\id GAL - Mangga Buang NT [mmo] -Papua New Guinea 1981 (web 2014) 
\h Galata 
\toc1 Pol-ate kaapiya la vu hil bel-ate vu Galata 
\toc2 Galata 
\toc3 Gal 
\mt1 Pol-ate kaapiya la vu hil bel-ate vu Galata  
\c 1  
\p
\v 1  + o 1:1  Gal 1:11-12*Sa sinaale Pol-anjo, ond omaahonôôn-ame laholin sa le, de omaaho ti me-hatung sa hôôk kul sinaalêê-jo le, malis, nganjo Yesu Kalisi yuuh Mangganaan Anutu sen wiing-ambe Kalisi kandi lak vu hil yimbin-atêêto ond yuuh latung sa hôôk kul-anjo.  
\v 2 Sa having halingg-aso pin sen dando having saa-to ond hey kaavu kaapiyaa-jo laas vu ham hil bel-ate lu ti ti pin vu Galata.   
\p
\v 3  + o 1:3  Lom 1:7; Pil 1:2*Yiiyate Aamangg Anutu yuuh Omaaho Bop Yesu Kalisi lambiing samu samu naas mando gaving ham-ambe ham alompayo nanjip melaas.  
\v 4  + o 1:4  Gal 2:20; 1Ti 2:6; Tit 2:14; 1Jon 5:19*Yesuu-jo lukalaah yahenggbaan-ambe yimb ak yate va nipaya, in nambe nôôh yiiy vêêl in va nipaya sen navu palapin yiiy vu voon gêên-anjôôto, ond yik wiing lohvu yiiyate Aamangg Anutu ka vu be nêêl-ato.  
\v 5 Om yiiy gako Anutu haale jak nanjip danggata osin danggata. Keen.   
\s1 Banye nivasa timu yoo neep  
\p
\v 6 Saavindis in ham, in ham pavis atombe ham haluuh damim vu Anutu sen teey ham-ambe wiing samu samu vu ham in nambe ham naatu Kalisi-te hil-ato, le sim ham ahilin ham-ambe ham navu sapa hôôk banye nivasa ango yoow.  
\v 7  + o 1:7  Sin 15:1,24*Lemu banye nivasa keen ango me-neep e, nganjo hil vaalu yoo dawiingin nambe kaange Kalisi-te banye nivasa nanjip vaha ango yoow, tombe dawiing-ambe ham akam nala ngeey ak.  
\v 8  + o 1:8  1Ko 16:22*Ke, om naambe hey me angela ti vu baandoni kaange banye nivasa sen hey aanêêl  
\p langaah vu ham bôôy-ato nanjip vaha ango yoow-ambe naanêêl vu ham, ond Anutu nyiis-ambe na menama.   
\p
\v 9 Vakasin sen hey aanêêl bôôy-ato de gêên sa naanêêl jesin naah naambe omaaho ti kaange banye nivasa sen ham hango lung laa-to nanjip vaha ango yoow, ond Anutu nyiis omaahôô-ju be na menama.  
\v 10  + o 1:10  1Tes 2:4*Ke, mak ham akam navu nambe vaati? Nambe sa naanêêl vakasin aniwêêk-anja in nambe hil lanji sa nivasa? Me sa naanêêl in nambe Anutu ji sa nivasa? Mak ham akam navu nambe sa naawiing in nambe hil gako sa jak a? Malis lôôt.  
\p Sa naawiing va in nambe hil gako sa jak, ond same le naatu Kalisi-te kul vaha be sa mando gêên-anjo le.   
\s1 Vakasin lak sen Pol tu sinaalêê-to  
\p
\v 11  + o 1:11  Mat 16:17*O halingg-aso, sa naanêêl vu ham keen naambe banye nivasa sen saanêêl langaah vu ham bôôy-ato ond omaahonôôn-ame yoo lanêêl e, malis.  
\v 12  + o 1:12  Gal 1:1*In omaaheey-ame lanêêl taato, de sil-ame taahu sa hôôk e, nganjo Yesu Kalisi yoo taato langaah vu sa be sa lak ni.  
\v 13  + o 1:13  Sin 8:3*Mak ham hangoyin sa banyengg bôôy nambe sa Yuda ti be soo navu sapa hôôk hil Yuda-te tanasin niwêêk lôôt, tombe saawiing nindanjeen vu Anutu-te hil bel-ate be saawiingin nambe kawiiy sil na lôôt.  
\v 14  + o 1:14  Sin 22:3*Tonde mak ham hango nambe soo mosapa hôôk Yuda-te mop anivasa lôôt savok hil Yuda vaalu sen hey ahondoos aalinj hôôk tii-to, in sa longgpayo yoo la doos vu yêêv-aso bôôy-ate tanasin pin.  
\v 15  + o 1:15  Ais 49:1; Jer 1:5; Lom 1:1*Lemu soo naahen naale hôôk ataak baambu tonde Anutu holin sa lak, tombe sim wiing yite samu samu vu sa be teey sa in nambe sa naatu yite kul vaha.  
\v 16  + o 1:16  Sin 9:3-6; Gal 2:7*Om yoo holin busin ti be taato yite Noow langaah vu sa in nambe sa naanêêl yite banye nivasa langaah vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, tombe same aalingin omaaho ango in nambe lambu kand vu sa le.  
\v 17 Tonde same ala Yelusalem vu hil sen latu sinaale munggin-ato be sil taahu sa le, nganjo yik sa kandi pavis-ambe sala Alebia, tonde sim sa tasol-ambe saalo-valup Damaskas.   
\p
\v 18  + o 1:18  Sin 9:26*Tonde ta yaal lung la vêêl e mem sala valup Yelusalem-ambe sa vakaas having Pita, de sa nando having yi lohvu Sonda yuuh-ande busin ti.  
\v 19  + o 1:19  Mat 13:55*Lemu same aahe sinaale-so vaalu le, yik Jems timu sen Omaaho Bop halii-to ond mem saahe.  
\v 20 Ke, vakasin sen gêên sa kaavu laas vu ham-anja ond Omaaho Bop lak ni nambe same navu tatuhin ham e, keen.   
\p
\v 21  + o 1:21  Sin 9:30*Lung laa-ja tonde sala bayêên heey vu Silia de vu Silisia,  
\v 22 lemu Kalisi-te hil bel-ate vu Yudia ond same ala vu sil om me-lalak sa ningg e,  
\v 23 nganjo lango va sen vaheey lanêêl ak saa-to mu nambe omaaho sen nawiing nindanjeen vu sil bôôy-ambe nawiingin nambe kawiiy sil na de silate hil vaalu me-lambiing gaving Yesu le, ond mem gêên nanêêl banye nivasa langaah nambe hil lambiing gaving Yesu timu.  
\v 24 Yik yoo lango mu nambe Anutu samu sa, tombe lako Anutu haale lak.   
\c 2  
\s1 Sinaale-so vaalu londpayo lavuh ti having Pol  
\p
\v 1  + o 2:1  Sin 15:2*Sa nando lohvu ta nomaayuuh-ambe laam yumbeyuuh e mem haay Banabas alaah valup Yelusalem yesin laah, tombe sa hako Titus-ambe la having haay.  
\v 2 In Anutu yoo taato vu sa ondeey waay ala, tonde banye nivasa sen sa naanêêl langaah vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, ond sa having yêêv-aso be hey oo nando, le mem sa hatulin vu sil, in sa kangg vu nambe mak sil e lanji sate kul paya, be kul sen saawiing lung la bôôy-ato osin sa naawiing gêên-anjo ond le na malis amu.  
\v 3  + o 2:3  Sin 16:3*De Titus sen nando having saa-to ond yi Glik ti, lemu yêêv-aso me-laliinggis in vakasin sen hil vaalu lanêêl nambe galaah ninaavi le, malis.  
\v 4  + o 2:4  Sin 15:1,24; Gal 1:7; 5:1,13*Keen, vaheey davu tatuhin nambe sil Omaaho Bop-ate hil keen, le ma, ond sil lalukalaam dando hôôk hey lavuun-ambe dapooyak hey. In Yesu Kalisi kavaayin va pin sen duuh yiiy-ato be mem yiiy nando nivasa, le hil-anja davu tatuhin in nambe lambiing-ambe Mose-te tanasin naanduuh yiiy naah,  
\v 5 ondeey sil lanêêl nambe galaah Titus aninaavi. Le ma de hey-ame aaliinggis e, hey-ame hango sil lavand daka le, hey oo naale niwêêk lôôt in nambe banye nivasa keen oo nanjip vu ham, de Mose-te tanasin-ame naanduuh ham e.   
\p
\v 6  + o 2:6  Sin 10:34*Tonde hil vaalu sen haalend neep nambe sil yêêv-ato ond same naayêênin sil nambe sil yêêv e, in Anutu nayi yiiy pin neep timu. De hil yêêv-anju ond me-lanêêl tanasin ti la having banye nivasa sen sa naanêêl langaah-ato le, malis,  
\v 7  + o 2:7  Sin 22:21*in layi nambe gêên Anutu vu kul vu sa in nambe sa naanêêl banye nivasa vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, naambe sen Pita nanêêl vu hil Yudaa-to.  
\v 8 In Anutu yoo vu niwêêk vu Pita be tu hil Yuda-te sinaale, tonde yik Anutu yoo vu niwêêk vu sa having nambêênja be saatu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to silate sinaale.   
\p
\v 9 Tonde mem silate yêêv yaal Jems ayuuh Pita de Jon-anju, ond yaal lalak ni lung la nambe Anutu samu sa de vu kul sinaalêê-jo vu sa, tombe lalôôh haay Banabas namangg in nambe hey ahondoos naawiing kul timu, om hey alonggpayo lavuh ti nambe haay naanêêl banye nivasa vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, tonde mem sil oo le daanêêl vu hil Yuda.  
\v 10  + o 2:10  Sin 11:29-30*Yik yaal lanêêl vakasin timu vu haay nambe, “Ham akam oo bu hil sen dativak in va yuuh amêê-to nivasa be ham andôôvu sil.” Ke, vakasin-anjo saahe nivasa om soo naawiing ak niwêêk lôôt.   
\s1 Pol nêêl Pita  
\p
\v 11 Lung atonde sim naalum e Pita tok valup Antiok vu hey atombe saayiis ngaamong vu yi lak me nivalok, in dangga nambe wiing vati paya,  
\v 12  + o 2:12  Sin 11:3*nambe monaya vanôôn having hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to lak busin pin, le sim Jems-ate hil lalup atombe seelin la de me-ya vanôôn having hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to yesin laah e, in yêênin hil Yuda sen lalup-anjuuto.  
\v 13 Tombe yik hil Yuda vaalu vu Antiok sapa hôôk vaha be lawiing nambêênju having Pita, tombe sim naalum e silate tatuhin-anju laandiiy Banabas aka la vu vaa-ju having.  
\v 14 Lemu saahe nambe me-davu sapa hôôk banye nivasa-te mopaatôôv anivalok keen-ato le, om saanêêl Pita lak sil pin amend nambe, “Hong Yuda, lemu game navu sapa hôôk hil Yuda vahand e, nganjo galohvu hil vaalu sen silame Yudaa-to. Le nambe vaati sen onawiingin nambe ganggilin hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to be sil oo sapa hôôk hil Yuda vahand?”   
\s1 Yalonggpayo na timu vu Yesu ond Anutu le naanêêl yiiy naambe hil anivalok  
\p
\v 15 Yiiy sen ataak-aso Yuda, tombe lako yiiy Yudaa-to, ond yame aalohvu hil vaalu sen hil Yuda danêêl nambe sil anipayaa-to le.  
\v 16  + o 2:16  Sin 15:10-11; Lom 3:20-28; 4:5; 11:6; Gal 3:11*Lemu yalak ni nambe Anutu me-ka navu sen hil davu sapa hôôk Mose-te tanasin-ato be nanêêl sil nambe hil anivalok e, malis. Nganjo yalonggpayo na timu vu Yesu Kalisi ond mem Anutu le naanêêl yiiy naambe hil anivalok. Om yik yalonggpayo la timu vu Yesu Kalisi lung la in nambe Anutu naanêêl yiiy naambe hil anivalok lak sen yalonggpayo la timu vu Kalisii-to, de me-lak sen yiiy navu sapa hôôk tanasin-ato le. In naambe omaaho ti sapa hôôk Mose-te tanasin nivasa lôôt, lemu Anutu me-le ji yite kul-anjo be naanêêl yi naambe hil anivalok e, malis.  
\v 17 Om yalonggpayo la timu vu Kalisi be Anutu nêêl yiiy nambe hil anivalok-anjo, tombe mem yaahe neep langaah nambe yiiy hil anipaya nambe hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to, om nambêênjo ond mak yale naanêêl naambe Kalisi wiing-ambe yaatu hil anipaya? Mak yale naanêêl naambêênjo mava? Malis lôôt.  
\v 18 Om tanasin sen sa havuuh la in me-lohvu nambe biing-ambe sa naatu omaaho nivalok e, naambe sa gako tanasin bôôy-anju jak jesin naah, ond manyinjo navu taato nambe sa omaaho nipaya.  
\v 19  + o 2:19  Lom 7:6*Same aalohvu nambe sa samu Mose-te tanasin pin e, om tanasin-anju me-le biing-ambe sa mando metumin e, om same le gambe nanyengg in Mose-te tanasin jesin naah e, nganjo sa mengg e sapa Anutu timu, yik nambe sen saahimb ak haah pako lung la having Kalisi.  
\v 20  + o 2:20  Jon 13:1; Gal 1:4*Om sen gêên sa nando metumin-anjo ond me-neep vu sa le, nganjo Kalisi nando metumin hôôk sa longgpayo, om sa nando be sa longgpayo nala timu vu Anutu Noow sen ahe having sa be vu yi la osin doos-ambe yimb lukalaah sahenggbaan-ato.  
\v 21 Same le aanjuus Anutu-te samu samu le, nganjo nambe Mose-te tanasin nohvu naambe biing-ambe yiiy naatu hil anivalok ond Kalisi yoo vasap yi be yimb malis amu.   
\c 3  
\s1 Pol nêêl vakasin lak tanasin osin sen yalonggpayo nala timu vu Kalisii-to  
\p
\v 1 Ham Galata, vaati hakoseey ham akam? Hey amu aanêêl Yesu Kalisi taato vu ham nambe yimb ak haah pako in ham lung laa-to, le sim vaati wiing-ambe ham alumkook nawiing payaa-ja?  
\v 2 Om saanjingin ham e. Sen ham hako Vavi Vaambuung-ato ond ham hako vu tana? Mak ham sapa hôôk Mose-te tanasin atombe ham hako? Malis. Om mak ham hango banye nivasa be ham awii-having atombe ham hako Vavi Vaambuung a? Êê-e, nambêênja.  
\v 3 Ham akam oo ma lôôt. Vavi Vaambuung nako ham lom-ambe navu niwêêk vu ham, tonde sim ham nahilin ham laah in nambe ham gako niwêêk vu va voon-ate.  
\v 4 Anutu wiing samu samu bopaata vu ham le mak ham akam navu nambe va malis a? Mak ham akam navu nambêênja mava?  
\v 5 Yik sen Anutu wiing Vavi Vaambuung laas vu ham, tonde nawiing taahu taahu osin niwêêk hôôk ham lavuun-ato, ond mak wiing in dangga nambe ham navu sapa hôôk Mose-te tanasin a? Malis. Yik ka navu sen ham hango banye nivasa be ham awii-having-ato ondeey wiing.  
\v 6  + o 3:6  Jen 15:6; Lom 4:3*Lohvu Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Abalaam alopayo la timu vu Anutu tombe yik Anutu yi sen lopayo la timu vu yii-to be nêêl yi nambe omaaho nivalok.”  
\v 7 Om nambêênja ham anjak ni naambe hil sen londpayo la timu vu Anutuu-to ond silate danggakook neep vu Abalaam keen.   
\p
\v 8  + o 3:8  Jen 12:3; Sin 3:25*In bôôy Anutu yoo lak ni nambe hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to ond taamusin e londpayo le na timu vu yi, tombe mem le naanêêl sil naambe hil anivalok, in Anutu yoo nêêl banye nivasaa-jo langaah vu Abalaam munggin-ambe neep hôôk kaapiya nambe, “Yik hong-anja sen saambiing-ambe omaahonôôn nohvu taaku pin daatokak samu samu gaving.”  
\v 9  + o 3:9  Lom 4:16*Ke, Abalaam alopayo la timu vu Anutu be hako samu samu, om yik hil sen londpayo nala timu vu Anutuu-to ond dako samu samu nambêênja having.  
\v 10  + o 3:10  Diu 27:26*Lemu hil sen kand navu nambe sil oo sapa hôôk Mose-te tanasin in nambe sil mando metumin-ato ond sil e lana mend nama, in Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Hil sen me-davu sapa hôôk Anutu-te tanasin pin sen neep hôôk Mose-te kaapiyaa-to ond sil e lana mend nama.”  
\v 11  + o 3:11  Lom 1:17; Gal 2:16*In vakasin oo neep langaah nambe Anutu me-le naanêêl omaaho ti naambe omaaho nivalok jak dangga nambe navu samu Mose-te tanasin e, in Anutu-te vakasin neep hôôk kaapiya nambe, “Omaahonôôn alondpayo na timu vu Anutu ond mem Anutu nanêêl sil nambe hil anivalok, tombe mem sil e mando metumin danggata.”   
\p
\v 12  + o 3:12  Lom 10:5*Lemu sen yalonggpayo na timu vu Anutuu-to ond yite mop neep ango, tonde tanasin-ate mop neep ango. In Anutu-te vakasin ti neep hôôk kaapiya nambe, “Omaaho ti nambe sapa dôôk Mose-te tanasin pin osin doos, ond yik le mando metumin.”  
\v 13  + o 3:13  Lom 8:3; 2Ko 5:21; Gal 4:5; Diu 21:23*Lemu yiiy navu kalêêh tanasin-anjo om taato nambe Anutu le nyiis yiiy-ambe yana mengg nama valok-ate. Le sim Kalisi mu deey lôôh yiiy vêêl in yate nipaya nyevahaan-anju, in yoo lukalaah yahenggbaan-ambe vaaku yate nipaya nyevahaan lakalaah yi, lohvu vakasin neep hôôk kaapiyaa-to nambe, “Omaahonôôn pin sen dayiis sil dalakala haah-ambe dayimb-ato ond Anutu nêêl nambe le nyiis sil-ambe lana mend nama.”   
\p
\v 14 Ke, Yesu Kalisi yimb ak yiiy nambêênja in nambe biing vakasin samu samu sen Anutu nêêl ak Abalaam-ato nôôn jak vu hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to gaving, tonde nawiing in nambe yalonggpayo na timu vu Kalisi ond mem Vavi Vaambuung sen Anutu nêêl nambe le biing naam-ato, ond naam mando gaving yiiy.   
\s1 Tanasin sen Sinaii-to ond me-le kawiiy vakasin sen Anutu jôôy vu Abalaam-ato na le  
\p
\v 15 O halingg-aso, sa naanêêl vakasin-anjo be sa taahu lak va vu voon-anjo le. Omaaho ti sahi nambe navu jimb om yoo nêêl va pin lak noondin anind-ambe neep, ond omaaho ango me-le kawiiy yite vakasin-ande naanêêl vakasin heey kaluuh yite vakasin e.  
\v 16  + o 3:16  Jen 12:7; Sin 7:5*Tombe vakasin sen Anutu jôôy bôôy-ato ond nêêl ak Abalaam having yite hil vu taamusin-ato ti, de m-nêêl nambe “osin yite hil vu taamusin” nambe sil ngeey e, nganjo nêêl vu Abalaam nambe “gate hil vu taamusin-ato ti,” nambe omaaho timu, tombe omaaho timuu-ju ond yik Kalisi.   
\p
\v 17  + o 3:17  Eks 12:40*Sate vakasin-anjo dangga nambe vu munggin ond Anutu jôôy vakasin nambêênja having Abalaam lung la be neep, tonde sim ta ngeeyaata lohvu 430 lung la vêêl e, mem taamusin atombe Anutu vu tanasin vu Mose. Lemu tanasin-anju yoo naahen valup taamusin, om me-lohvu nambe kawiiy Anutu-te vakasin sen jôôy vu munggin atombe naatu va malis e.  
\v 18  + o 3:18  Lom 4:14; 11:6*Le naambe Anutu ka bu sen hil davu sapa hôôk Mose-te tanasin-ato be biing yite samu samu vu sil, ond manyinja yoo kawiiy yite vakasin sen jôôy vu Abalaam-ato. Le me-nambêênjo le, nganjo Anutu wiing samu samu vu Abalaam in dangga nambe yoo jôôy vakasin vu yii-to.   
\p
\v 19  + o 3:19  Lom 5:20; Sin 7:38*Om nambe vaati sen tanasin neep-anjo? Tanasin-anjo Anutu wiing laam in nambe taato yate va nipaya langaah-ambe na balup busin sen Abalaam-ate hil vu taamusin-ato ti, sen Anutu jôôy vakasin ak yii-to naatok naam e mem. Tanasin-anja angela-so lanêêl vu Mose, le mem Mose nêêl vu hil Yuda pin.  
\v 20 Nganjo bôôy sen Anutu nêêl vakasin samu samu vu Abalaam-ato ond angela osin omaahonôôn-ame lako yite vakasin-ambe lala lanêêl e, malis, yik Anutu yoo timu be nêêl.   
\s1 Tanasin-ate kul nambe naanggiiy yiiy naam vu Kalisi  
\p
\v 21  + o 3:21  Lom 8:2-4*Om mak tanasin-anja navu kawiiy vakasin sen Anutu jôôy bôôy-ato mava? Malis lôôt. Nganjo naambe tanasin ti lohvu nambe bu metumin vu yiiy, ond mem le biing-ambe yiiy naatu hil anivalok, le ma.  
\v 22  + o 3:22  Lom 3:9-19; 11:32*Tombe Anutu-te vakasin sen neep hôôk kaapiyaa-to nêêl nambe “va nipaya duuh yiiy omaahonôôn pin.” Nambêênju om yik yalonggpayo na timu vu Yesu Kalisi ond mem yale gako samu samu sen Anutu jôôy bôôy nambe le biing vu hil sen londpayo na timu vu yii-to.   
\p
\v 23  + o 3:23  Gal 4:3*Vu munggin ond yalonggpayo me-la timu vu Anutu le, ondeey tanasin duuh yiiy lôôt-ambe monalaam-ambe tok valup busin sen Kalisi tatekin nambe yalonggpayo na timu vu yii-to ond mem.  
\v 24  + o 3:24  Lom 10:4*Tanasin tu yate yêêv-ambe nanggin yiiy in nambe naanggiiy yiiy ana vu Kalisi, in nambe yalonggpayo na timu vu yi, le mem Anutu naanêêl yiiy naambe hil anivalok.  
\v 25 Mem gêên mopaatôôv sen yalonggpayo na timu vu Kalisii-to tok laam langaah lung la, om tanasin-ame tu yêêv-ambe nanggin yiiy yesin  
\p laah e.   
\s1 Yalonggpayo la timu vu Kalisi tombe wiing-ambe yaatu Anutu noondin  
\p
\v 26  + o 3:26  Jon 1:12*Keen, ham pin atu Anutu-te noow-aso in ham alompayo la timu vu Yesu Kalisi.  
\v 27  + o 3:27  Lom 6:3; 13:14*Tonde ham pin sen ham nalipis bel lak Kalisi haalêê-to ond ham ahondoos Kalisi ond ham alompayo neep ti lung la.  
\v 28  + o 3:28  Lom 10:12; 1Ko 12:13*Om ham-ame alohvu nambe baasuh ham jesin naah-ambe ham naanêêl naambe ham Yuda me ham hil ango le, me ham vaalu hil mali-malis de vaalu hil osin haalend bop e, tonde ham-ame naanêêl naambe “hey moow-ande ham vêêh” e, nganjo gêên ham pin atu Yesu Kalisi-te hil nôôn timu.  
\v 29  + o 3:29  Lom 4:13*Ke, ham atu Kalisi-te hil om nambêênja ham atu Abalaam-ate hil moos having, tombe mem ham e naatovu samu samu sen Anutu jôôy ak Abalaam bôôy-ato.   
\c 4  
\s1 Tanasin bôôy laanggôôl yiiy-ambe yaatu yite hil kul vaha, lemu Kalisi deey yaatu Anutu noondin  
\p
\v 1 Sa naanêêl vakasin ti le, naambe unoopasiv navu gako mangganaan-ate va pin sen nêêl ak yii-to, tombe yoo ganggin pin, lemu yoo naahen unoopasiv om haale ma, yik lohvu hil kul vaha malis ti,  
\v 2 in maandin osin yêêv-aso yoo mondanggin yi be na balup busin sen mangganaan oo holin ak-ato le mem.  
\v 3  + o 4:3  Gal 3:23; Kol 2:20*Tombe yik yiiy having nambêênja, yiiy oo naahen nando nambe unoopasiv atombe himbop-asote tanasin tu yêêv-ambe nanggin yiiy.  
\v 4  + o 4:4  Ep 1:10; Jon 1:14; Lom 1:3*Lemu busin sen Anutu holin-ambe neep-ato ond tok laam lung la, tombe Anutu wiing Noow laam-ambe vêêh hako, tombe yoo nando mosapa hôôk Mose-te tanasin  
\v 5  + o 4:5  Gal 3:13*in nambe nôôh yiiy vêêl in tanasin sen nanduuh yiiy-ato, be gako yiiy anaah-ambe yiiy naatu Anutu noondin.   
\p
\v 6  + o 4:6  Lom 8:15-16*Tombe gêên yaatu Anutu-te noondin lung la, ondeey wiing Noow-ate Vavi Vaambuung lukalaam yalonggpayo om yaalohvu be yiiy naateey nambe, “Mangg.”  
\v 7  + o 4:7  Lom 8:17; Gal 3:29*Om nambêênja game gatu tanasin bôôy-ate hil kul-ate yesin laah e, nganjo gatu Anutu noow. Ke, gatu Anutu noow om yite va pin sen nêêl ak noow-asôôto tu gate va.   
\s1 Pol aka la ngeey lôôt in hil Galata  
\p
\v 8  + o 4:8  1Ko 8:4-6*Vu munggin ond ham doosin Anutu, om ham atu anutu tatuhin vaha-sote hil kul-ate, lemu anutu tatuhin vaha-sôônja sil-ame anutu keen e.  
\v 9 Lemu gêên ond ham alak Anutu ni lung la, yik sa naanêêl ango naambe Anutu lak ham anim lung la, le nambe tana sen ham nawiingin nambe ham anggilin ham naah vu himbop-asote tanasin lemu yite niwêêk-ame neep in nambe dôôvu ham osin biing samu samu vu ham e, om nambe vaati sen ham nawiingin nambe ham naatu yite hil kul-ate jesin naah?  
\v 10  + o 4:10  Lom 14:5; Kol 2:16*Keen, ham oo monahe Sonda bop-ande pasiv pin in nambe Anutu ji ham-ambe naanêêl ham naambe hil anivalok-ato, le me-nambêênjo le, malis.  
\v 11 Om sa kangg navu ham lôôt, in saawiing kul bopaata vu ham, le ma de mak sate kul nôôn ma.   
\p
\v 12 O halingg-aso, sa kataangg ham naambe ham oo sapa hôôk sa vahangg in yik sa nambe ham. Bôôy ond ham-ame awiing sa paya le.  
\v 13  + o 4:13  1Ko 2:3*De ham oo alak ni nambe sa laas vu ham nyendoos-ato ond nilakin tovu sa, ondeey sa nando be saanêêl banye nivasa vu ham.  
\v 14 Keen, nilakin-anja wiing-ambe ham awiing kul bopaata lôôt, le ma de ham-ame nimbaya in sa osin ham-ame haluuh damim vu sa le, malis. Yik ham oo hako sa lak nambe Anutu-te angela ti. Keen, ham hako sa lak nambe Yesu Kalisi yoo laas vu ham-ato.  
\v 15 Ke, tombe ham akam vasa lôôt in sa, le gêên ond nambe vaati? Keen, sa lak ni nambe vu nyendoos-ato ond ham akam paya lôôt in sa, tombe ham awiingin nambe ham ambu ham alompayo doos vu sa.  
\v 16  + o 4:16  Emo 5:10*Om nambe va? Mak ham ahe sa paya in gêên saanêêl vakasin nôôn langaah vu ham a?  
\v 17 Keen, hil sen dako ham ak in nambe ham angge sil nivasa, ond sa lak sil anind nambe me-lawiingin nambe landôôvu ham e, nganjo lawiingin nambe baasuh yiiy-ambe ham animbaya in hey de ham oo gako sil jak.  
\v 18 Naambe same mando gaving ham e, de hil vaalu landôôvu ham keen-ambe gako ham jak, be ham angge sil nivasa, ond manyinja nivasa.  
\v 19 Lemu noongg-aso, hamate vakasin-anja navavak ak sa be sa naavimangin lôôt yesin laah in nambe ham gako Kalisi dukanaah ham alompayo osin doos e mem.   
\p
\v 20 Wopo, soo mando gaving ham ond mem saalohvu nambe sa naanêêl vakasin nivalok vu ham, le ma de sa kangg nala ngeey lôôt nambe sale aandôôvu ham naambe vaati?   
\s1 Vakasin pakwesin lak Hega yuuh Saala  
\p
\v 21 Ham awiingin nambe anggulis Mose-te tanasin baambu be ham sapa hôôk a? Ke, om ham gango vakasin sen tanasin nêêl-ato le.  
\v 22  + o 4:22  Jen 16:15; 21:2*Anutu-te vakasin neep hôôk Mose-te kaapiya nambe Abalaam noow ayuuh-ato, ond Abalaam-ate vêêh kul vaha hako ango, tonde Abalaam vane nivalok hako ango.  
\v 23  + o 4:23  Lom 9:7-9*Tombe unoopasiv ango ond Abalaam ayuuh yite vêêh kul vaha yoo lako lohvu sen hil pin dako noondin-ato, nganjo unoopasiv ango ond mem Abalaam vane nivalok hako lohvu vakasin sen Anutu jôôy ak yuuh-ato.  
\v 24  + o 4:24  Lom 8:15; Gal 5:1*Tombe vakasin pakwesin lak vakasin-anjo, vêêh yuuh-anjo taahu lak vakasin yuuh sen Anutu jôôy vu omaahonôôn-ato. Vakasin ango laam vu kandu Sinai ond lak Hega sen tu Abalaam-ate vêêh kul vahaa-to nambe yite hil moos e langgulis tanasin-anju baambu be daatu tanasin-ate hil-ambe ganggin sil niwêêk.   
\p
\v 25 Kandu Sinaii-ju ond nando hil Alebia-te taaku sen Hega-te hil sen lapumak yii-to silate ngaanggis-ato. Ke, tombe manyinjo lohvu Yelusalem sen nando voon-ato, in Yelusalem sen nando voon-anjo ond yite hil latu tanasin-anjuuto yite hil-ambe nanggin sil niwêêk.   
\p
\v 26  + o 4:26  Hiblu 12:22; Taato 3:12; 21:2,10*Lemu vakasin ango lak Abalaam vane keen-ato, ond taahu lak Yelusalem baandoni nambe tu nambe sen yate ataak, tombe yoo nando nivasa de vati me-duuh yi le.  
\v 27  + o 4:27  Ais 54:1*In sil kaavu vakasin neep hôôk kaapiya nambe,  
\q1 “Hong vêêh sen onaale muuh-ande game hako noom ti le, ond gakam vasa lôôt. Yik hong sen game hako unoopasiv ti be ohango nivaane le, ond gambu daandun, in vêêh sen laya havuuh yii-to ond yite unoopasiv e ngeeyaata lôôt savok vêêh sen nando having moow-ato yite unoopasiv na.”   
\p
\v 28  + o 4:28  Lom 9:7; Gal 3:29*Om halingg-aso, ham alohvu Isak. Ham alohvu unoopasiv sen Anutu wiing laam in nambe yite vakasin sen yoo nêêl-ato nôôn jak.  
\v 29 Lemu unoopasiv sen tangganaan hako yi nambe sen yiiy ataak-aso dako yiiy pin-ato, ond wiing nindanjeen vu ango sen yite danggakook vu Vavi Vaambuung-ato, tombe yik gêên-anjo having.  
\v 30  + o 4:30  Jen 21:10; Jon 8:35*Lemu vakasin neep hôôk kaapiya nambe,  
\q1 “Onggatiiy vêêh kul vaha yuuh noow lana, in vêêh kul vaha noow-ame le dukana gaving Saala-te noow-ambe yuuh ahondoos gako mangganaan-ate va le.”   
\p
\v 31  + o 4:31  Gal 3:29*Om halingg-aso, vêêh kul vaha me-noow-aso yiiy e, nganjo vêêh sen Abalaam yoo vane nivalok-ato ond mem noow-aso yiiy.   
\c 5  
\s1 Kalisi lôôh yiiy vêêl om yame yaningg laas-ambe Mose-te tanasin naanduuh yiiy jesin naah e  
\p
\v 1  + o 5:1  Jon 8:32,36; Gal 2:4; 5:13; Sin 15:10*Kalisi lôôh yiiy vêêl in tanasin sen duuh yiiy-ato in nambe yiiy oo mando nivasa, om ham oo baale niwêêk, de ham-ame nimlaas-ambe vati naanduuh ham jesin naah e.   
\p
\v 2 Ham gango le, sa Pol sa naanêêl vu ham naambe ham animlaas-ambe sil galaah ham naavim ond Kalisi me-le dôôvu ham daka le, le nama.  
\v 3 Tonde ham pin sen ham animlaas in hil-ambe dalaah ham naavim-ato, ond sa tatekin vu ham jesin naah naambe ham awiing va nambêênja ond manyinja ham aliinggis nambe ham oo le sapa hôôk Mose-te tanasin pin osin doos gaving.  
\v 4 Lemu naambe ham sapa hôôk tanasin amu in nambe Anutu naanêêl ham naambe hil anivalok, ond manyinja ham oo seelin ham vêêl in Kalisi lung la, tombe yik ham havuuh Anutu-te samu samu having.  
\v 5 Nganjo yalonggpayo la timu vu Yesu be Vavi Vaambuung navu niwêêk vu yiiy having, om yiiy nanggin in nambe Anutu naanêêl yiiy langaah naambe hil anivalok.  
\v 6  + o 5:6  1Ko 7:19; Gal 6:15*Om yiiy sen yaatu Yesu Kalisi-te hil-ato ond gambum sen yiiy galaah yiiy naavingg-ato va malis, de yame galaah yiiy naavingg e ond yik va malis having, nganjo yalonggpayo na timu vu Yesu be yahengg gaving ond mem nôôn keen.   
\p
\v 7 Vu munggin ond ham oo monawiing nivasa, le sim omaaho lati sen hilin hamate mop-ambe ham-ame nanyem vuun in vakasin keen yesin laah e.  
\v 8  + o 5:8  Gal 1:6*In Anutu sen teey ham-ato ond me-hakoseey ham akam in yite vakasin keen nambêênja le, malis.  
\v 9  + o 5:9  1Ko 5:6*Naambe omaaho timu naanêêl vakasin tatuhin, lemu yite vakasin nalohvu ham pin ond nawiing-ambe ham pin anipaya nalak.  
\v 10  + o 5:10  Gal 1:7; 2Ko 11:15*Lemu saawii-having nambe Omaaho Bop e dôôvu ham-ambe ham gavuuh vakasin tatuhin-anja na, de ham akam sapa hôôk vakasin timu sen sa navu tatekin-anjo. Lemu omaaho sen navu palapin ham-anja naambe omaaho osin haale bop me hil malis ti ond yik le gako yite nipaya nyevahaan dukanaah.   
\p
\v 11  + o 5:11  1Ko 1:23*Halingg-aso, nambe vaati sen hil daahen dawiing nindanjeen vu saa-jo? Naambe soo naahen monaanêêl nambe hil galaah naavind ond me-le lambiing nindanjeen vu sa le. Keen, naambe soo monaanêêl naambe sil galaah naavind ond sil-ame le ahend kalin vu sa in vakasin sen sa naanêêl ak haah pakôô-to le.  
\v 12 Om hil sen dawiing-ambe ham akam yuyuuh-anja, ond sil galaah sil paya be lana mend nama in yiiy ond mem.   
\p
\v 13  + o 5:13  1Pi 2:16*Keen halingg-aso, Anutu teey ham in nambe ham mando nivasa de vati me-naanduuh ham naah e, lemu ham akam-ame bu naambe vati me-nanduuh ham e, om lung-ande ham oo sapa dôôk ham anim naavi voon-ate. Malis, me-nambêênjo le, nganjo ham ahem oo gaving mango-so keen-ambe ham oo monandôôvu sil nyemalis amu.  
\v 14  + o 5:14  Lev 19:18; Mat 5:43; Lom 13:9*In tanasin dangga ti ti pin ond yik silate danggakook lukaneep tanasin timuu-jo nambe, “Gahem oo gaving omaahonôôn pin naambe sen gahem oo naving hong-ato.”  
\v 15 Lemu naambe ham ahem kalin-ambe ham mopapenggin ham ond ham naalum, in ham pin e basap ham-ambe taaku le naakuuh.   
\s1 Vavi Vaambuung-ate kul-ande yaningg naavi nipaya voon-ate kul  
\p
\v 16  + o 5:16  Lom 8:4*Sa naanêêl sate vakasin-anjo vu ham naambe ham sapa hôôk Vavi Vaambuung vaha, ond mem ham-ame le ambiing va sen ham anim naavi nipaya voon-ate nikala in nambe biing-ato le.  
\v 17  + o 5:17  Lom 7:15-23; 1Pi 2:11*In yaningg naavi nipaya voon-ate naanjiihin yiiy in nambe yiiy sapa mop ango, tonde Vavi Vaambuung naanjiihin yiiy in nambe yiiy sapa mop ango. Ke, va yuuh-anjo ond yuuh davu papenggin yuuh, om ham-ame alohvu nambe ham ambiing va sen ham akam navuu-to le.  
\v 18  + o 5:18  Lom 6:14; 8:14*Le naambe ham navu sapa hôôk Vavi Vaambuung vaha, ond ham-ame ahulis Mose-te tanasin baambu yesin laah e.   
\p
\v 19  + o 5:19-21  1Ko 6:9-10*Ham oo alak ni nambe va nipaya sen hil anind naavi nikala in-ambe dawiing-ato ond sen-anjo nambe dawiing baayamb osin dawiing va nipaya kaatokin, tonde sil oo nindkala be dawiing va nipaya lôôt.  
\v 20 Tonde davu sapa anutu tatuhin vaha-so de yaavak, de dayi hil paya osin davu papenggin sil, tonde londpayo nipaya vu hil in silate va osin sil ahend kalin lôôt, de dawiing paalis osin davu mahôôh sil, tonde sil daasuh sil,  
\v 21 de londpayo nayiis sil in omaaho ango-te va, tonde dawiing ahend ta osin danum bel-ambe lundkook nawiing paya, tonde dawiing va nindanjeen lôôt. Ke, yik va vaha vaha nambêênjo ond bôôy saanêêl vu ham-ato, tonde yik gêên sa naanêêl vu ham jesin naah naambe hil pin sen dawiing va nambêênja ond sil-ame le landukana gaving Anutu-te hil-ambe ganggin sil e.   
\p
\v 22  + o 5:22  Ep 5:9*Ke, tonde sim Vavi Vaambuung ond yite nôôn-anjo nambe yahengg gaving hil, yakangg vasa, yalonggpayo nanjip melaas, yame aambu dôôk nipaya nyevahaan  
\p e, yaambiing samu samu vu hil osin yaambiing ngaatum, yaambiing va nivalok amu jak busin pin.  
\v 23  + o 5:23  1Ti 1:9*Tonde yamengg laas osin yiiy naapuvu yiiy hôôn in va nipaya voon-ate, in yaambiing va naambêênjo ond yame navu kalêêh tanasin e.  
\v 24  + o 5:24  Lom 6:6; Kol 3:5; 1Pi 2:11*Hil sen latu Kalisi-te hil-ato, ond layiis va sen nindkala in-ato, osin va nipaya sen londpayo navu navu in-ato ond layiis lakala haah pako in nambe nama na.  
\v 25  + o 5:25  Lom 8:4*Vavi Vaambuung amu navu niwêêk vu yiiy om yiiy oo mosapa hôôk Vavi Vaambuung vaha.  
\v 26  + o 5:26  Pil 2:3*Yame yakangg bu va sen biing yiiy haalengg bop jak-ato le, yame aambiing-ambe omaaho ango ahekalin jak e, tonde yalonggpayo me-nyiis yiiy in omaaho ango-te va le.   
\c 6  
\s1 Yiiy aandôôvu halingg-aso sen datokak nimeen-ato  
\p
\v 1  + o 6:1  Mat 18:15; Jem 5:19*Halingg-aso, omaaho ti nambe biing va nipaya ti be ham naatokak, ond ham sen Vavi Vaambuung nando having ham-ato, ham andôôvu osin melaas-ambe ham gako naah mop anivalok-ate. De game gatee hong ak e, goo ganggin hong, in va nipaya le palapin hong atombe gandupake gaving.  
\v 2  + o 6:2  Lom 15:1*Ham andôôvu mango-so be ham baaku nimeen sen natokak sil-ato. Ham ambiing naambêênja ond mem ham navu sapa hôôk Kalisi-te tanasin.  
\v 3 De naambe omaaho ti ka bu naambe yi omaaho osin banye, le ma de yoo lohvu va malis, ond omaahôô-ja yoo navu tatuhin yi.  
\v 4  + o 6:4  1Ko 11:28; 2Ko 13:5*Lemu hil ti ti pin oo sahi silate kul-ambe lanjak ni le, naambe nivasa ond mem kand vasa in, nganjo sil-ame yoo gako sil ak in naambe sil kaluuh omaaho ango le.  
\v 5  + o 6:5  Lom 14:12*In Omaaho Bop e sahi yiiy ti ti pin in yate kul sen yiiy oo naawiing-ato.  
\v 6  + o 6:6  1Ko 9:11,14*Tonde ham andôôvu hamate hil sen danêêl Anutu-te vakasin vu ham-ato jak va ninaavi-te yuuh ame.   
\p
\v 7 Ham akam bu le, yame aalohvu nambe tatuhin Anutu le, malis, nganjo yoo le biing nyevahaan vu yiiy nohvu va sen yiiy naawiing-ato.  
\v 8  + o 6:8  Jon 3:6; 6:63; Lom 8:13*Naambe omaaho ti sapa hôôk ninaavi nipaya voon-ate, ond le naatokak nôôn nipaya nyevahaan-ambe na menama. Le naambe sapa hôôk Vavi Vaambuung-ambe biing va nivasa, ond le gako nyevahaan vu Vavi Vaambuung-ambe mando metumin danggata.  
\v 9  + o 6:9  2Tes 3:13*Om yiiy monaambiing va nivasa de yame yaninggtambo jak e, in naambe yame sakengg nama de yiiy oo ninggwêêk lôôt, ond yiiy e naatovu nôôn anivasa vu taamusin.  
\v 10 Om naambe mopaatôôv neep in yaambiing va nivasa vu omaaho ango ond yik yaambiing, le yakangg oo bu yiiy halingg-aso sen lawii-having Yesuu-to be yaambiing va nivasa vu sil lôôt.   
\s1 Pol aka vasa in sen Kalisi yimb ak haah pakôô-to  
\p
\v 11 Ham angge vakasin boow ti sen me bop bop-anjo soo kaavu lak sa namangg nivalok.  
\v 12  + o 6:12  Gal 5:11; Pil 3:18*De hil sen dawiing niwêêk in nambe ham galaah ham naavim-ato, ond dawiingin nambe hil vaalu lanji sil naambe sil davu sapa gambum nambêênjo be gako sil haalend jak, yoo dawiing nambêênja in nambe nimeen natovu hil sen dawii-having nambe Kalisi yimb ak haah pakôô-to ond me-naatovu sil gaving e.  
\v 13 Keen, sil dalaah naavind, lemu me-davu sapa hôôk tanasin pin-ande ma, yoo dawiingin nambe ham galaah naavim atombe sil daanêêl langaah-ambe gako sil jak in.   
\p
\v 14  + o 6:14  1Ko 1:31; 2:2*Lemu sa, ond sa nako sa lak in nôôn timuu-jo nambe yate Omaaho Bop Yesu Kalisi yimb ak haah pako, tombe wiing-ambe va voon-ate me-lohvu ganggin sa jesin naah e, tombe same gambe nanyengg in va nipaya voon-ate jesin naah e.  
\v 15  + o 6:15  Gal 5:6; 2Ko 5:17*In hil sen latu Kalisi-te hil-ato ond naambe sil lalaah naavind me sil-ame lalaah naavind e, ond manyinja va malis, nganjo nôôn keen-ato nambe Anutu samu sil-ambe latu moos ak lung la.  
\v 16 Om Anutu biing yite ka pasiv vu hil pin sen davu sapa hôôk vakasin-anjo osin biing-ambe sil alondpayo nanjip melaas, in sil latu Anutu-te hil Islel keen.   
\p
\v 17  + o 6:17  2Ko 4:10*Om omaaho ti me-gako vakasin-anja jak jesin naah e. Hil lawiing pasiivu sa in Yesu-te omaaho sa, tombe ngaamong ahembaan neep hôôk sa naavingg vulôôt lung la.   
\p
\v 18 Halingg-aso, yik vakasin lung laa-ja. Yate Omaaho Bop Yesu Kalisi biing samu samu naas mando dôôk ham alompayo. Keen.