\id 1PE - Mbula NT with Gen, Exo, Ruth, Psa, Pro, and Jonah [mna] -Papua New Guinea 1996 (DBL 2015) \h 1 Petrus \toc1 Ro Mataana Kana Ta Petrus Ibeede \toc2 1 Petrus \toc3 1Pe \mt1 Ro Mataana Kana Ta Petrus Ibeede \c 1 \p \v 1 Nio Petrus, ŋgoŋana ki Yesu Krisi. Aŋbeede ro ti ima piom wal tau kombot leŋaleŋa pa lele pakan ki Pontus, Galesia, Kapadosia, Asia, mi Bitinia, mi Anutu ipeikat yom ma kewe lene kek. Niom tina kewe leembe men pa toono ti.\x + \xo 1:1 \xt Pil 3:20; Ibr 11:13+; 1Pe 1:17\x* \v 2 Tamen Tamanda Anutu leleene iur piom ta muŋgu kek be ikam yom ma kewe lene, mibe uraata ki Bubuŋana itooro yom ma kewe potomŋoyom. Naso koto Yesu Krisi, mi ni siŋiini ipus yom ma keŋgeeze.\x + \xo 1:2 \xt Ro 8:29; 2Tes 2:13; Ibr 12:24\x* \p Kampeŋana mi mbotŋana ambaiŋana ta Anutu ikamam piti i ko izze tiom ma biibi. Ŋonoono. \s1 Anutu ikam ti ma tewe popoŋanda, tanata tu'urur matanda pa mbotŋana mata yaryaaraŋana \p \v 3 Iti tapakur Anutu tau Merere kiti Yesu Krisi Tamaana na. Pa ni imuŋai iti biibi, mi ipei Yesu Krisi ma imaŋga mini pa naala, bekena ikam ti ma tewe popoŋanda. Naso zanda be takam mbotŋana mata yaryaaraŋana. Tanata koozi tu'urur matanda pa mbotŋana tana ma tombotmbot.\x + \xo 1:3 \xt Yo 3:3; Ep 1:17+; 1Pe 1:23+\x* \v 4 Matamur ambaiŋana ta Anutu iur piom be kakam, ina iŋgeeze men. Mi irao isaana, som imap na som. Pa Anutu itunu imborro ma izza yom ta saamba a.\x + \xo 1:4 \xt Kol 1:5,12; 2Tim 4:8\x* \v 5 Mi urlaŋana tiom ta iwe zaala piom ma Anutu mburaana iporoukalkaala yom. Mi ni ko ikamam ta kembei ma irao kere kat ulaaŋa biibi tabe ni iswe ma ipet mat pa mbeŋ kaimer i. Ulaaŋa tana, ni iparaŋraŋ piom pataaŋa kek.\x + \xo 1:5 \xt Yo 10:28+, 17:11+; Yud 1\x* \p \v 6 Ŋonoono. Koozi, niom ko leleyom ipata. Pa iŋgi toomboŋana matakiŋa izze tiom. Tamen toomboŋana tana, Anutu imborro. Mi ko imbot ma molo som. Mi niom kakamam ŋgar pa Anutu muŋaiŋana kini mi koroŋ ambaiŋana ta ku'urur motoyom pa i, tanata ikam yom ma leleyom ambai ma ambai kat.\x + \xo 1:6 \xt Mt 5:12; Ro 12:12; 2Kor 4:17, 6:10; 1Pe 5:10\x* \v 7 Kere: Pat gol, ina koroŋ zaanaŋana. Tamen irao imbot ma alok na som. Sombe tiurpe, na tineneene pa you, bekena ikan ka muk ma ila lene mi iŋgeeze kat. Mi urlaŋana tiom na, koroŋ biibi kat. Ilip pa gol. Tanata Anutu izem toomboŋana pakan ma tiwedet piom, bekena itoombo urlaŋana tiom mibe ipeŋgeeze, kembei ta you ikamam pa gol na. To urlaŋana tiom iwe koroŋ ŋonoono. Mi sombe Anutu iswe Yesu Krisi ma ipet mat, nako ipakur yom ma zoyom iwe biibi.\x + \xo 1:7 \xt Mbo 66:10+; 1Kor 3:12+; Yems 1:3\x* \p \v 8 Ŋonoono, niom kere Krisi ki motoyom pasa zen. Tamen kuurla kini mi ku'urur kat leleyom pini. Mi ina ta ikam yom ma tau leleyom ndabok ma ndabok kat! Sombe koso sua pa, na som. Pa sua sa irao som.\x + \xo 1:8 \xt Yo 20:29; 2Kor 5:7; Ibr 11:27\x* \v 9 Pa niom kuurla kembei kaimer, Anutu kola ikamke yom. Mi kerre tenten ka ŋonoono kek.\x + \xo 1:9 \xt Ro 6:22\x* \s1 Muŋgu Anutu kwoono bizin tizzo sua pa uraata ki Krisi \p \v 10-11 Ulaaŋa biibi mi kampeŋana tabe Anutu ikam piom i, muŋgu Anutu kwoono bizin tizzo ka sua. Mi tirru ka ŋgar mi tikamam kinkiini be tiute kat ka uunu. Ko Anutu ikamke zin tomtom ŋiizi? Mi uraata tana ko ipet be parei? Pa Bubuŋana ki Krisi ta imbotmbot la lelen na, ipatooŋo zin pa, mi izzo zin ta kembei: Krisi, ni kola ibaada pataŋana boozomen mi ire yoyouŋana, mi kaimer to ikam zaana biibi.\x + \xo 1:10-11 \xt Un 49:10; Mbo 22; Yesa 53; Mt 13:16+; Lu 24:26+; 2Pe 1:21\x* \v 12 Mi Anutu iswe ŋgar kini turkeŋana pa kwoono bizin ma iso zin ta kembei: Sua kizin tana ko irao iur ŋonoono pa mazwaana kizin na som. Ko imbot ma mazwaana kiti, to iur ŋonoono. Sua tana imbot la uruunu ambaiŋana ta tisoyaara piom. Bubuŋana Potomŋana ta imbot saamba mi Anutu iŋgo i ma isu, ta ipombol zin tomtom ma tiso yom pa. Mi kere. Kampeŋana tabe ise tiom i, zin aŋela lelen ilip be tiute tomini.\x + \xo 1:12 \xt Ŋgo 2:4,11; Ep 3:8+; Ibr 11:13,39+\x* \s1 Iti tewe Anutu wal kini kek. Tana matanda iŋgal be takam mbulu potomŋana men \p \v 13 Tana kuurpe ŋgar tiom, kagabizbiizi ituyom, mi ku'urur kat motoyom pa kampeŋana biibi tabe ise tiom i. Kampeŋana tana, Yesu Krisi isombe imiili ma imar, to ipet kat mat.\x + \xo 1:13 \xt Lu 12:35, 21:34; Ro 13:13; Ep 6:14; 1Tes 5:6+\x* \v 14 Muŋgu, niom kakankaana pa Anutu, tana niyom izze pa koroŋ soroksorok boozo. Mi iŋgi kewe Anutu lutuunu bizin ta tileŋleŋ la sua kini na kek. Tana kezem leleyom sananŋana ma ikam peeze piom mini pepe.\x + \xo 1:14 \xt Ro 12:2; Ga 5:16+; Ep 2:3, 4:17+\x* \v 15-16 Pa Anutu ta iboobo yom ma kewe lene na, ni potomŋana. Tana niom ta kembena, kakam mbulu ta potomŋana men. Bela mbulu tiom ipa ndel, mi kewe Anutu lene kat. Pa tibeede sua pataaŋa kek ta kembei: \q1 Nio potomŋoŋ. Tana niom ta kembena. Kewe potomŋoyom.\x + \xo 1:15-16 \xt Wkp 11:44+; Mt 5:48; Lu 1:74+; 2Kor 7:1; Ibr 12:14\x* \b \p \v 17 Anutu ta kuzuŋzuŋ pini mi kawatwaati be Tomoyom na, ni ilae ki tomtom sa som. Sombe itiiri zin tomtom, na iurur kadoono pa tomtom ta boozomen ikot mbulu kizin kizin. Tana mazwaana ri ta so kombotmbot su toono ti, na komoto i mi keleŋ la kalŋaana. Pa toono ti, kar tiom ŋonoono som. Iŋgi kewe leembe pa men.\x + \xo 1:17 \xt Ro 2:11; Pil 2:12, 3:20; Ibr 11:13+\x* \s1 Anutu iŋgiimi iti pa Krisi siŋiini ma tewe lene \p \v 18 Muŋgu, niom kototo mbulu soroksorok ki tumbuyom bizin ta ŋonon somŋan i. Tamen Anutu iŋgiimi yom ma kewe lene, tana kamap pa mbulu tana kek. Mi niom kuute: Koroŋ ta ni iŋgiimi yom pa na, ina izanzaana kembei ta gol ma silba na som.\x + \xo 1:18 \xt 1Kor 6:20\x* \v 19 Kadoono ta ni iŋgiimi yom pa na, biibi mi zaanaŋana kat. Pa kadoono tana na, Krisi itunu siŋiini. Ni kembei sipsip lutuunu ndabokŋana kat. Koroŋŋana sa isaana som.\x + \xo 1:19 \xt Kam 12:5; Yo 1:29+; Ŋgo 20:28; 1Kor 5:7; Ibr 9:12+; Tur 5:9\x* \v 20 Muŋgu kat, indeeŋe Anutu iur saamba mi toono zen na, leleene iur pa Krisi kek, be iŋgo i ma imar mi ikamke iti. Mi indeeŋe mazwaana kaimer kana ta tiŋgi na, Anutu iswe i ma ipet mat bekena iuulu yom.\x + \xo 1:20 \xt Ga 4:4; Ep 1:4; Kol 1:26; Ibr 9:26\x* \v 21 Mi ipei Krisi ma imaŋga mini pa naala, mi ipakuri ma zaana iwe biibi kek. Mi Krisi ta iwe zaala piti ma tuurla ki Anutu. Tana iŋgi urlaŋana tiom ila ki Anutu, mi kapase pini, mi ku'urur motoyom pa koroŋ ambaiŋana tabe ni ikam piom i.\x + \xo 1:21 \xt Yo 14:6; Ŋgo 2:24; Pil 2:9\x* \s1 Tuur kat lelende pizin toŋmatiziŋ kiti ta ki Krisi i \p \v 22 Niom kakan la sua ŋonoono mi koto kek. Mi ina ikam yom ma leleyom iŋgeeze, mi ku'urur leleyom pizin toŋmatiziŋ tiom ta ki Krisi i. Tana motoyom iŋgal be kikiskis kat mbulu ki lelende par piti. Bela kuur kat leleyom pizin toŋmatiziŋ tiom ta ki Krisi i. Kakam pakaamŋana pa pepe.\x + \xo 1:22 \xt Yo 13:34+; Ro 12:9+; 1Tim 1:5; 1Yo 3:18\x* \v 23 Pa koroŋ ta Anutu ipaaza sula leleyom, ta itooro yom ma kewe popoŋoyom kek. Koroŋ tana irao be isaana, som imap na som. Pa ina Anutu sua kini mata yaryaaraŋana tabe imbot ma alok i.\x + \xo 1:23 \xt Lu 8:4+; Yo 1:13; Yems 1:18; 1Yo 3:9\x* \v 24 Ka sua imbot pataaŋa kek ta kembei: \q1 Tomtom ta boozomen, zin kembei ta mbutmbuutu. \q1 Mi koroŋ boozomen ta ikam zin ma zan bibip, ina kembei ta manman pwoono. \q1 Mbutmbuutu imelle, mi manman pwoono titoptop. \q1 \v 25 Tamen Merere sua kini, ina imbol mi imbotmbot ma alok.\x + \xo 1:25 \xt Mbo 90:5+, 103:15, 119:89; Yems 1:10+\x* \m Sua tana imbot la uruunu ambaiŋana ta tisoyaara piom.\x + \xo 1:25 \xt Mt 5:18, 24:35; Yo 1:1,14; 1Yo 1:1+\x* \c 2 \s1 Takam kinkiini pa kini ambaiŋana ta ki Bubuŋana i \p \v 1 Tana kezem mbulu sananŋan ta boozomen ma timboren lup, mi kamap pa mbulu pakaamŋan ta boozomen. Mi mbulu ambaiŋana ta so kakam, na kakam kat raama leleyom. Kakam pakaamŋana pa bekena tomtom tire mi tiwit uruyom pa na pepe. Mi motoyom mburmbur mini pepe, mi kipiri sua sananŋana sa pizin tomtom mini pepe.\x + \xo 2:1 \xt Mt 23:5+; Ep 4:22,25; Kol 3:8+; Ibr 12:1; Yems 1:21\x* \v 2 Ku'urur leleyom pa kini ŋonoono ta ki Bubuŋana i, kembei ta pikin siŋsiŋŋan lelen ilip pa tui ki nan bizin. Naso urlaŋana tiom izze, mi ila ila ma kewe kolman pa, mi kere ulaaŋa ki Anutu iur ŋonoono piom. \v 3 Pa niom kotoombo Merere kampeŋana kini mi kayamaana ka mbuyeene kek.\x + \xo 2:3 \xt Mbo 34:8; Ibr 6:5\x* \s1 Wal ki Krisi tiwe kembei Urum Merere be Bubuŋana imbot lela \p \v 4 Tana kamarmar kolouŋana pa Krisi bekena ipombol yom. Pa ni kembei pat mbolŋana ta mata yaryaaraŋana i. Ŋonoono, tomtom tititi. Mi Anutu, ni ire i kembei ni zaanaŋana, mi leleene pini ilip. Mi ni ta ipeikati pa uraata kini.\x + \xo 2:4 \xt Mbo 118:22; Mt 21:42\x* \v 5 Niom tomini kewe kembei pat mata yaryaaraŋan ta Anutu iwwo urum kini pa be Bubuŋana imbot lela. Naso kewe potomŋoyom, mi kewe kembei patoronŋana ka tomtom bizin. Mi Yesu Krisi ko iwe zaala piom be kakam patoronŋana ta Anutu leleene pa i. Patoronŋana tana na, mbulu ta Bubuŋana ipiyotyooto i.\x + \xo 2:5 \xt Kam 19:6; Ro 12:1, 15:16; 1Kor 3:16; Ep 2:21+; Ibr 13:15+; Tur 1:6\x* \v 6 Ka sua ta tibeede pataaŋa kek: \q1 Re. Nio aŋur pat zaanaŋana ta isu abal Sion. \q1 Pat tana, nio ituŋ aŋpeikati be iwe pat mataana kana mi ruumu mbuleene ise. \q1 Mi zin tomtom ta so tipase pini mi tiurla kini, na tasa ko ka miaŋ na som. \q1 Zin ta boozomen ko nin se. Pa zin kola tire urlaŋana kizin ka ŋonoono.\x + \xo 2:6 \xt Yesa 28:16; Ro 9:33; Ep 2:20\x* \v 7 Niom wal ta kuurla na, kere pat tana kembei koroŋ biibi mi koroŋ ŋonoono. Mi zin wal tau lelen be tiurla kini som na, sua lwoono ru indeeŋe kat zin: \b \q1 Pat tau zin ruumu poŋana kan matan repiili mi tipiri lae lene na, \q1 pat tamen tana ko iwe pat mataana kana be ruumu mbuleene ise.\x + \xo 2:7 \xt Mbo 118:22; Mt 21:42\x* \q1 \v 8 Pat tana, tomtom pakan ko titutkat kumbun la, mi tisursur ma tila. \q1 Mi pakan na, pat tana ko ikam zin ma titoptop. \b \m Titoptop paso, tizorzooro Anutu sua kini. Mbulu tana, Anutu iur pizin pataaŋa kek.\x + \xo 2:8 \xt Yesa 8:14+; Lu 2:34, 20:18; Ro 9:22,33; Yud 4\x* \s1 Anutu wal kini tiwe kembei patoronŋana ka tomtom bizin ta timbesmbeeze pa king biibi \p \v 9 Mi niom na, Anutu ipeikat yom, mi ikam yom ma kewe wal tamen kek. Niom kembei patoronŋana ka tomtom bizin ta timbesmbeeze pa king biibi. Mi niom wal potomŋoyom, mi Anutu itunu wal kini. Ni iboobo yom ma kezem zugut ka mbulu, mi kelela mat kini ndabokŋana leleene kek, bekena kosoyaara mbulu kini ndabokbokŋan ta ni ikamam piom na.\x + \xo 2:9 \xt Kam 19:5+; Kol 1:13; Tur 5:10\x* \v 10 Muŋgu niom kewe Anutu wal kini som. Mi koozi, ni ilup yom ma kewe wal kini potomŋan. Muŋgu, kakam muŋaiŋana kini som. Mi koozi na, kakam muŋaiŋana kini kek.\x + \xo 2:10 \xt Ro 9:25+\x* \s1 Tapa pai kiti ma ambai men pizin wal tau tiurla som na matan \p \v 11 O niom wal tio, toono ti, iŋgi kar tiom ŋonoono som. Iŋgi kewe leembe pa men. Tana aŋso aŋpombol yom be kamap kat pa mbulu sananŋan boozomen ta niyom izze pa i. Pa mbulu mi ŋgar ta kembei, ta ipasansaana kunuyom mata yaryaaraŋana.\x + \xo 2:11 \xt Mbo 39:12; Ro 8:13; Ga 5:16+; Pil 3:20; Ibr 11:13+; Yems 4:1\x* \v 12 Motoyom iŋgal be kapa pai tiom ma ambai men pizin wal tau tiute Anutu som na matan. Ŋonoono, zin tiŋgalŋgal sua piom ma tizzo niom kakamam mbulu sananŋana. Tamen sombe tire mbulu ambaimbaiŋan ta kakamam, inako ikam ma titooro lelen. To Anutu isombe imar be iur kadoono pizin tomtom, na zin tomini ko tipakur zaana.\x + \xo 2:12 \xt Mt 5:16; Ro 12:17; 2Kor 8:21; Pil 2:15; Tit 2:8; 1Pe 3:16\x* \s1 Tombot la zin bibip kopon mbarman \r (Ro 13:1-7; Ep 5:22–6:9; Kol 3:18–4:1) \p \v 13 Wal boozomen ta tiur zin be tikam peeze piti na, niom kozo kombot la kopon mbarman mi kototo tutu kizin. Pa niom kewe Merere lene kek. Tana Kaisa ki Rom na, kombot la kopo mbarmaana.\x + \xo 2:13 \xt Mt 22:21; Tit 3:1\x* \v 14 Mi zin wal ta ni iur zin be timboro lele pakan, mibe tiur kadoono pizin wal sananŋan, mi tipakur zin wal ambaimbaiŋan na, zin tomini, kozooro zin pepe. Kombot la kopon mbarman. \v 15 Pa Anutu, ni leleene be kakam mbulu ambaiŋana men. Naso kupumun zin wal ta tiŋgalŋgal sorok sua piom i kwon, ma sua kizin kankaanaŋana tana imap.\x + \xo 2:15 \xt Tit 2:8; 1Pe 2:12, 3:16\x* \v 16 Ŋonoono, Krisi ikam yom ma kewe mbesooŋo mini som. Mi kere: Kokena koso ta kembei: “O, iŋgi aŋboro ituŋ. Tana sombe leleŋ be aŋkam mbulu sananŋana sa, na irao aŋkam.” Kakam ŋgar kembena pepe. Bela kakam mbulu tiom kembei Anutu mbesooŋo kini.\x + \xo 2:16 \xt Ro 6:18; 1Kor 7:22; Ga 5:13; 2Pe 2:19\x* \v 17 Tana leyom ŋger pa tomtom ta boozomen, kuur leleyom pizin toŋmatiziŋ tiom ta ki Krisi i, komoto Anutu mi keleŋ la kalŋaana, mi leyom ŋger pa Kaisa ki Rom.\x + \xo 2:17 \xt Tut 24:21; Mt 22:21; Ro 12:10; Ibr 13:1; 1Pe 1:22\x* \s1 Sua ta ila pizin mbesooŋo \r (Ep 5:22–6:9; Kol 3:18–4:1) \p \v 18 Niom mbesooŋo na, kokototo ituyom, kombot la bibip tiom kopon mbarman, mi leyom ŋger pizin. Sombe zin ambaimbaiŋan mi tizzo sua luumuŋana piom, som zin sananŋan mi tikeke piom, na toŋgo. Kombot la kopon mbarman, kembeeze pizin, mi leyom ŋger pizin.\x + \xo 2:18 \xt 1Tim 6:1+; Tit 2:9+\x* \v 19 Pa tomtom sa, sombe ikamam ŋgar pa Anutu, mi iwe le uunu be tomtom tiseeze sorok mataana mi tikam yoyouŋana pini, mi sombe ni ibaada pataŋana tana ma imap, inako Anutu leleene ambai pini mi ipakuri. \v 20 Mi sombe kakamam mbulu sananŋana, mi tibalis yom mi kabaada pataŋana pa, ko tomtom sa iwit uruyom pa uunu tana? Som. Tamen sombe kakam mbulu ambaiŋana mi kabaada pataŋana pa, na Anutu ko leleene ambai piom mi ipakur yom.\x + \xo 2:20 \xt 1Pe 3:14,17, 4:14+\x* \s1 Toto Yesu kumbu tuunu \p \v 21-22 Pa Anutu, ni iboobo yom be kakam mbulu ta kembena. Naso koto Krisi kumbu tuunu. Kere. Krisi, ni ikam sanaana sa som, mi pakaamŋana sa ipet pa kwoono som. Tamen ibaada pataŋana biibi kat bekena iuulu yom. Mbulu kini tana iwe kin piom pa mbulu tabe koto.\x + \xo 2:21-22 \xt Yesa 53:9; Mt 16:24; Yo 13:15; Ŋgo 14:22; 2Kor 5:21\x* \v 23 Indeeŋe ta tipiri sua sananŋana pini, na ni ipekel som. Mi tibalisi ma ire yoyouŋana, tamen ikam sua pamotoŋana sa pizin som. Pataŋana kini tana, ni izem la Anutu namaana. Pa ni ta itirtiiri zin tomtom mi iurur kadoono ndeeŋeŋana pizin ikot mbulu kizin kizin.\x + \xo 2:23 \xt Mt 27:39; Ro 12:19; 1Kor 13:5; 1Pe 3:9\x* \v 24 Tana Krisi ibaada sanaana kiti, mi kuliini ire yoyouŋana sala ke pambaaraŋana, bekena tamap pa sanaana kamŋana mi takam mbulu ndeeŋeŋana men. Zaaba ta tikam pini na, kwon murinmurin ta iurpe yom.\x + \xo 2:24 \xt Yesa 53:5; Ro 6:10+; Ibr 9:28\x* \v 25 Muŋgu niom kembei sipsip ta tisaŋsaŋ pa zaala. Mi koozi na, kotooro yom, mi kimiili ma kamar ki Krisi kek. Mi ni ta imborro yom mi mataana piom kembei ta mboroŋan kizin sipsip.\x + \xo 2:25 \xt Yesa 53:6; Mt 9:36; Yo 10:14; Ibr 13:20\x* \c 3 \s1 Mbulu tabe takam pa kusindi bizin \p \v 1-2 Mi niom moori ulaŋoyom ta kembena. Kokototo ituyom mi kombot la kusiyom bizin kopon mbarman. Mi sombe zin pakan tizorzooro yom pa sua ki Merere, ina ambai. Kezem sua pizin. Pa zin ko tirre mae pa mbulu tiom iŋgeeze men, mi leyom ŋger pizin, mi komototo Anutu mi keleŋleŋ la kalŋaana. Tana mbulu tiom ambaiŋana tana ko iyaaru zin ma tiwe Krisi lene.\x + \xo 3:1-2 \xt 1Kor 7:14+; Kol 3:18; Tit 2:5\x* \v 3-4 Kakam ŋgar biibi pa aigau mat kana be ipeŋgeeze ruŋguyom pepe. Pa mbulu kembei kumbuk uteyom ruunu, som kuur aigau milmilŋana ila kuliyom, som kezeebe yom pa mburu ndabokbokŋan, ina koroŋ sorok ki kuliyom. Mi niom kozo kakam kinkiini pa aigau ŋonoono ta leleyom kana i. Pa sombe leleyom luumuŋoyom mi manneŋoyom, na mbulu tiom tina ko iwe kembei aigau ŋonoono piom. Aigau ta kembena, ko imbotmbot ma alok. Mi Anutu ire kembei koroŋ biibi mi koroŋ ŋonoono.\x + \xo 3:3-4 \xt 1Tim 2:9+\x* \v 5 Muŋgu zin moori ta tiwe Anutu lene mi tipase pini, mi tiurur matan pini na, tiurur aigau ta kembena. Pa tikototo zitun mi timbotmbot la kusin bizin kopon mbarman. \v 6 Kakam ŋgar pa Sara. Ni ileŋleŋ la kusiini Abaraam kalŋaana, mi iwatwaati be biibi kini. Mi niom kewe ni lutuunu moori bizin kek. Tana kakamam mbulu ambaiŋana men. Mi sombe koroŋ pakan ikam yom ma komoto, na kakam ŋgar pa pepe. Kapase pa Anutu. Naso koto Sara pa mbulu kini.\x + \xo 3:6 \xt Un 18:12\x* \p \v 7 Mi niom tomooto ta kembena. Kombotmbot raama kusiyom bizin na, kakam ŋgar pizin mi leyom ŋger pizin. Kokena kakam ŋoobo mbulu pizin, to ipakaala suŋŋana tiom. Pa niom kuute: Zin mburan biibi som. Tamen zin tomini zan be tikam kampeŋana ki Anutu mi mbotŋana mata yaryaaraŋana kembei ta niom na. Tana kakam kat mbulu pizin.\x + \xo 3:7 \xt 1Kor 7:3; Ep 5:25; Kol 3:19; 1Tes 4:4\x* \s1 Krisi wal kini bela tilup lelen mi ŋgar kizin ma iwe tamen \p \v 8 Ayo. Iŋgi be aŋpemet sua tio. Niom ta boozomen bela kulup leleyom mi ŋgar tiom ma iwe tamen. Sombe tomtom tiom pakan lelen ipata, na kagaaba zin pa pataŋana kizin. Mi sombe lelen ambai, na niom tomini leleyom ambai. Ku'urur leleyom par piom kembei ta zin toŋmatiziŋ, mi kaparkampewe yom, mi kaparmuŋaiŋai yom. Mi kakam ŋgar biibi pa ituyom zoyom pepe. Kokototo ituyom.\x + \xo 3:8 \xt Lu 6:36; Ro 12:10,16; Pil 2:1+; Kol 3:12\x* \v 9 Mbulu sananŋana na, kopokot pepe. Mi sombe wal pakan tipiri sua sananŋana piom, na kepekel pepe. Kusuŋ Anutu be ikampe zin. Pa Anutu iboobo yom ma kewe lene bekena kakam mbulu ta kembena. Naso kampeŋana kini ise tiom.\x + \xo 3:9 \xt Mt 5:44; Ro 12:14; 1Tes 5:15\x* \v 10 Pa sua imbot pataaŋa kek ta kembei: \q1 Tomtom ta so leleene be imbot ambai su toono ma molo, raama leleene ambai, na bela imboro kat kwoono. \q1 Kokena sua sananŋana sa, som pakaamŋana sa ipet pa kwoono.\x + \xo 3:10 \xt Mbo 34:12+; Yems 1:26\x* \q1 \v 11 Mi bela ipizil ndemeene pa mbulu sananŋana, mi ikam mbulu ambaiŋana men. \q1 Mi ikam kinkiini pa mbulu luumuŋana, mi iru zaala be ziŋan tomtom ta boozomen tiparlup zin ma timbot ambai.\x + \xo 3:11 \xt Mbo 37:27+; Yesa 1:16+; Ibr 12:14\x* \q1 \v 12 Pa wal ndeeŋeŋan na, Merere mataana pizin. \q1 Tamen zin wal ta tikamam mbulu sananŋana na, ni iurur koi pizin. \s1 Sua ta ila pizin wal ta tibaada pataŋana pa Krisi zaana \p \v 13 Niom sombe kakam kinkiini pa mbulu ambaiŋana, na asiŋ ko irao be ipasaana kat yom? Som.\x + \xo 3:13 \xt Ro 8:35+\x* \v 14 Tamen sombe kakam mbulu ndeeŋeŋana mi tiseeze motoyom pa, na leleyom ambai men. Pa kampeŋana ki Anutu ko imbotmbot se tiom. Tana sombe tomtom tikam mbulu sa be tipamoto yom, na komoto pepe. Mi kakam ŋgar boozo ma kopoyom irru pa pepe.\x + \xo 3:14 \xt Mt 5:10, 10:28; 1Pe 2:20, 4:14\x* \v 15 Kakam Krisi ma iwe biibi pa leleyom. Mi kuurpe ŋgar tiom pa mazwaana ta boozomen. Beso tomtom sa iwi yom pa uunu tau kapase pa Krisi mi ku'urur motoyom pini, nako karao be kepekel kat wiŋana kini.\x + \xo 3:15 \xt Mbo 119:46; Ŋgo 4:8+; Kol 4:6\x* \v 16 Mi motoyom iŋgal be koso sua luumuŋana men pini, mi leyom ŋger pini. Mi kapa pai tiom ma ambai men pa Anutu mataana. Beso wal pakan tiŋgal sua piom, mi tipasaana zoyom pa uunu tau kewe Krisi lene mi kototo mbulu kini, na mbulu tiom tana ko ikam zin ma kan miaŋ pa sua kizin.\x + \xo 3:16 \xt Tit 2:8; Ibr 13:18; 1Pe 2:12\x* \v 17 Tana sombe Anutu leleene be tabaada pataŋana pa mbulu ambaiŋana ta takamam, ina ambai. Mi tere iti. Kokena takam mbulu sananŋana mi tabaada pataŋana pa. Pa mbulu ta kembei, ina ambai som. Ina tapasaana Krisi uruunu.\x + \xo 3:17 \xt 1Pe 2:20\x* \s1 Krisi, ni tomtom ndeeŋeŋana. Tamen ibaada pataŋana bekena ikam ti ma tala ki Anutu \p \v 18-19 Kakam ŋgar pa Krisi. Ni tomtom ndeeŋeŋana. Tamen ikam iti tomtom sananŋanda murindi, mi ibaada pataŋana ma ire yoyouŋana pa sanaana kiti, bekena ikam ti ma tala ki Anutu. Mi uraata kini tana, ni ikam pa tamen mi imap. Kaimer ko irao ikam mini na som. Tana ni isu toono ma iwe tomtom, mi tipuni ma imeete. Mi Bubuŋana ipei i ma imaŋga mini, to ila ma ikam sua pizin bubuŋan ta tizeebe zin lela ruumu sanaana leleene na. \f + \fr 3:18-19 \ft Sua ti ka ŋgar imbot mat som. Tamen wal ŋgarŋan pakan tiso ko ka uunu ta kembei: Zin aŋela sananŋan ta tito Sadan mi ziŋan titop na, tikam zooroŋana biibi kat pa gorgor ki Noa mi tipei mbulu sananŋan boozo (Re Un 6:5). Tana Anutu iur zin lela ruumu sanaana be tinaama sua pa mbeŋ kaimer (re 2Pe 2:4). Indeeŋe Krisi imaŋga mini pa naala mi isala pa saamba na, ila kizin bubuŋan sananŋan tana, mi isoyaara sua pizin ta kembei: Ni ilip pa Sadan mi zin kek. \f*\x + \xo 3:18-19 \xt Ro 5:6, 8:11; 2Kor 13:4; Ibr 9:15,28; 1Pe 4:6\x* \v 20 Zin bubuŋan tana, ta muŋgu tizooro Anutu sua kini indeeŋe gorgor ki Noa na. Tamen Anutu iur kadoono pizin karau som. Inamnaama Noa ma iposop wooŋgo poŋana ma imap kat, to iur kadoono pizin. Zin wal ta tilela wooŋgo leleene na, boozo pe som. Wal lamata tel men. Mi yok isur zin ma tila, tabe iwe zaala pizin ma Anutu ikamke zin ma timbot ambai.\x + \xo 3:20 \xt Un 6:5–7:24\x* \v 21 Mbulu tina iwe kin pa yok kamŋana ta koozi ikamkewe yom na. Iŋgi aŋso pa mbulu tau yok ise kulindi mi iŋguuru muk ma isu na som. Pa yok kamŋana ka ŋgar ŋonoono ta kembei: Anutu ipus ti ma lelende iŋgeeze, mi tumbuk sua be toto Anutu zaala kini.\x + \xo 3:21 \xt Ro 10:10; Ep 5:26; Tit 3:5; Ibr 10:22\x* \v 22 Mi ina ikamke yom paso, Anutu ipei Yesu Krisi ma imaŋga pa naala, mi isala pa saamba kek. Tana koozi, Krisi imbotmbot la Anutu namaana woono, mi zin aŋela ziŋan zin bubuŋan ta zanŋan mi mburanŋan na, timap timbot la ni kopo mbarmaana.\x + \xo 3:22 \xt Mbo 110:1; Ro 8:34,38; Ep 1:20+\x* \c 4 \s1 Mbulu kizin wal tau tiwe popoŋan \p \v 1-2 Tana Krisi izem itunu, mi ibaada pataŋana ma ire yoyouŋana pa kuliini. Mi niom ta kembena. Kakam ŋgar kini tana ma iwe leyom. Naso iwe kembei mburu malmal kana be ipakaala yom pa toomboŋana. Pa tomtom ta so ibaada pataŋana mi ire yoyouŋana pa kuliini, na sanaana ko irao imboro i mini na som. Mi ko niini izze pa mbulu sananŋana mini som. Ko itoto Anutu leleene. Mi ko ikamam ta kembei ma irao swoono imap.\x + \xo 4:1-2 \xt Ro 6:2,7,11, 12:2; 2Kor 5:15; Ga 2:20, 5:24; Ibr 12:1; 1Pe 2:21\x* \v 3 Mbulu soroksorok tau zin wal matan munŋan lelen pa i, na niom kakam irao kek. Pa muŋgu karao be kayaraama ituyom som, mi niyom izze pa mbulu bozboozo. Ku'urur nol, kiwinin ma kakankaana, kakamam mailaŋ, kuluplup yom pa winŋana, mi kembesmbeeze pizin merere pakaamŋan tau tutu ki Anutu iŋgalsek pizin na.\x + \xo 4:3 \xt Ro 13:12; Ep 2:2+, 4:17+; Tit 3:3\x* \v 4 Mi koozi na, waeyom bizin tikamam ŋgar boozo piom. Pa iŋgi kagabgaaba zin ma niomŋan kolonloondo pa mbulu kizin sananŋan mini som. Tanata tiwirri sua sananŋan boozo piom.\x + \xo 4:4 \xt 1Pe 3:16\x* \v 5 Tamen Tiiriŋana Katuunu tabe iur kadoono pizin wal meeteŋan mi wal matan yaryaaraŋan i, ni iurur mataana ma imbotmbot. Mi molo som to zin timender su kereene uunu, mi tiso uunu kizin kizin ma ileŋ.\x + \xo 4:5 \xt Ŋgo 10:42; 2Tim 4:1; Yems 5:9\x* \v 6 Mi Anutu, ni leleene be tomtom tikam mbotŋana mata yaryaaraŋana kembei ta ni itunu. Uunu tina ta wal kiti pakan tileŋ uruunu ambaiŋana muŋgu, mana timeete. Timeete paso, tomtom boozomen ki toono ti na, meeteŋana ta iwe len kadoono pa sanaana kizin. Mi wal tana kunun na, timbot matan yaryaara.\x + \xo 4:6 \xt Ro 6:23, 8:10; 1Pe 3:19\x* \s1 Tuurpe itundu mi matanda iŋgal uraata ta Anutu iur mar namanda \p \v 7 Iŋgi koroŋ ta boozomen swon igarau kek. Tana kakam kat ŋgar, mi kagabiizi ituyom. Naso karao be kusuŋ kat.\x + \xo 4:7 \xt Mt 24:13+; Lu 21:34; Ro 13:11+; Pil 4:5; 2Pe 3:9\x* \v 8 Mi mbulu ta ilip kat na, mbulu ki lelende par piti. Tana kikiskis kat mbulu tana. Pa ina ikam ti ma matanda imbiriizikaala sanaana boozomen ta tomtom tikamam piti na, ma takam ŋgar pa mini som.\x + \xo 4:8 \xt Tut 10:12; 1Kor 13:7; Kol 3:14; Ibr 13:1; 1Pe 1:22\x* \v 9 Mi mbulu ki leembe kamŋana na, niyom gesges pa pepe. Kakamam mi kikiskis.\x + \xo 4:9 \xt Ro 12:13; 2Kor 9:7; Ibr 13:2\x* \p \v 10 Anutu, ni ikampe yom, mi iur leyom uraata matakiŋa ta ki Bubuŋana i ma ikot yom tataŋa. Tana uraata pareiŋana ta so ni iur piom, na motoyom iŋgal be kakam mi ku'uulu zin tomtom pa. Naso kewe mbesooŋo ambaimbaiŋan ki Anutu, mi kewe zaala pa waeyom bizin be kampeŋana ki Anutu ise kizin.\x + \xo 4:10 \xt Mt 25:14; Ro 12:6+; 1Kor 12:7+; Ep 4:11+\x* \v 11 Tana sombe tomtom sa, ni le uraata be ikam sua ki Anutu pizin tomtom, na mataana iŋgal be iso Anutu sua kini men. Kokena izzo pa itunu ŋgar kini. Mi sombe tomtom sa, ni le uraata be imbeeze pizin tomtom, na bela ikam uraata tana pa mburaana ta imarmar pa Anutu na. Tana motoyom iŋgal be kakamam ta kembei. Naso mbulu tiom ta boozomen ikam zin tomtom ma tipakur Anutu pa Yesu Krisi zaana. \p Krisi, ni zaana mi mburaana biibi. Mi ko imbotmbot ta kembei ma alok. Ŋonoono.\x + \xo 4:11 \xt 1Kor 3:10, 10:31\x* \s1 Sombe tabaada pataŋana pa Krisi zaana, na lelende ipata pa pepe \p \v 12 O niom wal tio. Ŋonoono, iŋgi pataŋana sananŋana kat kembei ta you i itomtoombo urlaŋana tiom. Tamen kumurur pa pepe. Pa ina mbulu popoŋana som.\x + \xo 4:12 \xt Ŋgo 14:22; 2Tim 3:12; 1Pe 1:6+\x* \v 13 Iŋgi kagaaba Krisi pa pataŋana kini. Tana leleyom ambai mi kabaada men. Mi kaimer, sombe ni iswe mburaana mi zaana biibi ma ipet kat mat, to niom ko leleyom ndabok ma ndabok kat.\x + \xo 4:13 \xt Ŋgo 5:41; Ro 8:17; Pil 3:10; Kol 1:24; 1Pe 1:5+; Tur 1:9\x* \v 14 Sombe tipiri sua sananŋana piom pa uunu tau kezzwe Krisi zaana, na leleyom ambai men. Pa kampeŋana ki Anutu ko imbotmbot se tiom mi Anutu Bubuŋana ta izzwe mburaana piti i, ko imbotmbot raama yom.\x + \xo 4:14 \xt Mbo 89:50+; Mt 5:11, 10:22; 1Pe 2:20\x* \v 15 Mi kere. Kokena kupun tomtom sa ma imeete, som kekem, som kese leyom sua kizin wal pakan, som kakam mbulu sananŋana toro sa. Pa sombe tiseeze motoyom mi kabaada pataŋana pa uunu ta kembei, ina ambai som. Pa ina kapasaana Krisi uruunu. \v 16 Tamen sombe tomtom tikam pataŋana piom pa uunu tau kototo Krisi, na koyom miaŋ pa pepe. Niyom se mi leleyom ambai pa Anutu, mi kapakuri pa Krisi zaana ta ise tiom kek na.\x + \xo 4:16 \xt Pil 1:20\x* \p \v 17 Iti wal ta tewe Anutu lene kek na, nol tabe ni itiiri iti pa mbulu kiti mi iur kadoono piti i, ta imar ipet kek. Pa ni isombe ikam piti muŋgu, mana ikam pizin wal pakan. Mi sombe ni itiiri iti pa mbulu kiti mi iur kadoono piti, inako parei pizin wal tau tizorzooro uruunu ambaiŋana ki Anutu? Ko timbot? Som.\x + \xo 4:17 \xt 2Tes 1:8\x* \v 18 Pa sua ki Merere iso ta kembei: \q1 Zin wal ndeeŋeŋan na, zaala tabe Anutu ikamke zin pa i, na ipata pizin be tito. \q1 Mi so kembena, na parei pizin wal sananŋan tau tizorzooro Anutu na? Ko mbulu pareiŋana ipet pizin?\x + \xo 4:18 \xt Tut 11:31; Lu 23:31\x* \p \v 19 Tana, sombe Anutu leleene be niom pakan kabaada pataŋana pa Krisi zaana, na motoyom iŋgal be kikiskis mbulu ambaiŋana, mi kuur ituyom ila ni namaana. Ni ko mataana piom. Pa ni ta iur yom, mi mataana iŋgalŋgal sua kini mbukŋana.\x + \xo 4:19 \xt Mbo 31:5; Lu 23:46; Ŋgo 7:59; 2Tim 1:12\x* \c 5 \s1 Mboroŋan bela timboro kat zin sipsip ki Anutu \p \v 1 Ayo, nio leŋ sua pakan pizin mboroŋan tiom. Mi niom mboroŋan irao keleŋ la kalŋoŋ. Pa nio tomini mboroŋan kembei ta niom na. Mi pataŋana ta Krisi ibaada na, ituŋ aŋre kat pa motoŋ. Mi kaimer sombe Krisi iswe mburaana ma zaana ma ipet mat, nako itiŋan tombotmbot raami lela azuŋka kini leleene.\x + \xo 5:1 \xt Ro 8:17+; Tur 1:9\x* \v 2 Anutu, ni iur uraata ima nomoyom kek be komboro zin sipsip kini. Tana motoyom pizin mi komboro kat zin. Mi uraata tiom tana, kokena timaŋmaŋ yom pa ma kakam. Motoyom siŋsiŋ pa mi kakam raama leleyom. Naso koto Anutu leleene. Mi kakam ŋgar biibi pa leyom kadoono pepe. Pa ŋgar ta kembei, ina ambai som.\x + \xo 5:2 \xt Yo 10:11+, 21:15+; Ŋgo 20:28; 1Tim 3:3; Tit 1:7\x* \v 3 Zin wal ta Anutu iur zin ima nomoyom be komboro zin na, kokoto zin, mi kapakur ituyom ma kewe biibi pizin pepe. Mbulu tiom bela iwe kin ambaiŋana pizin sipsip ki Anutu be tire mi tito.\x + \xo 5:3 \xt 1Kor 11:11; Pil 3:17; 1Tim 4:12; Tit 2:7\x* \v 4 Beso Krisi tau mboroŋan biibi ŋonoono kizin sipsip na, imiili ma imar mi ipet mat, na niom ko kakam leyom kadoono ambaiŋana ta irao isaana, o imap na som. Pa niom ko kombotmbot lela azuŋka kini leleene ma alok.\x + \xo 5:4 \xt 1Kor 9:25; 2Tim 4:8; Ibr 13:20; 1Pe 1:4\x* \s1 Tokoto itundu mi tezem pataŋana kiti ila Anutu namaana \p \v 5 Mi niom naŋgaŋ ta kembena. Kombot la zin mboroŋan kopon mbarman. Niom ta boozomen irao kakam mbulu ki mbesooŋo ila niyom, mi kokototo ituyom, mi kaparmbesmbeeze piom. Pa sua ki Merere iso ta kembei: \q1 Zin wal ta tipakurkur zitun na, Anutu iurur koi pizin. \q1 Mi zin wal tau tikototo zitun na, ni ikampewe zin.\x + \xo 5:5 \xt Mt 23:12; Yo 13:14; Ep 5:21; Pil 2:3; Yems 4:6\x* \v 6 Anutu, ni mbura keskeezeŋana, mi namaana alalalŋana. Tana kapase pini, mi kezem ituyom ila ni namaana. Naso kaimer, sombe ka nol ipet, to ni ipakur yom.\x + \xo 5:6 \xt Lu 1:52, 18:14; Yems 4:10\x* \v 7 Mi pataŋana tiom boozomen tau kopoyom rru pa i ta kembena. Kezem la Anutu namaana. Pa ni ikamam ŋgar biibi piom mi mataana piom.\x + \xo 5:7 \xt Mbo 37:5; Mt 6:25+; Pil 4:6\x* \p \v 8 Kozo kakam kat ŋgar, kagabiizi ituyom, mi motoyom izze. Pa Tomtom Sanaana, ta koyom koi ŋonoono, ni iwwa kembei laion tau kalŋaana izalla mi irru tomtom be ikani.\x + \xo 5:8 \xt Lu 21:36, 22:31; 2Kor 2:11; 1Tes 5:6; Tur 12:12\x* \v 9 Tana kikiskis kat urlaŋana tiom, kemender mbolŋana, mi koporou be kokoto i. Pa niom kuute: Toŋmatiziŋ tiom ta ki Krisi i, tibadbaada pataŋana kembei ta niom na irao lele ta boozomen.\x + \xo 5:9 \xt Ŋgo 14:22; Ep 4:27, 6:11+; Yems 4:7\x* \s1 Sua pombolŋana \p \v 10 Anutu ta kampeŋana katuunu, ni iboobo yom ma kewe Krisi lene kek, bekena ikam yom ma kala kombot raami lela azuŋka kini leleene ma alok. Pataŋana ta kabadbaada i, ko imbot rimen mi imap. Mi kaimer na, Anutu itunu ko iurpe yom ma karao kat pa mbulu kini, mi ipombol yom be kemender mbolŋana ma irao kosa sa itok yom mini som.\x + \xo 5:10 \xt 2Kor 1:21, 4:17; 1Tim 6:12; Ibr 13:21; 1Pe 1:6\x* \v 11 Ni mbura keskeezeŋana, mi peeze kini imbotmbot ma alok. Ŋonoono. \s1 Sua pemetŋana \p \v 12 Silas ta iuulu yo ma aŋbeede ro katŋaari ti ima piom na, nio aŋre i kembei toŋmatiziŋ tio ŋonoono ta iurla kat ki Krisi i. Ro ti, nio aŋbeede bekena aŋpaute yom pa kampeŋana ŋonoono ki Anutu, mibe aŋpombol yom ma kikis kat kampeŋana kini tana.\x + \xo 5:12 \xt 2Kor 1:19; 1Tes 1:1\x* \p \v 13 Zin tomtom tau Anutu ipeikat zin ma tiwe lene kembei ta niom, mi timbotmbot kar Babilon ti na, \f + \fr 5:13 \ft Wal ŋgarŋan tiso Babilon ti imender pa kar biibi Rom.\f* tikam aigule kizin piom. Mi lutuŋ Markus tomini ikam aigule kini piom.\x + \xo 5:13 \xt Ŋgo 12:12, 13:5,13, 15:37+; 2Tim 4:11\x* \p \v 14 Niom ta boozomen leleyom par piom mi kaparteege nomoyom. \p Niom wal ta kewe Krisi lene kek mi kesekap la kini na, Anutu ko imboro yom ta boozomen ma kombot ambai men. Ŋonoono.\x + \xo 5:14 \xt Ro 16:16\x*