\id REV - Mbula NT with Gen, Exo, Ruth, Psa, Pro, and Jonah [mna] -Papua New Guinea 1996 (DBL 2015) \h Sua Turkeŋana \toc1 Sua Turkeŋana Ta Merere Iswe La Ki Yoan \toc2 Sua Turkeŋana \toc3 Tur \mt1 Sua Turkeŋana Ta Merere Iswe La Ki Yoan \c 1 \p \v 1-2 Iŋgi sua ta iswe Yesu Krisi. Sua tiŋgi, Anutu ikam la ki Krisi be ni kadoono ikam pizin mbesooŋo kini. Naso tiute mbulu tabe molo som to ipet. \p Sua tiŋgi, Yesu iso la ki aŋela kini, to aŋela kadoono ila ipaute mbesooŋo kini Yoan pa. Koroŋ ta munŋaana men tiŋgi, Yoan ire. Tanata ipombol ka sua, mi iso iŋgi sua ŋonoono ki Anutu ta iswe kat Yesu Krisi.\x + \xo 1:1-2 \xt Dan 2:28+; 1Yo 1:1; Tur 22:16\x* \p \v 3 Sua ta tibeede tiŋgi na, Anutu itunu kalŋaana. Tomtom ta so ipaata sua tiŋgi pizin tomtom, na pombolŋana ki Anutu ko ise kini. Mi zin wal ta so tileŋ, mi matan iŋgalŋgal mi titoto, na zin tomini ko tikam pombolŋana. Pa nol tabe sua ti iur ŋonoono na, imar igarau kek.\x + \xo 1:3 \xt Ro 13:11; Yems 5:8; 1Pe 4:7; Tur 22:7,10\x* \s1 Yoan ikam sua pa lupŋana lamata mi ru ki Krisi \p \v 4 Iŋgi nio Yoan ta aŋbeede ro tiŋgi ima piom lupŋana lamata mi ru ki Krisi ta kombot lele pakaana ki Asia na. Anutu, ni imbotmbot ta muŋgu kek. Mi koozi imbotmbot. Mi kaimer na, ni kola imar. Ni, Yesu Krisi, mi Bubuŋana lamata mi ru \f + \fr 1:4 \ft Sombe Yoan ibeede pa koroŋ lamata mi ru, na koroŋ tana ambai komboono, som munŋaana. Tana Bubuŋana lamata mi ru ti, ko timender pa Bubuŋana Potomŋana.\f* ta timbotmbot su Anutu kereene uunu ta muriini peeze kana na, ko tikampe yom, mi timboro yom ma kombot ambai men. Ŋonoono.\x + \xo 1:4 \xt Kam 3:14+; Mbo 89:27; Yo 1:1; Tur 4:5\x* \v 5 Yesu, ni imender mbolŋana mi izzwe katkat sua ŋonoono. Mi ni ta iwe mataana pizin wal meeteŋan ma imaŋga mini pa naala. Mi ni ta imborro king ta boozomen ki toono.\x + \xo 1:5 \xt Yo 18:37; 1Kor 15:20,25\x* \p \v 6 Ni iur kat leleene piti mi siŋiini ireere, bekena itatke iti pa sanaana mburaana. Mi ikam ti ma tombot lela peeze ambaiŋana ki Tamaana Anutu be tembeeze pini, mibe takam uraata kembei ta zin patoronŋana kan. Yesu Krisi, ni zaana biibi mi mbura keskeezeŋana. Tana iti ko tapakurkuri ma alok. Ŋonoono.\x + \xo 1:6 \xt Kam 19:6; 1Pe 1:19, 2:9; 1Yo 4:10; Tur 5:10\x* \q1 \v 7 Kere. Ni kola ise miiri tieene ma isu. \q1 Mi tomtom ta munŋaana ko timap ma tire i. \q1 Mi zin tau tiŋgali na, zin tomini ko tire i. \q1 Tana wal boozomen ta timbot toono na, ko timap ma tire i, mi titaŋ ma tiyeryer. Mi ko titaŋ ma som. \q1 Sua ta tina. Ŋonoono.\x + \xo 1:7 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Mt 24:30; Yo 19:37; Ŋgo 1:11; 1Tes 4:17\x* \p \v 8 Merere Anutu, ni mbura keskeezeŋana. Mi ni imuŋmuuŋgu mi ikemermer. Ni imbotmbot ta muŋgu kek. Mi koozi imbotmbot. Mi kaimer na, ni kola imar. Iso ta kembei: “Nio ta aŋwe mataana pa koroŋ ta munŋaana men, mi sombe koroŋ ta boozomen imap, na nio ko aŋbotmbot men.”\x + \xo 1:8 \xt Kam 3:14; Tur 4:8, 22:13\x* \s1 Krisi ipet ki Yoan \p \v 9 Iŋgi nio Yoan. Iti toŋmatiziŋ ki Krisi tau. Nio gaabaŋoŋ ta niom na. Pa iti tombot la peeze ki Yesu mi temendernder mbolŋana mi tabadbaada pataŋana pa ni zaana. Iŋgi tiur yo mar mutu Patmos ti paso, aŋzzwe katkat Anutu sua kini, mi aŋpombolmbol sua ŋonoono ki Yesu.\x + \xo 1:9 \xt Ŋgo 14:22; 2Tim 1:8, 2:12\x* \v 10 Indeeŋe aigule potomŋana ki Merere na, Bubuŋana izeebe yo. Beso aŋleŋ miili pa kalŋaana ta imar pa ndemeŋ na, kalŋaana biibi kembei ta twiiri i.\x + \xo 1:10 \xt Kam 19:19; Ŋgo 10:10\x* \v 11 Iso ta kembei. Iso: “Koroŋ ta re i, kozo beede ise ro, mi seŋgeere ma ila pa lupŋana lamata mi ru ki Krisi ta zan tiŋgi: Epesus, Smerna, Pergamum, Tiatira, Sardis, Piladelpia, mi Laodisia.” \p \v 12 Iso makiŋ, mi motoŋ imiili be aŋre kat asiŋ ta izzo sua pio i. Beso aŋtooro yo na, aŋre lam lamata mi ru ta tiurpe pa gol na. \v 13 Mi tomtom ta imbotmbot la lam tana mazwan. Ni ruŋguunu kembei ta Tomtom Lutuunu i. Mi iur mburu kini molo kat. Mi mburu milmilŋana ta imbot se ka mbooro mi iliu i.\x + \xo 1:13 \xt Dan 7:13\x* \v 14 Mi ute ruunu na, imomoomo ma kembei kou. Mi mataana na, kembei ta you bilbilŋana i.\x + \xo 1:14 \xt Dan 7:9\x* \v 15 Mi kumbuunu na, ikilli kat kembei pat mbaras milmilŋana ta tineene ma iŋgeeze kat. Mi kalŋaana na, kembei yok ndundunŋan ta ŋguruŋguruŋ i.\x + \xo 1:15 \xt Dan 10:6\x* \v 16 Mi namaana woono na, iteege pitik lamata mi ru. Mi buza mata mbaaru iyooto pa kwoono. Buza tana na, mataana men. Tomtom tana ruŋguunu na, kembei ta zoŋ mataana i. Iyaara ma kembei ta aigule palmaŋ i.\x + \xo 1:16 \xt Mt 17:2; Ep 6:17; Ibr 4:12\x* \p \v 17 Nio aŋre i na, mburoŋ imap mi aŋtop su kumbuunu uunu kembei tomtom meeteŋana. To namaana woono i, iteege su pio mi iso: “Moto pepe. Iŋgi nio tau. Aŋwe mataana pa koroŋ ta munŋaana men. Mi sombe koroŋ ta boozomen imap, na nio ko aŋbotmbot men. \v 18 Nio motoŋ yaryaaraŋoŋ. Nio aŋmeete ma kup. Tamen re. Iŋgi motoŋ iyaryaara i. Mi ko aŋbotmbot ta kembei ma alok. Nio ta aŋborro meeteŋana mi aŋborro Andewa.\x + \xo 1:18 \xt Mbo 68:20+; Ro 6:9; Ibr 7:25; Tur 4:9\x* \v 19 Tana bedbeede koroŋ ta re i. Koroŋ ti, pakan ta iwedet i, mi pakan kola ipet pa kaimer. \v 20 Mi pitik lamata mi ru ta re imbot la nomoŋ woono na, mi lam lamata mi ru, ina koroŋ turkeŋana. Tamen ka ŋgar ta kembei: Pitik lamata mi ru ti, ina tiwe kin pa aŋela lamata mi ru ta matan pa lupŋana lamata mi ru ki Krisi na. Mi lam lamata mi ru, ina iwe kin pa lupŋana lamata mi ru tana.\x + \xo 1:20 \xt Mt 5:15\x* \c 2 \s1 Ro ta ila pizin Epesus kan \p \v 1 “Aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Epesus na, beede sua ila pini ta kembei. So: \p “Ni tau iteege pitik lamata mi ru ila namaana woono, mi iwwa la lam milmilŋan lamata mi ru mazwan na, kalŋaana ima ta kembei. Isombe: \p \v 2 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap. Niom kembel uraata. Mi pataŋana ikamam yom, tamen kemendernder mbolŋana. Zin wal sananŋan na, niom kamanne pizin mi tikamam som. Mi zin wal tau tipakamkaam ma tizzo sorok be zin ŋgoŋana ki Anutu na, niom kitiiri zin mi kikilaala pakaamŋana kizin kek. \x + \xo 2:2 \xt 2Kor 11:13; 1Tes 1:3; 2Pe 2:1; 1Yo 4:1\x* \v 3 Pataŋana boozomen izze tiom pa nio zoŋ. Tamen niyom gesges som, mi kemendernder mbolŋana. \x + \xo 2:3 \xt Ga 6:9; Ibr 10:36, 12:3+\x* \p \v 4 “Mi mbulu tiom tamen, ta aŋrre pa. Pa indeeŋe ta kuurla mata popoten na, ku'urur kat leleyom pio. Mi buri na, pe som. \x + \xo 2:4 \xt 1Tim 5:12\x* \v 5 Tana kerre mi motoyom iŋgal mbulu ta muŋgu kakamam na. Pa iŋgi kotop kat. Tana kuurpe mbulu tiom mi kakam mbulu kembei ta muŋgu kakamam na. Kere beso som, inako nio aŋma mi aŋtatke lam tiom pa muriini. \x + \xo 2:5 \xt Mt 21:41+\x* \v 6 Mi mbulu tiom toro ta nio aŋre kembei ambai. Mbulu kizin wal ta titoto ŋgar ki Nikolas \f + \fr 2:6 \ft Nikolas, ni ipaute zin urlaŋana kan ta kembei: Sombe tigabgaaba wal matan munŋan pa mbulu kizin, mi tiurur nol, mi tikanan kini ta tikam pizin merere pakaamŋan, ina koroŋ sorok.\f* mi titeege tete ru na, niom ku'urur koi pa. Pa ina, nio aŋurur koi pa tomini. \x + \xo 2:6 \xt Mbo 139:21\x* \p \v 7 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua tau Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \p “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, na nio ko aŋyok pini be ikam ke ki mbotŋana mata yaryaaraŋana ta imbot la mokleene ki Anutu na ŋonoono, mi ikan. \x + \xo 2:7 \xt Un 2:9, 3:22; Tur 22:2,14\x* \s1 Ro ta ila pizin Smerna kan \p \v 8 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Smerna na, beede sua ila pini ta kembei. So: \p “Ni ta iwe mataana pa koroŋ ta munŋaana men. Mi sombe koroŋ ta boozomen imap, na ni ko imbotmbot men. Mi ni ta imeete ma kup, mi burup ma imaŋga mata yaryaara mini, ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe: \p \v 9 “Nio aŋute: Pataŋana boozomen ikamam yom ma kombot ŋoobo kat. Tamen nio aŋre yom kembei karao kat. Nio aŋute: Zin wal ta zan Yuda na, tiŋgalŋgal sorok sua piom. Mi wal tana, zin Yuda ŋonoono som. Ina zin timbotmbot la lupŋana ki Tomtom Sanaana. \x + \xo 2:9 \xt Yo 8:39+; Ro 2:17,28+; 2Kor 11:14+; Yems 2:5; Tur 3:9\x* \v 10 Nio aŋso kat piom. Molo som to toomboŋana ipet piom. Tamen komoto pataŋana tabe ise tiom i pepe. Iŋgi be Tomtom Sanaana ipiri tomtom tiom pakan lela ruumu sanaana. Tamen niom kola kere pataŋana pa aigule laamuru men to imap. Tana kikiskis urlaŋana tiom ma irao kemetmeete raama. Naso aŋkam leyom mbotŋana mata yaryaaraŋana. Pa ina iwe kembei mogar ta tikamam pizin wal tau tiporou ma tilip na. \x + \xo 2:10 \xt Mt 10:18,22,28, 24:13; 1Kor 9:25; 2Tim 4:8; Yems 1:12; Tur 3:11\x* \p \v 11 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \p “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, na ni tana ko imbot ambai. Pa meeteŋana tabe iwe ru pa i, ko irao be ipasaani na som. \x + \xo 2:11 \xt Tur 20:6,14, 21:8\x* \s1 Ro ta ila pizin Pergamum kan \p \v 12 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Pergamum na, beede sua ila pini ta kembei. So: \p “Ni tau le buza mata mbaaru ta mataanaŋana na, kalŋaana ima ta kembei. Isombe: \x + \xo 2:12 \xt Tur 1:16\x* \p \v 13 “Nio aŋute: Tomtom Sanaana muriini peeze kana imbotmbot kar ta niom kombotmbot pa na. Pa ni itunu ta ikamam peeze pa kar tiom. Muŋgu tomtom tiom ta, zaana Antipas, ni imender mbolŋana mi izzwe katkat uruŋ. Tanata tipuni ma imeete isu kar tiom tina. Mi ina ikam yom ma kezem urlaŋana tiom som. Mi koozi tomini, niom kikiskis nio zoŋ. \p \v 14 “Tamen mbulu tiom pakan na, nio aŋrre pa. Pa wal tiom pakan na, titoto ŋgar ki Biliam. Motoyom la pa. Muŋgu Biliam tana, ni ipaute Balak ma iwat zin Israel, tabe titop pa urlaŋana kizin mi tikan sorok kini ta tipakur zin merere pakaamŋan pa na, mi tikam mbulu kizin me ma ŋge. \x + \xo 2:14 \xt Nam 22:5, 25:1+, 31:16; 1Kor 6:13, 8:9+, 10:19+; 2Pe 2:15\x* \v 15 Mi wal tiom pakan na, titoto Nikolas pa ŋgar kini tomini. \v 16 Tana kuurpe mbulu tiom ta buri. Kere beso som, nako molo som to aŋma mi aŋkas wal tiom tana pa buza ta imbotmbot kwoŋ i. \x + \xo 2:16 \xt 2Tes 2:8; Ibr 4:12; Tur 1:16, 19:15,21\x* \p \v 17 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \p “Tomtom ta so iporou ma ilip, na nio ko aŋkam ka kini manna turkeŋana ta ki kar saamba. Mi ko aŋkam le pat kokouŋana ta tibeede zaana popoŋana ise. Zaana tana, zin iwal irao tiute som. Tomtom tina itutamen to iute. \x + \xo 2:17 \xt Kam 16:14+, 16:33+; Yesa 62:2; Yo 6:48+; Tur 3:12, 19:12\x* \s1 Ro ta ila pizin Tiatira kan \p \v 18 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Tiatira na, beede sua ila pini ta kembei. So: \p “Anutu Lutuunu, ta mataana kembei ta you bilbilŋana i, mi kumbuunu ikilli kat kembei ta pat mbaras milmilŋana ta tiurpe ma iŋgeeze kat, ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe: \x + \xo 2:18 \xt Tur 1:14+\x* \p \v 19 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap. Niom kembel uraata, mi ku'urur kat leleyom pio mi pizin tomtom. Mi niom kuurla tio mi kembesmbeeze pio. Mi kemendernder mbolŋana mi kabadbaada pataŋana. Mi uraata ta buri kakamam i, ina ilip pa uraata ta mata popoten mi kakamam na. \p \v 20 “Mi mbulu tiom tamen, ta nio aŋrre pa. Pa moori ta zaana Yesebel na, ni ipakamkaam ma izzo sorok be iwe Anutu kwoono. Mi ipandelndel zin mbesooŋo tio ma tikamam mbulu kizin me ma ŋge, mi tikanan kini tau tipakur zin merere pakaamŋan pa i. Mi niom kerre i mi ikamam. \x + \xo 2:20 \xt Kam 34:15; 1Kin 16:31; Ŋgo 15:20,29; 1Kor 10:19+\x* \v 21 Nio aŋnaami be itooro leleene, mi izem mbulu kini soroksorok tina. Tamen ni leleene be itoori som. \x + \xo 2:21 \xt Ro 2:4; Tur 9:20+\x* \v 22 Tana iŋgi be aŋseeze mataana pa mete sa. Ni mi zin wal ta tigabgaabi pa mbulu kini sananŋana na tomini. Sombe tizem mbulu kizin sananŋana tana som, inako aŋur pataŋana biibi ise kizin. \v 23 Mi lutuunu bizin tomini, nio ko aŋkas zin lup. Naso lupŋana ki Krisi ta boozomen tiute: Nio ta aŋtirtiiri zin tomtom lelen mi ŋgar kizin. Mi aŋurur kadoono pizin ikot mbulu kizin kizin. \x + \xo 2:23 \xt Mbo 7:9, 62:12; Ro 2:6; 2Kor 5:10; Tur 20:12+\x* \p \v 24 “Tamen niom Tiatira koyom pakan na, kototo Yesebel ŋgar kini som. Mi sua ta tisombe ŋgar turkeŋan ki Sadan, ina tomini, kuute som. Tana nio ko aŋur pataŋana toro sa ma isalakaala yom na som. \v 25 Mi motoyom iŋgalŋgal be kikiskis kat koroŋ ŋonoono ta kakam kek na, ma irao aŋmiili ma aŋmar mini. \x + \xo 2:25 \xt Tur 3:11\x* \p \v 26-27 “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, mi ikiskis mbulu tio ma irao swoono imap, inako aŋuri be imboro zin karkari, mi peeze kini ko mbolŋana. Ni ko ipunmetmeete wal sananŋan mburan, kembei ta tomtom ipetepaala kuuru ma imapalpaala. Zaana ma mburaana tabe aŋkam pini i, ko kembei ta Tamaŋ ikam pio. \x + \xo 2:26-27 \xt Mbo 2:8+; Mt 19:28; Lu 22:29; 1Kor 6:2+; Tur 3:21, 12:5, 20:4\x* \v 28 Mi pitik Birae ko iwe lene tomini. \x + \xo 2:28 \xt 2Pe 1:19; Tur 22:16\x* \p \v 29 “Tomtom ta sombe talŋaana na, ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \c 3 \s1 Ro ta ila pizin Sardis kan \p \v 1 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Sardis na, beede sua pini ta kembei. So: \p “Ni ta imbotmbot raama Anutu Bubuŋana lamata mi ru, mi pitik lamata mi ru imbotmbot la namaana, ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe: \p “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap. Niom tana, tomtom tire yom kembei urlaŋana tiom imbol ma imbotmbot. Tamen urlaŋana tiom, ra, imeete kek. \x + \xo 3:1 \xt 1Tim 5:6\x* \v 2 Kekeene ndabok! Kamaŋga! Mi kitiyaara koyom pit, mi kopombol urlaŋana tiom riŋariŋa ta imbotmbot na, ma imbol mini. Kokena imeete kat. Pa nio aŋre kembei mbulu tiom itop la Tamaŋ Anutu ŋgar kini zen. \v 3 Tana kuurpe mbulu tiom. Mi sua ta muŋgu tiso ma keleŋ na, motoyom iŋgalŋgal mi kototo. Kere. Sombe motoyom se som, mi motoyom lawelawe sorok, inako aŋma mi aŋpamurur yom kembei tomtom kuumbuŋana. Pa nol tabe nio aŋmiili pa i, na niom kuute som. \x + \xo 3:3 \xt Mk 13:33; 1Tes 5:2,6; 1Tim 6:20; Tur 2:5, 16:15\x* \p \v 4 “Tamen niom Sardis koyom, wal tiom tataŋa ta matan iŋgalŋgal zitun, mi tipatiŋtiiŋgi mburu kizin som. Tana Anutu ko ipakur zin, mi ikam len mburu kokouŋana be tiru pa, mi niamŋan amwwa. \x + \xo 3:4 \xt Yud 23; Tur 6:11, 7:9,13+\x* \p \v 5 “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, inako tikam le mburu kokouŋana be iru pa. Mi zaana ta imbot se ro ki mbotŋana mata yaryaaraŋana, nako irao aŋmus la ne na som. Ko aŋswe i ila ki Tamaŋ mi zin aŋela kini, mi aŋso ni iwe leŋ kek. \x + \xo 3:5 \xt Kam 32:32+; Mbo 69:28; Mt 10:32; Lu 10:20; Tur 19:8, 20:12, 21:27\x* \p \v 6 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua tau Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \s1 Ro ta ila pizin Piladelpia kan \p \v 7 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Piladelpia na, beede sua pini ta kembei. So: \p “Iŋgi Ni ta potomŋana kat mi izzo sua ŋonoono men na, sua kini. Ni ta imborro kar saamba ka kataama, kembei ta muŋgu Dabit imborro Yerusalem na. Mi ni isombe ikaaga, na tomtom sa ko irao ikotkaala na som. Mi sombe ikotkaala, na tomtom sa ko irao ikaaga na som. Mi iso ta kembei: \x + \xo 3:7 \xt Lu 1:32\x* \p \v 8 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap. Niom mburoyom biibi pe som. Tamen kawatkaala zoŋ som, mi kikiskis sua tio. Kere kataama ta nio aŋkaaga piom ma imbotmbot na. Kataama tana, tomtom sa ko irao ikotkaala na som. \x + \xo 3:8 \xt 1Kor 16:9; 2Kor 2:12\x* \v 9 Mi kere yom pizin wal ta zan Yuda i. Wal tana, zin Yuda ŋonoono som. Ina timbotmbot la lupŋana ki Tomtom Sanaana. Mi kaimer nio ko aŋkam zin ma tikilaala kembei nio aŋur kat leleŋ piom. To zin ko timar, mi tiŋgun kumbun mbukuunu isu kereyom uunu. \x + \xo 3:9 \xt Yesa 45:14; Ro 2:28; 1Kor 14:25; Tur 2:9\x* \v 10 Pa niom tina kototo sua tio mi kemendernder mbolŋana. Tana toomboŋana biibi tabe ipet pa wal boozomen ta timbot su toono na, ko irao ipasaana yom na som. Pa nio ituŋ ko motoŋ piom. \x + \xo 3:10 \xt Yesa 43:2; Mt 24:30+; Lu 21:19; Ibr 10:36; 2Pe 2:9\x* \v 11 Molo som to, nio aŋma. Tana kikiskis koroŋ ŋonoono ta kakam kek na. Kokena kezem, to titatke mogar piom, mi komboreyom. \x + \xo 3:11 \xt 1Kor 9:25+; Tur 2:10,25, 22:7,12\x* \p \v 12 “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, nako aŋuri ma iwe kembei Anutu tio urum kini tiroono sa. Tuŋ ma imbotmbot. Irao kiiliŋana na som. Mi nio ituŋ zoŋ popoŋana, mi Tamaŋ Anutu zaana, mi Yerusalem popoŋana ta Tamaŋ Anutu kar kini na zaana tomini, ko aŋbeede ise kini. Yerusalem popoŋana tana ko imbot Anutu tio muriini ta saamba a, mi isu. \x + \xo 3:12 \xt Yesa 62:2; Ga 2:9, 4:26+; Ibr 12:22; Tur 14:1, 21:2\x* \p \v 13 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi. \s1 Ro ta ila pizin Laodisia kan \p \v 14 “Mi aŋela tau ni mataana pa lupŋana ki Krisi ta imbot kar Laodisia na, beede sua ila pini ta kembei. So: \p “Ni ta imender mbolŋana mi izzwe katkat sua ŋonoono, mi iwe mataana pa koroŋ boozomen ta Anutu iur na, kalŋaana ima ta kembei. Iso: \x + \xo 3:14 \xt Yo 1:3+; 2Kor 1:20; Kol 1:15+\x* \p \v 15 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap. Niom bayyouŋoyom som, lomoŋoyom som. Kozobe kombot la ki ta, so ambai. \x + \xo 3:15 \xt Ro 12:11\x* \v 16 Mi iŋgi som. Niom kombot lukutuunu. Tana aŋre yom na, keteŋ salaklaaga mabe aŋluai yom. \v 17 Pa niom kosombe: ‘Niam sa mbio uunu na. Amrao pa koroŋ ta boozomen kek. Amru sokorei toro?’ Tamen niom kikilaala kat ituyom som. Nio aŋre yom na, leleŋ ra, izanzaana piom. Pa niom kasaana ma kombot ŋoobo kat. Niom motoyom pisŋoyom, mi leyom kawaala sa be ipakaala yom som. \x + \xo 3:17 \xt Hos 12:8; Lu 12:21; 1Kor 4:8\x* \v 18 Tana iŋgi aŋsope yom be loŋa kamar tio, mi kiŋgiimi leyom gol ta tineene pa you ma iŋgeeze kat. Naso kewe mbio uunu pa koroŋ ŋonoono. Mi kiŋgiimi leyom kawaala kokouŋana be kapakaala yom pa. Kokena tire yom kombot sorok, to koyom miaŋ. Mi kiŋgiimi leyom ŋgere tomini be kusuulu se motoyom. Naso kere kat lele. \x + \xo 3:18 \xt Yesa 55:1; Mt 13:44; 1Pe 1:7; Yems 2:5; Tur 7:13, 16:15\x* \p \v 19 “Wal boozomen ta nio aŋur leleŋ pizin na, aŋyamyaamba zin bekena aŋpazal zin. Tana kuurpe mbulu tiom mi niyom se pa mbulu tio kamŋana. \x + \xo 3:19 \xt 1Kor 11:32; Ibr 12:5+; Yems 1:12; Tur 2:5\x* \v 20 Kere. Nio aŋmendernder kataama uunu, mi aŋboboobo. Mi sombe tomtom sa ileŋ kalŋoŋ mi ikaaga kataama, inako aŋlela kini mi niamru amkan kini ila mbata. \x + \xo 3:20 \xt Lu 12:37; Yo 14:21,23\x* \p \v 21 “Tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, nako aŋyok pini be imar ma niamru mbuleyam su ta muriŋ peeze kana. Kembei ta nio aŋporou ma aŋlip, mi aŋla ma niamru Tamaŋ mbuleyam su ta ni muriini peeze kana. \x + \xo 3:21 \xt Mt 19:28; Lu 22:30; 1Kor 6:2\x* \p \v 22 “Tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzo pizin lupŋana ki Krisi.” \c 4 \s1 Anutu imbot sala muriini peeze kana mi tipakurkuri \p \v 1 Aŋbotmbot mi kaimer motoŋ isala pa saamba na, aŋre kataama ta ikakaaga ma imbotmbot. Mana kalŋaana ta muŋgu aŋleŋ na, imar pio mini kembei ta twiiri itaŋ. Iso sua pio ma iso: “Ou, se tis. To aŋpatooŋu pa koroŋ tabe ipet pa kaimer i.” \p \v 2 To loŋa men mi Bubuŋana iru pio. Beso aŋsala na, motoŋ ila to aŋre Biibi muriini peeze kana ta imbotmbot kar saamba a.\x + \xo 4:2 \xt Mbo 47:8; Yesa 6:1\x* \v 3 Mi Biibi tau mbuleene ise na, ruŋguunu imilmil ma kembei pat ndabokbokŋan ta tipaata be yaspa mi kanelian na. Mi za ta ka mos keskeezeŋana mi milmilŋana kembei pat zaanaŋana ta tipaata be emerol na, iliu Biibi muriini peeze kana.\x + \xo 4:3 \xt Ezek 1:26+\x* \v 4 Mi wal zanŋan tomoota mi paŋ ta mbulen se murin mi tipapiliu Biibi muriini. Wal tana tizeebe zin pa mburu kokouŋana, mi mogar milmilŋan imbot sala uten. \v 5 Mi aŋre lolo niini iwedet pa Biibi muriini mi ilala. Mi aŋleŋ lele ikuruŋruŋ. Mi Biibi kereene uunu na, aŋre you lamata mi ru ta tikanan. You tina, ina Anutu bubuŋana lamata mi ru tau.\x + \xo 4:5 \xt Kam 19:16; Tur 1:4\x* \v 6 Mi aŋre koroŋ kembei ta tai i, ipot ta Biibi muriini uunu i. Koroŋ tana iŋgalaŋ kat kembei ta ŋgalas. \p Mi aŋre koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ ta timbot papiliu Biibi muriini peeze kana. Koroŋ paŋ tana na, matan boozo ma irao ŋonon. Matan irao keten ma sik, irao ndemen ma sik. Tana kosa sa irao ike pizin na som.\x + \xo 4:6 \xt Ezek 1:5+\x* \v 7 Ta na, ruŋguunu kembei ta laion. Mi iwe ru pa na, ruŋguunu kembei ta bapalo lutuunu. Mi iwe tel pa na, ruŋguunu kembei ta tomtom. Mi iwe paŋ pa na, ruŋguunu kembei manboŋ ta irie i. \v 8 Koroŋ paŋ tana, ina begen lamata mi tataŋa ikot zin. Mi matan na, irao ŋonon mi begen tomini. Mi tiur nin som. Mbeŋ ma aigule na, tiwidit Merere zaana ma tizzo ta kembei: \q1 “Merere Anutu, ni mbura keskeezeŋana. \q1 Ni potomŋana, ni potomŋana, ni potomŋana! \q1 Ni imbotmbot ta muŋgu kek. Mi koozi imbotmbot. Mi kaimer na, ni kola imar.”\x + \xo 4:8 \xt Yesa 6:2+\x* \p \v 9 Biibi tau mbuleene se muriini peeze kana mi imbotmbot ma alok i, re beso koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ tana timaŋga be tipakur zaana mi tiwit uruunu pa kampeŋana kini, \v 10 tona wal zanŋan tomoota mi paŋ tizem murin, mi titoptop su Biibi tana kereene uunu, mi tipakuri. Mi mogar kizin ta imbot sala uten na, ina tiunke, mi tiur su Biibi kumbuunu uunu, mi tilup kwon ma tiso: \q1 \v 11 “O Merere Anutu tiam, nu ndabokŋom, mi mburom ta ilip kat. \q1 Tana sombe ampakur zom mi amwit urum, ina indeeŋe men. \q1 Pa nu itum ta ur koroŋ ta munŋaana men. \q1 E, ina itum lelem iur ta kembei. Tanata koroŋ ta boozomen tipet ma timbot ta kembei.”\x + \xo 4:11 \xt Un 1:1; Ŋgo 17:24; Kol 1:16+; Tur 5:12\x* \c 5 \s1 Sipsip ki Anutu ikam ro ta Anutu ŋgar kini imbot se na \p \v 1 To motoŋ isala mi aŋre Biibi tau imbotmbot se muriini peeze kana i, iteege ro ta imbot la namaana woono. Ro tana, tilul mi tiparooro bigil lamata mi ru ise ro kwopiriini be isekap ma tuŋ kat. Mi bigil tana na, Anutu itunu musiini imbot se. Mi ro tina, bude ise pakaana toro toro. \f + \fr 5:1 \ft Ro ti imender pa mbulu boozomen ta Anutu leleene iur pa be ipet. Ŋgar kini tana, Krisi ta ko ikam ma iur ŋonoono.\f*\x + \xo 5:1 \xt Yesa 29:11; Ezek 2:9+; Dan 12:4\x* \v 2 Mi aŋre aŋela mburaanaŋana ta iboobo ma kalŋaana kat. Isombe: “Asiŋ ta ni ndeeŋeŋana, mi irao be ikinke zin bigil mi ipeele ro tiŋga?” \p \v 3 Beso titiiri wal saamba kan, mi zin toono kan, mi zin meeteŋan na, tindeeŋe tomtom sa ta ni ndeeŋeŋana mi irao be ipeele ro tana mi ire na som. \v 4 Tabe nio aŋmaŋga to aŋtaŋ ma biibi. Pa tomtom sa ni ndeeŋeŋana bekena ipeele ro mi ire na som. \p \v 5 Aŋtaŋtaŋ ma aŋbotmbot, mi wal zanŋan tomoota mi paŋ, tomtom kizin ta imar to ipeteke yo. Iso: “Ai, taŋ pepe. Re tomtom ta tiŋga. Ni Laion ta iyooto pa Yuda na. Ni popoŋana zaanaŋana ki Dabit, mi iporou ma ilip kek. Tana ni irao ikinke bigil lamata mi ru mi ipeele ro tiŋga.”\x + \xo 5:5 \xt Un 49:9+; Yesa 11:1,10; Ro 15:12; Ibr 7:14; Tur 6:1\x* \p \v 6 To aŋre Sipsip ki Anutu ta muŋgu tipuni ma imeete na, imendernder kolouŋana kat pa Biibi muriini. Mi koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ ziŋan zin wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na tiliu i. Ni ka kandaara lamata mi ru. Pa ni mbura keskeezeŋana. Mi mataana ta kembena, lamata mi ru. Mataana, ina iwe kin pa Anutu bubuŋana lamata mi ru ta ni iŋgo zin ma tila tirao pa toono ta boozomen.\x + \xo 5:6 \xt Yesa 53:7; Sek 4:10; Yo 1:29-36; 1Kor 5:7; 1Pe 1:19\x* \v 7 Aŋre i imar, to ikam ro ta imbotmbot la Ni tau mbuleene se muriini peeze kana i, namaana woono. \v 8 Beso ikam na, koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ ziŋan zin wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, tila ma titoptop su kereene uunu. Zitun tataŋa len kombom, mi titeege mbooro milmilŋan ma ikot zin. Mbooro tana na, bok pa aigau rukŋana ta kuziini ambaiŋana iwedet pa. Koroŋ kuziiniŋana tina, ina Anutu wal kini potomŋan, suŋŋana kizin.\x + \xo 5:8 \xt Mbo 141:2; Tur 4:8+, 8:3+, 15:2\x* \s1 Mboe popoŋana \p \v 9 Mi timbo mboe popoŋana ta kembei: \p “Nu na ndeeŋeŋom. Tana rao be kam ro, mi kinke zin bigil, mi peele. \q1 Paso, nu tipunu ma siŋim ireere. \q1 Mi siŋ ku ta iŋgiimi tomtom boozomen ma tiwe Anutu lene. \q1 Zin tau kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen.\x + \xo 5:9 \xt Mbo 96:1+, 144:9; Ŋgo 20:28; 1Kor 6:20; Ibr 9:12; 1Pe 1:18+; Tur 14:3\x* \q1 \v 10 Mi nu kam zin ma timap tiwe patoronŋana ka tomtom bizin, be timbot la peeze ambaiŋana ki Anutu tiam mi timbeeze pini. \q1 Mi ina zin ta ko tikam peeze pa toono.”\x + \xo 5:10 \xt Kam 19:6; 1Kor 6:2+; 1Pe 2:5,9; Tur 1:6, 20:6, 22:5\x* \p \v 11 To motoŋ ila na, aŋre aŋela ta munŋaana ma munŋaana ka tieene, mi aŋleŋ kalŋan. Tinin zin na tarao som. Timbot papiliu Biibi muriini tau koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ mi zin wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na timbotmbot pa.\x + \xo 5:11 \xt Mbo 68:17; Dan 7:10; Ibr 12:22\x* \v 12 Mi kalŋan izalla ma tizzo ta kembei: \q1 “Sipsip ki Anutu ta tipuni ma imeete na, iti sombe tapakuri, na indeeŋe men. \q1 Pa ŋgar kini biibi, mi ni mbura keskeezeŋana. \q1 Mburaana ilip pa koroŋ ta munŋaana men. \q1 Mi ni irao kat pa koroŋ ta boozomen. \q1 Mi zaana mi uruunu ta kembena, biibi kat.” \b \p \v 13 Mana aŋbotmbot mi aŋleŋ koroŋ ta munŋaana men tau Anutu iur zin na. Timbot saamba, timbot toono, timbot toono leleene, mi timbot tai. Timaŋga mi tilup kwon ma tiso ta kembei: \q1 “Biibi tau mbuleene se muriini peeze kana, mi Sipsip kini na, niam ko ampakurkur zin pa kampeŋana kizin mi amwidit urun, mi iseeŋge iseeŋge ma ila. \q1 Pa zan mi mburan na, biibi kat. \q1 Mi peeze kizin na, mbolŋana.”\x + \xo 5:13 \xt Mbo 148:1+; Ro 9:5; Pil 2:9+; 1Tim 6:16; 1Pe 4:11\x* \p \v 14 To koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ tilup kwon mi tiso: “Ŋonoono.” Mana wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, titoptop su mi tipakur Anutu mi Sipsip kini. \c 6 \s1 Sipsip ki Anutu ikinke zin bigil \p \v 1 To aŋre Sipsip ki Anutu ila ma ikam ro ta bigil lamata mi ru ise na, mi ikinke bigil mataana kana ma isu lene. Mi aŋleŋ koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizin ta imaŋga, to kalŋaana biibi ma kembei ta lele ikuruŋ i. Iso: “Mar!” \v 2 Beso motoŋ ila na, aŋre hos kokouŋana. Mi tomtom ta ise na, iteege peene. Ni, tikam le mogar ta. Mogar tana, tomtom ta sombe iporou ma ilip, to tiur sala uteene. Tana tomtom zaanaŋana tana imaŋga ma ila be iporou mini. \x + \xo 6:2 \xt Mbo 45:3+; Sek 1:8+; Tur 19:11\x* \p \v 3 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil toro ma isu na, aŋleŋ koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizin toro ta iwe ru pa i, imaŋga to kalŋaana biibi ma iso: “Mar!” \v 4 To hos toro iloondo ma ipet. Hos tana siŋsiŋŋana kat kembei you keseene. Mi tomtom ta ise na, tikam le buza biibi mi tiyok pini be ipasaana mboti kizin tomtom isu toono. Tabe ikam zin tomtom ma timaŋga mi tiparkazas zin. \x + \xo 6:4 \xt Sek 6:2; Mt 24:6+\x* \p \v 5 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil toro ta iwe tel pa i ma isu na, aŋleŋ koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizin toro ta iwe tel pa na, imaŋga to kalŋaana biibi ma iso: “Mar!” Motoŋ ila na, aŋre hos gabgapŋana. Mi ni tau ise i na, iteege koroŋ be ikin kini piizi tabe tomtom tikam. \x + \xo 6:5 \xt Ezek 4:16\x* \v 6 Molo som na, aŋleŋ sua ta imbot koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ tana mazwan mi imar. Isombe: “O niom, peteele kola ipet. Tana kini kadoono ko isala. Mi kini ambaiŋana, to isala kat. Tamen pasaana ke olib mi baen pepe.” \p \v 7 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil toro ta iwe paŋ pa i ma isu na, aŋleŋ koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizin ta iwe paŋ pa na, imaŋga mi kalŋaana biibi ma iso: “Mar!” \v 8 To motoŋ ila na, aŋre hos weŋgarŋgaaraŋana. Mi ni tau imbot sala na, tipaati be Meeteŋana. Ni imuuŋgu, mi Andewa ito i. Mi tiyok pa wal ru tana be tikas zin tomtom ta timbotmbot toono na. Tana tikas tomtom pakan pa buza. Mi pakan na, peteele mi mete sananŋana ipun zin. Mi pakan na, buzur sananŋan tikan zin. Tamen wal boozomen na, timbot ambai. \x + \xo 6:8 \xt Ezek 14:21\x* \p \v 9 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil ta iwe lamata pa i ma isu na, aŋre wal boozomen tau muŋgu tizzwe katkat sua ŋonoono ki Anutu mi tomtom tikazas zin na, timbotmbot la artaal kopo mbarmaana. \x + \xo 6:9 \xt 2Tim 1:8; Tur 1:9, 12:17, 19:10\x* \v 10 Zin tina timaŋga, to kalŋan biibi ma tiso: “O Merere, nu potomŋom, mi mburom keskeezeŋom, mi zzo sua ŋonoono men. Ŋiizi na ur kadoono pizin tomtom ta timbot toono a, mi pokot siŋ tiam ta ireere na?” \x + \xo 6:10 \xt Un 4:10, 9:5; Lo 32:43; Mbo 79:10; Ro 12:19; Tur 11:18, 19:2\x* \v 11 To tikam len mburu kokouŋan ta mololo na, ma ikot zin, mi tiso pizin be timbot rimen mi tizza waen bizin mi toŋmatiziŋ kizin pakan ta tomtom tikazas zin a. Pa zin wal ta Anutu iur zin be timeete pa zaala ta kembei na, bela timetmeete lup muŋgu, tona kadoono urŋana ipet. \x + \xo 6:11 \xt Mt 23:31+\x* \p \v 12 To motoŋ ila na, aŋre Sipsip ki Anutu ikinke bigil ta iwe lamata mi ta pa i ma isu. To yeŋyeeŋge zazaŋana ŋonoono itok toono. Mi zoŋ itoori ma igabgap kembei kawaala gabgapŋana, mi puulu itoori ma isiŋsiŋ lup. \x + \xo 6:12 \xt Kam 19:18; Mt 24:29+; Ŋgo 2:20\x* \v 13 Mi pitik ta timbot saamba a titoptop ma tisu toono kembei ke ŋononŋan ta miiri biibi isala uten, to ŋonon titoptop sorok su toono. \v 14 Mi saamba ilekleki ma ila, mi imbiriizi ma ila ne. Mi abalabal ta boozomen raama mutumutu ta boozomen tizem murin, mi tila timbot leŋaleŋa. \x + \xo 6:14 \xt Mbo 102:27; Ibr 1:11+; Tur 16:20\x* \p \v 15 Tabe zin king ki toono, mi zin wal zanŋan mi zin bibip kizin zaaba kan, zin tau mbio uunu i, mi zin tau mburanŋan i, mi zin mbesooŋo sorrokŋan, mi zin iwal biibi tilala ma tikewe lela toono sumbuunu ma pat sumbuunu ta abal uunu a. \v 16 Mi tiboboobo sala pa abal ma pat ma tiso: “Kopol salakaala yam lak! Kokena Biibi tau mbuleene ise muriini peeze kana na, ire yam mi kete malmalŋana ki Sipsip kini ikam yam. \x + \xo 6:16 \xt Hos 10:8; Lu 23:30; Tur 9:6\x* \v 17 Pa aigule biibi tabe tiswe keten malmalŋana kizin pa i, ta iŋgi imar kek. Ko asiŋ irao be imender?” \x + \xo 6:17 \xt Mbo 76:7; Yoel 2:11; Ro 2:5\x* \c 7 \s1 Anutu kilalan kini ise kizin Israel munŋaana ma munŋaana (144,000) \p \v 1 Kaimer beso motoŋ ila na, aŋre aŋela paŋ timender papiliu toono. Mi timender raama miiri uunu paŋ: Re, iwaara, kaagu, daudao. Mi tiyaramraama miiri paŋ tana. Kokena tiwilaala toono, tai, mi zin ke. \v 2-3 Molo som na, aŋre aŋela toro, ta iteege Anutu mata yaryaaraŋana kilalan kini, mi ise pa zoŋ uunu. Ise to kalŋaana biibi pa aŋela paŋ tana ma iso: “Kozo kumbuulu toono ma tai mi zin ke loŋa pepe. Kombot mi niam amur kilalan ki Anutu kiti ise zin mbesooŋo kini ndomon muŋgu.” Ni iso ta kembena paso, Anutu ikam len mburan biibi be tipasaana toono mi tai.\x + \xo 7:2-3 \xt Ezek 9:4+; Ep 1:13+; 2Kor 1:22; Tur 9:4, 14:1, 22:4\x* \p \v 4-8 Aŋbotmbot mi aŋleŋ la pizin Israel piizi ta Anutu kilalan kini ise kizin na. Mi aŋleŋ na, zin munŋaana ma munŋaana (144,000). \f + \fr 7:4-8 \ft Tomtom 144,000 tiŋgi timender pa Anutu wal kini ta boozomen. Zin ta timbot pa mazwaana ki matamur muŋguŋana na, ziŋan zin ta timbot pa mazwaana ki matamur popoŋana. Kam ŋgar pa Yakop lutuunu bizin laamuru mi ru, mi zin ŋgoŋana laamuru mi ru. (12 × 12 × 1,000 = 144,000) \f* Zin Israel un tataŋa na, ka tomtom bizin munŋaana laamuru mi ru (12,000) ma ikot zin. Tana Yuda popoŋana kini, Ruben, Gat, Aser, Naptali, Manase, Simion, Lebi, Isaka, Zebulun, Yosep, mi Benyamen na, tomtom kizin munŋaana laamuru mi ruruŋa (12,000) ta kilalan ki Anutu ise kizin ma ikot zin. \s1 Iwal munŋaana ka tieene ta timbot kar saamba \p \v 9 Kaimer beso motoŋ ila mini na, aŋre zin iwal munŋaana ka tieene. Tomtom sa irao inin zin na som. Zin tomtom ta kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen, ta timap timender su Sipsip ki Anutu kereene uunu ta Biibi muriini peeze kana a. Wal biibi tana timbot la mburu kokouŋan men. Mi titeege komkom ruunu ma irao zin.\x + \xo 7:9 \xt Ro 11:25; Tur 3:5, 5:9, 11:9, 13:7, 14:6\x* \v 10 Mi kalŋan biibi ma tizzo: \q1 “Tapakur Anutu kiti ta imbotmbot se muriini peeze kana na mi Sipsip kini. \q1 Pa zin ta tikamke iti.”\x + \xo 7:10 \xt Mbo 3:8\x* \p \v 11 To aŋela ta munŋaana men timender papiliu wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, ziŋan koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, mi titoptop su Biibi kereene uunu mi tipakur zaana. \v 12 Mi tilup kwon mi tiso: \q1 “Ŋonoono kat. \q1 Iti tapakur Anutu kiti pa kampeŋana kini, \q1 mi tiwit uruunu ma isala kor. \q1 Pa ni ŋgar biibi, mi mbura keskeezeŋana. \q1 Mburaana ilip pa koroŋ ta boozomen. \q1 Tana iti ko tapakurkuri ta kembei, \q1 mi iseeŋge iseeŋge ma ila. \q1 Ŋonoono.”\x + \xo 7:12 \xt Tur 5:12+\x* \p \v 13 Nio aŋbotmbot mi wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, kizin ta, imar to iwi yo. Iso: “Wal ta timbot la mburu kokouŋana men na, zin ziŋoi? Nu ute zin? Timbot ki parei ta timar i?” \v 14 Mi aŋpekel ma aŋso: “Biibi, nu itum ute.” To ni iso pio ma iso: \p “Iŋga zin tau tiporou sala pataŋana biibi kat, mi tamen timbol timbol, tana timar timbotmbot i. Mi tiŋguuru mburu kizin pa Sipsip ki Anutu siŋiini, tabe ipuspuuzu ma iŋgeeze kat.\x + \xo 7:14 \xt Yesa 1:18; Mt 24:21+; Ibr 9:14; 1Yo 1:7\x* \q1 \v 15 “Tana zin tiŋga ta timendernder kolouŋana pa Biibi muriini peeze kana, \q1 mi timbesmbeeze pini lela urum kini ikot mbeŋ ma aigule. \q1 Mi Biibi ta imbotmbot sala muriini peeze kana na, itunu ko imbotmbot raama zin mi ikuubukaala zin.\x + \xo 7:15 \xt Yesa 4:5+; Tur 21:3\x* \q1 \v 16 Tana zin ko irao petel zin mini som, \q1 mi miri zin mini som. \q1 Mi zoŋ ko irao ilas zin ma kulin iwidit mini na som.\x + \xo 7:16 \xt Mbo 121:6; Yesa 49:10; Tur 21:4\x* \q1 \v 17 Pa Sipsip ki Anutu ta imbotmbot kolouŋana pa Biibi muriini na, ko imborro zin. \q1 Mi ni ko iyaaru zin ma tila yok mata yaryaaraŋana ta bukbuk ma ise mi irereere totomen. \q1 Mi matan luluunu na, Anutu itunu ko imus ma ila ne lup.”\x + \xo 7:17 \xt Mbo 23:1+; Yesa 25:8; Ezek 34:23; Yo 7:37+, 10:11+\x* \c 8 \s1 Sipsip ki Anutu ikinke bigil ta iwe lamata mi ru pa i \p \v 1 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil ta iwe lamata mi ru pa i ma isu na, saamba ikam kiŋ ma irao mazwaana ri. \v 2 To motoŋ ila na, aŋre aŋela lamata mi ru ta timendernder su Anutu kereene uunu. Mi tikam len twiiri ma irao zin. \x + \xo 8:2 \xt Mt 24:31\x* \s1 Anutu ileŋ suŋŋana ki wal kini mi iur kadoono pizin tomtom \p \v 3-4 Mi aŋre aŋela toro ta iteege mbooro milmilŋana, mi imar ma imender su artaal uunu. Mi tikam koroŋ kuzinŋan boozo ma ila kini be ilup raama Anutu wal kini potomŋan suŋŋana kizin, mibe iruk ma iwe patoronŋana. To ni isala artaal milmilŋana ta imbot kolouŋana pa Biibi muriini na, mi ikam patoronŋana. Tana kakoi kuziiniŋana tana, ramaki Anutu wal kini potomŋan suŋŋana kizin isala ma Anutu iyoozo. \x + \xo 8:3-4 \xt Mbo 141:2; Lu 1:10; Ibr 9:4; Tur 5:8, 9:13\x* \v 5 To aŋela ikam you artaal kana, mi iur sula mbooro milmilŋana, mi itiyaara ma isula toono. Beso itiyaara ma isula na, lolo iwenweene, saamba ikuruŋruŋ, lele ikimitmit, mi yeŋyeeŋge itok. \x + \xo 8:5 \xt Kam 19:16+; Ŋgo 4:31; Tur 16:18\x* \s1 Twiiri paŋ titaŋ pa pataŋana tabe ipet mi ipei ŋgar kizin tomtom \p \v 6 Kaimer na, aŋela lamata mi ru ta tiurur zin raama twiiri na timaŋga be tiwi. \p \v 7 Aŋela mataana kana ila beso iwi twiiri kini na, tigibgiibi yaŋpat mi you ramaki siŋ ma dodot su toono. To toono pakaana ta, ramaki ke boozomen ta timbotmbot pa toono pakaana tana na, you ikan ma imap. Mi pakaana ru na, timbot ambai. Mi mbutmbuutu na, you tana ineene ma imap kat. \x + \xo 8:7 \xt Kam 9:23+\x* \p \v 8 To aŋela ta iwe ru pa i ila ma iwi twiiri kini. Beso iwi na, koroŋ kembei ta abal siŋaanabi kat, tipiri ma ila itop sula tai. Abal tana, you ilol ma imap. To tai pakaana ta itoori ma iwe siŋ. Mi pakaana ru na, timbot ambai. \x + \xo 8:8 \xt Kam 7:20+\x* \v 9 Mi buzur ma koroŋ munŋaana men ta tiwwa la tai pakaana tina na, timetmeete lup. Mi wooŋgo ta timbot la pakaana tina tomini, timbiriizi lup. \p \v 10-11 To aŋela ta iwe tel pa i ila ma iwi twiiri kini. Beso iwi na, pitik siŋaanabi kat ta you ikanan la ma ibilbil kembei ta kai i, imbot saamba, mi itop ma isula yok rereereŋan mi yok bukbukŋan. Pitik tina zaana ta kembei ‘Naamba.’ Ina ipasaana yok boozomen ta timbot pa toono pakaana ta. Tana wal boozomen ta so tiwin, nako timetmeete. Mi yok ta timbot pa toono pakaana ru na, tisaana som. \x + \xo 8:10-11 \xt Kam 15:23; Yesa 14:12; Yer 9:15\x* \p \v 12 To aŋela ta iwe paŋ pa i, ila ma iwi twiiri kini. Beso iwi na, Anutu ipasaana zoŋ pakaana ta, ma puulu pakaana ta, mi pitik pakan ma tisaana. Mi zoŋ pakaana ru, mi puulu pakaana ru, mi pitik boozomen na timbot ambai. Tana zoŋ, puulu, mi pitik na, pakaana ta, iurur zugut. Mi pakaana ru na, tiurur mat. Tana aigule mi mbeŋ na, zoŋ ma puulu mi pitik tikamam kat uraata mini som. \x + \xo 8:12 \xt Kam 10:21+; Mt 24:29+\x* \p \v 13 To motoŋ ila na, aŋre manboŋ ta imar ma itababaaba sala ta maŋaanaŋana i, mi kalŋaana biibi ma iso: “Weii, tembel zin kek! A wal toono kan, tembel zin kek, tembel zin kek! Pa aŋela tel tomen ta timbotmbot i. Tiwi twiiri kizin zen.” \c 9 \s1 Twiiri ta iwe lamata pa i \p \v 1 Ta kembei mi aŋela ta iwe lamata pa i ila ma iwi twiiri kini. Beso iwi na, aŋre pitik ta muŋgu imbot saamba, mi itop ma isu toono na. Mi pitik tana, tiuri be imboro naala ta usomŋana i kwoono. \f + \fr 9:1 \ft Naala tina, bubuŋana sananŋan murin tau. Sombe tisula, na irao seŋana mini som. Timbot ma irao Anutu iur kadoono pizin.\f* \x + \xo 9:1 \xt Lu 10:18; Tur 8:10, 20:1\x* \v 2 Beso ikaaga naala kwoono na, kakoi buk ma isala. Mi kakoi ta isala i, ina kembei you ta irao you sa som. Tana izuk zoŋ mataana ma saamba ipalakoikoi. \p \v 3 Kakoi tana na, zin kuuŋgu tiyooto pa ma tisu toono. Mi tikam kuuŋgu tana len mburan kembei zirkuumbu ta timbotmbot toono i. \x + \xo 9:3 \xt Kam 10:12+; Lu 10:11\x* \v 4 Mi koroŋ tana tikam sua pataaŋa kek. Ko irao tipasaana mbutmbuutu sa som, tipasaana ke sa som, mi koroŋ sa ta indom i som. Mi tipasaana zin tomtom men. Tamen tipasaana tomtom ta boozomen som. Zin tau Anutu kilalan kini ise ndomon som na, to tipasaana zin. \x + \xo 9:4 \xt Tur 7:3\x* \v 5 Tamen Anutu iyok pizin be tipasaana zin tomtom ma timetmeete na som. Tana zin ko tikam zin tomtom ma tire yoyouŋana biibi kat pa puulu lamata. Mi yoyouŋana tabe tiyamaana i, ko kembei ta zirkuumbu iŋgal tomtom mi wiini ileleele pa i. \v 6 Indeeŋe mazwaana tina, tomtom ko tiru zaala be timetmeete ma tila len. Mi ko tindeeŋe som. Ko titaŋtaŋ be loŋa mi timetmeete. Tamen meeteŋana ko iko pizin. \x + \xo 9:6 \xt Lu 23:30; Tur 6:16\x* \p \v 7 Kuuŋgu tana na, kembei hos ta tikamam nin be tila pa malmal. Uten na, tiur koroŋ kembei ta mogar milmilŋan. Mi ruŋgun na, kembei ta tomtom. \v 8 Uten ruunu na, mololo. Mi zoŋon na, kembei ta laion ka mor. \x + \xo 9:8 \xt Yoel 1:6\x* \v 9 Mburu kizin tabe ipakaala kan mbooro i, na mbolkeŋkeŋŋana kat. Mi begen na, itaŋ kembei karis munŋaana men ta hos tiyaaru zin pa malmal ma toono itaŋ i. \x + \xo 9:9 \xt Yoel 2:5\x* \v 10 Zin winŋan. Mi tiŋgal na, kembei ta zirkuumbu i. Mi mburan biibi ta imbot la win sipiini, be tipasaana zin tomtom pa ma irao puulu lamata. \v 11 Mi zin len king be ikam peeze pizin tomini. King kizin na, aŋela ta imborro naala ta usomŋana i. Tipaata zaana ila Iburu kalŋan be Abadon. Mi tipaata ila Grik kalŋan be Apolion. \f + \fr 9:11 \ft Zaana ru ‘Abadon’ mi ‘Apolion’ na, kan un ta kembei: ‘Tomtom ki ipambiriizi koroŋ.’\f* \p \v 12 Ina pataŋana sananŋana mataana kana ta ila na. Mi ru tomen tiwwa i. \x + \xo 9:12 \xt Tur 8:13\x* \s1 Twiiri ta iwe lamata mi ta pa i \p \v 13 To aŋela ta iwe lamata mi ta pa i, ila ma iwi twiiri kini. Mi aŋleŋ sua imar pa artaal milmilŋana ta ka kandaara paŋ mi imbotmbot Anutu kereene uunu na. \x + \xo 9:13 \xt Tur 8:3\x* \v 14 Sua tana ila ki aŋela ta iwe lamata mi ta pa na. Iso: “Putke re pa aŋela paŋ ta timbit zin ma timbotmbot ta yok biibi Euprates kezeene na.” \x + \xo 9:14 \xt Tur 16:12\x* \v 15 Aŋela paŋ tana tizza ma indeeŋe kat nol ta Anutu iur na, to tiputke zin ma tila tikas tomtom boozomen. Mi tomtom pakan na, timbot ambai. \x + \xo 9:15 \xt Tur 8:7+\x* \v 16 Mi aŋleŋ kembei aŋela paŋ tana malmal kan kizin tabe tise hos i, na munŋaana ma munŋaana kat (200 million). \x + \xo 9:16 \xt Mbo 68:17\x* \p \v 17 Mi zin hos raama kan tomtom bizin ta timbot se ndemen na, aŋre ruŋgun ta kembei: Koroŋ ta ipakaala kan mbooro na, ka mos siŋsiŋŋana kat, mi keskeezeŋana, mi weŋgarŋgaaraŋana. Mi zin hos na, uten kembei ta laion. Mi koroŋ sananŋan tel ta tiwedet pa kwon be tipasaana zin tomtom. Koroŋ ta kembei: you, mi kakoi, mi koroŋ ta weŋgarŋgaaraŋana mi kuziini sananŋana kat. \v 18 Koroŋ tel tana tipasaana tomtom boozomen ma timetmeete. Mi wal pakan na timbot ambai. \v 19 Hos tana na, mburan biibi ta imbot la kwon mi win. Win na, kembei mooto uteene. Ina tina tabe tipasansaana zin tomtom pa tau. \p \v 20 Mi iwal biibi ta pataŋana sananŋan tel tina tipasaana zin ma timetmeete som na, zin tikam ŋgar be titooro lelen mi tizem uraata kizin sananŋana ta tikamam na som. Tinoknok mbulu sananŋana, mi tipakurkur bubuŋana sananŋan. Mi merere kizin pakaamŋan ta tiurpe kunun pa pat matakiŋa ma ke na, zin lelen be tizem zin som. Tana koroŋ ta tirao be tire lele som, tileŋ sua som, mi tiwwa som na, wal tana tileklek kumbun pizin men. \x + \xo 9:20 \xt Mbo 106:37, 115:4+; Ŋgo 7:41; 1Kor 10:19+\x* \v 21 Mi mbulu kizin ta tipunun zin tomtom, mi yaamba kizin, moori mbuuluŋana ma kuumbu kizin ma, zin lelen be tizem som. \c 10 \s1 Aŋela ta iteege ro lulŋana musaari \p \v 1 To motoŋ ila na, aŋre aŋela toro tau mburaanaŋana kat, imbot saamba mi isu. Imbot lela miiri tieene, mi za imbot kor pa uteene. Ruŋguunu iyaara kembei zoŋ mataana. Mi kumbuunu ru na, kembei ta you miaana. \x + \xo 10:1 \xt Ezek 1:28; Mt 17:2; Tur 1:15+\x* \v 2 Mi iteege ro musaari ta tipeele pataaŋa kek. Iur kumbuunu woono isu tai, mi kumbuunu ŋas na ise toono. \v 3 To iboobo ma kalŋaana biibi kat kembei ta laion. Mi saamba ikuruŋ pa lamata mi ru be ipekel. Ikuruŋ raama sua. \x + \xo 10:3 \xt Mbo 29:3; Yo 12:29\x* \v 4 Ikuruŋ to, nio aŋkam be aŋbeede ka sua. Som, mi kalŋaana imbot saamba mi isu ma iso: “Sua ta saamba ikuruŋ pa ma ima na, kozo beede pepe. Imbot turkeŋana.” \x + \xo 10:4 \xt Dan 12:4,9\x* \p \v 5 To aŋela ta aŋre i imender se tai mi toono na, isara namaana woono isala pa saamba be ipombol sua kini. \x + \xo 10:5 \xt Un 14:22; Kam 6:8\x* \v 6 Mi kwoono imbol ma iso: “Ŋonoono kat ta Tomtom Biibi tau imbot mataana yaryaara ma alok i. Ni ta iur saamba mi toono mi tai raama koroŋ boozomen ta timbotmbot pa. Ni ko irao inaama mini na som. \x + \xo 10:6 \xt Mbo 146:6\x* \v 7 Sombe aŋela ta iwe lamata mi ru pa i, imaŋga be iwi twiiri kini, tona Anutu kola ikam ma uruunu ambaiŋana mi ŋgar kini turkeŋana ta munŋaana men imap ma iur ŋonoono. Ŋgar tana, muŋgu ni iswe la ki mbesooŋo kini ta tisoyaara kalŋaana pizin tomtom na.” \x + \xo 10:7 \xt Ŋgo 3:21\x* \p \v 8 To kalŋaana ta muŋgu aŋleŋ imbot saamba mi isu na, iso mar pio mini. Iso: “La ma kam ro ta tipeele ma imbot se aŋela ta imender se tai mi toono na namaana.” \p \v 9 Tana aŋla kini, mi aŋwi i be ikam ro musaari tana imar. Mi ni iso pio. Iso: “Kam mi kan. Mi sombe kan, nako inamut kat kembei bigil suruunu. Mi sombe isula kopom, inako ikam ma kopom iyoyou.” \x + \xo 10:9 \xt Ezek 3:3\x* \v 10 To aŋkam ro ta ise aŋela namaana na ma aŋkan. Ila kwoŋ na inamut kat kembei ta bigil suruunu. Beso aŋteene ma isula na, itortooro kopoŋ ma iyoyou. \v 11 Mi sua imar tio ta kembei. Iso: “Kozo we Anutu kwoono mini, mi so kalŋaana pa mbulu tabe ipet pizin king mi zin tomtom boozomen. Zin kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen.” \c 11 \s1 Anutu kwoono bizin ru \p \v 1 Aŋbotmbot mi tikam koroŋ molo kembei ta mbiizi ma imar tio. Koroŋ tana, ina be iwe kin. Imar mi aŋleŋ sua ta kembei: \p “La ma kin Urum Merere mi artaal. To nin zin tomtom ta tizuŋzuŋ lela na.” \f + \fr 11:1 \ft Zin wal ta tizuŋzuŋ lela Urum Merere na, timender pa Anutu wal kini ŋonoono ta tiurla kat. Wal tana na, Anutu ko mataana pizin.\f*\x + \xo 11:1 \xt Ezek 40:3+\x* \v 2-3 Mi lele ta ipapiliu Urum Merere na, kin pepe. Pa ina Anutu izem ma iwe zin wal ta Yuda somŋan i len ma irao puulu tomtooru mi ru. Tana zin ko tipadagdaaga kar potomŋana ta Yerusalem na ma irao aigule 1,260. Indeeŋe mazwaana tana na, nio ko aŋgo tomtom tio ru be tiwe nio kwoŋ mi tipombolmbol sua tio. Ziru ko tiŋgun muuŋgu mi tiru pa mburu gabgapŋan.” \f + \fr 11:2-3 \ft Wal ru ti ko tikam sua pataŋana pizin tomtom.\f*\x + \xo 11:2-3 \xt Mbo 79:1; Dan 7:25, 12:7; Lu 21:24; Tur 12:6, 13:5\x* \p \v 4 Ziru tiwe kembei ke olib ru mi lam ru ta timender su Merere ki toono ta boozomen kereene uunu na. Pa tikam Anutu ruŋguunu mi tizzwe sua kini pizin tomtom.\x + \xo 11:4 \xt Sek 4:11+\x* \v 5 Mi kan koi sa iso ikam be ipasaana zin, to you miaana ko ipet pa wal ru tana kwon mi ikani. Tana tomtom sa isombe ipasaana zin, inako imeete pa zaala ta kembena.\x + \xo 11:5 \xt Mbo 97:3; Yer 5:14\x* \v 6 Sombe wal ru tina tiso zin tomtom pa Anutu kalŋaana, na Anutu ko ipombol zin ma tirao be tipumun saamba ma yaŋ isu som. Mi ko len mburan be titooro yok ma iwe siŋ tomini. Mi sombe lelen be tipasaana toono pa pataŋana sa, na zin ko tirao. \f + \fr 11:6 \ft Muŋgu Anutu kwoono Ilia ipumun saamba ma yaŋ isu som. Mi Mose ta itooro yok ma iwe siŋ. Tana wal ru ti uraata kizin ko kembei ta Ilia mi Mose.\f*\x + \xo 11:6 \xt Kam 7:17+; 1Kin 17:1; Yems 5:17\x* \p \v 7 Sombe ziru tiposop uraata kizin pa sua soyaaraŋana, tona koroŋ sananŋana ta per ma ise pa naala ta usomŋana na, ko imaŋga ma ilip pizin, mi ipun zin ma timetmeete.\x + \xo 11:7 \xt Dan 7:21; Lu 13:32; Tur 13:1,5+, 17:8\x* \v 8 Mi tomtom ko tizem uri ru tana ma timbot sorok su kar keteene. Kar biibi tana, ta tipun Merere kizin tomini ma imeete sala ke pambaaraŋana na. Mi titooro sua pa ma tipaata zaana be Sodom mi Aikuptu.\x + \xo 11:8 \xt Yesa 1:9+; Mk 10:33+; Lu 13:34\x* \v 9 Mi zin tomtom ta kalŋan pareiŋan, mi kulin pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen, ko timap ma tigedgeede su pa ziru tana pa aigule tel mi suruunu. Mi ko tiyok be titwi ziru som.\x + \xo 11:9 \xt Mbo 79:2+\x* \v 10 Pa muŋgu Anutu kwoono bizin ru tana tikamam pataŋana biibi pizin tau. Tana tomtom tau timap timbot su toono ko lelen ambai pa meeteŋana kizin, mi menmeen zin biibi, mi tiparkamam koroŋ pizin.\x + \xo 11:10 \xt Mbo 105:38; Yo 16:20\x* \p \v 11 Beso aigule tel mi suruunu tina ilae na, Anutu iwi bubuŋana mata yaryaaraŋana pa wal ru tana, to timaŋga timender. Mi tomtom tire zin, to motoŋana biibi ikam zin.\x + \xo 11:11 \xt Ezek 37:5+\x* \v 12 Molo som na, tileŋ kalŋaana biibi imbot saamba mi isu pa ziru. Iso: “Kese tis!” To kan koi bizin tigedgeede zin, mi miiri tieene ikam zin ma tisala pa saamba.\x + \xo 11:12 \xt 2Kin 2:1+; Mk 14:62; Ŋgo 1:9; Tur 12:5\x* \v 13 Indeeŋe kat mazwaana tina na, yeŋyeeŋge biibi kat itok toono, mi kar biibi tana pakaana ta ite ma imap. Mi pakaana lamata mi paŋ na, imbot ambai. Mi tomtom munŋaana lamata mi ru (7,000) timetmeete ma tila len pa yeŋyeeŋge tana. Mi zin ta timbot na, motoŋana biibi kat ikam zin. Pa tikilaala Anutu mburaana tau. \p \v 14 Ina pataŋana biibi toro ta iwe ru pa. Mi iwe tel pa na, molo som to ipet. \s1 Twiiri ta iwe lamata mi ru pa i itaŋ \p \v 15 Beso aŋela ta iwe lamata mi ru pa i, ila ma iwi twiiri kini na, aŋleŋ iwal biibi ta timbot saamba a kalŋan isala ma tiso ta kembei: \q1 “Buri na, zin peeze kan ki toono mburan imap kat, mi koroŋ ta boozomen imbot la peeze ki Merere tiam mi Mesia kini. \q1 Ni kola ikam peeze ma alok!”\x + \xo 11:15 \xt Kam 15:18; Mbo 10:16, 22:29+; Tur 10:7, 12:10, 19:6\x* \v 16 To wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, tizem murin peeze kan ta timbot su Anutu kereene uunu na, mi titoptop su ma tiwit uruunu. \v 17 Tisombe: \b \q1 “O Merere Anutu, nu biibi mi mburom keskeezeŋom. \q1 Nu mbotmbot ta muŋgu kek. Mi iŋgi koozi tomini mbotmbot. \q1 Mburom biibi mi peeze ku, ta iŋgi swe ma imbot kat mat kek. \q1 Tana niam leleyam ambai pu, mi ampakuru.\x + \xo 11:17 \xt Kam 3:14; Mbo 93:1, 97:1+, 99:1\x* \q1 \v 18 Zin karkari keten malmal ma tisaana kat. \q1 Mi iŋgi mazwaana tabe nu swe ketem malmalŋana ku ma ipet mat. \q1 Iŋgi be tiiri wal meeteŋan, mi kam kadoono ambaiŋana pizin mbesooŋo ku ta tiwe kwom mi tiso kalŋom pizin tomtom na. \q1 Tana wal ku potomŋan ta timototo u mi tileŋleŋ la kalŋom na, nu kola kam len kadoono ambaiŋana. \q1 Zin ta zanŋan na, mi zin sorrokŋan tomini. \q1 Mi zin wal ta tipasansaana mbulu su toono, ta iŋgi be pasaana zin i.”\x + \xo 11:18 \xt Mbo 2:1+, 46:6, 110:5, 115:13; Mt 20:8; Ro 2:5+\x* \p \v 19 Tiso makiŋ, mi Urum Merere ta imbot saamba a ka kataama ikaaga ma Sua Mbukŋana Ka Koror imbot mat. To lele ikimitmit, saamba ikuruŋruŋ, lolo iwenweene, yeŋyeeŋge itok, mi yaŋpat ilup mi isu pa toono.\x + \xo 11:19 \xt Kam 9:24, 19:16; Ibr 9:4; Tur 8:5\x* \c 12 \s1 Moori mi mooto \p \v 1 To aŋre uraata biibi ipet ta saamba a. Moori ta, \f + \fr 12:1 \ft Moori taiŋgi, ni imender pa Anutu wal kini. Mi lutuunu na, Yesu tau. Mi mooto, ina Tomtom Sanaana. Tana Tomtom Sanaana itoombo be ipasaana Yesu ma som, to imaŋga pa wal kini. Mi uraata kini tana, ta iŋgi ikamam men i. Tamen Anutu ko mataana pa wal kini.\f* ni iur zoŋ mataana ma iwe le mburu. Mi imender se puulu. Mi pitik laamuru mi ru imbot sala uteene ma iwe le mogar. \v 2 Moori tana kopoono. Mi pikin ikamam be isu. Tabe ni iyamaana yoyouŋana biibi mi iyak ma kalŋaana.\x + \xo 12:2 \xt Yesa 66:7; Ga 4:19\x* \p \v 3 Molo som na, uraata toro ipet ta saamba a. Mooto tau zazaŋana kat, mi isiŋsiŋ kembei ta you keseene i. Uteene ibogboogo ma iwe lamata mi ru. Mi ka kandaara laamuru. Mi mogar lamata mi ru ikot uteene lamata mi ru tana.\x + \xo 12:3 \xt Dan 7:7\x* \v 4 Mi wiini ikokor pitik pakan ta timbot saamba a, mi ipalkeete zin su toono. Mi pitik boozomen na, timbot ambai. To ila ma imender su ta moori kereene uunu mi izaŋzaaŋa. Beso moori tina ikam pikin ma isu, tona iwoni pataaŋa.\x + \xo 12:4 \xt Dan 8:10\x* \p \v 5 Pikin tomooto ta moori tina ipeebi, ina ni ta ko ikam peeze pizin karkari ta boozomen. Mi peeze kini ko mbolkeŋkeŋŋana kat. Tanata mooto iso ikani. Som, mi titatke i ma isala ki Anutu ta imbot se muriini peeze kana na.\x + \xo 12:5 \xt Mbo 2:9; Yesa 66:7; Tur 2:27, 19:15\x* \v 6 Mi moori tana, ni iko ma ila lele bilimŋana ta Anutu itunu iur pini pataaŋa kek be imbot pa. Mi Anutu ko mataana pini mi ire i pa ka kini ma irao aigule munŋaana ta tomto laamuru tomto tel (1,260).\x + \xo 12:6 \xt 1Kin 17:1+; Dan 7:25; Tur 11:2+, 13:5\x* \p \v 7 To malmal imaŋga ta kar saamba a. Mikael ziŋan aŋela kini tikam malmal pa mooto, to mooto mi zin aŋela kini tipimiili malmal pizin.\x + \xo 12:7 \xt Dan 10:13,21; Yud 9; Tur 20:2\x* \v 8 Tamen mooto mburaana irao som. Tabe ziŋan wal kini tirao timbot mini kar saamba som. \v 9 To tipiri mooto zazaŋana tana ma isu pa toono. Anoŋ tau aliŋgumuraŋana na. Tipaati be Tomtom Sanaana, mi Sadan. Ni tina, ta ipandelndel zin tomtom ta boozomen, mi ipakamkaam zin ma titoto zaala sananŋana. Tana tipiri i ma isu toono raama zin aŋela kini.\x + \xo 12:9 \xt Un 3:1+; Lu 10:18, 22:31; Yo 12:31; 2Kor 11:3; Tur 20:2+\x* \p \v 10 Tona aŋleŋ kalŋaana biibi ta imbot saamba mi iso ta kembei: \q1 “Iŋgi buri Anutu kiti ikamke zin wal kini ma timbot ambai. \q1 Pa mburaana mi peeze kini, ta iswe ma ipet mat kek. \q1 Iŋgi be Mesia kini ikam uraata kini ta ni zaana pa. \q1 Pa Tomtom Sanaana ta koroŋ mi iŋgalŋgal sua pizin toŋmatiziŋ kiti isu Merere kereene uunu ikot mbeŋ ma aigule na, \q1 tipiri i ma isula le toono kek.\x + \xo 12:10 \xt Sek 3:1; Tur 19:1\x* \q1 \v 11 Mi zin toŋmatiziŋ kiti tilip pini kek. \q1 Pa tipase pa Sipsip ki Anutu siŋiini, \q1 mi tizzwe katkat sua ŋonoono. \q1 Mi timoto pa meeteŋana som, mi tizem kat zitun pa Yesu.\x + \xo 12:11 \xt Lu 14:26; Ro 8:33+, 16:20\x* \q1 \v 12 Tana niom wal ta kombotmbot kar saamba na, menmeen yom mi leleyom ambai kat. \q1 Mi niom ta kombotmbot toono mi tai na, tembel yom. \q1 Pa Tomtom Sanaana, ta isuma i. \q1 Mi ni keteene malmal biibi kat. \q1 Pa iute swoono igarau kek.”\x + \xo 12:12 \xt Mbo 96:11+; Yesa 44:23, 49:13; Tur 8:13, 18:20\x* \p \v 13 Tana mooto ire kembei ni tipiri i su le toono kek. Tabe ila iketoto moori ta ipeebe pikin tomooto na. \v 14 To tikam moori tana le manboŋ begeene ru ta bibip kat, bekena irie ma ila muriini ta lele bilimŋana a. Naso imbot molo pa mooto. Mi Anutu ko mataana pini mi ire i pa ka kini ma irao ndaama tel mi pakaana.\x + \xo 12:14 \xt Kam 19:4; 1Kin 17:1+; Dan 7:25; Tur 11:2+, 13:5\x* \v 15 To mooto imaŋga na, ikaaga kwoono, mi yok itoogo ma ipet be isur moori tana ma ila ne. \v 16 Tamen toono iuulu moori, mi kwoono ikaaga ma isen yok ta ipet pa mooto kwoono na. \v 17 Tabe mooto keteene malmal kat pa moori. To imaŋga pa popoŋana pakan ki moori tana. Mi ina zin tau tileŋleŋ la tutu ki Anutu mi titoto, mi tikiskis sua ŋonoono ki Yesu. \v 18 Mi mooto tana ila ma imender su peende.\x + \xo 12:18 \xt Un 3:15; 1Yo 5:10; Tur 11:7, 13:7, 14:12, 20:4\x* \c 13 \s1 Koroŋ sananŋana ta bok ma ise pa tai \p \v 1 To motoŋ la na, aŋre koroŋ sananŋana \f + \fr 13:1 \ft Koroŋ sananŋana ti imender pizin wal ta tikazas Krisi wal kini mi tikamam pataŋana pizin.\f* ta bok ma ise pa tai. Ka kandaara laamuru, mi uteene na lamata mi ru. Mi mogar laamuru ta kizin king i, ta ikot zin kandaara tana. Mi uteene lamata mi ru tana zan imbot la makiŋ. Mi zan tana, tomtom ta sombe ikam, na ni irepiili Anutu.\x + \xo 13:1 \xt Dan 7:2+; Tur 11:7, 17:3\x* \v 2 Koroŋ sananŋana tana aŋre na, ruŋguunu kembei ta lepat i. Mi kumbuunu na, kembei bea kumbuunu. Mi kwoono na, kembei laion kwoono. \f + \fr 13:2 \ft Lepat, bea, mi laion, ina buzur sananŋan tel ta bibip kat mi keten malmalŋan, mi tipasansaana zin tomtom. \f* Koroŋ tana na, ikam mooto ruŋguunu. Tana mooto ikam koroŋ tana le mburaana, mi ikam zaana biibi pini, mi iur peeze kini ila ki koroŋ tana.\x + \xo 13:2 \xt Dan 7:4+; Tur 12:4\x* \v 3 Mi aŋre la pa koroŋ sananŋana tana uteene ta na, ka mbelŋana imbotmbot. Pa muŋgu tipuni ma imeete. Mi iŋgi imaŋga mini. \p Mi zin tomtom ta timbot toono na, timap ma timurur pa koroŋ tana mi tito i.\x + \xo 13:3 \xt Tur 17:8\x* \v 4 Mi tilek kumbun pa mooto mi tipakuri. Paso, ni ta ikam mburaana mi zaana ila ki koroŋ tina. Mi tilek kumbun pa koroŋ sananŋana tina tomini. Tabe timaŋga to tiso: “Lak, asiŋ ta ni irao kembei koroŋ tiŋgi? Som asiŋ irao be ikam malmal ma ilip pini? Som. Ni kadoono tomtom sa som.”\x + \xo 13:4 \xt Tur 18:18\x* \p \v 5 Mi Anutu izem puulu tomtooru mi ru ila koroŋ sananŋana tina namaana. Mazwaana tana, koroŋ tana ipakurkur itunu mi irepilpiili Anutu.\x + \xo 13:5 \xt Dan 7:8,25, 11:36; Tur 11:2, 12:6\x* \v 6 Tana kwoono ikaaga mi izzo sua repiiliŋana pa Anutu. Irepiili zaana, irepiili muriini tau Ni imbotmbot pa i, mi irepiili zin wal tau timbot saamba a. \v 7 Mi Anutu iyok pini be ikam malmal pa wal kini potomŋan ma ilip pizin. Mi iur zin tomtom ta boozomen ila koroŋ sananŋana tana namaana be imboro zin. Zin kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen.\x + \xo 13:7 \xt Dan 7:21\x* \v 8 Tana wal boozomen ta timbot su toono tiŋgi na, tilek kumbun pa koroŋ sananŋana tina mi tipakuri. Mi zin tau zan ise ro ki mbotŋana mata yaryaaraŋana na, tilek kumbun pa koroŋ sananŋana tina som. Wal tana tibeede zan se ro ta muŋgu kek, mana Anutu iur saamba mi toono. Mi Sipsip ki Anutu ta tipuni ma imeete na, ta imborro ro tana.\x + \xo 13:8 \xt Kam 32:32; Mbo 69:28; Mt 25:34; Lu 10:20; Yo 1:29; Tur 17:8, 20:12+, 21:27\x* \v 9 Tana tomtom ta sombe talŋaana, na ni bela ileŋ la sua ti: \q1 \v 10 Zin wal tabe tilela ruumu sanaana i, inako tilela ruumu sanaana. \q1 Mi zin wal tabe timeete pa buza i, inako timeete pa buza. \f + \fr 13:10 \ft Zaala toro ta tarao be totooro sua ti, ina ta kembei: Zin wal ta so tikam buza mi tipun zin tomtom ma timetmeete, nako zitun timeete pa buza tomini.\f* \q1 Tana Anutu wal kini potomŋan bela tikiskis urlaŋana kizin, mi timender mbolŋana.\x + \xo 13:10 \xt Yer 15:2, 43:11; Mt 26:52; Ibr 6:12; Tur 14:12\x* \s1 Koroŋ sananŋana toro ta ber ma ise pa toono \p \v 11-12 To motoŋ la na, aŋre koroŋ sananŋana toro \f + \fr 13:11-12 \ft Koroŋ sananŋana toro ti imender pa urlaŋana pakaamŋana.\f* ta ber ma ise pa toono. Ka kandaara ru men, kembei ta sipsip. Tamen iso sua na, kembei ta mooto. Koroŋ mataana kana mburaana, ta imap ma ise kini. Mi ikam koroŋ mataana kana ruŋguunu, tabe ikam ma tomtom boozomen ta timbotmbot su toono i tilek kumbun pa koroŋ mataana kana. Anoŋ ta tipun uteene ta ma imeete, mana imaŋga mini na.\x + \xo 13:11-12 \xt Mt 7:15, 24:11\x* \v 13-14 Mi koroŋ sananŋana ta iwe ru pa na, Anutu iyok pini ma itortooro mos bibip ma iwedet. Irao ikam ma you tomini imbot saamba mi isu toono ma tomtom tire kat pa matan. Tabe uraata kini tana ipandelndel zin tomtom ta timbot su toono tiŋgi, mi ipakamkaam zin. Mi ipesese zin tomtom be tiurpe koroŋ mataana kana ruŋguunu mi tipakuri. Anoŋ ta buza ikan uteene ma imeete, mana imaŋga mini na.\x + \xo 13:13-14 \xt Lo 13:1+; Mt 24:24; 2Tes 2:9+\x* \v 15 Mi Anutu iyok pa koroŋ ta iwe ru pa, ma ikam koroŋ mataana kana ruŋguunu ma iwe kembei koroŋ mata yaryaaraŋana be iso sua. Mi zin wal ta sombe tilek kumbun pa ruŋguunu tana som, na ni irao iur sua, mi tipun zin ma timetmeete.\x + \xo 13:15 \xt Dan 3:4+\x* \p \v 16 Mi ni imaŋmaŋ tomtom ta boozomen be tikam kilalan ta ise naman woono. Som na, ise ndomon. Wal zanŋan ma zin sorrokŋan, mi zin mbio uunu ma zin tau timbot ŋoobo, mi zin ta tiwe mbesooŋo sorok pizin wal pakan, mi zin iwal biibi.\x + \xo 13:16 \xt Tur 14:9, 19:20, 20:4\x* \v 17 Mi tiur sua ta kembei: Bela tomtom le kilalan tana, tona iŋgomoono koroŋ kini mi iŋgiimi koroŋ. Mi so som, nako som. Mi kilalan tina, ina koroŋ sananŋana zaana mi kin kini.\x + \xo 13:17 \xt Tur 14:9+, 15:2, 16:2\x* \p \v 18 Tana koroŋ imbot la ŋgar. Tomtom ta sombe le ŋgar, nako iute zaala tabe inin koroŋ sananŋana tana kin kini, mi ikilaala ka uunu. Kin tana na 666. Mi ina imender pa tomtom.\x + \xo 13:18 \xt Tur 15:2, 17:9, 21:17\x* \c 14 \s1 Sipsip ki Anutu ziŋan zin iwal munŋaana ma munŋaana kat (144,000) timbot su abal Sion ta kar saamba a \p \v 1 Aŋbotmbot mi motoŋ la na, aŋre Sipsip ki Anutu ziŋan zin tomtom ta munŋaana ma munŋaana kat (144,000) timendernder sala abal Sion. Mi zin iwal tina na, ni zaana mi tamaana zaana ise ndomon. \x + \xo 14:1 \xt Tur 7:3+\x* \v 2 Molo som na, aŋleŋ kalŋaana ta imbot saamba mi isu. Mi kalŋaana tana na, kembei tau yok ŋguruŋguruŋŋan i. Mi kembei ta lele ikuruŋruŋ ma biibi. Mi kembei ta zin wal tizze kombom kizin ma timbotmbot. \v 3 Mi iwal munŋaana ma munŋaana kat (144,000) tana timbo mboe popoŋana isu Biibi muriini tau wal zanŋan tomoota mi paŋ mi koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ timbotmbot pa na. Iwal biibi tana, ina zin tomtom ki toono tiŋgi ta Anutu iŋgiimi zin ma tiwe lene kek. Mi zin men ta tirao be tiute mboe tana. \x + \xo 14:3 \xt Mbo 149:1; Tur 5:9, 15:3\x* \v 4 Iwal biibi tana tipasaana zitun ma tila kizin moori som. Pa tipotom zitun. \f + \fr 14:4 \ft Sua ta Yoan ibeede na, iso ta kembei. Wal 144,000 taiŋgi tila kizin moori ma ziŋan tikeene som. Wal ŋgarŋan boozo tiso ko ni ikam sua tooroŋana pizin wal ta titoto mbulu mbuyeeneŋana ki toono som, mi titoto Anutu zaala kini.\f* Mi tirenaana Sipsip ki Anutu. Sombe ila kena, som ila kena, na zin tito i men. Wal tana, Merere itatke zin la tomtom mazwan, mi iŋgiimi zin ma tiwe lene kek. Tana tiwe wal mataana kan ki Anutu ziru Sipsip kini. \x + \xo 14:4 \xt Mt 25:1+; 1Kor 6:20; 2Kor 11:2; Ep 5:27; Yems 1:18; Tur 3:4\x* \v 5 Mi pakaamŋana sa ipet pa kwon som. Tana len uunu sa isaana som. \x + \xo 14:5 \xt Mbo 32:2; Kol 3:9\x* \s1 Aŋela tel \p \v 6 To motoŋ la na, aŋre aŋela toro ta irie sala maŋaanaŋana mi isoyaara uruunu ambaiŋana pizin tomtom ta timbotmbot su toono na. Zin kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen. Uruunu ambaiŋana tana ko imbol mi imbotmbot ta kembei ma alok. \x + \xo 14:6 \xt Mk 13:10\x* \v 7 Aŋela tana imaŋga, to kalŋaana biibi ma iso: “Kelek kumbuyom pa Anutu mi kapakuri. Pa ni ta iur saamba, iur toono, iur tai, mi iur yok bukbukŋan ta boozomen. Mi nol biibi tabe itiiri zin tomtom mi iur kadoono pizin i, ta iŋgi imar kek. Tana komoto i mi kapakur zaana.” \x + \xo 14:7 \xt Mbo 124:8; Tur 15:4\x* \p \v 8 Molo som na, aŋela toro ta ito i ma imar, mi kalŋaana biibi ma iso: “Kar zaanaŋana Babilon ta isu kek. Kar ta iyaryaaru zin tomtom pa mbulu kini sananŋana, mi ikamam ma iŋgi be zin tomtom tiwin la mbooro ki Anutu kete malmalŋana kini, ta tireege ma borok su lene kek.” \x + \xo 14:8 \xt Yesa 21:9; Yer 51:8; Tur 17:2+\x* \p \v 9 Aŋela tana imar ila, mi aŋela toro ta iwe tel pa i, ito zin ma imar. To iboobo ma kalŋaana kat. Iso: “Tomtom sa isombe ilek kumbuunu pa koroŋ sananŋana, som koroŋ sananŋana ruŋguunu, mi ikam kilalan kini ise ndomoono, som namaana, \x + \xo 14:9 \xt Tur 13:12+\x* \v 10 na ni tomini ko iyamaana kat Anutu kete malmalŋana kini. Kete malmalŋana kini tana na, kembei ta yok mbolŋana. Pa kosa sa ila ramaki bekena ipunmeete mburaana som. Tana tomtom tina ko iwin la mbooro ta bok pa Anutu kete malmalŋana kini. Mi ko tiseeze mataana pa you raama koroŋ ta weŋgarŋgaaraŋana mi kuziini sananŋana i ila zin aŋela potomŋan mi Sipsip ki Anutu keren uunu. \x + \xo 14:10 \xt Un 19:24; Mbo 11:6, 75:8; Yesa 51:17; Yer 25:15; Tur 15:7\x* \v 11 You ta ikanan wal tana, ka kakoi ko izalla lene ta kembei ma alok. Tana zin ta tilek kumbun pa koroŋ sananŋana, som koroŋ sananŋana ruŋguunu, mi tikam kilalan kini, nako irao keten su risa som. Pa you ko imbotmbot ta kembei ikot mbeŋ ma aigule. \x + \xo 14:11 \xt Yesa 34:10\x* \v 12 Tana zin wal ki Anutu ta titoto tutu kini mi tiurla ki Yesu na, zin bela timender mbolŋana mi tikiskis urlaŋana kizin.” \p \v 13 Aŋela iso sua tana ma imap, mi aŋleŋ kalŋaana ta imbot saamba mi isu pio. Iso: “Beede ta kembei. Koozi mi ila na, zin wal ta sombe tikiskis Merere ma irao meeteŋana kizin, nako menmeen zin pa kampeŋana ki Anutu.” Pa Bubuŋana iso ta kembei: Ŋonoono kat. Zin ko keten su pa uraata mi pataŋana kizin ta boozomen, mi tipa raama mbulu mi uraata kizin ambaiŋana ma tila kar saamba. \x + \xo 14:13 \xt 2Tes 1:7; Ibr 4:10\x* \s1 Kini ŋgaamaŋana ka nol \p \v 14 Tona motoŋ ila na, aŋre miiri tieene kokouŋana. Mi Ni ta mbuleene ise miiri tieene tana na, ruŋguunu kembei ta Tomtom Lutuunu i. Mi mogar milmilŋana imbot sala uteene. Mi iteege buza keloogoŋana ta mataana men. \x + \xo 14:14 \xt Ezek 1:26; Dan 7:13\x* \v 15 To aŋela toro iyooto ma ipet pa Urum Merere, mi iboobo sala pa Ni ta imbotmbot se miiri tieene na. Iso: “Kam buza ku keloogoŋana tana, mi ŋgaama kini. Pa toono iurpe i lup kek. Tana kini ŋgaamaŋana ka nol, ta iŋgi be ipet i.” \x + \xo 14:15 \xt Mk 4:29\x* \v 16 To Ni tau mbuleene ise miiri tieene na, ipiri buza kini, mi iŋgaama kini ta imbotmbot su toono na ma imap. \s1 Anutu kete malmalŋana kini ikam kat zin tomtom \p \v 17 Molo som na, aŋela toro imbot Urum Merere ta saamba a mi iyooto. Mi ni tomini, le buza keloogoŋana ta mataana men. \v 18 To aŋela toro imbot artaal uunu mi imar. Ni ta imborro artaal ka you i. Imar to kalŋaana biibi mi iso la pa aŋela toro ta le buza keloogoŋana ta mataanaŋana na. Iso: “Kam buza ku tina, mi yembut baen ta boozomen ŋonon. Pa baen ta imbot toono na, mazan kek.” \v 19 Beso aŋela tana ipiri buza kini isu toono na, baen ŋonon borok la lup lele tabe tomtom tipadagdaaga baen su pa i, mibe surun izzu i. Ina imender pa Anutu kete malmalŋana kini tau. \x + \xo 14:19 \xt Tur 19:15\x* \v 20 Mi baen ŋonon tana, ina tipadagdaaga su kar zilŋaana, mi surun biibi kat. Ireere ma ila molo kat ma irao kembei 300 kilomita. Mi ipot ma ise ma raraate pa hos kwoono. Baen surun tana, ina imender pa tomtom siŋin. \c 15 \s1 Aŋela lamata mi ru titeege pataŋana lamata mi ru \p \v 1 To motoŋ isala saamba na, aŋre uraata biibi toro ipet. Uraata tiŋga na, ipa ndel kat. Takam ŋgar pa ma tarao som. Aŋre aŋela lamata mi ru titeege pataŋana lamata mi ru ta sananŋan kat. Ina be ikemer pa, mi iposop Anutu kete malmalŋana kini.\x + \xo 15:1 \xt Tur 11:18\x* \p \v 2 Mi aŋre koroŋ kembei ta tai i. Iŋgalaŋ kat. Mi you miaana ikam prikprik lela. Mi zin wal tau timender mbolŋana mi tikis urlaŋana kizin ma tilip pa koroŋ sananŋana raama ruŋguunu, mi tikam kilalan kini som na, aŋre zin timender se tai tina, mi len kombom ma irao zin. Kombom tana, Anutu itunu ikam pizin.\x + \xo 15:2 \xt Tur 4:6, 13:15+, 14:2\x* \v 3 Mi timbo mboe ki Mose ta Anutu mbesooŋo kini i, mi Sipsip ki Anutu mboe kini. Tiso: \q1 “O Merere Anutu, nu mburom keskeezeŋom. \q1 Uraata ku biibi kat. Amkam ŋgar pa ma amrao som. \q1 Nu king biibi ŋonoono ta mborro karkari ta boozomen. \q1 Nu kamam peeze mi iseeŋge iseeŋge ma ila. \q1 Mi mbulu ku na, ndeeŋeŋana mi ŋonoono men.\x + \xo 15:3 \xt Kam 15:1+; Mbo 86:9+, 111:2, 145:17\x* \q1 \v 4 O Merere, nu itum tamen ta potomŋom. \q1 Tana tomtom ta munŋaana men ko timoto u, mi tileŋ la kalŋom, mi tipakur nu zom. \q1 Mi zin karkari ta boozomen ko timar, mi tilek kumbun pu, mi tipakuru. \q1 Pa mbulu ku ta urur kadoono ndeeŋeŋana pizin tomtom, ina ta swe ma imbot mat kek.”\x + \xo 15:4 \xt Mbo 86:9\x* \p \v 5 Kaimer mana motoŋ ila na, aŋre beeze ki Anutu ta imbotmbot saamba a, leleene ta potomŋana kat na ka kataama ikaaga. Beeze tana na, sua ta Anutu iswe pa wal kini bekena ipombol zin ma tito zaala kini na imbotmbot lela.\x + \xo 15:5 \xt Kam 40:20; Tur 11:19\x* \v 6 Mi aŋela lamata mi ru tana tiyooto ma tipet pa beeze raama pataŋana lamata mi ru ta sananŋan kat. Aŋela tana timbot la mburu kokouŋan ta ŋgeezeŋan kat. Mi tiur mburu milmilŋan ta imbot se kan mbooro ma iliu zin. \v 7 To koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ na, kizin ta imaŋga, to irai mbooro milmilŋan lamata mi ru ma ikot aŋela lamata mi ru tana. Mbooro lamata mi ru tana na, Anutu ta imbotmbot ma alok i kete malmalŋana kini ila ma bokbok.\x + \xo 15:7 \xt 2Tes 1:9; Tur 4:6,9, 10:6\x* \v 8 Mi urum lene ta saamba a, na bok pa you kakoi ta iyooto pa Anutu azuŋka kini mi mburaana na. Tabe ikam ma tomtom sa irao be ilela som ma irao aŋela lamata mi ru tana tiposop uraata kizin ma imap.\x + \xo 15:8 \xt Kam 40:34\x* \c 16 \s1 Anutu kete malmalŋana kini ikam kat zin tomtom \p \v 1 To aŋleŋ kalŋaana biibi ta imbot urum lene ta saamba a mi imar. Mi iso pa aŋela lamata mi ru tana ma iso: “Kala ma kiliŋ Anutu kete malmalŋana kini ta imbot sula mbooro tiom na, ma isula toono.”\x + \xo 16:1 \xt Mbo 69:24; Tur 14:10, 15:1\x* \p \v 2 To aŋela ta imuuŋgu na, ila to imaŋga pa mbooro kini, mi Anutu kete malmalŋana kini werek su toono. Beso isu ta kembei, na zin wal tau kilalan ki koroŋ sananŋana ise kizin, mi tizuŋzuŋ pa koroŋ tana ruŋguunu na, mbetmbeete ta sananŋan kat i ikam zin.\x + \xo 16:2 \xt Kam 9:9+; Tur 13:12+\x* \p \v 3 Aŋela ta iwe ru pa i, ila to imaŋga pa mbooro kini, mi Anutu kete malmalŋana kini isu tai. Beso isula tai na, tai itoori ma iwe kembei siŋ kutuunu gabgapŋana tau kizin tomtom ta timeete kek na. Tabe koroŋ ta munŋaana men tau timbot sula tai leleene na, timetmeete lup. Sa kalaŋana mini som.\x + \xo 16:3 \xt Kam 7:17+; Tur 8:8+\x* \p \v 4 Ta kembei, mi aŋela ta iwe tel pa i, ila to imaŋga pa mbooro kini, mi Anutu kete malmalŋana kini isula yok boozomen ta tirereere i mi yok bukbukŋan tomini. Mi ikam ma yok ta boozomen titooro ma tiwe siŋ men.\x + \xo 16:4 \xt Mbo 78:44\x* \v 5 Mi aŋleŋ la pa aŋela ta imborro yok i, iso pa Merere ma iso: \q1 “Nu potomŋom. \q1 Ta muŋgu mi imar na, nu mbotmbot. \q1 Mbulu ta kam ti be pokot sanaana kizin tomtom, ina indeeŋe men.\x + \xo 16:5 \xt Mbo 119:137\x* \q1 \v 6 Pa zin tipun wal ku potomŋan, mi zin wal ta tiwe kwom mi tiso kalŋom pizin tomtom na. \q1 Tana nu sombe kam zin ma tiwin siŋ, ina itop la kat.”\x + \xo 16:6 \xt Mbo 9:13, 79:3; Mt 23:34+; Tur 11:18\x* \v 7 Ta kembei, mi aŋleŋ kalŋaana ta imar pa artaal uunu. Iso: \p “E. Merere Anutu, nu mburom keskeezeŋom. Nu ute kat tomtom uunu kizin. Tana kadoono ta kamam be pokot mbulu kizin, ina indeŋdeeŋe men.” \p \v 8 To aŋela ta iwe paŋ pa i, ila mi imaŋga pa mbooro kini, mi ipasaana zoŋ. Ikam ma zoŋ mataana men, bekena ineene zin tomtom mi iyespokpok zin kembei ta you.\x + \xo 16:8 \xt Tur 8:12\x* \v 9 Tana zoŋ ipasaana zin ma tisaana kat. Tamen lelen be titooro ŋgar kizin mi tipakur Anutu ta imborro pataŋana tana na som. Timaŋga mi tipiri sua sananŋana pini.\x + \xo 16:9 \xt Dan 5:22+; Tur 9:20+\x* \p \v 10 To motoŋ ila na, aŋre aŋela ta iwe lamata pa i, ila to imaŋga pa mbooro kini, mi Anutu kete malmalŋana kini isula pa koroŋ sananŋana muriini. To lele kini biibi ta ikamam peeze pa na, zugut izuk ma sik. Mi yoyouŋana biibi kat ikam zin tomtom, tabe tikarrut zurun.\x + \xo 16:10 \xt Kam 10:21+; Tur 9:2\x* \v 11 To tisu mi tipiri sua sananŋana pa Anutu saamba kana pa yoyouŋana biibi mi mbetmbeete sananŋan ta ikam zin na. Tamen titooro lelen mi tizem sanaana kizin som.\x + \xo 16:11 \xt Tur 9:20+\x* \p \v 12 Tona aŋela ta iwe lamata mi ta pa i, ila ma imaŋga pa mbooro kini. Ina be ikam ma yok biibi Euprates imaaga. Naso iur zaala pizin king tabe timar pa zoŋ uunu na.\x + \xo 16:12 \xt Tur 9:14\x* \v 13 Mi aŋre bubuŋana sananŋan tel. Ruŋgun kembei ta ŋgeu. Ta iyooto pa mooto kwoono, mi toro iyooto pa koroŋ sananŋana kwoono. Mi ta iwe tel pa i na, iyooto pa ni tau ikam koroŋ sananŋana tana ruŋguunu na kwoono. Anoŋ ta ipakamkaam zin tomtom na.\x + \xo 16:13 \xt 1Yo 4:1+; Tur 12:3,9, 13:1,11\x* \v 14 Ŋgeu tel tana, ina bubuŋana sananŋan tau. Zin ko titortooro mos bibip pakan. Mi sombe nol biibi ki Anutu mbolkeŋkeŋŋana igarau, to tila ma tiyogeege zin king irao toono ta boozomen mi tilup zin be tikam malmal.\x + \xo 16:14 \xt Mbo 2:2+; Mt 24:24; 2Tes 2:9; Tur 17:14\x* \p \v 15 Mi Merere iso ta kembei: “Kere. Nio ko aŋmar mi aŋpamurur yom kembei tomtom kuumbuŋana. Mi tomtom ta sombe ipamatmaata, mi iparaŋraŋ itunu ma iurpe i lup, inako indeeŋe kampeŋana biibi. Pa sombe Biibi kini imar ma iŋgi, na burup mi pai men. Kokena iparaŋraŋ itunu som mi imbot sorok, to ka miaŋ pa itunu.”\x + \xo 16:15 \xt Mt 24:42+; Lu 12:39+; 1Tes 5:2+; 2Pe 3:10\x* \p \v 16 Tana bubuŋana sananŋan tina tila ma tiyogeege zin king, mi tilup zin la lele ta tipaata la Iburu kalŋan be Amagedon.\x + \xo 16:16 \xt Sek 12:11; Tur 19:19\x* \p \v 17 To aŋela ta iwe lamata mi ru pa i, ila ma imaŋga pa mbooro kini, mi Anutu kete malmalŋana kini isu pa maŋaanaŋana. Mi kalŋaana ta musaana som, imbot urum lene ta Tomtom Biibi muriini na, mi iso: “A lagoi, ta imap na.” \v 18 Ta kembei mi lele ikimitmit, saamba ikuruŋruŋ, lolo iwenweene, mi yeŋyeeŋge ta biibi ŋonoono i, itok. Yeŋyeeŋge tana, irao yeŋyeeŋge sa som. Muŋgu kat, indeeŋe ta Anutu iur tomtom mi imar na, yeŋyeeŋge sa ta kembea itok toono pasa zen. \v 19 Ikam ma kar zaanaŋana Babilon ibalak ma iwe pakaana tel. Mi kar bibip kizin karkari ta boozomen na, borok su len lup tomini. Tana Anutu mataana mbeleele kar zaanaŋana Babilon \f + \fr 16:19 \ft Yoan ipaata kar tiŋgi zaana be Babilon. Mi ina imender pa kar biibi Rom, ramaki mbulu mbuyeeneŋana ki toono ta iyaryaaru zin tomtom mi tipizil ndemen pa Anutu. Tamen ni leleene be ipaata kat Rom zaana som, tana ipaata kembei Babilon. Kaimer ko ipaata be moori zaala lwoono kana tomini (re sua pakaana 17). \f* uunu kini som, mi ikam yok mbolŋana kat pizin be tiwin. Yok tana, ina kete malmalŋana kini tabe iswe pizin na. Mi kar Babilon kola iwin ma imap.\x + \xo 16:19 \xt Yesa 51:17+; Tur 14:8+, 17:18, 18:5\x* \v 20 Mi mutumutu mi abalabal ta boozomen ko reŋan mini som. Pa timbiriizi ma tila len lup.\x + \xo 16:20 \xt Tur 6:14\x* \v 21 Mi yaŋpat barambaram ma isu pa saamba, to itoptop sala zin tomtom. Yaŋpat tana, siŋansiŋan kat. Mi tipata kat. Ikam ma tomtom nin saana kat. Tabe tisu ma tipiri sua sananŋana pa Anutu. Pa pataŋana tana ambai som kat.\x + \xo 16:21 \xt Kam 9:23+; Tur 11:19\x* \c 17 \s1 Moori zaala lwoono kana \p \v 1 Zin aŋela lamata mi ru ta titeege mbooro lamata mi ru na, kizin ta imar to iso pio. Iso: “Mar be aŋso u pa kadoono tabe Anutu iur pa moori kaibiim ta zaala lwoono kana na. Moori tana na, kar biibi ta imbot igarau yok boozo. \x + \xo 17:1 \xt Yer 51:12+; Tur 18:16\x* \v 2 Ni ta iyaryaaru zin king ki toono ma tikamam mbulu sananŋana. Mi zin king men som. Ni ipakankaana tomtom toono kan boozomen ma tito i pa mbulu kini sananŋana. Tabe ikam zin ma kembei tiwin yok ta mbolŋana kat ma tikankaana.” \x + \xo 17:2 \xt Yesa 23:17; Yer 51:7; Tur 14:8, 18:3\x* \p \v 3 Tona loŋa men mi bubuŋana iru pio, mi aŋela iur yo su lele bilimŋana. To aŋre moori mbuleene ise koroŋ sananŋana ta siŋsiŋŋana kat. Mi koroŋ tana na, sua sananŋan boozomen imbot se kuliini. Mi sua ta boozomen tana na, sua repiiliŋana pa Anutu men. Koroŋ tana uteene na, lamata mi ru, mi ka kandaara laamuru. \x + \xo 17:3 \xt Tur 13:1,5+\x* \v 4 Mburu ta moori tana izeebi pa na, ndabokŋana kat. Mi ka mos na, totoŋana mi siŋsiŋŋana. Mi ni ikam aigau pa mburu milmilŋan, mi pat ndabokbokŋan, mi koroŋ kembei ta yorodiŋ. Mi mbooro milmilŋana ta imbot la namaana. Ina bok pa mbulu kini ta sananŋana kat na. \v 5 Mi tibeede zaana turkeŋana ila ndomoono ta kembei: \p “Kar biibi Babilon. Ni ta ipiyooto moori zaala lwoono kan ta boozomen, mi ipeyei mbulu ta Anutu leleene pa risa som kat na isu toono.” \x + \xo 17:5 \xt Tur 14:8\x* \p \v 6 Mi aŋre moori tina na, ni kembei tomtom ta imbel winŋana ma igadgaada kat. Pa ni ta ipeyei ŋgar sananŋana pizin tomtom ma tikazas Anutu wal kini potomŋan ziŋan zin tomtom ta tizzwe katkat sua ŋonoono ki Yesu. Tana ni kembei imbel siŋin winŋana. Tabe nio aŋre i mi aŋkam ŋgar boozo. \x + \xo 17:6 \xt Tur 6:9, 12:11, 13:15, 16:6\x* \p \v 7 To aŋela iso: “Nu kam ŋgar boozo paso? Moori tiŋga mi koroŋ sananŋana ta ni imbot sala a, ta uteene lamata mi ru mi ka kandaara laamuru na, iŋgi be aŋpeeze ka uunu ma leŋ. \p \v 8 “Koroŋ sananŋana ta re na, muŋgu ni imbotmbot. Mi buri na muriini bilim. Mi molo som to ise mini pa naala ta usomŋana na. Mi ko imbot ri, tona Merere ipambiriizi i ma ila ne kat. Mi ro ki mbotŋana mata yaryaaraŋana ta toono ti ipet zen mi tomtom zan ise na, zin wal ta sombe zan ise ro tana som, na zin tina ko tire koroŋ sananŋana tana mi kwon itaanda pini. Pa ni muŋgu na, imbotmbot. Mi buri na, muriini bilim. Mi ko ipet mini. \x + \xo 17:8 \xt Mbo 69:28; Dan 12:1; Tur 13:8+\x* \p \v 9 “Tana iti takam kat ŋgar pa. Tomtom ta sombe le ŋgar, nako iute zin koroŋ tiŋgi. Uteene ta lamata mi ru na, ina abal lamata mi ru ta moori tina mbuleene ise. Mi uteene lamata mi ru tina, ina tiwe kin pa king lamata mi ru tomini. \x + \xo 17:9 \xt Tur 13:1,18\x* \v 10 Kizin lamata na, tisu len kek. Mi ta, ta ikamam peeze i. Mi toro na, iwwa kaimer. Tamen sombe imar, na bela imbot risa. \v 11 Mi koroŋ sananŋana ta muŋgu imbotmbot mi buri imbot som na, ina king ta iwe lamata mi tel pa i. Tamen ni ko iyooto pa king lamata mi ru tana. Mi ko imbot ma molo som. Pa Merere ko ipambiriizi i ma ila ne kat. \p \v 12 “To kandaara laamuru ta re na, ina zin king laamuru ta tikam peeze zen. Miko timbot ma nol kizin be peeze ila naman, to ziŋan koroŋ sananŋana tana timboro toono pa mazwaana rimen ŋonoono. \x + \xo 17:12 \xt Dan 7:24\x* \v 13 Zin ta boozomen tina ko tiyok raraate ma ŋgar kizin iwe tamen, mi tizem peeze mi mburan ma imap ila ki koroŋ sananŋana tana be tipomboli. \v 14 Mi zin ko tikam malmal pa Sipsip ki Anutu mi wal kini. Tamen ko tikam ma som, mi Sipsip ki Anutu ilip pizin. Paso, ni Merere ŋonoono ta ilip pizin merere ta boozomen. Mi ni king biibi ŋonoono ta ilip pizin king ta boozomen. Mi wal kini, ina zin ta ni itunu ipei kat zin, mi iboobo zin ma tiwe lene, mi tikiskis urlaŋana kizin na.” \x + \xo 17:14 \xt 1Tim 6:15; Tur 16:14, 19:19\x* \p \v 15 Tona aŋela iseeŋge sua kini ma iso: \p “Yok boozomen ta re moori zaala lwoono kana imbot igarau zin na, ina imender pizin tomtom boozomen tau kulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar pa karkari ta boozomen. \v 16 Mi koroŋ sananŋana tana raama ka kandaara laamuru ta nu re na, inako titooro zin, mi tiur koi pa moori zaala lwoono kana tana, mi tipasaana kati. Ko tikinke mburu pini ma imbot sorok. Mi timaŋga pini, mi titatututi, mi tigiibi i isula you. \x + \xo 17:16 \xt Ezek 16:37+; Tur 18:8,16\x* \v 17 Pa Anutu, ni iur ŋgar tina imbot la king laamuru tana lelen kek. Tana zin ko tilup ŋgar mi lelen ma iwe tamen, mi tito Anutu ŋgar kini, mi tizem peeze kizin ila ki koroŋ sananŋana tana namaana, be ni imboro ma irao Merere sua kini iur ŋonoono. \p \v 18 “Mi moori ta nu re i, ina imender pa kar biibi ta ikamam peeze pa king boozomen ta timbot toono i.” \c 18 \s1 Babilon borok su lene \p \v 1 Kaimer mana motoŋ la na, aŋre aŋela toro imbot saamba mi isu. Aŋela tana mburaana biibi kat, mi ka azuŋka iyaara ma irao toono.\x + \xo 18:1 \xt Ezek 43:2; Tur 10:1\x* \v 2 Mi kalŋaana biibi ma isombe: \q1 “Kar biibi Babilon borok su lene kek! Tireege ma borok su lene kek! \q1 Iŋga muriini bilim. Matanda la na, tere mini som. \q1 Iŋga be imbot ma iwe bubuŋana sananŋan mi man sananŋan boozomen ta lelende pizin risa som na murin.\x + \xo 18:2 \xt Yesa 14:23, 21:9; Tur 14:8\x* \q1 \v 3 Pa ni ta iyaryaaru zin king ki toono ma tikamam mbulu sanaana. \q1 Mi ipakankaana zin karkari tomini ma tito i pa mbulu kini sananŋana. \q1 Tabe ikam zin ma kembei tiwin yok ta mbolŋana kat ma tikankaana. \q1 Ni mata koroŋŋana kat, ma iso ikam le koroŋ ta boozomen. \q1 Tana wal boozomen tilala kini be tiŋgomoono koroŋ kizin, mibe tikam len kadoono. \q1 Mi mbulu kini tana iwe zaala pizin ma tiwe mbio uunu.”\x + \xo 18:3 \xt Tur 14:8, 17:2\x* \v 4 To aŋleŋ kalŋaana toro ta imbot saamba mi isu. Iso: \b \q1 “O niom wal tio, koko pa kar tina, mi kala kombot ndel. \q1 Kokena kagaabi pa sanaana kini, to kadoono kini sananŋana ise tiom tomini.\x + \xo 18:4 \xt Un 19:12+; Yer 51:6; 2Kor 6:17\x* \q1 \v 5 Paso, sanaana kini ta boozomen indoundou mi isala isala mabe koŋ sala saamba. \q1 Mi mbulu kini sananŋan ta boozomen tana na, Anutu mataana iŋgalŋgal.\x + \xo 18:5 \xt Un 18:20+; Yona 1:2; Tur 16:19\x* \q1 \v 6 Tana mbulu ta ni ikam pizin tomtom, iŋgi be imiili pini ma ilip kat. \q1 Pa mbulu kini sananŋana, Anutu kola ipokot pa ru. \q1 Muŋgu moori tana itooro yok mbolŋana, mi ipiwin zin tomtom pa. \q1 Mi iŋgi be ni kadoono iwin yok ta mbolŋana kat la itunu mbooro kini.\x + \xo 18:6 \xt Mbo 137:8; Yer 50:29; 2Tes 1:6\x* \q1 \v 7 Ni muŋgu ipakur itunu mi ikam le koroŋ boozo kat irao itunu leleene. \q1 Tana ni kola itaŋtaŋ mi ire yoyouŋana biibi ma ikot mbulu kini tana. \q1 Pa ka gorok molo ta koroŋ to isombe: ‘A, nio iŋgi mernan ta aŋborro koroŋ ta boozomen. Ko aŋbutultul se muriŋ mi aŋbomboreŋ ta kembei. \q1 Nio kembei nora sa, be aŋbot ŋoobo mi aŋtaŋtaŋ? Som. \q1 Pataŋana sa ta kembei irao ipet pio na som.’\x + \xo 18:7 \xt Yesa 47:7+\x* \q1 \v 8 Mi aigule tasa, nako iporou sala pataŋana boozomen ta Anutu iur pini na. \q1 To meeteŋana, tiŋiizi, mi peteele ko indeeŋi, \q1 mi you ko ikani ma gubuunu men. \q1 Pa Merere Anutu tabe iur kadoono pini i, ni mbura keskeezeŋana.”\x + \xo 18:8 \xt Yer 50:34\x* \p \v 9 Beso zin king ki toono ta tilala ma ziŋan moori tana tikamam kat mboti ambaiŋana, mi tikamam mbulu sananŋana na, matan ila na, tire you ka koi biibi izalla. To timaŋga na, titaŋ ma tikam geezeŋana pini.\x + \xo 18:9 \xt Yer 50:46; Ezek 26:16+\x* \v 10 Tamen tila tigarau i som. Pa timoto kan pa yoyouŋana biibi ta ise kini na. Tana timbot molo mi titwer la pini men. Tiso: \q1 “Wei, tembeli kek! \q1 A kar biibi, tembeli kek! \q1 Babilon, ni kar zaanaŋana mi mburaanaŋana. \q1 Mi iŋgi ikam kadoono kini ma imbiriizi karau men pa aigule suruunu rimen ŋonoono ti.”\x + \xo 18:10 \xt Yesa 21:9\x* \p \v 11 Ikam ma zin wal toono kan ta tiŋgomonmoono koroŋ kizin ilala kini na, titaŋ biibi pini ma tiyeryer. Pa len tomtom sa be iŋgiimi koroŋ kizin mini som.\x + \xo 18:11 \xt Ezek 27:28-36\x* \v 12 Koroŋ kizin ta kembei: Pat milmilŋan mi zanŋan tau ndabokbokŋan mi kadon bibip i, mi mburu pakan kembei ta natabu, zaara, ze, mi kawaala ta kokouŋan, totoŋan, mi siŋsiŋŋan, mi pakan ta ambaimbaiŋan kat. Mi ke ta kuzinŋan, mi koroŋ ambaimbaiŋan ta tiurpe pa elepan zoŋon, mi ke ambaimbaiŋan ta kadon bibip i, mi pat pakan ta ka mos yaryaaraŋan i, \v 13 mi koroŋ pakan ta kuzin ambaimbaiŋan mi kadon bibip i. Mi baen, ŋgere, kini, makau, sipsip, mi hos raama karis. Ina zin koroŋ tina. Mi zin tomtom tomini, wal tana tiŋgomonmoono zin ila kizin wal pakan be tiwe len mbesooŋo. Tana koroŋ kizin ta munŋaana men tina, ko irao tiŋgomoono mini na som. \v 14 Mi zin tau tiŋgomonmoono mburu ma koroŋ i ko timaŋga, mi tiso pini ma tiso: \p “Wai, koroŋ munŋaana men ta kar Babilon mata berber pa be ikam, ta iŋgi imap i. Mi koroŋ kini ambaimbaiŋan boozomen ta zaana biibi pa i, ta ila lene lup. Ma iŋgi ko irao kamŋan mini som.” \p \v 15 Mi zin ta tiwe mbio uunu pa koroŋ boozo ta tiŋgomonmoono isu kar tana, nako timoto la pa yoyouŋana biibi ta ise kini na, to timbot molo mi titaŋ pini. \v 16 Ko tiyeryer mi tiso: \q1 “Tembelu kek! \q1 A kar biibi, tembelu kek! \q1 Muŋgu nu rru pa mburu kokouŋan, totoŋan, mi siŋsiŋŋan men. \q1 Mi kamam aigau pa mburu milmilŋan mi pat ndabokbokŋan men. \q1 \v 17 Tamen, aigule suruunu rimen ti, mi mburu ku ambaimbaiŋan ta boozomen tina tisaana lup.” \b \p Mi zin peeze kan ta boozomen ki wooŋgo ta kembena. Ko ziŋan zin tomtom pakan ta ziŋan tikwayai pa tai keteene i, mi zin uraata kan ki wooŋgo timbot molo pa tomini. \v 18 Mi tire la pa ka kakoi ta izalla na, mi titwer ma tiso ma kalŋan biibi ta kembei: “We, kar toro sa ko irao kar biibi tiŋga?” \v 19 Tana timoŋ zin pa koskoozo, mi titaŋ ma tiyeryer, mi kalŋan biibi ma tisombe: \q1 “Tembelu kek! \q1 A kar biibi, tembelu kek! \q1 La lem mi iŋgi be niam amru zoloyam i. \q1 Niam tomtom tai koyam ta boozomen ti amwe mbio uunu pa nu tau. \q1 Tamen aigule suruunu rimen ti, mi tipasaanu ma map kat!” \b \p \v 20 Tana niom ta kombot kar saamba na, menmeen yom. Pa kar Babilon ila ne kek. Mi niom ta kewe Anutu wal kini potomŋan na, niomŋan zin tau tiwe Anutu kwoono, mi zin ŋgoŋana kini na, menmeen yom. Pa mbulu ta Babilon ikam piom, ta Anutu ipokot kek. \p \v 21 Tona aŋre aŋela mburaanaŋana ta ikam pat ta siŋaanabi kat, mi ipundu sula tai mi iso: \q1 “Kar biibi Babilon, ko tipundu i ma isula lene ta kembei. \q1 Mi ko irao tere i mini som. \q1 \v 22 Tomtom sa ko imbot kar Babilon mini be ise kombom, mi iwi twiiri ma mamaaza, mi imbo mboe ma iwal tileŋ na som.\x + \xo 18:22 \xt Yer 25:10, 51:63+\x* \q1 Mi wal kini ta tizabzap len koroŋ pakan be tiŋgomoono na, kizin sa ko ipa pa kar keteene mini som. \q1 Mi pat bibip ta tiurpewe palawa pa na, inako tikam uraata pa mi kan orooro isala mini na som. \q1 \v 23 Mi tomtom sa ko imbot mini be itun lam mi iyaara na som. \q1 Mi ula ta kembena. Sa ko ipet su Babilon mini som. \q1 Muŋgu wal kini ta tiŋgomonmoono koroŋ na, zin zan mi mburan bibip. Tilip pa wal boozomen ta timbotmbot toono na. \q1 Mi naborou kini ta ipandelndel zin iwal karkari. \q1 \v 24 Mi tere na, kembei wal potomŋan ki Anutu mi kwoono bizin ziŋan wal ta boozomen, ta siŋ kizin isu kar tana ma isaana.”\x + \xo 18:24 \xt Mt 23:35+; Tur 17:6+\x* \c 19 \s1 Tipakur Anutu isu kar saamba \p \v 1 Kaimer mana, aŋleŋ iwal biibi ta timbot kar saamba na, orooro kizin isala. Kalŋan izalla ma tiso: \q1 “Haleluya! \q1 Tapakur Anutu kiti zaana. \q1 Pa ni mburaana mi zaana biibi. \q1 Mi ikamke iti ma tombot ambai kek.\x + \xo 19:1 \xt Mbo 104:1\x* \q1 \v 2 Ni ta iute kat tomtom uunu kizin. Tana uraata kini ta ikamam be ipokot mbulu kizin, ina indeŋdeeŋe men. \q1 Moori kaibiim ta zaala lwoono kana na, ni ikeske zin tomtom toono kan pa mbulu kini sananŋan, tanata Anutu iur kadoono pini. \q1 Ni muŋgu ikazas zin mbesooŋo ki Anutu ma siŋin ireere. \q1 Mi iŋgi Anutu ipokot mbulu kini kek.”\x + \xo 19:2 \xt Tur 6:10, 16:7, 18:20\x* \v 3 Ta kembei mi aŋleŋ kalŋan isala mini ma tiso: \b \q1 “Haleluya! \q1 Pa kar Babilon ta you ikanan, mi ka kakoi ko izalla ta kembea ma alok.”\x + \xo 19:3 \xt Tur 14:11, 18:9,18\x* \p \v 4 To wal tomoota mi paŋ ta zanŋan na, raama koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ na, titoptop su mi tipakur Anutu ta imbutul se muriini peeze kana na, ma tisombe: “Haleluya! Ŋonoono kat. Iti tapakur Merere zaana!”\x + \xo 19:4 \xt Tur 4:2+, 4:10, 5:14\x* \p \v 5 Tona kalŋaana ta imbot Biibi muriini mi imar. Isombe: “Niom mbesooŋo kini munŋaana men ta komototo i mi keleŋleŋ la kalŋaana na, kapakur Anutu kiti zaana! Niom ta zoyomŋoyom, mi niom pakan tomini.”\x + \xo 19:5 \xt Mbo 22:23, 115:13, 134:1, 135:1; Tur 11:18, 20:12\x* \p \v 6 Molo som na, aŋleŋ orooro kizin iwal biibi isala mini. Kalŋan na, kembei ta yok boozomen ŋguruŋguruŋ ma kembei ta lele ikuruŋ i. Mi kalŋan biibi ma tisombe: \q1 “Haleluya! \q1 Iti tapakur Merere Anutu kiti zaana. Pa ni biibi mi mbura keskeezeŋana, mi ikamam peeze pa koroŋ ta boozomen.\x + \xo 19:6 \xt Mbo 93:1, 97:1; Tur 11:17+, 14:2\x* \q1 \v 7 Tana iti menmeen ti mi lelende ambai, mi tiwit uruunu. Pa ni zaana biibi kat. \q1 Ula ki Sipsip ki Anutu, ta iŋgi be ipet i. Mi waene, ni iurpe itunu kek.\x + \xo 19:7 \xt Mt 22:2, 25:10; 2Kor 11:2; Ep 5:32; Tur 21:2,9\x* \q1 \v 8 Pa Anutu ikam le mburu kokouŋana ta ŋgeezeŋana kat be iru pa.” \m (Mburu kokouŋana tana, ina imender pa mbulu ndeeŋeŋan kizin wal potomŋan.)\x + \xo 19:8 \xt Mbo 45:13+; Yesa 61:10; Tur 3:5\x* \p \v 9 Tona aŋela iso pio. Iso: “Beede ta kembei: ‘Zin wal ta sua ikam zin be timar pa ula ki Sipsip ki Anutu, mibe tikan ka kini na, zin ko menmeen zin biibi pa kampeŋana tana.’” To iso seeŋge sua kini ma iso: “Iŋgi sua ŋonoono ki Anutu.”\x + \xo 19:9 \xt Lu 14:15+\x* \p \v 10 Ni iso ta kembei, tabe nio aŋlek kumbuŋ pini, mi aŋso aŋpakuri. Som, mi ni ipeteke yo. Iso: “Wa! Kam kembena pepe. Nio iŋgi mbesooŋo sorok kembei nu mi zin toŋmatiziŋ ku ta niomŋan kikiskis sua ŋonoono ta Yesu iswe na. Tana pakur yo pepe. Pakur Anutu itutamen. Pa Merere kwoono bizin ŋonoono na, tipombolmbol Yesu sua kini.”\x + \xo 19:10 \xt Ŋgo 10:25+; 1Yo 5:10; Tur 22:6+\x* \s1 Malmal biibi ki mbeŋ kaimer \p \v 11 To motoŋ la na, aŋre saamba ikaaga. Mi aŋre hos kokouŋana. Mi tomtom ta mbuleene se hos tana ndemeene. Ni tomtom ta ikamam mbulu ŋonoono men, mi itoto sua kini. Sombe iur kadoono, som ikam malmal, ina ikam ma indeeŋe men.\x + \xo 19:11 \xt Mbo 45:3+, 96:13; Tur 1:5, 3:14, 6:2\x* \v 12 Mataana na, kembei ta you bilbilŋana i. Mi uteene na, mogar boozomen imbot sala. Mi zaana, ina tibeede pataaŋa kek. Zaana tana, tomtom toro sa iute som. Ni itutamen ta iute.\x + \xo 19:12 \xt Dan 10:6; Tur 1:14, 2:17+\x* \v 13 Mi iru pa mburu ta siŋ ipasaana ma isaana. Mi tipaata zaana be “Sua ta iswe Anutu ŋgar kini.”\x + \xo 19:13 \xt Yesa 63:1+; Yo 1:1\x* \p \v 14 Ni imuuŋgu mi zin malmal kan ki saamba tito i. Tise hos kokouŋan men, mi tizeebe zin pa mburu kokouŋan ta ŋgeezeŋan men.\x + \xo 19:14 \xt Mt 28:3; Lu 2:13; Tur 4:4, 7:9+\x* \v 15 Biibi tana na, buza mataanaŋana iyooto pa kwoono be ikas zin karkari pa. Mi ni ko ikam peeze mbolŋana pa toono ta boozomen. Anutu ta mbura keskeezeŋana na, ni keteene malmal biibi kat. Tana ni ta ise hos kokouŋana kola ipadagdaaga zin tomtom ma siŋ kizin irereere ma kembei ta tomtom tikamam pa baen na.\x + \xo 19:15 \xt Mbo 2:9; 2Tes 2:8; Tur 1:16, 2:27, 12:5, 14:19+\x* \v 16 Tomtom tana, tibeede zaana se kawaala kini ta indeeŋe ka soobo i. Iso ta kembei: “King biibi ŋonoono ta ilip pa king ta boozomen, mi Merere ta ilip pa merere ta boozomen.”\x + \xo 19:16 \xt 1Tim 6:15; Tur 17:14\x* \p \v 17 To aŋre aŋela ta. Imender la zoŋ mataana, mi kalŋaana biibi ma iboobo la pizin man ta tirie pa maŋaanaŋana i. Iso: “Niom ta boozomen kamar kulup yom pa kini biibi ta Anutu iurpe ma imbotmbot i.\x + \xo 19:17 \xt Ezek 39:17+\x* \v 18 Kakan zin king, ma zin bibip kizin malmal kan, ma zin zaaba kan mburanŋan mazan. Mi kakan zin hos raama kan tomtom bizin mazan tomini. To zin tomtom ta boozomen ta kembena. Zin mbesooŋo sorok, mi zin ta zanŋan ma zin iwal biibi, ina kakan zin men.” \p \v 19 Aŋleŋ ta kembei mi motoŋ la na, aŋre koroŋ sananŋana mi zin king ki toono ziŋan zin malmal kan kizin tilup zin be tikam malmal pa ni ta imbot sala hos kokouŋana ndemeene na, ziŋan wal kini ta malmal kan i.\x + \xo 19:19 \xt Mbo 2:2; Tur 16:16, 17:13+\x* \v 20 Tamen zin mburan irao ni ta imbot sala hos na som. Ni imaŋga to, karau lae pa koroŋ sananŋana ta ikazas Anutu wal kini, mi ni tau ikam koroŋ tana ruŋguunu mi itortooro uraata bibip lala tomtom matan bekena ipakaam zin na. Uraata kini tana, ta ipandelndel zin tomtom ma tikam kilalan ki koroŋ sananŋana, mi tilek kumbun pa koroŋ tana ruŋguunu. Tana wal ru tana matan yaryaara, mi ni tau mbuleene se hos kokouŋana na, iten zin, mi ipalkeete zin sula you biibi ta kakoi kuziini sananŋana kat izze pa i.\x + \xo 19:20 \xt Yesa 30:33; Dan 7:11; Tur 13:13+, 14:10, 20:10\x* \v 21 Mi wal sananŋan ta boozomen na, timetmeete pa buza ta iyooto pa ni ta imbot se hos ndemeene na kwoono. To man ta boozomen timar, mi timbot se koroŋ tana mazan, mi matan pis, mi titut zin, titut zin ma timap. \c 20 \s1 Ndaama munŋaana ta (1,000) \p \v 1 Kaimer mana motoŋ la, to aŋre aŋela toro imbot saamba mi isu. Ni imborro kataama ki naala ta usomŋana na, mi iteege re ta mbolŋana kat. \x + \xo 20:1 \xt Tur 9:1\x* \v 2-3 Isula to ikiskis mooto tau. Anoŋ ta aliŋgumuraŋana na. Tipaati be Tomtom Sanaana mi Sadan na. Mi ipo i pa re tana, mi ipundu i sula naala ta usomŋana na, mi ipakaala kwoono ma tuŋ kat be imbot ma irao ndaama munŋaana ta (1,000). Tana ni ko irao ipandelndel zin karkari mini som ma irao ndaama munŋaana ta tina imap. Tamen kaimer na, bela tizemi, mi ipa lene pa mazwaana suruunu ri. \x + \xo 20:2-3 \xt Mt 12:29; Lu 10:18+; Yo 12:31, 16:11; 2Pe 2:4; Yud 6; Tur 12:9\x* \p \v 4 Beso motoŋ sala saamba na, aŋre zin wal tau Merere iur zin be titiiri zin tomtom i, mbulen se murin peeze kana ma timbotmbot. Mi aŋre zin wal ta tizzwe Yesu uruunu mi Anutu sua kini ma tiyembut ŋguren na, ziŋan wal boozomen ta tilek kumbun pa koroŋ sananŋana raama ruŋguunu som, mi tiyok be tikam kilalan kini ise ndomon som, ise naman som. Ina zin tina ta timaŋga pa meeteŋana, mi ziŋan Krisi tikam peeze pa ndaama munŋaana ta tina. \x + \xo 20:4 \xt Dan 7:27; 1Kor 6:2+; 2Tim 2:12; Tur 6:9+, 13:12+\x* \v 5 Ina maŋgaŋana mataana kana. Mi zin iwal biibi ta timetmeete, nako maŋgaŋana zen ma irao ndaama munŋaana ta tina imap. \x + \xo 20:5 \xt 1Tes 4:16\x* \v 6 Zin wal ta so timbot lela maŋgaŋana mataana kana tina, nako menmeen zin biibi pa kampeŋana tana. Pa zin tiwe Anutu wal kini potomŋan kek. Tana meeteŋana ta iwe ru pa i, ko irao ikam kosa sa pizin na som. Mi zin ko tiwe zin patoronŋana kan, mi timbeeze pa Anutu mi Krisi. Mi ziŋan Krisi ko tikam peeze pa ndaama munŋaana ta (1,000) tana. \x + \xo 20:6 \xt Ro 5:17; 1Kor 6:2; 1Pe 2:5,9; Tur 1:6, 2:11, 20:14\x* \s1 Tomtom Sanaana imap \p \v 7 Kaimer ma ndaama munŋaana tana imap, to tikaaga naala ta usomŋana na kwoono, mi tizem Tomtom Sanaana ma iyooto. \v 8 To ni ila be ipandelndel zin karkari ta timbot irao toono ta boozomen, mibe ilup zin pa malmal. Wal tana, tipaata zin be Magog mi Gog. \f + \fr 20:8 \ft Magog mi Gog, ina timender pizin wal ta tizorzooro Anutu mi tiurur koi pa wal kini.\f* Tinin zin na, tarao som. Pa zin kembei magargaara tai kana. \x + \xo 20:8 \xt Ezek 38:2,9,15; Tur 16:14\x* \v 9 Timaŋga na, tila tiliu lele ta Anutu wal kini potomŋan timbotmbot pa be tikam malmal pizin. Mi ina kar biibi ta Anutu leleene pa ilip. Tamen you imbot saamba mi isu, mi ikan Anutu ka koi bizin tana ma timap. \x + \xo 20:9 \xt Mbo 78:68, 87:2; Lu 9:54\x* \v 10 Mi Tomtom Sanaana ta ipandelndel zin tomtom, ina tipundu i sula you biibi ta kakoi kuziini sananŋana kat na. Isula ki koroŋ sananŋana ziru ni tau ikam koroŋ tana ruŋguunu mi ipakamkaam zin tomtom na. Mi ko tiseseeze wal tel tana matan ma tiyamaana kat. Mi yoyouŋana kizin ko irao imap na som. Ko ikan zin pa mbeŋ ma aigule, mi imbotmbot ta kembei ma alok. \x + \xo 20:10 \xt Mbo 11:6; Tur 14:10+, 19:20\x* \s1 Tomtom timender pa sua \p \v 11 To motoŋ sala na, aŋre Biibi mbuleene se muriini peeze kana kokouŋana ta biibi kat. To saamba mi toono timbiriizi pa Biibi mataana ma reŋan mini som. \x + \xo 20:11 \xt Mt 25:31+; 2Pe 3:7,10+\x* \v 12 Mi aŋre zin tau timetmeete na, tila ma timender kolouŋana pa Biibi muriini. Zin zanŋan, mi sorrokŋan tomini. Mi tipeele ro pakan, mana tipeele toro ta ki mbotŋana mata yaryaaraŋana i. Tana zin meeteŋan timap timender su Anutu kereene uunu be ni itiiri zin pa mbulu kizin. Pa ina ise ro lup kek. \x + \xo 20:12 \xt Dan 7:9+, 12:1; Mt 16:27; Lu 10:20+; Ro 2:6; 2Kor 5:10; Tur 13:8\x* \v 13 Mi tai ipimiili zin tau timetmeete sula tai na ma tise. Mi Meeteŋana mi Andewa ta kembena. Irao ikis zin tomtom mini som. Ipimiili zin ma tise. To Anutu itiiri tomtom ta boozomen pa mbulu kizin. \v 14 Mi tipundu Meeteŋana mi Andewa isula you biibi ma you ikan ma imap. You biibi tana, ina meeteŋana tabe iwe ru pa i. \x + \xo 20:14 \xt 1Kor 15:26,54+\x* \v 15 Mi zin ta sombe zan imbot se ro ki mbotŋana mata yaryaaraŋana som, na tipiri zin sula you biibi tina. \x + \xo 20:15 \xt Mbo 69:28; Mt 25:41; Tur 19:20\x* \c 21 \s1 Saamba popoŋana mi toono popoŋana \p \v 1 To motoŋ la na, aŋre saamba popoŋana mi toono popoŋana. Pa saamba mi toono mataana kan ta timbiriizi ma tila len lup kek. Mi tai ta kembena. Imbot mini som.\x + \xo 21:1 \xt Yesa 65:17, 66:22; 2Pe 3:13; Tur 20:11\x* \v 2 Mi aŋre kar potomŋana ta zaana Yerusalem popoŋana na, imbot ki Anutu ta saamba a mi isu. Iurpe i ma kembei moori tabe iwoolo i. Mburu ki ula ila niini be ila ki kusiini.\x + \xo 21:2 \xt Yesa 52:1, 61:10; 2Kor 11:2; Ga 4:26; Ibr 11:10,16, 12:22; Tur 3:12, 19:7\x* \v 3 Molo som na, aŋleŋ kalŋaana ta imbot Biibi muriini mi imar. Isombe: “Iŋgi buri Anutu iur muriini ma imbot kat la tomtom mazwan kek. Tana ta koozi mi ila na, ziŋan zin tomtom ko timbot la mbata. Mi zin ko tire i kembei ni Anutu kizin. Mi ni ko imbotmbot raama zin mi ire zin kembei itunu wal kini.\x + \xo 21:3 \xt Wkp 26:11+; Ezek 37:27; Yo 1:14; 2Kor 6:16; Tur 7:15+\x* \v 4 Ni ko imus matan luluunu ma imap. Mi ko meeteŋana sa mini som, baibai mini som, tiŋiizi mini som, mi yoyouŋana mini som. Pa ina koroŋ muŋguŋan ta timap kek.”\x + \xo 21:4 \xt Yesa 25:8, 35:10, 65:19; 1Kor 15:26,54; Tur 20:14\x* \p \v 5 To Biibi ta mbuleene se itunu muriini peeze kana na, isombe: “Iŋgi nio aŋkam koroŋ ta boozomen ma tiwe popoŋan.” Mi iso pio mini ma iso: “Sua tiŋgi, kozo beede ise. Pa iŋgi sua ŋonoono. Tana tomtom tirao tiurla kat.”\x + \xo 21:5 \xt Yesa 43:19; 2Kor 5:17; Tur 19:9, 20:11\x* \v 6 To iso mini ma iso: “A lagoi, ta imap na. Nio ta aŋmuŋmuuŋgu, mi aŋkemermer. Mi nio ta aŋwe mataana pa koroŋ ta boozomen. Mi sombe koroŋ ta boozomen imap, na nio ko aŋbotmbot men. Tomtom ta sombe miri i, na nio ko aŋkam sorok ka yok mata yaryaaraŋana ta bukbuk ma ise, mi irereere ma imbotmbot.\x + \xo 21:6 \xt Yesa 55:1; Yo 4:10,14, 7:37; Tur 1:8, 16:17, 22:13,17\x* \v 7 Mi tomtom ta so iporou mbolŋana ma ilip, na nio ko aŋwe Anutu kini, mi ni ko iwe nio lutuŋ mi ikam matamur tio.\x + \xo 21:7 \xt 2Sam 7:14; Mbo 89:26+; Sek 8:8; 2Kor 6:18; Ibr 8:10\x* \v 8 Tamen zin tau timototo mi tizem urlaŋana kizin, mi zin tau tiurla som, zin ta lelen bok pa mbulu buzaanaŋana, zin tau tipunun tomtom ma timetmeete, zin tau tikamam mbulu kizin me ma ŋge, wal yaambaŋan, zin tau timbesmbeeze pizin merere pakaamŋan, mi wal pakamkaamŋan na, wal boozomen ta kembena, zin murin ta you biibi ta kakoi kuziini sananŋana izze pa. Mi ina meeteŋana ta iwe ru pa i.”\x + \xo 21:8 \xt Un 19:24; 1Kor 6:9+; Ga 5:19+; Ep 5:5; Tur 19:20, 20:14+\x* \s1 Yerusalem popoŋana \p \v 9 To aŋela lamata mi ru ta muŋgu mbooro kizin bokbok pa pataŋana kaimer kan na, kizin ta, imar to iso pio. Iso: “Mar ma aŋso u pa moori tabe Sipsip ki Anutu iwooli i.”\x + \xo 21:9 \xt Ep 5:25+; 2Kor 11:2; Tur 19:7+\x* \v 10 Tona loŋa men mi Bubuŋana iru pio, mi aŋela iur yo sala abal biibi ta kor a, mi iso yo pa kar potomŋana Yerusalem. Imbot ki Anutu tau saamba a mi isu.\x + \xo 21:10 \xt Ezek 40:2; Ibr 12:22+; Tur 3:12\x* \v 11 Kar tana ka azuŋka biibi. Pa Anutu ta imbotmbot lela. Mi imilmil ma iŋgalaŋ kat kembei pat ndabokbokŋan ta tiurpe ma tiŋgeeze kat.\x + \xo 21:11 \xt Yesa 60:1-19; Tur 22:5\x* \v 12 Mi ka siiri mbolŋana kat ta iliu, mi isala ta kor a. Mi kar tana ka kataama laamuru mi ru. Mi zin aŋela laamuru mi ru ta timborro zin kataama tana. To kataama na, tibeede Israel un bizin laamuru mi ru zan ise.\x + \xo 21:12 \xt Ezek 48:30+\x* \v 13 Kataama tana, tel imbot ki iwaara, tel imbot ki re, tel imbot ki kaagu, mi tel imbot ki daudao. \v 14 Mi kar tana ka siiri na, imender se pat bibip laamuru mi ru. Pat tana na, ŋgoŋana laamuru mi ru ki Sipsip ki Anutu, ta zan ise.\x + \xo 21:14 \xt Mt 16:18; Ep 2:20; Ibr 11:10\x* \p \v 15 Mi aŋela ta izzo sua pio na, ni le ke milmilŋana ta. Ke tina be ikin kar tana raama ka siiri mi zin kataama pa. \v 16 Aŋela ikin molo ki kar mi babaŋana kini na, raraate men. Mi kor kana ta kembena irao kembei 12,000 stadia. \f + \fr 21:16 \ft 12,000 stadia na 2,200 kilomita. Mi 144 kubit na 60 mita. Zin ŋgarŋan pakan tiso kin tiŋgi na, sua tooroŋana. Imender pa Anutu wal kini ta munŋaana men. Wal tana sorok som. Zin munŋaana ka tieene. Tana kar tabe timbot pa i, ko biibi kat. Mi kosa sa ko irao be ipasaana zin na som. Pa Anutu, ni mataana pizin. Mi ni mbolŋana kat, kembei ta siiri tiŋgi.\f* \v 17 Be ikin siiri na, irao 144 kubit. Reo tana, ki aŋela. Mi iti tomtom sombe tuur reo pa, ina raraate men. \v 18 Siiri tana, tiurpe pa pat jaspa. Mi kar biibi na, tiurpe pa pat gol ta milmilŋana ma iŋgeeze kat. \v 19 Pat bibip ta kar tana ka siiri imender sala na, tiŋgas pat ndabokbokŋan matakiŋa ta kan mos yaryaaraŋan i, bekena ipeŋgeeze siiri uunu. Pat mataana kana na, jaspa. To tiur sapaia, aget, emerol, \v 20 oniks, kanelian, krisolit, beril, topas, ayasin, krisopres, mi amatis. \v 21 Mi kataama laamuru mi ru na, tiurpe pa yorodiŋ ma iŋgeeze kat. Mi zaala ta ipa pa kar leleene na, tiurpe pa pat gol ta milmilŋana ma iŋgeeze kat. \p \v 22 Mi kar potomŋana tina na, aŋre Urum Merere sa imbot lela som. Pa Anutu itunu, ta ni mbura keskeezeŋana na, ziru Sipsip ki Anutu murin ta kar tana. Tana zitun tiwe kembei ta urum.\x + \xo 21:22 \xt Yo 4:21+\x* \v 23 Mi kar tana na, Anutu itunu azuŋka kini ta iyaryaara ma iurur mat pa. Mi Sipsip ta iwe kembei ta lam pa kar tana. Tana zoŋ ma puulu na, len uraata sa mini som.\x + \xo 21:23 \xt Yesa 60:19+\x* \v 24 Iwal karkari ko timap ma tipa la azuŋka ki kar tina men. Mi zin king ki toono ko tikam koroŋ kizin ta zan bibip pa i ma imap ma ila pa kar tana.\x + \xo 21:24 \xt Mbo 72:10+; Yesa 60:3-11, 66:12\x* \v 25 Mi kar tana ka kataama, tikakaaga men. Kotkaalaŋana mini som. Pa kar tana, mbeŋ sa som.\x + \xo 21:25 \xt Yesa 60:20\x* \v 26 Mi zin karkari ta kembena. Ko tikam koroŋ kizin ta zan bibip pa i ma tilela kar tana be tipakur Merere pa. \v 27 Tamen koroŋ ta sombe iŋgeeze som, nako irao ilela som. Mi tomtom ta so leleene bok pa mbulu buzaanaŋana, som ipakamkaam na, ni ta kembena. Ko irao ilela som. Mi zin wal ta zan imbot se Sipsip ki Anutu ro kini, ina zin men ta ko tilela. Ro tana, ki mbotŋana mata yaryaaraŋana.\x + \xo 21:27 \xt Yesa 52:1, 60:21; Lu 10:20; 1Kor 6:9+; Tur 13:8, 20:12, 22:14+\x* \c 22 \s1 Yok ki mbotŋana mata yaryaaraŋana \p \v 1 Tona aŋela iso yo pa yok ki mbotŋana mata yaryaaraŋana ta irereere ma imbotmbot. Yok tana iŋgalaŋ mi ikilli kat. Mi yok tana kunduunu imbot ki Anutu ma Sipsip kini murin peeze kana, mi irereere ma ipet. \x + \xo 22:1 \xt Ezek 47:1; Sek 14:8\x* \v 2 Irereere mi ito zaala lukutuunu. Zaala biibi tau iloondo pa kar lene i. Mi ke ki mbotŋana mata yaryaaraŋana imender su yok kezeene. Ke tana ŋonoono iwedet pa puulu ta boozomen. Mi ruunu, ina be iurpe zin karkari ma timbot ambai. \x + \xo 22:2 \xt Un 2:9, 3:22; Ezek 47:12; Tur 2:7, 22:14,19\x* \p \v 3 Kar tana, sanaana sa som. Tana ka pataŋana sa mini som. Paso, Anutu kete malmalŋana kini imap kek. Mi Anutu ziru Sipsip kini, murin peeze kana ko imbotmbot kar ta tana. Mi Merere mbesooŋo kini ko timbotmbot kar tana mi timbesmbeeze pini. \x + \xo 22:3 \xt Un 3:17; Ezek 48:35; Sek 14:11; Tur 7:15\x* \v 4 Zin ko tire kat mataana. Mi ni zaana ta imbot se ndomon. \x + \xo 22:4 \xt Mbo 17:15; Mt 5:8; 1Kor 13:12; 1Yo 3:2; Tur 3:12, 14:1\x* \v 5 Mi mbeŋ sa mini som. Pa Merere Anutu itunu ta iurur mat pizin. Tana kai ma zoŋ len uraata sa mini som. Mi zin iwal ta timbot kar tana na, zin ko tikamam peeze ma alok. \x + \xo 22:5 \xt Mbo 36:8+; Yesa 60:19+; Dan 7:18,27; 2Tim 2:12; Tur 5:10, 20:6, 21:23+\x* \s1 Merere Yesu iso molo som to imar \p \v 6 Aŋre koroŋ boozomen tana ma imap, to aŋela isu mi iso pio. Iso: “Sua ta imbot se ro tiŋgi na, sua ŋonoono men. Tana tomtom tirao tiurla kat. Merere Anutu ta ikamam Bubuŋana ma irru pizin wal ta tiwe ni kwoono na, ni iŋgo aŋela kini ma imar bekena ipaute zin mbesooŋo kini pa koroŋ tabe molo som to ipet.” \x + \xo 22:6 \xt Tur 1:1, 19:9, 21:5\x* \p \v 7 Mi Yesu isombe: “Keleŋ. Molo som to aŋma. Tana tomtom ta sombe ikiskis Anutu sua kini tau imbot se ro tiŋgi mi itoto, na ni ko menmeeni biibi pa kampeŋana ki Anutu.” \x + \xo 22:7 \xt Tur 1:3, 3:11\x* \p \v 8 Nio Yoan ta ituŋ aŋleŋ mi aŋre kat zin koroŋ tiŋgi. Aŋela iso yo pa ma imap, to aŋlek kumbuŋ pini be aŋpakuri. \x + \xo 22:8 \xt Tur 19:10\x* \v 9 Som, mi ni ipeteke yo. Iso: “Wa, kam kembena pepe. Nio iŋgi mbesooŋo sorok kembei ta nu mi toŋmatiziŋ ku ta Anutu kwoono bizin na, mi wal boozomen ta tikiskis sua ta imbot se ro tiŋgi mi titoto. Tana lek kumbum pio pepe. Pakur Anutu itutamen.” \p \v 10 To aŋela iso pio mini. Iso: “Sua ki Anutu ta imbot se ro tiŋgi na, kozo watkaala ma iwe koroŋ turkeŋana pepe. Pa nol tabe uraata tiŋgi ipet, ta imar igarau kek. \x + \xo 22:10 \xt Dan 8:26, 12:4,9; Tur 1:3, 10:4\x* \v 11 Tana tomtom ta sombe inoknok mbulu sananŋana, na ni ikamam lak! Mi tomtom ta isombe ipasaana itunu pa mbulu ki kuliini, na ni tomini, ikamam lak. Mi tomtom ta isombe ikamam mbulu ndeeŋeŋana, na ni mataana iŋgalŋgal be ikiskis mbulu kini tana. Mi tomtom ta isombe iwe Anutu lene kek, na ni tomini mataana iŋgalŋgal mi ikamam ka mbulu.” \x + \xo 22:11 \xt Ezek 3:27; Dan 12:10; 2Tim 3:13\x* \p \v 12 Yesu isombe: “Keleŋ. Nio iŋgi molo som to aŋmar be aŋur kadoono pa tomtom ta boozomen ikot mbulu kizin kizin. \x + \xo 22:12 \xt Mbo 28:4; Yesa 40:10, 62:11; Mt 16:27; Ro 2:6, 14:12; Tur 3:11\x* \v 13 Nio ta aŋwe mataana pa koroŋ ta boozomen. Mi sombe koroŋ ta boozomen imap, na nio ko aŋbotmbot men. Aŋmuŋmuuŋgu mi aŋkemermer. Mi nio ta aŋwe uunu pa koroŋ ta boozomen, mi aŋposop koroŋ ta boozomen.” \x + \xo 22:13 \xt Yesa 44:6, 48:12; Kol 1:18; Ibr 13:8; Tur 1:8,17\x* \p \v 14 Zin tau tiŋguuru kawaala kizin ma iŋgeeze, na zin ko menmeen zin kat. Pa zin ko tirao be tikan ke ki mbotŋana mata yaryaaraŋana ŋonoono, mi tiloondo pa kataama ma tilela kar biibi. \x + \xo 22:14 \xt Un 2:9, 3:22; 1Yo 3:3,5,7; Tur 7:14, 21:27\x* \v 15 Mi zin wal ta mbulu kizin iŋgeeze som, mi wal yaambaŋan, zin tau tikamam mbulu kizin me ma ŋge, zin tau tipunun sorok zin tomtom ma timetmeete, zin tau timbesmbeeze pizin merere pakaamŋan, mi wal munŋaana men ta lelen ilip pa mbulu pakaamŋana mi tikamam, na wal boozomen ta kembei ko tirao be tilela kar biibi tana na som. Ko timbot ndel. \x + \xo 22:15 \xt 1Kor 5:11+, 6:9; Ga 5:19+; Kol 3:5+; Tur 21:8\x* \p \v 16 “Iŋgi nio Yesu ta aŋgo aŋela tio ma ima iso sua tiŋgi piom karkari ta kombot la lupŋana tio na. Dabit popoŋana kini zaanaŋana ta nio i. Mi Pitik Birae ta iyaryaara ma ise mana berek, ina nio tau.” \x + \xo 22:16 \xt Nam 24:17; Yesa 11:1,10; Lu 1:78; Ro 1:3; 2Pe 1:19; Tur 2:28, 5:5\x* \p \v 17 Bubuŋana ziru moori ulaŋana tiso ta kembei: “Mar!” Mi tomtom ta sombe ileŋ sua ti, na ni tomini irao iyok mi iso sua raraate ta kembea. Tomtom ta sombe miri i, na imar mi iwin yok mata yaryaaraŋana. Yok tana ka ŋgomo somŋana. \x + \xo 22:17 \xt Yesa 55:1; Yo 4:10, 7:37; Tur 21:2, 21:6,9\x* \s1 Yoan kwoono imbol \p \v 18 Wal ta so tileŋ Anutu kalŋaana ta imbot se ro tiŋgi, na nio kwoŋ imbol pizin ta kembei: Tomtom sa isombe iyo sua pakan ise ki, nako Anutu iur pataŋana ta ro tiŋgi iso pa na ise kini tomini. \x + \xo 22:18 \xt Lo 4:2, 12:32\x* \v 19 Tamen sombe tomtom sa izem Anutu sua kini pakan ta ise ro tiŋgi ma imborene, na ni tomini Anutu ko izemi ma imborene. Mi koroŋ ambaimbaiŋan ki Anutu ta ro tiŋgi iso pa na, ni ko irao ikam som. Mi ko irao be ikan ke ki mbotŋana mata yaryaaraŋana ŋonoono mi ilela kar potomŋana na som. Pa Anutu ko iŋgalsek pini. \x + \xo 22:19 \xt Kam 32:33; Mbo 69:28; Tur 13:8\x* \p \v 20 Tana ni ta iswe koroŋ tiŋgi iso ta kembei. Iso: “Ŋonoono kat. Molo som to aŋma.” E, sua ta tina. Merere Yesu, mar lak! \x + \xo 22:20 \xt Tur 1:7\x* \p \v 21 Merere kiti Yesu, kampeŋana kini ko ise tiom ta boozomen. Ŋonoono.