\id LUK - Mopan Maya NT -Belize 2012 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men aj San Lucasa \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 Le'ec Ada' u T'an a Jesucristo a Tz'iiba'an u Men aj San Lucasa. \c 1 \s1 Le'ec ada' a c'u' a bel u cu tzicbalte aj Lucasa. \p \v 1 Yanoo' mac u tz'iibtajoo' c'u' u betaj etel c'u' u c'ümaj a Cristo ti que'en tiqui yaama.\x * \xo 1:1 \xt Jn 20:31; Hch 1:1-3; 1 Ti 3:16\x* \v 2 Jabix ilic ti aalbi to'on, baalo' ilic ca' u tz'iibtajoo'. Aalbi to'on abe' u men mac u yilajoo' c'u' a uchi tac tu cajeebe. Ala'oo'o, u yadajoo' ilic u pectzil a Dioso.\x * \xo 1:2 \xt He 2:3; 1 P 5:1; 2 P 1:16; 1 Jn 1:1; Jn 15:27\x* \v 3 Le'ec tulacal a c'u' u yadajoo' biq'uin ado' yoc'ol c'u' a maniji, in tz'aj tin wool. Noochwinic Teofilo, in c'ati ilic xan in tz'iibte tech u tojil yoc'ol a Cristojo.\x * \xo 1:3 \xt 1 Co 7:40\x* \v 4 Ti baalo'o, jede'ec a ch'a'ic u tojil biqui ti uchi tulacal a c'u' a aalbi teche.\x * \xo 1:4 \xt Hch 11:4; Hch 1:1; Jn 20:31\x* \s1 Yan u pectzil ti yantal to u ca'a jun tuul, aj Juan u c'aba'. \p \v 5 Pues te'i. Uchi yan jun tuul a winiqui, aj Zacarias u c'aba'. Ala'aji, le'ec jun tuul tu yaam a jun muuch' a walacoo' u mansic u t'an a cristiano ti'i a Dioso. Abias u c'aba' a jun muuch'oo' abe'e. Ti a q'uin abe'e, que'en aj Herodes ti reyil tu caal aj Zacariasa. Cuenta Judea u c'aba' u caal aj Zacariasa. Le'ec u yütan aj Zacariasa, ixna' Elisabet u c'aba'. Le'ec u yaj uchben mamaa' ixna' Elisabete, aj Aaron u c'aba'. Le'ec aj Aaron abe'e, u tatoo' aj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso.\x * \xo 1:5 \xt Mt 2:1; 1 Cr 24:19; Neh 12:4\x* \v 6 Tu yilic a Dioso, tojoo' u na'at aj Zacarias etel ixna' Elisabete. Walacoo' u tz'ocsic tulacal a boon u ley y u t'an a Dioso.\x * \xo 1:6 \xt 1 R 9:4; 2 R 20:3; Sal 119:6; 2 Co 1:12\x* \v 7 C'u' betiqui, ma' yan ma'ax jun tuul u mejen. Ma' tu paatal u yantal u yal ixna' Elisabete. Top yaab tun u jaab a ca' tuulu. \p \v 8 Pues te'i. C'ochi u q'uinil u betic u meyaj a jun muuch' aj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Te'i que'en aj Zacarias tu yaamoo' ala'oo'o.\x * \xo 1:8 \xt 2 Cr 8:14\x* \v 9 Sucoo' u baxülte a bul ti'i u ye'icaloo' u wich u meyaj tu betic a jujun tuul u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Le'ec aj Zacariasa, ye'bi ti'i etel bul ca' ococ ichil u yotoch a Noochtzil u chuwu' a pomo.\x * \xo 1:9 \xt Ex 30:7,8\x* \v 10 Tulacaloo' aj Israele, que'enoo' pach naj ti c'ochi u yorajil u chuwbul a pomo. Tanoo' u t'an etel a Dios te'iji.\x * \xo 1:10 \xt Lc 16:17\x* \v 11 Ichil a naj abe' que'en u mesajil tuba walac u chuwbul a pomo. Te'i que'en aj Zacarias ti chiclaji ti'i jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'an tu yaj toj tu yaj seeb c'ü'. \v 12 Le'ec ca' u yilaj ala'aji, jaq'ui u yool. Saacaji tu jajil. \v 13 —Zacarias, ma' a saactal. U'yajbi c'u' a c'aataj ti'i a Dioso,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji. —Le'ec a wütan ixna' Elisabete, bel u ca'a ti yantal u yal. Aj Juan u c'aba' ca' a tz'aa' a xidal abe'e,— cu t'an ti'i.\x * \xo 1:13 \xt Dn 10:8; Hch 10:4; Rev 1:17; Gn 25:21; 1 S 1:19\x* \v 14 —Bel u ca'a ti qui'tal a wool tu jajil. Yanoo' a beloo' u ca'a ti qui'tal u yool u men yanaji ala'aji,— cu t'an u yaj xa'num a Dioso. \v 15 —Ocol u ca'a ti ma'lo' winic tu taan a Noochtzili. Ma' tu yuq'uic a vinojo, y ma' tu yuq'uic tulacal a ba'al a walac u caalesaj,— cu t'an. —Bel u ca'a ti ocol u Püsüc'al a Dios ichil u püsüc'al le'ec ti que'en to ichil u nüc' u na',— cu t'an ti'i aj Zacariasa.\x * \xo 1:15 \xt Mt 11:11; Jn 5:35; Nm 6:3; Jue 13:4; Lc 7:33; Jer 1:5\x* \v 16 —Yanoo' aj Israel a beloo' u ca'a aantabül u men aj Juan ca' jumbelacoo' u tucul etel a Noochtzil le'ec u Diosiloo',— cu t'an.\x * \xo 1:16 \xt Mal 4:5,6\x* \v 17 —Le'ec aj Juana, paye' bel u ca'a u yadü' u pectzil a Noochtzil ca' tun c'ochoc a Noochtzili,— cu t'an. —Tz'abi u Püsüc'al a Dios y u patalil ti'i aj Eliasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. Bel ilic u ca'a tz'abül a jabix abe' ti'i aj Juan ti'i ca' u qui'cuntoo' u yool boon a tattzil eteloo' u mejene,— cu t'an. —Etel ilic abe'e, bel u cu yaantoo' a ma' qui'oo' u na'at ca' joc'oc ti tojoo' u na'at. Bel ilic u cu tojquintoo' u na'at a cristiano ti'i ca' u c'ümoo' a Noochtzili,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'i aj Zacariasa.\x * \xo 1:17 \xt Mt 11:14; Is 40:3\x* \v 18 —¿Biqui ca' in weelte wa jaj ti uchul u ca'a c'u' a wadaj tene,— cu t'an aj Zacariasa. —Noochwiniquen tun ti qui'. Yaab ilic u jaab in wütan. ¿Biqui ca' yanac u yal?— cu t'an aj Zacarias ti'iji.\x * \xo 1:18 \xt Gn 15:8; Gn 17:17; Gn 18:12; Jue 6:36; Is 38:22\x* \v 19 —Inene, aj Gabrielen. Walac in meyaj jiil tu taan a Dioso. U tücaa'tajen ta wetel ti tzicbal y ti'i in wadic tech a qui'il t'an in wadaja,— cu t'an ti'i aj Zacariasa.\x * \xo 1:19 \xt Dn 8:16; Dn 9:21; Mt 18:10; He 1:14\x* \v 20 —U'yi in t'an. Bestal a ca'a. Ma' tu paatal a t'an asto u c'ochol u q'uinil u yantal a mejen jabix ca' in wadaj u men ma' a tz'ocsaj in t'an. Ca' c'ochoc u q'uinili, bel u ca'a ti uchul a c'u' in wadaja,— cu t'an aj Gabriel ti'iji.\x * \xo 1:20 \xt Ex 4:11; Ez 3:26; Ez 24:27; Lc 1:62\x* \p \v 21 Pues te'i. Le'ecoo' a cristianojo, tanoo' u paac'tic u joc'ol aj Zacarias ichil u yotoch a Dioso. Sa'too' u yool u men top xanaji.\x * \xo 1:21 \xt Nm 6:23; Lv 9:22\x* \v 22 Le'ec ti joq'ui aj Zacariasa, besaji tun. Ma' ca' patal ti t'an eteloo'. U na'tajoo' ti u yilaj c'u'ac ichil a jabix nümül ichil u yotoch a Dioso. U pecsaj u c'ü' ti'ijoo', pero culaji ti bes ala'aji. \v 23 Le'ec ti mani u q'uinil u meyaj te'iji, usc'aji tu yotoch.\x * \xo 1:23 \xt 2 R 11:5; 1 Cr 9:25\x* \v 24 Pachil abe'e, ba'la'anaji u yütan, le'ec ixna' Elisabete. Cinco uj u mucaj u bajil a nooch'upu. \v 25 —Le'ec a Noochtzili, u yaantajen, mentücü, ba'la'anajeen. U yilajen tu qui'il. Aleebe ma' tin ca' p'a'asbül tucaye'il u menoo' a cristianojo,— cu t'an tu bajil.\x * \xo 1:25 \xt Gn 30:23; 1 S 1:6; Is 4:1; Is 54:1\x* \s1 Yan u pectzil ti yantal to u ca'a a Jesusu. \p \v 26 Pues te'i. Le'ec aj Gabriele, u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Seis uj ba'la'anac ixna' Elisabet ti tücaa'bi aj Gabriel tucaye' u men a Dios ca' xi'ic ich caj Nazaret. Que'en tu cuenta Galilea a caj abe'e. \v 27 Te'i que'en jun tuul ix chu'u, ix Maria u c'aba'. Aj Gabriele, yan u yadic u xa'numbeeb ti'i. Ix chu' to ix Mariaja. Ma' yan a winic ti'iji, pero ac c'aata'an u men aj Jose. Le'ec u uchben mamaa' aj Joseje, le'ec aj rey Davidi.\x * \xo 1:27 \xt Is 7:14; Mt 1:18\x* \p \v 28 Pues te'i. C'ochi u yaj xa'num a Dios ti ca'an etel ix Mariaja. —Qui'ac a wool,— cu t'an aj Gabriel ti'iji. —Tan u yiliquech tu qui'il a Noochtzili. Tz'abi tech mas qui'il tuwichoo' tulacal u chucaan ix ch'upu,— cu t'an ti'i. \v 29 C'u' betiqui, sa'ti u yool ix Maria u men c'u' a aalbi ti'iji. Caji u tucle c'u' u nu'cul a t'an a aalbi ti'iji. \v 30 —Maria, ma' u jac'ül a wool. Qui' u yool a Dios ta wetel,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji. \v 31 —U'yi in t'an. Bel a ca'a ti ba'la'antal. Bel u ca'a ti yantal a wal xidal. Jesus u c'aba' ca' a tz'aa',— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'i ix Mariaja.\x * \xo 1:31 \xt Ga 4:4\x* \v 32 —Yaabtal u ca'a u patalil tu jajil. Bel u ca'a aalbül ti le'ec, u Mejen a Dios ti ca'ana. Tz'abül u ca'a ti reyil tu jel u uchben mamaa' aj rey David u men a Noochtzil a Dioso,— cu t'an ti'i ix chu'u.\x * \xo 1:32 \xt 1 Ti 6:15; Fil 2:10; 2 S 7:11; Sal 132:11; Is 9:6,7; Is 16:5; Jer 23:5\x* \v 33 —Ma' yan q'uin u jobol u tücaa'ticoo' aj Israel a Jesusu. Ocol u ca'a ti reyil jumpul,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti'iji.\x * \xo 1:33 \xt Dn 2:44; Dn 7:14; Abd 1:21; Mi 4:7; Jn 12:34\x* \v 34 —¿Biqui ca' uchuc abe'e? Ma' yan in wicham,— cu t'an ix Maria ti'i u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. \v 35 —Watac u Püsüc'al a Dios ta wetel. Jabix ti walac u tz'eec u bo'oy a muyal yoc'ol a c'u'aca, baalo' ilic ti watac u muc' a Dios ta woc'ol. Le'ec a wal a yantal u ca'aja, bel u ca'a tzicbalbül ti baalo': “Ma' yan u sip'il ala'aji. U Mejen a Dios ala'aji.” \v 36 Uxtun a wet'oc ixna' Elisabete. Yaab tun u jaab, pero yantal u ca'a u yal xidal. Seis meses tun ba'la'anac ca'ax walacoo' u yadic ti ma' ta'ach u yal,— cu t'an ti'i ix Mariaja.\x * \xo 1:36 \xt Mt 14:33; Mt 26:63; Mr 1:1; Jn 1:34; Jn 20:31; Hch 8:37; Ro 1:4\x* \v 37 —Ma' yan c'u' a ma' patal u bete' a Dioso,— cu t'an.\x * \xo 1:37 \xt Gn 18:14; Jer 32:17; Zac 8:6; Ro 4:21\x* \v 38 —Que'enen tu c'ü' a Noochtzili. Ca' uchuc ten a jabix ilic a wadaja,— cu t'an ix Mariaja. Pachil abe'e, bini u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. \s1 Bini ti sut ix Maria etel ixna' Elisabete. \p \v 39 Pues te'i. Ma' xanaji tu caal ix Mariaja. Tu seebal bini ich jun p'eel caj tu cuenta Judea. Top witz tuba que'en a caj abe'e.\x * \xo 1:39 \xt Jos 21:9\x* \v 40 Le'ec ti c'ochi ichil u yotoch aj Zacariasa, u tz'aj a tzic ti'i ixna' Elisabete. \v 41 Le'ec ca' u yubaj c'u' u yadaj ix Maria ixna' Elisabete, uchi u peec u yal ichil u nüc'. Oqui u Püsüc'al a Dios ichil u püsüc'al ixna' Elisabete.\x * \xo 1:41 \xt Hch 6:3; Ef 5:18; Rev 1:10\x* \v 42 —Tz'abi tech a mas qui' tuwich tulacaloo' u chucaan ix ch'up u men a Dioso,— cu t'an ixna' Elisabete. —Qui'qui't'anbi ilic a wal ichil a nüc',— cu t'an ti'i ix Maria ti chich.\x * \xo 1:42 \xt Jue 5:24\x* \v 43 —¿C'u' ca'a tz'abi ten a qui'il ada'a, ti'i ca' u sutiinteen u na' in Noochil, le'ec a Cristojo?— cu t'an ixna' Elisabete. \v 44 —Le'ec ti ca' a tzicajene, uchi u peec a nene' ichil in nüc' u men u qui'il u yool,— cu t'an ixna' Elisabete. \v 45 —U men a tz'ocsaj ti bel u ca'a ti uchul c'u' a aalbi tech u men a Noochtzili, qui' a wool,— cu t'an ixna' Elisabete. \v 46 Uchi u t'an ix Mariaja. —Tulacal in wool tan in wadic u qui'il a Noochtzili,— cu t'an.\x * \xo 1:46 \xt 1 S 1:11; Sal 138:6; Mal 3:12; Lc 11:27\x* \v 47 —Mani tu pach u qui'il in wool etel Dios le'ec in waj Sa'alil,— cu t'an. \v 48 —Inen u yix meyaj. U yilaj in wotzilil. Bel u ca'a aalbül in qui'il u menoo' a cristiano tac tu jobeeb a yoc'olcab u men yantal u ca'a a Cristo tin wetel,— cu t'an. \v 49 —Yan u muc' a Dioso. Ma' yan a c'as etel ala'aji. Top qui' u betaj tene,— cu t'an. \v 50 —Ma' yan q'uin u p'ütic u ch'a'ic u yotzilil boon tuul a saac ca' yanac u sip'il etel a Dioso,— cu t'an.\x * \xo 1:50 \xt Gn 17:7; Ex 20:6; Sal 85:9; Sal 118:4; Sal 145:19; Sal 147:11; Mal 3:16-18; Rev 19:5\x* \v 51 —Chica'an u muc' a Dios etel a c'u' u betaja. Chica'an u muc' etel ca' u wecajoo' tu c'asil boon tuul a walacoo' u tuclic jabix top yanoo' u na'ata,— cu t'an ix Mariaja.\x * \xo 1:51 \xt Sal 98:1; Sal 118:15; Sal 33:10; 1 P 5:5\x* \v 52 —Chica'an u muc' a Dios ti ca' u joc'sajoo' ti reyil a reye. U tz'ajoo' ti nooch u wichil u meyaj mac a ma' cuchi nooch u wichil u meyaja,— cu t'an.\x * \xo 1:52 \xt 1 S 2:6; Sal 113:6\x* \v 53 —Le'ec a Dioso, u tz'ajoo' a quich'pan janal ti'ijoo' a wi'ijoo'o. U yusq'uintajoo' tu pach a ayic'al ti ma'ax c'u' a yanoo' ti'iji,— cu t'an.\x * \xo 1:53 \xt Sal 34:10\x* \v 54 —Chica'an u muc' le'ec ca' u yaantajoo' aj Israel, le'ec u yaj meyaj. Le'ec a Dioso, u yadaj u tz'eec a qui'il ti'ijoo' ti uchben mamaa'. Ma' tubbi ti'iji,— cu t'an ix Mariaja.\x * \xo 1:54 \xt Sal 98:3; Jer 31:3,20\x* \v 55 —Le'ec a qui'il u yadaj u tz'eeque, u yadaj ti'i ti uchben mamaa' aj Abraham eteloo' tulacal u mam. Ma' tu tubul ti'i jumpul,— cu t'an ix Maria ti'i ixna' Elisabete.\x * \xo 1:55 \xt Gn 17:19; Ga 3:16\x* \v 56 Te'i culaji ti sut ix Maria etel ixna' Elisabet jabix wal ox p'e uj. Pachili, usc'aji tu yotoch. \s1 Yanaji aj Juan le'ec aj tz'aj ocja'a. \p \v 57 Pues te'i. C'ochi u q'uinil u yantal u yal ixna' Elisabete. Yanaji u yal xidal. \v 58 Baalo' ti ch'a'bi u yotzilil ixna' Elisabet u men a Noochtzili, le'ec ti yanaji u yal. Qui' u yool ixna' Elisabete. Le'ecoo' a chucul u yet'ocoo' eteloo' u yettzeele, qui'oo' ilic u yool ala'oo' ca' u yubajoo' abe'e. \v 59 C'ochoo' ala'oo' le'ec ti yan ocho q'uin ti'i a tz'ubu. C'ochoo' u tz'aa' u p'is tu yot'el a tz'ubu. Circuncision u c'aba' abe'e. U c'atiintajoo' u tz'aa' u c'aba' a tz'ub ti Zacarias jabix ilic u c'aba' u tat.\x * \xo 1:59 \xt Gn 17:12; Gn 21:4; Lv 12:3; Lc 2:21; Hch 7:8; Fil 3:5\x* \v 60 C'u' betiqui, ma' cha'boo' u betic ti baalo' u men u na' a tz'ubu. —Ma' baalo' u c'aba'i. Aj Juan u c'aba',— cu t'an u na'. \v 61 —Ma' yan ma'ax jun tuul a wet'oc aj Juan u c'aba',— cu t'anoo' ti'i. \v 62 U ye'ajoo' u c'ü' ti'i u tat ca' u c'aatoo' ti'i mac u c'aba' a tz'ubu. \v 63 Le'ec u tata, u pecsaj u c'ü' ti'i ca' talesabüc a ju'umu. Uchi u tz'iib tuwich. —Aj Juan u c'aba' a tz'ubu,— cu t'an a t'an u tz'iibtaja. Sa'too' u yool ala'oo' u men u c'aba' a tz'ubu. \v 64 Bes aj Zacariasa. Le'ec ca' u tz'iibtaj u c'aba' a tz'ubu, jeebi u t'an. Caji u yadü' u qui'il a Dioso. \v 65 Mas sa'too' u yool u yettzeel u men c'u' a uchiji. Weequi u pectzil yoc'ol abe' ca'ax tubajac yaam witz tu cuenta Judea. \v 66 Tulacal a boon u yubajoo' abe'e, u tz'ajoo' tu yool. —¿C'u' ti meyajil a bel u ca'a u bete' ti winicac a tz'ub abe'e?— cu t'anoo' tu bajil u men chica'an ti'ijoo' ti qui'qui't'ana'an a tz'ub abe' u men a Noochtzili.\x * \xo 1:66 \xt Gn 37:11; Dn 7:28; Lc 2:19; Lc 9:44; Gn 39:2; Jue 13:24; 1 S 2:18; 1 S 16:18; 1 R 18:46; Sal 80:17; Sal 89:21; Hch 11:21\x* \s1 Le'ec ada' u t'an aj Zacariasa, le'ec u tat aj Juana. \p \v 67 Pues te'i. Le'ec u tat a tz'ubu, aj Zacarias u c'aba'. Oqui u Püsüc'al a Dios ichil u püsüc'al ala'aji. Caji ti t'an aj Zacariasa.\x * \xo 1:67 \xt Nm 11:25; 2 S 23:2; 2 Cr 20:14; Jl 2:28; 2 P 1:21\x* \v 68 —Top qui' a Noochtzili. Ala'aji, ti Dios ino'on aj Israelo'ono. U ch'a'aj ti wotzilil. U tz'aj biqui ca' sa'albüco'on,— cu t'an. \v 69 —U tücaa'taj to'on jun tuul aj Sa'alil a yan u muc'u. Ala'aji, jun tuul tu yaam boon u mam aj quimen rey Davidi. U betaj u meyaj a Dios aj Davidi,— cu t'an aj Zacariasa. \v 70 —Ac aalbi u pectzil aj Sa'alil abe' u men boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an.\x * \xo 1:70 \xt Jer 23:5; Jer 30:10; Dn 9:24; Hch 3:21; Ro 1:2\x* \v 71 —Aalbi to'on ti bel ti ca'a joc'sabül tu c'ü' ti wettz'iiquil. Bel ti ca'a joc'sabül tu c'ü' boon a tanoo' u motzintico'on,— cu t'an. \v 72 —Bel u cu ch'aa' ti wotzilil a Dios jabix ilic ca' u yadaj ti'ijoo' ti uchben mamaa'. Le'ec a Dioso, bel u cu c'ajes u t'an u yadaj ti'ijoo' ti uchben mamaa',— cu t'an.\x * \xo 1:72 \xt Gn 12:3; Lv 26:42; Sal 98:3; Hch 3:25\x* \v 73 —Le'ec a t'an abe'e, le'ec a t'an a aalbi ti'i ti uchben mamaa' aj Abrahama,— cu t'an.\x * \xo 1:73 \xt Gn 12:3; He 6:13\x* \v 74 —Aalbi ti'i ti bel ti ca'a sa'albül tu c'ü' ti wettz'iiquil ti'i ca' ti bete' u meyaj a Dios ti ma' saaco'on,— cu t'an aj Zacariasa.\x * \xo 1:74 \xt Ro 6:18; He 9:14\x* \v 75 —Le'ec a Dioso, bel u cu tz'aa' ti ma' yan ti sip'il y toj ti na'at ti tan ti betic a meyaj abe' boon q'uin cuxa'ano'on,— cu t'an.\x * \xo 1:75 \xt Jer 32:39; Ef 4:24; 2 Ta 2:13; 2 Ti 1:9; Tit 2:12; 1 P 1:15; 2 P 1:4\x* \p \v 76 —Pues te'i. Incheche, tz'ub, bel a ca'a tzicbalbül ti le'ec incheche, walac a wadic u t'an a Dios ti ca'ana. Bel a ca'a taanil a tojquintoo' u na'at a cristiano ca' u c'ümoo' a Noochtzili,— cu t'an aj Zacarias ti'i u mejen.\x * \xo 1:76 \xt Is 40:3; Mal 3:1; Mt 11:10\x* \v 77 —Bel a ca'a a yee' ti'ijoo' ti wetcaal biqui ca' sa'albücoo' ala'oo'o, le'ec ca' sa'tesabücoo' u sip'ili,— cu t'an. \v 78 —Chen u men u c'ati u ch'aa' ti wotzilil tu jajil a Dioso, tan u ye'ic biqui ca' sa'albüco'on. Ma' tu p'ütic u ye'ic abe'e, asto tu jobeeb, le'ec ca' joc'oc ti ca'an ca' uduc wa'ye' tucaye' a Cristojo, le'ec mac walac u sasilcuntic u na'at a mac etel a jaja,— cu t'an. \v 79 —Bel u cu yee' ti'ijoo' tuba u tz'eecoo' u yool jabix tan u tz'eec a sasil ti'ijoo' mac a que'en ich jabix ac'ü' tuba tan u paac'tic u quimil. Bel u cu yee' to'on biqui ca' qui'aco'on etel a Dioso,— cu t'an aj Zacariasa.\x * \xo 1:79 \xt Is 9:2\x* \p \v 80 Pues te'i. Tan u ch'iil a tz'ubu. Tan u yaabtal u na'at. Que'en ich p'atal lu'um asto ti c'ochi u q'uinil u caal u meyaj tu yaam u yetcaal aj Israele. \c 2 \s1 Watac u yantal a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Ti a q'uin abe' ti yanaji aj Juana, tz'abi a ley u men a reye. Aj Augusto u c'aba' a rey abe'e. U yadaj ca' xocboc a cristiano boon tuul a yan tu cuenta ala'aji. \v 2 Le'ec abe' u paye' sut u xocbol a cristiano ti que'en aj Cirenio ti gobernador tu cuenta Siria. \v 3 Binoo' a cristiano jujun tuul tu caal u uchben mamaa' ti'i ca' xocboc boon tuul a yana. \p \v 4 Pues te'i. Que'en aj Jose ich caj Nazaret tu cuenta Galilea. Joq'ui te'i. Bini ich caj Belen tu cuenta Judea. Le'ec a caj abe' u caal aj quimen rey Davidi, le'ec u uchben mamaa' aj Joseje.\x * \xo 2:4 \xt 1 S 16:1; Mi 5:2; Jn 7:42; Mt 1:16; Lc 1:27\x* \v 5 Bini te'i aj Jose u yet'oc ix Maria ti'i ca' xocbocoo'. C'aata'an ix Maria u men aj Joseje. Seeba'an u yantal u yal ix Mariaja. \v 6 Le'ec ti que'enoo' ich caj Belen, c'ochi u q'uinil u yantal u yal ix Mariaja. \v 7 Yanaji u yaax al xidal. U tepaj a tz'ub ich noc'. U coyquintaj ichil u cuuchil u janal tzimin. Ma' yanoo' u cuuchil tuba walac u tz'abül a posadojo.\x * \xo 2:7 \xt Mt 1:25; Ga 4:4; Is 53:2; 2 Co 4:4\x* \s1 U yaj xa'numoo' a Dios ti ca'an eteloo' u yaj cananil a carnerojo. \p \v 8 Pues te'i. Ma' naach que'enoo' a winic a tanoo' u cününtic u yalac' ich chüc'an. Carnero\f + \fr 2:8 \ft tümünyuc\f* u c'aba'oo' u yalac'. Ac'ü' tun. \v 9 Chen u yilajoo'o, tich'boo' u men u sac a Noochtzili. Jeda' que'en jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Jac'oo' u yool. \v 10 —Ma' u jac'üle'ex a wool,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. —U'ye'ex in t'an. Taleen in wadü' te'ex jun p'eel a t'an a bel u cu qui'cuntoo' u yool tulacaloo' a cristiano tu jajil,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 2:10 \xt Gn 12:3; Col 1:23\x* \v 11 —Aleebe yanaji jun tuul ichil u caal aj quimen rey David. A tz'ub abe'e, a waj Sa'alile'ex. Ala'aji, le'ec a Cristojo, le'ec a Noochtzili,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 2:11 \xt Is 9:6; Mt 1:21; Ga 4:4; 2 Ti 1:9; 1 Jn 4:14; Fil 2:11\x* \v 12 —Baala' ca' a weelte'ex wa jaj ti le'ec. Bele'ex a ca'a a cüxte a tz'ub a tepa'an ti noc'o. Coya'an ti que'en ichil u cuuchil u janal tzimin,— cu t'an u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. \v 13 Tu seebal mani tu pach u yaabil u yaj xa'num a Dios ti ca'an a chiclajoo'o. Que'enoo' tu tzeel aj xa'num a yaax chiclajiji. Tanoo' u yadic u qui'il a Dioso.\x * \xo 2:13 \xt Gn 28:12; Sal 103:20\x* \v 14 —Nooch u yanil a Dios a que'en ti ca'ana. Jetz'a'anoo' u yool a cristiano yoc'olcab le'ec boon tuul qui' u yool a Dios eteloo'o,— cu t'anoo'. \p \v 15 Pues te'i. Le'ec ti usc'ajoo' ti ca'an u yaj xa'num a Dioso, cajoo' ti tzicbal tu bajil a winicoo' abe'e. Tanoo' u cününtic u yalac. —Co'ne'ex ti sut ich caj Belen. Ca' ti wila' c'u' a mani te'i jabix ilic u yadaj to'on a Noochtzili,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 2:15 \xt Ex 3:3; Sal 111:2; Mt 2:1; Mt 12:42; Jn 20:1-10\x* \v 16 Binoo' ti chich. U cüxtajoo' ix Maria u yet'oc aj Joseje. U cüxtajoo' ilic a tz'ub a coya'an ichil u cuuchil u janal tzimin. \v 17 Le'ec ca' u yilajoo' ti jabix ilic ti aalboo' ti'iji, u yadajoo' ti'i tulacal a c'u' a aalbi ti'ijoo' yoc'ol a tz'ub abe' u men u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. \v 18 Le'ec tulacal mac u yubaj c'u' u yadajoo' u yaj cananiloo' a carnerojo\f + \fr 2:18 \ft tümünyuc\f*, sa'too' u yool. \v 19 C'u' betic ix Mariaja, u tz'aj tu yool c'u' u yubaj. Caji u tucle u nu'cul a t'an abe' u yadajoo'o.\x * \xo 2:19 \xt Gn 37:11; 1 S 21:12; Pr 4:4; Os 14:9\x* \v 20 Usc'ajoo' u yaj cananiloo' a carnerojo\f + \fr 2:20 \ft tümünyuc\f*. Tanoo' u yadic u qui'il a Dios ti tanoo' u beel. Le'ec a c'u' u yilajoo' y u yubajoo'o, laj quet ilic jabix ilic ti aalbi ti'ijoo'. \s1 Bensabi a nene' Jesus ichil u yotoch a Dioso. \p \v 21 Pues te'i. Le'ec ti ocho q'uin yan ti'i a tz'ubu, xotbi u yot'el jabix ilic ti sucoo' u bete'. Circuncision u c'aba' abe'e. Jesus u c'aba' a tz'abi ti'i a tz'ub jabix ilic ti ca' u yadaj u yaj xa'num a Dios ti ca'ana, le'ec ti ma'ax to ba'la'anac ix Mariaja.\x * \xo 2:21 \xt Gn 17:12; Lv 12:3; Fil 2:8; Mt 1:21\x* \p \v 22 Pues te'i. Tz'iiba'an ichil a ley u tz'iibtaj aj Moises c'u' a yan u betic ix ch'up a yanaji u yal. Le'ec ti c'ochi u q'uinil u betic abe'e, bini aj Jose etel ix Maria ich caj Jerusalen. U bensajoo' a tz'ub tu yotoch a Dios ti'i u c'ubu' ala'i ti'i a Noochtzili.\x * \xo 2:22 \xt Lv 12:2\x* \v 23 Baala' ti tz'iiba'an ichil u ley a Noochtzili: —Tulacal a boon a yaax al xidala, ti'i a Noochtzili,— cu t'an a t'an a tz'iiba'ana.\x * \xo 2:23 \xt Ex 13:2; Ex 22:29; Nm 3:13\x* \v 24 Binoo' ilic te'i ti'i ca' u quimes a baalche' ti'i u sij-ool ix Maria ti'i a Dios jabix ilic ti tz'iiba'an ichil u ley a Noochtzili. Le'ec a baalche' abe'e, ca' tuul tzutzuy wa ca' tuul meen palomaja. \p \v 25 Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, aj Simeon u c'aba'. Que'en ich caj Jerusalen ala'aji. Toj u na'at. Walac u tz'ocsic a Dios tulacal u yool. Tan u paac'tic u yaj Sa'aliloo' aj Israel. Que'en u Püsüc'al a Dios ichil u püsüc'al aj Simeono.\x * \xo 2:25 \xt Is 40:1; Mr 15:43\x* \v 26 Aalbi ti'i u men u Püsüc'al a Dios ti ma' tu se' quimil asto u yilic a Cristojo. Le'ec a Cristojo, le'ec a tücaa'bi u men a Noochtzili.\x * \xo 2:26 \xt Sal 89:48; He 11:5\x* \v 27 Le'ec u Püsüc'al a Dioso, u tz'aj ti'i aj Simeon ca' xi'ic ichil u yotoch a Dioso. \p Pues te'i. Le'ec u na' u tat a tz'ubu, u bensajoo' a nene' Jesus ichil u yotoch a Dios ti'i ca' u betoo' ti'i c'u' a tz'iiba'an ichil a leye.\x * \xo 2:27 \xt Hch 8:29; Hch 10:19; Hch 16:7; Rev 1:10; Rev 17:3\x* \v 28 Le'ec aj Simeono, u meectaj a tz'ubu. Caji u yadü' u qui'il a Dioso. \v 29 —Noochil, inen a waj meyaj. Aleebe jetz'a'an in wool ca' quimiquen. Chiclaji c'u' a wadaj tene,— cu t'an aj Simeon ti'i a Dioso.\x * \xo 2:29 \xt Gn 46:30; 1 Co 15:54; Fil 1:23; Rev 14:13\x* \v 30 —In wilaj tin wichil mac a tücaa'taj ca' u sa'alte a cristianojo.\x * \xo 2:30 \xt Is 52:10; Hch 4:12\x* \v 31 Tu taan tulacal a cristiano yoc'olcaba, tan a tz'eec biqui ca' sa'albücoo',— cu t'an. \v 32 —Le'ec a tz'ub ada'a, jabix jun p'eel a sasili. Bel u cu sasilcunte u na'at a cristiano a ma' Israeloo'o. Le'ec ala'i a qui'il a yancuntaj tu yaamoo' aj Israele. Tech a cristianojoo' aj Israele,— cu t'an ti'i a Dioso.\x * \xo 2:32 \xt Is 9:2; Hch 13:47\x* \p \v 33 Pues te'i. Sa'too' u yool u na' u tat ti aalbi abe' yoc'ol a tz'ubu. \v 34 Le'ec aj Simeono, u qui'qui't'antajoo' u na' u tat a tz'ubu. —Yeetbi a tz'ub ada' u men a Dioso. Yanoo' aj Israel a p'aatüloo' u ca'a ti pula'anoo'. Yanoo' xan a p'aatüloo' u ca'a ti sa'ala'anoo' u men ala'aji. Ala'aji, u p'is a jabix u c'ati a Dioso. C'u' betiqui, bel u ca'a culpachbül u men yaab mac,— cu t'an aj Simeon ti'i ix Mariaja.\x * \xo 2:34 \xt Is 8:14; Os 14:9; Ro 9:32; 1 Co 1:23; 2 Co 2:16; 1 P 2:7,8\x* \v 35 —Bel u ca'a ti chictal biqui'il u na'at a yaab a cristianojo. Bel u ca'a ti yajtal a wool jabix cuchi tan a lombol etel maasca',— cu t'an aj Simeon ti'i ix Mariaja.\x * \xo 2:35 \xt Mt 11:19; Hch 28:22; 1 P 2:12; 1 P 4:14; Sal 42:10; Jn 19:25; 1 Co 11:19\x* \p \v 36 Pues te'i. Yan jun tuul a nooch'up a walac u yadic u t'an a Dioso, ixna' Ana u c'aba'. Le'ec u tata, aj Fanuel u c'aba'. Aj Aser u c'aba' u uchben mamaa'. Top yaab u jaab a nooch'up abe'e. Jadi' siete jaab tz'oca'an u beel ala'aji.\x * \xo 2:36 \xt Ex 15:20\x* \v 37 Ochenta y cuatro jaab culaji ti ix ma'ichami. Ma' ta'ach u joc'ol ichil u yotoch a Dioso. Walac u p'ütic a janal ca' tun uchuc u suq'uin. Walac u t'an etel a Dioso. Ti q'uin ti ac'ü' walac u betic abe'e.\x * \xo 2:37 \xt Hch 26:7; 1 Ti 5:5\x* \v 38 C'ochi ilic a nooch'up abe' tu tzeeloo' u na' u tat a tz'ub ti tan to u t'an aj Simeon eteloo'o. A nooch'upu, u yadaj a bo'tic ti'i a Dioso. U yadaj ilic u pectzil a tz'ub ti'ijoo' boon tuul a que'enoo' ich caj Jerusalen a tanoo' u paac'tic u sa'albüloo'o.\x * \xo 2:38 \xt Lm 3:25,26; Mr 15:43; Lc 24:21\x* \s1 Usc'ajoo' Nazaret. \p \v 39 Pues te'i. Joboo' u betic tulacal boon a tz'iiba'an ichil u ley a Noochtzili. Usc'ajoo' aj Jose etel ix Maria etel a nene' tu caala, le'ec a caj Nazaret tu cuenta Galilea. \v 40 Tan u ch'iil a tz'ubu. Yanaji u muc'. Yaabaji u na'at. Tan u yaantabül u men a Dioso. \s1 Doce jaab yan ti'i a Jesus ti bini ichil u yotoch a Dioso. \p \v 41 Pues te'i. Le'ec u na' u tat a Jesusu, amal jaab walacoo' u beel u yiloo' a fiesta ich caj Jerusalen. Le'ec a fiesta abe'e, le'ec u c'ajsabeeb ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' uchi.\x * \xo 2:41 \xt Ex 12:14; Ex 23:14-17; Ex 34:23; Lv 23:5; Dt 12:5,7,11; Dt 16:1; 1 S 1:3,21\x* \v 42 Le'ec ti yan doce jaab ti'i a Jesusu, binoo' ilic xan u yila' a fiesta abe'e, jabix ilic ti sucoo' u bete'e. \v 43 Le'ec ti jobi a fiestaja, tanoo' u yusc'al tu caal. Tz'ub to a Jesusu. P'aati ich caj Jerusalen. Le'ecoo' u na' u tata, ma' u yeeloo' wa p'aati te'i. \v 44 Tanoo' u tuclic ti que'en a Jesus tu yaamoo' a cristiano a que'enoo' ti beje. Jun p'e q'uin u muc' u ximbaltaloo'o. Pachili, u yaaltajoo' u cüxte a Jesus tu yaamoo' u yetbeel, le'ec u chucul u yet'ocoo' y u yettzeeloo'. \v 45 Ma' ilic u cüxtajoo' te'i, mentücü, usc'ajoo' ich caj Jerusalen u yaaltoo' u cüxte te'i. \v 46 Tu yox p'eel q'uin u cüxtajoo' a Jesusu. Tina'an ti que'en tu yaamoo' a maestro ichil u yotoch a Dioso. Tan u yubicoo' u t'an y tan u c'aaticoo' u chi'.\x * \xo 2:46 \xt Is 49:1,2; Is 50:4\x* \v 47 Tulacal boon u yubajoo' a Jesusu, sa'too' u yool. Top yaab u tucul. Patal u nuuctoo'.\x * \xo 2:47 \xt Mt 7:28; Mr 1:22; Jn 7:15\x* \v 48 Sa'too' u yool u na' u tat ca' u yilajoo' te'i. —Yum, ¿c'u' ca'a a betaj to'on ti baalo'? Inen etel a tata, jac'a'an ti wool ti tan ti manül ti cüxteech,— cu t'an u na' ti'iji. \v 49 —¿C'u' ca'a tane'ex a manül a cüxteen? ¿Ma' wa a weele'ex ti jede'ec in cuntal ichil u yotoch in Tata?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 2:49 \xt Mt 21:12; Jn 2:16; Jn 4:34; Jn 8:29\x* \v 50 Ma' u ch'a'ajoo' u tojil c'u' a aalboo' ti'iji.\x * \xo 2:50 \xt Lc 9:45; Lc 18:34\x* \p \v 51 Pues te'i. Bini a Jesus tu pachoo' tac ich caj Nazaret. Walac u tz'ocsicoo' u t'an. Le'ec u na'a, u tz'aj tu yool tulacal a c'u' a maniji.\x * \xo 2:51 \xt Gn 37:11; Dn 7:28\x* \p \v 52 Pues te'i. Ch'iji a Jesusu. Mas yaabaji u na'at. Qui' u yool a Dios etele. Qui'oo' ilic xan u yool a cristiano etele.\x * \xo 2:52 \xt 1 S 2:26\x* \c 3 \s1 Le'ec ada' u t'an aj Juan aj tz'aj ocja' ich p'atal lu'um. \p \v 1 Pues te'i. Quince jaab tun ococ aj Tiberio ti reyil. Ti'i ilic a q'uin abe'e, que'en aj Poncio Pilato ti gobernadoril tu cuenta Judea. Que'en aj Herodes ti gobernadoril tu cuenta Galilea. Que'en u yitz'in le'ec aj Felipe ti gobernadoril tu cuenta Iturea cuenta Traconite. Que'en aj Lisanias ti gobernadoril tu cuenta Abilinia. \v 2 Le'ecoo' a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, le'ec aj Anas etel aj Caifasa. Ti'i ilic a q'uin abe'e, udi u pectzil a Dios etel aj Juana, le'ec u mejen aj Zacariasa. Que'en aj Juan ich p'atal lu'um.\x * \xo 3:2 \xt Jn 11:49; Jn 18:13; Hch 4:6\x* \v 3 Joq'ui te'i. Bini ti t'an tulacal tuba tu chi' a noja' Jordana. U yadaj ti'ijoo' a cristiano ca' u c'ümoo' a ocja'a. Le'ec abe' u p'is ca' u jelajoo' u tucul, y sa'tesaboo' u sip'il u men a Dioso.\x * \xo 3:3 \xt Mal 4:6; Mt 3:1; Mr 1:4; Hch 13:24; Hch 19:4; Lc 1:77\x* \v 4 Baala' ti tz'iiba'an yoc'ol aj Juan u men aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi: \pi1 —Le'ec ada' u t'an jun tuul mac ich p'atal lu'um. “Tojquinte'ex a na'at ca' a c'üm-oolte'ex a Noochtzili, jabix cuchi tane'ex a tojquintic a beje,” cu t'an.\x * \xo 3:4 \xt Is 40:3; Mt 3:3; Mr 1:3; Jn 1:23\x* \v 5 “Yan u buut'bul a jooco. Yan u paanbül a witzi. Yan u tojquinbil tuba ma' toj. Quetcunte a bej a ma' quet u wichi,” cu t'an. \v 6 “Tulacaloo' a cristiano yoc'olcaba, beloo' u cu yeelte biqui ca' sa'albücoo' u men a Dioso,” cu t'an a jun tuul mac ich p'atal lu'umu,— \m cu t'an a t'an a tz'iiba'an u men aj Isaias yoc'ol aj Juana.\x * \xo 3:6 \xt Sal 98:2; Is 52:10\x* \p \v 7 Pues te'i. Yaaboo' a cristiano a c'ochoo' etel aj Juana. U c'atoo' u c'ümoo' a ocja'a. —Inche'exe, top c'ase'ex jabixe'ex u yal can. ¿Mac u yadaj te'ex ca' talaque'ex ti'i ma' a c'ümique'ex u tz'iiquil a Dioso?— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:7 \xt Mt 3:7\x* \v 8 —Bete'ex a qui'i, ti'i ca' chiclac ti jela'ane'ex a tucul. Ma' a wadique'ex ta bajil wa c'üma'ane'ex chen u men u mame'ex aj quimen Abraham. Tan in wadic te'ex. Le'ec a Dioso, jede'ec u paatal u su'tesic ca'ax le'ec boon a tunich ada' ca' p'aatüc ti'i u mamoo' aj Abraham,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 3:8 \xt Is 1:16; Ez 18:27; Hch 26:20; 2 Co 7:10; He 6:7\x* \v 9 —Inche'exe, jabixe'ex a che'e. Paac' u ca'a a baat ti'i u ch'ücbeeb. Tulacal boon a che' a ma' quich'pan u wichi, bel u ca'a ch'ücbül. Bel u ca'a pulbul ich c'aac',— cu t'an aj Juana.\x * \xo 3:9 \xt Mt 1:19; Jn 15:2,6\x* \v 10 —Ti baalo'o, ¿c'u' a ca' ti bete'e?— cu t'anoo' a cristiano ti'i aj Juana.\x * \xo 3:10 \xt Hch 2:37\x* \v 11 —Le'ec mac a yan ti'i ca' tziil u noc'o, yan u tz'eec jun tziilac ti'i mac a ma'ax jun tziil a yan ti'iji. Baalo' ilic ti yan u jützic u janal a mac a yan ti'iji,— cu t'an aj Juan ti uchi u nuuc.\x * \xo 3:11 \xt 2 Co 8:14; 1 Ti 6:18; Stg 2:15; 1 Jn 3:17\x* \v 12 C'ochoo' aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. U c'atoo' cuchi ca' tz'abücoo' u yocja' u men aj Juan. U c'aatajoo' ti'i aj Juan. —Maestro, ¿c'u' a yan ti betic ino'ono?— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 3:12 \xt Mt 21:32\x* \v 13 —Ma' a molique'ex a taq'uin ti manal tuwich boon a tz'aja'an a molique'exe,— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:13 \xt Mi 6:8; Lc 19:8\x* \v 14 —Uxtun ino'ono, ¿c'u' a yan ti betic ino'ono?— cu t'anoo' a soldado ti'iji. —Ma' a toquique'ex c'u' a yan ti'i ulaac'a, ma'ax etel muc' ma'ax etel tus. Jetz'a'anaque'ex a wool etel a naal,— cu t'an ti'ijoo' a soldadojo.\x * \xo 3:14 \xt Ex 23:1; Lv 19:11\x* \p \v 15 Pues te'i. Le'ecoo' a cristianojo, tanoo' u paac'tic u chictal a Cristo ti jomol. —Uchac aj Juan a Cristojo,— cu t'anoo' a cristianojo. \v 16 Uchi u nuuc aj Juana. —Inene, walac in tz'eeque'ex ti ocja' chen etel ja',— cu t'an. —Watac jun tuul a mas nooch u meyaj tin wichi. Ma' chucul in yanil ma'ax ti'i ca' in joq'ues u cayte. Bel u cu tz'a'e'ex ti ocja', pero chen etel u Püsüc'al a Dioso, y etel jabix c'aac',— cu t'an.\x * \xo 3:16 \xt Mt 3:11; 1 Co 12:13\x* \v 17 —Ala'aji, jabix mac a que'en a pala tu c'ü' ti'i u pulical u semilla a harina\f + \fr 3:17 \ft trigo wa wheat\f* ti ca'nal. Baalo' tu yuusbul u men a iq'ui, ca' joc'oc u c'asil. Bel u cu taac'te u semilla harina a quich'pana, pero le'ec u pacha, bel u ca'a chuwbul ichil a c'aac' a ma' yan q'uin u tupulu,— cu t'an aj Juan ti'ijoo'o.\x * \xo 3:17 \xt Mi 4:12\x* \p \v 18 Pues te'i. Ma' jadi' abe' u yadaji. Chawac u pach u tzicbal aj Juana. U yadaj u qui'il u t'an a Dios ti'ijoo' a cristianojo. \v 19 C'u' betiqui, u tze'ectaj aj gobernador Herodese, u men u ch'a'aj u mu', le'ec ix Herodiasa. Ala'aji, u yütan u yitz'in. U tze'ectaj ilic yoc'ol boon ulaac' a c'as u betaja.\x * \xo 3:19 \xt Pr 28:15,16; Mt 11:2; Mt 14:3; Mr 6:17\x* \v 20 U betaj ulaac' a c'as aj Herodese, le'ec ca' u tz'aj aj Juan ti presojil. \s1 Tz'abi a Jesus ti ocja'. \p \v 21 Pues te'i. Le'ec ti ma'ax to tz'abüc aj Juan ti presojili, tan u tz'eec ti ocja' tulacaloo' a cristianojo. Ti a q'uin abe'e, u tz'aj ilic a Jesus ti ocja'. Le'ec ti jobi ti ocja' a Jesusu, tan to u t'an ala'i etel a Dios le'ec ti jeebi a ca'ana.\x * \xo 3:21 \xt Mt 3:13; Jn 1:32\x* \v 22 Te'i chiclaji jabix paloma u Püsüc'al a Dioso. Emi yoc'ol a Jesusu. Uchi a t'an ti ca'ana. —Inchech in Mejenech. Yaj in wu'yeech. Qui' in wool ta wetel,— cu t'an a t'an ti ca'ana.\x * \xo 3:22 \xt 2 P 1:17\x* \s1 Le'ec ada' u c'aba'oo' u uchben mamaa' a Jesusu. \p \v 23 Pues te'i. Jabix wal treinta jaab yan ti'i a Jesus ti caji ti manül u yadü' u pectzil a Dioso. \li1 —A Jesusu, u mejen aj Jose,— cu t'anoo' a cristianojo, pero chen u tuclajoo' ti baalo'. \li1 Le'ec u tat aj Joseje, aj Eli u c'aba'.\x * \xo 3:23 \xt Nm 4:3,35,39,47; Mt 13:55; Jn 6:42\x* \li1 \v 24 U tat aj Eliji, aj Matat u c'aba'. \li1 U tat aj Matata, aj Levi u c'aba'. \li1 U tat aj Leviji, aj Melqui u c'aba'. \li1 U tat aj Melquiji, aj Jana u c'aba'. \li1 U tat aj Janaja, aj Jose u c'aba'. \li1 \v 25 U tat aj Joseje, aj Matatias u c'aba'. \li1 U tat aj Matatiasa, aj Amos u c'aba'. \li1 U tat aj Amoso, aj Nahum u c'aba'. \li1 U tat aj Nahumu, aj Esli u c'aba'. \li1 U tat aj Esliji, aj Nagai u c'aba'. \li1 \v 26 U tat aj Nagaiji, aj Maat u c'aba'. \li1 U tat aj Maata, aj Matatias u c'aba'. \li1 U tat aj Matatiasa, aj Semei u c'aba'. \li1 U tat aj Semeiji, aj Jose u c'aba'. \li1 U tat aj Joseje, aj Juda u c'aba'. \li1 \v 27 U tat aj Judaja, aj Joana u c'aba'. \li1 U tat aj Joanaja, aj Resa u c'aba'. \li1 U tat aj Resaja, aj Zorobabel u c'aba'. \li1 U tat aj Zorobabele, aj Salatiel u c'aba'. \li1 U tat aj Salatiele, aj Neri u c'aba'. \li1 \v 28 U tat aj Neriji, aj Melqui u c'aba'. \li1 U tat aj Melquiji, aj Adi u c'aba'. \li1 U tat aj Adiji, aj Cosam u c'aba'. \li1 U tat aj Cosama, aj Elmodam u c'aba'. \li1 U tat aj Elmodama, aj Er u c'aba'. \li1 \v 29 U tat aj Ere, aj Josue u c'aba'. \li1 U tat aj Josueje, aj Eliezer u c'aba'. \li1 U tat aj Eliezere, aj Jorim u c'aba'. \li1 U tat aj Jorimi, aj Matat u c'aba'. \li1 \v 30 U tat aj Matata, aj Levi u c'aba'. \li1 U tat aj Leviji, aj Simeon u c'aba'. \li1 U tat aj Simeono, aj Juda u c'aba'. \li1 U tat aj Judaja, aj Jose u c'aba'. \li1 U tat aj Joseje, aj Jonan u c'aba'. \li1 U tat aj Jonana, aj Eliaquim u c'aba'. \li1 \v 31 U tat aj Eliaquimi, aj Melea u c'aba'. \li1 U tat aj Meleaja, aj Mainan u c'aba'. \li1 U tat aj Mainana, aj Matata u c'aba'. \li1 U tat aj Matataja, aj Natan u c'aba'.\x * \xo 3:31 \xt Zac 12:12; 2 S 5:14; 1 Cr 3:5\x* \li1 \v 32 U tat aj Natana, aj David u c'aba'. \li1 U tat aj Davidi, aj Isai u c'aba'. \li1 U tat aj Isaiji, aj Obed u c'aba'. \li1 U tat aj Obede, aj Booz u c'aba'. \li1 U tat aj Boozo, aj Salmon u c'aba'. \li1 U tat aj Salmono, aj Naason u c'aba'.\x * \xo 3:32 \xt Rt 4:18; 1 S 17:58; 1 Cr 2:10; Sal 72:20; Is 11:1,2; Mt 1:3-6; Hch 13:22,23\x* \li1 \v 33 U tat aj Naasono, aj Aminadab u c'aba'. \li1 U tat aj Aminadaba, aj Aram u c'aba'. \li1 U tat aj Arama, aj Esrom u c'aba'. \li1 U tat aj Esromo, aj Fares u c'aba'. \li1 U tat aj Farese, aj Juda u c'aba'. \li1 \v 34 U tat aj Judaja, aj Jacob u c'aba'. \li1 U tat aj Jacobo, aj Isaac u c'aba'. \li1 U tat aj Isaaca, aj Abraham u c'aba'. \li1 U tat aj Abrahama, aj Tare u c'aba'. \li1 U tat aj Tareje, aj Nacor u c'aba'.\x * \xo 3:34 \xt Gn 11:24,26\x* \li1 \v 35 U tat aj Nacoro, aj Serug u c'aba'. \li1 U tat aj Serugu, aj Ragau u c'aba'. \li1 U tat aj Ragauju, aj Peleg u c'aba'. \li1 U tat aj Pelegue, aj Heber u c'aba'. \li1 U tat aj Hebere, aj Sala u c'aba'. \li1 \v 36 U tat aj Salaja, aj Cainan u c'aba'. \li1 U tat aj Cainana, aj Arfaxad u c'aba'. \li1 U tat aj Arfaxada, aj Sem u c'aba'. \li1 U tat aj Seme, aj Noe u c'aba'. \li1 U tat aj Noeje, aj Lamec u c'aba'.\x * \xo 3:36 \xt Gn 11:12; Gn 5:6; Gn 11:10\x* \li1 \v 37 U tat aj Lameque, aj Matusalen u c'aba'. \li1 U tat aj Matusalene, aj Enoc u c'aba'. \li1 U tat aj Enoco, aj Jared u c'aba'. \li1 U tat aj Jarede, aj Mahalaleel u c'aba'. \li1 U tat aj Mahalaleele, aj Cainan u c'aba'. \li1 \v 38 U tat aj Cainana, aj Enos u c'aba'. \li1 U tat aj Enoso, aj Set u c'aba'. \li1 U tat aj Sete, aj Adan u c'aba'. \li1 U tat aj Adana, le'ec a Dioso.\x * \xo 3:38 \xt Gn 1:26,27; Gn 2:7; Gn 5:1,2; Is 64:8\x* \c 4 \s1 Yaaltabi emsabül u yool a Jesus u men a quisini. \p \v 1 Pues te'i. Yan u Püsüc'al a Dios ichil u püsüc'al a Jesus ti joq'ui chi' a noja' Jordana. Bensabi u men u Püsüc'al a Dios ichil a p'atal lu'umu.\x * \xo 4:1 \xt Is 11:2; Is 61:1; Mt 4:1; Mr 1:12; Jn 1:33; Jn 3:34; Lc 2:27\x* \v 2 Le'ec a quisini, tan u yaaltic u yemes u yool a Jesus ca' u bete' a c'asa. Cuarenta q'uin que'en te'i a Jesusu, y ma' uchi u janali. Pachili, wi'ijaji a Jesusu.\x * \xo 4:2 \xt Gn 3:15; He 2:18; He 4:15; Ex 34:28; 1 R 19:8\x* \v 3 —Wa jaj ti inchech u Mejenech a Dioso, adü ti'i a tunich ada' ca' su'tuc ti panil,— cu t'an a quisin ti'i a Jesusu. \v 4 —Baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Ma' chen etel pan cuxa'an a cristianoji. Yan ilic u tz'ocsic tulacal u t'an a Dioso,— cu t'an ti'i a quisini.\x * \xo 4:4 \xt Dt 8:3; Ef 6:17\x* \p \v 5 Pues te'i. Le'ec a quisini, u bensaj a Jesus tac tu pol a witz a top ca'nala. Ich jun p'e rato ilic u ye'aj ti'i tulacal boon a caj a yan yoc'olcaba. \v 6 —Bel in quin manes ta cuenta tulacal abe'e, tac etel boon u qui'il. Tz'abi ten abe'e, y jede'ec u paatal in sijic ti'i mac in c'ati,— cu t'an a quisin ti'i a Jesusu.\x * \xo 4:6 \xt Jn 12:31; Jn 14:30; Rev 13:2,7\x* \v 7 —Wa cuchi ca' xonlaquech tin taan a tz'aa' ten a tziqui, jede'ec in tz'eec tech tulacal abe'e,— cu t'an a quisin ti'iji. \v 8 —Baala' ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —“C'ajes a Noochtzili, le'ec a Dios. Jadi' ti'i ala'i ca' a tz'aa' a tziqui.” Baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 4:8 \xt Dt 6:13; Dt 10:20\x* \p \v 9 Pues te'i. Le'ec a quisini, u bensaj a Jesus ich caj Jerusalene. U tz'aj a Jesus tac tu pol u yotoch a Dioso. —Wa jaj ti le'ec inchech u Mejenech a Dioso, pulu a bajil tac ti lu'um.\x * \xo 4:9 \xt Mt 4:5; Mt 8:29; Ro 1:4; 1 P 5:8\x* \v 10 Ma' ta yajtal u men baala' ti tz'iiba'an,— cu t'an a quisini. —Le'ec a Dioso, bel u cu tz'aa' ti'ijoo' u yaj xa'num ti ca'an ca' u cününteechoo',— cu t'an a quisini.\x * \xo 4:10 \xt Sal 91:11\x* \v 11 —Tz'iiba'an ilic ti bel a ca'a cününbül ti'i ma' a t'ochic a woc tuwich tunich,— cu t'an a quisin ti'i a Jesusu. \v 12 Tz'iiba'an ilic ti baala',— cu t'an a Jesusu. —Ma' qui' a yaaltic a wila' u patalil a Noochtzili, le'ec a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'i a quisini.\x * \xo 4:12 \xt Dt 6:16\x* \v 13 Le'ec ti jobi u yaaltic u yemes u yool a Jesusu, bini a quisin u paac'te u c'ochol u q'uinil u ca' yaaltic tucaye'il.\x * \xo 4:13 \xt Stg 4:7; Jn 14:30\x* \s1 Caji ti meyaj a Jesus cuenta Galileaja. \p \v 14 Pues te'i. Usc'aji a Jesus tu cuenta Galileaja. Tan u yaantabül u men u Püsüc'al a Dioso. Tzicbalbi a Jesus tulacal tuba te'iji.\x * \xo 4:14 \xt Mt 4:12; Hch 10:37\x* \v 15 Walac u beel ti t'an a Jesus ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal aj Israel u c'ajes a Dioso. Tulacaloo'o, u yadajoo' u qui'il a Jesusu.\x * \xo 4:15 \xt Is 52:13\x* \s1 Bini ti sut a Jesus ich caj Nazaret. \p \v 16 Pues te'i. C'ochi a Jesus ich caj Nazaret tuba ch'iji. Tu q'uinil a jedele, oqui a Jesus ichil a naj tuba walacoo' u much'tal aj Israel u c'ajes a Dioso. Suc a Jesus u bete' ti baalo'. Wa'laji te'i ti xoc.\x * \xo 4:16 \xt Mt 2:23; Mr 6:1; Hch 13:14\x* \v 17 Le'ec u ju'um a Dios a tz'iiba'an u men aj Isaiasa, tz'abi ti'i u xoco'. Aj Isaiasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchiji. U jebaj a ju'um abe' a Jesusu. U cüxtaj tuba tz'iiba'an ti baala': \pi1 \v 18 —Le'ec u Püsüc'al a Noochtzili, que'en tin wetel u men yeeta'anen ti'i ca' in wadü' a quich'pan t'an ti'ijoo' a otzili. U tücaa'tajen in waantoo' a yajoo' u yoolo. U tücaa'tajen ti'i ca' in wadü' ti cha'a'anoo' cuchi a mücha'anoo'o, y ca' uchucoo' u cha'an a ch'oopo. U tücaa'tajen ti'i ca' in joq'uesoo' mac a tanoo' u c'ümic a yaj tu c'ü' mac a tan u tz'aj yajili.\x * \xo 4:18 \xt Sal 45:7; Is 11:2-5; Is 42:1; Is 50:4; Is 59:21; Dn 9:24\x* \v 19 U tücaa'tajen ti'i ca' in wadoo' ti'i u q'uinil ca' u yadaj a Dios u c'ümicoo' a qui'i. Baalo' u tz'iibtaj aj Isaiasa,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:19 \xt Lv 25:8; 2 Co 6:2\x* \m \v 20 Le'ec ti jobi u xoquic abe'e, u c'ülaj u ju'um a Dioso. U yusq'uintaj a ju'um ti'i u yaj cananili. Tinlaji a Jesusu. Tulacal boon a cristiano a que'en te'i tuba walacoo' u c'ajsic a Dioso, tanoo' u cha'antic a Jesusu. \v 21 Caji ti t'an a Jesus eteloo'o. —Aleebe caji tun ti uchul ta taane'ex a c'u' in xocaj te'exe,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \p \v 22 Pues te'i. Le'ec boon a cristiano a much'a'anoo' te'iji, u laj adajoo' u qui'il a Jesusu. Sa'too' u yool u men a qui'il t'an u yadaja. —¿Ma' wa le'ec ala'i u mejen aj Joseje?— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 4:22 \xt Sal 45:2; Pr 10:32; Mt 13:54; Mr 6:2; Lc 2:47; Jn 6:42\x* \v 23 —Uchac tun a wadique'ex ten a t'an ada'a,— cu t'an a Jesusu. —“Aj tz'ücyajech, ca' se' tz'ücü a bajil,” que'ex wal tene, yoc'ol ca' in bete' a milagro ta yaame'ex tuba ch'ijeene. Uchac tun a wadique'ex ilic a t'an ada'a: “Ti wu'yaj c'u' a betaj ich caj Capernaum. Bete ilic a jabix abe' wa'ye' ichil a caal,” que'ex wal tene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:23 \xt Mt 4:13; Mt 11:23; Mt 13:54; Mr 6:1\x* \v 24 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec mac a tan u yadic u t'an a Dioso, ma' ta'ach u tz'ocsabül u yanil u menoo' u yetcaal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:24 \xt Mt 13:57; Mr 6:4; Jn 4:44; Hch 22:3,18-22\x* \v 25 —Aj Eliasa, jun tuul aj Israel u yadaj u t'an a Dios uchiji. Yanoo' ix ma'icham tu cuenta Israel ti cuxa'an to aj Eliasa. Ox p'e jaab etel tancooch ma' uchi a ja'a. Yan a wi'ijil tulacal tuba cuenta Israele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:25 \xt 1 R 17:9; 1 R 18:1; Stg 5:7\x* \v 26 —Ma' tücaa'bi aj Elias ca' xi'ic u yaantoo' ix ma'icham cuenta Israeli. Tücaa'bi ala'i ich caj Sarepta tu cuenta Sidon. Te'i u yaantaj jun tuul ix ma'icham,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 27 —Baalo' ilic ti cuxa'an to aj Eliseojo, le'ec jun tuul aj Israel u yadaj u t'an a Dios uchiji. Yanoo' a tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anil tu cuenta Israel ti a q'uin abe'e. Ma'ax jun tuul tu yaamoo' aj Israel a ch'anesabiji. Jadi' aj Naaman a tali cuenta Siria, jadi' a ch'anesabi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 4:27 \xt 2 R 5:14\x* \v 28 Le'ec ca' u yubajoo' abe'e, lic'oo' u tz'iiquil tulacaloo' a cristiano a much'a'anoo' u c'ajes a Dios te'iji. \v 29 Lic'oo' a cristianojo. U joc'sajoo' a Jesus tu pach caj tu c'asil. Que'en a caj abe' tuwich witz. U bensajoo' ala'i tuba toj wa'an a witzi. U c'atiintajoo' u lench'inte a Jesus tac yalam witz. \v 30 C'u' betiqui, mani a Jesus chumucoo' a cristianojo. Bini.\x * \xo 4:30 \xt Jn 8:59; Jn 10:39; Jn 18:6,7; Hch 12:18\x* \s1 Le'ec a winic ada'a, yan a c'ac'asba'al ichil u yoolo. \p \v 31 Pues te'i. Bini a Jesus ich caj Capernaum tu cuenta Galilea. Tan u ca'ansicoo' a cristiano a que'en te'i tu q'uinil a jedele.\x * \xo 4:31 \xt Mt 4:13; Mr 1:21\x* \v 32 Sa'too' u yool ti tanoo' u ca'ansabül u men a Jesusu, u men chica'an ti u yeel c'u' a tan u ye'iqui.\x * \xo 4:32 \xt Mt 7:28,29; Tit 2:15\x* \p \v 33 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, yan a c'ac'asba'al ichil u yoolo. Que'en a winic abe' tu yaamoo' a much'a'anoo' u c'ajes a Dioso. Uchi u t'an ti chich a winic abe'e.\x * \xo 4:33 \xt Mr 1:23\x* \v 34 —P'üto'on. Ma' c'u' a t'an to'oni. Inchech a Jesusu. Nazaret taleech. ¿Taleech wa a jobso'on? In weel a wich. Incheche, u Mejenech Dios,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 4:34 \xt Sal 16:10; Is 49:7; Dn 9:24; Lc 1:35; Hch 2:31; Hch 4:37\x* \v 35 —Ma' a t'an,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Joq'uen ichil u yool a winiqui,— cu t'an ti'i. Le'ec a c'ac'asba'ala, u c'atsaj a winic ti lu'um tu taanoo' a cristianojo. Ma' u yajcuntaj a winiqui. Chen joq'ui ichil u yool ala'aji. \v 36 Sa'too' u yool a cristiano a que'enoo' te'iji. Cajoo' ti t'an tu bajiloo'. —¿C'u' tun ti winiquil ada'a? Etel u patalil y etel u muc' walac u joc'sicoo' a c'ac'asba'ala, y walacoo' u joc'ol ichil u yool a maca,— cu t'anoo' tu bajil. \v 37 Tzicbalbi a Jesus tulacal tuba te'iji.\x * \xo 4:37 \xt Sal 72:8; Mi 5:4\x* \s1 Ch'anesabi u yixa'an aj Simon Pedro u men a Jesusu. \p \v 38 Pues te'i. Joq'ui a Jesus ichil a naj abe' tuba much'a'anoo' a cristianojo. Bini tu yotoch aj Simon. C'oja'an u yixa'an aj Simono. Tan u chücüwil ti chich. C'aatbi ti'i a Jesus ca' u yaante a nooch'upu.\x * \xo 4:38 \xt Mt 8:14; Mr 1:29; 1 Co 9:5\x* \v 39 Bini ti wa'tal tzeel a c'oja'ana. U yadaj ca' manüc u chücüwil. Mani ti'i. Tu seebal liq'ui a nooch'upu. U tz'ajoo' u janal u yaj sutiloo'.\x * \xo 4:39 \xt Sal 103:3; Lc 8:24\x* \s1 Yaab mac a ch'anesabi u men a Jesusu. \p \v 40 Pues te'i. Tan u yocol a q'uini. Tulacal a maca, u bensajoo' u c'oja'an etel a Jesusu. Yaab u wich u c'oja'aniloo' a yana. Le'ec a Jesusu, u tz'aj u c'ü' yoc'ol a jujun tuul a c'oja'ana. U ch'anesajoo'.\x * \xo 4:40 \xt Mt 8:16; Mr 1:32\x* \v 41 Yanoo' ilic a c'ac'asba'al a joc'saboo' ichil u yool a cristianojo. —Incheche, u Mejenech Dios,— cu t'anoo' a c'ac'asba'al ti chich ti'i a Jesusu. C'u' betiqui, ma' ta'ach u cha'ic u t'an a c'ac'asba'ala, u men le'ec a c'ac'asba'ala, u yeeloo' ti le'ec a Jesusu, le'ec u yaj Sa'alil a cristianojo.\x * \xo 4:41 \xt Mr 1:34; Mr 3:11; Mr 1:25,34\x* \s1 Uchi u t'an a Jesus tu cuenta Galilea. \p \v 42 Pues te'i. Le'ec ti sasajiji, joq'ui a Jesusu. Bini tuba ma' yanoo' a cristianojo. Le'ecoo' a cristianojo, cajoo' u cüxte a Jesusu. Le'ec ca' u cüxtajoo'o, ma' u c'atiintajoo' u chaa' ca' xi'ic a Jesusu.\x * \xo 4:42 \xt Mr 1:35\x* \v 43 —Yan ilic in beel ichil ulaac' a caja. Yan ilic in wadic ti'ijoo' a cristiano te'i a qui'il t'an yoc'ol biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tücaa'been in bete' ti baalo',— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 4:43 \xt Mr 1:14,15; Hch 10:38; Ro 15:8\x* \v 44 Tan ti tan u manül a Jesus tulacal tuba cuenta Galilea. Walac u beel ti t'an ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso.\x * \xo 4:44 \xt Mr 1:39\x* \c 5 \s1 Etel milagro müchboo' a cüyü. \p \v 1 Pues te'i. Jun p'eel q'uin wa'an ti que'en a Jesus chi' a laguna u c'aba' Genesaret. Yanoo' a cristiano te'iji. Tanoo' u tutulca'tic u bajil ti'i ca' mas naatz'ücoo' tu tzeel a Jesus ti'i u yubicaloo' u tzicbaltic u t'an a Dioso.\x * \xo 5:1 \xt Mt 4:18; Mr 1:16; Lc 12:1\x* \v 2 Le'ec a Jesusu, u yilaj ca' cuul a barco chi' a ja'a. Le'ecoo' a mac a walacoo' u jooc' ichili, joc'a'anoo' ichil a barco abe'e. Tanoo' u p'o'ic u chinchor walaquil u müch ch'ilam. \v 3 Oqui a Jesus ichil jun cuul a barcojo. Ti'i aj Simon a barco abe'e. —Jisi tz'etz'eecac ich ja',— cu t'an a Jesus ti'iji. Tinlaji a Jesus ichil a barco ti'i u ca'ansicoo' a cristiano a que'en chi' a ja'a. \p \v 4 Pues te'i. Jobi ti t'an a Jesus eteloo' a cristianojo. —Benes a barco ich tamil,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono. —Te'i a tzümique'ex a chinchor walaquile'ex a müch ch'ilam,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' boon tuul a que'en ichil a barcojo.\x * \xo 5:4 \xt Jn 21:6\x* \v 5 —Noochwinic,— cu t'an aj Simon ti'i a Jesusu. —Uchi ti meyaj ti chich tulacal a ac'ü'ü, pero ma'ax c'u' ti müch'aja. C'u' betiqui, u men tan a wadic to'ono, bel ti ca'a ti yaalte,— cu t'an aj Simon ti'i a Jesusu. \v 6 U tz'ajoo' ich ja' walaquiloo' u müch ch'ilam. Caji ti t'uupul a chinchor abe' u men u yaabil aj ch'ilama. \v 7 U ye'ajoo' u c'ü' ti'ijoo' u yet'oc ichil ulaac' a barco ca' talacoo' aantabül. C'ochoo' ala'oo'. U tudesajoo' a barco tu ca' cuulil. Watac u budel a barco u men u yaabil aj ch'ilama. \v 8 Le'ec ca' u yilaj c'u' a uchiji, xonlaji aj Simon Pedro tu taan a Jesusu. —Noochil, ma' u naj ca' culaquech tin tzeele. Top walac in cüxtic in sip'il,— cu t'an aj Simon ti'i a Jesusu.\x * \xo 5:8 \xt Ex 20:19; Jue 13:22; 1 S 6:20; 2 S 6:9; 1 R 17:18; 1 Cr 13:12; Job 42:5,6; Dn 8:17\x* \v 9 U yadaj abe'e, u men sa'ti u yool etel boon aj ch'ilam u müchajoo'o. Sa'too' ilic u yool boon tuul a que'enoo' etel aj Simono. \v 10 Sa'too' ilic u yool aj Jacob y aj Juan le'ecoo' u mejen aj Zebedeojo. Le'ecoo' a ca' tuul abe'e, walacoo' u comon meyaj etel aj Simon. —Ma' u jac'ül a wool,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono. —Jabix ilic ca' a müchajoo' to aj ch'ilama, leeb a caal a müchoo' a cristiano ca' xicoo' tu c'ü' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 5:10 \xt Ez 47:9,10; Mt 4:19; Mr 1:17\x* \v 11 Le'ec ca' u c'ochesajoo' a barco chi' a ja'a, u p'ütajoo' tulacaloo' u nu'cul u meyaj. Binoo' tu pach a Jesusu.\x * \xo 5:11 \xt Mt 4:20; Mt 19:27; Mr 1:18; Lc 18:28; Fil 3:7,8\x* \s1 Ch'anesabi a top c'oja'an u men a Jesusu. \p \v 12 Pues te'i. Le'ec ti que'en a Jesus ichil jun p'eel a caja, c'ochi jun tuul a winic etel. Top tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anil. Le'ec ca' u yilaj a Jesusu, xonlaji tu taan. U c'aataj ti'i a Jesus ca' aantabüc. —Noochil, wa qui' ta wich a ch'anesiquene, jede'ec u paatal a ch'anesiquen,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 5:12 \xt Mt 8:2; Mr 1:40\x* \v 13 Le'ec a Jesusu, u tz'aj u c'ü' yoc'ol a winiqui. —In c'ati,— cu t'an ti'i. —Ch'aneech tun,— cu t'an a Jesusu. Tu seebal ch'ani a winiqui.\x * \xo 5:13 \xt Gn 18:14; Jer 32:17,27; Mt 8:8,9; Mt 9:28; Mr 9:22-24; He 7:25\x* \v 14 —Ma' a wadic ti'i ma'ax mac wa in qui'cuntajech,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Jadi' ca' xiquech etel u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ye'e a bajil ti'i, y tz'a ti'i a Dios a sij-ool a jabix ilic ti tz'iiba'an ichil a ley u tz'iibtaj aj Moisese. Te'i u yilicoo' ti ch'aneech,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 5:14 \xt Mt 8:4; Lv 13:1; Lv 14:4,10,21,22\x* \v 15 C'u' betiqui, t'iit'i ti mas yaab u pectzil etel c'u' u betaj ti'i a winiqui. Mas yaabajoo' a cristiano a walacoo' u much'tal u yuboo' u t'an. C'ochoo' ilic ti'i ca' ch'anesabücoo'.\x * \xo 5:15 \xt Mt 4:25; Mr 3:7; Lc 12:1; Lc 14:25; Jn 6:2\x* \v 16 Le'ec a Jesusu, boch walac u beel tu junal tuba ma' yanoo' a cristiano ti t'an etel a Dioso.\x * \xo 5:16 \xt Mr 14:23; Mr 6:46\x* \s1 Ch'anesabi a sotmen u büq'uele. \p \v 17 Pues te'i. Jun p'eel q'uin tan u ca'ansicoo' a cristiano a Jesusu. Te'i tina'anoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Te'i ilic que'enoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Te' tala'anoo' ala'oo' ichil tulacal a caj cuenta Galilea cuenta Judeaja. Yanoo' ilic a taloo' ich caj Jerusalen xan. Yan u muc' a Dios etel a Noochtzil ti'i u ch'anesicoo' a c'oja'ana. \v 18 C'ochoo' ulaac' a winiqui. Tanoo' u cuchic jun tuul a winic a sotmen u büq'uel a ma' ta'ach u peeque. Coya'an ti que'en tuwich u coytaan. U yaaltajoo' u c'oches a c'oja'an tu taan a Jesusu.\x * \xo 5:18 \xt Mt 9:2; Mr 2:3\x* \v 19 Top yaab a cristiano a much'a'anoo' te'iji. Ma' u cüxtajoo' biqui ca' u c'oches a c'oja'an tu tzeel a Jesusu. Ta wich quet u pol a naja, nac'oo' pol naj etel a c'oja'ana. U potajoo' u pol a naja. Te'i u yemsajoo' a c'oja'an tac etel u coytaan tu taan a Jesusu. \v 20 Le'ec a Jesusu, u yilaj ti que'enoo' u yool tu pach ala'i ti'i ca' u ch'anes a sotmen u büq'uele. —Sa'tesabi a sip'il,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 5:20 \xt Rev 2:23; Hch 5:31\x* \v 21 Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, cajoo' u yadü': —Tan u maclant'antic a Dioso. Ma'ax mac jede'ec u paatal u sa'tesic a sip'ili, jadi' a Dioso,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 5:21 \xt Mt 9:3; Mr 2:6,7\x* \v 22 A Jesusu, u na'taj c'u' a tanoo' u tucliqui. —¿C'u' ca'a tane'ex a tuclic abe'e?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 5:22 \xt Ex 34:7; Sal 32:5; Sal 103:3; Is 1:18; Is 43:25; Dn 9:9\x* \v 23 —Ma' yaj ca' in wadü' ti sa'tesabi u sip'il u men ma' chica'an wa jaj ti sa'tesabi ti'i. C'u' betiqui, yaj ca' in wadü' ca' wa'lac. Ca' uchuc u ximbal u men te'i u chictal wa jaj in t'an,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Wa ca' in ch'anes ala'aji, chica'an te'ex ti patalen ti sa'tesaj sip'il wa'ye' yoc'olcab,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tan in wadic tech. Wa'len. Molo a coytaan. Ca' xiquech ta wotoch,— cu t'an ti'i a winic a sotmen u büq'uele.\x * \xo 5:24 \xt Is 53:11; Mt 9:6; Mt 28:18; Jn 5:22,23; Hch 5:31; Col 3:13\x* \v 25 Coya'an ti que'en a sotmen u büq'uel taan a cristianojo. Tu seebal wa'laji. U molaj u coytaan. Caji ti usc'al tu yotoch. Tan u yadic u qui'il a Dios ti tan u beele.\x * \xo 5:25 \xt Sal 103:1\x* \v 26 Sa'too' u yool a cristiano etel c'u' a maniji. U yadajoo' u qui'il a Dioso. Saacajoo' tu jajil. —Top jumpaay ti wilaj aleebe,— cu t'anoo'. \s1 Püybi aj Levi u men a Jesusu. \p \v 27 Pues te'i. Mas pachili, joq'ui te'i a Jesusu. Le'ec ti tan u beele, u yilaj aj Leviji. Ala'aji, jun tuul aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Tina'an ti que'en tu cuuchil tuba walac u meyaj. —Co'ox tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 5:27 \xt Mt 9:9; Mr 2:13,14\x* \v 28 U p'ütaj a meyaj a tan u betiqui. Liq'ui. Bini tu pach a Jesusu.\x * \xo 5:28 \xt Mt 9:10; Mr 2:15\x* \p \v 29 Pues te'i. Le'ec aj Leviji, u betaj a fiesta ichil u yotoch ti'i a Jesusu. Nooch a fiesta u betaja. Much'lajoo' ti yaab aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Much'lajoo' ilic ti yaab ulaac' mac. Que'enoo' ti janal pach mesa.\x * \xo 5:29 \xt Lc 15:1\x* \v 30 Ilbi a Jesus tu yaamoo' u men a fariseo u c'aba'oo' u na'at u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Fariseojoo' ilic ala'oo'o. Cajoo' u p'a'astoo' u yaj cambal a Jesusu. —¿C'u' ca'a tane'ex a janal a wuc'ul eteloo' aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo, u yet'ocoo' a top yanoo' u sip'ili?— cu t'anoo' ti'i u yaj cambal a Jesusu. \v 31 —Ma' c'abeet aj tz'ücyaj ti'ijoo' a muc'a'ani, pero c'abeet ti'ijoo' a c'oja'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc. \v 32 —Ma' taleen ti'i ca' in wadü' ti'ijoo' a cristiano a tojoo' u na'at ca' u jeloo' u tucul ca' tun u tucloo' a tojo. Taleen ti'i ca' in wadü' abe' ti'ijoo' a yanoo' u sip'ili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 5:32 \xt Mt 9:13; 1 Ti 1:15\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus u pectzil a suq'uini. \p \v 33 Pues te'i. —Le'ecoo' u yaj cambal aj Juan aj tz'aj ocja'a, yaab sut ti walacoo' u p'ütic a janal ti'i ca' uchucoo' u suq'uin. Walacoo' ilic u t'an ti yaab etel a Dioso,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Baalo' ilic ti walacoo' u betic u yaj cambaloo' boon a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. C'u' betiqui, a waj cambaloo' incheche, walacoo' u janal u yuc'ul. ¿C'u' ca'a?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 5:33 \xt Mt 9:14; Mr 2:18\x* \v 34 —Ma' tu paatale'ex a tz'eec ti'ijoo' mac a emi ti uc'ul etel aj tz'ocolbeel ca' u p'ütoo' u janal ca' tun uchucoo' u suq'uin le'ec ti que'en to aj tz'ocolbeel tu yaamoo',— cu t'an a Jesus ti uchi u nuucticoo'o.\x * \xo 5:34 \xt Mt 22:2; Lc 14:16-23; 2 Co 11:2; Rev 19:7; Rev 21:2\x* \v 35 —C'u' betiqui, watac u q'uinil, le'ec ti bel u ca'a joc'sabül aj tz'ocolbeel tu yaamoo' u yaj sutili. Ti a q'uin abe'e, beloo' u ca'a ti suq'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 5:35 \xt Dn 9:26; Zac 13:7; Jn 7:33; Mt 6:16,17; Hch 13:2,3; 1 Co 7:5; 2 Co 6:4,5; 2 Co 11:27\x* \p \v 36 Pues te'i. Uchi ilic u t'an a Jesus ti'ijoo' ich mucult'an yoc'ol biqui ti ma' qui' tu cuntal a tumulben to etel a uchben a sucoo' u bete'e. —Ma'ax mac walac u tz'eec a tumul noc' ti'i u püc'ülbeeb a uchben noc'o,— cu t'an a Jesusu. —Wa cuchi ca' u betoo' ti baalo'o, bel u cu tzili' a tumul noc' tuba u joc'sic u püc'ülbeebe, y ma' qui' tu joc'ol a li' noq'ui,— cu t'an ti'ijoo' ich mucult'an.\x * \xo 5:36 \xt Mt 9:16,17; Mr 2:21,22\x* \v 37 —Ma'ax walac u tz'abül tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel uchben q'uewel,— cu t'an. —Wa cuchi ca' tz'abüc ti baalo'o, tanil u tzaquesic u bajil a tumul vinojo, bel u ca'a ti jeetel a uchben q'uewele. Tooxol u ca'a cuchi a vinojo, y c'astal u ca'a cuchi a q'uewele,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ich mucult'an. \v 38 —Yan u tz'abül a tumul vino ichil u cuuchil a betabi etel tumul q'uewel,— cu t'an a Jesusu. \v 39 —Ma'ax le'ec mac u yaaltaj a uchben vinojo, ma' tu c'atiintic u yuc'u' a tumulben to. “Mas qui' a uchbene,” cu t'anac cuchi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ich mucult'an. \c 6 \s1 Tu q'uinil a jedele, u jirip'tajoo' u wich a püc'aal u yaj cambal a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Jun p'eel q'uin tan u manül a Jesus eteloo' u yaj cambal ich col. U q'uinil jedel a q'uin abe'e. Wi'ijoo' u yaj cambal a Jesusu. U jirip'tajoo' tz'etz'eec u semilla a harinaja\f + \fr 6:1 \ft trigo wa wheat\f*. U jüjüxc'ü'tajoo' ti'i ca' joc'oc u pach. U jantajoo'.\x * \xo 6:1 \xt Mt 12:1; Mr 2:23\x* \v 2 C'u' betiqui, yanoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at te'iji. —¿C'u' ca'a tane'ex a betic c'u' a ma' qui' u betabül tu q'uinil a jedele?— cu t'anoo' ti'i u yaj cambal a Jesusu.\x * \xo 6:2 \xt Ex 20:10; Mt 12:2; Mt 15:2; Mr 7:2\x* \v 3 —¿Ma' wa a xocaje'ex c'u' u betaj aj quimen rey David u yet'ocoo' u yetmanül ti wi'ijoo'o?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 6:3 \xt 1 S 21:6\x* \v 4 —Oqui aj David ichil u yotoch a Dioso,— cu t'an a Jesusu. —U molaj a waj harina a tz'abi ti'i a Dioso. U tz'aj ti'ijoo' u yetmanül. U laj jantajoo' a waj harinaja. Le'ec a Dioso, u tz'aj ca' jantabüc a waj harina abe' jadi' u menoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ala'aji, ma' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Diosi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:4 \xt Ex 29:23,33; Lv 24:9\x* \v 5 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Yan in yanil ti tücaa' ca'ax tu q'uinil jedel,— cu t'an a Jesusu. \s1 Ch'ani a winic a mooch u c'ü'ü. \p \v 6 Pues te'i. Ti ulaac' u q'uinil a jedele, oqui a Jesus ichil jun cuul naj tuba walacoo' u much'tal aj Israel u c'ajes a Dioso. Tan u ca'ansicoo' te'i. Tu yaam a much'a'anoo' te'iji, yan jun tuul a winic a mooch u c'ü'ü.\x * \xo 6:6 \xt Mt 12:9; Mr 3:1; Lc 13:14; Lc 14:3; Jn 9:16\x* \v 7 Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, tanoo' u cha'antic a Jesusu. U c'atoo' u yila' wa ca' u ch'anes a mac tu q'uinil a jedel ti'i ca' paatac u yadoo' ti yan u sip'il a Jesusu. \v 8 C'u' betic a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui. —Wa'len chumuquil,— cu t'an a Jesus ti'i a winic a mooch u c'ü'ü. Liq'ui. Wa'laji te'i.\x * \xo 6:8 \xt 1 S 16:7; Lc 5:22; Jn 2:24,25; Jn 6:64; Jn 21:17; Hch 1:24; Rev 2:23\x* \v 9 —Bel in quin c'aate te'ex jun p'eel a t'ana,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a tanoo' u cha'ana. —¿Biqui'il a qui' tu c'axül ti'i a ley ti u q'uinil a jedele, wa ti'i ti betical a qui'i, wa ti'i ti betical a c'asa? ¿Qui' wa ca' ti sa'alte u cuxtal a maca, wa ca' ti quimes ala'i ti u q'uinil a jedele?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:9 \xt Mt 12:12,13; Mr 3:4; Lc 14:3; Jn 7:23\x* \v 10 Le'ec a Jesusu, u sutaj u wich u cha'antoo' tulacaloo'. —Sützü a c'ü',— cu t'an ti'i a winiqui. U sützaj u c'ü'. Ch'ani. \v 11 Lic'oo' u tz'iiquil ala'oo' tu jajil. Cajoo' u tzicbalte c'u' a cu betoo' ti'i a Jesusu. \s1 A Jesusu, u yeetajoo' doce tuul ti'i u yaj xa'num. \p \v 12 Pues te'i. Ma' top uchi manüc u q'uinil abe' ti naq'ui a Jesus tuwich witz ti t'an etel a Dioso. U mansaj a ac'ü' ti t'an te'i.\x * \xo 6:12 \xt Mt 14:23\x* \v 13 Le'ec ti sasajiji, u püyajoo' boon u yaj cambal. Tu yaamoo' ala'oo'o, u yeetaj doce tuul. —Inche'ex in waj xa'num,— cu t'an ti'ijoo' a doce tuulu.\x * \xo 6:13 \xt Mt 10:1\x* \v 14 Yeetbi aj Simono. U tz'aj u c'aba' ti aj Pedro. Yeetbi aj Andres, le'ec u yitz'in aj Simono. Yeetboo' aj Jacobo, aj Juana, aj Felipeje, aj Bartolomeje,\x * \xo 6:14 \xt Jn 1:42\x* \v 15 aj Mateojo, aj Tomasa, y ulaac' aj Jacobo. Le'ec aj Jacob abe'e, le'ec u mejen aj Alfeojo. Yeetbi ilic ulaac' aj Simono. —Cananista,— cu t'anoo' ti'i aj Simon abe'e. \v 16 Yeetbi ilic aj Judasa, le'ec u mejen aj Jacobo. Yeetbi ilic aj Judas Iscarioteje, le'ec mac u tzolaj a Jesusu.\x * \xo 6:16 \xt Jn 14:22; Hch 1:13; Jud 1\x* \s1 Yaab a uchoo' u cambal etel a Jesusu. \p \v 17 Pues te'i. a Jesusu, emi tuwich a witz abe' u yet'ocoo' a doce tuulu. Wa'laji tuba quet a lu'umu. Top yaaboo' u yaj cambal a que'enoo' te'iji. Mani tu pach u yaabil a cristiano a much'a'anoo' tu yaam. Yan a taloo' cuenta Judeaja. Yan a taloo' ich caj Jerusalen. Yan a taloo' chi' c'ac'naab ich caj Tiro caj Sidon. C'ochoo' u yuboo' u t'an a Jesusu. C'ochoo' ilic a c'oja'an ti tz'ücbülü.\x * \xo 6:17 \xt Mt 4:25; Mr 3:7\x* \v 18 Baalo' ilic boon a yan a c'ac'asba'al tu yooloo', joc'sabi ti'ijoo'. \v 19 Tulacaloo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji, tanoo' u yaaltic u tülü' a Jesusu. Tan u ch'anesicoo' tulacal ala'oo' etel u patalil.\x * \xo 6:19 \xt Mt 14:36; Mr 5:30; Lc 8:46\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il a mac a qui'oo' etel a Dioso. \p \v 20 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u cha'antajoo' u yaj cambal. —Le'ec boone'ex a otzile'exe, qui'e'ex cuchi a wool. Yan te'ex a cuuchil ichil u cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 6:20 \xt Mt 5:3; Mt 11:5; Hch 14:22; Stg 2:5\x* \v 21 —Le'ec boone'ex a jabix wi'ije'ex ti'i c'u' a ti'i a Dios aleebe, qui'e'ex cuchi a wool. Bel u ca'a tz'abül te'ex ti chucul te'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Le'ec boone'ex a tane'ex a woc'ol aleebe, qui'e'ex cuchi a wool. Bele'ex a ca'a ti che'ej,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 6:21 \xt Is 55:1; 1 Co 4:11; Is 61:3; Rev 7:14-17\x* \v 22 —Le'ec ti motztzile'ex u menoo' a cristianojo, qui'e'ex cuchi a wool. Baalo' ilic le'ec ti tane'ex a joc'sabül tu yaamoo' ala'oo'o. Baalo' ilic ti tane'ex a p'a'asbül, y tan u yaalbül ti c'ase'ex a c'aba' tin woc'lal inen a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 6:22 \xt Mt 5:11; 1 P 2:19; 1 P 3:14; 1 P 4:14; Jn 16:2\x* \v 23 —Qui'aque'ex a wool tu q'uinil u yuchul a c'as abe' te'exe. Uchuque'ex a siit u men u qui'ile'ex a wool. Bete'ex abe'e, u men yan ti yaab a qui'il te'ex a taaca'an ti ca'an. Le'ecoo' u uchben mamaa' a cristiano abe' a tanoo' u betic te'ex a c'asa, u betajoo' ilic a c'as a jabix abe' ti'ijoo' a winic u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 6:23 \xt Hch 5:41; Col 1:24; Stg 1:2; Hch 7:51\x* \v 24 —C'u' betiqui, yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex a ayic'ale'exe. A c'ümaje'ex tun a qui'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:24 \xt Am 6:1; Lc 12:21; Stg 5:1; Mt 6:2; Lc 16:25\x* \v 25 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex a na'aje'exe. Bele'ex a ca'a ti wi'ijtal. Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex a tane'ex a che'ej aleebe. Bel u ca'a ti yajtal a woole'ex. Bele'ex a ca'a ti oc'ol,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:25 \xt Is 65:13; Pr 14:13\x* \v 26 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' boon tuule'ex a tane'ex a tzicbalbül ti qui'e'ex u men tulacaloo' a cristianojo. Le'ecoo' u uchben mamaa'oo' abe'e, u tzicbaltajoo' ilic u qui'il boon tuul u tz'ajoo' u bajil jabix tanoo' u yadic u t'an a Dioso, pero chenoo' u tus,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:26 \xt Jn 15:19; 1 Jn 4:5\x* \s1 Yacunte a mac a tz'iic teche. \p \v 27 —Pues te'i. Tan in wadic te'ex boone'ex a walaque'ex a wu'yic in t'ana. Yacunte'ex boon a tz'iic te'exe. Yan a betique'ex a qui' ti'ijoo' boon a walacoo' u motzintique'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:27 \xt Ex 23:4; Pr 25:2; Mt 5:44; Ro 12:20\x* \v 28 —Qui'qui't'ante'exoo' mac walacoo' u p'a'astique'ex. C'ajese'ex a Dios yoc'oloo' boon a walacoo' u betic te'ex a c'asa,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:28 \xt Lc 23:34; Hch 7:60\x* \v 29 —Le'ec mac ca' u jütz'ü' a p'u'ucu, sutu a junxeele, ca' u jütz'ü'. Wa yan mac ca' u ch'aa' a noc' jun tziili, ma' a wet'ic ti'i u ch'a'ic jun tziil ulaac',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:29 \xt Mt 5:39; 1 Co 6:7\x* \v 30 —Le'ec mac tan u matic c'u' a yan te'exe, tz'a'e'ex ti'i. Le'ec a mac ca' u toco' a c'u' teche, ma' a beele'ex ti yaab sut a c'aate'ex ca' u yusq'uinte abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:30 \xt Dt 15:7; Pr 3:27; Pr 21:26; Mt 5:42\x* \v 31 —Jabix ilic a c'ate'ex ca' betabüc te'exe, baalo' ilic a yan a betique'ex ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:31 \xt Mt 7:12; Fil 4:8\x* \p \v 32 —Pues te'i. Wa cuchi jadi' a yajoo' u yube'ex a tane'ex a yacuntiqui, ma' tane'ex a betic a qui'il ti baalo'i. Le'ecoo' a que'enoo' ilic ichil u sip'ili, walacoo' ilic u betic ti baalo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:32 \xt Mt 5:46\x* \v 33 —Wa cuchi jadi' ti'ijoo' boon a walacoo' u betic te'ex a qui' tane'ex a betic a qui'i, ma' tane'ex a betic a qui'il ti baalo'i. Le'ecoo' a que'enoo' ilic ichil u sip'ili, walacoo' ilic u betic ti baalo',— cu t'an a Jesusu. \v 34 —Wa cuchi jadi' ti'ijoo' a walacoo' u yusq'uintic u jel a taq'uin a walaque'ex a tz'eec u maantoo'o, ma' tane'ex a betic a qui'il ti baalo'i. Le'ecoo' a que'enoo' ilic ichil u sip'ili, walacoo' ilic u tz'eec ti maanil a taq'uin ti'ijoo' a walacoo' u yusq'uintic u jel tucaye'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:34 \xt Mt 5:42\x* \v 35 —Yacunte'exoo' mac a tz'iicoo' te'exe. Yan a betique'ex qui'il ti'ijoo'. Yan a tz'eeque'ex ti maanil a taq'uin ti'ijoo', pero ma' tzaj a tuclique'ex wa bel u ca'a usq'uinbil te'ex u jel. Ca' a bete'ex ti baalo'o, bel u ca'a tz'abül te'ex a qui'il ti yaab u men a Dioso. Bel ilic u ca'a ti chictal ti le'ec inche'ex u mejen a Dios ti ca'ana. Ala'aji, walac ilic u ch'a'ic u yotzililoo' boon a ma' ta'achoo' u tz'eec a bo'tiqui, u yet'ocoo' boon a c'ac'as cristianojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:35 \xt Lv 25:35; Sal 37:26; Mt 5:45; 1 Jn 3:1; Hch 14:17\x* \v 36 —Yan a ch'a'ique'ex u yotzilil a maca, jabix ilic ti walac u ch'a'bül u yotzilil a mac u men a Tate'ex a que'en ti ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:36 \xt Mt 5:48; Ef 5:1,2\x* \s1 Ma' a tz'eeque'ex a mac ichil u sip'ili. \p \v 37 —Pues te'i. Ma' a yaaltique'ex a cüxtic wa u cüxtaj u sip'il a maca. Ti baalo'o, ma' tu yaaltabül cüxtabül wa a cüxtaje'ex a sip'il inche'exe. Ma' a tz'eeque'ex a mac ichil u sip'ili. Ti baalo'o, ma' ta tz'abüle'ex ichil a sip'il. Sa'tese'ex u sip'il a maca. Ti baalo'o, bel u ca'a sa'tesabül a sip'ile'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:37 \xt Mt 7:1\x* \v 38 —Sije'ex c'u' a c'abeet ti'i ulaac'a. Ti baalo'o, bel u ca'a sijibil te'ex u men a Dioso. Le'ec ti bel u ca'a p'isbil c'u' a bel u ca'a sijibil te'exe, bel u ca'a but'bul ti chich ichil u p'isbeeb. Bel u ca'a tintinjütz'bül ti'i ca' ococ u chucaan. Tudel u ca'a asto ti tan u manül tu pach u men u yaabil. Baalo' ti bel u ca'a sijibil te'exe. Jabix ilic ti walaque'ex a p'isic c'u' a tane'ex a sijiqui, baalo' ilic ti bel u ca'a p'isbil c'u' a bel u ca'a sijibil te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:38 \xt Pr 19:17; Sal 79:12; Mt 7:2\x* \p \v 39 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesus eteloo' ich mucult'an yoc'ol mac a tan u yadic a ma' u yeel c'u'iji. —Jun tuul a ch'oopo, ma' tu paatal u bensic u yetch'oopil. Wa ca' u betoo' ti baalo', beloo' u ca'a ti c'axül ich ch'e'en tu ca' tuulil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:39 \xt Mt 15:14\x* \v 40 —Ma'ax mac aj cambal u yeel a mas yaab tuwich u maestro. C'u' betiqui, le'ec ti joboo' u ye'bel ti'i boon u yeel a maestrojo, jadi' quet u yeeloo' etel a maestrojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:40 \xt Mt 10:24\x* \v 41 —¿C'u' ca'a tan a wilic u sip'il a hermano bete cuenta tan a wilic tz'etz'eec a ta'lu'um ichil u nec' u wichi? Uxtun incheche, ma' ta'ach a tz'eec ta wool ti nooch a sip'il incheche, bete cuenta jabix noxi' che' a que'en ichil u nec' a wich,— cu t'an a Jesus yoc'oloo' u sip'il.\x * \xo 6:41 \xt Mt 7:3\x* \v 42 —Incheche, ma' ta'ach a wilic a jabix a noxi' che' a que'en ichil u nec' a wich,— cu t'an. —C'u' betiqui, baala' walac a wadic ti'i a hermanojo. “Hermano,” queech. “Cha'a in joc'sic abe' a jabix ta'lu'um a que'en ichil u nec' a wich,” queech ti'i. ¿C'u' ca'a ma' saaquech a wadü' a jabix abe' ti'iji?— cu t'an. —Incheche, chen aj cho'ech. Payanbej joq'ues abe' a jabix noxi' che' a que'en ichil u nec' a wich. Pachili, jede'ec a wilic ti qui' biqui ca' a joq'ues abe' a jabix ta'lu'um a que'en ichil u nec' u wich a hermanojo,— cu t'an a Jesus yoc'oloo' u sip'il.\x * \xo 6:42 \xt Pr 18:17\x* \s1 Etel u wich a che'e, chica'an biqui'il u yoc. \p \v 43 —Pues te'i. Le'ec a cristianojo, jabix ilic a che'e. Le'ec a che' a quich'pana, ma' tu tz'eec u wich ti c'as. Ma'ax a c'ac'as che'e, ma' tu tz'eec u wich a quich'pana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:43 \xt Mt 7:16; Ga 5:19,23; 2 Ti 3:1-9\x* \v 44 —Etel u wich a che'e, chica'an biqui'il a che'e. Ma' tu wichintic a chimun a q'ui'ixi. Ma'ax tu wichinbil ix tz'us u men a q'ui'ix pocche'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:44 \xt Mt 12:33\x* \v 45 —Le'ec a qui'il winiqui, walac u betic a qui' u men u qui'il u na'at. Le'ec a c'ac'as winiqui, walac u betic a c'as u men u c'asil u na'at. Chica'an biqui'il u na'at a mac etel u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:45 \xt Ro 8:5-8\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol ca' p'eel u cuuchil a naja. \p \v 46 —Pues te'i. “Noochil, Noochil,” que'ex ten. ¿C'u' ca'a walaque'ex a chiitiquen ti baalo', pero ma' ta'ache'ex a betic c'u' a walac in wadiqui?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 6:46 \xt Mal 1:6; Mt 25:11; Lc 13:25; Ro 2:13; Stg 1:22\x* \v 47 —Tulacal a mac a walacoo' u c'ochol tin wetele, y a walacoo' u yubic in t'ana, y a walacoo' u betic c'u' a walac in wadiqui, ala'oo'o,\x * \xo 6:47 \xt Mt 7:24\x* \v 48 jabix a mac a tan u men naj etel tunich. U paantaj ti tam tac yoc'ol jun p'eel tunich. Yoc'ol a tunich abe'e, caji u tzaamte a tunich ti'i u colocche'il a naja. Le'ec ti tuda'an a ja'a, cu'unquinbi a lu'um u men u yoc a ja'a. C'u' betiqui, ma' u pecsaj a naji, u men qui' betaja'an yoc'ol a tunichi,— cu t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 6:48 \xt Hch 14:22; 2 Ti 3:12; Sal 125:1; 2 Ti 2:19; 1 P 1:5; Jud 1\x* \v 49 —Uxtun mac a walacoo' u yubic in t'an pero ma' ta'achoo' u tz'ocsiqui. Ala'oo'o, jabix ilic a winic a tan u men naj etel tunich xan. C'u' betiqui, ma' u paantaj ma'ax tz'etz'eec tuba u cajsaj a naja. Jadi' yoc'ol lu'um u tz'aj a tunichi. Le'ec ti cu'unaji a lu'um u men u yoc a ja'a, c'axi a naj ti jomol. Jumpul c'asaji a naja,— cu t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 6:49 \xt Job 8:13; He 10:28-31; 2 P 2:20,21\x* \c 7 \s1 Ch'anesabi jun tuul u yaj meyaj a soldado u men a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti jobi ti t'an a Jesus eteloo' a cristianojo, joq'ui te'i. Bini ich caj Capernaum.\x * \xo 7:1 \xt Mt 8:5; Mt 27:54; Lc 23:47; Hch 10:1,2; Hch 22:26; Hch 23:17\x* \v 2 Que'en u noochiloo' a soldado te'i. Yan u yaj meyaj jun tuul, c'oja'an. Top c'abeet ti'i. Watac u quimil. \v 3 Le'ec a soldado abe'e, u yubaj u pectzil a Jesusu. U tücaa'tajoo' a nucuch winic ti'i aj Israel ti'i ca' u püyü' a Jesusu. U c'ati ca' u c'aatoo' ti'i a Jesus ca' talac qui'cunbul u yaj meyaj. \v 4 Le'ec ti c'ochoo' etel a Jesusu, u yadajoo' ti'i tulacaloo' u yool. —Qui' a waantic a soldado abe'e,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 5 —Qui' u yool a soldado abe' eteloo' ti wetcaal aj Israele. U betaj to'on a naj tuba walac ti much'tal ti c'ajes a Dioso,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \p \v 6 Pues te'i. Bini a Jesus tu pachoo'. Le'ec ti chema' c'ochoc a Jesus tu yotoch a soldado abe'e, cümbi u menoo' ulaac' u yaj xa'num a soldadojo. Le'ec ala'oo'o, u amigo a soldadojo. Baala' a tücaa'boo' u yadü' ti'i a Jesusu: —“Noochil, ma' in mas tuc'sic a wool. Ma' chucul in yanil ti'i ca' talaquech ichil in wotoch,” cu t'an a soldadojo,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 7 —“Ma'ax u naj xan ca' xiquen ta wetel. Jadi' adü ca' qui'ac in waj meyaj, y bel u ca'a ti ch'anül,” cu t'an a soldadojo,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 7:7 \xt Ex 15:16; Dt 32:39; 1 S 2:6; Sal 33:9; Sal 107:20; Mr 1:27; Lc 4:36; Lc 5:13\x* \v 8 —“Yan ilic in noochil. Walac u tücaa'tiquen. Yanoo' ilic a soldado a walac in tücaa'tiqui. Walac in wadic ti'i a jun tuul ca' xi'ic, y walac u beel. Walac in wadic ti'i ulaac' ca' talac, y walac u talel. Walac in wadic ti'i in waj meyaj ca' u bete' a c'u'aca, y walac u betic abe'e,” cu t'an a soldadojo,— cu t'anoo' u amigo a soldado ti'i a Jesusu. \v 9 Le'ec ti aalbi abe' ti'i a Jesusu, sa'ti u yool u men u t'an a soldado abe'e. U sutaj u bajil ti t'an eteloo' a cristiano a tücünacoo' tu pach. —Tan in wadic te'ex. Ca'ax boon tuul in wetcaal a que'enoo' u yool tin pacha, ma'ax tuba cuenta Israel in cüxtaj jun tuul ti wetcaal a top que'en u yool tin pach tu jajil jabix a soldado abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 7:9 \xt Sal 147:19; Mt 9:33; Ro 3:1,2; Ro 9:4\x* \v 10 Le'ec boon tuul a tücaa'boo' u men u noochil a soldadojo, u p'ütajoo' a Jesus ti bej. Usc'ajoo' tu yotoch a soldado abe' tucaye'il. U yilajoo' u yaj meyaj a soldado abe' te'i. Ch'ana'an tun. \s1 Cuxquinbi u yal ix ma'icham u men a Jesusu. \p \v 11 Pues te'i. Bini a Jesus ti jun p'eel a caj Nain u c'aba'. Tücünacoo' u yaj cambal tu pach. Yanoo' ilic ti yaab a cristiano tu pach ala'aji. \v 12 Tanoo' to u c'ochol tu chi' a cot a que'en tu xoy a caj abe'e. Tan ilic u joc'sabül ich caj jun tuul a quimene. Le'ec u na' a quimene, ix ma'icham. Ma' yan ulaac' u yal. Jadi' a quimen abe'e. Yanoo' a cristiano a taloo' ich caj a tücünacoo' tu pach ix ma'icham abe'e. \v 13 Le'ec ca' u yilaj ix ma'icham a Noochtzili, otzil tu wich. —Ma' a woc'ol,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 7:13 \xt Lm 3:32; Jn 11:33,35; He 2:17; He 4:15\x* \v 14 Naatz'i a Jesus tu tzeel a quimene. U tülaj u cuuchil tuba tan u c'oochbol. Wa'lajoo' aj mucsaja. —Tan in wadic tech, tz'ub. Liq'uen,— cu t'an a Jesus ti'i a quimen ch'ajomo. \v 15 Tinlaji a quimene. Caji ti t'an. Le'ec a Jesusu, u c'ubaj a ch'ajom ti'i u na'.\x * \xo 7:15 \xt Lc 8:54; Jn 11:43; Hch 9:40; Ro 4:17\x* \v 16 Jac'oo' u yool tulacaloo'. Cajoo' u yadü' u qui'il a Dioso. —Chiclaji tiqui yaam jun tuul a top patal a walac u yadic u t'an a Dioso,— cu t'anoo'. —Ino'on aj Israelo'ono, ti'ijo'on Dios. U ch'a'aj ti wotzilil,— cu t'anoo' a que'enoo' te'iji.\x * \xo 7:16 \xt Lc 24:19; Jn 4:19; Jn 6:14; Jn 9:17\x* \v 17 Tzicbalbi tulacal tuba cuenta Judea c'u' u betaj a Jesusu. Tzicbalbi ilic ca'ax tubajac ma' naach cuenta Judea.\x * \xo 7:17 \xt Lc 1:68; Lc 19:44\x* \s1 C'ochoo' etel a Jesus u yaj xa'num aj Juan aj tz'aj ocja'a. \p \v 18 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambal aj Juan aj tz'aj ocja'a, u tzolajoo' ti'i c'u' a walac u betic a Jesusu.\x * \xo 7:18 \xt Mt 11:2\x* \v 19 Le'ec aj Juana, u püyajoo' ca' tuul u yaj cambal. —Ca' xique'ex a c'aate ti'i a Jesus wa le'ec aj Sa'alil ala'i a tan ti paac'tiqui, wa yan ti paac'tic ulaac',— cu t'an aj Juan ti'i a ca' tuulu.\x * \xo 7:19 \xt Ez 21:27; Ez 34:23,29; Dn 9:24-26; Mi 5:2; Hag 2:7; Zac 9:9; Mal 3:1-3\x* \v 20 Le'ec ti c'ochoo' a ca' tuul etel a Jesusu, u yadajoo' u t'an aj Juan ti'iji. —Le'ec aj Juan aj tz'aj ocja'a, u tücaa'tajo'on ta wetel. ¿Inchech wa aj Sa'alil a tan ti paac'tiqui, wa yan ti paac'tic ulaac'?— cu t'an a ca' tuul ti'i a Jesusu. \v 21 Ti'i ilic a hora abe' a Jesusu, u ch'anesajoo' ti yaab a c'oja'ana, ca'ax top yaj u c'oja'anil. U joc'sajoo' a c'ac'asba'al tu yooloo' a maca. U sasilcuntajoo' u wich a ch'oopo. \v 22 Le'ec ti jobi u betic abe' a Jesusu, u nuuctajoo' u yaj cambal aj Juana. —Ca' usc'aque'ex etel aj Juan a wade'ex ti'i c'u' a wilaje'ex y c'u' a wu'yaje'exe,— cu t'an. —Tanoo' u sasilcunbul u wich a ch'oopo. Le'ecoo' a ch'etec u yoco, tanoo' u ximbal tucaye'il. Tanoo' u ch'anesabül a tan u tu'ujtal u büq'uel u men u c'oja'anili. Tanoo' u jeebbel u xiquin a cooco. Tanoo' u ca' cuxtal a quimene. Tan u yaalbül u qui'il pectzil a Dios ti'ijoo' a otzili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ca' tuulu.\x * \xo 7:22 \xt Mt 11:5; Is 29:18; Is 35:5; Is 42:6; Hch 26:18; Is 61:1; Sof 3:12; Lc 4:18; Stg 2:5\x* \v 23 —Qui' u yool mac a ma' siq'ui u yool tene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ca' tuulu. \p \v 24 Pues te'i. Le'ec ti usc'ajoo' tu pach u yaj xa'num aj Juana, caji a Jesus u tzicbalte aj Juan eteloo' a cristianojo. —¿C'u' a bine'ex a wila' ich p'atal lu'um? ¿Bine'ex wa a wila' a pocche' a tan u pecsabül u men ic'? Ma' bine'ex a wila' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:24 \xt Mt 11:7\x* \v 25 —¿C'u' a bine'ex a wila'? ¿Bine'ex wa a wila' a winic a top quich'pan u noc'o? Le'ecoo' a quich'pan u noc' a top qui' u cuxtaloo'o, que'enoo' ichil u yotoch a reye. Ma' ta wilique'exoo' ichil a p'atal lu'umi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \v 26 —¿C'u' a bine'ex a wila'? ¿Bine'ex wa a wila' jun tuul a tan u yadic u t'an a Dioso? Le'ec, bine'ex a wila' jun tuul a tan u yadic u t'an a Dioso. Tan in wadic te'ex. Le'ec aj Juan abe'e, mas nooch u wichil u meyaj tuwich boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesusu. \v 27 —Bel in quin wadü' te'ex c'u' a tz'iiba'an yoc'ol ala'aji,— cu t'an a Jesusu. —“Inene, tan in tücaa'tic in waj xa'num ta taan. Bel u cu tojquinte a cristiano ti'i ca' u c'ümeechoo',” cu t'an a Dioso. Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:27 \xt Is 40:3; Mal 3:1; Mal 4:5; Lc 1:16,17,76\x* \v 28 —Tan in wadic te'ex. Ma' yan a winic a yanaji yoc'olcab a mas nooch u wichil u meyaj tuwich aj Juan aj tz'aj ocja'a,— cu t'an a Jesusu. —C'u' betiqui, ca' yanacoo' a hermanojo, que'enoo' tu c'ü' a Dioso. Ca'ax ma' nooch u wichil u meyaj jun tuul a hermano tu yaamoo' u chucaan a hermanojo, mas nooch u wichil u meyaj xan tuwich aj Juana,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Le'ecoo' a ca'ax macac u yet'ocoo' aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo, le'ec ca' u yubajoo' u pectzil aj Juana, u c'ümajoo' a ocja'a. Ti baalo'o, u ye'ajoo' ti toj a tan u betic a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:29 \xt Mt 3:5; Lc 3:12\x* \v 30 —C'u' betiqui, a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, ma' u c'ümajoo' a ocja' etel aj Juana. Ti baalo'o, ma' u c'ümajoo' c'u' u c'ati u bete' a Dios eteloo'o,— cu t'an.\x * \xo 7:30 \xt Hch 20:27\x* \v 31 —¿C'u' a qui' ca' in wadü' te'ex ti'i ca' chiclac te'ex biqui'iloo' u na'at a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe? ¿C'u' aj etel jede'ecoo' in quetiqui?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:31 \xt Lm 2:13; Mt 11:16; Mr 4:30\x* \v 32 —Ala'oo'o, jabix ca' muuch' a tz'ub a tina'anoo' chumuc caj. Jun muuch'u, tanoo' u t'an ti chich etel ulaac' a jun muuch'u. “Ti wuustaj a xool jabix ich baxül tz'ocolbeele. C'u' betiqui, ma' a c'atiintaje'exe. Ma' uche'ex a woc'ot. Uchi ti woc'ol jabix ich baxül quimili. Ma'ax ti baalo'o, ma' a c'atiintaje'ex xan. Ma' uche'ex a woc'ol,” cu t'anoo' a jun muuch'u,— cu t'an a Jesusu. \v 33 —Baalo' ilicoo' a cristiano aleebe. Le'ec ti caji ti meyaj aj Juan aj tz'aj ocja'a, ma' u jantaj a janala. Ma'ax u yuc'aj a vinojo. “Yan a c'ac'asba'al tu yool,” que'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:33 \xt Mt 3:4; Mr 1:6; Lc 1:15\x* \v 34 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Walac in janal in wuc'ul,— cu t'an a Jesusu. —“Jac' ti'i a janala,” que'ex tin woc'ol. “Walac u caalül. Walac u yet'octicoo' aj mol taq'uin ti'i a gobierno u yet'ocoo' a mac a top yanoo' u sip'ili,” que'ex tin woc'ol,— cu t'an a Jesusu. \v 35 —C'u' betiqui, etel c'u' a tanoo' u betic a tanoo' u tz'ocsic a Dioso, chica'an ti toj u na'at a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:35 \xt Os 14:9; Mt 11:19; 1 Co 1:23,24\x* \s1 Tan u janal a Jesus ichil u yotoch jun tuul a fariseojo. \p \v 36 Pues te'i. Chiitbi a Jesus u men jun tuul a fariseo u c'aba' u na'at ca' xi'ic ti janal etel. Oqui a Jesus ichil u yotoch ala'aji. U cüxtaj u cuuch pach mesa.\x * \xo 7:36 \xt Mt 26:6; Mr 14:3; Jn 11:2\x* \p \v 37 Pues te'i. Ichil a caj abe'e, jun tuul tu yaamoo' ix ch'up a walacoo' u cüjtal etel a ca'ax macaca, u yubaj ti que'en a Jesus pach mesa ichil u yotoch a fariseo u c'aba' u na'ata. U talesaj a tz'i' p'uul tuda'an ti boc. Betabi a p'uul abe' etel a tunich u c'aba' alabastro.\x * \xo 7:37 \xt Lc 8:2; Jn 9:24\x* \v 38 C'ochi tu tojil u yoc tuba que'en a Jesusu. Tan u yoc'ol ix ch'up abe'e. Caji ti t'aaj u c'a' u wich yoc'ol u yoc a Jesusu. U chowaj etel u tzo'otzel. U yutzintaj u yoc a Jesusu. U tz'aj a boc tuwich u yoc.\x * \xo 7:38 \xt Zac 12:10; Ro 5:20; 1 Ti 1:15,16\x* \v 39 Le'ec mac u chiitaj a Jesus ti janala, fariseo u c'aba' u na'at. Le'ec ca' u yilaj c'u' a tan u betabül ti'i a Jesusu, caji u tucle: —Wa cuchi tu jajil walac u yadic u t'an a Dios a Jesusu, u na'taj cuchi mac ix ch'upil tan u tülic u yoc. Yaab u sip'il ix ch'up ado'o,— cu t'an a winic abe' tu bajili.\x * \xo 7:39 \xt Lc 15:2\x* \v 40 —Simon, yan c'u' a yan in wadic tech,— cu t'an a Jesus ti'i u yumil a naja. —Adü ten, maestro,— cu t'an aj Simon ti'i a Jesusu. \v 41 —Jun tuul a winiqui, walac u tz'eec u taq'uin ti maanil. Ca' tuul a uchi u maan taq'uin etele. Jun tuulu, u maantaj quinientos dolar. Ulaac' a jun tuulu, u maantaj cincuenta dolar,— cu t'an a Jesus ich mucult'an ti'i a fariseojo.\x * \xo 7:41 \xt Mt 18:28\x* \v 42 —Ma' pataloo' u bo'te u p'ax tu ca' tuulil. Le'ec a winiqui, u ch'a'ajoo' u yotzilil. U sijajoo' ti'i ti baalo'. ¿Mac tu yaam a ca' tuul aj maan taq'uin a bel u cu mas yacunte u yumil a taq'uin abe'e?— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono.\x * \xo 7:42 \xt Is 1:18; Is 43:25; Is 44:22\x* \v 43 —Tin tuclic inene, le'ec a mas yaab u p'ax a sijibi ti'iji, le'ec a mas bel u cu yacunte a winiqui,— cu t'an aj Simono. —A nuuctajen ti toj,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 44 Le'ec a Jesusu, u sutaj u bajil u cha'antaj ix ch'upu. —Ila ix ch'up ada'a,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono. —Le'ec ti oqueen ichil a wotocho, ma' a tz'aj ten a ja' ti'i in p'o'ical in woc jabix ti suco'on ti bete'. C'u' betiqui, ix ch'up ada'a, u ch'ulaj in woc etel u c'a' u wich. U cho'aj in woc etel u tzo'otzel,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono.\x * \xo 7:44 \xt Gn 18:4; 1 Ti 5:10\x* \v 45 —Ma' a wutzintajen jabix ti suco'on ti bete'. C'u' betiqui, uchucal in wudel wa'ye'e, tan ti tan u yutzintic in woc ix ch'up ada'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:45 \xt 1 Co 16:20; 2 Co 13:12\x* \v 46 —Ma' a tz'aj a boc tin poli. C'u' betic ix ch'upu, u tz'aj a boc a top co'oj u tool yoc'ol in woc,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono.\x * \xo 7:46 \xt Sal 23:5; Ec 9:8; 1 Jn 2:20,27\x* \v 47 —Tan in wadic tech. Etel a c'u' u betaj tene, chica'an ti top yaj u yubeen ix ch'upu. U men top yaj u yubeene, chica'an ilic ti sa'tesabi ti'i u sip'il ca'ax yaab. C'u' betiqui, mac a ma' yaab u sip'ili, ma' ilic yaj u yubi ti yaab mac a uchi u sa'tesaj sip'ili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 7:47 \xt 1 Ti 1:14\x* \v 48 —Sa'tesabi a sip'il,— cu t'an a Jesus ti'i ix ch'upu.\x * \xo 7:48 \xt Mt 9:2; Mr 2:5; Lc 5:20; Hch 13:38,39; Ro 4:6-8; Col 1:12-14\x* \v 49 Le'ecoo' u chucaan aj sutil a que'enoo' chi' mesa etel a Jesusu, cajoo' u tucle c'u' u yadaj a Jesusu. —¿C'u' u wich a winic ada'a? Walac ilic u sa'tesaj sip'il,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 7:49 \xt Is 53:3\x* \v 50 —A tz'ocsaj ti patalen in sa'alteech, mentücü, sa'ala'anech. Jetz'a'anac a wool. Ca' xiquech,— cu t'an a Jesus ti'i ix ch'upu.\x * \xo 7:50 \xt Mt 9:22\x* \c 8 \s1 Aantabi a Jesus u menoo' ix ch'upu. \p \v 1 Pues te'i. Tan u manül a Jesus ich caj ich aldea. Tan u t'an te'i. U yadaj ti'ijoo' a qui'il t'an, le'ec biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso. Le'ecoo' a doce tuul u yaj cambala, tücünacoo' tu pach a Jesusu. \v 2 Tücünacoo' ilic ix ch'up tu pach a Jesusu. Le'ecoo' ix ch'up abe'e, le'ec a joc'saboo' a c'ac'asba'al ichiloo' u yool etel a ch'anesaboo' u c'oja'anili. Tu yaamoo' abe' que'en ix Maria. —Ix Magdalena,— cu t'anoo' ti'i. Joc'sabi siete tuul a c'ac'asba'al ichil u yool ala'aji.\x * \xo 8:2 \xt Mt 27:55,56; Mr 15:40,41; Mr 16:1; Lc 23:27; Jn 19:25; Hch 1:14; Mr 16:9\x* \v 3 Tu yaamoo' ilic ix ch'up abe'e, yan jun tuulu, ix Juana u c'aba'. Le'ec u yicham ala'aji, aj Chuza u c'aba'. Walac u meyaj ichil u yotoch aj rey Herodes. Le'ec ulaac' ix ch'up a que'en pach a Jesusu, ix Susana u c'aba'. Yanoo' ilic ulaac'. Walacoo' u yaantic a Jesus etel c'u' a yanoo' ti'iji. \s1 Le'ec ada' a mucult'an a jabix aj pac'a. \p \v 4 Pues te'i. Much'lajoo' ti yaab a cristiano etel a Jesusu. Taloo' cajil caj. Caji ti t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 8:4 \xt Mt 13:2; Mr 4:1\x* \v 5 —Jun tuul a winiqui, bini ti pac'. Le'ec ti tan u pac', yan a semilla a c'axi tuwich bej. Wa'che'bi a semilla abe'e. C'ochoo' a ch'iich'i. U jantajoo' a semilla abe'e,— cu t'an a Jesus ich mucult'an. \v 6 —Yan a püc'bi tuba ma' pim a lu'umu. Yan a tunich yalama. Le'ec ti tan u ch'iili, tiqui u men ma' yan u ja'il,— cu t'an a Jesusu. \v 7 —Yan a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi. Le'ec ti tan u ch'iil a püc'aala, ch'iji ilic a jabix a c'ünchiimi. U c'ascuntaj a püc'aala,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Yan a püc'bi ichil a lu'um a siisi. Qui' u ch'iil a püc'aal te'iji. U tz'aj u wich. U tz'aj cien sut mas yaab u wich tuwich boon semilla a püc'biji,— cu t'an a Jesusu. Le'ec ti jobi u yadic a mucult'an abe'e, uchi u t'an ti chich a Jesusu. —Le'ec mac patal u yubi in t'ana, yan u tz'eec tu yool,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u c'abeetil a mucult'ana. \p \v 9 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, u c'aatajoo' ti'i c'u' a walac u yadic a mucult'an abe'e.\x * \xo 8:9 \xt Mt 13:10; Mr 4:10\x* \v 10 —Tz'abi te'ex ca' a ch'a'e'ex u tojil yoc'ol biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso. Le'ecoo' ulaac' a cristianojo, jadi' ich mucult'an tanoo' u yubic. Ti baalo'o, ca'ax tanoo' u cha'an, ma' tanoo' u yilic. Ca'ax tanoo' u yubic a t'ana, ma' tanoo' u ch'a'ic u tojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 8:10 \xt Is 6:9; Mr 4:12\x* \s1 U yadaj c'u' a walac u yadic a mucult'an yoc'ol aj pac'a. \p \v 11 —Pues te'i. Le'ec ada' u nu'cul a mucult'an in wadaj to. Le'ec jabix a semillaja, le'ec abe'e, jabix u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:11 \xt Mt 13:18; Mr 4:14; Hch 20:27,32; 1 Co 3:6,7,9-12; Stg 1:21; 1 P 1:23\x* \v 12 —Le'ec jabix a semilla a c'axi ti beje, le'ec abe'e, jabixoo' a cristiano a aalbi ti'ijoo' u t'an a Dioso. C'ochi a quisin eteloo'o. U tocaj ti'ijoo' u t'an a Dios u yubajoo' ti'i ma' u tz'ocsicoo' abe'e, ti'i ma' u sa'albüloo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:12 \xt Stg 1:23,24; 2 Co 2:11; 2 Co 4:3; 2 Ta 2:10; 1 P 5:8\x* \v 13 —Le'ec jabix a semilla a püc'bi tuwich a tunichi, le'ec abe'e, jabixoo' a cristiano a aalbi ti'ijoo' u t'an a Dioso,— cu t'an. —Qui'oo' u yool u yubi a t'an abe'e. U c'ümajoo'. C'u' betic ala'oo'o, jabix a püc'aal a ma' yan u can. Ma' ta'achoo' u muc'yaj. Jun p'e rato ilic tan u tz'ocsic. Le'ec ca' u c'ümoo' a yaja, walacoo' u p'ütic u tz'ocsic u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 14 —Le'ec jabix a semilla a püc'bi tuba yan a jabix a c'ünchiimi, le'ec abe'e, jabixoo' a cristiano a aalbi ti'ijoo' u t'an a Dioso,— cu t'an. —U c'ümajoo' a t'an abe'e. Pachili, top que'enoo' u yool tu pach a jabix a c'u' a ti'i a yoc'olcaba. Top que'enoo' u yool tu pach u ayic'alil. Top que'enoo' u yool tu pach a c'u' a qui'oo' tu wich u beticoo' yoc'olcab. U men abe'e, tan u joc'ol ti'ijoo' ti ma'ax c'u' ti qui'il a tan u yantal ti'ijoo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:14 \xt Mt 19:26; 1 Ti 6:9,10; 2 Ti 4:10\x* \v 15 —Le'ec jabix a semilla a püc'bi tuba siis a lu'umu, le'ec abe'e, jabixoo' a cristiano a aalbi ti'ijoo' u t'an a Dioso,— cu t'an. —U c'ümajoo' a t'an abe'e. Qui'oo' u na'at. Ma' ta'achoo' u p'ütic u tz'ocsic a t'an abe'e. Ma' ta'achoo' u tuc'ul u yool, mentücü, walac u yaabtal a qui'il u menoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:15 \xt Ef 2:4; 2 P 1:5-10\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an a jabix u sasilil a lamparaja. \p \v 16 —Pues te'i. Le'ec ca' u t'übaj a lamparaja, ma'ax mac walac u nocquintic a c'u'ac yoc'ol ti'i ma' u chictal u saqui. Ma'ax walac u tz'eec abe' yalam cama. Walac u tz'eec abe' tu cuuchil. Ti baalo'o, sasil u wich mac a oqui ich naj u men a lampara abe'e,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol ma' ti muquic c'u' a tan ti tz'ocsiqui.\x * \xo 8:16 \xt Mt 5:15; Mr 4:21; Lc 11:33; Fil 2:15,16\x* \v 17 —Ma' yan a c'u' a muca'an a wa ma' tu chictala. Baalo' ilic a t'an a muca'ana, bel ilic u ca'a u'yajbül. Laj bel u ca'a eeltabül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:17 \xt Mt 10:26; Lc 12:2\x* \v 18 —U men laj bel u ca'a eeltabülü, tz'aje'ex ta wool c'u' a tane'ex a wu'yiqui. Le'ec mac u yeel a tz'etz'eeque, bel u ca'a tz'abül ti'i ca' u yeelte ti mas yaab. Le'ec mac a tan u tuclic ti u yeele, pero ma'ax c'u' u yeele, bel u ca'a tocbol ti'i c'u' a tan u tuclic ti u yeele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:18 \xt Mt 13:12; Mt 25:29; Mr 4:25; Lc 19:26; Jn 15:2; Rev 22:11\x* \s1 C'ochi cüxtabül a Jesus u men u na' y u menoo' u yitz'in. \p \v 19 Pues te'i. Le'ec u na' u yet'ocoo' u yitz'in a Jesusu, c'ochoo' ti sut etel. C'u' betiqui, ma' tu paataloo' u beel tu tzeel ala'i u men u yaabil a cristiano a much'a'anoo' te'iji.\x * \xo 8:19 \xt Mt 12:46; Mt 13:55; Mr 3:31; Jn 7:5; Hch 1:14; 1 Co 9:5; Ga 1:19\x* \v 20 —Udi a na' u yet'ocoo' a witz'in. Wa'an ti que'enoo' pach naj. U c'atoo' sut ta wetel,— cu t'an u yaalbül a Jesusu. \v 21 —Tulacal mac a walacoo' u yubic u t'an a Dioso, y walacoo' u betic c'u' a tanoo' u yubiqui, ala'oo'o, in na' in witz'inoo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo. \s1 Jetz'cunbi a ic' etel a ja' u men a Jesusu. \p \v 22 Pues te'i. Jun p'eel q'uin oqui a Jesus ich barco u yet'ocoo' u yaj cambal. —Co'ne'ex tac junxeel a lagunaja,— cu t'an ti'ijoo'. Joc'oo' te'i. Cajoo' ti beel junxeel a ja'a.\x * \xo 8:22 \xt Mt 8:23; Mr 4:35\x* \v 23 Le'ec ti tanoo' u beele, emi u wüyül a Jesusu. Caji a ic' ti chich ti'ijoo' tuwich a lagunaja. Caji ti tudel a barcojo. Sabeensil u budel. \v 24 Binoo' u yajes a Jesusu. —Noochil, Noochil,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. —Tan u budel a barcojo,— cu t'anoo' ti'i. Liq'ui a Jesusu. U chichich chiitaj a ic' y a ja'a. Mani a chichil iq'ui. Jetz'laji a ja'a. Quich'pan ti p'aati.\x * \xo 8:24 \xt Job 28:11; Job 38:11; Sal 29:10; Sal 46:1; Sal 65:7; Sal 89:9; Sal 93:4; Sal 107:29; Sal 135:6; Nah 1:4\x* \v 25 —¿C'u' ca'a ma' que'ene'ex a wool pach a Dios tu jajili?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. Jac'oo' u yool. Sa'too' u yool u men c'u' a maniji. —¿C'u' u wich a winic ada'a? Ca'ax ic' ca'ax ja' walac u tz'ocsabül ala'aji. Walac u yuchul jabix ilic ti walac u yadiqui,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 8:25 \xt Sal 33:8,9; Mr 4:41; Mr 6:51\x* \s1 Joc'sabi a c'ac'asba'al tu yool aj Gadarajili. \p \v 26 Pues te'i. C'ochoo' ich barco chi' ja' tuba que'enoo' a cristiano u c'aba' Gadareno. Junxeel a laguna abe'e, te'i que'en a cuenta Galileaja.\x * \xo 8:26 \xt Mt 8:28; Mr 5:1\x* \v 27 Le'ec ti tan u joc'ol a Jesus ich barcojo, c'ümbi u men jun tuul winic. Te'i que'en u caal a winic abe'e. Yanoo' a c'ac'asba'al ichil u yool ala'aji. Uchi caac ti manül ti aj ma'noc'. Ma' ta'ach u cuntal ich naj. Walac u cuntal tuba walac u mucbul a quimene. \v 28 Le'ec ca' u yilaj a Jesus a winic abe'e, uchi u yawat ti chich. Xonlaji tu taan a Jesusu. —Jesus, ma' c'u' a t'an teni. Inchech u Mejen a Dios ti ca'an a top nooch u yanili. Ca' a bete' ten jun p'eel qui'il. Ma' a tz'eec ten a yaja,— cu t'an a c'ac'asba'al a que'en ichil u yool a winic ti'i a Jesus ti chichi.\x * \xo 8:28 \xt Hch 16:16,17; Fil 2:10,11\x* \v 29 U yadaj abe' u men aalbi ti'i u men a Jesus ca' joc'oc ichil u yool a winiqui. Biq'uin ado'o, yaab sut oqui a c'ac'asba'al ichil u yool a winiqui. Walac u c'üxbül a winic tu c'ü' tu yoc ti cadena u menoo' a cristianojo. C'u' betiqui, walac u t'upic a cadenaja. Walac u bensabül a winic abe' u men a c'ac'asba'al ichil a p'atal lu'umu. \v 30 —¿Mac a c'aba' incheche?— cu t'an a Jesus ti'iji. —Jun muuch' in c'aba',— cu t'an ti'i. U yadaj abe' u men u yaabil a c'ac'asba'al a oca'an ichil u yool a winiqui. \v 31 —Ca' a bete' to'on jun p'eel qui'il. Ma' a tücaa'tico'on ich c'asil,— cu t'anoo' a c'ac'asba'al ti'i a Jesusu.\x * \xo 8:31 \xt Rev 20:3\x* \p \v 32 Pues te'i. Ma' naach te'i que'enoo' a pimil eq'uen a tanoo' u janal tuwich witz. Le'ecoo' a c'ac'asba'ala, u c'aatajoo' ti'i a Jesus ca' tücaa'bücoo' tu yaam a eq'uen abe'e. U cha'aj ca' xicoo' te'i.\x * \xo 8:32 \xt Lv 11:7; Dt 14:8\x* \v 33 Joc'oo' a c'ac'asba'al ichil u yool a winiqui. Binoo' tu yaam a eq'uene. Joc'oo' ti alca' ti chich a eq'uene. Emoo' tuba c'üs toj wa'an a witzi. Ocoo' ichil a ja'a. Jüc'moo' te'i. Quimoo'.\x * \xo 8:33 \xt Job 1:12; Job 12:16; Rev 20:7\x* \p \v 34 Pues te'i. Le'ecoo' aj cünün eq'uene, u yilajoo' c'u' a uchiji. Joc'oo' ti alca'. U yadajoo' ich caj ich aldea c'u' a uchi chi' a ja'a. \v 35 C'ochoo' a cristiano u yila' c'u' a uchiji. C'ochoo' etel a Jesusu. U yilajoo' a winic a joc'oo' a c'ac'asba'al ichil u yoolo. Tina'an ti que'en ala'i taan a Jesusu. Yan tun u noc'. Tojaji u yool a winiqui. Jac'oo' u yool a cristianojo.\x * \xo 8:35 \xt 1 Jn 3:8; Ro 10:20\x* \v 36 Le'ecoo' aj cünün eq'uene, u yilajoo' c'u' a maniji. C'ochoo' ala'oo'o. U yadajoo' ti'i a cristiano biqui ti joc'saboo' a c'ac'asba'al ichil u yool a winiqui. \v 37 Pachil abe'e, tulacaloo' a cristiano a taloo' cuenta Gadaraja, u yadajoo' ti'i a Jesus ca' joc'oc ala'i te'i. U yadajoo' abe' u men top saacoo' tu jajil. Ca' oqui a Jesus ich barcojo. Caji ti usc'al.\x * \xo 8:37 \xt Mt 8:34; Dt 5:25; 1 S 6:20; 1 S 16:4; 2 S 6:8,9; Job 21:14; Mt 8:34; Mr 1:24; Mr 5:17; Lc 4:34; Lc 5:8; Hch 16:39; 1 Co 2:14\x* \p \v 38 Pues te'i. Le'ec a winic a joc'saboo' a c'ac'asba'al ichil u yoolo, u c'aataj ca' xi'ic tu pach a Jesusu. Le'ec a Jesusu, ma' u cha'aj ca' talac tu pach.\x * \xo 8:38 \xt Sal 103:1; Sal 116:12; Mr 5:18; Lc 18:43\x* \v 39 —Ca' xiquech ta wotoch. Adü ti'ijoo' tulacal a cristiano c'u' u betaj tech a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji. Bini a winiqui. Tulacal tuba ich caj u yadaj boon a qui' a betabi ti'i u men a Jesusu. \s1 Ch'anesabi u mejen aj Jairo etel jun tuul a nooch'upu. \p \v 40 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, usc'aji tu pach junxeel a lagunaja. C'ümbi tu qui'il u menoo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji. Laj que'enoo' te'i u paac'te u yudel. \p \v 41 Pues te'i. Jun tuul a winiqui, aj Jairo u c'aba'. Aj tücaa' ichil a naj tuba walacoo' u much'tal aj Israel u c'ajes a Dios ichil a caj abe'e. C'ochi a winic abe' etel a Jesusu. Xonlaji tu taan. U c'aataj ti'i a Jesus wa ma' tu beel tu yotoch.\x * \xo 8:41 \xt Mt 9:18; Mr 5:22\x* \v 42 Jun tuul ilic u mejen yan. Ix chu' abe'e. Doce jaab yan ti'i. Watac u quimil. \p Pues te'i. Le'ec a Jesusu, que'en to tu benil u yotoch a winiqui. Top tan u nüt'bül a Jesus u menoo' u yaabil a cristiano a tücünac tu pacha. \v 43 Yanoo' ilic ix ch'up tu yaamoo'o. Jun tuulu, doce jaab tan ti tan u joc'ol u q'uiq'uel le'ec u uju. Jobi u sütic u taq'uin etel aj ilmaj. Ma'ax mac paataji u ch'anes.\x * \xo 8:43 \xt Lv 15:25; Mt 9:20; Mr 5:25\x* \v 44 Naatz'i ala'i tu pach a Jesusu. U tülaj u chi' u noc' a Jesusu. Ch'ani. Ma' tan u ca' joc'ol u q'uiq'uel.\x * \xo 8:44 \xt Dt 22:12; Mr 5:27,28; Mr 6:56; Hch 5:15; Hch 19:12\x* \v 45 —¿Mac u tülajen?— cu t'an a Jesusu. —Ma' ineni,— cu t'anoo' tulacaloo' a cristianojo. —Noochil, xooya'anech u men u yaabil a cristianojo. Laj tanoo' u nüt'iquech. ¿C'u' ca'a tan a c'aatic mac u tülajech?— cu t'an aj Pedro eteloo' u yet'oc ti'i a Jesusu. \v 46 —Yan mac u tülajen. In weeltaj abe'e, le'ec ti joq'ui in muc' tz'etz'eecac ti'i u ch'aneeb,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 8:46 \xt Mr 5:30; Lc 5:17; Lc 6:19\x* \v 47 Le'ec a nooch'upu, u na'taj ti ma' muca'an c'u' u betaja. Tzützülnac a nooch'upu. Xonlaji tu taan a Jesusu. Tu taan tulacaloo' a cristianojo, u yadaj ti'i c'u' ca'a u tülic u noc' ala'aji, y biqui ti ch'ani. \v 48 —Nooch'up, a tz'ocsaj ti patalen in ch'aneseech, mentücü, ch'aneech tun. Jetz'a'anac a wool. U paatal a wusc'al,— cu t'an a Jesus ti'iji. \p \v 49 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus etel a nooch'upu, ti c'ochi jun tuul aj xa'num a tali tu yotoch aj Jairojo. —Quimi tun a mejen. Ma' a mas tuc'sic u yool a maestrojo,— cu t'an ti'i aj Jairojo.\x * \xo 8:49 \xt Mr 5:35\x* \v 50 Le'ec a Jesusu, u yubaj c'u' a aalbi ti'i aj Jairojo. —Ma' u jac'ül a wool. Tz'a a wool tin pach, y bel u ca'a ti ca' qui'tal,— cu t'an a Jesus ti'i aj Jairojo.\x * \xo 8:50 \xt 2 Cr 20:20; Is 1:10; Mr 9:23; Mr 11:22-24; Jn 11:25,40\x* \v 51 Le'ec ti c'ochi tu yotoch ala'aji, ma' u cha'aj ma'ax mac ca' ococ etel. Jadi' aj Pedro, aj Jacob, aj Juan etel u na' u tat a tz'ubu, jadi' a ocoo' tu pacha. \v 52 Tulacaloo' a que'en te'iji, tanoo' u yoc'ol. Naach u yawat u yoc'too' a quimene. —Ma' a woc'ole'ex. Ma' quimen ala'aji. Jadi' tan u wüyül,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 8:52 \xt Jn 11:11,13\x* \v 53 U che'ejtajoo' a Jesusu. U yeeloo' ti quimen ix chu'u. \v 54 Le'ec a Jesusu, u müchaj ix chu' tu c'ü'. —Liq'uen tz'ub,— cu t'an ti'i ti chich.\x * \xo 8:54 \xt Lc 7:14; Jn 11:43; Hch 9:40\x* \v 55 Ca' cuxlaji ix chu'u. Liq'ui. Le'ec a Jesusu, u yadaj ca' tz'abüc u janal ix chu'u. \v 56 Sa'too' u yool u na' u tat ix chu'u. —Ma' a wadique'ex ti'i ma'ax mac c'u' a mani wa'ye'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 8:56 \xt Mt 8:4; Mt 9:30; Mr 5:43\x* \c 9 \s1 A Jesusu, u tücaa'tajoo' u yaj cambal a doce tuuloo' tu bajili. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' u yaj cambal a doce tuul tu tzeele. U tz'aj ti'ijoo' u patalil ti'i ca' u joq'uesoo' a c'ac'asba'al ichil u yool a maca, y ti'i u ch'anesicoo' a c'oja'ana.\x * \xo 9:1 \xt Mt 10:1; Mr 3:13; Mr 6:7; Jn 14:12; Hch 3:6\x* \v 2 Bel u cu tücaa'too' ca' xicoo' u yadü' ti'ijoo' a cristiano biqui ti tan tun u tücaa' a Dioso. Beloo' ilic u ca'a u ch'anesoo' a c'oja'ana.\x * \xo 9:2 \xt Mt 10:7,8; Mr 6:12; Lc 10:1,9; Tit 1:9; Tit 2:12,14\x* \v 3 —Ma' a bensique'ex a ma'ax c'u'i ti tane'ex a beele. Ma' a bensique'ex a xoolte'e, ma'ax a salbeque. Ma' a bensique'ex a janala, ma'ax a taq'uini. Ma'ax a bensique'ex ulaac' a noc',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:3 \xt Sal 37:3; Mt 10:9; Mr 6:8; Lc 10:4; Lc 22:35; 2 Ti 2:4\x* \v 4 —Le'ec tuba ca' ocoque'ex ti posado, te'i yane'ex a jedel. Le'ec ti tane'ex a joc'ol ichil a caja, ichil ilic a naj abe' a joc'ole'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 9:4 \xt Mt 10:11; Mr 6:10\x* \v 5 —Tuba ma' a c'ate'ex c'ümbülü, le'ec ti tane'ex a joc'ol te'i, liijte'ex u ta'lu'umil a woc ca' c'axüc. Le'ec abe' u p'is ti ma' qui' u betajoo' te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:5 \xt Mt 10:14; Hch 13:51\x* \v 6 Joc'oo' te'i u yaj cambal a Jesusu. Binoo' ichil a caj tulacal tuba. U yadajoo' u pectzil a Dios te'iji. U ch'anesajoo' a c'oja'ana.\x * \xo 9:6 \xt Mr 6:12\x* \s1 Le'ec ada' biqui ti quimsabi aj Juan aj tz'aj ocja'a. \p \v 7 Pues te'i. Le'ec aj Herodese, que'en ti gobernadoril cuenta Galilea. U yubaj tulacal a c'u' a tan u betabül tu cuenta ala'i u men a Jesusu. Sa'ti u yool ala'i u men yan a tanoo' u yadic ti ca' cuxlaji aj Juan aj tz'aj ocja'a.\x * \xo 9:7 \xt Mt 14:1; Mr 6:14\x* \v 8 Yanoo' ulaac' a tanoo' u yadic ti chiclaji aj Eliasa, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi. Yanoo' ulaac' a tanoo' u yadic ti ca' cuxlaji jun tuul a uchben winic u yadaj u t'an a Dios uchi. \v 9 —Inen in tücaa'taj ca' ch'ücbüc u cal aj Juan biq'uin ado'o. ¿Mac winiquil abe' a tan u betic a top yaab a tan in wu'yiqui?— cu t'an aj Herodese. U c'atiintaj cuchi u yila' a Jesusu.\x * \xo 9:9 \xt Lc 23:8\x* \s1 Tzeenbi a cinco mil tuul ti winic u men a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Le'ec ti jobi u beticoo' u xa'numbeeb u yaj cambal a Jesusu, ca' much'lajoo' etel. U yadajoo' ti'i a Jesus tulacal a c'u' u betajoo'o. Bensaboo' u men a Jesus ich tz'i' caj Betsaida u c'aba'.\x * \xo 9:10 \xt Mr 6:30; Mt 14:13\x* \v 11 Le'ecoo' u yaabil a cristianojo, u yubajoo' tuba bini a Jesusu. C'ochoo' u cüxte. C'ümboo' tu qui'il u men a Jesusu. Aalbi ti'ijoo' biqui ti tan tun u tücaa' a Dios u men a Jesusu. Ch'anesaboo' boon tuul a c'oja'an tu yaamoo'o. \p \v 12 Pues te'i. Watac u yocol a q'uini. Naatz'oo' etel a Jesus a doce tuul u yaj cambala. —Adü ti'ijoo' a cristiano ca' xi'icoo' u cüxtoo' u posado eteloo' u janal ichil tulacal a aldea a nütz'a'an wa'ye'e. Que'eno'on ich p'atal lu'um. Ma'ax c'u' a yan wa'ye'e,— cu t'anoo' u yaj cambal ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:12 \xt Mt 14:15; Mr 6:35; Jn 6:1,5\x* \v 13 —Inche'ex ca' a tz'a'e'exoo' u janal,— cu t'an a Jesusu. —Jadi' cinco cuul pan etel ca' tuul aj ch'ilam a yan to'ono. Ma' yan ulaac'. ¿A c'ati wa ca' xico'on ti q'uex janal ti'ijoo' tulacaloo' a cristiano ado'o?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:13 \xt 2 R 4:42,43; Nm 11:22; Sal 78:19,20\x* \v 14 Yan wal cinco mil tuul ti winic te'i. —Ade'ex ti'ijoo' a cristiano ca' tinlacoo' ich jujun muuch'oo'. Jabix wal cincuenta tuul ichil a jujun muuch'u,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 15 U yadajoo' ti'i a cristiano ti baalo'. Laj tinlajoo'. \v 16 Le'ec a Jesusu, u müchaj a cinco cuul a pan etel a ca' tuul aj ch'ilama. U cha'antaj a ca'ana. U c'ajsaj a Dios yoc'ol a janala. U meen xet'aj a pan etel aj ch'ilama. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal ca' u t'oxoo' ti'ijoo' a cristianojo. \v 17 Laj janoo'. Na'ajnoo'. Le'ecoo' u yaj cambala, u tudesajoo' doce cuul a nucuch xac etel u yada' a janala.\x * \xo 9:17 \xt Sal 145:15,16\x* \s1 —Inchech a Cristo,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 18 Pues te'i. Jun p'eel q'uin tu junaloo' que'en a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal. Tan u t'an a Jesus etel a Dioso. —¿Mac winiquilen ti walacoo' u yadic a cristiano tin woc'ol?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 9:18 \xt Mt 16:13; Mr 8:27\x* \v 19 —Yan a walacoo' u yadic ti le'ec inchech aj Juan aj tz'aj ocja'a,— cu t'anoo'. —Yanoo' ulaac' a walacoo' u yadic ti le'ec inchech aj Eliasa. Ulaac' tucaye' walacoo' u yadic ti le'ec incheche, jun tuul a uchben winic a ca' cuxlaji a walac u yadic u t'an a Dios uchi,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:19 \xt Mt 14:2\x* \v 20 —Uxtun inche'exe, ¿mac winiquilen ti walaque'ex a wadic?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Incheche, Cristojech, u yaj Sa'alilech a cristiano a tücaa'beech u men a Dioso,— cu t'an aj Pedro ti'iji. \v 21 —Ma' a wadique'ex abe' ti'i ma'ax mac,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' tu jajil.\x * \xo 9:21 \xt Mt 16:16; Mr 8:29; Mr 14:61; Jn 1:41,49; Jn 4:4,29,42; Jn 6:69; Jn 7:41; Jn 11:27; Jn 20:31; Hch 8:37; Hch 9:22; Ro 10:9; 1 Jn 4:14,15; 1 Jn 5:5; Mt 16:20\x* \s1 —Bel in ca'a quimsabül,— cu t'an a Jesusu. \p \v 22 —Pues te'i. Inene, yanajeen ti cristianojil. Yan in c'ümic ti yaab a yaja,— cu t'an ti'ijoo' u yaj cambal. —Bel in ca'a culpachbül u menoo' ti wetcaal a walacoo' u tücaa'. Bel ilic u ca'a u culpachteen u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Baalo' ilic beloo' u cu bete' ten boon tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Yan in quimsabül. Yan ilic in ca' cuxtal tucaye'il ti'i u yox p'e q'uin,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 9:22 \xt Mt 16:21; Mt 17:22; Mt 20:17; Mr 9:31; Lc 18:31; Lc 24:6,7\x* \p \v 23 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesus etel tulacaloo' a cristianojo. —Wa yan mac u c'ati u c'ümeen ti'i u noochili, yan u p'ütic u betic c'u' a qui' tu wich u betic wa'ye' yoc'olcab. Sansamal yan u muc'yajtic boon a yaj a tan u tz'abül ti'i u men tan u tz'ocsiquen. Ti baalo'o, tan u betic jabix a mac a tan u bensic u cruz ti'i ca' quimsabüc tuwich. Le'ec a jabix abe' a qui' ca' talac tin pacha,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:23 \xt Mt 10:38; Mt 16:24; Mr 8:34; Lc 14:27\x* \v 24 —Le'ec mac u c'ati u sa'alte u cuxtal wa'ye'e, sa'tül u ca'a u cuxtal ti ca'an. Uchac u sa'tül u cuxtal a mac yoc'olcab u men que'en u yool tin pach, bel u cu sa'alte u cuxtal ti ca'an,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —¿C'u' aj beel ti'i a mac ca'ax u naalte cuchi tulacal a yoc'olcab y ca' quimic ti ma' c'üma'an u men Dios?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:25 \xt Mt 16:26; Mr 8:36\x* \v 26 —Wa yan mac a sudac tene, wa xan sudac ti'i in t'an, baalo' ilic le'ec ti ca' uduquen tucaye'ili, sudaquen ilic ti'i. Inene, yanajeen ti cristianojil. Ca' wataquen etel in muc' y etel u muc' a Tattzili, y etel u muc' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana.\x * \xo 9:26 \xt Mt 10:33; Mr 8:38; 2 Ti 2:12\x* \v 27 Tan in wadic te'ex u jajil. Yan mac ta yaame'ex a ma' tu quimiloo' asto u yilicoo' biqui ti walac u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:27 \xt Mt 16:28; Mr 9:1\x* \s1 Jeeli u cha'an a Jesusu. \p \v 28 Pues te'i. Jabix wal ocho q'uin manüc a t'an abe' u yadaj a Jesusu, naq'ui tuwich witz ti t'an etel a Tattzili. U bensaj aj Pedro, aj Juan y aj Jacob tu pacha.\x * \xo 9:28 \xt Mt 17:1\x* \v 29 Le'ec ti tan u t'an a Jesus etel a Tattzili, jeeli u cha'an. Naach u sac u noc' tu jajil.\x * \xo 9:29 \xt Ex 34:29,35\x* \v 30 Te'i chiclaji ca' tuul a winiqui, aj Moises etel aj Eliasa. Tanoo' u tzicbal etel a Jesusu.\x * \xo 9:30 \xt 2 R 2:11\x* \v 31 Naachoo' ilic u sac a ca' tuulu. Tanoo' u tzicbaltic u pectzil u quimeeb a Jesusu. Uchul u ca'a abe' ich caj Jerusalen.\x * \xo 9:31 \xt Fil 3:21\x* \p \v 32 Pues te'i. Ca'ax top tan cuchi u yemel u wüyül aj Pedro eteloo' u yet'oc a ca' tuulu, ma' wiinoo'i. U yilajoo' u sac a Jesusu. U yilajoo' a ca' tuul a wa'an ti que'enoo' tzeel a Jesusu.\x * \xo 9:32 \xt Dn 8:18; Dn 10:9\x* \v 33 Le'ec ti cajoo' ti joc'ol a ca' tuul tu tzeel a Jesusu, uchi u t'an aj Pedrojo. —Maestro, qui' ti que'eno'on wa'ye'. ¿Ma' wa qui' ca' ti bete' ox cuul a tz'i' naj ti'i bo'oy? Jun cuulu, tech. Jun cuul ti'i aj Moises, y jun cuul ti'i aj Eliasa,— cu t'an aj Pedrojo. Chen u jan adaj abe'e. Ma' u yeel u tojil c'u' u yadaja. \v 34 Le'ec ti tan to u yadic abe' aj Pedrojo, emi a muyal yoc'oloo'o. Laj que'enoo' ich muyal. Saacajoo' u yaj cambal a Jesus ti tan u yemel a muyal yoc'oloo'o. \v 35 U yubajoo' a t'an ichil a muyala. —Le'ec ada'a, in Mejen. Yaj in wu'yi. U'ye'ex u t'an,— cu t'an a t'an ichil a muyala.\x * \xo 9:35 \xt Mt 3:17; 2 P 1:16,17; Ex 23:21; Dt 18:15-18; Hch 3:22; He 2:3; He 12:25\x* \v 36 Le'ec ti uchi a t'an abe'e, u yilajoo' a Jesusu. Tu junal que'en. Ma' u yadajoo' ti'i ma'ax mac c'u' u yilajoo'o, asto ti bini a Jesus ti ca'ana.\x * \xo 9:36 \xt Mt 17:9\x* \s1 Ch'anesabi a ch'ajom a yan a c'ac'asba'al ichil u yoolo. \p \v 37 Pues te'i. Tu samalil to emoo' tuwich witz. C'ümbi u menoo' u yaabil a cristianojo.\x * \xo 9:37 \xt Mt 17:14,21; Mr 9:14,17\x* \v 38 Jun tuul winic a que'en tu yaamoo' a cristiano a much'a'anoo' te'iji, u c'aataj ti'i a Jesusu. —Maestro, bete ten jun p'eel qui'il. Ch'a'a u yotzilil in mejen. Jadi' ada' in mejene. Ma' yan ulaac',— cu t'an a winic abe' ti chich ti'i a Jesusu. \v 39 —Yan q'uin ti walac u yoc'ol a c'ac'asba'al ichil u yoolo. Walac u yawat. Walac u tz'eec a sücquimil ti'iji. Walac u yoom u chi'. Walac u yajcuntic in mejen. C'üs ma' ta'ach u p'ütic in mejen,— cu t'an a winiqui. \v 40 —In c'aataj ti'ijoo' a waj cambal ca' u joq'uesoo' a c'ac'asba'al a que'en ichil u yoolo. C'u' betiqui, ma' pataloo',— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 41 —Top ma' que'ene'ex a wool tu jajil tu pach a Dioso. Top que'en to a woole'ex tu pach a uchbene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. —¿Boon q'uin to yan in cuntal ta yaame'ex y muc'yajte'ex?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tales a mejen,— cu t'an a Jesus ti'i a winiqui.\x * \xo 9:41 \xt Dt 32:5; Sal 78:8; Mt 3:7; Mt 12:39,45; Mt 16:4; Mt 23:36; Hch 2:40\x* \v 42 Tanil u naatz'ül u mejen a winiqui, c'atsabi u men a c'ac'asba'ala. Caji ti süquimil. Le'ec a Jesusu, u chichich chiitaj a c'ac'asba'ala. U ch'anesaj a tz'ubu. U c'ubaj ti'i u tat tucaye'il. \v 43 Sa'too' u yool tulacaloo' a cristiano ca' u yilajoo' u patalil a Dioso. \s1 A Jesusu, u ca' adaj u pectzil u quimsabül. \p Pues te'i. Le'ecoo' a cristiano abe'e, tanoo' to u tuclic tulacal a c'u' u betaj a Jesus ti uchi u t'an eteloo' u yaj cambal. \v 44 —Tz'a ta woole'ex c'u' a bel in quin wadü' te'exe. Inene, yanajeen ti cristianojil. Bel in ca'a c'ubbul tu c'ü'oo' a cristianojo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 45 Ma' u ch'a'ajoo' u tojil u t'an. Muca'an u nu'cul a t'an abe' ti'ijoo'o, mentücü, ma' pataloo' u ch'a' u tojil. Saacoo' u yaj cambal u c'aate ti'i a Jesus c'u' u nu'cul a t'an abe'e.\x * \xo 9:45 \xt Mt 16:22; Mr 8:16; Mr 9:32; Lc 2:50; Lc 18:34; Jn 12:16; Jn 14:5; 2 Co 3:14\x* \s1 ¿Mac a mas nooch u wichil u meyaj? \p \v 46 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, tanoo' u p'ujsic u bajil etel t'an yoc'ol mac a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo'o.\x * \xo 9:46 \xt Mt 18:1; Mr 9:34\x* \v 47 Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui. U püyaj jun tuul a tz'ubu. U tz'aj tu tzeel. \v 48 —Le'ec mac ca' u yaante a jabix tz'ub ada' a tan u tz'ocsiquen chen u men tan u tz'ocsiquene, tan ilic u yaantiquen. Tanil u yaantiquene, tan ilic u yaantic mac u tücaa'tajen. Ti baalo'o, le'ec mac ta yaame'ex a tan u betic jabix ma'ax c'u' u yeele, le'ec, aj ch'a'bej ta yaame'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 9:48 \xt Mt 10:40; Mt 18:5; Mr 9:37; Jn 12:44; Jn 13:20; 1 Ta 4:8; Mt 23:11,12\x* \s1 Le'ec a ma' tz'iic to'ono, le'ec ti wet'oc. \p \v 49 Pues te'i. Uchi u nuuc aj Juana. —Noochil, biq'uin ado'o, jun tuul a winiqui, etel ilic a c'aba' walac u joc'sic a c'ac'asba'al ichil u yool a maca. Ti wilaj abe'e. Ma' tücünac ala'i ta pach tiqui wetel, mentücü, ti wadaj ti'i ti ma' u betic ti baalo',— cu t'an aj Juan ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:49 \xt Mr 9:38; Nm 11:28\x* \v 50 —Ma' a wet'ique'ex u betic abe'e. Le'ec mac a ma' tz'iic ta wetele'exe, ala'aji, qui' u yool ta wetele'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 9:50 \xt Mt 12:30; Mr 9:39-41; Lc 11:23; 1 Co 12:3\x* \s1 Tojquinboo' aj Juan etel aj Jacob u men a Jesusu. \p \v 51 Pues te'i. Le'ec ti tan u naatz'ül u q'uinil u beel a Jesus ti ca'ana, u tz'aj u yool ti beel ich caj Jerusalen.\x * \xo 9:51 \xt 2 R 2:1; Mr 16:19; Jn 6:62; Hch 1:2; He 6:20\x* \v 52 U tücaa'tajoo' u yaj xa'num ca' xi'ic taanil ich jun p'eel tz'i' caj. Que'en tu cuenta Samaria a caj abe'e. U c'atiintajoo' u paye' cüxte u posado a Jesusu. \v 53 C'u' betiqui, ma' u c'atiintaj tz'abül a posado ti'i a Jesus u men tan u beel ich caj Jerusalen.\x * \xo 9:53 \xt Jn 4:4,9\x* \v 54 Le'ec aj Jacob etel aj Juana, u yeeltaj c'u' a maniji. —Noochil, ¿ma' wa qui' ca' ti c'aate ca' c'axüc a c'aac' ti ca'an ca' quimsabücoo' jabix ilic u betaj aj Elias uchiji? Ala'aji, jun tuul u yadaj u t'an a Dios uchi,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:54 \xt 2 R 1:10,12; Hch 4:29,30; Rev 13:13\x* \v 55 A Jesusu, u sutaj u bajil u tojquintoo'. —Ma' a weele'ex biqui'il u tucul u Püsüc'al a Dios a que'en ta wetele'exe,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 9:55 \xt Nm 20:10-12; Job 2:10; Job 26:4; Ro 10:2\x* \v 56 —Inene, yanajeen ti cristianojil. Ma' taleen ti'i in quimesoo' a cristianoji. Taleen ti'i in sa'alticaloo',— cu t'an ti'ijoo'. Joc'oo' te'i. Binoo' ich ulaac' caj.\x * \xo 9:56 \xt Jn 3:17; Jn 12:47\x* \s1 Yanoo' mac u c'atiintajoo' cuchi u beel tu pach a Jesusu. \p \v 57 Pues te'i. Le'ec ti tanoo' u beele, baala' u yadaj jun tuul a winiqui. —Le'ec a tuba ca' xiqueche, bel in ca'a ta pach,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:57 \xt Mt 8:19\x* \v 58 —Le'ec a ch'umaca\f + \fr 9:58 \ft fox\f*, yan u cuuchil ich tunich. Le'ec a ch'iich'i, yan u c'u'. C'u' betiqui, inen a yanajeen ti cristianojili, ma' yan in cuuchil. Ma' yan ma'ax tuba u paatal in coytal ti jedel,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 59 —Co'ox tin pach,— cu t'an a Jesus ti'i ulaac' a winiqui. —Noochil, se' cha'a in beel tin wotoch. Quimic to in tata, ca' talaquen ta pach,— cu t'an a winic ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:59 \xt Mt 8:21\x* \v 60 —Le'ec a ma' ta'achoo' u c'ajsic a Dioso, jabix quimenoo' ti'i a Dioso. Mas toj ca' culacoo' ala'oo' u mucoo' a quimene,— cu t'an a Jesus ti'iji. —Incheche, ca' xiquech a wadü' u pectzil a Dios ti'ijoo' a cristianojo,— cu t'an a Jesusu. \v 61 Baalo' u yadaj ulaac' a jun tuulu. —Noochil, bel in ca'a ta pach, pero se' cha'a in beel in wadü' a se' beel ti'ijoo' in familiaja,— cu t'an ulaac' a jun tuul ti'i a Jesusu.\x * \xo 9:61 \xt 1 R 19:20\x* \v 62 —Le'ec a caji ti meyaj a tan ti tan u cha'an tu pacha, chen tan u c'atiintic a uchben u p'ütaja. Ala'aji, ma'ax c'u' aj beel ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'i a winic abe'e.\x * \xo 9:62 \xt He 6:4\x* \c 10 \s1 Tücaa'bi a setenta tuul u men a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Tz'abi u yanil a setenta tuul ulaac' u men a Jesusu. Bel u cu tücaa'too' taanil ichil tulacal a caj a aldea tuba c'ochol u ca'a a Jesusu. Ca'ca' tuul ti beloo' u ca'a ala'oo'o.\x * \xo 10:1 \xt Mt 10:1; Mr 6:7\x* \v 2 —Top nooch a colo, pero top ma' yanoo' aj meyaja. C'aate'ex ti'i u yumil a col ca' u tücaa'te ti mas yaab u yaj meyaj ca' xi'icoo' ti joch,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol u tücaa'bül ti mas yaab mac ca' u yadoo' u pectzil a Dioso.\x * \xo 10:2 \xt Mt 9:37,38; Jn 4:35; 2 Ta 3:1; Jer 3:15; 1 Co 12:28\x* \v 3 —Bele'ex a ca'a, pero se' u'ye'ex in t'an. Inche'exe, jabixe'ex a carnerojo\f + \fr 10:3 \ft tümünyuc\f*. Tan in tücaa'tique'ex tu yaamoo' a jabix baalumu\f + \fr 10:3 \ft wolves\f*,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:3 \xt Mt 10:16\x* \v 4 —Ma' a bensique'ex a taq'uin ma'ax u cuuchil a taq'uini, ma'ax a cayte. Le'ec ti que'ene'ex ti bej, xene'ex jun tatz. Ma' a wa'tale'ex a chiite a ma'ax maca,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:4 \xt Mt 10:9,10; Mr 6:8; Lc 9:3; 2 R 4:29\x* \v 5 —Le'ec ca' ocoque'ex ichil a naja, payanbej qui'qui't'ante'ex. “Jetz'a'anaque'ex a wool wa'ye',” que'exac ti'ijoo' a que'en te'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:5 \xt Mt 10:12\x* \v 6 —Wa yan mac te'i a qui' tu wich a jetz'a'an-oolili, tz'abül u ca'a ti'ijoo' a jabix ilic a c'aataj yoc'oloo'. Wa ma'a, ma' tu tz'abüloo' ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 7 —Ichil ilic a naj tuba a c'ümbüle'exe, te'i a jedele'ex. Ca' a jante'ex, ca' a wuq'ue'ex c'u' a ca' tz'abüc te'ex te'iji, u men le'ec aj meyaja, yan u c'ümic u naal. Ma' a beele'ex chi'chi'najil a yaalte'ex a posadojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:7 \xt Mt 10:11; 1 Co 10:27; Mt 10:10; 1 Co 9:4\x* \v 8 —Le'ec ca' ocoque'ex ichil a caja, wa ca' u c'üme'exe, jante'ex c'u' a ca' tz'abüc te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:8 \xt Ef 5:15\x* \v 9 —Ch'anese'exoo' a c'oja'an te'iji. “Nütz'a'an tun u q'uinil u tücaa' a Dioso,” que'exac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:9 \xt Lc 9:2; Is 2:2\x* \v 10 —C'u' betiqui, le'ec ca' ocoque'ex ichil a caj y ma' u c'atoo' u c'üme'exe, manene'ex ti calle. \v 11 “Tan ti liijtic ti woc ca' c'axüc u ta'lu'umil ilic a caj ca' p'aatüc ti'i u p'is ti'i ca' u yee' ti ma' a c'ate'ex a c'ümo'on. C'u' betiqui, ch'a'e'ex u tojil. Nütz'a'an tun u q'uinil u tücaa' a Dioso,” que'exac ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:11 \xt Mt 10:14\x* \v 12 —Tan in wadic te'ex u jajil. Ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, bel u ca'a tz'abül u sip'il ti mas yaj a caj abe'e, tuwich ti bel u ca'a tz'abül u sip'il a c'ac'as caj Sodoma,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:12 \xt Mt 10:15\x* \s1 Le'ec ada' a caj a ma' u tz'ocsajoo' u t'an a Dioso. \p \v 13 —Pues te'i. Top yaj a watac ti'i a caj Corazini. Top yaj a watac ti'i a caj Betsaidaja. Wa cuchi betabi ich caj Tiro ich caj Sidon boon a milagro a betabi ich caj Corazin ich caj Betsaidaja, uchi tun cuchi u jeloo' u tucul. U tz'ajoo' cuchi u costal ti'ijoo' u noc'. U tz'ajoo' cuchi a ta'an tu pol u men u yajil u yool u menoo' u sip'il jabix ti sucoo' u bete'e. Tina'anoo' cuchi te'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:13 \xt Mt 11:21; Ez 3:6; Jon 3:5\x* \v 14 —Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, bel u ca'a tz'abüloo' u sip'il ti mas yaj tuwich ti tz'abüc ti'ijoo' ich caj Tiro ich caj Sidon,— cu t'an a Jesusu. \v 15 —Uxtun a caj Capernaumu. Tanoo' u tuclic ti beloo' u ca'a ti nac'ül ti ca'an, pero pulbuloo' u ca'a tac ichil a infiernojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:15 \xt Mt 11:23; Gn 11:4; Dt 1:28; Ez 26:20; Ez 32:18\x* \p \v 16 —Pues te'i. Bel in quin tücaa'te'ex taanil,— cu t'an a Jesus ti'i a setenta tuulu. —Le'ec mac ca' u yubi a t'ane'exe, tan ilic u yubic in t'an inene. Le'ec mac ca' u culpachte'exe, tan ilic u culpachtiquen inene. Wa ca' u culpachteene, tan ilic u culpachtic mac u tücaa'tajen,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a setenta tuul u yaj cambala. Binoo' u bete' a c'u' a aalboo' ti'iji.\x * \xo 10:16 \xt Mr 9:37; Jn 13:20; 1 Ta 4:8; Jn 5:23\x* \s1 Usc'ajoo' tu pach a setenta tuulu. \p \v 17 Pues te'i. Le'ec ti usc'ajoo' tucaye' a setenta tuul etel a Jesusu, qui'oo' u yool. —Noochil, ca'ax c'ac'asba'al, walac u tz'ocsic ti t'an le'ec ti tan ti c'ajsic a c'aba',— cu t'anoo' a setenta tuul ti'i a Jesusu. \v 18 —In wilaj u c'axül a quisin ti ca'an jabix u yemel a lemleme,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 10:18 \xt Jn 12:31\x* \v 19 —U'ye'ex in t'an. In tz'aj te'ex a patalil ti'i a wa'che'ticale'ex a can y a sina'ana. In tz'aj ilic te'ex a yanil yoc'ol a quisin le'ec ti wettz'iiquil. Ma'ax c'u' jede'ec u yajcuntique'ex,— cu t'an u yaalbüloo' u men a Jesusu.\x * \xo 10:19 \xt Mr 16:18\x* \v 20 —Le'ec a c'ac'asba'ala, yan u tz'ocsique'ex a t'an. Ma' cuchi qui' ca' qui'aque'ex a wool chen u men a muq'ue'ex yoc'ol a c'ac'asba'ala. Mas qui' cuchi ti qui'e'ex a wool u men tz'iiba'ane'ex a c'aba' ti ca'an,— cu t'an a Jesus ti'i a setenta tuulu.\x * \xo 10:20 \xt Ex 32:32; Sal 69:28\x* \s1 Qui' u yool a Jesusu. \p \v 21 Pues te'i. Le'ec ti jobi u yadic abe'e, tz'abi u qui'il u yool a Jesus u men u Püsüc'al a Dioso. —Tat, inchech u Noochil a ca'an etel a yoc'olcaba. Bo'tic tech a mucaj a jajil t'an ti'i ma' u ch'a'icoo' u tojil a top seeb u yool etel a top patal. C'u' betiqui, a ye'aj abe' ti'ijoo' a walacoo' u tz'eec u yool ta pach jabix a tz'ub a walac u tz'ocsaj t'ana. Tat, a tz'aj ti baalo' u men baalo' a qui' ta wichi,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili.\x * \xo 10:21 \xt Mt 11:25; 1 Co 1:19; 2 Co 2:6\x* \p \v 22 —Pues te'i. Tz'abi tulacal a ba'al tin c'ü' u men in Tat,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. —Ma'ax mac u yeel maqui a Mejentzili, jadi' a Tattzili. Ma'ax le'ec a Tattzili, ma'ax mac u yeel. Jadi' a Mejentzil etel boon a qui' tu wich a Mejentzil ca' u yee' ti'ijoo' a Tattzili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:22 \xt Mt 28:18; Jn 3:35; Jn 1:18; Jn 6:44\x* \p \v 23 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u sutaj u bajil u cha'antoo' u yaj cambal. —Qui'oo' u yool a mac a tanoo' u yilic a jabix a tane'ex a wiliqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 10:23 \xt Mt 13:16\x* \v 24 —Tan in wadic te'ex. Yanoo' a uchben cristiano u yadajoo' u t'an a Dios u yet'ocoo' a reye, u c'atiintajoo' u yila' c'u' a tane'ex a wiliqui. C'u' betiqui, ma' u yilajoo'. U c'atiintajoo' ilic u yubi c'u' a tane'ex a wu'yiqui, pero ma' u yubajoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:24 \xt 1 P 1:10\x* \s1 Le'ec ada' aj Samariajil a toj u na'ata. \p \v 25 Pues te'i. Jun tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, naatz'i tu tzeel a Jesusu. U c'atiintaj u yubi wa patal a Jesusu. —¿Maestro, c'u' a qui' ca' in bete' ti'i in c'ümical a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo?— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 26 —¿C'u' a tz'iiba'an ichil a leye? ¿C'u' a tucul yoc'ol abe'e?— cu t'an a Jesus ti uchi u nuucu.\x * \xo 10:26 \xt Mt 22:35\x* \v 27 —Yan a yacuntic a Noochtzil le'ec a Dios tulacal a püsüc'al, tulacal a wool, tulacal a muc' y tulacal a tucul. Jabix ilic yaj a wu'yi a bajil ta bajil, baalo' ilic yan a yacuntic a wet'oc,— cu t'an a winic ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:27 \xt Dt 6:5; Lv 19:18\x* \v 28 —Toj ca' a nuuctajen. Ca' a bete' ti jabix ca' a wadaja, yan tech a cuxtal abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:28 \xt Lv 18:5; Neh 9:29; Ez 20:11; Ro 10:5\x* \v 29 C'u' betic a winiqui, u c'ati u joq'ues u bajil ichil u sip'il, mentücü, u ca' c'aataj ti'i a Jesusu. —¿Mac abe' in wet'oco?— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:29 \xt Lc 16:15\x* \v 30 Uchi u nuuc a Jesusu. —Jun tuul a winiqui, joq'ui ich caj Jerusalen. Tan u beel ich caj Jerico. Müchbi ala'i u menoo' aj xuuch'u. U pitajoo' u noc'. U jütz'ajoo'. Watac u quimil ca' u p'ütajoo' te'i,— cu t'an a Jesusu. \p \v 31 —Pues te'i. Uchi ti baala' ti ti'i ilic a bej abe'e, bini jun tuul u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Te'i ilic que'en a winic a yajcunbiji. Le'ec ca' u yilaj a yajcunbiji, u xooytaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:31 \xt Job 6:14,21; Sal 38:11; Sal 69:20; Pr 21:13; Stg 2:13; 1 Jn 3:16\x* \v 32 —Baalo' ilic jun tuul u mam aj Leviji. Le'ec ca' c'ochi te'iji, u cha'antaj a yajcunbiji. U xooytaj ilic xan,— cu t'an. \v 33 —Jun tuul aj Samariajili, tan u manül ti bej. Le'ec ti c'ochi te'iji, u yilaj ilic a yajcunbiji. C'u' betiqui, le'ec ca' u yilaja, u ch'a'aj u yotzilil ca'ax motztziloo' aj Samariajil u menoo' aj Israele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:33 \xt Pr 27:10; Jer 38:7; Jer 39:16; Jn 4:9; Jn 8:48\x* \v 34 —Bini tu tzeel. U toxaj aceite olivo y vino tuwich boon u ch'acalil. U tepaj. U tz'aj pach u tzimin. U bensaj ti a naj tuba walac u tz'abül a posadojo. U cününtaj te'i,— cu t'an. \v 35 —Tu samalili, u tz'aj ti'i u yumil a naj a taq'uin u muc' ca' p'e q'uin ti meyajili. “Cününte a yajcunbiji. Wa ca' a sütü' ti mas yaab a taq'uin yoc'olo, jede'ec in wusq'uintic u jel ti ca' uduquen tucaye'il,” cu t'an ti'i u yumil a naja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 10:35 \xt Mt 20:2\x* \v 36 —¿Biqui'il a tucul? ¿Mac tu yaamoo' a ox tuul abe'e, u yet'octaj a winic a yajcunbi u menoo' aj xuuch'u?— cu t'an a Jesusu. \v 37 —Le'ec mac u ch'a'aj u yotzilili,— cu t'an ti'i a Jesusu. —Jabix ilic u betaj aj Samariajili, baalo' ilic ca' a bete' incheche,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 10:37 \xt Lc 6:32; Jn 13:15; Ro 12:20; 1 P 2:21; 1 Jn 3:16,18; 1 Jn 4:10,11\x* \s1 Tan u sut a Jesus ichil u yotochoo' ix Marta etel ix Mariaja. \p \v 38 Pues te'i. Joq'ui te'i a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambala. Tanoo' u beel ich caj Jerusalen. C'ochoo' ich jun p'eel aldea. Yan jun tuul a nooch'up te'iji, ix Marta u c'aba'. U c'ümajoo' a Jesus eteloo' u yaj cambal ti posado ichil u yotocho.\x * \xo 10:38 \xt Jn 11:1\x* \v 39 Le'ec u yitz'in ix Martaja, ix Maria u c'aba'. Tinlaji ix Maria u yubi u t'an a Jesusu.\x * \xo 10:39 \xt Dt 33:3; Hch 22:3\x* \v 40 Naj u ch'aa' boon a ca' u bete' ix Marta etel a janala. Bini etel a Jesusu. —Noochil, ¿qui' wa ta wich ti p'aateen tin junal in bete' a janal u men in witz'in? Adü ti'i ca' talac u yaanteen,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 10:40 \xt 1 Co 7:32\x* \v 41 —Marta, Marta, top naj a ch'aa' boon a ca' a bete'e,— cu t'an a Jesusu. \v 42 —Jadi' a jun p'eel a top c'abeete, le'ec a jabix a tan u betic ix Mariaja. Ma' tu tocbol ti'i abe'e,— cu t'an a Jesusu. \c 11 \s1 Biqui ca' a c'ajese'ex a Dioso. \p \v 1 Pues te'i. Jun p'eel q'uin tan u t'an etel Dios a Jesus tuba que'ene. Jobi ti t'an a Jesusu. —Noochil,— cu t'an jun tuul u yaj cambal ti'i. —Ye'e to'on biqui ca' uchuc ti t'an etel Dios jabix ilic u ye'aj aj Juan ti'ijoo' u yaj cambala,— cu t'an ti'i.\x * \xo 11:1 \xt Sal 10:17; Sal 19:14; Ro 8:20,27; 2 Co 3:5; Stg 4:2,3; Jud 20\x* \v 2 —Le'ec ti tane'ex a t'an etel a Dioso, baala' ca' a wade'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. —Tat a que'enech ti ca'ana, ti c'ati cuchi ca' tz'ocsabüc u yanil a c'aba'. Ca' talaquech wa'ye' ti tücaa'. Jabix ilic ti tan u tz'ocsabül a t'an ti ca'ana, baalo' ilic ti c'ati ca' tz'ocsabüc wa'ye' yoc'olcab.\x * \xo 11:2 \xt 2 Cr 20:6; Sal 11:4; Is 63:16; Mt 5:16; Mt 10:32; Is 11:9; Dn 7:14\x* \v 3 Tz'a to'on ti janal sansamal. \v 4 Sa'tes ti sip'il u men ti sa'tesaj ti'i tulacal a jujun tuul mac u betaj to'on a c'asa. Ma' a cha'ic ca' talac emsabül ti wool ca' ti bete' a c'asa. Baalo' ca' a wade'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:4 \xt Mt 6:14,15; Ef 4:32; Stg 2:13; Mt 6:13; Lc 8:13; Lc 22:46; Stg 1:13; Rev 3:10\x* \p \v 5 —Pues te'i. Jun tuul ta yaame'exe, uchac u beel etel u amigo chumuc ac'ü' u c'aate tz'etz'eecac a waja. “Inen a amigo. In paaytic tech tz'etz'eecac a waja. \v 6 C'ochi to ti posado tin wetel jun tuul in amigo a tan u viaje. Ma'ax c'u' yan ca' in tz'aa' u jante,” queech cuchi ti'i,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 7 —Uchac u nuuctiquech ich naj ti baala': “Ma' a tuc'sic in wool. C'üla'an tun a puertaja. Tan ti wüyül tulacalo'on etel in mejen. Ma' yan biqui in liq'uil in tz'aa' tech a c'u' a c'atiji,” cu t'an cuchi a amigo tech,— cu t'an a Jesusu. \v 8 —Tan in wadic te'ex. Ca'ax ma' u c'ati u liq'uil u tz'aa' ti'i u amigojo, u men tan ti tan u c'aatiqui, bel u ca'a ti liq'uil u tz'aa' ti'i c'u' u c'ati,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:8 \xt Lc 18:1\x* \v 9 —Tan in wadic te'ex. Le'ec ti tane'ex a c'ajsic a Dioso, ma' a p'ütique'ex a c'aatic, y bel u ca'a tz'abül te'ex. Ma' a p'ütique'ex a cüxtic, y bele'ex a ca'a a cüxte. Ma' a p'ütique'ex a dioos chi' naj, y bel u ca'a jebbel te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:9 \xt 1 Jn 5:14\x* \v 10 —Baalo' ti yan u men tulacal a mac a tan ti tan u c'aatiqui, tan u c'ümic. Tulacal a mac a tan ti tan u cüxtic, walac u cüxtic. Tulacal a mac a tan ti tan u dioos chi' naja, bel u ca'a jebbel ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 11 —¿Le'ec boone'ex a tattzile'exe, wa ca' c'aatbüc te'ex a pan u men a mejene'exe, jede'eque'ex wa a tz'eec ti'i a tunichi? ¿Wa ca' c'aatbüc te'ex aj ch'ilama, jede'eque'ex wa a tz'eec a can tu jel aj ch'ilama?\x * \xo 11:11 \xt Mt 7:9\x* \v 12 ¿Wa ca' c'aatbüc te'ex u je' aj caxa, jede'eque'ex wa a tz'eec ti'i a sina'ana?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 13 —Inche'exe, ca'ax c'as a na'ate'ex, a weele'ex ilic biqui ca' a tz'aa'e'ex a quich'pan sij-ool ti'ijoo' a mejene'exe. Uxtun a Tattzil a que'en ti ca'ana, mas top que'en u yool u tz'aa' u Püsüc'al ti'ijoo' mac tanoo' u c'aatic,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:13 \xt Is 44:3; Mt 7:11; Jn 4:10\x* \s1 —Patal a Jesus chen etel u muc' a quisini,— cu t'anoo'. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u joc'saj a c'ac'asba'al ichil u yool a winic a bese. Le'ec ti joq'ui a c'ac'asba'ala, caji ti t'an a winiqui. Sa'too' u yool a cristianojo.\x * \xo 11:14 \xt Mt 9:32; Mt 12:22\x* \v 15 —Patal u joq'ues a c'ac'asba'al chen etel u muc' u noochiloo' a c'ac'asba'ala,— cu t'anoo' a jujun tuul tu yaamoo' a cristianojo.\x * \xo 11:15 \xt Mt 9:34; Mt 12:24\x* \v 16 Yanoo' ulaac' tu yaamoo' a cristianojo, u c'atoo' u yila' wa patal a Jesusu. U c'aatajoo' ti'i a Jesus ca' u bete' a milagro ti ca'ana.\x * \xo 11:16 \xt Mt 12:38; Mt 16:1\x* \v 17 Le'ec a Jesusu, u yeel c'u' a tanoo' u tucliqui. —Le'ec ti tz'iicoo' a cristiano tu bajil ichil jun p'eel a caja, c'astal u ca'a jumpul a caja. Baalo' ilic boon tuul ichil jun p'eel a familiaja. Wa ca' tz'iicacoo' tu bajili, p'aatül u ca'a ti weca'anoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:17 \xt Mt 12:25; Mr 3:24; Jn 2:25; Rev 2:23\x* \v 18 —Baalo' ilic etel a quisini. Wa cuchi tz'iicoo' tu bajili, joboloo' ilic cuchi u ca'a a quisini. Tane'ex a wadic ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al etel u muc' a quisini,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —¿Wa cuchi jaj ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al etel u muc' u noochiloo' a c'ac'asba'ala, uxtun a wet'oque'ex?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. —¿Etel ilic wa u muc' a quisin tanoo' u joc'sic a c'ac'asba'ala? Le'ec ilic ala'oo', beloo' u cu yee' ti ma' toje'ex a t'ani,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:19 \xt Mr 9:38; Lc 9:49\x* \v 20 —C'u' betiqui, wa jaj ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al etel u muc' a Dioso, jaj ilic ti c'ochi u q'uinil u tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:20 \xt Ex 8:19\x* \v 21 —Le'ec a quisini, yaab u muc'. Yan ti'i tulacal a c'u' aj etel u cününtical u yotoch. Qui' cününa'an tulacal a c'u' a yan ichil u yotocho,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:21 \xt Mt 12:29; Mr 3:27; Ef 6:12; Ef 2:2; 1 P 5:8\x* \v 22 —C'u' betiqui, le'ec ca' c'ochoc mac a mas yaab u muc' ti p'isbaj etele, le'ec a mas yaab u muc'u, le'ec a bel u ca'a ti paatala. Le'ec a mas yaab u muc'u, bel u cu toco' ti'i le'ec a c'u' aj etel u tuclaj u cününtic u yotoch. Bel ilic u cu t'oxo' c'u' a ca' u toco' ichil a naj ti'ijoo' u yet'ocoo',— cu t'an a Jesus yoc'ol ti walac u joc'sic a mac tu c'ü' a quisini.\x * \xo 11:22 \xt Is 9:6; Is 53:12; Col 2:15; He 7:25\x* \v 23 —Le'ec mac a ma' que'en u yool tin pacha, tz'iic ten. Le'ec mac a ma' tan u yaantiquene, tan u wet'ic in meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:23 \xt Mt 12:30\x* \s1 U ca' usc'al a c'ac'asba'al ichil u yool a maca. \p \v 24 —Pues te'i. Le'ec ca' joc'oc a c'ac'asba'al ichil u yool a maca, walac u manül ichil a tiquin lu'um ti'i ca' u cüxte tuba u jedel. Le'ec ti ma' tan u cüxtic tuba u jedele, walac u yadic tu bajil: “Bel in ca'a ti usc'al tin pach tin cuuchil tuba joq'ueen,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:24 \xt Mt 12:43\x* \v 25 —Le'ec ca' c'ochoc te'i, u cüxtaj ti jabix miisa'an, qui' mola'an u cuuchil, le'ec u püsüc'al a maca,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Le'ec ca' u yila' ti baalo', walac u beel u cüxte siete tuul ulaac' a c'ac'asba'al a mas c'as tuwich ala'aji. Tulacaloo' walacoo' u laj ocol te'i ti cuntal. Mas c'as ti p'aati a winic tuwich ti yaax culaji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:26 \xt Jn 5:14; He 6:4; He 10:26; 2 P 2:20\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il u jajil a qui'-oolala. \p \v 27 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti uchi u t'an ti chich jun tuul a nooch'up tu yaamoo' a cristianojo. —Qui' u yool a nooch'up mac u yancuntajech y u ch'ijsajeche,— cu t'an a nooch'up abe' ti chichi.\x * \xo 11:27 \xt Lc 1:28,48\x* \v 28 —Mas toj ca' a wadü' ti qui'oo' u yool boon tuul a walacoo' u yubic u t'an a Dioso, y walacoo' u tz'ocsic c'u' a tanoo' u yubiqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:28 \xt Mt 7:21; Mt 12:49; Lc 8:21; Stg 1:25\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus ca' u bete' a milagrojo. \p \v 29 Pues te'i. Tanoo' u mas much'tal a cristiano tu tzeel a Jesusu. —Top c'asoo' u na'at a cristiano aleebe. Chen u c'atoo' u yila' in betic a milagro ca' chiclac maquen. C'u' betiqui, ma' tu ye'bel ti'ijoo' a milagro jabix u c'atoo'o. Jadi' a jabix u betaj aj Jonasa, jadi' a beloo' u ca'a ye'bel ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:29 \xt Mt 12:38,39\x* \v 30 —Etel c'u' u c'ümaj aj Jonasa, chica'an ti'ijoo' a cristiano ich caj Ninive ti Dios u tücaa'taj. Inene, yanajeen ti cristianojil. Etel c'u' a bel in quin c'ümü'ü, chictal ilic u ca'a ti'ijoo' a cristiano aleebe ti Dios u tücaa'tajen ti'i ca' u tz'ocseenoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:30 \xt Jon 1:17; Jon 2:10\x* \v 31 —Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u tz'abül a sip'ili, wa'taloo' u ca'a a cristiano jujun tuulil ti'i ca' ilbicoo' u sip'il. Wa'taloo' ilic u ca'a a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe tu yaamoo',— cu t'an a Jesusu. —Wa'tal ilic u ca'a ix reina a tali mas naach ti a sur\f + \fr 11:31 \ft south\f* biq'uin ado'o. Bel u cu yadoo' u sip'il a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe. Ca'ax boon u naachil a caja, bini ix reina abe' u yubi u patalil aj rey Salomon biq'uin ado'o. Ca'ax yan jun tuul wa'ye' ta yaame'ex a mas nooch u wichil u meyaj tuwich aj Salomono, ma' ta'ache'ex a tz'ocsic u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:31 \xt 1 R 10:1; Is 9:6; Ro 9:5; Tit 2:13; Fil 2:10\x* \v 32 —Le'ec ca' c'ochoc u q'uinil u yilbil a sip'ili, wa'taloo' ilic u ca'a a cristiano a taloo' ti'i a caj Ninive u yadoo' u sip'il a cristiano a cuxa'anoo' to aleebe. Ala'oo'o, u jelajoo' u tucul u men a c'u' a aalbi ti'ijoo' u men aj Jonasa. Ca'ax yan jun tuul wa'ye' ta yaame'ex a mas nooch u wichil u meyaj tuwich aj Jonasa, ma' ta'ache'ex a tz'ocsic u t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:32 \xt Jon 3:5\x* \s1 Le'ec a jabix u sasilil u büq'uel a maca, le'ec u nec' u wichi. \p \v 33 —Pues te'i. Ma'ax mac walac u t'übic a lampara ca' tun u mucu'. Ma'ax tu tz'eec yalam cajon ti'i ma' u chictal u sac. Walac u tz'eec abe' tu cuuchil. Ti baalo'o, sasil u wich a mac a oqui ich naj u men a lampara abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:33 \xt Mt 5:15; Mr 4:21\x* \v 34 —U nec' u wich a maca, jabix u lamparajili. Ti sasil u nec' u wichi, sasil u benil. Le'ec ti ma' qui' u nec' u wichi, que'en ich jabix ac'ü'ü. Baalo' ilic etel u na'at a maca. Wa tojo, toj a bel u cu bete'e. Wa ma' tojo, ma' toj a bel u cu bete'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:34 \xt Sal 119:18; Mt 6:22; Mr 8:18; Hch 26:18; Ef 1:17,18\x* \v 35 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' u joc'ol te'ex ti ma' toj a na'ate'ex bete cuenta jabix ch'oop u nec' a wiche'exe. \v 36 Wa toje'ex a na'ata, inche'exe, jabixe'ex a cuarto a sasilcunbi tulacal a ichil a ma' yan a bo'oy te'iji. Tojaji a na'at tu jajil jabix ilic a cuarto a sasilaji u men u sac a lamparaja,— cu t'an a Jesusu. \s1 A Jesusu, u tze'ectajoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. \p \v 37 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti chiitbi u men a fariseo u c'aba' u na'at ca' xi'ic ti janal etel. Bini tu pach. U cüxtaj u cuuch tu pach mesa. \v 38 Le'ec a fariseo u c'aba' u na'ata, sa'ti u yool ca' u yilaj ti ma' u qui' p'o'aj u c'ü' a Jesus ti caji ti janal jabix ti sucoo' u bete'e.\x * \xo 11:38 \xt Mr 7:3; Jn 3:25\x* \v 39 —Le'ec inche'ex a fariseo u c'aba' a na'ate'exe, walaque'ex a p'o'ic jabix u pach a pote etel a platojo, pero ¿uxtun a ichili? Chen jac' a walaque'ex a tucliqui. Chen c'as a na'ate'ex,— cu t'an a Noochtzil ti'i a fariseojo.\x * \xo 11:39 \xt Mt 23:25; Ga 1:14; 2 Ti 3:5; Tit 1:15\x* \v 40 —Top nane'ex. Dios u betaj a wot'ele'ex. ¿Ma' wa le'ec ilic u betaj tulacal a ichili,— cu t'an a Jesusu. \v 41 —Tojaque'ex a na'at ca' a tz'a'e'ex a sij-oolo. Ca' a bete'ex ti baalo'o, laj tojaji tulacal te'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:41 \xt Is 58:7; Dn 4:27; Lc 12:33\x* \v 42 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' a fariseo u c'aba' a na'ate'exe. Qui' ti walaque'ex a tz'eec ti'i u sij-ool a Dios jun muuch' ca' p'aatüc nueve muuch' te'exe. baalo' walaque'ex a betic etel tulacal a c'u' a yan te'ex tac etel a yerba, a ruda, y tulacal u chucaan a pocche' a walac u jantabülü. C'u' betiqui, tubbi te'ex a betique'ex a tojo. Tubbi ilic te'ex a yacuntique'ex a Dioso. Yan a betique'ex a tojo. Yan ilic a yacunte'ex a Dioso, y ma' a p'ütique'ex a tz'eec u sij-ool a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:42 \xt Mt 23:23; 1 S 15:22; Os 6:6\x* \v 43 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' a fariseo u c'aba' a na'ate'exe. Le'ec ti walaque'ex a wocol ichil boon a naj tuba walac u c'ajsabül a Dioso, jadi' tuba quich'pan a cuuchili, jadi' te'i a c'ate'ex a tintal jabix top nooch u wichile'ex a meyaj. Jadi' qui' ta xiquine'ex ca' chiitbique'ex ti calle jabix nooch u wichile'ex a meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:43 \xt Mt 23:6; Mr 12:38,39\x* \v 44 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' a fariseo u c'aba' a na'ate'exe. Inche'exe, aj cho'e'ex. Inche'exe, jabixe'ex u cuuchil a quimen a ma' chica'ana. Ca' manüc a winic te'iji, ma' u yeel wa yan a c'asa,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:44 \xt Mt 23:27; Sal 5:9; Hch 23:3\x* \p \v 45 Pues te'i. Jun tuul u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u nuuctaj a Jesusu. —Maestro, tanil a wadic a t'an abe'e, tan ilic a que'yico'on,— cu t'an ti'i. \v 46 —Yaj ilic a bele'ex a ca'a a c'ümü' u yaj ca'ansajile'ex u ley aj Moisese. Top chich a ley a walaque'ex a tz'eec ti'ijoo' a cristianojo. Tane'ex a tz'eec a ley ti'ijoo' jabix cuchi tane'ex a tz'eec a cuch a top al ca' u cuchoo'. C'u' betic inche'exe, ma' ta'ache'ex a waanticoo' u ch'uuyte ma'ax etel jun tziit u yale'ex a cü',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:46 \xt Mt 23:4\x* \v 47 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü'. Walaque'ex a betic u cuuchil a uchben quimen u yadajoo' u t'an a Dioso. Ala'oo'o, quimsaboo' u men a uchben mamaa'e'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:47 \xt Mt 23:29\x* \v 48 —Etel c'u' a walaque'ex a betiqui, chica'an ti qui'e'ex a wool etel c'u' u betajoo' a uchben mamaa'e'ex ti'ijoo' boon u yadajoo' u t'an a Dios uchi. Quimsaboo' u men ala'oo'o. Inche'exe, walaque'ex a betic u cuuchil tuba mucboo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese.\x * \xo 11:48 \xt Hch 7:51,52; 1 Ta 2:15; He 11:36-38; Stg 5:10\x* \v 49 —Le'ec a Dioso, yaab u yeele. Baala' u yadaj: “Bel in quin tücaa'too' mac a walacoo' u yadic in t'an ti'ijoo'o. Tu yaamoo' ala'oo'o, yan a beloo' u ca'a quimsabül. Yan a beloo' u ca'a yajcunbul,” cu t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:49 \xt Pr 1:20; 1 Co 1:24; Mt 23:34\x* \v 50 —Le'ec boone'ex a cuxa'ane'ex aleebe, u yadaj abe' a Dioso, ti'i ca' p'aatüc jabix inche'ex ilic a quimsaje'ex boon tuul u yadaj u t'an a Dios tac tu cajeeb tac leeb,— cu t'an a Jesusu. \v 51 —Le'ec a paye' quimsabiji, le'ec aj Abele. Le'ec u yada' a quimsabiji, le'ec aj Zacariasa. Quimsabi ala'i tu yaam tuba walac u chuwbul a baalche' y tu taan a naj tuba walac u mansabül u t'an a cristiano ti'i a Dioso. Tan in wadic te'ex u jajil. A sip'ile'ex ti quimoo' tulacal ala'oo'o. Inche'ex a cuxa'ane'ex aleebe, bele'ex a ca'a a bo'te a sip'il abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:51 \xt Gn 4:8\x* \v 52 —Yaj a bele'ex a ca'a a c'ümü' u yaj ca'ansajile'ex u ley aj Moisese. A mucaje'ex a jajil t'an jabix a c'ülaje'ex abe' ich naj. Ma' a c'ümaje'ex abe' a jajil t'ana. Walaque'ex a yaaltic a wet'e' mac u c'ati u c'ümü' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 11:52 \xt Mt 23:13\x* \p \v 53 Pues te'i. Jobi ti t'an a Jesusu. Joq'ui te'i. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, choconacoo' u c'aate a jujumpaay ti'i a Jesusu. U yaaltajoo' u c'aate ti'i a Jesus ca' nuucbucoo' ti jomol. \v 54 Tanoo' u paac'tic ca' nuucbucoo' ti ma' toj, ti'i ca' u cüxtoo' u sip'il a Jesusu.\x * \xo 11:54 \xt Mr 12:13\x* \c 12 \s1 Ma' qui' ca' a bete' ma'ax c'u'i chen pach a wool. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec ti choconacoo' ala'oo' etel a Jesusu, mani tu pach u yaabil a cristiano a much'lajoo'o. Tanoo' u puch'ic u bajil u men u yaabil. Le'ec a Jesusu, payanbej caji ti t'an eteloo' u yaj cambal. —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a betique'ex a jabix a walacoo' u betic a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. Ala'oo'o, chen pach u yool ti walacoo' u betic a c'u'aca,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:1 \xt Mt 16:6; Mr 8:15; Mt 16:12; 1 Co 5:7,8\x* \v 2 —Ma' yan a muca'an a ma' tu chictala. Ma'ax c'u' a betabi ich mucul wa ma' tu yeeltabül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:2 \xt Ec 12:14; Mt 10:26; Mr 4:22; Lc 8:17; 1 Co 4:5; Rev 20:11,12\x* \v 3 —Tulacal a c'u' a walaque'ex a wadic ich mucul jabix ich ac'ü'ü, bel u ca'a eeltabül ich jabix a sasil u men tulacal mac. Le'ec a mucult'an a walaque'ex a wadic ich jisilt'an ichil a cuarto tuba ma' ta'ach u yubajbülü, bel u ca'a eeltabül jabix cuchi tan u yaalbül ti chich pol naj,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec a mac a yan ti saactiqui. \p \v 4 —Pues te'i. Inche'exe, in amigoje'ex. Tan in wadic te'ex. Ma' a saactique'ex a cristianojo. Ala'oo'o, pataloo' u quimes a cristianojo. Ma' ca' yan ulaac' c'u' a jede'ecoo' u paatal u betic te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:4 \xt Is 8:12,13; Is 51:7,8,12,13; Jer 1:8; Mt 10:28; Hch 20:24; Fil 1:28; 1 P 3:14\x* \v 5 —Bel in quin wadü' te'ex mac a yan a saactique'exe. Yan a saactique'ex a Dioso. Ma' jadi' u paatal u quimsique'exe. Patal ilic u pule'ex ichil a infiernojo. Tan in wadic te'ex u jajil. Saacte'ex ala'aji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:5 \xt Sal 9:17; Mt 10:28; Mt 25:41,46; 2 P 2:4; Rev 1:18\x* \v 6 —Walac u conbol cinco tuul aj meen ch'iich' yoc'ol ca' p'e centavo y ma'ax jun tuul a tubsabi u men a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:6 \xt Mt 10:29; Hch 15:18\x* \v 7 —Mas c'atiintzile'ex tuwich jun muuch' ti aj meen ch'iich'. Ma' jadi' abe'e, xoca'an ilic boon xiit a tzo'otzel a yan ta pole'ex. Ma' u jac'üle'ex a wool,— cu t'an a Jesusu. \s1 —Ma' in c'üm-ooltaj a Cristo,— cu t'an. \p \v 8 —Pues te'i. Tan ilic in wadic te'ex. Tulacal a mac walac u yadic tu taanoo' a cristiano ti u c'üm-ooltajene, bel ilic in quin wadoo' ti'i u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti u c'üm-ooltajen a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:8 \xt Mt 10:32; Mr 8:38; Ro 10:9,10; 2 Ti 2:12; 1 Jn 2:23; Rev 2:13\x* \v 9 —Le'ec mac ca' u yadü' ti'ijoo' a cristiano ti ma' u c'üm-ooltajene, bel ilic u ca'a aalbül ti'ijoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'an ti ma' ilic c'üma'an ala'aji,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Tulacal a mac ca' u yadü' a c'as tin woc'ol a yanajeen ti cristianojili, jede'ec u paatal u sa'tesabül ti'i. C'u' betiqui, wa ca' u maclant'ante u Püsüc'al a Dioso, ma' tu sa'tesabül ti'i jumpul,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:10 \xt Mt 12:31,32; Mr 3:28; 1 Jn 5:16\x* \v 11 —Uchac a bensabüle'ex tu c'asil tu taanoo' aj ch'a'bej ichil boon a naj tuba walac u c'ajsabül a Dioso. Uchac a bensabüle'ex tu taan a alcalde wa ulaac' a nooch u wichil u meyaja. Ma' u jac'üle'ex a wool biqui ca' a nuucte'exoo'o, y c'u' a bele'ex a ca'a a wadü'ü,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:11 \xt Mt 10:19; Mr 13:11; Lc 21:14\x* \v 12 —Le'ec ca' c'ochoc u yorajil u c'aatbüle'ex a chi'i, le'ec u Püsüc'al a Dioso, bel u cu yee' te'ex c'u' a bele'ex a ca'a a wadü'ü,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:12 \xt Ex 4:12; 1 P 5:7\x* \s1 Le'ec ada' u sabeensilil a ayic'alili. \p \v 13 Pues te'i. Uchi u t'an jun tuul tu yaamoo' a cristianojo. —Maestro, adü ti'i in sucu'un ca' u jützü' ten u ayic'alil in quimen tat,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 14 —Ila noochwinic. ¿Mac u tz'aj ten in meyaj ti il sip'il ti'i ca' in jützü' a jabix a c'atiji?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:14 \xt Jn 18:36\x* \v 15 —Cününte'ex a bajil. Ile'ex ti ma' a bele'ex ti c'axül ichil a sip'il le'ec ca' a tz'i'le'ex a c'u' a yan ti'i ulaac'a. U cuxtal a maca, ma' que'en etel u yaabil u ayic'alili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:15 \xt Pr 28:16; 1 Ti 6:7; He 13:5\x* \p \v 16 Pues te'i. Caji ti t'an a Jesus ich mucult'an eteloo'o. —Jun tuul a ayic'ala, yan u col. Qui'aji. Top yaab u wich u tz'aj. \v 17 “C'u' a quin bete' aleebe? Ma' ca' yan tuba in taactic u wich in col,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu. \v 18 —“Baala' a bel in quin bete'e. Bel in quin jubu' boon in rancho a yana. Bel in quin bete' abe' ti mas nooch. Te'i in taactic u wich in col, tulacal,” cu t'an tu bajil. \v 19 “Pachil abe'e, bel in quin wadü' tin bajil: Taaca'an ten ti yaab u wich a colo. Ma' eela'an boon jaab u muc' ten. Bel in ca'a ti jedel, ti janal, ti uc'ul. Qui' in wool tin bajil,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:19 \xt Pr 27:1; Ec 11:9; 1 Co 15:32; Stg 5:5; Job 20:22; Job 21:13; Job 27:8; Sal 52:7; Dn 4:31; 1 Ta 5:3; Stg 4:14\x* \v 20 —“Top nanech,” cu t'an a Dios ti'iji. “Leeb ti ac'ü' a quimil. ¿Uxtun tulacal a c'u' a taactaj? ¿Mac ti'i a p'ütic?” cu t'an u yaalbül u men a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:20 \xt Sal 39:6; Jer 17:11\x* \v 21 —Baalo' ilic tulacal a mac a tan u betic u ayic'alil wa'ye' yoc'olcab, y ma' yan jabix u ayic'alil etel a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:21 \xt Mt 6:20; 1 Ti 6:18,19; Stg 2:5\x* \s1 Le'ec a Dioso, walac u cününticoo' u mejen. \p \v 22 —Pues te'i. U men c'u' in wadaj to te'ex yoc'ol a ayic'ala, tan in wadic te'ex. Ma' a top tuclique'ex tuba u talel a janale'ex ti'i a cuxtale'ex. Ma'ax a top tuclique'ex tuba u talel a noq'ue'ex ti'i a tz'eeque'ex ta woc'ol,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:22 \xt Mt 6:25; Fil 4:6\x* \v 23 —Le'ec a cuxtala, ma' jadi' a janali, ma'ax xan jadi' a noc'o,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Tucle'ex u cuxtal aj ch'omo. Ma' ta'ach u pac', ma'ax u joch. Ma' yan u ranchojil u nül. C'u' betiqui, walac u tzeenbel u men a Dioso. Mas c'atiintzile'ex inche'ex tuwichoo' a ch'iich'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:24 \xt Job 38:41; Sal 147:9\x* \v 25 —Ma'ax mac ta yaame'ex jede'ec u sützic u bajil ma'ax ox naab chen etel u tucul,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Wa ma' ta paatale'ex a sützü' a bajile'ex y ma' cuchi yaj u betabül abe'e, ¿c'u' ca'a top tane'ex a tuclic c'u'ac ulaac' ichile'ex a cuxtal jabix a janale'ex etele'ex a noc'o?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 27 —Tucle'ex biqui ti walac u ch'iil a top'o. Ma' ta'ach u meyaj ma'ax u jitic\f + \fr 12:27 \ft weave\f* a noc'o. Tan in wadic te'ex. Le'ec ti yan u noc' a top quich'pan yoc'ol aj quimen rey Salomono, ma' tu quetic u quich'panil a top' abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Le'ec a top' abe'e, cuxa'an tu cuuchil aleebe. Samala, pulbi ich c'aac'. Le'ec a Dioso, u tz'aj u quich'panil y jun p'e rato ilic cuxa'an. Mas que'en u yool a Dios u tz'aa' te'ex a noc' tuwich u tz'eec u quich'panil a top'o. Que'ene'ex a wool tu pach a noc', y ma' top que'ene'ex a wool tu pach a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —Ma' a tz'eeque'ex a wool tu pach a janal etel a wuc'ul. Ma' a tuclique'ex abe'e. \v 30 Tulacal a cristiano yoc'olcaba, que'enoo' u yool tu pach a janal etel a uc'ulu. Le'ec a Tate'exe, u yeel ti c'abeet te'ex a janal etel a uc'ul abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:30 \xt 2 Cr 16:9\x* \v 31 —Inche'exe, payanbej ca' a tucle'ex biqui'il u c'ati a Dioso, y bel u ca'a tz'abül te'ex tulacal abe' a c'u' a c'abeet te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:31 \xt Mt 6:33; Ro 8:31\x* \s1 Le'ec ada' a ayic'alil ti ca'ana. \p \v 32 —Pues te'i. Ma' a saactale'ex a jun muuch'e'ex a ma' yaabe'ex ta bajil. Qui' tu wich a Tate'ex ca' u tz'aa' a cuuchile'ex etel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:32 \xt Mt 11:25\x* \v 33 —Cone'ex c'u' a yan te'exe. T'oxe'ex u tool ti'i a mac a ma'ax c'u' a yan ti'iji. Ti baalo'o, tan u yantal te'ex u cuuchil taq'uin a ma' yan q'uin u jobol etel a ayic'alile'ex ti ca'an a ma' yan q'uin u jobol. Ma' yan q'uin u c'ochol aj xuuch' te'i ma'ax ix moc'oc',— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:33 \xt Mt 19:21; Mt 6:20\x* \v 34 —Baalo' ca' a bete'ex, u men le'ec tuba que'ene'ex a ayic'alili, te'i ilic que'ene'ex a wool,— cu t'an a Jesusu. \v 35-36 —Tz'aje'ex a bajil jabix jun tuul aj meyaj ti tan u paac'tic u yusc'al u tz'ulil ti il tz'ocolbeel. Qui' c'üxa'an u c'ax u nüc' ti'i ca' u bete' u meyaj aj meyaj abe'e. T'üba'an u lampara. Le'ec ca' c'ochoc u tz'ulil u boojte a puertaja, paac' u ca'a u jebe' ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:35-36 \xt Ef 6:14; 1 P 1:13; Mt 25:1\x* \v 37 —Le'ecoo' u yaj meyaja, qui'oo' u yool ti cüxtaboo' u men u tz'ulil ti p'ixa'anoo' u paac'te u c'ochol. Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec u tz'ulili, bel u cu tz'aa' u c'ax u nüc' tu bajil ti'i ca' uchuc u meyaj. Bel u cu tz'aa'oo' u yaj meyaj pach mesa. Bel u ca'a ti c'ochol u tz'a'oo' u janal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:37 \xt Mt 24:46; Mt 25:21-23; 2 Ti 4:7,8; 1 P 5:1-4; 2 P 1:11; 2 P 3:14; Rev 14:13\x* \v 38 —Uchac u c'ochol u tz'ulil le'ec ti ma'ax to c'ochoc a chumuc ac'ü'ü. Uchac u c'ochol ti mana'an a chumuc ac'ü'ü. Wa ca' cüxtabücoo' aj meyaj ti pixa'anoo'o, qui'oo' u yool,— cu t'an a Jesusu. \v 39 —Ch'a'e'ex u tojil ada'a. Wa cuchi u yeel c'u' ti horajil u c'ochol aj xuuch' u yumil a naja, pixa'an cuchi ala'aji. Ma' cuchi tu cha'ic u yocol,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:39 \xt 1 Ta 5:2; Rev 16:15\x* \v 40 —Baalo' ilic cuchi inche'exe. Listoje'ex ilic cuchi. Le'ec ti ma' cuchi tane'ex a paac'tiquene, chen a wilique'exe, jeda'en a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:40 \xt Mt 25:13; Mr 13:33; Ro 13:11-14; 2 P 3:12,14\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il u na'at a qui' u meyaj y a c'as u meyaja. \p \v 41 Pues te'i. —Noochil, ¿tan wa a wadic a mucult'an abe' to'on wa ti'i tulacaloo'?— cu t'an aj Pedro ti'iji. \v 42 —Le'ec a mac a tan in tzicbaltiqui, le'ec mac aj meyaj aj tz'ocsaj t'an a seeb u yool a jede'ec u tz'abül ti nooch u wichil u meyaj u men u tz'ulil. Bel u ca'a u cününte u yotoch u tz'ulil. Bel u cu tz'aa' u janal tu yorajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:42 \xt Mt 24:45,46; Mt 25:21; Lc 19:15-19\x* \v 43 —Qui' u yool aj meyaj a tan ilic u meyaj le'ec ca' uduc u tz'ulil. \v 44 Tan in wadic te'ex u jajil. Bel u ca'a tz'abül ti'i ti nooch u wichil u meyaj. Bel u cu cününte tulacal a c'u' a yan ti'i u tz'ulili,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 12:44 \xt 1 P 5:4; Rev 3:21\x* \v 45 —C'u' betiqui, uchac baala' ca' u yadü' u yaj meyaj abe'e: “Ma' tu jomol udel in tz'ulil,” cu t'an tu bajil. Caji u jütz'oo' aj meyaja, ti winic, ti ix ch'up. Caji ti janal, ti uc'ul, ti caalül,— cu t'an a Jesusu. \v 46 —Le'ec u tz'ulil aj meyaj abe'e, udel u ca'a tu q'uinil le'ec ti ma' tan u paac'bül. Udel u ca'a ti u yorajil ti ma' u yeel u yaj meyaj abe'e. Bel u ca'a tz'abül ichil u sip'il. Tz'abül u ca'a tu yaamoo' a ma' ta'achoo' u tz'ocsaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:46 \xt Mt 24:51\x* \v 47 —Le'ec aj meyaja, u yeel c'u' u c'ati u tz'ulili. C'u' betiqui, ma' u listartaj u bajil, ma'ax u betaj abe'e. Bel u ca'a tz'abül u sip'il ti top yaj.\x * \xo 12:47 \xt Nm 15:30; Dt 25:2; Jn 9:41; Jn 15:22; Hch 17:30; Stg 4:17\x* \v 48 C'u' betiqui, yan ulaac' a ma' u yeel c'u' u c'ati u tz'ulili, mentücü, u betaj a ma' qui'i. Ala'aji, ma' top yaj ti bel u ca'a tz'abül u sip'il u men ma' u yeel ta wichi. Le'ec a mac u yeel a yaaba, yan u betic a yaaba. Baalo' ilic etel a cristianojo. Le'ec ca' u tz'aa' a yaab ti'i a maca, bel u cu c'atiinte u c'ümü' u jel ti mas yaab tucaye'il ca' usq'uinbic ti'iji,— cu t'an a Jesus yoc'ol u betic u meyaj a mac ti chuculu.\x * \xo 12:48 \xt Lv 5:17; 1 Ti 1:13\x* \s1 Ma' jumbeloo' u tucul a cristiano u men a Jesusi. \p \v 49 —Pues te'i. Taleen in tz'aa' jabix a c'aac' ichil a yoc'olcaba, le'ec ca' u jüp'oo' u bajil a c'üma'an etel a pula'ana. In c'ati cuchi ti ac t'üba'an a jabix c'aac' abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 50 —C'u' betiqui, se' yan in c'ümic c'u' a bel in ca'a in c'ümü'. Naj in ch'aa' wa ac in mansaj.\x * \xo 12:50 \xt Mt 20:22; Mr 10:38\x* \v 51 ¿Tane'ex wa a tuclic ti taleen in tz'aa' ti qui'oo' tu bajil a cristiano yoc'olcab? Taleen ma' ti'i in tz'eecal ti qui'oo' tu bajil a cristianoji. Tan in wadic te'ex. Taleen in tz'aa' ca' u jüp'oo' u bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:51 \xt Mt 10:34\x* \v 52 —P'aatül u ca'a ti ma' jumbeloo' u tucul a cinco tuul ichil a jun cuul a naja. Ma' jumbeloo' a ox tuul etel a ca' tuulu. Ma'ax jumbeloo' a ca' tuul etel a ox tuulu. Baalo' ti caal u ca'a,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:52 \xt Mi 7:6; Jn 7:43; Jn 9:16; Jn 10:19; Mt 10:35\x* \v 53 —Ma' jumbel u tucul u tat etel u mejen, ma'ax u mejen etel u tat. Ma' jumbel u tucul u na' etel u yal, ma'ax u yal etel u na'. Ma' jumbel u tucul a nooch'up etel u yütan u yal ma'ax le'ec a ütantzil abe' etel a nooch'up abe'e,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' u p'is ti watac a ja'a. \p \v 54 —Pues te'i. Tanil a wilique'ex ti tan u nac'ül a muyal tu yoqueeb a q'uini, “Watac a ja'a,” que'ex ti jomol y walac u yuchul,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaabil a cristianojo.\x * \xo 12:54 \xt Mt 16:2\x* \v 55 —Le'ec ca' a wile'ex ti tan u talel a ic' tu tojil a suru\f + \fr 12:55 \ft south\f*, “leeb a q'uini,” que'ex y walac u yuchul,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 12:55 \xt Job 37:17\x* \v 56 —Inche'exe, aj cho'e'ex. A weele'ex u p'is a c'u' a watac yoc'olcaba. ¿C'u' ca'a ma' a weele'ex u p'is ti udi a Cristo yoc'olcab?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:56 \xt 1 Co 1:19-27; Mt 16:3; Lc 19:42-44; Ga 4:4\x* \s1 Emes u yool mac bel u cu tzolo' a sip'il. \p \v 57 —Pues te'i. ¿C'u' ca'a ma' patale'ex a tucle ta junale'ex biqui'il a tojo? \v 58 Le'ec ti tan to u bensique'ex tu taan a alcalde aj tzolo, yaalte'ex a wemes u yool aj tzolo. Wa ma'a, bel u cu bense'ex tu taan aj il sip'il. Le'ec aj il sip'ili, bel u cu c'ube'ex ti'i a soldadojo. Le'ec a soldadojo, bel u cu tz'a'e'ex ich cuarto.\x * \xo 12:58 \xt Pr 25:8; Mt 5:25; Sal 32:6; Is 55:6\x* \v 59 Tan in wadic te'ex. Ma' ta joc'ole'ex te'i asto a bo'tique'ex a multa. Ma'ax jun p'e centavo u yemel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 12:59 \xt Mr 12:42\x* \c 13 \s1 Qui' cuchi ca' u jeloo' u tucul. \p \v 1 Pues te'i. Ti'i ilic a q'uin abe'e, que'en tu yaamoo' a cristiano mac u yadaj ti'i a Jesus c'u' u c'ümajoo' aj Galileanojoo'o. Le'ec ti tanoo' u quimsic a baalche' ti'i u sij-oolticaloo' ti'i a Dioso, quimsaboo' ilic ala'oo' u men aj gobernador Pilatojo. Xaabbi u q'uiq'uel ala'oo' etel a sij-oolo.\x * \xo 13:1 \xt Hch 5:37\x* \v 2 —¿Tane'ex wa a tuclic ti mas yaab u sip'il aj Galileanojoo' abe' tuwichoo' u chucaan aj Galileanojiloo' u men c'u' u c'ümajoo'?— cu t'an a Jesus ti uchi u nuucu.\x * \xo 13:2 \xt Job 22:5-16; Jn 9:2; Hch 28:4\x* \v 3 —Inen tan in wadic te'ex. Ma' mas yanoo' u sip'il tuwichoo' u chucaani. C'u' betiqui, wa ma' ta jelique'ex a tuculu, bele'ex ilic a ca'a ti quimil, y bele'ex a ca'a ichil a c'asili,— cu t'an ti'ijoo'. \v 4 —Uxtun a diez y ocho tuul a quimoo' le'ec ti c'axi a ca'nal naj yoc'oloo'o. Que'en tu tzeel a cuxlinja' Siloe abe'e. ¿Tane'ex wa a tuclic ti mas yaaboo' u sip'il ala'oo' tuwichoo' u chucaan a cristiano ich caj Jerusalen u men c'u' u c'ümajoo'o? \v 5 Tan in wadic te'ex. Ma' mas yanoo' u sip'il tuwichoo' u chucaani. C'u' betiqui, wa ma' ta jelique'ex a tuculu, bele'ex ilic a ca'a ti quimil, y bele'ex a ca'a ichil a c'asili,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 13:5 \xt Mt 18:24; Ez 18:30\x* \s1 Le'ec ada' a che' higuera a ma' ta'ach u wichi. \p \v 6 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj a mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. —Jun tuul a winiqui, u tz'aj ca' püc'büc jun teec a che' higuera\f + \fr 13:6 \ft fig tree\f* ichil u cuuch u püc'aal. C'ochi u yuxu' u wich. Ma' yan.\x * \xo 13:6 \xt Is 5:2; Mt 21:19\x* \v 7 “Ox p'e jaab caaquen ti talel in wila' u wich a che' higuera\f + \fr 13:7 \ft fig tree\f* ada'a, y ma' yan. Ch'ücü. ¿C'u' aj beel ca' u jobes u muc' a lu'umu?” cu t'an ti'i u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:7 \xt Lv 25:21; Ro 2:4,5; 2 P 3:9\x* \v 8 —“Noochwinic, mas qui' ti'ijac to jun p'e jaab ti ch'üquic. Bel in quin paante u xooc ca' tun in tz'aa' u ta' baalche' te'i.\x * \xo 13:8 \xt Ex 32:11; Jl 2:17; He 7:25\x* \v 9 Wa ca' u tz'aa' u wich ti a jaab a wataca, qui'. Wa ma'a, qui' ca' a tz'aa' ca' ch'ücbüc,” cu t'an u yaj meyaj ti'iji,— cu t'an a Jesus ich mucult'an ti'ijoo' a cristianojo. \s1 Ch'anesabi a nooch'up a nococ u pach tu q'uinil a jedele. \p \v 10 Pues te'i. Tan u t'an a Jesus ichil a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso. U q'uinil jedel a q'uin abe'e. \v 11 Tu yaamoo' a winic a nooch'up a much'a'anoo' te'iji, yan jun tuul a nooch'up a diez y ocho jaab ococ a c'ac'asba'al ichil u yoolo. Nococ u pach u men a c'ac'asba'ala. Ma' patal ti wa'tal ti toj. \v 12 A Jesusu, u yilaj a nooch'upu. U püyaj tu tzeel. —Nooch'up, qui'aquech,— cu t'an ti'i.\x * \xo 13:12 \xt Sal 107:20; Is 65:1; Mt 8:16\x* \v 13 U tz'aj u c'ü' yoc'ol. Tu seebal tojaji u pach. Caji u yadü' u qui'il a Dios a nooch'upu.\x * \xo 13:13 \xt Mr 16:18; Lc 17:14-17; Hch 9:17\x* \v 14 C'u' betiqui, siq'ui u yool u yaj cananil a naj abe' tuba walac u c'ajsabül a Dioso. Siq'ui u yool u men ch'anesabi a nooch'up tu q'uinil jedel u men a Jesusu. —Seis p'eel q'uin u q'uinil a meyaja. Ca' talaque'ex tu q'uinil abe' ti'i ca' ch'anüque'ex. Ma' tu q'uinil jedel a tz'ücbüli,— cu t'an a winic abe' ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 13:14 \xt Jn 5:15,16; Ro 10:2\x* \v 15 Uchi u nuuc a Noochtzili. —Inche'exe, aj cho'e'ex. Tulacale'ex walaque'ex a pitic u c'ax a wacax wa a tzimin a c'üxa'an yalam bo'oy tu q'uinil ilic a jedele. Walaque'ex a bensic ti uc'ul,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:15 \xt Mt 12:10; Mr 3:2; Lc 6:7; Lc 14:3; Lc 14:5; Jn 7:21-24\x* \v 16 —Le'ec a nooch'up ada'a, le'ec jun tuul u mam ti uchben mamaa' aj Abraham. Diez y ocho jaab jabix c'üxa'an u men a quisin ti'i ma' u toj wa'tal a nooch'up ada'a. ¿Ma' wa qui' ca' in joc'saj tu c'ü' a quisin tu q'uinil a jedele?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:16 \xt Lc 19:9; Ro 4:12-16\x* \v 17 Le'ec ca' u yadaj abe'e, sudacajoo' boon a tz'iicoo' ti'i a Jesusu. Tulacaloo' u chucaan a cristianojo, qui'oo' u yool u men a quich'pan meyaj a walac u betiqui. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a semilla ix mostazaja. \p \v 18 Pues te'i. Caji ti t'an a Jesus eteloo' a cristianojo. —¿C'u' a qui' ca' in wadü' te'ex ti'i ca' a ch'a'e'ex u tojil yoc'ol biqui ti walac u tücaa' a Dioso? ¿C'u' a c'üs quet etel abe'e?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 13:18 \xt Mt 13:31; Mr 4:30\x* \v 19 —Le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso, c'üs quet etel jun cuul u nec' ix mostazaja. Jun tuul a winiqui, u püc'aj abe' ichil u cuuch u püc'aala. Ch'iji ix mostaza te'i. Chawac u yoc. Le'ecoo' a ch'iich'i, u betajoo' u c'u' tu c'ü',— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a levaduraja. \p \v 20 —Pues te'i. ¿C'u' a c'üs quet etel biqui ti walac u tücaa' a Dioso? \v 21 C'üs quet etel biqui ti walac u yaabtal a levaduraja. Jun tuul a nooch'upu, u xaabtaj abe' ichil jabix jun xoot costal a harina ca' u xaabte u bajil tulacal ichil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:21 \xt Mt 13:33\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il a puerta a tz'i'tz'i' u taan. \p \v 22 Pues te'i. Tan u manül a Jesus ich caj ich aldea tu benil a caj Jerusalen. Tan u yadic u t'an a Dios ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 13:22 \xt Mt 9:35; Mr 6:6; Hch 10:38\x* \v 23 —¿Noochwinic, yaaboo' wa a cristiano a beloo' u ca'a sa'albülü, wa ma'?— cu t'an a jun tuul ti'iji. \v 24 —Tz'aje'ex a wool ti ocol ichil a jabix puerta a tz'i'tz'i' u taan. Inen, tan in wadic te'ex. Yanoo' a beloo' u cu yaalte a ocolo, pero ma' tu paataloo',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 13:24 \xt Mt 7:13; Jn 7:34; Jn 8:21; Jn 13:33; Ro 9:31; Ro 10:2,3\x* \v 25 —Jun p'eel q'uin bel u ca'a ti liq'uil u yumil a naj u c'ülü' a puertaja. Uchac a c'ochole'ex ti a q'uin abe' a boojte'ex a puertaja. Bele'ex a ca'a a wadü': “Noochwinic, jebe to'on a puertaja,” que'exac ti'i. Bel u ca'a u nuucte'ex ti baala': “Ma' in weele'ex a wich. Ma'ax in weel tuba tale'ex,” cu t'anac te'ex.\x * \xo 13:25 \xt Sal 32:6; Is 55:6; Mt 25:10; Lc 6:46; Mt 7:23\x* \v 26 Bele'ex a ca'a a nuucte: “Uchi ti comon janal ti wuc'ul ta wetel. A wadaj a pectzil ti'ijoo' a cristiano tu callejil ti caal,” que'exac ti'i.\x * \xo 13:26 \xt Tit 1:16\x* \v 27 C'u' betiqui, bel u cu nuucte'ex ti baala': “Inene, tan in wadic te'ex. Ma' in weele'ex a wich. Ma'ax in weel tuba tale'ex. Joq'uene'ex wa'ye' inche'ex a walaque'ex a betic a c'asa,” cu t'anac te'ex,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristianojo.\x * \xo 13:27 \xt Mt 7:23; Mt 25:41; Sal 6:8\x* \v 28 —Bele'ex a ca'a ti oc'ol. Bel u ca'a ti jürüt'e'ex a coj le'ec ca' a wile'ex u yocol aj Abraham, aj Isaac, aj Jacob y tulacal boon u yadaj u t'an a Dios uchi. Ocoloo' u ca'a ala'oo' tu cuenta a Dioso, pero inche'exe, bele'ex a ca'a joc'sabül,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:28 \xt Mt 8:12; Mt 13:42; Mt 24:51; Mt 8:11\x* \v 29 —Watacoo' a cristiano joq'ueeb q'uin. Watacoo' oqueeb q'uin. Watacoo' ti norte y ti sur\f + \fr 13:29 \ft south\f*. Much'taloo' u ca'a pach mesa tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:29 \xt Gn 28:14; Is 60:3\x* \v 30 —U'yeene'ex. Yan jujun tuul a ma' nooch u wichil u meyaj wa'ye' a bel u ca'a tz'abül ti nooch u wichil u meyaj ti ca'an. Yan ilic a jujun tuul a nooch u wichil u meyaj wa'ye' a ma' nooch u wichil u meyaj te'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 13:30 \xt Mt 19:30; Mt 20:16; Mr 10:31\x* \s1 Yaj u yool a Jesus u men a caj Jerusalene. \p \v 31 Pues te'i. Ti a q'uin abe'e, yanoo' a fariseo u c'aba' u na'at a c'ochoo' etel a Jesusu. —Joq'uen wa'ye'. U c'ati u quimseech aj rey Herodes,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 32 —Le'ec aj rey Herodese, jabix ch'umac\f + \fr 13:32 \ft fox\f*. Top aj cho'. Ca' xique'ex etel ala'aji. Baala' ca' a wade'ex ti'i: “Aleebe tan ti tan in joc'sic a c'ac'asba'al ichil u yool a maca. Tan ilic in ch'anesic a c'oja'ana. Baalo' ilic a bel in quin bete' samal. Ti'i u yox p'eel q'uin in jobsic in meyaj, cu t'an a Jesusu,” que'exac ti'i,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a fariseojo.\x * \xo 13:32 \xt He 2:10; He 5:8\x* \v 33 —Ca'ax u c'ati u quimseen, bel in ca'a aleebe, samal, ca'be u men ma' yan biqui ca' quimsabüc jun tuul a tan u yadic u t'an a Dios wa ma' ich caj Jerusalen,— cu t'an a Jesusu. \p \v 34 —Pues te'i. Le'eque'ex a cristiano ich caj Jerusalen, top walaque'ex a quimsic mac a tan u yadic u t'an a Dioso. Top walaque'ex a p'up'uchch'inticoo' ti'i ca' quimicoo' mac a tücaa'boo' ta wetele'ex u men a Dioso. Boon sut in c'atiintaj cuchi in sa'alte'ex jabix jun tuul ixna' cax a walac u much'quintic u yal yalam u xic. C'u' betiqui, ma' a c'atiintaje'ex,— cu t'an a Jesus yoc'ol a caj Jerusalene.\x * \xo 13:34 \xt 2 Cr 24:21,22; Neh 9:26; Mt 21:35,36; Mt 23:37\x* \v 35 —U'ye'ex. Ma' tan u ca' cününbüle'ex a wotoch u men a Diosi. Inen tan in wadic te'ex. Ma' ta ca' ilique'ex in wich tucaye'il asto ti ca' a wade'ex u qui'il u yaj tücaa' a Noochtzil a tücaa'bi ta wetele'exe. Le'ec ti ca' a wade'ex u qui'il ala'aji, bele'ex a ca'a a wila' in wich,— cu t'an a Jesus yoc'ol a caj Jerusalene.\x * \xo 13:35 \xt Lv 26:31,32; Sal 69:25; Is 1:7; Dn 9:27; Mi 3:12; Lc 21:24; Pr 1:24-30; Jn 8:21,24; Sal 118:26; Mt 21:9; Mr 11:10; Lc 19:38; Jn 12:13\x* \c 14 \s1 Ch'anesabi a winic a sip'a'ana. \p \v 1-2 Pues te'i. Jun p'eel u q'uinil a jedele, que'en a Jesus ti janal etel jun tuul a nooch u wichil u meyaj. Fariseo u c'aba' u na'at ala'aji. Yan jun tuul a winic te'iji, top sip'a'an tu jajil. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, top tanoo' u tz'eec ti cuenta a Jesus ti'i ca' u yiloo' wa ca' u ch'anes a winic ti'i u q'uinil a jedel ti'i ca' u cho'oo'. \v 3 Caji ti t'an a Jesus eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises u yet'ocoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata. —¿Qui' wa tu c'axül ti'i a ley ca' ch'anesabüc a mac ti'i u q'uinil a jedele, wa ma' qui'?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:3 \xt Mt 12:10\x* \v 4 C'u' betiqui, ma' uchoo' u nuuc. Pachili, u müchaj a c'oja'ana. U ch'anesaj. U yadaj ti'i ca' xi'ic. \v 5 —¿Wa ca' c'axüc a tzimin wa a wacax ichil a ch'e'ene, mac ta yaame'ex ma' tu jan joc'sic ca'ax tu q'uinil a jedele?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 14:5 \xt Ex 23:5; Dt 22:4; Lc 13:15\x* \v 6 Ma' paatajoo' u nuucte. \s1 C'u' a yan u beticoo' a chiitboo' ti'i jun p'eel tz'ocolbeele. \p \v 7 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yilaj ti tanoo' u cüxtic a quich'pan cuuchil boon a chiita'anoo' ti janal ti'i ca' tuclabüc jabix noochoo' u wichil u meyaj. U yadajoo' u tojil ti'i ich mucult'an. \v 8 —Le'ec ca' chiitbique'ex ti'i jun p'eel tz'ocolbeele, ma' a beele'ex ti tintal tuwich a quich'pan cuuchili. Uchac chiitbi ilic a mas nooch u wichil u meyaj ta wiche'exe,— cu t'an a Jesusu. \v 9 —Bel u ca'a aalbül te'ex u men u yumil a tz'ocolbeele: “Joq'uen wa'ye'. Bel u ca'a ti tintal a winic ada' wa'ye'e,” cu t'anac te'ex. Sudactale'ex a ca'a ca' xique'ex ti tintal tuba ma' qui' ta wiche'ex,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —C'u' betiqui, le'ec ca' chiitbique'ex ti janal, tinlene'ex tuba walacoo' u tintal a ma' noochoo' u wichil u meyaja. Le'ec ca' c'ochoc mac u chiitaje'ex, uchac u yadic te'ex ca' tinlaque'ex tuba mas quich'pan. Ti baalo'o, tulacal boon a c'ochoo' ti janal te'iji, beloo' u cu yila' jabix nooch u wichil a meyaje'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:10 \xt Pr 15:33; Pr 18:12; Pr 25:6,7\x* \v 11 —Tulacal mac a walac u tz'eec u bajil jabix nooch u wichil u meyaja, bel u ca'a ti joc'ol ti'i ti ma' nooch u wichil u meyaja. Le'ec mac ca' u tz'aa' u bajil jabix ma' nooch u wichil u meyaja, bel u ca'a tz'abül ti'i ti nooch u wichil u meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:11 \xt Job 22:29; Sal 18:27; Pr 29:23; Mt 23:12; Lc 18:14; Stg 4:6; 1 P 5:5\x* \p \v 12 Pues te'i. Uchi u t'an a Jesus etel a mac u chiitaj ca' talac ti janal. —Le'ec ti tan a betic a fiestaja, ma' a chiiticoo' ca' talacoo' a amigojoo', ma'ax a witz'in, ma'ax chucul a wet'oc, ma'ax a wettzeel a ayic'ala. Jede'ecoo' u yusq'uintic u jel ti ca' u chiiteechoo' ca' xiquech ti janal eteloo',— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 13 —C'u' betiqui, le'ec ti tan a betic a fiestaja, chiitoo' ca' talacoo' a otzili, a but c'ü'ü, a ma' qui' u ximbala, a ch'oopo.\x * \xo 14:13 \xt Neh 8:10,12; Job 31:14-20; Pr 3:9,28\x* \v 14 Bete ti baalo' y bel u ca'a ti qui'tal a wool. Ala'oo'o, ma' tu paataloo' u yusq'uin u jel. Bel u ca'a usq'uinbil u jel u men a Dios tu q'uinil u ca' cuxtal tucaye'il a tojoo' u na'ata,— cu t'an a Jesus ti'i mac u chiitaj ca' talac ti janal.\x * \xo 14:14 \xt Dn 12:2; Mt 25:36; Jn 5:29; Hch 24:15\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a fiesta ti ca'ana. \p \v 15 Pues te'i. Le'ec ca' u yubaj c'u' u yadaj a Jesusu, uchi u t'an jun tuul a que'en pach mesa ti janal etel. —Qui' u yool mac a bel u ca'a ti janal tu cuenta a Dioso,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 14:15 \xt Rev 19:9\x* \v 16 —Jun tuul a winiqui, u c'atiintaj u bete' a fiestaja. Chiitboo' a yaab ca' u yiloo' a fiesta abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:16 \xt Mt 22:2\x* \v 17 —C'ochi u q'uinil a fiesta abe'e. U tücaa'taj u yaj xa'num ca' u püyoo' boon a chiita'ana. “Ca' c'ochoque'ex ti'i a fiestaja. C'ochi u yorajil,” cu t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:17 \xt Pr 9:2,5\x* \v 18 —C'u' betiqui, laj cajoo' u yadü' ti ma' tu paataloo' u beel. “In q'uexaj to a lu'umu. Bel to in ca'a in wila'. Adü ti'i ca' u sa'tes ten. Ma' bel in ca'a ti c'ochol,” cu t'an a jun tuulu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:18 \xt Mt 6:24; Mt 13:22; Lc 8:14; Jn 5:40; 1 Ti 6:9,10; 2 Ti 4:10\x* \v 19 —C'ochi etel ulaac' a jun tuulu. “In q'uexaj to diez tuul a wacax a walacoo' u meyaj. Bel to in quin yaaltoo'. Adü ti'i ca' u sa'tes ten. Ma' bel in ca'a ti c'ochol,” cu t'an ulaac' a jun tuulu,— cu t'an a Jesusu. \v 20 —C'ochi etel ulaac' a jun tuulu. “In cüxtaj to in wütan, mentücü, ma' yan biqui in c'ochol,” cu t'an a jun tuul abe'e,— cu t'an a Jesusu. \v 21 —Le'ec aj xa'num abe'e, usc'aji tu pach u yadü' ti'i u tz'ulil c'u' a aalbi ti'iji. Tz'iicaji u tz'ulil. “Ca' xiquech ti jomol ich caj ti calle y ti bej ca' a püyoo' a otzili, a butoo' u c'ü', a ma' qui'oo' u ximbala, a ch'oopoo'o,” cu t'an u tz'ulil ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:21 \xt Mt 28:18,19; Hch 13:46\x* \v 22 —“Noochwinic, püyboo' jabix ilic a wadaja, pero yanoo' to a cuuchil te'iji,” cu t'an u yaj xa'num ti'iji. \v 23 “Ca' xiquech ti a carretera y ti ulaac' a beje. Talesoo' a cristiano ca' tuduc a cuuchil pach mesaja.\x * \xo 14:23 \xt Pr 1:20; 2 Co 5:20\x* \v 24 Inen tan in wadic tech. Ma'ax jun tuul tu yaamoo' boon a winic a chiita'an biq'uin ado' a bel u cu yaalte in janal,” cu t'an u tz'ulil ti'iji,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol biqui ca' c'ümbüc a mac u men a Dioso.\x * \xo 14:24 \xt Mt 8:11,12; Mt 21:43; Mt 22:8; Hch 13:46; He 3:19\x* \p \v 25 Pues te'i. Yaab a cristiano a tücünacoo' tu pach a Jesus ti tan u beele. U sutaj u bajil ti t'an eteloo'. \v 26 —Wa yan mac u c'ati u c'ümeene, yan u c'atiintiquen tu jajil. Yan u mas c'atiintiquen tuwich tulacal ulaac', ca'ax u tat, u na' u yütan, u mejen, u sucu'un, u quic, u yitz'in, tac etel u cuxtal ilic ala'aji. Wa ma' tu betic ti baalo'o, ma' tu paatal u yocol ti'i in waj tz'ocsaj t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:26 \xt Dt 13:6; Dt 33:9; Mt 10:37; Ro 9:13; Rev 12:11\x* \v 27 —Le'ec mac a ma' tu paatal u muc'yajte boon a yaj a tan u tz'abül ti'i u men tan u tz'ocsiquen jabix cuchi tan u bensic u cruz ti tan u beel tin pacha, ma' ilic tu paatal u yocol tin waj tz'ocsaj t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:27 \xt Mt 16:24; Mr 8:34; Lc 9:23\x* \v 28 —Le'ec ti tane'ex a c'atiintic a bete' a noxi' naja, ¿mac ta yaame'ex a ma' ta'ach u tintal u tucle u tool a naj wa chucul ti'iji?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:28 \xt Pr 24:27; 1 P 2:5\x* \v 29 —Wa ma' tu betic ti baalo'o, le'ec ti caac u bete' a naja, uchac ma' tu paatal u jobes. Tulacal mac ca' u yila' ti baalo'o, beloo' u cu p'a'aste. \v 30 “Ca wilic. Ma' ilic paataji a winic u bete' a naja,” cu t'anacoo',— cu t'an a Jesus yoc'ol mac u c'ati ocol ti'i u yaj tz'ocsaj t'ana. \v 31 —Baalo' ilic a reye. Le'ec ti tan u tuclic a p'isbaj etel ulaac' a reye, yan u paye' tintal u tucloo' wa jede'ec u paatal ti ganara. Uchac yan diez mil tuul u soldadojo. Uchac yan veinte mil tuul u soldado u yettz'iiquil a wataca. \v 32 Wa ma' jede'ec u paatal ti ganara, le'ec ti naach to que'en u yettz'iiquili, bel u cu tücaa'te ca' emsabüc u yool ca' qui'ac etel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:32 \xt Job 22:21; Mt 5:25; Lc 12:58; 2 Co 6:2\x* \v 33 —Baalo' ilic etel mac u c'ati ocol ti'i in waj tz'ocsaj t'an. Yan u tz'eec u yool tin pach tu jajil jabix tan u p'ütic tulacal a c'u' ulaac' a yan ti'iji. Wa ma'a, ma' tu paatal u yocol ti'i in waj tz'ocsaj t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 14:33 \xt Mt 19:27,28; Lc 18:22\x* \v 34 —Ala'oo'o, jabix a taaba. Le'ec a taaba, qui', pero ca' joboc u ch'ooch'ili, ¿biqui ca' ti tz'aa' u ch'ooch'il tucaye'il?\x * \xo 14:34 \xt Mt 5:13; Mr 9:50\x* \v 35 Ma' yan u c'abeetil ma'ax xan ti'i u tz'ac lu'um. Chen walac u pulbul. Le'ec mac jede'ec u paatal u ch'a'ic u tojili, ca' u ch'aa' u tojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a cristiano u men ma'ax c'u' aj beel mac ca' u c'ümü' ala'i ca' tun u p'ütü' tucaye'il. \c 15 \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a carnero\f + \fr 15:0 \ft tümünyuc\f* a sa'tiji. \p \v 1 Pues te'i. Jun p'eel q'uin much'lajoo' ti yaab aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo, u yet'ocoo' a top yaab u sip'ili. Tanoo' u naatz'ül u yubi u t'an a Jesusu.\x * \xo 15:1 \xt Mt 9:10; Ez 18:23; 1 Ti 1:15\x* \v 2 Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, cajoo' ti p'a'as. —Le'ec a winic ada'a, top walac u c'ümicoo' a yanoo' u sip'ili. Walac u janal eteloo',— cu t'anoo'.\x * \xo 15:2 \xt Hch 11:3\x* \v 3 U men u yadajoo' abe'e, nuucboo' ich mucult'an u men a Jesusu. \v 4 —Jun tuul a winiqui, yan u carnero\f + \fr 15:4 \ft tümünyuc\f* cien tuul. Wa cuchi ca' sa'tüc ti'i a jun tuulu, bel u cu p'ütoo' a noventa y nueve tuul tuba tanoo' u janal. Bel u ca'a u cüxte a jun tuul a sa'ti asto u cüxtic. Tulacal a jujun tuule'exe, jede'eque'ex ilic a betic ti baalo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:4 \xt Mt 18:12; 1 P 2:25\x* \v 5 —Le'ec ca' u cüxte a sa'tiji, qui' u yool. Bel u ca'a u c'oochte. \v 6 Le'ec ca' c'ochoc tu yotocho, bel u cu püyoo' u amigojoo' eteloo' u yettzeel. “Qui'aque'ex ilic a wool inche'exe. In cüxtaj a carnero\f + \fr 15:6 \ft tümünyuc\f* a sa'ti tene,” cu t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:6 \xt 1 P 2:10,25\x* \v 7 —Inen tan in wadic te'ex. Le'ec ca' u jele' u tucul u p'ütü' u bete' a c'as jun tuul a yan u sip'il jabix ala'oo' a que'en tin tzeele, walac u yantal a qui'-oolal ti ca'an tu jajil. Mas qui'oo' u yool etel a jun tuul abe'e, tuwich etel a noventa y nueve tuul a tojoo' u na'at a ma' tzaj u jelicoo' u tucul,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 15:7 \xt Pr 30:12\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a taq'uin a sa'tiji. \p \v 8 —Pues te'i. Jun tuul ix ch'upu, yan u taq'uin diez p'eel, Wa cuchi ca' sa'tüc ti'i a jun p'eele, bel u cu tübü' a lampara ti'i ca' sasilac a ich naja. Bel u cu miiste a ichnaja. Bel u cu tz'a' u yool u cüxte asto u cüxtic. ¿Ma' wa baalo'?— cu t'an a Jesusu. \v 9 —Le'ec ca' u cüxteje, bel u cu püyoo' u amigo eteloo' u yettzeel. “Qui'aque'ex ilic a wool inche'exe. In cüxtaj in taq'uin a sa'tiji,” cu t'an ti'ijoo'. \v 10 Inen tan in wadic te'ex. baalo' ilic ti walac u qui'taloo' u yool u yaj xa'num a Dios ti ca'an le'ec ca' tojac u na'at jun tuul a yan u sip'il jabix ala'oo' a que'en tin tzeel,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a mejentzil a sa'tiji. \p \v 11 —Pues te'i. Jun tuul a winiqui, yan u mejen ca' tuul. \v 12 “Tat,” cu t'an a itz'intzil ti'i u tata. “Tz'a ten boon a ayic'alil a bel u ca'a ti p'aatül tene,” cu t'an ti'i u tat. U t'oxaj u ayic'alil ti'ijoo' u mejen,— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Ma' top yaab q'uin a manüc ti ca' u much'quintaj u ayic'alil a itz'intzili. Joq'ui te'i. Bini ti ulaac' caj ti naach. U sütaj u taq'uin tanil u betic a ca'ax c'u'ac ti c'asili.\x * \xo 15:13 \xt Mr 12:44; Gn 6:5; Sal 81:12; Jer 2:5; Ro 1:21; Tit 3:3\x* \v 14 Le'ec ti jobi tulacal u taq'uini, caji a wi'ijil tu jajil ichil a caj abe'e. A itz'intzili, caji u yubi u yajil a wi'ijili, \v 15 mentücü, u cüxtaj u naal etel jun tuul a que'en te'iji. Tücaa'bi ichil u cuuch meyaj ti tzen eq'uen. \v 16 U c'atiintaj ilic cuchi u jante a jabix bitz a tan u tz'eec ca' u jantoo' a eq'uene. C'u' betiqui, ma'ax c'u' a tz'abi ti'iji. \p \v 17 Pues te'i. C'aji u winiquil a itz'intzili. “Yanoo' u yaj meyaj in tata. Ma' pataloo' u jante boon a walacoo' u tz'abül ti'iji. C'u' betiqui, wa'ye' tan in quimil u men wi'ijil,” cu t'an tu bajil. \v 18 “Bel in ca'a ti joc'ol wa'ye'. Bel in ca'a etel in tat. Bel in quin wadü' ti'i: “Tat, yan in sip'il ti'i a Dioso. Yan ilic in sip'il tech.\x * \xo 15:18 \xt 1 R 20:30; 2 Cr 33:12,13; Lm 3:40; Os 14:3-7; Jon 2:4; Lv 26:40,41; 1 R 8:47,48; Job 33:27,28\x* \v 19 Ma' qui' ca' a wileen jabixen a mejene. Mas qui' ca' a wileen jabixen jun tuul a waj meyaja. Baalo' ca' in wadü' ti'i,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu. \p \v 20 —Pues te'i. Joq'ui. Bini etel u tat. Naach to que'en ma' c'ochoc ti ilbi u men u tat. Qui'aji u yool u tat. Alca' ti bini u c'ümü' u mejen. U meectaj. U yutzintaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:20 \xt Is 49:15; Hch 2:39; Ef 2:13,17\x* \v 21 —“Tat, yan in sip'il ti'i a Dioso. Yan ilic in sip'il tech. Ma' qui' ca' a wileen jabixen a mejene,” cu t'an ti'i u tat.\x * \xo 15:21 \xt Sal 51:4\x* \v 22 “Tales a noc' a quich'pana. Sebac. Cünü ti'i. Tz'a u tz'üpütc'ü' tu c'ü'ü. Cünü u zapato tu yoc,” cu t'an u tat ti'i u yaj meyaj.\x * \xo 15:22 \xt Mt 22:11; Ga 3:27; Rev 19:8\x* \v 23 “Tales aj meen wacax ti quelemcuntaj ti'i fiesta. Quimes. Co'ne'ex ti janal. Co'ne'ex ti bete' a fiestaja. \v 24 Le'ec in mejen ada'a, jabix quimen tene, pero ca' cuxlaji. Sa'ti biq'uin ado'o, pero ca' udi,” cu t'an u tat. Cajoo' u bete' a fiestaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 15:24 \xt Ef 2:1; Ef 5:14; Col 1:13; Is 35:10\x* \p \v 25 —Pues te'i. Que'en to ich col a sucu'untzili. Le'ec ti tan u yusc'ala, naatz'i tu tzeel a naja. U yubaj a sono. Tan a ocoto. \v 26 Le'ec a sucu'untzili, u püyaj jun tuul aj meyaja. “¿C'u' a tan u manülü?” cu t'an ti'i. \v 27 “Udi a witz'in. Qui' u yool a tat ti udi. Ma' c'oja'ani. U tz'aj ti quimsabül aj meen wacax a quelemcunbiji,” cu t'an ti'i. \v 28 C'u' betiqui, tz'iicaji a sucu'untzili. Ma' u c'ati ocol ich naj. Joq'ui a tattzil pach naja. U yaaltaj u qui'cunte u yool.\x * \xo 15:28 \xt 1 S 17:28; Is 65:5; Jon 4:1-3; Hch 11:2\x* \v 29 “C'aac tech boon jaab uchuc in meyaj ta wetel. Ma'ax jun sut wa ma' in tz'ocsaj a t'an. C'u' betiqui, ma' a tz'aj ten ma'ax jun tuul a cabro\f + \fr 15:29 \ft goat\f* ti'i in betical a fiesta eteloo' in amigo,” cu t'an ti'i u tat ti uchi u nuuc.\x * \xo 15:29 \xt Mt 20:11,12\x* \v 30 “C'u' betiqui, le'ec ti udi a mejen abe'e, a tz'aj ti quimsabül aj meen wacax a quelemcunbiji. Ala'aji, chen u sütaj a ayic'alil etel ix c'ac'as ch'up,” cu t'an ti'i u tat. \v 31 “Yum, que'en ti que'enech tin wetel. Tulacal a c'u' a yan tene, tech,” cu t'an a tattzili. \v 32 “Yan ti betic a fiestaja. Yan u qui'tal ti wool. Le'ec a witz'ini, jabix quimen to'ono, pero ca' cuxlaji. Sa'ti biq'uin ado'o, pero ca' udi,” cu t'an u tat ti'i u mejen,— cu t'an a Jesus yoc'ol u c'üm-oolbaanül a Dios u menoo' a mac a yanoo' u sip'il jabix ala'oo' a que'enoo' tu tzeele.\x * \xo 15:32 \xt Sal 51:8; Is 35:10; Jon 4:10; Ro 15:9-12\x* \c 16 \s1 Le'ec ada' aj il meyaj a ma' toj u na'ata. \p \v 1 Pues te'i. Uchi ilic u t'an a Jesus eteloo' u yaj cambala. —Jun tuul a ayic'ala, yan u yaj cananiloo' u yaj meyaj. Le'ec aj canan abe'e, tzolbi ti'i u tz'ulil ti tan u sütic u ayic'alil u tz'ulil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 16:1 \xt Sal 24:1\x* \v 2 —Le'ec u tz'ulili, u püyaj aj canan abe'e. “Yan a c'u' a aalbi ten ta woc'olo. Tz'iibte ten boon in ayic'alil in tz'aj tech ca' a cününteje. Bel a ca'a ti joc'ol ichil a meyaj,” cu t'an ti'i.\x * \xo 16:2 \xt Mt 12:36; Ro 14:12\x* \v 3 “Le'ec in tz'ulili, tan u joc'siquen ichil in meyaj. ¿C'u' a yan in betic aleebe?” cu t'an aj canan abe' tu bajili. “Ma' yan in muc' ti'i in wocol ichil a meyaj jabix a paan lu'umu. Top sudaquen ca' manüquen ti matan taq'uin,” cu t'an tu bajil. \v 4 “In weel c'u' a ca' in bete' ca' u c'ümeenoo' a cristiano ti posado le'ec ca' joc'oquen ichil in meyaj,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu. \v 5 Jujun tuulil u püyajoo' boon a yanoo' u p'ax etel u tz'ulili. “¿Boon u yaabil a p'ax etel in tz'ulil?” cu t'an ti'i a jun tuulu. \v 6 “Le'ec in p'ax inene, cien lata ti aceite olivo,” cu t'an ti'i. “Tales u ju'umil a p'ax. Tinlen. Seebte a bajil. Cincuenta lata ilic a p'ax ca' a tz'iibte,” cu t'an ti'i.\x * \xo 16:6 \xt Ez 45:10,11,14\x* \v 7 “¿Boon u yaabil a p'ax incheche?” cu t'an ti'i ulaac' a jun tuulu. “Cien p'is u semilla a harina\f + \fr 16:7 \ft trigo wa wheat\f* in p'ax inene,” cu t'an ti'i. “Tales u ju'umil a p'ax. Tz'iibte ti jadi' ochenta p'is a p'ax,” cu t'an ti'i. \v 8 “Top patalech a cho'en,” cu t'an u tz'ulil ti'i u yaj cananil u meyaj abe' u men top seeb u yool. Le'ecoo' a cristiano yoc'olcaba, mas seeboo' u yool u bete' c'u' a ti'i a yoc'olcab tuwichoo' a cristiano a ti'i a Dios ca' u betoo' c'u' a ti'i a ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:8 \xt Jn 12:36\x* \v 9 —Inen tan in wadic te'ex,— cu t'an ti'ijoo' u yaj cambal. —Ca' a yancunte'ex a amigojoo' tanil a waanticale'exoo' etel c'u' a yan te'ex yoc'olcaba. Le'ec ca' joboc a cuxtale'ex wa'ye' yoc'olcaba, bele'ex a ca'a c'ümbül u menoo' ichil a cuuchile'ex a ma' yan q'uin u jobolo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 16:9 \xt Lc 11:41\x* \v 10 —Le'ec mac tan u betic a toj etel a tz'etz'eeque, etel a yaaba, jede'ec ilic u betic a tojo. Baalo' ilic mac a tan u betic a ma' toj etel a tz'etz'eeque, etel a yaaba, jede'ec ilic u betic ti ma' toj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:10 \xt Mt 25:21; Lc 19:17\x* \v 11 —Wa cuchi ma' a betaje'ex a toj etel a ayic'alil yoc'olcaba, ¿mac ca' u tz'aa' te'ex a jajil ayic'alil le'ec a walac u tal ti ca'ana?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:11 \xt Ef 3:8; Rev 3:18\x* \v 12 —Wa cuchi ma' a betaje'ex a toj etel u ayic'alil ulaac' mac a tz'abi ta c'ü'e'exe, ¿mac ca' u tz'aa' te'ex a ayic'alil a te'ex ilic a tali ti ca'ana?— cu t'an a Jesusu. \v 13 —Jun tuul aj meyaja, ma' tu paatal u betic u meyaj ti qui' ti ca' tuul u tz'ulil. Wa ma' motz ti'i a jun tuul y yaj u yubi ulaac' a jun tuulu, bel u cu tz'aa' u yool tu pach a jun tuulu, y bel u cu motzinte ulaac' a jun tuulu. Ma' tu paatal a tz'eeque'ex a wool ich ca' xeel tu pach a Dioso, y tu pach a taq'uini,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:13 \xt Mt 6:24\x* \p \v 14 Pues te'i. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u yubajoo' tulacal a t'an abe'e. Ala'oo'o, top que'enoo' u yool tu pach a taq'uini. U ye'ajoo' etel u wich ti ma' c'ocha'anoo' tu xiquin u t'an a Jesusu.\x * \xo 16:14 \xt Mt 23:14\x* \v 15 —Inche'exe, walaque'ex a tz'eec a bajil jabix toje'ex a na'at tu taanoo' a cristianojo,— cu t'an a Jesusu. —C'u' betic a Dioso, u yeel biqui yanile'ex a püsüc'al. Top qui' tu wich a cristiano u tz'eec u bajil jabix top u yeele, pero top ma' qui' tu wich a Dios a baalo'o,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:15 \xt Lc 10:29; Lc 11:39,40; Stg 2:21-25; Sal 7:9; Jer 17:10; Rev 2:23; 1 S 16:7; Stg 4:4\x* \s1 Jumpaay a leye, jumpaay biqui ti walac u tücaa' a Dioso. \p \v 16 —Pues te'i. Le'ec a ley u tz'iibtaj aj Moises etel boon a t'an u tz'iibtajoo' mac u yadajoo' u t'an a Dios uchiji, yan u c'abeetil asto ti jobi u meyaj aj Juan aj tz'aj ocja'a. Tu pach abe'e, caji aalbül a qui'il t'an le'ec biqui ti walac u tücaa' a Dioso. Tulacaloo' a cristianojo, tanoo' u tutulca'tic u bajil ti'i ca' ococ tu c'ü' a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:16 \xt Mt 11:12\x* \v 17 —Mas yaj u joc'sabül u muc' ca'ax jun p'eel t'an ichil a ley u tz'iibtaj aj Moises tuwich u jobsabül tulacal a yoc'olcab tac etel a ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:17 \xt Sal 102:26,27; Is 40:8; Is 51:6; 1 P 1:25\x* \s1 U t'an a Jesus ti ma' qui' u p'ütic u yütan a maca. \p \v 18 —Pues te'i. Tulacal a mac ca' u p'ütü' u yütan ca' u cüxte ulaac' u yütana, chen tan u c'ac'as cüjtal etel. Tulacal a mac ca' u ch'aa' ix ch'up a p'ütbi u men u yichama, chen tan ilic u c'ac'as cüjtal etel,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:18 \xt 1 Co 7:10\x* \s1 Aj Lazaro etel jun tuul a ayic'ala. \p \v 19 —Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, ayic'al. Yan u noc' a jabix u color ix yamese. Yan a pimi. Co'oj abe'e. Qui' a walac u jantic sansamal,— cu t'an a Jesusu. \v 20 —Yan ilic jun tuul a otzili, aj Lazaro u c'aba'. Coyquinbi tu chi' u cotil u yotoch a ayic'al abe'e. Top yaab a xoox yoc'olo.\x * \xo 16:20 \xt He 11:37\x* \v 21 U c'atiintaj cuchi ca' tzeenbec etel u yada' u janal a ayic'ala. Le'ecoo' a peq'ue, walacoo' u c'ochol u leetzte u xoox,— cu t'an a Jesusu. \v 22 —Quimi a otzil winiqui. Bensabi u pixan tu cuuchil etel aj quimen Abraham u menoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. Quimi ilic a ayic'ala. Mucbi,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:22 \xt Sal 34:7; Sal 91:10,12; Sal 103:20; He 1:14; Stg 2:5; Mt 8:11\x* \v 23 —Tan u c'ümic a yaj ichil u cuuchil a pula'ana. Uchi u cha'an ti naach. U yilaj tuba que'en aj Abrahama. U yilaj ilic aj Lazaro etele,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —“Mamaa' Abraham,” cu t'an ti chich. “Ch'a'a in wotzilil. Tücaa'te aj Lazaro ca' u tzümü' ca'ax bibiila' u ni' u c'ü' ich ja' ca' u tz'aa' tin wac'. Top tan in c'ümic a yaj ichil a c'aac' ada'a,” cu t'an ti'i aj Abrahama,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:24 \xt Zac 14:12; Is 66:24; Mr 9:44; He 10:31\x* \v 25 —“Yum, c'aac tech ti qui' a c'ümaj ti cuxa'anech to. C'aac tech boon a yaj u c'ümaj aj Lazarojo. C'u' betic aleebe, tan u c'ümic a qui' wa'ye' y incheche, tan a c'ümic a yaja,” cu t'an aj Abraham ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:25 \xt Job 21:13; Sal 17:14; Lc 6:24; Ro 8:7\x* \v 26 —“Ma' jadi' abe'e, yan a noxi' ch'e'en tiqui yaama. Ti baalo'o, ma'ax mac jede'ec u paatal ti manül ta wetel ca'ax u c'atoo'. Ma'ax tu paatal u joc'ol tuba que'enech ti'i ca' manücoo' wa'ye',” cu t'an aj Abrahama,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:26 \xt 2 Ta 1:9\x* \v 27 —“Mamaa', wa ma' yan biqui u talele, tücaa'te tu yotoch in tat. \v 28 Yan cinco tuul in sucu'un in witz'in xidal. In c'ati cuchi ca' xi'ic aalbül ti'ijoo' ti'i ma' u taleloo' ichil a c'asil ada'a,” cu t'an ti'i aj Abrahama,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —“Yan a t'an a tz'iiba'an u men aj Moises eteloo' boon u yadajoo' u t'an a Dios uchiji. Etel a c'u' a tz'iiba'an u men ala'oo'o, jede'ecoo' u yeeltiqui,” cu t'an aj Abraham ti'iji. \v 30 “Mamaa' Abraham, ma' tu yubicoo'. C'u' betiqui, wa ca' xi'ic jun tuulac a ca' cuxlaji tu yaamoo' a quimene, jede'ec u jelicoo' u tuculu,” cu t'an u yaalbül aj Abrahama,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:30 \xt Is 8:20; Is 34:16; Jn 5:39,45; Hch 15:21; Hch 17:11; 2 Ti 3:15\x* \v 31 —“Wa ma' tu yubicoo' u t'an aj Moises eteloo' boon u yadajoo' u t'an a Dios uchiji, ma'ax tu jelicoo' u tucul wa ca' cuxlac jun tuulac tu yaamoo' a quimene,” cu t'an aj Abraham ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 16:31 \xt Jn 12:10; 2 Co 4:3\x* \c 17 \s1 Sabeensil ca' u cüxte u sip'il a hermanojo. \p \v 1 —Pues te'i. Yan ti yan a cristiano a bel u cu yaalte u yemese'ex a wool ca' a bete'ex a c'asa. Top yaj a bel u cu c'ümü' mac tan u betic abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'an.\x * \xo 17:1 \xt Mt 18:6,7; Mr 9:42; 1 Co 11:19; 2 Ta 1:6\x* \v 2 —Mas qui' cuchi ca' c'üxbüc a noxi' ca' tu cal ca' pulbuc ich c'ac'naab yoc'ol ma' u yemsic u yool ca' u cüxte u sip'il jun tuul u c'ümaj to u t'an a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 3 —Cününte'ex a bajil. Wa ca' u cüxte u sip'il ulaac' a hermano ta wetele, tze'ecte. Wa ca' u jele' u tuculu, sa'tes u sip'il.\x * \xo 17:3 \xt Mt 18:15; Lv 19:17; Pr 17:10; Stg 5:19; 1 Co 13:4; Col 3:12\x* \v 4 Ca'ax u cüxte u sip'il ta wetel siete sutac, le'ec a jujun sut ca' u c'aate, yan a sa'tesic ti'i ti'i ilic a q'uin abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj tz'ocsaj t'ana. \s1 Yan u muc' u t'an a que'en u yool tu pach Dios tu jajili. \p \v 5 Pues te'i. —Ca' tz'a to'on ti mas que'enac ti wool ta pach,— cu t'anoo' u yaj xa'num ti'i a Noochtzili. \v 6 —Wa cuchi ca'ax jabix u nec' ix mostaza, baalo' ilic cuchi que'ene'ex a wool pach a Dioso, qui' cuchi. Jede'ec cuchi u paatale'ex a tücaa'tic a che' a jabix ada' ca' jotz'boc ca' püc'büc ich c'ac'naab, y jede'ec u yuchulu,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:6 \xt Mt 17:20; Mt 21:21; Mr 9:23; Mr 11:23\x* \s1 Le'ec ada' c'u' a yan u betic aj meyaja. \p \v 7 —Pues te'i. Uchac yan jun tuul ta yaame'ex a yan u q'uexbil mozo. Uchac tan u paan lu'um. Uchac tan u cünün carnero\f + \fr 17:7 \ft tümünyuc\f*. Le'ec ca' usc'ac ichil u meyaja, ¿mac ta yaame'ex jede'ec u yadic ti'i ca' manüc ti jomol pach mesa ti janal? \v 8 Ma' wa baala' ca' u yadü' ti'i: “Utzquinte in janal. Jele a noc'. Tales in janal. Le'ec ca' joboquen ti janal ti uc'ulu, ca' tun janüquech,” cu t'an ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:8 \xt Lc 12:37\x* \v 9 —Ma' tu yadic bo'tic ti'i u mozo u men u betaj jadi' a c'u' a aalbi ti'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Baalo' ilic inche'exe. Le'ec ca' joboc a betique'ex tulacal a c'u' a aalbi te'exe, yan a wadique'ex: “Ino'ono, jabix ca'ax c'u'ac ti aj meyajilo'ono. Jadi' c'u' a tz'abi to'on ca' ti bete'e, jadi' ti betaj,” que'exac,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 17:10 \xt Job 22:3; Job 35:7; Sal 16:2; Mt 25:37-40; Ro 3:12; Ro 11:35; 1 Co 9:16; Flm 11\x* \s1 Ch'anesaboo' a diez tuul a tan u tu'ujtal u büq'uele. \p \v 11 Pues te'i. Que'en a Jesus tu benil Jerusalen tu yaam u cuenta Galilea etel u cuenta Samariaja.\x * \xo 17:11 \xt Lc 9:51; Jn 4:4\x* \v 12 Le'ec ti c'ochi ichil jun p'eel a aldeaja, c'ümbi u men diez tuul a c'oja'ana. Tanoo' u tu'ujtal u büq'uel u menoo' u c'oja'anil. Wa'lajoo' ti naach ti t'an etel.\x * \xo 17:12 \xt Lv 13:46\x* \v 13 —Jesus, Maestro, ch'a'a ti wotzilil,— cu t'anoo' ti'i ti chich. \v 14 Ilboo' u men a Jesusu. —Xene'ex a yee' a bajile'ex ti'ijoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso,— cu t'an ti'ijoo'. Taniloo' u beele, ch'anoo'.\x * \xo 17:14 \xt Lv 13:2; Lv 14:2; Mt 8:4\x* \v 15 Jun tuul tu yaamoo' a diez tuulu, u yilaj ti ch'ani. Joq'ui tu yaamoo'. Usc'aji tu pach. Chich u t'an ti tan u yadic u qui'il a Dioso.\x * \xo 17:15 \xt Sal 103:1\x* \v 16 Xonlaji tu taan a Jesusu. U yemsaj u wich ti lu'um. U yadaj a bo'tic ti'i a Jesusu. Le'ec a ch'aniji, jun tuul aj Samariajil, y motztziloo' aj Samariajil u menoo' aj Israele.\x * \xo 17:16 \xt 2 R 17:24; Jn 8:48\x* \v 17 —¿Ma' wa diez tuule'ex a ch'ane'exe? ¿Tuba que'en u chucaan a nueve tuulu?— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 18 —¿Ma' wa yan ulaac' tu yaamoo' u c'atiintajoo' u yusc'al tu pach u yadü' u qui'il a Dioso? Jadi' a tali ich ulaac' a caja, jadi' u tz'aj a bo'tiqui,— cu t'an a Jesusu. \v 19 —U men a tz'ocsaj ti patalene, ch'aneech. Liq'uen. U paatal a beele,— cu t'an a Jesus ti'i a xona'an tu taana.\x * \xo 17:19 \xt Mt 9:22; Mr 5:34\x* \s1 Le'ec ada' biqui'il u q'uinil ti uduc ti tücaa' a Dioso. \p \v 20 Pues te'i. Le'ecoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'ata, u c'aatajoo' ti'i a Jesus biq'uin to u c'ochol u q'uinil u caal ti tücaa' a Dioso. —Ma' ta wilique'ex u p'is le'ec biq'uin u c'ochol u q'uinil u caal ti tücaa' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 17:20 \xt Jn 18:36\x* \v 21 —U'ye'ex in t'an. Ma' bel u ca'a aalbül wa wa'ye' que'en wa tac tedo' que'en u men caji tun ti tücaa' ta yaame'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:21 \xt Ro 14:17; Col 1:27; Jn 1:26; Ga 6:15\x* \p \v 22 —Pues te'i. C'ochol u ca'a u q'uinil ti bele'ex a ca'a a c'atiinteen a yanajeen ti cristianojil ta yaame'ex jabix aleebe, pero ma' tu paatal,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 17:22 \xt Mt 9:15; Jn 17:12\x* \v 23 —Bel u ca'a aalbül te'ex ti tedo' que'en wa xan wa'ye' que'en. Ma' a beele'ex te'i, ma'ax a tz'ocsique'exoo' u t'an.\x * \xo 17:23 \xt Mt 24:23; Mr 13:21; Lc 21:8; 1 Jn 4:1\x* \v 24 Le'ec ti tan u c'aac' a lemleme, ti naach chica'an u sac tuwich a yoc'olcaba. Baalo' ilic ti chiclaquen a yanajeen ti cristianojil tu q'uinil in wudele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:24 \xt 1 Ti 6:15\x* \v 25 —C'u' betiqui, payanbej yan in c'ümic ti yaab a yaja. Yan ilic in culpachbül u menoo' a cristiano a cuxa'anoo' aleebe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:25 \xt Lc 9:22\x* \v 26 —Jabix ilic u betajoo' ti a q'uin ti cuxa'an to aj Noeje, baalo' ilic a beloo' u cu bete' a cristiano ti nütz'ünac u q'uinil in wudel a yanajeen ti cristianojili.\x * \xo 17:26 \xt Gn 7:1; Mt 24:37\x* \v 27 Tanoo' u janal. Tanoo' u yuc'ul. Tanoo' u cüxtic u yicham y u yütan, asto ti c'ochi u q'uinil u yocol aj Noe ichil a barcojo. Tudi a yoc'olcab etel ja'a, y laj jobsaboo',— cu t'an a Jesusu. \v 28 —Baalo' ilic xan u betajoo' ti'i u q'uinil ti cuxa'an to aj Loto. Tanoo' u janal. Tanoo' u yuc'ul. Tanoo' u q'uex. Tanoo' u conol. Tanoo' u pac'. Tanoo' u men naj.\x * \xo 17:28 \xt Gn 19:1\x* \v 29 C'u' betiqui, le'ec tu q'uinil ti joq'ui aj Lot ich caj Sodomaja, tali a c'aac' etel a azufre ti ca'ana. Laj jobsaboo'. \v 30 Baalo' ilic ti beloo' u ca'a u bete' a cristiano asto ti c'ochoc u q'uinil in chictal a yanajeen ti cristianojil,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 17:30 \xt Mt 24:3,27-30; Mr 13:26; Lc 21:22,27; 2 Ta 1:7\x* \v 31 —Le'ec mac a que'en pach naj tu q'uinil abe'e, ma' qui' ca' xi'ic ichil u yotoch u molo' a c'u' ti'iji. Sabeensil u müchbül. Jadi' qui' u puutz'ul. Baalo' ilic mac a que'en ich col. Ma' qui' ca' usc'ac tu yotoch u molo' a c'u' ti'iji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 17:31 \xt Job 2:4; Jer 45:5; Mr 6:25; Mr 13:15\x* \v 32 —C'aac te'ex ti quimi u yütan aj Lot u men u sutaj u bajil ti cha'an tu pach.\x * \xo 17:32 \xt Gn 19:26\x* \v 33 Le'ec mac a top yaj u yubi u cuxtal wa'ye'e, bel u ca'a ti sa'tül u cuxtal ti ca'an. Le'ec mac a ma' tan u yacuntic u cuxtal wa'ye' tin woc'lala, bel u cu sa'alte u cuxtal ti ca'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 17:33 \xt Mt 16:25; Jn 12:25\x* \v 34 —Inen tan in wadic te'ex. Ti'i ilic a ac'ü' abe' a tan in wadiqui, coya'anac ca' tuul a winic ichil jun p'eel a camaja. Jun tuulu, bel u ca'a ch'a'bül. Ulaac' a jun tuulu, p'aatül u ca'a.\x * \xo 17:34 \xt 1 Ta 4:17\x* \v 35 Ca' tuul ix ch'upu, tanoo' u juch'. Jun tuulu, bel u ca'a ch'a'bül. Ulaac' a jun tuulu, p'aatül u ca'a. \v 36 Ca' tuul a winiqui, que'enoo' ich col. Jun tuulu, bel u ca'a ch'a'bül. Ulaac' a jun tuulu, p'aatül u ca'a,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 37 —Noochil, ¿tuba u yuchul abe'e?— cu t'anoo' u yaj cambal ti'iji. —Uchul u ca'a ca'ax tubajac jabix ilic a mucult'an ada' yoc'ol aj ch'omo. Le'ec tuba yan a quimene, te'i tu much'taloo' aj ch'omo,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' ti uchi u nuuc.\x * \xo 17:37 \xt Job 39:30\x* \c 18 \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol ix ma'icham etel aj il sip'ili. \p \v 1 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u yadaj a mucult'an ti'ijoo' u yaj cambal ti'i ca' u cünoo' ti ma' u tuc'uloo' u yool u c'aate ti'i a Dios le'ec a c'u' a tanoo' u c'aatiqui.\x * \xo 18:1 \xt Lc 11:5; Lc 21:36; Ro 12:12; Ef 6:18; Col 4:2; 1 Ta 5:17\x* \v 2 —Yan jun tuul aj il sip'il ichil a jun p'eel a caja. Ma' yan c'u' u cuenta ti'i a Dioso, ma'ax ti'i a ca'ax macaca,— cu t'an a Jesusu. \v 3 —Yan ilic jun tuul ix ma'icham ichil a caj abe'e. Walac u boch c'ochol etel aj il sip'il ti tzol. U c'ati cuchi ca' tojquinbic u na'at mac a tan u betic a c'as ti'iji. \v 4 Yaab q'uin tan u beel te'i. C'u' betiqui, ma' u c'ati u yaante ix ma'icham aj il sip'ili. Pachili, u tuclaj aj il sip'il ti baala': “Ma' yan c'u' u cuenta ten a ma'ax macaca, ma'ax Dios. \v 5 C'u' betiqui, top tan u tuc'sic in wool ix ma'icham ada'a. Bel in quin tojquinte ti'i. Wa ma'a, ma' tu jobol u tuc'sic in wool tanil u boch udel,” cu t'an tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:5 \xt Lc 11:8\x* \v 6 —Tz'aje'ex ta wool biqui'il u t'an aj il sip'il abe' a ma' toj u na'ata,— cu t'an a Noochtzili. \v 7 —Le'ec a Dioso, ¿ma' wa jede'ec ilic u tojquintic ti'ijoo' a yeeta'an c'u' a tanoo' u boch c'aatic ti'i ti q'uin ti ac'ü'ü?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:7 \xt 2 Ta 1:6\x* \v 8 —Inen tan in wadic te'ex. Bel u cu tojquinte ti'ijoo' ti jomol. C'u' betiqui, le'ec ca' uduquen a yanajeen ti cristianojil wa'ye' yoc'olcaba, ¿jede'ec wa in cüxtic ti yanoo' a tanoo' u tz'ocsic a Dioso?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:8 \xt He 10:37; 2 P 3:8,9\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol jun tuul fariseo etel jun tuul aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. \p \v 9 Pues te'i. Yanoo' a cristiano jabix tojoo' u na'at tu tuclicoo' u bajil. Walacoo' u motzintic u yetcristianojil. Aalbi a mucult'an ti'ijoo' u men a Jesusu.\x * \xo 18:9 \xt Lc 10:29; Lc 16:15\x* \v 10 —Ca' tuul a winiqui, ocoo' ichil u yotoch Dios u c'ajes a Dioso. Jun tuulu, fariseo u c'aba' u na'at. Ulaac' a jun tuulu, aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Motztziloo' aj mol taq'uin abe' u menoo' u yetcaal. \v 11 Le'ec a fariseojo, wa'laji u c'ajes a Dioso, pero chen u c'ajsaj u qui'il u bajil. “Dios, bo'tic tech ti ma' jabixenoo' ulaac' a cristianoji. Ma' ta'ach in cho'. Ma' ta'ach in betic a ma' tojo. Ma' ta'ach in cüjtal etel a ca'ax macaca. Ma'ax xan c'asen jabix a winic ado' aj mol taq'uini.\x * \xo 18:11 \xt Sal 135:2; Is 1:15; Is 58:2; Rev 3:17\x* \v 12 Inene, walac in p'ütic a janal ti'i in suq'uin ca' sut ti a semanaja. Walac in sijic tech a sij-oolo, jun muuch' tu yaam a diez ichil a tulacal a c'u' a walac u yantal tene,” cu t'an ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \p \v 13 —Pues te'i. Le'ec aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo, wa'laji ti naach. Ma' uchi u cha'an ti ca'an. Tan ti tan u jütz'ic u taan u men u yajil u yool. “Dios, top yan in sip'il. Ca' ch'aa' in wotzilil. Sa'tes ten,” cu t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:13 \xt Sal 40:12\x* \v 14 —Inen tan in wadic te'ex. Le'ec a winic abe'e, c'üma'an ti usc'aji tu yotoch. Le'ec ulaac'a, ma' c'ümbi u t'an, u men mac a walac u tz'eec u bajil jabix top patala, bel u ca'a ti joc'ol ti'i jabix ma' yan u patalil. Le'ec mac a walac u tz'eec u bajil jabix ma' nooch u wichil u meyaja, bel u ca'a tz'abül ti nooch u wichil u meyaj,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:14 \xt Job 22:29; Job 40:9-13; Is 2:11-17; Stg 4:6; 1 P 5:5,6\x* \s1 Qui'qui't'anboo' a tz'ub u men Jesusu. \p \v 15 Pues te'i. C'ochesaboo' a tz'ub etel a Jesus ti'i ca' qui'qui't'anbücoo'o. Le'ecoo' u yaj cambal a Jesusu, u yilajoo' ti tanoo' u c'ochesabül. Ma' qui'oo' tu wich. U tze'ectajoo' a tanoo' u c'ochesaj tz'ubu.\x * \xo 18:15 \xt Mt 19:13; Mr 10:13\x* \v 16 C'u' betic a Jesusu, u püyajoo' a tz'ub etele. —Cha'a u taleloo' a tz'ub tin wetele. Ma' a wet'icoo'. Le'ec boon tuul a walacoo' u tz'ocsaj t'an jabixoo' a tz'ub ada'a, le'ec a ocoloo' u ca'a tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 18:16 \xt Pr 8:7; 1 Co 14:20\x* \v 17 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec mac ma' u c'ati u c'üm-oolte a Dios jabix ilic tu c'üm-oolbol u men a tz'ubu, ma' ilic tu yocol tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \s1 Uchi u t'an a ayic'al etel a Jesusu. \p \v 18 Pues te'i. —Maestro, top qui'ech. ¿C'u' a yan in betic ti'i ca' in naalte a cuxtal a ma' yan q'uin u jobolo?— cu t'an jun tuul a nooch u wichil u meyaj ti'i a Jesusu.\x * \xo 18:18 \xt Mt 19:16\x* \v 19 —¿C'u' ca'a tan a wadic ti qui'en? Ma' yan mac a qui'i, jadi' a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'iji. \v 20 —A weel c'u' a tz'iiba'an ichil a ley u men aj Moisese. “Ma' beel ti cüjtal etel ca'ax macac. Ma' beel ti quimsaj. Ma' beel ti xuuch'. Ma' a tz'eec u sip'il a wet'oc etel tus. Tz'oques u yanil a na' a tat,” cu t'an a leye,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 18:20 \xt Ex 20:12; Dt 5:16; Ro 13:9; Ef 6:2; Col 3:20\x* \v 21 —In laj tz'ocsaj tulacal abe' ichil in tz'ubil y tac leeb,— cu t'an a winic a nooch u wichil u meyaj ti'i a Jesusu. \v 22 Le'ec ca' u yubaj u t'an a winiqui, uchi u nuuc a Jesusu. —Yan to a jun p'eel a ma' a tz'oquese. Ca' xiquech a cono' tulacal a c'u' a yan teche. T'oxo u tool ti'ijoo' a otzili. Ca' a bete' ti baalo'o, bel u ca'a ti yantal tech a ayic'alil ti ca'ana. Ca' tun talaquech tin pach,— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 18:22 \xt Mt 6:19; Mt 19:21; 1 Ti 6:19\x* \v 23 Le'ec ca' u yubaj abe'e, yajaji u yool a winiqui. Top yaab u ayic'alil. \v 24 Le'ec a Jesusu, u cha'antaj a winiqui. —Chücyajil u yocol tu c'ü' a Dios a mac a yan u ayic'alil yoc'olcab,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:24 \xt Pr 11:28; Pr 18:11; Jer 5:5; 1 Ti 6:9; Stg 2:5\x* \v 25 —Ma' yan biqui u manül jun tuul noxi' baalche' camello\f + \fr 18:25 \ft camel\f* u c'aba' tu potolal a puutzu. Mas ma' yan biqui tucaye'il ca' ococ jun tuul ayic'al a que'en u yool pach u taq'uin tu c'ü' a Dioso,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —Wa ma' tu paatal u sa'albül a ayic'ala, ma'ax mac wal a bel u ca'a sa'albülü,— cu t'anoo' ca' u yubajoo' u t'an a Jesusu. \v 27 —Le'ec c'u' a ma' patal u bete' jun tuul a winiqui, a Dioso, patal u bete',— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 18:27 \xt Jer 32:17; Zac 8:6; Ef 1:19,20\x* \v 28 —Ino'ono, ti p'ütaj tulacal a c'u' to'ono, ti'i ca' que'enaco'on ta pach,— cu t'an aj Pedro ti'i u men c'u' a aalbi ti'i a ayic'ala.\x * \xo 18:28 \xt Mt 19:27\x* \v 29-30 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec mac tan u se' p'ütic u yotoch wa u yütan ti'i u tz'ocsic a Dioso, bel u cu c'ümü' ti mas yaab u qui'il a Dios wa'ye' yoc'olcab. Bel ilic u cu c'ümü' a cuxtal a ma' yan q'uin u jobol tu q'uinil a wataca. Baalo' ilic etel mac a tan u se' p'ütic u sucu'un, u yitz'in, u na', u tat, u mejen, bel ilic u cu c'ümü' abe'e,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 18:29-30 \xt Dt 33:9\x*\x * \xo 18:29-30 \xt Job 42:10; Rev 2:17; Rev 3:21\x* \s1 A Jesusu, u ca' adaj ti bel u ca'a quimsabül. \p \v 31 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u püyajoo' a doce tuul tu junaloo'o. —U'ye'ex in t'an. Aleebe bel ti ca'a ich caj Jerusalen,— cu t'an ti'ijoo'. —Inene, yanajeen ti cristianojil. Bel u ca'a ti uchul ten tulacal a c'u' a tz'iiba'an u menoo' a uchben cristiano u yadajoo' u t'an a Dioso,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 18:31 \xt Mt 16:21; Mt 17:22; Sal; 22; Is 53\x* \v 32 —Bel in ca'a c'ubbul ti'ijoo' a ma' Israele. Beloo' u cu p'a'asteen. Beloo' u cu bete' a yan ma' yan tene. Beloo' u cu tuubteen.\x * \xo 18:32 \xt Mt 27:2; Lc 23:1\x* \v 33 Beloo' u cu jütz'een etel jatz'. Beloo' u cu quimseen. Tu yox p'e q'uini, bel in ca'a ti ca' cuxtal tucaye'il,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. \v 34 C'u' betiqui, ma' u ch'a'ajoo' u tojil u t'an ma'ax jun cuul. Muca'an u nu'cul u t'an ti'ijoo'.\x * \xo 18:34 \xt Mr 9:32; Lc 2:50\x* \s1 Jebbi u wich a ch'oop u men a Jesusu. \p \v 35 Pues te'i. Tan to u c'ochol a Jesus chi' caj Jerico. Te'i tina'an tzeel bej jun tuul a ch'oopo. Tan u matan taq'uin.\x * \xo 18:35 \xt Mt 20:29; Mr 10:46\x* \v 36 U yubaj ti top yaab a tanoo' u manül ti bej. U c'aataj c'u' a tan u manülü. \v 37 —Le'ec a Jesus a tali Nazarete, le'ec a tan u manülü,— cu t'an u yaalbül. \v 38 —Jesus, inchech u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ch'a'a in wotzilil,— cu t'an ti chich. \v 39 —Top lo'peequech,— cu t'anoo' a tanoo' u beel mas taanil tuwich a Jesusu. C'u' betiqui, jadi' u pul-ooltaj u yadic ti mas yaab. —Inchech u mam aj quimen rey David a tan u paac'baanülü. Ch'a'a in wotzilil,— cu t'an ti chich. \v 40-41 Wa'laji a Jesusu. U yadaj ca' talesabüc a ch'oopo. —¿C'u' a c'ati ca' in bete' teche?— cu t'an ti'i a ch'oop le'ec ti c'ochesabi tu tzeele. —Noochil, in c'ati cuchi ca' sasilac in wich,— cu t'an a ch'oopo.\x * \xo 18:40-41 \xt He 2:17; He 5:2\x* \v 42 —Jeebi a wich. Uchuc a cha'an. Ch'aneech u men a tz'ocsaj ti patalen— cu t'an a Jesus ti'iji.\x * \xo 18:42 \xt Lc 17:19\x* \v 43 Sasilaji u wich tu seebal. Caji ti beel tu pach a Jesusu. Tan u yadic u qui'il a Dios ti tan u beele. Le'ec ca' u yilajoo' abe'e, cajoo' u yadü' u qui'il a Dios tulacaloo' a cristianojo.\x * \xo 18:43 \xt Sal 33:9; Is 35:5; Sal 103:1; Is 43:7,8,21; Lc 4:39; Lc 5:26; Lc 17:15-18; Hch 4:21; Hch 11:18; 1 P 2:9\x* \c 19 \s1 A Jesusu, tan u sut etel aj Zaqueojo. \p \v 1 Pues te'i. Oqui a Jesus ich caj Jerico. Tützmaan cuchi ti tan u beel.\x * \xo 19:1 \xt Jos 6:26; 1 R 16:34; 2 R 2:18-22; Jos 2:1\x* \v 2 Jun tuul a winic a que'en te'iji, aj Zaqueo u c'aba'. Ala'aji, u noochiloo' aj mol taq'uin ti'i a gobiernojo. Ayic'al ala'aji. \v 3 U c'atiintaj u yila' u wich a Jesusu. Ma' yan biqui u yilic u menoo' a cristianojo, u men top coom u wa'an. \v 4 Bini ti alca' taanil. Naq'ui tuwich jun teec che' yoc'ol u yilic a Jesus ti ca' manüc te'i. \v 5 Le'ec ti c'ochi a Jesus culic a che' abe'e, uchi u cha'an ti ca'nal. —Zaqueo, seebte a bajil. Emen. Bel in ca'a ti posado ichil a wotoch aleebe,— cu t'an ti'i.\x * \xo 19:5 \xt Gn 18:3,5; Gn 19:1,3; Sal 101:2,3; Jn 14:23\x* \v 6 Le'ec aj Zaqueojo, emi ti jomol tuwich a che'e. Qui' u yool ca' u c'ümaj a Jesusu. \v 7 Le'ec ca' u yilajoo' abe' a cristianojo, cajoo' ti p'a'as. —Ca wilic. Bini ti posado etel a winic a top yaab u sip'ili,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 19:7 \xt Mt 9:11,21,28,31; Lc 5:30\x* \p \v 8 Pues te'i. Wa'laji aj Zaqueojo. —U'yi in t'an Noochil. Bel in ca'a in siji' jun jatz in ayic'alil ti'ijoo' a otzili. Inene, aj mol taq'uinen ti'i a gobiernojo. Wa in molaj a taq'uin ti manal tuwich c'u' a tz'abi ten in molo'o, bel in quin wusq'uinte ti'i cuatro sut u yaabil u jel,— cu t'an ti'i a Noochtzili.\x * \xo 19:8 \xt Ex 22:1; 1 S 12:3\x* \v 9 —Aleebe yan a sa'ala'an ichil a naj ada'a, u men incheche, u mamech ilic aj Abraham.\x * \xo 19:9 \xt Lc 13:16\x* \v 10 Inene, yanajeen ti cristianojil. Taleen in cüxte ti'i ca' in sa'alte mac a pula'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:10 \xt Mt 10:6; Mt 15:24\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol a diez p'eel a taq'uini. \p \v 11 Pues te'i. Le'ec ca' u'yajbi u t'an a Jesus yoc'ol aj Zaqueojo, caji a Jesus u yadü' ti'ijoo' a mucult'ana. Caji u yadoo' a mucult'an abe' u men ma' naach que'en a caj Jerusalen etel u men tanoo' u tuclic ti seeba'an u yocol a Dios ti reyil yoc'olcab.\x * \xo 19:11 \xt Hch 1:6\x* \v 12 U men abe'e, u yadaj a mucult'an ada' ti'ijoo'o: —Jun tuul a noochwiniqui, nooch u wichil u meyaj. Püybi ich naachil caj ti'i ca' tz'abüc ti reyil. Le'ec ca' tz'abüc ti reyili, bel u ca'a ti usc'al,— cu t'an a Jesus ich mucult'ana.\x * \xo 19:12 \xt Mt 25:14; Mr 13:34\x* \v 13 —Yan diez tuul u yaj meyaj a noochwinic abe'e. Le'ec ti ma'ax to xi'iqui, u püyajoo' u yaj meyaj. Ti'i a jujun tuulu, u tz'aj jujun p'eel a taq'uin a nooch u wichi. “Bete'ex a negocio etel a taq'uin ada'a, asto ti ca' usc'aquen,” cu t'an ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu. \p \v 14 —Pues te'i. Motztzil a noochwinic abe' u menoo' u yetcaala. U tücaa'tajoo' u yaj xa'num tu pach a noochwinic ti'i ca' u yadoo' ti ma' u c'atoo' ca' tücaa'bücoo' u men a noochwiniqui,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:14 \xt Jn 1:11\x* \p \v 15 —Pues te'i. Tz'abi ti reyil a noochwiniqui. Usc'aji tu caal. U püyajoo' u yaj meyaj, le'ec a boon tuul a tz'aboo' u taq'uin ti men negocio. U c'ati u yeelte boon u naaltaj a jujun tuul etel a negocio u betajoo' etel u taq'uini,— cu t'an a Jesusu. \v 16 —C'ochi a jun tuulu. “Noochwinic, yanaji diez sut u chucaan a taq'uin a tz'aj tene,” cu t'an ti'i. \v 17 “Qui' a betaja. Quich'pan aj meyajech. Qui' a betaj etel a tz'etz'eeque, mentücü, bel in quin tz'aa' a meyaj. Bel a ca'a ti tücaa' ichil a diez p'eel ti caja.” cu t'an ti'i,— cu t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 19:17 \xt Mt 25:21; Lc 16:10\x* \v 18 —C'ochi ulaac' a jun tuulu. “Noochwinic, yanaji cinco sut u chucaan a taq'uin a tz'aj tene,” cu t'an ti'i. \v 19 “Bel in quin tz'aa' a meyaj. Bel a ca'a ti tücaa' ichil a cinco p'eel ti caja,” cu t'an ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 20 —C'ochi ulaac' a jun tuulu. “Noochwinic, jeda' a taq'uin a tz'aj tene. In tepaj etel paño ca' tun in taactaj. \v 21 In betaj abe' u men saaquen tech. Ma' ta'ach a ch'a'ic u yotzilil a maca. Walac a molic c'u' a ma' a p'ütaja. Walac a jochic u wich c'u' a ma' a püc'aja,” cu t'an u yaj meyaj ti'i,— cu t'an a Jesus ich mucult'ana.\x * \xo 19:21 \xt Ex 20:19,20; 1 S 12:20; Mt 25:24; 2 Ti 1:7; Ro 8:15; Stg 2:19; 1 Jn 4:18; Rev 21:8\x* \v 22 —“C'ac'as aj meyajech. Etel ilic a c'u' a wadaja, bel in quin yee' ti yan a sip'il. A weel ti ma' ta'ach in ch'a'ic u yotzilil a maca. A weel ti walac in molic a c'u' a ma' in p'ütaj. A weel ti walac in jochic u wich a c'u' a ma' in püc'aj.\x * \xo 19:22 \xt 2 S 1:16; Job 15:6; Mt 12:37; Tit 3:11; Mt 25:26\x* \v 23 A weel tulacal abe'e, mentücü, ¿c'u' ca'a ma' a tz'aj in taq'uin ti maanil? Ti baalo'o, ca' c'ochoquene, in c'ümaj cuchi in taq'uin tac etel u naal,” cu t'an ti'i u yaj meyaj,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —“Toco ti'i a taq'uin in tz'aj ti'i. Tz'a ti'i a yanaji ti'i a diez sut mas yaaba,” cu t'an ti'ijoo' a que'en te'iji,— cu t'an a Jesusu. \v 25 —“Noochwinic, ac yan tun ti'i diez sut mas yaab,” cu t'anoo' ti'i,— cu t'an a Jesusu. \v 26 —“U'ye'ex in t'an. Tulacal mac a yanaji ti'i ti yaaba, bel u ca'a tz'abül ti'i u chucaan ti mas yaab. Le'ec mac a ma' yanaji ti'i ma'ax tz'etz'eec u chucaana, tocbol u ca'a ti'i c'u' a yan ti'iji.\x * \xo 19:26 \xt Mt 13:12; Mt 25:29; Mr 4:25; Lc 8:18\x* \v 27 Uxtun boon a tz'iicoo' tene. Ma' u c'atoo' ca' ocoquen ti reyil. Talesoo' ten. Quimesoo' wa'ye' tin taan,” cu t'an a noochwiniqui,— cu t'an a Jesus ich mucult'ana. \s1 Le'ec ada' biqui ti oqui a Jesus ich caj Jerusalen. \p \v 28 Pues te'i. Le'ec ti jobi u yadic abe'e, joq'ui te'i a Jesusu. Ch'a'bej ti tan u beel ich caj Jerusalen.\x * \xo 19:28 \xt Mr 10:32; Lc 9:51; Lc 12:50; Jn 18:11; 1 P 4:1\x* \v 29 Ti bej que'en a caj Betfage etel a caj Betania. Que'en tuwich witz u c'aba' Olivo a ca' p'eel a caj abe'e. Le'ec ti nütz'a'an u c'ochol te'i, u tücaa'tajoo' ca' tuul u yaj cambal ich caj.\x * \xo 19:29 \xt Mt 21:1; Mr 11:1; Jn 12:12,16\x* \v 30 —Ca' xique'ex ichil a caj a que'en tiqui taan. Le'ec ti tane'ex a wocol ichil a caja, bele'ex a ca'a a cüxte a tzimin a tz'i'tz'i' to c'üxa'an te'i. Ma'ax to mac tinlac tu pach. Piti. Tales wa'ye',— cu t'an ti'i a ca' tuulu. \v 31 —Wa mac ca' u c'aate te'ex c'u' ca'a ti tane'ex a pitiqui, baala' ca' a nuucte'ex: “C'abeet ti'i a Noochtzili,” que'exac ti'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 19:31 \xt Sal 24:1; Sal 50:10-12; Mt 21:2,3; Mr 11:2-6; Hch 10:36\x* \v 32 Binoo' a tücaa'boo'o. U cüxtajoo' jabix ilic ti aalboo' ti'iji. \v 33 Le'ec ti tanoo' u pitic a tz'i' tzimini, c'aatboo' ti'i u men u yumil. —¿C'u' ca'a ti tane'ex a pitic a tz'i' tzimini?— cu t'anoo' u yaalbül. \v 34 —C'abeet ti'i a Noochtzili,— cu t'anoo' ti'i. \v 35 U bensajoo' ti'i a Jesusu. Le'ecoo' u yaj cambala, u tz'ajoo' u noc' tu pach a tz'i' tzimin ti'i ca' tinlac a Jesus yoc'olo.\x * \xo 19:35 \xt 2 R 9:13; Mt 21:7; Mr 11:7; Jn 12:14; Ga 4:15\x* \v 36 Le'ec ti tan u beel a Jesus pach a tz'i' tzimini, le'ecoo' a cristianojo, u xit'ajoo' u noc' ti lu'um ti bej tuba u manül a Jesusu.\x * \xo 19:36 \xt Mt 21:8\x* \v 37 Tanoo' u yemel tuwich a witz Olivo a natz' chi' caj Jerusalene. Tulacaloo' u yaabil u yaj tz'ocsaj t'an a que'enoo' etele, qui'oo' u yool. Cajoo' u yadü' u qui'il a Dios ti chich u men boon a milagro u yilajoo' u betic a Jesusu. \v 38 —Qui' u yool a rey ada' a tan u yudel etel u muc' a Noochtzili. Jetz'a'an u yool a Dios ti ca'ana. Top qui' u na'at a Dios ti ca'ana,— cu t'anoo' ti chich.\x * \xo 19:38 \xt Sal 72:17,19; Sal 118:26; Zac 9:9; Mt 21:9; Lc 13:35; 1 Ti 1:17; Lc 2:14; Ef 2:14\x* \v 39 Yanoo' a fariseo u c'aba'oo' u na'at tu yaamoo' a cristiano abe'e. —Maestro, adoo' ti'i a waj tz'ocsaj t'an ti'i ma' u yadicoo' abe'e,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 40 —Tan in wadic te'ex. Wa cuchi ca' u p'ütoo' a t'an ala'oo'o, le'ec ilic a tunichi, bel cuchi u ca'a ti t'an ti chich,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc. \p \v 41 Pues te'i. Le'ec ti naatz'oo' chi' caja, u yilaj a caj a Jesusu. Uchi u yoc'ol u men ma' c'ümbi u t'an te'i.\x * \xo 19:41 \xt Os 11:8; Jn 11:35\x* \v 42 —Wa cuchi u yeel a caj aleebe biqui ca' qui'acoo' etel a Dioso, qui' cuchi. C'u' betiqui, muca'an ti'ijoo',— cu t'an yoc'ol a caja. \v 43 —Watac u q'uinil ti bel u ca'a xooybol a caj u men u yettz'iiquili. Beloo' u ca'a u bete' a cot tulacal tu xooy tuba u muquicoo' u bajil u yettz'iiquil ichil a p'isbaja. C'üla'ane'ex chen ichil.\x * \xo 19:43 \xt Is 29:3,4; Jer 6:3,6\x* \v 44 Beloo' u cu jubu' a caja. Beloo' u cu quimes a cristiano te'iji. Ma' tu p'üticoo' ma'ax jun cuul a tunich ti tzaama'ana. Uchul u ca'a abe' u men ma' u yeeltajoo' c'u' ti q'uinil u yudel a Cristo ti sut eteloo'o,— cu t'an a Jesus yoc'ol a caja.\x * \xo 19:44 \xt 1 R 9:7,8; Mt 24:2; Dn 9:24\x* \s1 Joc'saboo' aj conol ichil u yotoch a Dioso. \p \v 45 Pues te'i. Oqui a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Caji u tooltoo' boon a tanoo' u conol te'i.\x * \xo 19:45 \xt Mt 21:12\x* \v 46 —Baala' ti tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso. “In wotocho, u cuuchil in c'ajsabeeb. C'u' betiqui, a betaje'ex ti chen u cuuchiloo' aj xuuch' in wotoch,” cu t'an a Dioso. Baalo' ti tz'iiba'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' mac tan u tooltiqui.\x * \xo 19:46 \xt Sal 93:5; Jer 7:11\x* \p \v 47 Pues te'i. Sansamal tan u ca'ansicoo' a cristiano ichil u yotoch a Dioso. Le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winic u yaj cananiloo' a caja, u c'atiintajoo' cuchi u quimes a Jesusu.\x * \xo 19:47 \xt Mr 11:18; Jn 7:19; Jn 8:37\x* \v 48 C'u' betiqui, ma' tanoo' u cüxtic c'u' a ca' u betoo' ti'iji, u men tulacaloo' a cristianojo, que'enoo' te'i u yuboo' tulacal a c'u' a tan u yadiqui.\x * \xo 19:48 \xt Hch 16:14\x* \c 20 \s1 C'aatbi ti'i a Jesus mac u tz'aj a meyaj ti'iji. \p \v 1 Pues te'i. Jun p'eel q'uin que'en a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Tan u ca'ansicoo' a cristiano te'iji. Tan u yadic ti'ijoo' u pectzil a Dioso. Naatz'oo' tu tzeel a Jesus u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moises eteloo' a nucuch winiqui.\x * \xo 20:1 \xt Mt 21:23\x* \v 2 —Adü to'on c'u' u wichil a meyaj ti tan a betic c'u' a tan a betiqui. ¿Mac u tz'aj a meyaj?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 20:2 \xt Hch 4:7; Hch 7:27\x* \v 3 —Se' bel ilic in quin c'aate te'ex jun p'el a t'ana, ca' tun in nuucte'ex. \v 4 Le'ec a ocja' u tz'aj aj Juana, ade'ex ten wa ti'i Dios wa ti'i cristiano,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 5 Cajoo' u tzicbalte abe' tu bajil. —Wa ca' ti wadü' wa ti'i Dios a ocja' u tz'aj aj Juana, bel u cu c'aate to'on c'u' ca'a ma' ti tz'ocsaj,— cu t'anoo' tu bajil. \v 6 —Wa ca' ti wadü' wa ti'i cristianojo, beloo' u cu p'up'uchch'into'on tulacaloo' a cristianojo, u men tanoo' u tz'ocsic ti u t'an Dios u yadaj aj Juana,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 20:6 \xt Mt 14:5; Mt 21:26; Lc 7:29\x* \v 7 —Ma' ti weel mac ti'i a ocja' u betaj aj Juana,— cu t'anoo' ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 20:7 \xt Job 24:13; Ro 1:18,21; 2 Co 4:3; 2 Ta 2:9,10\x* \v 8 —Ma' ilic xan tin wadic te'ex mac u tz'aj in meyaj ti'i ca' in bete' c'u' a walac in betiqui,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 20:8 \xt Job 5:12,13\x* \s1 Le'ec ada' a mucult'an yoc'ol aj meyaj a c'asoo' u na'ata. \p \v 9 Pues te'i. Caji u yadü' ti'ijoo' a cristiano jun p'eel a mucult'ana. —Jun tuul a winiqui, u püc'aj u cuuch a püc'aala, ca' tun u tz'aj ti maanil. Yan u tz'abül ti'i tz'etz'eecac u wich ti'i u tool u maanbeeb. Bini a winic ichil ulaac' caj ti naach. Te'i xanaji,— cu t'an a Jesus ich mucult'an.\x * \xo 20:9 \xt Mt 21:33; Mr 12:1\x* \v 10 —Le'ec ti c'ochi u q'uinili, u tücaa'taj jun tuul u yaj meyaj ca' xi'icoo' etel a tanoo' u maan cuuch püc'aala. U c'atiintaj cuchi ca' tz'abüc ti'i tz'eecac u wich u püc'aal tanil u maanbül u cuuchil. C'u' betiqui, müchbi y jütz'bi u yaj meyaj u menoo' a tanoo' u maan lu'umu. Ma'ax c'u' a tz'abi ti'iji. Chen tücaa'bi ca' usc'ac ti baalo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:10 \xt 2 R 17:13,14; 2 Cr 36:15,16; Hch 7:52\x* \v 11 —U ca' tücaa'taj ulaac' jun tuul u yaj meyaj. Jütz'bi ilic xan ala'aji. Betabi a c'as ti'iji. Ma'ax c'u' a tz'abi ti'iji. Chen tücaa'bi ca' usc'ac ti baalo',— cu t'an a Jesusu. \v 12 —U tücaa'taj u yox tuul u yaj meyaj. Yajcunbi ilic xan. Tulca'bi pach cot u menoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:12 \xt Neh 9:29,30\x* \v 13 —“¿C'u' a qui' ca' in bete' aleebe? Bel in quin tücaa'te in mejen. Yaj in wu'yi ala'aji. Jede'ecoo' wal u tz'ocsic u yanil in mejene,” cu t'an u yumil u cuuch a püc'aal tu bajili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:13 \xt Is 7:14; Jn 3:16; Ro 8:3; Ga 4:4\x* \v 14 —C'u' betiqui, ilbi u mejen u menoo' a tanoo' u maantic u cuuch a püc'aala. U yadajoo' tu bajil: “P'aatül u ca'a u cuuch a püc'aal ti'i ala'aji. Co'ne'ex ti quimes. Ti baalo'o, p'aatül u ca'a to'on u cuuchil a püc'aala,” cu t'anoo' tu bajil,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:14 \xt Sal 2:6; Is 9:6; Col 1:15,16; Fil 2:9-11; He 1:2\x* \v 15 —U joc'sajoo' tu pach u cuuch a püc'aala. U quimsajoo' te'i. ¿C'u' a ca' betabücoo' ti'i u men u yumil u cuuchil a püc'aala?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:15 \xt Jn 19; Hch 3:15; 1 Co 2:8\x* \v 16 —Bel u ca'a ti c'ochol u quimesoo' a tanoo' u maan cuuch püc'aala. Bel u cu tz'aa' u cuuchil u püc'aal ti'i ulaac' ca' u maante,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol c'u' u betajoo' ti'i u yaj tücaa' a Dioso. —Ti c'ati a Dios ca' u tz'aa' ti ma' u yuchul a jabix a wadaja,— cu t'anoo' a mac u yubajoo' a t'an abe'e. \v 17 Le'ec a Jesusu, u cha'antajoo'. —¿C'u' a walac u yadic te'ex a t'an ada' a tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso?— cu t'an ti'ijoo'. —“Le'ec a jun cuul a tunich a ma' u c'atiintajoo' cuchi, culaji ilic ti'i u wa'taan a naja,” cu t'an a t'an a tz'iiba'ana.\x * \xo 20:17 \xt Sal 118:22; Mt 21:42; 1 P 2:7\x* \v 18 Tulacal a mac ca' c'axüc tuwich a tunich abe'e, bel u ca'a yajcunbul. C'u' betiqui, ca' c'axüc a tunich abe' yoc'ol a maca, bel u ca'a pechmesabül,— cu t'an a Jesus ich mucult'an yoc'ol u bajil.\x * \xo 20:18 \xt Is 8:15; Dn 2:34,35; Mt 21:44\x* \s1 C'aatbi ti'i a Jesus wa qui' ca' u bo'too' a taq'uin a walac u molbol u men a caja. \p \v 19 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, u yet'ocoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso, u ch'a'ajoo' u tojil a mucult'an abe' u yadaj a Jesus ti le'ecoo' ilic ala'oo' a tanoo' u tzicbalbülü, mentücü, u c'atiintajoo' cuchi u müchü' a Jesus ti ilic a q'uin abe'e. C'u' betiqui, saacoo' ti'i a cristianojo. \v 20 Cajoo' u paac'te biq'uin ti jede'ecoo' u cho'ic a Jesusu. U tücaa'tajoo' a winic etel a Jesusu. U betajoo' jabix tojoo' u na'at, chen ti'i ca' emsabüc u yool a Jesus ti'i ca' u yadü' a ma' tojo. Le'ec ca' u yadü' a ma' tojo, beloo' u cu müchü' a Jesusu. Beloo' u cu c'ubu' tu c'ü' a gobernadoro.\x * \xo 20:20 \xt Mt 22:15\x* \v 21 —Maestro, ti weel ti toj a walac a wadiqui, y toj a walac a ye'iqui. Walac a betic ti quet ti'i tulacal a maca. Walac a ye'ic u jajil biqui'il u c'ati a Dioso.\x * \xo 20:21 \xt Mt 22:16; Mr 12:14\x* \v 22 ¿Yan wa ti bo'tic a taq'uin a walac u tücaa'bül molbol u men aj rey Cesara, wa ma'?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \p \v 23 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u na'taj a ma' toj a tanoo' u betiqui. —¿C'u' ca'a tane'ex a yaaltic a cho'een?— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Ye'e ten a taq'uini. ¿Mac aj ich a que'en tuwichi? ¿Mac ti'i a c'aba' a que'en te'iji?— cu t'an ti'ijoo'. —Ti'i a reye,— cu t'anoo' ti'i.\x * \xo 20:24 \xt Mt 18:28\x* \v 25 —Ca' tz'aa' ti'i a rey le'ec a c'u' a ti'i a reye. Ca' tz'aa' ti'i a Dios le'ec a c'u' a ti'i a Dioso,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 26 Ti baalo'o, ma' paatajoo' u cho' a Jesus tu taanoo' a cristianojo. Jadi' sa'too' u yool ca' u yubajoo' biqui ti nuucboo'. P'aatoo' ti ma' yanoo' u t'an. \s1 Le'ec a c'u' u c'aatajoo' yoc'ol biqui ti ca' cuxlac a maca. \p \v 27 Pues te'i. Le'ec a saduceo u c'aba'oo' u na'ata, c'ochoo' etel a Jesusu. Walacoo' u tz'ocsic ti ma' tu ca' cuxtal a maca.\x * \xo 20:27 \xt Mt 16:1,6,12; Mt 22:23; Mr 12:18; Hch 4:1,2; Hch 5:17; Hch 23:6\x* \v 28 Cajoo' ti tzicbal etel a Jesusu. —Maestro, le'ec aj Moisese, u tz'iibtaj to'on jun p'eel a ley ti baala': “Wa ca' quimic jun tuul winic ti ma'ax jun tuul u mejene, yan u ch'a'bül u yütan a quimen u men a itz'intzili, yoc'ol ca' yanac jun tuulac u mejen bete cuenta u mejen a quimene.” Baalo' u tz'iibtaj to'on aj Moisese,— cu t'anoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 20:28 \xt Gn 38:8; Dt 25:5\x* \p \v 29 —Pues te'i. Yan siete tuul a winiqui, u sucu'un u yitz'inoo' u bajil. U cüxtaj u yütan a jun tuulu. Quimi ti ma' yan u mejen. \v 30 Le'ec u yitz'ini, u yütantaj u mu'. Quimi ilic ti ma' yan u mejen. \v 31 Baalo' ilic ulaac' u yitz'ini, asto ti ca' u yichamtaj tu siete tuuliloo'. Laj quimoo' ti ma' yanoo' u mejen. \v 32 Mas pachili, quimi ilic a nooch'upu. \v 33 Le'ec ti ca' cuxlacoo' a quimene, ¿mac u yicham a nooch'up abe' tu yaamoo' a siete tuulu? Tulacal a siete tuulu, u laj ichamtaj ala'aji,— cu t'anoo' a saduceo ti'i a Jesusu. \v 34 —Aleebe, tanoo' u cüxtic u yütan a winiqui, y tanoo' u tz'abül ix chu' ti icham xan. \v 35 C'u' betiqui, le'ec boon tuul a qui' tu wich a Dios ca' cuxlacoo' tu yaam a quimene, ca' tun u c'ümoo' a cuxtala, ala'oo'o, ma' tu yütanoo', y ma' tu yichamoo' te'i,\x * \xo 20:35 \xt 2 Ta 1:5; Rev 3:4\x* \v 36 u men ma' tu ca' quimiloo'. P'aatüloo' u ca'a ti jabix quet eteloo' u yaj xa'num a Dios ti ca'ana. U mejenoo' Dios ala'oo'o, u men ca' cuxtaloo' u ca'a tucaye'il,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:36 \xt Zac 3:7; Mt 22:30; Mr 12:25; 1 Co 15:42,49,52; 1 Jn 3:2; Rev 5:6-14; Rev 7:9-12; Rev 22:9; Ro 8:23\x* \p \v 37 —Pues te'i. Aj Moises ilic, u ye'aj ti ca' cuxtal u ca'a a quimene. Tu yaam u tz'iib aj Moisese, u tzicbaltaj a pocche' tuba t'üba'an a c'aac'a. Te'i ilic u tz'iibtaj ti le'ec a Noochtzili, le'ec u Dios aj Abrahama. Le'ec ilic u Dios aj Isaaca. Le'ec ilic xan u Dios aj Jacobo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:37 \xt Ex 3:6; Hch 7:32; He 11:9,35\x* \v 38 —Ca'ax uchben quimen ala'oo'o, le'ec a Dioso, ma' u diosiloo' a quimeni. Ala'aji, u Diosiloo' a cuxa'ana, mentücü, yan a ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:38 \xt Sal 16:5-11; Sal 73:23-26; Sal 145:1,2; Jn 11:25; Ro 4:17; Col 3:3,4; He 11:16; Ro 6:10,11; Ro 14:7-9; 2 Co 6:16; 2 Co 13:4; Col 3:3,4\x* \v 39 —Maestro, top toj a t'an a wadaja,— cu t'anoo' a jujun tuul tu yaamoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. \v 40 Le'ecoo' ala'oo'o, saacajoo' u ca' c'aate ti'i a Jesus ulaac' a t'ana. \s1 ¿Mac winiquil u uchben mamaa' a Cristojo? \p \v 41 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u c'aataj jun p'eel a t'an ti'ijoo'o. —¿C'u' ca'a walac u yaalbül ti le'ec a Cristojo, u mam aj quimen rey David?— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:41 \xt Mt 22:42; Mr 12:35\x* \v 42 —Ichil u ju'um a Dios a Salmo\f + \fr 20:42 \ft Psalms\f* u c'aba'a, baala' ti tz'iiba'an u men ilic aj David abe'e: “Le'ec a Dios a Noochtzili, u yadaj ti'i in Noochil ca' tinlac tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' u men u yanil\x * \xo 20:42 \xt Sal 110:1; Hch 2:34; 1 Co 15:25\x* \v 43 asto u cho'icoo' a tz'iic ti'iji. P'aatüloo' u ca'a jabix yalam u yoc,” cu t'an u t'an a Dios a tz'iiba'an u men aj Davidi. \v 44 “In Noochil,” cu t'an aj David yoc'ol a Cristojo. Wa cuchi jadi' u mam aj David a Cristojo, ¿c'u' ca'a u tzicbaltaj ala'i jabix u Noochil?— cu t'an a Jesusu. \s1 Aalbi u sip'iloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. \p \v 45 Pues te'i. Tu taan tulacaloo' a cristianojo, uchi u t'an a Jesus eteloo' u yaj cambal.\x * \xo 20:45 \xt Mt 23:1; Mr 12:38\x* \v 46 —Cününte'ex a bajil. Ma' a beele'ex etel boon u yaj ca'ansajil u ley aj Moises a qui'oo' tu wich u tz'eec a noc' a chawac ti'i ca' chiclac jabix noochoo' u wichil u meyaja. Top qui'oo' tu wich ti walac u tz'abüloo' a tzic ti'i chumuc caj jabix noochoo' u wichil u meyaja. Top qui'oo' tu wich a silla a quich'pan jabix noochoo' u wichil u meyaj ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal a cristiano u c'ajes a Dioso. Qui'oo' tu wich u beel ti tintal tuwich u cuuchil a mac a nooch u wichil u meyaj ichil a fiestaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:46 \xt Mt 23:5; Lc 11:43\x* \v 47 —Walacoo' u toquic u yotoch ix ma'ichama. Chawac u pach u t'an ti tan u t'an etel a Dioso, chen ti'i ca' ilbic u menoo' a cristiano jabix top qui' ti que'en etel a Dioso. Mas yaj u sip'il ti bel u ca'a tz'abül ti'ijoo',— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 20:47 \xt Mt 23:14; Mt 11:22,24; Lc 10:10-16; Lc 12:47,48\x* \c 21 \s1 Le'ec ada' u sij-ool ix ma'icham a otzili. \p \v 1 Pues te'i. Que'en a Jesus ichil u yotoch a Dioso. U yilajoo' a ayic'al ti tanoo' u tz'eec a sij-ool ichil u taacbeeb a taq'uini.\x * \xo 21:1 \xt Mr 12:41\x* \v 2 U yilaj ilic xan jun tuul otzil ix ma'icham. U sijaj ca' p'eel aj meen taq'uini. \v 3 —Tan in wadic te'ex u jajil. Le'ec a otzil ix ma'icham ada'a, u tz'aj ti mas yaab tuwichoo' tulacal u chucaan,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:3 \xt Pr 3:9; 2 Co 8:12\x* \v 4 —Ala'oo'o, tz'eec ilic u tz'ajoo' ichil u yaabil a yan ti'ijoo'o. C'u' betic ix ch'up ado'o, otzil. U laj tz'aj tulacal a c'u' a yan ti'i ti'i u nu'cul u cuxtal,— cu t'an a Jesusu. \s1 Le'ec a Jesusu, u yadaj u juubul u yotoch a Dioso. \p \v 5 Pues te'i. Yanoo' a cristianojo, u yadajoo' ti quich'pan u yotoch a Dioso. U tzicbaltajoo' biqui'il u quich'panil, biqui a tunich ichili, y biqui'il a sij-ool te'iji. Le'ec ca' u yubaj a Jesus c'u' u yadajoo'o, uchi u t'an.\x * \xo 21:5 \xt Mt 24:1; Mr 13:1\x* \v 6 —Watac u q'uinil le'ec ti tulacal a c'u' a tane'ex a cha'antiqui, laj bel u ca'a yojbol. Ma' tu cuntal ma'ax jun cuul a tunich tzaama'an yoc'ol u yet'oco,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:6 \xt 1 R 9:7-9; Is 64:10,11; Jer 5:10; Jer 7:11,14; Lm 2:6-8; Ez 7:20-22; Mi 3:12; Mt 24:2; Mr 13:2; Lc 19:44\x* \s1 Le'ec u p'is ti nütz'ünac u q'uinil u juubul u yotoch a Dioso. \p \v 7 Pues te'i. —Maestro, ¿biq'uin to u yuchul abe'e? ¿C'u' u p'is ti watac u q'uinil u yuchul abe'e?— cu t'anoo' ti'i. \v 8 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' a tz'ocsique'ex a tusu. Yan a watacoo'o. Beloo' u cu tz'aa' u bajil jabixenoo'o. “Inen a Cristo,” cu t'anacoo' ala'oo'o. “C'ochi u q'uinil u ca' udel a Cristojo,” cu t'anacoo' ulaac'a. Ma' a tz'ocsique'exoo' u t'an,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 21:8 \xt Mt 24:4; Mr 13:5; 2 Co 11:13-15; Ef 5:6; 2 Ta 2:3; 2 Ti 3:13; 1 Jn 4:1; Rev 12:9; Mt 3:2; Mt 4:17\x* \v 9 —Bele'ex a ca'a a wu'yi ti tan a nooch guerraja. Tan ilic a p'isbaj ichil a jun p'eel a caja. Ma' u jac'üle'ex a wool. Yan u yuchul abe' payanbej. Ma' jiil tu pach abe' u c'ochol u q'uinil u jobol tulacal,— cu t'an a Jesusu. \v 10 —Bel u ca'a ti p'isbaj a noxi' caj etel ulaac' a noxi' caja. Bel ilic u ca'a u tz'aa' a p'isbaj jun tuul a rey etel ulaac' a reye,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:10 \xt Mt 24:7\x* \v 11 —Bel u ca'a ti yantal a yuc'laj a chichi. Bel u ca'a ti yantal a wi'ijil tubajac taca. Bel u ca'a ti yantal a c'ac'as c'oja'anil tubajac taca. Ilbil u ca'a a c'u' tac ti ca'an a bel u ca'a ti jac'saj-oolo. Te'i ilic u yilicoo' u p'is a top nooch ti jobol u ca'a a yoc'olcaba,— cu t'an a Jesusu. \v 12 —C'u' betiqui, le'ec ti ma'ax to laj uchuc tulacal abe'e, bele'ex a ca'a müchbül. Bel u ca'a betabül te'ex a yaja. Bele'ex a ca'a bensabül ichil boon a naj tuba walacoo' u much'tal u c'ajes a Dioso. Bele'ex a ca'a tz'abül ichil a sip'il chen u men que'ene'ex a wool tin pach. Beloo' u cu tz'a'e'ex ti presojil. Bele'ex a ca'a bensabül tu taanoo' a rey y tu taanoo' a gobernador u men que'ene'ex a wool tin pach,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:12 \xt Jn 15:20; Rev 2:10; Hch 4:3; Hch 5:18; Hch 12:4; Hch 16:24; Hch 25:23; 1 P 2:13\x* \v 13 —Ti'i a q'uin ti bensabüque'ex tu taanoo' ala'oo'o, te'i a wadique'ex in qui'il.\x * \xo 21:13 \xt Fil 1:28; 2 Ta 1:5\x* \v 14 Aleebe tz'aje'ex ta wool ti ma' a se' tuclique'ex biqui ca' a nuucte'exoo'.\x * \xo 21:14 \xt Mt 10:19\x* \v 15 Inen bel in quin tz'a'e'ex a na'at biqui ca' a nuuctoo'. Le'ec a tz'iic ta wetele'exe, ma' tu paataloo' u xotique'ex a t'an. Ma'ax tu paataloo' u yadic ti tus a bele'ex a ca'a a wadü',— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 21:15 \xt Hch 6:10\x* \v 16 —Bele'ex a ca'a c'ubbul ti'ijoo' a tz'iic te'ex u menoo' a na' a tate'ex, a witz'ine'ex, a wet'oque'ex, a amigoje'ex. Yan ta yaame'ex a bele'ex a ca'a quimsabül u menoo' a tz'iic te'exe,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:16 \xt Mi 7:6; Hch 7:59; Hch 12:2\x* \v 17 —Bele'ex a ca'a motzinbil u men tulacaloo' u men que'ene'ex a wool tin pach.\x * \xo 21:17 \xt Mt 10:22; 2 Ti 3:12\x* \v 18 C'u' betic a Dioso, tan u cününtique'ex bete cuenta ma'ax jun xiit a tzo'otzele'ex a bel u ca'a ti sa'tül jumpulu. \v 19 Wa ca' a muc'yajtique'ex a yaj abe'e, bele'ex a ca'a a c'ümü' a cuxtala,— cu t'an a Jesusu. \p \v 20 —Pues te'i. Ca' a wile'ex ti tan u xooybol ti soldado a caj Jerusalene, a weele'ex ti ma' yaab q'uin to u beel ca' c'ascunbuc a caja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:20 \xt Mt 24:15\x* \v 21 —Le'ec ca' c'ochocoo' a soldado te'iji, yan u puutz'uloo' yaam witz boon a que'enoo' cuenta Judeaja. Le'ec a que'enoo' ichil a caj Jerusalene, yan u joc'oloo. Le'ec a que'enoo' ich aldeaja, ma' qui' ca' ococoo' ich caj Jerusalen,— cu t'an a Jesusu. \v 22 —Le'ec a q'uin abe'e, u q'uinil u yusq'uinbil u jel a c'as u betajoo'o. Bel u ca'a ti uchul tulacal a c'u' a tz'iiba'an yoc'ol a caja.\x * \xo 21:22 \xt Dn 9:26,27; Zac 11:1\x* \v 23 Yaj ti c'axül u ca'a ti'ijoo' ix ch'up a watac u yal u yet'ocoo' a tanoo' u tz'aj chu' ti a q'uin abe'e, u men ma' tu paataloo' ti puutz'ul. Top yaj a bel u ca'a ti yantal cuenta Israel. Yaj ti bel u cu joq'ues u tz'iiquil a Dios yoc'ol a cristiano wa'ye'e,— cu t'an a Jesusu. \v 24 —Yan a beloo' u ca'a quimsabül u men maasca'. Yan a beloo' u ca'a bensabül tulacal tubajac yoc'olcaba. Le'ecoo' a ma' Israele, beloo' u ca'a ti cuntal ichil a caj Jerusalen asto ti ca' c'ochoc u q'uinil u joc'oloo' te'i,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:24 \xt Dn 9:27; Ro 11:25\x* \s1 Le'ec ada' biqui ca' uduc a Cristojo. \p \v 25 —Pues te'i. Yantal u ca'a jun p'eel u p'is tuwich a q'uin a uj a xülaba. Jac'üloo' u ca'a u yool a cristiano yoc'olcab u men u juum y u tz'iiquil a c'ac'naaba.\x * \xo 21:25 \xt 2 P 3:10,12\x* \v 26 Le'ec ca' u tucloo' a yaj a watac yoc'olcaba, yan a beloo' u ca'a ti süquimil u menoo' u saaquil tanil u yilic u peec a ca'ana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:26 \xt Mt 24:29\x* \v 27 —Pachil abe'e, beloo' u cu yileen inen a yanajeen ti cristianojili. Wataquen ich muyal etel muc'. Top nooch in yanil ca' uduquen.\x * \xo 21:27 \xt Hch 1:11; Rev 1:7; Rev 14:14\x* \v 28 Le'ec ca' a wile'ex u caal ti uchul a c'u' in wadaj tojo, cha'ante'ex a ca'an u men u qui'ile'ex a woolo. Nütz'a'an u q'uinil a ch'a'büle'ex,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:28 \xt Mr 13:28\x* \p \v 29 Pues te'i. U yadaj ti'ijoo' jun p'eel a mucult'ana. —Tucle'ex a chimun y tulacal a che'e. \v 30 Le'ec ca' a wile'ex ti ac yan u le' tucaye'ili, a weele'ex ti nütz'a'an a ja'ja'ili. \v 31 Baalo' ilic etel u p'is a tan u ye'ic ti watac u jobeebe. Le'ec ti tane'ex a wilic ti tan u yuchul u p'is abe'e, a weele'ex ti nütz'a'an u q'uinil u yudel a Dios ti tücaa',— cu t'an a Jesusu. \v 32 —Tan in wadic te'ex u jajil. Tu yaamoo' a cristiano a cuxa'anoo' ti caji ti uchul u p'is abe'e, yan a beloo' u cu yila' u jobeebe. \v 33 Le'ec a ca'an etel a yoc'olcaba, bel u ca'a ti jobol. C'u' betic in t'an inene, ma' tu chen jobol ti baalo'i. Bel u ca'a ti jajtal,— cu t'an a Jesusu. \v 34 —Cününte'ex a bajil ti'i ma' que'enaque'ex a wool pach a fiestaja, a caalülü, y a c'u'ac tac a yan yoc'olcaba. Wa ma' a cününtique'ex a bajili, chen a wilique'exe, c'ochi tun u q'uinil abe' in tzicbaltaj jabix ilic a ch'iich' a chen u yubiqui, ac c'axa'an ichil a t'inc'aana,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:34 \xt Ro 13:13; 1 P 4:7\x* \v 35 —Uchul u ca'a c'u' a bel u ca'a ti uchul ti a q'uin abe' ti'ijoo' tulacal a boon a cristiano tulacal tubajac yoc'olcaba.\x * \xo 21:35 \xt 1 Ta 5:2; 2 P 3:10; Rev 3:3\x* \v 36 Cününte'ex a bajil tulacal a q'uini. C'ajese'ex a Dios yoc'ol ma' a c'ümique'ex a boon a yaj in wadaj te'ex y yoc'ol ma' yane'ex a saaquil ca' talaque'ex tin taan a yanajeen ti cristianojili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 21:36 \xt Mt 25:13; Mr 13:33; Lc 18:1; Sal 1:5; Ef 6:13; 1 Jn 2:28\x* \p \v 37 Pues te'i. Sansamal tan u ca'ansaj a Jesus ichil u yotoch a Dioso. Ti ac'ü' walac u joc'ol ich caj u beel ti wüyül tuwich a witz u c'aba' Olivo.\x * \xo 21:37 \xt Jn 8:1,2; Lc 22:39\x* \v 38 Chen u sastala, ac que'enoo' a cristiano u yuboo' u t'an a Jesusu.\x * \xo 21:38 \xt Hag 2:7; Mal 3:1\x* \c 22 \s1 U tuclajoo' u müchü' a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Nütz'a'an u q'uinil a fiesta le'ec ti ma' ta'ach u jantabül a pan a yan u levadurajili. Le'ec u c'aba' a fiesta abe'e, le'ec u c'ajsabül biq'uin ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo'.\x * \xo 22:1 \xt Mt 26:2; Mr 14:1\x* \v 2 Ti ilic a q'uin abe'e, le'ecoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, tanoo' u tuclic biqui ca' u quimes a Jesusu. Saacoo' ti'i u yaabil a cristianojo.\x * \xo 22:2 \xt Sal 2:2; Jn 11:47\x* \p \v 3 Pues te'i. Oqui a quisin ichil u yool aj Judasa. Iscariote u ch'ibal ala'aji. Doce tuuloo' tu bajil u yaj cambal a Jesus etel ala'aji.\x * \xo 22:3 \xt Mt 26:14\x* \v 4 Bini ti tzicbal eteloo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u noochiloo' u yaj cananil u yotoch a Dioso. U tzicbaltaj biqui ti jede'ec u paatal u c'ubic a Jesus ti'ijoo'o. \v 5 Qui'oo' u yool. U yadajoo' ti'i ti beloo' u ca'a u bo'te.\x * \xo 22:5 \xt Zac 11:12; 1 Ti 6:10\x* \v 6 Aj Judasa, u c'ümajoo' u t'an. Caji u yila' biq'uin qui' ca' u tzolo' a Jesus le'ec ti ma' yaaboo' a cristiano etele. \s1 Uchi u janal a Noochtzili. \p \v 7 Pues te'i. C'ochi u q'uinil a fiesta le'ec ti ma' ta'ach u jantabül a pan a yan u levadurajili. Ti a q'uin abe'e, walac u quimsabül a carnero\f + \fr 22:7 \ft tümünyuc\f* ti'i u c'ajsabeebal ti mani u yaj xa'num a Dios ti ca'an yoc'oloo' uchi.\x * \xo 22:7 \xt Mt 26:17; Mr 14:12\x* \v 8 —Ca' xique'ex a wutzquinte to'on a janal ti'i a fiesta ca' ti jante,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' aj Pedro etel aj Juana. \v 9 —¿Tuba a c'ati ca' xico'on ti wutzquinte?— cu t'anoo' ti'i. \v 10 —U'ye'ex in t'an. Le'ec ca' ocoque'ex ich caj, bele'ex a ca'a a c'ümü' jun tuul a winiqui. Tan u c'oochtic jun p'e p'uul a ja'a. Xene'ex tu pach tac ichil a naj tuba u yocolo. \v 11 “¿Tuba que'en u cuartojil a posado tuba bel in quin jante u janalil a fiesta eteloo' in waj cambal? cu t'an a Maestro teche,” que'exac ti'i u yumil a naja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' a ca' tuulu. \v 12 —Bel u cu yee' te'ex jun p'eel a noxi' cuarto ti u ca' tzaam a naja. Ac yan tun u cuuchil a janal te'iji. Te'i a wutzquintique'ex ti janal,— cu t'an a Jesusu. \v 13 Binoo'. U cüxtajoo' jabix ilic a aalboo' ti'iji. U yutzquintajoo' a janala. \p \v 14 Pues te'i. Le'ec ti c'ochi u yorajil a janala, que'en pach mesa a Jesus u yet'ocoo' u yaj cambal. \v 15 —Top que'en in wool in jante u janalil a fiesta ada' ta wetele'ex ti ma'ax to quimsabüquen,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 16 —Tan in wadic te'ex. Le'ec a fiesta ada'a, chen u p'is a chucul fiesta a uchul u ca'a tu cuenta a Dioso. Ma' tin ca' jantic ada' tucaye'il asto u yuchul u chucul u jajil tu cuenta a Dioso,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:16 \xt Lc 12:37; Lc 14:15; Hch 10:41; Jn 6:27,50; 1 Co 5:7,8; Rev 19:9\x* \v 17 U müchaj a poteje. U yadaj a bo'tic ti'i a Dioso. —Jeda'. T'oxo ta bajile'ex. \v 18 Tan in wadic te'ex. Ma' tin ca' uq'uic u c'a' a uvaja\f + \fr 22:18 \ft grapes\f*, asto u c'ochol u q'uinil u tücaa' a Dios yoc'olcab,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:18 \xt Jue 9:13; Sal 104:15; Pr 31:6,7; Is 24:9,11; Is 25:6; Is 55:1; Zac 9:15; Mt 26:29; Mr 14:25\x* \v 19 U ch'a'aj a waj harinaja. U yadaj a bo'tic ti'i a Dioso. U xet'aj. U tz'aj ti'ijoo' u yaj cambal. —Le'ec ada' in büq'uel a bel u ca'a yajcunbul ta woc'lale'exe. Tanaque'ex a betic ada'a, ti'i in c'ajsabeebal,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:19 \xt Sal 78:4,6; Sal 111:4; 1 Co 11:24\x* \v 20 Le'ec ti jobi a janala, baalo' ilic u betaj etel a uc'ulu. —Le'ec a uc'ul ada'a, le'ec u p'is a tumul t'an a tz'abi te'exe. Yan u muc' a tumul t'an abe'e, u men in q'uiq'uel le'ec ca' quimsabüquene,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:20 \xt 1 Co 10:16\x* \p \v 21 —Pues te'i. Tan in wadic te'ex. Le'ec mac a bel u cu c'ubeen ti'ijoo' a tz'iic tene, wa'ye' que'en pach mesa ti janal tiqui wetel,— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala.\x * \xo 22:21 \xt Sal 41:9; Mr 14:18; Jn 13:21,26\x* \v 22 Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, bel in ca'a in c'ümü' c'u' a tz'abi ten ca' in c'ümü'ü. Ca'ax tz'abi ca' in c'ümü' abe'e, top yaj a bel u cu c'ümü' a winic a bel u cu tzoleen ti'i ca' quimsabüquen,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:22 \xt Hch 2:23; Hch 4:28\x* \v 23 Le'ecoo' u yaj cambala, cajoo' u c'aate tu bajil mac tu yamoo' bel u cu bete' abe'e. \s1 Tanoo' u yadic tu bajil mac tu yaamoo' a mas nooch u wichil u meyaja. \p \v 24 Pues te'i. Le'ecoo' u yaj cambala, cajoo' u p'ujes u bajil ti t'an yoc'ol mac a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo'o.\x * \xo 22:24 \xt Mr 9:34; Lc 9:46\x* \v 25 —Le'ecoo' a rey yoc'olcaba, walacoo' u betic ti top noochoo' u yubi u bajil ti'ijoo' a cristianojo. “Ma'lo' winic,” cu t'anoo' ti'i a noochoo' u wichil u meyaja,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:25 \xt Mt 20:25\x* \v 26 —Ma' qui' ca' a bete'ex ti baalo'. Le'ec cuchi mac a nooch u wichil u meyaj ta yaame'exe, yan u betic jabix ma' noochi. Le'ec mac a tan u tücaa' ta yaame'exe, yan u tz'eec u bajil ti anat jabix mozotzili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:26 \xt Stg 4:6; 1 P 5:3; Lc 9:48\x* \v 27 —¿Mac a mas nooch u yanili, le'ec wa a que'en pach mesa ti janala, wa le'ec a tz'abi ti t'ox janal? Le'ec a que'en pach mesa, le'ec a mas noocho. C'u' betiqui, que'enen ta yaame'ex jabix jun tuul a tan u yanat jabix mozotzili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:27 \xt Jn 13:13; Fil 2:7\x* \p \v 28 —Pues te'i. Inche'exe, que'ene'ex tin wetel le'ec ca' in c'ümaj a yaj boon in c'ümaj tunu.\x * \xo 22:28 \xt He 4:15\x* \v 29 Le'ec in Tata, u tz'aj ten ca' uchuc in tücaa'. Baalo' ilic a tan in tz'eec te'exe. Bele'ex ilic a ca'a ti tücaa'.\x * \xo 22:29 \xt Lc 12:32\x* \v 30 Ti baalo'o, bele'ex a ca'a ti janal ti uc'ul tin wetel le'ec ca' c'ochoque'ex tin cuentaja. Tan ilic in tz'eec te'ex a meyaj. Bele'ex a ca'a a tücaa'too' aj Israel a doce muuch'oo' tu bajili,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:30 \xt Lc 14:15; Sal 49:14\x* \s1 —Bel a ca'a a wadü' ti ma' a weel in wich,— cu t'an ti'i aj Pedro. \p \v 31 —Pues te'i. Simon, u'yi in t'an. Le'ec a quisini, u c'aataj ti'i Dios ca' u yaalteex ca' u yila' wa tu jajil que'ene'ex a wool tu pach a Dioso. Bel u cu bete' te'ex jabix ca' u chaachte a semilla a harina\f + \fr 22:31 \ft trigo wa wheat\f* ca' u yila' wa yan u quich'panili.\x * \xo 22:31 \xt 1 P 5:8; Am 9:9\x* \v 32 C'u' betiqui, in c'ajsaj a Dios ta woc'ol ti'i ma' a ch'a'ic u joc'ol a wool tu pach a Dioso. Le'ec ca' c'aac a winiquil a tz'oques a Dioso, tz'ajoo' u muc' u t'an a hermanojo,— cu t'an a Jesus ti'i aj Simono.\x * \xo 22:32 \xt Jn 17:9; Sal 51:13\x* \v 33 —Noochil, paac' in ca'a in beel ta pach ca'ax xiquen ti presojil, ca'ax xiquen ti quimsabül,— cu t'an aj Simon Pedro ti'iji. \v 34 —Pedro, tan in wadic tech. Aleebe ox sut bel a ca'a a wadü' ti ma' a weel in wich ca' tun uchuc u yawat aj t'ele,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:34 \xt Mt 26:34; Jn 13:38\x* \p \v 35 —Pues te'i. Le'ec ca' in tücaa'taje'ex biq'uin ado'o, in wadaj te'ex ti ma' a bensique'ex a taq'uini, ma'ax u cuuchil a taq'uini, ma'ax a cayte. Le'ec ti bine'exe, ¿yan wa c'u' a c'abeet te'ex a ma' a yanaji te'ex?— cu t'an a Jesus ti'ijoo' u yaj cambala. —Ma' yan,— cu t'anoo' ti uchoo' u nuuc.\x * \xo 22:35 \xt Mt 10:9; Mr 6:8,9; Lc 9:3; Lc 10:4\x* \v 36 —Aleebe tan in wadic te'ex. Le'ec mac a yan u taq'uini, yan u bensic tu pach. Yan ilic u bensic u cuuchil u taq'uini. Le'ec mac a ma' yan u maasca'a, yan u conic u chaqueta ti'i ca' u q'uexe' u maasca'. \v 37 Aleebe tan in wadic te'ex abe' u men yan u yuchul ten a c'u' a tz'iiba'an ichil u ju'um a Dioso. “Tz'abi tu yaamoo' aj c'ac'as cristiano bete cuenta c'ac'as cristiano ilic ala'aji,” cu t'an u ju'um a Dios yoc'ol a Cristojo,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:37 \xt Is 53:12; Mr 15:28,29; Lc 23:32; 2 Co 5:21; Ga 3:13\x* \v 38 —Ila Noochil. Jeda' ca' tziit a maasca'a,— cu t'anoo' ti'i. —Chucul,— cu t'an ti'ijoo'. \s1 A Jesusu, tan u c'ajsic a Dios ti que'en ich Getsemani. \p \v 39 Pues te'i. Joq'ui a Jesus pach naja. Bini ti a witz u c'aba' Olivo tuba walac u boch bel. Tücünacoo' u yaj cambal tu pach. \v 40 Le'ec ti c'ochi te'iji, u yadaj ti'ijoo' u yaj cambal: —Tanaque'ex a t'an etel Dios ti'i ma' u yemele'ex a wool a bete'ex a c'asa,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 22:40 \xt Mt 6:13; Mr 14:38\x* \v 41 Bini tu junal jabix wal jun p'e c'aan mas naach. Xonlaji te'i ti t'an etel a Dioso. \v 42 —Tat, wa a c'atiji, ma' cha'ic in c'ümic a yaj a watac tin woc'ol. C'u' betiqui, ma' a betic a jabix in c'ati inene. Bete jabix a c'ati incheche,— cu t'an a Jesus ti'i a Tattzili.\x * \xo 22:42 \xt Jn 6:38\x* \v 43 Chiclaji jun tuul u yaj xa'num a Dios ti ca'an tu tzeele. Chichcunbi u yool a Jesusu.\x * \xo 22:43 \xt Mt 4:11\x* \p \v 44 Pues te'i. Yaj u yool a Jesusu, mentücü, mas u tz'aj u muc' u yool ti t'an etel a Dioso. Nooch a jujun t'aaj u quilcab a tan u t'aaj ti lu'um jabix u t'aaj a q'uiq'ui.\x * \xo 22:44 \xt Jn 12:27; He 5:7\x* \v 45 Le'ec ti jobi ti t'an etel a Dioso, liq'ui. Usc'aji eteloo' u yaj cambal. Ca' u yilajoo'o, tanoo' u wüyül u men u yajiloo' u yool. \v 46 —¿C'u' ca'a tane'ex a wüyül? Liq'uene'ex. Tanaque'ex a t'an etel Dios ti'i ma' u yemsabüle'ex a wool a bete'ex a c'asa,— cu t'an ti'ijoo' u yaj cambal.\x * \xo 22:46 \xt Jon 1:6\x* \s1 Müchbi a Jesusu. \p \v 47 Pues te'i. Tan to u t'an a Jesus ti c'ochoo' u yaabil a cristianojo. Tanoo' u c'ochesabül u men a jun tuulu, aj Judas u c'aba'. Ala'aji, jun tuul tu yaamoo' a doce tuuloo' u yaj cambal a Jesusu. Naatz'i tu tzeel a Jesus u yutzinte jabix ti sucoo' u bete'. \v 48 —Judas, ¿bel wa a ca'a a c'ubeen ca' yajcunbuquen a yanajeen ti cristianojil chen etel a wutzintiquin?— cu t'an a Jesus ti'iji. \p \v 49 Pues te'i. U yaj cambal a Jesusu, u na'tajoo' c'u' a bel u ca'a ti uchulu. —Noochil, ¿a c'ati wa ca' in tz'aa' ti'ijoo' ti maasca'?— cu t'anoo' ti'i a Jesusu. \v 50 Jun tuul u yaj cambala, u jan ch'üctaj jun tuul u yaj meyaj a winic a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Ch'ücbi u xiquin tu yaj toj tu yaj seeb.\x * \xo 22:50 \xt Mt 26:51; Mr 14:47; Jn 18:10; Ro 12:19; 2 Co 10:4\x* \v 51 —P'ütü a maasca',— cu t'an u yaalbül u men a Jesusu. Tülbi u xiquin a ch'ücbiji. Ch'anesabi. \p \v 52 Pues te'i. Tu yaam a c'ochoo' u müchü' a Jesusu, que'enoo' u noochil u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Te'i ilic que'en u noochiloo' u yaj cananil u yotoch a Dios eteloo' a nucuch winic ti'i a caja. —¿Ude'ex wa etel maasca' etel che' jabix cuchi ude'ex a müchü' aj xuuch'u?— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 53 —Le'ec ti que'enen ta yaame'ex sansamal ichil u yotoch a Dioso, ma' a müchajene'exi. C'u' betic aleebe, c'ochi u yorajil te'ex etel u yorajil ti'i a quisin a walac u tücaa' ichil a jabix ac'ü'ü,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:53 \xt Gn 3:15; Jn 12:27; Hch 2:23; Hch 4:27\x* \s1 —Ma' in weel u wich a Jesusu,— cu t'an aj Pedrojo. \p \v 54 Pues te'i. U müchajoo' a Jesusu. Cajoo' u benes tu yotoch a winic a mas nooch u wichil u meyaj tu yaamoo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dioso. Naach tücünac aj Pedro tu pacha.\x * \xo 22:54 \xt Mt 26:57; Hch 8:32; Jn 18:15\x* \v 55 Le'ec ti c'ochoo'o, yan u t'übajoo' a c'aac' chumuc a coto. Tinlajoo' tu xoy a c'aac'a. Tinlaji ilic xan aj Pedro tu yaamoo'o.\x * \xo 22:55 \xt Mt 26:69; Mr 14:66; Jn 18:17,18\x* \v 56 Ilbi aj Pedro u men jun tuul ix meyaj te'i. Chica'an aj Pedro u men u sac a c'aac' tuba tina'an. U cha'antaj ti qui' u wich. —Le'ec a winic ada'a, u yet'oc a Jesusu,— cu t'an ix meyaja. \v 57 U yadaj ti ma' le'equi. —Nooch'up, ma' in weel u wich ala'aji,— cu t'an aj Pedrojo. \v 58 Ma' xan tu pach abe'e, ilbi u men ulaac' a jun tuulu. —Inchech jun tuul u yet'oc a Jesusu,— cu t'an ti'i. —U'yeen, ma' ineni,— cu t'an aj Pedrojo.\x * \xo 22:58 \xt Mt 26:71; Mr 14:69; Jn 18:25\x* \v 59 Jabix wal jun p'e hora manüc ti ca' u yadaj tulacal u yool a jun tuulu: —Tu jajil que'en a winic ada' etel a Jesus biq'uin ado'o. Chica'an u men aj Galilea ilic ala'aji,— cu t'an a jun tuul abe'e. \v 60 —U'yeen, ma' in weel c'u' a tan a wadiqui,— cu t'an aj Pedrojo. Le'ec ti tan to u t'an aj Pedrojo, uchi u yawat aj t'ele. \v 61 Le'ec a Noochtzili, u sutaj u bajil u cha'ante aj Pedrojo. C'aji ti'i aj Pedro u t'an a Noochtzil a aalbi ti'iji. —Aleebe ox sut bel a ca'a a wadü' ti ma' a weel in wich ca' tun uchuc u yawat aj t'ele,— cu t'an a Jesus ti'i biq'uin ado'o.\x * \xo 22:61 \xt Mt 26:75; Mr 14:72; Jn 13:38\x* \v 62 Joq'ui te'i aj Pedrojo. Uchi u yoc'ol tu jajil u men a c'u' u betaja.\x * \xo 22:62 \xt Is 66:2; Ez 7:16; 2 Co 7:10\x* \s1 P'a'asbi a Jesus u menoo' a cristianojo. \p \v 63 Pues te'i. P'a'asbi y jütz'bi a Jesus u menoo' a winic a tanoo' u canana.\x * \xo 22:63 \xt Sal 69:1-21; Is 50:6; Is 52:14; Mt 26:67,68; Mr 14:65\x* \v 64 U tepajoo' u wich a Jesus etel noc'. —Na'te mac u jütz'ajech. Adü to'on,— cu t'anoo' ti'i. \v 65 U p'a'astajoo' a Jesus ti yaaba. \p \v 66 Pues te'i. Le'ec ti sasajiji, much'lajoo' a nucuch winiqui, u yet'ocoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios eteloo' u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese. Bensabi a Jesus tu taanoo'o.\x * \xo 22:66 \xt Mt 27:1; Sal 2:1; Sal 22:12,16; Hch 4:26; Hch 22:5\x* \v 67 —Wa le'ec inchech a Cristo le'ec u yaj Sa'alil a cristianojo, adü to'on,— cu t'anoo' ti'i. —Wa ca' in wadü' te'exe, ma' ta tz'ocsiquene'ex,— cu t'an ti'ijoo'.\x * \xo 22:67 \xt Mt 26:63; Mr 14:61\x* \v 68 —Wa ca' in c'aate te'ex jun p'eelac a t'ana, ma' ta nuuctiquene'exi, y ma' ta cha'iquene'ex. \v 69 Le'ec inen a yanajeen ti cristianojili, seeba'an in beel ti tintal tu yaj toj tu yaj seeb c'ü' a Dioso. Yaab u muc' ala'aji,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:69 \xt Sal 110:1; Dn 7:13,14; Hch 1:11; Hch 3:21; 1 Ta 4:16; He 1:3; He 8:1\x* \v 70 —¿Inchech wa u Mejen a Dioso?— cu t'anoo' ti'i u men c'u' u yadaja. —Le'equen. Jaje'ex a t'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 22:70 \xt Mt 26:64; Mr 14:62\x* \v 71 —¿C'u' aj beel to'on ulaac' mac ca' u tzolo' to'on u sip'il. Ti wu'yaj u yadic ti le'ec ala'aji, le'ec u Mejen a Dioso,— cu t'anoo' tu bajil.\x * \xo 22:71 \xt Mt 26:65; Mr 14:63\x* \c 23 \s1 C'ochesabi a Jesus tu taan aj Pilatojo. \p \v 1 Pues te'i. Wa'lajoo' tulacaloo' ala'oo'o. U bensajoo' a Jesus tu taan aj gobernador Pilatojo.\x * \xo 23:1 \xt Mt 27:2; Mr 15:1; Jn 18:28\x* \v 2 Cajoo' u tzolo' a Jesusu. —Ti cüxtaj a winic ada' ti tan u c'ascuntic u na'at a boon a caja. Tan u yaalbül ti ma' qui' ca' bolboc c'u' a tan u c'aatic a rey cuenta Romaja. Tan u yadic u bajil ti Cristojil. Tanil u yadic abe'e, tan u yadic ti le'ec ti rey,— cu t'anoo' ti'i a gobernadoro.\x * \xo 23:2 \xt 1 R 21:10-13; Sal 35:11; Sal 62:4; Sal 64:3-6; Jer 20:10; Jer 37:13-15; Dn 3:12; Hch 17:7; Hch 24:5; 1 P 3:16-18; Mt 17:27; Mt 22:21; Mr 12:17; Jn 19:12\x* \v 3 —¿Inchech wa u reyoo' aj Israele?— cu t'an aj Pilato ti'i a Jesusu. —Le'equen. Jaj a t'an,— cu t'an a Jesus ti uchi u nuuc.\x * \xo 23:3 \xt Mt 27:11; 1 Ti 6:13\x* \v 4 —Ma' in cüxtaj u sip'il a winic ada'i,— cu t'an aj Pilato ti'ijoo' u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios u yet'ocoo' u yaabil a cristianojo.\x * \xo 23:4 \xt Mt 27:19,24; Mr 15:14; Jn 18:38; 2 Co 5:21; 1 P 2:22\x* \v 5 Mas chichoo' u t'an a cristianojo. —Walac u p'ujsicoo' a cristianojo. Walac u ca'ansicoo' tulacal tubajac cuenta Judeaja. Tac cuenta Galilea tac wa'ye' walac u betic abe'e,— cu t'anoo' ti'i aj Pilatojo. \s1 C'ochesabi a Jesus tu taan aj Herodese. \p \v 6 Pues te'i. Le'ec ca' u yubaj abe' aj Pilatojo, u c'aataj ti'ijoo' wa Galilea tali a Jesusu. \v 7 Le'ec ca' u yeeltaj ti te'i u caal tu cuenta aj gobernador Herodese, u tücaa'taj a Jesus etele. Ti'i ilic a q'uin abe'e, tan u sut aj Herodes te'i ilic ich caj Jerusalen.\x * \xo 23:7 \xt Lc 3:1\x* \v 8 Le'ec ca' u yilaj a Jesus aj Herodese, qui' u yool. Uchi ilic u c'atiinte u yila' u wich a Jesus u men boon a c'u' u yubaj yoc'ol. U c'atiintaj cuchi u yila' ca' u bete' a milagro a Jesusu.\x * \xo 23:8 \xt Lc 9:9; Mt 14:1; Mr 6:14\x* \v 9 Chawac u pach u t'an ti tan u c'aatic u chi' a Jesusu. C'u' betiqui, ma' uchi u nuuc a Jesusu. \p \v 10 Pues te'i. Le'ec u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios eteloo' boon u yaj ca'ansajil u ley aj Moisese, wa'anoo' te'i. Chichoo' u t'an u menoo' u tz'iiquil ti tanoo' u tzolic a Jesusu. \p \v 11 Pues te'i. Le'ec aj Herodes eteloo' u soldadojo, ma' u tz'ocsajoo' u yanil a Jesus ma'ax tz'etz'eeque. U p'a'astajoo'. U tz'ajoo' a noc' jabix u noc' a rey yoc'olo. U ca' tücaa'taj ca' xi'ic etel aj Pilato.\x * \xo 23:11 \xt Is 53:3\x* \v 12 Biq'uin ado'o, tz'iicoo' tu bajil aj Herodes etel aj Pilatojo. C'u' betiqui, ti'i a q'uin abe'e, qui'ajoo' tu bajil, u men c'u' u betajoo' ti'i a Jesusu.\x * \xo 23:12 \xt Hch 4:27; Stg 4:4\x* \s1 U yadaj ca' quimsabüc a Jesusu. \p \v 13 Pues te'i. Aj Pilatojo, u yadaj ca' u much'quintoo' u bajil u noochiloo' u yaj mansaj t'an a cristiano ti'i a Dios eteloo' a nucuch winic eteloo' u chucaan a cristiano xan.\x * \xo 23:13 \xt Mt 27:23; Mr 15:14; Jn 18:38\x* \v 14 —A talesaje'ex ten a winic ada'a. “Tan u c'ascunticoo' u na'at a boon a caja,” que'ex ten. In c'aataj u chi' ta taane'ex. U'yeene'ex. Ma' in cüxtaj ma'ax jun p'eel u sip'il a jabix a wadaje'exe,— cu t'an aj Pilatojo.\x * \xo 23:14 \xt Dn 6:4\x* \v 15 —Ma'ax aj Herodes, ma' u cüxtaj u sip'ili, mentücü, u ca' tücaa'taj wa'ye'. U'yeene'ex. Ma'ax c'u' u betaj ca' quimsabücü, \v 16 mentücü, bel in quin jütz'ü' ca' tun in chaa',— cu t'an aj Pilatojo.\x * \xo 23:16 \xt Mt 27:26; Mr 15:15; Jn 19:1; Hch 5:40,41\x* \v 17 Ti tan a fiesta abe'e, walac u cha'bül jun tuul preso, mentüc u yadaj abe'e.\x * \xo 23:17 \xt Mt 27:15; Mr 15:6; Jn 18:39\x* \v 18 Tulacaloo' a cristianojo, ich quetil u yadajoo' ti chich: —Quimes a winic ada'a. Cha'a to'on aj Barrabasa,— cu t'anoo'.\x * \xo 23:18 \xt Hch 3:14\x* \v 19 Tz'abi ti presojil aj Barrabas u men u yaaltaj u joq'ues a gobierno ich Jerusalen etel u men uchi u quimsaj. \v 20 Aj Pilatojo, u c'ati cuchi u chaa' a Jesusu, mentücü ca' caji ti t'an eteloo' a cristianojo. \v 21 —Tz'a tuwich cruz. Tz'a tuwich cruz,— cu t'anoo' ti'i ti chich. \v 22 —¿C'u' ca'a baalo' a c'ate'exe? ¿C'u' ti sip'ilil u betaja? Ma' in cüxtaj ma'ax c'u' u betaj ca' quimsabücü, mentücü, bel in quin jütz'ü' ca' tun in chaa',— cu t'an aj Pilato ti'ijoo' tu yox sut. \v 23 Le'ecoo' a cristianojo, top u c'atoo' ca' quimsabüc. Tan ti tanoo' u yadic ti chich ca' quimsabüc tuwich cruz. Yanaji u tz'ocsicoo' u t'an, \v 24 mentüc aj Pilatojo, u yadaj ca' quimsabüc jabix u c'atoo'.\x * \xo 23:24 \xt Ex 23:2; Jn 19:16\x* \v 25 Le'ec a winic aj Barrabas a tz'abi ti presojil u men u yaaltaj u joq'ues a gobierno etel u men uchi u quimsaja, u cha'aj ca' joc'oc. U yadaj ca' quimsabüc a Jesus jabix u c'atoo' a cristianojo.\x * \xo 23:25 \xt Pr 17:15\x* \s1 Quimsabi a Jesus tuwich cruz. \p \v 26 Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, aj Simon u c'aba'. Cirene u caal ala'aji. Joq'ui to ich aldea. Tan to u c'ochol ich caj Jerusalen ti tan u bensabül a Jesusu. Müchbi aj Simono. Tz'abi ti'i ca' u c'oochte u cruz a Jesusu. Tu pach a Jesus que'en ala'aji.\x * \xo 23:26 \xt Jn 19:17\x* \p \v 27 Pues te'i. Mani tu pach u yaabil a cristiano a tücünacoo' tu pacha. Yaaboo' ix ch'up te'i a tanoo' u yoc'tic a Jesusu. \v 28 Le'ec a Jesusu, u sutaj u bajil ti t'an eteloo'. —Nooch'upe'ex a que'ene'ex Jerusalen, ma' a woc'tiquene'ex. Oc'te'ex a bajil. Uchuque'ex a woc'ol yoc'lale'ex a wal,— cu t'an a Jesusu. \v 29 —U'yeene'ex. Watac to u q'uinil ti beloo' u cu yadü' ti mas qui' u yool ix ma' alil ch'upu. Mas qui' u yool a ma'ax jun sut uchuc u yal etel a ma'ax jun sut uchuc u ch'ijsaja,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 23:29 \xt Lc 21:23\x* \v 30 —Ti a q'uin abe'e, le'ecoo' a cristianojo, beloo' u cu c'atiinte ca' puch'bucoo' u men a noxi' witzi. Beloo' u cu c'atiinte ca' buuybucoo' u men aj meen witzi.\x * \xo 23:30 \xt Is 2:19; Os 10:8; Rev 6:16; Rev 9:6\x* \v 31 Inen jabixen aj cuxul che'e. A caja, jabix a che' a tiquini. Chücyajil u chuwul a che' a cuxulu, ¿uxtun a tiquini?— cu t'an a Jesus ich mucult'an ti'ijoo' a nooch'up yoc'ol a yaj a watac yoc'oloo' u menoo' u sip'il.\x * \xo 23:31 \xt Pr 11:31; Jer 25:29; Ez 20:47; Ez 21:3,4; 1 P 4:17\x* \p \v 32 Pues te'i. Tan u bensabül ca' tuul a preso tu pach a Jesus ti'i ca' quimicoo' ich quetil.\x * \xo 23:32 \xt Is 53:12; Mt 27:38\x* \v 33 Le'ec ti c'ochoo' ti a witz Calvario u c'aba'a, u tz'ajoo' a Jesus tuwich u cruzili. U tz'ajoo' ilic a ca' tuul tuwichoo' u cruzili, jujun tuuloo' tuwich cruz. Tz'abi a jujun tuul jujun xeel a Jesusu.\x * \xo 23:33 \xt Mr 15:22; Jn 19:17; He 13:12\x* \p \v 34 Pues te'i. Baala' u yadaj a Jesusu: —Tat, sa'tesoo' ti'i mac tanoo' u betic ten a yaja, u men ma' u yeeloo' c'u' a tanoo' u betiqui,— cu t'an a Jesusu. U baxültajoo' a bul yoc'ol u noc' a Jesus ti'i ca' u t'oxo' tu bajil.\x * \xo 23:34 \xt Mt 5:44; Hch 7:60; 1 Co 4:12; Hch 3:17; Mr 15:24; Jn 19:24\x* \v 35 Wa'anoo' a cristiano te'i ti cha'an. Le'ec a boon a noochoo' u wichil u meyaja, u p'a'astajoo' a Jesusu. —U sa'altajoo' tac ulaac' a maca. Aleebe ca' u sa'alte u bajil wa jaj ti Cristo ala'aji, wa yeeta'an u men a Dioso,— cu t'anoo' a noochoo' u wichil u meyaja.\x * \xo 23:35 \xt Sal 22:17; Zac 12:10\x* \v 36 P'a'asbi ilic u menoo' a soldadojo. Naatz'oo' tu tzeel. U tz'aj a vino a top ema'an u tool ti'i ca' u yuc'u'u. \v 37 —Wa inchech u reyoo' aj Israele, sa'alte a bajil,— cu t'anoo' ti'i. \v 38 —Le'ec ada' u reyoo' aj Israele,— cu t'an a t'an a tz'iiba'an yoc'ol a Jesusu, bete cuenta le'ec u sip'il. Ich ox paay t'an tz'iiba'an, griego\f + \fr 23:38 \ft Greek\f*, latin, y hebreo\f + \fr 23:38 \ft Hebrew\f*. Tz'abi tac tu pol u cruz.\x * \xo 23:38 \xt Jn 19:19\x* \p \v 39 Pues te'i. P'a'asbi a Jesus u men jun tuul a c'ac'as winic a que'en tuwich u cruzil tu tzeele. —Wa Cristojeche, sa'alte a bajil. Sa'alto'on ilic xan,— cu t'an ti'i.\x * \xo 23:39 \xt Mt 27:44; Mr 15:32\x* \v 40 C'u' betiqui, tze'ecbi u men ulaac' a jun tuulu. —¿Ma' wa ta'ach a saactic a Dioso? Quet yaj a tan ti c'ümic etel a winic ada'a.\x * \xo 23:40 \xt Ef 5:11\x* \v 41 Toj a tan ti c'ümic ino'ono, u men tan ti bo'tic ti sip'il. C'u' betiqui, ma'ax c'u' u sip'il a winic ada'a,— cu t'an a jun tuul abe' ti'i u yet'oco. \v 42 —Jesus, le'ec ca' ocoquech ti reyil, c'ajseen,— cu t'an a jun tuul abe'e.\x * \xo 23:42 \xt He 1:3; He 8:1\x* \v 43 —Tan in wadic tech u jajil. Leeb a beel tin pach ichil u cuuchil a tojoo' u na'ata,— cu t'an a Jesus ti'i a jun tuul abe'e.\x * \xo 23:43 \xt Rev 2:7\x* \s1 Quimi a Jesusu. \p \v 44-45 Pues te'i. Jabix wal chuunq'uin tupi a q'uini. Ma' ca' chica'an u sac asto ti jabix wal a las tres ti a ocq'uini. Tziili jumpul a noc' a xit'a'an ti'i u colocche'il a cuarto ichil u yotoch a Dioso.\x * \xo 23:44-45 \xt Mr 15:33\x*\x * \xo 23:44-45 \xt Mt 27:51\x* \v 46 Uchi u t'an ti chich a Jesusu. —Tat, tan in c'ubic tech in püsüc'al,— cu t'an ti chich. Le'ec ca' u yadaj a t'an abe'e, quimi.\x * \xo 23:46 \xt Sal 31:5; Jn 19:39\x* \p \v 47 Pues te'i. Le'ec u noochiloo' a soldadojo, le'ec ca' u yilaj c'u' a maniji, u yadaj u qui'il a Dioso. —Tu jajil toj u na'at a winic ada'a,— cu t'an.\x * \xo 23:47 \xt Mt 27:54\x* \v 48 Tulacaloo' u yaabil a cristiano a much'a'anoo' te'i u yila' c'u' a maniji, ti joboo' u yilic tulacal a c'u' a uchiji, usc'ajoo' tu yotoch. Tanoo' u jütz'ic u taan ti tanoo' u beel u men u yajiloo' u yool. \v 49 Tulacaloo' u yet'oc a Jesus u yet'ocoo' a nooch'up a tücünacoo' tu pach ti tali Galileaja, wa'anoo' ti naach ti cha'an. U yilajoo' c'u' a maniji.\x * \xo 23:49 \xt Sal 38:11; Jn 19:25\x* \s1 Mucbi a Jesusu. \p \v 50 Pues te'i. Yan jun tuul a winiqui, aj Jose u c'aba'. Arimatea u c'aba' u caal. Que'en tu cuenta Judea a caj abe'e. Ala'aji, jun tuul aj Israel a nooch u wichil u meyaja. Qui'il winic abe'e. Toj u na'at.\x * \xo 23:50 \xt Mt 27:57; Mr 15:42; Jn 19:38\x* \v 51 Ma' jumbel u tucul ala'i eteloo' u chucaan a nucuch winic yoc'ol a Jesusi. Ma'ax qui' u yool etel c'u' u betajoo' ti'i a Jesusu. Ala'aji, tan u paac'tic u caal ti tücaa' a Dioso.\x * \xo 23:51 \xt Gn 37:21,22; Gn 42:21,22; Ex 23:2; 1 Ti 5:22; Lc 2:25,38\x* \v 52 Bini a winic abe' etel aj Pilatojo. U c'aataj ca' tz'abüc ti'i u büq'uel a Jesusu. \v 53 U yemsaj a Jesus tuwich cruz. U bülaj etel a süc noc'o. U coyquintaj ich naj tunich, le'ec a paanbi to ti'i u cuuchil a quimene. Ma'ax mac a mucbuc te'iji.\x * \xo 23:53 \xt Mt 27:59; Is 53:9\x* \v 54 Le'ec a q'uin ti quimsabi a Jesusu, le'ec u q'uinil u se' utzquinbil a c'u' a c'abeet ti'i u q'uinil a jedel a tan to u caala. \p \v 55 Pues te'i. Le'ecoo' ix ch'up a tücünacoo' tu pach a Jesus ti tali Galilea biq'uin ado'o, binoo' ilic tu pach aj Jose le'ec ca' u mucaj a Jesusu. U yilajoo' abe' a naj tunich tuba bel u ca'a mucbul a quimene. U yilajoo' ilic biqui ti coyquinbi a Jesus\x * \xo 23:55 \xt Lc 8:2; Mr 15:47\x* \v 56 ca' tun usc'ajoo' tu yotoch. U yutzquintajoo' a boc ti'i a quimene. \p Pues te'i. Uchoo' u jedel ix ch'up abe' tu q'uinil a jedel jabix ilic ti tz'iiba'an ichil a leye.\x * \xo 23:56 \xt Mr 16:1; Ex 20:10; Is 56:2,6; Is 58:13; Jer 17:24\x* \c 24 \s1 Ca' cuxlaji a Jesusu. \p \v 1 Pues te'i. Tan u jaabül a yoc'olcab ti Domingo. Binoo' a nooch'up ti a naj tunichi. Tanoo' u bensic a boc u yutzquintajoo'o.\x * \xo 24:1 \xt Mt 28:1; Mr 16:1; Jn 20:1; Lc 23:56\x* \v 2 Le'ec ti c'ochoo'o, u yilajoo' ti ac c'oc'lesaja'an a tunich a que'en tu chi' a naj tunich tuba mucbi a Jesusu. \v 3 Ocoo' ichil a naj tunichi. Ma' u cüxtajoo' u büq'uel a Noochtzil Jesus te'iji.\x * \xo 24:3 \xt Mr 16:5\x* \v 4 Sa'too' u yool u men abe'e. Tu seebal chiclajoo' ca' tuul a winic te'iji. Naach u sac u noc' a ca' tuulu. \v 5 Jac'oo' u yool ix ch'upu. U chincuntajoo' u pol. —¿C'u' ca'a tane'ex a yaaltic a cüxte a cuxlaji tu yaamoo' a quimene?— cu t'anoo' ti'i a nooch'upu.\x * \xo 24:5 \xt Jn 20:12; Hch 1:10; 1 Ti 1:17; Rev 1:18\x* \v 6 —Ma' wa'ye' que'eni. Ca' cuxlaji. Ca' c'aac te'ex c'u' u yadaj te'ex le'ec ti que'en to cuenta Galilea. \v 7 U yadaj te'ex ti le'ec ala'i a yanaji ti cristianojili, yan u c'ubbul tu c'ü'oo' a yanoo' u sip'il ti'i a Dioso. Yan u quimsabül tuwich cruz. Yan ilic u ca' cuxtal tu yox p'eel q'uin. Baalo' u yadaj te'ex,— cu t'anoo' ti'i a nooch'upu.\x * \xo 24:7 \xt Mt 16:21; Mr 8:31; Lc 9:22\x* \v 8 C'ajchinbil ti'ijoo' u t'an a Jesusu.\x * \xo 24:8 \xt Jn 2:22\x* \p \v 9 Pues te'i. Joc'oo' ichil a naj tunichi. Binoo' tuba much'ca'aloo' a once tuul eteloo' u chucaan aj tz'ocsaj t'ana. Le'ecoo' a nooch'upu, u yadajoo' ti'i tulacal a c'u' a maniji.\x * \xo 24:9 \xt Mt 28:8; Mr 16:10\x* \v 10 Le'ecoo' ix ch'up u yilajoo' abe'e, le'ec ixna' Maria Magdalena etel ixna' Juana, ixna' Maria le'ec u na' aj Jacobo, y ulaac'oo' ix ch'upu. U laj adajoo' c'u' a maniji.\x * \xo 24:10 \xt Lc 8:3\x* \v 11 Le'ec boon tuul u yubajoo' u t'an ix ch'upu, chen cuenta tu t'anoo'. Ma' u tz'ocsajoo' u t'ani. \v 12 C'u' betiqui, liq'ui aj Pedrojo. Bini ti alca' u yila' a naj tunichi. Le'ec ti uchi u cha'an ichili, jadi' a noc' u tepbeeb u yilaj te'i. Le'ec ti tan u beele, sa'ti u yool etel a c'u' u yilaja.\x * \xo 24:12 \xt Jn 20:3,10\x* \s1 Le'ec ada' c'u' a uchi tu benil a caj Emaus. \p \v 13 Pues te'i. Ti'i ilic a q'uin abe'e, tanoo' u beel ich caj Emaus ca' tuul u yaj cambal a Jesusu. Jabix wal once kilometro\f + \fr 24:13 \ft 7 miles\f* u naachil tu tzeel a caj Jerusalen. \v 14 Le'ec a ca' tuulu, tanoo' u tzicbaltic tulacal a c'u' a mani ti tanoo' u beel.\x * \xo 24:14 \xt Dt 6:7; Mal 3:16; Lc 6:45\x* \v 15 Naatz'i a Jesus tu tzeeloo' ti tanoo' u tzicbaltic abe'e. U yet'octajoo' ti bej.\x * \xo 24:15 \xt Mt 18:20; Jn 14:18,19\x* \v 16 Ma' tz'abi ti'ijoo' ca' u c'aj-ooltoo' u wich a Jesusu.\x * \xo 24:16 \xt 2 R 6:18,20; Mr 16:12; Jn 20:14; Jn 21:4\x* \v 17 —¿C'u' a tane'ex a tzicbaltiqui? ¿C'u' ca'a yaje'ex a wool?— cu t'an ti'ijoo' a ca' tuulu. \v 18 Jun tuulu, aj Cleofas u c'aba'. U nuuctaj a Jesusu. —Chen wal inchech a tan a sut ich caj Jerusalen a ma' a weel c'u' a mani te'iji,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 24:18 \xt Jn 19:25\x* \v 19 —¿C'u' a mani te'iji?— cu t'an ti'ijoo'. —Le'ec a c'u' a mani ti'i a Jesus a tali ich caj Nazaret. Ala'aji, le'ec jun tuul u yadaj u t'an a Dioso. Top quich'pan u yadaj y u betaj tu taan a Dios y tu taan tulacaloo' a cristianojo,— cu t'an aj Cleofas ti'iji.\x * \xo 24:19 \xt Jn 3:2; Jn 6:14; Hch 2:22; Hch 7:22\x* \v 20 —Le'ecoo' u noochil aj mansaj t'an to'on ti'i a Dios u yet'ocoo' a nucuch winic ti'i a caja, u c'ubajoo' a Jesus ti'i ca' aalbüc u quimil ca' tun quimsabi tuwich cruz,— cu t'an ti'i a Jesusu.\x * \xo 24:20 \xt Mt 27:1,2,20; Mr 15:1; Lc 22:66,71; Lc 23:1,5; Hch 3:13,15; Hch 4:8,10,27; Hch 5:30,31; Hch 13:27\x* \v 21 —Ti tuclaj ino'on ti le'ec a Jesusu, bel cuchi u ca'a u sa'alto'on boono'on aj Israele. Ox p'e q'uin tun uchuc abe'e,\x * \xo 24:21 \xt Hch 1:6\x* \v 22 y aleebe u sa'tesajoo' ti wool ix ch'up a que'enoo' tiqui yaama. Le'ec ti tan u jaabül a yoc'olcaba, que'enoo' tuba mucbi a Jesusu,— cu t'an. \v 23 —Ma' u cüxtajoo' a Jesusi. Le'ec ti usc'ajoo', u yadajoo' to'on ti ca' u yilajoo' u yaj xa'num a Dios ti ca'an ich jabix nümül. Aalbi ti'ijoo' ti ca' cuxlaji a Jesusu,— cu t'an. \v 24 —Yan tiqui yaam a binoo' u yila' a naj tunich tuba mucbi a Jesusu. Ca' u yilajoo' a naj tunichi, quet ilic jabix u yadajoo' a nooch'upu. C'u' betiqui, ma' u yilajoo' a Jesus a binoo' te'iji,— cu t'an ti'i a Jesusu. \v 25 —Top chiche'ex a pol. Top chücyajil ti walaque'ex a tz'ocsic tulacal a c'u' u tz'iibtajoo' boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 26 —Le'ec a Cristojo, yan u c'ümic a yaj u c'ümaja. Yan ilic u c'ümic u yanil ti ca'an,— cu t'an a Jesusu.\x * \xo 24:26 \xt Hch 17:3; Fil 2:6-11; 1 P 1:11\x* \v 27 U tzicbaltaj ti'ijoo' biqui'il a tz'iiba'an yoc'ol ilic u bajil ichil u ju'um a Dioso. Caji etel c'u' u tz'iibtaj aj Moises y etel c'u' a tz'iiba'an u men boon tuul u yadajoo' u t'an a Dios uchi.\x * \xo 24:27 \xt Gn 3:15; Gn 22:18; Gn 26:4; Nm 21:9; Sal 16:9; Sal; 22; Jer 23:5; Jer 33:14; Ez 34:23; Ez 37:25; Dn 9:24; Mi 7:20\x* \p \v 28 Pues te'i. Cajoo' ti naatz'ül ti a caj tuba tanoo' u beele. Le'ec a Jesusu, u betaj jabix mas naach tuba u beel ala'aji. \v 29 C'u' betic ala'oo'o, ma' u cha'ajoo' ca' mas xi'ic. —Culen tiqui wetel. Watac u yocol a ac'ü'ü. Mani tun a q'uini,— cu t'anoo' ti'i. Culaji eteloo'.\x * \xo 24:29 \xt Gn 32:26\x* \p \v 30 Pues te'i. Le'ec ti que'en pach mesa eteloo'o, u ch'a'aj a waja. U c'ajsaj a Dios yoc'ol. U xet'aj. U tz'aj ti'ijoo'. \v 31 Tz'abi ti'ijoo' ca' u c'aj-oolte u wich a Jesusu. Jadi' ca' u c'aj-ooltajoo' u wichi, sütchinbil te'i. \v 32 —Le'ec ti tan u tzicbaltic u t'an a Dios tiqui wetel ti beje, ti wu'yaj ti jabix top qui' u yool ti püsüc'ala,— cu t'anoo' tu bajil. \v 33 Tu seebal lic'oo' pach mesa. Usc'ajoo' ich caj Jerusalen. Le'ec ti c'ochoo'o, u cüxtajoo' ti much'a'anoo' a once tuul eteloo' u chucaan a tanoo' u tz'ocsaj t'ana. \v 34 —Tu jajil ca' cuxlaji a Noochtzili,— cu t'anoo' u yaalbül a ca' tuulu. —U ye'aj u bajil ti'i aj Simon,— cu t'anoo' u yaalbül.\x * \xo 24:34 \xt 1 Co 15:5\x* \v 35 Le'ec a ca' tuulu, u yadaj ti'ijoo' c'u' a mani ti'ijoo' ti beje, biqui ca' u c'aj-ooltajoo' u wich a Jesus ti tan u xet'ic a waja. \s1 A Jesusu, u ye'aj u bajil ti'ijoo' u yaj cambal. \p \v 36 Pues te'i. Tanoo' to u yadic abe' a ca' tuulu, ti ca' u ye'aj u bajil a Jesus ti'ijoo'o. U dioostajoo' a much'a'anoo' te'iji. —Jetz'a'anaque'ex a wool,— cu t'an ti'ijoo'. \v 37 C'u' betiqui, jac'oo' u yool. Saacajoo'. Tanoo' u tuclic ti chen pixan a tanoo' u yiliqui. \v 38 —¿C'u' ca'a jac'a'ane'ex a wool? ¿C'u' ca'a top tane'ex a tucul? \v 39 Ile'ex in c'ü' in woc ti le'ec inen ilic a Jesus a tane'ex a wiliqui. Tülene'ex. Cha'antene'ex. Le'ec a pixana, ma' yan u büq'uel u baquel a jabix a tane'ex a wilic a yan tene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 40 Le'ec ca' u yadaj abe' ti'ijoo'o, u ye'aj u c'ü' u yoc ti'ijoo'. \v 41 Qui'oo' u yool, pero sa'too' ilic u yool u men ma'ax to u tz'oquesoo' wa le'ec tu jajil. —¿Yan wa a janal wa'ye'e?— cu t'an ti'ijoo'. \v 42 U tz'ajoo' ti'i tz'eec a c'aac'a'an ch'ilama, y a caba. \v 43 U müchaj. U jantaj tu taanoo'.\x * \xo 24:43 \xt Hch 10:41\x* \v 44 —Le'ec a c'u' a betabi tene, le'ec in wadaj te'ex ti que'enen to ta yaame'exe. “Tulacal a c'u' a tz'iiba'an tin woc'ol ichil a ley u tz'iibtaj aj Moisese, ichil u tz'iib boon tuul u yadaj u t'an a Dios uchi etel a tz'iiba'an tin woc'ol ichil a Salmojo\f + \fr 24:44 \ft Psalms\f*, yan u yuchul ten,” queen te'ex biq'uin ado'o,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 24:44 \xt Mt 16:21; Mr 8:31,32; Mr 9:31; Lc 9:22; Lc 18:31,32\x* \v 45 Mas pachili, u tz'aj ti'ijoo' ca' u ch'a'oo' u tojil u t'an a Dioso.\x * \xo 24:45 \xt Hch 16:14; 2 Co 4:6\x* \v 46 —Tz'iiba'an ichil u ju'um a Dios ti yan u c'ümic a yaj a Cristojo, y ti'i u yox p'eel q'uin, yan u ca' cuxtal tu yaamoo' a quimene,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o. \v 47 —Inene, Cristojen. Tan in wadic te'ex. Yan u yaalbül ti'ijoo' a cristiano ca' u jeloo' u tucul ti'i ca' sa'tesabücoo' u sip'il. Yan u caal aalbül abe' ich caj Jerusalen ca' tun aalbüc tulacal tubajac yoc'olcab,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 24:47 \xt Dn 9:24; Hch 13:38; 1 Jn 2:12; Gn 12:3; Sal 22:27; Is 49:6; Jer 31:34; Os 2:23; Mi 4:2; Mal 1:11; Ga 3:28\x* \v 48 —Inche'exe, testigoje'ex yoc'ol abe'e.\x * \xo 24:48 \xt Jn 15:27; Hch 1:22\x* \v 49 U'yeene'ex. Bel in quin tücaa'te te'ex c'u' u yadaj u tz'eec te'ex in Tata, le'ec u Püsüc'al. C'u' betiqui, ca' culaque'ex ich caj asto u yudel u Püsüc'al a Dios ti'i ca' u tz'aa'e'ex u muc' a t'an. Ti ca'an tali a muc' abe'e,— cu t'an a Jesus ti'ijoo'o.\x * \xo 24:49 \xt Is 44:3; Jl 2:28; Jn 14:16,17; Jn 15:26; Hch 2:1\x* \s1 Naq'ui a Jesus ti ca'an. \p \v 50 Pues te'i. Le'ec a Jesusu, u bensajoo' u yaj tz'ocsaj t'an ma' naach ti a caj Betaniaja. U nac'saj u c'ü'. U qui'qui't'antajoo'. \v 51 Le'ec ti tan to u qui'qui't'anticoo'o, joq'ui tu yaamoo'. Bensabi ti ca'an.\x * \xo 24:51 \xt 2 R 2:11; Ef 1:20\x* \p \v 52 Pues te'i. U ye'ajoo' ti top nooch u yanil a Jesus ca' tun usc'ajoo' ich caj Jerusalen. Top qui'oo' u yool tu jajil ti tanoo' u yusc'al. \v 53 Boch que'enoo' ichil u yotoch a Dios u yadicoo' u qui'il a Dioso. Wa'ye' jobi a t'ana.\x * \xo 24:53 \xt Hch 2:46\x*