\id JHN - Mbula NT with Gen, Exo, Ruth, Psa, Pro, and Jonah [mna] -Papua New Guinea 1996 (DBL 2015) 
\h Yoan 
\toc1 Uruunu ambaiŋana ta Yoan ibeede 
\toc2 Yoan 
\toc3 Yo 
\mt1 Uruunu ambaiŋana ta Yoan ibeede  
\c 1  
\s1 Sua ta iswe Anutu ŋgar kini, ta iwe tomtom ma isu toono kek  
\p
\v 1 Indeeŋe mata popoten ta saamba mi toono ipet zen na, Sua ta iswe Anutu ŋgar kini, ni imbotmbot. Mi ni imbotmbot raama Anutu, mi ni Anutu.\x + \xo 1:1 \xt Un 1:1; Yo 10:30, 17:5; Pil 2:6; 1Yo 1:1+; Tur 19:13\x*  
\v 2 Tana indeeŋe ta mata popoten mi imar na, ni imbotmbot raama Anutu.  
\v 3 Ni ta iwe zaala pa koroŋ ta boozomen ma tipet. Koroŋ sa ipet pa zaala toro sa som.\x + \xo 1:3 \xt 1Kor 8:6; Kol 1:16+; Ibr 1:2\x*  
\v 4 Mbotŋana kini uunu na, ni itunu tau. Mi mbotŋana kini ta iurur mat pizin tomtom.\x + \xo 1:4 \xt Yo 5:26, 8:12, 9:5, 12:46\x*  
\v 5 Mat tana iyaryaara pa zugut leleene, mi zugut mburaana irao be ilip pini na som.\x + \xo 1:5 \xt Yo 3:19\x*   
\p
\v 6 Tomtom ta, Anutu iŋgo i ma imar. Ni zaana Yoan.\x + \xo 1:6 \xt Mt 3:1\x*  
\v 7 Ni imar be ipombol mat tana ka sua, mibe ikam tomtom ta boozomen ma tiurla ki mat tana.\x + \xo 1:7 \xt Yo 1:15,34\x*  
\v 8 Mi Yoan, ni mat tana som. Imar be ipombol ka sua men.\x + \xo 1:8 \xt Yo 1:19, 3:28+\x*  
\v 9 Tana mat ŋonoono ta iyaryaara pizin tomtom ta boozomen ma ipeyei ŋgar kizin, ta iŋgi isu toono i.\x + \xo 1:9 \xt Yo 8:12; 2Kor 4:6; 1Yo 2:8\x*   
\p
\v 10 Koroŋ boozomen ta timbot toono na, ni itunu ta iwe zaala pa ma tipet. Tamen isu toono na, zin wal toono kan tikilaali som.\x + \xo 1:10 \xt Yo 1:3\x*  
\v 11 Mi imar pa itunu lele kini na, wal kini lelen pini som.\x + \xo 1:11 \xt Yesa 53:3; Ŋgo 13:46; Yo 3:11, 12:37+\x*   
\q1
\v 12 Tamen wal boozomen ta tiur lelen pini mi tiurla kini na, ni ikam zin ma tirao be tiwe Anutu lutuunu bizin.\x + \xo 1:12 \xt Yo 3:15; Ro 8:14+; Ga 3:26; 1Yo 3:1+\x*   
\p
\v 13 Wal tana, siŋ ki taman ma nan bizin ikam zin ma tiwe Anutu lutuunu bizin som. Mi tomtom sa ki toono ti ŋgar kini, som mbulu kini ikam zin ma tiwe Anutu lutuunu bizin som. Anutu itunu ta ikam zin ma tiwe lutuunu bizin.\x + \xo 1:13 \xt Yo 3:3,5+; Tit 3:5+; 1Yo 3:1-9, 4:7, 5:1+\x*   
\p
\v 14 Tana kere. Sua ta iswe Anutu ŋgar kini, ta iwe tomtom ma isu toono, mi imbot la mazwanda kek! Mi iswe Anutu mburaana mi mbulu kini ndabokŋana, mi niam amrre kat pa motoyam kek. Tana amkilaali kembei ni Anutu Lutuunu tamen ŋonoono. Ni zaanaŋana, mi ipa kat ki Tamaana. Mi iswe kat kampeŋana mi sua ŋonoono ki Anutu.\x + \xo 1:14 \xt Kam 33:18, 40:34; Pil 2:7; 1Tim 3:16; Ibr 2:14; 1Yo 1:1+\x*   
\p
\v 15 Yoan, ni ipaŋarai kalŋaana, mi ipombol sua kini ma iso ta kembei: “Tomtom tiŋgi ta muŋgu aŋso yom pini ma aŋsombe: ‘Tomtom ta, ni ito yo ma iwwa i. Mi ni zaana ilip pio. Pa nio aŋsu zen na, ni imbotmbot.’”\x + \xo 1:15 \xt Mt 3:11\x*   
\p
\v 16 Iti boozomen ta tamap takamam koroŋ ambaimbaiŋan ta munŋaana men ilala kini. Pa ni ta kampeŋana katuunu. Kere. Kampeŋana muŋguŋana, ta ni ipekel pa kampeŋana ta biibi ma ilip.\x + \xo 1:16 \xt Ro 5:17; Ep 1:6+\x*  
\v 17 Pa Mose ta iwe zaala pa tutu. Mi Yesu Krisi, ni iswe kat kampeŋana ki Anutu mi sua ŋonoono.\x + \xo 1:17 \xt Ro 3:24, 10:4; Ibr 8:6, 10:1\x*  
\v 18 Tomtom tasa ire kat Anutu pasa zen. Mi Anutu Lutuunu tamenŋana ta ni Anutu, mi imbotmbot la Tamaana kereene uunu na, ni tina ta iswe kat Anutu piti.\x + \xo 1:18 \xt Kam 33:20; Mt 11:27; Yo 14:9; Kol 1:15; Ibr 1:3\x*   
\s1 Yoan ta ikamam yok pizin tomtom na, ipombol Yesu sua kini  
\r (Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Lu 3:1-18)  
\p
\v 19-20 Yoan, ni ipombol Yesu ka sua ta kembei: Indeeŋe zin bibip kizin Yuda ta timbot kar Yerusalem na, tiŋgo patoronŋana ka tomtom bizin pakan raama urum tuunu pakan ma tila kini mi tiwi i pa uraata kini na, ni iur sua ila kena kena som. Ni iso kat pizin ma iso: “Nio ti, Mesia \f + \fr 1:19-20 \ft Mesia, ina Iburu kalŋan. Ka uunu ta kembei: ‘Ulaaŋa ta Anutu iroogi mi iuri be iuulu zin wal kini.’ Mi zin Grik tiso la kalŋan ta kembei: ‘Krisi.’ \f* som.”\x + \xo 1:19-20 \xt Yo 3:28\x*   
\p
\v 21 Tana tiwi i mini ma tiso: “Kenako nu Anutu kwoono Ilia tau?” Mi ni iso: “Som.”\x + \xo 1:21 \xt Mal 4:5; Mt 11:14\x*  
\p To tiso: “Wai, kenako nu Anutu kwoono zaanaŋana tau amzza i be imar i?” Mi ni ipekel mini ma iso: “Som.”\x + \xo 1:21 \xt Lo 18:5\x*   
\p
\v 22 Tabe tiwi i mini ma tisombe: “Wai, nakena nu so tomtom i? Mi uraata ta kamam na, ka uunu parei? Itum sope yam lak. Beso amiili ma amla, tona amsotaara zin wal ta tiŋgo yam ma amar i.”  
\v 23 Tana Yoan isu to iso: “Muŋgu Anutu kwoono Yesaya iso ta kembei:  
\q1 Kalŋaana ta iboboobo isu lele bilimŋana.  
\q1 Iso: ‘Kapazal zaala pa Merere!’\x + \xo 1:23 \xt Yesa 40:3\x*  
\m Sua tina, ni iso pio tau.”   
\p
\v 24-25 To tutu kan pakan ta tigaaba wal tana na, timaŋga mi tiwi i. Tiso: “Lak. Nu sombe nu Mesia som, mi Ilia som, mi Anutu kwoono zaanaŋana ta amzza i som. Nakena parei ta nu kamam yok pizin tomtom?”  
\v 26-27 Yoan ipekel kwon ma iso: “Ŋonoono. Nio aŋkamam yok pizin tomtom. Tamen tomtom ta, ni ito yo ma iwwa i. Ni imbotmbot la mazwoyom, mi kikilaali som. Mi nio aŋre ituŋ kembei aŋrao pini risa som kat. Uraata sorokŋana kembei kumbu keteene ka wooro putkeŋana, ina tomini aŋrao aŋkam pini na som. Pa ni ilip kat pio.”   
\p
\v 28 Mbulu boozomen tana ipet isu kar Betania, ta imbot yok Yordan pakaana ta zoŋ izze pa i. Pa Yoan ikamam yok pizin tomtom isu lele tana.   
\s1 Yesu ni sipsip ki Anutu  
\p
\v 29 Timbot ma aigule toro na, Yoan ire Yesu ipaŋuru i ma imar. To iso: “Kere. Iŋga sipsip ki Anutu ta imar i. Ni ta ko ikam sanaana kizin tomtom toono kan ma ila lene.\x + \xo 1:29 \xt Kam 12:3+; 1Kor 5:7; 1Pe 1:19; Tur 5:6, 13:8\x*  
\v 30 Tomtom tiŋga ta muŋgu aŋso yom pini ma aŋsombe: ‘Tomtom ta, ni ito yo ma iwwa i. Tamen ni ilip pio. Pa nio aŋsu zen na, ni imbotmbot.’  
\v 31 Ŋonoono, muŋgu nio tomini aŋkilaala kati som. Mi iŋgi aŋmar mi aŋkamam yok pizin tomtom bekena aŋurpe zaala pini. Naso Anutu iswe i ma imbot mat pizin Israel.”   
\p
\v 32 Mi Yoan ipombol mini sua kini ma iso ta kembei: “Nio motoŋ aŋre kat Bubuŋana izem saamba, mi isu kembei mbalmbal, ma imbot sala ŋwaana.\x + \xo 1:32 \xt Mt 3:16\x*  
\v 33 Ŋonoono, muŋgu nio aŋkilaala kati som. Tamen Ni ta iŋgo yo ma aŋmar be aŋkam yok pizin tomtom na, isotaara yo ta kembei: ‘Re. Sombe Bubuŋana isu ma imbot sala tomtom sa ŋwaana, na tomtom tina ta ko ikam Bubuŋana Potomŋana pizin tomtom.’\x + \xo 1:33 \xt Yo 14:16, 15:26; Ŋgo 2:1+\x*  
\v 34 Mi keleŋ. Nio aŋre kat mbulu tana pa motoŋ kek. Tana aŋso kat piom ta kembei: Tomtom tiŋga ta Anutu ipeikati. Ni Anutu Lutuunu ŋonoono.”\x + \xo 1:34 \xt Mt 3:17\x*   
\s1 Yesu ikam zin naŋgaŋ mataana kan  
\r (Mt 4:18-22; Mk 1:16-20; Lu 5:2-11)  
\p
\v 35 Aigule toro na, Yoan ziŋan naŋgaŋ kini ru timendernder mini ma timbotmbot.  
\v 36 Ni ire la pa Yesu iwwa ma ila, to iso pizin. Iso: “Kere. Iŋga sipsip ki Anutu.”\x + \xo 1:36 \xt Yo 1:29\x*  
\v 37 Naŋgaŋ ru tana tileŋ sua tina, to timaŋga mi tila tito Yesu.  
\v 38 Yesu mataana imiili na, ire ziru tito i ma timar. To iwi zin. Iso: “Ou, niomru na parei?” Ziru tiso: “Rabi, nu mbotmbot swoi?” (Sua ‘rabi’ na, ka uunu ta kembei: ‘mos katuunu.’)  
\v 39 Mi ni ipekel kwon ma iso: “Kamar ma tala to kere.” Indeeŋe tana na, rorou kek. Tana ziru tila ma tire ruumu ta ni imbotmbot pa na, mi ziŋan timbotmbot mi tizzo sua ma mbeŋ.   
\p
\v 40 Naŋgaŋ ru ta tileŋ sua ki Yoan mi tito Yesu na, kizin ta zaana Andreas. Mi tiziini ta Simon Petrus na.  
\v 41 Timbotmbot, som mi Andreas imaŋga mi kaŋkaŋ ma ila be ire tiziini Simon. Ila ma indeeŋi, to iso pini ta kembei: “Ai, niam amdeeŋe Mesia kek.” (Sua ‘Mesia’ na, ka uunu raraate kembei ta ‘Krisi’.)  
\v 42 Tana Andreas ikam tiziini Simon ma ziru tila ki Yesu. Mi Yesu igeede Simon, to iso: “Nu tina Simon, Yoanes lutuunu. Mi kaimer ko tipaata zom be Kepas.” (Pisis ‘Kepas’ na, zin Grik tipaata tisombe ‘Petrus.’) \f + \fr 1:42 \ft Pisis Kepas mi pisis Petrus na, kan un ta kembei: ‘pat.’ \f*\x + \xo 1:42 \xt Mt 16:18\x*   
\s1 Yesu ikam Pilip ziru Natanael ma tiwe naŋgaŋ kini  
\p
\v 43 Aigule toro na, Yesu isombe ipa ma ila pa lele pakaana ki Galilea. Tana ila ma indeeŋe tomtom ta, zaana Pilip. To iso pini: “Mar to yo.”  
\v 44 Pilip, ni tomtom ki kar Betsaida. Ni ma Andreas mi Simon na, zin kar ta.  
\v 45 Timbotmbot mi Pilip imaŋga ma ila, to indeeŋe waene ta, zaana Natanael. Mi iso pini ta kembei: “Leŋ. Tomtom ta muŋgu Mose ibeede ka sua imbot se tutu ki Anutu, mi Anutu kwoono bizin tibeede ka sua tomini, ta amdeeŋi kek! Ni tomtom ki kar Nasaret. Zaana Yesu. Mi tamaana Yosep.”\x + \xo 1:45 \xt Un 3:15, 49:10; Yesa 7:14; Mt 2:23\x*   
\p
\v 46 Tamen Natanael iso pini: “Waa, kar Nasaret irao be ipiyooto koroŋ ambaiŋana sa?” To Pilip iso pini: “Kena mar ma tala to itum re kat!”\x + \xo 1:46 \xt Yo 7:41,42,52\x*   
\p
\v 47 Yesu ire Natanael ipaŋuru i ma imar, mi iso ka sua ta kembei: “Kere. Iŋga tomtom ta itoto mbulu ŋonoono kizin Israel mi izzo sua ŋonoono men. Ni le pakaamŋana sa som.”\x + \xo 1:47 \xt Mbo 32:2; Ro 2:28, 9:6+\x*  
\v 48 Tabe Natanael iwi i ma iso: “Nu ute yo be parei?” Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nio aŋre u mbulem su ta ke fik uunu muŋgu, mana kaimer Pilip ima to iboobu.”  
\v 49 Tabe Natanael ipekel kwoono ma iso: “Mos katuunu, Anutu Lutuunu ŋonoono ta nu na. Nu ta king kizin Israel.”\x + \xo 1:49 \xt Mt 2:2, 16:16, 27:42; Yo 12:13\x*   
\p
\v 50 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Parei Natanael, sua tio ta aŋsombe aŋre u su ke fik uunu, ta ikamu ma urla tio i? Leŋ. Kaimer nu kola re uraata bibip pakan ta ilip pa koroŋ tana.”  
\v 51 To iso pizin mini ta kembei: “Nio aŋso kat piom. Kaimer niom kola kere saamba ikaaga, mi zin aŋela ki Anutu tizalla ma tizzu. Pa Tomtom Lutuunu, ta ko iwe zaala pizin.”\x + \xo 1:51 \xt Un 28:12\x*   
\c 2  
\s1 Yesu itooro yok ma iwe baen isu kar Kana  
\p
\v 1 Aigule ru ilae ma aigule ta iwe tel pa na, ula ipet su kar Kana ta imbot Galilea na. Yesu naana, ni ila pa ula tana tomini.  
\v 2 Mi Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tomini, sua ikam zin be tila tire ula tana.  
\v 3 Timbotmbot mi kini ula kana ila be tikan. Tikanan ma tiwinin ma tilala, som mi baen imap. Tabe Yesu naana isu to iso pini: “A baen kizin ta imap kek.”  
\v 4 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Anaŋ, nu so paso? Ina koroŋ kiti som. Pa nol tio ipet zen.”  
\v 5 To naana iso pizin mbesooŋo ta timborro temen tana ma isombe: “Kere. Ni isombe iso piom pa koroŋ sa, na kakam men.”   
\p
\v 6 Ruumu tana na, ka kuuru bibip kat lamata mi ta, ta timbotmbot. \f + \fr 2:6 \ft  Kuuru tataŋa na, lelen irao be tise yok kembei 20, som 30 galon, o 100 lita, to bok. \f* Kuuru tana be tiŋgurŋguuru naman ma kumbun pa, to tiŋgeeze pa Anutu mataana, kembei ta tutu kizin Yuda iso na.\x + \xo 2:6 \xt  Mk 7:3+\x*  
\v 7 Tana Yesu imaŋga ma iso pizin mbesooŋo ta kembei. Iso: “Kese yok sula kuuru tana ma bokbok.” Tana tileŋ la kalŋaana mi tise yok sula kuuru tana ma bokbok lup.  
\v 8 To iso pizin ta kembei: “Yok tana, kesepet risa mi ila ki tomtom ta imborro kini na ma itoombo ten.” Tana tileŋ la sua kini, mi tikam ma tila.  
\v 9 Beso tomtom tana itoombo na, yok tana itoori ma iwe baen kek. Tana mata rru ka uunu mi iso: “Wai, baen ti imbot swoi ta imar i?” Mi zin mbesooŋo ta tise yok na, zin tiute uunu. Tona tomtom tana iboobo tomooto ula kana ma ila kini,  
\v 10 mi iso pini ma isombe: “Kini kamŋana ta gorgori na, takamam yok baen ta ambaiŋana kat ila pizin wal ma tiwin muŋgu. Mi sombe tiwin ma isooŋo zin zen, tonabe takam baen ta ambai pe som na ma ila. Mi baen tiŋgi ta ambaiŋana kat. Parei ta nu ruutu, ma buri mi kam ma imar?”   
\p
\v 11 Ina mos mataana kana ta Yesu ikam bekena iswe zaana mi mburaana biibi. Ni itooro su kar Kana ki Galilea. Tana zin naŋgaŋ kini tire to tiurla kini.   
\p
\v 12 Ula tana imap, tona Yesu ziŋan naana ma tiziini bizin, mi zin naŋgaŋ kini timiili ma tila mini pa kar Kapenaum, mi timbotmbot tana pa aigule pakan.   
\s1 Yesu imaŋgayaara zin wal ŋgomo kan ilela Urum Merere  
\r (Mt 21:12-13; Mk 11:15-17; Lu 19:45-46)  
\p
\v 13 Pasoba, lupŋana biibi kizin Yuda be matan iŋgal mazwaana ta Anutu ikamke tumbun bizin isu Aikuptu na, ka nol igarau kek. Tana Yesu isala pa Yerusalem.  
\v 14 Ni imbotmbot mi ire zin wal tiŋgomonmoono makau ma sipsip ma man isu Urum Merere kwoono. Mi ire zin wal ta tiparpekelkel pat na tomini, zin mbulen su mbalia kizin ma timbotmbot.  
\v 15 Tana ikam re tuntun ma ilup la mbata, mi iketo zin wal ta tiŋgomonmoono sipsip mi makau na ma tiko molo pa urum kwoono. Mi imaŋga pa mbalia kizin wal ta tiparpekelkel pat na, ma pat kizin imiyaryaara su toono.  
\v 16 To iso pizin wal ta tikamam ŋgomo pa man ta kembei: “Kakam koroŋ tiom tana ma ila lene! Kakam urum potomŋana ki Tamaŋ Anutu ma iwe nol muriini paso?”  
\v 17 Tabe zin naŋgaŋ kini matan ila pa sua ki Anutu suruunu ta iso ta kembei:  
\q1 Nio leleŋ pa urum ku potomŋana ilip, tanata aŋkam kaisiigi pa be aŋurpe. Tamen ko iwe zaala pio be aŋmeete.\x + \xo 2:17 \xt  Mbo 69:9; Mal 3:1+\x*   
\s1 Yesu itunu ko ikam Urum Merere muriini  
\p
\v 18 Zin bibip kizin Yuda tire mbulu tana, mi tiso pini ta kembei: “Nu so tomtom ta kam mbulu ti? Tooro mos sa ma amre kat. Naso amute nu zom pa uraata ti.”\x + \xo 2:18 \xt  Mt 12:38, 16:1\x*  
\v 19 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Niom koso kereege urum taiŋgi ma isu lene, na nio ko aŋpamender mini pa aigule tel.”\x + \xo 2:19 \xt  Mk 14:58; Ŋgo 6:14\x*  
\v 20 Tabe zin Yuda tiso: “Wa, urum biibi taiŋgi, tikamam uraata pa ma irao ndaama tomtooru lamata mi ta (46) kek. Mi nu sombe rao pamender mini pa aigule tel men?”  
\v 21 Tamen Yesu iso sua tana ise ki urum kizin som. Ni iso pa itunu. Pa ni ta iwe kembei Urum Merere ŋonoono.\x + \xo 2:21 \xt  1Kor 3:16; 2Kor 6:16; Ep 2:21+\x*  
\v 22 Tana kaimer indeeŋe ta ni burup ma imaŋga mini pa naala na, naŋgaŋ kini matan ila pa sua kini tana, mi tiurla sua ta muŋgu tibeede na, ramaki sua ta Yesu itunu iso na.\x + \xo 2:22 \xt  Mbo 16:10; Lu 24:8,27\x*   
\s1 Wal boozo tiso tiurla ki Yesu. Mi tiurla kat som  
\p
\v 23 Yesu imbotmbot Yerusalem pa lupŋana biibi tana na, itortooro mos boozo ma tiwedet. Tabe tomtom boozo tire mi tiurla kini.  
\v 24 Tamen ni iurla kizin som. Paso, ni iute tomtom ta boozomen lelen ma imap.  
\v 25 Tomtom sa irao be ipaute i pa wal lelen na som. Pa ni itunu iute tomtom lelen lup.\x + \xo 2:25 \xt  Mbo 139:1+; Mk 2:8; Yo 6:64; Tur 2:23\x*   
\c 3  
\s1 Yesu ziru Nikodemus tiso sua  
\p
\v 1 Tomtom tutu kana ta, ni zaana Nikodemus. Mi kaunsil biibi ta tikamam peeze pizin Yuda na, ni zaana imbot la tomini. \x + \xo 3:1 \xt Yo 7:50, 19:39\x*  
\v 2 Mbeŋ ta na, ni ila ki Yesu, mi iso pini ta kembei: “O mos katuunu, niam amute: Nu, Anutu iŋgo u ma mar be paute zin tomtom. Pa sombe Anutu ilae ki tomtom som, na ni irao be itooro mos boozomen kembei ta nu kamam na som.” \x + \xo 3:2 \xt Yo 9:16, 10:38, 14:11; Ŋgo 2:22\x*  
\v 3 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nio aŋso kat pu ta kembei: Bela tomtom iwe popoŋana, \f + \fr 3:3 \ft Zaala toro tabe totooro sua ti na ta kembei: “Bela mburaana kor kana itooro tomtom ma iwe popoŋana, tona ni irao be ire peeze ki Anutu.” \f* tona ni irao be ire peeze ki Anutu.” \x + \xo 3:3 \xt Mbo 51:10; Ezek 36:25+; Yo 1:12+; 1Kor 2:14; 2Kor 5:17; Ga 6:15; Yems 1:18; 1Pe 1:23\x*   
\p
\v 4 Mi Nikodemus ipekel ma iso: “Wae. Sua ku tina, nio aŋkankaana pa ka uunu. Tomtom ta sombe iwe kolman kek, nako irao be iwe popoŋana mini be parei? Ko tomtom sa irao be itoori ma ilela naana kopoono be ipeebi mini?”   
\p
\v 5 Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nio aŋso kat pu ta kembei: Bela tomtom iwe popoŋana pa yok raama Bubuŋana, tona ni irao be imbot la peeze ki Anutu mi ilela kar kini. \x + \xo 3:5 \xt Yo 7:37+; Ep 5:26; Tit 3:5+; 1Pe 3:21\x*  
\v 6 Koroŋ ta tomtom toono kan tipiyooto na, koroŋ ki toono. Mi koroŋ ta Bubuŋana ipiyooto na, koroŋ ki Bubuŋana. \x + \xo 3:6 \xt Mbo 51:5; Yo 1:13; 1Kor 15:50\x*  
\v 7 Kokena nu murur pa sua ta aŋso pu ma aŋsombe: Bela Anutu itooro yom ma kewe popoŋoyom.  
\v 8 Re. Miiri zalaana ta imbot ki parei mi imar, mi imap su swoi na, iti tuute som. Pa ni itoto itunu zalaana men. Mi iti tarao be tere miiri som. Teleŋ men kalŋaana mi tikilaala. Mi ina raraate men pa uraata ta Anutu Bubuŋana ikamam pizin tomtom be itooro zin ma tiwe popoŋan na.”   
\p
\v 9 Nikodemus ileŋ sua tana to iso: “Wai, mbulu tina ko ipet be parei?”  
\v 10 Mi Yesu ipekel kalŋaana ma iso: “Wae! Zin Israel tire u kembei nu zom biibi pa uraata ki pauteŋana. Parei ta su mini, mi so nu kankaana pa sua tio ti?  
\v 11 Nio aŋso kat pu ta kembei: Koroŋ ta niam amute, ta amzzo pa. Pa niam amre kat pa motoyam. Tanata ampombolmbol ka sua. Tamen niom kakan la sua tiam som. \x + \xo 3:11 \xt Yo 1:11\x*  
\v 12 Iŋgi aŋso sua pa mbulu ta iwedet su toono, mi tamen niom kuurla som. Tana sombe aŋso pa koroŋ saamba kana, nako kuurla be parei? Som.  
\v 13 Asiŋ isala kar saamba kek bekena ire mi iso ka sua? Tomtom sa som. Tomtom Lutuunu itutamen ta imbot kar saamba mi isu. \x + \xo 3:13 \xt Yo 3:31; 1Kor 15:47; Ep 4:9+\x*   
\p
\v 14-15 Muŋgu Mose iurpe mooto kunuunu ta, mi iur sala ke ma ipamender. Beso tomtom tire la pa, to timeete som. Ina raraate pa Tomtom Lutuunu. Bela tiuri sala ke mi tipamenderi, tona wal boozomen ta so tiurla kini mi tisekapkap la kini, nako tikam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 3:14-15 \xt Nam 21:4+; Yo 3:36, 6:47, 20:31\x*   
\p
\v 16 “Pa Anutu, ni iur kat leleene pizin tomtom toono kan. Tanata iŋgo Lutuunu tamen ŋonoono ma isu pizin. Mi sombe tiurla kini, nako tisaana ma tila len som. Som kat. Zin ko tikam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 3:16 \xt Yo 10:28; Ro 5:8, 8:32; 1Yo 5:10+\x*  
\v 17 Pa Anutu, ni iŋgo Lutuunu ma isu toono taiŋgi be ipamender zin tomtom ma iur kadoono pizin na som. Ni iŋgo i ma isu bekena ikamke zin. \x + \xo 3:17 \xt Lu 19:10; Yo 12:47; 1Tim 1:15\x*  
\v 18 Tana tomtom ta sombe iurla ki Anutu Lutuunu, inako Anutu ipamenderi ma iur kadoono pini na som. Tamen sombe tomtom sa iurla kini som, na ni kembei tomtom tau zin bibip titiiri sua kini ma imap kek mi izza men be ikam le kadoono. Paso, ni iurla ki Anutu Lutuunu tamenŋana som. \x + \xo 3:18 \xt Mk 16:16; Yo 5:24; Ŋgo 4:12; Ro 8:1\x*   
\p
\v 19 Sombe Anutu iur kadoono pizin tomtom, nako ka uunu ta kembei: Mat ta isu toono kek. Tamen tomtom mbulu kizin ta boozomen isaana lup. Tana lelen pa mat tana som, mi lelen pa zugut ilip. \x + \xo 3:19 \xt Yo 1:4+, 8:12\x*  
\v 20 Pa wal boozomen ta tikamam mbulu sananŋana na, tiurur koi pa mat mi timbotmbot molo pa. Kokena mat iswe mbulu kizin. \x + \xo 3:20 \xt Ep 5:11+\x*  
\v 21 Mi zin tau titoto sua ŋonoono ka mbulu na, lelen be timar ma timbot la mat leleene. Paso, mat izzwe zin kembei Anutu ta ipombolmbol zin ma tikamam mbulu tana.” \x + \xo 3:21 \xt 1Yo 1:7+\x*   
\s1 Yoan iswe kat Yesu uunu  
\p
\v 22 Yesu ziŋan zin naŋgaŋ kini timbotmbot, mi kaimer to tizem Yerusalem, mi tila ma tiwwa pa lele pakaana ki Yudea. Timbotmbot tana, mi ni ikamam yok pizin tomtom.  
\v 23 Mi Yoan tomini ikamam yok pizin tomtom isu kar Aenon ta igarau pa kar Salim na. Pa lele tana na ka yokŋana. Mi tomtom boozo timokorkor lala kini be ikam yok pizin.  
\v 24 Indeeŋe tana, Erot iur Yoan ilela ruumu sanaana zen. \x + \xo 3:24 \xt Mk 6:14+\x*   
\p
\v 25 Aigule ta na, naŋgaŋ pakan ki Yoan ziŋan tomtom ta, tiparzorzooro pa weŋana ka tutu. \f + \fr 3:25 \ft Zin Yuda len tutu boozo pa weŋana. Ka ŋgar ta kembei: Zin sombe tito tutu tana, nako tiwe ŋgeezeŋan pa Anutu mataana. \f*  
\v 26 To tila ki Yoan mi tiso pini ta kembei: “Mos katuunu o, re. Tomtom ta muŋgu niomru kombotmbot Yordan pakaana mbaaga, mi nu pombol zin tomtom be tiurla kini, ta zin iwal timap ma tilala kini ma ikamam yok pizin a.” \x + \xo 3:26 \xt Yo 1:29,35\x*  
\v 27 Mi Yoan ipekel kwon ma iso: “Ambai. Mbulu ta kembeia irao ipet sorok na som. Anutu ipombolmboli, ta ni ikamam a. \x + \xo 3:27 \xt 1Kor 3:5+; Yems 1:17\x*  
\v 28 Motoyom iŋgal. Muŋgu ituyom kombotmbot, mi keleŋ sua ta aŋso piom ma aŋso: Nio Mesia som. Nio na, Anutu iŋgo yo ma aŋmuuŋgu be aŋurpe zaala pini men.” \x + \xo 3:28 \xt Yo 1:20,23\x*  
\v 29 To Yoan ikam sua tooroŋana ti ise ki ni ziru Yesu. Iso: “Sombe tomooto sa iwoolo, na moori tana iwe lene. Mi sombe ula kizin ipet na, tomooto toroono ta iurpe zaala pa ula kizin na, ni leleene ndabok. Paso, uraata kini ta iur ŋonoono ma ziru tiwoolo kek. Mi nio ta kembena, leleŋ ndabok kat. \x + \xo 3:29 \xt Mt 9:15\x*  
\v 30 Yesu, ni zaana be izalla ma iwe biibi. Mi nio zoŋ, inabe izzu.”   
\s1 Tomtom ta imbot saamba mi isu  
\p
\v 31 Yoan, ni tomtom ki toono men. Paso ni ipet pa toono taiŋgi. Tana ni irao iso pa koroŋ ki toono men. Mi ni ta imbot saamba mi isu na, ni ilip pa koroŋ ta boozomen. \x + \xo 3:31 \xt Yo 8:23; Ro 9:5; 1Kor 15:47\x*  
\v 32 Koroŋ ta tomtom saamba kana tana ire kat pa mataana mi ileŋ pa talŋaana, ta izzo pa. Tamen tomtom sa ikan la sua kini som. \x + \xo 3:32 \xt Yo 1:10+, 3:11, 12:37+\x*  
\v 33 Mi sombe tomtom sa ikan la sua kini, na iswe kembei ni iurla Anutu sua kini, ina sua ŋonoono. \x + \xo 3:33 \xt Ro 3:4\x*  
\v 34 Pa tomtom ta Anutu iŋgo i ma isu na, ni izzo Anutu kalŋaana. Mi Anutu ikam Bubuŋana pini na, irre ki som. Imap ma ise kini. \x + \xo 3:34 \xt Yesa 42:1; Lu 4:14; Ŋgo 10:38\x*  
\v 35 Tamaana, ni leleene pa Lutuunu, mi iur koroŋ ta boozomen ma imap ila namaana kek. \x + \xo 3:35 \xt Mt 11:27, 28:18; Ibr 2:8\x*  
\v 36 Tana tomtom ta sombe iurla ki Lutuunu, na ni ikam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. Mi tomtom ta so izooro Lutuunu, nako ikam mbotŋana tana som. Som kat. Anutu kete malmalŋana ko imbotmbot se kini, mi iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 3:36 \xt Yo 5:24, 6:47; Ro 1:17; 1Yo 5:10+\x*   
\c 4  
\s1 Yesu ziru Samaria nan ta tizzo sua  
\p
\v 1 Mazwaana tana na, zin tutu kan tileŋ sua ta kembei: Yesu ikamam tomtom boozomen ma tiwe naŋgaŋ kini, mi ikamam yok pizin. Tana naŋgaŋ kini tiwe boozo ma tilip pa Yoan kini kek.  
\v 2 Sua tina ŋonoono. Tamen Yesu itunu ikamam yok pizin tomtom som. Naŋgaŋ kini men ta tikamam.  
\v 3 Yesu ileŋ kembei zin tutu kan tirre pa uraata kini, to izem lele pakaana ki Yudea, mi isombe imiili ma ila mini pa lele pakaana ki Galilea.  
\v 4 Mi lele pakaana ki Samaria imbot la zaala tabe ni ito ma ila pa i.   
\p
\v 5 Tana ni ipa ma ila mi ipet Samaria, to ilae kar Sikar. Kar tana igarau pa toono pakaana ta muŋgu Yakop ikam pa lutuunu Yosep na. \x + \xo 4:5 \xt  Un 48:22\x*  
\v 6 Mi yok touŋana ta muŋgu Yakop ikel na, imbot lele ta tina. Yesu, ni imbel pai ma niini isaana. Tana keteene isu yok tana zilŋaana ma imbotmbot. Indeeŋe tana, zoŋ mataana ikam aigule palakuutu.   
\p
\v 7-8 Ni imbotmbot, mi naŋgaŋ kini tila pa kar be tiŋgiimi kan kini. Molo som na, Samaria nan ta, ni imar be ise ka yok. Mi Yesu iso pini ma isombe: “Ou, kam koŋ yok risa imar aŋwin. Pa miri yo.”  
\v 9 Tabe moori tana iso pini ma isombe: “Wae, nu na Yuda, mi nio iŋgi Samaria nan. Parei ta nu wi yo pa kom yok?” Ni iso sua tana paso, zin Yuda ziŋan Samaria tiparluplup zin som, mi tikanan mi tiwinin la mbata som. \x + \xo 4:9 \xt  Mt 10:5; Lu 9:52+; Yo 8:48; Ŋgo 10:28\x*   
\p
\v 10 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nio iŋgi aŋwi u pa koŋ yok. Mibe nu kilaala kat yo mi ute koroŋ ta Anutu isombe ikam pu, so nu wi yo, to aŋkam yok mata yaryaaraŋana pu. Yok tana irereere totomen.”  
\v 11 To moori iso pini: “Biibi, nu lem kuuru sa som. Mi yok touŋana tiŋgi na, yok imbot sula ta meleeba. Kenako kam yok mata yaryaaraŋana tana be parei?  
\v 12 Nu ute: Yok tiŋgi, tumbundu Yakop ikel piam ta alok kek. Mi ni itunu ziŋan lutuunu bizin mi zin mbili kini tiwinin yok ta tiŋgi. Mi nu tana so kam ma lip pini, ta sombe kam yok toro sa ma ipet?”   
\p
\v 13 Tana Yesu ipekel kwoono ma iso: “Tomtom ta sombe iwin yok taiŋgi, nako miri i mini.  
\v 14 Mi sombe iwin yok ta aŋso aŋkam pini, inako kaimer miri i mini som. Pa yok mata yaryaaraŋana tabe aŋkam pini i, ko iwe kembei yok bukbukŋana mi izze pa leleene, mi ikami ma imbot mata yaryaara.” \x + \xo 4:14 \xt  Yesa 44:3; Yo 6:35, 7:37+; Tur 21:6, 22:17\x*  
\v 15 Moori ileŋ sua tana, to isombe: “Wai biibi, kena kam koŋ yok tana imar. Naso kaimer miri yo mini som. Pa ina aŋre na, irao be iuulu yo. Pa asiŋ toro ko imarmar lele tiŋgi mini.”   
\p
\v 16 To Yesu iso pini: “La ma kam kusim, mi niomru kimiili ma kamar.”  
\v 17 Mi moori ipekel kwoono ma iso: “Nio kusiŋ somŋoŋ.”  
\p Tana Yesu iso pini ma iso: “Nu sombe kusim som, ina so kat.  
\v 18 Tamen nu woolo pa lamata kek. Mi tomooto ta buri niomru kombotmbot na, ina kusim ŋonoono som. Tana sua ku ŋonoono men.”   
\p
\v 19 Tabe moori iso pini: “O biibi, nio aŋkilaalu kek. Nu sa Merere kwoono na. \x + \xo 4:19 \xt  Lu 7:16; Yo 6:14\x*  
\v 20 Lak, muŋgu niam Samaria tumbuyam bizin tiluplup zin mi tizuŋzuŋ sala abal tiŋga. Tamen niom Yuda kosombe iti bela tuzuŋzuŋ su Yerusalem men. Kena lele iŋgoi tabe tuzuŋzuŋ su pa i?” \x + \xo 4:20 \xt  Lo 12:5+; Mbo 122:1+\x*   
\p
\v 21 To Yesu iso pini. Iso: “Moori, urla sua tio ti. Molo som to tomtom ko matan ila mini pa abal tiŋga, som kar Yerusalem, be timbot pa mi tikam suŋŋana pa Tamanda Anutu na som. \x + \xo 4:21 \xt  Zep 2:11; Mal 1:11; 1Tim 2:8\x*  
\v 22 Niom Samaria koyom kuute kat Merere ta kuzuŋzuŋ pini i som. Mi niam Yuda, to amute Merere ta amzuŋzuŋ pini i. Paso, ulaaŋa ki Anutu na iyooto piam Yuda. \x + \xo 4:22 \xt  Lu 24:47; Ro 3:1+, 9:4+\x*  
\v 23 Leŋ. Mazwaana sa kola imar. Mi iŋgi ka nol igarau kek. To Bubuŋana ko ikam peeze pizin tomtom ma suŋŋana kizin ito sua ŋonoono, mi tisuŋ kat pa Tamanda Anutu raama lelen. Pa Tamanda Anutu ni irru zin wal ta tizuŋzuŋ ta kembei. \x + \xo 4:23 \xt  Yo 1:17; Pil 3:3\x*  
\v 24 Anutu, ni Bubuŋana. Tana wal ta tisombe tisuŋ pini na, bela Anutu Bubuŋana ikam peeze pizin ma suŋŋana kizin ito sua ŋonoono, mi tisuŋ raama lelen, to Anutu leleene ambai pa suŋŋana kizin.”   
\p
\v 25 Yesu iso sua tana makiŋ to, moori iso: “Nio aŋute: Mesia, ni kola imar. Mi isombe imar, nako ipeeze koroŋ ta boozomen ma imbot mat piam.” (Sua ‘Mesia’ ti na, ka uunu ta kembei: ‘Krisi’.)  
\v 26 To Yesu iso pini ma iso: “Tomtom tina, ina nio tau.” \x + \xo 4:26 \xt  Mt 26:63+; Yo 9:35+\x*   
\p
\v 27 Ni izzo pini, mi naŋgaŋ kini timar tipet. Mi tire la pa Yesu ziru moori tana tizzo sua, to tikam ŋgar boozo pa. Tamen kizin tasa iwi i pa sua sa som.  
\v 28 To moori tana izem yok putuunu kini ma imbotmbot, mi imiili ma ila kar. Mi iso pizin wal ma iso:  
\v 29 “Ai, kamar ma tala tere tomtom ta imbot tiŋga. Pa ni iswe kat mbulu tio boozomen ta aŋkamam ta muŋgu mi imar. Ko ni Mesia som?”  
\v 30 To wal tana tizem kar, mi tila be tire Yesu.   
\p
\v 31 Indeeŋe moori tana izem Yesu ma ila na, zin naŋgaŋ kini tiso pa Yesu ma tiso: “Mos katuunu, kan kom koroŋ sa lak!”  
\v 32 Tamen ni iso pizin ma iso: “Nio koŋ kini imbotmbot i. Mi tamen niom kuute som.”  
\v 33 Tana zin tiparso pizin ma tiso: “Asiŋ ikam ka kini ma ikan?”  
\v 34 Mi Yesu iso pizin. Iso: “Keleŋ. Kini tio, ina ta kembei: Bela aŋto kat Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i leleene, mi aŋposop uraata kini ma imap kat. Ina ta ipombolmbol yo kembei ta kini. \x + \xo 4:34 \xt  Yo 6:38, 17:4\x*  
\v 35 Niom kozzo ta kembei: ‘Puulu paŋ tomen, to kini imetmet.’ Tamen nio aŋso piom: Ina ila mete. Motoyom se mi kitiiri. Kini boozo imetmet kek. \x + \xo 4:35 \xt  Mt 9:37; Lu 10:2\x*  
\v 36 Tana tomtom ta iŋgamgaama kini na, inamnaama som. Ikamam uraata kini, mi biibi kini ikamam le kadoono. Tana tomtom ta iwaswaaza kini, mi tomtom ki kini ŋgaamaŋana na, ziru ko lelen ambai. Pa uraata kizin ta iŋgi iur ŋonoono i. Mi ŋonoono tana ko imbotmbot ma alok. \x + \xo 4:36 \xt  1Kor 3:6+\x*  
\v 37 Tana sua ta gorgori iwedet pa kwondo ta iŋgi iur ŋonoono i. Sua ta kembei: ‘Tomtom ta, ni iwaswaaza kini. Mi toro, ni le uraata be iŋgaama.’  
\v 38 Nio aŋur yom kek be kala mi kaŋgaama kini pa mokleene ta niom ituyom kakam uraata pa som. Tana kini ŋonoono tabe kakam i, ina wal pakan uze kizin tieene.”   
\p
\v 39 Zin Samaria kan boozo ki kar tana tileŋ sua ki moori tana, to tiurla ki Yesu. Pa moori tana ipombol sua kini ma isombe: “Ni iswe kat mbulu tio boozomen ta aŋkamam ta muŋgu mi imar indeeŋe koozi.”  
\v 40 Tana zin Samaria kan timar ki Yesu, mi tiruuti be ziŋan timbot. To imbot kizin pa mbeŋ ru.  
\v 41 Mi wal boozomen ta tigaaba zin wal mataana kan mi tiurla kini. Pa tileŋ sua ila ni itunu kwoono tau. \x + \xo 4:41 \xt  Ŋgo 8:5+\x*  
\v 42 Mi tiso pa moori tana ta kembei: “Muŋgu niam amleŋ sua ku men, mi amurla ki tomtom taiŋgi. Mi koozi na, amleŋ kat sua ila ni itunu kwoono. Tana amute: Iti tomtom toono kanda na, ulaaŋa kiti ta ti.” \x + \xo 4:42 \xt  Lu 2:11; 1Yo 4:14\x*   
\s1 Yesu iurpe menderŋana ta lutuunu ma niini ambai  
\p
\v 43 Tana Yesu imbot kar tana pa mbeŋ ru, to imaŋga mini mi ila pa Galilea.  
\v 44 Mi muŋgu ni iso ta kembei: “Anutu kwoono sa, sombe ikam uraata isu itunu lele kini, nako tomtom matan pasomi.”  
\v 45 Beso ila ipet Galilea na, zin Galilea kan lelen ambai pini mi tikami. Paso, ziŋan Yesu timbot Yerusalem pa lupŋana biibi ki Pasoba, mi tire uraata boozomen ta ni ikam su tana.   
\p
\v 46 To Yesu imiili ma ila mini pa kar Kana ki Galilea. Kar tana, ta muŋgu ni ila pa mi itooro yok ma iwe baen. Mi menderŋana ta ki king, ni imbotmbot. Ni lutuunu ta mete biibi ikami ma ikenne ta kar Kapenaum a. \x + \xo 4:46 \xt  Yo 2:1+\x*  
\v 47 Tana menderŋana tina ileŋ Yesu uruunu kembei izem Yudea ma imar pa Galilea kek, to iloondo ma ila kini, mi itaŋroro i be isula kar kini, mi iurpe lutuunu ma niini ambai. Pa mete ikam kati mabe imeete.  
\v 48 Mi Yesu iso pini ta kembei: “Waii, niom sombe kere mos mburanŋan mi uraata bibip som, nako kuurla som.” \x + \xo 4:48 \xt  Mt 16:1+; Yo 2:18; 1Kor 1:22\x*  
\v 49 Mi menderŋana tana iso pini. Iso: “Biibi, loŋa mi su. Kokena lutuŋ imeete.”  
\v 50 To Yesu iso pini ma isombe: “La! Lutum ko imbot.” Tana menderŋana tina iurla Yesu kalŋaana mi ila.   
\p
\v 51 Ni iwwa ma ila pa zaala, mi indeeŋe zin mbesooŋo kini timar. To tiso pini: “Lutum niini ambai kek.”  
\v 52 Tana iwi zin ma iso: “Zoŋ mataana ikam piizi mi mataana ikam pak?” Zin tiso: “Neeri, zoŋ mataana imolo aigule palakuutu, to kuliini iluumu, mi mataana pit se.”  
\v 53 To pikin tamaana mataana iŋgal. Indeeŋe kat mazwaana ta tina na, Yesu iso pini ma isombe: “La. Lutum ko niini ambai.” Tabe ni ziŋan wal kini timap ma tiurla ki Yesu.  
\v 54 Tana indeeŋe Yesu izem lele pakaana ki Yudea mi imiili ma ila pa Galilea na, itooro mos toro tana ma iwe ru pa.   
\c 5  
\s1 Yesu iurpe tomtom kaamaŋana ta isu yok tatiliuŋana Betesda  
\p
\v 1 Kaimer mana lupŋana biibi toro kizin Yuda ipet. Tana Yesu isala pa Yerusalem.  
\v 2 Ni ipa ma ila ipet yok tatiliuŋana ta imbot Yerusalem na. Yok tana imbot igarau pa siiri kwoono kizin sipsip. Mi tipaata zaana la Iburu kalŋan be Betesda. \f + \fr 5:2 \ft  Yok tana, tipaata zaana toro be Betsata. \f* Ina, beeze lamata timbot se kezeene.  
\v 3 Gorgori wal meteŋan boozomen timbotmbot lela beeze tana lelen. Pakan matan pisŋan, pakan melekŋan, mi pakan kaamaŋan. Timbotmbot tana mi tizza. [Beso yok ka belut ise, tona loloŋa men mi tila tilu zin sula.  
\v 4 Paso, lwoono tataŋa Anutu aŋela kini isula, mi ikam ma ka belut ise. To tomtom ta sombe ilu i sula muŋgu, inako mete kini sa tina iko pini ma niini ambai.]   
\p
\v 5 Tomtom kaamaŋana ta, ni imbot yok tana kezeene. Ni imbotmbot ta kembei ma irao ndaama tomoota lamoro mata mi tel (38) kek.  
\v 6 Yesu ila ipet mi ire i ikenne ma imbotmbot. Mi ileŋ kembei ni ikaama ta alok kek mi imar, to iso pini: “Parei? Nu lelem sombe nim ambai?”   
\p
\v 7 Tomtom kaamaŋana tana ipekel kwoono ma isombe: “Biibi, nio leŋ tomtom sa tabe iur yo sula yok ta belutŋana i som. Mi sombe ituŋ aŋtoombo be aŋsula, na aŋrao som. Pa tomtom pakan tikonzaala yo ma tisula kek.”   
\p
\v 8 Tana Yesu iso pini ta kembei: “Maŋga, lek mi ku, mi pa ma la.” \x + \xo 5:8 \xt  Mt 9:6\x*  
\v 9 To loŋa men mi imaŋga ma ilek mi kini, mi ikam ma iwwa. Tamen aigule tana, ina aigule potomŋana kizin Yuda be keten su.  
\v 10 Tana zin bibip kizin Yuda tire tomtom tana, to tiyaambi. Tiso: “Ai, iŋgi aigule potomŋana kiti tabe ketende su pa i. Nu irao kam mi ku tana mi baada na som. Pa tutu iŋgalsek pa.”   
\p
\v 11 Tamen ni ipekel kwon ma iso: “Mi tomtom ta iurpe yo na, ni iso pio be aŋkam mi tio mi aŋpa.”  
\v 12 Tabe tiwi i: “Asiŋ iso pu ta kembena?”  
\v 13 Tamen ni ikankaana pa Yesu. Pa Yesu ibeleu ma itop la iwal biibi lelen kek.   
\p
\v 14 Kaimer to Yesu indeeŋe tomtom tana isu Urum Merere kwoono mi iso pini: “Re. Iŋgi nim ambai kek. Kozo zem mbulu ku sananŋana. Kokena pataŋana biibi kat indeeŋu.” \x + \xo 5:14 \xt  Mt 12:43+; Yo 8:11; 2Pe 2:20+\x*  
\v 15 Tona tomtom tana ila mi iso pizin bibip kizin Yuda ta kembei: “Tomtom ta iurpe yo ma niŋ ambai na, Yesu tau.”   
\p
\v 16 Yesu, ni ikamam mbulu ta kembei pa aigule potomŋana, tabe zin bibip kizin Yuda tirru zaala pini be tiseeze mataana.  
\v 17 Tamen Yesu iso pizin: “Ta muŋgu mi imar na, Tamaŋ ikamam uraata totomen. Tana nio ta kembena. Aŋkamam uraata men.” \x + \xo 5:17 \xt  Yo 9:4, 14:10\x*  
\v 18 Uunu tina tabe ipas keten ma tisombe tipuni ma imeete. Pa tisombe ni imololo aigule potomŋana ka tutu. Mi iŋgi ikam mbulu toro ma isala ki. Pa isombe Anutu na, ni Tamaana. Tana zin tire i kembei ni ipakur itunu ma raraate kembei ta Anutu. \x + \xo 5:18 \xt  Yo 10:30,33, 19:7\x*   
\s1 Tamaana iur Lutuunu pa uraata kini  
\p
\v 19 Tana Yesu ipekel kwon ma iso: “Ŋonoono kat. Nio aŋso piom ta kembei: Lutuunu, ni irao be ikam sorok uraata sa pa itunu ŋgar kini na som. Som kat. Pa ni irre la ki Tamaana men tau. Koroŋ ta so ni ire Tamaana ikamam, to ni ikamam. Pa koroŋ boozomen ta Tamaana ikamam na, Lutuunu ikamam tomini. \x + \xo 5:19 \xt  Yo 8:28+, 14:10\x*  
\v 20 Pa Tamaana, ni leleene ilip pa Lutuunu, tanata izzo i pa uraata boozomen ta ikamam na. Mi ko iso i pa uraata bibip pakan ta ilip pa uraata boozomen taiŋgi. To niom ko kumurur pa. \x + \xo 5:20 \xt  Yo 3:35; 2Pe 1:17\x*  
\v 21 Tamaana, ni ipeyei zin tomtom meeteŋan ma timaŋga matan yaryaara mini. Mi ina raraate pa Lutuunu. Zin wal ta so ni leleene iur pizin na, ni ipayaryaara zin mi ikamam mbotŋana ta ki Anutu i pizin. \x + \xo 5:21 \xt  Yo 11:25; Ro 4:17; 1Kor 15:45; Ep 2:5\x*  
\v 22 Mi uraata ki tiiriŋana tomini, Tamaana ikamam som. Ni iur uraata tana ma imap lup ila Lutuunu namaana kek. \x + \xo 5:22 \xt  Mt 25:31; Ŋgo 10:42, 17:31\x*  
\v 23 Naso tomtom ta boozomen tipakur Lutuunu raraate kembei ta tipakur Tamaana. Mi sombe tomtom sa ipakur Anutu Lutuunu som, ina ni ipakur Tamaana ta iŋgo i ma isu i som tomini. \x + \xo 5:23 \xt  Lu 10:16; Pil 2:10+; 1Yo 2:23\x*   
\p
\v 24 “Nio aŋso kat piom ta kembei: “Tomtom ta so ileŋ la kalŋoŋ mi leleene iurla ki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i, na ni ikam mbotŋana ki Anutu kek. Mi ni le uunu sa tabe ikam kadoono pa i mini na som. Tana ni izem zaala ki meeteŋana, mi imbot la zaala ki mbotŋana mata yaryaaraŋana kek. \x + \xo 5:24 \xt  Yo 3:16, 6:40, 8:51; 1Yo 5:13\x*  
\v 25 Ŋonoono kat. Nio aŋso piom ta kembei: Mazwaana sa kola imar. Mi iŋgi ka nol igarau kek. To zin wal ta timbot la zaala ki meeteŋana na, ko tileŋ Anutu Lutuunu kalŋaana. Mi wal boozomen ta so tileŋ la kalŋaana mi tito i, inako tikam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 5:25 \xt  Ga 2:20; Ep 2:1,5; Kol 2:13\x*  
\v 26 Pa Tamaana, mbotŋana kini uunu na ni itunu tau. Mi ni iur mburaana tana ila ki Lutuunu kek be ikam ta kembena tomini. \x + \xo 5:26 \xt  Yo 1:4\x*  
\v 27 Mi Tamaana iur Lutuunu be itiiri zin tomtom mi iur kadoono pizin. Paso, ni Tomtom Lutuunu.   
\p
\v 28 “Kozo kumurur pa sua tio taiŋgi pepe. Nol tabe zin meeteŋan ta boozomen tileŋ Anutu Lutuunu kalŋaana, mi tizem naala lene ma tise mat i, ina kola imar. \x + \xo 5:28 \xt  1Kor 15:52; 1Tes 4:16\x*  
\v 29 To wal ta muŋgu tikamam mbulu ambaiŋana, nako timaŋga mini mi timbot matan yaryaara ma alok. Mi zin tau tikiskis mbulu sananŋana, inako timaŋga mini be tikam kadoono pa mbulu kizin tana. \x + \xo 5:29 \xt  Mt 25:46; Ŋgo 24:15; Ro 2:7+; Tur 20:12\x*  
\v 30 Nio aŋrao be aŋkam koroŋ sa pa ituŋ leleŋ na som. Pa sua ta aŋleŋleŋ la Anutu kwoono, ta ikamam peeze pio i. Tana sombe aŋtiiri zin tomtom pa mbulu kizin, inako aŋkam ma indeeŋe men. Paso, nio aŋtoto ituŋ leleŋ som. Nio aŋtoto Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i leleene.” \x + \xo 5:30 \xt  Yo 8:16; Tur 19:11\x*   
\s1 Koroŋ pakan ta tipombol sua ki Yesu mi tiswe kembei ni Anutu Lutuunu  
\p
\v 31 Yesu iso mini ma iso: “Sombe nio ituŋ tamen aŋso koŋ sua, mi leŋ pombolŋana toro sa som, na niom ko kuurla sua tio som.  
\v 32 Tamen tomtom toro imbotmbot mi ipombolmbol sua tio. Mi nio aŋute ni izzo sua ŋonoono men. Ina nio Tamaŋ. \x + \xo 5:32 \xt  Mt 3:17; Yo 8:18\x*   
\p
\v 33 “Mi indeeŋe ta niom koŋgo wal pakan ma tila ki Yoan be tiwi i pio na, ni tomini ipombol sua ŋonoono, mi iso pizin tomtom be tiurla tio. \x + \xo 5:33 \xt  Yo 1:29,35\x*  
\v 34 Ŋonoono, nio ituŋ na aŋpase pa tomtom sa be ipombol sua tio na som. Iŋgi aŋpei ŋgar tiom pa men, bekena Anutu ikamke yom ma kombot ambai.  
\v 35 Yoan, ni kembei kai ta iyaryaara pizin tomtom mi iurur mat pizin. Mi mazwaana rimen ŋonoono ta ni imbotmbot raama yom na, niom menmeen yom pa mat kini tana.   
\p
\v 36 “Tamen koroŋ biibi ta ipombolmbol sua tio mi ilip pa sua ki Yoan, ina uraata tio. Pa uraata boozomen ta Tamaŋ iur mar nomoŋ mi aŋkamam i, ina iswe kat ta kembei: Tamaŋ Anutu ta iŋgo yo ma aŋmar i. \x + \xo 5:36 \xt  Yo 10:25, 14:11\x*   
\p
\v 37 “Mi Tamaŋ Anutu ta iŋgo yo ma aŋsu toono na, ni tomini ipombol sua tio. Tamen niom keleŋ kalŋaana som, mi kere ruŋguunu pasa zen.  
\v 38 Mi sua kini imbot la leleyom som. Paso, ni ta Anutu iŋgo i ma isu toono i na, niom kuurla kini som.  
\v 39 Niom kawatwaata Anutu sua kini, mi kakam kinkiini be kuute ka uunu paso, kendemeere kembei sua tana ko iwe zaala piom be kakam mbotŋana mata yaryaaraŋana. Mi sua kini tina, ina ipombol sua tio tau. \x + \xo 5:39 \xt  Lu 24:44; Ŋgo 13:27; Ro 1:2, 2:17+\x*  
\v 40 Tamen niom leleyom be kamar tio mi kakam mbotŋana mata yaryaaraŋana som.   
\p
\v 41 “Nio ti aŋkamam be tomtom tiwit uruŋ pa na som. \x + \xo 5:41 \xt  Ga 1:10; 1Tes 2:6\x*  
\v 42 Mi niom na, aŋkilaala yom kek. Niom kuur leleyom pa Anutu risa som.  
\v 43 Pa iŋgi aŋkam Tamaŋ ruŋguunu ta aŋmar i. Tamen niom leleyom be kakam yo mi kakan la sua tio na som. Mi sombe tomtom sa ito itunu ŋgar kini mi imar, na niom loŋa men mi kakami mi kakan la sua kini.  
\v 44 Mi sombe tomtom tiwit uruyom, to leleyom ndabok. Tamen pakurŋana ŋonoono ta imar pa Anutu itutamen na, niom kakam kinkiini pa som. Tana ko kuurla be parei? \x + \xo 5:44 \xt  Mt 23:5+; Yo 12:43; Ro 2:29\x*   
\p
\v 45 “Kokena niom koso nio ko aŋgal motoyom isu Tamaŋ kereene uunu. Na som. Pa ni tabe iŋgal motoyom i, na Mose tau. Ni ta kapase pini ma koso tutu kini ko ikam yom ma kombot ambai. \x + \xo 5:45 \xt  Yo 9:28; Ro 2:17\x*  
\v 46 Kozobe kuurla sua kini, so kuurla tio tomini. Pa sua ta ni ibeede na, iso ise tio tau. \x + \xo 5:46 \xt  Un 3:15, 22:18, 49:10; Kam 12:21; Lo 18:15+\x*  
\v 47 Mi iŋgi niom kuurla sua kini som. Tana ko kuurla tio be parei? Som.” \x + \xo 5:47 \xt  Lu 16:31\x*   
\c 6  
\s1 Yesu iputu tomtom munŋaana lamata (5,000)  
\r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17)  
\p
\v 1 Kaimer mana Yesu imaŋga to ila pa tai Galilea pakaana mbaaga. (Yok tina, zaana toro Tiberias.)  
\v 2 Mi wal biibi kat ta tito i ma ziŋan tila. Paso, tire kat mos bibip ta ni ikamam pizin meteŋan na.  
\v 3 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tisala lele mbukuunu ta, to mbulen isu ma timbotmbot.  
\v 4 Indeeŋe tana, Pasoba, lupŋana biibi kizin Yuda tau matan iŋgal mazwaana ta Anutu ikamke tumbun bizin su Aikuptu na, ka nol igarau kek. \f + \fr 6:4 \ft  Pasoba iwedet pa ndaama ta boozomen. Yoan ibeede sua pa Pasoba tel. Sua pakaana ta iwe ru pa na, iso pa Pasoba mataana kana. Mi iŋgi Pasoba ta iwe ru pa. \f*   
\p
\v 5 Yesu mbuleene isu ma imbotmbot, mi mataana ila na, ire iwal biibi tana tikeete ma timar kini. Tabe iwi lae pa Pilip ma iso: “Iti ko takam kini swoi be takam pizin iwal biibi taiŋgi?”  
\v 6 Sua taiŋgi, ni iso bekena itoombo urlaŋana ki Pilip. Mi mbulu tabe ikam i, na leleene iur pa kek.  
\v 7 Mi Pilip ipekel kwoono ma iso: “Wae, wal ti sorok? Iti lende pat biibi iŋgoi be tiŋgiimi kan kini pa? Sombe tiŋgiimi kan kini risa be tikoto keten pa, na pat denari tomto laamuru irao som tomini.”   
\p
\v 8 To naŋgaŋ kini toro, zaana Andreas, ni Simon Petrus toono na, iso lae pa Yesu ma iso:\x + \xo 6:8 \xt  Yo 1:40+\x*  
\v 9 “Mi naŋgaŋ ta ti, ni ikam ka narabu mbutkaalaŋana lamata, mi ye munmun ru. Tamen kini ri ta kembei ko irao pizin iwal biibi ti?”  
\v 10-11 Tona Yesu iso pizin naŋgaŋ kini ma iso: “Kala koso pizin iwal ma mbulen isu.” Lele ta timbot pa na, mbutmbuutuŋana. Iwal biibi tana mbulen su makiŋ to, Yesu ikam narabu tana mi isuŋ pa, mi irai pizin. To ikam mbulu raraate men pa ye tomini. Mi tomtom ta boozomen tikan ma isooŋo zin. Iwal biibi tana, tinin zin tomooto kizin men ma tirao kembei munŋaana lamata (5,000). Mi moori ma pikin na, ninŋan som.   
\p
\v 12-13 Zin ta boozomen tikan ma irao zin, to Yesu iso pizin naŋgaŋ kini ma iso: “Kala koyogeege kini kalwonkalwon ta tizem ma imbotmbot a. Kokena tapasaana kini.” Tana tila ma tiyogeege kini kalwon kalwon tana, mi tizeebe sula kiri laamuru mi ru ma bokbok.   
\p
\v 14-15 Iwal biibi tana tire mos tina to, timaŋga ma tiso: “Ŋonoono kat. Anutu kwoono zaanaŋana ta tizzo pini be isu toono na, tomtom ta ti!” Tabe timaŋga ma tisombe tipamenderi pataaŋa ma iwe king pizin. Mi Yesu ikam la pa ŋgar kizin kek. Tana izem zin mini, mi isala pa lele abalabalŋana be itutamen imbot.\x + \xo 6:14-15 \xt  Lo 18:15,18; Mk 6:46\x*   
\s1 Yesu ipa se tai  
\r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52)  
\p
\v 16 Zin naŋgaŋ ki Yesu timbotmbot ma rou, to tisula pa peende.  
\v 17 Tinamnaama Yesu ma som, to tilu zin se wooŋgo be timiili ma tila pa kar Kapenaum ta imbot tai pakaana mbaaga. Indeeŋe tana, lele guruŋ kek.  
\v 18 Tipeeze ma tila mi molo som na, miiri ipol ma mburaana, mi ipei duubu.  
\v 19 Mburan papiriizi pa puze ma tila tipeete tai lukutuunu, to matan imiili na, tire Yesu iwwa se tai, mi ipaŋuru zin ma imar. Tabe timoto.  
\v 20 Mi Yesu iso pizin. Iso: “Kamaane. Komoto pepe. Iŋgi nio tau.”  
\v 21 Tona lelen ambai, mi tikami ma ise kizin, mi ziŋan tila. Mi molo som na, sor lela lele tabe tila pa i.   
\s1 Zin iwal tiru Yesu  
\p
\v 22-23 Zin iwal biibi tana tizza sorok Yesu ma ila aigule toro. To tikam ŋgar boozo pini. Pa tire wooŋgo tamen ŋonoono ta neeri naŋgaŋ kini tikam ma tila na. Mi tamen Yesu, ni ziŋan som. Timbotmbot, mi tire wooŋgo pakan ki kar Tiberias tilela lele ta Merere isuŋ pa kini mi iputu zin tomtom isu pa na.  
\v 24 Tana iwal biibi tina tiru Yesu bizin ma som, to tilulu zin se wooŋgo tina, mi tila pa Kapenaum be tiru i.   
\s1 Yesu, ni kini mata yaryaaraŋana  
\p
\v 25 Wal tana tila mi tindeeŋe Yesu su tai pakaana mbaaga, to tiwi i. Tiso: “Mos katuunu, nu pa parei, ta mar lele ti?”  
\v 26 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio aŋso kat piom. Mos bibip ta kere na, niom kikilaala kan un ta kuru yo ma kamar i na som. Iŋgi kototo yo pa koyom kini men. Pa kakan ma isooŋo yom tau.  
\v 27 Keleŋ. Kini ta loŋa izanzaana na, kupun mburoyom pa pepe. Kakam kinkiini pa kini mata yaryaaraŋana tabe ikis yom ma alok i. Kini tina, Tomtom Lutuunu ta ko ikam piom. Pa mos bibip ta Tamaana Anutu ipombolmboli ma ikamam, ta iwe kin pini kembei ni zaana pa uraata ta kembena.”\x + \xo 6:27 \xt  Yesa 55:2; Mt 4:4; Yo 6:48+\x*   
\p
\v 28 Tabe zin tiwi i ma tiso: “Kenako Anutu leleene be amkam so uraata i?”   
\p
\v 29 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Uraata ta Anutu leleene pa be kakam, ina ta kembei. Kuurla ki tomtom tau Ni iŋgo i ma imar i.”\x + \xo 6:29 \xt  1Yo 3:23\x*   
\p
\v 30-31 Tana zin timaŋga mi tiwi i. Tiso: “Kena tooro mos sa ma amre kat. Naso amurla ku. Re. Muŋgu tumbuyam bizin tikanan kini manna su lele bilimŋana. Pa sua ki Anutu iso ta kembei:  
\q1 Ni ikam kini saamba kana pizin ma tikan.\x + \xo 6:30-31 \xt  Kam 16:4,15; Mbo 78:24, 105:40\x*  
\m Mi nu na, ko kam so?”\x + \xo 6:30-31 \xt  Mt 12:38, 16:1\x*   
\p
\v 32 Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio aŋso kat piom. Niom koso Mose ikam kini saamba kana pa tumbuyom bizin ma tikan. Na som. Pa kini ŋonoono ta ki saamba i, ta iŋgi Tamaŋ Anutu ikam piom i.  
\v 33 Kini tana na, ni ta izem saamba mi isu be ikam mbotŋana ki Anutu pizin tomtom toono kan.”\x + \xo 6:33 \xt  Yo 3:13,31; 1Yo 5:11\x*   
\p
\v 34 To zin tiso pini: “Wai biibi, kena kam kini tana imar be amkanan mi imbotmbot ta kembei.”   
\p
\v 35 Mi Yesu iso pizin: “Nio ituŋ ta kini mata yaryaaraŋana. Tomtom ta sombe imar tio, inako peteli mini som. Mi sombe tomtom sa iurla tio, inako miri i mini som.\x + \xo 6:35 \xt  Yesa 55:2; Yo 6:48\x*  
\v 36 Mi kembei ta aŋso ma ila na. Niom kere kat mburoŋ kek, mi tamen kuurla tio som.  
\v 37 Mi zin tau Tamaŋ Anutu iur zin be tiwe leŋ i, na zin ta boozomen kola timar tio. Mi tomtom ta sombe imar tio mi iwe leŋ kek, na nio ko irao aŋziiri i mini na som. Som kat.\x + \xo 6:37 \xt  Mt 11:28; Yo 10:28+\x*   
\p
\v 38 “Pa nio aŋbot saamba mi aŋsu toono be aŋkam koroŋ sa irao ituŋ leleŋ na som. Nio aŋsu be aŋto Ni ta iŋgo yo ma aŋsu i leleene.  
\v 39 Mi ni leleene ta kembei: Zin wal tau ni iur zin be tiwe leŋ na, irao aŋzem tasa ma ila lene na som. Som kat. Ni leleene be mbeŋ kaimer to aŋpei zin ta boozomen ma timap timaŋga matan yaryaara mini.\x + \xo 6:39 \xt  Yo 10:28+; Ro 8:29+, 8:38+; Pil 1:6; 1Pe 1:5\x*  
\v 40 Pa wal boozomen ta so tikilaala Lutuunu mi tiurla kini, na Tamaŋ Anutu leleene be tikam mbotŋana kini, mibe aŋpei zin ma timaŋga matan yaryaara pa mbeŋ kaimer.”\x + \xo 6:40 \xt  Yo 3:16, 11:25+\x*   
\p
\v 41 Zin Yuda tileŋ sua tana na, tikam ŋunuŋŋunuŋ pini. Pa ni iso ta kembei: Kini ta imbot saamba ma isu toono, ina ni itunu.  
\v 42 Mi tikam sua boozo pini ma tiso: “Ywee, iŋga sa Yesu ta Yosep ma Maria lutun na. Iti takankaana pini? Ni iso imbot saamba mi isu be parei?”\x + \xo 6:42 \xt  Mt 13:54+; Yo 7:27+\x*   
\p
\v 43 Tabe Yesu ipekel kwon ma iso: “Niom kaparkam ŋunuŋŋunuŋ, mi kakamam sua boozo paso?  
\v 44 Tomtom sa ko itunu leleene mi imar tio sorok na som. Bela Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋsu i, ikam uraata pa leleene mi iyaaru i, to imar tio. Mi tomtom ta kembena na, nio kola aŋpei i ma burup ma imaŋga mini pa mbeŋ kaimer.\x + \xo 6:44 \xt  Yer 31:3; Yo 12:32; Ŋgo 13:48; 1Kor 2:14\x*   
\p
\v 45 “Muŋgu Anutu kwoono bizin tibeede sua ta kembei:  
\q1 Anutu ko ipaute tomtom ta boozomen.\x + \xo 6:45 \xt  Yesa 54:13; Yer 31:34; Ibr 8:10; 1Yo 2:27\x*  
\m Mi wal ta boozomen ta so tileŋleŋ la Tamaŋ sua kini mi tikamam ŋgar la kini, inako timar tio.  
\v 46 Tomtom sa ire kat Tamaŋ pasa zen. Mi ni ta ziru Anutu timbotmbot mi imar i, to ire kati.\x + \xo 6:46 \xt  Kam 33:20; Yo 1:18\x*   
\p
\v 47 “Nio aŋso kat piom: Tomtom ta sombe iurla tio, na ni ikam mbotŋana ta ki Anutu i kek.\x + \xo 6:47 \xt  Yo 3:36; 1Yo 5:13\x*  
\v 48 Pa nio ituŋ ta kini mata yaryaaraŋana.  
\v 49 Tumbuyom bizin ta muŋgu tikanan kini manna isu lele bilimŋana na, timetmeete lup kek.  
\v 50 Tamen tomtom ta sombe ikan kini tau imbot saamba mi isu i, inako imeete ma ila ne som.  
\v 51 Mi kini tana, ina nio ituŋ tau. Ina nio mozoŋ ŋonoono. Pa nio ko aŋzem ituŋ ma aŋmeete pizin tomtom toono kan, bekena tikam mbotŋana ta ki Anutu i. Tana tomtom sa isombe ikan kini tana, inako imbot ma alok.”\x + \xo 6:51 \xt  Ibr 10:5,10\x*   
\p
\v 52 Yesu iso sua tana, to zin Yuda timaŋga mi tiparzorzooro raama keten malmal. Tiso: “Wai, to tiŋga iso ikam be iti takan kanda mazaana? Mana ko parei?”  
\v 53 Tana Yesu iso pizin: “Nio aŋso kat piom. Sombe kakan Tomtom Lutuunu mazaana som, mi kiwin siŋiini som, nako irao kakam mbotŋana ta ki Anutu i na som.\x + \xo 6:53 \xt  Mt 26:26+\x*  
\v 54 Mi sombe tomtom sa ikanan mozoŋ mi iwinin siŋiŋ, na ni ikam mbotŋana ta ki Anutu i kek. Mi indeeŋe mbeŋ kaimer, to nio ko aŋpei i ma burup ma imaŋga mini.  
\v 55 Paso, nio mozoŋ, ina iwe kini ŋonoono. Mi siŋiŋ, ina iwe yok ŋonoono.  
\v 56 Tomtom ta sombe ikanan mozoŋ mi iwinin siŋiŋ, na niamru amparlup yam ma amwe tamen, mi ambotmbot ta kembei.   
\p
\v 57 “Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋsu toono i, ta mbotŋana mata yaryaaraŋana katuunu. Mi ni ta ipombolmbol yo mi aŋkamam mburoŋ lala kini. Mi ina raraate men pa tomtom ta ikamam mburaana marmar tio. Nio ko aŋkam mbotŋana ta ki Anutu i pini.  
\v 58 Kini ta aŋzzo pa i, imbot saamba mi isu. Mi ipa ndel pa kini manna ta muŋgu tumbuyom bizin tikanan. Pa tikanan, mi tamen kaimer timetmeete ma tila len lup. Mi tomtom ta sombe ikan kini taiŋgi, inako imbot mata yaryaara ma alok.”   
\p
\v 59 Sua tana, Yesu ikam lela lupŋana muriini ta Kapenaum a.   
\s1 Sua mata yaryaaraŋana  
\p
\v 60-61 Wal boozomen ta titoto Yesu na, tileŋ sua kini tana to, tikam ŋunuŋŋunuŋ pa ma tiso: “A, sua ti, ipata mete. Asiŋ irao ikan la?” Mi Yesu, ni ikam la pa ŋgar kizin kek. Tana iso pizin ma iso: “Parei, sua taiŋgi ipasaana leleyom mabe kezem yo i?  
\v 62 Ambai. Mi talala ma sombe kere Tomtom Lutuunu imiili ma isala mini pa lele tau muŋgu ni imbotmbot pa na, inako koso parei?\x + \xo 6:62 \xt  Mk 16:19; Ŋgo 1:9+; Ep 4:8\x*  
\v 63 Bubuŋana tamen ta ipayaryaara zin tomtom mi ikamam mbotŋana ta ki Anutu i pizin. Mi tomtom toono kan mburan na iuulu risa som. Sua ta aŋzzo piom i, ta ko iwe zaala piom be kakam Bubuŋana mi mbotŋana ta ki Anutu i.\x + \xo 6:63 \xt  2Kor 3:6; 1Pe 1:23\x*  
\v 64 Tamen niom pakan na, kuurla som.” Yesu iso sua tana paso, indeeŋe ta ni imaŋga pa uraata kini mi imar na, ni ikilaala zin wal ta tiurla kini som. Mi tomtom tabe iswe i ila ki ka koi bizin na, ni tomini, Yesu ikilaali.   
\p
\v 65 Mi Yesu iseeŋge sua kini ma isombe: “Uunu tina ta aŋso piom ma aŋsombe: Tomtom sa ko irao itunu leleene mi imar tio sorok na som. Bela Tamaŋ Anutu ikam uraata pa leleene, to imar.”\x + \xo 6:65 \xt  Yo 6:44\x*   
\p
\v 66 Yesu iso sua tana, to wal boozo ta muŋgu titoto i na, tizemi mi tila len. Kaimer ziŋan tiwwa mini som.  
\v 67 Tana Yesu iwi naŋgaŋ kini laamuru mi ru ta kembei: “Parei? Niom tomini leleyom be kala leyom?”   
\p
\v 68 Simon Petrus ipekel kalŋaana ma iso: “Biibi, amla ko amla ki asiŋ toro? Pa sua ku ta izzo yam pa zaala tabe amkam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila.\x + \xo 6:68 \xt  Yo 6:63\x*  
\v 69 Niam amkilaalu kek, mi amurla ku ta kembei: Nu tomtom potomŋana ki Anutu.”\x + \xo 6:69 \xt  Mt 16:16; Yo 18:2+\x*   
\p
\v 70 Tabe Yesu ipekel kwoono ma iso: “Niom laamuru mi ru taiŋgi, nio ituŋ ta aŋpeikat yom. Tamen tomtom tiom ta, ni iwe Tomtom Sanaana lene kek.”  
\v 71 Sua taiŋgi, ni iso se ki Yudas ta Simon Iskariot lutuunu na. Ŋonoono, ni naŋgaŋ ki Yesu. Tamen kaimer ila ma iswe i ila ki ka koi bizin.\x + \xo 6:71 \xt  Mt 26:14+\x*   
\c 7  
\s1 Yesu tiziini bizin tiurla kini som  
\p
\v 1 Uraata tana imap, to Yesu iwwa pa lele pakaana ki Galilea men. Pa ni iute zin bibip kizin Yuda tirru zaala be tipuni ma imeete. Tana leleene be imbot pa Yudea mini som.  
\v 2 Mi lupŋana biibi toro kizin Yuda ka nol igarau. Lupŋana tana, tikam be matan iŋgal mazwaana ta tumbun bizin tiwwa pa lele bilimŋana mi timbotmbot la beeze men.\x + \xo 7:2 \xt Wkp 23:33\x*  
\v 3 Tana Yesu tiziini bizin tiso pini ma tisombe: “A, zem lele ti, mi la pa Yudea. Naso naŋgaŋ ku pakan ta timbotmbot tiŋga tire uraata ta kamam na tomini.  
\v 4 Pa tomtom sa isombe ikam be uruunu irao lele, na irao ikam uraata kini ki keŋana na som. Tana swe uraata ku tina ila iwal biibi matan bekena tire kat.”  
\v 5 Zin Yesu tiziini bizin ŋonoono. Tamen tiurla kini som. Tanata tipiri sua tana pini.\x + \xo 7:5 \xt Mbo 69:8; Mk 3:21\x*   
\p
\v 6 Tabe Yesu ipekel kwon ma iso: “Niom koso kala, na kala. Pa mazwaana ta boozomen na ambai piom. Mi nio na, nol tio igarau zen.  
\v 7 Zin tomtom toono kan irao tiur koi piom na som. Mi nio na, tiurur koi pio. Paso, aŋzzwe mbulu kizin sananŋan ma iwedet mat.\x + \xo 7:7 \xt Yo 3:19+, 15:18+\x*  
\v 8 Niom kasala be kere lupŋana biibi tiŋga. Mi nio, nako aŋsama som. Pa nol tio igarau zen.”  
\v 9 Yesu iso pizin ma tila, mi ni imbot Galilea.   
\s1 Yesu isala pa Yerusalem mi ire lupŋana biibi  
\p
\v 10 Yesu tiziini bizin tila lup pa lupŋana biibi tana, mi kaimer mana, ni ipa zaala leleene kana ma ila ipet.  
\v 11 Indeeŋe lupŋana biibi tana na, zin bibip kizin Yuda tikir mataana. To tisombe: “A niom kere. Anoŋ ko imar, som som?”  
\v 12 Mi iwal biibi tiparmburumrum zin pini. Pakan tiso: “Ni tomtom ambaiŋana.” Mi pakan tiso: “Som, ni ipandelndel zin tomtom.”  
\v 13 Tamen tiso kat ka sua ma ipet mat som. Paso, timoto zin bibip kizin Yuda.   
\p
\v 14 Timbotmbot pa lupŋana biibi tana ma tila tise lwoono, to Yesu iwwa ma isala pa Urum Merere be ikam sua pizin tomtom.  
\v 15 Mi zin bibip kizin Yuda tileŋ sua kini tana, to tikam ŋgar boozo pa. Tiso: “Wai, to ti, tomtom ŋgarŋana sa ipaute i pa sua uunu som. Mi ikam ŋgar biibi ti be parei?”\x + \xo 7:15 \xt Mt 13:54; Ŋgo 4:13\x*   
\p
\v 16 Tabe Yesu iso: “Ŋgar ta aŋkamam piom i, ina nio sua tio som. Ina Ni ta iŋgo yo ma aŋsu toono i sua kini.\x + \xo 7:16 \xt Yo 14:24\x*  
\v 17 Mi sombe tomtom sa leleene be ito Anutu leleene, inako ikilaala ta kembei: Sua ta aŋkamam piom i, ina ipet pa ituŋ leleŋ na som. Imar pa Anutu.  
\v 18 Tomtom ta sombe iso sua pa itunu ŋgar kini, na ni ikamam pa itunu zaana. Mi tomtom tau ikam kinkiini be ipakur Ni ta iŋgo i ma imar i, na pakaamŋana sa imbot la leleene som. Sua kini ŋonoono men.  
\v 19 Muŋgu, Mose ikam tutu piom. Mi tamen tiom tasa ito kat som. Tana uunu parei ta kosombe kupun yo ma aŋmeete?”\x + \xo 7:19 \xt Ŋgo 7:38,53; Ro 2:17+\x*  
\v 20 Zin iwal tileŋ sua kini tana mi tiso pini: “Wai, asiŋ ta isombe ipunu ma meete? Nu tina, bubuŋana sananŋana sa ko izeebu kek, tanata piri sorok sua tana.”\x + \xo 7:20 \xt Mk 3:22\x*   
\p
\v 21 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio aŋtooro mos tamen ŋonoono pa aigule potomŋana, mi niom kakam ŋgar boozo pa.\x + \xo 7:21 \xt Yo 5:2+\x*  
\v 22-23 Kere. Muŋgu Mose iur tutu piom pa reeteŋana. Mi ni imuuŋgu pa som. Tumbundu bizin ta tiwe mataana pa. Tamen ni ta iur ka tutu. Mi niom leleyom be koto tutu kini tana, tanata keretreete lutuyom bizin. Tamen mazwaana pakan na, uraata ki reeteŋana iwedet pa aigule potomŋana. Lak, sombe niom ituyom kakamam uraata tana pa aigule potomŋana, na uunu parei ta keteyom malmal pio pa aŋurpe tomtom narapeŋana ta ma niini ambai pa aigule potomŋana?\x + \xo 7:22-23 \xt Un 17:9+; Wkp 12:3\x*  
\v 24 Kakam ŋgar pa koroŋ mat kana men pepe. Kokena kakam ŋgar sananŋana sorok. Kombot mi kitiiri kat muŋgu, mana koso sua. Naso sua tiom indeeŋe.”   
\s1 Tomtom tikam ŋgar pa Yesu ma tiso ko ni Mesia  
\p
\v 25 Yesu izzo sua, mi wal pakan ki Yerusalem timaŋga ma tiso: “Parei? Tomtom ta zin bibip kiti tikamam be tipuni, ta itunu ti?\x + \xo 7:25 \xt Yo 5:18\x*  
\v 26 Mi kere. Iŋgi ni izzo sua ila iwal biibi matan, mi zin bibip kiti tikam kosa sa pini som. Kenako tiurla kini som? Soom, zin tiute i kek. Ni Mesia tau.  
\v 27 Tamen tomtom tiŋgi, iti tiute kar kini. Mi sombe Mesia itunu imar, na tomtom sa ko iute zalaana ta imar pa i som.”   
\p
\v 28 Yesu, ikamam sua pizin tomtom ta Urum Merere kwoono, mi kalŋaana biibi ma iso: “Waii, niom koso kuute yo mi zoloŋ ta aŋmar pa i? Keleŋ. Nio aŋmar pa ituŋ ŋgar tio na som. Som kat. Mi Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i, mbulu mi sua kini, ina ŋonoono men. Tamen niom kuute i som.  
\v 29 Mi nio na, aŋute i. Pa aŋbot kini mi ni iŋgo yo, ta aŋmar i.”\x + \xo 7:29 \xt Mt 11:27; Yo 10:15\x*   
\p
\v 30 Zin tileŋ sua kini tana, to tisombe tikisi pataaŋa. Mi som. Pa nol kini ipet zen.  
\v 31 Mi tomtom boozomen ta timbot mi tileŋleŋi na, tiurla kini ma tiso: “Kaimer sombe Mesia itunu imar ma iŋgi, ko irao be ilip pa tomtom taiŋgi pa mos kamŋana? Som. Mesia ta ti.”   
\p
\v 32 Sua tana, zin iwal biibi timburumrum ki ma irao kwon. Tabe zin tutu kan tileŋ to, ziŋan zin bibip kizin patoronŋana kan tiŋgo zin menderŋan pakan ma tila be tikis Yesu.   
\p
\v 33 Tana Yesu iso: “Nio ko itiŋan tombotmbot rimen ŋonoono, to aŋzem yom mi aŋmiili ma aŋla ki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i.\x + \xo 7:33 \xt Yo 12:35\x*  
\v 34 Mi niom ko kikir motoŋ. Pa lele tabe nio aŋla pa i, na niom ko karao be kala na som.”\x + \xo 7:34 \xt Yo 8:21, 13:33+\x*   
\p
\v 35 Tabe zin bibip kizin Yuda tiparwi zin ma tiso: “Ni ko ila swoi tabe tere i mini som? Ko iso ila ki waende bizin pakan tau tila timbotmbot leŋaleŋa raama zin Grik a mi ipaute zin Grik tomini?  
\v 36 Pa isombe: Iti ko tikir mataana. Mi lele tabe ni ila pa i, na iti ko tarao be tala na som. Sua kini tana na, ka uunu parei?”   
\s1 Yok mata yaryaaraŋana  
\p
\v 37 Lupŋana biibi tana ka aigule kaimer kana, ina aigule biibi kat. Indeeŋe aigule tana na, Yesu imaŋga, mi kalŋaana biibi ma isombe: “Tomtom sa sombe miri i, na imar tio bekena aŋkam ka yok ma iwin.\x + \xo 7:37 \xt Yesa 55:1; Yo 4:10,14; Tur 22:17\x*  
\v 38 Pa sua ki Anutu imbot pataaŋa kek ta kembei: Tomtom ta sombe iurla tio, na yok mata yaryaaraŋana ko bukbuk ma izze pa leleene.”\x + \xo 7:38 \xt Yesa 12:3, 44:3, 58:11; Ezek 47:1+; Sek 14:8\x*  
\v 39 Sua tina, Yesu iso se ki Bubuŋana ta kaimer izeebe zin wal ta tiurla kini. Tamen indeeŋe tana, Bubuŋana isu ma izeebe kat zin tomtom zen. Paso, Yesu isala pa saamba mini be ikam zaana biibi zen.\x + \xo 7:39 \xt Yoel 2:28; Yo 14:16+; Ŋgo 2:4\x*   
\s1 Iwal biibi tiparbalak zin ma tiparzorzooro pa Yesu  
\p
\v 40 Tileŋ sua ki Yesu tana mi tomtom pakan tiso: “Ŋonoono kat. Anutu kwoono ta tazza i, ta itunu ti.”\x + \xo 7:40 \xt Lo 18:15+; Yo 6:14\x*  
\v 41 Mi pakan tiso: “Som. Tomtom taiŋgi, ni Mesia tau.” Mi pakan tiso: “E-e. Mesia ko ipet pa lele pakaana ki Galilea som.  
\v 42 Pa sua ki Anutu iso ta kembei: ‘Mesia ko ipet pa Dabit popoŋana kini, mi ko tipeebi su kar Betelem, ta Dabit kar kini.”\x + \xo 7:42 \xt Mbo 132:11; Mika 5:2; Mt 2:5+\x*  
\v 43 Tana wal biibi tana tiparbalak zin ma tiparzorzooro pa Yesu.  
\v 44 Mi tomtom pakan tisombe tikiskisi pataaŋa. Mi som. Tomtom sa imbuuli som.   
\s1 Zin bibip kizin Yuda tiurla ki Yesu som  
\p
\v 45 Tana zin menderŋan ta tiŋgo zin ma tila be tikam Yesu na, naman men mi timiili ma tila kizin bibip kizin patoronŋana kan mi zin tutu kan. Tabe zin bibip tana tiwi zin ma tiso: “Parei ta kakami ma kamar som?”  
\v 46 Mi zin menderŋan tipekel kwon ma tiso: “Wai, ta muŋgu mi imar na, tomtom sa ikam sua kembei ta tomtom tiŋga som.”\x + \xo 7:46 \xt Mbo 45:2; Mt 7:28+\x*   
\p
\v 47 To zin tutu kan tiyaamba zin ma tiso: “Wai, niom tomini kakan la sua kini pakaamŋana?  
\v 48 Kakam ŋgar. Niam tutu koyam ti, niamŋan zin bibip pakan, tiam tasa iurla sua kini? Som.\x + \xo 7:48 \xt Yo 12:42; 1Kor 1:26, 2:8\x*  
\v 49 Zin iwal biibi ta len ŋgar somŋan mi titalli pa tutu ki Mose na, zin men ta tiurla kini. Mi toŋgo zin. Anutu kete malmalŋana kini ko imbotmbot se kizin.”   
\p
\v 50 Zin bibip tana, tomtom kizin ta, zaana Nikodemus. Ni ziŋan timbotmbot. Ni ta muŋgu ila ki Yesu ma ziru tizzo sua na. Tana isu to iso pizin. Iso:\x + \xo 7:50 \xt Yo 3:1+, 19:39\x*  
\v 51 “Ai keleŋ. Iti irao tuur sorok kadoono sananŋana pa tomtom sa pepe. Tutu kiti iso ta kembei: Bela teleŋ sua kini muŋgu mi titiiri kat uunu, tona tuur kadoono.”\x + \xo 7:51 \xt Lo 1:16+\x*   
\p
\v 52 Mi zin tipekel kwoono ma tiso: “Nu tina sombe lae kizin Galilea kan tomini? Tiiri kat Anutu sua kini mi kam ŋgar pa. Anutu kwoono sa irao be ipet pa Galilea na som.”  
\v 53 To tisu na tikam pirik ma tilala len pa ruumu kizin kizin.   
\c 8  
\s1 Yesu imuŋai moori ta ipasaana ula  
\p
\v 1 Yesu izem kar biibi mi isala pa abal Olib mi imbot tana pa mbeŋ.  
\v 2 Mankwoono mbeŋbeŋŋana, to imiili ma ilela mini pa Urum Merere. Mi iwal biibi tila ma tiliukaali, to ni mbuleene isu mi ikam sua pizin.  
\v 3-4 Ni ikamam sua ma imbotmbot, mi zin ŋgarŋan ki tutu ziŋan zin tutu kan pakan tikis moori ta, mi tikami ma tila tipet kini. To tipamender moori tana ila iwal biibi matan, mi tiso pa Yesu. Tiso: “Mos katuunu, re. Moori taiŋgi ziru tomooto ta timbotmbot, mi wal pakan tindeeŋe zin. Tana ni ipasaana ula ka tutu.  
\v 5 Mi Mose, ni iur tutu mbolŋana piti ma iso: Moori ta kembei, to takam pat mi tupuni ma imeete ma ila ne. Mi nu so parei?” \x + \xo 8:5 \xt  Wkp 20:10; Lo 22:22+\x*  
\v 6 Ina, zin tiso bekena titoombi. Pa tirru zaala be tiŋgal sua pini. Tamen Yesu ipekel kwon karau som. Imaane men, mi ituundu ma irris su pa toono pa namaana lutuunu.   
\p
\v 7 Zin tiwisese i ma timbotmbot, mi ni mataana pok se mi iso pizin. Iso: “Tiom tasa sombe le sanaana sa som, na ipumuuŋgu pat piriŋana pa moori ti.” \x + \xo 8:7 \xt  Mt 7:1+; Ro 2:1,22\x*  
\v 8 To ituundu mi irris su pa toono mini.  
\v 9 Zin tileŋ sua tana, to tataŋa tipazas zin. Kolman kizin timuuŋgu, mi naŋgaŋ kizin tito zin ma tiyooto ma tila len. Mi moori tana itutamen ta imendernder su Yesu kereene uunu.  
\v 10 To Yesu mataana pok se mini, mi iwi moori. Iso: “Moori, wal ta tiŋgal motom na, tila parei? Tasa imbot som?”  
\v 11 Mi moori iso: “Biibi, timap ma tila lup kek.” To Yesu iso: “Kenako nio tomini, aŋgal motom som. La lem. Tamen kaimer kam sanaana mini pepe.” \x + \xo 8:11 \xt  Yo 3:17, 5:14\x*   
\s1 Yesu, ni mat ki toono  
\p
\v 12 Yesu iso pizin iwal biibi mini ma isombe: “Nio ituŋ ta mat ki toono. Tana tomtom sa isombe ito yo, inako iwwa la zugut lene mini som. Pa mat ko iyaryaara pini, mi izzo i pa zaala tabe ikam mbotŋana ki Anutu pa i.” \x + \xo 8:12 \xt  Mbo 27:1; Yesa 49:6; Lu 2:32; Yo 1:4+; 2Kor 4:6\x*  
\v 13 Zin tutu kan tileŋ, mi tiso pini. Tiso: “Sombe nu itum tamen pombol sua ku, na irao amurla na som. Pa sua ta kembei, ina imbol som.”  
\v 14 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Ina ŋonoono. Iŋgi nio aŋpombol ituŋ sua tio. Mi sua tio taiŋgi sua ŋonoono. Paso, lele ta aŋmar pa i, mi iŋgi be aŋmiili ma aŋla pa mini i, na nio aŋute. Mi niom na, kuute lele tana som. \x + \xo 8:14 \xt  Yo 5:31+, 7:28+, 9:29\x*  
\v 15 Niom kitiiri kat zin tomtom som. Pa kototo ŋgar tiom toono kana men, tanata kakamam sorok ŋgar sananŋana pizin tomtom. Mi nio na, aŋkamam ta kembei pa tomtom sa som.  
\v 16 Mi sombe aŋtiiri zin tomtom, nako aŋkam ma indeeŋe men. Paso, nio ituŋ tamen aŋkam som. Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋsu toono i, ta igabgaaba yo mi niamru amkamam.  
\v 17 Tutu tiom iso ta kembei: Tomtom ru bela tiso sua tamen, tona sua kizin imbol, mi tuute kembei ina sua ŋonoono. \x + \xo 8:17 \xt  Lo 19:15; Mt 18:16\x*  
\v 18 Iŋgi nio aŋpombol ituŋ sua tio. Mi Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋmar i, ni ipombol tomini. Tana sua tio ŋonoono.” \x + \xo 8:18 \xt  1Yo 5:9\x*   
\p
\v 19 To zin tiso pini ma tiso: “Tomom tana, imbotmbot swoi?” Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Niom kikilaala yo som, mi Tamaŋ tomini, kuute i som. Mibe kikilaala yo, so kuute Tamaŋ tomini.” \x + \xo 8:19 \xt  Yo 14:7; 1Yo 2:23\x*  
\v 20 Yesu imbotmbot lele ta tiwirri pat pa uraata ki Urum Merere na, mi iso sua tana. Mi tomtom sa imbuuli som. Paso, nol kini ipet zen.   
\s1 Yesu iso lele tabe ni ila pa i, na zin tirao be tila som  
\p
\v 21 Yesu iseeŋge sua kini ma iso: “Talala mako kikir motoŋ. Tamen ko kuru yo ma som, mi kemetmeete raama sanaana tiom. Tana lele tabe nio aŋla pa i, na niom ko karao be kala na som.” \x + \xo 8:21 \xt  Yo 7:34, 13:33\x*   
\p
\v 22 Tabe zin Yuda tiparwi zin ma tiso: “Wai, ni iso lele tabe ni ila pa i, na iti tarao be tala som. Kenako iso ipun itunu ma imeete ma iŋgi?”   
\p
\v 23 Mi Yesu iso pizin ma iso: “Keleŋ. Niom muriyom ta tiŋgi. Mi nio muriŋ na, imbot ta kor a. Niom tomtom toono koyom. Mi nio tomtom toono koŋ som. \x + \xo 8:23 \xt  Yo 3:31\x*  
\v 24 Uunu tina ta aŋso yom pataaŋa ta kembei: Niom kola kemetmeete raama sanaana tiom mi kala leyom. Pa Ni ta zaana NIO AŊBOTMBOT na, nio tau. Tana niom koso kuurla sua tio som, nako kemetmeete raama sanaana tiom, mi kala leyom.” \x + \xo 8:24 \xt  Kam 3:14; Yo 3:18\x*   
\p
\v 25 Zin tileŋ sua tana mi tiso: “Mi nu tina asiŋ kat?” Tana Yesu iso pizin. Iso: “Nio aŋso yom ta muŋgu kek.  
\v 26 Nio leŋ sua boozomen tabe aŋgal motoyom pa i. Mibe aŋkam ta kembei, so sua tio indeeŋe men. Pa Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i, na sua kini ŋonoono men. Mi sua ta aŋleŋleŋ la kini, ta aŋkamam pizin tomtom i.”   
\p
\v 27 Sua tana, ni iso ise ki Tamaana Anutu. Tamen zin tikilaala som.  
\v 28 Tana iseeŋge sua kini mini ma iso: “Niom sombe kapamender Tomtom Lutuunu ma isala kor, tona ŋgar tiom ipet mi kikilaala yo ta kembei: Ni ta zaana NIO AŊBOTMBOT na, nio tau. Mi nio aŋkam koroŋ sa pa ituŋ ŋgar tio som. Pa sua ta aŋleŋleŋ la ki Tamaŋ, ta aŋkamam pizin tomtom i. \x + \xo 8:28 \xt  Yo 5:30, 12:32, 14:24\x*  
\v 29 Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i, na izemzem yo som. Ni igabgaaba yo totomen. Paso, nio aŋtoto leleene pa koroŋ ta boozomen.”  
\v 30 Yesu izzo sua tana, mi wal boozo ta tileŋleŋ na tiurla kini.   
\s1 Ziŋoi ta Abaraam lutuunu bizin ŋonoono  
\p
\v 31 Yesu iso pizin Yuda ta tiurla kini na ma iso: “Niom sombe kikiskis sua tio mi kototo, inako kewe naŋgaŋ tio ŋonoono.  
\v 32 Tona kuute sua ŋonoono, mi sua ŋonoono ko ikam ma kewe mbesooŋo sorok mini som.” \x + \xo 8:32 \xt  Ro 6:18, 8:2; Ga 5:1\x*  
\v 33 Tileŋ sua tana, to timaŋga ma tiso: “Wae, mi niam popoŋana ki Abaraam tau. Niam ti amwe mbesooŋo pasa zen. Parei ta nu so niam ko amwe mbesooŋo mini som.” \x + \xo 8:33 \xt  Lu 3:8+\x*   
\p
\v 34 Tana Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio aŋso kat piom. Wal boozomen ta tikamam sanaana na, zin tiwe mbesooŋo pa sanaana. Pa sanaana ikiskis zin, mi tirao be tizem na som. \x + \xo 8:34 \xt  Ro 6:16+; 2Pe 2:19\x*  
\v 35 Iti tuute: Mbesooŋo, ni imbotmbot raama biibi kini ma alok na som. Mi so Lutuunu, na ni imbot raami ma alok. \x + \xo 8:35 \xt  Un 21:10; Ga 4:30\x*  
\v 36 Tana sombe Anutu Lutuunu itatke yom pa sanaana mburaana, inako itatke yom kat. \x + \xo 8:36 \xt  Ibr 2:14+; 1Yo 3:6,9\x*  
\v 37 Ŋonoono, niom popoŋana ki Abaraam. Tamen sua tio le zalaana sa be imbot la leleyom na som. Tanata kurru zaala be kupun yo ma aŋmeete.  
\v 38 Koroŋ ta Tamaŋ iso yo pa kek, ta iŋgi aŋzzo yom pa i. Mi niom ta kembena. Mbulu ta niom tomoyom iso yom pa, ta kakamam i.”   
\p
\v 39 To tipekel kwoono ma tiso: “Niam tomoyam ta Abaraam.” Mi Yesu iso pizin: “Sombe niom Abaraam lutuunu bizin ŋonoono, so koto mbulu kini. \x + \xo 8:39 \xt  Mt 3:9; Ro 2:28; Ga 3:7,29\x*  
\v 40 Mi iŋgi som. Pa aŋso yom pa sua ŋonoono boozomen ta aŋkam la ki Tamaŋ na, tamen ŋgar tiom imbol be kupun yo ma aŋmeete. Mi Abaraam, ni ikam mbulu sa ta kembena som.  
\v 41 Ina niom kapa ki tomoyom tau.” Mi zin tipekel kwoono ma tiso: “Niam ti zaala lwoono koyam? Niam tomoyam tamen ŋonoono ta Anutu.”   
\p
\v 42 Tabe Yesu ipekel kwon ma iso: “Sombe niom Anutu lutuunu bizin ŋonoono, so kuur leleyom pio kek. Paso, nio aŋbot kini ta aŋmar i. Nio aŋto ituŋ leleŋ ta aŋmar i na som. Ni iŋgo yo ta aŋsu i. \x + \xo 8:42 \xt  Yo 16:27+; 1Yo 5:1\x*  
\v 43 Parei ta kakam ŋgar pa sua tio som? Talŋoyom imun kek, tanata karao be keleŋ la sua tio som. \x + \xo 8:43 \xt  Ro 8:7; 1Kor 2:14\x*  
\v 44 Keleŋ kat. Niom tomoyom ta Sadan! Tanata kototo ni leleene. Pa ta muŋgu mi imar na, ni ikazas zin tomtom. Mi ni le sua ŋonoono sa som. Pa ina imbot molo pini. Ni pakaamŋana ka tomtom. Ina mbulu kini ŋonoono. Pa pakaamŋana boozomen katuunu ta ni. \x + \xo 8:44 \xt  Un 3:4, 4:9; 1Yo 3:8\x*  
\v 45 Mi nio na, aŋzzo sua ŋonoono men piom. Tamen niom kototo mbulu ki tomoyom tana, tanata kuurla sua tio som.  
\v 46 Som parei? Niom tina, asiŋ ire kat yo aŋkam sosor sa? Som. Mi sombe nio leŋ uunu sa isaana som, mi aŋzzo sua ŋonoono men piom, na parei ta kuurla sua tio som? \x + \xo 8:46 \xt  2Kor 5:21; Ibr 4:15; 1Pe 2:22; 1Yo 3:5\x*  
\v 47 Tomtom ta sombe iwe Anutu lene, nako ileŋleŋ la Anutu kalŋaana. Mi niom Anutu wal kini som, tanata keleŋleŋ la sua kini som.” \x + \xo 8:47 \xt  Yo 10:26+, 18:37; 1Yo 4:6\x*   
\s1 Indeeŋe ta Abaraam isu zen na, Yesu ni imbotmbot  
\p
\v 48 Yesu iso sua tana, to zin bibip kizin Yuda tipekel kalŋaana ma tiso: “Wae, iŋgi kembei ta amso ma ila kek. Nu tina kankaana kat pa Anutu, kembei ta zin Samaria kan. Bubuŋana sananŋana sa ko izeebu kek!” \x + \xo 8:48 \xt  Mk 3:21+; Yo 7:20, 10:20\x*  
\v 49 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio ti, bubuŋana sananŋana sa izeebe yo som. Iŋgi aŋpakur Tamaŋ zaana tau. Tamen niom kerepiili yo.  
\v 50 Iŋgi aŋkamam be ituŋ zoŋ iwe biibi som. Uraata tana ki Tamaŋ. Pa ni ta tiiriŋana katuunu. \x + \xo 8:50 \xt  Yo 5:41, 7:18\x*  
\v 51 Nio aŋso kat piom: Tomtom sa sombe ikiskis sua tio, inako imeete ma ila ne na som.” \x + \xo 8:51 \xt  Yo 5:24, 11:26\x*   
\p
\v 52-53 Zin tileŋ sua tana, mi tiso: “A buri na, amkilaala katu. Nu sa bubuŋana sananŋana izeebu na. Pa Abaraam ziŋan Anutu kwoono bizin ta boozomen timetmeete lup kek. Mi iŋgi nu sombe wal ta tiurla sua ku, mi tikiskis ma titoto, nako timeete ma tila len som. Parei, nu so lip pa tumbuyam Abaraam?”  
\v 54 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Kozobe nio aŋpakur ituŋ, so aŋkamam leŋ sorok. Mi Tamaŋ itunu, ta iwidit nio uruŋ. Ni ta niom kawatwaati be Anutu tiom na.  
\v 55 Tamen niom kuute i risa som. Mi nio na, aŋute kati. Tanata aŋleŋleŋ la kalŋaana mi aŋtoto sua kini. Mi sombe aŋso aŋute i som, so aŋkam pakaamŋana kembei ta niom na.  
\v 56 Muŋgu tumbuyom Abaraam, ni iurur mataana pa mazwaana tabe nio aŋbot su toono i. Tana ikam ma menmeeni kat. Mi mataana la pa na, leleene ambai kat.” \x + \xo 8:56 \xt  Ibr 11:13\x*   
\p
\v 57 Tabe zin Yuda tipekel kwoono ma tiso: “Ai, nu kom ndaama tomtooru laamuru zen. Mi nu pakuru mi so re Abaraam?”  
\v 58 To Yesu iso: “Nio aŋso kat piom. Abaraam tana, ni isu zen, mi NIO AŊBOTMBOT.” \x + \xo 8:58 \xt  Kam 3:14; Yo 1:1; Kol 1:17; Tur 1:8\x*  
\v 59 Sua kini tana ipas zin Yuda keten, tabe tikam pat mi tiso tipuni. Tamen ni ibeleuleu ma izem Urum Merere, mi imar sam ma ila ne.   
\c 9  
\s1 Yesu iurpe tomtom matapisŋana ta  
\p
\v 1 Yesu iwwa ma ila na, ire tomtom matapisŋana ta. Ni ta kembeiŋana mi naana ipeebi.  
\v 2 Mi naŋgaŋ kini tiwi i ma tiso: “Mos katuunu, uunu ki asiŋ ta tomtom ti mataana ipis ma isu? Uunu imbot la ni itunu sanaana kini, som tamaana ma naana sanaana kizin?” \x + \xo 9:2 \xt  Lu 13:2+\x*   
\p
\v 3 Yesu ipekel kwon ma iso: “Uunu ta tomtom ti mataana ipis imbot la ni itunu sanaana kini som, mi tamaana ma naana sanaana kizin som. Pataŋana ta ipet pini, inabe iwe zaala pa Anutu ma iswe mburaana mi uraata kini ma tomtom tire kat. \x + \xo 9:3 \xt  Yo 11:4\x*  
\v 4-5 Iŋgi kembei aigule. Pa nio aŋbotmbot toono mi aŋurur mat pizin tomtom toono kan. Tana zoŋ mataana iyaryaara ta kembei, mi takam uraata ki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i pataaŋa. Pa molo som to mbeŋ imar. Tona tomtom sa ko irao ikam uraata mini som.” \x + \xo 9:4-5 \xt  Yo 1:4+, 5:17, 8:12, 12:35\x*   
\p
\v 6 Yesu iso sua tana makiŋ to, iro su pa ululu ma ise nama keteene, mi ikiziu kauziini ise, mi ipaŋoneŋ. To imoono la tomtom tana mataana, \x + \xo 9:6 \xt  Mk 7:33\x*  
\v 7 mi iso pini: “La ma ŋguuru motom sula yok tatiliuŋana Siloam.” (Zaana Siloam ka uunu ta kembei: ‘Ŋgoŋana’) Beso tomtom tana ileŋ la Yesu kalŋaana, mi ila ma iŋguuru mataana na, mataana ikam pak mi ire lele. To imiili ma ila ruumu kini.   
\p
\v 8 Tana wal pakan ki kar tina, ziŋan tomtom pakan ta muŋgu tire tomtom tana izuŋzuŋ le koroŋ na, timaŋga ma tiso: “Wai, tomtom ta muŋgu imbutultul mi izuŋzuŋ le koroŋ, ta itunu ti?”  
\v 9 Mi pakan tiso: “E! Ni tau.” Mi pakan tiso: “E-e, ni som. Iŋgi ko tomtom toro. Mi ko ruŋgun raraate ma iŋgi.” To ni itunu imaŋga mi iso: “Som. Iŋgi nio tau.”   
\p
\v 10 Tabe zin tiwi i ma tiso: “So mbulu i ta ipet pu, ta kam ma motom ipeere mi re lele na?”  
\v 11 Ni ipekel kwon ma iso: “Tomtom ta zaana Yesu, ni ipaŋoneŋ ululu ma imoono ila motoŋ, mi iso pio be aŋla aŋguuru motoŋ sula yok tatiliuŋana Siloam. Tana aŋto kalŋaana na, loŋa men mi motoŋ ikam pak ma aŋre lele.”  
\v 12 To zin tiwi i mini ma tiso: “Mi tomtom tana ila parei?” Mi ni iso: “Ii, nio aŋute i?”   
\s1 Zin tutu kan titiiri uraata ki Yesu  
\p
\v 13 To tikam tomtom tana ma tila kizin wal tutu kan.  
\v 14 Pa aigule ta Yesu ikam uraata pa mataana na, aigule potomŋana kizin be keten su.  
\v 15 Tana zin tutu kan tomini tiwi i ma tiso: “Nu motom ipeere be parei?” Mi ni iso pizin: “Ni ikam tiiŋgi ma imoono la motoŋ, mi aŋla aŋguuru motoŋ, to motoŋ ikam pak.”   
\p
\v 16 Tana tutu kan pakan tiso: “Tomtom tana, ni Anutu iŋgo i som. Pa ni itoto aigule potomŋana ka tutu som.” Mi pakan tiso: “Soom. Kozobe ni tomtom sananŋana, so irao itooro mos biibi ta kembena?” Tana tiparbalak zin.  
\v 17 To tiwi tomtom ta Yesu iurpe i na mini ma tiso: “Nu ta iurpe u ma motom ambai na, kam ŋgar pini be parei?” Ni ipekel kwon ma iso: “Ni Anutu kwoono.”   
\p
\v 18 Ŋonoono, tomtom tana naana ipeebi na, mata pisŋana. Mi buri, ni mataana ipeere. Tamen zin bibip kizin Yuda tiurla som. Tana tiboobo tamaana ma naana ma timar,  
\v 19 mi tiwi zin. Tiso: “Tomtom ti, iŋgi lutuyom ŋonoono? Parei, indeeŋe ta kepeebi ma isu na, ni mataana ipis, som som? Mi parei ta buri mataana ipeere ma ire lele?”   
\p
\v 20 Mi tamaana ma naana tiso: “Tomtom ti, iŋgi niam lutuyam. Ni isu raama mataana ipis.  
\v 21 Tamen uunu tau mataana ipeere pa i, mi asiŋ ta ikam mbulu tana pini, ina niam amkankaana pa. Ni naŋgaŋ? Mi kena kiwi i. To itunu iso.”  
\v 22 Zin tiso ta kembei paso, timoto zin bibip kizin Yuda. Pa zin timbuk sua kek ta kembei: Tomtom sa isombe iurla kembei Yesu ni Mesia, inako tiziiri i pa lupŋana kizin ma imbot mat. Irao igaaba zin pa suŋŋana ma koroŋ mini som. \x + \xo 9:22 \xt  Ŋgo 26:9+\x*  
\v 23 Uunu tana, ta tamaana ma naana tiso: “Ni naŋgaŋ? Kena kiwi i.”   
\p
\v 24 Tana tiso la pa tomtom tana ma imar kizin mini, mi tiso pini. Tiso: “Kozo so kat sua ŋonoono piam ila Anutu mataana. Niam ti amute: To tana, ni tomtom sananŋana.”  
\v 25 Mi ni ipekel kwon ma isombe: “Ni tomtom sananŋana, som tomtom ambaiŋana, ina leŋ sua sa pa koroŋ tana som. Mi koroŋ tamen ta nio aŋute kat na ta kembei: Muŋgu motoŋ ipis. Mi buri taiŋgi motoŋ ipeere ma aŋre lele.”   
\p
\v 26 Tana tiwi i mini ma tiso: “Ni ikam parei pu? Ni ipeere motom be parei?”  
\v 27 To ni ipekel kwon ma iso: “Wai, sua ta aŋso ma keleŋ kek. Tamen niom kakan la kalŋoŋ som. Uunu parei ta konoknok wiŋana? Kenako niom tomini leleyom be kewe naŋgaŋ kini?”   
\p
\v 28 Tabe zin keten malmal, mi tigiibi sua repiiliŋana pini ma tiso: “Nu ta we to tana naŋgaŋ kini. Mi niam na, ki Mose.  
\v 29 Pa niam amute: Mose, ni ikam kat sua ila Anutu kwoono. Mi to tana na, amkankaana pini. Ni iwwa le parei ta imar ipet i.”  
\v 30 Tabe tomtom ta muŋgu mataana ipis na, ipekel kwon ma iso: “Waai! Tomtom tana ipeere motoŋ. Mi iŋgi kusu mini mi koso kakankaana pini? Niom tina ko leyom ŋgar? Motoyom mar.  
\v 31 Iti tuute: Anutu, ni irao be ileŋ la zin wal sananŋan kalŋan na som. Ni ileŋleŋ zin wal ta timototo i mi tileŋleŋ la kalŋaana. \x + \xo 9:31 \xt  Mbo 66:18; Yems 5:16+\x*  
\v 32 Ta muŋgu muŋgu mi imar na, teleŋ tomtom sa uruunu pa mos ta kembei i som.  
\v 33 Tomtom taiŋgi, sombe ni imar pa Anutu som, so irao be ikam uraata biibi sa ta kembei na som.”   
\p
\v 34 Sua kini tana ipas kat keten. Tabe tigiibi sua pini ma tiso: “Ai nu tina na, nom ipeebu ma su raama sanaana! Mi nu sombe paute yam?” Tiso pini ta kembena, to tiziiri i pa lupŋana kizin ma imbot mat.   
\s1 Wal ta matan munŋan pa mbulu ki Anutu  
\p
\v 35 Yesu ileŋ tomtom tana uruunu kembei tiziiri i pa lupŋana kizin, to ila na indeeŋi mi iwi i. Iso: “Parei? Nu lelem iurla ki Tomtom Lutuunu, som som?”  
\v 36 Mi ni ipekel kwoono ma iso: “Biibi, Tomtom Lutuunu tana, ni asiŋ? So yo pini bekena aŋurla kini.”  
\v 37 To Yesu iso: “Nu re i kek. Nio ta ituru tozzo sua i.” \x + \xo 9:37 \xt  Yo 4:26\x*  
\v 38 Tana tomtom tina iso: “Merere, nio aŋurla ku.” Mi ilek kumbuunu pini mi ipakuri.   
\p
\v 39 To Yesu iso: “Marŋana tio, inabe iswe zin tomtom. Pa nio aŋsu toono ti bekena zin wal tau matan munŋan na, matan ipeere. Mi zin tau tisombe matan peereŋan, nako matan imun.” \x + \xo 9:39 \xt  Mt 13:11+; Yo 3:19, 12:47+\x*   
\p
\v 40 Yesu izzo sua tana na, zin tutu kan pakan timbotmbot kolouŋana pini ma tileŋi. Tana tiso pini: “Parei, nu so niam ti motoyam munŋoyam?”  
\v 41 Mi Yesu iso pizin ma iso: “Kozobe motoyom munŋoyom, so leyom uunu sa som. Tamen niom koso motoyom peereŋoyom mi kombot mat kek. Tanata iwe uunu piom ma kombotmbot raama sanaana tiom.” \x + \xo 9:41 \xt  Yo 15:22+\x*   
\c 10  
\s1 Yesu itooro sua pa mboroŋan kizin sipsip  
\p
\v 1 To Yesu iso: “Nio aŋso kat piom. Tomtom ta isombe ilela pa siiri kizin sipsip, na ni bela iloondo pa siiri kwoono. Mi sombe tomtom sa ipa le zaala toro, mi ilu i sula, na ni kuumbuŋana mi zigzikŋana. \x + \xo 10:1 \xt  Yo 10:8,10\x*  
\v 2 Mi ni ta sombe ipa kat pa siiri kwoono mi ilela, ina ni mboroŋan ŋonoono kizin sipsip. \x + \xo 10:2 \xt  Yo 10:11\x*  
\v 3 Tana tomtom ta imborro siiri kwoono na, ni ko isol kataama pini be ilela. Mi zin sipsip kini ko tileŋleŋ la kalŋaana. Mboroŋan ŋonoono, ni iute zan lup. Mi iboboobo zin tataŋa ma tila kini be ikam zin ma tipet mat. \x + \xo 10:3 \xt  Mika 2:12\x*  
\v 4 Mi sombe zin ta boozomen tiyooto ma tipet lup, tona ni imuuŋgu pizin, mi zin tito i ma ziŋan tila. Paso tikilaala kalŋaana. \x + \xo 10:4 \xt  Yo 10:14\x*  
\v 5 Mi sombe tomtom toro sa iboobo zin, inako zin tileŋ la kalŋaana som. Ko tiko pini. Paso, tikilaala kalŋaana som.”   
\p
\v 6 Yesu itooro sua taiŋgi pizin, mi zin tikankaana pa ka uunu.   
\s1 Yesu ni mboroŋan ŋonoono kizin sipsip  
\p
\v 7 Tana Yesu iseeŋge sua kini ma iso: “Nio aŋso kat piom: nio ituŋ ta siiri kwoono ta zin sipsip tilelala pa i.  
\v 8 Wal boozomen ta timuuŋgu pio mi tipakaam zin tomtom, ina zin kuumbuŋan mi zigzikŋan. Tamen, zin sipsip tikan la kalŋan som.  
\v 9 Nio ituŋ ta siiri kwoono. Tana tomtom ta sombe imar tio be ilela siiri, inako aŋkamke i ma imbot ndabok. Mi ni ko irao ilelala mi iwedet pa siiri, mi ikamam ka kini ambaiŋana. \x + \xo 10:9 \xt  Yo 14:6; Ep 2:18; Ibr 10:19\x*  
\v 10 Mi tomtom kuumbuŋana, ni ilela siiri pa uunu tamen tau. Inabe ikem zin sipsip, mi ipun zin ma ipasaana zin. Tamen nio na, aŋmar be aŋkam mbotŋana ndabokŋana ta ilip kat pizin tomtom.   
\p
\v 11 “Nio mboroŋan ambaiŋoŋ kizin sipsip. Paso, mboroŋan ambaiŋana, ni izemzem itunu kat bekena iuulu zin sipsip kini. \x + \xo 10:11 \xt  Mbo 23:1; Ezek 34:8+; Yo 15:13; Ibr 13:20; 1Pe 2:24; Tur 7:17\x*  
\v 12-13 Mi tomtom ta sombe ni sipsip katuunu som, mi iute uraata ki sipsip mboroŋana som, mi imborro zin sipsip pa le kadoono men, na ni ko ikam kat uraata som. Sombe ire me saŋsaŋŋana sa imar, to izem zin sipsip, mi iko ma ila lene. Tabe me saŋsaŋŋana tana imar ma ipasaana zin sipsip, mi imaŋgayaara zin ma tiko papirik. Paso, tomtom tana, ni iur leleene pizin sipsip som, mi ikamam pa le kadoono men. \x + \xo 10:12-13 \xt  Ŋgo 20:28+\x*   
\p
\v 14-15 “Nio mboroŋan ambaiŋoŋ kizin sipsip. Niamŋan zin sipsip tio amparute yam kembei ta niamru Tamaŋ amparute yam i. Mi nio ko aŋzem ituŋ ma aŋmeete bekena aŋuulu zin. \x + \xo 10:14-15 \xt  Mt 11:27; 2Tim 2:19; 1Pe 2:25; 1Yo 3:16\x*   
\p
\v 16 Tamen nio leŋ sipsip pakan tomini. Zin timbot siiri ti leleene som. Mi nio leŋ uraata be aŋkam zin ma timar tito yo tomini. Naso tileŋ la kalŋoŋ, mi ziŋan sipsip tio pakan tiparlup zin ma tiwe lupŋana tamen, mi len mboroŋan tamen. \x + \xo 10:16 \xt  Yo 11:51+; Ŋgo 10:34; Ep 2:11+\x*   
\p
\v 17 “Tamaŋ leleene pio ilip kat. Paso, nio ko aŋzem ituŋ ma aŋmeete. Tamen kaimer ko aŋmaŋga motoŋ yaryaara mini. \x + \xo 10:17 \xt  Pil 2:8+; Ibr 2:9\x*  
\v 18 Tomtom sa irao be ipun yo ma aŋmeete sorok na som. Bela ituŋ aŋyok, tona aŋmeete. Mi iŋgi aŋyok kek. Pa nio mburoŋ irao be aŋzem ituŋ ma aŋmeete, mibe aŋmaŋga motoŋ yaryaara mini. Mbulu tana, nio aŋto Tamaŋ kalŋaana pa tabe aŋkam i.”   
\p
\v 19 Zin Yuda tileŋ sua kini tana, to tiparbalak zin mini.  
\v 20 Tomtom kizin boozo tiso: “Teleŋ sua kini paso? Tomtom ti, ŋgar kini ikankaana kat. Bubuŋana sananŋana sa ko izeebi.” \x + \xo 10:20 \xt  Yo 8:48,52\x*   
\p
\v 21 Mi pakan tiso: “Som. Bubuŋana sananŋana isombe izeebe tomtom tasa, ko irao iso sua ta kembei? Som kat. Mi kere. Bubuŋana sananŋana sa irao be iurpe tomtom mata pisŋana ma ire lele?” \x + \xo 10:21 \xt  Yo 9:32+\x*   
\s1 Yuda tipizil ndemen pa Yesu  
\p
\v 22 Timbot ma kaimer suŋŋana biibi kizin Yuda tabe matan iŋgal mazwaana ta tisuŋ pa Urum Merere mi tikaaga kataama mini na, ka nol ipet. Mi lele ilomo,  
\v 23 tana Yesu iwwa pa pooto biibi ta imbot igarau Urum Merere na. Pooto tana, tipaata King Salumo zaana pa.  
\v 24 Mi zin bibip kizin Yuda timar ma tiliu i, mi tiso pini: “Niam ambel naamaŋom kek. Ŋiizi na swe kat itum? Nu Mesia, som som?”   
\p
\v 25-26 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nio aŋso yom kek. Pa uraata boozomen ta aŋkam pa Tamaŋ zaana, ina iswe kat yo mi ipombol sua tio. Tamen niom leleyom be kuurla som. Paso niom sipsip tio som. \x + \xo 10:25-26 \xt  Yo 5:36, 8:47, 14:11; 1Yo 4:6\x*  
\v 27 Mi sipsip tio na, zin tileŋleŋ la kalŋoŋ mi titoto yo. Mi nio aŋute zin lup,  
\v 28 mi aŋkam mbotŋana ki Anutu pizin. Tana zin ko timetmeete ma tila len na som. Mi tomtom sa ko irao be isan zin la nomoŋ na som. \x + \xo 10:28 \xt  Yo 6:39; Ro 8:38+; 2Tes 3:3\x*  
\v 29 Pa Tamaŋ iur zin ma tiwe leŋ kek. Mi ni mburaana ilip pa koroŋ ta boozomen. Tana tomtom sa ko irao be isan zin la ni namaana na som. Som ma som kat. \x + \xo 10:29 \xt  Yo 14:28, 17:2+\x*  
\v 30 Nio niamru Tamaŋ na, niam tamen tau.” \x + \xo 10:30 \xt  Yo 1:1, 17:11,21+\x*   
\p
\v 31 Zin Yuda tileŋ sua kini tana, to timaŋga mini mi tikam pat ma tisombe tipuni. \x + \xo 10:31 \xt  Yo 8:59\x*  
\v 32 Tabe Yesu iso pizin: “Uraata ambaimbaiŋan boozomen ki Tamaŋ, ta aŋkam ma kere kek. Mi uraata iŋgoi ta ipasaana leleyom ma koso kupun yo pa i?”  
\v 33 Mi zin tipekel kwoono ma tiso: “E-e. Niam amso ampunu pa uraata ambaiŋana sa som. Amso ampunu paso, nu tomtom ki toono. Mi tamen pakur itum ma sombe nu raraate pa Anutu. Tana nu tina pasaana sua pa Anutu.” \x + \xo 10:33 \xt  Wkp 24:16; Mt 26:65; Yo 5:18\x*   
\p
\v 34-35 To Yesu ipekel kwon ma iso: “Mi niom kuute som? Sua lwoono ta imbot la tutu tiom ma iso ta kembei: Zin wal zanŋan ta Anutu ikam sua kini pizin na, ni ipaata zin be ‘anutu’. Mi iti tuute sua kini, ina ŋonoono men. Irao itooro na som. \x + \xo 10:34-35 \xt  Mbo 82:6; Mt 5:18\x*  
\v 36 Mi nio na, Tamaŋ Anutu ta iur yo pa uraata, mi iŋgo yo ma aŋsu toono i. Tana nio sombe aŋpaata ituŋ be Anutu Lutuunu, na parei ta kosombe aŋpasaana sua pini?  
\v 37 Nio sombe aŋkamam Tamaŋ uraata kini som, na kuurla tio pepe.  
\v 38 Tamen iŋgi aŋkamam uraata kini tau. Tana sombe kuurla sua tio som, na kere uraata ta aŋkamam na, mi kuurla. Naso ŋgar tiom ipet mi kikilaala yo ta kembei: Nio niamru Tamaŋ ta amparlup yam ma amwe tamen.” \x + \xo 10:38 \xt  Yo 14:10+, 17:21\x*   
\p
\v 39 Zin Yuda tileŋ sua kini tana, to titoombo be tikisi mini. Tamen ni ibeleu, mi izem zin ma ila ne.   
\p
\v 40 Ni ila to indu yok Yordan, mi ila ipet mini pa lele ta muŋgu Yoan imbotmbot pa mi ikamam yok pizin tomtom na. Ni imbotmbot tana,  
\v 41 mi iwal biibi tila kini ma tiso: “Yoan, ni itooro mos sa som. Tamen sua boozomen ta iso pa tomtom taiŋgi na, ŋonoono men.”  
\v 42 Tana wal boozomen ta timbot lele tana na, tiurla kini.   
\c 11  
\s1 Meeteŋana ki Lasarus  
\p
\v 1-2 Tomtom ta ki kar Betania, zaana Lasarus. Ni mete ikami. Ni ziŋan lunuri bizin ru, Mata mi Maria, timbotmbot. Maria tana, ta kaimer iliŋ ŋgere kuziiniŋana ise Yesu kumbuunu, mi imus pa ute ruunu na. \x + \xo 11:1-2 \xt  Lu 10:38+\x*  
\v 3 Tana Lasarus mete ikami, to moori ru tana tikam sua ma ila pa Yesu ma tiso: “Biibi, toyam Lasarus ta nu lelem pini ilip, ta mete biibi ikami ma isaana kat.”   
\p
\v 4 Yesu ileŋ sua tana, to iso: “Mete tana ipet be ikam ma Lasarus imeete pa i na som. Inako iwe zaala pa Anutu be iswe mburaana. Naso ziru Lutuunu zan iwe biibi.” \x + \xo 11:4 \xt  Yo 9:3\x*   
\p
\v 5 Yesu, ni leleene ilip pa Mata ziru tiziini moori Maria mi ton Lasarus.  
\v 6 Mi ileŋ kembei Lasarus mete biibi ikami na, loŋa mi ila ire i som. Imbotmbot lele tana pa ka mbeŋ ru tomen,  
\v 7 mana iso pizin naŋgaŋ kini ma iso: “Ouo, iti timiili ma tala mini pa lele pakaana ki Yudea.”   
\p
\v 8 Mi naŋgaŋ kini tipekel kwoono ma tiso: “Mos katuunu, buri ŋonoono ta wal tana tisombe tipunu pa pat. Mi iŋgi sombe miili ma la mini?” \x + \xo 11:8 \xt  Yo 8:59, 10:31\x*   
\p
\v 9 Ni ipekel kwon ma iso: “Waa, zugut ka nol ipet zen. Iŋgi aigule biibi ta Anutu iur piti be takam uraata. Tana zin ko tirao be tikam kosa sa piti loŋa na som. Tomtom ta sombe ipa pa aigule, inako itutkati som. Pa mat ki toono, ta iyaara pini. \x + \xo 11:9 \xt  Yo 9:4+\x*  
\v 10 Mi sombe ni ipa pa mbeŋ, inako itutkati. Paso, mat iyaara pini som.” \x + \xo 11:10 \xt  Yo 12:35\x*  
\v 11 To Yesu iseeŋge sua kini ma iso: “Torondo Lasarus, ni ikenne a. Mi nio ko aŋla be aŋpai i ma imaŋga mini.”  
\v 12 Tabe naŋgaŋ kini tipekel kwoono ma tiso: “Biibi, sombe ni ikenne lene a, nako niini ambaimbai kek.”   
\p
\v 13 Yesu, ni iute Lasarus imeete kek. Tamen ni ipambaara ka sua, tabe naŋgaŋ kini tikam kat ŋgar som, mi tisombe Lasarus ikenne men.  
\v 14-15 Tana Yesu iso kat pizin ma iso: “Lasarus, ni imeete ma kup kek. Pa nio loŋa mi aŋla aŋurpe i som. Mi iŋgi ambai bekena tala ma kere, to iuulu yom ma kuurla. Tana nio leleŋ ambai. Ayo, kamaŋga mi tala tere i.”   
\p
\v 16 Tabe Tomas, ta tipaata zaana toro be Didimus na, iso pa waene bizin ma iso: “Toŋgo, tala. Sombe tipun biibi kiti, na tipun iti tomini. Naso itiŋan mi temetmeete raraate.” \x + \xo 11:16 \xt  Yo 14:5, 20:24+\x*   
\s1 Yesu, ni maŋgaŋana mi mbotŋana mata yaryaaraŋana katuunu  
\p
\v 17 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini timaŋga ma tila, mi tigarau kar Betania na, ileŋ kembei Lasarus, ni imeete ma titwi i, mi imbot pa ka mbeŋ paŋ kek.  
\v 18 Kar Betania tana, ina imbot kolouŋana pa kar biibi Yerusalem. Irao kembei kilomita tel ma iŋgi.  
\v 19 Tana Yuda boozo, ta timar ma ziŋan Mata ma Maria timbotmbot be tipalumluumu lelen pa ton Lasarus ta imeete na.   
\p
\v 20 Indeeŋe Mata ileŋ Yesu uruunu kembei iwwa ma imar na, iyooto ma ila be ire i. Mi Maria, ni imbotmbot men ruumu.  
\v 21 Mata ila ipet ki Yesu, to iso pini ma iso: “O Merere, kozobe nu mbot taiŋgi, so atoŋ imeete som.  
\v 22 Mi tamen nio aŋute: Nu sombe suŋ Anutu pa koroŋ sa, nako ileŋ la kalŋom.”   
\p
\v 23 To Yesu iso pini: “Tom ko burup ma imaŋga mini.”  
\v 24 Mi Mata ipekel kwoono ma iso: “E. Nio aŋute. Mbeŋ kaimer iso ipet mi Anutu ipei zin meeteŋan ma timaŋga mini, to ni ko burup ma imaŋga mini.” \x + \xo 11:24 \xt  Dan 12:2; Yo 5:28, 6:39+\x*   
\p
\v 25 Tona Yesu iso pini: “Leŋ. Nio ituŋ ta maŋgaŋana mi mbotŋana mata yaryaaraŋana katuunu. Tomtom ta sombe iurla tio mi imeete, na meeteŋana ko irao ikisi na som. Kola imaŋga mini. \x + \xo 11:25 \xt  Yo 1:4+; Kol 3:4; 1Kor 15:52+; 1Tes 4:16+\x*  
\v 26 Mi tomtom ta sombe ikam mbotŋana ta ki Anutu i mi iurla tio, inako irao imeete ma ila ne na som. Parei, nu urla sua taiŋgi, som som?”   
\p
\v 27 Mata ipekel kwoono ma iso: “E, Merere nio aŋurla kat ta kembei: Nu Mesia. Anutu Lutuunu tamen ta nu na. Ni iŋgo u ta su toono ti, kembei ta sua iso pataaŋa kek.” \x + \xo 11:27 \xt  Mt 16:16; Yo 6:69\x*   
\s1 Yesu itaŋ pa Lasarus  
\p
\v 28 Mata ziru Yesu tizzo sua tana makiŋ, to Mata imiili ma ila pa ruumu, mi imburum lae pa tiziini moori ma iso: “Mos katuunu ta imar kek ma imbotmbot a. Mi iso ire u.”  
\v 29 Maria ileŋ sua tana na, loŋa men mi iyooto ma ila ire Yesu.  
\v 30 Indeeŋe tana, Yesu ber pet kar zen. Imbotmbot men lele ta muŋgu Mata ila ipet kini pa na.  
\v 31 Zin wal ta ziŋan Maria timbotmbot mi tipalumluumu leleene na, tire Maria burup ma imaŋga mi izem ruumu ma ila, to tito i ma ziŋan tila. Pa tiso ko ila pa naala ki Lasarus be itaŋ pini.   
\p
\v 32 Maria ila ipet ki Yesu, to itop su kereene uunu mi iso: “O Merere, kozobe nu mbot, so atoŋ imeete som.”  
\v 33 Yesu ire ni ziŋan zin iwal biibi tana titaŋ, to leleene isaana, mi keteene malmal tomini. \f + \fr 11:33 \ft  Yesu keteene malmal pizin tomtom som. Ni keteene malmal pa sanaana mi meeteŋana, mi pataŋana ta meeteŋana ikamam pizin tomtom. \f*  
\v 34 To iwi zin ma iso: “Lasarus, kitwi i sula swoi?” Mi zin tiso pini: “Merere, mar tala to re.”   
\p
\v 35 To Yesu mata luluunu isu. \x + \xo 11:35 \xt  Lu 19:41\x*   
\p
\v 36 Mi iwal biibi tiso: “Kere. Ni leleene pa Lasarus ilip.”  
\v 37 Mi tomtom kizin pakan tiparso pizin ma tiso: “Mi ni ta iurpe tomtom mata pisŋana tau. Kozobe ni imbotmbot, so tomtom ti imeete som.”   
\s1 Yesu ipei Lasarus ma imaŋga mini  
\p
\v 38 Yesu ire mbulu ma keteene malmal pa meeteŋana mini. Tabe ipaŋuru naala ki Lasarus ma ila. Naala tana, tikel lela raŋ, mi tipakaala kwoono pa pat biibi.  
\v 39 Ni ila ma ipet naala uunu to iso: “Kuzuuru pat tana ma ilae.” To Mata, ta tomtom meeteŋana tana lunuri na, iso pa Yesu. Iso: “E-e Merere, kembena pepe. Pa niam amtwi i ma ka mbeŋ paŋ kek. Ko kuziini ma iŋgi.”   
\p
\v 40 Mi Yesu iso pini: “Mata, nio aŋso pu na, nu leŋ som? Nu sombe urla, nako re Anutu iswe kat mburaana ta buri.”  
\v 41 To tizuuru pat ma ilae pa naala kwoono, mi Yesu mataana isala kor, mi iso: “O Tamaŋ, nio leleŋ ambai pu mi aŋpakuru. Pa suŋŋana tio, nu leŋ kek.  
\v 42 Nio aŋute: Nu leŋleŋ kalŋoŋ totomen. Mi aŋso sua ti bekena zin wal taiŋgi tiurla kembei: Nu ta ŋgo yo ma aŋmar i.”  
\v 43 Ni iso sua tana makiŋ, to kalŋaana biibi ma iso: “Lasarus, yooto ma pet!” \x + \xo 11:43 \xt  Lu 7:14; Yo 5:25\x*  
\v 44 To Lasarus imaŋga ma ipet, ramaki mburu ta tizuki pa mi tiuri lela naala leleene na. Ipet to, Yesu iso pizin: “Kepeeze mburu ta imbot la namaana, kumbuunu, mi mataana na. Naso ipa kat ma ila.”   
\s1 Zin bibip timbuuru pa Yesu  
\r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lu 22:1-2)  
\p
\v 45 Zin Yuda ta timar ki Maria na, tire uraata tana, to tomtom kizin boozo tiurla ki Yesu.  
\v 46 Tamen tomtom kizin pakan tila kizin tutu kan, mi tiŋgal talŋan pa uraata tana.  
\v 47 Tabe zin bibip kizin patoronŋana kan mi zin tutu kan tila ma ziŋan zin peeze kan kizin Yuda tilup zin mi tiso: “To tana, iŋgi kozo ko takam parei pini? Pa ni itortooro koroŋ boozo mete.  
\v 48 Sombe tepeteke i som, mi inoknok men ta kembei, inako tomtom ta boozomen tiurla kini mi tito i. Tona zin Rom ko timar mi tireege Urum Merere kiti, mi tiyaŋgwiiri iti ma itundu tarao be tomboro lele kiti mini som.”   
\p
\v 49 Timbotmbot mi tomtom kizin ta, zaana Kaipas, ni iwe mataana pizin patoronŋana kan pa ndaama tana. Imaŋga mi iso pizin ma iso: “Niom leyom ŋgar sa som!  
\v 50 Kakam parei, ta katalli ta kembena. Kere. Ni tomtom tamen ŋonoono. Sombe ikam murindi mi imeete piti, inako ambai piti. Kokena imbot, to itiŋan zin iwal biibi tamap ma tala lende.”  
\v 51 Ndaama tana, Kaipas iwe mataana pizin patoronŋana kan. Tana sua ta ni iso pa Yesu ko ikam zin Yuda murin mi imeete pizin na, iso sorok pa itunu ŋgar kini som. Ina, Anutu ikam peeze pini ma iso sua tana. Tana kaimer indeeŋe Yesu imeete na, sua kini tana iur ŋonoono. \x + \xo 11:51 \xt  Un 50:20\x*  
\v 52 Mi Yesu imeete pizin Yuda men som. Ni imeete pa Anutu lutuunu bizin boozomen ta timbot leŋaleŋa na, bekena ilup zin ma tiwe lupŋana tamen. \x + \xo 11:52 \xt  Yo 10:16, 17:20+; Ep 2:11+; 1Yo 2:2\x*   
\p
\v 53 Indeeŋe aigule tina mi ila na, zin bibip kizin Yuda timbuuru Yesu kana be tipuni ma imeete.  
\v 54 Tana ni ipa se matan mini som. Izem zin, mi ila pa kar Eparaim ta imbot lele bilimŋana zilŋaana na, mi ziŋan naŋgaŋ kini timbotmbot tana.   
\p
\v 55 Timbotmbot to lupŋana biibi kizin Yuda, ta tipaata be Pasoba na, ka nol igarau. Tana iwal karkari tizalla pa Yerusalem be tiurpe zitun ma tiŋgeeze pa Anutu mataana kembei ta tutu kizin iso na, mana Pasoba ipet. \x + \xo 11:55 \xt  Kam 12:1+\x*  
\v 56 Mi timbotmbot Urum Merere kwoono mi tikir Yesu mataana, to tiparso pizin ta kembei: “Oo, niom kakam ŋgar be parei? Lupŋana biibi ti, ni ko imar pa?”  
\v 57 Mi zin bibip kizin patoronŋana kan mi zin tutu kan tiur sua pizin iwal biibi kek. Beso tire Yesu imbot lele sa, na loŋa mi sua ikam zin, bekena tikisi.   
\c 12  
\s1 Maria iliŋ ŋgere kuziiniŋana ise Yesu kumbuunu  
\r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9)  
\p
\v 1 Aigule lamata mi ta imbotmbot, tonabe lupŋana biibi ki Pasoba ipet. Mi Yesu ila ipet kar Betania. Kar tana ki Lasarus, tomtom ta Yesu ipei i ma imaŋga mini pa naala na.\x + \xo 12:1 \xt  Yo 11:1+\x*  
\v 2 Tana Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila tipet, mi kar tana tikam kini pini. Lasarus ziŋan Yesu bizin tikanan kini na, Mata ni imbotmbot mi irre zin pa kan koroŋ.  
\v 3 Tikanan ma timbotmbot, mi Maria ikam ŋgere kuziiniŋana ta ka kadoono biibi kat, ma iliŋ se Yesu kumbuunu, mi imus pa ute ruunu. Mi ŋgere tana kuziini irao ruumu leleene.   
\p
\v 4 Tamen Yudas Iskariot, naŋgaŋ ki Yesu ta kaimer iuri la ka koi bizin naman na, imaŋga mi iso:  
\v 5 “Waii, pasaana sorok ŋgere tana paso! Kozobe imbot ma tala toŋgomoono, so takam pat ta sorok som kat. Irao kembei 300 denari ma iŋgi. Tona tu'uulu zin wal sorrokŋan pa.”  
\v 6 Sua tana, ni iso raama leleene som. Pa ni ikamam ŋgar pizin wal sorrokŋan som. Ni tomtom kuumbuŋana. Mi imborro kautu kizin, tanata ikamam bekena itunu ikamam pakaana.  
\v 7 To Yesu iso pini: “Wa, mbuulu sua pini pepe. Sombe ni leleene be ikam mbulu ti pio, na mbot mi ikam. Pa iŋgi ikam pataaŋa pa koŋ mete.  
\v 8 Zin wal sorrokŋan ko niomŋan kombotmbot totomen. Mi nio na som.”   
\p
\v 9 Zin iwal biibi tileŋ kembei Yesu imbotmbot kar Betania, to timeke ma tila be tire i. Mi tiso tire Lasarus tomini. Pa Yesu ipei i ma burup ma imaŋga mini pa naala tau.  
\v 10 To zin bibip kizin patoronŋana kan timbuk sua be tipun Lasarus ma imeete tomini.  
\v 11 Pa Yuda boozo ta tileŋ Lasarus uruunu mi tire kat i na, tizem zin bibip tana, mi tiur lelen ila ki Yesu.\x + \xo 12:11 \xt  Yo 12:17+\x*   
\s1 Yesu isala pa Yerusalem  
\r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-40)  
\p
\v 12 Timbot ma aigule toro to, zin iwal biibi ta tila timbotmbot Yerusalem pa lupŋana biibi tana na, tileŋ Yesu uruunu be isala pa Yerusalem.  
\v 13 Tana tikam ni runrun, mi tila be tire i mi tiloolo pini. Tiso:  
\q1 “Hosana! Tapakur Anutu kiti zaana!  
\q1 Merere ko ipombol tomtom taiŋgi. Pa ni ikam Merere ruŋguunu ta imar i.  
\q1 Merere ko ikampe king kiti Israel!”\x + \xo 12:13 \xt  Mbo 118:25+\x*   
\p
\v 14 To Yesu ikam doŋki popoŋana ta ma mbuleene ise, mi ipa ma isala pa Yerusalem. Tabe sua ki Merere ta muŋgu tibeede se ro na, iur ŋonoono. Sua ta kembei:   
\q1
\v 15 Niom Sion koyom, komoto pepe.  
\q1 Kere. King tiom isama i!  
\q1 Ni mbuleene ise doŋki popoŋana ma ima i.\x + \xo 12:15 \xt  Yesa 62:11; Sek 9:9\x*   
\m
\v 16 Mbulu tana ipet na, zin naŋgaŋ ki Yesu tikankaana pa ka uunu. Tamen kaimer indeeŋe tau ni imeete mi isala mini pa saamba ma ikam zaana biibi, to matan iŋgal mbulu boozomen ta tikam pini na, mi tikilaala kembei sua tana, tibeede pini tau.   
\p
\v 17-18 Uunu ta iwal biibi tana tila ma tire Yesu na, ta kembei: Indeeŋe tau ni ipei Lasarus ma imaŋga mini pa naala na, iwal biibi ta ziŋan tiwwa na, timbot mi tire mos tana. Tana tila mi tipombol ka sua pizin tomtom boozomen ma tileŋ.  
\v 19 Beso zin tutu kan tire zin iwal biibi tana ziŋan Yesu tiwwa mi tiloloolo pini na, tiparso pizin ma tiso: “Wai! Iŋgi ko takam ma som. Pa iwal munŋaana men, ta timap ma titop la kini kek.”   
\s1 Zin Grik pakan tisombe tire Yesu  
\p
\v 20 Zin Grik pakan tisala ma timbot Yerusalem pa lupŋana biibi tana tomini.  
\v 21 Tana tila ki Pilip, (ni kar kini Betsaida ta imbot Galilea na), mi tiso pini: “Biibi, niam leleyam be amre Yesu.”\x + \xo 12:21 \xt  Ŋgo 10:34+, 11:20\x*   
\p
\v 22 Tana Pilip ila ma iso pa Andreas, mi ziru tila ma tiso pa Yesu.  
\v 23 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nol tabe Tomtom Lutuunu iswe kat mburaana mi mbulu kini ndabokŋana mi ikam zaana biibi, ta iŋgi imar ipet kek.\x + \xo 12:23 \xt  Yo 1:14, 13:31+, 17:1\x*  
\v 24 Nio aŋso kat piom: Kini iweene sa, sombe isula toono som, nako indom ma ise be parei? Som. Ko imbot sorok. Mi sombe isula toono, nako popoŋana indom ma ise, mi iur ŋonoono boozo. Pa bela kini iweene tana isula toono, tona ipiyooto popoŋana.\x + \xo 12:24 \xt  1Kor 15:36\x*  
\v 25 Tomtom ta sombe ikam ŋgar biibi mete pa itunu kuliini isu toono, inako ila lene. Mi tomtom ta sombe ikam ŋgar pa itunu som, nako ikam mbotŋana ki Anutu ta irao imap na som.\x + \xo 12:25 \xt  Mt 10:39, 16:25\x*  
\v 26 Tomtom ta so imbeeze pio, na bela ito yo. Naso lele tabe nio aŋla mi aŋbot pa i, na ni tomini ko imbot pa. Mi tomtom ta sombe imbesmbeeze pio, na Tamaŋ ko ipakuri.\x + \xo 12:26 \xt  Yo 14:3, 17:24; 1Tes 4:17\x*   
\s1 Yesu iso pa meeteŋana kini  
\p
\v 27 “Nio leleŋ ipata biibi kat. Pa iŋgi nol tio ipet kek. Mi ko aŋso parei? Ko aŋso: ‘Oo Tamaŋ, tatke yo pa pataŋana biibi ti.’ E-e, kembena pepe. Pa uunu tina ta aŋsu toono.\x + \xo 12:27 \xt  Mt 26:38+; Lu 12:50; Ibr 5:7\x*  
\v 28 O Tamaŋ, swe mburom mi mbulu ku ndabokŋana pizin tomtom. Naso tipakur nu zom!”  
\p Yesu iso sua tana, to Anutu kalŋaana ta imbot saamba mi isu. Iso: “Nio aŋswe ituŋ pizin tomtom kek, mi kola aŋswe mini.”\x + \xo 12:28 \xt  Mt 3:17\x*   
\p
\v 29 Zin iwal ta ziŋan timbotmbot mi tileŋ sua tana na, pakan tiso lele ikuruŋ. Mi pakan tiso: “A! Iŋga ko aŋela sa ta iso sua pini na.”\x + \xo 12:29 \xt  Kam 19:16; Mbo 29:3; Tur 4:5\x*   
\p
\v 30 Tamen Yesu iso pizin: “Sua ta niom keleŋ na, isu be iuulu yo na som. Inabe iuulu yom.\x + \xo 12:30 \xt  Yo 11:42\x*  
\v 31 Iŋgi be Anutu iswe kat sanaana kizin tomtom toono kan, mi iur kadoono pa. Mi iŋgi be iziiri ni ta ikamam peeze pa toono ti ma ila ne. \f + \fr 12:31 \ft  Ni ta ikamam peeze pa toono, ina Sadan tau. Mi indeeŋe Yesu imeete mi imaŋga mini pa naala na, ipunmeete Sadan mburaana. \f*\x + \xo 12:31 \xt  Lu 10:18; Yo 16:11; Ep 2:2; Kol 2:15; Tur 12:9, 20:2+\x*  
\v 32 Iŋgi nio aŋbotmbot su toono. Mi kaimer sombe tiwit yo ma aŋsala kor, tona nio ko aŋyaaru tomtom ta boozomen ma timar tio.”\x + \xo 12:32 \xt  Yo 3:14, 8:28; Ro 5:18\x*  
\v 33 Sua tana, ni iso bekena iswe zaala tabe imeete pa i.   
\p
\v 34 Zin iwal tileŋ sua kini tana, to tipekel kwoono ma tiso: “Sua ta imbot la tutu kiti na, iso ta kembei: Mesia ko imbotmbot ma alok. Kena parei ta nu so Tomtom Lutuunu, bela tiwiti ma isala kor? Tomtom Lutuunu tana, ni asiŋ?”\x + \xo 12:34 \xt  Mbo 89:36+, 110:4; Yesa 9:6+; Dan 7:14\x*  
\v 35 To Yesu iso pizin. Iso: “Molo som, to mat izem yom. Tana mat imbotmbot ta kembei, mi kapa pa mi kakamam ka mbulu pataaŋa. Kere: Kokena zugut mburaana ikoto yom. Pa tomtom ta sombe iwwa pa zugut leleene, inako ikankaana pa zaala tabe ila pa i.\x + \xo 12:35 \xt  Yo 8:12, 11:9+; Ep 5:8; 1Yo 1:7\x*  
\v 36 Tana mat iyaryaara ta kembei mi kuurla kini pataaŋa. Naso kewe mat lutuunu bizin.”  
\p Yesu iso sua tana makiŋ, to izem zin, mi ila ma ike pizin.   
\s1 Zooroŋana kizin Yuda  
\p
\v 37 Ŋonoono, Yesu itooro mos boozomen ma zin Yuda tire. Tamen tiurla kini som.\x + \xo 12:37 \xt  Yo 1:11; Ro 10:16\x*  
\v 38 Tabe sua ta muŋgu Anutu kwoono Yesaya ibeede na, iur ŋonoono. Sua ta kembei:  
\q1 O Merere, niam amkam sua ku pizin na zin tiurla? Som.  
\q1 Mi nu swe mburom pizin na, tikam ŋgar pa? Som.\x + \xo 12:38 \xt  Yesa 53:1; Ro 10:16\x*   
\m
\v 39 Mi Yesaya iso iti pa uunu tau zin tiurla som. Pa iso ta kembei:   
\q1
\v 40 Anutu ni ipumun matan mi isekaala ŋgar kizin kek.  
\q1 Tanata matan imun mi ŋgar kizin ipet som.  
\q1 Uunu tina ta titooro lelen som,  
\q1 mi lelen be timar tio mi aŋurpe zin som.\x + \xo 12:40 \xt  Yesa 6:9+; Mt 13:15\x*   
\m
\v 41 Sua tana, Yesaya iso paso, muŋgu kat ire la pa mbulu mi uraata ki Yesu tabe zaana iwe biibi pa i. Tanata iso sua tana pini.   
\p
\v 42 Indeeŋe tana, zin peeze kan kizin Yuda tomini, tomtom kizin boozo tiurla ki Yesu. Tamen tiswe urlaŋana kizin ma ipet mat som. Paso, timototo zin tutu kan: Kokena tiziiri zin pa lupŋana kizin.  
\v 43 Tana zin lelen ilip pa pakurŋana kizin tomtom. Mi pakurŋana ŋonoono ta imar pa Anutu na, tikam ŋgar pa pe som.\x + \xo 12:43 \xt  Yo 5:44; Ga 1:10\x*   
\s1 Yesu ipemet sua pizin iwal biibi  
\p
\v 44 Yesu imaŋga mi kalŋaana biibi ma iso: “Tomtom ta sombe iurla tio, na iurla tio men som. Ina ni iurla ki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i tomini.\x + \xo 12:44 \xt  Mt 10:40\x*  
\v 45 Mi tomtom ta sombe ire yo, ina ire Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i tomini.  
\v 46 Nio aŋsu toono be aŋur mat pizin tomtom. Tana zin wal ta sombe tiurla tio, na tasa ko imbot la zugut lene mini som.\x + \xo 12:46 \xt  Yo 1:4, 8:12\x*   
\p
\v 47 “Mi sombe tomtom sa ileŋleŋ sorok sua tio, mi itoto som, ina nio ituŋ ko aŋpamenderi mi aŋur kadoono pini na som. Pa aŋsu toono be aŋtiiri zin tomtom mi aŋur kadoono pizin na som. Aŋmar be aŋkamke zin.\x + \xo 12:47 \xt  Yo 3:17, 4:42; 1Yo 4:14\x*  
\v 48 Mi motoyom iŋgal! Tomtom ta sombe ipizil ndemeene pio mi izooro sua tio, inako ire ka kadoono pa mbeŋ kaimer. Pa sua ta aŋso na, ko iwe uunu pini be ikam kadoono tana.\x + \xo 12:48 \xt  Lo 18:19; Yo 3:18\x*  
\v 49 Pa sua ta aŋkam piom na, ituŋ leleŋ mi aŋso som. Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋmar i, ni izzo pio ta aŋso.  
\v 50 Mi nio aŋute: Sua kini ta ni iur, ina ta iwe zaala pizin tomtom be tikam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. Tana sua ta aŋso, ina Tamaŋ iso yo pa ta aŋso.”   
\c 13  
\s1 Yesu iŋguuru naŋgaŋ kini kumbun  
\p
\v 1 Aigule tamen imbotmbot, tonabe lupŋana biibi ki Pasoba ipet. Mi Yesu, ni iute: Nol kini tabe izem toono ti mi imiili ma ila ki Tamaana mini na, igarau kek. Ta muŋgu mi imar na, ni iurur kat leleene pizin wal kini ta titoto i su toono na. Mi ikiskis mbulu tana ma ila irao iswe kat ka ŋonoono pa meeteŋana kini.\x + \xo 13:1 \xt  Pil 2:8; 1Yo 3:16\x*   
\p
\v 2 Rou na, Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tikanan kini ma timbotmbot. Indeeŋe tana, Yudas ta Simon Iskariot lutuunu na, Tomtom Sanaana ipei ŋgar sananŋana pini kek be ila ma iswe Yesu ila ki ka koi bizin.  
\v 3 Mi Yesu, ni iute: Tamaana iur koroŋ ta boozomen ma imbot la ni namaana kek. Mi ni imbot ki Anutu ta isu i. Mi kaimer ko imiili ma isala ki Anutu mini.\x + \xo 13:3 \xt  Mt 28:18; Yo 3:35; 1Kor 15:27\x*  
\v 4 Tana izem kini kanŋana, mi imaŋga ma ikinke mburu kini mat kana ma isu, mi ikam kawaala musaana ta ma ipezekat ila lwoono.  
\v 5 Tona iliŋ yok isula kuuru, mi imaŋga be iŋguuru naŋgaŋ kini kumbun, mi imus pa kawaala ta ipezekat la lwoono na.\x + \xo 13:5 \xt  Mt 20:28; Lu 22:27; Pil 2:7+\x*   
\p
\v 6 Ni iŋgurŋguuru ma ila indeeŋe Simon Petrus. To Simon iso pini: “Wai Merere, nu mbesooŋo sorok sa ta sombe ŋguuru kumbuŋ i?”   
\p
\v 7 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Mbulu tabe aŋkam pu i, na nu ute ka uunu som. Mi kaimer, to ko kilaala ka uunu.”  
\v 8 To Petrus kwoono imbol ma iso: “Nu ko irao ŋguuru kumbuŋ na som kat!” Mi Yesu iso pini: “Sombe aŋguuru u som, na gaabaŋoŋ nu som.”\x + \xo 13:8 \xt  Tit 3:5; Ibr 10:22\x*  
\v 9 Tabe Simon Petrus ipekel kwoono ma iso: “O Merere, nakena ŋguuru kumbuŋ men pepe. Ŋguuru nomoŋ mi uteŋ tomini.”   
\p
\v 10 Mi Yesu iso pini ma isombe: “Tomtom ta iwe ma iŋgeeze kek, inako iwe mini na som. Ina kaimer to iŋguuru kumbuunu men. Niom ti na, kewe ŋgeezeŋoyom kek. Tamen niom ta boozomen som.”\x + \xo 13:10 \xt  Yo 15:3\x*  
\v 11 Yesu iso sua tana paso, ni iute tomtom ta itut kana kek. Tanata iso zin ta boozomen ŋgeezeŋan som.   
\p
\v 12 Yesu iŋguuru naŋgaŋ kini kumbun ma imap, to iur mburu kini ila mini, mi imiili ma ila muriini. To iwi zin. Iso: “Parei, mbulu ta aŋkam piom i, niom kikilaala ka uunu, som som?  
\v 13 Niom kawatwaata yo be biibi tiom mi tomtom ta ikamam ŋgar piom. Mi sua tiom tina, ina indeeŋe. Pa ina nio tau.\x + \xo 13:13 \xt  1Kor 8:6; Pil 2:11; Kol 2:6\x*  
\v 14 Kere. Sombe nio ti, ta Merere tiom mi aŋkamam ŋgar piom na, aŋkoto ituŋ mi aŋguuru kumbuyom, na niom tomini leyom uraata be kakam mbulu raraate men par piom.\x + \xo 13:14 \xt  Lu 22:25+; Ga 5:13; 1Pe 5:5\x*  
\v 15 Mbulu ti, nio aŋbuk mataana pa, bekena niom kere mi kakam kembei ta nio aŋkam piom i.\x + \xo 13:15 \xt  Mt 11:29; Pil 2:5; 1Pe 2:21; 1Yo 2:6\x*  
\v 16 Nio aŋso kat piom, mbesooŋo sa irao be ilip pa biibi kini na som. Mi ŋgoŋana sa irao be ilip pa tomtom ta iŋgo i na som.\x + \xo 13:16 \xt  Mt 10:24+\x*  
\v 17 Tana zaala taiŋgi niom kere kek. Mi sombe koto, inako leleyom ambai mi kampeŋana ki Anutu imbot se tiom.\x + \xo 13:17 \xt  Mt 7:24; Yems 1:25\x*   
\p
\v 18 “Sua ti, nio aŋso pa niom ta boozomen som. Pa nio ituŋ aŋpeikat yom mi aŋute yom lup. Mi tomtom tiom ta, ni igaaba yo som. Tamen toŋgo. Pa sua ki Anutu bela iur ŋonoono. Sua ta kembei:  
\q1 Tomtom ta niamru amkanan kini la mbata, ta isu mi iwe koŋ koi.\x + \xo 13:18 \xt  Mbo 41:9\x*   
\m
\v 19 Kere. Mbulu tana ipet zen, mi iŋgi aŋsotaara yom pa pataaŋa. Beso kaimer ipet, tonabe kuurla tio ta kembei: NI TA IMBOTMBOT TOTOMEN na, nio tau.  
\v 20 Nio aŋso kat piom ta kembei: Tomtom ta sombe ikam zin ŋgoŋana tio mi imbeeze pizin, na ni ikam yo tau. Mi tomtom ta sombe ikam yo, na ni ikam Tamaŋ tau iŋgo yo ma aŋmar i tomini.”\x + \xo 13:20 \xt  Mt 10:40; Lu 10:16\x*   
\s1 Yesu mi Yudas  
\r (Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-23)  
\p
\v 21 Yesu iso sua tana, to leleene ipata biibi kat mi iso: “Nio aŋso kat piom. Tomtom tiom ta, ko iur yo la koŋ koi bizin naman.”   
\p
\v 22 Tabe naŋgaŋ kini matan parŋgal zin. Pa zin tikankaana pa: Ko iso pa asiŋ kat?  
\v 23 Naŋgaŋ kini ta Yesu leleene pini ilip na, ni imbot kolouŋana pini.\x + \xo 13:23 \xt  Yo 19:26, 20:2, 21:7\x*  
\v 24 Tana Simon Petrus mataana ila kini mi iso: “Wi i lak. Iso pa asiŋ?”   
\p
\v 25 To naŋgaŋ kini tana ruk ma ila kolouŋana ki Yesu, mi iwi lae pini ma iso: “Merere, sua tana, nu so pa asiŋ?”   
\p
\v 26 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Tomtom ta so aŋtizik narabu sula yambon mi aŋkam pini, ina ni tau.” Tona ikam narabu suruunu, mi itizik sula yambon, mi iur la ki Yudas ta Simon Iskariot lutuunu na.  
\v 27 Indeeŋe ta Yudas ikam narabu tana na, Sadan izeebi. To Yesu iso pini ma iso: “Koroŋ ta nu sombe kam, na loŋa men mi kam.”  
\v 28 Ni iso sua tana pa Yudas na, tomtom kizin sa ikam ŋgar pa som.  
\v 29 Mi zin pakan tiso ko Yesu iso pini be ila ma iŋgiimi koroŋ pakan pa lupŋana biibi tana, som ila be ikam koroŋ sa pizin wal sorrokŋan. Paso, Yudas imborro kautu kizin.   
\p
\v 30 Yudas ikam narabu suruunu tana, to loŋa men mi iyooto ma ipera mat. Indeeŋe tana, zugut kek.   
\s1 Tutu popoŋana  
\p
\v 31-32 Yudas izem zin mi ila, to Yesu iso pizin ma iso: “Iŋgi be Tomtom Lutuunu iswe kat mburaana mi mbulu kini ndabokŋana mi ikam zaana biibi. Mi ni ko ikam ma Anutu mburaana mi mbulu kini ndabokŋana ipet mat tomini. Naso ikam Anutu zaana ma iwe biibi kat. Mi Anutu ta kembena. Ko ipakur Lutuunu zaana ma iwe biibi. Molo som to ikam.\x + \xo 13:31-32 \xt  Yo 12:23, 17:5\x*  
\v 33 O tiziŋan, nio ko itiŋan tombot ma molo som. Mi ko kikir motoŋ. Tana sua ta muŋgu aŋso pizin Yuda, ta iŋgi aŋso piom tomini. Lele tabe nio aŋla pa i, niom ko karao be kala ta buri na som.  
\v 34 Keleŋ. Iŋgi aŋkam tutu popoŋana piom ta kembei: Leleyom par piom. Pa nio aŋur leleŋ piom. Tana niom ta kembena. Kuur leleyom par piom.\x + \xo 13:34 \xt  Mk 12:31; Yo 15:12+; 1Pe 1:22; 1Yo 2:3, 3:11\x*  
\v 35 Niom sombe kuur leleyom par piom, nako tomtom tikilaala yom kembei niom naŋgaŋ tio ŋonoono.”   
\s1 Petrus ko iwatkaala Yesu zaana  
\r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-34)  
\p
\v 36 Yesu iso sua tana makiŋ, mi Petrus iwi ma iso: “Merere, nu ko la swoi?” Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nu rao to yo ta buri ma la pa lele tabe aŋla pa i na som. Tamen kaimer ko to yo ma mar.”\x + \xo 13:36 \xt  Yo 21:18+; 2Pe 1:14\x*   
\p
\v 37 Tabe Petrus iwi i mini ma iso: “Merere, parei ta nu sombe nio aŋrao aŋto u ta buri som? Nio aŋrao aŋzem ituŋ ma aŋmeete pu.”  
\v 38 To Yesu iso pini ma iso: “Ma ko ŋonoono? Pa nio aŋso kat pu: Mbeŋ ta koozi, nu ko watkaala nio zoŋ pa tel, mana man itaŋ.”   
\c 14  
\s1 Yesu ta iwe zaala pizin tomtom be tila ki Tamaana  
\p
\v 1 To Yesu iso pizin naŋgaŋ kini ma iso: “Niom kopoyom rru pepe. Niom kuurla ki Anutu. Kuurla tio tomini. \x + \xo 14:1 \xt Mt 6:25; Yo 14:27; Pil 4:6+; 1Pe 5:7\x*  
\v 2-3 Tamaŋ ruumu kini na, leleene boozomen. Kozobe leleene boozo som, so aŋso yom ta kembena som. Iŋgi be aŋla mi aŋurpe zaala piom. Naso karao be kala pa muriyom tana. Mi sombe aŋla mi aŋurpe zaala tana piom, na niom kuute: Nio ko aŋmiili ma aŋmar mini, mi aŋkam yom ma itiŋan tala lele tio, bekena kombot raama yo. \x + \xo 14:2-3 \xt Yo 12:26; 2Kor 5:1+; Ibr 11:16; 1Tes 4:16+\x*  
\v 4 Mi lele tabe aŋla pa i, ina niom kuute ka zaala kek.”   
\p
\v 5 To Tomas iso pini ma isombe: “Merere, niam ti amkankaana pa lele tabe la pa i. Ko amute ka zaala be parei?” \x + \xo 14:5 \xt Yo 11:16, 20:24+\x*  
\v 6 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Wai Tomas, nio ituŋ ta zaala, mi sua ŋonoono, mi mbotŋana mata yaryaaraŋana katuunu. Zaala tamen ŋonoono ta nio i. Toro sa imbot be tomtom tito ma tila ki Tamaŋ na som. \x + \xo 14:6 \xt Yo 10:9, 11:25; Ep 2:18; Ibr 10:19+\x*  
\v 7 Niom sombe kuute yo, nako kuute Tamaŋ tomini. Tana indeeŋe ta tiŋgi mi ila na, niom ko kuute i. Paso, kere kati kek.” \x + \xo 14:7 \xt Yo 8:19\x*   
\p
\v 8 To Pilip iso pini: “Merere, Tomom tana, so i piam mi amre i, tona irao.”   
\p
\v 9 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Wai Pilip, itiŋan tembel mbotŋana kek. Mi nu kilaala yo zen? Tomtom ta so ire yo, na ni ire Tamaŋ tau. Parei ta nu wi yo mini ta kembena? \x + \xo 14:9 \xt Yo 12:45; 2Kor 4:4; Kol 1:15; Ibr 1:3\x*  
\v 10 Sua ta aŋso nio niamru Tamaŋ amparlup yam ma amwe tamen na, nu urla som? Sua ta aŋzzo piom i, na aŋzzo pa ituŋ ŋgar tio som. Ina imar pa Tamaŋ ta imbot la leleŋ mi ipiyotyooto uraata kini i. \x + \xo 14:10 \xt Yo 7:16+\x*  
\v 11 Tana sua ta aŋsombe nio niamru Tamaŋ amparlup yam ma amwe tamen na, niom irao kuurla. Mi sombe sua tio ikam yom ma kuurla som, na motoyom ise ki uraata ta aŋkamam na mi kakam ŋgar pa. \x + \xo 14:11 \xt Yo 5:36, 10:38\x*   
\p
\v 12 “Nio aŋso kat piom: Tomtom ta sombe iurla tio, inako ikam uraata kembei ta nio aŋkamam. Som. Uraata kini ko ilip pa uraata tio. \f + \fr 14:12 \ft Indeeŋe Krisi imbot su toono na, ni ikam uraata pa lele kizin Israel men. Mi isala pa saamba, to iŋgo Bubuŋana ma isu. Tana koozi Bubuŋana imbotmbot pa lele ta boozomen mi ikamam uraata pizin karkari ta boozomen. Mi indeeŋe Krisi ikamam uraata isu toono na, tomtom tikilaala kat uraata kini uunu som. Mi koozi na, uraata kini uunu imbot kat mat. Ina uunu ru ta Yesu iso uraata kizin urlaŋana kan ko ilip pa ni kini. \f* Paso, nio iŋgi be aŋzem toono mi aŋla ki Tamaŋ mini. \x + \xo 14:12 \xt Mk 16:16+; Lu 10:17; Ŋgo 2:43, 5:12\x*  
\v 13 Mi koroŋ boozomen ta niom kosombe kiwi pa nio zoŋ, inako aŋkam piom. \f + \fr 14:13 \ft Sua ti ka uunu ta kembei: Sombe tiwi pa koroŋ ta irao Krisi leleene mi ŋgar kini, nako ni ndomoono pa mi Anutu ikam piti. \f* Naso Lutuunu ikam Tamaana zaana ma iwe biibi. \x + \xo 14:13 \xt Mt 7:7; Yo 15:7; Yems 1:5+; 1Yo 3:22, 5:14\x*  
\v 14 Tana koroŋ ta so kiwi pa nio zoŋ, na nio ko aŋkam piom.   
\s1 Yesu iso ni ko iŋgo Bubuŋana Potomŋana ma isu  
\p
\v 15 “Niom sombe leleyom pio, na motoyom ŋgal tutu tio mi koto. \x + \xo 14:15 \xt Yo 15:10+; 1Yo 2:3+, 5:3\x*  
\v 16-17 Mi nio ko aŋwi Tamaŋ be ikam Ulaaŋa toro ma isu be ipombol yom. Ulaaŋa tana na, Bubuŋana. Ni izzwe sua ŋonoono men. Mi ni ko imbotmbot raama yom ma alok. Tomtom toono kan, zin tirao be tikami som. Pa tire i som, mi tikilaali som. Mi niom na, kuute i. Pa ni imbotmbot raama yom, mi kaimer ko izeebe yom. \x + \xo 14:16-17 \xt Yo 15:26, 16:7,13+; 1Kor 2:14\x*   
\p
\v 18 “Tana nio sombe aŋla, nako aŋzem yom ma kombot sorok kembei ta zin moondo i na som. Nio ko aŋmar tiom mini. \x + \xo 14:18 \xt Mt 28:20; Ŋgo 2:4\x*  
\v 19 Molo som to tomtom toono kan ko tire yo mini som. Mi niom, nako kere yo. Paso, nio kola aŋmaŋga ma motoŋ iyaryaara mini. Tana niom tomini ko kakam mbotŋana popoŋana.  
\v 20 Mazwaana tana na, ŋgar tiom ko ipet mi kikilaala kat kembei: Nio aŋbot raama Tamaŋ, mi niom kombot raama yo, mi nio aŋbot raama yom. Iti ta boozomen taparlup ti ma tewe tamen. \x + \xo 14:20 \xt Yo 17:21\x*   
\p
\v 21 “Tomtom ta sombe mataana iŋgalŋgal tutu tio mi itoto, ina ni ta iur leleene pio. Tomtom ta kembena na, Tamaŋ ko leleene pini. Mi nio tomini ko leleŋ pini, mi aŋswe ituŋ pini.” \x + \xo 14:21 \xt 1Yo 2:5, 5:3\x*   
\p
\v 22 Yesu iso ta kembei, to Yudas iso pini ma isombe: “Merere, parei ta nu sombe swe itum piam men, mi iwal biibi na som?” Yudas tana, ni Yudas Iskariot som. Ni Yudas toro. \x + \xo 14:22 \xt Ŋgo 10:41+\x*   
\p
\v 23 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Tomtom ta sombe iur leleene pio, inako mataana iŋgalŋgal sua tio mi itoto. Tomtom ta kembena, Tamaŋ ko iur leleene pini, mi ni ko iwe niamru Tamaŋ muriyam be ambot lela. \x + \xo 14:23 \xt 1Kor 3:16, 6:19; 2Kor 6:16; Tur 3:20\x*  
\v 24 Tamen tomtom ta sombe iur leleene pio som, inako ito sua tio som. Sua ta keleŋleŋ i, ina nio ituŋ sua tio som. Ina imar pa Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋmar i.   
\p
\v 25 “Kere. Iŋgi itiŋan tombotmbot, mi aŋso yom pa sua taiŋgi.  
\v 26 Tamen molo som to aŋzem yom. Tana Tamaŋ ko iŋgo Ulaaŋa toro ma isu be ikam ruŋguŋ, mi ipombol yom. Ina Bubuŋana Potomŋana. Mi ni ko ipaute yom pa koroŋ ta munŋaana men, mi ipei ŋgar tiom pa sua boozomen ta aŋkam piom na, bekena motoyom kiskis. \x + \xo 14:26 \xt Lu 24:49; Yo 15:26, 16:13; 1Yo 2:20,27\x*   
\p
\v 27 “Nio iŋgi be aŋzem yom i. Tana aŋsombe aŋkam ma leleyom ambai. Mi nio sombe aŋkam ma leleyom ambai, nako aŋkam kat. Pa nio aŋkamam kembei ta wal toono kan som. Tana kopoyom rru pepe, mi komoto pepe. \x + \xo 14:27 \xt Yo 16:33; Ro 5:1; Pil 4:7; Kol 3:15\x*  
\v 28 Nio aŋso piom kek ta kembei: Nio ko aŋzem yom. Tamen ko aŋmiili ma aŋmar tiom mini. Mi niom sombe leleyom pio, so menmeen yom pa pai tio ta iŋgi be aŋmiili mi aŋla ki Tamaŋ mini i. Pa Tamaŋ, ni ilip pio. \x + \xo 14:28 \xt Mt 16:27; Yo 14:2+\x*  
\v 29 Tana koroŋ ta boozomen taiŋgi, iŋgi aŋsotaara yom pa pataaŋa. Beso kaimer ma iur ŋonoono, tona ipei ŋgar tiom mi kuurla kat.  
\v 30 Iŋgi be aŋposop sua tio. Pa Tomtom Sanaana tau ikamam peeze pa toono ti, ni iwwa ma imar igarrau kek. Ni mburaana irao be ilip pio na som. \x + \xo 14:30 \xt Mk 3:23+; Yo 12:31; Ep 2:2\x*  
\v 31 Tamen zin tomtom toono kan bela tiute ta kembei: Nio aŋur leleŋ pa Tamaŋ, mi aŋtoto kat kalŋaana pa uraata ta ni iur mar nomoŋ na. Tana kamaŋga. Tezem lele taiŋgi mi tala. \x + \xo 14:31 \xt Yo 8:29, 10:18; Pil 2:8; Ibr 5:8\x*   
\c 15  
\s1 Yesu ikam sua tooroŋana pa ke baen  
\p
\v 1 “Nio ituŋ ta ke baen tau ipiyotyooto ŋonoono ambaimbaiŋan. Mi Tamaŋ, ni baen katuunu.\x + \xo 15:1 \xt  Mbo 80:8+; Yesa 5:1+\x*  
\v 2 Mi zin wal ta tisekapkap mar tio, ta tiwe kembei ke baen namannaman. Ke baen namannaman boozomen ta ŋonon somŋan i, na Tamaŋ iyembutmbut zin ma tila len. Mi namannaman boozomen ta tipiyotyooto ŋonon ambaimbaiŋan i, ina ni iurpewe zin bekena tiŋgeeze mibe ŋonon ipet ma boozo.\x + \xo 15:2 \xt  Mt 3:10, 7:19+, 13:8; Ga 5:22+\x*  
\v 3 Niom na, sua ta aŋso ma keleŋ, ta iurpe yom ma kewe ŋgeezeŋoyom kek.\x + \xo 15:3 \xt  Yo 13:10, 17:17; Ep 5:26; 1Pe 1:22\x*  
\v 4 Kozo kesekapkap mar tio totomen. Naso aŋsekap kat ma tiom. Motoyom la pa baen namaana. Sombe tiyembut ma isu lene, mi imbot ndel pa kiini, ko irao be iur ŋonoono? Som. Bela isekap kat la kiini, tona iur ŋonoono. Mi niom ta kembena. Sombe kesekapkap kat mar tio som, inako urlaŋana tiom iur ŋonoono sa som.\x + \xo 15:4 \xt  Kol 1:23, 2:7\x*   
\p
\v 5 “Nio ituŋ ta ke baen, mi niom na baen namannaman. Tomtom ta sombe isekapkap mar tio, mi nio aŋsekapkap la kini mi aŋpombolmboli, inako ipiyooto ŋonoono ambaimbaiŋan boozo. Mi sombe som, inako som. Pa niom karao be kakam koroŋ sa pa ituyom mburoyom na som.\x + \xo 15:5 \xt  2Kor 3:5; Pil 4:13\x*  
\v 6 Mi tomtom ta sombe isekapkap mar tio som, na ni kembei ke namaana meeteŋana ta tisebut ma itop su lene, mi tipiri lae be you ikan.\x + \xo 15:6 \xt  Mt 3:10+, 7:19\x*  
\v 7 Niom sombe kesekapkap mar tio mi kikiskis sua tio ma imbotmbot la leleyom, mi sombe kiwi pa koroŋ sa, nako kakam.\x + \xo 15:7 \xt  Yems 5:16; 1Yo 5:14+\x*  
\v 8 Mi sombe kipiyooto ŋonoono ambaimbaiŋan boozo, nako kakam ma tomtom tipakur Tamaŋ zaana pa. Mbulu ta kembei ko iswe kembei niom naŋgaŋ tio ŋonoono.\x + \xo 15:8 \xt  Mt 5:16; Lu 6:43\x*  
\v 9 Nio aŋur leleŋ piom raraate kembei ta Tamaŋ iur leleene pio. Tana kakam ŋgar pa mbulu tio tana, mi kombotmbot la totomen.  
\v 10 Niom sombe motoyom iŋgal tutu tio mi kototo, inako iswe kembei kakamam ŋgar pa mbulu tio ta aŋur leleŋ piom na, mi kombotmbot la mbulu tana. Kembei nio. Aŋleŋleŋ la Tamaŋ tutu kini, mi aŋkamam ŋgar pa mbulu kini ta ni iur leleene pio na, mi aŋbotmbot la mbulu tana.\x + \xo 15:10 \xt  1Yo 5:3\x*   
\p
\v 11 “Sua taiŋgi, nio aŋso piom bekena aŋkam ma leleyom ndabok ma ndabok kat kembei ta nio i.  
\v 12 Nio aŋur tutu piom ta kembei: Kuur leleyom par piom, kembei ta nio aŋur leleŋ piom. Pa ina tutu tio ŋonoono.\x + \xo 15:12 \xt  Yo 13:34+; 1Tes 4:9; 1Pe 4:8; 1Yo 3:11\x*  
\v 13 Tomtom sa isombe izem itunu ma imeete pa toroono bizin, inako iswe kembei ni iur kat leleene pizin. Pa mbulu toro sa ko ilip pa mbulu tana na som.\x + \xo 15:13 \xt  Ro 5:7+; Ep 5:2; 1Yo 3:16\x*  
\v 14 Mi niom na, sombe motoyom iŋgal tutu tio mi kototo, inako iswe yom kembei niom na toroŋ bizin ŋonoono.\x + \xo 15:14 \xt  Mt 12:50; Yo 14:23\x*  
\v 15 Tana nio ko aŋpaata yom be mbesooŋo tio mini som. Iŋgi ko aŋpaata yom be toroŋ bizin. Pa mbesooŋo sa iute kat uraata ta biibi kini ikamam i na som. Mi niom na, kuute. Paso, sua boozomen ta aŋleŋ la ki Tamaŋ, ta aŋso yom pa ma kuute kek.\x + \xo 15:15 \xt  Un 18:17; Ŋgo 20:27; Yems 2:23\x*  
\v 16 Niom ituyom leleyom mi kamar koto yo som. Nio ta aŋpeikat yom mi aŋur yom be kala ma kakam uraata, mibe uraata tiom iur ŋonoono boozo tabe imbot ma alok. Mi niom sombe kiwi Tamaŋ pa koroŋ sa, na ni ko ikam piom. Pa nio ta ndomoŋ pa.\x + \xo 15:16 \xt  Mt 28:19; Yo 14:13; Ep 1:4\x*  
\v 17 Tana nio aŋur tutu piom ta kembei: Kuur leleyom par piom. Ina tutu tio ŋonoono.”\x + \xo 15:17 \xt  Yo 13:34\x*   
\s1 Wal toono kan ko tiur koi pizin naŋgaŋ ki Yesu  
\p
\v 18 “Sombe wal toono kan tiur koi piom, na motoyom iŋgal: Mbulu tana, zin tikam pio muŋgu.\x + \xo 15:18 \xt  Mt 10:22; 1Yo 3:13\x*  
\v 19 Niom sombe kala ma kagaaba zin wal toono kan pa mbulu kizin, so zin lelen piom. Paso, kewe kembei zin. Mi iŋgi som. Pa nio aŋpeikat yom la mazwan ma kewe leŋ kek. Tanata zin tiurur koi piom.\x + \xo 15:19 \xt  Lu 6:22; Yo 17:14; 1Yo 4:5\x*  
\v 20 Motoyom iŋgal sua tio. Mbesooŋo sa ko irao ilip pa biibi kini na som. Tana zin wal ta tiseeze motoŋ, nako tiseeze niom motoyom tomini. Mi zin tau tileŋleŋ la sua tio, inako tileŋ la sua tiom tomini.\x + \xo 15:20 \xt  Mt 10:24+; 2Tim 3:12; 1Yo 4:6\x*  
\v 21 Pa niom kewe leŋ kek. Tana mbulu ta boozomen taiŋgi, zin ko tikam piom. Paso, Ni ta iŋgo yo ma aŋsu toono ti na, zin tiute i risa som.\x + \xo 15:21 \xt  Mt 5:10+; Yo 16:2+\x*  
\v 22 Nio sombe aŋmar ma aŋkam sua pizin som, so Anutu ire zin kembei len uunu sa som. Mi iŋgi aŋmar mi aŋpaute zin kek. Tamen lelen pio som. Tana len sua sa mini som. Pa sanaana kizin ta imbot mat kek.\x + \xo 15:22 \xt  Lu 12:47; Yo 9:41; Ro 1:20; Yems 4:17\x*  
\v 23 Tomtom ta sombe iur koi pio, ina ni iur koi pa Tamaŋ tomini.  
\v 24 Uraata bibip ta aŋkam la mazwan na, tomtom toro sa ikam pasa zen. Uraata tana sombe aŋkam som, so zin len uunu sa som. Tamen nio aŋmar mi aŋkam uraata tana ma tire kat kek. Mi tamen tiur koi pa niamru Tamaŋ.  
\v 25 Zin tikam mbulu tana paso, sua ta muŋgu tibeede la tutu kizin na bela iur ŋonoono. Sua ta kembei:  
\q1 Zin tiur koi pio sorok.”\x + \xo 15:25 \xt  Mbo 35:19, 69:4\x*   
\b  
\p
\v 26 To Yesu iseeŋge sua kini mini ma iso: “Ulaaŋa tabe imar mi ipombol yom i, ni imbot ki Tamaŋ. Mi nio ko aŋgo i ma isu piom. Ni Bubuŋana ta izzo sua ŋonoono men. Mi ni ko ipombol sua tio.\x + \xo 15:26 \xt  Lu 24:49; Yo 16:14; Ŋgo 2:33; 1Yo 5:7\x*  
\v 27 Mi niom tomini, ko kopombol sua tio. Paso, indeeŋe ta aŋmaŋga pa uraata tio mi imar indeeŋe koozi na, itiŋan tombotmbot.\x + \xo 15:27 \xt  Lu 24:48; Ŋgo 1:8; 2Pe 1:16; 1Yo 1:1+\x*   
\c 16  
\p
\v 1 “Sua ta boozomen ti, nio aŋso yom pa kek bekena aŋpombol yom. Kokena kotop pa urlaŋana tiom.  
\v 2 Pa zin ko tiziiri yom pa lupŋana kizin. Mi mazwaana sa kola imar, tona tomtom sa isombe ipun yom ma kemetmeete, na ni ko indemeere kembei imbeeze kat pa Anutu. \x + \xo 16:2 \xt  Mt 24:9; Ŋgo 26:9+\x*  
\v 3 Mbulu tana, zin ko tikam piom paso, tiute niamru Tamaŋ som. \x + \xo 16:3 \xt  Yo 15:21; Ro 10:2; 1Tim 1:13\x*  
\v 4 Sua taiŋgi, nio aŋso piom beso kaimer ma tikam mbulu tana piom, to motoyom iŋgal sua tio ti, mi ipombol yom be kemender mbolŋana.  
\s1 Uraata ki Bubuŋana Potomŋana  
\p “Sua taiŋgi, muŋgu nio aŋso piom som. Paso, nio itiŋan tombotmbot.  
\v 5 Mi iŋgi be aŋzem yom mi aŋla ki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i. Tamen tomtom tiom sa iwi yo pa lele tabe aŋla pa i som.  
\v 6 Ŋonoono, sua ta aŋzzo piom i ko ikam yom ma leleyom ipata kat.  
\v 7 Tamen nio aŋso kat piom ta kembei: Sombe aŋzem yom som, inako Ulaaŋa tana irao imar piom som. Mi sombe aŋla, nako aŋgo i ma imar piom. Tana nio sombe aŋzem yom mi aŋla, inako ambai piom. \x + \xo 16:7 \xt  Yo 14:16,26, 15:26\x*  
\v 8 Ulaaŋa tana isombe imar, to iswe mbulu sananŋana kizin tomtom toono kan ma ipet mat, mi iso zin pa mbulu iŋgoi ta ndeeŋeŋana pa Anutu mataana, mi kadoono urŋana tabe ipet pa kaimer i.  
\v 9 Zin tikam sanaana paso, tiurla tio som. \x + \xo 16:9 \xt  Yo 15:22\x*  
\v 10 Mi mbulu ndeeŋeŋana na, nio sombe aŋmiili ma aŋla ki Tamaŋ, mi kere yo mini som, tona iswe kembei nio tomtom ndeeŋeŋoŋ pa Anutu mataana. \f + \fr 16:10 \ft  Zin Yuda pakan tikam ŋgar ŋoobo ma tiso Yesu itoto mbulu ki Anutu som. Tamen, indeeŋe ni isala pa saamba na, iswe kembei Anutu leleene ambai pini mi uraata kini. \f* \x + \xo 16:10 \xt  Ro 1:4\x*  
\v 11 Mi kadoono urŋana, ina kola ipet. Pa biibi ki toono ti na, Anutu iur le kadoono ma imender kek. \x + \xo 16:11 \xt  Yo 12:31; Ibr 2:14\x*   
\p
\v 12 “Nio leŋ sua boozomen tabe aŋso piom. Mi irao aŋso ta buri na som. Pa ko ipata piom.  
\v 13 Mi Bubuŋana, ni izzo sua ŋonoono men. Tana ni isombe imar, nako ipazal ŋgar tiom, mi iso yom pa sua ŋonoono ta boozomen, mi mbulu pakan tabe ipet pa kaimer i tomini. Mi ni ko iso sua sa pa itunu ŋgar kini na som. Sua tau ileŋ la ki Tamaŋ men, to iso. \x + \xo 16:13 \xt  Yo 14:17, 14:26; 1Kor 2:10; 1Yo 2:27\x*  
\v 14 Ni ko ikam ma nio zoŋ iwe biibi. Pa ni ko ipaute yom pa uraata tio, mi mbulu tio, mi koroŋ tio pakan.  
\v 15 Tamaŋ koroŋ kini ta munŋaana men na, nio koroŋ tio tau. Tanata aŋso piom ta kembei: Bubuŋana ko ipaute yom pa uraata tio, mbulu tio, mi koroŋ tio pakan.” \x + \xo 16:15 \xt  Mt 11:27; Yo 17:10\x*   
\s1 Naŋgaŋ ko lelen ipata, mi kaimer to lelen ambai mini  
\p
\v 16 Mi Yesu iso sua mini ma iso: “Molo som to kikir motoŋ. Mi talae rimen, to kere yo mini.”   
\p
\v 17 Tabe naŋgaŋ kini pakan tiparwwi zin ma tiso: “Sua taiŋgi ka uunu parei? Pa ni iso piti ma isombe, molo som to tikir mataana. Mi talae rimen, to tere i mini. Mi iso mini ma iso ila ki Tamaana.  
\v 18 Sua kini ta ‘molo som’ ti, ka uunu parei? Iti takankaana pa.”   
\p
\v 19 Mi Yesu ikam la pa wiŋana kizin kek. Tana iso pizin ma iso: “Parei, sua tau aŋso molo som to kikir motoŋ, mi talae rimen, to kere yo mini, ina kaparwwi yom pa ka uunu?  
\v 20 Nio aŋso kat piom: Niom ko kakam tiŋiizi biibi mi leleyom ipata kat. Mi zin wal toono kan, inako menmeen zin. Tamen talae ri, to niom ko menmeen yom mini.  
\v 21 Kembei ta moori tabe ikam tomtom i. Ni iyamaana yoyouŋana biibi. Mi sombe ikam tomtom ma isu, nako mataana mbeleele yoyouŋana tana. Paso, ni menmeeni pa pikin popoŋana tana.  
\v 22 Mi niom ta kembena. Koozi leleyom ipata. Tamen sombe aŋmar ma kere motoŋ mini, nako menmeen yom biibi mi leleyom ndabok kat. Mi leleyom ndabokŋana tana na, tomtom sa ko irao itatke piom na som. \x + \xo 16:22 \xt  Lu 24:52; Yo 20:20; 1Pe 1:8\x*   
\p
\v 23 Indeeŋe tana na, niom ko kombot mat pa koroŋ ta boozomen. Tana ko kiwi yo pa koroŋ sa ka uunu mini som. Mi nio aŋso kat piom: Niom sombe kiwi Tamaŋ be ikam leyom koroŋ sa pa nio zoŋ, na ni ko ikam piom.  
\v 24 Ta muŋgu mi imar na, niom kiwi i be ikam leyom kosa sa pa nio zoŋ zen. Mi nio aŋso piom: Kiwi, tona kakam. Naso leleyom ndabok ma ndabok kat. \x + \xo 16:24 \xt  Mt 7:7; Yo 15:11\x*   
\s1 Yesu ilip pa toono mburaana  
\p
\v 25 “Sua taiŋgi nio aŋkamam ila sua tooroŋana. Mi nol tio iso ipet, tona aŋkam sua tooroŋana piom mini som. Ko aŋso kat yom pa Tamaŋ.  
\v 26 Mi mazwaana tana isombe ipet, na nio ko aŋwe kwoyom mini be aŋwi Tamaŋ pa leyom koroŋ sa na som. Niom ituyom ko kiwi i pa nio zoŋ.  
\v 27 Pa ni tomini leleene piom. Paso, niom leleyom pio mi kuurla tio ta kembei: Nio aŋbot kini ta aŋmar i.  
\v 28 Ŋonoono kat, muŋgu nio aŋbot ki Tamaŋ mi aŋsu toono. Mi iŋgi be aŋzem toono ti, mi aŋmiili ma aŋla kini mini.”   
\p
\v 29 Yesu iso sua tana, to naŋgaŋ kini tiso: “Biibi, muŋgu nu kamam sua piam ilala sua tooroŋan. Mi buri na, zzo katkat.  
\v 30 Tana niam amkilaalu kembei nu ute koroŋ ta boozomen. Tomtom lelen iurur pa wiŋana kizin be tiwi u, na nu kam la pa ŋgar kizin kek. Tana amurla ku ta kembei: Nu, Anutu iŋgo u ta mar i.”   
\p
\v 31 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Ambai. Mi ko kuurla kat?  
\v 32 Nol tio ta igarau kek. Mi sombe ipet, to niom ko kakam pirik ma kala leyom, mi kezem yo ma ituŋ tamen aŋbotmbot. Tamen nio ko ituŋ tamen kat na som. Pa Tamaŋ, ni ko imbotmbot raama yo. \x + \xo 16:32 \xt  Mt 26:31,56; Yo 8:29\x*  
\v 33 Sua taiŋgi, nio aŋso piom bekena kesekap mar tio. Naso leleyom ambai men mi kombotmbot. Ŋonoono, iŋgi kombotmbot la wal toono kan mazwan, tana ko kendeeŋe pataŋana. Tamen kemender mbolŋana. Pa nio aŋlip pa toono mburaana kek.” \x + \xo 16:33 \xt  Yo 14:27; Ro 8:35+; 1Yo 4:4, 5:4\x*   
\c 17  
\s1 Yesu isuŋ mi iur itunu ila Anutu namaana  
\p
\v 1 Yesu iso sua tana ma imap, tona mataana isala kor mi isuŋ. Iso: “O Tamaŋ, iŋgi nol tio ipet kek. Tana swe Lutum ramaki mburaana mi mbulu kini ndabokŋana. Naso ni zaana iwe biibi, mi ikam ma nu zom tomini iwe biibi. \x + \xo 17:1 \xt Yo 12:23\x*  
\v 2 Pa nu ur tomtom ta boozomen ma timbot la Lutum kopo mbarmaana kek, bekena ikam mbotŋana ku pizin tomtom ta munŋaana men ta ur zin ma tiwe ni lene na. \x + \xo 17:2 \xt Dan 7:14; Mt 28:18; Yo 6:39\x*  
\v 3 Anutu tamen ŋonoono ta nu na. Mi mbotŋana ku ta kamam pizin tomtom, ina ta kembei: Tomtom tiute katu, mi tiute Yesu Krisi ta ŋgo i ma isu na. \x + \xo 17:3 \xt Yo 3:16; Pil 3:8+; 1Pe 1:3; 1Yo 5:20\x*  
\v 4 Uraata boozomen ta ur mar nomoŋ, ina nio aŋkam ma imap kek, bekena aŋswe mburom mi mbulu ku ndabokŋana isu toono mibe zom iwe biibi. \x + \xo 17:4 \xt Yo 4:34, 13:31, 19:30\x*  
\v 5 O Tamaŋ, muŋgu kat, indeeŋe ta nu ur toono zen na, nu ituru tombotmbot lela azuŋka leleene mi nio zoŋ biibi. Mi iŋgi nio leleŋ be kam yo ma aŋma ku mini be aŋbot raamu, mibe zoŋ iwe biibi kembei ta muŋgu na. \x + \xo 17:5 \xt Yo 1:1+; Pil 2:6; Ibr 1:3\x*   
\s1 Yesu isuŋ pizin naŋgaŋ kini  
\p
\v 6 “O Tamaŋ, zin tomtom ta nu tatke zin pizin wal toono kan mi kam zin ma tiwe leŋ na, nio aŋswe zom pizin ma tiute u. Zin wal ku tau. Mi nu kam zin ma tiwe leŋ, tana iŋgi tikan la sua ku kek. \x + \xo 17:6 \xt Yo 6:37+, 10:29, 17:26\x*  
\v 7 Mi iŋgi tiute ta kembei: Koroŋ boozomen ta kam mar tio na, katuunu ta nu itum.  
\v 8 Pa sua ta kam mar tio, ta aŋso pizin ma tikan la kek. Mi iŋgi tiute kat ta kembei: Nio aŋbot ku ta aŋmar i. Tana zin tiurla ta kembei: Nu ŋgo yo ta aŋmar i.   
\p
\v 9 “Tamaŋ, suŋŋana tio ti ima ku pizin wal ti. Pa zin wal ku tau. Mi nu kam zin ma tiwe leŋ. Mi zin wal toono kan na, aŋsuŋu pizin som. \x + \xo 17:9 \xt Yo 6:37+, 10:29\x*  
\v 10 Koroŋ tio ta boozomen, ina nu koroŋ ku. Mi koroŋ ku ta boozomen ina koroŋ tio. Zin wal tio ti ta tiswe mbulu tio ndabokŋana, mi tikam ma zoŋ iwe biibi.  
\v 11 Nio ko aŋbot su toono ma molo som. Pa iŋgi be aŋzem mi aŋma ku i. Tamen zin, nako timbotmbot. O Tamaŋ, nu Potomŋom. Poroukaala zin, mi pombol zin be tikiskis mbulu ku ndabokŋana mi zom ta kam pio mi aŋswe pizin na. Naso tilup zin ma tiwe tamen kembei ta ituru i. \x + \xo 17:11 \xt Yo 10:29+; 2Tes 3:3; 1Pe 1:5; Yud 24+\x*  
\v 12 Indeeŋe ta niamŋan ambotmbot na, nio ituŋ motoŋ pizin mi aŋporoukalkaala zin. Mi zom mi mbulu ku ndabokŋana ta kam pio na, aŋswe pizin. Tanata tikiskis zom mi mbulu ku tana mi timbot ambai. Tasa ila lene som. Tamen tomtom tabe ila ne, ta ila kek. Pa sua ta tibeede pataaŋa kek na, bela iur ŋonoono. \x + \xo 17:12 \xt Mbo 41:9; Yo 6:39,70\x*   
\p
\v 13 “Nio iŋgi be aŋzem zin wal ti mi aŋma i. Tana niamŋan ambotmbot men su toono, mi aŋkam sua taiŋgi bekena lelen ndabok ma ndabok kat kembei ta nio i. \x + \xo 17:13 \xt Yo 15:11\x*  
\v 14 Wal ti, nio aŋkam sua ku pizin ma tileŋ kek. Tanata tiwe kembei ta nio, mi titoto ŋgar toono kana mini som. Uunu tina ta zin wal toono kan tiurur koi pizin. \x + \xo 17:14 \xt Yo 15:19; 1Yo 2:15+\x*  
\v 15 Iŋgi nio aŋwi u be tatke zin pizin wal toono kan som. Tamen poroukaala zin pa Tomtom Sanaana. \x + \xo 17:15 \xt Mt 6:13; 2Tes 3:3; 1Yo 5:18\x*  
\v 16 Pa wal ti, tigaaba yo kek. Tana niamŋan ki toono mini som.   
\p
\v 17 “Sua ku na sua ŋonoono men. Mi sua ku ta ko iwe zaala pizin be nu tooro zin ma tiwe wal ku potomŋan. \x + \xo 17:17 \xt Yo 15:3; 1Pe 1:22\x*  
\v 18 Nu ŋgo yo ma aŋsu toono, ta iŋgi nio kadoono aŋgo zin ma tila pizin tomtom toono kan. \x + \xo 17:18 \xt Mt 28:19; Yo 20:21\x*  
\v 19 Nio iŋgi aŋzem ituŋ ima nomom be aŋkam uraata ta ur pio na. Naso aŋkam zin ma tiwe wal ku potomŋan. \x + \xo 17:19 \xt 1Kor 1:2,30; Ibr 10:10\x*   
\s1 Yesu isuŋ pizin wal urlaŋana kan ta boozomen be tiparlup zin ma tiwe tamen  
\p
\v 20 “Suŋŋana tio ti ima ku pizin wal ti men som. Pa zin wal tabe kaimer tileŋ sua kizin mi tiurla tio i, na aŋsuŋ pizin tomini.  
\v 21 Tamaŋ, lup zin raama ituru ma itiŋan tewe tamen, kembei ta ituru tulup ti ma tewe tamen. Naso wal toono kan tiurla ta kembei: Nu ŋgo yo ta aŋmar i. \x + \xo 17:21 \xt Ro 12:5; Ga 3:28; Ep 4:3+\x*   
\p
\v 22 Mbulu ku ndabokŋana ta zom biibi pa i, ta kam pio mi aŋswe pizin kek, bekena tiparlup zin ma tiwe tamen kembei ta nu ituru i.  
\v 23 Tana itiŋan ko taparlup ti ma tewe tamen kat. Naso wal toono kan tikilaala ta kembei: Nu ŋgo yo ma aŋsu, mi nu lelem pizin wal ta tiurla tio na, raraate kembei ta nu lelem pio. \x + \xo 17:23 \xt Yo 16:27\x*   
\p
\v 24 “O Tamaŋ, zin wal ta nu kam zin mar nomoŋ kek na, nio leleŋ be zin timbotmbot raama yo isu lele tabe nio aŋma aŋbot pa i, mibe tire azuŋka tio mi mburoŋ. Indeeŋe ta nu ur kosa sa zen na, nu lelem pio ilip, tanata kam azuŋka mi mburom tana pio. \x + \xo 17:24 \xt Yo 12:26; 1Tes 4:17\x*  
\v 25 O Tamaŋ, nu ndeeŋeŋom. Wal toono kan tiute u som. Mi nio na, aŋute u. Mi wal ti, zin tikilaala kembei nu ta ŋgo yo ma aŋmar i.  
\v 26 Mi nio aŋswe zom mi mbulu ku ndabokŋana pizin kek. Mi ko aŋzzwe men. Naso lelen par pizin kembei ta nu lelem pio, mi nio ko aŋbotmbot la lelen.”   
\c 18  
\s1 Tikam Yesu  
\r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-53)  
\p
\v 1 Yesu isuŋ makiŋ to, ziŋan naŋgaŋ kini tizem kar biibi, mi tisula tindu yok Kidron ma tisala pa olib lene ta.  
\v 2 Lele tana Yudas, tomtom tabe iur Yesu ila ka koi bizin naman na, ni iute tomini. Paso, Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tiluplup zin su lele tana.  
\v 3 Tana Yudas ikam zin menderŋan pakan ta zin bibip kizin patoronŋana kan mi zin tutu kan tiŋgo zin na, mi ziŋan zin malmal kan pakan kizin Rom tiwwa ma tila pa lele tana. Tiwwa raama mburu kizin malmal kana, mi titeege kai mi lam ma tila.  
\v 4 Mbulu tabe ipet pini i, Yesu iute lup. Tana izem olib lene tana, mi ipaŋuru zin ma ila, mi iwi zin. Iso: “Niom kuru asiŋ?”  
\v 5 Mi zin tiso: “Niam amru Yesu ki Nasaret.” To ni iso: “NIO AŊBOTMBOT.” Mi Yudas ta iur Yesu ila ka koi bizin naman na, ni tomini ziŋan timendernder.   
\p
\v 6 Indeeŋe ta Yesu iso pizin ma iso: “NIO AŊBOTMBOT,” to ruk ma timiili, mi timalaala ki ndemen ma tila titoptop su. \x + \xo 18:6 \xt  Kam 3:14\x*  
\v 7 To ni iwi zin mini ma iso: “Niom kuru asiŋ?” Mi zin tiso: “Niam amru Yesu ki Nasaret.”   
\p
\v 8-9 Mi ni iso: “Nio aŋso piom kek. NIO AŊBOTMBOT. Sombe leleyom be kakam yo, ina ambai. Mi kezem zin wal tio ti ma tila.” Tabe sua kini ta iso kek na iur ŋonoono. Sua ta kembei: ‘Zin wal ta nu ur zin mar nomoŋ na, aŋzem tasa ma ila lene som.’ \x + \xo 18:8-9 \xt  Yo 17:12\x*   
\p
\v 10 Simon Petrus, ni le buza malmal kana ta imbotmbot. Tana ipas buza tana mi ipiri na, isap tomtom ta talŋaana woono. Tomtom tana, zaana Malkus. Mi ni mbesooŋo ki biibi kizin patoronŋana kan.  
\v 11 To Yesu iso pa Petrus ma isombe: “Hait! Zeebe buza ku tana isula muriini mini. Parei, mbooro ta Tamaŋ iur pio be aŋwin la i, ko aŋwin som?”   
\s1 Tikam Yesu ma ila ki Anas  
\p
\v 12 Tona zin malmal kan ziŋan biibi kizin mi zin menderŋan kizin Yuda tikam Yesu ma tipo namaana,  
\v 13 mi tikami ma tila ki Anas be ileŋ sua kini. Anas tina, ni Kaipas rwoonobi. Mi Kaipas, ni iwe biibi pizin patoronŋana kan pa ndaama tana.  
\v 14 Ni ta muŋgu isope zin peeze kan kizin Yuda ta kembei: Yesu, ni tomtom tamen ŋonoono. Sombe ikam zin tomtom murin mi imeete pizin, inako ambai. Kokena imbot to iwal biibi tila len. \x + \xo 18:14 \xt  Yo 11:49+\x*   
\s1 Petrus iwatkaala Yesu zaana  
\r (Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-57)  
\p
\v 15 Simon Petrus ziru naŋgaŋ toro tito Yesu ma tila tipet ruumu ki biibi kizin patoronŋana kan. Naŋgaŋ toro tana ni, biibi kizin patoronŋana kan iute i. Tana igaaba Yesu ma ziru tilela pa ruumu kwoono ma timbotmbot.  
\v 16 Mi Petrus, ni imbotmbot mat ta siiri kwoono a. Tana naŋgaŋ toro tana ila ma isope moori ta imborro kataama na pini, to ikam Petrus ma ilela tomini.  
\v 17 To moori tana iwi lae pa Petrus ma iso: “Ai, nu tina, naŋgaŋ ki tomtom tiŋga tomini?” Mi Petrus iso: “E-e, nio som.”  
\v 18 Mazwaana tana, lele ilomo. Tana zin mbesooŋo mi zin menderŋan tindou you ma timbotmbot you uunu. Mi Petrus tomini ila ma ziŋan timendernder mi you ilolo zin.   
\s1 Anas iwisese Yesu  
\r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-71)  
\p
\v 19 To biibi kizin patoronŋana kan imaŋga, mi iwi Yesu pizin naŋgaŋ kini mi sua ta ni ikamam pizin tomtom.  
\v 20 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nio aŋturkewe ki sua tio som. Aŋzzo katkat su mat keteene men. Gorgori ta aŋzzo lela lupŋana murin, som aŋkamam su Urum Merere kwoono. Pa ina lele ta zin Yuda tiluplup zin pa.  
\v 21 Tana nu wi yo paso? Wi zin wal ta tileŋleŋ yo na. Pa zin tileŋ sua tio ma tiute lup kek.”   
\p
\v 22 Yesu iso sua tana, to menderŋana ta imender su zilŋaana uunu i, ipeeze lae pa Yesu paŋaana mi iso: “Nu so sua ta kembena ila biibi kizin patoronŋana kan mataana paso? Kom ŋger pini som?”   
\p
\v 23 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “So yo lak. Nio aŋso ŋoobo so sua i? Mi sombe sua tio ambai men, na parei ta nu pun yo sorok?”   
\p
\v 24 Tona Anas izemi, mi tikami ma ila ki Kaipas ta biibi toro kizin patoronŋana kan na. Mi wooro ta tipo i pa na, imbotmbot men la namaana.   
\s1 Petrus iwatkaala Yesu zaana mini  
\r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-62)  
\p
\v 25 Petrus, ni imendernder men ta you uunu mi you ilolo i. Tana zin wal ta ziŋan timbotmbot na, tire lae pini i tiso: “O, nu tana ko naŋgaŋ ki tomtom tiŋga tomini, na?” Tamen Petrus iwatkaali ma iso: “E-e, nio som.”   
\p
\v 26 To mbesooŋo ki biibi kizin patoronŋana kan ta Petrus isap talŋaana na, toŋmatiziŋ kini ta, imaŋga mi iso pa Petrus ma iso: “Waii, mi nu tina ta aŋre u niomŋan kombotmbot olib lene na.”  
\v 27 Tamen Petrus iwatkaali mini ma iso sua tana ŋonoono som. Indeeŋe tana, man itaŋ.   
\s1 Tipamender Yesu ila Pilatus kereene uunu  
\r (Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5)  
\p
\v 28 Mankwoono mbeŋbeŋŋana na, tikam Yesu ma tizem Kaipas, mi tila ki Pilatus. Pa ni gabana ki Rom. Mi zin bibip kizin Yuda ta ziŋan tila na, tilela ruumu leleene som. Timbotmbot mat. Paso, matan iŋgal kembei nol tabe tikan Pasoba ka kini i, na igarau kek. Tana timoto: Kokena titeege koroŋ sa kizin Rom, to tiŋgeeze pa Anutu mataana mini som.  
\v 29 Tana Pilatus iyooto ma ipet kizin, mi iwi zin. Iso: “Tomtom ti, ni le so uunu i, ta kakami ma imar tio?”   
\p
\v 30 Mi zin tipekel kwoono ma tiso: “Wai, sombe ni tomtom sananŋana som, so amkami sorok ma ima ku?”   
\p
\v 31 Tana Pilatus iso: “Kena kakami ma kala, mi ituyom kuurpe sua kini kembei ta tutu tiom iso na.”  
\p Mi zin tipekel kalŋaana ma tiso: “Mi niam amrao be ampun tomtom sa ma imeete na som. Pa zoyam sa pa uraata ta kembena som.”  
\v 32 Sua kizin tana indeeŋe kat sua ta muŋgu Yesu iso pa zaala tabe ni imeete pa i. Pa sua kini tana bela iur ŋonoono.   
\p
\v 33 To Pilatus imiili ma ilela mini ruumu kini, mi iso ma tikam Yesu ma ilela kini. To iwi i. Iso: “Parei? Nu tina ta king kizin Yuda tau?” \x + \xo 18:33 \xt  Mt 2:2\x*   
\p
\v 34 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Wiŋana tana ipet pa itum lelem, som tomtom pakan tiso u pio ta wi pa i?”   
\p
\v 35 Mi Pilatus ipekel kwoono ma iso: “Nio tomtom ki Yuda be aŋute sua ti? Iŋgi nu itum wal ku mi zin bibip kizin patoronŋana kan, ta tiuru mar nomoŋ. Tana so lak. Nu kam so mbulu i?”   
\p
\v 36 To Yesu iso: “Koroŋ ta nio aŋkamam peeze pa i, ina koroŋ ki toono som. Mi be koroŋ ki toono, so wal tio tiporoukaala yo ma zin Yuda tirao be tikam yo som. Tamen koroŋ ta nio aŋkamam peeze pa i, ina koroŋ ki toono som.” \x + \xo 18:36 \xt  Dan 2:44, 7:14; Lu 17:21; Ro 14:17\x*   
\p
\v 37 Tabe Pilatus iwi i mini ma iso: “Kena ko nu king sa?”  
\p Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Sua ta so na. Pa tipeebe yo ma aŋsu toono ti be aŋpombol sua ŋonoono. Tana tomtom sa sombe leleene be ito sua ŋonoono, inako ileŋ la kalŋoŋ.” \x + \xo 18:37 \xt  Yo 8:47; 1Tim 6:13\x*   
\p
\v 38 To Pilatus iwi i mini ma iso: “Sua iŋgoi ta sua ŋonoono?” \x + \xo 18:38 \xt  Yo 14:6\x*  
\s1 Pilatus iur sua be tipun Yesu ma imeete  
\r (Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25)  
\p Tona Pilatus iyooto ma ipera mat mini, mi iso pizin Yuda. Iso: “Nio aŋdeeŋe tomtom ti le uunu sa som.  
\v 39 Kere. Ndaama ta boozomen, sombe lupŋana biibi taiŋgi ipet, na aŋzemzem tomtom tiom tasa ta imbotmbot lela ruumu sanaana na, ma iyooto sorok. Parei? Ko aŋto mbulu tana, mi aŋzem king tiom Yuda ti ma iyooto ma ila lene?”   
\p
\v 40 Mi zin tipekel kwoono ma kalŋan biibi ma tiso: “Niam leleyam pini som! Barabas imar!” Barabas tana, ni ikamam malmal be iziiri gabman ki Rom. \x + \xo 18:40 \xt  Ŋgo 3:14\x*   
\c 19  
\p
\v 1 Tona Pilatus iur Yesu ila zin malmal kan naman be tibalisi pa re.  
\v 2 Tibalisi makiŋ, to tikam wooro matanmatanŋana ma tiperek ma iwe kembei ta mogar, mi tiur sala uteene. Mi tikam kawaala totoŋana kembei ta kizin king i, mi tipeele sala ŋwaana, to tilala mi tituntuundu pini, mi tikam sua repiiliŋana pini ma tizzo:  
\v 3 “Aa, tapakur king kizin Yuda ti lak!” Mi pakan tipeeze paŋaana.   
\p
\v 4 To Pilatus ipera kizin iwal biibi mini mi iso: “Kere. Iŋgi be aŋkam tomtom ti ma ipet tiom mini, bekena kuute kat ta kembei: Nio aŋdeeŋe le uunu sa som.”  
\v 5 Tana tikam Yesu ma ipet mat raama wooro matanmatanŋana ta imbot sala uteene mi mburu totoŋana ta imbot sala ŋwaana na. Mi Pilatus iso pizin ma iso: “Kere. Tomtom tis!”   
\p
\v 6 Zin bibip kizin patoronŋana kan mi zin menderŋan matan tire i, to timaŋga mi kalŋan izalla ma tiso: “Puni sala ke pambaaraŋana! Puni sala ke pambaaraŋana!” Tabe Pilatus iso pizin: “Kena niom ituyom kakami mi kupuni sala ke pambaaraŋana. Pa nio na, aŋdeeŋe le uunu sa tabe aŋur kadoono pini pa i na som.”\x + \xo 19:6 \xt  Ŋgo 3:13+\x*   
\p
\v 7 Tamen zin Yuda tipekel kwoono ma tiso: “Tutu tiam iso ta kembei: Ni bela imeete. Pa ipakur itunu ma isombe ni Anutu Lutuunu tau.”   
\p
\v 8 Pilatus ileŋ sua kizin tana, mi motoŋana biibi ikami.  
\v 9 Tana ilela ruumu leleene mini mi iwi Yesu. Iso: “Nu tomtom pareiŋom? Nu mar pa so zaala i?” Tamen Yesu ipekel kwoono som. Imaane men.  
\v 10 Tabe Pilatus iso pini: “Parei, nu pekel kalŋoŋ som? Re. Iŋgi nu mbot la nio nomoŋ. Sombe aŋzemu ma la, nako la. Mi sombe aŋso be tipunu ma meete sala ke pambaaraŋana, inako meete sala ke pambaaraŋana.”   
\p
\v 11 To Yesu ipekel kwoono ma iso: “Sombe Anutu izem yo la nomom som, so nu rao be kam kosa sa pio na som. Mi tomtom ta iur yo ma nomom i, na ni tembeli kek. Pa sanaana kini ta biibi ma ilip.”\x + \xo 19:11 \xt  Yo 10:18, 18:28+; Ŋgo 2:23; Ro 13:1\x*   
\p
\v 12 Pilatus ileŋ sua tana, to iso ikam be izemi ma ila lene. Tamen zin Yuda tikelkel ma tizzo: “Sombe nu zemi ma ila lene, inako nu Kaisa gaabaŋana som. Pa tomtom ta so ipakur itunu ma iso iwe king, na ni ikamam be izooro Kaisa tau.”\x + \xo 19:12 \xt  Lu 23:2\x*   
\p
\v 13 Pilatus ileŋ sua kizin tana, to ikam Yesu ma iyooto mat, mi Pilatus mbuleene ise sua urpeŋana muriini ta imbot su lele ta tipaata zaana ila Yuda kalŋan be ‘Gabata’ na. (‘Gabata’ ka uunu ta kembei: lele ta tiurpe pa pat.)  
\v 14 Indeeŋe tana, zoŋ mataana igarau aigule palakuutu. Mi aigule tana, inabe tiurpe kini ma koroŋ ta boozomen pa Pasoba ka aigule potomŋana tabe ipet i. To Pilatus imaŋga ma iso pizin Yuda. Iso: “Kere. King tiom ta itunu ti.”   
\p
\v 15 Mi zin tipekel kalŋaana ma tiso: “E-e, tomtom tana, puni ma ila ne! Ila ne! Puni sala ke pambaaraŋana!”  
\p Tabe Pilatus iwi la pizin mini ma iso: “Parei, niom leleyom be aŋpun king tiom ti sala ke pambaaraŋana?”  
\p Mi zin bibip kizin patoronŋana kan tipekel kwoono ma tiso: “Niam leyam king toro sa som. Kaisa itutamen ta king tiam.”   
\p
\v 16 Tana Pilatus ileŋ la kalŋan, mi iur Yesu ila zin malmal kan naman be tipuni ma imeete.   
\s1 Tipun Yesu sala ke pambaaraŋana ma imeete  
\r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43)  
\p
\v 17 To tikam Yesu ma tila kar zilŋaana, mi Yesu itunu ikwaara ke pambaaraŋana kini mi tisala pa lele ta tipaata be ‘Uteene putuunu.’ Iburu kalŋan tisombe ‘Golgata’.\x + \xo 19:17 \xt  Ibr 13:12\x*  
\v 18 Tipet lele tana, to tipuni la ke pambaaraŋana. Mi tipun tomtom ru tomen. Ta imbot la Yesu namaana woono mi toro imbot la namaana ŋas. Mi Yesu, ni imbot lukutuunu.   
\p
\v 19 Mi Pilatus iso ma tibeede sua sotaaraŋana ise ke pakaana ta, mi tiur sala ke pambaaraŋana. Sua sotaaraŋana tana iso ta kembei: “Yesu ki Nasaret, king kizin Yuda.”  
\v 20 Sua tana, tibeede la Iburu kalŋan, mi Latin kalŋan, mi Grik kalŋan tomini. Lele ta tipun Yesu pa na, imbot kolouŋana pa kar biibi Yerusalem. Tana wal boozo tiwwa ma tirre sala pa bude tana.  
\v 21 To zin bibip kizin patoronŋana kan tila ki Pilatus mi tiso pini: “Nu beede sua ta kembena paso? Bela beede ta kembei: ‘Tomtom ti iso ni king kizin Yuda.’”   
\p
\v 22 Tamen Pilatus ipekel kwon ma iso: “Toŋgo. Sua ta aŋbeede kek na, imbot pataaŋa.”   
\p
\v 23 Zin malmal kan tipun Yesu sala ke pambaaraŋana makiŋ to, tikam mburu kini, mi tiur ma iwe pakaana paŋ, mi tiparrai pizin. Mi tikam mburu kini biibi ta munŋaana na,  
\v 24 mi tiparso pizin ma tiso: “Mburu biibi taiŋgi, irao be taraaza pepe. Kenako imbot ta kembei, mi takam mbulu sa be tere asiŋ tabe ikam.” Tabe sua ki Anutu ta muŋgu tibeede na, iur ŋonoono. Sua ta kembei:  
\q1 Mburu tio, tiparrai pizin. Mi mburu tio biibi na, tiru zaala pa be tire asiŋ tabe ikam.\x + \xo 19:24 \xt  Mbo 22:18\x*  
\m Tana mbulu ta zin malmal kan tikam na, indeeŋe kat sua tana.   
\p
\v 25-26 Yesu naana ziru naana musaana, mi Maria ta Kleopas kusiini, mi Maria ki Magdala, mi naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip na, timendernder su ke pambaaraŋana uunu. Beso Yesu mataana isu na, ire naana ziru naŋgaŋ tana timendernder ma timbotmbot. Tana iso pa naana ma iso: “Anaŋ, re lutum tina.”\x + \xo 19:25-26 \xt  Yo 13:23\x*  
\v 27 To iso mini pa naŋgaŋ tina ma iso: “Re nom tina.” Indeeŋe tana ma ila na, naŋgaŋ tina ikam Yesu naana ma ila ruumu kini, mi imborro i.   
\s1 Yesu imeete  
\r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-49)  
\p
\v 28 To Yesu iute ta kembei: Uraata kini ta boozomen, ni iposop ma imap lup kek. Tana iso: “Miri yo!” Sua tana, ni iso bekena sua ki Anutu ta tibeede muŋgu kek na iur ŋonoono.  
\v 29 Mbooro ta, tise baen pakpakŋana isula ma imbotmbot. Tana tikam ke namaana mi tipo koroŋ ta ila, to titizik sula baen pakpakŋana tana, mi tikam la Yesu kwoono.\x + \xo 19:29 \xt  Mbo 22:15, 69:21\x*  
\v 30 Ni isemsem makiŋ, to iso: “Uraata ta aŋposop ma imap lup kek.” Tona ka bolboolo ipol, mi izem itunu ma imeete.   
\s1 Tiŋgal Yesu ŋgiliini  
\p
\v 31 Aigule tana, inabe tiparaŋraŋ koroŋ ta boozomen pa aigule potomŋana tabe ipet. Tana zin bibip kizin Yuda tila ki Pilatus, mi tiwi i be iso pizin malmal kan ma tila tipetekatkat zin uri kumbun. Naso timetmeete karau, mi tikam zin ma tila titwi zin. Kokena timbotmbot sala ke pambaaraŋana kizin ma aigule potomŋana tana ipet. Pa ina suŋŋana biibi.  
\v 32 Tana zin malmal kan tila ma tipetekat tomtom ru ta tipun zin raama Yesu na kumbun.  
\v 33 Beso tila ki Yesu na, tire i imeete ma kup kek. Tana tipetekat kumbuunu som.  
\v 34 Tamen zin malmal kan, tomtom kizin ta, ikam izi mi iŋgal sala pa Yesu ŋgiliini na, siŋ ramaki yok isu.\x + \xo 19:34 \xt  1Yo 5:6+\x*   
\p
\v 35 (Tomtom ta ire kat mbulu tana ipet, ta iŋgi ipombol ka sua, bekena niom kuurla tomini. Mi ni iute: Sua kini, ina ŋonoono men. Pa ni ire kat ta iso.)  
\v 36 Mbulu ru ti ipet pa Yesu, tana sua ki Anutu ta tibeede muŋgu kek na iur ŋonoono. Sua ta kembei:  
\q1 Zin ko irao tipetekat tiroono sa ma ipol na som.\x + \xo 19:36 \xt  Kam 12:46; Mbo 34:20\x*   
\m
\v 37 Mi sua toro iso ta kembei:  
\q1 Zin ko tire sala pa tomtom ta tiŋgali na.\x + \xo 19:37 \xt  Mbo 22:16+; Sek 12:10; Tur 1:7\x*   
\s1 Titwi Yesu  
\r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-56)  
\p
\v 38 Mbulu boozomen tana ipet lup, to Yosep ki kar Arimatea ila ma iwi Pilatus pa Yesu be ikami ma ila itwi i. Yosep tina, ni naŋgaŋ ki Yesu tomini. Tamen imototo zin bibip kizin Yuda, tana iswe urlaŋana kini ma ipet mat som. Pilatus iyok pini, to ni ikam Yesu.  
\v 39 Mi Nikodemus ta muŋgu ila ki Yesu mi ziru tizzo sua pa mbeŋ na, ikam ŋgere kuziiniŋana biibi mi igaaba Yosep ma ziru tikam Yesu ma tila.\x + \xo 19:39 \xt  Yo 3:1+, 7:50\x*  
\v 40 Tikami ma tila naala, to tito mbulu kizin Yuda ta tikamam pizin uri i, mi tikaukau i pa kawaala surunsurun, mi tiliŋ ŋgere tana isala.  
\v 41-42 Lele ta tipun Yesu isu pa na, na ke lene ambaiŋana ta imbot kolouŋana pa. Mi ke lene tana na, naala popoŋana ta imbotmbot. Uri sa ikeene lela pasa zen. Tana Yosep ziru Nikodemus tikam Yesu, mi tiuri lela naala tana. Pa aigule tana, inabe zin Yuda tiparaŋraŋ koroŋ ta boozomen pa aigule potomŋana tabe ipet i.   
\c 20  
\s1 Yesu imaŋga mini  
\r (Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12)  
\p
\v 1 Aigule potomŋana imap ma ka mankwoono, mbeŋbeŋŋana na, Maria ki Magdala ila be ilou naala. Ipet na ire pat ta isekaala naala kwoono na, tipatimbil ma ilae kek.  
\v 2 Tana iloondo ma ila ki Simon Petrus mi naŋgaŋ toro ta Yesu leleene pini ilip na, mi iso pizin ta kembei: “Ai, Merere na, wal sa ko tikoki i pa naala ma tila kek. Mi amkankaana pini. Ko tiuri ila parei?”   
\p
\v 3 Tabe Petrus ziru naŋgaŋ toro tana timaŋga be tila pa naala.  
\v 4 Ziru tiloondo ma tila na, Petrus ikamam mi naŋgaŋ tana loŋa ma ila ipet naala uunu muŋgu.  
\v 5 To ituundu, mi mataana lela naala leleene na, ire la pa kawaala ta tipiu Yesu pa na, piuŋana ma imbotmbot. Mi ni ilela kat naala leleene som.  
\v 6 Mi Simon Petrus na som. Ila ma kaŋkaŋ ma ilela. Ilela to, irre su pa kawaala ta tipiu Yesu pa na, piuŋana ma timbotmbot.  
\v 7 Mi kawaala ta muŋgu tipakaala Yesu mataana pa na, imbot raama kawaala piuŋana tana som. Lekŋana ma imbot ndel.  
\v 8 Tona naŋgaŋ toro tana ilela kat naala leleene tomini. Mi ire koroŋ boozo tana, to iurla kat.  
\v 9 (Ŋonoono, sua ki Anutu iso pataaŋa kek ta kembei: Yesu bela imeete mi imaŋga mini pa naala. Tamen ŋgar kizin ikam kat sua tana ka uunu zen.) \x + \xo 20:9 \xt  Mbo 16:10\x*  
\v 10 To ziru tizem naala, mi timiili ma tila pa ruumu kizin.   
\s1 Yesu ipet ki Maria ta ki Magdala na  
\r (Mt 28:9-10; Mk 16:9-11)  
\p
\v 11 Maria imiili ma imar ipet naala mini, to imendernder su naala kwoono, mi itaŋtaŋ ma imbotmbot. Beso ituundu mi mataana ilela naala leleene na,  
\v 12 ire aŋela ru ta tiru pa mburu kokouŋan na, timbutul se Yesu muriini ta muŋgu imbot pa na. Ta imbot la ki uteene, mi toro imbot la ki kumbuunu.  
\v 13 To aŋela ru tana tiwi i. Tiso: “A barau, taŋtaŋ paso?” Mi ni ipekel kwon ma iso: “Wal sa tikam Merere tio ma ila ne kek. Mi nio aŋkankaana pa. Ko tiuri ila parei?”   
\p
\v 14 To mataana ilae na, ire Yesu itunu imendernder su ndemeene uunu. Tamen ikilaali som.  
\v 15 To Yesu iwi i ma iso: “A barau, nu ru asiŋ ta taŋtaŋ na?”  
\p Mi Maria iso ko ni tomtom ta imborro lele tana. Tana iso pini ma iso: “Biibi, sombe nu kam Merere tio, na so yo pini, mi aŋla aŋkami.”   
\p
\v 16 To Yesu ipaata kat zaana mi iso: “Maria!” Tana Maria ikilaala nager kini, to itoori mi iso: “Wai, Rabboni!” (Rabboni, ina Iburu kalŋan. Mi ka uunu ta kembei: ‘mos katuunu’.) To ila mi iteegi.   
\p
\v 17 Tamen Yesu iso pini: “Wa! Zem yo. Pa iŋgi aŋsala ki Tamaŋ zen. Miili ma la ki tiziŋ bizin, mi so pizin ta kembei: Iŋgi be aŋmiili ma aŋsala ki Tamaŋ. Mi ni Tomoyom tomini. Mi ni Anutu tio, mi Anutu tiom tomini.” \x + \xo 20:17 \xt  Ibr 2:11+\x*   
\p
\v 18 Tana Maria ila ipet kizin naŋgaŋ, mi isotaara zin ta kembei: “Nio aŋre kat Merere pa motoŋ.” Mi iso zin pa sua ta Yesu iso pini na.   
\s1 Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini  
\r (Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lu 24:36-49)  
\p
\v 19 Indeeŋe aigule mataana kana tana ka mbeŋ na, zin naŋgaŋ ki Yesu tilup zin lela ruumu leleene. Mi kataama ila ma tuŋ. Pa timoto zin Yuda tau. Timbotmbot mi molo som na, Yesu ipet kizin mi iso pizin. Iso: “Leleyom ambai.”  
\v 20 To iso zin pa namaana mi ŋgiliini, mi zin tire i mi tikilaali kembei ni Merere kizin. Tabe ikam ma lelen ambai ma tau ambai kat.  
\v 21 To Yesu iso pizin mini ma iso: “Leleyom ambai. Iŋgi nio aŋgo yom ma kala, kembei ta Tamaŋ iŋgo yo ma aŋmar i.” \x + \xo 20:21 \xt  Mt 28:19\x*  
\v 22 Tona iwi Bubuŋana ma ila pizin mi iso: “Kakam Bubuŋoŋ Potomŋana ta ima na.  
\v 23 Tomtom ta sombe Anutu ireege sanaana kini kek, na niom irao kopomboli ma koso pini ta kembei: ‘Anutu ireege sanaana ku kek.’ \f + \fr 20:23 \ft  Zaala toro tabe totooro sua ti na, ta kembei: ‘Niom sombe kereege sanaana ki tomtom sa, na sanaana kini reegeŋana.’ \f* Mi sombe kereege pini som, nako sanaana kini tana imbotmbot men.” \x + \xo 20:23 \xt  Mt 16:19+, 18:18\x*   
\s1 Yesu ipet ki Tomas  
\p
\v 24 Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini na, kizin ta, zaana Tomas, ni ziŋan timbotmbot som. Tomas tana zaana toro Didimus. \x + \xo 20:24 \xt  Yo 11:16, 14:5\x*  
\v 25 Tana kaimer, Tomas ila ipet kizin, mi zin tiso Yesu uruunu pini. Tiso: “Ai, niam amre Merere kiti kek.” Tamen Tomas ipekel kwon ma iso: “Wa, ina sa kapakaam na. Nio aŋurla som. Kena so ituŋ aŋre kat kiruuŋu muriini mi izi muriini pa motoŋ, mi nomoŋ ilela, to aŋurla.”   
\p
\v 26 Aigule lamata mi ru ilae na, naŋgaŋ kini tilup zin mini ma timbotmbot. Mi kataama ta boozomen tikotkaala lup. Indeeŋe tana, Tomas tomini ziŋan timbotmbot. Molo som na, Yesu ipet la mazwan mi iso: “Leleyom ambai.”  
\v 27 Mi mataana ila ki Tomas, to iso pini: “Lelem iwe ru ndabok. Mar ma nomom ilela kiruuŋu muriini mi izi muriini, mibe urla.”   
\p
\v 28 To Tomas iso pini ma iso: “Oo, ŋonoono kat. Nu Merere tio, mi Anutu tio!”   
\p
\v 29 Mi Yesu iso pini: “Nu re kat yo kek, tana urla. Mi wal ta sombe tire kat yo som, mi tamen tiurla, na zin ko menmeen zin pa kampeŋana ki Anutu tabe ise kizin i.” \x + \xo 20:29 \xt  Yo 3:16; 2Kor 5:7; 1Pe 1:8\x*   
\s1 Ro ti ka uunu  
\p
\v 30 Indeeŋe ta Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tiwwa na, ni itooro mos boozomen ma tire kat pa matan. Tamen mos boozomen tana, kan mbol ise ro ti som. \x + \xo 20:30 \xt  Yo 21:25\x*  
\v 31 Mi sua boozomen ta imbot se ro ti, ina be ipei ŋgar tiom mi kuurla ta kembei: Yesu, ni Mesia mi Anutu Lutuunu ŋonoono. Mi sombe kuurla kini, inako ni ndomoono pa, mi kakam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. \x + \xo 20:31 \xt  Ro 1:17; 1Yo 5:13\x*   
\c 21  
\s1 Yesu ipet ki naŋgaŋ kini isu yok tatiliuŋana Tiberias ka peende  
\p
\v 1 Kaimer to Yesu ila ipet kizin naŋgaŋ kini isu yok tatiliuŋana Tiberias ka peende. Ipet ta kembei:  
\v 2 Simon Petrus, Tomas (ta zaana toro Didimus na), Natanael (ni kar kini Kana ta Galilea na), Zebedi lutuunu bizin ru, mi naŋgaŋ ru tomen ta ziŋan timbotmbot.  
\v 3 To Simon Petrus isu mi iso pa waene bizin tana. Iso: “Nio iŋgi aŋla aŋwaaza kanda i.” Mi zin pakan tiso: “Soom. Niam ko itiŋan.” Tana tise wooŋgo mi tila, to titekteegi ma mankwoono. Tamen tikam ye sa som. \x + \xo 21:3 \xt  Lu 5:4+\x*  
\v 4 Lele imarmar mi Yesu ila ipet ma imendernder su peende. Mi tire la pini, tamen tikilaali som.  
\v 5 To ni iwi la pizin ma iso: “Ou tiziŋan, kakam koyom ye sa?”  
\p Mi tipekel kwoono ma tiso: “Wai, som kat.”   
\p
\v 6 To ni iso pizin ma iso: “Kena kotoombo ma kipiri pu isula ki nomoyom woono ten.” Tana tipiri pu isula. Beso tiyo ma ise na, tirao som. Pa ye tila ma bok kat.  
\v 7 Tona naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip na, iso lae pa Petrus ma iso: “Ouo, iŋga Merere tau!” Petrus ileŋ sua kini tana, na loŋa men mi iur mburu kini mat kana ila niini mini, mi ilu i sula ma ilela pa peende.  
\v 8-9 Mi naŋgaŋ pakan, zin timbot wooŋgo mi tiyaaru pu ta bok pa ye na, mi tito i ma tilela pa peende. Pa zin timbot molo pa peende som. Tilela peende, to tire narabu ma ye imbot sala you.  
\v 10 Tona Yesu iso pizin ma iso: “Ye ta buri kakam ma kele na, pakan imar.”   
\p
\v 11 Tana Simon Petrus ipera ma isala wooŋgo, mi iyaaru pu raama ye ma ilela pa peende. Pu tina, ye tilela ma bok kat mabe rek. Mi ye ta sorok som. Ye ta bibip men. Mi tinin zin na irao tomto lamata, tomtooru, laamuru mi tel (153).  
\v 12 To Yesu iso pizin ma iso: “Kamar ma kakan kini.” Naŋgaŋ kini tiute: Ni Merere kizin. Tamen tasa kwoono ikam kak ma iwi kati som.  
\v 13 To Yesu namaana ila pa narabu ma ye mi irai pizin. \x + \xo 21:13 \xt  Yo 6:11; Ŋgo 10:41\x*   
\p
\v 14 Yesu imeete mi imaŋga mini pa naala na, ipet kizin naŋgaŋ kini pa ru. Mi toro ti ta iwe tel pa.   
\s1 Yesu iur Petrus pa uraata mini  
\p
\v 15 Zin tikan kini ma imap, to Yesu iwi Simon Petrus ma iso: “Simon, Yoan lutuunu, parei? Nu lelem pio ma ilip pa zin pakan taiŋgi, som som?” Petrus ipekel kwoono ma iso: “E! Merere, nu ute nio leleŋ pu.” Mi Yesu iso pini: “Kena putu zin sipsip tio lutunlutun.” \x + \xo 21:15 \xt  Ŋgo 20:28; 1Pe 5:2\x*   
\p
\v 16 To Yesu iwi i mini ma iwe ru pa. Iso: “Simon, Yoan lutuunu, nu lelem pio ilip, som som?” Mi ni ipekel kalŋaana ma iso: “E! Merere nu ute nio leleŋ pu.” Mi Yesu iso pini ma iso: “Kena motom pizin sipsip tio.”   
\p
\v 17 To Yesu iwi i mini ma iwe tel pa. Iso: “Simon, Yoan lutuunu, nu lelem pio, som som?” Tabe Petrus leleene ipata. Pa Yesu ikam wiŋana tana pini pa tel kek. Tana ipekel kwoono ma iso: “E! Merere nu ute koroŋ ta boozomen. Nu ute nio leleŋ pu.” Mi Yesu iso pini ma iso: “Putu zin sipsip tio. \x + \xo 21:17 \xt  Lu 22:61+\x*  
\v 18 Nio aŋso kat pu ta kembei: Indeeŋe ta nu kaibiŋom na, itum urur mburu ku. Mi lele swoi ta nu lelem pa be la na, nu la men. Tamen kaimer, sombe we kolman, nako swooro nomom ma ila, mi tomtom toro ko iur mburu ku ila nim, mi iyaaru u ma la pa lele ta nu lelem pa som i.”  
\v 19 Sua ti, Yesu iso se ki meeteŋana ki Petrus. Pa kaimer meeteŋana kini tana ko iwe zaala be Anutu zaana iwe biibi. Mi Yesu iso pini mini ma iso: “To yo!” \x + \xo 21:19 \xt  Mk 1:16+; 2Pe 1:14\x*   
\s1 Naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip  
\p
\v 20 To Petrus mataana imiili na, ire naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip na, ni ito zin ma ziŋan tila. Muŋgu indeeŋe ta tikanan kini na, naŋgaŋ tana, ta imbot kolouŋana pa Yesu mi iwi i pa asiŋ tabe iuri la ka koi bizin naman. \x + \xo 21:20 \xt  Yo 13:23+\x*  
\v 21 Tana Petrus mataana ila kini, mi iwi Yesu pini ma iso: “Biibi, mi parei pa tomtom tiŋga?”   
\p
\v 22 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso: “Oo, ina nio ituŋ tau. Sombe leleŋ be ni imbotmbot ma irao aŋmiili ma aŋmar mini, ina koroŋ ku som. Ina koroŋ tio. Tamen nu to yo.”  
\v 23 Uunu tina ta kaimer sua irak ma irao naŋgaŋ kini ta boozomen ma tiso naŋgaŋ kini tana ko irao imeete som. Tamen Yesu iso sua ta kembei som. Ni iso men ta kembei: “Sombe nio leleŋ be naŋgaŋ tiŋga imbotmbot ma irao aŋmiili ma aŋmar mini, ina koroŋ tio. Mi ina koroŋ ku som.”   
\p
\v 24 Naŋgaŋ tana, ta ire kat koroŋ ta boozomen taiŋgi. Tanata ipombol ka sua, mi ibeede ise ro ti. Mi niam amute: Sua kini na, sua ŋonoono men. \x + \xo 21:24 \xt  Yo 19:35\x*   
\s1 Sua pemetŋana  
\p
\v 25 Yesu ikam uraata boozomen. Tamen uraata kini pakan tibeede se ro som. Mibe tibeede ma imap lup, so ro tana munŋaana ka tieene. Sombe totoombo be tuurpe muriini isu toono ti, nako tarao som. \x + \xo 21:25 \xt  Yo 20:30\x*