\id ROM - Mangga Buang NT [mmo] -Papua New Guinea 1981 (web 2014) \h Lom \toc1 Pol-ate kaapiya la vu hil bel-ate vu Lom \toc2 Lom \toc3 Lom \mt1 Pol-ate kaapiya la vu hil bel-ate vu Lom \c 1 \s1 Pol tatekin kul sinaale sen nawiing-ato dangga \p \v 1 + o 1:1 Sin 9:15; 13:2; Gal 1:15*Sa Pol, Yesu Kalisi-te omaaho kul ti sa, sen yoo teey sa be saatu sinaale, tombe holin sa in nambe sa naanêêl Anutu-te banye nivasa langaah. \v 2 + o 1:2 Lom 16:25-26; Tit 1:2*Yik banye nivasa sen Anutu yoo jôôy-ambe nêêl vu yite hil e mem sil lanêêl langaah bôôy-ambe neep hôôk kaapiyaa-to. \v 3 + o 1:3 Mat 22:42; Lom 9:5; 2Ti 2:8*Banye nivasaa-jo lak Anutu Noow sen laam tu omaahonôôn vu Devit-ate hil vu taamusin-ato, \v 4 + o 1:4 Sin 13:33*tombe Vavi Vaambuung taato yi laam langaah nambe yi omaaho niwêêk, Anutu Noow yi, in Anutu nêêl-ambe kandi lak laah vu hil yimbin-ate, ond yik yate Omaaho Bop Yesu Kalisii-ju. \v 5 + o 1:5 Sin 26:16-18; Lom 15:18; Gal 2:7-9*Ond yik yii-ja sen Anutu wiing samu samu vu hey, tonde wiing-ambe hey aatu sinaale in nambe hey gako haale jak-ambe hey naanêêl langaah vu omaahonôôn pin in nambe sil lambiing gaving yi timu be langgulis baambu. \p \v 6 Tonde yik ham Lom-anja, Anutu teey laas vu ham nambe ham naatu Yesu Kalisi-te hil gaving. \v 7 + o 1:7 1Ko 1:2; 2Ko 1:1; Nam 6:25-26; Ep 1:2*Om sen sa kaavu kaapiyaa-jo laas vu ham Lom pin sen Anutu ahe naving ham-ambe teey ham in nambe ham oo naatu yite hil-ato. Yiiyate Aamangg Anutu yuuh Omaaho Bop Yesu Kalisi-te samu samu naas mando gaving ham-ambe ham alompayo nanjip melaas. \s1 Pol aka vu nambe na vu hil Lom \p \v 8 + o 1:8 1Tes 1:8*Sa naanêêl-anja vu ham e, in hil lango be danêêl lohvu taaku pin nambe ham alompayo nala timu vu Yesu, ondeey sen sa naalohak vu Yesu Kalisii-to ond sa naapêêlis nala vu Anutu in ham pin. \v 9 + o 1:9 Ep 1:16; Pil 1:8; 1Tes 2:5,10*Tombe Anutu ond sa naawiing yite kul osin sa longgpayo doos-ambe sa naanêêl Noow-ate banye nivasa langaah, tombe Anutu yoo lak ni nambe sa kangg oo navu ham hôôk lohakin nalak busin pin. \v 10 + o 1:10 Sin 19:21; Lom 15:23,32*Tonde same alaas vu ham bôôy e, om sen sa navu kataangg Anutu lohvu busin pin nambe mak yoo wiingin ond mem busin ti sale naatovu mopaatôôv-ambe sa naas balup vu ham. \v 11 Soo aawiingin keen lôôt nambe sa naas aangge ham-ambe saambu Vavi Vaambuung-ate samu samu vaalu sen vu vu saa-to vu ham in kaandu ham. \v 12 Le mem ham awii-having-anja le kaandu sa, tonde saawii-having-anjo le kaandu ham, tombe mem yale aambu niwêêk vu yiiy vaha-vahaan naambêênjo. \p \v 13 + o 1:13 Sin 19:21; Jon 15:16*Om halingg-aso, saambe ham anjak ni naambe soo naawiingin balon ngeeyaata nambe sa naas vu ham-ambe saambiing kul nôôn jak vu ham sen ham-ame Yudaa-to vaalu gaving, yik naambe sen saawiing-ambe nôôn ak vu hil vaalu vu taaku angôô-to, le sanêêngg mop ma. \v 14 Anutu vu kul hôôk sa namangg-ambe neep in nambe sa naanêêl vu hil Glik sen sil lalak va pin anii-to, de sa naanêêl vu hil vaalu sen me-lalak va nii-to gaving, tonde sa naanêêl vu hil osin kand, de sa naanêêl vu hil sen kand maa-to gaving, \v 15 ondeey sa kangg navu lôôt nambe sa naas naanêêl banye nivasa vu ham Lom gaving. \s1 Anutu-te banye nivasa ond niwêêk neep \p \v 16 + o 1:16 Saam 119:46; Mak 8:38; 1Ko 1:18,24; Sin 13:46*Keen, same naayêênin hil-ambe same naavun banye nivasaa-ju le, in tu Anutu-te niwêêk-ambe hil alondpayo nala timu vu Yesu be nako sil nalom vu va nipaya, hil Yuda lamunggin atonde mem hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to layesin. \v 17 + o 1:17 Lom 3:21-22; Hab 2:4*Tonde banye nivasaa-jo navu taato nambe Anutu nayi yiiy nambe hil anivalok lak dangga timuu-jo nambe yaambiing gaving-ambe yalonggpayo na timu vu Yesu, yik lohvu sen sil kaavu Anutu-te vakasin lukaneep kaapiyaa-to nambe, “Omaaho ti nambe lopayo na timu vu Yesu ond Anutu le naanêêl yi naambe omaaho nivalok, tombe le mando metumin.” \s1 Hil pin daluuh damind vu Anutu \p \v 18 + o 1:18 Ep 5:6; Kol 3:6; 2Tes 2:12*Yiiy nalak ni nambe Anutu ahekalin-ambe navu nipaya nyevahaan nalaam vu baandoni vu hil sen daluuh damind vu yi, de dawiing va nipaya be daanggôôl yite vakasin keen lak silate va nipayaa-to. \v 19 + o 1:19 Sin 14:15-17; 17:24-28*In Anutu-te va pin-ame vun yi in sil e, vaalu neep langaah lohvu yanjak ni, in Anutu yoo taato langaah vu omaahonôôn lung la. \v 20 + o 1:20 Iyop 12:7-9; Saam 19:1; Hiblu 11:3*Keen, vu bôôy sen Anutu hatung va pin nyendoos-ambe tok valup gêên-anjo, ond Anutu-te va vaalu sen omaahonôôn-ame lalohvu nambe lanji jak mend-ato, ond yik manyinjo nambe Anutu-te dangga osin niwêêk bopaata neep having yi danggata osin danggata, ond vaa-jo yoo neep langaah lôôt hôôk va pin sen Anutu samuu-to. Om omaahonôôn-ame lalohvu nambe lanjak alund in silate va nipaya de daanêêl naambe, “Same alak ni le.” \v 21 + o 1:21 Ep 4:17-18*In sil lalak Anutu ni, lemu sil-ame lako yi lak nambe yi Anutu le, de sil-ame kand vasa vu yi in va nivasa vasa pin sen navu vu sil-ato le. Nganjo sil akand navu sapa hôôk vakasin mali-malis amu, om sil akand ma be latu hil amend kanu. \v 22 + o 1:22 Jer 10:14; 1Ko 1:20*Tombe sil dako sil ak nambe sil hil osin kand, le ma de sil akand ma, \v 23 + o 1:23 Diu 4:15-19; Saam 106:20*de laluuh damind vu Anutu sen me-nayimb-ato yite nikaapulis, de dako omaahonôôn sen dayimb-ato kanund lak, osin dako manak ayuuh bik-ande nyêêy kanund lak-ambe dalohak vu sil. \s1 Nipaya vaha vaha \p \v 24 + o 1:24 Sin 14:16*Keen, dawiing nambêênja om Anutu nama yêêhin in sil, in nambe sil oo lambiing va nipaya sen sil ahend naving-ato, tombe sil oo danggin nind naavi paya. \v 25 + o 1:25 Jer 13:25; 16:19; Lom 9:5*Tombe hil nambêênja lavuuh Anutu-te vakasin keen la, de lahilin-ambe dako vakasin tatuhin ak, tonde laluuh damind vu Anutu sen va pin danggakook-ato, de dako va sen Anutu hatung-ato lak-ambe dalohak vu vaa-ju, de nind baya in Anutu sen yiiy gako haale jak nanjip danggata osin danggataa-to, keen. \p \v 26 Om sen Anutu nama yêêhin in sil in nambe sil oo mando hôôk silate va nipaya sen dawiingin lôôt-ato, ond vêêh-aso sil anind baya in silate mop anivalok sen lanjak vu moow-ato, de lahilin sil-ambe dawiing va sen me-lohvuu-to vu vêêh ango. \v 27 + o 1:27 Lev 18:22; 20:13; 1Ko 6:9*Tonde yik moow-aso having nambêênja, nind baya in mopaatôôv anivalok sen sil gako vêêh-ato de sil alondpayo yoo navaav pavi-pavis nambe kin-ato in yoo gahôôv moow ango. Moow-anjo dawiing va nimumin having omaaho ango, tombe yoo dako nipaya nyevahaan lak silate va nipaya, tombe lohvu. \p \v 28 Om sen sil anind baya nambe sil-ame kand bu Anutu nanjip hôôk sil alondpayo le, ond Anutu nama yêêhin in sil-ambe yoo mondawiing va lohvu kand anipaya, tombe dawiing va nipaya vaha vaha sen me-lohvu nambe omaahonôôn-ame lambiing-ato le. \v 29 Lawiing va pin sen me-nivalok-ato de va nipaya pin pup hôôk sil alondpayo, mend nôôn in va lôôt, de dayi hil vaalu paya, londpayo nayiis sil in hil sen dahôôlis va nivasa ngeeyaataa-to, tonde dayiis hil-ambe dayimb, de danêêl sil, tonde davu tatuhin omaaho ango be dawiing sil paya, de yoo mondakaas naloh nanyendangga lak omaaho ango. \v 30 Tonde sil tatuhin vakasin anipaya lak omaaho ango hôôk hil amend, de dayi Anutu paya lôôt-ambe dayiis ngaamong vu yi, de danêêl vakasin palesin, tonde datee sil ak-ambe dawiing paang, de dapang va nipaya mo-moos valup, de davu kalêêh maandin ayuuh taandin lavand. \v 31 De lundkook ma, de danêêl va le me-dawiing silate vakasin nôôn ak e, tonde sil ahend-ame naving halindin-aso noondin-aso daka le, de sil-ame kand pasiv in omaaho ango le. \v 32 Tombe Anutu-te tanasin nêêl nambe hil sen lambiing naambêênjo ond lohvu lanjimb-ambe lana mend nama. Om hil-anjo lalak tanasin-anjo ni, le ma de yoo mondawiing va nipaya nambêênjo. Tombe me-lawiing-anjo mu le, nganjo kand vasa in hil sen dawiing va nipaya nambêênjôô-to having. \c 2 \s1 Anutu le gangoyin vakasin-ande bu nyevahaan anivalok \p \v 1 + o 2:1 Mat 7:1-2; Jon 8:7*Om sa naanêêl vu ham ti ti sen ham nanêêl vakasin paya lak omaaho angôô-to naambe game galohvu nambe ganjak alum in gate nipaya le, in onanêêl omaaho ango nambe nipayaa-to ond yik goo nanêêl hong having nambêênja nambe ganimpaya. In hong sen onanêêl vakasin paya lak yii-to ond goo nawiing nipaya nambêênja having. \v 2 Tombe yiiy nalak ni nambe Anutu navu hôôk nipaya nyevahaan vu hil sen dawiing va nambêênjôô-to, tombe manyinjo Anutu yoo nawiing lohvu. \v 3 Om hong sen onanêêl hil sen dawiing va nipayaa-to nambe sil anipaya, lemu goo nawiing nipaya having, om gambe gale napak-ambe ganoh nanye in Anutu-te nyevahaan a? \v 4 + o 2:4 Ep 1:7; 2:7; 2Pi 3:15*Ma nambe vaatii-jo? Anutu yoo nawiing nivasa vu hong lôôt, tonde nanggin hong ahusaandiin lôôt, de me-navu nyevahaan vu hong pavis e. Anutu nawiing nivasaa-ja, le gambe mak va malis a? Manyinja Anutu nawiing nivasa in nambe ganggilin hong vasa, le ondoosin a? \v 5 Le ma de galompayo niwêêk lôôt de game gahelin hong e, ond manyinja goo naanggin gate nipaya nyevahaan lak bunaata, tombe Anutu le ahekalin lôôt vu hong, tombe gale naatovu gate nipaya nyevahaan hôôk busin sen Anutu ahekalin-atêêto in Anutu le bu nyevahaan nivalok nohvu omaahonôôn pin. \v 6 + o 2:6 Mat 16:27; Jon 5:29; 2Ko 5:10*Yik Anutu yoo le bu nyevahaan dukanaah vu omaahonôôn pin nohvu va sen yoo dawiing-ato. \v 7 Tonde hil sen yoo dando niwêêk-ambe mondawiing va nivasa in nambe daatu hil anikaapulis, osin Anutu gako sil haalend jak-ambe sil mando metumin danggataa-to, ond Anutu le bu metumin danggata osin danggata vu sil. \v 8 + o 2:8 2Tes 1:8*Nganjo hil sen sil akand oo navu sil amu, de daluuh damind vu vakasin keen, de davu sapa hôôk va nipayaa-to, ond Anutu le ahekalin bopaata vu sil-ambe bu nyevahaan nipaya lôôt vu sil. \v 9 + o 2:9 Lom 1:16*Tombe nimeen bopaata osin nivaane le bayum omaahonôôn pin sen dawiing va nipayaa-to, hil Yuda daamunggin, le mem hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to lanjesin. \v 10 De hil pin sen yoo dawiing va nivasaa-to ond Anutu le biing-ambe daatu nikaapulis osin haalend bop jak, de sil alondpayo nanjip melaas, ond hil Yuda le daamunggin, tonde hil vaalu le lanjesin. \v 11 + o 2:11 Diu 10:17; 2Kro 19:7; Sin 10:34; Ep 6:9; 1Pi 1:17*In Anutu me-ka navu hil sen haalend bop atombe nawiing va vu sil e, nganjo ka navu omaahonôôn pin neep ti be nawiing va vu sil. \p \v 12 Ke, om hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to be sil doosin Mose-te tanasin, de sil oo mondawiing va nipayaa-to ond Anutu me-le sahi sil ak Mose-te tanasin e, nganjo yoo le lanjimb-ambe lana mend nama. Nganjo hil sen lalak Mose-te tanasin ani le sil kalêêh-ato, ond Anutu le sahi sil ak tanasin-ande bu nyevahaan vu sil. \v 13 + o 2:13 Mat 7:21; 1Jon 3:7*Tonde hil sen dango tanasin malis amu ond Anutu me-nanêêl sil nambe hil anivalok e, malis. Nganjo hil sen sil davu sapa hôôk tanasin-ato mu, ond mem Anutu le naanêêl sil naambe hil anivalok. \v 14 + o 2:14 Sin 10:35*De hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to ond me-lalak Mose-te tanasin ani le, lemu yoo dawiing va vaalu be la nalohvu Mose-te tanasin keen-ato, om nambêênja taato nambe silate tanasin ti yoo neep hôôk sil alondpayo. \v 15 Ke, om va sen dawiing-ato navu taato nambe vakasin sen Mose-te tanasin nêêl-ato yoo neep hôôk sil alondpayo, tonde yik sil alondpayo yoo navu sahi va nivasa yuuh va nipaya, osin sil akand navu be yoo danêêl nambe dawiing va vaalu lohvu, de va vaalu me-lohvu le. \p \v 16 + o 2:16 2Ti 2:8*Tombe busin taamusin ond Anutu le naanêêl-ambe Yesu Kalisi le sahi omaahonôôn pin-ate vakasin sen navun yii-to naambe sen soo naanêêl langaah hôôk banye nivasaa-to. \s1 Hil Yuda lawii-having nambe Mose-te tanasin e dôôvu sil \p \v 17 + o 2:17 Jem 2:19*Hong sen onanêêl nambe hong Yudaa-to, ond goo gawii-having Mose-te tanasin lôôt nambe le dôôvu hong, tonde goo natee hong ak nambe Anutu-te omaaho hong. \v 18 Galak va sen Anutu wiingin-ato ni, de galuus dumb lak tanasin lung la, om sen gahem naving mopaatôôv anivalok-ato. \v 19 + o 2:19 Mat 15:14; Luk 18:9*Tonde gakam navu nambe onavu taato mopaatôôv anivalok vu hil amend kanôônd-ato keen, osin hil sen dando hôôk mekanuu-to ond onavu taato melangaah vu sil. \v 20 + o 2:20 2Ti 3:5,15*Tonde onawiing tanasin vu hil sen lundkook maa-to, de onavu taahu hil sen daahen doosin va nambe unoopasiv-ato, tonde gakam navu having nambe Mose-te tanasin neep vu ham atombe kakook osin vakasin keen pin neep hôôk. \v 21 + o 2:21 Saam 50:16-21; Mat 23:3-4*Keen, goo navu taahu hil vaalu, le nambe vaati om game navu taahu hong hôôk e? De onanêêl vu hil nambe me-langgôôndak va le, le sim goo nahôôndak va having. \v 22 Tonde onanêêl nambe hil-ame lambiing baayamb e, lemu goo nawiing, de ganimbaya in hil vaalu-te anutu tatuhin vaha, lemu onalukala silate dumb alo be onahôôndak silate va yuuh ame. \v 23 Tonde goo natee hong ak nambe galak Anutu-te tanasin ani, lemu sen onavu kalêêh tanasin-ato ond goo nawiing nindanjeen vu Anutu haale lak va nambêênja. \v 24 + o 2:24 Ais 52:5; Esi 36:20*Keen, manyinjo lohvu Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to dayi de ham nawiing va nipaya nambêênja, tombe danêêl Anutu pale.” \s1 Gambum sen dalaah sil naavind-ato ond me-yoo lohvu nambe dôôvu sil e \p \v 25 + o 2:25 Jer 4:4; 9:25*Keen, sil galaah onaavim in taato naambe Anutu-te hil Yuda ti hong-ato, de osapa hôôk tanasin, ond manyinja nivasa. Le naambe sil lalaah onaavim bôôy, le ma de onavu kalêêh Anutu-te tanasin, ond manyinja nambe sen me-lalaah ganim naavi le. \v 26 + o 2:26 Gal 5:6*Om nambêênja omaaho ti sen sil-ame lalaah naavii-to ond naambe navu samu Anutu-te tanasin pin, ond Anutu le ji omaahôô-ja naambe sen sil lalaah naavii-to. \v 27 Keen, Anutu wiing tanasin-ambe neep vu ham Yuda, tombe dalaah ham naavim having, le ma de ham navu kalêêh tanasin-anju. Om omaaho sen yoo nando de me-lalaah naavi le, lemu navu sapa hôôk tanasin keen-ato, ond yite mop-anja yoo le naanêêl hong langaah naambe hong kalêêsin om gale gako nyevahaan. \v 28 + o 2:28 Jon 7:24; 8:39*In omaaho ti sen ni nambe Yuda mu, ond Anutu me-nayi nambe yite hil Yuda keen ti le, de hil lalaah naavind amu, ond Anutu me-nawiingin halaasin-anju le. \v 29 + o 2:29 Diu 30:6; Kol 2:11; 1Ko 4:5; 2Ko 10:18*Nganjo omaaho ti sen lopayo nala timu vu hil Yuda-te Anutu, ond mem yi Yuda keen. Tonde va sen taato nambe omaaho ti tu Anutu-te hil ti keen ond yik sen lopayo nala timu vu Anutuu-to, in manyinjo Vavi Vaambuung oote kul-ande me-lak Mose-te tanasin-ato le. Om omaahonôôn-ame le gako hil naambêênjo jak e, nganjo Anutu yoo le gako yi jak. \c 3 \s1 Va nipaya me-lohvu nambe daanggôôl va nivasa le \p \v 1 Ke, om nambêênja Anutu-te samu samu neep vu hil Yuda kaluuh hil vaalu mava? Tonde va sen dalaah naavind in taato naambe Anutu-te hil sil-ato ond datovu vaati nivasa lak? \v 2 + o 3:2 Saam 147:19-20; Lom 9:4*Ham hil-e, samu samu ngeeyaata neep. Ti nambe Anutu vu yite vakasin vu hil Yuda in nambe sil daapuvu. \v 3 + o 3:3 Lom 9:6; 11:29; 2Ti 2:13*Keen, lemu sil vaalu me-lawii-having Anutu-te vakasin-anjo le. Om nambe vaatii-jo? Malis, silate vakasin kalêêsin-anjo me-le biing-ambe Anutu tatuhin yiiy e, nganjo yik Anutu yoo le biing gaving yite vakasin-ambe nôôn jak. \v 4 + o 3:4 Saam 51:4*Keen, hil pin oo danêêl vakasin tatuhin, lemu sil-ame le lambiing-ambe Anutu me-le gilin e, nganjo Anutu yoo le monaanêêl vakasin keen danggata osin danggata nohvu yite vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Gate vakasin pin oo nivalok lôôt, \q1 om naambe vaheey lambiing vakasin vu hong \q1 ond gale savok sil.” \p \v 5 Om yale naanêêl vaati? In hil dayi nambe yiiy naawiing va nipaya, tombe manyinjo navêêl sil alund ak nambe Anutu ond yi omaaho nivalok. Om sen yate nipaya nawiing-ambe hil akand navu Anutuu-to, ond mak yiiy naanêêl naambe me-lohvu nambe Anutu bu nyevahaan dukanaah yate va nipaya le mava? Manyinjo sa sapa hôôk omaahonôôn akand-ambe saanêêl amu. \v 6 Ôôye, me-nambêênjo le. Naambe Anutu me-bu nyevahaan dukanaah yate va nipaya le, ond me-lohvu nambe sahi hil pin-ate vakasin-ambe bu nyevahaan vu sil e. \v 7 Tonde naambe sate vakasin tatuhin bêêl hil alund jak-ambe kand bu Anutu-te vakasin keen, tombe mem sil gako Anutu haale jak lôôt, om sen sate vakasin tatuhin wiing-ambe hil lako Anutu haale lak, ond mak me-lohvu nambe Anutu naanêêl sa naambe omaaho nipaya mava? Hamambe me-lohvu nambe bu nyevahaan dukanaah vu sa le? \v 8 + o 3:8 Lom 6:1,15*Hil-e, mak naambêênja ond yale naanêêl naambe, “Ham-o, yiiy aambiing va nipaya ond mem yale naatovu nôôn anivasa jak.” Tombe yik hil vaalu danêêl vakasin tatuhin lak hey naloh nanye nambe hey oo naanêêl nambêênjo, le ma, om hil-anja sil oo le gako nyevahaan dukanaah silate vakasin tatuhin-anja be nohvu. \s1 Omaaho nivalok ti me-nando le \p \v 9 + o 3:9 Lom 1:18–2:24; 3:23*Om nambe vaati? Mak hey Yuda nivasa kaluuh hil ango? Malis lôôt. Yik saanêêl lung la nambe yiiy pin aahulis va nipaya baambu, hey Yuda de ham vaalu osin hil pin sen ham-ame Yudaa-to pin lôôt. \v 10 + o 3:10 Saam 14:1-3; 53:1-3; Ekl 7:20*Yik lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, \q1 “Omaaho nivalok ti me-nando le, malis lôôt. \v 11 De omaaho ti me-lak Anutu ni le, tonde ti me-navu salo Anutu in nambe naatokak e. \v 12 Hil pin laloh paya \q1 in Anutu-te mopaatôôv anivalok, tonde hil pin osin doos latu hil anipaya valok-ate, de omaaho ti me-nawiing nivasa daka le, malis lôôt. \v 13 + o 3:13 Saam 5:9; 140:3*Tonde silate vakasin anipaya ond lohvu lôôvin sen neep avi natok vu bandumb-ato. Tonde sil dalaand ond navu tatuhin vakasin, de sil avind ond nyêêy-ate palaas anipaya nando hôôk. \v 14 + o 3:14 Saam 10:7*Tombe davu talôôt hil osin danêêl vakasin anikalin lôôt. \v 15 + o 3:15 Pro 1:16; Ais 59:7-8*Tonde latup-ambe lala pavis in nambe lanyiis omaahonôôn-ambe lanjimb. \v 16 De taaku pin sen sil dalaa-to ond mondawiliyak va yuuh ame osin davu nimeen ngeeyaata lôôt vu omaahonôôn. \v 17 Tonde sil-ame davu sapa hôôk mopaatôôv sen vakasin melaas-atêêto le, \v 18 + o 3:18 Saam 36:1*de sil akand-ame navu be dayêênin Anutu daka le, malis.” \p \v 19 Keen, de yiiy oo alak ni nambe vakasin pin sen tanasin nêêl-ato ond lak hil sen dahulis tanasin baambuu-to, om omaaho ti me-lohvu naanêêl yi naambe yi omaaho nivalok e, malis lôôt. Tombe omaahonôôn pin e lanjak ni naambe nipaya neep vu sil ti ti pin, om sil e gako nyevahaan jak silate va nipaya. \v 20 + o 3:20 Saam 143:2; Gal 2:16; Lom 7:7*In omaahonôôn pin ond Anutu me-le naanêêl ti naambe omaaho nivalok lak dangga nambe navu samu tanasin e, in tanasin-anju yoo taato yate va nipaya langaah vu yiiy. \s1 Omaaho ti lopayo na timu vu Kalisi ond mem Anutu le naanêêl naambe omaaho nivalok \p \v 21 + o 3:21 Sin 10:43*Mop sen Anutu nanêêl hil nambe sil anivalok-ato ond Anutu taato langaah gêên, ond dangga me-lak Mose-te tanasin sen yiiy samuu-to le, malis. Lemu Anutu-te vakasin sen Mose osin hil vaalu danêêl langaah-ambe neep-ato ond davu tatekin mop vu yiiy, \v 22 + o 3:22 Lom 1:17; Gal 2:16*ond Anutu nanêêl hil nambe sil anivalok in dangga nambe londpayo la timu vu Yesu Kalisi. Om hil pin sen londpayo la timu vu Yesuu-to ond sil haalend neep timu nambe hil anivalok, hil Yuda de hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to having. \p \v 23 + o 3:23 Lom 3:9; 5:12*Keen, yiiy omaahonôôn pin ond yiiy naawiing va nipaya, om yame aalohvu nambe yaambiing va nohvu sen Anutu ahe naving-ato le. \v 24 + o 3:24 Ep 2:8; Lom 5:1*Lemu Anutu yoo vu samu samu nivasaa-jo nyemalis amu vu yiiy, om sen nêêl yiiy nambe hil anivalok ond lak yoo yite ka pasiv, dangga lak Yesu Kalisi yoo yimb-ambe vaanggo yiiy lom. \v 25 + o 3:25 Ep 1:7*Anutu yoo taato Yesu langaah lak sen yimb-ambe nihees kaasêêh-ato, ond manyinjo tu mop sen Anutu kawiiy omaahonôôn-ate nipaya na de ji sil anivasaa-to, om hil alondpayo na timu vu Yesu ond mem. De bôôy ond Anutu me-nawiing naha naha in nambe bu nyevahaan dukanaah hil-ate va nipaya sen lawiing-ato le, malis, yoo puvu yi hôôn ondeey wiing Yesu Kalisi laam in nambe taato Anutu langaah naambe yi omaaho nivalok. \p \v 26 Ke, om gêên wiing Kalisi laam hôôvu yiiy in nambe taato langaah naambe Anutu yi omaaho nivalok keen, om yoo nawiing va lohvu, tombe hil pin sen londpayo la timu vu Yesuu-to ond mem Anutu le naanêêl sil gaving naambe hil anivalok. \v 27 + o 3:27 1Ko 1:31*Om nambêênja yanêêngg mop sen yiiy oo gako yiiy haalengg jak-ato neep tana? Malis, mop-ame neep e. In vaati hilin mop sen yiiy gako yiiy haalengg jak-ato? Mak tanasin sen yiiy samuu-to hilin a? Malis lôôt. Nganjo va nivasa ti me-neep vu yiiy e, yik yalonggpayo na timu vu Yesu tombe Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok, om yame aalohvu nambe yiiy gako yiiy haalengg jak e. \v 28 + o 3:28 Gal 2:16*In yik yalonggpayo na timu vu Yesu ond mem Anutu le naanêêl yiiy naambe hil anivalok, de me-le naanêêl yiiy naambe hil anivalok lak sen yiiy navu samu yite tanasin-ato le. \p \v 29 + o 3:29 Lom 10:12*Om nambe vaati? Mak Anutu ond hil Yuda mu sil oote Anutu? Me, hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to silate Anutu having a? De. Silate Anutu having-ato. \p \v 30 + o 3:30 Diu 6:4; Gal 3:20; Lom 4:11-12*Keen, Anutu yoo timu, om hil Yuda sen dalaah naavind-ato naambe londpayo na timu vu Yesu ond mem Anutu le naanêêl sil naambe hil anivalok. Tonde hil vaalu sen sil-ame dalaah naavind-ato lemu londpayo na timu vu Yesu, ond yik Anutu le naanêêl sil gaving naambe hil anivalok. \v 31 + o 3:31 Mat 5:17; Lom 8:4*Mak yalonggpayo la timu vu Yesuu-to ond manyinjo yiiy naanggôôl Anutu-te tanasin sen Mose kaavuu-to be tu va malis a? Malis lôôt, nganjo manyinjo yiiy nako Mose-te tanasin ak. \c 4 \s1 Anutu nêêl Abalaam nambe omaaho nivalok \p \v 1 Abalaam ond yi omaahonôôn nambe yiiy, de yate himbop bôôy-anju, om yale naanêêl vaati jak yi? \v 2 Keen, naambe Anutu naanêêl Abalaam naambe omaaho nivalok in dangga nambe wiing kul anivasa, ond Abalaam oo le gako haale jak, lemu hôôk Anutu me ond ma. \v 3 + o 4:3 Jen 15:6; Gal 3:6; Jem 2:23*Le ma de Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Abalaam alopayo la timu vu Anutu, tombe yik Anutu yi sen lopayo la timu vu yii-to be nêêl yi nambe omaaho nivalok.” \v 4 + o 4:4 Lom 11:6*Tonde omaaho ti biing kul-ambe gako mone lak, ond yame naanêêl naambe hako malis amu le, ma, manyinjo hako lukalaah kul-ato. \v 5 De naambe omaaho ti ka me-navu yite kul nambe Anutu me-le naanêêl yi naambe omaaho nivalok dukanaah yite kul-ato le, nganjo lopayo yoo la timu vu Anutu sen nanêêl hil anipaya nambe sil anivalok-ato, ond Anutu ka navu sen lopayo la timu vu yii-to be le naanêêl naambe omaaho nivalok. \p \v 6 Tonde yik Devit nêêl ak hil sen Anutu me-ka navu silate kul-ato le, ma, lemu Anutu nêêl sil nambe hil anivalok, ond Devit nêêl nambe hil-anju kand vasa, in Devit kaavu neep hôôk kaapiya nambe, \q1 \v 7 + o 4:7 Saam 32:1-2*“Omaahonôôn pin sen Anutu kawiiy silate vakasin kalêêsin la, de me-ka vu silate va nipaya laah e, \q1 ond sil akand vasa. \v 8 De omaaho ti sen Omaaho Bop-ame le naanêêl yite va nipaya jak yi naah-ato \q1 ond ka vasa.” \p \v 9 + o 4:9 Jen 15:6; Jem 2:23*Tombe ka vasaa-ju ond mak hil sen sil dalaah naavind in taato naambe sil Yudaa-to ond sil oote va? Me, hil vaalu sen sil-ame dalaah sil naavind having-ato ond silate va having a? De. Silate va having. Ham akam bu le, yiiy naanêêl nambe Anutu ka vu sen Abalaam alopayo la timu vu yii-to om nêêl yi nambe omaaho nivalok. \v 10 De Anutu nêêl Abalaam nambe omaaho nivalok, ond mak hôôk sen halaah ninaavi lung la me, yoo naahen nando mu? De. Yoo naahen nando mu, tonde Anutu nêêl yi nambe omaaho nivalok. \v 11 + o 4:11 Jen 17:10-11*In bôôy ond me-halaah ninaavi le, tombe hôôk busin-anju ond lopayo la timu vu \p Anutu, tombe Anutu nêêl yi nambe omaaho nivalok. Lung la le mem Anutu nêêl-ambe halaah naavi in nambe taato naambe Anutu nêêl yi vulôôt nambe omaaho nivalok. Om nambêênja Abalaam tu hil sen sil-ame dalaah naavind lemu londpayo la timu vu Anutuu-to silate danggakook, tombe yik Anutu nanêêl sil nambe hil anivalok. \v 12 + o 4:12 Mat 3:9*Tonde Abalaam-anju tu hil sen dalaah naavind-ato silate danggakook having, lemu me-hil sen dalaah naavind-ato mu le, malis, yik hil sen dalaah naavind-ambe davu taamuyin Abalaam vaha be londpayo la timu vu Anutu, lohvu yate himbop bôôy Abalaam-ame halaah ninaavi le, de lopayo yoo la timu vu Anutuu-to. \s1 Vakasin sen Anutu nanjôôy-ato nôôn nalak vu hil pin sen londpayo nala timu vu yii-to \p \v 13 + o 4:13 Jen 17:4-6; 22:17-18; Gal 3:29*Anutu me-ka vu nambe Abalaam navu sapa hôôk tanasin ondeey jôôy vakasin vu yi having yite hil vu taamusin-ato le, malis, yik ka vu sen Abalaam alopayo la timu vu yii-to, be nêêl yi nambe omaaho nivalok, ondeey jôôy vakasin vu sil nambe hil vu taaku pin e langgulis sil baambund. \v 14 + o 4:14 Gal 3:18*Le naambe Anutu-te vakasin sen jôôy vu sil lung laa-to nôôn jak vu hil sen davu sapa hôôk tanasin-ato mu, ond londpayo la timu vu Anutuu-juuto tu va malis amu, om nambe vaati sen yalonggpayo na timu vu Anutu jesin naah? Yite vakasin sen jôôy vanuh-ato nôôn ma. Le ma de me-nambêênju le. \v 15 + o 4:15 Lom 3:20; 5:13; 7:8*Tanasin ond navu taato nambe hil sen davu kalêêh tanasin-ato ond sil e gako nipaya nyevahaan dukanaah. De naambe tanasin nama, ond yame aalohvu naanêêl naambe omaahonôôn davu kalêêh tanasin e. Le ma de tanasin neep, tombe \p hil davu kalêêh tanasin-anju. \p \v 16 + o 4:16 Gal 3:7*Nambêênjo ondeey omaahonôôn alondpayo na timu vu Yesu ond mem Anutu le biing yite vakasin sen jôôy vanuh-ato nôôn jak vu sil. Ond manyinjo lak yoo yite samu samu timu, om le nôôn jak vu Abalaam-ate hil vu taamusin-ato pin-ambe naatu silate va. Ond me-le nôôn jak vu Abalaam-ate hil vu taamusin sen davu sapa hôôk tanasin-ato mu be naatu sil oote va le, nganjo le nôôn jak vu omaahonôôn pin sen londpayo nala timu vu Anutu nambe sen Abalaam alopayo la timu vu Anutuu-to be naatu silate va gaving, in Abalaam tu yiiy pin-ate danggakook. \v 17 + o 4:17 Jen 17:5; Ais 48:13*Lohvu vakasin sen Anutu nêêl vu Abalaam-ambe neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Saawiing hong-ambe gatu hil taaku pin-ate danggakook.” Om Anutu sen Abalaam alopayo la timu vu yii-to ond nayi yiiy pin nambe Abalaam-ate hil vu taamusin-aso yiiy. Tombe Anutu nawiing-ambe hil yimbin davu kandi lak laah-ambe sil dando metumin, tonde nanêêl vakasin ak va sen nôôn maa-to be nôôn nalak vulôôt. \p \v 18 + o 4:18 Hiblu 11:1; Jen 15:5*Va sen Anutu nêêl-anjo ond me-nôôn ak daka in nambe Abalaam ji be biing gaving e, lemu yoo wii-having niwêêk lôôt nambe le nôôn jak om me yoo sapa lôôt. Om nambêênja Abalaam tu hil ngeeyaata-te danggakook keen lohvu sen Anutu nêêl-ato nambe, “Gate hil vu taamusin e daatu ngeeyaata.” \v 19 + o 4:19 Jen 17:17*Abalaam-ate ta ngaaho lak in 100 tombe tata lak lung la, om me-lohvu nambe gako unoopasiv ti le, tombe yik vane Saala having nambêênja. Ond Abalaam lak ni nambe yuuh anind naavi vulin, le ma de lopayo la timu vu Anutu niwêêk lôôt. \v 20 Keen, Abalaam-ame havuuh lopayo sen la timu vu Anutuu-to le, tonde ka me-la yu-yuuh in vakasin sen Anutu jôôy lung laa-to le, nganjo lopayo yoo la timu vu Anutu niwêêk lôôt-ambe hako Anutu haale lak. \v 21 De lak ni vanuh nambe Anutu yoo lohvu nambe biing vakasin sen nanêêl-ato be nôôn jak. \v 22 + o 4:22 Jen 15:6*Ke, Abalaam alopayo la timu vu Anutu niwêêk lôôt nambêênja ondeey Anutu nêêl yi nambe omaaho nivalok. \p \v 23 Tonde vakasin sen kaavu neep hôôk kaapiya nambe Anutu nêêl yi nambe yi omaaho nivalok-ato ond Anutu me-ka navu Abalaam timu ondeey nêêl e, \v 24 + o 4:24 Lom 15:4; 1Pi 1:21*nganjo ka navu yiiy having ondeey nêêl-ato. In yalonggpayo la timu vu Anutu sen nêêl-ambe yate Omaaho Bop Yesu kandi lak laah vu hil yimbin-atêêto, tombe le naanêêl yiiy gaving naambêênja naambe yiiy anivalok. \v 25 + o 4:25 Ais 53:4-5; 1Ko 15:17*Anutu wiing Yesu laam-ambe yimb in nambe kawiiy yate nipaya na, tonde Anutu wiing-ambe kandi lak laah in nambe naanêêl yiiy naambe hil anivalok. \c 5 \s1 Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok \p \v 1 + o 5:1 Lom 3:24,28; 4:24*Yalonggpayo la timu vu Yesu, tombe Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok, om yate Omaaho Bop Yesu Kalisi wiing-ambe yiiy nando lavuh ti having Anutu. \v 2 + o 5:2 Ep 2:18; 3:12*Yik Yesu yoo timu hataahin Anutu-te mopaatôôv samu samu-te sen gêên yalonggpayo la timu vu yi be yaalukalaam nandôô-jo, om yakangg vasa in gêên yiiy oo monanggin Anutu-te nikaapulis sen yiiy naawii-having nambe yale gakôô-to. \v 3 + o 5:3 Jem 1:2-3; 1Pi 1:5-7*Lemu yame yakangg vasa in manyinja mu le, nganjo yiiy naapêêlis in nimeen sen natovu yiiy-ato having, in yalak ni nambe nimeen ond le biing-ambe yiiy baale niwêêk lôôt. \v 4 Tombe yiiy baale niwêêk lôôt ond mem Anutu le naanêêl naambe yoo sahi yiiy-ambe nayi yiiy nambe yaalohvu. Tombe naanêêl naambe yaalohvu ond mem yiiy monggatung mengg in va nivasa sen Anutu le bu vu yiiy-ato. \v 5 + o 5:5 Saam 22:5; 25:20; Hiblu 6:18-19*Om naambe yiiy oo monggatung mengg in, ond Anutu me-le bu teenin nôôn metumin in yiiy-ambe yalonggpayo nimeen e. Nganjo Anutu wiing Vavi Vaambuung laam vu yiiy-ambe yoo nawiing-ambe Anutu-te ahe havingin nalohvu yalonggpayo lôôt. \p \v 6 In vu bôôy ond yame aalohvu nambe yaanôôh yiiy vêêl in yate va nipaya le, lemu hôôk busin sen Anutu yoo holin vulôôt-ato ond Kalisi yimb lukalaah yiiy sen yiiy haluuh damingg vu Anutuu-to yahenggbaan. \v 7 De omaaho ti me-le jiinggis-ambe jimb in nambe dôôvu omaaho nivalok ango le. Keen, mak omaaho ti ti yoo lo wiing having niwêêk lohvu nambe bu naavi na be jimb dukanaah omaaho nivasa ti ahembaan. \v 8 + o 5:8 Jon 3:16; 1Jon 4:10*Nganjo Anutu ond taato nambe yoo ahe having yiiy keen lôôt, in yiiy oo naahen nando osin yate va nipaya tonde Kalisi yimb lukalaah yahenggbaan. \v 9 + o 5:9 Lom 1:18; 2:5,8*Yik dangga lak sen Yesu kaasêêh yite nihees-ambe yimb, ondeey Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok lung la. Om nambêênja yalak ni \p vanuh nambe yoo le dôôvu yiiy lôôt, de yame le gako nyevahaan jak yate va nipaya le. \v 10 + o 5:10 Lom 8:7-8*In bôôy ond yiiy monaayiis ngaamong vu Anutu, tombe yik hôôk busin-anju Noow yimb-ambe vu mamaal vu yiiy having Anutu in nambe yiiy ahondoos mando javuh ti. Om nambêênja sen gêên yiiy ahondoos Anutu nando lavuh ti, om yalak ni keen nambe Anutu le gako yiiy naah vu yi be yiiy mando metumin in Kalisi nando metumin. \v 11 Om yik yakangg vasa in yate Omaaho Bop Yesu Kalisi sen vu mamaal vu yiiy having Anutu be yiiy nando lavuh ti \p gêên-anjo. \s1 Adam wiing-ambe omaahonôôn layimb, tombe sim Yesu wiing-ambe omaahonôôn kandi lak in mando metumin \p \v 12 + o 5:12 Jen 2:17; 3:6,19; Lom 6:23*Ke, tonde yalak ni nambe omaahonôôn dawiing va nipayaa-to ond pumak omaaho timu Adam, tombe yik yimbin pumak va nipayaa-ju tombe mem la lohvu omaahonôôn pin, in hil pin lawiing va nipayaa-to. \p \v 13 + o 5:13 Lom 4:15*Keen, vu munggin sen Mose me-vu Anutu-te tanasin laam vu omaahonôôn-ato le, ond hôôk busin-anju va nipaya neep voon, lemu tanasin-ame neep e, om Anutu me-nanêêl hil-ate va nipaya ti ti vu sil e. \v 14 + o 5:14 1Ko 15:21-22,45*Lemu omaahonôôn layimb hôôk Adam-ate busin-ambe tok la valup Mose-te busin, tombe yimbin laanggôôl omaahonôôn pin. Omaahonôôn-anju ond sil vaalu silate va nipaya de Adam-ate va nipaya me-neep ti le, in Adam kalêêh Anutu lava, le sil ond Anutu me-nêêl vakasin ti vu sil-ande sil kalêêh lava le, ma, lemu sil layimb having. \p Adam-ate vakasin-anju ond me nangget Kalisi sen tok hato taamusin-ato. \v 15 Lemu Adam-ate va nipaya de Anutu-te samu samu ond yuuh-ame laloh ti le, malis. Nganjo hil ngeeyaata layimb ak omaaho timu-te nipaya, lemu Anutu-te samu samu bopaata lôôt savok yimbin-anja la, in Anutu wiing omaaho timu Yesu Kalisi hako yite samu samu laam vu yiiy omaahonôôn pin, tombe yiiy nako nyemalis amu. \v 16 Tombe va nipaya sen pumak omaaho timuu-to, yuuh Anutu-te samu samu sen yiiy hako nyemalis-ato, ond yuuhate nôôn-ame neep ti le, in omaaho timu sen kalêêh vakasin-ato ond Anutu sahi yite vakasin-ambe nêêl nambe omaaho nipaya om omaaho-nôôn e lanjimb-ambe lana mend nama. Lemu vu taamusin ond hil ngeeyaata kalêêh vakasin, le sim Anutuwiing yite samu samu nyemalis laam atombe mem Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok. \v 17 Vu munggin ond omaaho timu kalêêh vakasin tombe hil pin layimb ak omaahôô-ju yite nipaya, lemu Anutu-te samu samu bopaata lôôt savok yimbin-anja la. In hil pin sen lako samu samu nyemalis vu omaaho timu Yesu Kalisi, tombe Anutu nêêl sil nambe hil anivalok-ato, ond Yesu le biing-ambe daatu hil osin haalend bop-ambe sil mando metumin gaving yi danggata osin danggata. \v 18 + o 5:18 1Ko 15:22*Om yaahe nambe omaaho timu wiing va nipaya, tombe yite nipaya nyevahaan yiis omaahonôôn pin, tonde sim omaaho ango wiing va nivalok, tombe Anutu nêêl yiiy pin nambe hil anivalok om yiiy mando metumin danggata. \v 19 + o 5:19 Ais 53:11*Yik omaaho timu kalêêh vakasin atombe wiing-ambe hil pin latu hil anipaya lak, lemu omaaho ango nanye vuun wiing-ambe hil ngeeyaata le daatu hil anivalok. \p \v 20 + o 5:20 Lom 4:15; 7:8; Gal 3:19*Tonde sim taamusin e tanasin nomaayuuh tok laam having atombe mem taato va nipaya vaalu having-ambe mem ngeeyaata lak lôôt, lemu samu samu bopaata laam-ambe kaluuh va nipaya la lôôt. \v 21 + o 5:21 Lom 6:23*Keen, va nipaya tu danggakook munggin-ambe laanggôôl yiiy pin-ambe yiiy nala mengg nama, le ma de gêên Anutu-te samu samu laam-ambe laanggôôl va nipaya la, tonde wiing-ambe Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok in yiiy mando metumin danggata. Anutu-te samu samuu-jo dangga lak yiiyate Omaaho Bop Yesu Kalisi yimb in yiiy. \c 6 \s1 Yiiy aahimb having Kalisi \p \v 1 + o 6:1 Lom 3:5-8*Om yale naanêêl vaati? Mak yiiy naanêêl naambe yiiy monaambiing va nipaya in nambe Anutu yoo monambiing samu samu naam vu yiiy jesi-jesin a? \v 2 + o 6:2 1Pi 4:1*Malis lôôt. Yaatu nambe sen hil yimbin-ambe yiiy havuuh va nipaya la lung, om yale gako jak jesin naah naambe va? Malis. \v 3 + o 6:3 Gal 3:27*Mak ham-ame alak ni le? Yik yiiy pin sen yaalipis bel ak Yesu Kalisi haalêê-to ond manyinjo yaahimb having yi. \v 4 + o 6:4 Kol 2:12*Keen, yiiy aalipis bel ond manyinjo yiiy aahimb-ambe yaalukala lôôvin having Kalisi in nambe biing-ambe yiiy kandi jak-ambe yiiy mando osin metumin memoos, naambe sen Anutu-te niwêêk wiing-ambe Kalisi kandi lak vu hil yimbin-ate yesin laah-ato. \s1 Yale mando metumin gaving Kalisi \p \v 5 + o 6:5 Pil 3:10-11*Keen, yaahimb having Yesu Kalisi tombe yaatu yite hil, om yale kandi jak jesin naah naambe sen Kalisi kandi lak laah-ato. \v 6 + o 6:6 Gal 5:24*Yiiy alak ni nambe yalonggpayo nipaya yimb ak haah pako having Kalisi lung la, in nambe biing-ambe va nipaya sen nawiing kul niwêêk hôôk yiiy naavingg-ato nama na valok-ate, de yame naatu va nipaya-te hil kul-ate jesin naah e. \v 7 + o 6:7 1Pi 4:1*In hil sen dayimb-ato ond va nipaya me-lohvu nambe kape sil jesin naah e. \p \v 8 Keen, yiiy ond yaahimb having Kalisi om yiiy naawii-having nambe yale mando metumin gaving yi. \v 9 In yiiy oo alak ni nambe Kalisi kandi lak laah vu hil yimbin-ate, om me-le jimb jesin naah e. Yimbin-ate niwêêk-ame lohvu nambe daanggôôl yi le. \v 10 + o 6:10 Hiblu 9:26-28; 1Pi 3:18*In yimb balon timu in nambe kawiiy omaahonôôn-ate va nipaya pin na bulôôt, de sen nando metumin gêên-ato ond yuuh ahondoos Anutu dando lavuh ti. \p \v 11 + o 6:11 2Ko 5:15; Gal 2:19; 1Pi 2:24*Om yik ham-anja, ham akam bu naambe ham ahimb om ham-ame ahulis va nipaya baambu laah e, in gêên-anjo ham atu Yesu Kalisi-te hil-ambe ham nando metumin having Anutu. \v 12 + o 6:12 Jen 4:7*Om va nipaya me-naatu yêêv jesin naah-ambe ganggin ham anim naavi sen le panyek-anjo le, de ham-ame taamuyin ham alompayo navu navuu-to le. \v 13 + o 6:13 Lom 12:1; Ep 2:5; 5:14*Tonde ham-ame ambu ham namam osin ham vaham ayuuh ame na vu va nipaya jesin naah in ham ambiing va nipaya le, nganjo ham alohvu hil sen layimb lung la, le sil kandi vasa hôôk yesin-ambe dando moos-ato, om ham ambu ham anim naavi pin na osin doos vu Anutu in ham ambiing va nivalok amu. \v 14 + o 6:14 1; Jon 3:6*Om va nipaya me-le naatu yêêv-ambe ganggin ham e, in gêên-anjo tanasin-ame nanggin ham e, nganjo Anutu-te samu samu nanggin ham. \s1 Yiiy aatu va nivalok-ate hil kul-ate \p \v 15 + o 6:15 Lom 6:1*Om yale aambiing naambe vaati? In gêên tanasin-ame nanggin yiiy e, nganjo Anutu-te samu samu nanggin yiiy, om mak yiiy oo monaambiing va nipaya mava? Malis lôôt. \v 16 + o 6:16 Jon 8:34; 2Pi 2:19*Mak ham-ame alak ni le? Naambe ham ambu ham osin ham alompayo doos dukana omaaho ti nama in nambe ham gango lava be ham ambiing yite kul, ond ham atu yite hil kul-ate keen. Om naambe ham nanyem vuun vu va nipaya ond ham e ana mem nama, le naambe ham nanyem vuun vu Anutu ond Anutu nanêêl ham nambe hil anivalok. \v 17 Keen, yiiy naapêêlis vu Anutu in bôôy ond ham atu va nipaya-te hil kul-ate, le ma de gêên Anutu-te tanasin sen sil tatekin vu ham-ato ond ham navu sapa osin ham alompayo doos. \v 18 + o 6:18 Jon 8:32*In va nipaya talu ham, le ma de Anutu lôôh ham vêêl, le mem ham atu va nivalok-ate hil kul-ate. \v 19 Yiiy omaaho nipaya voon-ate om sa navu taahu Anutu-te vakasin lak va sen yiiy naawiing vu voon-ato in nambe ham anjak ni le. Om sa naanêêl naambe bôôy ond ham avu ham anim naavi la doos-ambe tu va nipaya osin vakasin kalêêsin-ate va kul-ate, tombe ham kalêêh tanasin lôôt, om yik gêên ham ambu ham naavim osin doos naatu va nivalok-ate va kul-ate in ham naatu hil vaambuung. \p \v 20 In bôôy sen ham atu va nipaya-te hil kul-atêêto ond va nivalok-ame nanggin ham daka le. \v 21 + o 6:21 Lom 7:5; 8:6,13; 1Pi 1:9*Tombe busin-anju ham nako nôôn anivasa vaati nalak va nipaya sen nawiing-ambe ham anim namum in gêên-anjôôto? Malis. Yik va nipayaa-ju yite nôôn nambe ham e anggimb-ambe ham ana mem nama, \v 22 le ma de Anutu lôôh ham vêêl in va nipaya lung la, le mem ham atu yite hil kul-ate. Tombe manyinjo yite nôôn nambe ham natu hil vaambuung, tombe taamusin e mem ham e mando metumin danggata. \v 23 + o 6:23 Lom 5:12,15*In va nipaya navu nyevahaan vu hil nambe lanjimb-ambe lana mend nama, lemu Anutu ond nawiing samu samu nyemalis amu vu yiiy lak yate Omaaho Bop Yesu Kalisi-te kul nambe yiiy mando metumin danggata. \c 7 \s1 Gêên yaatu hil moos om yame aanggulis Mose-te tanasin baambu jesin naah e \p \v 1 Halingg-aso, vakasin-anjo sa naanêêl vu ham sen ham alak tanasin ani lôôt-ato naambe tanasin tu yêêv-ambe nanggin omaahonôôn pin hôôk busin sen daahen dando memoos-ato mu. Mak ham-ame alak vakasin-anjo ni le? \v 2 Om naambe vêêh ti laya nando ond tanasin duuh yi having laya, le naambe laya yimb, ond tanasin sen duuh vêêh having layaa-to kavaayin, de me-duuh vêêh yesin laah e. \v 3 Lemu naambe moow naahen nando tonde vêêh la lak vu moow ango, ond le daanêêl vêêh-anjuuto naambe wiing baayamb. Le naambe laya yimb ond mem tanasin sen duuh vêêh having layaa-to kavaayin, tonde jak vu moow ango ond me-wiing baayamb e. \p \v 4 + o 7:4 Lom 6:2,11; Gal 2:19*Om yik halingg-aso, Kalisi yimb-ato ond yik wiing-ambe ham ahimb having, tombe mem tanasin sen duuh ham-ato kavaayin in ham, tonde ham atu omaaho ango-te va, ond yik omaaho sen kandi lak vu hil yimbin-atêêto, in nambe yaambiing Anutu-te kul-ambe nôôn jak lôôt. \v 5 + o 7:5 Lom 6:21*Bôôy ond yiiy oo nando mosapa hôôk yaningg naavi nipaya voon-ate, tonde tanasin nêêlin va nipaya, om yalonggpayo navu navuu-to naanjiihin yiiy naavingg lôôt in nambe yaambiing va nipaya, tombe va nipayaa-jo yite nyevahaan nambe yaanggimb-ambe yana mengg nama. \v 6 + o 7:6 Lom 8:2; 6:4*Nganjo gêên ond yaatu nambe sen yaahimb having Kalisi be yiiy havuuh va sen duuh yiiy-ato la, tombe tanasin-ame nanggin yiiy yesin laah e. Om kul sen yiiy naawiing vu Anutu gêên-anjo ond yame sapa hôôk mop bôôy sen sil kaavu hôôk tanasin-ambe yiiy navu samuu-to le, nganjo yiiy sapa mop moos sen Vavi Vaambuung navu taatôô-to ond mem. \s1 Va nipaya nawiiyak yiiy \p \v 7 + o 7:7 Eks 20:17; Diu 5:21*Om yale naanêêl naambe vaati? Yiiy naanêêl naambe tanasin ond va nipaya? Malis lôôt. Tanasin timu taato sate va nipaya langaah vu sa. Yik nohvu tanasin nêêl nambe, “Game gambiing mem nôôn e.” Om naambe tanasin-ame nêêl e, ond same le anjak menôôn-anjo ni naambe va nipaya le. \v 8 + o 7:8 Lom 4:15*Lemu tanasin-anjo taato va nipaya langaah, tombe mem va nipaya hilin sa longgpayo be sa mengg nôôn in va nipaya vaha vaha. Nambe tanasin nama, ond sa longgpayo me-le naanjinj sa naambe saambiing va nipaya le. \v 9 + o 7:9 Jem 1:15*Bôôy sen sa doosin tanasin-ato, ond saambe mak soo nando nivasa, le sim tanasin laam vu sa tombe mem sa kalêêh tanasin-ambe sa naawiing va nipaya, tombe sa lak ni nambe sale aanggimb-ambe sana valok-ate. \v 10 + o 7:10 Lev 18:5; Lom 10:5*Anutu-te tanasin-anjo laam in nambe naanggiiy sa be sana mando metumin, le ma de saahe tanasin-anjo nambe navu nyiis sa be saanggimb valok-ate. \v 11 + o 7:11 Jen 3:13; Hiblu 3:13*In dangga nambe tanasin taato va nipaya langaah atombe va nipaya tatuhin sa, om lak vaa-jo sen sa navu aanggimb valok-ate. \v 12 + o 7:12 1Ti 1:8*Om yalak ni nambe tanasin yoo vaambuung, tombe tanasin-ate vakasin pin vaambuung having, tombe nivalok osin nivasa. \v 13 + o 7:13 Lom 5:20*Le nambe vaati? Mak va nivasaa-ju yiis sa ondeey sa navu aanggimb valok-ate? Malis lôôt. Nganjo tanasin taato va nipaya neep langaah e mem va nipaya kandi lak niwêêk-ambe kape sa, om sale aanggimb valok-ate. Va nipayaa-jo taato yi laam langaah nambe yoo nipaya lôôt. Ke, om nambêênja Anutu-te tanasin taato va nipaya danggakook langaah nambe nipaya valok-ate. \s1 Va nipaya nahilin yakangg \p \v 14 + o 7:14 Saam 51:5; Jon 3:6*Yalak ni nambe tanasin-anjo laam vu Vavi Vaambuung, de sak sa omaaho nipaya voon-ate, om saatu va nipaya-te hil kul ti. \v 15 + o 7:15 Gal 5:17*Keen, va sen sa naawiing-anjo ond same alak danggakook ani le, malis. In va nivasa sen sahengg naving lôôt nambe saambiing-ato ond same naawiing e, lemu va sen sa nimbaya lôôt in-ato ond soo naawiing lohvu busin pin. \v 16 Keen, same sahengg naving va nipaya le, le ma de soo naawiing, om manyinjo taato nambe sa naaliinggis nambe Mose-te tanasin ond nivasa le ma de sa navu kalêêh tanasin-anju. \v 17 Lemu soo ti me-naawiing vaa-jo le, nganjo va nipaya sen nando hôôk sa longgpayôô-to nawiing. \v 18 + o 7:18 Jen 6:5; 8:21*Sa lak ni nambe sa longgpayôô-jo ond va nivasa ti me-nando hôôk e. Sa naanêêl-anjo lak sen sa omaaho nipaya voon-ate, in sahengg naving nambe saambiing va nivasa, le ma de same aalohvu nambe saambiing e. \v 19 In va nivasa sen sahengg naving nambe saambiing-ato ond same naawiing e, de va nipaya sen sa nimbaya nambe same aambiing-ato le ond sim soo naawiing. \v 20 Om sen soo naawiing va sen sa nimbaya nambe same aambiing-ato le, ond \p manyinjo same yoo naawiing e, nganjo va nipaya sen nando hôôk sa longg-ato nawiing. \p \v 21 Ke om saatokak vaa-jo danggakook ti nambe soo sahengg naving nambe saambiing va nivasa, le ma de va nipaya yoo naale hôôk sa longgpayo. \v 22 Keen, sahengg oo naving Anutu-te tanasin sen Mose kaavuu-to neep hôôk sa longgpayo, \v 23 + o 7:23 Gal 5:17; Jem 4:1; 1Pi 2:11*le ma de saahe nambe sa omaaho nipaya voon-ate om va niwêêk ango nawiing kul hôôk sa longgpayo be navu papenggin Anutu-te tanasin sen sahengg having-ato, tonde nalôôh sa be natung sa lukala va nipaya-te niwêêk sen nando hôôk sa naavingg-anjôôto yite mopaatôôv. \v 24 Wopo, saawiing sa paya lôôt. Va nipaya wiing-ambe sa ningg naavi nako sa nala mopaatôôv meyimbin-ate, om lati le nôôh sa vêêl? \v 25 + o 7:25 1Ko 15:57*Om sa kangg vasa vu Anutu in wiing yate Omaaho Bop Yesu Kalisi laam in nambe nôôh sa vêêl. Ke, saanêêl vakasin-anjo in sa kangg ond navu sapa Anutu-te tanasin, lemu sa ningg naavi nipaya voon-ate ond navu sapa hôôk va nipaya-te mop. \c 8 \s1 Kalisi kawiiy va nipaya la de wiing Vavi Vaambuung laam vu yiiy \p \v 1 Om gêên yiiy sen yiiy nayalak ak Yesu Kalisii-to ond vakasin sen Anutu nêêl nambe yale gako nipaya nyevahaan-ato ti me-neep vu yiiy e. \v 2 + o 8:2 Lom 7:23-24*In Vavi Vaambuung-ate niwêêk lôôh yiiy vêêl lung la in va nipaya-te mop sen yana mengg namaa-to, de wiing-ambe yaatu Yesu Kalisi-te hil in nambe yiiy mando metumin danggata. \v 3 + o 8:3 Sin 13:38; 15:10; Pil 2:7; Hiblu 4:15*De yiiy omaahonôôn anipaya voon-ate ond Mose-te tanasin-ame niwêêk lohvu nambe nôôh yiiy vêêl in va nipaya le, lemu va sen tanasin-ame lohvu nambe biing-ato ond Anutu yoo wiing. Om wiing Noow laam-ambe tu omaahonôôn lohvu yiiy anipaya voon-atêênjo in nambe kawiiy va nipaya na. Tombe Anutu wiing-ambe Kalisi hako yate nipaya nyevahaan-ambe yimb. \v 4 + o 8:4 Gal 5:16,25*Anutu wiing nambêênju in nambe yaambiing tanasin anivalok-ato nôôn jak. In gêên yame navu sapa hôôk yaningg naavi nipaya voon-ate le, malis, yik yiiy navu sapa Vavi Vaambuung amu. \p \v 5 In hil sen sil davu sapa hôôk sil anind naavi nipaya voon-atêêto ond kand nala timu vu va nipaya voon-ate mu, nganjo hil sen davu sapa hôôk Vavi Vaambuung-ato ond kand nala timu vu Vavi Vaambuung-ate va. \v 6 + o 8:6 Lom 6:21*Om naambe omaaho ti ka mosapa va nipaya voon-ate mu, ond omaahôô-ja le jimb-ambe na menama, nganjo naambe omaaho ti ka navu sapa Vavi Vaambuung, ond omaahôô-ja le mando metumin osin lopayo melaas. \v 7 + o 8:7 Mat 12:34; Jon 8:43; 12:39; Jem 4:4*Le naambe omaaho ti ka mosapa hôôk va nipaya voon-ate \p ond omaahôô-ja nayiis ngaamong vu Anutu, in me-nahulis Anutu-te tanasin baambu le. Keen, me-yoo lohvu nambe gulis e. \v 8 Hil sen davu sapa hôôk sil anind naavi nipaya voon-atêêto ond sil-ame lalohvu nambe lambiing-ambe Anutu ka vasa vu sil e. \p \v 9 + o 8:9 1Ko 3:16; 12:3*Lemu ham ond ham-ame navu sapa hôôk ham anim naavi nipaya voon-ate le, nganjo Anutu-te Vavi Vaambuung nando having ham keen, om ham oo navu sapa Vavi Vaambuung. Le naambe Kalisi-te Vavi Vaambuung-ame nando having omaaho ti le, ond Kalisi me-yite omaaho yi le. \v 10 + o 8:10 Gal 2:20; Ep 3:17; 1Pi 4:6*Keen, va nipaya wiing-ambe ham naavim yimb, lemu naambe Kalisi nando having ham, ond Anutu nêêl ham nambe hil anivalok lung la, om Vavi Vaambuung navu metumin vu ham. \v 11 In Anutu wiing-ambe Yesu kandi lak laah vu hil yimbin-ate, om naambe Anutu-te Vavi Vaambuung nando hôôk ham alompayo, ond Anutu sen wiing-ambe Yesu Kalisi kandi lak-ato le biing-ambe Vavi Vaambuung sen nando hôôk ham alompayôô-to le biing-ambe ham naavim mando metumin gaving. \s1 Vavi Vaambuung nawiing-ambe yiiy naatu Anutu-te noondin \p \v 12 Halingg-aso, yaningg naavi nipaya voon-ate me-navu samu yiiy e, om yame sapa le. \v 13 + o 8:13 Gal 6:8; Kol 3:5*Le naambe ham sapa hôôk ham anim naavi nipaya voon-ate ond ham e anggimb valok-ate. Nganjo ham sapa hôôk Vavi Vaambuung atombe bu niwêêk vu ham-ambe ham gatiiy hamate va nipaya na valok-ate, ond mem ham e mando metumin. \v 14 Hil pin sen Anutu-te Vavi Vaambuung navu taato mop vu sil-ambe davu sapaa-to, ond sil latu Anutu-te noondin. \v 15 + o 8:15 2Ti 1:7; Gal 4:5-6; Mak 14:36*In Anutu me-vu ka vu ham in nambe ham akam bu naambe vati talu ham om ham anjêênin ham lôôt jesin naah e, malis. Nganjo wiing Vavi Vaambuung laas vu ham in nambe ham anjak ni naambe ham atu Anutu-te noondin, tombe mem yiiy naanêêl nambe, “Mangg.” \v 16 + o 8:16 2Ko 1:22*Keen, Vavi Vaambuung oo nêêl langaah vu yiiy hôôk yalonggpayo nambe yaatu Anutu-te noow-aso. \v 17 + o 8:17 Gal 4:7; Taato 21:7*Ke, yaatu Anutu-te noow-aso om yale mando baan gaving yi, tombe va pin sen bu vu Kalisii-to ond le naatu yate va gaving. In Kalisi hako nivaane bôôy atombe yaatu yite hil, om yik nambe yiiy nako nivaane lak haale having-ato ond mem Anutu le gako yiiy jak atombe biing-ambe yiiy naatu hil anikaapulis gaving Kalisi. \s1 Yiiy haalengg e naatu bop jak vu taamusin \p \v 18 + o 8:18 Lom 5:2; 2Ko 4:17*Ke, sa kangg vu nambe nimeen sen natovu yiiy gêên-anjo ond va malis amu, nganjo Anutu-te nikaapulis sen naatovu yiiy vu taamusin-ato ond mem va bopaata keen lôôt. \v 19 + o 8:19 Kol 3:4*In va pin sen Anutu hatung-ato ond nahand nalak-ambe danggin Anutu in nambe taato yite noondin langaah. \v 20 + o 8:20 Jen 3:17-19*Keen, va pin yoo naahen nando paya lôôt, lemu sen dando payaa-to ond me-yoo lawiingin e, nganjo Anutu yoo nêêl, tonde va pin-anjo danggin busin sen sil anind vasa jak osin doos-ato. \v 21 + o 8:21 2Pi 3:13; 1Jon 3:2*Ond Anutu le nôôh va pin sen hatung-ato vêêl in va sen nawiing-ambe sil matelak gêên-anjôôto, le mem sil pin e mando nivasa gaving Anutu-te noondin, de vati me-le naanduuh sil naah e. \p \v 22 Yalak ni nambe va pin sen Anutu hatung-ato ond yoo mondalôôhin va nimeen-ambe dako balolakin nambe sen vêêh naahen navimangin noow-ato, ond yoo vu munggin-ambe tok laam gêên-anjo. \v 23 + o 8:23 2Ko 5:2-4; Gal 5:5*Le me-va pin-anju mu le, nganjo yiiy sen yiiy hako Vavi Vaambuung nyendoos lung laa-to, ond yiiy nako balolakin having, de yiiy nanggin Anutu in nambe taato yiiy langaah naambe yaatu yite noondin vulôôt-ato, osin biing-ambe yaningg naavi kandi jak-ambe naatu moos naah. \v 24 + o 8:24 2Ko 5:7*Anutu hako yiiy laah vu yi lung la, tombe yiiy natung mengg in nambe biing-ambe nôôn jak, om naambe yaahe nambe nôôn ak ond yame le gatung mengg in jesin naah e, in omaaho ti me-natung me in va sen nôôn ak-ato yesin laah e. \v 25 Lemu va sen yame aahe mengg ak-ande yoo naahen-ato, ond naambe yiiy gatung mengg in vaa-ja keen in nambe nôôn jak-ato ond yiiy oo monanggin lôôt-ande yame yaningg nalêêlak e. \p \v 26 Yiiy ond yaniwêêk ma, le Vavi Vaambuung amu nahôôvu yiiy. Nganjo yiiy ond yame aalohvu nambe yaanohak nivasa le, yiiy doosin, lemu Vavi Vaambuung amu yoo navu kataangg in yiiy, ond va sen navu kataangg-ato ond savok vakasin la, om vakasin-ame lohvu nambe naanêêl danggakook langaah e. \v 27 + o 8:27 Saam 139:1; 1Ko 4:5*Tonde Anutu sen yoo nalak omaahonôôn alondpayo nii-to ond lak Vavi Vaambuung-ate kakook-anjo ni, in Vavi Vaambuung oo navu sapa hôôk Anutu ka be navu kataangg in yiiy sen Anutu-te hil yiiy-ato. \p \v 28 + o 8:28 Ep 1:11*De hil sen londpayo naving Anutuu-to, ond yik hil sen Anutu yoo ka vu be teey sil-ato, ond yalak ni nambe va pin sen natovu hil-anju ond nawiing kul hôôk ti in nambe hil-anju daatovu nôôn anivasa. \v 29 + o 8:29 Kol 1:18; Hiblu 1:6*Yik Anutu yoo lak sil anind munggin-ambe holin sil in nambe sil daatu naambe noow-ato, le mem Anutu nowaatuk Kalisi timu naatu sil pin-anjute halindin bop. \v 30 Om hil sen Anutu yoo holin sil munggin-ato ond teey sil. Tombe hil sen teey sil-anjôôto ond nêêl sil having nambe hil anivalok. Tombe hil sen nêêl sil nambe hil anivalok-ato, ond wiing-ambe sil latu hil anikaapulis having. \s1 Anutu-te ahe havingin-ame le gavuuh yiiy na le \p \v 31 + o 8:31 Saam 118:6*Om yale naanêêl naambe vaati jak va sen Anutu nawiing-anjôôto? Anutu nahôôvu yiiy om omaaho ti me-lohvu nambe kape yiiy e. \v 32 + o 8:32 Jon 3:16*De Anutu me-vu teenin Noow in yiiy e, malis, yik yoo wiing laam in nambe dôôvu yiiy pin, om yik le bu va vaalu pin nyemalis amu vu yiiy gaving. \v 33 + o 8:33 Ais 50:8*Om lati le biing vakasin vu hil sen Anutu yoo holin sil ak vulôôt-ambe latu yite vaa-to? Malis, yik Anutu yoo nanêêl yiiy nambe hil anivalok. \v 34 + o 8:34 Saam 110:1; Sin 7:55-56; 1Jon 2:1*De lati le naanêêl naambe yiiy gako nipaya nyevahaan? Malis, yik Kalisi yimb-ande kandi lak laah-ambe la nando Anutu nama vasa, tombe navu kataangg Anutu having nambe dôôvu yiiy. \v 35 Tonde lati lohvu nambe nôôh yiiy vêêl in Kalisi-te ahe havingin-anjo? Naambe nimeen naatovu yiiy, me yiiy gako nivaane, me omaahonôôn lambiing nindanjeen vu yiiy, me meep biing yiiy, me yiiy naativak in tôômb, me va nipaya biliyak yiiy osin ngaamong ame nihees-ate naatovu yiiy, ond mak Kalisi me-ahe naving yiiy e? Ôôye, yoo ahe naving yiiy-ato. \v 36 + o 8:36 Saam 44:22; 2Ko 4:11*Keen, va nambêênjo natovu yiiy lohvu vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiyaa-to nambe, \q1 “Hey aatu gate hil, om lak busin pin ond dayiis \q1 hey-ambe hey naahimb. Dayi hey nambe bik sipsip sen dayiis in nambe lanjaa-to.” \p \v 37 + o 8:37 Jon 16:33*Nganjo Kalisi sen ahe having yiiy-ato ond nawiing-ambe yiiy oo naanggôôl va nimeen pin-anjo lôôt. \v 38 In saawii-having lôôt nambe vati me-lohvu nambe bu vêêl yiiy in Anutu-te ahe havingin-anjo le. Naambe yaanggimb me yiiy mando memoos, me angela osin va voon-ate yêêv, tonde va sen natok laam gêên-anjo, de va sen le balup vu taamusin-ato, de va niwêêk vaha vaha vaalu, \v 39 tonde va sen nando baandoni, de va sen nando kambini, de va pin sen Anutu hatung-ato vaalu, ond va pin nambêênjo me-lohvu nambe nôôh yiiy vêêl in Anutu-te ahe havingin-anjo le. In yate Omaaho Bop Yesu Kalisi hako Anutu-te ahe havingin laam-ambe yaatu yite va lung laa-to. \c 9 \s1 Pol alopayo nimeen lôôt in hil Islel \p \v 1 Kalisi-te omaaho sa, om va sen sa naanêêl-ato keen, de same navu tatuhin e. Tombe Vavi Vaambuung navu kaandu sa longgpayo having, om sa lak ni nambe sate vakasin-anjo keen, \v 2 om sa naanêêl vu ham naambe sa longgpayo nimeen osin sa kangg paya lôôt in sate hil Islel nalohvu busin pin. \v 3 + o 9:3 Eks 32:32*Keen, saawiingin nambe lohvu ond Anutu talôôt sa be gatiiy sa na vêêl in Kalisi be sa mengg nama dukanaah sate halingg-aso Islel sen hey dangga timuu-to sil ahendbaan, le mem Anutu yoo gako sil nom vu yi. \v 4 + o 9:4 Eks 4:22; Diu 7:6; 14:1-2*In hil Islel-anju ond Anutu nêêl sil nambe noondin sil. Tombe Anutu taato yite nikaapulis vu sil having, tonde Anutu jôôy vakasin vu sil osin vu tanasin vu sil, de taato mop sen sil gako Anutu jak-ato vu sil, tonde jôôy vakasin vaalu vu sil nambe le dôôvu sil-ato. \v 5 + o 9:5 Mat 1:1-16; Jon 1:1; Lom 1:25*Hil Islel-anju ond sil lapumak silate himbop-aso bôôy, tombe Kalisi sen tu va pin danggakook-ato ond yik tu omaahonôôn-ambe pumak silate himbop-asôônju having. Ond Kalisii-ju yi Anutu, sen yiiy oo monggako haale jak danggata osin danggataa-to. Keen. \s1 Anutu holin yite hil ak \p \v 6 + o 9:6 Nam 23:19; Lom 2:28*Om sen hil Islel laluuh damind vu Anutuu-to, ond mak yiiy naanêêl naambe Anutu-te vakasin sen jôôy vu sil-ato nôôn ma? Malis. In hil sen lapumak Islel-ato ond Anutu me-nayi sil pin nambe sil Islel anivalok e. \v 7 + o 9:7 Jen 21:12*Tonde hil sen lapumak Abalaam-ato ond sil pin-ame latu Abalaam-ate hil vu taamusin keen e, nganjo sil vaalu mu latu Abalaam-ate hil, in Anutu nêêl vu Abalaam bôôy nambe, “Le daanêêl Isak-ate hil vu taamusin naambe gate hil.” \v 8 + o 9:8 Gal 4:23*Om vakasin-anjo nêêl taato nambe unoopasiv sen Abalaam hako malis amuu-to ond Anutu me-noow-aso sil e, nganjo unoopasiv sen lapumak vakasin sen Anutu jôôy-ato ond mem Anutu nayi sil nambe Abalaam-ate hil vu taamusin sil. \v 9 + o 9:9 Jen 18:14*Vakasin sen Anutu jôôy vu Abalaam-ato nambe, “Sale aanom gato hôôk busin sen soo aaholin ak-ato, le mem Saala gako nowaatuk.” \p \v 10 + o 9:10 Jen 25:21*Lemu yik me-vakasin timuu-jo le, nganjo yate himbop bôôy Isak hako Lebeka tombe hako noow yuuh papinj, tombe mem Anutu nêêl vakasin ti vu. \v 11 Lemu sen unoopasiv ayuuh oo daahen daale hôôk tangganaan alopayo de yuuh-ame lawiing va nivasa me va nipaya ti le, tonde Anutu yoo nêêl vakasin ak yuuh vulôôt, in taato langaah naambe me-nayi va sen omaahonôôn dawiing-ato be nanêêl e, nganjo yoo naholin omaahonôôn lohvu ka. \v 12 + o 9:12 Jen 25:23*Tombe Anutu nêêl vu Lebeka nambe, “Tuk e gulis miin baambu.” \v 13 + o 9:13 Mal 1:2-3*Lohvu Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Sahengg having Yaakop, de saahe Esau paya.” \p \v 14 Om yale naanêêl naambe vaati? Mak yiiy naanêêl naambe Anutu me-nawiing va lohvu le? Malis. \v 15 + o 9:15 Eks 33:19*In nêêl vu Mose nambe, “Saawiingin nambe samu omaaho ti ond yik sale samu yi. Tonde saawiingin nambe sa kangg pasiv in omaaho ti ond sale sa kangg pasiv in yi.” \v 16 + o 9:16 Ep 2:8*Om Anutu yoo naholin omaahonôôn lohvu yite ka pasiv, de me-lak sen yiiy oo naawiingin osin yiiy naawiing kul in-ato le. \v 17 + o 9:17 Eks 9:16*In Anutu-te vakasin sen nêêl vu Pelo be neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Va sen saawiing vu hong-anjaato ond sa navu taato sate niwêêk vu omaahonôôn in nambe sil daanêêl sa haalengg na nohvu taaku pin. Yik lak danggaa-jo sen sa hatung yêêv Pelo lak hong.” \p \v 18 + o 9:18 Eks 4:21; 9:12; 14:4*Ke, om Anutu wiingin nambe ka pasiv in omaaho ti ond le ka pasiv in yi, tonde ka bu naambe biing-ambe omaaho ti lopayo niwêêk jak, ond lopayo le niwêêk jak. \s1 Anutu ahekalin osin ka pasiv \p \v 19 Lemu mak ham ti le naanêêl vu sa naambe, “Om sen yame aalohvu nambe yiiy baale Anutu-te mop jeen e, de yoo nawiing va pin vu yiiy lohvu ka, ond nambe vaati sen Anutu nanêêl nambe va nipaya dangga neep vu yiiy omaahonôôn?” \v 20 + o 9:20 Ais 29:16; 45:9*Hong omaahonôôn lati le galohvu nambe gambiing lavam jak Anutu? Dêêngg siinggis-ame nalingin omaaho sen nanggi yii-to nambe, “Onawiing nambêênjo vu sa in vaati-ne?” \v 21 + o 9:21 Jer 18:6*Yik omaaho sen yoo nanggi dêêngg-ato ond ka bu naambe janggi naambe tana ond yoo neep vu yi. Om lohvu nambe gako panyêês palis ti be janggi dêêngg yuuh ak, tombe ango yoo le samu mengali in nambe kul anivasa-te, tonde angok samu in nambe kul mali-malis-ate. \p \v 22 Tombe yik Anutu yoo nawiing va lohvu ka nambêênjo. In omaahonôôn lalohvu Anutu-te dêêngg, tombe sil vaalu sen daatovu Anutu-te ahekalin-ato ond sil anipaya lohvu Anutu kawiiy sil lana valok-ate. Anutu nawiingin nambe taato yite ahekalin langaah in hil pin lanjak yite niwêêk ani, le ma de yoo nanggin sil ahusaandiin lôôt in nambe langgilin sil vasa. \v 23 + o 9:23 Ep 1:3-12; Lom 8:29*In ka navu yite dêêngg vaalu sen ka pasiv in sil-ato, in samu sil lung la in nambe bu yite nikaapulis vu sil, om le bu vu sil in nambe yite nikaapulis-anju nanjip langaah vu hil pin. \v 24 De hil-anju ond yik yiiy sen Anutu teey yiiy-ato, ond yame vu hil Yuda mu le, nganjo yiiy vu bayêên vaalu having. \v 25 + o 9:25 Hos 2:23*Yik lohvu Anutu nêêl yite vakasin vu Hosea be kaavu neep hôôk kaapiya nambe, \q1 “Hil sen same sate hil sil-ato, ond sale naanêêl sil naambe sate hil sil. De hil sen sahengg-ame naving sil-ato, ond sahengg e gaving sil. \v 26 + o 9:26 Hos 1:10*Tonde taaku sen saanêêl sil bôôy nambe, ‘Same sate hil ham e,’ ond yik taakuu-ju le daanêêl sil naambe Anutu metumin-ate noondin sil.” \p \v 27 + o 9:27 Ais 10:22-23*Tonde Yesaia nêêl Anutu-te vakasin lak Islel nambe, “Naambe hil Islel ngeeyaata lôôt nohvu laahel lôôy nanyendanggaa-to, lemu Anutu le gako sil daka yuu-mu lanaah vu yi. \v 28 Keen, Omaaho Bop nêêl nambe le bu nyevahaan vu omaahonôôn vu voon, om le biing pavis-ambe nôôn jak bulôôt.” \v 29 + o 9:29 Ais 1:9*Yik lohvu Yesaia nêêl Anutu-te vakasin vu hil Islel bôôy-ato nambe, “Naambe hil baandoni pin-ate Omaaho Bop-ame galuuh dami hôôk yate hil moos daka yuuh-ambe sil mando, ond yale ana mengg nama osin doos naambe Sodom ayuuh Gomola.” \s1 Hil Islel dawiing kul in nambe daatu hil anivalok \p \v 30 + o 9:30 Lom 10:20*Om yale naanêêl naambe vaati? Yiiy naanêêl naambe hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to ond sil-ame davu salo mop in nambe sil daatu hil anivalok e, malis. Nganjo sil oo latovu, in sil alondpayo la timu vu Yesu tombe Anutu nêêl sil nambe hil anivalok. \v 31 + o 9:31 Lom 10:2-3*Tonde hil Islel ond sil oo mosapa hôôk Mose-te tanasin in nambe sil daatu hil anivalok, le ma de me-lawiing tanasin pin nôôn ak e, om me-latovu nôôn e. \v 32 + o 9:32 Ais 8:14*Om nambe vaatii-jo? Yik dangga nambe sil alondpayo me-la timu vu Anutu in nambe naanêêl sil naambe hil anivalok e, malis. Nganjo kand oo navu nambe Anutu le ji kul anivasa sen dawiing-ato be naanêêl sil naambe hil anivalok. Om sil dayi haah pako nambe manyinju va nimumin, tombe dalupake nambe sen davu kaatuuh vahand ak tatuuh-ato. \v 33 + o 9:33 Ais 28:16; 1Pi 2:6; Lom 10:11*Lohvu Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Ham gango le, sa hatung tatuuh ti nando Saion, tombe omaahonôôn e kaatuuh vahand ak. Yik tatuuh aniwêêk-anju le monambiliyak omaahonôôn, nganjo hil sen londpayo na timu vu tatuuh-anju ond me-le juus sil daka le.” \c 10 \s1 Hil Islel-ame davu sapa hôôk Anutu-te mop anivalok e \p \v 1 Halingg-aso, sa longgpayo yoo nawiingin lôôt nambe Anutu gako hil Islel lanaah vu yi, om yik sa naalohak vu Anutu nambêênjo. \v 2 + o 10:2 Sin 22:3*In sa lak sil anind vanuh, om sa naanêêl langaah naambe sil lawiingin nambe lambiing Anutu-te kul lôôt, lemu sil-ame lalak Anutu-te mopaatôôv ani nivasa be dawiing e. \v 3 + o 10:3 Lom 9:31-32*Keen, sil doosin mopaatôôv anivalok sen Anutu nanêêl yiiy nambe hil anivalok-ato, tombe yoo davu sapa mop ti sen sil akand oo navu nambe le daatu hil anivalok ak-ato, om sil-ame laanggôôl sil-ambe davu sapa hôôk mopaatôôv sen Anutu nanêêl yiiy nambe hil anivalok-ato le. \v 4 + o 10:4 Mat 5:17; Jon 3:18*Yiiy oo alak ni nambe Mose-te tanasin ond lung la hôôk sen Kalisi tok laam-ato, om hil sen londpayo na timu vu Kalisii-to ond Anutu le naanêêl sil naambe hil anivalok. \s1 Anutu wiingin nambe gako hil pin lanaah vu yi \p \v 5 + o 10:5 Lom 7:10; Gal 3:12*Mose kaavu vakasin lak hil taamuyin tanasin-ambe daatu hil anivalok-ato neep nambe, “Omaaho ti nambe sapa dôôk tanasin-anjo pin ond le mando metumin.” \v 6 + o 10:6 Diu 30:12-14*Lemu yalonggpayo na timu vu Yesu be yiiy naatu hil anivalok-ato, ond vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Game naanêêl hôôk galompayo naambe lati le jak ana baandoni” be gako Kalisi dukanom? \v 7 “Tonde game gakam bu naambe lati le dukana hil yimbin-ate taaku” be gako Kalisi jakanom? \v 8 De nêêl nambe, “Vakasin keen neep vu hong, yik neep hôôk gavim osin galompayo.” Ond yik vakasin sen hey naanêêl langaah nambe yalonggpayo na timu vu Kalisii-to. \v 9 Om naambe onaanêêl Yesu langaah naambe Omaaho Bop, tonde gambiing gaving hôôk galompayo naambe Anutu wiing-ambe kandi lak vu hil yimbin-ate, ond Anutu le gako hong naah vu yi. \p \v 10 Keen, yik yalonggpayo nawii-having atombe Anutu nanêêl yiiy nambe hil anivalok, tonde yavingg nanêêl nambe yaawii-having Yesu tombe Anutu nako yiiy nalaah vu yi. \v 11 + o 10:11 Lom 9:33*In Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Hil sen londpayo nala timu vu yii-to ond me-le juus sil daka le.” \v 12 + o 10:12 Sin 15:9*Tonde yik hil Yuda osin hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, ond yiiy pin aaloh ti, in yik yiiy pin-ate Omaaho Bop timu, de yoo nawiing samu samu bopaata vu omaahonôôn pin sen lavand nahôôk yii-to. \v 13 + o 10:13 Joel 2:32*Lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Hil pin sen lavand nahôôk Omaaho Bop haalêê-to ond le gako sil lanaah vu yi.” \p \v 14 Lemu naambe me-lawii-having yi le, ond sil lavand-ame le dôôk yi le, tonde sil-ame gango yite vakasin e, ond sil-ame le lambiing gaving yi le. Tonde naambe omaaho ti me-naanêêl vakasin langaah vu sil e, ond sil-ame le gango le. \v 15 + o 10:15 Ais 52:7*Tonde naambe Anutu me-biing-ambe hil sen daanêêl vakasin-ato me-lana le, ond lati le naanêêl langaah vu sil? Nohvu Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Hil sen daanêêl banye nivasaa-to balup ond yakangg vasa lôôt.” \s1 Hil Islel-ame lawii-having banye nivasa le \p \v 16 + o 10:16 Ais 53:1; Jon 12:38*Lemu hil pin-ame nanyend vuun vu banye nivasaa-ju le, ma, lohvu Yesaia nêêl Anutu-te vakasin langaah bôôy-ato nambe, “Omaaho Bop, lati wii-having vakasin sen hey natulin-anjôôto?” \v 17 + o 10:17 Jon 17:20*Om yiiy nango vakasin vêêl e mem yiiy naawii-having, tonde vakasin sen yiiy nangôô-jo ond Kalisi-te vakasin. \v 18 + o 10:18 Saam 19:4*Om saanjingin e, mak sil-ame lango banye nivasaa-jo le? Ôôye, sil lango lung laa-to, in Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Sil lavand la lohvu taaku pin, tonde silate vakasin tok la taaku nanyendangga pin.” \p \v 19 + o 10:19 Diu 32:21*Lemu saanjingin jesin naah e, mak Islel-ame lalak vakasin-anjo danggakook ani le? Ôôye, sil lalak ni lung laa-to, in Mose nêêl Anutu-te vakasin bôôy nambe, \q1 “Sale aambiing-ambe hil mali-malis vaalu sen haalend maa-to, osin hil vaalu sen sil alundkook maa-to, ond le daatu sate hil, om ham alompayo le nipaya vu sil osin ham ahem kalin vu sil.” \p \v 20 + o 10:20 Ais 65:1*De Yesaia ond yoo nanêêl Anutu-te vakasin langaah lôôt-ande me-nayêênin e. Nêêl nambe, \q1 “Hil sen me-davu salo saa-to ond latokak sa lung la, tonde hil sen me-dalingin saa-to ond sa taato sa langaah vu sil.” \p \v 21 + o 10:21 Ais 65:2*Tonde Yesaia nêêl Anutu-te vakasin ak hil Islel nambe, “Soo motalo namangg in kalêêsin ambu-so osin mahôôsin ambu-so ahusaandiin lôôt in nambe lanji be lanaam, le ma.” \c 11 \s1 Anutu samu hil Islel vaalu \p \v 1 + o 11:1 1Sml 12:22; Saam 94:14; Pil 3:5*Ke, om gêên saanjingin naambe mak Anutu luus yite hil Islel la valok-ate? Malis lôôt. Yik sa Islel ti having, de Abalaam-ate hil vu taamusin ti sa, in sate dangga neep vu Benyaamin. \v 2 Anutu me-luus hil sen yoo holin sil bôôy-ato le. Mak vakasin sen lak Eliya be neep hôôk kaapiyaa-to ond ham alak ni, sen Eliya wiing vakasin vu hil Islel vu Anutu nambe, \v 3 + o 11:3 1King 19:10,14*“Omaaho Bop-e, layiis gate hil sen danêêl gate vakasin langaah-ato be layimb, tonde sil kawiiy gate alata pin la, de sa timu soo naahen nando, tombe sil davu salo sa in nambe lanyiis sa be saanggimb.” \v 4 + o 11:4 1King 19:18*Le Anutu nêêl vakasin vaati laah vu Eliya? Nêêl nambe, “Saahilin sate hil 7 taosen-ambe dando, ond sil-ame datung kaatu vu anutu tatuhin vaha Bal e.” \v 5 + o 11:5 Lom 9:27*Tombe yik gêên-anjo having, ond Anutu yoo holin hil lavuuti lak yite samu samu be sil dando. \v 6 + o 11:6 Gal 3:18*Keen, Anutu yoo wiing samu samu vu sil-ambe holin sil, lemu yame naanêêl naambe lawiing kul anivasa om wiing samu samu vu sil lukalaah nyevahaan e, naambêênjo ond me-wiing samu samu vu sil keen e. \p \v 7 + o 11:7 Lom 9:31*Om yale naanêêl naambe vaati? Hil Islel mend navu sapa nambe Anutu ji sil anivasa, le ma de me-nayi sil pin anind vasa le, nganjo sil vaalu ond Anutu holin sil alu ti lak, be nayi sil anivasa, tonde sil vaalu pin nanyend hamil om me-latokak nôôn e, \v 8 + o 11:8 Diu 29:4; Ais 29:10*lohvu Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Anutu wiing-ambe sil alondpayo nimbaya nambe sen deep-ato, tonde wiing-ambe sil amend-ame lohvu nambe lanji va le, tonde sil nanyend-ame \q1 lohvu nambe gango vakasin e. Tombe yik yoo dando lôôt-ambe tok laam gêên-anjo.” \p \v 9 + o 11:9 Saam 69:22-23; 35:8*Tonde yik Devit nêêl having nambe, \q1 “Silate vanôôn naatu ganggweeng osin kapêênd-ambe nyiis sil, de bu nyevahaan nipaya vu sil. \v 10 Tonde sil amend kanu dôôk in nambe sil-ame lanji taaku le, tonde ombayuuhin sil damind-ambe sil mando naambêênju danggata.” \s1 Anutu nako hil vaalu sen sil-ame Islel-ato nalaah \p \v 11 + o 11:11 Sin 13:46; Lom 10:19*Ke, om saanjingin e, naambe mak hil Islel lalupakêê-to ond lala mend ma valok-ate? Malis lôôt. Yik sil kalêêh vakasin om Anutu nako hil vaalu sen sil-ame Islel-ato dalaah vu yi, in nambe hil Islel lanji be londpayo nipaya in vaa-ju. \v 12 Ke, Islel kalêêh vakasin om Anutu wiing samu samu vu omaahonôôn pin. Islel laluuh damind vu Anutu, tombe manyinju wiing-ambe va nivasa tovu hil vaalu sen sil-ame Islel-ato, om naambe hil Islel pin langgilin sil naah osin doos vu Anutu ond manyinja le dôôvu omaahonôôn pin nivasa lôôt. \p \v 13 Om sa naanêêl vu ham vaalu sen ham-ame Islel-ato naambe hamate sinaale sa, om soo naapêêlis in kul sen sa naawiing-anjôôto, \v 14 in nambe mak saambiing-ambe sate hil Islel e mend nôôn in nôôn anivasa sen ham nakôô-to, le mem sa gako sil vaalu lanom gaving. \v 15 In Anutu luus hil Islel atonde mem vu mamaal vu omaahonôôn vu taaku pin, om naambe Anutu gako hil Islel landukanom ond manyinjo nambe sen sil kandi lak yesin laah vu hil yimbin-atêêto. \v 16 + o 11:16 Nam 15:17-21; Esi 44:30*In hil Islel-anju ond Anutu hako silate hil munggin-ambe latu yite va, ond yik hako silate hil taamusin latu yite va having. Yik nambe sen haah-ato, in haah kangga nivasa ond haah nama pin sen bulak naah vu taamusin-ato le nivasa gaving. \p \v 17 + o 11:17 Ep 2:11-19*Anutu kalêêh haah oliv\f + \fr 11:17 \ft Haah oliv ngeeyaata naale Islel, om Pol nanêêl haah oliv siinggis ond nêêl vakasin pakwesin lak hil Islel, tonde haah oliv bamaan ond vakasin pakwesin lak hil vaalu sen sil-ame Islel-ato le. \f* nama heey-ambe lôôh vêêl, tonde hako haah oliv bamaan nama hong-ambe hanyum hong lukalaah haah nama sen kalêêh-anjuuto ahembaan, tombe mem onako danji vu haah oliv siinggis-anjuuto having. \v 18 + o 11:18 Jon 4:22*Om game gatee hong ak vu haah nama keen-ato le. Le naambe onggatee hong ak ond gakam oo bu nivasa, in game navu niwêêk vu haah kangga le, nganjo haah kangga navu niwêêk vu hong. \p \v 19 Lemu mak gale naanêêl naambe, “Anutu kalêêh haah namaa-ju la in nambe ganyum sa dukanaah sil ahendbaan.” \v 20 + o 11:20 Lom 12:16*Ganêêl lohvuu-ja, kalêêh sil la in sil alondpayo me-la timu vu Yesu le. Tonde hong ond galompayo la timu vu yi ondeey onaale lak, om game gatee hong ak e, gakam bu be ganjêênin hong. \v 21 In Anutu me-vu teenin haah nama keen-ambe daale le, ma, vu nyevahaan vu sil, om yik me-le bu teenin hong gaving e. \v 22 + o 11:22 Jon 15:2,4; Hiblu 3:14*Om gakam oo bu naambe Anutu omaaho samu samu osin omaaho niwêêk having, in hil sen kalêêh Anutu lavaa-to ond navu nyevahaan vu sil lukalaah. Lemu hong-anja, ond naambe gahulis Anutu baambu ond yoo le monambiing samu samu vu hong, le naambe malis ond le katôôv hong na gaving. \v 23 Tonde haah nama heey sen nind baya in Anutuu-to nambe me-nind baya naah e, de langgilin sil naah vu Anutu, ond Anutu le ganyum sil dukanaah ahembaan, in Anutu yoo lohvu nambe ganyum sil dukanaah. \v 24 In galak ni nambe bôôy ond oliv bamaan nama kapis hong, le Anutu katôôv hong-ambe lôôh vêêl, tonde hanyum hong lukalaah haah oliv anivasa, sen game goo vaham-anju nivalok-ato le. Om keen lôôt, yoo lohvu nambe le gako haah oliv nama keen atombe ganyum sil landukanaah silate vahaa-to nivalok. \s1 Anutu ka nawiingin omaahonôôn pin \p \v 25 + o 11:25 Lom 12:16; Luk 21:24; Jon 10:16*Halingg-aso, saawiingin nambe ham anjak vakasin vunin-anjo ni le, in ham oo le kam bu naambe ham hil osin kam, om sa naanêêl vakasin vunin-anjôôto langaah vu ham e. Hil Islel vaalu ond londpayo niwêêk, tombe sil oo le mando naambêênjo lôôt-ambe na balup hôôk busin sen hil vaalu sen sil-ame Islel e, le Anutu holin sil ak-ato, ond sil pin langgilin sil nom-ambe jung na, \v 26 + o 11:26 Mat 23:39; Ais 59:20-21; Saam 14:7*le mem Anutu le gako hil Islel pin lanom vu yi. Nohvu yite vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Omaaho sen navu dôôvu yiiy Islel-ato le balup vu Saion, tombe le nôôh vakasin kalêêsin sen davu kalêêh Anutuu-to na vêêl in Yaakop-ate hil vu taamusin. \v 27 + o 11:27 Ais 27:9; Jer 31:33-34*Tonde sale naanjôôy vakasin-anjo jak sil naambe sale kawiiy silate va nipaya pin na.” \p \v 28 Hil Islel nind baya banye nivasa, om sil dayiis ngaamong vu Anutu in vaa-jo, om nambêênja banye nivasa tok \p laam vu ham pavis, lemu Anutu yoo holin sil bôôy in nambe daatu yite hil, tonde ka navu silate himbop-aso bôôy having ondeey yoo ahe naving sil. \v 29 In naambe Anutu naateey hil alu ti be biing samu samu vu sil, ond me-le gakoseey yite vakasin vu taamusin e. \p \v 30 Bôôy ond ham kalêêh Anutu lava, tonde gêên-anjo hil Islel davu kalêêh Anutu lava, tombe mem Anutu ka pasiv in ham. \v 31 Om yik Islel davu kalêêh vakasin gêên in nambe Anutu ka pasiv in ham, le mem sil langgilin sil vasa in nambe Anutu ka pasiv in sil gaving. \v 32 + o 11:32 Gal 3:22; 1Ti 2:4*In Anutu luus hil pin-ambe lala dando osin silate vakasin kalêêsin-ambe lanjingin sil lôôt, le mem taamusin atombe yoo le ka pasiv in sil pin. \s1 Yiiy gako Anutu haale jak \p \v 33 + o 11:33 Ais 55:8-9*Ham hil-e, Anutu-te samu samu ngeeyaata lôôt, tonde yi omaaho osin ka bopaata, om yoo lak va pin ani osin doos kaluuh omaahonôôn pin. De yame aalohvu nambe yiiy naatokak va sen ka navuu-to be yanjak danggakook ani le, tonde yame aalohvu nambe yanjak yite mopaatôôv pin danggakook ani le. \v 34 + o 11:34 Ais 40:13; 1Ko 2:16*Lohvu sen yite vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Lati lak Omaaho Bop aka ni? De lati vu ka vu yi? \v 35 + o 11:35 Iyop 41:11*Tonde lati vu va yuuh ame vu yi munggin om le bu dukanaah yite va?” \p \v 36 + o 11:36 1Ko 8:6*Malis, yik yoo timu hatung va pin, tombe yoo timu tu danggakook-ambe nanggin va pin, tombe va pin maandin yi, om yiiy oo gako haale jak danggata osin danggata. Keen. \c 12 \s1 Yiiy gatung yiiy naavingg naatu salivangin vu Anutu \p \v 1 + o 12:1 Lom 6:11,13; 1Pi 2:5; Jon 4:24*Om halingg-aso, yik Anutu ka wiingin yiiy lôôt, om sa naanêêl vu ham niwêêk naambe ham ambu ham anim naavi na doos vu Anutu naatu salivangin memoos-ate osin vaambuung nohvu Anutu ji be ahe nivasa in. Ond vaa-ja ham ambu osin ham akam timu ond mem le gako Anutu haale jak keen. \v 2 + o 12:2 Ep 4:23; 5:10,17*Tonde ham-ame ambiing va nohvu hil voon-anjo dawiing-ato le, nganjo ham anggilin ham in nambe ham alompayo naatu moos, le mem va sen Anutu ahe naving-ato, yik va nivasa osin va nivalok lôôt, tonde va sen Anutu nayi nivasaa-to ond ham anjak vaa-jo ni. \s1 Yiiy oo daanggôôl yiiy-ande yaandôôvu hil \p \v 3 + o 12:3 1Ko 12:11; Ep 4:7*Anutu wiing samu samu vu sa, om saambe sa naanêêl vu ham ti ti pin naambe ham-ame gako ham ak, osin ham akam-ame bu naambe ham oo savok lôôt e. Malis, yik ham pin ond ham akam bu sen ham alompayo la timu vu Anutuu-to, le mem ham akam oo bu ham nivalok-ambe ham ti ti sahi nivasa le. \v 4 + o 12:4 1Ko 12:12*In yiiy oo alak ni nambe yaningg naavii-jo kamu ti ti ngeeyaata ond silate kul-ame neep ti le. \v 5 + o 12:5 1Ko 12:27; Ep 4:25*Tombe yik yiiy ngeeyaata nambêênja, lemu yaatu Kalisi-te hil lu timu, tombe yik yiiy nôôn kamu ti ti pin-anjôôto ond yaatu nôôn timu. \p \v 6 + o 12:6 1Ko 12:4-11; 1Pi 4:10-11*Anutu yoo wiing samu samu nyemalis amu vu yiiy-ambe vu yite niwêêk kul-ate vaha vaha vu yiiy, om naambe Anutu vu niwêêk vu omaaho ti lohvu nambe naanêêl Anutu-te vakasin keen langaah, ond yoo naanêêl nohvu sen wii-having Anutuu-to. \v 7 Tonde naambe Anutu vu niwêêk vu omaaho ti in nambe dôôvu halindin-aso ond yik yoo dôôvu sil. Tonde vu niwêêk vu omaaho ti lohvu nambe taahu hil, ond yik yoo naatu kaputung-ambe taahu hil nohvu sen wii-having Anutuu-to. \v 8 + o 12:8 2Ko 9:7*Tonde naambe omaaho ti niwêêk neep lohvu nambe bêêl hil akand ak, ond biing keen-ambe nôôn jak. Tonde naambe omaaho ti bu va vu halindin-aso, ond me-biing paalis e, nganjo \p yoo bu osin lopayo timu vu sil. Tonde yêêv sen nanggin yite hil-ato, ond yoo ganggin sil nivasa lôôt-ande me-nitambo jak e. Tonde omaaho ti nambe ka pasiv in hil-ambe dôôvu sil, ond dôôvu sil osin ka vasa. \s1 Ham ahem gaving halim-aso keen \p \v 9 + o 12:9 1Ti 1:5; 1Pi 1:22; Emo 5:15*Ham ahem gaving hil-ato ond ham ahem gaving sil keen, de ham-ame tatuhin e, tonde ham oo galuuh damim vu va nipaya de ham naapuvu va nivasa tatin. \v 10 + o 12:10 2Pi 1:7; Pil 2:3*Ham ahem gaving Kalisi-te hil pin-ato keen naambe sen ham halim-aso sil, tonde ham ti ti pin ond ham gako sil jak pavi-pavis. \v 11 + o 12:11 Sin 18:25; Taato 3:15*Tonde ham alompayo na doos vu Omaaho Bop-ambe ham pasam ambiing yite kul niwêêk lôôt, de ham-ame nimtambo le. \v 12 + o 12:12 1Tes 5:17*De ham oo kam vasa be ham ganggin Omaaho Bop, tonde nimeen naatovu ham ond ham oo baale niwêêk, tonde ham oo anohak lôôt. \v 13 + o 12:13 Hiblu 13:2*Tonde Anutu-te hil vaalu sen dativak in va yuuh amêê-to ond ham ambu va in dôôvu sil, tonde naambe vaheey vu taaku ango be sil balup ond ham oo ganggin sil nivasa lôôt. \p \v 14 + o 12:14 Mat 5:44; Sin 7:60; 1Ko 4:12*De hil sen dawiing nindanjeen vu ham-ato ond ham-ame talôôt sil e, malis, nganjo ham anohak naambe Anutu biing samu samu vu sil. \v 15 + o 12:15 Saam 35:13*De hil sen kand vasaa-to ond ham akam vasa gaving sil, tonde hil sen dasuu-to ond ham naasu gaving sil. \v 16 + o 12:16 Lom 11:20; 15:5; Pro 3:7; Ais 5:21*Tonde ham akam oo navu ham-ato ond yik ham akam oo bu Kalisi-te hil pin naambêênja, tonde ham akam-ame bu naambe ham bop e, nganjo ham akam bu hil anipaya paya gaving-ambe ham ambiing va gaving sil, de ham-ame gatee ham jak naambe ham alumkook bop e. \p \v 17 + o 12:17 1Tes 5:15*De hil sen dawiing ham payaa-to ond ham-ame ambiing nipaya dukanaah nyevahaan vu sil e, nganjo ham akam oo bu va sen hil pin dayi nambe va nivasaa-to le mem ham ambiing. \v 18 + o 12:18 Mak 9:50; Hiblu 12:14*Tonde ham ganggin ham nivasa in ngaamong, de ham alompayo yoo nanjip melaas gaving omaahonôôn pin. \v 19 + o 12:19 Diu 32:35; Mat 5:39; Lom 13:4; 2Tes 1:6-7; Hiblu 10:30*Om sate va-so, nipaya sen hil dawiing vu ham-ato ond ham-ame ambiing nipaya dukanaah e, nganjo ham vêêl-ande Anutu-te ahekalin yoo le naatovu sil, nohvu yite vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Omaaho Bop nêêl nambe, ‘Nipaya nyevahaan ond yoo tu sate va om soo le aambu nipaya nyevahaan dukanaah.’” \v 20 + o 12:20 Pro 25:21-22; Mat 5:44*Lemu “Naambe omaaho sen nayi hong payaa-to jimb ahe, ond gambu vanôôn vu yi, tonde lo bambôôv in bel ond gambu bel kuuh vu. Keen, gambiing naambêênja ond le ka bu yite va nipaya be ninaamum in.” \v 21 Game ganilaas vu va nipaya be daanggôôl hong e, malis, gambiing va nivasa savok nipaya na. \c 13 \s1 Yaanggulis gaaman-aso baambund \p \v 1 + o 13:1 Tit 3:1; Pro 8:15; Jon 19:11*Ham pin anggulis gaaman sen nanggin ham-ato baambu. In gaaman-aso me-yoo daholin sil e, nganjo Anutu timu liinggis ondeey sil latu gaaman. Tonde gaaman pin sen dando lohvu taaku pin-anjo Anutu yoo hatung sil. \v 2 Om naambe omaaho ti kalêêh gaaman lava ond manyinja kalêêh Anutu lava having, om le naatovu nyevahaan. \p \v 3 + o 13:3 1Pi 2:13-14; 3:13*Gaaman-aso me-dando in nambe lambiing niyêênin vu hil sen dawiing va nivasaa-to le, nganjo dando in nambe lambiing niyêênin vu hil sen dawiing va nipayaa-to. Om naambe niyêênin jip ond goo gambiing va nivasa mu, ond mem gaaman e gako ohaalem jak. \v 4 + o 13:4 Lom 12:19*In gaaman ond latu Anutu-te kul vaha-so in nambe landôôvu hong-ambe omando nivasa. Le naambe gambiing va nipaya ond ganim jêênin, in galak ni nambe ngaamong sen nakôô-ju ond me-nako malis amu le, nganjo yi gaaman-anju tu Anutu-te kul vaha in nambe kaandu Anutu be bu nyevahaan dukanaah vu hil sen dawiing va nipayaa-to. \v 5 Om yiiy oo aanggulis gaaman baambu, lemu yame aanjêênin va nipaya nyevahaan-anju mu be yaambiing gaving gaaman-ate vakasin e, malis, yik yaambiing nohvu sen yalak ni neep hôôk yalonggpayo nambe yite vakasin nivasaa-to. \p \v 6 Om yik nambêênja yiiy gatung taakis vu gaaman ond nivasa having, in gaaman-aso yoo latu Anutu-te kul vaha be danggin kul-anjo niwêêk. \v 7 + o 13:7 Mat 22:21*Om ham ambu va vu hil pin sen sil haalend neep in nambe ham ambu va vu sil-ato. Hil sen dako taakis-ato ond ham gaate taakis vu sil, tonde hil sen dako taakis ak kupak-ato ond yik ham gaate vu sil, de yêêv-aso sen danggin ham-ato ond ham oo anggulis sil baambund, tonde hil sen haalend bop-ato ond ham oo gako sil haalend jak. \s1 Yahengg gaving omaahonôôn ond yiiy navu sapa hôôk tanasin keen \p \v 8 + o 13:8 Mat 22:39-40; Jem 2:8*Va sen hil davu vu ham-ato ond nyevahaan-ame nanjip vu ham e, nganjo ham ahem oo gaving ham jak busin pin ond mem, in hil sen ahend oo naving ango-sôôto ond davu sapa hôôk tanasin keen-ato. \v 9 + o 13:9 Eks 20:13-17; Lev 19:18*In tanasin nêêl nambe, “Game gambiing baayamb e, de game ganyiis omaahonôôn-ambe lanjimb e, tonde game ganggôôndak va le, de game gambiing mem nôôn in omaaho ango-te va le.” Ond tanasin-anjo, tonde tanasin vaalu pin having ond yik silate danggakook neep hôôk tanasin timuu-jo nambe, “Gahem oo gaving hil sen dando ngaaho vu hong naambe sen gahem oo naving hong-ato.” \v 10 + o 13:10 1Ko 13:4-7*Om hil sen ahend naving omaahonôôn-ato ond me-dawiing hil sen dando ngaaho vu sil-ato paya le, nganjo hil sen ahend naving omaahonôôn-ato ond yik yoo davu sapa hôôk tanasin nivalok. \s1 Yaambiing va nivalok \p \v 11 + o 13:11 Ep 5:14; 1Tes 5:6-7*Ke, ham ambiing naambêênjo in ham oo alak ni nambe yiiy nando gêên-anjo ond busin tok laam lung la \p in nambe yamengg naatum-ambe yiiy kandi jak. In bôôy sen yaawii-having nyendoos-ato ond busin sen Anutu navu gako yiiy naah-ato naahen lôôt, le gêên ond ngaaho lak daka. \v 12 + o 13:12 1; Jon 2:8; Ep 5:11; 6:11*Mekanu navu jung na, de ngaaho lak in melangaah jak. Om hali-so, yiiy gavuuh va mekanu-te na pin, tonde yaatu hil melangaah om yiiy gako melangaah-ate va ngaamong-ate jak. \v 13 + o 13:13 Luk 21:34; Ep 5:18*Om yiiy oo aambiing va nivalok naambe sen hil dando hôôk langaah-ato, de yame naanum lôôt-ambe yiiy gatee yiiy ak osin yaambiing nindanjeen e, tonde yame aambiing baayamb osin yame aambiing liiy vu vêêh-aso danjeen e, tonde yame gako lôôt vakasin vu yiiy e, osin yame yalonggpayo nipaya vu omaaho ango in yite va yuuh ame le. \v 14 + o 13:14 Gal 3:27*Malis, yik ham naatu naambe Omaaho Bop Yesu Kalisi, de ham-ame kam bu ham naavim-ambe ham-ame sapa hôôk va nipaya sen ham naavim nawiingin-ato le. \c 14 \s1 Yame naanêêl naambe yiiy halingg-aso kalêêh tanasin e \p \v 1 + o 14:1 Lom 15:7*Omaaho ti wii-having Anutu, lemu me-wii-having niwêêk keen e, ond ham naalum gako yi dukanaam gaving ham, lemu ham-ame anyiis ngaamong vu yi jak va sen ka yu-yuuh in-ato le. \v 2 + o 14:2 Jen 1:29; 9:3*In omaaho ti wii-having-ambe naya va vaha vaha pin, tonde hil vaalu me-lawii-having niwêêk keen e, ond yik daya vuun osin vanôôn amu. \v 3 + o 14:3 Kol 2:16*Om omaaho ti naya va pin-ato, ond me-ji omaaho ango sen naya va vaaluu-to paya le. Tonde omaaho ti sen nayêênin vahivak-ato, ond me-ka bu vakasin jak omaaho ango sen naya va pin-ato naambe kalêêh tanasin e, malis. Yik Anutu hako omaaho sen naya vahivak-ato lak having. \v 4 + o 14:4 Mat 7:1; Jem 4:11-12*De hong vaati ondeey gakam navu vakasin anipaya nalak omaaho ango-te hil kul ti? Yik naambe yoo baale niwêêk me dupake, ond yik yite yêêv oote va. Lemu yoo le baale niwêêk in Omaaho Bop yoo lohvu nambe kaandu yi be baale niwêêk. \p \v 5 + o 14:5 Gal 4:10*Tonde omaaho heey yoo kand navu nambe busin heey vaambuung savok busin vaalu, tonde omaaho heey yoo kand navu nambe busin pin loh ti, om yik omaahonôôn pin ti ti yoo sahi vakasin-anjo de me-londpayo yu-yuuh in e, ond mem. \v 6 In omaaho ti sen ka navu nambe busin ti vaambuung-ato, ond ka navu nambêênjo in wiingin nambe gako Omaaho Bop haale jak. Tonde omaaho ti sen yoo naya va pin-ato ond nalohak osin napêêlis vu Anutu le mem naya, om nambêênjo naya in nambe gako Omaaho Bop haale jak. Tonde omaaho ango sen naya va vaalu muu-to, ond yik wiingin nambe gako Omaaho Bop haale jak, tombe nalohak osin napêêlis vu Anutu le mem naya. \v 7 In yiiy mando moos me yaanggimb ond yame aatu danggakook e, malis. \v 8 + o 14:8 Luk 20:38; Gal 2:20; 1Tes 5:10*Om naambe yiiy mando moos ond yiiy mando in nambe yaambiing Omaaho Bop haale jak, me naambe yaanggimb ond yik yaanggimb in nambe yaambiing Omaaho Bop haale jak gaving. \p Om naambe yiiy mando moos me yaanggimb ond yiiy pin aatu Omaaho Bop-ate va. \v 9 Ondeey Kalisi yimb-ambe kandi lak laah-ambe nando metumin in nambe naatu hil yimbin osin hil amend moos-ate Omaaho Bop. \v 10 + o 14:10 Mat 25:31-32; Sin 17:31; 2Ko 5:10*Om nambêênja game gakam bu vakasin jak halim-ambe onaanêêl naambe kalêêh tanasin e, tonde game gangge halim paya gaving e. In yiiy pin-anjo ond yale baale Anutu me in gangoyin yate vakasin, \v 11 + o 14:11 Ais 45:23; Pil 2:10-11*nohvu sen yite vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Omaaho Bop nêêl nambe, ‘Sa nando om saanêêl keen lôôt nambe omaahonôôn pin e gatung kaatu vu sa, tonde sil pin e lavand dôôk sa be gako sa Anutu haalengg jak.’” \p \v 12 + o 14:12 Gal 6:5*Om yiiy pin-anjo ond yiiy ti ti yoo le tatekin yate va pin sen yaawiing-ato danggakook vu Anutu. \s1 Yame aambiing-ambe yiiy halingg-aso kand yu-yuuh e \p \v 13 Om nambêênja yakangg-ame bu vakasin anipaya jak halingg-aso jesin naah e, malis, nganjo ham akam bu halim-aso be ham-ame taanji sil-ambe landupake hôôk va nipaya le. \v 14 + o 14:14 Sin 10:15; Tit 1:15*In Omaaho Bop Yesu taahu sa be sa lak ni vanuh nambe va sen yanggaa-to ond Anutu me-nayi vati nambe nipaya le, nganjo omaaho ti yoo jêênin naambe Anutu nayi vati nambe nipaya, le ma de ja, ond \p yik Anutu le ji omaahôô-ju paya. \v 15 + o 14:15 1Ko 8:11-13*Om naambe va sen gahaa-to wiing-ambe halim nayi hong paya be ka nala yu-yuuh lôôt, ond manyinja taato nambe gahem-ame naving yi le. Kalisi yimb in halim tii-ja, om game gambiing-ambe halim ji hong paya jak gate vanôôn sen ganggaa-to le. \v 16 + o 14:16 Tit 2:5*Om yik va vaalu nambêênja ond ham-ame ambiing e, in ham akam navu nambe nivasa, le hil vaalu le kand bu naambe me-lohvu le. \v 17 In yaatu Anutu-te hil-ato ond me-danggakook lak va sen yiiy naha osin yiiy naanum-ato le. Nganjo naambe Vavi Vaambuung biing-ambe yaambiing va nivalok osin yalonggpayo nanjip melaas-ambe yakangg vasa, ond manyinjo taato nambe yaatu Anutu-te hil. \v 18 Om naambe omaaho ti sapa hôôk vakasin-anjo be samu Kalisi-te kul, ond Anutu le ahe nivasa vu yi, tonde hil e lanji yi naambe omaaho nivasa. \p \v 19 + o 14:19 Lom 12:18; 15:2*Om nambêênja yiiy oo sapa hôôk mopaatôôv pin sen yalonggpayo nanjip melaas osin yiiy kaandu halingg-asôôto. \v 20 De ham-ame naanêêl ham in vanôôn e be biing Anutu-te kul biing paya le. Keen, vanôôn pin amu nivasa nambe yangga, le naambe gate vanôôn sen onahaa-to ti biing-ambe halim dupake hôôk va nipaya, ond va sen gahaa-juuto ond nipaya neep vu hong. \v 21 + o 14:21 1Ko 8:13*Naambe gangga vahivak me onaanum bel aniwêêk, me gambiing va vaalu, tombe vaa-jo biing-ambe halim alopayo yu-yuuh ond mam game gambiing e, jip. \v 22 Lemu gakam oo bu naambe va pin nivasa ond muuh Anutu yoote va, de game naanêêl-ambe halim-aso lanji hong paya le. Om omaaho ti ka bu vati naambe nivasa, de me-ka bu naambe nawiing va nipaya le, ond manyinja ka vasa. \v 23 + o 14:23 Tit 1:15*Lemu naambe omaaho ti ya vati, tonde lopayo nala yu-yuuh lôôt, ond va sen yaa-to ond nipaya neep vu yi, in me-ka vu vulôôt nambe nivasa le, de yoo ya. In va pin sen omaahonôôn-ame kand navu vulôôt nambe va nivasa le, de yoo dawiing-ato, ond natu va nipaya neep vu sil. \c 15 \s1 Yiiy oo aambiing va in nambe kaandu yiiy halingg-aso \p \v 1 Yiiy sen yiiy naawii-having niwêêk-ato ond yiiy kaandu hil sen me-lawii-having niwêêk e de londpayo yu-yuuh in va vaaluu-to, de yame yoo aambiing va nohvu yakangg e. \v 2 + o 15:2 Lom 14:19; 1Ko 9:19; 10:24,33*Yiiy pin ond yiiy ti ti yoo aambiing va nivasa nohvu hil sen dando ngaaho vu yiiy-ato lanji be kand vasa, le mem le kaandu sil-ambe lambiing gaving niwêêk jak. \v 3 + o 15:3 Saam 69:9*Yik nambe sen Kalisi ond me-yoo nawiing va in nambe dôôvu yi le, nganjo nawiing va lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya vu munggin-ato nambe, “Vakasin palesin sen hil danêêl ak hong-ato ond sa vaaku nimeen ak.” \v 4 + o 15:4 Lom 4:23-24; 1Ko 10:11*Tonde Anutu-te vakasin pin sen sil kaavu bôôy-ambe neep hôôk kaapiyaa-to, ond sil kaavu in nambe bêêl yakangg jak osin kaandu yiiy, de biing-ambe yiiy baale niwêêk-ambe yaambiing gaving, tombe mem yiiy monggatung mengg in busin sen Anutu gako yiiy naah-ato. \v 5 De Anutu sen navu kaandu omaahonôôn alondpayo be daale niwêêk-ato, ond yik yoo dôôvu ham-ambe ham alompayo javuh ti be ham sapa hôôk Yesu Kalisi vaha, \v 6 in nambe ham alompayo osin ham lavam javuh ti de ham gako yate Omaaho Bop Yesu Kalisi-te Mangganaan Anutu haale jak. \s1 Kalisi hôôvu hil Yuda osin hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to \p \v 7 + o 15:7 Lom 14:1*Om ham pin gako halim-aso jak nivasa nohvu sen Kalisi hako ham ak-ato in nambe ham ambiing Anutu haale naatu bop jak. \v 8 + o 15:8 Mat 15:24* + o 15:8-9 Sin 3:25; Lom 11:30; Saam 18:49*Om sa naanêêl vu ham naambe Kalisi tu hil kul ti in nambe dôôvu hil Yuda. Wiing nambêênjo in taato naambe Anutu nêêl vakasin keen, tonde biing-ambe Anutu-te vakasin pin sen jôôy vu hil Yuda-te himbop-aso bôôy-ato nôôn jak. \v 9 Tonde yik wiing in nambe hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to lanji naambe Anutu ka pasiv in sil, om sil gako haale jak nohvu sen yite vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \q1 “Om sale naanêêl ohaalem langaah vu hil vaalu \q1 sen sil-ame Yudaa-to, tonde sale aambiing \q1 laalo be sa gako ohaalem jak.” \p \v 10 + o 15:10 Diu 32:43*Tonde Anutu-te vakasin ango neep hôôk kaapiya having nambe, \q1 “Ham vaalu sen ham-ame Yudaa-to \q1 ond ham akam vasa gaving yite hil.” \p \v 11 + o 15:11 Saam 117:1*Tonde vakasin boow ti nêêl having nambe, \q1 “Ham vaalu sen ham-ame Yudaa-to ond ham pin \q1 gako Omaaho Bop haale jak, tonde omaahonôôn \q1 pin lôôt lambiing-ambe haale naatu bopaata jak.” \p \v 12 + o 15:12 Ais 11:10; Taato 5:5*Tonde Yesaia nêêl Anutu-te vakasin langaah having nambe, \q1 “Jesi-te hil vu taamusin-ato ti le balup-ambe \q1 naatu omaaho lulemak in ganggin hil vaalu sen \q1 sil-ame Yudaa-to, tombe sil akand e na vu yi \q1 naambe yoo dôôvu sil nivasa.” \p \v 13 Om Anutu sen nawiing-ambe yiiy natung mengg in yii-to, ond biing-ambe ham akam vasa lôôt, tonde ham alompayo nanjip melaas lôôt jak sen ham nawii-having yi timuu-to, tombe mem Vavi Vaambuung bu niwêêk vu ham-ambe ham oo monggatung mem in Anutu niwêêk lôôt. \s1 Pol aka vasa in kul sinaale sen nawiing-anjôôto \p \v 14 Halingg-aso, sa kangg oo vu be sa lak ni nambe ham nawiing va nivasa ngeeyaata, tonde ham alak vakasin keen ani lôôt, om yik ham oo alohvu nambe ham naanêêl tanasin vu ham. \v 15 Vakasin vaalu sen sa navu kaavu laas vu ham-ato ond vakasin osin niwêêk, lemu same naayêênin e, nganjo sa kaavu laas in nambe bêêl ham alum jak, in Anutu yoo vu kul-anjo hôôk sa namangg. \v 16 + o 15:16 Lom 1:5; 11:13; 12:1; Pil 2:17*Om wiing-ambe saatu Yesu Kalisi-te kul vaha in nambe sana naanêêl Anutu-te banye nivasa langaah vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to. Saalohvu hil kul vaha sen datung salivangin-ato ti be sa naanêêl Anutu-te banye nivasa, in nambe Vavi Vaambuung biing-ambe hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to daatu vaambuung, tombe sil daatu salivangin nivasa nohvu Anutu ji be ahe nivasa in-ato. \p \v 17 Keen, Yesu Kalisi navu kaandu sa be haay ahondoos naawiing kul hôôk ti, ondeey sa natee sa lak in kul sen \p sa naawiing vu Anutuu-jôôto. \v 18 + o 15:18 2Ko 3:5*Lemu sa naayêênin nambe same naanêêl omaaho ango-te vakasin e, nganjo yik sa naanêêl kul timu sen Kalisi vu niwêêk vu sate vakasin osin kul sen sa naawiing-ato, tombe mem hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to lango osin layi be sil lahilin sil alondpayo be lalom davu sapa Anutu. \v 19 In Anutu vu niwêêk nambêênjo vu sa tombe saawiing taahu taahu osin \p niwêêk vaha vaha, tonde Vavi Vaambuung vu niwêêk vu sa having, tombe sa hako kul ak vu Yelusalem-ambe saanêêl Kalisi-te banye nivasa pin. Sa hatup hôôk taaku pin-ambe sala hato taaku Ililikam. \v 20 + o 15:20 2Ko 10:15-16*Kul nambêênjo ond soo naawiingin nambe sa naanêêl banye nivasa vu taaku vaalu sen hil-ame lala lanêêl Kalisi-te banye langaah vu sil e de yoo daahen doosin-ato, in same aawiingin nambe sa daav bayêên jakana ngaandiin sen omaaho ango valaah-ato le, malis. \v 21 + o 15:21 Ais 52:15*Yik soo aawiingin nambe aambiing nohvu sen Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, \p “Hil sen me-lango banyêê-to ond sil e lanji nôôn, \q1 tonde hil sen me-lango yite vakasin-ato ond sil e lanjak ni.” \s1 Pol aka navu nambe na balup-ambe ji hil Lom vêêl e mem na Spen \p \v 22 + o 15:22 Lom 1:10-13*Tombe kul-anjo nahilin sate mopaatôôv balon ngeeyaata lôôt ondeey same alaas vu ham e. \v 23 Lemu \p ta ngeeyaata ond sahengg oo naving lôôt in nambe sa naas aangge ham le ma, nganjo gêên ond kul ma in sa vu nganjo. \v 24 + o 15:24 1Ko 16:6*Om sa navu ana Spen, lemu sale anaas balup-anja be saangge ham naamunggin e mem sana. Saawiingin nambe mando gaving ham daka vêêl-ambe sa kangg vasa dukanaah, le mem ham e naanggiiy sa na gato mop Spen. \v 25 + o 15:25 Sin 19:21; 24:17*Lemu gêên-anjo ond sa navu ana Yelusalem-ambe saandôôvu Anutu-te hil vuu-ju le, \v 26 + o 15:26 1Ko 16:1; 2Ko 8:1; 9:2,12*in hil Makedonia osin Akaia yoo lanêêl lung la nambe daasupin salivangin-ambe lambu na Yelusalem in dôôvu Anutu-te hil sen dativak in va yuuh amêê-to. \v 27 + o 15:27 Lom 9:4; 1Ko 9:11*Sil akand vasa nambe landôôvu hil Yelusalem naambêênjo, ond nivasa, in hil Yelusalem-ate nyevahaan neep vu sil. Hil Yuda lanêêl banye nivasa be hôôvu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to kanund, tombe yik nyevahaan-anju neep vu sil, om sil oo landôôvu hil Yuda jak va sil naavind-ate. \p \v 28 Om saawiingin nambe saambu salivangin-anjo dukana hil Yelusalem namand anivalok-ambe kul-anjo jung na le, tonde mem sa naas balup vu ham-ambe sana Spen. \v 29 + o 15:29 Lom 1:11*Tombe sa lak ni nambe sa naas balup vu ham ond Kalisi le biing samu samu bopaata vu yiiy pin. \p \v 30 + o 15:30 2Ko 1:11; Kol 4:3; 2Tes 3:1*Halingg-aso, saawiingin nambe ham akam oo bu yate Omaaho Bop Yesu Kalisi osin va sen Vavi Vaambuung wiing-ambe yahengg naving yiiy-ato, om ham anohak niwêêk lôôt in kaandu sate lohakin, in naambe Anutu dôôvu sa, \v 31 tombe biing-ambe hil Yudia vaalu sen me-lawii-having Yesuu-to ond me-lanôôh sa le, tonde ham anohak in Anutu biing-ambe yite hil vu Yelusalem lambu vêêl salivangin sen sa nako la in nambe dôôvu sil-anjôôto. \v 32 Tonde mem naambe Anutu wiingin ond sa naas balup vu ham osin sa kangg vasa be sa sawaah gaving ham vêêl e. \p \v 33 Anutu sen nawiing-ambe yalongg neep melaas-ato ond naas mando gaving ham pin. Keen. \c 16 \s1 Pol nêêl yite vakasin samu samu la vu hil ngeeyaata \p \v 1 Saawiingin nambe yiiy vangaangg Pibi naas balup vu ham ond ham samu yi, in nawiing kul-ambe nahôôvu hil bel-ate vu Senkia. \v 2 Om ham akam bu Omaaho Bop-ambe ham gako yiiy vangaangg Pibii-ja jak nivasa be mando gaving ham, in yiiy sen Anutu-te hil yiiy-ato ond yaambiing va nivasa naambêênjo. De naambe nimeen ti neep vu yi ond ham andôôvu yi, in nahôôvu hil ngeeyaata tonde nahôôvu sa having. \p \v 3 + o 16:3 Sin 18:2,18,26*Ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Pliska yuuh laya Akwila, in waay ahondoos naawiing Yesu Kalisi-te kul. \v 4 Yuuh oo samu yuuh bôôy in nambe yuuh lanjimb dukanaah sahenggbaan le ma. Tombe same yoo timu sa kangg vasa vu yuuh e, nganjo hil bel-ate pin sen sil-ame Yudaa-to ond dapêêlis having vu yuuh. \v 5 + o 16:5 1Ko 16:15,19; 2Ti 1:15*Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samu na vu hil bel-ate sen dasupin sil hôôk yuuh ambaand-ambe dalohak-ato gaving. De ham naanêêl sate vakasin samu samu na vu sate omaaho Epinitas, de yi ond yoo tu Kalisi-te omaaho munggin hil pin sen dando lohvu Esia-te taaku pin-ato. \v 6 Tonde ham naanêêl vu Malia sen nawiing kul ngeeyaata niwêêk lôôt-ambe nahôôvu ham-ato. \p \v 7 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Andlonikas ayuuh Junias in waay dangga timu, tombe waay ahondoos aaluus kalaambus hôôk ti bôôy in waay aanêêl banye nivasa langaah-ato. Ond yuuh oo latu Kalisi-te hil munggin, le mem sa taamu, tonde yuuh haalend bop vu sinaale-so. \v 8 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samu na vu sate omaaho Amplietas, in Omaaho Bop-ate omaaho yi having-ato. \v 9 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Eban, in nawiing Kalisi-te kul having yiiy-ato, tonde ham naanêêl vu sate omaaho Stekis gaving. \v 10 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Apelis, sen navu sapa hôôk Kalisi keen-ato, tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Alistobulas-aso yite hil sen dando hôôk bayêên timuu-to. \v 11 De ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Helodion sen haay ahondoos-ate danggakook timuu-to, tonde ham naanêêl vu Nasisas gaving yite hil sen dando hôôk bayêên timu be sil latu Omaaho Bop-ate hil-ato. \p \v 12 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samu na vu Talaipina yuuh Talaiposa, in yuuh dawiing Omaaho Bop-ate kul aniwêêk, de ham naanêêl vu sate omaaho Pesis in nawiing Omaaho Bop-ate kul lôôt. \v 13 + o 16:13 Mak 15:21*Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Lupus sen tu Omaaho Bop-ate omaaho osin haale bop-ato, de ham naanêêl vu tangganaan sen tu sate ataak having-ato. \v 14 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Asinklitas ayuuh Pligon, de Hemis ayuuh Patlobas de Hemas, tonde vu yiiy halingg-aso sen dando having sil-anjuuto. \v 15 Tonde ham naanêêl sate vakasin samu samuu-jo na vu Pilologas ayuuh Julia, de Nelias ayuuh vanga, de Olimpas, tonde vu Anutu-te hil pin sen dando having sil-ato. \p \v 16 + o 16:16 1Ko 16:20; 1Pi 5:14*Ham sen ham atu Anutu-te hil-ato ond ham anôôh halim-aso namand in taato naambe ham ahem naving ham. Ke, Kalisi-te hil bel-ate lu ti ti pin vuu-jo lanêêl vakasin samu samuu-ja laas vu ham having. \s1 Vaheey daasuh hil bel-ate \p \v 17 + o 16:17 Mat 7:15; Tit 3:10*Halingg-aso, sa naanêêl vu ham e. Ham oo angge nivasa in hil sen daasuh Kalisi-te hil-ambe davu kape sil-ato, in hil-anju davu mahôôh Yesu-te tanasin sen ham hako lung laa-to, om ham galuuh damim vu sil. \v 18 + o 16:18 Pil 3:19; Kol 2:4; 2Pi 2:3*In hil nambêênja ond me-dawiing yate Omaaho Bop Kalisi-te kul e, nganjo yoo kand navu va nipaya sen nindkala in nambe lambiing-ato, tombe danêêl vakasin anivasa vasa osin nanyêên vu omaahonôôn sen me-kand navu va nipayaa-to be davu tatuhin sil. \v 19 + o 16:19 Lom 1:8; Mat 10:16; 1Ko 14:20*Hil pin lango ham banyem lung la nambe ham navu sapa hôôk Anutu-te vakasin, tombe sa kangg vasa lôôt in ham, om saawiingin nambe ham oo anjak va nivasa ni lôôt, de ham akam-ame bu va nipaya le. \v 20 + o 16:20 Lom 15:33; Jen 3:15*Anutu sen nawiing-ambe yalonggpayo melaas nalak-ato ond ngaaho lak in baake Saalang tatêêl-ambe nanjip hôôk ham vaham kambini. Ke, yate Omaaho Bop Yesu-te samu samu naas mando gaving ham. \s1 Hil vaalu lanêêl vakasin samu samu la vu hil Lom \p \v 21 + o 16:21 Sin 16:1-2; 19:22; 20:4*Tonde sate omaaho Timoti sen haay ahondoos naawiing kul hôôk tii-to, ond wiing yite vakasin samu samu laas vu ham having. Tonde Lusias ayuuh Jeson de Sosipata sen yik hey dangga timuu-to ond yik lawiing vakasin samu samu laas vu ham having. \p \v 22 Tonde sa Tetias ond Pol nêêl vakasin-anjo tombe sa kaavu lukala kaapiyaa-jo. Ond yiiy ahondoos yaatu Omaaho Bop-ate hil om sa lavangg hôôk ham lak vakasin samu samuu-ja. \p \v 23 + o 16:23 1Ko 1:14*Tonde Gaias sen nanggin sa nivasa hôôk yite bayêên-ato, de hil bel-ate pin lala dalohak hôôk yite bayêên alo, ond wiing yite vakasin samu samu laas vu ham having. Tonde yiiy halingg Kwotas ayuuh Elastas sen nawiing kul-ambe nanggin kaansol taaku bop-anjo silate monêê-to, ond yuuh lawiing yuuhate vakasin samu samu laas vu ham having. \v 24 [Yate Omaaho Bop Yesu Kalisi-te samu samu naas mando gaving ham pin. Keen.] \s1 Yiiy gako Anutu haale jak \p \v 25 + o 16:25 Ep 1:9; 3:5,9; Kol 1:26*Yiiy gako Anutu haale jak, in yite niwêêk neep om le kaandu ham nohvu banye nivasa nêêl-ambe saanêêl Yesu Kalisi-te vakasin vu ham-ato. Vakasin-anjo yoo vun yi boyambôôy, de omaahonôôn-ame dalak ni le, le mem Anutu taato laam langaah. \v 26 + o 16:26 Lom 1:5*Anutu sen yoo nando danggataa-to ond gêên-anjo yoo taato vakasin-anjo langaah hôôk vakasin sen yite hil kaavuu-to be hey naanêêl vakasin-anjo langaah vu omaahonôôn pin, lohvu Anutu nêêl in nambe omaahonôôn pin lambiing gaving-ambe sil sapa hôôk yite mopaatôôv. \p \v 27 + o 16:27 1Ti 1:17; Jut 25*Anutu timu sen-anjo ond omaaho osin kakook keen, om yakangg bu kul sen Yesu Kalisi wiing-ato be yiiy gako Anutu haale jak danggata osin danggata. Keen.