u yaantic a Jesus biq'uin ado'o.\x * \xo 27:55 \xt Lc 8:2; Lc 23:27,28,48,49\x* \v 56 Tu yaamoo' ala'oo' que'en ixna' Maria Magdalena u yet'ocoo' ixna' Maria le'ec u na' aj Jacob y aj Joseje, etel u na' u mejenoo' aj Zebedeojo.\x * \xo 27:56 \xt Mr 15:40\x* \s1 Mucbi a Jesusu. \p \v 57 Pues te'i. Yan jun tuul a ayic'ala, Jose u c'aba'. Arimatea u c'aba' u caal. Que'en ilic u yool tu pach a Jesus aj Jose abe'e. Le'ec ti watac u yocol a q'uini, bini aj Jose etel aj gobernador Pilatojo.\x * \xo 27:57 \xt Mr 15:42; Lc 23:50; Jn 19:38\x* \v 58 U c'aataj u büq'uel a Jesus ca' tz'abüc ti'iji, ti'i ca' u mucu'. Aalbi u tz'abül ti'i u men aj Pilatojo. \v 59 Aj Joseje, u yemsaj u büq'uel a Jesusu. U bülaj etel süc noc' a tumulben to. \v 60 Aj Joseje, ac paana'an u ch'e'en ichil a tunich tuba cuchi u mucbul. Paataji to. U coyquintaj a Jesus te'iji. U c'oc'lesaj a noxi' tunich ti'i u c'ülbical u chi' a ch'e'ene. Joq'ui te'i. Bini.\x * \xo 27:60 \xt Is 53:9\x* \v 61 Tina'anoo' ilic tuba mucbi a Jesus ixna' Maria Magdalena u yet'oc ulaac' ix Mariaja. \s1 C'aatbi ca' cününbüc a quimene. \p \v 62 Pues te'i. Quimsabi a Jesus tu q'uinil u yutzquinbil tulacal a c'u' a c'abeet ti'i u q'uinil jedel. Tu samalili, c'ochoo' etel aj Pilato u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \v 63 —Noochil, c'üja'an to'on u t'an aj cho' abe' ti cuxa'an to. “Ca' manüc a ox p'e q'uini, bel in ca'a ti ca' cuxtal,” cu t'an aj cho'o,— cu t'anoo' ti'i aj Pilatojo.\x * \xo 27:63 \xt Sal 2:1-6; Hch 4:27,28; 2 Co 6:8; Mt 16:21; Mt 17:23; Mt 20:19; Mt 26:61; Mr 8:31; Mr 10:34; Lc 9:22; Lc 18:33\x* \v 64 —U men u yadaj ti baalo'o, adü ca' cününbüc ox p'e q'uin u cuuchil tuba mucbi. Sabeensil u c'ocholoo' u yaj cambal u xuuch'too' u büq'uel. Pachili, beloo' u cu yadü' ti'ijoo' a cristiano ti ca' cuxlaji tu yaamoo' a quimene. Mas yaab a beloo' u ca'a tusbul u menoo' u t'an tuwich boon tuul a ac tusboo' tun,— cu t'anoo' ti'i aj Pilatojo. \v 65 —Jeda'oo' a soldadojo. Ca' xique'ex a bete' tulacal a c'u' a patale'ex a bete' ti'i ma' u yocol a ma'ax mac te'iji,— cu t'an aj Pilato ti'ijoo'o. \v 66 Joc'oo' te'i. Binoo' tuba mucbi a Jesusu. U tz'ajoo' jun p'eel u p'is tuwich a tunich a que'en tu chi' a che'ene. Ti baalo'o, chica'an wa yan mac ca' u tülü' a tunichi. Te'i u p'ütajoo' a soldado ca' cününbüc.\x * \xo 27:66 \xt Dn 6:17\x* \c 28 \s1 Le'ec ada' biqui ti ca' cuxlaji a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Mani a sabadojo. Tan to u sasiltal ti domingo. Le'ec ixna' Maria Magdalena u yet'oc ulaac' ix Mariaja, ca' binoo' u cha'ante tuba mucbi a Jesusu.\x * \xo 28:1 \xt Mr 16:1; Mt 27:56\x* \v 2 Ca' u yilajoo'o, uchi a yuc'laj ti top chich u men emi ti ca'an jun tuul u yaj xa'num a Dioso. U jisaj a tunich a que'en tu chi' a ch'e'ene. Tinlaji yoc'ol.\x * \xo 28:2 \xt Mr 16:5\x* \v 3 Naach u sac u wich jabix a lemleme. Top süc süc tu jajil u noc'o.\x * \xo 28:3 \xt Dn 10:6; Mt 17:2; Rev 10:1; Rev 18:1\x* \v 4 Tzützülnacoo' a soldado u menoo' u saaquil ti'iji. Sücquimoo'. \v 5 C'u' betiqui, uchi u tzicbal u yaj xa'num a Dios ti ca'an eteloo' a nooch'upu. —Ma' u jaq'üle'ex a wool. In weel ti ude'ex a cüxte'ex a Jesus a quimsabi tuwich cruzu,— cu t'an ti'ijoo' ix ch'upu.\x * \xo 28:5 \xt Is 35:4; Dn 10:12; Mr 16:6; Lc 1:12; He 1:14; Rev 1:17\x* \v 6 —Ma' wa'ye' que'eni. Ca' cuxlaji jabix ilic u yadaja. Co'ne'ex wa'ye' a wila' u cuuchil tuba coyquinbi,— cu t'an ti'ijoo' ix ch'upu.\x * \xo 28:6 \xt Mt 12:40; Mt 16:21; Mt 17:23; Mt 20:19; Mr 8:31\x* \v 7 —Joboque'ex a wiliqui, xene'ex tu jomolil a wade'ex ti'ijoo' u yaj cambal ti ca' cuxlaji tu yaamoo' a quimene. Ade'ex ti'ijoo' ti c'ochol u ca'a payanbej tuwichoo' cuenta Galilea. Te'i u yilicoo'. Jadi' a t'an ada' a yan in wadic te'exe,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'ijoo' ix ch'upu.\x * \xo 28:7 \xt Mt 26:32; Mr 16:7\x* \p \v 8 Pues te'i. Joc'oo' tuba mucbi a quimene. C'üs saacoo' to, pero top qui'oo' u yool. Alca'oo' u beel ti'i u tzoloo' ti'i u yaj cambal a Jesusu. \v 9 Ca' u yilajoo'o, c'ümboo' u men a Jesusu. —Dioos,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Le'ec ti c'ochoo' etel a Jesusu, xonlajoo' tu taan. U tz'ajoo' u c'ü' yoc'ol u yoc a Jesusu. Baalo' ti tanoo' u tz'ocsic u yanil a Jesusu.\x * \xo 28:9 \xt Mr 16:9; Jn 20:14; Rev 1:17,18\x* \v 10 —Ca' manüc a saaquile'ex. Ca' xique'ex a wadü' ti'ijoo' in hermano ca' xicoo' cuenta Galilea. Te'i u yiliquenoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 28:10 \xt Ro 8:29; He 2:11\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti bini ti tzol a soldadojo. \p \v 11 Pues te'i. Tu yaamoo' a soldado a tanoo' cuchi u cününtic tuba mucbi a Jesusu, yan a binoo' u yadü' u pectzil ich caj Jerusalen. Tanoo' to u beel ti bej ix ch'up ti c'ochoo' a soldado eteloo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. U yadajoo' ti'i tulacal a c'u' a maniji. \p \v 12 Pues te'i. Much'lajoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winiqui. U tzicbaltajoo' tu bajil c'u' a beloo' u cu bete'. U tz'ajoo' a taq'uin ti yaab ti'ijoo' a soldado ti'i ca' u yadoo' a tusu. \v 13 —Ade'ex ti'ijoo' a cristiano ti c'ochoo' u yaj cambal ti acü'ü. Le'ec ti tane'ex a wüyülü, u xuuch'tajoo' u büq'uel a quimene. \v 14 Wa cuchi ca' u yubi abe' a gobernadoro, jede'ec ti sa'altique'ex ti'i ma' u tz'abüle'ex a sip'il,— cu t'anoo' ti'i a soldadojo. \p \v 15 Pues te'i. Le'ecoo' a soldadojo, u c'ümajoo' a taq'uini. U yadajoo' a jabix ilic a aalbi ti'ijoo'o. Tac leeb tan ti tan u yaalbül a tus abe' tu yaamoo' aj Israele. \s1 Chiclaji a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \p \v 16 Pues te'i. Binoo' a once tuul u yaj cambal ich cuenta Galilea. Binoo' tuwich a witz tuba aalbi ti'ijoo' u men a Jesusu.\x * \xo 28:16 \xt Mr 16:14; Jn 6:70; Hch 1:13; 1 Co 15:5\x* \v 17 Le'ec ca' u yilajoo' a Jesusu, xonlajoo' tu taan ca' u ye'oo' ti nooch u yanil. C'u' betiqui, yan a ca' p'eel u yool u tuculu. \v 18 Naatz'i a Jesus eteloo'o. —Tz'abi ten ti top nooch in yanil yoc'ol tulacal ti ca'an y yoc'olcab,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 28:18 \xt Dn 7:13; Rev 19:16\x* \v 19 —U men nooch in yanili, ca' xique'ex tulacal tubajac yoc'olcab. Ade'ex in pectzil ti'ijoo' tulacal mac ti'i ca' yaabac boon tuul a tanoo' u tz'ocsiquen. Tz'aje'exoo' ala'oo' ti ocja' etel u c'aba' a Tattzili, a Mejentzili, y u Püsüc'al a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 20 —Ye'e'ex ti'ijoo' ala'oo' ca' u laj tz'oques tulacal a t'an in wadaj te'exe. U'yeene'ex. Que'en ti que'enen ta wetele'ex asto tu jobeeb a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal. Wa'ye' jobi u tz'iib aj Mateojo.\x * \xo 28:20 \xt Hch 18:19; Rev 22:21\x*