\id JHN - Mangga Buang NT [mmo] -Papua New Guinea 1981 (web 2014) \h Jon \toc1 Yesu Kalisi-te banye nivasa lohvu Jon kaavu \toc2 Jon \toc3 Jon \mt1 Yesu Kalisi-te banye nivasa lohvu Jon kaavu \c 1 \s1 Vakasin metumin natu omaahonôôn Yesu \p \v 1 + o 1:1 Jon 17:5; 1Jon 1:1-2; Taato 19:13*Vu nyendoos ond Vakasin oo nando. Vakasin oo nando having Anutu, de Vakasin-anju ond yi Anutu. \v 2 Vu nyendoos Vakasin-anju yoo nando \p having Anutu, \v 3 + o 1:3 1Ko 8:6; Kol 1:16-17; Hiblu 1:2*tombe Vakasin-anju yoo hatung va pin de ti me-yoo laam vu mopaatôôv ango le, malis, va pin sen nandôô-jo ond Vakasin timu yoo hatung. \v 4 + o 1:4 Jon 5:26*Vakasin-anju metumin danggakook neep vu yi, de metumin-anju ond tu kin tumin in nambe taato mop vu omaahonôôn. \v 5 + o 1:5 Jon 3:19*Tombe kin tumin-anju natum hôôk mekanu lopayo, le mekanu me-vayum yi le. \p \v 6 + o 1:6 Mat 3:1; Luk 1:13-17,76; 3:2*Tonde Anutu wiing omaaho ti laam, haale nambe Jon, \v 7 ond laam in naanêêl vakasin langaah jak kin tumin-anju, in hil pin gango be lambiing gaving. \v 8 + o 1:8 Jon 1:20*Jon-anju yime kin tumin e, malis, yik yoo laam in nambe naanêêl vakasin langaah jak kin tumin-anjuuto. \p \v 9 + o 1:9 Jon 8:12; 1Jon 2:8*De kin tumin keen sen lukalaam voon-anjôôto ond navu melangaah vu omaahonôôn pin. \v 10 + o 1:10 Jon 1:3; 17:25; Kol 1:16*Yoo hatung ngaanggis tonde lukalaam nando voon-anjo, le hil vu voon-anjo me-lalak ni le. \v 11 Tonde laam vu yite va-so, lemu yite hil-ame lako yi lak e, \v 12 + o 1:12 Gal 3:26*de hil sen lako yi lak-ambe londpayo la timu vu yii-to ond liinggis in sil nambe lalohvu daatu Anutu noondin. \v 13 + o 1:13 Jon 3:3-6; Jem 1:18; 1Pi 1:23*Lemu sil latu Anutu noondin ond dangga me-neep vu maandin ayuuh taandin nind hees e, de dangga me-neep vu omaahonôôn oo kand navu le, osin dangga me-neep vu va sen omaahonôôn oo dawiingin-ato le, malis, yik Anutu yoo wiing-ambe latu yite noondin. \p \v 14 + o 1:14 Gal 4:4; Pil 2:7; Hiblu 2:14; Ais 60:1-2; Luk 9:32; Jon 2:11*Tonde Vakasin-anju ond tu omaahonôôn-ambe laam nando hôôk yiiy lavuun, tombe hey aahe yite nikaapulis lôôt in Mangganaan-ate Noow nôôn timuu-ju, tonde samu samu osin vakasin keen pup hôôk lopayo. \v 15 + o 1:15 Jon 1:27,30; Mat 3:11*Tombe Jon nêêl vakasin ak yi be teey nambe, “Omaahôô-ja sen saanêêl bôôy nambe ‘Omaaho sen taamuyin saa-to ond savok sa, in yoo nando munggin-ande sak taaku malis.’” \p \v 16 + o 1:16 Kol 2:10*Tombe yoo tu samu samu danggakook, om yoo navu samu yiiy pin balon balon lak va nivasa vasa. \v 17 + o 1:17 Eks 34:28; Lom 6:14; 10:4*De Mose vu Anutu-te tanasin vu yiiy, lemu samu samu osin vakasin keen ond Yesu Kalisi hako laam. \v 18 + o 1:18 Eks 33:20; Jon 6:46; 1Ti 6:16; 1Jon 4:12; Mat 11:27*Tonde Anutu ond omaaho ti me-yi me lak yi le, malis lôôt, yik Noow timuu-ju yoo nando hôôk Mangganaan baambu, ondeey navu tatekin Mangganaan danggakook vu yiiy. \s1 Jon sen nalipis hil-ato nêêl vakasin \r (Matai 3:1-12; Maak 1:2-8; Luk 3:2-18) \p \v 19 De hil Yuda lawiing kul vaha sen datung salivangin-ato vaalu de Liwi-te hil moos vaalu vu Yelusalem-ambe lato, be lalingin Jon nambe, “Hong omaaho lati?” \v 20 + o 1:20 Jon 3:28*Tombe Jon nêêl yite dangga langaah vu sil, ond me-vun vakasin e, nganjo nêêl nambe, “Same omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato le.” \v 21 + o 1:21 Mat 11:14; Diu 18:15,18; Jon 6:14; 7:40; Sin 3:22*Tonde lalingin yi laah nambe, “Om hong omaaho lati? Hong Eliya, me?” Le nêêl nambe, “Malis.” Tombe lanêêl nambe, “Om mak hong Anutu-te omaaho ti sen hey nanggin yii-to?” Le nêêl laah nambe, “Ma.” \v 22 Tombe lalingin laah nambe, “Om hong lati? Hey e naanêêl vaati vu hil sen lawiing hey alaam-ato, om goo tatekin gate dangga vu hey e.” \v 23 + o 1:23 Ais 40:3*Tombe Jon nêêl nambe, “De Yesaia nêêl bôôy-ato nambe, \q1 ‘Omaaho ti nateey vu taaku lumbalaamb nambe, “Ham samu Omaaho Bop-ate mop nanjip nivalok,” ’ \p ond yik saa-jo.” \p \v 24 Hil-anju ond Palisai lawiing sil lalaam, \p \v 25 + o 1:25 Mat 21:25; Jon 1:33*ond lalingin yi nambe, “Game omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato le, de game Eliya le, de game Anutu-te omaaho sen hey nanggin yii-to le, le nambe tana sen onalipis hil-anja?” \v 26 Tombe Jon nêêl laah vu sil nambe, “Sa naalipis hil lak bel amu, de omaaho ti naale hôôk ham lavuun-anja le ham doosin yi. \v 27 + o 1:27 Jon 1:15; Sin 13:25*Omaahôô-ja navu taamuyin sa, de sak sa omaaho nipaya, same sa ningg vasa in nambe sa kavaayin yite suul osin saambiing kul vaalu naambe hil kul-aso dawiing vu silate yêêv-ato le.” \p \v 28 + o 1:28 Mat 3:6; Jon 10:40*Vakasin-anjo sil mondakaas ak vu taaku Betaani, taakuu-ju neep bel Yoladan vaalu sen Jon nalipis hil neep-ato. \s1 Yesuu-ju Anutu-te Bik Sipsip Noow \p \v 29 + o 1:29 Jon 1:36; Ais 53:6-7; 1Pi 1:18-19*Tonde heendiiy atombe Jon yi de Yesu hato in naam vu yi, tombe Jon nêêl nambe, “Ke angge, Anutu-te bik sipsip noow sen navu kawiiy hil pin-ate nipayaa-to ond yik yii-ju. \v 30 + o 1:30 Jon 1:15*Omaahôô-ju sen saanêêl bôôy nambe le taamuyin saa-to ond savok sa, in yoo nando munggin-ande sak taaku malis. \v 31 De yi ond same alak ni bôôy e, lemu sa laam naalipis hil lak bel in nambe yii-ju balup ond sa taato yi vu hil Islel.” \v 32 + o 1:32 Mat 3:16*Tonde Jon nêêl langaah nambe, “Saahe Vavi Vaambuung vu baandoni be laam voon lohvu manak tumbaliiy, tombe lakala nando lak yi. \v 33 + o 1:33 Luk 3:2-3*De same alak ni bôôy e, lemu yi sen wiing-ambe sa laam in saanjipis hil-ato ond nêêl vu sa nambe, ‘Gangge naambe Vavi Vaambuung dukanaam-ambe jakana mando jak omaaho ti, ond omaahôô-ja le biing-ambe hil anind vasa jak Vavi Vaambuung-ate niwêêk.’ \v 34 + o 1:34 Mat 3:17; 17:5; 27:54*Tombe saahe yi ondeey soo aanêêl yi langaah lung la nambe omaahôô-ju Anutu Noow.” \s1 Yesu hako yite maanggêêm yumbeyuuh \p \v 35 Tombe yik heendiiy atombe Jon naale having yite maanggêêm yuuh, \v 36 + o 1:36 Jon 1:29*tombe yi de Yesu valu-la, om nêêl nambe, “Ke angge, Anutu-te bik sipsip noow-anju.” \v 37 Maanggêêm ayuuh lango nêêl nambêênju tombe yuuh lala taamuyin Yesu. \v 38 Tombe Yesu hilin e yi de yuuh \p davu taamuyin yi, om lingin yuuh nambe, “Muuh navu salo va?” Tombe yuuh lanêêl vu nambe, “Labai, onahop hôôk bayêên ti tana?” Haale Labaii-jo yaanggilin naambe Kaputung. \v 39 Tombe nêêl vu yuuh nambe, “Manaam angge.” Tombe yuuh lala layi bayêên sen neep hôôk-ato, tombe yik yuuh dando having yi hôôk soosin lohvu taaku me yumbeyuuh-ambe bus la osin. \p \v 40 + o 1:40 Mat 4:18-20*Tombe omaaho yuuh-anju sen yuuh lango Jon lava be yuuh lala taamuyin Yesuu-to, ond angok Endru sen Simon Pita halii-to, \v 41 + o 1:41 1Sml 2:10; Saam 2:2; Jon 4:25*tombe la tovu hali Simon pavis-ambe nêêl vu nambe, “Haay aatovu Mesia lung la.” Yaanggilin haale Mesiaa-jo naambe omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato. \v 42 + o 1:42 Mat 16:18; Mak 3:16*Tonde Endru giiy Simon-ambe yuuh lala vu Yesu, tombe Yesu me la vu Simon atombe nêêl vu nambe, “Jon noow Simon, yale naanêêl ohaalem naambe Kepaas.” Haalêê-jo yaanggilin naambe Pita, danggakook nambe tatuuh. \s1 Yesu teey Pilip ayuuh Naatanael \p \v 43 + o 1:43 Mat 8:22; Mak 2:14*Tonde heendiiy atombe Yesu la in nambe na Galili, tombe tovu Pilip be nêêl vu nambe, “Ganaam taamuyin sa.” \v 44 Pilip-anju having Endru yuuh Pita, ond yik yaal ambaand dangga dosin vu Betsaida. \v 45 + o 1:45 Diu 18:18; Ais 7:14; 9:6; Jer 23:5; Esi 34:23*Tombe Pilip la tovu Naatanael-ambe nêêl vu nambe, “Omaaho sen bôôy Mose kaavu vakasin ak yi neep hôôk tanasin-ato, tonde yik hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah bôôy-ato ond sil kaavu vakasin ak yi having-ato, ond hey aatovu yi lung la. Yik Yusep noow Yesu vu Nasaalet.” \v 46 + o 1:46 Jon 7:41,52*De Naatanael nêêl vu Pilip nambe, “Mak va nivasa vaati \p le balup vu Nasaalet?” Tombe Pilip nêêl nambe, \p “Ganaam e mem gangge.” \p \v 47 + o 1:47 Saam 32:2*Tonde Yesu yi de Naatanael hato nalaam vu yi, tombe nêêl vakasin ak yi nambe, “Angge, Islel ti keen-anju, tatuhin ti me-neep hôôk lopayo le.” \v 48 Tombe Naatanael lingin nambe, “Galak sa ningg in gahe sa vu tana deey?” Le Yesu nêêl laah vu nambe, “Onaale hôôk haah bangguk dangga ond Pilip-ame teey hong e, tonde saahe hong vuu-ju.” \v 49 + o 1:49 Mat 14:33; 16:16; 27:42; Mak 3:11; Jon 12:13*Tombe Naatanael nêêl laah vu nambe, “Kaputung, hong Anutu Noow. Islel-ate omaaho lulemak hong.” \v 50 Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Saanêêl langaah vu hong nambe saahe de onaale hôôk haah bangguk danggaa-to ondeey galompayo wii-having a? Gale gangge va bopaata savok vaa-jo na.” \v 51 + o 1:51 Jen 28:12*De Yesu nêêl vu having nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe vu taamusin ham e angge baandoni gataahin-ambe Anutu-te angela lanjak-ambe lana baandoni, de landuus-ambe lanom vu Omaahonôôn Noow.” \c 2 \s1 Omaaho ti hako vêêh vu Kena \p \v 1 + o 2:1 Jon 1:43*Lung atonde busin tu yaal e mem omaaho ti hako vêêh vu Kena Galili, tombe Yesu tangganaan la nando having sil. \v 2 Tombe yik lateey Yesu osin yite maanggêêm-aso be lala dando having. \v 3 + o 2:3 Jon 19:26*Tombe silate wain lung la, om Yesu tangganaan nêêl vu nambe, “Wain ma la.” \v 4 + o 2:4 Jon 7:30; 8:20*Le Yesu nêêl vu nambe, “Ataak, game naanêêl vu sa le, soo sate va in sate busin yoo naahen.” \v 5 Tombe tangganaan nêêl vu hil kul vaha-so nambe, “Naanêêl vakasin ti vu ham ond ham oo taamuyin.” \p \v 6 + o 2:6 Mak 7:3-4*Tombe silate denggambiing tatuuh bel-ate namaavaalu vindak ti nando in nambe hil lanjipis namand ayuuh ame nohvu Yuda-te gambum, ond denggambiing-anju bopaata lôôt lohvu sil kaasêêh bel baaket nomaayuuh-maayuuh dukana. \v 7 Om Yesu nêêl vu hil kul-asôônju nambe, “Ham ana kava bel-ambe ham kaasêêh dukana denggambiing-anja be naapup.” Tombe sil kava bel-ambe kaasêêh lukala denggambiing-ambe pup lôôt. \v 8 Tonde nêêl vu sil nambe, “Mem ham bayêên bel-anja be ham gako na vu omaaho sen tu vanôôn danggakook-ato.” Tombe sil layêên-ambe lako be lala. \v 9 Tombe vanôôn danggakook num-ambe hango le bel tu wain ak, lemu doosin nambe lako wain-anjo vu tana, le hil kul vaha-so sen sil layêên bel-anjo lalak ni. Om vanôôn danggakook-anju teey omaaho sen hako vêêh-ato laam, \v 10 tombe nêêl vu nambe, “Hil pin oo davu wain anivasa vu hil namunggin-ambe danum lôôt, le mem davu wain anipaya heey taamu, nganjo hong ond gavu teenin wain anivasa be gesaange dakaa-jo le mem gavu laam.” \p \v 11 + o 2:11 Jon 1:14; 4:54; 11:40; Luk 9:32*Yesu wiing taahu taahu osin niwêêk-anjo nyendoos vu Kena Galili be taato yite nikaapulis vu sil, tombe yite maanggêêm-aso lawii-having yi. \p \v 12 + o 2:12 Mat 4:13*Lung laa tonde Yesu yuuh tangganaan de halindin osin yite maanggêêm-aso be lala lato dando taaku Kapenaum busin heey. \s1 Yesu hatiiy hil in daanggo va hôôk Anutu-te dumb bop alo \r (Matai 21:12-13; Maak 11:15-19; Luk 19:45-46) \p \v 13 + o 2:13 Eks 12:1-27; Jon 6:4; 11:55*Ngaaho lak in hil Yuda lanji silate busin bop busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato, om Yesu la valup Yelusalem. \v 14 Tombe lukala Anutu-te dumb bop alo le yi de hil daanggo bik sipsip osin kao yuuh manak tumbaliiy in nambe hil gatung naatu salivangin, tonde yi de hil davu Yuda osin Lom-ate mone nyevaha-vahaan hôôk yii-to\f + \fr 2:14 \ft Hil davu Yuda osin Lom-ate mone nyevaha-vahaan hôôk yi, ond dangga nambe yêêv-aso danêêlin Lom-ate mone nambe hil-ame gatung dukana salivangin e, sil oo gatung Yuda-te mone nivalok. \f* dando having. \v 15 Om hako hees-ambe sêêy in nambe gaveek sil jak, tonde hatiiy hil-anju osin silate bik sipsip ayuuh kaôô-to pin ond hatiiy sil vu Anutu-te dumb bop alo be lala voon, tonde kaasêêh hil sen mondavu mone nyevaha-vahaan hôôk yii-to silate mone la, de pakepin tavol having. \v 16 + o 2:16 Luk 2:49*Tonde nêêl vu hil sen daanggo tumbaliiy-ato nambe, “Ham gako vaa-ja na vêêl, de ham-ame ambiing Aamangg-ate bayêên-anjo naatu bayêên maaket e.” \v 17 + o 2:17 Saam 69:9*Tombe yite maanggêêm-aso kand vu Anutu-te vakasin ti hil kaavu neep hôôk kaapiya bôôy-ato nambe, “Sa naawiing niwêêk lôôt in nambe gate bayêên mando nivasa.” \p \v 18 + o 2:18 Mat 21:23*Lemu hil Yuda layi vaa-ju tombe lanêêl vu Yesu nambe, “Gambiing taahu taahu vaati in hey aangge be hey anjak ni naambe ohaalem neep ak kul nambêênja?” \v 19 + o 2:19 Mat 26:61; 27:40; Sin 6:14*Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Ham kawiiy dumb vaambuung-anjo na de sale andaav nohvu busin yaal jesin naah.” \v 20 Tombe hil Yuda lanêêl nambe, “Dumb vaambuung-anjo lahaav lohvu ta doo-yuuh-ambe namaavaalu vindak ti, de hong ond gale gandaav nohvu busin yaal amu?” \p \v 21 + o 2:21 1Ko 6:19*Lemu Yesu nêêl vakasin ak dumb vaambuung-anju ond manyinju yoo nêêl ak ninaavi, \v 22 + o 2:22 Luk 24:6-8; Jon 12:16; 14:26*om vu taamusin sen Anutu wiing-ambe Yesu kandi lak vu hil yimbin-atêêto ond Yesu-te maanggêêm-aso kand vu vakasin sen Yesu nêêl ak dumb-anjuuto laah, om lawii-having Anutu-te vakasin sen kaavu neep hôôk kaapiyaa-to osin vakasin sen Yesu yoo nêêl-ato nambe vakasin nôôn keen. \s1 Yesu yoo lak hil pin anind lung la \p \v 23 + o 2:23 Jon 7:31*Yesu nando Yelusalem hôôk Yuda-te busin bop busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato, tombe hil ngeeyaata layi de Yesu nawiing taahu taahu osin niwêêk-anju, tombe londpayo la timu vu yi. \v 24 Lemu Yesu me-nilaas vu sil e, in lak sil pin anind lung laa-to, \v 25 + o 2:25 Mak 2:8*de me-doosin vati in nambe omaaho ti tatekin omaahonôôn danggakook vu yi daka le, malis, yoo \p lak omaahonôôn alondpayo ni lung la. \c 3 \s1 Yesu vakaas having Nikotemus \p \v 1 + o 3:1 Jon 7:50; 19:39*De hil Yuda-te yêêv ti nando, haale nambe Nikotemus, yi Palisai ti, \v 2 + o 3:2 Mat 22:16; Jon 9:16*ond omaahôô-ju la vu Yesu hôôk busin-ambe nêêl vu nambe, “Kaputung, hey alak ganim nambe hong kaputung sen Anutu wiing hong laam-ato. In nambe Anutu me-mando gaving omaaho ti le, ond me-lohvu nambe biing taahu taahu osin niwêêk naambe sen onawiing-anja le.” \v 3 + o 3:3 Mat 18:3; 1Pi 1:23*Tombe Yesu nêêl laah vu yi nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu hong naambe omaaho ti me-naatu omaaho moos ti jesin naah e ond me-le mando gaving Anutu-te hil e.” \v 4 Le Nikotemus nêêl nambe, “Le omaaho ti tata lak le naatu omaaho moos ti naah naambe tana? Mak lohvu nambe dukanaah tangganaan baambu be tangganaan gako yi jesin naah mava?” \v 5 + o 3:5 Esi 36:25-27; Tit 3:5*Tombe Yesu vu vêêl lava laah nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu hong naambe bel osin Vavi Vaambuung-ame gako omaahonôôn-ambe daatu moos e, ond sil-ame le mando gaving Anutu-te hil e. \v 6 + o 3:6 Saam 51:5; Jon 1:13*Va sen naavi hako ond yoo naavi, tonde va sen Vavi Vaambuung hako ond manyinju Vavi Vaambuung nando having, \v 7 om game gambindis in saanêêl vu hong nambe ham naatu moos-ato le. \v 8 + o 3:8 Ekl 11:5*De vavi yoo valu-have va be la osin ka, tombe ohangoyin daandun, lemu danggakook sen laam-ato de valup-ambe la tana ond ondoosin. De hil pin sen latu moos lak Vavi Vaambuung-ato ond yik nambêênja.” \p \v 9 Tombe Nikotemus nêêl laah vu nambe, “Vakasin-anja le nôôn jak naambe vaati?” \v 10 Tombe Yesu nêêl nambe, “Islel-ate kaputung ti hong, le ondoosin vaa-jo? \v 11 + o 3:11 Jon 3:32; 8:26*Sa naanêêl keen lôôt vu hong naambe hey naanêêl va sen hey alak nii-to, de va sen hey aahe lung laa-to ond hey naanêêl langaah, lemu ham-ame awii-having heyate vakasin e. \v 12 + o 3:12 Luk 22:67*De saanêêl vakasin ak va vu voon-anjo le ham-ame awii-having e, om naambe sa naanêêl vakasin ak va baandoni ond ham e ambiing gaving naambe vaati? \v 13 + o 3:13 Pro 30:4; Lom 10:6*De omaaho ti me-lak-ambe la baandoni de lom e, yik Omaahonôôn Noow oo timu vu baandoni be lukalaam voon. \v 14 + o 3:14 Nam 21:9; Jon 8:28; 12:32*Tonde vu bôôy ond Mose hasi nyêêy kanu ti lakala haah vu taaku lumbalaamb, tombe yik hil e gasi Omaahonôôn Noow jakana naambêênju, \v 15 + o 3:15 Jon 20:31*in nambe hil pin sen londpayo na timu vu yii-to ond sil mando metumin danggata. \p \v 16 + o 3:16 Lom 5:8; 8:32; 1Jon 4:9-10; Jon 3:36; 10:28*“In Anutu yoo ka pasiv lôôt in hil pin vu voon, om wiing Noow yoo nôôn timu laam in nambe hil pin sen londpayo na timu vu yii-to me-lana mend nama le, malis, sil oo mando metumin danggata. \v 17 + o 3:17 Luk 19:10; Jon 5:22; 12:47; Sin 17:31*In Anutu me-wiing Noow laam voon in nambe bu nyevahaan dôôk omaahonôôn-ate nipaya le, malis, wiing yi laam in nambe dôôvu sil. \v 18 + o 3:18 Jon 3:36; 5:24*Om hil sen londpayo la timu vu yii-to ond silanêênd vakasin ma, de hil sen londpayo me-la timu vu yii-to ond me-lalohvu nambe lambiing vakasin e, le daatovu nyevahaan-ambe lana mend nama, in londpayo me-la timu vu Anutu Noow nôôn timuu-ju le. \v 19 + o 3:19 Jon 1:5,9; 8:12*De lana mend namaa-ju dangga nambe melangaah laam voon lung la, lemu hil lawiingin mekanu, de me-lawiingin melangaah e, in silate kul anipaya. \v 20 + o 3:20 Ep 5:11-13*Tonde hil pin sen dawiing va nipayaa-to ond nind baya lôôt in melangaah, de me-dala vu le, in nambe le taato va sen dawiing-ato langaah. \v 21 Lemu hil sen yoo dawiing va nivalok-ato ond dalaam vu melangaah in nambe taato langaah naambe dawiing kul lak Anutu-te niwêêk.” \s1 Jon tatekin Yesu-te dangga \p \v 22 + o 3:22 Jon 4:1-2*Lung laa tonde Yesu having yite maanggêêm-aso be lala taaku Yudia, tombe sil dandôô-ju le mem mondalipis hil nandôô-ju. \v 23 Tonde Jon oo monalipis hil vu Inon ngaaho vu Selim, in taakuu-ju bel ngeeyaata neep, om hil dala vu be nalipis sil, \v 24 + o 3:24 Mat 4:12*in Helot-ame hatung Jon hôôk kalaambus e de yoo naahen. \v 25 Tonde Jon-ate maanggêêm-aso de Yuda ti be sil dakaas ak va sen hil dalipis in nambe Anutu ji sil anivasaa-to. \v 26 + o 3:26 Jon 1:26-34*Om Jon-ate maanggêêm-aso lalaah lato vu Jon-ambe lanêêl vu nambe, “Kaputung, omaaho sen bôôy nando having hong vu bel Yoladan vaalung-anjuuto de ganêêl vakasin langaah ak yii-to, ond omaahôô-ju nalipis hil tombe hil pin dala \p vu yi.” \v 27 + o 3:27 Jon 19:11; 1Ko 4:7; Hiblu 5:4*Tombe Jon nêêl laah vu sil nambe, “Naambe Anutu baandoni me-bu vati vu omaaho ti le, ond me-lohvu nambe gako le. \v 28 + o 3:28 Jon 1:20,23; Mat 11:10*De ham oo hango vakasin sen saanêêl lung la bôôy-ato nambe, ‘Same omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato le, nganjo Anutu yoo wiing sa laam munggin vu yi.’ \v 29 + o 3:29 Mat 9:15*Omaaho ti nambe gako vêêh moos ond vêêh-anju tu moow-anju yoo timu vane, de yite omaaho ango sen nando having yi be nango lavaa-to ond yoo le naapêêlis lôôt, om nambêênja gêên sa longgpayo yoo nivasa lôôt in hil ngeeyaata dala vu Yesu, \v 30 tombe haale le naatu bopaata jak, de sa haalengg e naatu pasiv.” \p \v 31 + o 3:31 Jon 8:23; 1Jon 4:5*Omaaho sen laam vu baandonii-to ond savok va pin, de omaaho sen yite danggakook neep vu voon ond yi vu voon, om nanêêl vakasin ak va voon-ate. Keen, omaaho sen laam vu baandonii-to ond savok va pin la, \v 32 + o 3:32 Jon 3:11*de va sen yi me lak osin va sen hango lung laa-to ond yoo nanêêl langaah, lemu omaahonôôn-ame lawii-having yite vakasin e. \v 33 Tonde hil sen lawii-having yite vakasin-ato ond laliinggis nambe Anutu yi omaaho vakasin keen. \v 34 + o 3:34 Jon 1:32; Sin 10:38*In omaaho sen Anutu wiing laam-ato ond nanêêl Anutu-te vakasin, in Anutu vu Vavi Vaambuung osin doos-ambe hôôvu yi. \v 35 + o 3:35 Mat 11:27; Jon 5:20; 10:17*De Mangganaan oo ahe having Noow, tombe vu va pin lukala Noow nama. \v 36 + o 3:36 Jon 3:16-18; 1Jon 5:12; Luk 3:7*Om hil sen londpayo na timu vu Anutu Noow-ato ond sil e mando metumin danggata, de hil sen me-lambiing gaving Anutu Noow lava le ond sil-ame le mando metumin e, malis, Anutu ahekalin vu sil-ambe neep. \c 4 \s1 Yesu vakaas having vêêh Samaalia ti \p \v 1 + o 4:1 Jon 3:22,26*Hil Palisai lango vakasin nambe Yesu nalipis hil atombe hil ngeeyaata davu sapa yi lôôt savok Jon, \v 2 lemu Yesu me-nalipis hil e, yite maanggêêm-aso ond mem yoo dalipis hil. \v 3 Tombe Yesu lak ni nambe banye tok la vu hil Palisai, om having yite maanggêêm-aso be lavuuh taaku Yudia de lalaah in nambe lana Galili, \v 4 + o 4:4 Luk 9:52*ond sil sapa mop ti neep vu Samaalia lavuun-ambe lala. \p \v 5 + o 4:5 Jen 33:19; Jos 24:32*Sil mondala be taaku me la naale lavuun atombe mem lala lato taaku bop ti neep Samaalia, danêêl nambe Saika, taakuu-ju neep ngaaho vu ngaanggis sen Yaakop vu vu noow Yusep bôôy-ato. \v 6 De sov dinaandiin sen Yaakop haav bôôy-ambe davu kava bel hôôk-ato neep taakuu-ju, tombe Yesu vaha ma lak, om la hato nando ngaaho vu sov bel-atêênjuuto. \p \v 7 Tonde vêêh Samaalia ti hato in nambe bayêên bel, tombe Yesu nêêl vu nambe, “Gambu bel naam sa naanum.” \v 8 In yite maanggêêm-aso ond sil lamunggin-ambe lala bayêên in baanggo vanôôn. \v 9 + o 4:9 Esra 4:1-5; 9:1–10:44; Luk 9:52-53*Tonde vêêh Samaaliaa-jôôto nêêl vu nambe, “Hong Yuda de sa \p vêêh Samaalia, le nambe tana sen okataangg bel vu sa?” Nêêl nambêênju in hil Yuda me-dakaas having hil Samaalia le. \v 10 + o 4:10 Jon 4:26; 7:37-38; Taato 21:6*Tombe Yesu nêêl laah vu yi nambe, “Naambe galak va sen Anutu vu vu ham-ato ni, osin omaaho sen nêêl vu hong nambe, ‘Gambu bel naam sa naanum,’ ond gale kataangg vu tombe le bu bel metumin-ate vu hong.” \p \v 11 Tombe vêêh-anjuuto nêêl nambe, “Omaaho Bop, ganêêm dêêngg sen ombayêên bel hôôk-ato ma, de bel sen neep hôôk sov-anju ond neep kambini lôôt, om gale gako bel metumin-ate vu tana? \v 12 + o 4:12 Jon 8:53*De yiiyate himbop bôôy Yaakop vu sov bel-atêênjo vu hey, tonde yoo num bel-anjo de yite noondin osin kao yuuh bik sipsip ayuuh ame lanum having, ond mak osavok Yaakop la?” \v 13 Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Hil pin sen danum bel-anjôôto ond sil alond e bambôôv naah, \v 14 + o 4:14 Jon 6:35*nganjo omaaho ti naanum bel sen saambu vu yii-to, ond nohvu busin pin vu taamusin-ato omaahôô-ju me-le lo bambôôv jesin naah e, malis lôôt. In bel sen saambu vu yii-to ond le buuk hôôk lopayo naambe sen bel navuuk hôôk sov-ato, be naatu yite bel dangga dosin in biing-ambe mando metumin danggata-te.” \v 15 Tombe vêêh-anjôôto nêêl nambe, “Omaaho Bop, gambu bel-anja vu sa in taamusin sa longg-ame bambôôv naah in bel e, de same aanom bayêên bel vuu-jo jesin naah e.” \v 16 Le Yesu nêêl vu nambe, “Gana naateey layam e mem ganom-anjo.” \v 17 Le vêêh-anjuuto nêêl laah nambe, “Sak moow ma.” Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Ganêêl nambe hong o moow ma ond ganêêl lohvu, \v 18 in bôôy ond galak vu moow namaavaalu, de moow ti sen onando having gêên-anja ond manyinja game layam yi le, om ganêêl keen-anja.” \v 19 + o 4:19 Jon 7:40; 9:17; 1Ko 14:24-25*Tombe vêêh-anjuuto nêêl nambe, “Omaaho Bop, gêên sa lak ni nambe hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato ti hong-anja. \v 20 + o 4:20 Diu 12:5-14; Saam 122:1-5*De hey Samaalia ond heyate himbop-aso bôôy lala dalohak neep kandu Gelisim-anjo, tonde ham Yuda ond ham nanêêl nambe taaku sen lohakin ambaan-ato yoo neep Yelusalem timu.” \p \v 21 Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Onggango sate vakasin e, in busin ti le naatok ond ham-ame le anohak vu Aamangg vu kanduu-jo le, de me-vu Yelusalem gaving e. \v 22 + o 4:22 2King 17:29-41; Ais 2:3; Lom 9:4-5*Le ham-anja, ham oo monalohak vu omaaho sen ham doosin yii-to, de hey ond hey naalohak vu omaaho sen hey alak nii-to, in omaaho sen le dôôvu omaahonôôn pin-ato ond laam vu hil Yuda. \v 23 Lemu busin ti le naatok, ond tok laam lung la gêên-anjo, tombe hil pin sen dalohak keen-ato ond le lanohak vu Aamangg osin sil kanund doos, tombe lanohak osin keenaanôôn, in Aamangg oo navu salo hil nambêênju in nambe lanohak vu yi. \v 24 + o 4:24 2Ko 3:17; Lom 12:1; Pil 3:3*De Anutu ond yi Vavi Vaambuung, om hil sen lanohak vu yii-to ond lanohak vu osin sil kanund doos osin keen.” \v 25 + o 4:25 Jon 1:41*Tombe vêêh-anjuuto nêêl vu yi nambe, “Sa hango nambe omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato le naam, danêêl yi nambe Kalisi, tombe naam ond mem le tatekin va pin danggakook vu yiiy.” \v 26 + o 4:26 Mak 14:61-62; Jon 9:37*Le Yesu nêêl vu nambe, “Yik sa sen sa monakaas vu hong-anjo.” \p \v 27 Tombe Yesu-te maanggêêm-aso lalo-lato pavis e lavindis in nambe nakaas having vêêh ti. Lemu sil ti me-lingin Yesu nambe, “Gawiingin gako vaati? Onakaas having vêêh-anja in?” Malis. \v 28 Tonde vêêh-anjuuto havuuh yite dêêngg nando de laah bayêên, tombe nêêl vu hil nambe, \v 29 “Ham anaam angge omaaho ti yoo nêêl sate va pin sen sa naawiing bôôy-ato langaah vu sa. Mak Kalisii-ju?” \v 30 Tombe sil vu bayêên-ambe lala vu Yesu. \p \v 31 Daahen dalaam atonde Yesu-te maanggêêm-aso lanêêl vu nambe, “Kaputung, gangga vanôôn daka le.” \v 32 Le nêêl vu sil nambe, “Sate vanôôn nando le ham doosin.” \v 33 Tombe yite maanggêêm-aso yoo lanêêl vu sil nambe, “Mak omaaho ti hako vanôôn laam vu yi mava?” \v 34 + o 4:34 Jon 6:38; 17:4*Le Yesu nêêl vu sil nambe, “Sate vanôôn-anjo nambe saambiing va nohvu omaaho sen wiing sa laam-ato ka, osin saambiing yite kul jung na le. \v 35 + o 4:35 Luk 10:2*De ham ond ham oo nanêêl nambe, ‘Kwaav yumbeyuuh amu neep in yangga vanôôn kul moos anye,’ le sa naanêêl vu ham naambe ham amem jak-ambe ham angge naambe vanôôn nôôn ak lung la lohvu yiiy gako. \v 36 De omaaho sen \p nako nôôn-ato ond daanggo yi, de yoo monasupin nôôn in nambe mando metumin danggata, tombe omaaho sen naalôôh vavêê-to de omaaho ango sen nako nôôn-ato ond yuuh ahondoosin e daapêêlis hôôk ti. \v 37 Om sen danêêl nambe, ‘Omaaho ango naalôôh vave de ango nasupin nôôn,’ ond vakasin-anjo keen. \v 38 Saawiing-ambe ham ala in nambe gako nôôn hôôk kul sen ham-ame yoo namam kul-ato le, ma, in hil vaalu lawiing kul bop, lemu ham nako nôôn ak silate niwêêk malis amu.” \p \v 39 Tombe hil Samaalia ngeeyaata vu bayêên tii-ju lawii-having Yesu in vakasin sen vêêh nêêl vu sil nambe, “Yoo nêêl sate va pin sen sa naawiing bôôy-ato langaah vu sa.” \v 40 Tonde hil Samaalia lalaam-ambe kataangg Yesu nambe mando gaving sil, tombe nandôô-ju busin yuuh, \v 41 om hil ngeeyaata lôôt lango yite vakasin having atombe lawii-having. \v 42 + o 4:42 1; Jon 4:14*Tonde lanêêl vu vêêh-anjuuto nambe, “Gêên-anjo hey-ame hango gate vakasin-anja be hey aawii-having yi le, malis. Yik hey oo hango yite vakasin atombe hey alak ni nambe omaahôô-ja ond yi sen le dôôvu omaahonôôn pin vu voon keen.” \s1 Yesu wiing yêêv ti noow anivasa lak \p \v 43 + o 4:43 Jon 4:40*Tombe busin yuuh-anju lung la tonde Yesu havuuh taakuu-ju de la Galili, \v 44 + o 4:44 Mat 13:57*in Yesu yoo nêêl langaah nambe, “Omaaho ti nanêêl Anutu-te vakasin langaah ond hil-ame dako haale lak vu baan dangga dosin e.” \v 45 + o 4:45 Jon 2:23*De la valup Galili tombe hil Galili lako yi lak, in sil lala layi busin bop busin haluusin vu Yelusalem having, om yoo layi va pin sen Yesu wiing hôôk busin bop-anjuuto. \p \v 46 + o 4:46 Jon 2:1-11*Tombe laah valup Kena Galili sen bôôy wiing bel-ambe tu wain-ato, tonde yêêv ti nandôô-ju noow anilak vu Kapenaum-ambe neep. \v 47 + o 4:47 Mat 8:5-6*Tombe yêêv tii-ju hango nambe Yesu vu Yudia be valup Galili, om la kataangg Yesu nambe na biing-ambe noow anivasa jak, in ngaaho lak in unoopasiv-anju navu jimb. \v 48 + o 4:48 Jon 2:18; 1Ko 1:22*Le Yesu nêêl vu nambe, “Same aambiing taahu taahu osin niwêêk-ande ham angge le, ond ham-ame le ambiing gaving e.” \v 49 Tombe yêêv-anju nêêl nambe, “Omaaho Bop, ganaam pavis in sate unoopasiv navu jimb.” \v 50 + o 4:50 Mat 8:13; Mak 7:29*Le Yesu nêêl laah vu yi nambe, “Ganaah, noom nando.” Tombe omaahôô-juuto wii-having vakasin sen Yesu nêêl vuu-to be laah. \v 51 Naahen monalaas atonde yite hil kul vaha-so lato latovu yi vu mop-ambe lanêêl nambe, “Noom nando.” \v 52 Tombe lingin sil nambe, “Hôôk taaku me vaati ninaavi kuuh?” Tombe lanêêl nambe, “Ninaavi kuuh vasêên hôôk vandiisin lohvu taaku me ti.” \v 53 + o 4:53 Sin 16:14-15,31*Tombe mem mangganaan lak ni nambe yik nivalok lohvu taaku me sen Yesu nêêl vu nambe, “Noom nando.” Om yi be yite hil pin lawii-having Yesu. \v 54 + o 4:54 Jon 2:11,23*Om sen Yesu vu Yudia be la valup Galili lung laa-to, ond yik wiing taahu taahu osin niwêêk tu balon yuuh-anjo. \c 5 \s1 Yesu wiing omaaho ti nivasa lak vu betum Betesda \p \v 1 Lung laa tonde hil Yuda-te busin bop ti ngaaho lak om Yesu la valup Yelusalem. \v 2 Tombe vu Yelusalem-anju betum ti neep ngaaho vu vinavi sen danêêl nambe bik sipsip-atêêto\f + \fr 5:2 \ft Kaatum sen lahaav hambuuh tatup in bayêên bop Yelusalem-ato, ond vinavi ngeeyaata. Tonde vinavi ti sen naale ngaaho vu Anutu-te dumb bop-ato ond hil dako bik sipsip vu taavêêt alo be dahulis dala vinavi tii-ju in nambe gatung bik sipsip naatu salivangin vu Anutu, ond vinavi tii-ju danêêl nambe bik sipsip-ate. \f*. Betum-anju danêêl hôôk Yuda lavand Hiblu nambe Betesda, tonde betum nanyendanggaa-ju ond bayêên dako vavi hôôk-ate namaavaalu nando. \v 3 Tombe bayêên vavi-têênju hil anilakin ngeeyaata deep hôôk, having hil vaalu sen sil amend kanu de vahand anipaya, osin hil sen kook navu tasiis-ato [ond mondanggin bel-anju in nambe jêêy. \v 4 In busin ti ti Omaaho Bop-ate angela ti hato nalukala betum-anju ond nawiing-ambe bel nayêêy lôôt, tombe yik nilakin ti jeen dukana bel sen nayêêy-anju naamunggin ond le nivasa jak pavis.] \p \v 5 Ke, tombe omaaho ti nilak-ambe neep hôôk bayêên vavi-têênjuuto ond yoo ninalak boyambôôy lohvu ta 38. \v 6 Tombe Yesu yi de omaahôô-ju neep, tombe yoo lak ni nambe nilak lohvu ta ngeeyaata. Om Yesu lingin \p yi nambe, “Gawiingin nambe ganim vasa dôôk a?” \v 7 Tombe nipaling nêêl laah vu yi nambe, “Omaaho Bop, busin sen bel-anju nayêêy-ato ond sanêêngg omaaho sen gako sa be gatung sa dukana bel-anjuuto ma, de soo naawiingin nambe ana le ma de hil vaalu dalukala namunggin in sa.” \v 8 + o 5:8 Mat 9:6*Tombe Yesu nêêl vu yi nambe, “Okandi gako gate kaanye jak-ambe gana.” \v 9 + o 5:9 Jon 9:14*Tombe omaahôô-jôôto nivasa hôôk pavis, tonde hako yite kaanye be la. \p Vaa-ju hôôk busin sawaasin, \v 10 + o 5:10 Nie 13:19; Jer 17:21; Luk 13:14*om hil Yuda lanêêl vu omaaho sen nivasa hôôk laah-anju nambe, “Gêên busin sawaasin om me-lohvu nambe onggako kaanye le.” \v 11 Le omaahôô-ju nêêl laah vu sil nambe, “Omaaho sen wiing-ambe sa ningg vasa hôôk-ato ond yik nêêl vu sa nambe onggako gate kaanye jak-ambe gana.” \v 12 Tombe sil lalingin yi nambe, “Omaaho lati nêêl vu hong nambe onggako kaanye jak-ambe gana?” \v 13 Lemu omaaho sen nivasa hôôk laah-anjuuto doosin, in taakuu-ju hil ngeeyaata om Yesu lukala sil lavuun-ambe la gêên. \p \v 14 + o 5:14 Jon 8:11*Lung laa tonde sim Yesu tovu yi hôôk Anutu-te dumb bop alo, tombe nêêl vu nambe, “Angge, ganim vasa lak lung la, om game gambiing nipaya naah e, in nimeen bopaata ti le naatovu hong savok munggin-anjo na.” \v 15 Tombe omaahôô-jôôto laah-ambe nêêl vu hil Yuda nambe, “Omaaho sen wiing-ambe sa nivasa lak-ato ond Yesu.” \v 16 + o 5:16 Mat 12:14*Om hil Yuda mondawiing nindanjeen vu Yesu in nawiing va nambêênju hôôk busin sawaasin. \v 17 + o 5:17 Jon 9:4*Le Yesu nêêl vu sil nambe, “Aamangg oo monawiing kul-ambe tok laam gêên-anjo, de yik sa naawiing sapa hôôk vaha.” \v 18 + o 5:18 Mat 26:4; Jon 7:1,30; 10:30,33*Tombe hil Yuda yoo lawiingin lôôt nambe lanyiis Yesu be jimb, lemu me-lanyiis ak va sen wiing hôôk busin sawaasin amu le, nganjo nêêl Anutu nambe yite mangganaan, ond nambe sen yuuh Anutu laloh ti. \s1 Yesu tatekin yite kul \p \v 19 + o 5:19 Jon 5:30; 8:28*Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe Noow-ame yoo lohvu nambe biing vati nohvu ka le, malis, yoo nawiing va sen nayi de Mangganaan nawiing-ato. Va pin sen Mangganaan nawiing-ato ond yik Noow oo nawiing vaa-ju having. \v 20 + o 5:20 Jon 3:35*In nambe Mangganaan ahe naving Noow-ambe navu taato va pin sen yoo nawiing-ato vu, tonde le taato kul bopaata heey savok sen-anjo na, tombe ham oo le ambindis lôôt. \v 21 + o 5:21 Lom 4:17; Ep 2:5; Jon 11:25*Nambe sen Mangganaan nawiing-ambe hil yimbin davu kandi lak laah-ambe dando mend natum, ond \p yik nambêênju Noow navu metumin vu hil sen ka navu nambe bu vu sil-ato. \v 22 + o 5:22 Jon 3:17; 5:27; 9:39; Sin 10:42*Tonde Mangganaan-ame nangoyin omaaho ti-te vakasin e, in kul sen gango vakasin-anjo ond vu pin lukalaam Noow nama lung la, \v 23 + o 5:23 Pil 2:10-11; 1Jon 2:23*in nambe hil pin gako Noow haale jak naambe sen dako Mangganaan haale lak-ato. De hil sen me-gako Noow haale jak-ato ond sil-ame dako Mangganaan sen wiing Noow laam-ato haale lak having e. \p \v 24 + o 5:24 Jon 3:15-18; 8:51; 1Jon 3:14*“Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe hil sen dango sate vakasin-ambe londpayo nala timu vu omaaho sen wiing sa laam-ato, ond sil e mando metumin danggata, de sil-ame le lambiing vakasin-ambe daatovu nyevahaan e, malis, sil lavuuh mop meyimbin-ate de davu sapa mop metumin-ate lung la. \p \v 25 + o 5:25 Mat 8:22; Ep 2:5-6*“Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe busin ti le naatok om tok laam lung laa-jo, tombe hil sen davu sapa mop meyimbin-atêêto ond davu gango Anutu Noow lava, tombe hil sen gangôô-to ond sil e mando metumin. \v 26 + o 5:26 Jon 1:4*In metumin danggakook neep vu Mangganaan, ond yik wiing-ambe metumin danggakook neep vu Noow having. \v 27 + o 5:27 Jon 5:22*Tonde Mangganaan holin Noow lung la in nambe Noow gangoyin omaahonôôn-ate vakasin, in Omaahonôôn Noow yii-to. \v 28 Om ham-ame ambindis in vaa-ja le, in busin ti navu naatok atonde hil pin sen \p deep bandumb-ato le gango lava, \v 29 + o 5:29 Dan 12:2; Mat 16:27; Jon 6:40; Sin 24:15*tombe sil e gavuuh bandumb-ande lanaam voon, tombe vaalu sen lawiing va nivalok-ato ond sil e kandi jak naah in nambe sil mando metumin, tonde vaalu sen lawiing nipayaa-to ond sil e kandi jak in daatovu nyevahaan.” \s1 Hil sen danêêl Yesu-te dangga langaah-ato \p \v 30 + o 5:30 Jon 5:19; 6:38*“Same yoo aalohvu nambe saambiing vati nohvu sa kangg e, sa navu sapa hôôk vakasin sen Aamangg nanêêl vu saa-to be sa nangoyin omaahonôôn-ate vakasin ak. Tombe soo nangoyin omaahonôôn-ate vakasin-ambe sa naanêêl nivalok, in same yoo naawiingin nambe aambiing va nohvu sa kangg e, yik sa naawiingin nambe \p aambiing va nohvu omaaho sen wiing sa laam-ato ka. \v 31 + o 5:31 Jon 8:13-14*Naambe soo naanêêl sate dangga langaah ond vakasin sen saanêêl-anjôôto me-lohvu le, \v 32 + o 5:32 Jon 5:36-37; 1Jon 5:9*lemu omaaho ango nando ond nêêl sate vakasin langaah, tombe sa lak ni nambe vakasin sen nêêl lak saa-to ond vakasin-anju keen. \p \v 33 “De bôôy ham awiing hil lala vu Jon, tombe nêêl vakasin keen-ato langaah lung la. \v 34 + o 5:34 Jon 1:19-34; 3:27-30*Tonde same aawiingin nambe omaaho ti naanêêl sate danggakook langaah e, malis, lemu soo aawiingin nambe Anutu dôôvu ham, ondeey saanêêl Jon-ate vakasin-anja. \v 35 De Jon ond kin tumin sen natum-ambe navu melangaah vu taakuu-to, tombe ham alompayo nivasa be ham napêêlis daka in yite melangaah. \p \v 36 + o 5:36 Jon 3:2; 10:25,38; 14:11*“Lemu va sen taato sate dangga langaah-ato de savok vakasin sen Jon nêêl lak saa-to la, ond kul pin sen Aamangg vu vu sa in nambe sa samu kul-anjôôto, ond kul sen sa naawiing-anjo yoo taato sa langaah nambe Aamangg oo wiing sa be sa laam. \v 37 + o 5:37 Mat 3:17; Jon 5:32; 8:18*Tonde Aamangg wiing sa laam-ato, ond yoo nêêl sate dangga langaah lung la, lemu ham-ame hango lava daka le, malis lôôt. De ham-ame ahe mem ak yi le, \v 38 + o 5:38 Jon 6:29*de yite vakasin-ame neep hôôk ham alompayo le, in dangga nambe ham-ame awii-having omaaho sen Aamangg wiing laam-anjôôto le. \v 39 + o 5:39 Luk 24:27,44; Sin 13:27; 2Ti 3:15-17; 1Pi 1:10-11*Ham oo monasevin Anutu-te kaapiya lôôt in ham akam vu nambe metumin dangga lukaneep om ham e naatokak, ond yik kaapiyaa-ja nanêêl sate dangga langaah, \v 40 lemu ham anim baya nambe ham-ame anaam vu sa in ham mando metumin e. \p \v 41 “Same aawiingin nambe hil gako sa jak e, \p \v 42 lemu sa lak ham anim nambe ham alompayo me-having Anutu le. \v 43 + o 5:43 Mat 24:5*Tonde sa laam ak Aamangg haale le ham-ame hako sa lak e. Le naambe omaaho ti yoo naam ak haale ond ham e gako yi jak. \v 44 + o 5:44 Jon 12:43*De ham oo awiingin nambe halim-aso yoo gako ham haalem jak, de ham-ame awiingin nambe Anutu timu gako ham haalem jak e, om ham e ambiing gaving naambe va? \v 45 + o 5:45 Diu 31:26-27*Lemu ham-ame kam bu naambe sa navu aambiing vakasin vu ham vu Mangg e, malis, omaaho sen nawiing vakasin vu ham-ato ond Mose sen ham akam vu nambe le dôôvu ham-ato. \v 46 + o 5:46 Diu 18:15; Sin 3:22*Le naambe ham awii-having Mose-te vakasin ond ham e ambiing gaving sa, in Mosêê-ju kaavu vakasin ak sa. \v 47 + o 5:47 Luk 16:31*Le naambe ham-ame awii-having vakasin sen Mose kaavuu-ju le, ond ham e ambiing gaving sate vakasin naambe vaati?” \c 6 \s1 Yesu vaat hil ngeeyaata lôôt lohvu 5 taosen \r (Matai 14:13-21; Maak 6:30-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Lung laa tonde Yesu la betum Galili vaalu, betum-anju danêêl haale ango nambe Taibilias, \v 2 tombe hil ngeeyaata layi taahu taahu osin niwêêk sen wiing ak hil anilakin-ato om sil taamuyin lôôt. \v 3 Tonde Yesu having yite maanggêêm-aso be lalakala dando kandu ti. \v 4 + o 6:4 Jon 2:13*De hil Yuda-te busin bop busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato ngaaho lak, \v 5 tombe Yesu vêêl me lak, le yi de hil ngeeyaata dalaam vu yi, tombe nêêl vu Pilip nambe, “Yale baanggo vanôôn vu tana in yaambu be hil-anjo lanja?” \v 6 Vakasin-anjo yoo nêêl in nambe sahi Pilip, de va sen navu biing-ato ond yoo lak ni lung la. \v 7 Le Pilip nêêl laah vu yi nambe, “Naambe yiiy baanggo vanôôn ak 200 kina be yaambu daka daka vu sil ond me-le nohvu sil e.” \v 8 Tombe yite maanggêêm ango Simon Pita hali Endru nêêl vu Yesu nambe, \v 9 “Unoopasiv ti monako balet namaavaalu having paahuung yuuh nandôô-jo, lemu vanôôn dakaa-jo le dôôvu hil alu ngeeyaataa-jo naambe tana?” \v 10 Tombe Yesu nêêl nambe, “Ham naanêêl vu hil naambe sil gato mando.” Taakuu-ju taavêêt alis anivasa om sil lato dando lak, ond moow ngeeyaata lôôt lohvu 5 taosen. \p \v 11 Lato dando lung la tonde Yesu lôôh balet-anju lak, tombe lohak osin pêêlis la vu Anutu de hatiiy vu \p sil, tonde yik paahuung yuuh-anjuuto wiing va timu, tombe sil oo laya lohvu kand. \v 12 Sil laya be lohvu sil atonde Yesu nêêl vu yite maanggêêm-aso nambe, “Ham naasupin vanôôn anyengale pin, in yame aambiliyak e.” \v 13 In sil laya balet namaavaalu nganjôô-to de nyengale-ngale nando, om sil lasupin nyengale lukala jaambang nomaayuuh-ambe laam yuuh-ambe pup. \p \v 14 + o 6:14 Diu 18:15; Jon 5:46*Om hil layi de Yesu wiing taahu taahu osin niwêêk-anjo, tombe lanêêl nambe, “Keen, Anutu-te omaaho ti sen lanêêl nambe naam voon-ato ond yik yii-jo.” \v 15 + o 6:15 Jon 18:36; Mat 14:23*Tombe Yesu lak ni nambe davu lanaam gako yi in nambe lambiing niwêêk in naatu silate omaaho lulemak, om yoo ti be laah kandu lu yesin. \s1 Yesu naale lak bel baandoni be la \r (Matai 14:22-33; Maak 6:45-52) \p \v 16 Tonde soosin hôôk atombe Yesu-te maanggêêm-aso lala lato betum nanyendangga, \v 17 tombe sil lalakala kaanu ti be lala in lana betum vaalu Kapenaum ani, tonde taaku bus la de Yesu me-la hato vu sil e. \v 18 Tonde vavi bopaata ti laam osin niwêêk, tombe wiing-ambe betum anindanjeen ak, \v 19 de sil lateel kaanu be lala diin ak lôôt lohvu 5 kilomita me 6 kilomita. Tonde layi de Yesu naale lak bel baandoni be la valup ngaaho vu kaanu, tombe sil layêênin lôôt, \v 20 le nêêl vu sil nambe, “Yik saa-jo, om ham-ame anjêênin e.” \v 21 Tombe mem lawiingin-ambe lako Yesu lakala kaanu, tonde pavis atombe kaanu tok la taaku sen lala in nambe lanaa-to. \s1 Hil davu salo Yesu \p \v 22 Tonde samiinaanôôn atombe hil sen dando betum vaalung-anjuuto lalak ni nambe kaanu heey-ame naalêê-ju le, yik timu sen Yesu-te maanggêêm-aso lalak-ambe lalaa-juuto, de Yesu me-lak kaanuu-ju be la having sil e. \v 23 + o 6:23 Jon 6:11*Tonde hil Taibilias-ate kaanu heey valu-nando ngaaho vu taaku sen Omaaho Bop lohak vanôôn-ambe sil layaa-to, \v 24 tombe sil layi le Yesu having yite maanggêêm-aso me-dandôô-ju le, om lalakala kaanuu-ju heey-ambe lala in salo Yesu vu Kapenaum. \s1 Yesu ond yi vanôôn metumin-ate \p \v 25 Tombe sil latovu Yesu vu betum vaalu be lanêêl vu nambe, “Kaputung, galaam-anjo naangelis?” \v 26 + o 6:26 Jon 6:11-12*Tombe Yesu nêêl laah nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe ham-ame kam navu nambe saawiing taahu taahu osin niwêêk ondeey ham navu salo sa le, malis, ham navu salo sa in balet sen ham aha be ham ahem pup-ato. \v 27 + o 6:27 Jon 4:14; 6:48-58*Ham-ame ambiing kul in gako vanôôn sen le na menamaa-jo le, malis, ham ambiing kul in gako vanôôn nôôn keen sen le mando danggataa-to. Vanôôn-anjo Omaahonôôn Noow e bu vu ham, in Mangganaan Anutu yoo taato yi langaah lung la in nambe biing kul-anjo.” \p \v 28 Tombe lalingin yi nambe, “Hey e aambiing Anutu-te kul naambe vaati?” \v 29 + o 6:29 1; Jon 3:23*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Anutu-te kul-anjo nambe ham ambiing gaving omaaho sen Anutu wiing laam-ato.” \p \v 30 + o 6:30 Mat 16:1; Jon 2:18*Tombe lanêêl vu nambe, “Gale gambiing taahu taahu jak va bop vaati in hey aangge be hey aambiing gaving hong? Gale gambiing kul vaati? \v 31 + o 6:31 Eks 16:14-15; Nam 11:7-9; Saam 78:24*Heyate himbop-aso bôôy ond laya vanôôn maana vu taaku lumbalaamb, lohvu vakasin sen kaavu neep hôôk kaapiyaa-to nambe, ‘Vu vanôôn baandoni vu sil-ambe laya.’” \v 32 Le Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe Mose me-vu vanôôn baandoni vu ham e, malis, sate Aamangg oo navu vanôôn baandoni keen vu ham. \v 33 Ond vanôôn sen Anutu vuu-jo ond vu baandoni be lukalaam voon, tombe navu metumin vu omaahonôôn.” \p \v 34 + o 6:34 Jon 4:15*Tombe lanêêl vu nambe, “Omaaho Bop, goo monambu vanôôn-anja vu hey nohvu busin pin.” \v 35 + o 6:35 Jon 4:14; 6:48-58*Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Yik saa-jo, soo aatu vanôôn metumin-ate. Omaaho ti nambe naam vu sa ond me-le jimb ahe naah e, de omaaho ti lopayo naam timu vu sa, ond me-le lo bambôôv jesin naah e. \v 36 + o 6:36 Jon 20:29*Lemu saanêêl vu ham lung laa-to nambe ham ahe sa lung la, le ham-ame awii-having sa le. \v 37 + o 6:37 Jon 17:6-8; Mat 11:28*De omaahonôôn pin sen Aamangg vu vu saa-to ond le lanaam vu sa, tonde omaaho ti naam vu sa ond same le gatiiy yi na le, malis. \v 38 + o 6:38 Mat 26:39; Jon 4:34*De sa vu baandoni be saalukalaam voon in nambe same yoo le aambiing va nohvu sa kangg e, malis, saalukalaam voon in nambe saambiing nohvu omaaho sen wiing sa laam-ato ka. \v 39 + o 6:39 Jon 10:28-29; 17:12*De omaaho sen wiing sa laam-anjo yite ka nambêênjo nambe omaahonôôn sen vu vu sa lung laa-to, ond same gavuuh ti be na menama le, malis, soo aambiing-ambe sil pin kandi jak vu busin taamusin. \v 40 + o 6:40 Jon 11:24*In Mangg yoo ahe having nambe hil pin sen lanji Noow-ambe londpayo na timu vu yii-to ond sil e mando metumin danggata, tombe sale aambiing-ambe sil kandi jak vu busin taamusin.” \p \v 41 Tombe hil Yuda layi Yesu paya be lakaas ngeeyaata lôôt, in nêêl nambe, “Saa-jo sa vanôôn sen sa vu baandoni le saalukalaam voon.” \v 42 + o 6:42 Mat 13:55*Tombe lanêêl nambe, “Omaahôô-ju yi Yesu sen Yusep noow-ato, de tangganaan ayuuh mangganaan ond yalak ni, le nambe tana sen nêêl gêên nambe laam vu baandoni?” \v 43 Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Ham-ame bakaas ngeeyaata lôôt vu ham e. \v 44 + o 6:44 Jon 6:65*Omaaho ti me-yoo lohvu nambe naam vu sa malis e. Aamangg sen yoo wiing sa be sa laam-ato nambe daandiiy omaaho ti ond mem le naam vu sa, tombe sale aambiing-ambe kandi jak vu busin taamusin. \v 45 + o 6:45 Ais 54:13*In hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato kaavu neep hôôk kaapiya nambe, ‘Anutu yoo le taahu omaahonôôn pin hôôk yite tanasin.’ De hil pin sen dango Aamangg-ate vakasin-ambe dalak nii-to ond dalaam vu sa. \v 46 + o 6:46 Jon 1:18*Lemu omaaho ti me-yi me lak Mangg e, yik omaaho timu sen nando having Anutu be laam-ato, ond mem yi me lak Mangg. \p \v 47 + o 6:47 Jon 3:15-16*“Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe hil sen sil alondpayo naam timu vu saa-to ond sil e mando metumin danggata. \v 48 + o 6:48-49 Jon 6:35,58*De sa ond sa vanôôn metumin-ate. \p \v 49 In bôôy hamate himbop-aso laya vanôôn maana vu taaku lumbalaamb-ato tombe sil layimb lung la, \v 50 lemu vanôôn sen vu baandoni be laam voon-anjo ond naambe omaaho ti ja ond me-le jimb e. \v 51 De sa vanôôn metumin sen sa vu baandoni be sa laam voon-anjo. Omaaho ti nambe ja vanôôn-anjo ond le mando metumin danggata osin danggata. De vanôôn sen saambu vuu-to ond sa laaliip, in saambu vu omaahonôôn pin in nambe sil mando metumin.” \p \v 52 Tombe hil Yuda yoo lanêêl sil nambe, “Nambe vaati sen omaahôô-ju bu laaliip-ambe yanggaa-jo?” \v 53 Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa naanêêl keen vu ham naambe ham-ame angga Omaahonôôn Noow laaliip e, osin ham-ame naanum yite nihees e, ond ham-ame le mando metumin e. \v 54 Hil sen lanja sa laaliip osin daanum sa nihees-ato ond sil e mando metumin danggata, de vu busin taamusin sale aambiing-ambe sil e kandi jak. \v 55 In sa laaliip-anjo tu vanôôn keen osin sa nihees tu bel numin keen. \v 56 + o 6:56 Jon 15:4-5; 1Jon 3:24*Om omaaho ti ja sa laaliip osin naanum sa nihees ond le mando hôôk sa, de sale mando hôôk yi. \v 57 Aamangg sen metumin danggakook-ato wiing-ambe sa laam, tombe sa nando metumin lak Mangg-ate niwêêk, om yik hil sen lanja saa-to ond sil e mando metumin jak sate niwêêk. \v 58 Ond manyinjo vanôôn sen vu baandoni be laam voon-ato, de me-nambe vanôôn sen bôôy hamate himbop-aso laya vu taaku lumbalaamb-ambe layimb-ato le, malis. Vanôôn-anjo nambe omaaho ti ja ond le mando metumin danggata osin danggata.” \p \v 59 Vakasin-anjo Yesu nêêl hôôk sen monanêêl tanasin hôôk dumb alo vu Kapenaum-ato. \s1 Yesu omaaho vakasin metumin dangga \p \v 60 Yesu-te hil ngeeyaata sen davu sapa yii-to lango vakasin-anju tombe lanêêl nambe, “Vakasin-anju nimeen lôôt, om lati lohvu nambe gango?” \v 61 Lemu Yesu yoo lak ni nambe yite hil lakaas ngeeyaata lôôt in vakasin-anju, om nêêl vu sil nambe, “Vakasin-anjo wiing-ambe ham ahem kalin a? \v 62 + o 6:62 Jon 3:13; Sin 1:9-11*De ham angge naambe Omaahonôôn Noow jak-ambe naah baan sen nando bôôy-ato ond ham e naanêêl naambe vaati? \v 63 + o 6:63 2Ko 3:6*De Vavi Vaambuung yoo navu metumin vu omaahonôôn, de yaningg naavi ond me-nahôôvu yiiy daka le, om vakasin sen soo aanêêl vu ham-anja ond saanêêl in nambe dôôvu hamate nôôn, osin bu metumin vu ham, \v 64 + o 6:64 Jon 13:11*lemu ham vaalu me-awii-having e.” Yesu nêêl nambêênju in hil sen me-le lambiing gaving yii-to le, ond yoo lak sil anind munggin, osin omaaho sen navu naanêêl yi langaah-ambe hil lanôôh-ato ond Yesu lak ni having. \v 65 + o 6:65 Jon 6:44*Tonde Yesu nêêl having nambe, “Yik danggakook-anja sen saanêêl vu ham lung la nambe omaaho ti me-yoo lohvu nambe naam vu sa malis e, Aamangg bu niwêêk vu yi ond mem.” \p \v 66 Yesu nêêl vakasin-anju om hil ngeeyaata sen davu sapa yii-to ond lavuuh yi de lalaah, de sil-ame lala having Yesu yesin laah e. \v 67 Tombe Yesu nêêl vu yite maanggêêm nomaayuuh-ambe laam yuuh-ato nambe, “De ham-ok, ham navu gavuuh sa gaving-ande ham ana?” \v 68 Le Simon Pita nêêl laah vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, hey e ana vu lati? Vakasin metumin danggata yoo neep vu hong, \v 69 + o 6:69 Mat 14:33; 16:16; Mak 1:24; Jon 1:49*om hey aawii-having hong osin hey alak ni lung la nambe Anutu-te Omaaho Vaambuung hong.” \v 70 Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Saaholin ham nomaayuuh-ambe laam yuuh, le ham ti lohvu mamu nipaya.” \v 71 Vakasin-anjo nêêl lak Yudas sen Simon Iskaliot noow-ato ond maanggêêm nomaayuuh-ambe laam yuuh-ato ti, in ngaaho lak in navu bu Yesu dukana hil namand in nambe lanyiis-ambe jimb. \c 7 \s1 Yesu halindin-ame lawii-having yi le \p \v 1 + o 7:1 Jon 5:18*Lung laa tonde hil Yuda lawiingin nambe lanyiis Yesu be jimb, om nimbaya nambe me-gatup hôôk Yudia le, tombe la monatup hôôk Galili. \v 2 + o 7:2 Lev 23:34*Tonde hil Yuda-te busin bop sen danêêl nambe busin numang-atêêto\f + \fr 7:2 \ft Hil Yuda dayi silate busin bop sen danêêl nambe busin numang-atêêto ond sil dahaav numang-ambe dando hôôk lohvu sonda ti lôôt, in kand navu mopaatôôv sen silate himbop-aso dando hôôk taaku lumbalaamb bôôy-ato be davu taamuyin, tonde yik sil dapêêlis la vu Anutu having in silate vanôôn kul moos anye. \f* ngaaho lak, \v 3 om Yesu-te halindin lanêêl vu yi nambe, “Onggavuuh taakuu-jo de gana Yudia in gate hil lanji kul sen onawiing-anjôôto le. \v 4 Omaaho ti wiingin nambe biing banye jak ond me-nawiing va hôôk vunin e, om onawiing vaa-ja ond gana taato hong langaah-ambe hil lanji.” \v 5 + o 7:5 Mat 13:55; Sin 1:14*Yik Yesu halindin-ame lawii-having yi having e ondeey lanêêl nambêênju. \v 6 + o 7:6 Jon 2:4; 7:30*Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Sate busin naahen, nganjo busin pin-anjo ham oote, \v 7 + o 7:7 Jon 15:18*in hil pin vu voon-ame lalohvu nambe nind baya in ham lôôt e. Nganjo sak sil anind baya in sa lôôt, in sa naanêêl sil langaah nambe dawiing va nipaya. \v 8 Om ham oo ana balu-angge busin bop-anju, nganjo sak same le ana aangge busin bop-anju gaving e, in sate busin naahen.” \v 9 Nêêl vakasin-anjo vu sil atonde nando Galili. \s1 Yesu la yi busin bop numang-ate vu Yelusalem \p \v 10 Tombe Yesu halindin lala lalup in lanji busin bop vu Yelusalem, tonde sim Yesu yoo motaamuyin sil-ambe la valup, le me-taato yi langaah e, nganjo yoo la kaatokin. \v 11 + o 7:11 Jon 11:56*Tonde hil Yuda davu salo yi hôôk busin bop-anju be dalingin nambe, “Omaahôô-juuto nando tana?” \v 12 Tombe hil davu pataalang ak yi lôôt, om vaalu danêêl nambe, “Yi omaaho nivasa,” de vaalu danêêl nambe, “Malis, navu tatuhin hil.” \v 13 + o 7:13 Jon 9:22; 12:42; 19:38; 20:19*Lemu ti me-nêêl vakasin-anju lak yi laam langaah e, in layêênin silate hil Yuda vaalu. \p \v 14 Layi busin bop-anju be la lavuun lôôt, tonde Yesu valup-ambe lukala Anutu-te dumb bop alo be nêêl tanasin vu hil. \v 15 + o 7:15 Mat 13:54; Luk 2:47*Tombe hil Yuda lavindis nambe, “Omaahôô-ju lak tanasin ani vu tana? Omaaho ti me-taahu yi le.” \v 16 + o 7:16 Jon 12:49; 14:10*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Tanasin sen saanêêl vu ham-anja ond same soo sate va le, malis, nganjo omaaho sen wiing sa laam-ato yite vakasin. \v 17 Om omaaho ti wiingin nambe biing va nohvu Anutu ka ond le jak tanasin sen saanêêl-anjo dangga ni naambe laam vu Anutu keen, me, soo aanêêl lohvu sa kangg ond yik le jak ni. \v 18 + o 7:18 Jon 5:41; 8:50*De omaaho ti yoo nanêêl vakasin nalohvu ka ond yoo wiingin gako haale jak. Lemu omaaho ti wiingin nambe gako omaaho sen wiing yi laam-ato haale jak, ond mem omaahôô-ju yoo monanêêl vakasin osin keen, de tatuhin ti me-neep vu yi le. \v 19 + o 7:19 Sin 7:53; Lom 2:21-24*Mose vu tanasin nomaayuuh vu ham bôôy-ato, lemu ham-anja ti me-navu samu tanasin-anju le. Nambe tana sen ham nawiingin nambe anyiis sa be saanggimb?” \v 20 + o 7:20 Jon 8:48,52; 10:20*Tombe hil-anju lanêêl laah vu yi nambe, “Mamu ti hôôvu hong. Lati wiingin nambe nyiis hong-ambe ganggimb?” \v 21 + o 7:21 Jon 5:16*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Saawiing kul bopaata timuu-jo be ham pin avindis in. \v 22 + o 7:22 Lev 12:3; Jen 17:9-13*De Mose nêêl nambe, ‘Ham galaah ham anim naavi,’ le gambum-anja Mose me-nêêl e, manyinja yoo vu hamate himbop-aso bôôy, de ham nalaah unoopasiv anind naavi hôôk busin sawaasin\f + \fr 7:22 \ft Hil Yuda-te tanasin bôôy neep nambe vêêh ti gako noow moow ti gato be yite busin naatu namaavaalu be vindak yaal jak ond sil galaah unoopasiv aninaavi. Tombe tanasin-anjo ond neep niwêêk om sil-ame lalohvu in nambe sil kalêêh e, om naambe busin naatu vindak yaal dôôk busin sawaasin ti, ond yik dalaah ninaavi de me-dayêênin busin sawaasin e. Ondeey Yesu nêêl sil in dapuvu tanasin tii-jo hôôn de davu kalêêh hôôk busin sawaasin, le nambe vaati om sil ahend kalin vu yi in nawiing omaaho ti nivasa lak hôôk busin sawaasin. \f*. \v 23 + o 7:23 Jon 5:8-10,16*Ond ham nalaah unoopasiv anind naavi hôôk busin sawaasin in nambe ham-ame kalêêh Mose-te tanasin e, tonde saawiing omaaho ti ninaavi nivasa lak hôôk busin sawaasin, le nambe vaati sen ham ahem kalin vu sa? \v 24 + o 7:24 Lev 19:15; Ais 11:3-4; Jon 8:15*Ham-ame naanêêl hil danjeen e, nganjo ham oo anjak vakasin danggakook ani vêêl e mem ham naanêêl.” \s1 Lakaas ak nambe Yesu omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato \p \v 25 + o 7:25 Jon 5:18*Tombe hil Yelusalem vaalu dalingin sil nambe, “Omaaho sen lawiingin nambe lanyiis-ato ond yii-ju? \v 26 Om angge, nanêêl vakasin naale langaah, lemu me-lanêêl vakasin ti lak yi le, in mak yêêv-aso lalak ni lung la nambe yi omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato mava? \v 27 + o 7:27 Jon 7:41; 9:29*Lemu omaahôô-ju yalak yite danggakook ani nambe vu voon, nganjo omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato naam ond yiiy pin e doosin yite dangga.” \v 28 + o 7:28-29 Mat 11:27; Jon 8:55*Om Yesu nêêl tanasin hôôk Anutu-te dumb bop alo be nêêl osin niwêêk nambe, “Ke, ham alak sa ningg-ambe ham alak sate danggakook ani keen a? Lemu same yoo alaam lohvu sa kangg e, omaaho sen wiing sa laam-ato yi omaaho vakasin keen, lemu ham doosin yi. \v 29 De sak, ond sa lak ni, in sa nando having yi be wiing sa be sa laam-anjo.” \p \v 30 + o 7:30 Jon 7:44; 8:20; 13:1*Tombe hil lawiingin nambe lanôôh yi lemu yite busin naahen, om omaaho ti me-lôôh nama lak yi le, malis. \v 31 + o 7:31 Jon 2:23; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11,42*Tonde hil ngeeyaata lawii-having yi be lanêêl nambe, “De omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato naam ond mak le biing taahu taahu osin niwêêk-ambe savok omaahôô-jute kul aniwêêk-ato na, me? Om mak yii-ju.” \s1 Lawiing ahevaavu heey lala in nambe lanôôh Yesu \p \v 32 Tombe hil Palisai lango de hil davu pataalang vakasin-anju lak Yesu, om kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso osin hil Palisai lawiing silate ahevaavu-so heey lala in nambe lanôôh Yesu. \v 33 + o 7:33 Jon 13:33*Tombe Yesu nêêl nambe, “Yik sale mando gaving ham pasivdaka vêêl e mem sa naah vu omaaho sen wiing sa laam-ato, \v 34 + o 7:34 Jon 8:21; 13:36; 17:24*de ham e mosalo sa, le ham-ame le naatovu sa le. De taaku sen sana mandôô-to ond ham-ame alohvu nambe ham ana le.” \v 35 Tombe hil Yuda yoo lakaas-ambe lanêêl vu sil nambe, “In navu na tana de yame naatovu yi le? Mak navu na vu yate hil vaalu sen dando Glik-ate taakuu-to in motaahu hil Glik-anju? \v 36 De sen nêêl nambe, ‘Ham oo le mosalo sa, lemu ham-ame le naatovu sa le,’ de nêêl ango nambe, ‘Taaku sen sana mandôô-to ond ham-ame alohvu nambe ham ana le,’ ond vakasin-anjo danggakook nambe vaati?” \s1 Bel metumin-ate \p \v 37 + o 7:37 Lev 23:36; Ais 55:1; Jon 4:10,14*Busin bop numang-ate busin navu jung na, tonde busin ti lakaneep ak ahus ond silate busin bopaata lôôt, tombe hôôk busin-anju Yesu naale be nêêl bopaata nambe, “Omaaho ti nambe lo bambôôv in bel ond yoo naam vu sa be naanum, \v 38 + o 7:38 Ais 58:11; Sek 14:8*lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, ‘Omaaho ti nambe lopayo naam timu vu sa, ond bel metumin-ate ngeeyaata le bêêl gato vu lopayo be na.’” \v 39 + o 7:39 Jon 16:7; 20:22; Sin 2:4*Vakasin-anjo Yesu nêêl lak Vavi Vaambuung sen navu bu naam vu hil sen londpayo la timu vu yii-to, le busin naahen om Vavi Vaambuung-ame lukalaam e, in Yesu me-kandi lak-ambe haale tu bop ak e de naahen. \s1 Hil alondpayo me-lavuh ti le \p \v 40 + o 7:40 Diu 18:15; Jon 6:14; Sin 3:22*Hil ngeeyaata lango vakasin-anju, tombe vaalu lanêêl nambe, “Keen, omaahôô-ju yi Anutu-te omaaho sen yiiy nanggin yii-to.” \v 41 + o 7:41 Jon 4:29; 1:46; 7:52*De hil vaalu lanêêl nambe, “Manyinju omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato.” Tonde vaalu lanêêl nambe, “Ôôye, omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato me-le naam vu Galili le. \v 42 + o 7:42 2Sml 7:12; Saam 89:3-4; Mai 5:2; Mat 2:5-6*Vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiyaa-to nêêl lung la nambe, ‘Omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato yite danggakook neep vu Devit, tombe le naam vu bayêên Betlehem sen Devit nando bôôy-ato.’” \v 43 + o 7:43 Jon 9:16*Om hil laasuh sil la yuuh in Yesu, \v 44 + o 7:44 Jon 7:30*tombe sil vaalu lawiingin nambe lanôôh Yesu, lemu omaaho ti me-lôôh nama lak \p yi le. \s1 Himbop-aso me-lawii-having Yesu le \p \v 45 + o 7:45 Jon 7:32*Tonde ahevaavu-so lalaah lalu-vu kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso osin hil Palisai, tombe lanêêl vu ahevaavu-so nambe, “Nambe vaati sen ham-ame hako omaahôô-ju laam e?” \v 46 + o 7:46 Mak 1:22*Le ahevaavu-so lanêêl laah nambe, “Omaaho ti me-nakaas nambe omaahôô-ju bôôy e.” \v 47 Tombe Palisai-so lanêêl laah vu sil nambe, “Om peey e tatuhin ham having a? \v 48 + o 7:48 Jon 12:42*Tonde hey yêêv-aso osin Palisai ond ham ahe nambe hey ti tana wii-having yi? Malis. \v 49 Lemu hil mali-malis sen dango Yesu lavaa-ju ond sil doosin Mose-te tanasin, om Anutu le biing-ambe sil lana mend nama.” \v 50 + o 7:50 Jon 3:1-2; 19:39*Tombe sil ti Nikotemus sen la vu Yesu bôôy-ato ond nêêl vu sil nambe, \v 51 + o 7:51 Diu 1:16*“Yame gango omaaho ti-te vakasin osin yame anjak va sen wiing-ato dangga ni le, de yaambu nivaane vu yi malis amu, ond mak lohvu yate tanasin nêêl a?” \v 52 + o 7:52 Jon 7:41-42*Tombe lanêêl laah vu Nikotemus nambe, “Mak hong-anja hong vu Galili \p having a? Onaasevin Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nivasa le mem gale ganjak ni naambe hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato ti me-le naam vu Galili le.” \v 53 [Tonde sil pin lavuuh taale be lalaah sil ambaand ti ti.] \c 8 \s1 Vêêh sen wiing baayamb-ato \p \v 1 + o 8:1 Luk 21:37*[Tonde Yesu lak-ambe la kandu Oliv, \p \v 2 de samiinaanôôn atombe laah hato Anutu-te dumb bop alo, tombe hil pin lala vu yi, om hato nando be motaahu sil hôôk tanasin. \v 3 Tombe tanasin dangga-so osin hil Palisai-so ond lako vêêh ti, yik vêêh-anju hil layi de wiing baayamb om sil lalaah naale lavuun, \v 4 tonde lanêêl vu Yesu nambe, “Kaputung, vêêh-anja wiing baayamb-ambe hil latovu yi. \v 5 + o 8:5 Lev 20:10; Diu 22:22-24*Ond Mose nêêl vu yiiy hôôk tanasin nambe vêêh nambêênja yaanyiis ak tatuuh-ambe jimb. De hong-ok, gale naanêêl vaati?” \v 6 + o 8:6 Mat 22:15*Sil lanêêl nambêênju in nambe sahi Yesu naambe naanêêl vakasin na paya ond lambiing vakasin vu yi, lemu Yesu dundak-ambe nando mosalêêh ngaanggis ak nama kapis, \v 7 + o 8:7 Diu 17:7*de sil oo mondalingin lôôt, tombe vêêl lu lak-ambe nêêl vu sil nambe, “Om ham-anja ti me-nawiing va nipaya bôôy e, ond mem yoo gaate tatuuh jakana vêêh-anju naamunggin.” \v 8 Tonde dundak-ambe mosalêêh ngaanggis yesin laah. \p \v 9 + o 8:9 Mat 22:22*Sil lango vakasin-anju tombe sil ti ti davu seelin-ambe lato dala voon, himbop bop-aso yoo lamunggin tonde hil vaalu taamuyin sil. Sil lavuuh Yesu de yoo ti nando, de vêêh-anju yoo naahen naale. \v 10 Tombe Yesu vêêl lu lak-ambe nêêl vu vêêh nambe, “Hil-anjôôto lala tana? De ti me-nêêl nambe lambu nyevahaan vu hong e?” \v 11 + o 8:11 Jon 5:14*Le vêêh-anjuuto nêêl nambe, “Omaaho Bop, malis.” Tombe Yesu nêêl nambe, “Yik sa having, same le naanêêl naambe lambu nyevahaan vu hong e, om gana de game gambiing nipaya jesin naah e.”] \s1 Yesu ond kin tumin voon-ate yi \p \v 12 + o 8:12 Ais 49:6; Jon 1:4-9; 9:5; 12:46*Tonde Yesu nêêl vakasin ango vu hil nambe, “Sak sa kin tumin voon-ate. Omaaho ti taamuyin sa ond me-le na hôôk mekanu le, malis, le na osin melangaah metumin-ate.” \v 13 Tombe hil Palisai-so lanêêl vu nambe, “Goo navu tatekin gate danggakook om ganêêm vakasin-anja me-keen e.” \v 14 + o 8:14 Jon 5:31-32; 7:28; 9:29*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Ôôye, soo navu tatekin sate danggakook, lemu sa naanêêl vakasin keen, in dangga nambe taaku sen sa nando be sa laam-ato ond sa lak ni. Tonde taaku sen sale anaah-ato ond yik sa lak ni having, lemu ham ond ham doosin taaku sen sa nando be sa laam-ato, de yik ham doosin taaku sen sale anaah-ato having. \v 15 + o 8:15 Jon 7:24; 12:47*Tonde ham ond ham navu sahi hil lohvu ham voon oo kam, nganjo sak same navu sahi omaaho ti-te vakasin e. \v 16 + o 8:16 Jon 5:30; 8:29*Lemu naambe sa sahi omaaho ti-te vakasin ond sale sahi nivalok, in me-soo timu le, nganjo Aamangg sen wiing sa be sa laam-ato ond nando having sa. \v 17 + o 8:17 Diu 17:6; 19:15*Hamate tanasin ti neep nambe omaaho yuuh daanêêl vakasin noh ti ond yuuhate vakasin nôôn keen. \v 18 + o 8:18 1; Jon 5:9*De sak sa naanêêl sate dangga langaah, de Aamangg sen wiing sa laam-ato ond yik nanêêl sate vakasin langaah having.” \v 19 + o 8:19 Jon 14:7*Tombe lalingin Yesu nambe, “Mom nando tana?” Le Yesu nêêl laah nambe, “Ham doosin sa, de ham doosin sate Aamangg having. Nambe ham anjak sa ningg ond ham e anjak sate Mangg ani gaving.” \p \v 20 + o 8:20 Jon 7:30*Yesu nêêl vakasin-anjo ond monanêêl tanasin hôôk Anutu-te dumb alo ti sen hil datung salivangin hôôk-ato, lemu vaheey-ame lalôôh yi le, in yite busin oo naahen. \s1 Yesu nêêl nambe, “Taaku sen sanaa-ju ond ham-ame alohvu nambe ana le” \p \v 21 + o 8:21 Jon 7:34,36; 13:33*Tombe Yesu nêêl vu sil laah nambe, “Sana de ham e salo sa, tonde hamate nipaya le nanjip-ambe ham anggimb osin, de ham-ame alohvu nambe ana taaku sen sa nalaa-ju le.” \v 22 + o 8:22 Jon 7:35*Tombe hil Yuda lanêêl nambe, “Mak yoo navu nyiis yi be jimb mava, ondeey nêêl nambe ‘Ham-ame alohvu nambe ana taaku sen sanaa-ju le.’” \v 23 + o 8:23 Jon 3:31*Tonde Yesu nêêl vu sil nambe, “Ham vu voon, de sa vu baandoni. Ham omaahonôôn vu voon-anjo de sak, same vu voon-anjo le. \v 24 Om yik saanêêl vu ham lung laa-to nambe hamate nipaya le nanjip-ambe ham anggimb osin, in dangga nambe ham-ame ambiing gaving naambe saa-jo le, ond hamate nipaya yoo le nanjip vu ham lôôt-ambe ham anggimb osin.” \v 25 Tombe lalingin nambe, “Om hong lati?” Le Yesu nêêl vu sil nambe, “Yik sa omaaho sen soo monaanêêl langaah vu ham vu munggin-ambe tok laam gêên-anjo. \v 26 + o 8:26 Jon 7:28*De sate vakasin sen sa naanêêl vu ham osin sa sahi ham jak-ato ond ngeeyaata neep, lemu omaaho sen wiing sa be sa laam-ato ond yi omaaho osin vakasin nôôn keen, om vakasin pin sen sa hango vu yii-to ond sa naanêêl langaah vu omaahonôôn vu voon-anjo.” \v 27 Vakasin sen Yesu nanêêl nambe omaaho sen wiing yi laam-ato ond nanêêl lak Mangganaan Anutu, le sil doosin. \v 28 + o 8:28 Jon 3:14; 5:19*Om nêêl vu sil nambe, “Taamusin e ham e gasi Omaahonôôn Noow jakana, tombe mem hôôk busin-anju ham e anjak ni naambe yik saa-jo, in same yoo naawiing vati lohvu sa kangg e, malis, yik soo naanêêl va sen Aamangg taahu saa-to. \v 29 + o 8:29 Jon 8:16; 16:32*De Aamangg sen wiing sa be sa laam-ato ond yik nando having sa, de me-havuuh sa be soo ti nando le, malis, in soo monaawiing va sen nayi nivasaa-to lak busin pin.” \v 30 + o 8:30 Jon 7:31*Yesu nêêl nambêênju tombe hil ngeeyaata londpayo la timu vu yi. \s1 Vakasin keen le nôôh ham vêêl in nambe ham mando nivasa \p \v 31 Tombe Yesu nêêl vu hil Yuda sen lawii-having yi lung laa-to nambe, “Naambe ham naapuvu sate vakasin niwêêk ond ham atu sate hil keen, \v 32 de ham e anjak vakasin keen ani, tombe vakasin keen le nôôh ham vêêl in ham mando nivasa.” \v 33 + o 8:33 Mat 3:9*Tombe sil lanêêl laah vu yi nambe, “Hey-anjo Abalaam-ate hil vu taamusin hey. Hey-ame aatu omaaho ti-te hil kul vaha malis amu busin ti le. Le nambe tana sen ganêêl nambe vakasin keen le nôôh hey vêêl-anjo?” \v 34 + o 8:34 Lom 6:16,20; 2Pi 2:19*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe hil pin sen dawiing va nipayaa-to, ond sil latu va nipaya-te hil kul vaha malis amu. \v 35 De hil kul vaha ond me-le mando gaving yite yêêv lôôt e, malis, noow ond mem yoo le mando gaving lôôt. \v 36 Om Anutu Noow nambe nôôh ham vêêl in nambe ham mando nivasa ond ham oo le mando nivasa keen. \v 37 + o 8:37 Jon 5:18*De sa lak ni nambe Abalaam-ate hil vu taamusin ham, le ma de ham awiingin nambe anyiis sa be saanggimb, in sate vakasin-ame lukala ham alompayo le. \v 38 Va sen saahe vu Aamangg lung laa-to ond sa naanêêl-anjo, de ham ond ham nawiing va sen ham hango de mom nêêl-ato.” \s1 Ham mom Saalang \p \v 39 + o 8:39 Mat 3:9*Tombe sil lanêêl laah vu Yesu nambe, “Heyate aamangg ond Abalaam.” Le Yesu nêêl vu sil nambe, “Abalaam-ate hil vu taamusin ham keen ond ham e ambiing va naambe sen Abalaam wiing-ato. \v 40 De sa tatekin vakasin keen pin sen sa hango vu Anutuu-to vu ham, le gêên ham awiingin nambe anyiis sa be saanggimb, lemu Abalaam-ame wiing nambêênja le, \v 41 + o 8:41 Diu 32:6; Ais 63:16; 64:8*nganjo ham oo nawiing mom-ate kul.” Tombe lanêêl laah vu nambe, “Vêêh baayamb ti me-noondin hey e, yik hey Aamangg Anutu timu.” \v 42 + o 8:42 1; Jon 5:1; Jon 16:28*Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Hamate mom Anutu keen ond ham ahem e gaving sa, in sa vu Anutu be sa laam nandôô-jo, de same yoo alaam lohvu sa kangg e, malis, Anutu wiing sa be sa laam. \v 43 + o 8:43 Lom 8:7*Le nambe vaati sen ham doosin sate vakasin? Om danggakook-anjo nambe ham alompayo nimbaya in sate vakasin. \v 44 + o 8:44 1; Jon 3:8*Hamate mom Saalang, om va sen naale hôôk hamate mom alopayôô-to ond ham oo nawiingin nambe ambiing lôôt. De vu munggin ond yoo nayiis omaahonôôn-ambe dayimb, tonde me-navu taamuyin vakasin keen e, in vakasin keen ti me-neep vu yi le. Nganjo vakasin tatuhin ond mem yoo yite va nivalok, in yi omaaho yoo navu tatuhin vakasin, de yi tu vakasin tatuhin mangganaan nivalok, \v 45 lemu sak sa naanêêl vakasin keen ondeey ham-ame awii-having sa le. \v 46 + o 8:46 2Ko 5:21; 1Pi 2:22; 1Jon 3:5*De ham ti tana tovu sanêêngg nipaya ti ond naanêêl langaah, lemu naambe sa naanêêl vakasin keen ond nambe vaati sen ham-ame awii-having sa le? \v 47 + o 8:47 Jon 18:37; 1Jon 4:6*In Anutu-te noondin ond yoo dango Anutu-te vakasin, lemu ham ond Anutu me-yite noondin ham e, om ham-ame nango yite \p vakasin e.” \s1 Yesu yuuh Abalaam-ate vakasin \p \v 48 + o 8:48 Mak 3:21-22; Jon 7:20*Tombe hil Yuda lanêêl laah vu Yesu nambe, “De. Hey naanêêl nambe hong Samaalia ti, de mamu nipaya ti hôôvu hong, ond yik hey aanêêl lohvu.” \v 49 Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Sak mamu nipaya ti me-hôôvu sa le, malis, soo nako Mangg haale lak, le ham \p naanggôôl sa. \v 50 + o 8:50 Jon 5:41*Sak same naawiingin nambe soo gako sa haalengg ak e, nganjo omaaho ti yoo navu sahi sate vakasin-ambe nako sa haalengg ak. \v 51 + o 8:51 Jon 5:24; 6:40,47*Om sa naanêêl keen vu ham naambe omaaho ti nambe samu sate vakasin nivasa ond me-le jimb-ambe na valok-ate le.” \v 52 Tombe hil Yuda lanêêl vu nambe, “Gêên hey alak ni nambe mamu nipaya hôôvu hong, in Abalaam having hil vaalu sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato ond layimb lung la, lemu ganêêl nambe omaaho ti samu gate vakasin nivasa ond me-le jimb-ambe na valok-ate le. \v 53 + o 8:53 Jon 4:12*Nambe vaatii-jo? Mak osavok heyate himbop bôôy Abalaam a? De Abalaam yimb lung laa-to, tonde hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah layimb having-ato, lemu goo gawiingin nambe savok lati na?” \p \v 54 Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Soo gako sa haalengg ak ond sa haalengg e naambe va malis, lemu sate Mangg sen ham nanêêl nambe hamate Anutuu-to ond yoo nako sa haalengg ak. \v 55 + o 8:55 Mat 11:27; Jon 7:28-29*Lemu ham-ame alak Mangg ani le, nganjo sak sa lak ni lung la, om sa naanêêl naambe sa doosin yi, ond sale omaaho tatuhin naambe ham-anja, le ma de sa lak ni lung la be sa navu samu yite vakasin nivasa lôôt. \v 56 Tonde hamate himbop Abalaam ond \p lopayo nivasa lôôt in nambe ji sate busin, om yi tombe pêêlis lôôt.” \v 57 Tombe hil Yuda lanêêl vu nambe, “Gate ta doo-yuuh-ambe nomaayuuh-ame lung la le, de mak gahe mem ak Abalaam a? Otatuhin.” \v 58 + o 8:58 Jon 1:1*Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa naanêêl keen vu ham naambe Abalaam tangganaan-ame hako yi le, de sa nando munggin.” \v 59 + o 8:59 Jon 10:31*Tombe sil lalôôh tatuuh ak in nambe lanyiis Yesu be jimb, le ma de Yesu hôôpis, tonde havuuh Anutu-te dumb bop-ambe hato la voon. \c 9 \s1 Yesu wiing omaaho mekanu ti me tum \p \v 1 Yesu valu-la le yi omaaho ti tangganaan oo hako osin mekanu, \v 2 + o 9:2 Eks 20:5; Esi 18:20; Luk 13:2,4*tombe Yesu-te maanggêêm-aso lalingin yi in omaaho mekanuu-to nambe, “Kaputung, lati wiing va nipaya? Omaahôô-ju wiing me mangganaan ayuuh tangganaan lawiing ondeey tangganaan hako osin mekanu?” \v 3 + o 9:3 Jon 11:4*Tombe Yesu nêêl laah nambe, “Ôôye, omaahôô-ju me-wiing vati paya le, de tangganaan ayuuh mangganaan-ame lawiing vati paya ondeey tangganaan hako nambêênjo le. Nganjo vaa-ju wiingin nambe taato Anutu-te niwêêk nanjip langaah jak omaahôô-ju. \v 4 + o 9:4 Jon 5:17,20; 11:9; Jon 12:35*Om yaambiing omaaho sen wiing sa laam-ato yite kul pavis hôôk langaah, in busin dôôk ond yame aalohvu nambe yaambiing kul e. \v 5 + o 9:5 Jon 8:12*De lohvu busin sen sa nando voon-anjôôto ond voon-ate kin tumin sa.” \p \v 6 + o 9:6 Mak 8:23*Yesu nêêl nambêênju tonde kasuv nyekaakôôs lukala ngaanggis-ambe hateel-ambe tu panyêês ak, tonde hako panyêês-anju be likin ak omaahôô-ju mekaalus, \v 7 + o 9:7 2King 5:10*tonde nêêl vu nambe, “Gana ganjipis hôôk betum Siloam.” Yaanggilin haale Siloam-anju naambe wiing-ambe la. Om la lipis yi be me tum tombe mem yi taaku de lo-hato. \v 8 Tombe yite hil sen sil ambaand timuu-to osin hil sen layi de navu kataangg hil in va bôôy-ato lalingin nambe, “Nambe vaatii-jo? Mak omaaho sen yoo nando mokataangg hil in va ond yii-ju?” \v 9 Tonde hil vaalu lanêêl nambe, “Êê-e, yik yii-ju.” De vaalu lanêêl nambe, “Malis, manyinju omaaho ango yoow, lemu yuuh amend neep ti.” Le omaahôô-ju yoo nêêl nambe, “Yik \p saa-jo.” \v 10 Tombe lalingin nambe, “De vaati wiing gamem-ambe tum?” \v 11 Le nêêl laah vu sil nambe, “Omaaho sen danêêl nambe Yesuu-to ond hateel nyekasuvin having ngaanggis-ambe tu panyêês ak, tombe likin ak sa mengg, tonde nêêl vu sa nambe, ‘Gana ganjipis hong hôôk betum Siloam.’ Tombe sala be saalipis tomem sa mengg tum-ambe saahe taaku.” \v 12 Tombe lalingin yi nambe, “Omaahôô-ju nando tana?” Le nêêl nambe, “Bey, sa doosin.” \p \v 13 Tombe sil lako omaaho sen me nivasa lak-anjôôto be lala vu hil Palisai, \v 14 + o 9:14 Luk 13:14*in Yesu hateel panyêês-ambe wiing omaahôô-ju me tum hôôk busin sawaasin. \v 15 Om Palisai-so lalingin omaahôô-ju laah nambe, “Vaati wiing-ambe gamem tum-ambe onahe taakuu-ja?” Le nêêl vu sil nambe, “Likin panyêês ak sa mengg-ande saalipis, tomem sa mengg tum-ambe saahe taaku.” \v 16 + o 9:16 Jon 3:2; 9:31-33; 7:43*Tombe Palisai heey lanêêl nambe, “Omaahôô-ju nawiing busin sawaasin paya, om Anutu me-wiing yi laam e.” Lemu sil vaalu lanêêl nambe, “Omaaho nipaya ti ond me-lohvu nambe biing taahu taahu osin niwêêk naambêênju le.” Tombe sil laasuh sil la lu yuuh. \v 17 + o 9:17 Jon 4:19*Tombe sil lalingin omaaho sen mekanu bôôy-ato yesin laah nambe, “Omaaho sen wiing-ambe gamem tum-ato ond gakam vu nambe yi lati? Onaanêêl e.” Le nêêl nambe, “Yi omaaho sen nanêêl Anutu-te vakasin langaah-ato.” \p \v 18 Omaahôô-ju mekanu bôôy de gêên ond me tum-ambe yi taaku, lemu hil Yuda me-lawii-having nambe mekanu le, om lateey omaahôô-ju mangganaan ayuuh tangganaan lalaam, \v 19 tombe lalingin yuuh nambe, “Muuh noom-anjo? De manêêl nambe tangganaan hako yi osin mekanu? Le nambe vaati sen me tum-ambe nayi taaku gêên-anjo?” \v 20 Le mangganaan ayuuh tangganaan lanêêl laah vu sil nambe, “Êê-e, haay alak ni nambe haay noongg sen tangganaan hako yi osin mekanuu-to ond yik yii-jo, \v 21 lemu vaati wiing-ambe nayi taaku gêên-anjo ond haay doosin, tonde omaaho sen wiing-ambe me tum-anjo ond haay doosin having, om ham oo anjingin vu yi, in bop ak lung la om yoo le naanêêl vu ham.” \v 22 + o 9:22 Jon 7:13*Mangganaan ayuuh tangganaan layêênin hil Yuda ondeey yuuh lanêêl nambêênju, in hil Yuda lanjôôy vakasin lung la nambe omaaho ti naanêêl langaah naambe Yesu yi omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato ond sil gatiiy na mando nanyendangga. \v 23 Yik danggakook-anjo ondeey tangganaan ayuuh mangganaan lanêêl nambe, “Bop ak lung la om ham oo anjingin vu yi.” \p \v 24 + o 9:24 Jos 7:19*Om lateey omaaho sen bôôy mekanuu-to balon ango yesin-ambe lanêêl vu nambe, “Onggako Anutu haale jak, in omaahôô-ju ond hey alak ni nambe omaaho nipaya.” \v 25 Tombe nêêl laah vu sil nambe, “Yi omaaho nipaya me malis, same alak ni le, nganjo timuu-jo sa lak ni nambe bôôy ond sa mekanu, lemu gêên ond sa naahe taaku.” \v 26 Tombe lalingin yi nambe, “Wiing vaati vu hong? Wiing nambe vaati tombe gamem tum?” \v 27 Le nêêl laah vu \p sil nambe, “Saanêêl vu ham lung laa-to, le ham-ame hangoyin e, om nambe vaati sen ham awiingin nambe gango naah? Mak ham awiingin nambe naatu yite hil gaving a?” \v 28 Tombe lanêêl yi pale nambe, “Hong amu mem yite hong, nganjo hey ond Mose-te hey, \v 29 + o 9:29 Jon 8:14*in hey alak ni lung la nambe Mose ond Anutu vakaas having yi, lemu omaahôô-ju ond hey doosin yite danggakook.” \v 30 Le omaahôô-juuto nêêl laah vu sil nambe, “Nambe vaatii-jo, ham doosin yite danggakook, lemu wiing-ambe sa mengg tum. \v 31 + o 9:31 Saam 34:15; 66:18; Ais 1:15; Pro 15:29*De yiiy oo alak ni nambe Anutu me-nango hil sen dawiing nipayaa-to lavand e, lemu naambe omaaho ti yoo nayêênin vu Anutu osin navu sapa yite vakasin lôôt, ond Anutu yoo nango lava. \v 32 Tonde vu bôôy ond vakasin ti me-neep nambe omaaho ti tangganaan hako osin mekanu de omaaho ango me-wiing-ambe me tum e. \v 33 + o 9:33 Jon 9:16*Om naambe Anutu me-biing omaahôô-ju naam e, ond me-lohvu nambe me-le biing vati le.” \v 34 + o 9:34 Saam 51:5; Jon 9:2*Tombe lanêêl laah vu nambe, “Tam hako hong osin va nipaya lôôt, le gawiingin nambe tatekin tanasin vu hey a?” Lanêêl nambêênju tonde latiiy la nanyendangga. \s1 Ham alompayo mekanu \p \v 35 Tombe Yesu hangoyin nambe latiiy omaahôô-juuto la, om tovu yi tombe nêêl vu nambe, “Galompayo wii-having Omaahonôôn Noow a?” \v 36 Le nêêl laah nambe, “O Omaaho Bop, Omaahonôôn Noow-anju yi lati? Onaanêêl vu sa le mem sale aambiing gaving yi.” \v 37 + o 9:37 Jon 4:26*Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Gahe yi lung laa-to, yik sa sen sa nakaas having hong-anjo.” \v 38 Tombe omaahôô-ju nêêl nambe, “Omaaho Bop, saawii-having.” Tonde hatung kaatu vu Yesu in nambe gako haale jak. \v 39 + o 9:39 Jon 3:17; 8:15-16; Mat 13:11-15*Tonde Yesu nêêl nambe, “Sa laam voon-anjo in nambe sa bayaalin omaahonôôn jak lu yuuh, in nambe hil sen mend kanuu-to le lanji taaku nivasa, tonde hil sen kand navu nambe dayi taakuu-to le mend kanu dôôk.” \v 40 + o 9:40 Mat 15:14; 23:26*Tombe sim Palisai vaalu daale having yi ond lango vakasin-anju, tombe lalingin nambe, “Gambe hey amengg kanu \p having a?” \v 41 + o 9:41 Jon 15:22*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Ham oo mem kanu vulôôt gêên ond hamate nipaya le nama, nganjo ham oo nanêêl nambe ham amem natum, om hamate nipaya naahen neep.” \c 10 \s1 Vakasin pakwesin lak bik sipsip-ate tata \p \v 1 Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa naanêêl keen vu ham naambe omaaho sen me-nalukala bik sipsip-ate tata avi nivalok e, de nalak neep nindoos-ato, ond hil nambêênju hôôndak ambu osin omaaho ngaamong, \v 2 nganjo omaaho sen nalukala vinavi nivalok-ato ond mem bik sipsip-ate heendin yi. \v 3 Sipsip-ate heendin-anju ond yêêv sen nanggin vinavii-to le gataahin vinavi vu yi, tonde sipsip-aso le gango lava, tonde yik naateey sil haalend ti ti de naanggiiy sil-ambe gato lana voon. \p \v 4 + o 10:4 Jon 10:27*Tombe naanggiiy yite sipsip-aso pin-ambe lana ond yoo le naamunggin-ande sipsip-aso yoo le motaamuyin yi in lango lava lung laa-to, \v 5 de sil-ame le taamuyin omaaho ango le, malis, sil e dapak in nambe me-lango \p omaaho ango lavand e.” \p \v 6 + o 10:6 Jon 16:25*Yesu nêêl vakasin pakwesin-anju vu sil, le sil doosin vakasin sen Yesu nêêl vu sil-anjuuto danggakook. \s1 Yesu tu bik sipsip-ate heendin anivasa \p \v 7 Tombe Yesu nêêl yesin laah nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe soo aatu bik sipsip-ate vinavi, \v 8 + o 10:8 Jer 23:1-2; Esi 34:2-3*de hil pin sen lamunggin vu saa-to ond hôôndak ambu-so osin hil ngaamong ambu-so, le sipsip-aso me-lango sil lavand e. \v 9 + o 10:9 Saam 118:20; Jon 14:6*Nganjo sa ond sa vinavi, ond omaaho ti naam vu sa be dukana tata lo ond Anutu le dôôvu yi, be dukanaah lopayo de gato naah voon, naah-ande nom in naatovu yite vanôôn. \v 10 De hôôndak ambu ond me-nalaam in vati le, yik nalaam in gôôndak sipsip osin nyiis sil-ambe lanjimb, tonde biing nindanjeen vu sil lôôt. Lemu sak sa laam in nambe sil mando metumin, de sil mando osin kand vasa lôôt. \p \v 11 + o 10:11 Saam 23:1; Ais 40:11; Esi 34:11-23; Jon 15:13; Taato 7:17*“Sipsip-ate heendin anivasa sa, de sipsip-ate heendin anivasa ond yoo navu yi la doos in nambe jimb ak sipsip-aso. \v 12 + o 10:12 Sin 20:29*Nganjo omaaho sen yoo nawiing kul in mone muu-to ond sipsip-aso me-te heendin yi le, osin sil-ame maandin yi keen e. De ji naambe voow bamaan valup, ond gavuuh sipsip de napak-ambe na, tonde voow bamaan janga sipsip-aso de gatiiy sil-ambe gavuuh taale, \v 13 in dangga nambe omaahôô-ju yoo nawiing kul in mone mu, de me-ka navu sipsip-aso le. \v 14 + o 10:14 Jon 10:27; 2Ti 2:19*Sak sipsip-asote heendin anivasa sa, om sa lak sate va-so nind, de sate va-so lalak sa ningg, \v 15 + o 10:15 Mat 11:27; Jon 15:13; 1Jon 3:16*nambe sen Mangg lak sa ningg, de sa lak Mangg ani. Om soo naavu sa la doos in nambe saanggimb ak sipsip-aso. \v 16 + o 10:16 Ais 56:8; Jon 11:52; 1Pi 2:25; Esi 34:23; 37:24*Tonde sate sipsip-aso vaalu dando ond sil-ame dando hôôk tata lôô-jo having e, om sale naanggiiy sil lanaam gaving, de sil e gango sa lavangg-ambe sil mando javuh ti tonde silate heendin timu. \v 17 + o 10:17 Pil 2:8-9*De Aamangg ahe having saa-jo dangga nambe saambu sa na doos-ambe saanggimb in nambe sa kandi vasa dôôk naah. \v 18 + o 10:18 Jon 19:11; 5:26; 14:31*Omaaho ti me-le nôôh sa be bu sa na le, malis, yik sa kangg oo vu be sa navu aambu sa na in nambe saanggimb. Soo sate va in nambe saambu na, de soo sate va in nambe sa kandi vasa dôôk naah. Mangg nêêl vakasin-anjo vu sa nambe saambiing nôôn jak.” \p \v 19 + o 10:19 Jon 7:43*Hil Yuda lango vakasin-anju tombe sil laasuh sil la lu yuuh yesin laah. \v 20 + o 10:20 Jon 7:20; 8:48*In hil ngeeyaata lanêêl nambe, “Mamu nipaya hôôvu yi be lukook nawiing paya, le nambe vaati sen ham nango lavaa-ja?” \v 21 Tonde hil vaalu lanêêl nambe, “Hil sen mamu nipaya nahôôvu sil-ato ond me-le daanêêl vakasin naambêênju le. Mak mamu nipaya ond le biing-ambe hil sen mekanuu-to mend naatum a?” \s1 Hil Yuda nind baya in Yesu \p \v 22 Ngaaho lak in hil Yuda lanji silate busin bop ti vu Yelusalem. Busin bop-anju ond kand navu sen lalohak Anutu-te dumb bop bôôy-ato, tonde busin-anju vavi osin lukaahôômb. \v 23 + o 10:23 Sin 3:11; 5:12*Tombe Yesu la monaloh Anutu-te dumb bop alo ti sen danêêl nambe Solomon-atêêto, \v 24 + o 10:24 Luk 22:67*tombe hil Yuda lambuuh yi tatup de lanêêl vu nambe, “Naambe vaatii-jo? Onawiing nambêênja be hey alonggpayo yu-yuuh lôôt-ambe naangelis e? Hong omaaho sen Anutu yoo holin hong vulôôt in nambe gandôôvu hey-ato ond onaanêêl langaah vu hey bulôôt.” \v 25 + o 10:25 Jon 4:26; 5:36; 10:38*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Saanêêl vu ham lung la, le ham-ame awii-having e. Kul pin sen sa naawiing ak Aamangg haalêê-jo ond yik navu taato sa langaah, \v 26 + o 10:26 Jon 6:64; 8:45*lemu ham-ame awii-having e, in ham-ame vu sate bik sipsip-aso le. \v 27 + o 10:27 Jon 8:47; 10:3*In sate sipsip-aso ond dango sa lavangg, de sa lak sil anind tombe yoo davu taamuyin sa. \v 28 + o 10:28 Jon 3:16; 6:39; 18:9*Tonde sale aambiing-ambe sil mando metumin danggata, de sil-ame le lana mend nama le, malis lôôt, de omaaho ti me-le bu vêêl sil in sa namangg e. \v 29 In Mangg sen vu sil vu saa-to ond yoo niwêêk lôôt savok va pin, om omaaho ti me-lohvu nambe bu vêêl sil in Mangg nama le. \v 30 + o 10:30 Jon 17:21*De haay Mangg ond yik haay nôôn timu.” \p \v 31 + o 10:31 Jon 8:59*Tombe hil Yuda lalôôh tatuuh ak laah in nambe tanga yi be jimb, \v 32 le Yesu nêêl vu sil nambe, “Sa taato Mangg-ate kul anivasa ngeeyaata vu ham, le ham akam vu nambe kul-anjo ti tana nipaya ondeey ham awiingin nambe anyiis sa jak tatuuh?” \v 33 + o 10:33 Lev 24:16; Mat 26:65; Jon 5:18*Tombe hil Yuda lanêêl laah vu yi nambe, “Hey anyiis hong ond me-lak kul anivasa le, nganjo ganêêl Anutu pale, de hong ond omaahonôôn amu, lemu goo ganêêl nambe hong Anutu, ondeey hey aawiingin nambe aanyiis hong.” \v 34 + o 10:34 Saam 82:6*Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “De sil kaavu Anutu-te vakasin neep hôôk hamate tanasin nambe, ‘Saanêêl ham-anja nambe ham anutu-so,’ \v 35 + o 10:35 Mat 5:18*ond manyinja nêêl lak hil sen bôôy Anutu-te vakasin la vu sil-ato nambe sil anutu-so, de omaaho ti me-lohvu nambe kawiiy Anutu-te vakasin na le. \v 36 + o 10:36 Jon 5:17-20*De sak Mangg oo holin sa be wiing sa be sa laam voon, tombe saanêêl nambe Anutu Noow sa, le nambe tana sen ham anêêl nambe saanêêl Anutu pale? \v 37 Naambe same naawiing Mangg-ate kul e ond mem ham-ame ambiing gaving sa le, \v 38 + o 10:38 Jon 14:10-11*lemu naambe sa naawiing yite kul le ham-ame awii-having sa le, ond ham ambiing gaving kul sen sa naawiing-anjo, in nambe ham anjak ni vanuh naambe Mangg nando hôôk sa, de sa nando hôôk Mangg.” \v 39 + o 10:39 Luk 4:30; Jon 8:59*Tombe lawiingin nambe lanôôh yi, le ma de hato be la. \p \v 40 + o 10:40-41 Jon 1:28-29*Tombe Yesu la bel Yoladan vaalu yesin laah tomem la nando taaku sen Jon nalipis hil neep bôôy-ato. \v 41 Tombe hil ngeeyaata lala vu le mem yoo lanêêl vu sil nambe, “Jon-ame wiing taahu taahu osin niwêêk heey e, lemu vakasin pin sen Jon nêêl lak omaahôô-jôôto ond manyinju keen lôôt.” \v 42 + o 10:42 Jon 7:31*Tombe vu taakuu-ju hil ngeeyaata lawii-having Yesu. \c 11 \s1 Lasalus yimb \p \v 1 + o 11:1 Luk 10:38-39*Omaaho ti haale nambe Lasalus nilak-ambe neep vu bayêên Betaani sen Malia yuuh halivêêh Maata baand-ato, \v 2 + o 11:2 Jon 12:3*ond Maliaa-ju sen kaasêêh va galovasa lak Omaaho Bop vaha de laavu lak luvalus-ato ond mangwa Lasalus nilak. \v 3 + o 11:3 Jon 11:36*Om vanga yuuh lawiing vakasin la vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, omaaho sen gahem naving yi lôôt-ato ond nilak-ambe neep.” \v 4 + o 11:4 Jon 9:3; 11:40*Yesu hango vakasin-anju tombe nêêl nambe, “Nilakin-anju me-nambe omaahôô-ju jimb e, malis, nganjo wiingin nambe biing Anutu banye jak, in nambe le biing Anutu Noow banye jak.” \p \v 5 Yesu yoo ahe having Maata yuuh halivêêh-ande Lasalus. \v 6 Ke, tombe hango nambe Lasalus nilak, le ma de yoo nando taaku sen nandôô-juuto busin yuuh having, \v 7 le mem nêêl vu yite maanggêêm-aso nambe, “Yanaah Yudia.” \v 8 + o 11:8 Jon 8:59; 10:31*Le yite maanggêêm-aso lanêêl vu nambe, “Kaputung, mu naahen vasêên dakaa-ju hil Yuda lawiingin nambe lanyiis hong ak tatuuh-ato, le sim onavu ganaah-anju jesin a?” \v 9 + o 11:9 Jon 9:4-5; 12:35*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Busin ti ond yite taaku me nomaayuuh-ambe laam yuuh, nambe omaaho ti na langaah ond me-le tayak e, in nayi taaku langaah vu voon, \v 10 + o 11:10 1; Jon 2:11*le naambe na dôôk busin ond le tayak in mekanu\f + \fr 11:10 \ft Vakasin sen Yesu nêêl-anjo ond nanêêl vakasin pakwesin nalak yi nambe yite busin sen jimb-ato naahen om sil e lana nivasa. \f*.” \v 11 + o 11:11 Mat 9:24*Om nêêl nambêênju vu sil vêêl e, le sim nêêl vu sil nambe, “Yate omaaho Lasalus neep me, lemu sana aanjêêvu.” \v 12 Le yite maanggêêm-aso lanêêl vu nambe, “Omaaho Bop, neep me ond yoo le kandi.” \v 13 Vakasin-anjo Yesu nêêl nambe Lasalus yimb, le sil akand vu nambe mak Yesu nêêl nambe Lasalus yoo neep malis amu. \v 14 Om Yesu nêêl langaah vu sil nambe, “Lasalus yimb, \v 15 lemu sa kangg navu ham-ambe sa longgpayo nivasa in same ala nando having yi le, in saawiingin nambe ham alompayo naam timu vu sa, om yana aangge yi le.” \v 16 + o 11:16 Mak 14:31*Tombe Tomas sen danêêl nambe Papinj-ato ond nêêl vu maanggêêm-aso vaalu nambe, “Ham-o, yana be yaanggimb gaving yi.” \s1 Yesu tu hil yimbin kandi jak osin metumin-ate danggakook \p \v 17 Tombe Yesu-so mondala be lala lalup, de lango nambe lambe Lasalus la bandumb-ambe busin yumbeyuuh lung la. \v 18 + o 11:18 Mat 21:17*Bayêên Betaanii-ju neep ngaaho vu Yelusalem \p lohvu 3 kilomita mu. \v 19 Tombe hil Yuda ngeeyaata lala vu Maata yuuh Malia in nambe lambiing-ambe yuuh alondpayo nivasa jak in yuuhate mangwaandin yimb. \p \v 20 Tombe Maata hango banye nambe Yesu valup, om la hato vu Yesu vu mopaatôôv de Malia yoo nando bayêên. \v 21 + o 11:21 Jon 11:32*Tombe Maata nêêl vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, nambe omandôô-jo ond sa mangwaangg-ame le jimb e. \v 22 De gêên-anjo sa lak ni having nambe okataangg Anutu in vati, ond Anutu le bu vu hong.” \v 23 Tombe \p Yesu nêêl vu nambe, “Mangwaam e kandi jak.” \v 24 + o 11:24 Jon 5:29; 6:39-40*Le \p Maata nêêl nambe, “Êê-e, sa lak ni nambe vu busin taamusin sen omaahonôôn pin kandi jak-ato ond le kandi jak gaving.” \v 25 Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, \p “Kandi jak naah osin metumin yoo danggakook sa. Hil sen lambiing gaving sa be lanjimb-ato ond sil e mando metumin, \v 26 + o 11:26 Jon 8:51*de hil sen dando metumin-ambe dawii-having saa-to ond sil-ame le lanjimb e, malis lôôt. Gawii-having vakasin-anjo me malis?” \v 27 + o 11:27 Jon 6:69*Le Maata nêêl vu Yesu nambe, “Êê-e Omaaho Bop, saawii-having hong lung \p la nambe hong omaaho sen Anutu yoo holin hong vulôôt-ato. Hong Anutu Noow, omaaho sen Anutu nêêl nambe le naam voon-ato ond yik hong-anja.” \s1 Yesu su \p \v 28 Maata nêêl vakasin-anju lung la tonde la teey halivêêh Malia, tombe la pataalang vu nambe, “Kaputung valup-ambe nalingin hong.” \v 29 Malia hango nambêênju tombe kandi lak pavis-ambe la vu Yesu, \v 30 + o 11:30 Jon 11:20*de Yesu me-tok laam bayêên e, nganjo yoo naahen taaku sen Maata la hato vuu-to. \v 31 Tombe hil Yuda sen dando mondakaas having Malia hôôk bayêên alo in nambe lopayo nivasa jak-ato, ond layi nambe Malia kandi lak pavis-ambe la voon, tombe sil taamuyin, in sil akand vu nambe mak navu na naasu jak bandumb. \p \v 32 + o 11:32 Jon 11:21*Tombe Malia la hato taaku sen Yesu naalêê-to, om yi Yesu tombe hato pataav baambu neep voon hôôk Yesu vaha de nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, nambe omandôô-jo ond sa mangwaangg-ame le jimb e.” \v 33 Tombe Yesu yi de Malia nasu, tonde hil Yuda sen laving Malia be lalaam-ato ond yik dasu having, tombe ka paya de lopayo nimeen lôôt. \v 34 Tonde lingin nambe, “Ham hambe neep tana?” Le lanêêl nambe, “Omaaho Bop, ganaam gangge le.” \v 35 + o 11:35 Luk 19:41*Tombe Yesu su. \p \v 36 + o 11:36 Jon 11:3*Om hil Yuda lanêêl nambe, “Ham angge, yoo ahe having omaahôô-ju lôôt.” \v 37 + o 11:37 Jon 9:6*Lemu hil vaalu lanêêl nambe, “Omaahôô-ju wiing-ambe mekanôônd ame tum-ato, om me-lohvu nambe dôôvu yite omaahôô-ju in nambe me-jimb e?” \s1 Yesu wiing-ambe Lasalus kandi lak laah \p \v 38 + o 11:38 Mat 27:60*Tombe Yesu lopayo nimeen lôôt yesin laah tonde la valup bandumb, de bandumb-anju ond lavandangga ti tombe sil tatolin tatuuh ti hilin avi jeen. \v 39 Tombe Yesu nêêl nambe, “Ham baaku tatuuh-anja na vêêl.” Le Maata sen yimbin vangaa-to nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, yimb-ambe neep busin yumbeyuuh lung la om ninggalôôn ak.” \v 40 + o 11:40 Jon 11:4,23-26*Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Le saanêêl vu hong gêên-ato nambe gambiing gaving ond onavu gangge Anutu-te niwêêk.” \p \v 41 Tombe laaku tatuuh la vêêl, de me lak baandoni de nêêl nambe, “Aamangg, sa naapêêlis vu hong in ohango sate lohakin lung laa-to. \v 42 + o 11:42 Jon 12:30*De sa lak ni nambe lak busin pin ond goo nambe nanyem in sate lohakin, lemu sa kangg vu hil sen daalêê-jo ondeey saanêêl vakasin-anjo in nambe sil lambiing gaving naambe goo gawiing sa be sa laam.” \p \v 43 Nêêl nambêênju tonde teey bopaata nambe, “Lasalus, ganaam voon.” \v 44 Tombe yimbin kandi lak-ambe laam voon osin tôômb sen sil lavil nama yuuh vaha lak-ato, de tôômb daka sen hilin mêê-to ond yik yoo neep ak yi having. Tombe Yesu nêêl nambe, “Ham kavaayin tôômb na vêêl-ande yoo na.” \s1 Hil lanjôôy vakasin in nambe lanyiis Yesu be jimb \r (Matai 26:1-5; Maak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 + o 11:45 Jon 4:48; 7:31; Luk 16:31*Tombe hil Yuda vaalu sen lalaam vu Maliaa-to layi vaa-ju tombe sil ngeeyaata lawii-having Yesu, \v 46 lemu sil vaalu lala vu hil Palisai be lanêêl va sen Yesu wiing-anjôôto banye vu sil. \v 47 Tombe kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso laving hil Palisai be yoo lasupin sil having kaansol-aso be lanêêl nambe, “Yale aambiing naambe vaati? In omaahôô-ju wiing taahu taahu osin niwêêk ngeeyaata. \v 48 Yiiy oo monaangge mu de yoo monambiing va naambêênju, ond hil pin e lambiing gaving yi, de hil Lom e lanaam-ambe kawiiy Anutu-te dumb bop osin yiiy pin na.” \p \v 49 Tombe sil ti haale nambe Kaiapas tu kul vaha salivangin-ate yêêv bop hôôk ta tii-ju, ond nêêl vu sil nambe, “Ham-ame alak ni daka le, \v 50 + o 11:50 Jon 18:14*de ham-ame kam vu va sen dôôvu ham-ato le? Nambe omaaho timu jimb in dôôvu hil pin ond mem, de yate hil pin-ame lanjimb e.” \v 51 + o 11:51 Jen 50:20*Vakasin-anjo ond me-yoo nêêl lohvu ka le, malis, nganjo tu yêêv bop salivangin-ate hôôk ta tii-ju om nêêl vakasin langaah nambe Anutu-te omaaho ti, ond nêêl lak Yesu nambe le jimb in dôôvu hil Yuda. \v 52 + o 11:52 Jon 10:16; 17:21; 1Jon 2:2*Lemu me-yoo jimb in hil Yuda yoow e, malis, jimb in naasupin Anutu-te noondin pin sen dando lohvu taaku pin-ato be sil daatu dangga timu. \p \v 53 + o 11:53 Jon 5:18*Tombe yik hôôk busin-anju sil davu salo mop in nambe lanyiis Yesu be jimb, \v 54 + o 11:54 Jon 7:1*om Yesu me-nando langaah hôôk hil Yuda mend yesin laah e, nganjo havuuh taakuu-ju de la taaku ti danêêl nambe Eplaim. Taakuu-ju neep ngaaho vu taaku lumbalaamb, tombe la nandôô-ju having yite maanggêêm-aso. \p \v 55 + o 11:55 2Kro 30:17; Sin 21:26*Tonde hil Yuda-te busin bop busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato ngaaho lak, tombe hil ngeeyaata vu taaku pin lala lalup Yelusalem in samu sil vêêl e. \v 56 + o 11:56 Jon 7:11*Tombe sil davu salo Yesu, tonde lala daale Anutu-te dumb bop alo be mondanêêl vu sil nambe, “Ham akam vu nambe vaati, mak me-le naam-ambe ji busin bop-anjo gaving e?” \v 57 Tombe yêêv-aso salivangin-ate laving hil Palisai lanêêl nambe omaaho ti lak ni \p nambe Yesu nando tana, ond naanêêl banye langaah in lanôôh yi. \c 12 \s1 Malia kaasêêh bel galovasa lak Yesu vaha \r (Matai 26:6-13; Maak 14:3-9) \p \v 1 + o 12:1 Jon 11:1,43*Busin namaavaalu naahen de ti sen naatu vindak tii-to ond naatu busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato, tonde Yesu lo-valup Betaani sen yêêvu Lasalus be kandi lak vu yimbin-atêêto. \v 2 + o 12:2 Luk 10:40*Tombe lawiing Yesu-te vanôôn vuu-ju, tombe Maata yoo monaluuh vanôôn, de Lasalus nando having vaatêêvak-aso be mondaya vanôôn having Yesu. \v 3 + o 12:3 Luk 7:37-38*Tonde Malia hako bel galovasa hôôk buayo bop ti, bel galovasaa-ju ond daanggo lak mone bopaata lôôt, ond valup-ambe kaasêêh ak Yesu vaha de laavu lak luvalus, tombe bel galovasaa-jo galôôn vapuuh-ambe lohvu bayêên alo pin. \v 4 + o 12:4 Jon 6:71; 18:3*Lemu Yesu-te maanggêêm ti, haale nambe Yudas Iskaliot, ond ngaaho lak in navu taato Yesu langaah-ambe hil lanôôh-ato, ond nêêl nambe, \v 5 + o 12:5 Mat 19:21*“Nambe vaati sen yame aavu bel galovasaa-ju be hil baanggo jak mone 300 kina, de monêê-jo yaambu vu hil sen dativak in va yuuh amêê-to?” \v 6 Lemu Yudas-ame ka vu hil sen dativak in va yuuh amêê-to ondeey nêêl nambêênju le, malis, nganjo yi omaaho hôôndak ambu in yoo nanggin Yesu having maanggêêm-asote laayul mone-têêto, tombe mone sen daasu hôôk-ato ond yoo nahôôndak vaalu. \v 7 + o 12:7 Jon 19:40*Le Yesu nêêl nambe, “Jipin vêêh-anju, ham-ame naanêêl yi le, in yoo hatung bel galovasaa-ju vu sa be gêên navu taahu sate busin kanu sen saanggimb-ambe landaav saa-to. \v 8 + o 12:8 Diu 15:11*De hil sen dativak in va yuuh amêê-to sil e mando gaving ham nohvu busin pin, nganjo sak same le \p mando gaving ham nohvu busin pin e.” \s1 Yêêv-aso salivangin-ate lanjôôy vakasin in nambe lanyiis Lasalus be jimb \p \v 9 + o 12:9 Jon 11:43-44*Hil Yuda ngeeyaata lalak ni nambe Yesu nando Betaanii-jo om sil lala. Lemu sil-ame lala in lanji Yesu mu le, malis, nganjo lawiingin nambe lanji Lasalus sen bôôy Yesu yêêvu be kandi lak vu hil yimbin-atêêto. \v 10 Tombe kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso lanjôôy vakasin in nambe lanyiis Lasalus-ambe jimb gaving, \v 11 + o 12:11 Jon 11:45*in hil Yuda ngeeyaata kand vu Lasalus tombe lavuuh silate yêêv-aso de lawii-having Yesu. \s1 Yesu lukala Yelusalem lohvu omaaho lulemak ti \r (Matai 21:1-11; Maak 11:1-11; Luk 19:28-40) \p \v 12 Heendiiy atombe hil ngeeyaata sen lalaam dando lung la in lanji busin bop busin haluusin-ato lango nambe Yesu valup in naam Yelusalem. \v 13 + o 12:13 Saam 118:25-26; Mat 27:42; Jon 1:49*Om sil lako haah alis osin nama be lala latovu Yesu vu mopaatôôv, tombe daakôôhin nambe, “Ham-o, yiiy lavangg dôôk Anutu, de yiiy gako omaahôô-ja haale jak in laam ak Omaaho Bop haale. Yiiy Islel-ate omaaho lulemak yi.” \p \v 14 Tombe Yesu tovu donggi daka be lakando be la, lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, \q1 \v 15 + o 12:15 Sek 9:9*“Ham Saion-e, ham-ame anjêênin e. \q1 Ham angge hamate omaaho lulemak nando lak \q1 donggi noow-ambe nalaas vu ham.” \p \v 16 + o 12:16 Jon 2:22*Tombe yite maanggêêm-aso me-lalak vaa-jo dangga ni pavis e, le taamusin Yesu kandi lak-ambe haale tu bopaata lak lung la, le mem sil akand vu laah Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiya munggin-ato, tombe mem lalak ni nambe lawiing vakasin-anjuuto nôôn ak lohvu. \p \v 17 + o 12:17 Jon 11:43-44*Tonde hil ngeeyaata sen daale having Yesu de teey Lasalus vu bandumb-ambe kandi lak vu yimbin-ate be laam-ato, ond mondanêêl Yesu banye lôôt, \v 18 tombe hil pin lango banye nambe Yesu wiing taahu taahu osin niwêêk-anju ondeey lala latovu yi vu mopaatôôv. \v 19 + o 12:19 Jon 11:48*Tonde Palisai-so yoo lanêêl vu sil nambe, “Ke, ham angge, yanêêngg vakasin nôôn ma in hil pin lala davu taamuyin yi.” \s1 Hil Glik heey lawiingin nambe lanji Yesu \p \v 20 Tombe hil Glik heey lala lalup Yelusalem in lanohak vu Anutu dôôk busin bop-anju gaving. \v 21 + o 12:21 Jon 1:44; Luk 19:3; 23:8*Tombe sil lala vu Pilip sen baan Betsaida vu Galilii-to, tombe sil kataangg yi nambe, “Himbop, hey aawiingin nambe aangge Yesu.” \v 22 Tombe Pilip la nêêl vu Endru, le mem Endru having Pilip-ambe yuuh lala lanêêl vu Yesu. \v 23 + o 12:23 Jon 13:31-32; 17:1*Tombe Yesu nêêl laah vu yuuh nambe, “Busin tok laam lung laa-jo in nambe Omaahonôôn Noow navu gako haale bop. \v 24 + o 12:24 1Ko 15:36*De sa naanêêl keen vu ham naambe saakom ve nôôn ti nambe yame gavuk dukana ngaanggis e, ond saakom ve nôôn timuu-jôôto yoo le mando. Le naambe yiiy gavuk dukana ngaanggis-ambe me balup-ande naavi panyek ond mem le nyiis nôôn ngeeyaata jambaale. \v 25 + o 12:25 Mat 16:25*Omaaho ti yoo ahe having ninaavi vu voon-anjo ond le na menama, de omaaho ti nimbaya ninaavi vu voon-anjo ond le mando metumin danggata. \v 26 + o 12:26 Jon 14:3; 17:24*De omaaho ti nambe nôôh sate kul ond le taamuyin sa, tombe taaku sen sa mandôô-to ond sate hil kul vaha-so le mando gaving sa. Tonde omaaho ti nambe gako sate kul ond Aamangg e gako yi jak.” \s1 Le gasi Omaahonôôn Noow jakana \p \v 27 + o 12:27 Saam 6:3; 42:5; Mat 26:38*“Gêên-anjo sa longgpayo nimeen lôôt, om sale naanêêl vaati? Mak sa naanêêl naambe, ‘Aamangg, ganôôh sa vêêl in va sen navu naatovu sa peey-anjo?’ Malis, me-lohvu sa naanêêl naambêênjo le, in sa nando be gêên-anjo in nambe sa baaku nimeen peey. \v 28 + o 12:28 Mat 3:17*Om Aamangg, goo gambiing ohaalem naatu bopaata jak.” Tonde lava ti laam vu baandoni nambe, “Saawiing-ambe sa haalengg bop ak lung la, tonde sale aambiing-ambe bop jak jesin naah.” \v 29 + o 12:29 Sin 23:9*Tombe hil sen daale dangôô-to lanêêl nambe, “Kalang tuuh.” Tonde hil vaalu lanêêl nambe, “Angela ti vakaas vu yi.” \v 30 + o 12:30 Jon 11:42*Le Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Vakasin-anju me-laam in nambe sa gango le, malis, nganjo laam in nambe ham gango. \v 31 + o 12:31 Jon 9:39; 14:30; 16:11*Gêên Anutu navu sahi hil voon-ate vakasin jakana, de gêên-anjo navu gatiiy omaahonôôn-ate heendin anipaya Saalang vu voon-anjo na. \v 32 + o 12:32 Jon 3:14*In gêên sa nando voon, le busin sen sil gasi sa jakanaa-to ond sale daandiiy omaahonôôn pin naam vu sa.” \p \v 33 + o 12:33 Jon 18:32*Nêêl vakasin nambêênju in taato naambe le jimb ak haah pako. \v 34 + o 12:34 Saam 89:4,36; 110:4; Ais 9:7; Dan 7:14*Tombe hil lanêêl laah vu nambe, “Hey hango tanasin neep hôôk Anutu-te kaapiya nambe omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt in nambe dôôvu yiiy-ato ond le mando danggata, le nambe tana sen ganêêl nambe le gasi Omaahonôôn Noow jakana? Omaahonôôn Noow-anju lati?” \v 35 + o 12:35 Jon 7:33; 8:12; 1Jon 2:10-11*Le Yesu nêêl laah nambe, “Kin tumin-ato le naatum vu ham daka gaving e, om ham oo ana hôôk melangaah in le mekanu dôôk in ham. In omaaho ti na hôôk mekanu ond le doosin mop sen naa-to, \v 36 + o 12:36 Ep 5:8*om gêên ham ambiing gaving kin tumin sen naahen nando having ham-anjo, ond mem ham e naatu hil melangaah-ate.” Yesu nêêl nambêênju lung la, tonde la hôôpis in sil. \s1 Hil Yuda ngeeyaata me-lawii-having Yesu le \p \v 37 Yesu wiing taahu taahu osin niwêêk ngeeyaataa-ju hôôk hil amend, le me-lawii-having yi le, \v 38 + o 12:38 Ais 53:1; Lom 10:16*in nambe Yesaia-te vakasin nôôn ak sen nêêl langaah nambe, \q1 “Omaaho Bop, laheey lawii-having heyate vakasin? De Omaaho Bop taato yite niwêêk vu lati?” \p \v 39 Ondeey sil-ame lalohvu nambe lambiing gaving Yesu le, in Yesaia nêêl vakasin ango be neep nambe, \q1 \v 40 + o 12:40 Ais 6:10; Mat 13:15*“Anutu wiing-ambe sil amend kanu hôôk, de wiing-ambe sil alondpayo niwêêk ak, in nambe sil-ame lanji va jak mend e, osin kand-ame bu vakasin danggakook e, de me-langgilin londpayo nom vu sa in nambe saambiing-ambe nind vasa jak e, malis.” \p \v 41 + o 12:41 Ais 6:1*Yesaia yi me lak Yesu-te nikaapulis ondeey nêêl vakasin nambêênjo lak Yesu. \v 42 + o 12:42 Jon 7:48; 8:30; 9:22*Tonde yêêv ngeeyaata lawii-having Yesu, le dayêênin hil Palisai om me-danêêl langaah e, in nambe le gatiiy sil lana nanyendangga. \v 43 + o 12:43 Jon 5:44*Keen, yêêv-asôônju me-lawiingin nambe Anutu gako sil haalend jak e, nganjo sil oo kand navu nambe omaahonôôn gako sil haalend jak ond mem nivasa. \s1 Yesu-te vakasin oo le bu nyevahaan vu omaahonôôn \p \v 44 + o 12:44 Mat 10:40*Yesu teey la langaah nambe, “Omaaho ti nambe biing gaving sa ond me-yoo wii-having sa le, nganjo wii-having omaaho sen wiing sa be sa laam-ato having. \p \v 45 + o 12:45 Jon 14:9*Tonde omaaho ti nambe ji me jak sa ond yik yi me lak omaaho sen wiing sa be sa laam-ato. \v 46 + o 12:46 Jon 8:12; 12:35*Saalukalaam voon-anjo nambe kin tumin in nambe hil pin sen sil alondpayo naam timu vu saa-to ond sil-ame mando hôôk mekanu le. \v 47 + o 12:47 Jon 3:17; 8:15*Tonde omaaho ti gango sate vakasin-ambe mesamu le, ond same le aambu nyevahaan vu yi le, in same alaam voon in nambe gangoyin omaahonôôn-ate vakasin e, malis, nganjo soo alaam in nambe aandôôvu omaahonôôn. \v 48 + o 12:48 Hiblu 4:12*De omaaho ti nambe galuuh dami vu sa de me-gako sate vakasin jak e, ond yite va sen le bu nyevahaan vu yii-to nando, yik vakasin sen sa naanêêl-anjo ond yoo le naanêêl yite nipaya langaah naambe le gako nyevahaan dukanaah vu busin taamusin. \v 49 In same yoo naanêêl vakasin lohvu sa kangg e, malis, nganjo Aamangg sen wiing sa be sa laam-ato ond yoo nêêl vakasin pin vu sa nambe soo tatekin osin sa naanêêl. \v 50 + o 12:50 Jon 8:26,28*De sa lak ni nambe Mangg-ate vakasin le biing-ambe ham mando metumin danggata, om va sen sa naanêêl ond sa naanêêl lohvu Mangg nêêl vu sa lung laa-to.” \c 13 \s1 Yesu lipis yite maanggêêm-aso vahand \p \v 1 + o 13:1 Jon 7:30; 12:23; 15:13; 1Jon 3:16; Pil 2:8*Hil Yuda-te busin bop busin haluusin sen Anutu haluuh hil Islel hôôk vu Ijip bôôy-ato ond peey-anjo ngaaho lak, tonde Yesu lak ni nambe yite busin tok laam lung la in gavuuh ngaanggis voon-anjo de naah vu Mangganaan. Yoo ahe having yite va-so vu voon-anjo vu munggin-ambe tok valup busin sen yimb-ato. \p \v 2 + o 13:2 Luk 22:3; Jon 13:27*Hôôk soosin atombe sil o maanggêêm-aso mondaya vanôôn, tonde Saalang lukala Yudas sen Simon Iskaliot noow-ato lopayo lung la in nambe naanêêl Yesu langaah vu hil in nambe sil lanyiis-ambe jimb. \v 3 + o 13:3 Jon 3:35; 16:28*Tombe Yesu lak ni lung la nambe Mangganaan oo vu va pin lukala yi Yesu nama, tonde lak ni having nambe yoo vu Anutu be laam, de yik le naah vu Anutu. \p \v 4 Daahen daya vanôôn atonde Yesu kandi be kaah yite lolop de hako taahol-ambe havêêh, \v 5 tombe mem hako bel hôôk kaambum bop ti be monalipis yite maanggêêm-aso vahand-ande naavu lak taahol sen havêêh-ato. \p \v 6 Lipis sil vahand-ambe valup vu Simon Pita, tombe Pita nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, ganjipis sa \p vahangg a?” \v 7 Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Va sen sa naawiing gêên-anjo onaahen doosin, nganjo taamusin e mem gale ganjak ni.” \v 8 Le Pita nêêl laah nambe, “Game le ganjipis sa vahangg e, malis lôôt.” Le Yesu nêêl laah vu nambe, “Same aanjipis ovaham e, ond game le mando gaving sa le.” \v 9 Tombe Simon Pita nêêl laah vu nambe, “Om Omaaho Bop, game ganjipis sa vahangg amu le, nganjo ganjipis sa namangg-ambe sa lungg gaving.” \v 10 + o 13:10 Jon 15:3*Le Yesu nêêl vu nambe, “Omaaho sen luus bel lung laa-to ond le jipis vaha mu jesin, nganjo ninaavi pin ond me-jipis naah e, in nivasa lak lung la. De ham ond ham anivasa lak lung la, lemu me-ham pin e.” \v 11 + o 13:11 Jon 6:64,70-71*In omaaho sen navu naanêêl Yesu langaah vu hil in nambe lanyiis-ambe jimb-ato ond Yesu yoo lak ni lung la, ondeey nêêl nambe sil pin-ame nind vasa lak e. \p \v 12 Tombe Yesu lipis sil vahand lung la de lop yite lolop laah-ande hato nando, le mem lingin sil nambe, “Mak va sen saawiing vu ham-anjo ond ham alak ni? \v 13 + o 13:13 Mat 23:8,10*Tonde ham nanêêl sa nambe Kaputung osin Omaaho Bop ond manyinja ham anêêl lohvu, in yik sa nambêênja. \v 14 + o 13:14 Mat 20:28; Luk 22:27*De sa Omaaho Bop osin sa Kaputung, saalipis ham vaham, om yik nyevahaan neep vu ham in nambe ham oo daanggôôl ham-ande ham anjipis mango-so vahand naambêênja. \v 15 + o 13:15 Pil 2:5; Kol 3:13; 1Pi 2:21*In gêên saawiing taahu taahu be sa taato vu ham in nambe ham ambiing nohvu sen saawiing vu ham-anjo. \v 16 + o 13:16 Mat 10:24*Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe kul vaha me-savok yite yêêv e, tonde omaaho ti nêêl-ambe ango la nawiing kul ti, ond me-savok ango sen nêêl-ambe laa-juuto le. \v 17 + o 13:17 Mat 7:24; Jem 1:25*Om naambe ham alak vaa-ja ni be ham ambiing naambêênja ond ham e kam vasa. \v 18 + o 13:18 Saam 41:9*Lemu same aanêêl lak ham pin e. Ham sen saaholin ham-ambe ham atu sate vaa-to ond sa lak ham anim lung la, lemu vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiyaa-to yoo le nôôn jak, in vakasin-anju nêêl nambe, \q1 ‘Omaaho sen naya vanôôn having saa-to \q1 vêêl vaha lak in nambe baake sa.’ \p \v 19 + o 13:19 Jon 14:29; 16:4*Vakasin-anjo ond me-nôôn ak e, lemu sa naanêêl vu ham namunggin-anjo in nambe nôôn jak atombe mem ham e ambiing gaving sa naambe saa-jo. \v 20 + o 13:20 Mat 10:40*Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe omaaho ti gako hil sen sa naawiing sil dalaa-to jak ond hako sa lak, tonde omaaho ti nambe gako sa jak ond manyinja hako omaaho sen wiing sa be sa laam-ato lak.” \s1 Yesu taato omaaho sen navu naanêêl yi langaah-ato \r (Matai 26:20-25; Maak 14:17-21; Luk 22:21-23) \p \v 21 + o 13:21 Jon 12:27*Yesu nêêl nambêênju tonde lopayo nimeen lôôt, tombe nêêl langaah nambe, “Sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe ham ti navu bu sa dukana hil sen lanyiis saa-to namand.” \v 22 Tombe yite maanggêêm-aso yoo langget sil lôôt, in sil doosin omaaho sen Yesu nêêl vakasin ak yii-to. \p \v 23 + o 13:23 Jon 19:26; 20:2; 21:7,20*Tonde maanggêêm ti sen Yesu yoo ahe having yii-to\f + \fr 13:23 \ft Maanggêêm ti sen Yesu yoo ahe having yii-to ond yik mak yi Jon sen navu kaavu kaapiyaa-jo. \f* nando ngaaho vu Yesu, \v 24 ond Simon Pita vêêl ka lak vu omaahôô-ju in nambe jingin Yesu naambe nanêêl lati. \v 25 Tombe valu-la ngaaho vu Yesu be lingin nambe, “Omaaho Bop, ganêêl latii-ja?” \v 26 Le Yesu nêêl laah vu nambe, “Yik sale daanggôôl balet dakaa-jo dôôk bel luk-ande saambu vu yi, ond yik yii-ju.” Tombe laanggôôl balet daka hôôk bel luk-ambe vu vu Simon Iskaliot noow Yudas. \v 27 + o 13:27 Jon 13:2; Luk 22:3*Yudas vu vêêl balet la tonde Saalang lukala lopayo, tombe Yesu nêêl vu nambe, “Va sen onavu gambiing-ato ond gambiing pavis.” \v 28 Tombe sil pin sen dando mondaya vanôôn-ato ond sil doosin vakasin sen Yesu nêêl vu Yudas-anju danggakook, \v 29 + o 13:29 Jon 12:6*in sil akand vu mu nambe Yudas-anju nanggin silate laayul mone-te, om Yesu mak nêêl vu nambe baanggo silate vanôôn busin sawaasin-ate bulôôt, tonde vaalu kand vu nambe mak nêêl vu nambe na bu va vu hil sen dativak in va yuuh amêê-to. \p \v 30 Lung laa tonde Yudas hato be la voon pavis, de taaku bus la. \s1 Tanasin moos ti \p \v 31 + o 13:31 Jon 12:23*Lung laa tonde Yesu nêêl nambe, “Gêên Omaahonôôn Noow haale bop ak lung la, tombe wiing Anutu haale bop ak having. \v 32 + o 13:32 Jon 17:5*Om sen wiing-ambe Anutu haale bop ak, om Anutu le biing-ambe Omaahonôôn Noow haale bop jak gaving, ond yik le biing-ambe bop jak pavis. \p \v 33 + o 13:33 Jon 7:33-34*“Noongg-aso, sa mando gaving ham daka vêêl e mem ham e salo sa, de lohvu saanêêl vu hil Yuda bôôy-ato ond sa naanêêl vu ham gêên-anjo naambe ham-ame alohvu nambe ham ana taaku sen sa navu anaa-ju le. \v 34 + o 13:34 Jon 15:12,17; 1Jon 3:23; 2Jon 5*Om sa naanêêl tanasin moos ti vu ham naambe ham ahem gaving ham. Ham ahem gaving ham naambe sen sahengg naving ham-anjo. \v 35 + o 13:35 1; Jon 3:14*Ham ahem gaving ham naambêênjo ond hil pin e lanjak ni naambe sate maanggêêm-aso ham.” \s1 Yesu nêêl vu Pita nambe le jak alu in yi \r (Matai 26:31-35; Maak 14:27-31; Luk 22:31-34) \p \v 36 + o 13:36 Jon 7:34; 21:18-19*Simon Pita lingin Yesu nambe, “Omaaho Bop, gale gana tana?” Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Taaku sen sa nalaa-to ond game galohvu nambe osapa sa be gana pavis e, nganjo naalum e mem gale taamuyin sa.” \v 37 Le Pita nêêl nambe, “Omaaho Bop, nambe vaati sen same aalohvu nambe sa sapa hong pavis-anjo le? Naambe saanggimb in hong ond lung.” \v 38 Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Gale ganggimb in sa, me? Sa naanêêl keen lôôt vu hong naambe kokalêêh-ame le naasu peey e, de gale ganjak alum in sa balon yaal vêêl e mem.” \c 14 \s1 Yesu tu mopaatôôv sen hil lana vu Anutuu-to \p \v 1 + o 14:1 Jon 14:27*Tombe Yesu nêêl having nambe, “Ham-ame naham jak e, ham alompayo na timu vu Anutu, tonde yik ham alompayo naam timu vu sa gaving. \v 2 In Aamangg-ate bayêên ond lopayo ngeeyaata neep. Nambe me-neep e, ond sale naanêêl vu ham naambe me-neep e. Lemu neep om sana samu taaku vu ham. \v 3 + o 14:3 Jon 12:26; 17:24*Ke, sana galo taaku jung na vêêl e mem saanom gako ham jak-ambe yanaah mando, in taaku sen sa mandôô-to ond ham e mando gaving. \v 4 De taaku sen sa naavu anaa-to ond ham alak yite mopaatôôv ani lung la.” \v 5 Le Tomas nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, gana tana? Hey doosin, om hey e anjak mopaatôôv-anja ni naambe va?” \v 6 + o 14:6 Jon 11:25; Lom 5:1-2; Hiblu 10:20*Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Mopaatôôv sa, de vakasin keen sa, osin metumin danggakook sa. Omaaho ti me-le noh mop ango be na vu Aamangg e, malis, yik mopaatôôv sa timu. \v 7 + o 14:7 Jon 8:19*Nambe ham anjak sa ningg ond ham alak Mangg ani having, om gêên ham alak ni in ham ahe yi lung la.” \v 8 Le Pilip nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, otaato Mom vu hey, ond mem.” \v 9 + o 14:9 Jon 12:45; Kol 1:15; Hiblu 1:3*Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Pilip, sa nando having ham lôôt, le onaahen doosin sa? Hil sen layi mend ak sa ond yik layi mend ak Mangg, le sim nambe tana sen ganêêl nambe sa taato Mangg vu ham? \v 10 + o 14:10 Jon 12:49; 14:24*Mak game gawii-having nambe sa nando hôôk Mangg, de Mangg nando hôôk sa le? De vakasin sen sa naanêêl vu ham-ato ond same yoo naanêêl lohvu sa kangg e, nganjo Mangg sen nando hôôk saa-to yoo nawiing yite kul. \v 11 + o 14:11 Jon 10:38; 14:20*Ham ambiing gaving vakasin-anjo naambe sa nando hôôk Mangg de Mangg nando hôôk sa, le naambe nama ond ham akam bu kul pin sen sa naawiing-ato be ham ambiing gaving sa jak vaa-ja. \v 12 + o 14:12 Mak 16:19-20*De sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe omaaho ti nambe lopayo naam timu vu sa, ond kul pin sen sa naawiing-ato ond le biing naambêênja gaving, tonde le biing kul bopaata lôôt savok sanêêngg kul-anjo na, in sa nala vu Mangg. \v 13 + o 14:13 Mat 7:7; Jon 15:16*Tonde va pin sen ham kataangg ak sa haalengg-ato, ond sale aambiing nôôn jak in nambe saambiing Mangg-ate niwêêk osin nikaapulis naatok naam langaah. \v 14 Om naambe ham kataangg sa in va jak sa haalengg ond sale aambiing.” \s1 Yesu nêêl nambe le bu Vavi Vaambuung naam \p \v 15 + o 14:15 Jon 15:10; 1Jon 5:3*“Nambe ham ahem naving sa ond ham e samu sate tanasin, \v 16 + o 14:16 Jon 14:26; 15:26; 16:7*tombe sale kataangg na vu Mangg, tombe mem le biing Omaaho Samusamu ango naam vu ham in nambe mando gaving ham danggata osin danggata. \v 17 + o 14:17 Mat 10:20; Jon 16:13; Lom 8:26*Ond yik Vavi Vaambuung sen nanêêl vakasin keen-ato, de hil voon-ame lalohvu nambe gako yi jak e, in me-layi le, de me-lalak ni le, lemu ham ond ham alak ni in nando \p having ham, de lukando ham alompayo. \v 18 + o 14:18 Jon 14:3*De same le gavuuh ham-ambe ham oo mando naambe unoopasiv pambuun e, malis, nganjo sale aanom vu ham. \p \v 19 + o 14:19 Jon 16:16*“Ngaaho lak in hil voon-ame le lanji sa jesin naah e, lemu ham ond ham e angge sa, in sa nando metumin \p om ham e mando metumin gaving. \v 20 + o 14:20 Jon 17:21-23*Tombe hôôk busin-anju ham e anjak ni naambe sa nando hôôk Mangg de ham nando hôôk sa, tonde sa nando hôôk ham. \v 21 + o 14:21 Jon 15:10; 16:27; 1Jon 5:3*Tonde omaaho ti vaasu sate tanasin hôôk lopayo be navu samu nivasa, ond omaahôô-ja ahe naving sa. Tombe omaaho ti ahe having sa ond Aamangg e ahe gaving yi, tonde yik sale sahengg gaving yi naambêênja, tombe sale taato sa langaah vu yi in nambe jak sa ningg.” \p \v 22 + o 14:22 Sin 10:40-41*Le Yudas Iskaliot lengo Yudas ango nêêl vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, gale taato hong langaah vu \p hey naambe tana, de game le taato hong langaah vu hil voon e?” \v 23 + o 14:23 Mat 18:20; 2Ko 6:16; Ep 3:17*Tombe Yesu nêêl laah vu nambe, “Omaaho ti ahe naving sa ond le taamuyin sate vakasin nivasa, tombe Aamangg e ahe gaving yi, de haay ahondoos Mangg e anaam mando gaving yi. \v 24 + o 14:24 Jon 7:16; 14:10*Tonde omaaho ti me-ahe naving sa le, ond me-navu taamuyin sate vakasin e. De vakasin sen ham nangôô-to same sate vakasin e, nganjo Mangg sen wiing sa be sa laam-ato yite vakasin. \p \v 25 “Soo naahen nando having ham-ande saanêêl vakasin-anjo vu ham, \v 26 + o 14:26 Jon 15:26; 16:7*lemu omaaho sen dôôvu ham keen-ato ond Vavi Vaambuung sen Aamangg e biing nom ak sa haalengg-ato, ond le taahu ham hôôk va pin osin bêêl ham akam jak in va pin sen saanêêl vu ham-anjôôto. \v 27 + o 14:27 Jon 14:1; 16:33; Pil 4:7*De sa navu gavuuh ham om saambiing-ambe ham alompayo nanjip melaas naambe sen sa longgpayo neep melaas-ato. De saawiing-ambe ham alompayo melaas ak-anja ond same naawiing nambe sen hil voon dawiing-ambe sil alondpayo melaas ak e, malis, om ham-ame naham jak-ambe ham anjêênin ham e. \v 28 + o 14:28 Jon 14:3; Jon 16:28; 20:17; Luk 24:52*De ham hango vakasin sen saanêêl vu ham nambe sa navu gavuuh ham-ande sana, lemu sale aanom vu ham-ato, om naambe ham ahem naving sa ond ham e naapêêlis in sa nala vu Mangg in nambe Aamangg bopaata be savok sa. \v 29 + o 14:29 Jon 13:19*Vaa-jo naahen, lemu soo aanêêl vu ham munggin-anja in nambe nôôn jak atombe mem ham e ambiing gaving. \p \v 30 + o 14:30 Jon 12:31; 16:11; Ep 2:2*“Same le naanêêl vakasin ngeeyaata vu ham gaving e, in omaahonôôn voon-anjo silate heendin anipaya Saalang navu balup, lemu me-lohvu nambe kape sa le. \v 31 + o 14:31 Jon 10:18; 12:49; Mat 26:46*Le saawiingin nambe hil voon lanjak ni naambe sahengg having Mangg ondeey soo naawiing va lohvu sen Mangg wiing sa be sa laam in-ato. Om ham kandi jak-ambe yana.” \c 15 \s1 Yesu tu hees wain keen \p \v 1 “Sak sa hees wain keen, de Mangg ond yik kul wain dangga yi. \v 2 + o 15:2 Mat 3:10*Om sa namangg sen me-nayiis nôôn-ato ond Mangg navu katôôv vêêl-ambe naate la, tonde sa namangg sen nayiis nôôn-ato ond Mangg navu katôôv ngaaho be natongin in nambe nyiis nôôn ngeeyaata lôôt. \v 3 + o 15:3 Jon 13:10*De ham ond vakasin sen saanêêl vu ham-ato wiing-ambe ham anim vasa lak lung la. \v 4 + o 15:4 Jon 6:56*Ham oo mando dôôk sa longgpayo ond mem sale mando dôôk ham alompayo. Le naambe ham-ame mando dôôk sa le, ond ham-ame alohvu nambe anyiis nôôn e, manyinja lohvu hees wain nama sen me-naale lak jêês-ato le, ond me-le nyiis nôôn e. \p \v 5 + o 15:5 Jon 15:16; 1Ko 12:12,27; 2Ko 3:5*“Ke, hees wain sa, de nama ham. Omaaho ti sen nando hôôk sa de sa nando hôôk yii-to, ond le nyiis nôôn ngeeyaata lôôt. De naambe same mando dôôk ham e, ond ham-ame alohvu nambe ambiing vati le. \v 6 + o 15:6 Mat 7:19; 13:42*Tonde omaaho ti me-mando dôôk sa le, ond le na menama naambe hees nama sen davu katôôv vêêl-ambe navu bambôôv-ato, tonde dasupin-ambe lala daate lakala kin-ambe kin naya. \v 7 + o 15:7 Mat 7:7; Jon 14:13; 16:23*Nambe ham mando dôôk sa, de sate vakasin mando dôôk ham, tombe ham akam wiingin vati be ham kataangg, ond le nôôn jak vu ham. \v 8 + o 15:8 Mat 5:16*Naambe ham anyiis nôôn ngeeyaata ond mem Mangg haale le naatu bop jak, tonde nôôn ngeeyaataa-ja taato nambe ham atu sate hil. \v 9 Sahengg having ham nambe sen Mangg ahe having saa-to, om ham mando dôôk sate ahe havingin-anja lopayo. \v 10 + o 15:10 Jon 14:15; 1Jon 2:5*Tonde ham samu sate tanasin, ond ham e mando dôôk sate ahe havingin alopayo naambe sen sa navu taamuyin Mangg-ate tanasin tombe sa nando hôôk yite ahe havingin alopayo. \p \v 11 + o 15:11 Jon 17:13*“Saanêêl vakasin pin-anja laas vu ham in nambe sa kangg vasaa-to ond dukanaas ham alompayo in ham oo naapêêlis lôôt. \v 12 + o 15:12 Jon 13:34*De sate tanasin-anjo nambe ham ahem gaving mango-so naambe sen sahengg having ham-ato. \v 13 + o 15:13 Jon 10:11; Lom 5:8; 1Jon 3:16*Tonde omaaho ti jimb in dôôvu yite hil ond yite ahe havingin savok hil pin-ate ahend havingin la. \v 14 + o 15:14 Mat 12:50*De naambe ham ambiing nohvu saanêêl vu ham-ato, ond sate hil ham. \v 15 De same le naanêêl ham jesin naah naambe sate hil kul vaha-so ham e, in hil kul vaha-so ond sil doosin kul sen silate yêêv nawiing-ato. Nganjo saanêêl ham nambe ham atu sate hil keen, in va pin sen sa nango neep vu Mangg-ato ond manyinja saanêêl langaah vu ham lung la. \v 16 + o 15:16 Jon 15:5; 16:23*Ham-ame aholin sa lak e, nganjo saaholin ham ak-ambe saawiing ham ala in nambe ham ana anyiis nôôn, tombe hamate nôôn-anja mando danggata. Tonde ham kataangg vati lak sa haalengg vu Mangg ond le bu naas vu ham. \v 17 + o 15:17 Jon 13:34*Sate tanasin-anjo nambe ham ahem gaving ham.” \s1 Hil voon le lambiing ngaamong vu Yesu-te hil \p \v 18 + o 15:18 Mat 10:22; 1Jon 3:13*“Naambe hil voon anind baya lôôt in ham ond ham akam bu sen sil oo nind baya lôôt in sa munggin-ato. \v 19 + o 15:19 1; Jon 4:5; Jon 17:14*Le naambe hil voon-ate ham ond sil ahend e gaving ham in ham dangga timu. Nganjo hil voon-ame silate ham e, malis, in saaholin ham vu sil lavuun lung la, ondeey hil voon anind baya lôôt in ham. \v 20 + o 15:20 Jon 13:16*Tonde ham akam bu vakasin sen saanêêl vu ham nambe kul vaha me-savok yite yêêv-ato le, om sen hil voon dawiing nindanjeen vu sa ond le lambiing nindanjeen vu ham gaving. Nambe sil taamuyin sate vakasin ond sil e taamuyin hamate vakasin gaving. \v 21 + o 15:21 Mat 5:11; Mak 13:13; Jon 16:3*Lemu omaahonôôn e lambiing nindanjeen vu ham in sate hil ham, in me-lalak omaaho sen wiing sa be sa laam-ato ni le. \v 22 De nambe same anaam naanêêl vakasin langaah vu sil e, ond sil-ame le galuuh damind vu sa de va nipaya me-nanjip vu sil e. Le ma de sa laam-ambe saanêêl vu sil-ande laluuh damind vu sa, om gêên sil-ame lalohvu nambe lanjak alund in silate nipaya le. \v 23 + o 15:23 Luk 10:16*Tonde omaaho ti nambe nimbaya in sa ond manyinja nimbaya in Mangg having. \v 24 + o 15:24 Jon 9:41; 14:11*De kul vaha vaha sen omaaho ti me-wiing bôôy-ato, nambe same anaam-ambe saambiing-ambe lanji le tombe sil galuuh damind vu sa, ond va nipaya me-le nanjip vu sil e. Nganjo gêên layi lung la, tombe nind baya lôôt in haay ahondoos Mangg. \v 25 + o 15:25 Saam 35:19; 69:4*Nambêênja in vakasin sen Anutu-te hil kaavu be neep hôôk yate tanasin-ato nôôn jak naambe, ‘Nind baya lôôt in sa malis amu de dangga ma.’ \v 26 + o 15:26 Jon 14:26*Ke, tonde Omaaho Samusamu nando having Mangg, tombe sale aambiing naam vu ham, yik Vavi Vaambuung sen nanêêl vakasin keen-ato ond yoo le vu Mangg-ambe naam naanêêl sate vakasin langaah vu ham. \v 27 + o 15:27 Luk 1:2; Sin 1:8,21-22*Tonde ham e tatekin sate dangga langaah gaving, in ham oo nando having sa bôôy-ambe tok laam gêên-anjo. \c 16 \p \v 1 “Saanêêl vakasin-anja vu ham in nambe ham baale niwêêk-ande va nimeen-ame kape ham e. \v 2 + o 16:2 Mat 24:9; Luk 6:22; Jon 9:22*De hil e gatiiy ham ana mando nanyendangga, tonde busin ti le mem lanyiis ham-ambe ham anggimb, de sil akand e \p bu naambe yoo dawiing kul anivasa vu Anutu lak va nambêênja. \v 3 + o 16:3 Jon 15:21*Sil e lambiing vaa-ja in dangga nambe sil doosin haay ahondoos Mangg, \v 4 + o 16:4 Jon 13:19*om saanêêl vakasin-anja vu ham lung la in nambe taamusin vaa-jo naatok, ond ham akam bu vakasin sen saanêêl vu ham-ato jesin naah.” \s1 Vavi Vaambuung-ate kul \p “Same aanêêl vakasin-anjo vu ham bôôy e, in sa nando having ham, \v 5 + o 16:5 Jon 7:33; 13:36*le gêên ond sa nalaah vu omaaho sen wiing sa be sa laam-ato, lemu ham ti me-lingin sa nambe, ‘Onala tana?’ Malis. \v 6 Le gêên saanêêl vakasin-anja vu ham atombe ham alompayo nimeen lôôt, \v 7 + o 16:7 Jon 14:16*lemu sa naanêêl keen vu ham naambe sana ond mem le nivasa vu ham. Le naambe same ana le, ond omaaho sen dôôvu ham-ato me-le naam vu ham e, om sana ond mem sale aambiing naam vu ham. \v 8 Omaahôô-ja naam ond mem le tatekin vu omaahonôôn naambe sil pin dawiing va nipaya, de le taato naambe omaaho lati nivalok, osin tatekin naambe Anutu le gangoyin hil pin-ate vakasin. \v 9 + o 16:9 Jon 3:18*Le tatekin naambe va nipaya neep vu sil-anju in me-lawii-having sa le, \v 10 + o 16:10 Sin 5:31; Lom 4:25*de le taato naambe omaaho lati nivalok, in sa nalaah vu Mangg-ande ham-ame le angge sa jesin naah e. \v 11 + o 16:11 Jon 12:31*Tonde le tatekin naambe Anutu sahi hil voon-ate heendin anipaya yite vakasin lung la be navu bu nyevahaan vu, om le sahi omaahonôôn pin-ate vakasin naambêênjo. \p \v 12 + o 16:12 1Ko 3:1-2*“Sate vakasin sen sa naanêêl vu ham-ato ngeeyaata naahen neep, le ham-ame alohvu nambe ham anjak ni pavis e, \v 13 + o 16:13 Jon 14:26; 1Jon 2:27*lemu Vavi Vaambuung vakasin keen-ate le naam atombe le tatekin vakasin keen pin vu ham e mem ham anjak ni. De me-yoo le naanêêl yite vakasin ti le, nganjo vakasin sen nangôô-to ond mem le naanêêl, de va sen naatok vu taamusin-ato ond le naanêêl vu ham naamunggin. \v 14 Tonde le gako sa haalengg ak, in le gako vakasin vu sa be naam in naanêêl langaah vu ham. \v 15 De va pin sen Mangg-ate vaa-to ond yik sate va, ondeey saanêêl nambe le gako sate vakasin-ambe naanêêl langaah vu ham.” \s1 Lopayo nimeen e gilin-ambe naatu ka vasa \p \v 16 + o 16:16 Jon 14:19*“Daka gaving atombe ham-ame le angge sa le, tonde daka gaving e mem ham e angge sa jesin naah.” \v 17 Tombe yite maanggêêm-aso vaalu yoo lanêêl vu sil nambe, “Nêêl vakasin vaatii-jo? Nambe daka gaving atombe yame le aangge yi le, tonde daka gaving e mem yale aangge yi jesin naah. Tonde nêêl having nambe nala vu Mangganaan. \v 18 De nêêl nambe daka gaving ond dangga nambe va? Yiiy doosin yite vakasin-anju.” \p \v 19 Tombe Yesu lak ni nambe sil lawiingin nambe lanjingin yi, om nêêl vu sil nambe, “Ham oo monalingin ham in sate vakasin sen saanêêl nambe daka gaving atombe ham-ame le angge sa le, tonde daka gaving e mem ham e angge sa naah. \v 20 Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe ham e naasu bopaata, de ham akam pasiv lôôt, tonde hil voon e kand vasa de ham alompayo le nimeen, lemu ham alompayo nimeen-anja le gilin-ambe naatu ham akam vasa jak. \v 21 + o 16:21 Ais 26:17*Vêêh ti noow nayêêy ond lak ni nambe yinêên busin-ato tok laam in nambe gako nivaane om lopayo nimeen, de naambe hako lung la ond me-le ka bu nivaane jesin naah e, malis, le ka vasa in hako unoopasiv hato laam voon lung la. \v 22 + o 16:22 Ais 66:14*Om yik gêên ham alompayo nimeen nambêênja, lemu sale aangge ham jesin, tombe mem ham e kam vasa jak lôôt, de omaaho ti me-le biing-ambe ham alompayo nimeen naah e. \v 23 + o 16:23 Mat 7:7; Jon 15:16*De vu busin-anju ond ham-ame le anjingin vati vu sa naah e. Om sa naanêêl keen lôôt vu ham naambe ham kataangg vati vu Mangg jak sa haalengg, ond le bu vu ham. \v 24 + o 16:24 Jon 15:11*In bôôy ond ham-ame kataangg vati lak sa haalengg e, om ham kataangg ond ham e gako in nambe ham akam vasa lôôt.” \s1 Yesu savok va voon-ate pin \p \v 25 + o 16:25 Mak 4:33-34*“Saanêêl vakasin pin vu ham-anjo lak vakasin pakwesin amu, tonde busin ti navu naatok ond same le naanêêl vu ham jak vakasin pakwesin ti jesin naah e, nganjo sale naanêêl Mangg-ate danggakook tatekin nanjip langaah vu ham. \v 26 Tonde hôôk busin-anju ond ham e kataangg Mangg jak sa haalengg, de same le naanêêl vu ham naambe sale kataangg Mangg in dôôvu ham e, \v 27 + o 16:27 Jon 14:21,23*in Mangg ahe yoo naving ham, in ham ahem naving sa be ham awii-having sa nambe sa nando having Anutu be sa laam. \v 28 + o 16:28 Jon 13:3*Bôôy sa nando having Aamangg, tombe sa havuuh Aamangg-ande saalukalaam voon, tonde sim sa navu gavuuh voon-anjo de sa naah vu Mangg jesin.” \p \v 29 Le yite maanggêêm-aso lanêêl vu nambe, “Ke mem, gêên ganêêl neep langaah-ande game ganêêl ak vakasin pakwesin e. \v 30 + o 16:30 Jon 2:25*Om gêên hey alak ni nambe goo galak va pin ani lung la, de game doosin vati in nambe omaaho ti naanêêl vu hong e, om sen hey aawii-having nambe galaam vu Anutu.” \v 31 Tombe Yesu nêêl laah vu sil nambe, “Gêên-anjo ham awii-having sa? \v 32 + o 16:32 Mat 26:31,56; Jon 8:29*Om ham gango le, busin ti navu naatok ond tok laam lung laa-jo, tombe ham navu gavuuh taale be ham andukanaah ham ambaam ti ti, de sa timu soo le mando, lemu same soo timu mando le, in Mangg nando having sa. \v 33 + o 16:33 Jon 14:27; Lom 5:1; 2Ti 3:12; 1Jon 5:4*Saanêêl vakasin-anjo vu ham in nambe ham akam bu sa be ham alompayo gato javuh, in vu voon-anjo va nimeen e danjingin ham, lemu ham-ame naham jak e, in sa laanggôôl va nipaya voon-ate lung la.” \c 17 \s1 Yesu lohak in yite maanggêêm-aso \p \v 1 + o 17:1 Jon 11:41; 12:23*Yesu nêêl nambêênju lung la, tonde valaah me lak baandoni de nêêl nambe, “O Aamangg, busin-ato lung laa-jo om onggako Noom haale jak in nambe Noom gako ohaalem jak. \v 2 + o 17:2 Mat 28:18*Gawiing-ambe saatu omaahonôôn pin-ate lukook in nambe saambiing-ambe hil pin sen gavu vu saa-to mando metumin danggata osin danggata. \v 3 + o 17:3 1; Jon 5:20*Tombe mando metumin danggataa-to dangga nambe omaahonôôn lanjak ganim naambe hong Anutu nôôn keen timu, osin lanjak Yesu Kalisi sen gawiing laam-ato ni. \v 4 + o 17:4 Jon 4:34; 14:13*Sa samu kul sen gavu vu sa in nambe saambiing-ato lung la, be sa hako ohaalem ak vu voon. \v 5 + o 17:5 Jon 1:1; 17:24*O Aamangg, onggako sa haalengg ak naah naambe sen vu munggin ngaanggis ma de sa nando having hong-ato. \p \v 6 “Saanêêl gate dangga langaah lung la vu hil sen gavu sil vu sa vu voon-ato. Goo gate sil, lemu gavu sil vu sa lung la, tombe sil davu taamuyin gate vakasin, \v 7 tombe gêên sil lalak ni lung la nambe va pin sen gavu vu saa-to yoo laam vu hong. \v 8 + o 17:8 Jon 16:30*In vakasin pin sen gavu vu saa-to ond saavu vu sil lung la, be lako lak-ambe lalak ni keen lôôt nambe bôôy sa nando having hong-ambe sa laam, de lawii-having nambe goo gawiing sa be sa laam. \v 9 + o 17:9 Jon 6:37,44*Om sa naalohak in sil, de same naalohak in hil voon-ate le, nganjo sa naalohak in hil sen gavu sil vu saa-to in gate sil. \v 10 + o 17:10 Jon 16:15*Sate va-so pin latu gate va, de gate va-so latu sate va, tombe sate va-so lako sa haalengg ak. \v 11 + o 17:11 Jon 10:30; 17:21; Gal 3:28*De same le mando voon naah e, nganjo sil oo le mando de sa naalos vu hong. O Aamangg Vaambuung, goo ganggin sil jak gate niwêêk sen gavu vu saa-to, in sil mando javuh ti naambe hoow nando lavuh tii-to. \v 12 + o 17:12 Jon 6:39; 18:9; 13:18*De sa nando having sil-ato ond sa nanggin sil lak gate niwêêk sen gavu vu saa-to. Soo nanggin sil nivasa de sil ti me-la mema le, yik omaaho timu sen navu gako nyevahaan-ambe na menamaa-to ond yoo timu le na menama valok-ate, in nambe vakasin sen neep hôôk gate kaapiyaa-to nôôn jak. \p \v 13 + o 17:13 Jon 15:11*“Ngaaho lak in sa navu anaas vu hong, om sa naanêêl vakasin-anjo vu voon in nambe sa kangg vasaa-to ond naapup hôôk sil alondpayo gaving. \v 14 + o 17:14 Jon 15:19*De saanêêl gate vakasin vu sil atombe hil voon anind baya lôôt in sil, in silate danggakook-ame vu voon-anjo le, nambe sen same vu voon-anjo le. \v 15 + o 17:15 Mat 6:13; 2Tes 3:3; 1Jon 5:18*Same navu kataangg in nambe ganôôh sil vêêl vu voon-anjo le, malis, nganjo sa navu kataangg in nambe ongganggin sil in Omaaho Nipaya. \v 16 Silate danggakook-ame vu voon-anjo le, nambe sen same vu voon-anjo le. \v 17 Ond gambiing-ambe sil daatu gate hil vaambuung jak gate vakasin keen, in gate vakasin ond vakasin keenaanôôn. \v 18 + o 17:18 Jon 20:21*Nambe sen gawiing sa be sa laam vu hil voon, tonde sim saawiing-ambe sil lala vu hil voon. \v 19 + o 17:19 Hiblu 10:10*Saavu sa la doos vu hong in nambe saandôôvu sil in nambe sil daatu gate hil vaambuung keen gaving. \v 20 De same navu kataangg in hil-anjo mu le, nganjo sa navu kataangg in hil sen gango silate vakasin-ambe lambiing gaving saa-to having. \p \v 21 + o 17:21 Jon 14:11; Gal 3:28*“O Aamangg, gambiing-ambe sil pin mando javuh ti naambe sen onando hôôk sa de sa nando hôôk hong-ato, tombe yik sil mando hôôk hoow, in hil voon lambiing gaving naambe gawiing sa be sa laam. \v 22 + o 17:22 Sin 4:32*Tombe gate nikaapulis sen gavu vu saa-to ond saavu vu sil, in sil mando javuh ti naambe sen hoow nando lavuh tii-to. \v 23 Sa nando hôôk sil-ande onando hôôk sa in nambe sil mando javuh ti bulôôt, in nambe hil voon lanjak ni naambe gawiing sa be sa laam, osin sil lanjak ni naambe gahem naving gate hil nambe sen gahem naving saa-to. \p \v 24 + o 17:24 Jon 12:26; 17:5*“O Aamangg, gavu sil vu sa om saawiingin nambe sil mando gaving sa vu taaku sen sana mandôô-to, in lanji sate nikaapulis sen gavu vu saa-to, in gahem oo naving sa vu munggin sen ngaanggis maa-to. \p \v 25 + o 17:25 Jon 8:55*“O Aamangg, hong Omaaho Nivalok, hil voon-ame lalak ganim e, lemu sa lak ganim, de gate hil-anjo \p ond lalak ni nambe gawiing sa be sa laam. \v 26 Saanêêl hong langaah vu sil, de soo le monaanêêl, in gate ahe havingin sen gahem naving saa-to na nohvu sil gaving, tonde sa mando hôôk sil alondpayo.” \c 18 \s1 Yudas nêêl Yesu langaah vu hil-ambe lalôôh \r (Matai 26:47-56; Maak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 + o 18:1 Mat 26:36*Yesu lohak lung la tonde having yite maanggêêm-aso be lala bel Kidlon vaalu, be lala lalup taaku ti sen hil daalôôh haah ayuuh amêê-to, tombe sil ahondoos lalukala. \v 2 + o 18:2 Luk 21:37; 22:39*De Yudas sen navu bu Yesu dukana hil namand-ato ond yoo lak taakuu-ju ni lung la, in Yesu having yite maanggêêm-aso dasupin sil vuu-ju lak busin ngeeyaata. \v 3 + o 18:3 Jon 7:32,45*Tonde Yudas hako hil Lom ngaamong vaha lu ti, osin ahevaavu-so ond yik hil kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso osin hil Palisai lawiing ahevaavu-sôônju lalaa-to, tombe sil taalungg kin osin lam tonde lako va ngaamong-ate having-ambe lala lalup taakuu-ju. \v 4 De Yesu yoo lak va pin sen navu naatovu yii-to vulôôt, om la lingin sil nambe, “Ham navu salo lati?” \v 5 Le lanêêl laah vu nambe, “Yesu Nasaalet.” Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Yik saa-jo.” De Yudas sen giiy hil-anju lala in nambe lanôôh Yesuu-to ond naale having ngaamong vaha-so. \v 6 Om sen Yesu nêêl vu sil nambe “Yik saa-jo,” ond sil lalaah ak damind tombe lalupake be lala deep voon. \v 7 Tombe lingin sil laah nambe, “Ham navu salo lati?” Tombe lanêêl nambe, “Yesu Nasaalet-ato.” \v 8 Tombe Yesu nêêl laah nambe, “Saanêêl vu ham lung la nambe yik saa-jo, om naambe ham navu salo sa ond ham baale de sate hil-anjo lana \p vêêl e.” \v 9 + o 18:9 Jon 17:12*Nêêl nambêênju in yite vakasin sen nêêl lung laa-to nôôn jak naambe, “Sil sen gavu sil vu saa-to ond sil ti me-la mema le.” \p \v 10 Tombe Simon Pita hako yipak diin ti sapa, om hatul vêêl-ambe sap yêêv bop salivangin-ate yite hil kul ti nanyelis vasa be yêêhin, hil kul tii-ju haale nambe Malkas. \v 11 + o 18:11 Mat 26:39*Tombe Yesu nêêl vu Pita nambe, “Ganjop gate yipak dukanaah naavi. Gambe va nimeen sen Mangg vu vu saa-to ond sale aanoh nanye in a?” \s1 Lako Yesu be lala vu Anas \p \v 12 Tonde hil Lom ngaamong vaha lu tii-ju laving silate yêêv osin hil Yuda-te ahevaavu-so be lalôôh Yesu be landuuh, \v 13 tombe lako be lala vu Kaiapas yêên Anas vêêl e. Kaiapas-anju ond tu kul vaha salivangin-ate silate yêêv bop hôôk ta tii-ju, \v 14 + o 18:14 Jon 11:49-51*ond yik Kaiapas-anju sen nêêl vu hil Yuda bôôy nambe, “Omaaho timu jimb in dôôvu hil pin ond mem nivasa.” \s1 Pita lak alu in Yesu \r (Matai 26:69-70; Maak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 + o 18:15 Jon 20:3; 21:20; Mat 26:58*Tonde Simon Pita yuuh maanggêêm ango taamuyin Yesu be lala, tombe maanggêêm angôô-ju ond kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv bop yoo lak ni, om lukala yêêv bop-anjute baan kaatum alopayo having Yesu, \v 16 tonde Pita yoo naale voon ngaaho vu vinavi. De maanggêêm ango sen yêêv bop salivangin-ate lak nii-to ond nêêl vu vêêh sen nanggin vinavii-to vêêl e mem giiy Pita lukala. \v 17 Tombe vêêh kul tii-ju lingin Pita nambe, “Mak omaahôô-ju yite maanggêêm ti hong-anja?” Le Pita nêêl nambe, “Sak ma.” \v 18 De taaku nikuuh om hil kul-ate osin ahevaavu-so lavaav kin-ambe daale mondanyuuh kin, tombe yik Pita la naale monanyuuh kin having sil. \s1 Yêêv bop salivangin-ate lingin Yesu \r (Matai 26:59-66; Maak 14:55-64; Luk 22:66-71) \p \v 19 Tombe kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv bop lingin Yesu in yite maanggêêm-aso osin yite tanasin sen navu taahu omaahonôôn-ato. \v 20 + o 18:20 Mat 26:55; Jon 7:26*Le Yesu nêêl laah nambe, “Sa naanêêl vu omaahonôôn pin neep langaah, de soo navu taahu hil hôôk dumb pasiv vaalu osin hôôk Anutu-te dumb bop alo sen hil Yuda pin dasupin sil hôôk-ato having, de same aanêêl vakasin ti hôôk vunin e, \v 21 om galingin sa in? Nganjo ganjingin hil sen dangôô-to naambe saanêêl vaati vu sil, in vakasin sen sa naanêêl-ato ond sil lalak ni.” \p \v 22 + o 18:22 Sin 23:2; Jon 19:3*Yesu nêêl nambêênju tonde ahevaavu ti naalêê-ju ond yik patap Yesu de nêêl vu nambe, “Game naanêêl vakasin naambêênja vu yêêv bop salivangin-ate le.” \v 23 Le Yesu nêêl laah vu nambe, “Saanêêl vakasin ti paya ond onaanêêl naam langaah naambe saanêêl ti tana paya, le naambe saanêêl lohvu, le nambe vaati sen gayiis sa \p malis amu?” \p \v 24 Landuuh Yesu lung la be hees oo naahen lakando yi, tonde Anas wiing la vu yêêv bop salivangin-ate Kaiapas. \s1 Pita lak alu in Yesu yesin laah \r (Matai 26:71-75; Maak 14:69-72; Luk 22:58-62) \p \v 25 Simon Pita naale monanyuuh kin tombe lanêêl vu yi nambe, “Mak Yesu-te maanggêêm ti hong-anja?” Le Pita lak alu nambe, “Sak ma.” \v 26 + o 18:26 Jon 18:1,10*Tombe yêêv bop salivangin-ate hil kul ti ond omaaho sen Pita sap nanyelis vaalu laa-to yite omaaho ti sen yik sil dangga timuu-to, ond nêêl vu Pita nambe, “Mak saahe hong-anja naale having Yesu hôôk taaku sen daalôôh haah ayuuh ame vu nganjuu-to?” \v 27 + o 18:27 Jon 13:38*Le Pita lak alu yesin laah, tonde pavis atombe kokalêêh su. \s1 Lako Yesu be lala vu Pilata \r (Matai 27:1-2,11-14; Maak 15:1-5; Luk 23:1-5) \p \v 28 Samiinaanôôn atombe lako Yesu vu Kaiapas ambaan-ambe lala yêêv bop Lom-ate taaku, lemu hil Yuda me-lalukala yêêv Lom-anju yite taaku le, in layêênin nambe sil e nind paya jak \f + \fr 18:28 \ft Hil Yuda dayêênin nambe me-landukana hil vaalu-te bayêên e, in hil vaalu-te nipaya le dukana vu sil. Tonde silate tanasin neep nambe busin bop busin haluusin ngaaho lak, de omaahonôôn landukana hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to silate bayêên, ond sil-ame lanja vanôôn busin haluusin-ate gaving e. \f* tombe me-lohvu nambe lanja vanôôn busin haluusin-ato le. \v 29 Om yêêv bop Pilata laam voon vu sil-ambe nêêl nambe, “Ham awiingin nambe naanêêl vakasin vaati jak omaahôô-ja?” \v 30 Tombe lanêêl laah nambe, “Omaahôô-jo nambe me-nawiing nipaya le ond hey-ame le gako naam vu hong e.” \v 31 + o 18:31 Jon 19:6-7; Sin 18:15*Le Pilata nêêl laah nambe, “Mam, ham oo gako naas-ambe ham sahi yi nohvu hamate tanasin.” Le lanêêl vu nambe, “Ham Lom nanêêlin nambe hey-ame aanyiis omaaho ti jimb e.” \v 32 + o 18:32 Mat 20:19; Jon 3:14; 12:33*Ond nambêênju in nambe Yesu-te vakasin sen nêêl langaah bôôy nambe le jimb ak haah pakôô-to\f + \fr 18:32 \ft Hil Yuda dayiis hil ond davu tanga lak tatuuh-ambe dayimb, nganjo hil Lom ond dayiis hil lak haah pako. \f* navu nôôn jak. \p \v 33 Om Pilata lukalaah gaaman-ate taaku yesin tombe teey Yesu laam-ambe lingin nambe, “Hil Yuda-te omaaho lulemak hong a?” \v 34 Tombe Yesu nêêl laah nambe, “Goo gakam vu be ganêêl vakasin-anja, me vaheey lanêêl sa vu hong a?” \v 35 + o 18:35 Jon 1:11*Le Pilata nêêl laah vu nambe, “Same Yuda ti le, goo gate hil laving yêêv-aso salivangin-ate lako hong laam vu sa, de gawiing vaati?” \v 36 Tombe Yesu nêêl nambe, “Hil sen sa nanggin-ato ond danggakook-ame vu voon-anjo le. Nambe danggakook vu voon-anjo ond sate hil e lambiing ngaamong in nambe omaaho ti me-bu sa dukana hil Yuda namand e, le ma de sa nanggin sate hil-ato ond danggakook-ame vu voon-anjo le.” \v 37 + o 18:37 1Ti 6:13; Jon 3:32-33; 8:47*Tombe mem Pilata lingin laah vu nambe, “Om hong omaaho lulemak ti?” Tombe Yesu nêêl laah nambe, “Ganêêl lohvu. Sa omaaho lulemak ti ondeey ataak hako sa, tombe saalukalaam voon in nambe sa naanêêl vakasin keen langaah, tombe hil pin sen sil davu taamuyin vakasin keen-ato ond sil dango sa lavangg.” \v 38 Tombe Pilata lingin nambe, “Vakasin keen-anjo nambe vaati?” \s1 Pilata nêêl nambe lanyiis Yesu be jimb \r (Matai 27:15-31; Maak 15:6-20; Luk 23:13-25) \p Pilata nêêl vakasin-anju lung la tonde hato laah voon-ambe nêêl vu hil Yuda nambe, “Same aatovu yite vakasin ti le, \v 39 lemu hamate gambum neep nambe sa navu kavaayin kalaambus ti hôôk busin bop busin haluusin-ambe sa naavu laas malis vu ham, om ham awiingin nambe sa kavaayin hil Yuda-te omaaho lulemak vu ham a?” \v 40 Le sil pin lateey la vu nambe, “Yii-jak ma, nganjo Balabas amu.” Balabas-anjo yi omaaho ngaamong osin hôôndak ambu ti. \c 19 \p \v 1 Tombe Pilata nêêl-ambe hil Lom ngaamong vaha-so lako Yesu la be laveek ak hees. \v 2 + o 19:2 Luk 23:11*Tonde lasêêy hees aniyin-ambe lambuuhin tombe latung lakala lu, be davu taahu omaaho lulemak ak yi, tonde lalop tôômb amembu ti lukala yi, \v 3 + o 19:3 Jon 18:22*tombe lala daale mekaalus de lanêêl vu nambe, “Yuda-te omaaho lulemak omando-o.” Tonde sil patap yi. \p \v 4 + o 19:4 Jon 18:38*Layiis lung atonde Pilata hato laah voon-ambe nêêl vu hil Yuda nambe, “Sa navu gako nom voon vu ham in nambe ham oo anjak ni naambe same aatovu yite vakasin ti le.” \v 5 Tombe mem Yesu hato la voon osin hees aniyin sen lambuuhin hôôk luu-to de tôômb amembu lakaneep yi, tombe Pilata nêêl vu sil nambe, “Ham angge omaahôô-ja.” \v 6 + o 19:6 Jon 18:31*Tombe kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso osin ahevaavu-so layi tombe lateey nambe, “Ganyiis jakana haah pako. Ganyiis jakana haah pako.” Tombe Pilata nêêl laah vu sil nambe, “Om ham oo gako naas-ambe ham anyiis jakana haah pako, in sak same aatovu vakasin ti neep vu yi le.” \v 7 + o 19:7 Lev 24:16; Jon 5:18; 18:31*Le hil Yuda lanêêl laah vu nambe, “Heyate tanasin ti neep tombe yik tanasin-anju nêêl nambe jimb in hatee yi lak nambe Anutu Noow yi.” \p \v 8 Pilata hango vakasin-anju tombe yêênin daka lôôt, \p \v 9 + o 19:9 Mat 26:62-63; 27:12; Luk 23:9*tombe lukalaah gaaman-ate taaku be lingin Yesu laah nambe, “Hong vu tana?” Le Yesu lava ma. \v 10 Tombe Pilata nêêl vu nambe, “Nambe vaati sen game vakaas vu sa le? Galak ni nambe saatu danggakook a? Om sa naanêêl naambe sil kavaayin hong-ambe gana ond sil e kavaayin, me sa naanêêl naambe lanyiis hong jakana haah pako ond le lanyiis.” \v 11 + o 19:11 Jon 10:18; Sin 2:23; Lom 13:1*Le Yesu nêêl laah nambe, “Anutu baandoni me-jiinggis e ond game galohvu nambe gambiing vati vu sa le, om omaaho sen vu sa lukala onamam-ato ond yite nipaya bopaata lôôt savok gate nipaya la.” \p \v 12 + o 19:12 Luk 23:2; Sin 17:7*Pilata hango vakasin-anju tombe navu salo mop \p in nambe kavaayin Yesu be yoo na, le hil Yuda lateey nambe, “Okavaayin omaahôô-ja be yoo na ond omaaho lulemak Sisa me-yite omaaho hong e. In omaaho ti yoo naanêêl naambe yi omaaho lulemak ond hatee yi lak vu Sisa, le nambe vaati sen okavaayin yi?” \v 13 Pilata hango vakasin-anju tombe giiy Yesu la voon, tombe Pilata la hato nando taaku ti sen dawiing vakasin-ato, ond taakuu-ju danêêl nambe Pêêt Tatuuh, danêêl hôôk Yuda lavand Hiblu nambe Gabata. \p \v 14 Lawiing vakasin-anju hôôk busin sen davu samu sil in lanja vanôôn busin haluusin-ate. Ond taaku me laam naale lavuun atombe Pilata nêêl vu hil Yuda nambe, “Ham angge hamate omaaho lulemak nganjo.” \v 15 Le sil lateey laah nambe, “Ganyiis-ambe jimb. Ganyiis-ambe jimb. Ganyiis jakana haah pako.” Tombe Pilata lingin sil nambe, “Ham awiingin nambe saanyiis hamate omaaho lulemak jakana haah pako?” Tombe yêêv-aso salivangin-ate lateey laah nambe, “Heyate omaaho lulemak ti me-nando le, yik Sisa yoo timu.” \v 16 Lateey nambêênju tombe mem Pilata vu Yesu lukala sil namand in nambe lanyiis jakana haah pako. \s1 Layiis Yesu lakala haah pako \r (Matai 27:32-44; Maak 15:21-32; Luk 23:26-43) \p \v 17 Om lako Yesu tombe yoo kava yite haah pako be lala taaku ti haale nambe Taaku Lukook, de danêêl hôôk Yuda lavand Hiblu nambe Golagaata. \v 18 Tombe mem layiis yi lakala haah pako vu taakuu-ju, tombe layiis omaaho yuuh daale vaalu vaalu de Yesu naale lavuunaatôôv. \v 19 Tonde Pilata kaavu vakasin ti be hambe lakala neep ak haah pako ond kaavu nambe, “Yesu Nasaalet, Yuda-te Omaaho Lulemak.” \v 20 Tombe taaku sen lasi Yesu lakala haah pakôô-to ond neep ngaaho vu bayêên bop Yelusalem, om hil Yuda ngeeyaata layi vakasin-anju, in Pilata kaavu vakasin-anju hôôk Yuda lavand Hiblu, de hôôk hil Lom lavand, tonde hôôk \p Glik lavand having. \v 21 Tombe Yuda-te kul vaha sen datung salivangin-ato silate yêêv-aso lanêêl vu Pilata nambe, “Game kaavu naambe hil Yuda-te omaaho lulemak e, malis, nganjo okaavu naambe, ‘Omaahôô-jo yoo nêêl yi nambe hil Yuda-te omaaho lulemak yi.’” \v 22 Le Pilata nêêl laah nambe, “Vakasin sen sa kaavuu-juuto ond sa kaavu lung, nanjip.” \p \v 23 Hil Lom ngaamong vaha-so layiis Yesu lakala haah pako lung la, le mem lako yite tôômb ayuuh ame be latiiy ak lu yumbeyuuh, tombe lako lu ti ti lohvu sil. Tonde lako yite lolop diin sen me-landuuh e, laasu mu vu kakook-ambe tok la vahaa-to, \v 24 + o 19:24 Saam 22:18*tombe yoo lanêêl vu sil nambe, “Yame naakweek e, yiiy gaate tatuuh-ambe yiiy tambe in nambe naatok gato yiiy ti tana me ond jop lolop tii-jo.” Lanêêl nambêênju in nambe Anutu-te vakasin sen yite hil kaavu lukaneep hôôk kaapiyaa-to navu nôôn jak naambe, \q1 “Sil latiiy sate lolop ayuuh ame be lohvu sil, \q1 de sil laate tatuuh-ambe sil tambe in nambe tatuuh naatok gato ti tana me ond jop sate lolop.” \p Tombe hil Lom ngaamong vaha-so lawiing nambêênju. \p \v 25 + o 19:25 Mat 27:55-56*Tombe Yesu tangganaan Malia, de Malia halivêêh ango, de Klopas vane Malia, tonde Malia Magadala, ke, sil-anjo daale ngaaho vu Yesu-te haah pako. \v 26 + o 19:26 Jon 13:23*Tombe Yesu yi nambe tangganaan ayuuh maanggêêm ti sen Yesu yoo ahe having yii-to daale, om nêêl vu tangganaan nambe, “Ataak, gangge noom-anja.” \v 27 Tonde yik nêêl vu maanggêêm-anjuuto nambe, “Gangge tam-anja.” Tombe hôôk busin-anju maanggêêm-anjôôto hako Yesu tangganaan ak-ambe la nando having yi vu baan. \s1 Yesu yimb \r (Matai 27:45-56; Maak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 + o 19:28 Saam 22:15*Tombe mem Yesu lak ni nambe yite kul pin-ato lung la om nêêl nambe, “Sa longg bambôôv in bel.” Nêêl nambêênju in nambe vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiyaa-to nôôn jak. \v 29 + o 19:29 Saam 69:21*Tombe bel anikalin nando hôôk kaambum ti, om lako malumak-ambe sil laanggôôl lukala bel anikalin-ato, tonde lavingin hôôk haah daka be lavu la valup lukala Yesu avi. \v 30 Tombe Yesu lasuvin-ambe hangôôn, le mem nêêl nambe, “Sa samu sate kul lung la.” Tonde mem laanggôôl ka luus atonde seelin nôôn la de yimb. \s1 Hil ngaamong vaha ti tataav Yesu kamben \p \v 31 + o 19:31 Diu 21:22-23*Tonde hôôk busin-anju hil Yuda davu samu sil in nambe davu lanji silate busin sawaasin bop busin haluusin-ato. Busin-anjo bopaata lôôt, de nind baya nambe omaahonôôn naavind-ame baale jak haah pako hôôk busin sawaasin e, om lala kataangg Pilata nambe biing hil ngaamong vaha-so lana kalêêh yaal vahand in lanjimb pavis, de lanôôh yaal naavind vêêl. \v 32 Tombe mem hil Lom ngaamong vaha-so lala kaatuuh omaaho yuuh sen sil layiis yuuh having Yesuu-to ango vaha kalêêh, tombe yik lala kaatuuh ango vaha having, \v 33 tombe sim lala vu Yesu le layi de yimb lung la, om sil-ame kaatuuh vaha le. \v 34 Lemu hil ngaamong vaha-so ti tataav Yesu lak yiiy lukala kamben, tombe pavis atombe nihees osin bel kaasêêh laam. \p \v 35 + o 19:35 Jon 21:24*Tombe omaaho sen yi vaa-jo ond nêêl langaah, tombe yite vakasin-anjo keen lôôt, de yoo lak ni nambe nêêl vakasin keen in nambe ham ambiing gaving. \v 36 + o 19:36 Eks 12:46; Nam 9:12; Saam 34:20*Lawiing vaa-ju om vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiyaa-to nôôn ak nambe, “Sil-ame le kaatuuh yite kook ti \p kalêêh e.” \v 37 + o 19:37 Sek 12:10; Taato 1:7*Tonde vakasin ango neep nambe, “Hil e mend na vu omaaho sen sil tataav yii-to.” \s1 Lambe Yesu naavi lukala lavandangga \r (Matai 27:57-61; Maak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 + o 19:38 Jon 7:13; 12:42*Lung laa tonde Yesu-te omaaho ti Yusep vu Alimatia, ond yoo wii-having Yesu kaatokin in nayêênin hil \p Yuda. Ond Yusep-anju la kataangg Pilata nambe nôôh Yesu naavi vêêl, tombe Pilata liinggis om Yusep la lôôh vêêl. \v 39 + o 19:39 Jon 3:1-2*Tombe Nikotemus sen bôôy la vu Yesu hôôk busin-ato la having Yusep, ond hako haah anikanggi galovasa yuuh-ambe salomangin yuuh ahondoos lavuh ti, tombe nimeen lôôt lohvu 35 kilo. \v 40 Tombe yuuh lala lako Yesu naavi be yuuh lavil osin va galovasaa-jôôto hôôk tôômb valôôy lohvu hil Yuda-te gambum sen davu samu omaahonôôn-ambe dahaav-ato. \v 41 De taaku sen layiis Yesu lak haah pakôô-to ond taaku sen laalôôh haah ayuuh amêê-to ti neep, tombe taakuu-ju lavandangga sen daahen lasap moos in nambe gambe omaahonôôn dukanaa-to ti neep, ond me-lambe omaahonôôn ti neep hôôk bôôy e. \v 42 Tombe lavandanggaa-ju neep ngaaho, om yuuh lambe Yesu naavi lukala pavis, in hil Yuda davu samu sil in lanji silate busin sawaasin bop. \c 20 \s1 Yesu kandi lak laah \r (Matai 28:1-8; Maak 16:1-8; Luk 24:1-12) \p \v 1 Busin sawaasin lung la de Sonda samiinaanôôn yoo naahen mekanu, tonde Malia Magadala la valup bandumb, le yi de tatuuh tatolin vêêl in bandumb avi. \v 2 + o 20:2 Jon 13:23*Tombe hatup-ambe laah nêêl vu Simon Pita yuuh maanggêêm ango sen Yesu ahe having yii-to nambe, “Lako Omaaho Bop vêêl vu bandumb, tombe hey doosin nambe lala lambe neep tana.” \v 3 Tombe Pita yuuh maanggêêm angôô-juuto lala in lana bandumb, \v 4 tombe yuuh ahondoos latup-ambe lala hôôk ti, le maanggêêm angôô-juuto kaluuh Pita de tok la valup bandumb munggin. \v 5 Tombe navu kakôôhin lavandangga lopayo le yi tôômb valôôy sen lavil Yesu naavi hôôk-ato yoo nando, lemu me-lukala lavandangga lopayo le. \v 6 Tonde Simon Pita motaamu be valup atombe laholaho be lukala lavandangga lopayo be yi le tôômb valôôy amu nando, \v 7 + o 20:7 Jon 11:44*de tôômb ango sen sil layum Yesu lukook-ato ond me-nando having tôômb vaalu le, nganjo paasu be nando lundoos. \v 8 Tombe mem maanggêêm ango sen la valup bandumb avi munggin-ato ond lukala lavandangga lopayo having, le yi nambêênju tombe wii-having nambe Yesu kandi lak. \v 9 + o 20:9 Sin 2:24-32; 1Ko 15:4*Le vakasin sen neep hôôk Anutu-te kaapiya nambe le kandi jak vu hil yimbin-ate, ond yuuh-ame lalak vakasin-anju danggakook ani lung la le, naahen. \v 10 Lung atonde maanggêêm ayuuh lalaah baand. \s1 Yesu taato yi vu Malia Magadala \r (Maak 16:9-11) \p \v 11 Malia yoo monasu naale voon ngaaho vu bandumb avi, tombe kakôôhin lavandangga lopayo, le yi de \v 12 angela yuuh osin tôômb anivalôôy malis dando lak Yesu naavi ahembaan, ango nando lukook de ango nando vaha. \v 13 Tombe yuuh lanêêl vu Malia nambe, “Onasu in?” Tombe nêêl laah vu yuuh nambe, “Lako sate Omaaho Bop vêêl-ambe lambe la ti, de sa doosin.” \v 14 + o 20:14 Luk 24:16; Jon 21:4*Nêêl nambêênju tonde hilin e yi de Yesu naale, lemu Malia me-lak ni nambe Yesuu-ju le. \v 15 Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Onasu in vaati? Onavu salo lati?” Tombe Malia ka vu nambe omaaho sen nanggin taakuu-jôôto, om nêêl vu nambe, “Himbop, naambe ohako la ond onaanêêl taaku sen ohambe neep hôôk-ato vu sa be sana gako.” \v 16 Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Malia.” Tombe Malia hilin-ambe nêêl vu yi hôôk Yuda lavand Hiblu nambe, “Labonai.” Haalêê-jo nambe Kaputung. \v 17 + o 20:17 Lom 8:29; Hiblu 2:11-12*Le Yesu nêêl vu nambe, “Game naapuvu sa le, in same alak-ambe \p sala vu sate Aamangg e, naahen. Lemu ganaah-ambe onaanêêl vu sa halingg-aso naambe sa jak-ambe sa naah vu Aamangg sen sate Mangg-ande hamate Mom, yik sate Anutu de hamate Anutu.” \v 18 Tombe Malia Magadala laah-ambe nêêl vu maanggêêm-aso nambe, “Saahe Omaaho Bop gêên.” Tonde nêêl vakasin sen Yesu nêêl vuu-to langaah vu sil. \s1 Yesu taato yi vu maanggêêm-aso \r (Matai 28:16-20; Maak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 + o 20:19 Jon 19:38*Tonde Sonda busin atombe Yesu-te maanggêêm-aso layêênin hil Yuda om laayiiy vinavi niwêêk-ande yoo dando hôôk bayêên alo. Tombe Yesu la hato naale hôôk sil lavuun, de nêêl vu sil nambe, “Ham alompayo nanjip melaas.” \v 20 + o 20:20 Jon 19:34; 16:22; 1Jon 1:1*Nêêl vakasin-anju tonde taato nama osin kamben vu sil, tombe kand vasa lak nambe layi mend ak Omaaho Bop. \v 21 + o 20:21 Jon 17:18*Tonde Yesu nêêl vu sil yesin laah nambe, “Ham alompayo nanjip melaas, de saambiing-ambe ham ana naambe sen Mangg wiing sa be sa laam-ato.” \v 22 Nêêl vakasin-anju tonde have aviloos lak sil, de nêêl nambe, “Ham gako Vavi Vaambuung naas. \v 23 + o 20:23 Mat 18:18*De naambe ham kawiiy hil-ate va nipaya na ond le nama na, le naambe ham-ame kawiiy hil-ate va nipaya na le, ond silate nipaya yoo le nanjip vu sil lôôt.” \s1 Tomas yi me lak Yesu \p \v 24 + o 20:24 Jon 11:16; 14:5; 21:2*Yesu taato yi vu yite maanggêêm-aso, lemu sil nomaayuuh-ambe laam yuuh-ato ond ti Tomas sen danêêl yi nambe Papinj-ato me-nando having sil hôôk busin tii-ju le, \v 25 om maanggêêm-aso vaalu lanêêl vu Tomas nambe, “Hey aahe Omaaho Bop.” Le Tomas nêêl laah vu sil nambe, “Same aangge mengg ak balem ahembaan sen neep ak namaa-to, be saanjop sa namangg kapis dukana balem vuun-anjuuto le, tonde same aanjop namangg dukana yiiy vuun sen neep ak kamben-ato le, ond same le aambiing gaving e, malis.” \p \v 26 + o 20:26-27 Jon 20:19-20*Tombe Sonda ango taamusin atombe Yesu-te maanggêêm-aso dando hôôk bayêên alo hôôk Sonda yesin laah, tombe Tomas nando having sil. Sil laayiiy vinavi lung la de dando, tonde Yesu la hato naale hôôk sil lavuun de nêêl nambe, “Ham alompayo nanjip melaas.” \v 27 Tonde mem nêêl vu Tomas nambe, “Onamam kapis naam nganjo, de gangge sa namangg, tonde ganjop namam dukana yiiy vuun sen neep hôôk sa kambengg-anjo, tombe game galumkook aniwêêk e, malis, yik gambiing gaving.” \v 28 Tombe Tomas nêêl laah vu nambe, “Sate Omaaho Bop osin sate Anutu hong.” \v 29 + o 20:29 1Pi 1:8*Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Gahe sa ondeey gawii-having a? Hil sen me-layi mend ak sa le, lemu lambiing gaving-ato, ond le kand vasa.” \s1 Jon kaavu kaapiyaa-jo in? \p \v 30 + o 20:30 Jon 21:25*Yesu wiing taahu taahu osin niwêêkvaalu ngeeyaata be yite maanggêêm-aso layi, lemu same kaavu lukaneep kaapiyaa-jo le. \v 31 + o 20:31 Jon 3:15; Lom 1:17; 1Jon 5:13*Yik sa kaavu vaalu neep-anjo in nambe ham ambiing gaving naambe Yesu yi omaaho sen Anutu yoo holin yi vulôôt-ato, Anutu Noow yi. Om ham ambiing gaving, ond ham e mando metumin jak haale. \c 21 \s1 Yesu taato yi vu maanggêêm-aso namaavaalu be vindak yuuh \p \v 1 + o 21:1 Jon 6:1*Lung laa tonde Yesu taato yi yesin laah vu yite maanggêêm vaalu vu betum Taibilias nanyendangga, ond yite vakasin-anjo. \v 2 + o 21:2 Jon 1:45-51; 20:24*Simon Pita yuuh Tomas sen danêêl yi nambe Papinj-ato, de Naatanael vu Kena Galili, de Sebedi noow ayuuh, tonde Yesu-te maanggêêm yuuh having-ambe sil ahondoosin dando. \v 3 Tombe Simon Pita nêêl vu sil nambe, “Sana \p paahuung.” Tombe sil lanêêl vu nambe, “Hey anaas in yana.” Tombe sil lalakala kaanu ti be lala lambe govak busin-aandiin, le ma de me-lako paahuung ti le, malis lôôt. \p \v 4 + o 21:4 Jon 20:14*De langaah naahen nalak atombe Yesu naale lonak, lemu yite maanggêêm-aso doosin yi. \v 5 + o 21:5 Luk 24:41*Tombe nêêl vu sil nambe, “Noongg-aso-e, ham hako paahuung heey a?” Le lanêêl laah vu nambe, “Malis-o.” \v 6 + o 21:6 Luk 5:4-7*Tombe nêêl vu sil nambe, “Om ham gaate govak dukanaah osin kaanu vaalu vasaa-to ond mem ham e naatovu.” Om laate govak lukalaah tombe paahuung ngeeyaata lôôt lukala, om sil-ame lalohvu nambe daandiiy govak jakanaam baandoni le. \v 7 + o 21:7 Jon 13:23; Mat 14:29*Tombe maanggêêm sen Yesu ahe having-ato ond nêêl vu Pita nambe, “Yik Omaaho Bop-anju.” Tombe Simon Pita kaah lolop-ande monawiing kul le hango nambe Omaaho Bop, tombe lop yite lolop laah tonde pasong lukala bel-ambe la vu Yesu. \v 8 Tonde maanggêêm-aso vaalu yoo mondako kaanu be mondaandiiy govak osin paahuung-ambe lalaam, ond lalaam diin daka lohvu 90 mita le mem lala lalup ngaaho vu nanyendangga. \p \v 9 Tombe sil lalakala lonak lung la, le mem layi de kin neep natum, tonde paahuung neep ak kin osin vanôôn nando having. \v 10 Tombe Yesu nêêl vu sil nambe, “Paahuung sen ham hako gesaangêê-jaato ond ham gako heey naam.” \v 11 + o 21:11 Luk 5:6*Tombe Simon Pita lakalaah kaanu be laandiiy govak osin paahuung lakalaam lonak, tombe paahuung bo-bop ngeeyaata lohvu 153 pup hôôk govak, \p le paahuung ngeeyaataa-ju me-vapuuh govak e. \v 12 Tonde Yesu nêêl vu sil nambe, “Ham anaam angga vanôôn.” Tombe maanggêêm-aso layêênin sil vu om ti me-lingin vu yi le, in lalak ni nambe Omaaho Bop. \v 13 + o 21:13 Jon 6:11*Tombe la hako vanôôn-ambe vu vu sil, tonde yik wiing paahuung va timu. \v 14 + o 21:14 Jon 20:19,26*Om sen Yesu kandi lak vu hil yimbin-atêêto ond taato yi vu maanggêêm-aso tu balon yaal-anjo. \s1 Yesu yuuh Pita \p \v 15 + o 21:15 Jon 1:42; Mat 26:33*Laya vanôôn lung la le mem Yesu lingin Simon Pita nambe, “Jon noow Simon, mak gahem having sa savok hil-anja?” Le Pita liinggis nambe, “Êê-e, Omaaho Bop, galak ni nambe sahengg having hong-ato.” Tombe Yesu nêêl nambe, “Gambaat sate bik sipsip noow-aso.” \p \v 16 + o 21:16 Sin 20:28; 1Pi 5:2*Tonde Yesu lingin tu balon yuuh nambe, “Jon noow Simon, mak gahem having sa?” Le Pita nêêl nambe, “Êê-e, Omaaho Bop, galak ni nambe sahengg having hong-ato.” Tombe Yesu nêêl nambe, “Ongganggin sate sipsip-aso.” \p \v 17 + o 21:17 Jon 13:38; Jon 16:30*Tonde Yesu lingin tu balon yaal nambe, “Jon noow Simon, mak gahem having sa?” Tombe Pita ka pasiv lôôt in yi, in Yesu lingin yi tu balon yaal nambe, “Mak gahem having sa?” Om nêêl vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, goo galak va pin ani, om galak ni nambe sahengg having hong.” Tombe Yesu nêêl vu nambe, “Gambaat sate sipsip-aso. \v 18 + o 21:18-19 2Pi 1:14; Mat 16:24-25; Mak 1:17; Jon 13:36*De sa naanêêl keen lôôt vu hong naambe bôôy sen onaahen maanggêêm-ato, ond goo navêêh gate let-ambe onala taaku sen gawiingin nambe ganaa-to, lemu taamusin sen otata jak-ato ond gale talo namam-ande omaaho ango le gavêêh gate let ak hong-ande gako hong-ambe gana taaku sen game gawiingin nambe ganaa-to le.” \v 19 Yesu nêêl vakasin-anju lak Pita ond nêêl taato nambe taamusin Pita le jimb naambêênju be gako Anutu haale jak. Nêêl vakasin-anju lung la tonde nêêl vu Pita nambe, “Otaamuyin sa.” \s1 Maanggêêm sen Yesu ahe having-ato yite vakasin \p \v 20 + o 21:20 Jon 13:23-25*Tombe Pita hilin laah e yi maanggêêm sen Yesu ahe having-ato navu taamuyin yuuh. Maanggêêm-anju sen bôôy mondaya vanôôn atonde valu-la ngaaho vu Yesu be lingin nambe, “Omaaho Bop, lati le bu hong dukana hil namand?” \v 21 Ond Pita yi maanggêêm-anju tombe lingin Yesu nambe, “Omaaho Bop, de omaahôô-ju le naambe vaati?” \v 22 + o 21:22 Mat 16:28*Le Yesu nêêl vu nambe, “Sa kangg bu naambe yoo mando lôôt-ambe saanom gato le, ond soo sate va, nganjo hong-anja otaamuyin sa.” \v 23 Tombe vakasin la lohvu Omaaho Bop-ate hil vaalu nambe maanggêêm-anju me-le jimb e, lemu Yesu me-nêêl vu nambe me-le jimb e, malis, nganjo nêêl nambe, “Sa kangg bu naambe yoo mando lôôt-ambe saanom gato le, ond soo sate va.” \v 24 + o 21:24 Jon 19:35*Yik maanggêêm-anjo sen nanêêl vakasin-anjo langaah-ande kaavu neep-ato, tombe hey alak ni nambe vakasin sen kaavuu-jo yoo keen lôôt. \v 25 + o 21:25 Jon 20:30*Yesu wiing va vaalu ngeeyaata lôôt, tombe sa kangg vu nambe yiiy kaavu ti ti hôôk kaapiya osin doos ond le naatu kaapiya ngeeyaata lôôt-ambe na nohvu taaku pin-ambe savok.