\id ROM - Mbula NT with Gen, Exo, Ruth, Psa, Pro, and Jonah [mna] -Papua New Guinea 1996 (DBL 2015) \h Rom \toc1 Ro Ta Paulus Ibeede Pizin Rom \toc2 Rom \toc3 Ro \mt1 Ro Ta Paulus Ibeede Pizin Rom \c 1 \p \v 1 Nio Paulus ta aŋbeede ro ti. Nio mbesooŋo ki Yesu Krisi. Ni itunu ta ipeikat yo, mi iboobo yo ma aŋwe ŋgoŋana kini. Tanata aŋzzoyaryaara uruunu ambaiŋana ki Anutu.\x + \xo 1:1 \xt Ŋgo 9:15; Ga 1:15\x* \p \v 2 Uruunu ambaiŋana tiŋgi, ni imbuk sua pa, mi ipatooŋo la ki kwoono bizin, ma tibeede se ro kini potomŋana ta muŋgu kek.\x + \xo 1:2 \xt Lu 24:25+; Yo 5:39; Ro 16:25+\x* \v 3-4 Mi ina iso pa Lutuunu Yesu Krisi. Ni Merere kiti. Indeeŋe ta tipeebi ma isu iwe tomtom na, ni popoŋana ki Dabit. Mi indeeŋe ta burup ma imaŋga pa naala, ina iswe kat ta kembei: Ni Anutu Lutuunu mburaanaŋana, mi ni potomŋana kembei Anutu itunu.\x + \xo 1:3-4 \xt Mt 1:1+; Ibr 1:5\x* \v 5 Mi nio na, Yesu Krisi ikampe yo mi iur yo ma aŋwe ŋgoŋana kini, bekena aŋkam zin karkari ta boozomen ta Yuda somŋan i ma tiurla kini mi tito i. Naso aŋkam zin ma tipakur ni zaana.\x + \xo 1:5 \xt Ŋgo 26:16+; Ro 16:26; 1Kor 15:9+; Ga 1:15+\x* \v 6 Mi sua tiŋgi indeeŋe yom Rom koyom tomini. Pa Anutu iboobo yom ma kewe Krisi lene kek. \p \v 7 Tana niom Rom koyom ta Anutu iur leleene piom, mi iboobo yom ma kewe wal kini potomŋan kek na, nio aŋbeede ro tiŋgi ima piom ta boozomen. \p Tamanda Anutu mi Merere kiti Yesu Krisi ko tikampe yom, mi timboro yom ma kombot ambai. Ŋonoono.\x + \xo 1:7 \xt 1Kor 1:2+; Ga 1:3\x* \s1 Paulus leleene be ila mi ire zin Rom kan \p \v 8 Sua tio mataana kana, ina ta kembei: Niom ta boozomen tana kakam yo ma leleŋ ambai kat, mi aŋpakur Anutu tio pa Yesu Krisi zaana. Pa urlaŋana tiom uruunu tizzo ma irao lele ta boozomen kek.\x + \xo 1:8 \xt Ro 16:19; Kol 1:3+\x* \v 9-10 Anutu ta aŋur leleŋ imap ila kini, mi aŋbesmbeeze pini, mi aŋzzoyaryaara uruunu ambaiŋana ki Lutuunu na, ni iute ta kembei: Nio motoŋ iŋgalŋgal yom pa suŋŋana tio totomen. Mi iŋgi aŋzuŋzuŋi beso parei na, itunu iur leŋ zaala sa be aŋma mi aŋre yom.\x + \xo 1:9-10 \xt 1Tes 3:10; 2Tim 1:3\x* \v 11 Pa leleŋ ilip be aŋre yom mi aŋpombol yom pa koroŋ ambaimbaiŋan pakan ta ki Bubuŋana i.\x + \xo 1:11 \xt Ro 12:6+; 1Kor 12:7+\x* \v 12 Mi niom tomini ko kopombol yo. Naso itiŋan taparpombol ti pa urlaŋana kiti.\x + \xo 1:12 \xt Ibr 10:24\x* \p \v 13 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋ be kuute kat ta kembei: Ta muŋgu mi imar na, leleŋ be aŋma mi aŋre yom. Pa aŋso aŋre uraata tio iur ŋonoono pakan ila mazwoyom tomini, kembei ta aŋre su lele pakan kizin wal ta Yuda somŋan i. Tamen mazwaana boozomen ta aŋmaŋga be aŋma, na som. Koroŋ pakan ipakalkaala yo. Tabe ikamam ma aŋma aŋre yom som.\x + \xo 1:13 \xt Ro 15:22+\x* \p \v 14 Pa nio ti, aŋyamaana kembei mbun tio biibi imbotmbot men i. Paso Anutu, ni ikampe yo mi imuŋai yo biibi. Tana aŋso aŋkam uraata pizin wal ta boozomen, bekena aŋpokot mbun tio tana. Zin Grik, mi zin wal ta Grik somŋan i tomini. Mi zin ŋgarŋan, mi zin wal ta len ŋgar somŋan i tomini.\x + \xo 1:14 \xt 1Kor 9:16\x* \v 15 Uunu tina ta aŋkam siliigi be aŋma mi aŋsoyaara uruunu ambaiŋana piom wal ta kombot Rom na tomini. \s1 Uruunu ambaiŋana iswe zaala tabe tewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana \p \v 16 Nio ti, koŋ miaŋ pa uruunu ambaiŋana som. Pa ina zaala tau Anutu izzwe mburaana pizin wal boozomen ta tiurla na, mi ikamkewe zin ma timbot ambai. Mataana mi ikam pizin Yuda muŋgu. Mana ikam pizin wal ta Yuda somŋan i tomini.\x + \xo 1:16 \xt Mk 8:38; Ŋgo 3:26, 13:46; Ro 5:9+; 1Kor 1:18+; 2Tim 1:8\x* \v 17 Pa uruunu ambaiŋana, ta izzwe zaala tau Anutu ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda pa ni mataana. \f + \fr 1:17 \ft Zin wal ta tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana na, Anutu ire zin kembei len uunu sa tabe ni iur kadoono pizin pa i na som. Tana sombe mbeŋ kaimer ipet mi ni itiiri zin pa mbulu kizin, inako iso pizin ta kembei: “Niom tina, Lutuŋ ikam yom ma kewe ndeeŋeŋoyom kek. Tana nio irao aŋur kadoono sa piom na som.”\f* Zaala tana ki urlaŋana men. Kembei ta sua ki Merere ta tibeede pataaŋa kek na isombe: \q1 Tomtom ta so iurla, nako iwe ndeeŋeŋana mi ikam mbotŋana ta ki Anutu i.\x + \xo 1:17 \xt Hab 2:4; Ro 3:21+; Ga 3:11; Pil 3:9\x* \s1 Anutu kete malmalŋana kini izze kizin tomtom pa sanaana kizin \p \v 18 Anutu ta imbot saamba a, ni izzwe kete malmalŋana kini pizin wal boozomen ta titoto mbulu kini som. Mi zin wal tau tikamam mbulu bozboozo ta indeeŋe som, mi tipakalkaala sua ŋonoono pa mbulu kizin sananŋan na, ni iurur kadoono pizin.\x + \xo 1:18 \xt Mbo 7:11; Yo 3:36; Ep 5:6; Kol 3:6\x* \v 19-20 Mi sombe Anutu iur kadoono pizin, na len sua sa som. Pa ni ipaute zin tomtom pa mbulu kini pakan ma timbot mat pa kek. Ŋonoono, tomtom tire i som. Tamen indeeŋe tau ni iur saamba ma toono mi imar na, tirre zin koroŋ ta ni iur na. Mi nama muriini tana ipaute zin pa mbulu kini pakan kek. Mbulu ta kembei: Ni mburaana biibi, mi mburaana tana ko imbotmbot ma alok. Mi ni ipa ndel kat piti tomtom mi koroŋ ta boozomen. Pa ni Anutu tau.\x + \xo 1:19-20 \xt Mbo 19:1+; Ŋgo 14:17+\x* \p \v 21 Pa tomtom ta boozomen tiute lup. Anutu, ni imbotmbot. Tamen tipakuri som, tipou i som. Mi lelen ambai pini pa kampeŋana kini som, mi tikamam ŋgar pa koroŋ soroksorok ta ŋonoono somŋana i. Tanata ŋgar kizin ikankaana lup, mi matan imun pa koroŋ ki Anutu.\x + \xo 1:21 \xt Un 8:21; Ep 4:17+\x* \v 22 Zitun tiso zin len ŋgar biibi. Tamen zin kankaanaŋan kat.\x + \xo 1:22 \xt 1Kor 1:20,27, 3:18+\x* \v 23 Pa Anutu ŋonoono ta zaana biibi, mi mburaana biibi, mi imbotmbot ma alok i, na tipizil ndemen pini, mi lelen be timbeeze pini som. Mi tisu mi timbesmbeeze pa koroŋ soroksorok ta zitun tiurpe pa naman na, ma iwe tomtom, som man, som mbili, som koroŋ karraŋan ruŋgun. Tana koroŋ tabe loŋa men mi isaana i, ta zin tiso timbeeze pa.\x + \xo 1:23 \xt Lo 4:16+; Mbo 106:20; Ŋgo 17:29\x* \p \v 24 Uunu tina ta Anutu izem zin ma tikam mbulu irao zitun lelen mi ŋgar kizin sananŋana. Tana tikamam mbulu ki me ma ŋge ta iŋgeeze som na, mi tiparpamiaŋ zitun.\x + \xo 1:24 \xt Mbo 81:12; 1Kor 6:18; Ep 4:18+; 1Pe 4:3\x* \v 25 Paso, tipizil ndemen pa sua ŋonoono ki Anutu, mi lelen pa ŋgar pakaamŋana ilip, mi timbesmbeeze pa zin koroŋ ta Anutu iur zin na, mi tipakurkur zin. Mi ni ta iur zin koroŋ tana ma tipet na, tipakuri som, mi timbeeze pini som. Mi iti, nako lelende ambai pini mi tapakuri pa kampeŋana kini totomen. Ŋonoono.\x + \xo 1:25 \xt 1Tes 1:9; 2Tes 2:10; 1Yo 5:20\x* \p \v 26 Tana zin tipizil ndemen pa Anutu, mi ni izem zin ma timbot la tuntunŋana ki kulin be tikam mbulu ta pamiaŋŋana biibi na. Mbulu kizin irao ŋgar sa som. Pa zin moori tizem mbulu ki ula, mi ziŋan zin moori pakan tikenne.\x + \xo 1:26 \xt Wkp 18:22+; Ep 5:11+\x* \v 27 Mi zin tomooto ta kembena. Tuntunŋana ise pizin, to tizem mbulu ki ula, mi ziŋan zin tomooto pakan tikenne. Tana tipa ŋoobo pa zaala ki Anutu, mi mbulu sananŋana ta tiparkamam pizin ta iwe len kadoono. Mi ina indeeŋe men.\x + \xo 1:27 \xt Un 19:5; 1Kor 6:9,18; 1Tes 4:4+\x* \p \v 28 Zin lelen be tikam ŋgar pa Anutu som, tanata izem zin ma ŋgar kizin italli kat, mi tikamam mbulu ta irao ŋgar sa som.\x + \xo 1:28 \xt Ro 1:22\x* \v 29 Tere zin na, kembei zin bok pa mbulu sananŋan matakiŋa boozomen ta ambai som kat. Pa tikamam mbulu kizin me ma ŋge i. Mi matan koroŋŋan kat. Tiurur koi pizin tomtom. Matan mburmbur. Titekteege siŋ pizin tomtom. Tiparzorzooro. Tipakamkaam. Tikamam ŋgar sananŋana pizin tomtom. Tininin kao.\x + \xo 1:29 \xt Ga 5:19+\x* \v 30 Tiŋgalŋgal sua. Tiurur koi pa Anutu. Matan repilpiili zin tomtom mi tikototo zin. Tipakurkur zitun. Tiwidit zitun urun. Matan rru mbulu sananŋan ta popoŋan i be tikam. Mi tizorzooro pa taman ma nan bizin. \v 31 Tana tikankaana kat. Mi sua kizin na, irao tendemeere na som. Mi tiurur lelen pizin toŋmatiziŋ kizin som, mi timuŋaiŋai tomtom sa som. \v 32 Mi zin tiute: Anutu iur sua pataaŋa kek ta kembei: Wal ta so tikamam mbulu ta kembei, ina ambai be timetmeete ma tila len. Tamen tinoknok men. Mi so wal pakan tikam ta kembei tomini, to zin lelen ambai pizin mi tipombol zin.\x + \xo 1:32 \xt Mbo 50:18; Ro 6:21,23\x* \c 2 \s1 Zaala tau Anutu itiiri iti pa mbulu kiti \p \v 1 Mi nu tomtom ta so tirtiiri zin tomtom pakan pa mbulu kizin, mi zzo be zin sananŋan na, kozo re u. Pa mbulu ta tikamam, ina nu tomini kamam. Tana sua ta zzo pizin, ina nu zzo pa itum tau. Nu lem sua sa som. Pa nu sananŋom raraate kembei ta zin na.\x + \xo 2:1 \xt Mt 7:1+; Yo 8:7+\x* \v 2 Mi iti tuute: Zin wal ta so tikamam mbulu sananŋana, na Anutu kola iur kadoono pizin. Mi ina indeeŋe men.\x + \xo 2:2 \xt 1Kor 4:5\x* \v 3 Tana parei? Nu ta sombe tirtiiri wal pakan pa mbulu kizin mi zzo be zin sananŋan, mi tamen itum kamam mbulu sananŋana raraate kembei ta zin na, nu so ko mbot? Som. Nu tina, Anutu kola iur kadoono pu tomini. \v 4 Re. Iŋgi Anutu ikampe u mi imuŋai u biibi kat. Pa ni izza u, mi loŋa ipokot sanaana ku som. Parei? Kampeŋana mi muŋaiŋana kini tana, nu re kembei koroŋ sorok? Nu ute som? Ni ikamam pu ta kembei bekena re mi tooro lelem.\x + \xo 2:4 \xt Kam 34:6+; Ep 2:4+; 2Pe 3:9,15\x* \p \v 5 Tamen ŋgar ku imbol, mi lelem be tooru som. Mi ina nu ndoundou lem kadoono sananŋana. Be mbeŋ kaimer, ma Anutu isombe iswe kete malmalŋana kini ma ipet kat mat, mi iur kadoono ndeeŋeŋana pizin tomtom, to kam kadoono ku tana.\x + \xo 2:5 \xt Ro 1:18; Tur 6:17\x* \v 6 Pa Anutu kola iur kadoono pizin tomtom ta boozomen ikot mbulu kizin kizin.\x + \xo 2:6 \xt Mbo 62:12; Mt 16:27; 2Kor 5:10; Tur 22:12\x* \v 7 Tana zin wal ta so tipiyotyooto mbulu ambaiŋana, mi tikamam kinkiini be timbot raama Anutu lela azuŋka kini leleene ma alok, mibe Anutu iwit urun, na zin ko tikam mbotŋana ki Anutu tabe iseeŋge iseeŋge ma ila.\x + \xo 2:7 \xt Mt 25:46\x* \v 8 Mi zin wal ta so matan iŋgal zitun men, mi titoto sua ŋonoono som, mi tinoknok mbulu sananŋana, na Anutu ko keteene malmal pizin mi iur kadoono pizin.\x + \xo 2:8 \xt Mt 7:18; Ro 1:18; 2Tes 1:6+, 2:12\x* \v 9 Tana wal boozomen ta so tikamam mbulu sananŋana, na pataŋana mi yoyouŋana biibi ko ikam zin ma tiru zalan. Ko mataana mi ipet pizin Yuda. Mana ipet pizin wal ta Yuda somŋan i.\x + \xo 2:9 \xt Lu 12:47+; Ro 1:16; 1Pe 4:17\x* \v 10 Mi wal boozomen ta so tikamam mbulu ambaiŋana, nako ziŋan Anutu tiparlup zin ma timbot ambai lela azuŋka kini leleene, mi Anutu iwit urun. Ko mataana mi ipet pizin Yuda. Mana ipet pizin wal ta Yuda somŋan i tomini.\x + \xo 2:10 \xt Ŋgo 10:34+; Ro 2:26; Yems 2:24\x* \v 11 Pa Anutu, ni ikamam mbulu ndelndelŋa pizin tomtom som. Ni ikamam mbulu raraate men pizin tomtom ta boozomen.\x + \xo 2:11 \xt Ep 6:9; Kol 3:25; 1Pe 1:17\x* \p \v 12 Ŋonoono, zin wal ta Yuda somŋan i, tiute tutu ki Mose som. Tana Anutu irao itiiri zin pa tutu tana som. Mi koroŋ pakan na, tiute. Tamen tito som. Sanaana kizin tana, ta ko ikam zin ma tila len. Mi zin Yuda na, tiute tutu ki Mose. Tana Anutu ko itiiri zin pa tutu tana. \v 13 Mi kere yom. Pa tutu leŋŋana men ko irao ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana na som. Bela urlaŋana kiti ipiyooto mbulu ta tutu iso pa na, tona Anutu ire iti kembei tomtom ndeeŋeŋanda.\x + \xo 2:13 \xt Mt 7:21; Yems 1:22+, 2:22,24; 1Yo 3:7\x* \p \v 14 Zin wal ta Yuda somŋan i, titum raama tutu ki Mose som. Tamen sombe tikamam mbulu kizin ma indeeŋe pa tutu ki Anutu, ina iso iti ta kembei: Mbulu ambaiŋana mi mbulu sananŋana na, zin tikilaala.\x + \xo 2:14 \xt Ŋgo 10:35\x* \v 15 Tana mbulu ambaiŋana ta tikamam, ina iswe kembei: Anutu ibeede tutu kini ila lelen kek. Mi koroŋ toro iswe tomini. Sombe tikam mbulu sananŋana sa, na tiyamaana zitun kembei tikam ŋoobo. Mi sombe tikam mbulu ambaiŋana, na tiyamaana zitun kembei tikam ŋoobo mbulu sa som.\x + \xo 2:15 \xt Yer 31:31+; Ibr 8:10\x* \v 16 Tana indeeŋe mbeŋ kaimer, Anutu ko iur Yesu Krisi be itiiri zin tomtom pa ŋgar kizin turkeŋana. Uruunu ambaiŋana ta aŋzzoyaryaara na, iso ta kembei.\x + \xo 2:16 \xt 1Kor 4:5; 2Kor 5:10\x* \s1 Anutu kete malmalŋana kini imbotmbot se kizin Yuda tomini \p \v 17 Mi nu ta so paata itum be Yuda na, parei pu? Pa nu tina pase pa tutu be ikamu ma mbot ambai. Mi nim se ma zzo: “Niam Yuda ta amute kat Anutu.”\x + \xo 2:17 \xt Mbo 147:19+; Mt 3:9; Ro 9:4+\x* \v 18 Mbulu ta Anutu leleene pa, ina nu ute. Mi koroŋ ta ambaiŋana ma ilip, ta tutu ipaute u pa ma yok pa kek. \v 19-20 Tana nu kamam ŋgar pa itum ma sombe ŋgar ambaiŋana mi sua ŋonoono ta imbot la tutu ki Mose na, nu ute lup kek. Mi nu sombe so zin matan munŋan pa zaala ki Anutu, mi ur mat pizin wal tau timbot zugut leleene na. Mi nu sombe pazal zin wal ta len ŋgar somŋan i, mi paute zin wal ta ŋgar kizin ipet zen i.\x + \xo 2:19-20 \xt Mt 15:14; Yo 9:40+; 2Tim 3:5\x* \p \v 21 Lak, nu ta sombe paute zin wal pakan na, parei ta paute itum som? Re. Nu kamam sua pizin tomtom be tikem pepe. Mi parei pa itum? Kem som?\x + \xo 2:21 \xt Mbo 50:16+; Mt 23:3+\x* \v 22 Mi nu zzo pizin tomtom be tipasaana ula pepe. Itum pasaana ula som? Mi nu zzo be lelem pizin merere pakaamŋan risa som. Mi parei pa itum? Sei lem urum kizin ka koroŋ sa som?\x + \xo 2:22 \xt Mt 5:27+\x* \v 23 Tana nu ta nim se pa tutu mi pase pa na, itum molo tutu som kek? Re: Kokena molo tutu, to pasaana Anutu uruunu. \v 24 Sua ki Merere iso kom sua muŋgu kek ta kembei: \q1 Mbulu tiom ta ikamam ma zin wal ta Yuda somŋan i kwon pasom Anutu.\x + \xo 2:24 \xt Ezek 36:20+; 2Pe 2:2\x* \s1 Reeteŋana ŋonoono, ina koroŋ ki lelende \p \v 25 Nu sombe toto tutu, na mbulu ki reeteŋana ko iuulu u. Mi sombe mololo tutu, na reeteŋana ku ko iwe koroŋ sorok. Pa Anutu ko ire u raraate kembei zin wal ta tireete zin som na.\x + \xo 2:25 \xt Ga 5:3\x* \v 26 Mi sombe tomtom sa, ni tireeti som, mi tamen urlaŋana kini ipiyotyooto mbulu ta tutu iso pa na, ina ni ko iwe Anutu tomtom kini raraate kembei ta zin wal ta tireete zin na.\x + \xo 2:26 \xt Ro 2:7,10; Ga 5:6\x* \v 27 Ŋonoono, tutu ta tibeede se ro na, niom Yuda kuute. Mi tireete yom kek. Tamen sombe komololo tutu, na kere yom. Pa zin wal ta tireete zin som, mi tamen matan iŋgalŋgal tutu ka mbulu mi titoto, nako tiwe uunu piom be Anutu iŋgal motoyom mi iur kadoono piom. Pa mbulu kizin ilip piom kek.\x + \xo 2:27 \xt Mt 12:41+\x* \p \v 28-29 Tomtom ta so zaana Yuda mi tireeti kek, mi tamen itoto tutu ka mbulu som, ina ni Yuda ŋonoono som. Ni Yuda ka woono men. Pa mbulu ŋonoono ki Yuda, ina koroŋ ki lelende. Mi reeteŋana ŋonoono ta kembena. Ina koroŋ ki kulindi som. Ina koroŋ ki lelende. Reeteŋana ta kembei na, tutu ta tibeede se ro na, irao ikam piti som. Ina imar pa uraata ki Bubuŋana Potomŋana. Mi tomtom ta so ikam reeteŋana ta kembena, na ni iurur mataana pizin tomtom be tiwit uruunu som. Tamen Anutu, ni ko iwit tomtom tana uruunu.\x + \xo 2:28-29 \xt Ro 9:6+; 1Kor 4:5; 2Kor 3:6; Ga 6:15; Pil 3:3; Kol 2:11+\x* \c 3 \s1 Anutu itoto sua kini \p \v 1 Sua tio tana ko ipei wiŋana ta kembei: “Kena parei pizin Yuda? Len kosa sa tabe ikam zin ma tilip pizin wal pakan i som? Mi reeteŋana tomini. Iuulu zin be parei?” \v 2 Wai! Mbulu ambaimbaiŋan matakiŋa ta ipet pizin Yuda. Mataana mi tileŋ Anutu itunu kalŋaana, mi ni iur sua kini tana ila naman be matan pa.\x + \xo 3:2 \xt Mbo 147:19+; Ŋgo 7:38; Ro 9:4\x* \v 3 Ŋonoono, sua ta ziŋan Anutu timbuk na, Israel pakan tito som. Mi parei? Ko mbulu kizin tana ikam ma Anutu tomini mataana mbeleele sua kini mbukŋana, mi ito som? Na som.\x + \xo 3:3 \xt Ro 9:6, 11:29; 2Tim 2:13; Ibr 4:2\x* \v 4 Pa niam amso ta kembei: Tomtom ta boozomen tipakaam lak. Mi Anutu, ni izzo sua ŋonoono men mi itoto sua kini. Kembei ta sua kini ta tibeede pataaŋa kek na iso: \q1 Anutu, sua ku iswe kembei nu kamam mbulu ndeeŋeŋana men. \q1 Kozobe titiiru pa mbulu ku, so tindeeŋe lem uunu sa isaana som.\x + \xo 3:4 \xt Mbo 51:4, 116:11\x* \b \p \v 5 Mi nio aŋute. Wal pakan ta tikamam ŋgar ki toono na, ko tisu mi tiso sua kankaanaŋana ta kembei: “Anutu mbulu kini indeeŋe som. Pa sanaana tiam, ina iuluuli. Pa ikam ma mbulu kini ndeeŋeŋana imbot kat mat. Kozobe niam amkam sanaana som, so ni zaana biibi pa mbulu kini ndeeŋeŋana be parei? Tana parei ta ni keteene malmal mi iurur kadoono pa sanaana tiam? Koroŋ so ni leleene ambai piam!”\x + \xo 3:5 \xt Ro 3:8, 6:1-15\x* \v 6 Ina ko som ma som kat. Anutu, ni ikamam mbulu ndeeŋeŋana men. Mi be som, so ni irao itiiri kat zin tomtom ta timbot su toono na, mi iur kadoono pizin pa mbulu kizin be parei?\x + \xo 3:6 \xt Un 18:25\x* \p \v 7 Mi tomtom toro ko imaŋga mi iso sorok ta kembei: “Mbulu tio pakaamŋana ta iwe zaala pa Anutu be zaana iwe biibi. Pa ina ikam ma mbulu kini ta izzo sua ŋonoono men na, imbot kat mat. Mi so kembena, na uunu parei ta ni iso nio tomtom sananŋoŋ mi isombe iur kadoono pio? \v 8 Koroŋ so tonoknok mbulu sananŋana men. Naso tu'uuli mi ikam zaana biibi pa muŋaiŋana kini.” Nio aŋute: Wal pakan tiŋgalŋgal sorok sua pio ma tizzo nio aŋkamam sua kankaanaŋana ta kembena. Wal tana, Anutu itunu ko iur kadoono pizin. Mi sombe ikam ta kembei, ina indeeŋe men.\x + \xo 3:8 \xt Ro 6:1,15+\x* \s1 Tomtom ta boozomen tizem Anutu zaala kini kek \p \v 9 Tana ko toso parei? Zin Yuda tilip pizin wal ta Yuda somŋan i? Som kat! Pa nio aŋso ma imbot mat kek. Iti tomtom ta boozomen ta sanaana ikis ti lup. Zin Yuda mi zin wal ta Yuda somŋan i tomini.\x + \xo 3:9 \xt Ro 1:18+; Ga 3:22\x* \v 10 Ka sua ta tibeede pataaŋa kek: \q1 Tomtom sa, ni ndeeŋeŋana som.\x + \xo 3:10 \xt Mbo 14:1+, 53:1+\x* \q1 \v 11 Mi tomtom sa ikam kat ŋgar som. \q1 Sa ikam kinkiini be iute Anutu mi ito mbulu kini som. \q1 \v 12 Pa timap ma tizem zaala kini kek. Tipiyooto mbulu ambaiŋana sa som. \q1 Tana tomtom sa ikamam mbulu ndabokŋana na som. Som ma som kat. \q1 \v 13 Sua mbuyeeneŋana ta iwedet pa kwon. Mi lelen na, tiso tipasaana zin tomtom. \q1 Zin mian bogboogoŋan mi tipakamkaam. \q1 Mi zin kembei ta mooto sananŋana. Paso, kwon bok pa sua sananŋana ta ipasansaana zin tomtom.\x + \xo 3:13 \xt Mbo 5:9, 140:3\x* \q1 \v 14 Tana kwon kalaana som kat. Pa gorgori ta tiwirri sua sananŋana kat.\x + \xo 3:14 \xt Mbo 10:7\x* \q1 \v 15 Zin tilonloondo be titeege siŋ pizin tomtom. \q1 \v 16 Mi tiwwa raama mbulu boozomen ta ipasansaana zin tomtom mi ikamam pataŋana pizin. \q1 \v 17 Tana zaala ambaiŋana ki taparlup ti ma tewe tamen na, zin tiute risa som.\x + \xo 3:17 \xt Yesa 59:7+; Lu 1:79\x* \q1 \v 18 Mi Anutu na, timototo i som, mi tileŋleŋ la kalŋaana som. Som kat.\x + \xo 3:18 \xt Mbo 36:1\x* \s1 Tutu ipumun iti tomtom ta boozomen kwondo \p \v 19 Sua tana indeeŋe zin wal ta Yuda somŋan i mi zin Yuda tomini. Pa iti tuute: Anutu sua kini ta boozomen, ina ni iur pizin Yuda be tito. Tamen tito som. Tana iti tomtom ta boozomen ta tamap tombot su toono ti na, tutu imbot be ipumun kwondo lup, mibe ipei ŋgar kiti ma tikilaala itundu ta kembei: Anutu kete malmalŋana kini imbotmbot se kiti. Pa takam ŋoobo kek.\x + \xo 3:19 \xt Ro 3:9,23, 4:15\x* \v 20 Tana mbulu ki toto tutu, ina ko iwe zaala pa tomtom sa be iwe ndeeŋeŋana pa Anutu mataana na som. Som ma som kat. Tutu imbot be ipei ŋgar kiti ma tikilaala sanaana kiti.\x + \xo 3:20 \xt Mbo 143:2; Ro 7:7; Ga 2:16, 3:11; Tit 3:5\x* \s1 Zaala ta Anutu ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda \p \v 21 Mi koozi na, Anutu iswe zaala toro piti be tewe ndeeŋeŋanda pa ni mataana. Zaala tana, ki tutu toŋana som. Tamen tutu mi sua ta muŋgu Anutu kwoono bizin tibeede na, tipatooŋo iti pa zaala tana.\x + \xo 3:21 \xt Un 15:6; Ŋgo 10:43, 15:11; Ro 4:6; Pil 3:9\x* \v 22 Zaala tana ki urlaŋana. Pa wal boozomen ta so tiurla ki Yesu Krisi, inako Anutu ire zin kembei wal ndeeŋeŋan. Zin Yuda, mi zin wal ta Yuda somŋan i tomini. Pa iti ta boozomen na raraate men.\x + \xo 3:22 \xt Ro 1:17, 10:12; Ga 3:28; Kol 3:11\x* \v 23 Tamap ma takam sanaana lup. Mi ina ikam ma tombot molo pa Anutu mi mbulu kini ndabokŋana. Pa mbulu kiti irao som.\x + \xo 3:23 \xt Ro 11:32; Ga 3:22\x* \v 24 Tamen Anutu, ni muŋaiŋana katuunu. Tanata imuŋai iti, mi iur lende zaala toro be tewe ndeeŋeŋanda. Zaala tana imbot la uraata ki Yesu Krisi. Pa sanaana kiti ka kadoono, ta ni ibaada kek. Tana ni itatke iti pa pataŋana ki sanaana kiti.\x + \xo 3:24 \xt Ro 5:1; Ep 1:7, 2:8; Kol 1:14; Tit 3:5\x* \v 25 Ni, Anutu iuri ma siŋiini ireere ila iwal biibi matan, bekena ibaada sanaana kiti ka kadoono mi ipunmeete Anutu kete malmalŋana kini. Tana zin tomtom ta so tipase pa uraata kini tana, na ni ireege sanaana kizin. Mi ina iswe kembei Anutu mbulu kini indeeŋe men. Mi be Anutu ikam mbulu tana som, so mbulu kini indeeŋe som. Paso wal boozomen ta muŋgu tikamam sanaana na, ni iyaramraama kete malmalŋana kini, mi iurur kadoono pizin som.\x + \xo 3:25 \xt Ŋgo 13:38+; 2Kor 5:19; Kol 1:20; Ibr 9:12+\x* \v 26 Mi koozi tomini, Anutu mbulu kini ta imuŋaiŋai zin wal urlaŋan pa sanaana kizin, ina indeeŋe men. Paso, Krisi ibaada sanaana kizin ka kadoono kek. Tana sombe Anutu ipaata zin wal ta tiurla ki Yesu na be wal ndeeŋeŋan, ina indeeŋe men.\x + \xo 3:26 \xt Mbo 51:4; Ga 2:16\x* \p \v 27 Mi so kembena, na asiŋ irao ipakur itunu pa mbulu kini ambaiŋana? Som. Pakurŋana ta kembei na, sa mini som. Pa iti toto kat tutu, to tapakur itundu. Mi iŋgi som. Iŋgi tombot la zaala ki urlaŋana men.\x + \xo 3:27 \xt 1Kor 1:29+; Ro 4:5; Ep 2:9\x* \v 28 Pa tuurla ta kembei: Urlaŋana men ta iwe zaala piti be tewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana. Mi mbulu ki toto tutu, na som.\x + \xo 3:28 \xt Ro 3:20, 8:3; Ga 2:16; Ep 2:8+\x* \p \v 29 Mi parei? Anutu, ni Anutu kizin Yuda men? Som. Ni Anutu kizin wal ta Yuda somŋan i tomini.\x + \xo 3:29 \xt Ŋgo 10:34+; Ro 9:24+, 10:12; Ga 3:28\x* \v 30 Pa Anutu tamen ta imbotmbot. Mi ni iur zaala tamen pizin tomtom ta boozomen. Zin Yuda ta titoto mbulu ki reeteŋana, mi zin wal ta tito mbulu tana som na tomini. Mi zaala tana, ina ta kembei: Zin sombe tiurla, inako ni ire zin kembei wal ndeeŋeŋan.\x + \xo 3:30 \xt Ŋgo 15:9+; Ro 4:11+; Ga 3:8\x* \v 31 Mi parei? Sombe tapakur urlaŋana ma iwe koroŋ biibi, ko takam ma tutu iwe koroŋ sorok? Som kat. Pa urlaŋana ta ipeeze kat tutu ka uunu, mi ipiyotyooto ka mbulu.\x + \xo 3:31 \xt Mt 5:17; Ro 8:3+, 13:10; Ga 5:22+\x* \c 4 \s1 Abaraam mi Dabit tipatooŋo iti pa zaala ki urlaŋana \p \v 1 Iti matanda miili pa Abaraam ta niam Yuda amyooto pini na. Ko toso parei pini? \v 2 Mbulu kini ambaiŋana ikami ma iwe ndeeŋeŋana pa Anutu mataana? Som. Pa sombe kembena, to ni irao ipakur itunu mi niini se. Mi iŋgi som. \v 3 Pa sua ki Anutu isombe: \q1 Abaraam iurla ki Anutu, tanata Anutu ipomoozi ma ire i kembei ni tomtom ndeeŋeŋana.\x + \xo 4:3 \xt Un 15:6; Ga 3:6; Yems 2:23\x* \b \p \v 4 Iti tuute: Sombe tomtom sa ikam uraata, mi biibi kini ikam le kadoono, na tere kadoono kini tana kembei pomoozoŋana som. Pa ina ikot uraata kini men.\x + \xo 4:4 \xt Ro 11:6\x* \v 5 Mi tomtom ta so ipase pa itunu mbulu kini, som uraata kini ambaiŋana sa som, mi ipase men pa Anutu tau ikamam iti tomtom sananŋanda ma tewe ndeeŋeŋanda i, na tomtom ta kembena ta Anutu ipomoozi, mi ikami ma iwe ndeeŋeŋana pa urlaŋana kini.\x + \xo 4:5 \xt Yo 6:29; 2Kor 5:21; Pil 3:9\x* \v 6-8 Dabit tomini iso ka ŋgar tamen. Pa sua kini isombe: \q1 Zin wal ta so tipaŋoobo pa zaala ki Anutu, \q1 mi Anutu imuŋai zin ma ireege sanaana kizin, \q1 nako lelen ambai pa kampeŋana biibi ta ise kizin na. \q1 Pa tomtom ta sombe Anutu mataana ila pa sanaana kini mini som, \q1 na ni tana ko leleene ambai kat pa kampeŋana biibi tana.\x + \xo 4:6-8 \xt Mbo 32:1+; 2Kor 5:19\x* \m Sua taiŋgi iso iti ta kembei: Iti sombe tuurla men, ina irao. Anutu ko ipomoozo ti, mi ire iti kembei tomtom ndeeŋeŋanda. Mi uraata toro sa som. Tana tomtom ta kembei, nako leleene ambai kat. Pa ina Anutu ikampe i ma biibi.\x + \xo 4:6-8 \xt Ro 3:28; Ga 2:16\x* \p \v 9 Mi ziŋoi ta ko tikam kampeŋana tana? Zin Yuda men ta tireete zin, som zin wal ta tireete zin som na tomini? Takam ŋgar pa Abaraam mini. Niam amso kek: Ni iurla, tanata Anutu ire i kembei tomtom ndeeŋeŋana. \v 10 Lak, Abaraam iwe ndeeŋeŋana be parei? Ni tireeti, mana iwe ndeeŋeŋana? Som. Ni iwe ndeeŋeŋana muŋgu, mana tireeti. \v 11 Tana indeeŋe Abaraam tireeti zen na, urlaŋana kini, ta ikami ma iwe ndeeŋeŋana. To imbot imbot ma kaimer to tireeti. Tana Anutu ikam mbulu ki reeteŋana pini bekena ipomboli, mibe iwe kilalan pini kembei ni iwe ndeeŋeŋana kek. Naso Abaraam iwe wal urlaŋan ta boozomen taman. Tana zin wal ta so tireete zin som, mi tiurla men bekena tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana, ina tiwe Abaraam lutuunu bizin tomini.\x + \xo 4:11 \xt Un 17:10+; Ro 4:16+; Ga 3:7+\x* \v 12 Mi wal reeteŋan ta kembena. Sombe tipase pa reeteŋana kizin tana som, mi titoto zaala ki urlaŋana kembei tamanda Abaraam ikamam pa mazwaana ta tireeti zen na, zin tomini tiwe lutuunu bizin. \s1 Urlaŋana ta iwe zaala pa sua mbukŋana be iur ŋonoono \p \v 13 Muŋgu, Abaraam iurla, tana iwe ndeeŋeŋana pa Anutu mataana. To Anutu imbuk sua pini mi zin popoŋana kini, mi iso zin zan be tikam toono ta boozomen. Sua mbukŋana tana, Anutu ikam pini pa uunu tau ni itoto tutu i na som.\x + \xo 4:13 \xt Un 17:4+; Ga 3:18,29; Ibr 11:9\x* \v 14 Mi kozobe tapase pa mbulu ki tutu toŋana be ikam ti ma zanda pa matamur ki Anutu, so tarao be takam matamur tana som. To sua mbukŋana tana iwe koroŋ sorok. Mi urlaŋana ta kembena. Iwe koroŋ sorok. \v 15 Pa iti ta boozomen tomololo tutu. Tana tutu ikam ma Anutu kete malmalŋana kini imbotmbot se kiti. Mi be tutu imbot som, so iti tarao be tomolo tutu som. To lende uunu sa isaana som.\x + \xo 4:15 \xt Ro 5:13, 7:7+; 1Kor 15:56; Ga 3:10\x* \p \v 16 Mi Anutu, ni leleene be sua kini mbukŋana iur ŋonoono pa Abaraam popoŋana kini ta boozomen. Zin Yuda ta titoto tutu ki Mose na, mi zin wal pakan ta titoto Abaraam pa urlaŋana kini na tomini. Pa iti tomtom ta tuurla na, iti ta boozomen tamanda ta Abaraam. Tanata Anutu ikampe iti, mi iur lende zaala toro be tere sua kini mbukŋana ka ŋonoono. Zaala tana na, urlaŋana tau.\x + \xo 4:16 \xt Ro 3:24, 15:8; Ga 3:7,22\x* \v 17 Kembei sua ta tibeede pataaŋa kek na iso: \q1 Nio ko aŋkamu ma we zin karkari ta boozomen taman.\x + \xo 4:17 \xt Un 17:4+\x* \m Tana Abaraam iwe kembei iti tamanda pa Anutu mataana. Pa ni ta ipatooŋo iti pa zaala ki urlaŋana, mi iurla ki Anutu tau irao be ipei zin meeteŋan ma timaŋga, mi sombe leleene be koroŋ sa ipet, na iso men pa kwoono mi koroŋ tana ipet.\x + \xo 4:17 \xt Yo 5:21; Ep 2:1-5; Ibr 11:3,19\x* \s1 Abaraam iwe kin ambaiŋana pa mbulu ki urlaŋana \p \v 18 Muŋgu Anutu imbuk sua pa Abaraam ta kembei: “Popoŋana ku kola timasak ma tiwe munŋaana ka tieene.” Mi Abaraam iute: Sua tana na, zaala sa be iur ŋonoono som. Tamen iurla kat kembei Anutu, irao be ikam mbulu tana ma ipet, mi iurur mataana pa. Tanata ikam ma ni iwe zin karkari ta boozomen taman.\x + \xo 4:18 \xt Un 15:5; Ibr 11:11\x* \v 19 Indeeŋe mazwaana tana, Abaraam iute: Ni iwe kolman ma mburaana imap kek. Pa ndaama kini igarau pa tomto lamata. Mi Sara tomini, ni iwe kolmannan kek. Tabe irao ipeebe na som.\x + \xo 4:19 \xt Un 17:17, 18:11; Ibr 11:11+\x* \v 20 Tamen Abaraam leleene iwe ru pa sua mbukŋana ki Anutu som. Urlaŋana kini imbol ma imbotmbot. Mi urlaŋana kini tana ipombolmboli, tanata ikamam ŋgar pa sua mbukŋana ki Anutu men, mi ipakurkuri pa. \v 21 Pa ni iurla kat ta kembei: Sombe Anutu imbuk sua pa koroŋ sa, ina ni mburaana irao ikam ma sua kini tana iur ŋonoono.\x + \xo 4:21 \xt Mbo 115:3; Mt 19:26\x* \v 22 Abaraam urlaŋana kini ta kembei, tanata sua isombe: “Anutu ipomoozi, mi ire i kembei ni tomtom ndeeŋeŋana.” \p \v 23 Sua lwoono tana, tibeede pa Abaraam itutamen som. Tibeede piti tomini.\x + \xo 4:23 \xt Ro 15:4\x* \v 24 Pa sombe tuurla ki Anutu ta ipei Merere kiti Yesu ma imaŋga mini pa naala, nako Anutu ipomoozo iti tomini, mi ire iti kembei tomtom ndeeŋeŋanda.\x + \xo 4:24 \xt Ŋgo 2:24, 13:30; Ro 10:9\x* \v 25 Pa Anutu izem Yesu ila tomtom naman, mi tipuni ma imeete bekena ireege sanaana kiti. Mi ipei i ma imaŋga mini, tana iti tuute: Ni ikam iti tomtom urlaŋanda ma tewe ndeeŋeŋanda kek.\x + \xo 4:25 \xt Ro 5:9, 8:32; 2Kor 5:21; Ga 1:4\x* \c 5 \s1 Anutu, ni ikam koroŋ boozo piti kek \p \v 1 Tana, urlaŋana ta iwe zaala piti ma tewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana kek. Mi so kembena, na itiŋan Anutu taparwe kanda koi mini som. Pa Merere kiti Yesu Krisi ta ikam ma itiŋan Anutu taparlup ti ma tewe tamen kek. \x + \xo 5:1 \xt Ŋgo 10:36; Ro 3:28+; 2Kor 5:19; Ep 2:13+; Kol 1:20\x* \v 2 Tana iti tomtom ta tuurla kini na, ni iwe zaala piti ma koozi tombotmbot lela Anutu kampeŋana kini leleene mi tarao be tagarau Anutu. Tanata iti menmeen ti ma nindi se, mi tu'urur matanda pa nol tabe Anutu ikam ti ma tala tombot raami lela azuŋka kini leleene i. \x + \xo 5:2 \xt Ep 2:5+, 3:12; Ibr 2:10+, 10:19\x* \v 3 Mi tina men som. Sombe pataŋana ikam ti, na menmeen ti pa tina tomini. Pa iti tuute: Ina ipombol ti be temender mbolŋana. \x + \xo 5:3 \xt Ŋgo 5:41; 2Kor 12:10; Yems 1:2+; 1Pe 1:5+, 3:14\x* \v 4 Mi sombe temender mbolŋana mi tabaada pataŋana ma imap, inako ikam ti ma lelende imet kat la ki Anutu. To ketende guruk pa kosa sa mini som, mi tombol ma tombotmbot, mi tazza koroŋ ambaiŋana tabe Anutu ikam piti i. \x + \xo 5:4 \xt Ibr 6:18+, 10:36; Yems 1:12\x* \v 5 Mi iti ko tasa i sorok na som. Pa Anutu ikam Bubuŋana ma isalakaala iti kek. Mi Bubuŋana tana ikamam ti ma tayamaana la lelende kembei Anutu, ni leleene piti ilip. \x + \xo 5:5 \xt Mbo 22:5; Ro 8:15; 2Kor 1:22; Ga 4:6\x* \p \v 6 Kere. Muŋgu iti tuute Anutu som, mi lende mburanda sa be takam mbulu ambaiŋana sa som. Tamen indeeŋe kat ka nol na, Yesu Krisi imeete piti tomtom sananŋanda. \x + \xo 5:6 \xt Ro 4:25; Ga 4:4+; Kol 2:13\x* \v 7 Lak, so tomtom i ta irao izem itunu ma imeete, bekena iuulu tomtom toro? Som. Inako wal rimen ŋonoono. Mi ko tizem zitun sorok pa tomtom ta boozomen som. Bela tomtom ta ni ndeeŋeŋana mi ambaiŋana kat mi zin lelen pini ilip, to ko irao tizem zitun pini. \v 8 Mi Anutu ikam ta kembena som. Pa indeeŋe ta iti tombotmbot men la zaala sananŋana na, Krisi imeete piti. Ina iswe kat kembei Anutu leleene piti ilip. \x + \xo 5:8 \xt Yo 3:16, 15:13; 1Pe 3:18; 1Yo 4:10\x* \v 9 Mi sombe Krisi siŋiini ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda kek, na parei? Ko ni irao igedgeede iti, mi Anutu kete malmalŋana kini tabe ipet pa mbeŋ kaimer i ise kiti? Na som. Ni ko ikamke iti pa tina tomini. \x + \xo 5:9 \xt 1Tes 1:10\x* \v 10 Pa kere. Muŋgu iti tewe Anutu ka koi bizin. Tamen meeteŋana ki Lutuunu ta ikam ma itiŋan Anutu taparlup ti ma tewe tamen kek. Mi so kembena, na iti tuute: Lutuunu ta imaŋga mini pa naala mi imbot mata yaryaara ma alok i, ni kola ikamke iti ma tombot ambai. \x + \xo 5:10 \xt Ro 8:34; 2Kor 5:18+; Ep 2:16; Kol 1:20+\x* \v 11 Mi koroŋ toro tomini. Iti tapakur Anutu pa Merere kiti Yesu Krisi zaana, mi menmeen ti biibi pini. Pa ni ta ikam ma koozi itiŋan Anutu taparlup ti ma tewe tamen. \s1 Adam ikam ti ma tasaana pa Anutu mataana. Mi Yesu Krisi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana \p \v 12 Iti tuute: Muŋgu tomtom tamen ta iwe zaala pa sanaana ma ipet pa toono. Mi sanaana kini tana, ta ikam tomtom ta boozomen ma tisaana lup, mi iwe zaala pa meeteŋana ma ipet. Tanata meeteŋana ila ma ikam tomtom ta boozomen. \x + \xo 5:12 \xt Un 2:17, 3:6,19; Mbo 51:5; Ro 6:23; 1Kor 15:21+\x* \v 13-14 Mi indeeŋe ta Adam mi ila Mose na, tomtom timbot mat pa Anutu tutu kini som. Paso, tutu ki Mose imar zen. Tamen mazwaana tana tomtom timetmeete. Ina iso iti ta kembei: Sanaana imbotmbot. Ŋonoono, zin tomtom ta timbot pa mazwaana tana na, tikam sanaana kembei Adam som. Pa tiute Anutu tutu kini som. (Uunu tina ta zin len uunu pa sanaana kizin som). Tamen Anutu ire zin kembei timbot lela Adam sanaana kini leleene, tana meeteŋana izemzem zin som. Tana Adam, ni iwe kin pa Ni ta imar pa kaimer na. \x + \xo 5:13-14 \xt Ro 4:15; 1Kor 15:21+\x* \v 15-16 Pa Adam, ni tomtom tamen ŋonoono. Mi mbulu kini ta izooro Anutu kalŋaana, ta ikam ma tomtom ta boozomen timetmeete. Mi Yesu Krisi, ni tomini tomtom tamen ŋonoono. Tamen uraata kini ikampe tomtom ta boozomen mi iwe zaala pizin be muŋaiŋana mi kampeŋana ki Anutu ise kizin ma biibi. Tana mbulu ta zooroŋana ki Adam ipiyooto, mi mbulu ta muŋaiŋana mi kampeŋana ki Anutu ipiyooto, na raraate kat som. Pa sanaana tamen ŋonoono ki Adam, ta ipasaana iti ta boozomen ma iwe uunu piti be Anutu iur kadoono piti mi temetmeete ma tala lende. Tamen indeeŋe iti ta boozomen tembel zooroŋana kek na, Anutu isu na ipomoozo iti, mi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda. \x + \xo 5:15-16 \xt Ro 3:23+; 2Kor 5:14+\x* \v 17 Tana muŋgu tomtom tamen izooro Anutu kalŋaana. Mi ina iwe zaala pa meeteŋana ma ipet mi imborro tomtom ta boozomen. Mi muŋaiŋana mi kampeŋana ki Anutu, ina mburaana biibi. Ilip kat pa meeteŋana mburaana. Mi tomtom tamen ta iwe zaala piti be takam muŋaiŋana mi kampeŋana kini tana. Ni Yesu Krisi. Tana zin wal ta so tikam muŋaiŋana mi kampeŋana kini biibi tana ma iwe len bekena tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana, nako tikam mbotŋana ta ki Anutu i, mi tikam peeze kembei zin king ma alok. \x + \xo 5:17 \xt Yo 1:16, 10:10; Tur 22:5\x* \p \v 18-19 Tana muŋgu tomtom tamen ŋonoono izooro Anutu kalŋaana mi ikam sanaana. Mi ina ikam tomtom ta boozomen ma tiwe wal sananŋan pa Anutu mataana ma len uunu be Anutu iur kadoono pizin ma tila len. Mi Krisi ta kembena. Ni tomtom tamen ŋonoono. Mi ito Anutu tutu kini ma imap. Mbulu kini tana, ta iwe zaala pizin tomtom boozomen ma tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana. Naso tikam mbotŋana ki Anutu. \x + \xo 5:18-19 \xt Ro 6:23; Pil 2:8; Ibr 5:8+; 1Yo 2:2\x* \p \v 20 Tutu imar pizin tomtom bekena sanaana kizin ipet mat. Naso tikilaala kembei sanaana kizin biibi kat. Tamen muŋaiŋana ki Anutu na, ilip ma ilip kat pa sanaana kizin tomtom. \x + \xo 5:20 \xt Yo 15:22; Ro 3:20, 7:7+; Ga 3:19\x* \v 21 Tana muŋgu, sanaana mi meeteŋana ta timborro iti. Mi koozi na, Merere kiti Yesu Krisi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda kek. Tana kampeŋana mi muŋaiŋana ki Anutu ta imborro iti. Naso takam mbotŋana kini tabe iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 5:21 \xt Ro 6:23\x* \c 6 \s1 Itiŋan Krisi temeete kek. Tana tamap pa sanaana kamŋana \p \v 1 Tana iŋgi ko toso parei? Sombe Anutu imuŋai iti sorok, mi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda kek, ko tonoknok sanaana bekena muŋaiŋana kini tana ipet ma iwe biibi? \x + \xo 6:1 \xt Ro 3:5+\x* \v 2 Som kat! Pa iti tomtom ta tuurla na, tamap pa sanaana kek kembei ta wal meeteŋan. Parei, ko tusu mi tombot la zaala ki sanaana mini? \x + \xo 6:2 \xt 2Kor 5:14+; Ga 2:20; Kol 3:3+; 1Pe 2:24\x* \v 3 Niom kuute som? Iti ta boozomen takam yok bekena tesekap la ki Krisi, mibe tagaabi pa meeteŋana kini. \x + \xo 6:3 \xt Ga 2:20, 5:24\x* \v 4 Tana zaala ki Krisi ta iti tototo. Pa ni imeete mi Tamaana mburaana ndabokŋana ipei i ma burup ma imaŋga mini pa naala. Mi iti ta kembena. Indeeŋe ta takam yok, ina kembei itiŋan Krisi temeete ma titwi iti, bekena takam lende mbotŋana popoŋana ta ambaiŋana i. \x + \xo 6:4 \xt 2Kor 5:17; Ep 2:5+, 4:22+; Kol 2:12\x* \p \v 5 Mi sombe tesekap la ki Krisi, mi tagaabi pa meeteŋana kini, inako tagaabi pa maŋgaŋana kini tomini, mi takam mbotŋana popoŋana kembei ta ni na. \x + \xo 6:5 \xt Ro 8:11; Pil 3:10+; 2Tim 2:11\x* \v 6 Pa iti tuute: Lelende muŋguŋana ta sananŋana i, ina tipun raama Yesu sala ke pambaaraŋana kek bekena mburaana imap. Naso tewe mbesooŋo pa sanaana mini som. \x + \xo 6:6 \xt Ga 5:24, 6:14; Ep 4:22; Kol 3:5,9; 1Yo 3:9\x* \v 7 Pa tomtom ta sombe igaaba Krisi pa meeteŋana kini, na Anutu itatke i pa sanaana mburaana kek. Tana sanaana zaana be imboro i mini som. \x + \xo 6:7 \xt Yo 8:32+; Ro 8:2; 2Kor 3:17; 1Pe 4:1\x* \p \v 8 Tana iti tuurla ta kembei: Sombe tagaaba Krisi pa meeteŋana kini, inako tamaŋga mi takam mbotŋana popoŋana tomini kembei ta ni. \x + \xo 6:8 \xt Ro 8:11; Ga 2:19+; Pil 3:10+; 2Tim 2:11\x* \v 9 Iti tuute: Anutu ipei Krisi ma imaŋga mini pa naala kek. Tana ni irao imeete mini som, mi meeteŋana imboro i mini som. \x + \xo 6:9 \xt Ŋgo 2:24; Tur 1:18\x* \v 10 Pa ni imeete pa sanaana pa tamen ŋonoono, tona isala ki Anutu. Mi koozi ni imbotmbot be imbeeze pa Anutu mi ikam ma Anutu zaana iwe biibi. \x + \xo 6:10 \xt Ibr 7:27, 9:26+; 1Pe 3:18\x* \p \v 11 Tana niom ta kembena. Kakam ŋgar pa ituyom ta kembei. Koso: “Niam tomtom ta amsekap la ki Yesu Krisi i na, amap pa sanaana kamŋana, kembei zin tomtom ta timeete ma timap pa toono na. Mi iŋgi ambotmbot be ambesmbeeze pa Anutu mi ampakur zaana.” Kozo kakam ŋgar ta kembei, to ambai. \x + \xo 6:11 \xt 2Kor 5:14+; Ga 2:20; Kol 3:3+; 1Pe 2:24\x* \v 12 Pa niom kuute: Kaimer ko kemetmeete. Tana kezem sanaana mi leleyom muŋguŋana ma ikamam peeze piom mini pepe. \x + \xo 6:12 \xt Un 4:7; Mbo 119:133\x* \v 13 Motoyom iŋgalŋgal ituyom raama koroŋŋoyom kembei ta kumbuyom mi nomoyom mi kwoyom ma iŋgi. Kokena kezem zin ma tiwe sanaana lene be tikam mbulu sananŋana. Pa muŋgu niom kembei zin tomtom meeteŋan. Mi koozi na, Anutu ipei yom ma kamaŋga pa mbotŋana popoŋana kek. Tana kuur ituyom ramaki koroŋŋoyom ta boozomen ma kewe Anutu lene kat, mi kakam mbulu ta ndeeŋeŋana men. \x + \xo 6:13 \xt Ro 12:1; 2Kor 5:14+; Kol 3:5; 1Pe 4:2\x* \v 14 Pa iŋgi kombot la zaala ki tutu mini som. Iŋgi kombot la zaala ki kampeŋana mi muŋaiŋana. Tana sanaana zaana sa be imboro yom mini som. \x + \xo 6:14 \xt Ro 7:4+, 8:2; Ga 5:18; 1Yo 3:6\x* \s1 Tewe mbesooŋo pa sanaana mini pepe \p \v 15 Mi parei? Sombe tombot la zaala ki tutu mini som, mi tombot la zaala ki kampeŋana mi muŋaiŋana, ko tonoknok sanaana? Som kat! \x + \xo 6:15 \xt Ro 6:1; 1Kor 9:21; Ga 2:17+; 1Yo 3:9\x* \v 16 Niom kuute som? Sombe koyok pa tomtom sa be imboro yom, mi kototo ŋgar kini, na niom kewe mbesooŋo pini kek. Tana kere: Kokena kewe mbesooŋo pa sanaana, to ikam ma kemetmeete. Kewe mbesooŋo pa Anutu mi kototo i. Naso mbulu tiom indeeŋe men. \x + \xo 6:16 \xt Yo 8:34; 2Pe 2:19\x* \v 17 Ŋonoono, muŋgu niom kewe mbesooŋo pa sanaana. Tamen iti tapakur Anutu! Pa indeeŋe ta tikam sua ki Anutu piom na, kuur leleyom ma imap pa sua tana mi koto. Tana koozi sua tana ta imborro yom mi ikamam peeze piom. \v 18 Muŋgu sanaana ikototo yom. Tamen Anutu itatke yom pa sanaana mburaana ma sanaana zaana sa be imboro yom mini som. Tana iŋgi kewe mbesooŋo pa mbulu ndeeŋeŋana. \x + \xo 6:18 \xt Yo 8:32; Ro 8:2; 1Pe 2:16\x* \p \v 19 Nio aŋute: Iti tomtom toono kanda na, lelende be tewe mbesooŋo som. Mi iŋgi aŋso sua se ki mbulu ki mbesooŋo bekena aŋuulu yom ma kakam kat ŋgar. Muŋgu niom kezemzem ituyom ma kewe mbesooŋo pa mbulu zooroŋana mi mbulu ta iŋgeeze som na. Mi koozi na, ka ŋgar tamen tau. Bela kezem ituyom ma kewe mbesooŋo pa mbulu ndeeŋeŋana. Naso kewe potomŋoyom. \x + \xo 6:19 \xt Ro 12:1\x* \p \v 20 Indeeŋe tau kembesmbeeze pa sanaana na, kewe mbesooŋo pa mbulu ndeeŋeŋana som. \v 21 Mi kere. Mbulu ta kakamam pa mazwaana tana na, iuluulu yom risa? Som. Koozi motoyom la pa mi koyom miaŋ. Pa ina mbulu tabe ikam yom ma kemetmeete ma kala leyom. \x + \xo 6:21 \xt Ro 8:13; Ep 5:12; Pil 3:19\x* \v 22 Mi koozi na, Anutu itatke yom pa sanaana mburaana ma sanaana zaana sa be imboro yom mini som. Mi kewe mbesooŋo pa Anutu kek. Ina iuulu kat yom. Pa ipiyotyooto mbulu potomŋana piom, mi iwe zaala piom be kakam mbotŋana ki Anutu tabe iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 6:22 \xt 1Pe 2:16\x* \p \v 23 Zin wal ta so timbesmbeeze pa sanaana, na meeteŋana ta ko iwe len kadoono. Mi iti tomtom ta tesekap la ki Merere kiti Yesu Krisi i, na Anutu ipomoozo iti mi ikam lende mbotŋana kini tabe iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 6:23 \xt Un 2:17; Ezek 18:4; Yo 3:16; Ro 5:18; Yems 1:15\x* \c 7 \s1 Zin urlaŋana kan timbot la zaala ki tutu mini som \p \v 1 Niom toŋmatiziŋ tio, tutu ka mbulu na, niom kuute kek. Tutu, ina imborro zin wal matan yaryaaraŋan men. Mi zin wal ta timetmeete kek na, tutu le sua sa pizin mini som. \v 2 Kembei ta moori ulaŋana sa. Tutu iso ni bela imbot ki kusiini ma irao meeteŋana iyembut ziru. Mi sombe kusiini imeete, na tutu tana imboro moori tana mini som. \x + \xo 7:2 \xt 1Kor 7:39\x* \v 3 Tana sombe kusiini imbotmbot men, mi moori tana izemi mi ila ki tomooto toro, na imolo ula ka tutu. Mi sombe kusiini imeete, mi moori tana iwoolo tomooto toro, na imolo ula ka tutu som. Paso, meeteŋana ki kusiini iyembut ula kizin, tana tutu ula kana imboro i mini som. \x + \xo 7:3 \xt Mt 5:32; Lu 16:18\x* \p \v 4 Niom toŋmatiziŋ tio, ina raraate men piom. Pa niom kagaaba Krisi pa meeteŋana kini, mi sanaana tiom ka kadoono ta tutu iso pa na, Krisi ibaada kek. Tana koozi kamap pa zaala ki tutu, mi kewe tomtom toro lene kek. Ina ni ta burup ma imaŋga mini pa naala bekena ikam ti ma tipiyotyooto mbulu ambaimbaiŋan ta Anutu leleene pa i. \x + \xo 7:4 \xt Ro 6:3; Ga 2:19+, 5:18+; Kol 2:14\x* \p \v 5 Muŋgu, indeeŋe ta lelende muŋguŋana men imborro iti, na tutu ipeyei mbulu ki lelende muŋguŋana. Tana nindi izze pa mbulu sananŋan bozboozo tabe ikam ti ma temetmeete ma tala lende i. \x + \xo 7:5 \xt Ro 6:21, 8:8; Ga 5:19; Yems 1:15\x* \v 6 Mi koozi na, iti tagaaba Krisi pa meeteŋana kini kek. Tana zaala ki tutu ta muŋgu imborro iti na, imborro iti mini som. Iŋgi tamap pa zaala muŋguŋana ki tutu ta tibeede se ro na, mi tototo zaala popoŋana ta ki Bubuŋana i, mi tembesmbeeze pa Anutu. \x + \xo 7:6 \xt Ro 6:4, 8:2+; 2Kor 3:6\x* \s1 Tutu ipei ŋgar kiti ma tikilaala sanaana kiti \p \v 7 Tana iŋgi ko toso parei? Tutu, ina koroŋ sananŋana? Som kat! Sombe tutu imbot som, so aŋkilaala kat sanaana tio som. Kembei ta mbulu ki matanda berber. Nio aŋkilaala sanaana tana paso, tutu iso ta kembei: “Motom berber pepe.” Mi be tutu tana imbot som, so nio irao aŋkilaala sanaana tio som. \x + \xo 7:7 \xt Kam 20:17; Ro 3:20\x* \v 8 Tamen tutu tana imbot, tabe ipiyooto sanaana ta imbot la leleŋ i ma ipet mat. Pa ikam ma motoŋ berber pa koroŋ matakiŋa ta boozomen! Mi be tutu imbot som, so sanaana le mburaana som ma kembei imeete kek. \x + \xo 7:8 \xt Yo 15:22; Ro 4:15\x* \v 9 Tana indeeŋe tau aŋute tutu zen na, aŋbot ambai. Mi kaimer, indeeŋe ta tutu imar na, ikam ma sanaana imaŋga raama mburaana biibi. Tabe ikam yo ma aŋmeete. \v 10 Kere. Tutu ta Anutu iur bekena takam mbotŋana kini, ta ikam yo ma aŋmeete! \x + \xo 7:10 \xt Un 2:16–3:7; Wkp 18:5\x* \v 11 Paso, tutu iwe zaala pa sanaana ma ipet, tabe ipakaam yo, mi ipun yo ma aŋmeete. \f + \fr 7:11 \ft Wal ŋgarŋan pakan tiso ta kembei. Ŋonoono, iŋgi Paulus iso sua se ki itunu. Mi ni ikam ŋgar pa mbulu ta ipet pa Adam ziru Eba.\f* \p \v 12 Kena ko toso parei pa tutu? Tutu, ina koroŋ sananŋana? Som kat! Ina koroŋ ambaiŋana mi potomŋana. Mi mbulu ta tutu iso pa na tomini, ina potomŋana, mi ndeeŋeŋana, mi ambaiŋana. \x + \xo 7:12 \xt Mbo 19:7+; Ga 3:21; 1Tim 1:8\x* \p \v 13 Lak, koroŋ ambaiŋana tana, ta ipun yo ma aŋmeete? Som. Sanaana ta imbot la leleŋ i, ta ikam yo ma aŋmeete. Tana kere. Sanaana itooro tutu ta koroŋ ambaiŋana na, ma iwe koroŋ sananŋana pio. Pa sanaana ikam yo ma aŋmololo tutu, tabe iwe uunu pio be Anutu iur kadoono pio ma aŋmeete. Mbulu tana iswe kat kembei sanaana, ina koroŋ ambai som kat. \x + \xo 7:13 \xt Ro 6:23\x* \s1 Mbulu ambaiŋana ta lelende pa be takam, na takamam som. Pa lelende muŋguŋana imbotmbot men raama iti \p \v 14 Iti tuute: Tutu, ina koroŋ ki Bubuŋana. Mi nio na, leleŋ muŋguŋana ta imbotmbot raama yo men i. Nio iŋgi kembei ta sanaana iŋgiimi yo ma aŋwe lene kek be aŋbesmbeeze pini. \x + \xo 7:14 \xt Mbo 51:5; Ro 3:9, 6:15\x* \v 15 Nio aŋkankaana pa mbulu ta aŋkamam i. Pa mbulu ta leleŋ pa, na aŋkamam som. Mi mbulu ta leleŋ pa som kat, ta iŋgi aŋkamam i. \x + \xo 7:15 \xt Ga 5:17; 1Yo 1:8+\x* \v 16 Mi sombe leleŋ pa mbulu sananŋana ta aŋkamam i som, ina iswe kembei leleŋ ŋonoono na, aŋyok pa tutu, mi aŋre tutu kembei koroŋ ambaiŋana. \v 17 Tana mbulu tio sananŋan, nio ituŋ leleŋ mi aŋkamam som. Iŋgi imar pa sanaana ta imbot la leleŋ i. \v 18 Nio aŋute kat ta kembei: Koroŋ ambaiŋana sa imbot la leleŋ som. Iŋgi aŋso pa leleŋ ta muŋguŋana i. Pa nio leleŋ be aŋkam mbulu ambaiŋana men. Tamen aŋrao som. \x + \xo 7:18 \xt Un 6:5, 8:21\x* \v 19 Tana mbulu ambaiŋana ta leleŋ pa be aŋkam na, aŋkamam som. Mi mbulu sananŋana ta leleŋ pa som kat, ta iŋgi aŋkamam i. \v 20 Mi sombe leleŋ pa mbulu sananŋan ta aŋkamam i som, ina iswe kembei nio ituŋ leleŋ mi aŋkamam som. Ina imar pa sanaana ta imbotmbot la leleŋ i. \p \v 21 Tana nio aŋre mbulu ti iwedet pio. Sombe leleŋ be aŋkam mbulu ambaiŋana sa, na irao aŋkam kat na som. Pa sanaana ta imbotmbot raama yo men i. \v 22 Mi nio ituŋ leleŋ ŋonoono na, aŋso aŋto kat tutu ki Anutu, mi leleŋ pa ilip. \x + \xo 7:22 \xt Mbo 1:2, 119:35\x* \v 23 Tamen iŋgi aŋre kembei mburaana toro imbotmbot la leleŋ mi ikamam uraata pio i. Mi mburaana tana ziru Anutu tutu kini ta ŋgar tio iyok pa i tiporrou. Pa sanaana ta imbotmbot la leleŋ i, ina ikiskis yo ma kembei leŋ zaala som. \x + \xo 7:23 \xt Ga 5:17; Yems 4:1; 1Pe 2:11\x* \p \v 24 Oora nio. Leleŋ muŋguŋana ti, ta ko ikam yo ma aŋmeete. Mi asiŋ ko irao be itatke pio? \x + \xo 7:24 \xt Ro 6:6, 8:2\x* \v 25 Nio aŋpakur Anutu mi leleŋ ambai pini. Pa ni iur Merere kiti Yesu Krisi be itatke pio. \p Tana nio ituŋ ŋgar tio aŋso aŋbeeze pa Anutu mi aŋto tutu kini. Tamen leleŋ ta muŋguŋana i, ina iso imbeeze pa sanaana. \x + \xo 7:25 \xt Yo 8:36; 1Kor 15:57\x* \c 8 \s1 Mbotŋana kizin wal ta Bubuŋana ikamam peeze pizin \p \v 1-2 Sua boozomen ta aŋso ma ila kek na, ka uunu ta kembei: Iti wal ta tesekap la ki Yesu Krisi i na, lende uunu sa mini tabe Anutu iur kadoono piti pa i na som. Pa Bubuŋana ta ikamam mbotŋana ki Anutu piti i, itatke iti pa zaala ki sanaana mi meeteŋana kek.\x + \xo 8:1-2 \xt Yo 8:36; Ro 5:16, 6:14+; 2Kor 3:6\x* \v 3 Tana koroŋ ta tutu irao be ikam som, ta Anutu itunu ikam piti. Pa ni iute: Ŋgar ki lelende muŋguŋana na, imbol mete piti. Tanata iŋgo itunu Lutuunu ma isu iwe tomtom kembei ta iti, mi kuliini ire yoyouŋana, mi imeete piti tomtom sananŋanda. Tana sanaana kiti ka kadoono, ta Anutu ikam se ki Krisi lup kek, mi mbulu ta tutu iso pa na, Krisi ito ma imap.\x + \xo 8:3 \xt Ŋgo 13:38+; Ro 7:18; 2Kor 5:21; Ibr 10:1+\x* \v 4 Naso tipiyotyooto mbulu ndeeŋeŋanda ta tutu iso pa na. Iŋgi aŋso pa iti tomtom ta tototo ŋgar ki lelende muŋguŋana mini som, mi tototo peeze ki Bubuŋana na.\x + \xo 8:4 \xt Ro 3:31, 13:10; Ga 5:22+\x* \p \v 5 Zin tomtom ta lelen muŋguŋana ikamam peeze pizin i, na ŋgar kizin ilala pa koroŋ ta ki lelen muŋguŋana men. Mi zin tomtom ta Bubuŋana ikamam peeze pizin i, na ŋgar kizin ilala pa koroŋ ta ki Bubuŋana i.\x + \xo 8:5 \xt Yo 3:6; 1Kor 2:14+; Ga 5:19+\x* \v 6 Zin tomtom ta ŋgar kizin ilala pa koroŋ ki lelen muŋguŋana men na, timbotmbot la zaala ki meeteŋana. Mi zin tau tikamam ŋgar ta ki Bubuŋana i, na timbotmbot la zaala ki mbotŋana mata yaryaaraŋana, mi ziŋan Anutu tiparlup zin ma tiwe tamen kek.\x + \xo 8:6 \xt Ro 5:1, 6:21+; Ga 6:8\x* \v 7 Tomtom ta so ŋgar kini imap ma ilala pa koroŋ ki leleene muŋguŋana men, na ni iwe Anutu ka koi. Pa ni leleene be tutu ki Anutu ikam peeze pini som. Mi ni irao be ito tutu tana som.\x + \xo 8:7 \xt 1Kor 2:14; Kol 1:21; Yems 4:4\x* \v 8 Tana zin tomtom ta lelen muŋguŋana ikamam peeze pizin i, na zin tirao be tikam mbulu sa ta Anutu leleene pa i na som. Som ma som kat. \p \v 9 Mi niom na, leleyom muŋguŋana ikamam peeze piom som. Pa sombe Anutu Bubuŋana imbot la leleyom, na Bubuŋana tana kola ikam peeze piom. Mi sombe tomtom sa, Krisi Bubuŋana imbot la leleene som, na ni tomtom ki Krisi som.\x + \xo 8:9 \xt 1Kor 3:16, 6:19; Ga 5:22+; 1Yo 4:13\x* \v 10 Ŋonoono, niom ko kemeete. Ka uunu imbot la ki sanaana tau. Tamen sombe Krisi imbotmbot la leleyom, na kewe ndeeŋeŋoyom pa Anutu mataana kek. Tanata Bubuŋana ipiyotyooto mbotŋana ki Anutu piom.\x + \xo 8:10 \xt Ro 6:23; Ga 2:20; Ep 3:17\x* \v 11 Pa Anutu, ni ipei Yesu Krisi ma imaŋga mini pa naala kek. Mi sombe Anutu Bubuŋana imbotmbot la leleyom, na ni ko ikam ma Bubuŋana tana mburaana ipei yom tomini ma burup ma kamaŋga raama kuliyom popoŋana.\x + \xo 8:11 \xt Ro 6:5; 1Kor 6:14; 2Kor 4:14\x* \s1 Uraata ta Bubuŋana ikamam pa Anutu lutuunu bizin \p \v 12 Tana niom toŋmatiziŋ tio, iti lende uraata be toto ŋgar ki Bubuŋana. Mi toto ŋgar ki lelende muŋguŋana mini pepe.\x + \xo 8:12 \xt Ro 6:14\x* \v 13 Pa sombe koto ŋgar ki leleyom muŋguŋana, ina kozo ko ikam ma kemetmeete ma kala leyom. Mi sombe kapase pa Bubuŋana mburaana mi kupunmetmeete mbulu boozomen ki leleyom muŋguŋana, inako kakam mbotŋana ta ki Anutu i.\x + \xo 8:13 \xt Ro 6:23; Ga 5:24, 6:8; Kol 3:5+\x* \p \v 14 Pa zin tomtom ta Anutu Bubuŋana ikamam peeze pizin, ta tiwe Anutu lutuunu bizin. \v 15 Mi Bubuŋana ta Anutu ikam piti na, ni irao ikam ti ma tewe mini kembei ta zin mbesooŋo tau timototo zin bibip kizin na som. Ni izzo piti ta kembei: “Anutu lutuunu bizin ta niom na.” Mi ni ikamam ti ma tozzo ta kembei: “O, Abba tamaŋ.”\x + \xo 8:15 \xt Ga 4:6; 2Tim 1:7; 1Yo 4:18\x* \v 16 Tana Bubuŋana Potomŋana itunu mi ŋgar ta imbotmbot la lelende i, ziru tilup mi tizzo piti ta kembei: “Niom tana, Anutu lutuunu bizin.”\x + \xo 8:16 \xt Yo 1:12; 2Kor 1:22\x* \v 17 Mi sombe tewe Anutu lutuunu bizin kek, na iti zanda be takam matamur ambaiŋana ta Anutu isombe ikam pizin wal kini. Mi iti men som. Itiŋan Krisi ko takam matamur tana. Pa sombe tabaada pataŋana pa Krisi zaana isu toono ti, inako kaimer to itiŋan Krisi tombot ndabok lela azuŋka kini leleene.\x + \xo 8:17 \xt Ga 3:29, 4:7; Pil 1:29; 2Tim 2:11+; Tur 21:7\x* \s1 Anutu kola ikam ti ma tala tombot raami lela azuŋka kini leleene \p \v 18 Pataŋana boozomen ta koozi iwedet i, nio aŋre kembei koroŋ sorok. Paso, mbotŋana ndabokŋana tabe Anutu ipiyooto piti pa kaimer i, ina ko ilip kat pa pataŋana tana.\x + \xo 8:18 \xt 2Kor 4:17; Pil 3:20+\x* \v 19 Kere. Koroŋ boozomen ta Anutu iur zin na, tiyakyaaga ŋguren, mi tiurur matan ma timbotmbot. Pa lelen be tire kat nol tabe Anutu ipamaala lutuunu bizin ma timbot kat mat.\x + \xo 8:19 \xt Kol 3:4; 1Yo 3:2\x* \v 20-21 Pa buri ti, sanaana ikam ma koroŋ boozomen ta Anutu iur zin na, tisaana lup. Tikamam katkat uraata kizin som, mi loŋa men mi tizanzaana. Mi ina zitun lelen mi tikamam ta kembena som. Ina tito Anutu leleene. Tamen Anutu ko izem zin ma timboren ta kembena ma alok na som. Kaimer, ni kola itooro zin ma tiwe ndabokŋan kat kembei ta lutuunu bizin. To koroŋ sananŋana sa ko irao imbuulu zin mini som. Tanata iŋgi tiurur matan pa ma timbotmbot.\x + \xo 8:20-21 \xt Un 3:17+, 5:29; 2Pe 3:13; Tur 21:1,5\x* \p \v 22 Iti tuute: Ta muŋgu mi imar ma imarmar men i, koroŋ boozomen ta Anutu iur zin na, tikaraŋesŋeeze ma timbotmbot, kembei moori ta ikam pikin i. \v 23 Mi zin men som. Iti ta Anutu ipomoozo iti mi ipumuuŋgu Bubuŋana piti na tomini. Tetwer la pa kar saamba mi tozzo ta kembei: “Ŋiizi na Anutu ikam ti ma tewe ni lutuunu bizin kat, mi itatke iti pa sanaana mburaana, mi ikam lende kulindi popoŋana?”\x + \xo 8:23 \xt 2Kor 5:2+; Ga 5:5; Pil 1:23, 3:21\x* \v 24 Ŋonoono, Anutu ikamke iti kek. Tamen tere kat ka ŋonoono zen. Tanata iŋgi tu'urur matanda pa ma tombotmbot. Pa koroŋ ta takam zen, to tu'urur matanda pa. Mi sombe tere kat ka ŋonoono kek, na irao tuur matanda pa mini som.\x + \xo 8:24 \xt 2Kor 5:7; Tit 3:7\x* \v 25 Mi iti tuute: Koroŋ ta tu'urur matanda pa i, na iti kola takam. Tanata temendernder mbolŋana mi tanamnaama men tau.\x + \xo 8:25 \xt Ibr 11:1\x* \p \v 26 Mi koroŋ toro tomini. Iti mburanda biibi som. Tamen Bubuŋana imarmar mi iuluulu iti be tabaada pataŋana kiti. Mi sombe lelende ipata kat, mi tuute som: Ko tusuŋ be parei, mi toso so sua i, na Bubuŋana itunu izuŋzuŋ piti, mi ipazalzal suŋŋana kiti.\x + \xo 8:26 \xt Yo 14:16; Ep 6:18\x* \v 27 Mi suŋŋana ta Bubuŋana ikamam pa Anutu wal kini na, itoto kat Anutu leleene. Mi Anutu ta itirtiiri lelende i, ni iute ŋgar ki Bubuŋana. Tana ni ko ileŋ suŋŋana tana. \s1 Kosa sa ko irao be ipasaana kat iti na som \p \v 28 Iti tuute: Mbulu boozomen ta iwedet i, ina Anutu itortooro ma iwe koroŋ ambaimbaiŋan pizin wal tau tiur lelen pini i. Mi ina zin wal ta ni itunu leleene mi iboobo zin ma tiwe lene na.\x + \xo 8:28 \xt Un 50:20; Ep 1:11; 2Tim 1:9\x* \v 29 Pa zin wal ta ni ipeikat zin pataaŋa kek, ta ni leleene iur be ikam zin ma tiwe kembei ta itunu Lutuunu Krisi na. Naso Lutuunu tana iwe muŋgamuŋga, mi tiziini ma lunuri bizin boozo.\x + \xo 8:29 \xt 2Kor 3:18; Ep 1:5,11; Kol 1:5,11,15+; 1Pe 1:2; 1Yo 3:2\x* \v 30 Mi zin wal ta ni leleene iur pizin, ta ni iboobo zin ma tiwe lene. Mi zin wal ta ni iboobo zin, ta ni ikam zin ma tiwe ndeeŋeŋan. Mi zin wal ta ni ikam zin ma tiwe ndeeŋeŋan na, ni ko ikiskis zin ma ila ila irao timbot lela azuŋka kini leleene.\x + \xo 8:30 \xt Yo 10:27+; Ro 9:23+; Ep 1:5,11; 2Tim 1:9; 1Pe 2:9\x* \s1 Kosa sa ko irao be itatke iti pa muŋaiŋana ki Anutu na som \p \v 31 Tana ko toso parei? Sombe Anutu itunu ilae kiti, na asiŋ ko irao be ipasaana iti? Som.\x + \xo 8:31 \xt Mbo 56:4; Ibr 13:6\x* \v 32 Pa kere. Anutu iruutu itunu Lutuunu piti som. Ni iyok pini ma isu toono mi ikam murindi ma imeete. Mi sombe Anutu ikam piti ta kembena, ko iruutu koroŋ kini pakan? Som. Ina iswe kembei ni ko ikampe iti pa koroŋ ta munŋaana men.\x + \xo 8:32 \xt Un 22:13; Yo 3:16\x* \p \v 33 Mi asiŋ ko ipamender iti pa sanaana kiti? Som. Pa Anutu ipei kat iti ma tewe lene, mi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda kek.\x + \xo 8:33 \xt Yesa 50:8+; Tur 12:10+\x* \p \v 34 Mi asiŋ ko iur kadoono piti pa sanaana kiti? Som. Pa Yesu Krisi imeete piti, mi Anutu ipei i ma imaŋga mini kek. Mi koozi ni imbotmbot la Anutu namaana woono, mi izuŋzuŋ piti a.\x + \xo 8:34 \xt Mbo 110:1; Ro 8:1; Ibr 7:25; 1Yo 2:1\x* \p \v 35 Mi sokorei ta irao be itatke iti pa muŋaiŋana ki Krisi? Ko pataŋana sa? Som tombot ŋoobo? Som tiseeze matanda? Som peteele? Som tombot sorok? Som koroŋ sananŋana toro sa ta ikamam be ipasaana iti? Som buza kwoono? Som kat. \v 36 Ŋonoono, mbulu boozomen tana iwedet piti. Ka sua imbot pataaŋa kek ta kembei: \q1 Niam ti amwe lem kek, tanata gorgori tikazas yam sorok ma ametmeete i. \q1 Tire yam kembei sipsip ta timbit zin be tipun zin i.\x + \xo 8:36 \xt Mbo 44:22; 1Kor 4:9, 15:30+\x* \m \v 37 Tamen koroŋ ta boozomen tana irao ikam kosa sa piti na som. Pa Ni ta iur kat leleene piti, ta ikamam ma tiliplip pa koroŋ ta boozomen tana.\x + \xo 8:37 \xt Yo 16:33; 1Kor 15:57; 2Kor 2:14; 1Yo 4:4; Tur 12:11\x* \p \v 38-39 Tana nio aŋurla kat ta kembei: Muŋaiŋana ki Anutu ta imar pa Merere kiti Yesu Krisi na, koroŋ sa ko irao itatke iti pa na som. Tana meeteŋana, mbotŋana ki toono, mbulu sa ta koozi iwedet i, mbulu sa tabe ipet pa kaimer i, aŋela sa, bubuŋana sananŋana sa, koroŋ mburaanaŋana toro sa, koroŋ sa ta imbot kor, som koroŋ sa ta imbot meleebe na, koroŋ boozomen ta Anutu iur zin na, tasa ko irao itatke iti pa muŋaiŋana ki Anutu na som. Som ma som kat.\x + \xo 8:38-39 \xt Ep 1:21; Kol 2:15; 1Pe 3:22\x* \c 9 \s1 Paulus leleene ipata kat pizin Israel ta tiurla ki Krisi som \p \v 1 Sua ta nio buri be aŋso i, pakaamŋana som. Mi iŋgi aŋso raama leleŋ. Pa nio tomtom ki Krisi. Mi Bubuŋana Potomŋana ta ikamam peeze pio i, ni ikam yo ma aŋute kat ta kembei: Sua ti, sua ŋonoono. \v 2-3 Nio ti, gorgori ta aŋkamam ŋgar pizin wal tio Israel na, leleŋ izanzaana pizin mi leleŋ ipata kat. Pa niam uyam tamen tau. Tana leleŋ ilip be Anutu ikamke zin. Mi iŋgi aŋrru zaala be aŋuulu zin. Mi so parei na, irao aŋyok pa ituŋ be sanaana kizin ka kadoono ise tio ma aŋla leŋ, mi zoŋ imap pa Krisi.\x + \xo 9:2-3 \xt Kam 32:32; Ro 10:1\x* \s1 Anutu ikam koroŋ boozo pizin Israel \p \v 4 Pa kere. Anutu ikam koroŋ boozo pizin Israel. Ni ikam zin ma tiwe lutuunu bizin. Mi muŋgu imbotmbot la mazwan, mi izzwe mburaana mi azuŋka kini pizin. Ziŋan Anutu timbuk sua boozo bekena tiparlup zin ma tiwe tamen. Mi zin ta tikam tutu. Anutu itunu ipaute zin pa zaala mi mbulu ki suŋŋana. Mi Anutu imbuk sua pizin pa koroŋ boozo.\x + \xo 9:4 \xt Un 17:2, 28:14+; Kam 4:22, 19:5\x* \v 5 Abaraam, Isak, mi Yakop popoŋana kizin ta zin i. Mi siŋ kizin, ta imar imar ma Krisi ipet. Krisi, ni Anutu. Mi imborro koroŋ ta boozomen. Tana iti tapakur ni zaana totomen. Ŋonoono.\x + \xo 9:5 \xt Mt 1:1+; Yo 1:1; Ro 1:3+, 11:28\x* \s1 Ta muŋgu mi imar na, Abaraam popoŋana kini pakan na, Israel ŋonoono, mi pakan na som \p \v 6 Ŋonoono, koozi zin Israel boozo tiurla ki Krisi som. Mi kokena toso sua mbukŋana ta Anutu ikam pizin na iur ŋonoono som. Na som. Pa kere. Zin Israel timap ma tiwe Anutu wal kini ŋonoono som. Pakan men.\x + \xo 9:6 \xt Yo 8:39+; Ro 2:28+; Ga 6:15+\x* \v 7 Mi Abaraam popoŋana kini ta kembena. Zin wal ta tiyooto la kini na, timap ma tiwe popoŋana kini ŋonoono som. Pa Anutu iso pa Abaraam ta kembei: \q1 Popoŋana ku ŋonoono ko tipet la ki Isak men.\x + \xo 9:7 \xt Un 21:12; Ibr 11:18\x* \m \v 8 Sua ti ka ŋgar ta kembei. Anutu, ni ikam ŋgar pa siŋ som. Tana zin wal ta tiyooto pa siŋ ki Abaraam na, timap ma tiwe Anutu lutuunu bizin som. Mi zin wal ta sua mbukŋana ki Anutu ipiyooto zin na, zin men ta Anutu ire zin kembei lutuunu bizin.\x + \xo 9:8 \xt Ga 3:29, 4:23,28\x* \v 9 Pa sua ta Anutu imbuk la ki Abaraam na, iso ta kembei: \q1 Talala beso ka nol ipet, to aŋmiili ma aŋmar mini. Mi sombe aŋmar, na kusim Sara ko ipeebe lem pikin tomooto kek.\x + \xo 9:9 \xt Un 18:10,14\x* \s1 Anutu itoto itunu leleene mi muŋaiŋana kini, mi ipeikat zin tomtom \p \v 10 Mi tina men som. Muŋgu tumbuyam Isak ziru Rebeka tipeebe boogo ru.\x + \xo 9:10 \xt Un 25:21\x* \v 11-12 Mi pikin ru tana tisu zen mi, Anutu iso pa Rebeka ma iso: \q1 Kaimer pikin muŋgamuŋga ko iwe mbesooŋo pa pikin ta kaimerŋana na.\x + \xo 9:11-12 \xt Un 25:23\x* \m Kere. Mazwaana tana, pikin ru tana tikam kosa sa zen. Tikam mbulu ambaiŋana sa som, sananŋana sa som. Tamen kan sua imuuŋgu pataaŋa. Mbulu tana iso iti ta kembei: Sombe Anutu ipeikat tomtom sa, na uunu imbot la ki tomtom tana itunu mbulu kini, som uraata kini sa na som. Ina Anutu ito itunu leleene mi ŋgar kini mi ikam mbulu tana pini.\x + \xo 9:11-12 \xt Ro 8:29+; Ep 2:8\x* \v 13 Mi Anutu sua kini lwoono toro iso ka ŋgar raraate men. Iso: \q1 Yakop na, nio leleŋ pini mi aŋkami. Mi Isau na som.\x + \xo 9:13 \xt Mal 1:2+\x* \b \p \v 14 Kenako toso parei? Anutu mbulu kini indeeŋe som? Som.\x + \xo 9:14 \xt Lo 32:4; Mbo 92:15\x* \v 15 Pa kere. Muŋgu ni iso pa Mose ma iso: \q1 Nio, sombe leleŋ isaana pa tomtom sa, mi leleŋ be aŋmuŋai i, inako aŋmuŋai i.\x + \xo 9:15 \xt Kam 33:19\x* \m \v 16 Tana sombe Anutu ikam ti, na uunu imbot la itundu uraata kiti, som mbulu kiti ta lelende pini i na som. Ina ni ikam ti irao itunu muŋaiŋana kini men tau.\x + \xo 9:16 \xt Ep 2:8+; 2Tim 1:9; Tit 3:5\x* \v 17 Mi sua lwoono toro iso pa sua ta Anutu ikam pa king kizin Aikuptu na. Iso ta kembei: \q1 Nio aŋuru ma we king bekena we zaala pio mi aŋswe mburoŋ ma ipet mat. Naso kaimer tiwit nio zoŋ, mi tisoyaara uruŋ ma irao toono ta boozomen.\x + \xo 9:17 \xt Kam 9:16\x* \m \v 18 Tana iti tuute: Sombe Anutu leleene be imuŋai tomtom sa, na imuŋai i. Mi sombe leleene be ikam ta kembei som, na izem tomtom tana ma ila ito itunu leleene sananŋana.\x + \xo 9:18 \xt Kam 4:21, 14:4,17; Ro 11:25\x* \p \v 19 Mi tomtom tiom sa ko imaŋga mi iso: “Wai, sombe Anutu ikamam ta kembena, na uunu parei ta keteene malmal pa sanaana kiti? Asiŋ irao izooro ŋgar kini?”\x + \xo 9:19 \xt Dan 4:32+\x* \v 20 Mi pekelŋana tio ta kembei: Nu so tomtom i ta sombe we biibi pa Anutu, mi peleeli pa mbulu kini? Nu sa musmuuzu mi koroŋ sorok ki toono na! Parei, ko kuuru iso pa tomtom ta imbuuzi na ma iso: “Uunu parei ta nu urpe yo ta kembei?” Som.\x + \xo 9:20 \xt Yesa 45:9, 64:8\x* \v 21 Tomtom ta imbusmbuuzu toono ma iwe kuuru na, ni itoto itunu leleene mi iurpewe zin kuuru. Tana ni irao ikam toono ndouŋana ta, mi iurpe pakaana ma iwe kuuru ambaiŋana kat be imbot pa uraata biibi sa. Mi pakaana na, ikam ma iwe kuuru ta sorok i.\x + \xo 9:21 \xt 2Tim 2:20\x* \p \v 22-23 Mi Anutu, ni ikam mbulu raraate men. Pa ni leleene be iswe muŋaiŋana kini, ramaki mburaana mi mbulu kini tau keteene malmal pa sanaana mi iurur kadoono pa. Mi zin kuuru ta kete malmalŋana kini imbotmbot se kizin i, na ni ipasansaana zin karau som. Iyaramraama kete malmalŋana kini, mi inamnaama zin. Paso, ni mataana iŋgalŋgal zin kuuru ta ni leleene iur pizin be imuŋai zin na. Kuuru tana, ni isombe ipaute zin pa mbulu kini ndabokŋan matakiŋa ta boozomen, mi ikam zin ma timbot raami lela azuŋka kini leleene.\x + \xo 9:22-23 \xt Ro 2:4, 8:28+\x* \v 24 Mi kuuru tana na ziŋoi? Ina wal boozomen ta ni iboobo zin ma tiwe lene na. Zin Yuda men som. Zin wal ta Yuda somŋan i tomini. \v 25 Kembei ta Anutu kwoono Hosea iso: \q1 Zin wal ta nio wal tio som na, nio ko aŋpaata zin be “wal tio.” \q1 Mi ni ta muŋgu leleŋ pini som, nako aŋso pini ta kembei: “Nio leleŋ pu.”\x + \xo 9:25 \xt Hos 2:23; 1Pe 2:10\x* \q1 \v 26 Mi lele ta muŋgu tomtom timbot pa, mi Anutu iso pizin ma iso: “Niom wal tio som.” \q1 Na lele tamen ta tina ta zin ko timbot pa, mi Anutu mata yaryaaraŋana iso pizin ma iso: “Nio lutuŋ bizin ta niom na.”\x + \xo 9:26 \xt Hos 1:10\x* \m \v 27 Mi Yesaya, ni ipaŋarai kalŋaana pizin Israel ma iso: \q1 Ŋonoono, zin Israel boozo kat ma kembei ta magargaara tai kana. Tamen zin tomtom kizin tabe aŋkamke zin ma timbot ambai na, zin rimen ŋonoono.\x + \xo 9:27 \xt Un 22:17; Yesa 10:22+; Ro 11:5\x* \m \v 28 Pa kadoono ta Merere isombe iur pizin tomtom toono kan na, ni ko ikam pizin karau men. \v 29 Mi ina kembei sua lwoono toro ta muŋgu Yesaya iso na. \q1 Malanto Merere mbura keskeezeŋana ipotom tomtom tiam pakan ma timbot be tipepeebe. Pepe, so amap ma amla leyam kembei ta zin Sodom ma Gomora.\x + \xo 9:29 \xt Un 19:24+; Yesa 1:9\x* \s1 Zin Israel lelen be tito zaala ki urlaŋana som \p \v 30 Tana ko toso parei? Zin wal ta Yuda somŋan i, ta muŋgu tikamam kinkiini be tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana som, ta koozi tiurla mi tiwe ndeeŋeŋan kek.\x + \xo 9:30 \xt Ro 1:16+, 3:22, 4:5; Ga 2:16; Pil 3:9\x* \v 31 Mi zin Israel na som. Ŋonoono, tikamam kinkiini kat pa tutu. Pa tiso ko iwe zaala pizin be tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana. Tamen tikam ma som.\x + \xo 9:31 \xt Ro 10:2+, 11:7; Ga 5:4\x* \v 32 Paso, lelen be tito zaala ki urlaŋana som, mi tipase pa zitun mbulu kizin ambaimbaiŋan. Tabe ikam ma zin kembei titutkat kumbun la pat mi tisursur ma tila.\x + \xo 9:32 \xt Lu 2:34; 1Kor 1:23\x* \v 33 Kembei ta sua ki Merere iso: \q1 Re. Nio aŋur pat ta isu abal Sion. \q1 Pat tana, tomtom pakan ko titutkat kumbun la, mi sursur ma tila. \q1 Mi pakan na, pat tana ko ikam zin ma timelmel. \q1 Tamen zin tomtom ta so tipase pini mi tiurla kini, na tasa ko ka miaŋ som. Zin ta boozomen ko nin se. Pa zin kola tire urlaŋana kizin ka ŋonoono.\x + \xo 9:33 \xt Mbo 118:22; Yesa 8:14, 28:16; Mt 21:42; 1Pe 2:6+\x* \c 10 \s1 Zin Israel ŋgar kizin ipet pa Anutu zaala kini zen \p \v 1 O niom toŋmatiziŋ tio, koroŋ ta, ta nio leleŋ pa ilip. Ina nio aŋso Anutu ikamke zin wal tio Israel to ndabok. Tanata gorgori aŋzuŋzuŋ pizin.\x + \xo 10:1 \xt Ro 9:3\x* \v 2 Nio ti aŋute kat zin, tana aŋrao aŋso kan sua. Ŋonoono, zin tikamam kaisiigi be timbeeze pa Anutu. Tamen tikam kat ŋgar som, mi tikamam sorok.\x + \xo 10:2 \xt Ŋgo 22:3; Ga 1:14\x* \v 3 Pa zaala tau Anutu ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda pa i, ina ŋgar kizin ipet pa zen. Tanata tizorzooro pa, mi tiso tipase pa zitun mbulu kizin mi uraata kizin be ikam zin ma tiwe ndeeŋeŋan.\x + \xo 10:3 \xt Ro 9:31+; Pil 3:9\x* \v 4 Tamen zaala ki tutu na, imar imiili su ta Krisi i. Pa wal boozomen ta sombe tiurla kini, na ni itunu ko ikam zin ma tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana.\x + \xo 10:4 \xt Mt 5:17; Ro 7:4+; 2Kor 3:6; Ga 3:24+; Ibr 8:13\x* \s1 Zaala ki tutu mi zaala ki urlaŋana \p \v 5 Zaala ki tutu na, muŋgu Mose ibeede ka sua ta kembei. Iso: “Tomtom ta sombe ito kat tutu, inako imbot ambai.” Ina zaala tabe tewe ndeeŋeŋanda pa tutu.\x + \xo 10:5 \xt Wkp 18:5; Lu 10:27+; Ga 3:12\x* \p \v 6 Mi zaala tabe tewe ndeeŋeŋanda pa urlaŋana na, imarra. Pa zaala tana iso piti ta kembei: “Kokena kakam ŋgar boozo ma kosombe: ‘Aiss, asiŋ ko irao be isala pa saamba?’” Som. Pa Krisi isu toono kek. \v 7 “Mi kokena koso: ‘Asiŋ irao be isula ta meeteŋan murin a, mi ipei Krisi?’” Som. Pa Anutu ipei Krisi ma imaŋga mini pa naala kek. \v 8 Sua ti ka ŋgar ta kembei: \q1 Anutu sua kini imbotmbot molo piti be turu na som. Pa imbotmbot la kwondo mi lelende kek.\x + \xo 10:8 \xt Lo 30:11-14\x* \m Lak, so sua i? Ina sua ta amzzoyaryaara pa urlaŋana na. \v 9 Mi sua tana iso ta kembei: Nu sombe swe urlaŋana ku ila iwal biibi matan ma so: “Yesu, ni Biibi tio,” mi sombe lelem iurla kembei Anutu ipei i ma imaŋga mini pa naala kek, inako Anutu ikamke u ma mbot ambai.\x + \xo 10:9 \xt Mt 10:32; Yo 3:15; Ŋgo 16:31\x* \v 10 Pa sombe lelende iurla, inako Anutu ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda. Mi sombe teswe urlaŋana kiti ila iwal biibi matan, inako Anutu ikamke iti ma tombot ambai. \v 11 Pa sua ki Merere isombe: \q1 Zin tomtom ta so tipase pini mi tiurla kini, na tasa ko ka miaŋ som. Zin ta boozomen ko nin se. Pa zin kola tire urlaŋana kizin ka ŋonoono.\x + \xo 10:11 \xt Mbo 25:3; Yesa 28:16; Ro 9:33\x* \m \v 12 Sua tana ikam iti ta boozomen. Zin Yuda, mi zin wal ta Yuda somŋan i tomini. Pa Anutu, ni Biibi kizin tomtom ta boozomen. Mi ni ikampewe kat wal boozomen ta titaŋroro i be iuulu zin na.\x + \xo 10:12 \xt Ŋgo 10:34+; Ro 3:22,29; Ga 3:28\x* \v 13 Pa \q1 Wal boozomen ta so titaŋroro Merere be iuulu zin, na ni ko ikamke zin ma timbot ambai.\x + \xo 10:13 \xt Yoel 2:32; Ŋgo 2:21\x* \s1 Zooroŋana kizin Israel na, ka uunu somŋana. Pa tileŋ uruunu ambaiŋana kek \p \v 14 Tamen sombe tomtom tiurla kini som, inako titaŋroro i be iuulu zin be parei? Mi sombe tileŋ sua som, inako tiurla kini be parei? Mi sombe tomtom tisoyaara sua pizin som, inako tileŋ be parei?\x + \xo 10:14 \xt Ŋgo 8:30+\x* \v 15 Mi sombe wal pakan tiŋgo zin tomtom ma tila be tisoyaara sua som, inako tisoyaara be parei? Mi zin Israel na, tomtom tila ma tisoyaara uruunu ambaiŋana pizin kek. Pa sua ki Merere isombe: \q1 Tomtom lelen ambai kat pizin wal ta tikam uruunu ambaiŋana ma timar.\x + \xo 10:15 \xt Yesa 52:7; Ep 6:15\x* \b \p \v 16 Tamen zin Israel boozo tikan la uruunu ambaiŋana som. Kan sua ta Yesaya iso pataaŋa kek. Sua ta kembei: \q1 Merere, asiŋ iurla sua tiam? Som.\x + \xo 10:16 \xt Yesa 53:1; Yo 12:38; Ibr 4:2\x* \m \v 17 Tana sua ta teleŋleŋ, ta ipei urlaŋana. Mi sua tana, teleŋleŋ la kizin wal ta tizzoyaryaara Krisi uruunu na. \p \v 18 Kenako toso parei pizin Israel? Zin tileŋ uruunu ambaiŋana zen? Soom. Zin tileŋ kek. Pa sua ki Merere isombe: \q1 Kalŋan ila ma irao lele ta boozomen ma karkari tileŋ lup. \q1 Pa sua kizin ila ma irao toono kek.\x + \xo 10:18 \xt Mbo 19:4; Mt 24:14, 28:19; Kol 1:6,23\x* \v 19 Mi parei? Kenako zin Israel tirao be tikam kat ŋgar pa Anutu zaala kini som ma iŋgi? Soom. Zin tirao. Pa zin matan munŋan ta tikamam ŋgar pa. Mose iso kan sua ta muŋgu kek ta kembei: \b \q1 Zin wal ta zan somŋan, mi len ŋgar somŋan i na, nio ko aŋkam zin ma tiwe leŋ. \q1 Mi mbulu ambaiŋana tabe aŋkam pizin i, ko ikam yom ma keteyom malmal mi motoyom berber.\x + \xo 10:19 \xt Lo 32:21; Ro 11:11,14\x* \v 20 Mi kere. Yesaya iso kat ta kembei: \b \q1 Zin wal ta tikamam kinkiini be tiute yo som na, zin tana ta tindeeŋe yo. \q1 Mi zin wal ta tirru yo som, ta aŋswe ituŋ pizin.\x + \xo 10:20 \xt Yesa 65:1; Ro 9:30\x* \b \p \v 21 Tamen zin Israel na, ni iso kan sua ta kembei: \q1 Niom wal ta keleŋsil sua mi kozorzooro na, gorgori ta nio aŋzarra nomoŋ piom mi aŋzza yom be kamar. Mi som.\x + \xo 10:21 \xt Yesa 65:2\x* \c 11 \s1 Anutu, ni ipizil kat ndemeene pizin Yuda som \p \v 1 Kenako toso parei? Anutu, ni ipizil kat ndemeene pizin Israel kek? Som kat! Kere. Nio ti, tomtom ki Israel tomini. Nio popoŋana ki Abaraam, mi uŋ ipet la ki Benyamen. Mi nio aŋurla ki Krisi.\x + \xo 11:1 \xt Mbo 94:14; 2Kor 11:22; Pil 3:5\x* \v 2 Tana Anutu, ni ipizil kat ndemeene pizin Israel som. Pa ni leleene iur pizin pataaŋa kek. Motoyom ila pa mbol ki Ilia ta imbot la Merere sua kini na. Ilia iswe sanaana kizin Israel ila ki Anutu, mi itaŋroro i ma iso: \q1 \v 3 O Merere, zin tikas kwom bizin ta boozomen ma timetmeete lup. \q1 Mi patoronŋana murin ku ta kembena. Tirekreege zin ma tisu len lup. \q1 Tana iŋgi nio ituŋ tamen kat ta aŋbotmbot i. Mi tikamam be tipun yo tomini.\x + \xo 11:3 \xt 1Kin 19:10+\x* \b \p \v 4 Mi Anutu ipekel sua kini be parei? Iso: \q1 Soom. Zin tomtom tio 7,000 tomen ta aŋkiskis zin ma timbotmbot na. Mi zin tina tilek kumbun pa merere pakaamŋana Baal pasa zen.\x + \xo 11:4 \xt 1Kin 19:18\x* \b \p \v 5 Koozi na, ka ŋgar raraate men tau. Zin Israel pakan ta Anutu ikampe zin mi ipeikat zin ma tiwe lene, ta timbotmbot i.\x + \xo 11:5 \xt Ro 9:27\x* \v 6 Zin na, Anutu ire la pa mbulu mi uraata kizin, mi ipeikat zin na som. Ina ni itunu leleene mi imuŋai zin. Mi be ire la pa mbulu mi uraata kizin mi ipeikat zin, so muŋaiŋana kini tana, muŋaiŋana ŋonoono som.\x + \xo 11:6 \xt Ro 4:4+, 9:15+; Ep 2:8; Ga 3:18\x* \p \v 7 Tana ko toso parei? Zin iwal biibi ki Israel timbelmbel uraata be tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana ma som. Mi zin wal rimen ŋonoono ta Anutu ipeikat zin la zin Israel mazwan, ta tiwe ndeeŋeŋan. Mi zin pakan na, Anutu izem zin ma tila tito zitun lelen sananŋana.\x + \xo 11:7 \xt Ro 9:31; 2Kor 3:14\x* \v 8 Kembei ta sua lwoono ta iso: \q1 Anutu ikam zin ma matan mbeleele zitun kembei zin wal ta tikeenemete i. Tanata matan imun, mi talŋan pampam. \q1 Mi mbulu tina, ta iseeŋge iseeŋge ma imarmar men i.\x + \xo 11:8 \xt Lo 29:3+; Yesa 29:10; Yo 12:40; Ŋgo 28:26+\x* \b \m \v 9 Mi Dabit iso kan sua tomini ta kembei: \q1 Mbalia ta kini kizin imbot se na, ko iwe kembei ta kilis pizin, mi ikam zin ma titop ma tisaana kat. Naso tikam kadoono pa sanaana kizin. \f + \fr 11:9 \ft Wal ŋgarŋan pakan tiso sua ti na, ka uunu ta kembei: Tutu ta Anutu ikam pizin Israel, ina koroŋ ambaiŋana. Tamen zin tikam ŋgar biibi mete pa tutu tana mi tipase pa, tabe ipakaala ŋgar kizin ma lelen pa Krisi som. Tana tutu, ta koroŋ ambaiŋana na, iwe kembei koroŋ sananŋana pizin.\f*\x + \xo 11:9 \xt Mbo 69:22+\x* \q1 \v 10 Mi matan ko imun ma sik ma tire mini som. \q1 Mi pataŋana tabe ise kizin i, ko ikam zin ma tikunkun mi timbombooren ta kembena. \s1 Zooroŋana kizin Yuda iwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i \p \v 11 Iŋgi aŋso aŋwi mini pa zin Yuda ta titutkat zin la Krisi ma timelmel na. Ko tisu ma timboren ta kembei, mi zan imap kat? Soom. Kola timaŋga mini. Mi kere. Zooroŋana kizin, ta iwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i be Anutu ikamke zin. Pa Anutu isombe zin Yuda tire la pa mbulu ambaiŋana ta ni ikamam pizin wal pakan i, mi matan berber pa.\x + \xo 11:11 \xt Ŋgo 13:46; Ro 10:19\x* \v 12 Kakam ŋgar. Indeeŋe ta zin Yuda tipizil ndemen pa Anutu mi titop pa zaala kini, ina iwe zaala pizin tomtom boozomen ta timbot toono na, be tikam kampeŋana biibi. \f + \fr 11:12 \ft Zooroŋana kizin Yuda ta ikam ma tipun Yesu sala ke pambaaraŋana. Mi meeteŋana kini tana, ta iwe zaala piti be Anutu ikamke iti. To indeeŋe zin Yuda tiseeze zin ŋgoŋana matan na, tikam ma zin ŋgoŋana tiko pa Yerusalem. Mi ina iwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i be tileŋ uruunu ambaiŋana.\f* Pa indeeŋe tana, kampeŋana biibi ila pizin wal ta Yuda somŋan i. Mi so kembena, na iti tuute: Sombe zin Yuda timap ma titooro zin, inako ipiyooto kampeŋana ta sorok som kat.\x + \xo 11:12 \xt Ro 11:25\x* \p \v 13 Ayo, iŋgi be aŋso sua piom wal ta Yuda somŋan i. Pa nio, Anutu iŋgo yo be aŋkam uraata piom. Mi uraata tio ti, nio aŋre kembei uraata biibi mi uraata ŋonoono. Tana aŋso aŋkam ma aŋkam kat.\x + \xo 11:13 \xt Ŋgo 9:15\x* \v 14 Naso zin wal tio Israel tire mar pa koroŋ ambaimbaiŋan ta Anutu ikamam piom i, mi matan berber pa. To ko iwe zaala pizin pakan be Anutu ikamke zin tomini ma timbot ambai.\x + \xo 11:14 \xt Ro 10:19\x* \v 15 Pa kere. Indeeŋe ta zin Yuda tizooro ma Anutu ipizil ndemeene pizin, ina iwe zaala pizin wal boozomen ta timbot toono na, be ziŋan Anutu tiparlup zin ma tiwe tamen. Tana talala ma sombe Anutu ikam zin Yuda tomini ma timiili mini, na tuute: Iŋgi be zin meeteŋan timaŋga. \v 16 Iti tuute: Zin Yuda, sombe tiurpe narabu, na mataana mi tikam pakaana ta ma ila be iwe Anutu lene. Mi ina iwe kilalan kembei narabu ta boozomen tana, koroŋ ki Anutu. Mi ke olib ta kembena. Sombe uunu iwe Anutu lene, inako namannaman tomini tiwe Anutu lene. \f + \fr 11:16 \ft Narabu pakaana ta imuuŋgu ma ila, ina imender pa wal rimen kizin Israel ta koozi timuuŋgu mi tiurla ki Krisi i. Mi ke olib uunu, ina imender pa Israel un bizin kembei ta Abaraam, Isak, ma Yakop ta Anutu imbuk sua pizin na. Koroŋ ru tana, ta ikam ma Anutu irao ipizil kat ndemeene pizin Israel na som.\f*\x + \xo 11:16 \xt Nam 15:17+\x* \s1 Terepiili zin Yuda pepe. Tomoto kanda. Pa Anutu ko ileele iti som \p \v 17 Zin Israel na, zin kembei ke olib ŋonoono ta tapaaza i. Mi niom wal ta Yuda somŋoyom i na, niom kembei olib sorok ta su leleene kana i namannaman. Koozi, iŋgi kembei Anutu isebogboogo olib ŋonoono tana namannaman pakan ma tisu len, mi ikam yom ma ila iŋgalseŋseeŋge yom la, bekena kakam murin. Tana niomŋan namannaman pakan ta timbotmbot na, kakamam toono mbuyeene lala ki olib tana uranuran.\x + \xo 11:17 \xt Yer 11:16; Yo 15:2+; Ep 2:11+\x* \v 18 Tamen kokena niyom ise sorok, mi kapakur ituyom ma koso: “Niam tiŋgi amlip pa olib namannaman ta Anutu iseboogo zin ma tisu len kek na.” Kakam kembena pepe. Pa niom na, ke namannaman men. Niom kopombol ke uranuran som. Ke uranuran ta ipombolmbol yom na.\x + \xo 11:18 \xt Yo 4:22\x* \p \v 19 Mi niom pakan ko kamaŋga ma koso: “Mi olib namannaman tana, Anutu isebogboogo zin bekena niam amkam murin tau.” \v 20 Ina ambai. Mi Anutu, ni isebogboogo zin ma tisu len paso, tiurla som tau. Mi niom ta kakam murin na tomini. Bela kikiskis urlaŋana tiom, to kombotmbot la muriyom. Tana kapakur yom pepe. Komoto koyom.\x + \xo 11:20 \xt Yesa 66:2; 1Kor 10:12; Pil 2:12; 1Pe 1:17\x* \v 21 Pa kere. Olib ŋonoono namannaman na, Anutu ileele zin? Som. Mi niom ta kembena. Ni ko irao ileele yom na som. \p \v 22 Tana motoyom iŋgal ituyom. Ŋonoono, Anutu, ni muŋaiŋana katuunu. Tamen ni ileleele iti som. Kere. Zin Yuda ta tipizil ndemen pini ma titop na, ni ileele zin som. Mi niom na, ni imuŋai yom. Tamen bela kikiskis mbulu kini, to kombotmbot men la muŋaiŋana kini leleene. Mi kere beso som, na niom tomini, ni ko isebogboogo yom ma kusu leyom.\x + \xo 11:22 \xt Yo 15:2+; 1Kor 15:2; Ibr 3:14\x* \v 23 Mi zin Yuda, sombe titooro zin mi tiurla, inako Anutu iŋgalseŋseeŋge zin la murin mini. Ni irao ikam ta kembei. \v 24 Pa niom wal ta Yuda somŋoyom i, niom kembei ke olib sorok ta su leleene kana i. Niom koyooto pa olib ŋonoono som. Tamen Anutu ikam yom, mi iŋgalseŋseeŋge yom la olib ŋonoono ma kewe ke tana namannaman kek. Mi sombe ni ikam piom ta kembena, na ni irao ikam olib itunu namannaman ta tisu len na, mi timiili ma tila murin mini. \s1 Kaimer zin Yuda ko titooro zin \p \v 25 Niom toŋmatiziŋ tio, sua tio taiŋgi na, ka uunu biibi mi turkeŋana. Kokena kakankaana pa, to kapakur yom sorok. Ka uunu ta kembei: Zin Israel pakan ta Anutu izem zin ma tila tito zitun lelen sananŋana na, ni ko izem zin ma timboren ta kembei ma alok na som. Ko timbotmbot ta kembei ma Anutu iyo zin wal pakan ma irao pa ka kin muŋgu,\x + \xo 11:25 \xt Lu 21:24; Yo 10:16; Tur 7:9\x* \v 26 to ikamke zin Israel ma timap. Pa ka sua imbot pataaŋa kek. \q1 Ulaaŋa ko imbot abal Sion mi imar. \q1 Mi ni ko ikam ma Yakop popoŋana kini tizem kat mbulu kizin sananŋana.\x + \xo 11:26 \xt Mbo 14:7; Yesa 59:20\x* \q1 \v 27 Mi nio ko aŋur zaala popoŋana pizin be niamŋan amparlup yam ma amwe tamen, mi aŋreege sanaana kizin.\x + \xo 11:27 \xt Yesa 27:9; Yer 31:33+; Ibr 8:8, 10:16\x* \b \p \v 28 Tana koozi, zin Israel ta tizorzooro uruunu ambaiŋana na, tiwe kembei Anutu ka koi bizin. Mi ina iwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i be kampeŋana ise kizin. Tamen Anutu, ni ipeikat zin Israel mi leleene pizin men. Paso, ni mataana ise ki tumbun bizin.\x + \xo 11:28 \xt Lo 10:15; Ro 9:5\x* \v 29 Mi sombe Anutu iboobo tomtom sa ma iwe lene, na ni irao itooro ŋgar kini mini na som. Mi sombe ipomoozo tomtom pa koroŋ sa, na ni irao itatke koroŋ tana pini mini na som.\x + \xo 11:29 \xt Nam 23:19; Ro 8:28+; 2Tim 2:13\x* \p \v 30 Muŋgu, niom wal ta Yuda somŋoyom i kozorzooro Anutu. Tamen zooroŋana kizin Yuda iwe zaala piom, tanata koozi kakam muŋaiŋana ki Anutu kek.\x + \xo 11:30 \xt Ep 2:2; Kol 3:7\x* \v 31 Mi ina raraate men pizin Yuda tau. Koozi tizorzooro. Tamen kaimer, muŋaiŋana tau Anutu izzwe piom wal ta Yuda somŋoyom i, ko iwe zaala pizin be zin tomini tikam muŋaiŋana kini. \v 32 Pa Anutu izem tomtom ta boozomen ma zooroŋana kizin ikaukau zin. Naso tomtom ta munŋaana men tipase pa muŋaiŋana kini men.\x + \xo 11:32 \xt Ro 3:9; Ga 3:22\x* \s1 Tapakur Anutu. Pa ni ŋgar kini biibi \p \v 33 Wai! Anutu ni koroŋ imap katuunu. Mi ŋgar kini ta kembena. Biibi ma ilip kat. Ni iute koroŋ ta boozomen. Asiŋ irao be iute zaala kini, mi ikam ŋgar pa mbulu ta ni ikamam piti tomtom? Som.\x + \xo 11:33 \xt Yop 11:7+; Mbo 92:5\x* \q1 \v 34 Pa asiŋ iute Merere ŋgar kini? \q1 Mi asiŋ irao be ipazali?\x + \xo 11:34 \xt Yesa 40:13; 1Kor 2:16\x* \q1 \v 35 Mi asiŋ ikam koroŋ sa pini be ikot? Som.\x + \xo 11:35 \xt Yop 35:7, 41:11\x* \b \p \v 36 Pa ni ta iur koroŋ ta boozomen, mi iwe koroŋ ta boozomen un. Mi ni iwe zaala pa koroŋ ta boozomen, mi koroŋ ta boozomen na, ni kini men. Tana iti tapakurkuri totomen. Ŋonoono.\x + \xo 11:36 \xt 1Kor 8:6; Kol 1:16; Ibr 2:10; Tur 4:11\x* \c 12 \s1 Anutu imuŋai iti biibi, tana tezem itundu ma tewe ni lene kat \p \v 1 Tana niom toŋmatiziŋ tio, kere. Anutu leleene isaana piti mi imuŋai iti biibi. Uunu tina ta aŋso aŋpombol yom be kezem ituyom ma kewe ni lene kat. Naso kewe kembei patoronŋana mata yaryaaraŋana ta potomŋana, mi Anutu leleene pa ilip. Pa niom sombe kakam kat ŋgar pa muŋaiŋana ki Anutu, inako kembeeze pini ta kembei. Mi mbulu ta kembei, ina suŋŋana ŋonoono.\x + \xo 12:1 \xt Yo 4:24; Ro 6:13; 1Kor 6:20; 1Pe 2:5\x* \v 2 Mi kere yom. Kokena kapa pai tiom ma kembei zin wal tau titoto ŋgar mi mbulu ki toono na. Bela Anutu itooro ŋgar tiom ma iwe popoŋana kat. Naso mbulu tiom itooro, mi karao be kuute mbulu ambaiŋana mi ndabokŋana ta Anutu leleene pa i, mi leleyom be kakam mbulu tana tomini.\x + \xo 12:2 \xt Ep 4:23, 5:17; Pil 1:10; 1Yo 2:15+\x* \s1 Iti lende uraata matakiŋa ma ikot ti \p \v 3 Anutu, ni ikampe yo mi iur yo ma aŋwe ŋgoŋana kini, tana aŋso aŋpombol yom ta boozomen ta kembei: Kapakur ituyom sorok pepe. Kakam kat ŋgar pa ituyom. Urlaŋana ta Anutu ikam piom, ina ko iwe kin piom, mi ipaute yom kembei niom tomtom pareiŋoyom.\x + \xo 12:3 \xt Ep 4:7; 1Pe 4:10+\x* \p \v 4 Iti tomtom na, koroŋŋanda boozo. Kumbundu, namanda, kwondo, ma koroŋŋanda pakan. Mi koroŋŋanda ta boozomen na, len uraata ndelndelŋa ma ikot zin.\x + \xo 12:4 \xt 1Kor 12:12+; Ep 4:16\x* \v 5 Ina raraate men piti tomtom ta tesekap la ki Krisi i. Iti kembei tomtom tamen namaana ma kumbuunu mi koroŋŋanŋan ta boozomen ta tilup ma tiwe tomtom tana.\x + \xo 12:5 \xt 1Kor 12:12-27; Ep 4:4,25\x* \v 6 Pa Bubuŋana ikampewe iti, mi ipombolmbol ti be takam uraata matakiŋa. Tana matanda siŋsiŋ pa uraata kiti kiti mi takam kat. Sombe ni iur ti ma tewe Anutu kwoono be toso kalŋaana pizin tomtom, na matanda iŋgal be toso sua ta indeeŋe men pa urlaŋana kiti.\x + \xo 12:6 \xt 1Kor 12:4-11; Ep 4:11+; 1Pe 4:10+\x* \v 7 Mi sombe ikam lende uraata be tembeeze pizin tomtom, na tembeeze kat. Sombe iur ti be tapaute zin tomtom, na tapaute kat zin. \v 8 Mi sombe ikam lende uraata be topombol zin tomtom, na matanda iŋgal be topombol zin. Sombe iti lende uraata be tarai koroŋ pizin tomtom, na matanda iŋgal be tarai raama ŋgar ambaiŋana. Mi sombe ni iur ti be takam peeze pizin tomtom, na matanda se pa uraata tana. Mi sombe iti lende uraata be tu'uulu zin tomtom pa pataŋana kizin, na tu'uulu zin raama lelende ambai.\x + \xo 12:8 \xt Ŋgo 20:28; 2Kor 9:6-13; 1Pe 5:2\x* \s1 Mbulu kizin wal tau tikilaala kat muŋaiŋana ki Anutu \p \v 9 Sombe kuur leleyom pizin tomtom, na kapakaam pa pepe. Kuur kat leleyom pizin. Mbulu sananŋan na, kombot molo pa. Mi mbulu ambaimbaiŋan, tona kikiskis.\x + \xo 12:9 \xt Mbo 34:14; 2Kor 6:6; 1Tim 1:5; 1Pe 1:22\x* \v 10 Niom kaparwe toŋmatiziŋ ki Krisi kek, tana ku'urur kat leleyom par piom. Mi kokototo ituyom, mi kiwidit waeyom bizin.\x + \xo 12:10 \xt Ga 5:26; Pil 2:3; 1Tes 4:9; Ibr 13:1; 1Pe 1:22\x* \v 11 Sombe kembeeze pa Merere, na motoyom pot pa pepe. Motoyom zze pa. You ki Bubuŋana ta imbot la leleyom na, ko ipayaryaara yom be kakamam ta kembei.\x + \xo 12:11 \xt Ŋgo 18:25; 1Tes 5:19; Tur 3:15\x* \v 12 Koroŋ ambaiŋana ta tu'urur matanda pa mi tazza i, ko ipombol yom ma leleyom ndabok kat ma kombotmbot. Mi sombe pataŋana sa ikam yom, na kemender mbolŋana. Mi motoyom iŋgal be kuzuŋzuŋ totomen.\x + \xo 12:12 \xt Ro 5:2, 15:13; Kol 4:2; 1Tes 5:16+; Yems 1:4\x* \v 13 Sombe Anutu wal kini potomŋan pakan timbot ŋoobo, na ku'uulu zin. Mi sombe leembe tima, na kakam zin ma kala pa ruumu tiom.\x + \xo 12:13 \xt 1Kor 16:1+; 2Kor 8:7; Ibr 13:2; 1Pe 4:9\x* \p \v 14 Sombe wal pakan tiseeze motoyom, na kusuŋ sosor pizin pepe. Kusuŋ Merere be ikampe zin.\x + \xo 12:14 \xt Mt 5:44+; 1Kor 4:12; 1Pe 3:9\x* \v 15 Zin wal ta so menmeen zin, na kagaaba zin ma niomŋan menmeen yom. Mi zin ta so titaŋ, na kagaaba zin ma niomŋan kataŋ. \v 16 Kaparlup leleyom mi ŋgar tiom ma iwe tamen. Mi kapakur ituyom pepe. Kokena kagabgaaba zin wal ta zanŋan men na, mi kombotmbot molo pizin wal sorrokŋan. Mi kapase pa ituyom ŋgar tiom pepe.\x + \xo 12:16 \xt Mbo 131:1+; Ro 15:5+\x* \p \v 17 Sombe tomtom sa ikam mbulu sananŋana piom, na kopokot pa mbulu sananŋana pepe. Kakamam kinkiini pa mbulu ta iŋgeeze pizin wal ta boozomen matan.\x + \xo 12:17 \xt Mt 5:39; Ro 14:16; 2Kor 8:21; Pil 4:8; 1Tes 5:15\x* \v 18 Mi kotoombo be niomŋan wal ta boozomen kaparlup leleyom ma kombot ambai. Tana mbulu boozomen tabe ilup yom, mi karao be kakam, na kakam.\x + \xo 12:18 \xt Mt 5:9,39; Ro 14:19; 2Tim 2:24; Ibr 12:14\x* \v 19 O niom toŋmatiziŋ tio, mbulu sananŋana ta so tikam piom, na kepekel pepe. Kezem la Anutu namaana. Mi ni itunu ko iur len zaala sa. Pa sua ki Merere iso ta kembei: \q1 Mbulu sananŋana na, nio ko aŋur kadoono pa. \q1 Tana kuur la nomoŋ. Pa nio ituŋ ko aŋpokot.\x + \xo 12:19 \xt Lo 32:35; Mbo 94:1; Ibr 10:30\x* \b \p \v 20 Tana kepekel mbulu sananŋana pepe. Pa sua lwoono toro iso ta kembei: \q1 Sombe kom koi sa peteli, na kam ka kini. \q1 Mi so miri i, na kam ka yok. \q1 Naso kami ma ka miaŋ pa mbulu kini.\x + \xo 12:20 \xt Kam 23:4+; Tut 25:21+; Mt 5:44\x* \b \p \v 21 Tana kezem mbulu sananŋana ma ikoto yom pepe. Bela kokoto mbulu sananŋana pa mbulu ambaiŋana. \c 13 \s1 Tombot la zin bibip kopon mbarman \p \v 1 Wal ta boozomen bela timbot la zin bibip tau tikamam peeze piti isu toono i kopon mbarman. Pa zin peeze kan ta timborro iti i, na tikamam sorok som. Ina Anutu itunu ta iur uraata tana ila naman be tikam. \x + \xo 13:1 \xt Yo 19:11; Tit 3:1; 1Pe 2:13+\x* \v 2 Tana sombe tomtom sa izooro la zin peeze kan kalŋan, na ni izooro Anutu. Pa Anutu ta iur wal ta kembei be tikam peeze piti. Tana tomtom ta so izooro zin, nako ire kadoono pa mbulu kini tana. \v 3 Lak, wal pareiŋan ta timototo zin peeze kan? Zin ta tikamam mbulu ambaiŋana? Som. Ina zin ta tinoknok mbulu sananŋana na. Tana nu sombe lelem be zin peeze kan tikam kosa sa pu som, na kam mbulu ambaiŋana men. Naso lelen ambai pu mi tiwit urum, mi moto som. \v 4 Pa zin peeze kan, ina zin tomini mbesooŋo ki Anutu. Ni iur zin be tiuulu u ma mbot ambai. Tamen nu sombe noknok mbulu sananŋana ta Anutu keteene malmal pa i, na kozo re u. Pa Anutu ikam zin peeze kan len mburan mi zan be tiur kadoono pizin wal tau tikamam mbulu sananŋana na. Mi ko irao tileelu na som. \v 5 Tana iti ta boozomen bela tombot la zin peeze kan kopon mbarman mi teleŋ la kalŋan. Kokena takam mbulu sananŋana ta Anutu keteene malmal pa i, to tikam ni ruŋguunu mi tiur kadoono piti. Mi tomini itundu ko tayamaana la lelende kembei takam ŋoobo mbulu pa Anutu mataana. \x + \xo 13:5 \xt 1Pe 2:19\x* \p \v 6 Uunu tina ta kiwirri takes tomini. Pa zin peeze kan na, zin mbesooŋo ki Anutu. Uraata ta gorgori tikamam na, tikamam pini tau. \v 7 Tana motoyom iŋgal be kakam kat mbulu pizin bibip ta boozomen. Sombe tiboobo yom pa takes, na kipiri. Mi zin tabe komoto zin i, na komoto zin. Mi zin tabe kopou zin mi kapakur zin na, kakam pizin ta kembei. \x + \xo 13:7 \xt Mt 22:21\x* \s1 Tuur lelende pizin tomtom. Naso tipiyooto tutu ka mbulu ŋonoono \p \v 8 Niom koso kakam mbun, na ikeene ma molo pepe. Loŋa mi kokot. Mi iti ta boozomen na, lende mbun biibi ta imbotmbot. Tokot na tarao som. Mbun tina ta kembei: Iti bela tuur lelende pa tomtom ta boozomen. Pa tomtom ta sombe iur leleene pizin tomtom, na ni ipiyooto tutu ka mbulu ŋonoono. \x + \xo 13:8 \xt Mk 12:31; Ro 3:31; Ga 5:14; Kol 3:14\x* \v 9 Pa tutu ta munŋaana men kembei “Pasaana ula pepe,” “Pun tomtom ma imeete pepe,” “Kem pepe,” “Motom berber pepe,” mi tutu pakan, ina ta timap timbot la tutu ti leleene: “Ur lelem pizin tomtom, kembei ta lelem pa itum.” \x + \xo 13:9 \xt Kam 20:13+; Wkp 19:18\x* \v 10 Pa sombe tuur lelende pizin tomtom, inako takam mbulu sananŋana sa pizin som. Tana takamam ta kembei. Naso tipiyooto tutu ka mbulu ŋonoono. \x + \xo 13:10 \xt Mt 22:40; Ro 3:31; 1Kor 13:4+; Ga 5:6; Yems 2:8\x* \s1 Mat ta iŋgi be ipet i \p \v 11 Tana niom bela kakamam ta kembena. Paso niom kikilaala mazwaana tiŋgi kek. Kekeene ndabok. Kamaŋga! Pa mazwaana tabe Anutu ikamke iti i, ka nol ta igarau kek. Indeeŋe ta tuurla mata popoten na, nol tana kembei imbot molo ri. Mi iŋgi imar igarau kek. \x + \xo 13:11 \xt 1Kor 7:29+; Ep 5:14; 1Tes 5:5+\x* \v 12 Zugut ta iŋgi be imap i, mi lele imarmar kek. Tana tezem kat zugut ka mbulu ma imborene lup, mi takam mat ka mbulu ma iwe lende, kembei tomtom ta izeebi pa mburu ki malmal na. \x + \xo 13:12 \xt Ep 5:11, 6:11+; Kol 3:8; 1Yo 2:8\x* \v 13 Kozo takam mat ka mbulu men. Mi mbulu ki tulup ti pa winŋana mi takam mbulu bozboozo, mbulu ki urŋanol, mbulu ta kanda miaŋ som mi takamam mbulu soroksorok isu mat keteene, mbulu ki taparzorzooro, mi mbulu ki matanda mburmbur na, takam mini pepe. \x + \xo 13:13 \xt Lu 21:34; Ga 5:19+; Ep 5:18; 1Pe 4:3; 1Yo 1:8\x* \v 14 Tana kakam mbulu ki Merere Yesu Krisi ma iwe leyom mi kombot lela. Mi mbulu sananŋana ta lelende muŋguŋana imaŋgaŋga pa i, na kuru zaala pa pepe. \x + \xo 13:14 \xt Ga 3:27; Kol 3:10; 1Pe 2:11\x* \c 14 \s1 Sombe wal pakan tito zaala toro be timbeeze pa Krisi, na toyo kwondo pizin pepe, mi itiŋan taparzooro pa pepe \p \v 1 Tomtom ta sombe urlaŋana kini imbol som, mi leleene be igaaba yom pa suŋŋana, na koyok pini mi kakami men tau. Kokena koyo kwoyom pini pa mbulu mi ŋgar kini pakan ta ipa ndel pa niom tiom na.\x + \xo 14:1 \xt Ro 15:1; 1Kor 8:9+, 9:22\x* \v 2 Kembei ta tomtom pakan, zin tiurla kembei koroŋ ta boozomen ki kanŋana makiŋ. Mi tomtom pakan na, urlaŋana kizin imbol som, tana tiur ŋgalseki pa buzur ta boozomen be tikan pepe, mi tikanan kini mi zeere men. Pa timoto. Kokena tikan, to tiŋgeeze pa Anutu mataana som.\x + \xo 14:2 \xt Un 1:29, 9:3\x* \v 3 Tana tomtom ta so ikanan koroŋ ta boozomen, na mataana repiili waene toro ta iurur ŋgalseki pa koroŋ pakan na pepe. Mi tomtom ta so iurur ŋgalseki pa koroŋ pakan mi ikanan som, na ni ta kembena. Ire waene toro ta ikanan koroŋ ta boozomen na kembei tomtom sananŋana pepe. Pa waene toro tana, ni tomini Anutu ikami ma iwe lene kek.\x + \xo 14:3 \xt Kol 2:16\x* \v 4 Mi nu asiŋ ta sombe tiiri Merere mbesooŋo kini pa mbulu kini? Sombe Merere leleene ambai pini, som leleene ambai pini som, ina koroŋ ki Merere. Mi ni ko leleene ambai pini. Pa ni irao be ipomboli ma imender mbolŋana.\x + \xo 14:4 \xt Mt 7:1; Yems 4:11+\x* \p \v 5 Tomtom pakan tire kembei aigule pakan na potomŋan. Tipa ndel pa aigule pakan. Mi tomtom pakan na, tire kembei aigule ta boozomen, ina raraate men pa Anutu mataana. Ina ambai. Tamen tomtom ta boozomen bela tiurla kat kembei mbulu ta titoto i, ina indeeŋe pa Anutu ŋgar kini, to ambai.\x + \xo 14:5 \xt Ga 4:10; Kol 2:16+\x* \v 6 Zin tomtom ta tipotom pa aigule pakan na, tikamam pa Merere. Mi zin ta tikanan buzur na, tikamam pa Merere, mi lelen ambai pini mi tipakurkuri pa. Mi zin tau tiurur ŋgalseki pa koroŋ pakan mi tikanan som na, zin tomini tikamam mbulu tana pa Merere, mi lelen ambai pini, mi tipakurkuri.\x + \xo 14:6 \xt 1Kor 10:30+; 1Tim 4:3+\x* \v 7 Pa iti tombot su toono ti be tembeeze pa itundu men som. Mi kanda mete ta kembena. Itundu tomborro som.\x + \xo 14:7 \xt 2Kor 5:15; Ga 2:20; 1Pe 4:2\x* \v 8 Tana sombe tombot, na tombot be tembeeze pa Merere, mibe tapakur ni zaana. Mi sombe temeete, na tombotmbot men la ni namaana. Tana iti sombe tombot, som temeete, na iti koroŋ kini men tau.\x + \xo 14:8 \xt Lu 20:38; Pil 1:20; 1Tes 5:10\x* \v 9 Pa Krisi, ni imeete mi imaŋga mataana yaryaara mini bekena iwe biibi pizin wal ta boozomen. Zin meeteŋan, mi zin tau matan iyaryaara na tomini.\x + \xo 14:9 \xt Ŋgo 10:36; 2Kor 5:15\x* \v 10 Mi nu so tomtom i, ta su mi sombe tiiri zin toŋmatiziŋ ku ta ki Krisi i pa mbulu kizin? Mi motom repiili zin paso? Pa iti ta boozomen ko tamap ma temender su Anutu kereene uunu be itiiri iti mi iur kadoono piti.\x + \xo 14:10 \xt Mt 25:31+; Ŋgo 17:31; 2Kor 5:10\x* \v 11 Ka sua imbot pataaŋa kek ta kembei: \q1 Nio Merere ta aŋbotmbot ma alok. Mi aŋur sua mbolŋana ta kembei: \q1 Tomtom ta boozomen kola timap ma tilek kumbun pio, \q1 mi tiso: “Ŋonoono kat. Anutu, nu ta biibi.”\x + \xo 14:11 \xt Yesa 45:23; Pil 2:10+\x* \b \p \v 12 Tana iti ta boozomen, itundu tataŋa ko temender la Anutu kereene uunu ma toso sua kiti be ni ileŋ mi itiiri.\x + \xo 14:12 \xt Mt 12:36; 2Kor 5:10; 1Pe 4:5\x* \s1 Takam ŋgar pa waende bizin. Kokena takam zin ma titop \p \v 13 Iŋgi kembei tabe aŋso piom. Iti tapartiiri iti pa mbulu kiti mi taparrepiili iti mini pepe. Mi ŋgar kiti imbol be takam mbulu sa tabe ipasaana Krisi wal kini lelen pepe. Kokena takam zin ma titop pa urlaŋana kizin.\x + \xo 14:13 \xt Mt 18:6+; 1Kor 8:9, 10:32; 2Kor 6:3; Pil 1:10\x* \v 14 Pa Merere Yesu ikam yo ma aŋute kat ta kembei: Koroŋ boozomen ta takanan na, sa sananŋana pa Anutu mataana som. Tamen sombe tomtom sa ikam ŋgar pa koroŋ sa ma iso koroŋ tana iŋgeeze pa Anutu mataana som, na ire i. Pa sombe ikan koroŋ tana, na ikam sanaana.\x + \xo 14:14 \xt Mk 7:14+; Ŋgo 10:15; 1Kor 8:7+; 1Tim 4:4+; Tit 1:15\x* \v 15 Mi nu ta so urlaŋana ku imbol na tomini. Re u. Kokena kan koroŋ sa ma pasaana toŋmatiziŋ ku ta ki Krisi i ŋgar kini, to nu to mbulu ki lelende par piti mini som. Pa toŋmatiziŋ ku tana, ni, Krisi imeete pini. Ko nu su mini mi kan sorok su kereene uunu be pasaana urlaŋana kini?\x + \xo 14:15 \xt 1Kor 8:11+\x* \v 16 Tana niom sombe kikilaala kek kembei koroŋ ta boozomen ambai pa kanŋana, ina ambai. Mi kere yom. Kokena ŋgar tiom tana iwe uunu pizin tomtom be tiyyo kwon piom.\x + \xo 14:16 \xt Tit 2:5\x* \v 17 Pa sombe tombot la peeze ki Anutu, inako takam ŋgar biibi pa koroŋ pareiŋan tabe takanan mi tiwinin i na som. Ko tombot la peeze ki Bubuŋana Potomŋana, mi takamam mbulu ndeeŋeŋana, mi itiŋan taparlup ti ma tewe tamen, mi lelende ndabok.\x + \xo 14:17 \xt Lu 17:20; Ro 5:1; Ga 5:22+\x* \v 18 Tomtom ta so imbeeze pa Anutu pa zaala ta kembei, nako Anutu leleene ambai pini. Mi mbulu kini ko ambai pa tomtom matan.\x + \xo 14:18 \xt 2Kor 8:21\x* \p \v 19 Tana iti bela takam kinkiini pa koroŋ boozomen tabe ilup ti ma tewe tamen, mibe taparpombol ti.\x + \xo 14:19 \xt Ro 15:2; 1Kor 14:12; Ibr 12:14\x* \v 20 Kokena kini iwe uunu piom ma kapasaana Merere uraata kini. Ŋonoono, kini ta boozomen iŋgeeze pa Anutu mataana. Tamen sombe tomtom sa ikan koroŋ sa, mi ikam ma waene toro itop pa urlaŋana kini, na ni ikam sanaana.\x + \xo 14:20 \xt Ro 14:14+; 1Kor 8:9,13; Tit 1:15\x* \v 21 Tana nu sombe kan buzur sa, som win yok baen sa, som kam mbulu toro sa, mi mbulu ku tana ikam toŋmatiziŋ ku ta ki Krisi i ma itop, na mbulu ku tana indeeŋe som. Tana ambai be kam pepe. \p \v 22 Tana koroŋ boozomen ta kembei, sombe nu urla kembei koroŋ ambaiŋana, som sananŋana, ina ambai. Mi ŋgar ku tana, ina koroŋ ki itum mi Anutu. Tomtom ta sombe mbulu kini ambai pa Anutu mataana mi iyamaana kembei ikam ŋoobo som, nako menmeeni pa kampeŋana tana.\x + \xo 14:22 \xt 1Yo 3:21\x* \v 23 Tamen tomtom ta sombe leleene iwe ru pa koroŋ sa, mi ikan sorok, na ikam ŋoobo. Paso mbulu ta ni ikam, ina imar pa urlaŋana kini som. Mi mbulu boozomen ta urlaŋana ipiyooto som, ina sanaana. \c 15 \s1 Takam ŋgar pa itundu men pepe. Takam ŋgar pa waende bizin \p \v 1 Iti ta sombe urlaŋana kiti imbol na, takam ŋgar pa itundu men pepe. Takam ŋgar pizin wal ta urlaŋana kizin imbol zen na, mi takam mbulu ta irao pa lelen mi ŋgar kizin.\x + \xo 15:1 \xt Ro 14:1; Ga 6:1+; 1Tes 5:14\x* \v 2 Tana itundu tataŋa irao tu'uulu zin toŋmatiziŋ kiti ta ki Krisi i, mi takam mbulu ta irao pa lelen mi ŋgar kizin. Naso topombol zin pa urlaŋana kizin.\x + \xo 15:2 \xt 1Kor 10:24; Pil 2:4+\x* \v 3 Kakam ŋgar pa Krisi. Ni ikam ŋgar pa itunu men som. Pa sua ki Merere iso ta kembei: \q1 O Anutu, sua repiiliŋana ta tipiri pu, ta ise tio tomini.\x + \xo 15:3 \xt Mbo 69:9; Yo 6:38\x* \b \p \v 4 Sua boozomen ki Merere ta tibeede se ro na, ina imbot be ipaute iti, mi ipotor lelende, mi ipombol ti be temender mbolŋana mi tabaada pataŋana. Naso lelende iwe ru som, mi tombotmbot mi tazza koroŋ ambaiŋana tabe ni ikam piti pa kaimer i.\x + \xo 15:4 \xt Ro 4:23+; 1Kor 10:11; 2Tim 3:16+\x* \p \v 5 Anutu ta ipombolmbol ti be temender mbolŋana mi tabaada pataŋana na, ni itunu ko ikam yom ma kaparlup leleyom mi ŋgar tiom ma iwe tamen, mi kototo Yesu Krisi.\x + \xo 15:5 \xt Ro 12:16; 1Kor 1:10; Pil 2:2\x* \v 6 Naso kulup leleyom, kulup kwoyom, mi kapakur Anutu tau Merere kiti Yesu Krisi Tamaana na.\x + \xo 15:6 \xt Mbo 34:3; Ŋgo 4:24\x* \s1 Krisi imar pizin Yuda men som. Imar pizin tomtom ta boozomen \p \v 7 Tana nio aŋso piom ta kembei: Niom ta boozomen na toŋmatiziŋ ki Krisi. Tana leleyom ambai par piom mi kaparkam yom, kembei ta Krisi leleene ambai piom mi ikam yom na. Naso kakam ma Anutu zaana iwe biibi.\x + \xo 15:7 \xt Ro 14:1+\x* \v 8 Pa Krisi, ni iwe mbesooŋo pizin Yuda bekena ikam ma sua ta muŋgu Anutu imbuk pa tumbun bizin na, iur ŋonoono.\x + \xo 15:8 \xt Mt 15:24+; Ŋgo 3:25+; 2Kor 1:20\x* \v 9 Naso tomtom tikilaala kembei Anutu itoto sua kini, mi zin wal ta Yuda somŋan i tiwit Anutu uruunu pa muŋaiŋana kini tomini. Mi ina ito sua ta tibeede muŋgu kek. Sua ta kembei: \q1 Uunu tina ta nio ko aŋbot la zin wal ta Yuda somŋan i mazwan, \q1 mi aŋwidit urum mi aŋbombo mboe bekena aŋpakur zom.\x + \xo 15:9 \xt Mbo 18:49; Yo 10:16; Ro 11:30\x* \v 10 Mi sua lwoono toro iso ta kembei: \q1 Niom wal ta Yuda somŋoyom na, kagaaba Anutu wal kini, mi niomŋan menmeen yom pini.\x + \xo 15:10 \xt Lo 32:43\x* \v 11 Mi sua lwoono toro tomini iso ta kembei: \b \q1 Niom wal ta Yuda somŋoyom na, kapakur Merere zaana. \q1 Niom karkari ta boozomen, kombo mboe mi kiwit uruunu.\x + \xo 15:11 \xt Mbo 117:1\x* \v 12 Mi Yesaya tomini iso ka sua. Pa iso: \b \q1 Popoŋana zaanaŋana tasa ki Yesi ko ipet. \q1 Mi ni tana, ta ko Anutu iuri ma iwe biibi be ikam peeze pizin kar ta boozomen. \q1 Tana zin wal ta Yuda somŋan i, ko tipase pini mi tiur matan pa koroŋ ambaiŋana tabe ni ikam pizin i.\x + \xo 15:12 \xt Yesa 11:1,10; Mt 12:21; Tur 5:5, 22:16\x* \b \p \v 13 Anutu ta tu'urur matanda pini i, ko ikam yom ta kuurla na ma leleyom ambai, mi kombot ambai kat. Mi Bubuŋana Potomŋana mburaana ko ipombol yom be kombot, mi kazza koroŋ ambaiŋana kat tabe Anutu ikam piti i. Ŋonoono.\x + \xo 15:13 \xt Ro 14:17; 1Kor 4:20\x* \s1 Mbulu ta Paulus ikamam uraata kini \p \v 14 O niom toŋmatiziŋ tio, nio aŋute: Niom karao kat pa mbulu ambaiŋana, mi ŋgar matakiŋa ta boozomen. Mi niom ituyom karao be kaparpaute yom pa sua ki Merere.\x + \xo 15:14 \xt 2Pe 1:12; 1Yo 2:21\x* \v 15-16 Sua pakan ta aŋbeede se ro ti, ina mbolŋana. Tamen leleyom isaana pa pepe. Pa iŋgi aŋso bekena aŋpei ŋgar tiom pa mini. Pa Anutu ikampe yo, mi iur yo ma aŋwe mbesooŋo ki Yesu Krisi be aŋsoyaara uruunu ambaiŋana ki Anutu pizin wal ta Yuda somŋan i. Mi leleŋ be aŋkam zin ma tiwe Anutu lene, mibe Bubuŋana Potomŋana ikam uraata pizin ma tiwe potomŋan. Naso tiwe kembei patoronŋana ta Anutu leleene pa ilip.\x + \xo 15:15-16 \xt Ŋgo 9:15; Ro 11:13; Ga 2:7+\x* \p \v 17 Nio leleŋ ambai mi aŋpakur Yesu Krisi. Pa ni ipombolmbol yo pa uraata ta aŋkamam pa Anutu na.\x + \xo 15:17 \xt Kol 1:29\x* \v 18 Nio leleŋ be aŋso pa wal pakan uraata kizin na som. Leleŋ be aŋso men pa ituŋ uraata tio ta aŋkamam bekena aŋyaaru zin wal ta Yuda somŋan i ma tila ki Anutu mi tito mbulu kini. Mi ituŋ tamen na, aŋrao aŋkam kosa sa som. Krisi ta ipombolmbol sua tio mi uraata tio.\x + \xo 15:18 \xt Ŋgo 15:12; 2Kor 3:5, 10:15; 1Tes 1:5\x* \v 19 Mi Bubuŋana mburaana ta izze tio. Tanata ikam ma aŋtortooro mos ma uraata bibip. Tana indeeŋe ta kar Yerusalem, mi imar imar ma ipet lele pakaana ki Ilirikum na, aŋwwa mi aŋzzo uruunu ambaiŋana ki Krisi pizin ma tileŋ lup kek.\x + \xo 15:19 \xt Ŋgo 19:11; 1Kor 2:4; 2Kor 12:12\x* \v 20 Pa nio ti, leleŋ ilip be aŋkam uruunu ambaiŋana isu lele pakan tau tiute Krisi zen na. Pa nio zoŋ pa uraata ta kembei. Naso kembei ituŋ aŋpo kat ruumu ma imap. Pa leleŋ be aŋpo ruumu sala kitiimbi ta tomtom toro ipaaza na som.\x + \xo 15:20 \xt 2Kor 10:15+\x* \v 21 Tana iŋgi aŋtoto zaala ta kembei. Mi ka sua imbot se bude pataaŋa kek: \q1 Zin wal ta tisoyaara uruunu pizin zen, nako tire. \q1 Mi zin ta tileŋ sua kini zen, nako tiute.\x + \xo 15:21 \xt Yesa 52:15\x* \s1 Paulus isombe ila mi ire zin Rom kan \p \v 22 Nio, gorgori aŋkamam ŋgar be aŋma Rom ma aŋre yom. Mi tamen som. Pa aŋkamam ŋgar biibi pizin wal tau tileŋ sua zen na.\x + \xo 15:22 \xt Ro 1:13\x* \v 23-24 Tamen buri na, aŋre kembei zin lele boozomen ta muŋgu aŋkamam uraata pizin na, leŋ uraata sa pizin mini som. Mi iŋgi aŋso aŋla pa lele pakaana ki Spen. Tana ko aŋma ma aŋre yom, mi itiŋan tombot risa mi tozzo lende sua muŋgu, tona ku'uulu yo pa pai tio, mi aŋmaŋga mini mi aŋla pa Spen. Pa ndaama ndaama ta leleŋ aŋso aŋma ma aŋre yom.\x + \xo 15:23-24 \xt 1Kor 16:6\x* \p \v 25 Tamen iŋgi ko aŋla pa Yerusalem muŋgu, mi aŋuulu Anutu wal kini ta timbot su tana.\x + \xo 15:25 \xt Ŋgo 19:21, 20:22, 24:17\x* \v 26 Pa zin wal ki Masedonia mi Akaia na, zitun lelen mi tilup pat pakan, mi tiur mar nomoŋ kek, be aŋkam ma aŋla, mi aŋur la ki Anutu wal kini ta timbot ŋoobo su Yerusalem a.\x + \xo 15:26 \xt 1Kor 16:1+; 2Kor 8:1, 9:2,12; Ga 2:9\x* \v 27 Mbulu kizin tina, zitun lelen mi tikam. Mi ina indeeŋe men. Paso zin Yuda ta tiwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i ma tikam koroŋ ambaimbaiŋan ta ki kunundu i. Tana zin wal ta Yuda somŋan i, na kembei len mbun biibi imbot kizin Yuda. Mi sombe tipimiili koroŋ ambaimbaiŋan ta ki toono i ma ila be iuulu zin, ina ambai.\x + \xo 15:27 \xt 1Kor 9:11; Ga 6:6\x* \v 28 Tana nio aŋso aŋboro kat pat ti ma irao aŋur se zin Yerusalem kan naman muŋgu, tona aŋma ma aŋre yom, mi aŋla pa Spen.\x + \xo 15:28 \xt 2Kor 8:20+\x* \v 29 Mi nio aŋute: Sombe aŋma, nako itiŋan taparpombol ti, mi kampeŋana ki Krisi ko ise kiti ma biibi.\x + \xo 15:29 \xt Ro 1:11\x* \p \v 30-31 O niom toŋmatiziŋ tio, itiŋan tuurla ki Merere kiti Yesu Krisi, mi Bubuŋana ikam ti ma lelende par piti kek. Tana nio aŋtaŋroro yom pa Merere kiti Yesu Krisi zaana. Kuzuŋzuŋ mbolŋana pa Anutu be iporoukaala yo pizin Yudea kan ta tiurla ki Krisi som na, mibe aŋkam kat uraata tio ma ambai men pa Anutu wal kini ta timbot Yerusalem a matan. Naso kagaaba yo ma kembei itiŋan toporou pa uraata ki Yesu Krisi.\x + \xo 15:30-31 \xt 2Kor 1:11; Kol 4:3\x* \v 32 Mi kaimer, sombe Anutu leleene, inako aŋma mi aŋre yom raama leleŋ ndabok. Tona keteŋ su, mi itiŋan tombotmbot mi taparpombolmbol ti. \p \v 33 Anutu ta ikam ti ma tombot ambai, na ni itunu ko imbot raama yom ta boozomen. Ŋonoono. \c 16 \s1 Paulus ikam aigule ambaiŋana kini pizin Rom kan \p \v 1 Nio leleŋ be aŋsotaara yom pa lunduri ta zaana Pibi. Ni imbesmbeeze pa wal ki Krisi ta tiluplup zin su kar Kenkria na. \v 2 Mi ni moori ki Merere. Pa iuluulu kat wal boozomen, mi iuluulu yo tomini. Tana leleŋ be kakami ma niomŋan kombot. Pa ina mbulu tabe takam pa Anutu wal kini potomŋan. Mi sombe ni le pataŋana sa, na ku'uuli. \p \v 3 Kakam aigule tio ila ki Prisila ziru waene Akwila. Pa ziru tigabgaaba yo pa uraata ki Yesu Krisi.\x + \xo 16:3 \xt Ŋgo 18:2-26; 2Tim 4:19\x* \v 4 Mi tizem kat zitun pio, mi rimen mi timeete. Tana leleŋ ambai kat pizin mi aŋwidit urun. Mi nio ituŋ tamen som. Lupŋana ta boozomen kizin wal ta Yuda somŋan i na, tiwidit urun tomini. \p \v 5 Mi zin wal ki Krisi ta tiluplup zin lela Prisila mi Akwila ruumu kizin na, kakam aigule tio pizin tomini. Kakam aigule tio ila ki Epenetus. Ni tomtom mataana kana ki Asia ta itoori ma iwe Krisi lene na, mi leleŋ pini ilip.\x + \xo 16:5 \xt 1Kor 16:15\x* \v 6 Mi kakam aigule tio ila ki Maria. Pa ni imbelmbel uraata piom. \v 7 Mi kakam aigule tio ila ki Andronikus ziru Yunias. Ziru toŋmatiziŋ tio, mi muŋgu niamŋan ambot lela ruumu sanaana. Mi ziru ŋgoŋana ki Krisi tomini. Tana wal boozomen matan ikot se kizin. Mi ziru tiwe Krisi lene muŋgu, mana nio. \p \v 8 Kakam aigule tio ila ki Ampliatus tomini. Pa Merere ikam yo ma leleŋ pini ilip. \v 9 Mi kakam aigule tio ila ki waende Urbanus ta igabgaaba iti pa uraata ki Krisi i, mi ila ki waeŋ toro Stakis tomini. Pa nio leleŋ pini ilip. \v 10 Mi kakam aigule tio ila ki Apeles. Ni tomtom ambaiŋana ki Krisi. Pa ni ibaada pataŋana pa Krisi zaana, mi imender mbolŋana. Tana ni irao pa uraata. Mi kakam aigule tio ila ki Aristobulus bizin. \v 11 Mi kakam aigule tio ila ki toŋmatiziŋ tio Erodian. Mi kakam aigule tio ila kizin wal ki Narsisus ta tiwe Merere lene kek na. \p \v 12 Kakam aigule tio ila ki Tripena ziru Triposa. Pa moori ru tina timbelmbel uraata pa Merere. Mi kakam aigule tio ila ki Pesis. Ni moori toro ta ikamam uraata biibi pa Merere, mi leleŋ pini ilip. \v 13 Mi kakam aigule tio ila ki Rupus ziru naana. Rupus, ni ikamam mbesooŋo ambaiŋana kat pa Merere. Mi naana, ni kembei nio naŋgoŋ tomini.\x + \xo 16:13 \xt Mk 15:21\x* \v 14 Mi kakam aigule tio ila ki Asinkritus, Pelegon, Emes, Patorobas, Emas, mi zin toŋmatiziŋ pakan ki Krisi ta ziŋan timbotmbot na. \v 15 Mi kakam aigule tio ila ki Pilologus, Yulia, mi Nereus ziru lunuri, mi Olimpas ziŋan wal boozomen ki Krisi ta ziŋan timbotmbot na. \p \v 16 Niom ta boozomen kewe toŋmatiziŋ ki Krisi kek. Tana kaparteege nomoyom mi leleyom par piom.\x + \xo 16:16 \xt 1Kor 16:20; 2Kor 13:12; 1Tes 5:26; 1Pe 5:14\x* \p Lupŋana boozomen ki Krisi ta timbot lele pakaana ti na, tikam aigule kizin piom tomini. \s1 Sua pemetŋana \p \v 17 O niom toŋmatiziŋ tio, zin wal ta tizorzooro pa sua tau tipaute yom pa ma keleŋ kek, mi tirekreege lupŋana tiom, mi tiwadat zin tomtom ma titoptop pa urlaŋana kizin na, kere yom mi kombot molo pizin.\x + \xo 16:17 \xt 1Kor 5:9+; 2Tes 3:6,14; 2Tim 3:5; Tit 3:10; 2Yo 10\x* \v 18 Pa sua kizin mbuyeeneŋana iyaryaaru zin wal ta ŋgar kizin kembei ta zin pikin i ma titoptop. Zin wal ta kembei, zin timbesmbeeze pa Merere kiti Krisi som. Ina zin matan iŋgalŋgal zitun men.\x + \xo 16:18 \xt Pil 3:18+; Kol 2:4; 2Pe 2:3\x* \p \v 19 Mi niom tina na, kakam yo ma leleŋ ndabok kat. Pa tiso uruyom pa mbulu tiom tau kototo Merere na, ma irak ma irao lele ta boozomen kek. Nio leleŋ be niom kuute kat mbulu ambaiŋana. Mi so mbulu sananŋana, na motoyom iŋgal be kombotmbot molo pa.\x + \xo 16:19 \xt Mt 10:16; Ro 1:8; 1Kor 14:20\x* \p \v 20 Anutu ta ilup ti ma tewe tamen, mi ikam ti ma tombot ambai na, molo som to ikam yom ma kaparaama Sadan ŋgureene.\x + \xo 16:20 \xt Un 3:15; 1Kor 16:23; 1Tes 5:28; Tur 22:21\x* \p Kampeŋana ki Merere kiti Yesu Krisi ko ise tiom. Ŋonoono. \p \v 21 Timoti, ta igabgaaba yo pa uraata i, ni ikam aigule kini piom tomini. Mi toŋmatiziŋ tio tel, zan Lusius, Yason, mi Sosipater, zin tomini tikam aigule kizin piom.\x + \xo 16:21 \xt Ŋgo 16:1+, 20:4\x* \p \v 22 Mi iŋgi nio Tesis. Paulus izzo sua mi aŋbedbeede se ro ti. Aigule tio ima piom pa Merere zaana. \p \v 23 Gaius tomini ikam aigule kini piom. Ni tomtom ki ikamam zin leembe. Tana nio aŋbotmbot ti na, aŋbot se kini. Mi wal ki Krisi ta timbot kar ti mi tiluplup zin lela ruumu kini na, tikam aigule kizin piom tomini. Mi Erastus, tomtom ta imborro pat ki kar ti, ni ziru toŋmatiziŋ kiti Kwartus tikam aigule kizin piom tomini.\x + \xo 16:23 \xt Ŋgo 19:29; 1Kor 1:14\x* \m [ \v 24 Kampeŋana ki Merere kiti Yesu Krisi ko ise tiom. Ŋonoono.] \s1 Paulus ipakur Anutu \p \v 25 Uruunu ambaiŋana ta aŋzzoyaryaara pa Yesu Krisi i, ina ko iwe zaala piom be Anutu ipombol yom ma kemender mbolŋana. Ŋonoono, ta muŋgu muŋgu mi imar na, uruunu ambaiŋana tana ike.\x + \xo 16:25 \xt 1Kor 2:7; Ep 3:9,20; Kol 1:26+; 2Tim 1:9+\x* \v 26 Tamen Anutu kwoono bizin tizzo ka sua. Mi iŋgi Anutu mata yaryaaraŋana ta imbotmbot ma alok i, iswe uruunu ambaiŋana tana ma ipet mat kek. Mi ni iur sua mbolŋana be sua tana ila pizin karkari ta boozomen. Naso tiurla ki Krisi mi tito i.\x + \xo 16:26 \xt Ro 1:5; Tit 1:2+\x* \v 27 Anutu tana, ni itutamenŋana. Mi ŋgar kini na, biibi kat. Tana iti ko tapakurkuri pa Yesu Krisi zaana ma alok. Ŋonoono.\x + \xo 16:27 \xt Ro 11:36; 1Tim 1:17, 6:16; Yud 25\x*